ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 48

,,4-5

Πεμπτουσία και η πέμπτη δύναμητης φύσηςTo 95% του Σύμπαντοςαποτελείται από σκοτεινή ύληκαι σκοτεινή ενέργεια. Οιεπιστήμονες αναζητούν τηνύπαρξη μιας νέαςμυστηριώδους δύναμης πουμπορεί να δώσει απαντήσειςσε μερικά από τα μεγαλύτεραερωτήματα της σύγχρονηςΦυσικής.

,,2-3

Το κίνημα κατά τωνεμβολιασμών βρίσκεται σε

άνοδο παγκοσμίως. Γιατίόμως οι άνθρωποι

αρνούνται τονεμβολιασμό; Ποια είναι τα

στοιχεία που έχουμε μέχριτώρα για τη σημασία του

εμβολιασμού και πόσοδικαιολογημένοι είναι οι

φόβοι τους;

Εμβόλια καιαντιεμβολιασμός

,,6

Η ψυχολόγος -ψυχοθεραπεύτρια καισυγγραφέας του βιβλίου «Ο γκατζετ-Eros» ΜάρωΜπέλλου μιλά στο «Πρίσμα»για την ιδέα πίσω από τοβιβλίο και την οπτική μέσααπό την οποία αντιμετώπισετο διαρκές αίνιγμα τωνερωτικών σχέσεων.

Συνέντευξη με τη Μάρω Μπέλλουσυγγραφέα του βιβλίου «Ο γκατζετ-Eros. Ο έρωταςστα χρόνια της τεχνολογίας»

,,6

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Το χαμένο γράμμα του ΓαλιλαίουΒρισκόταν σε κοινή θέα για 250 χρόνια. Στα αρ-χεία της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου. Κιόμως, κανείς δεν το είχε παρατηρήσει έως τώ-ρα. Πρόκειται για το πρώτο γράμμα όπου ο Γα-λιλαίος επιχειρεί να υπερασπιστεί την πεποίθη-σή του ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τονΉλιο και να αντικρούσει τις επιθέσεις που δεχό-ταν.

,,4-5

,,8

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 2018

Ο ρόλος του ΕθνικούΚέντρου Τεκμηρίωσηςκαι οι επιδόσεις της ΕλλάδαςΟ Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσμάτων Καινοτομίαςπου κυκλοφόρησε στις 22 Ιουνίου 2018 δείχνει ότι η Ελ-λάδα εμφανίζει μια διαρκώς βελτιούμενη πορεία. Για ε-πιμέρους στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα και πα-ρουσιάζονται στον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμά-των Καινοτομίας συμβάλλει το Εθνικό Κέντρο Τεκμη-ρίωσης (ΕΚΤ).

,,7

Τα στοιχειώδη σωματίδια που απαρτί-ζουν την ύλη υπόκεινται σε τέσσερις κα-τηγορίες αλληλεπιδράσεων τις οποίες ο-νομάζουμε θεμελιώδεις αλληλεπιδρά-σεις ή, απλούστερα, θεμελιώδεις δυνά-μεις. Οι δυνάμεις αυτές δεν θα πρέπει νασυγχέονται με τις δυνάμεις που ασκού-νται, π.χ., μεταξύ των σωμάτων στην κα-θη μερινότητά μας αν και αυτές απορρέ-ουν, εν τέλει, από τον τρόπο με τον οποίοαλ ληλεπιδρούν τα σωματίδια της ύλης(συνηθέστερα λόγω βαρυτικών ή ηλε-κτρο μαγνητικών αλληλεπιδράσεων).

Η πρώτη από αυτές τις δυνάμεις που α-πέκτησε μαθηματική και φυσική περιγρα-φή είναι η βαρύτητα. Όλα τα σωματίδιαπου έχουν μη μηδενική μάζα αλληλεπι-δρούν βαρυτικά. Η βαρύτητα είναι οικείασε όλους μας από την καθημερινή μας ε-μπειρία και περιγράφηκε για πρώτη φο-ρά με επιτυχία από τον Νεύτωνα, ο οποί-ος έδωσε το μαθηματικό πλαίσιο των κι-νήσεων των σωμάτων υπό την επίδρασητης βαρύτητας στη Γη αλλά και μεταξύ

των ουράνιων αντικειμένων. Η βαρύτη-τα αναγκάζει τα αντικείμενα της καθημε-ρινής μας εμπειρίας να πέφτουν στη Γη,τους πλανήτες να περιστρέφονται γύρωαπό τον Ήλιο κ.λπ. Στις αρχές του περα-σμένου αιώνα, ο Αϊνστάιν αναθεώρησετη νευτώνεια περιγραφή αποδίδοντας τη

βαρύτητα στις ιδιότητες του χώρου, ο ο-ποίος παραμορφώνεται παρουσία ύλης.

Η δεύτερη αλληλεπίδραση εμφανίζε-ται μεταξύ των σωμάτων που διαθέτουνηλεκτρικό φορτίο και ονομάζεται ηλε-κτρομαγνητική. Οι αλληλεπιδράσεις πουεμφανίζονται μεταξύ ηλεκτρικών φορ-τίων, ηλεκτρικών ρευμάτων και μαγνη-τών ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Τοσύνθετο του ονόματος υποδηλώνει τηνκοινή φύση του ηλεκτρισμού και του μα-γνητισμού, παρόλο που μέχρι τον 19ο αι-ώνα δεν γνωρίζαμε ότι οι δύο αυτές έν-νοιες σχετίζονται. Στο αποκορύφωματης Φυσικής του 19ου αιώνα, ο JamesClerk Maxwell πρότεινε μια ολοκληρωμέ-νη θεωρία για τον ηλεκτρομαγνητισμό.Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κα-νείς πως η μελέτη αυτής της αλληλεπί-δρασης οδήγησε σε εξελίξεις τόσο στημελέτη του μικρόκοσμου όσο και του μα-κρόκοσμου, διευρύνοντας κατά τάξειςμεγέθους τον γνωστό κόσμο γύρω μας.Η αλληλεπίδραση των αντικειμένων μετην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία απο-τελούσε μέχρι πρόσφατα τον μοναδικότρόπο μελέτης του Σύμπαντος. Ταυτό-χρονα, μελετώντας τις ηλεκτρικές και μα-γνητικές ιδιότητες της ύλης οδηγηθήκα-με στην ανακάλυψη των ηλεκτρονίων,των πρωτονίων και των νετρονίων. Σύ-ντομα έγινε αντιληπτό ότι ο μικρόκοσμοςκυριαρχείται από κανόνες ξένους προςτην καθημερινή μας εμπειρία και ένας νέ-ος κλάδος, αυτός της Κβαντικής Φυσικής,αναδύθηκεγια την περιγραφή τους.

Μελετώντας τον μικρόκοσμο, ήρθαμεσε επαφή με τις άλλες δύο θεμελιώδειςαλληλεπιδράσεις, την ασθενή και την ι-

ΣΑΒΒΑΤΟ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201815/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

αυτή αλληλεπιδρά βαρυτικά με την πα-ρατηρήσιμη ύλη (αστέρες, γαλαξίες, νέ-φη κ.λπ.), αλλά δεν είμαστε σε θέση νατην παρατηρήσουμε με τα όργανά μας,είναι δηλαδή «σκοτεινή». Ήδη από τιςαρχές του 20ού αιώνα ήταν αντιληπτόότι η μάζα των γαλαξιών, όπως προέκυ-πτε από τα αστέρια που τους αποτε-λούν, ήταν μικρότερη από αυτή που α-παιτούνταν ώστε να μπορούν να ερμη-νευτούν οι κινήσεις των αστεριών αυ-τών μέσα στους γαλαξίες. Έπρεπε, επο-μένως, να υπάρχει ύλη σε σκοτεινή μορ-φή, η οποία να δικαιολογεί τις παρατη-ρούμενες ιδιότητες των γαλαξιών. Έ-κτοτε, ένα πλήθος ενδείξεων επιβεβαι-ώνει την ύπαρξη σκοτεινής ύλης, όπωςείναι η ταχεία περιστροφή των γαλα-ξιών και οι κινήσεις τους μέσα στα γαλα-ξιακά σμήνη. Σήμερα εκτιμάται πως η

σκοτεινή ύλη συνιστά περίπου το ένατέταρτο του Σύμπαντος. Μια σειρά απόυποθετικά σωματίδια έχει προταθεί ότιπιθανόν αποτελούν τη σκοτεινή ύλη, ό-πως υποθετικά νετρίνο που αλληλεπι-δρούν με τη βαρύτητα ή τα ασθενώςαλληλεπιδρώντα μαζικά σωματίδια(weakly interacting mass particles,wimps) κ.λπ.

Τα προβλήματα όμως δεν σταμα-τούν εκεί. Η μέτρηση των αποστάσεωνστο Σύμπαν έχει δείξει ότι αυτό δια-στέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό. Ηεπιτάχυνση αυτή μπορεί να εξηγηθείμόνο αν υπάρχει επιπλέον στο Σύμπανένα είδος ενέργειας, το οποίο, λειτουρ-γώντας ως ένα είδος πίεσης, οδηγεί τοΣύμπαν σε επιταχυνόμενη διαστολή.Σύμφωνα με υπολογισμούς, η σκοτεινήενέργεια αποτελεί περίπου το 68% τουΣύμπαντος. Οδηγούμαστε λοιπόν στοσυμπέρασμα ότι η «συμβατική» ύλη καιενέργεια τις οποίες παρατηρούμε συνι-στούν μόλις ένα 5% του Σύμπαντος!

Όπως συνέβη και με την ήδη καθιε-ρωμένη γνώση μας για τον κόσμο, προ-κειμένου να διαπιστωθεί ή να καταρρι-φθεί η ύπαρξη μιας πέμπτης δύναμης,απαιτούνται και συμβάλλουν παρατη-ρήσεις τόσο στον μακρόκοσμο όσο καιστονμικρόκοσμο.

Το 2015, μια ομάδα επιστημόνων τηςΑκαδημίας Επιστημών της Ουγγαρίαςπαρατήρησε ότι κατά τη διάσπαση τουισοτόπου βηρύλλιο-8 εκλύεται ενέρ-γεια η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί μεβάση τα σωματίδια που γνωρίζουμε μέ-χρι στιγμής. Στη συνέχεια προτάθηκε ό-

τι η ενέργεια αυτή ίσως οφείλεται σε έ-να νέο μποζόνιο, τριάντα τέσσερις φο-ρές ελαφρύτερο από το ηλεκτρόνιο. Σεαυτές τις περιπτώσεις απαιτούνται πε-ρισσότερα πειράματα προτού γίνει α-ποδεκτή η ύπαρξη του νέου αυτού σω-ματιδίου. Πάντως, ορισμένοι επιστήμο-νες έχουν προτείνει ότι μια άγνωστη ώςτώρα αλληλεπίδραση μεταξύ των θε-μελιωδών σωματιδίων θα μπορούσε ε-πίσης να εξηγήσει τα αποτελέσματα. Ηπέμπτη αυτή θεμελιώδης αλληλεπίδρα-ση θα πρέπει να είναι σε θέση να αλλη-λεπιδρά και με τη σκοτεινή μάζα.

Ομάδα επιστημόνων από το MaxPlanck και ερευνητικά ινστιτούτα τηςΑγγλίας πρόσφατα πρότειναν ένα πεί-ραμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σεκαλύτερες εκτιμήσεις της πιθανής αυ-τής νέας αλληλεπίδρασης και να μαςβοηθήσει να θέσουμε κάποιους περιο-ρισμούς. Το πείραμα αυτό περιλαμβά-νει παρατηρήσεις ενός διπλού αστρι-κού συστήματος, αποτελούμενο από έ-ναν πάλσαρκαι έναν λευκό νάνο. Παρό-λο που και τα δύο αυτά αντικείμενα α-ποτελούν προϊόντα αστρικού θανάτου,διαφέρουν σημαντικά ως προς τις φυ-σικές συνθήκες. Οι πάλσαρείναι πολλέςφορές πυκνότερα αντικείμενα απότους λευκούς νάνους και οι επιστήμο-νες αναμένουν τα ισχυρά βαρυτικά πε-δία των πρώτων να οδηγούν και σε ι-σχυρότερη αλληλεπίδραση με τη σκο-τεινή ύλη από ό,τι αυτή του λευκού νά-νου. Έχοντας ήδη στη διάθεσή τους ρα-διοφωνικές παρατηρήσεις είκοσι ετών,θα μπορούσαν μελετήσουν την κίνησητου ζεύγους γύρω από το γαλαξιακόκέντρο (όπου η σκοτεινή ύλη πιστεύεταιότι είναι πυκνότερη) και να καταγρά-ψουν τις τυχόν διαφορές. Αν πράγματιυπάρχει μια πέμπτη δύναμη, τότε το α-ποτέλεσμά της θα πρέπει να είναι ορα-τό στις διαφορές που θα παρατηρη-θούν στην κίνηση του λευκού νάνου καιτου πάλσαρ. Σύμφωνα με τον AurelienHees του Αστεροσκοπείου του Παρισι-ού, μελέτες σαν αυτή θα μας δώσουν τηδυνατότητα να εξετάσουμε τη βαρύτη-τα και τη σκοτεινή ύλη πέρα από τη Γενι-κή Σχετικότητα και να θέσουμε περιορι-σμούς στην επίδραση που μπορεί να έ-χει μια πιθανή πέμπτη αλληλεπίδρασηστη σκοτεινή ύλη. Φυσικά, για το μέλ-λον, περισσότερες παρατηρήσεις πα-ρόμοιων αστρικών συστημάτων θα εί-ναι μεγάλης σημασίας για το πεδίο έ-ρευνας και η ανάπτυξη νέων συστοι-χιών ραδιοτηλεσκοπίων που έχει δρο-μολογηθεί θα είναι ένα σημαντικό εφό-διο στην αποκάλυψη των μυστικών τηςσκοτεινής ύλης. z

Γ.Κ.

EΓΡΑΦΑ ΣΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ότι ητέχνη του μοντάζ αποτελεί τον πυρήνα της πολι-τισμικής τεχνολογίας του κινηματογράφου. Οι θε-ατές έχουν εκπαιδευτεί να αποκωδικοποιούν τηνκινηματογραφική γλώσσα τόσο συστηματικά πουο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κό-σμο καθορίζεται πλέον σε τεράστιο βαθμό απότην κινηματογραφική διεπαφή. Οι συνέπειες αυ-τής της εξοικείωσης δεν περιορίζονται, όμως, στοπολιτισμικό πεδίο. Αφορούν και την οικονομία.

Το 1986, δύο θεωρητικοί των Μέσων, ο SutJhally και ο Bill Livant, δημοσίευσαν ένα άρθρο μετίτλο «Watching as Working». Αντικείμενο του άρ-θρου ήταν η απλήρωτη εργασία που εκτελούν οιθεατές των τηλεοπτικών προγραμμάτων για τηναποκωδικοποίηση του νοήματος των διαφημίσε-ων. Μολονότι δεν δηλώνεται ρητά στο άρθρο, ηβασική ιδέα είναι ότι οι θεατές των τηλεοπτικώνπρογραμμάτων αποτελούν μια κατάλληλα εκπαι-δευμένη εργατική δύναμη. Η εκπαίδευσή τους συ-νίσταται, ακριβώς, στην πολιτισμική εξοικείωσημε τη γλώσσα του κινηματογράφου. Χάρη σ’ αυτήοι θεατές είναι σε θέση να κάνουν δύο πράγματα.Αφενός να αντλούν από τα τηλεοπτικά προγράμ-ματα υλικό που συνδέεται με την αναπαραγωγήτης εργατικής τους δύναμης: νοήματα, συναισθή-ματα, αξίες, γνώσεις και θεωρήσεις του κόσμουχάρη στις οποίες ανασυνθέτουν διαρκώς τουςεαυτούς τους ως δρώντα υποκείμενα σε ένα κα-θορισμένο σύστημα κοινωνικών σχέσεων. Αφε-τέρου να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα των δια-φημίσεων μέσω των οποίων ανασυνθέτουν διαρ-κώς τους εαυτούς τους ως καταναλωτές σε ένακαθορισμένο σύστημα εμπορευματικών σχέσε-ων.

Οι δύο θεωρητικοί αντλούν από τη Θεωρία τηςΑξίας του Μαρξ για να αναλύσουν τον «εργάσιμοχρόνο» των θεατών. Ακολουθώντας το πρότυποοργάνωσης της καπιταλιστικής παραγωγής, τατηλεοπτικά μέσα προσπαθούν να αυξήσουν όσοτο δυνατόν περισσότερο την παραγωγή υπερα-ξίας, άρα τον χρόνο εργασίας που υπερβαίνει τονχρόνο που απαιτείται για την απλή αναπαραγωγήτης εργατικής δύναμης. Για να το πετύχουν αυτό,πρέπει είτε να αυξήσουν τον απόλυτο διαφημι-στικό χρόνο εις βάρος των υπόλοιπων προγραμ-μάτων είτε να αυξήσουν την παρουσία του δια-φημιστικού μηνύματος στο σύνολο των προ-γραμμάτων. Τα κάνουν και τα δύο. Απλώς τοπρώτο έχει ένα όριο, καθώς δοκιμάζει την υπο-μονή και την αισθητική αντοχή των θεατών. Η αύ-ξηση της έντασης του διαφημιστικού μηνύματοςεξυπηρετείται πολύ καλύτερα από τη δεύτερηστρατηγική.

Αυτό επιβάλλει την εκλέπτυνση της κινηματο-γραφικής γλώσσας. Το μήνυμα διαχέεται στο πρό-γραμμα χάρη σε νέες τεχνικές κινηματογραφικούμοντάζ. Κι εδώ είναι που ξαναγυρίζουμε στην εκ-παίδευση των θεατών. Πέρα από τις απλές αφη-γήσεις, οι θεατές πρέπει να είναι πλέον σε θέση νααποκωδικοποιούν πολύμορφες συνθέσεις, όπουτα μηνύματα είναι εγκιβωτισμένα σε άλλα μηνύ-ματα και η νοηματική συνέχεια παραχωρεί τη θέ-ση της σε εννοιολογικές μήτρες που εκπέμπουνσε πολλαπλά επίπεδα ταυτόχρονα. Η τέχνη τουμοντάζ γίνεται, έτσι, ένας τόπος όπου η αισθητι-κή, η ιδεολογία και η οικονομία διασταυρώνονταιμε εμβληματικό τρόπο, καθορίζοντας το πολιτι-σμικό τοπίο του 21ου αιώνα.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της Επιστήμης

Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ Αστροφυσικής

Μανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑ

Δημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Η θέαση ως εργασία

Πεμπτουσία και η πέμ πτη δύναμη της φύσης

Το καθιερωμένο μοντέλο, που περιέχει τα θεμελιώδη σωματίδια, λεπτόνια και κουάρκ, καθώς και τους φορείς των θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων

(το φωτόνιο για την ηλεκτρομαγνητική, το γλουόνιο για την ισχυρή και τα μποζόνια Ζ και W για την ασθενή αλληλεπίδραση)

σχυρή αλληλεπίδραση. Η ασθενής αλ-ληλεπίδραση εμφανίζεται μεταξύ τωνυποατομικών σωματιδίων και ευθύνε-ται για τις ραδιενεργές διασπάσεις τωνπυρήνων, τις μετατροπές των νετρο-νίων σε πρωτόνια μέσω των «διασπά-σεων β» κ.ά. Η ισχυρή αλληλεπίδρασηευθύνεται για τις δυνάμεις που συ-γκρατούν τα συστατικά του πυρήνατων ατόμων, δηλαδή τα νετρόνια καιτα πρωτόνια (νουκλεόνια) αλλά και ταquark, τα συστατικά των νουκλεονίων.Αν θέλαμε να κατατάξουμε τις τέσσε-ρις αλληλεπιδράσεις σε μια σειρά ανα-λογικής ισχύος, η βαρύτητα θα βρισκό-ταν στην τελευταία θέση (αν και φαίνε-ται να παίζει τον κυρίαρχο ρόλο στα με-γάλα αντικείμενα) μετά τον ηλεκτρο-μαγνητισμό και τις ασθενείς και ισχυ-ρές αλληλεπιδράσεις αντιστοίχως.

Στο πλαίσιο της Κβαντικής Φυσικής,η ηλεκτρομαγνητική, η ασθενής και η ι-σχυρή αλληλεπίδραση περιγράφονταιαπό μια ενοποιημένη θεωρία. Σε αυτήτην ενοποιημένη θεώρηση, η αλληλε-πίδραση ανάμεσα σε δύο σωματίδιασυμπεριλαμβάνει την εκπομπή σωμα-τιδίων-φορέων των δυνάμεων αυτών.Για παράδειγμα, φορέας της ηλεκτρο-μαγνητικής αλληλεπίδρασης είναι τοφωτόνιο. Ωστόσο, σε αυτή τη θεώρη-ση δεν έχει γίνει ακόμα δυνατό να ε-νταχθεί η βαρύτητα όπως περιγράφε-ται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικό-τητας του Αϊνστάιν. Το πρόβλημα αυτόαποτελεί ένα από τα σημαντικότερατης σύγχρονης Φυσικής, καθώς γνωρί-ζουμε ότι τόσο η Γενική Σχετικότητα ό-σο και η ενοποιημένη θεωρία έχουν ε-πιβεβαιωθεί από παρατηρησιακά δε-δομένα όπως η ανακάλυψη του μπο-ζονίου Higgs και οι πρόσφατες επιβε-βαιωμένες ανιχνεύσεις βαρυτικών κυ-μάτων.

Πρόκειται για ένα αρκετά κομψό καιτακτοποιημένο μοντέλο περιγραφήςτου κόσμου, επιστέγασμα ενός μεγά-λου εύρους θεωρητικών και πειραμα-τικών μελετών που διαπερνούν πολ-λούς κλάδους της Φυσικής. Έχει προ-κύψει τόσο από αστρονομικές παρα-τηρήσεις του Σύμπαντος σε τεράστιεςχωρικές κλίμακες, όσο και από πειρά-ματα με στοιχειώδη σωματίδια σε επι-ταχυντές στις μικρότερες δυνατές χω-ρικές κλίμακες. Φυσικά, οι επιστήμο-νες έχουν να αντιμετωπίσουν ακόμαπολλές προκλήσεις, κάποιες από αυ-τές τόσο παλιές όσο τα ίδια τα θεμέλιατου μοντέλου.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της ύληςπου περιέχεται στο Σύμπαν, περίπουτο 85%, βρίσκεται σε μια μορφή πουδεν την καθιστά παρατηρήσιμη. Η ύλη

ΜΕΓΑΛΟ ΜΕΡΟΣ, λοιπόν, των προσπαθειών της επιστημονικής κοινότητας σήμερα εί-ναι η κατανόηση σύστασης και προέλευσης της σκοτεινής ύλης και ενέργειας. Η βιβλιο-γραφία είναι πολύ πλούσια σε ό,τι αφορά το είδος των σωματιδίων που την αποτελούνκαι τις πιθανές μεθόδους ανίχνευσής τους. Θεωρώντας τη σκοτεινή ενέργεια ως εξίσουμεταβλητή και δυναμική, όπως, π.χ., τη «συμβατική» ενέργεια που γνωρίζουμε, και όχιως ένα είδος σταθεράς που υπάρχει απλώς για να συμπληρώνει τις εξισώσεις που έχου-με στη διάθεσή μας, έχουν προκύψει σενάρια που κάνουν λόγω για την «πεμπτουσία»(quintessence) κατ’ αναλογία με τον αριστοτελικό αιθέρα. Δεν θα πρέπει, σε αυτό το ση-μείο, να υποπέσουμε στο σφάλμα της παρερμηνείας, καθώς ο όρος πεμπτουσία έχει δα-νειστεί και δοθεί, κατά κάποιον τρόπο, προς τιμή του Αριστοτέλη και δεν ταυτίζεται μετον αιθέρα. Ομοίως, στη σύγχρονη περιγραφή, τα τέσσερα άλλα στοιχεία του Σύμπα-ντος δεν είναι φυσικά τα τέσσερα στοιχεία της αριστοτελικής περιγραφής, αλλά μπο-ρούν να θεωρηθούν η σκοτεινή ύλη (από ό,τι κι αν αποτελείται), η ενέργεια (όπως τηγνωρίζουμε υπό τη μορφή ανιχνεύσιμης ακτινοβολίας), η βαρυονική ύλη (που βρίσκεταιυπό τη μορφή ατόμων) και τα νετρίνα. Στο ίδιο πλαίσιο, προκειμένου να γεφυρωθούνοι αντιφάσεις μεταξύ θεωρίας και παρατηρήσεων, πολλοί φυσικοί θεωρούν πιθανή τηνύπαρξη μιας πέμπτης θεμελιώδους αλληλεπίδρασης, η οποία θα πρέπει να είναι ασθε-νής όσο η βαρύτητα. z

Το ποσοστό της ύλης στο

Σύμπαν φτάνειμετά βίας

το 5%. Το υπόλοιπο

95% απαρτίζε-ται από σκοτει-νή ύλη και σκο-τεινή ενέργεια

9

Με τον εμβολιασμό δίνουμε τη δυνατότηταστο ανοσοποιητικό μας σύστημα να εξασκηθείστην καταπολέμηση συγκεκριμένων νόσων. Οινόσοι αυτές, αν βρουν το σώμα μας απροετοίμα-στο, μπορούν να ταλαιπωρήσουν ή ακόμα και ναέχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και τηζωή μας. Ένα ανοσοποιητικό σύστημα που έχει«προγραμματιστεί» με τη βοήθεια των εμβολίωννα αντιμετωπίζει τις νόσους αυτές μας προστα-τεύει από τις συνέπειές τους.

Εμβολιάζοντας ένα μεγάλο μέρος του πληθυ-σμού, μπορούμε να επιτύχουμε τη λεγόμενη «α-νοσία αγέλης». Όταν ένα ποσοστό ατόμων είναιεμβολιασμένα και έχουν ανοσία σε κάποια ασθέ-νεια, τότε αυτή δύσκολα εξαπλώνεται. Κατά συ-νέπεια, ακόμη και τα μέλη μιας ομάδας που δεν έ-χουν εμβολιαστεί ή δεν μπορούν να εμβολια-στούν για διάφορους λόγους προστατεύονταικαι αυτά από την εξάπλωση της νόσου (διότι έ-χουν μειωμένες πιθανότητες να έρθουν σε επα-φή με άτομο που νοσεί). Η ανοσία αγέλης επιτυγ-χάνεται με διαφορετικό ποσοστό εμβολιασμούγια κάθε νόσο. Για πολύ μεταδοτικές ασθένειεςαπαιτείται να είναι εμβολιασμένο αντιστοίχωςμεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Η ιλαρά, γιαπαράδειγμα, αποτελεί μία από τις πιο μεταδοτι-κές ασθένειες που γνωρίζουμε, αρκετές φορέςπιο μολυσματική από τους ιούς της ηπατίτιδας Cκαι τον ιό του AIDS, και για την επίτευξη της ανο-σίας αγέλης στην ιλαρά και της αποτροπής επιδη-μιών απαιτείται εμβολιασμός σε ποσοστό μεγα-λύτερο του 95% του πληθυσμού.

Η ιστορία του εμβολιασμού έχει μεγάλο ενδια-φέρον. Φαίνεται πως από τον 11ο αιώνα οι Κινέ-ζοι γνώριζαν ότι το πύον από τις φλύκταινες τηςευλογιάς μπορούσε, εισερχόμενο σκοπίμως στο

δέρμα υγιών ατόμων, να τα βοηθήσει να περ-νούν την ασθένεια ελαφρότερα και να επιβιώ-νουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Σύμφωνα με κά-ποιες πηγές, αντίστοιχη γνώση υπήρχε και στηλαϊκή Ιατρική στον ελλαδικό χώρο, η οποία εφαρ-μόστηκε από ελληνικής καταγωγής γιατρούς του17ου και του 18ου αιώνα. Ταυτόχρονα, υπάρχουναναφορές αυτής της πρώιμης τεχνικής του εμ-βολιασμού στην Αφρική, την Αγγλία και τηνΤουρκία.

Το 1796, ο Άγγλος γιατρός Edward Jenner επι-βεβαίωσε πειραματικά ότι άτομα μολυσμένα α-πό την ευλογιά των αγελάδων (cowpox) δεν νο-σούσαν από τη νόσο της ευλογιάς των ανθρώ-πων (smallpox). Χρειάστηκαν μερικές δεκαετίεςώστε οι επιστημονικές εξελίξεις να οδηγήσουνστην αποδοχή της μεθόδου του εμβολιασμού α-πό την ιατρική κοινότητα και τη ραγδαία βελτίω-ση των τεχνικών εμβολιασμού, ειδικά στις αρχέςτου 20ού αιώνα. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουνεφαρμοστεί προγράμματα συστηματικού εμβο-λιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμαασθένειες όπως η ευλογιά, ο κοκκύτης και η πο-λιομυελίτιδα, που ήταν συχνές αιτίες θανάτουπριν δύο με τρεις αιώνες, σήμερα να τείνουν ναεξαφανιστούν. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, οιτελευταίες γενιές γνωρίζουν την ύπαρξή τουςκυρίως μέσα από λογοτεχνικά βιβλία.

Τα στοιχεία από τους διεθνείς οργανισμούς, ό-πως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) καιη UNICEF, δείχνουν ότι ο εμβολιασμός έχει απο-τρέψει τις τελευταίες δεκαετίες εκατομμύριαθανάτους και συνεχίζει να αποτρέπει περίπουδύο με τρία εκατομμύρια τον χρόνο. Παρ’ όλααυτά, φαίνεται πώς όλο και περισσότεροι εντάσ-σονται στο αντιεμβολιαστικό κίνημα, κάτι πουφαίνεται παράλογο υπό το φως αυτών των στοι-χείων.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η αντίδραση στουςμαζικούς εμβολιασμούς δεν είναι καινούριο φαι-νόμενο αλλά συνοδεύει την πρακτική από την εμ-φάνισή της. Το είδος των αντιδράσεων όμως ή-ταν αρχικά διαφορετικό και είχε περισσότερο νακάνει με το ότι μεγάλες μερίδες ανθρώπων, π.χ.στην Αμερική δεν μπορούσαν να δεχτούν ότιτους υποχρέωναν να δεχτούν προληπτική θερα-πεία και να εκτεθούν σε ουσίες που δεν γνώρι-ζαν. Μερίδα των αντιεμβολιαστών μοιράζονταικαι σήμερα την ίδια ανασφάλεια καθώς πιστεύ-

ουν ότι οι ουσίες που περιέχονται στα εμβόλια εί-ναι επιβλαβείς. Μια μερίδα από αυτούς πιστεύειότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, άλλοι ότι οιουσίες των εμβολίων επιτρέπουν στις κυβερνή-σεις και τις εταιρείες να ελέγχουν μαζικά τον πλη-θυσμό, ενώ άλλοι απλώς πιστεύουν ότι οι μαζικοίεμβολιασμοί εξυπηρετούν τα οικονομικά συμφέ-ροντα των εταιρειών.

Μέρος της φημολογίας ότι τα εμβόλια συνδέο-νται με τον αυτισμό οφείλεται σε μια μελέτη πουκυκλοφόρησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990.Η αρχική μελέτη βασίστηκε σε ένα πολύ μικρόδείγμα παιδιών, ενώ έρευνες που προσπάθησαννα εξετάσουν τη σύνδεση των εμβολίων με τοναυτισμό σε μεγαλύτερο και στατιστικά σημαντι-κό δείγμα δεν έδειξαν κάποια συσχέτιση. Σημει-ώνεται ότι η δυνατότητα αναπαραγωγής των α-ποτελεσμάτων μιας μελέτης από άλλους ερευ-νητές είναι θεμελιώδους σημασίας για την επι-στημονική μέθοδο. Αν τα αποτελέσματα δενμπορούν να αναπαραχθούν μελετώντας μεγα-λύτερα δείγματα, τότε τα αποτελέσματα αυτάδεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστα. Πράγμα-τι, εν τέλει αποδείχθηκε ότι στην αρχική μελέτητα δεδομένα είχαν αλλοιωθεί σκοπίμως από τονσυγγραφέα της εργασίας, με αποτέλεσμα η δη-μοσίευση να αποσυρθεί. Παρ’ όλα αυτά, οι υπο-στηρικτές αυτής της άποψης εξακολουθούν ναχρησιμοποιούν τη συγκεκριμένη μελέτη ως ση-μείο αναφοράς.

Υπάρχει όμως και άλλη μια αιτία για την οποίαπολλοί πιστεύουν ότι ο εμβολιασμός συνδέεταιμε τον αυτισμό και οφείλεται στις γνωστικέςπροκαταλήψεις που όλοι μας έχουμε. Ο αυτι-σμός ανήκει στην κατηγορία των Διάχυτων Ανα-πτυξιακών Διαταραχών και εκδηλώνεται συνή-θως στα πρώτα τρία έτη της ζωής των παιδιών,ενώ στοιχεία του παρουσιάζονται ήδη από τηγέννηση. Κάποιοι, επικαλούμενοι την επιρροήτων περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανά-πτυξη του ατόμου, συνδέουν τον αυτισμό μετους πρώτους απαραίτητους εμβολιασμούς τωνπαιδιών παρόλο που ο αυτισμός έχει μια ισχυρήγενετική βάση.

Ταυτόχρονα, η αύξηση των διαγνώσεων παι-διών που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμούοδηγεί πολλούς στην εσφαλμένη αντίληψη ότιαυτή οφείλεται στον συστηματικό εμβολιασμό.Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αύξηση τωνδιαγνώσεων δεν ταυτίζεται με αύξηση των πε-ριστατικών, καθώς τα τελευταία χρόνια η πλη-ρέστερη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τωνγονιών γύρω από αναπτυξιακά θέματα των παι-διών τους έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει πιο έ-γκαιρη κινητοποίηση των κηδεμόνων σε περί-πτωση που εντοπίσουν στοιχεία που τους προ-βληματίζουν ήδη από τα πρώτα χρόνια του παι-διού.

Επομένως, τόσο η αύξηση των περιστατικώναυτισμού όσο και η συσχέτισή τους με τον εμβο-λιασμό δεν επαληθεύονται επιστημονικά. Γενι-κότερα, σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των εμβο-λίων, σημειώνουμε ότι οι μελέτες που διεξάγο-νται απορρίπτουν τους ισχυρισμούς που θέλουντις ουσίες των εμβολίων να είναι επιβλαβείς.

Μια άλλη δημοφιλής άποψη είναι ότι μέσω τωνουσιών των εμβολίων επιχειρείται ο μαζικός έ-λεγχος των ατόμων από τις κυβερνήσεις, τις με-γάλες εταιρείες κ.λπ. Αυτού του είδους οι από-ψεις έχουν τις ρίζες στους, όπως και πολλά άλλαείδη συνωμοσιολογιών, στην εμφάνιση των κινη-μάτων New Age στις δεκαετίες του 1960 και1970. Μια γενικότερη απόρριψη οτιδήποτε τε-χνητού, οποιουδήποτε προϊόντος του τεχνολογι-κό πολιτισμού και η στροφή στο πνεύμα, στη φύ-ση και στο μεταφυσικό αποτελούν τα χαρακτηρι-στικά που εμπίπτουν στο ευρύτερο κίνημα τουδυτικού εσωτερισμού, όπως έχει ονομαστεί απότους κοινωνιολόγους. Ενσωματώνοντας στοι-χεία από τις ανατολικές φιλοσοφίες, εναντιώνε-ται ή είναι καχύποπτο απέναντι στις σύγχρονεςτεχνολογικές εξελίξεις και προωθεί τα φυσικάπροϊόντα, τις φυσικές και ολιστικές θεραπείεςκ.λπ. Το κίνημα αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρονκαι σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια ψευδοεπιστη-μονικών απόψεων ακόμη και από επιστήμονες.Η ευρύτερη κριτική αυτών των απόψεων σε σχέ-ση με την επιστήμη και την αξία του πολιτισμούεν γένει ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος κει-μένου, αλλά σε ό,τι αφορά το θέμα των εμβολια-σμών, σημειώνουμε ότι κρίνεται μεμπτή η σκόπι-μη άγνοια του αδιαμφισβήτητου γεγονότος ότιτο βιοτικό επίπεδο και η υγεία του σύγχρονου αν-θρώπου έχουν βελτιωθεί ραγδαία χάρη στις επι-στημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις.

Επίσης, τα εμβόλια βρίσκονται στο στόχαστροπολλών επειδή θεωρείται πως είναι απλώς έναςτρόπος πλουτισμού των μεγάλων φαρμακευτι-κών εταιρειών. Σε αυτό το σημείο είναι κατ’ αρ-χάς απαραίτητο να αποφύγουμε τις αυταπάτες.Προφανώς, στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένοκαπιταλιστικό σύστημα οι φαρμακευτικές εται-ρείες λειτουργούν με βάση το κέρδος, όπως καιοποιαδήποτε άλλη εταιρεία εμπορεύεται οποια-δήποτε υπηρεσία. Από τη μία, είναι χρήσιμο να έ-χουμε στον νου μας ότι στο ίδιο περιβάλλον οποι-αδήποτε επιλογή κοσμοθεωρίας έχει ως αποτέ-λεσμα να έχουμε ώς έναν βαθμό τον ρόλο τουκαταναλωτή, αλλάζοντας απλώς το είδος τωνπροϊόντων που αγοράζουμε. Κατά συνέπεια,συμβάλλουμε στα κέρδη επιχειρήσεων όταν εμ-βολιαζόμαστε αλλά και όταν καταφεύγουμε σεεναλλακτικές θεραπείες με σκευάσματα και ορ-γανικά προϊόντα επειδή τα θεωρούμε φυσικά.Δεν είναι στο πλαίσιο του παρόντος κειμένου ναδιερευνήσουμε την ηθική του καταναλωτισμούκαι των ρόλων του πολίτη. Ωστόσο, είναι άξιοδιερεύνησης το γιατί απορρίπτουμε με τόση ευ-κολία πρακτικές με απολύτως μετρήσιμα και εμ-φανή αποτελέσματα και ταυτόχρονα εμπιστευό-μαστε προϊόντα ή προσεγγίσεις αμφίβολης ποιό-τητας. Και σε αυτό το σημείο μια σειρά από γνω-στικές προκαταλήψεις παίζουν ρόλο. Μία απόαυτές είναι η φυσική μας τάση να θεωρούμε πιοωφέλιμο ένα φυσικό προϊόν από κάτι κατασκευ-ασμένο. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι τα εμβό-λια δεν αποτελούν τον κύριο τρόπο κερδοφο-ρίας των φαρμακευτικών εταιρειών σε σχέση μεάλλα προϊόντα τους (και εδώ αξίζει να αναρωτη-θεί κανείς για τη χρησιμότητα των διαφόρων συ-μπληρωμάτων διατροφής που βρίσκονται σε α-φθονία στα φαρμακεία).

Έχοντας τον φόβο των παρενεργειών, είναιλογικό να είμαστε διστακτικοί να επιλέξουμε ναεμβολιαστούμε προκειμένου να προστατευτού-με από μια ασθένεια που μας είναι άγνωστη. Μεάλλα λόγια, μας είναι ευκολότερο να αγνοήσου-με μια ασθένεια με την οποία δεν έχουμε έρθειποτέ σε επαφή υπό την «απειλή» των κινδύνωνπου ενδεχομένως έχουμε ακούσει ότι ελλοχεύ-ουν αν εμβολιαστούμε. Η ειρωνεία είναι ότι δεννιώθουμε απειλή από μια τέτοια ασθένεια ακρι-βώς λόγω των εμβολιασμών. Η ουσία είναι ότικαλούμαστε να επιλέξουμε ανάμεσα σε κάτι πουδεν γνωρίζουμε και σε μια τρομακτική (αλλά σχε-δόν μηδενική) πιθανότητα. Όσο κι αν επικαλείταικανείς τα συντριπτικά αποτελέσματα των επι-στημονικών μελετών, η επιλογή μας παραμείνειδύσκολη, ειδικότερα επειδή καλούμαστε να ε-μπιστευτούμε μια εξίσου μακρινή και άγνωστη ε-πιστημονική κοινότητα. Η σχετική δυσπιστία μαςαπέναντί της αυξάνεται καθώς ερχόμαστε σε ε-παφή με τα -συχνά μεγεθυμένα από την προβο-λή σε κοινωνικά δίκτυα- σχόλια ανθρώπων πουμοιράζονται τους ίδιους φόβους με εμάς. Δενπρόκειται για λιγότερη εξυπνάδα. Σε έναν μεγά-λο βαθμό είναι ο τρόπος που λειτουργεί ο εγκέ-φαλος όλων μας. Είναι λοιπόν πιθανό ότι η απλήαντιπαράθεση και η επίκληση στοιχείων να μηφέρνουν αποτελέσματα επειδή δεν είμαστε σεθέση να καταλάβουμε τους λόγους που οδηγούντα αντιπαραβαλλόμενα μέρη να σχηματίζουν τιςαπόψεις τους. z

Γ.Κ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΠΡΙΣΜΑ

https://www.youtube.com/watch?v=Rzxr9FeZf1g

ΣΑΒΒΑΤΟ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201817/

Εμβόλια και αντιεμβολιασμός

ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΧΡΗΣΙΜΗ και κατατοπιστική ιστοσελίδα με τίτλο«The History of the Vaccines», που δημιουργήθηκε από το TheCollege of Physicians of Philadelfia, συγκαταλέγεται στις μόλις πε-ρίπου πενήντα σελίδες που έχουν εγκριθεί από τον Παγκόσμιο Ορ-γανισμό Υγείας. Στο διαδραστικό περιβάλλον της ιστοσελίδας ο χρή-στης μπορεί να βρει δραστηριότητες μέσα από τις οποίες μαθαίνειπώς λειτουργεί ο εμβολιασμός στο σώμα μας και στη συνέχεια ναεξετάσει τις γνώσεις του. Περιλαμβάνεται επίσης μια σύνοψη(timeline) της ιστορίας του εμβολιασμού, άρθρα και χρήσιμο υλικόγια εκπαιδευτικούς. z

https://www.historyofvaccines.org/

Για τηνεπίτευξη της ανοσίαςστην ιλαρά καιτης αποτροπήςεπιδημιώναπαιτείταιεμβολιασμόςσε ποσοστόμεγαλύτεροτου 95% τουπληθυσμού

Tα εμβόλια δεν αποτελούντον κύριο τρόποκερδοφορίας τωνφαρμακευτικώνεταιρειών σεσχέση μεάλλαπροϊόντατους

d

ΣΑΒΒΑΤΟ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 201819/

|«Ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας».Ακούγεται πολύ ενδιαφέρον! Τι πραγμα-

τεύεται το βιβλίο;

eΤο βιβλίο πραγματεύεται την εμπειρία των ε-ρωτικών σχέσεων στον σύγχρονο κόσμο.

Συγκεκριμένα, επιχειρεί να παρακολουθήσει τουςμετασχηματισμούς αυτής της εμπειρίας από ταχρόνια της πατριαρχίας μέχρι σήμερα. Ταυτόχρο-να, αναδεικνύει την ασυμμετρία που υπάρχει ανά-μεσα στους άντρες και στις γυναίκες, καθώς κάθεφύλο απολαμβάνει με τον δικό του αυτιστικό τρό-πο. Πρόκειται για δύο παράλληλα επίπεδα ανάλυ-σης αυτής της εμπειρίας, γι’αυτό η μέθοδος που α-κολουθήθηκε αξιοποιεί ταυτόχρονα δύο διακρι-τούς, αλλά σχετικούςμεταξύ τους άξονες: την Ψυ-χανάλυση και την Κοινωνιολογία. Αν και δεν είναισυνήθης, η διασταύρωση των δύο αυτών οπτικώνθεωρήθηκε αναγκαία. Η ψυχαναλυτική προσέγγι-ση αξιοποιεί την ιδιαιτερότητα της επιθυμίας έκα-στου φύλου, ενώ η κοινωνιολογική οπτική αναδει-κνύει τη διαχρονική εξέλιξη των ηθών στο μέτροπου αυτή επηρέασε και επηρεάζει τη μορφή τωνσχέσεων, τη διάρκειά τους και τη σημασία πουμπορεί να έχουν για την ατομική ζωή του καθενός.

|Τι μεταμορφώσεις έχουν υποστεί στηνπάροδο των χρόνων οι ερωτικές σχέσεις

και οι σχέσεις των φύλων;

eΗ βασική μεταμόρφωση συνδέεται με τηνπτώση της πατριαρχίας, η οποία, με τα σημε-

ρινά δεδομένα, φαίνεται οριστική και αμετάκλητη.Ενώ στο παρελθόν η πυξίδαπου οδηγούσετον κα-θένα μέχρι το τέλος της ζωής του ήταν το καθήκοναπέναντι στην κοινωνία, σήμερα ο καθένας οφεί-λει στον ίδιο του τον εαυτό πρωτίστως να διαφυ-λάξει το δικαίωμά του στην απόλαυση. Η απόλαυ-ση, από ύποπτη, έγινε υποχρεωτική. Ο σύγχρονοςάνθρωπος θέλει να ζει το παρόν και είναι αφοσιω-μένος στο κυνήγι της ευτυχίας. Ταυτόχρονα, η α-νατομία παύεινα είναι πια πεπρωμένο και η διαφο-ρά των φύλων γίνεται όλο και πιο δυσδιάκριτη: οιάνδρες εκθηλύνονται και οι γυναίκες αρρενοποι-ούνται.Έτσι, ο δρόμος που θα κινηθεί καθένας στοπεδίο των σχέσεων δεν είναι προκαθορισμένος, ό-πως στο παρελθόν. Ο σύγχρονος άνθρωπος κα-λείται να επινοήσει μόνος του το σενάριο της από-λαυσής του. Ως αποτέλεσμα, περνάμε από ένα κα-θεστώς που χαρακτηριζόταν από μια δέσμη καθη-κόντων και απαγορεύσεων σε ένα καθεστώς πουχαρακτηρίζεται κυρίως από την ελεύθερη διάθε-ση του εαυτού.

|Πώς αλλάζουν η εικόνα του εαυτού και ηεικόνα του παρτενέρ μας στην εποχή της

τεχνολογίας;

eΣε ένα σύμπαν σεξουαλικής κατανάλωσης,που υποβοηθείται απεριόριστα από την τε-

χνολογία, δημιουργείται μια νέα εικόνα του ερωτι-κού παρτενέρ. Ο ερωτικός μου παρτενέρ δεν είναικατ’ ανάγκη κάποιος που με έλκει ώς το ενδόμυχόμου πάθος.Τουναντίον, είναι κάποιος που τείνει νασυρρικνωθεί στις συντεταγμένες ενός γκάτζετ. Τιακριβώς χαρακτηρίζει το αντικείμενο-γκάτζετ;Κυρίως ο εφήμερος χαρακτήρας του, το γεγονόςότι η σύνδεσή μου μαζί του είναι κατ’ ανάγκη προ-σωρινή και με ημερομηνία λήξης: το έχω στη διά-θεσή μου μέχρι να αποκτήσω ένα άλλο, πιο εξελιγ-μένο μοντέλο και από κει και πέρα εκπληρώνει τοπεπρωμένο ενός απορρίμματος. Σε αυτήακριβώςτη συνθήκη τείνει πλέον να συνοψιστεί το νέο κα-θεστώς του ερωτικού παρτενέρ και της διασύνδε-σής μου μαζί του.

Η αλλαγή στην εικόνα του παρτενέρ τροποποιείεπίσης ριζικά την εικόνα του εαυτού: καθώς ο παρ-τενέρ μου βυθίζεται στην ομίχλη της ανωνυμίας,στην ίδια ομίχλη βυθίζομαι κι εγώ, στο μέτρο πουτίποτε δεν αποκλείει να εισάγομαι και εγώ, ωςπαρτενέρ-γκατζετ, στο κύκλωμα της απόλαυσηςενός άλλου. Έτσι όμως, η ίδια η έννοια της εμπιστο-σύνης και της ερωτικής αλληλεγγύης εκρήγνυταιπρος κάθε κατεύθυνση και τα θραύσματά της εί-ναι πια πολύ δύσκολο να ανασυγκολληθούν. Αυτήη διολίσθηση στο αγωνιώδες πεπερασμένο και ε-φήμερο είναι στην ουσία μια κίνηση αντίρροπηπρος τον έρωτα.

|Τι υπαγορεύει η νέα ηθική φόρμουλα«Ζήσε τη δική σου ζωή» και πώς επηρεά-

ζει τις ερωτικές σχέσεις;

eΑυτό που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άν-θρωπο είναι το γεγονός ότι δεν θέλει να προ-

σαρμόσει τη ζωή του στις απαιτήσεις ενός εξωτε-ρικού κομφορμισμού. Ο σύγχρονος άνθρωποςπράττει σύμφωνα με τον νόμο που ορίζει ο ίδιοςστον εαυτό του, χωρίς ο νόμος αυτός να συνοδεύ-εται πλέον από την αξίωση καθολικότητας που χα-ρακτηρίζει τις ηθικές προσταγές μιας κανονιστι-

κής ηθικής. Η νέα ηθική φόρμουλα «Ζήσε τη δικήσου ζωή» δηλώνει μια διάθεση ατομικής επανά-στασης στην επιδίωξη της ευτυχίας. Από «υποκεί-μενο γενικής ισχύος νόμων», ο άνθρωπος τείνειπλέον να ορίζεται ως «υποκείμενο του εαυτούτου». Η εξέλιξη αυτή δεν μπορεί παρά να επηρεά-ζει και τις ίδιες τις ερωτικές σχέσεις: ο γκατζετ-Eros δηλώνει έναν νέο τρόπο διυποκειμενικής συ-σχέτισης, έναν νέο τύπο απόλαυσης, εντελώςπροσαρμοσμένο σε μια έννοια ατομικισμού που α-ναδιπλώνεται στον εαυτό του εξασφαλίζονταςγύρω του το κενό, την απουσία του Άλλου, την αυ-τιστική λατρεία ενός υπερφίαλου Εγώ.

|Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο αυτό;

eΤο βιβλίο γεννήθηκε ως μια απόπειρα απά-ντησης τόσο σε προσωπικά ερωτήματα όσο

και, κυρίως, σε ερωτήματα που ανέκυψαν μέσα α-πό την κλινική μου πρακτική. Με την πάροδο τουχρόνου, τα δύο αυτά παράλληλα εναύσματα συνέ-κλιναν σταδιακά προς ένα και το αυτό ερώτημα:πώς συμβαίνει και οι ερωτικές σχέσεις δημιουρ-γούν, σε όσους με μεγαλύτερη ή μικρότερη προ-θυμία εμπλέκονται σε αυτές, περισσότερα προ-βλήματα από όσα επιλύουν; Πρόκειται στην πραγ-ματικότητα για ένα ιδιαίτερα σύνθετο ερώτημα,διότι αφορά συγχρόνως τις σχέσεις μας με τουςάλλους και τη σχέση μας με τον ίδιο μας τον εαυτό.

|Σε ποιους θεωρείτε πως απευθύνεται τοβιβλίο;

eΤο βιβλίο απευθύνεται σε όλους όσοι, σε μιαδεδομένη στιγμή της ζωής τους, έθεσαν στο

κέντρο του προβληματισμού τους ή, έστω, έστρε-ψαν την προσοχή τους στο διαρκές αίνιγμα των ε-ρωτικών σχέσεων ως αποτέλεσμα είτε μιας προ-σωπικής εμπειρίας είτε μιας εξωτερικής αφήγη-σης. Απευθύνεται σε όλους όσοι αναζητούν, στοζήτημα αυτό, περισσότερη κατανόηση και διαύ-γεια. Δεν θα πρέπει ωστόσο να θεωρηθεί πως τοβιβλίο αποτελεί ένα είδος manual, ένα εγχειρίδιοοδηγιών που εξασφαλίζει ως διά μαγείας την είσο-δο στην ουτοπική πολιτεία της ευτυχίας. Γιατί,στην πραγματικότητα, ο καθένας μας δεν έχει πα-ρά να επινοεί -και να διεκδικεί- κάθε φορά έναν δι-κό του προσανατολισμό, μια ολότελα δική του διά-νοιξη μέσα στην πολυδαίδαλη εμπειρία των σχέ-σεων. z

Λ.Α.

9ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ της καινοτομίας απα-σχολεί διαχρονικά την Ευρωπαϊκή Έ-νωση και συνδέεται με την ερευνητι-κή δραστηριότητα. Η καινοτομία θε-ωρείται ζωτικής σημασίας για την ευ-ρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα στην

παγκόσμια οικονομία και για τον λόγο αυτό η Ε.Ε.εφαρμόζει πολιτικές και προγράμματα που υπο-στηρίζουν την ανάπτυξη της καινοτομίας με πα-ράλληλο στόχο να αυξηθούν οι επενδύσεις στηνέρευνα και την ανάπτυξη.

Για να εξασφαλιστεί η δυνατότητα διαχρονικήςανάλυσης των επιδόσεων καινοτομίας στις χώρεςτης Ε.Ε., καθώς και σε άλλες χώρες και συγκεκρι-μένες περιοχές της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Επι-τροπή καταρτίζει ετησίως τον Ευρωπαϊκό ΠίνακαΑποτελεσμάτων Καινοτομίας. Ο πλέον πρόσφα-τος Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσμάτων Καινο-τομίας κυκλοφόρησε στις 22 Ιουνίου 2018. Για επι-μέρους στοιχεία, που αφορούν την Ελλάδα και πα-ρουσιάζονται στον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελε-σμάτων Καινοτομίας (European Inno va tionScoreboard, EIS), συμβάλλει το Εθνικό ΚέντροΤεκμηρίωσης (ΕΚΤ). Το ΕΚΤ, ως εθνική αρχή τουΕλληνικού Στατιστικού Συστήματος (ΕΛΣΣ), συλλέ-γει δεδομένα και παράγει τα εθνικά στατιστικά γιατην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία.

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) διεξάγειέρευνα για την καινοτομία (Community InnovationSurvey) στην οποία εξετάζονται έξι δείκτες («NonR&D innovation expenditures», «Small and me -dium-sized enterprises’ (SMEs) innovating in-house», «Innovative SMEs collabo rating withothers», «SMEs product /process innovations»,«SMEs marketing /organisational innovations» και«Sales of new-to-market/firm innovations»), καθώςκαι για τις δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυ-ξης σε όλους τους τομείς της οικονομίας, στην ο-ποία εξετάζονται στοιχεία που αφορούν δύο δεί-κτες («Public R&D Expenditures» και «BusinessR&D Expenditures»). Τα στατιστικά στοιχεία και οιδείκτες για την έρευνα, την ανάπτυξη και την και-νοτομία στην Ελλάδα, τα οποία παράγονται και εκ-δίδονται από το ΕΚΤ, αποστέλλονται σε τακτικήβάση στη Eurostat και στον ΟΟΣΑ. Η ανάλυση τωνστοιχείων και οι σχετικοί δείκτες δημοσιεύονταισε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις του ΕΚΤπου διατίθενται στο http://metrics.ekt.gr.

Ο Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσμάτων Και-νοτομίας (ΕIS) του 2018 παρουσιάζει τις σχετικέςεπιδόσεις των κρατών-μελών για το έτος 2017λαμβάνοντας υπόψη είκοσι επτά διαφορετικούςδείκτες. Μέσω της ετήσιας δημοσίευσης του EISαπό το 2000 μέχρι σήμερα παρέχεται η δυνατό-τητα συγκριτικής αποτίμησης των ερευνητικώνκαι καινοτομικών επιδόσεων των ευρωπαϊκώνκρατών-μελών (καθώς και κάποιων τρίτων χω-ρών), αναδεικνύοντας έτσι τις ισχυρές και ασθε-νείς διαστάσεις του ερευνητικού και καινοτομι-κού τους συστήματος. Επιπλέον, μέσω της δημο-

σίευσης των ευρημάτων ωθούνται τα κράτη-μέ-λη να σταθμίσουν ή/και να ιεραρχήσουν τις περιο-χές στις οποίες θα πρέπει να εστιάσουν τις προ-σπάθειές τους ώστε να βελτιώσουν περαιτέρωαυτές τις επιδόσεις.

Σύμφωνα με τα ευρήματα του 2018, η συνολικήευρωπαϊκή επίδοση στην καινοτομία συνεχίζει νααυξάνεται, ενώ ο ρυθμός αυτής της βελτίωσης έ-χει επιταχυνθεί τα τελευταία έτη. Αποτέλεσμα εί-ναι ότι η Ε.Ε. μειώνει την απόσταση που τη χωρί-ζει από βασικούς ανταγωνιστές, όπως ο Κανα-δάς, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Απαι-τούνται όμως περαιτέρω προσπάθειες για τη δια-σφάλιση της ανταγωνιστικότητας σε παγκόσμιακλίμακα. Στο επίπεδο των κρατών-μελών, η Σου-

ηδία βρίσκεται για ακόμη μία φορά στην πρώτηθέση, ακολουθούμενη από τη Δανία, τη Φινλαν-δία, τις Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και τοΛουξεμβούργο, που εντάσσεται φέτος στην ομά-δα των κορυφαίων στην καινοτομία.

Με βάση τις επιδόσεις τους, τα κράτη-μέλη τηςΕ.Ε. κατηγοριοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες(βλ. Πίνακα 1) και κατατάσσονται σύμφωνα με έ-ναν συνθετικό δείκτη καινοτομίας (SummaryInnovation Index), οι διαστάσεις του οποίου απο-τυπώνονται στον Πίνακα 2. Λαμβάνοντας υπόψητα παραπάνω, η Ελλάδα κατατάσσεται στην ομά-δα των χωρών με «Μέτριες επιδόσεις στην καινο-τομία» (Moderate Innovators) με βάση τη συνολικήτης επίδοση σε όλο το φάσμα των δεικτών έρευ-νας, καινοτομίας, ανθρώπινου δυναμικού, δομής

της οικονομίας και επιχειρηματικότητας του EIS,καταλαμβάνοντας την 22η θέση. Σημειώνεται ότιη χώρα κατατάσσεται σε αυτή την κατηγορία δια-χρονικά. Συνολικά και σε σχέση με τον ευρωπαϊκόμέσο όρο, η Ελλάδα εμφανίζει μια διαρκώς βελτι-ούμενη πορεία, που ξεκινά από το 2014 έως τοπιο πρόσφατο έτος (2017), με τον συνθετικό δεί-κτη καινοτομίας να αυξάνεται από 62 σε 69 μονά-δες βάσης. Αναλυτικά όλα τα στοιχεία που αφο-ρούν την Ελλάδα μπορείτε να βρείτε στον ιστότο-πο του ΕΚΤ.

Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Εθνικού Κέ-ντρου Τεκμηρίωσης δρ Εύη Σαχίνη, «η συστηματι-κή μέτρηση κρίσιμων διαστάσεων του εθνικούσυστήματος καινοτομίας είναι σημαντικό μέροςτης δραστηριότητας του ΕΚΤ, που παρακολουθείκαι αποτυπώνει τον μετασχηματισμό της ελληνι-κής οικονομίας προς την κατεύθυνση των δρα-στηριοτήτων έντασης γνώσης. Συνθετικοί δεί-κτες, όπως αυτοί του Ευρωπαϊκού Πίνακα Αποτε-λεσμάτων Καινοτομίας, παρέχουν τη δυνατότητανα αξιολογηθεί η πρόοδος της χώρας σε σχέσηκαι σύγκριση με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Δί-νουν τη δυνατότητα αποτύπωσης των δυνατώνκαι αδύνατων σημείων, ενεργοποιώντας έτσι έ-ναν ενάρετο κύκλο δημόσιας πολιτικής ο οποίοςστηρίζεται σε στοιχεία (evidence) και προβαίνειστην επιλεκτική διόρθωση των αδύναμων σημεί-ων, επιτυγχάνοντας έτσι μια αναβάθμιση της συ-νολικής επίδοσης της χώρας».

Τα συμπεράσματα που προαναφέρθηκαν προ-κύπτουν από την ανάλυση των στοιχείων του EISπου αφορούν την Ελλάδα την οποία πραγματο-ποίησε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Η ανάλυ-ση αυτή έχει σκοπό να διευκολύνει την κατανόη-ση των περίπλοκων πρωτογενών συνθετικών πι-νάκων που αφορούν τη χώρα (όπως αυτοί δημο-σιεύονται στο αντίστοιχο country report για τηνΕλλάδα) και την επακόλουθη ενίσχυση του σχετι-κού δημόσιου διαλόγου. z

Λ.Α.

3 Ιστότοπος ΕΚΤ: http://www.ekt.gr3 Έρευνα, Ανάπτυξη, Καινοτομία (ΕΚΤ):http://metrics.ekt.gr3 European Innovation Scoreboard:http://ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-figures/scoreboards_el3 Country Report:https://ec.europa.eu/docsroom/documents/30683

ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Τεκμηρίωσης έχει ως αποστολή τη συλλογή, τεκμη-ρίωση, διαχείριση, διάθεση και εσαεί διατήρηση του έγκριτου ψηφιακούπεριεχομένου και δεδομένων που παράγονται από την ελληνική επιστη-μονική, ερευνητική και πολιτιστική κοινότητα. Το ΕΚΤ αναπτύσσει εθνικήηλεκτρονική υποδομή η οποία εξασφαλίζει την πρόσβαση σε επαναχρησι-μοποιήσιμη πληροφορία. Παράλληλα, συγκεντρώνει στοιχεία και παράγειδείκτες και στατιστικές για την έρευνα, την τεχνολογία, την ανάπτυξη καιτην καινοτομία στην Ελλάδα. Οι δράσεις του ΕΚΤ καθιστούν την ψηφιακήπληροφορία αξιοποίησιμη από ποικίλες κοινότητες χρηστών. Με τον τρό-πο αυτό συμβάλλουν αποτελεσματικά στη βελτίωση της επιστημονικής καιπολιτιστικής παραγωγής, καθώς και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότη-τας του δημόσιου και παραγωγικού τομέα.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Ο γκατζετ-Eros» εί-

ναι ένα βιβλίο όπου

πρωταγωνιστεί η

σχέση μεταξύ των

δύο φύλων. Η πλοκή

του εκτυλίσσεται από

τα χρόνια της πα-

τριαρχίας μέχρι τα

χρόνια που ζούμε σή-

μερα. Στο βιβλίο πα-

ρουσιάζεται και ανα-

λύεται μια συθέμελη

ανατροπή: η ανατο-

μία παύει πια να είναι

πεπρωμένο και η δια-

φορά των φύλων γί-

νεται όλο και πιο δυσ-

διάκριτη. Η ψυχολό-

γος - ψυχοθεραπεύ-

τρια και συγγραφέας

του βιβλίου Μάρω

Μπέλλου μιλά στο

«Πρίσμα» για την

ιδέα πίσω από το βι-

βλίο και την οπτική

μέσα από την οποία

αντιμετώπισε το

διαρκές αίνιγμα των

ερωτικών σχέσεων.

Συνέντευξη με τη Μάρω Μπέλλου

Η ΜΑΡΩ ΜΠΕΛΛΟΥ γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του

Τμήματος Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και κάτοχος μετα-

πτυχιακού τίτλου στην Ιατρική Ψυχολογία από την Ιατρική Σχολή του

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Εργάζεται ως ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύ-

τρια (www.marobellou.gr). Έχει ειδικευτεί στην Συστημική Ψυχοθερα-

πεία, στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και τα τελευταία χρόνια έχει στρα-

φεί στην Ψυχανάλυση.

Το βιβλίο «Ο γκατζετ-Eros» διατίθεται στον εκδοτικό οίκο Ι. Σιδέρης

(Σόλωνος 116) και σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία.

Περισσότερα για το βιβλίο μπορεί κανείς να βρει στην ιστοσελίδα:

http://www.gadgeteros.gr

συγγραφέα του βιβλίου «Ο γκατζετ-Eros. Ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας»

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 2018

Ο ρόλος του Εθνικού ΚέντρουΤεκμηρίωσης και οι επιδόσεις της Ελλάδας

22

1

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑΣΑΒΒΑΤΟ

29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2018

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9Βρισκόταν σε κοινή θέα για 250χρόνια. Στα αρχεία της Βασιλικής Ε-ταιρείας του Λονδίνου. Κι όμως, κα-νείς δεν το είχε παρατηρήσει έωςτώρα. Αυτός που μελέτησε το χαμέ-νο γράμμα του Γαλιλαίου για πρώτη

φορά, και αναμένουμε τα αποτελέσματα της ι-στορικής έρευνας, είναι ο ιστορικός ΣαλβατόρεΡικιάρντο, από το Πανεπιστήμιο του Μπέργκα-μο, στις αρχές του προηγούμενου Αυγούστου.Πρόκειται για το πρώτο γράμμα όπου ο Γαλιλαί-ος επιχειρεί να υπερασπιστεί την πεποίθησή τουότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο καινα αντικρούσει τις επιθέσεις που δεχόταν. Το ε-πτασέλιδο γράμμα έχει ημερομηνία 21 Δεκεμ-βρίου 1613 και ο παραλήπτης είναι ο ΜπενεντέτοΚαστέλι, μαθηματικός του Πανεπιστημίου τηςΠίζα στην Ιταλία. Λίγα λόγια, όμως, για το ιστορι-κό πλαίσιο προκειμένου να αντιληφθούμε τησημασία του συγκεκριμένου εγγράφου.

Η ιστορική μελέτη της σχέσης επιστήμης καιθρησκείας είχε πάντα κάποια εμβληματικά επει-σόδια. Το πιο γνωστό είναι η σύγκρουση του Γα-λιλαίου με τους θρησκευτικούς θεσμούς της ε-ποχής του. Ο Γαλιλαίος καταδικάστηκε από το α-νώτατο δικαστήριο της καθολικής Εκκλησίας,μετά τις κατηγορίες που του απήγγειλε η Ιερά Ε-ξέταση το 1633. Σε παλιότερο άρθρο, είχαμε δεί-ξει ότι η σύγκρουση αυτή εκπορεύτηκε περισσό-τερο από τους αριστοτελικούς φιλοσόφους, οιοποίοι προσπαθούσαν να προστατεύσουν την ε-παγγελματική τους πρωτοκαθεδρία προκειμέ-νου να μιλούν αποκλειστικά εκείνοι για τα αίτιατων κινήσεων των ουράνιων και επίγειων σωμά-των. Η συζήτηση, ωστόσο, που προέκυψε απότις παρατηρήσεις του Γαλιλαίου με το τηλεσκό-πιο δεν θα μπορούσε να αφήσει εκτός τους θεο-λόγους και τον τρόπο με τον οποίο ερμήνευαν τηΒίβλο. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος είχε σχολιάσει ότι η Βί-βλος διδάσκει πώς να πάει κανείς στους ουρα-νούς, όχι πώς πηγαίνουν οι ουρανοί. Αξίζει να ση-μειωθεί σε αυτό το σημείο ότι ήδη από τον 15οκαι τον 16ο αιώνα αρκετοί καθολικοί διανοητέςπροσέγγιζαν τη Βίβλο με όρους αλληγορίας. Ε-πομένως, δεν αποτελούσε απαραίτητη ένδειξηαιρετικού προσανατολισμού η συγκεκριμένηστάση του Γαλιλαίου. Ο Γαλιλαίος, μάλιστα, ση-μείωνε ότι η Βίβλος μπορούσε να αποτελεί εξαι-ρετικά χρήσιμο σύμβουλο για ζητήματα που δενείχαν αποδειχτεί από τη Φυσική Φιλοσοφία. Ανσε όλα αυτά τοποθετήσουμε τη διαμάχη της κα-θολικής Εκκλησίας με τους προτεστάντες και τοσύνθετο πολιτικό μωσαϊκό της Ευρώπης, τότε ηπερίπτωση του Γαλιλαίου σε καμία περίπτωσηδεν μπορεί να κριθεί με το απλουστευμένο σχή-μα ότι η επιστήμη βρισκόταν στους αντίποδεςτης θρησκείας και ο Γαλιλαίος αποτέλεσε μάρτυ-ρα της αλήθειας. Δεν υπάρχει σαφής σύγκρουσηή σύμπλευση των δύο περιοχών, καθώς δεν ή-ταν καν σαφή τα όρια μεταξύ τους. Οι συγκεκρι-μένες ιστορικές συνθήκες κάνουν εξαιρετικάσύνθετη την υπόθεση του Γαλιλαίου και, κατάσυνέπεια, τη σχέση επιστήμης και θρησκείας.

Τι λέει το γράμμα που βρέθηκε πρόσφατα; ΟΓαλιλαίος υποστήριξε πως οι ελάχιστες αναφο-ρές της Βίβλου για αστρονομικά γεγονότα δενπρέπει να λαμβάνονται κυριολεκτικά επειδή οιΓραφές έχουν απλοποιήσει αυτές τις περιγρα-φές έτσι ώστε να μπορούν να κατανοηθούν από

τους κοινούς ανθρώπους. Αφαιρεί, παράλληλα,το δικαίωμα των θρησκευτικών αυθεντιών νακρίνουν την αλήθεια ή όχι των αστρονομικώνγεγονότων. Υποστηρίζει πως το ηλιοκεντρικόσύστημα που προτάθηκε από τον Πολωνό α-στρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο εβδομήντα χρό-νια νωρίτερα δεν ήταν στην πραγματικότητα α-συμβίβαστο με τη Βίβλο. Ο Γαλιλαίος, ο οποίοςμέχρι το 1613 ζούσε στη Φλωρεντία και είχε τηνεύνοια της οικογένειας των Μεδίκων, έγραψεχιλιάδες γράμματα. Η αρχική επιστολή του προςτον Καστέλι προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Ηεπιστολή είχε δύο διαφορετικές εκδοχές και ηαρχική πρώτη βρίσκεται τώρα στα Αρχεία τουΒατικανού. Το γράμμα που είναι στο Βατικανό α-ποστάλθηκε στην Ιερά Εξέταση στη Ρώμη στις 7Φεβρουαρίου 1615 από έναν δομινικανό μονα-χό, τον Νικολό Λορίνι. Ο Καστέλι επέστρεψε τηνεπιστολή του 1613 στον Γαλιλαίο και στις 16 Φε-βρουαρίου 1615 ο Γαλιλαίος έγραψε στον φίλοτου Πιέρο Ντίνι, κληρικό στη Ρώμη, ότι είχε ξα-ναγράψει το γράμμα που είχε στείλει στην ΙεράΕξέταση. Στη νέα επιστολή ο Γαλιλαίος είναι λι-γότερο επιθετικός και ζητούσε από τον Ντίνι νατη μεταβιβάσει στους θεολόγους του Βατικα-νού. Στην επιστολή του προς τον Ντίνι παραπο-νιέται για την «κακία και την άγνοια» των ε-χθρών του και εκφράζει την ανησυχία του ότι ηΙερά Εξέταση «μπορεί να εξαπατηθεί εν μέρει α-πό αυτή την απάτη η οποία βρίσκεται κάτω απότον μανδύα του ζήλου και της φιλανθρωπίας».Υπήρχαν πάνω από δέκα αντίγραφα των δύοεκδοχών της επιστολής στον Καστέλι, χωρίς ναέχουν καταλήξει για χρόνια οι ιστορικοί ποια α-πό τις επιστολές αντιστοιχούσε στις πραγματι-κές προθέσεις του Γαλιλαίου.

Με την επιστολή που βρέθηκε τώρα, τα πράγ-ματα έχουν αρχίσει να ξεκαθαρίζουν κάπως. Τοκείμενο που βρήκε ο Ρικιάρντο έχει πολλέςδιορθώσεις και αρκετά σβησίματα, όλα με τονγραφικό χαρακτήρα του Γαλιλαίου. Σε μία περί-πτωση, χαρακτηριστικά, ο Γαλιλαίος αναφέρε-ται σε ένα εδάφιο της Βίβλου και λέει ότι είναι«ψευδές αν κάποιος πάει με την κυριολεκτικήερμηνεία των λέξεων». Αυτή την πρόταση την έ-χει σβήσει και την έχει αντικαταστήσει με μίαπου λέει «μοιάζει διαφορετικό από την αλή-θεια». Προσπάθησε, δηλαδή, να λειάνει τον λό-γο του και να μην είναι τόσο αιχμηρός, καθώς έ-βλεπε ότι το κλίμα γινόταν διαρκώς πιο επιθετι-κό προς το πρόσωπό του.

Η βασική θέση του χριστιανικού δόγματος ή-ταν ότι, αν τα αποτελέσματα από τη μελέτη τηςφύσης έρχονταν σε αντίθεση με την Αγία Γρα-φή, τότε αυτά τα αποτελέσματα δεν μπορού-σαν να θεωρηθούν ως αποδεδειγμένες αλήθει-ες. Ο Γαλιλαίος καλούσε τους θεολόγους να δεί-ξουν με ποιον τρόπο οι αποδεδειγμένες αλήθει-ες που παρουσίαζε δεν συμφωνούσαν με τη Βί-βλο. Σε αυτή την πρόκληση οι θεολόγοι απα-ντούσαν, αλλά ο Γαλιλαίος θεωρούσε πως οι α-παντήσεις τους δεν ήταν επαρκείς. Μάλιστα, έ-φτασε στο σημείο να δείξει ότι κάποια εδάφιατης Βίβλου συμφωνούσαν περισσότερο με τοσύστημα του Κοπέρνικου, παρά με το γεωκε-ντρικό του Αριστοτέλη. Για παράδειγμα, και χω-ρίς να μπαίνουμε στις τεχνικές λεπτομέρειες, ηπερίπτωση του θαύματος του Ιησού του Ναυή,όπου ο Ήλιος ακινητοποιείται στον ορίζοντα, γιατον Γαλιλαίο αποτελούσε ένα θαύμα που θα ή-ταν πιο λογικό να έχει συμβεί σε έναν ηλιοκε-ντρικό κόσμο, παρά σε έναν γεωκεντρικό. Αυτήη σύγκρουση ερμηνείας της Βίβλου σήμαινε ότιη Βίβλος αποτελούσε ένα κείμενο με αλληγο-ρίες και όχι μια κυριολεκτική αποτύπωση τουκόσμου. Ο Γαλιλαίος δεν πλήρωσε την αλήθειατων όσων είπε, αλλά την εμμονή-επιμονή του ναμιλήσει με μια νέα γλώσσα σε μια επικράτειαπου είχε τη δική της γλώσσα και Ιστορία. Το χα-μένο γράμμα, ανεξάρτητα από τα αποτελέσμα-τα της ιστορικής έρευνας, μοιάζει να επιβεβαιώ-νει την εκρηκτική και πολυδιάστατη προσωπικό-τητα του μεγάλου μαθηματικού και αστρονό-μου. z

Δ.Π.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ήταν ένα για τονΓαλιλαίο: εμποδίζει η μελέτη της Βίβλουτη μελέτη της φύσης; Το σημαντικό σε αυ-τό το ερώτημα είναι ότι πρέπει κανείς ναορίσει ποια είναι η επικράτεια της βιβλικήςαυθεντίας. Για τι είδους, δηλαδή, φαινό-μενα μας μιλάει η Βίβλος; Ο Γαλιλαίος έ-μοιαζε να έχει αποφασίσει ότι η γλώσσαμε την οποία αποκαλύπτεται η φύση στονάνθρωπο είναι διαφορετική από εκείνητης Βίβλου. Ωστόσο, αν ένα κείμενο τηςΒίβλου μιλούσε για τον φυσικό κόσμο, τό-τε θα έπρεπε να ερμηνευτεί ως μια προ-σπάθεια να απευθυνθεί η Βίβλος στον α-πλό άνθρωπο ο οποίος δεν γνωρίζει τηδύσκολη γλώσσα των Μαθηματικών καιτης Φυσικής Φιλοσοφίας. Η Βίβλος είχεκαι ένα βαθύτερο νόημα, ωστόσο, το ο-ποίο ξεπερνούσε την εξήγηση του φυσι-κού κόσμου και αφορούσε τις υποθέσειςτων ανθρώπων, την ηθική κ.τ.λ. Υπό αυτήτην έννοια, η Βίβλος αποτελούσε έναν ο-δηγό για τον καθημερινό άνθρωπο, αλλάγια τη μελέτη της φύσης χρειάζονταν πε-ρισσότερες εναλλακτικές. Τι γινόταν, ω-στόσο, με τις απαντήσεις στο ερώτημα «Τισυμβαίνει όταν η Φυσική Φιλοσοφία έρ-χεται σε αντίθεση με τη Βίβλο;». Ο Γαλιλαί-ος θεωρούσε πως τις είχε.

Το χαμένο γράμμα του Γαλιλαίου

Oι ελάχιστεςαναφορές τηςΒίβλου γιααστρονομικάγεγονότα δενπρέπει ναλαμβάνονταικυριολεκτικάεπειδή οιΓραφές έχουναπλοποιήσειαυτές τιςπεριγραφές…

d