1

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΗΘΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ laquoΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟraquo

Ηθική ανάγνωση του μαθήματος Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου των Καλλιόπης Παπακωνσταντίνου-Λεωνίδα

Κατσίρα ΟΕΔΒ Αθήνα 2009

Λεωνίδας Βασ Κατσίρας

Τις διαχρονικές αξίες όπως Ελευθερία ισότητα δικαιοσύνη ηθική κοινωνική δικαιοσύνη χρηστά ήθη αξιοπρέπεια αγάπη στον συνάνθρωπο αποδοχή διαφορετικότητας δημοκρατία ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων διάκριση (με τη μοναστική της σύλληψη) κά θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε στις σελίδες του βιβλίου laquoΠολιτική και Δίκαιοraquo της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου και τη σχέση του βιβλίου με τα θέματα αυτά Επίσης κατά πόσο τα βιβλία (μαθητή και καθηγητή) προάγουν την πολιτική παιδεία αλλά και τις έννοιες της δικαιοσύνης και ηθικής με την ευρεία έννοια

Για το σκοπό αυτό προσπαθήσαμε να εντάξουμε σε ενότητες-κατηγορίες τα στοιχεία αυτά οι οποίες (ενότητες) δεν είναι αποκλειστικές αλλά αποτελούν τους βασικούς πυλώνες των θεματικών ενοτήτων ούτως ώστε ο αναγνώστης να έχει πληρέστερη εικόνα ανάγνωσης

Έτσι θεωρούμε ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί μια άλλη ανάγνωση των βιβλίων ηθικήθεολογική πραγματοποιώντας κάποιος περισσότερες επεκτάσεις στα σχόλια και στις υποσημειώσεις πράγμα το οποίο πραγματοποιήθηκε κατά τη δική μας άποψη στην παρούσα εργασία Για όσα στοιχεία αναφέρονται στα βιβλία γίνεται παραπομπή στις σελίδες των βιβλίων και ταυτόχρονα εμπλουτίζονται με άλλες υποσημειώσεις-προεκτάσεις μιας άλλης οπτικής τοποθέτησης ηθικο-φιλοσοφικής- θεολογικής

Από την εισαγωγή ήδη του βιβλίου μαθητή δίδεται έμφαση στη σχέση Δικαίου και Ηθικής Έτσι παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα1 Αναφέρεται η ιστορία ενός βοσκού του Γύγη που

1 J Burnet εκδ 1900ndash07 Platonis opera ΙndashV Οξφόρδη Clarendon Press Ανατ 1967ndash68 Πλάτωνος Πολιτεία Μτφρ ΙΝ Γρυπάρης χχ Αθήνα laquohellip ἀφικέσθαι καὶ ἐκεῖνον ἔχοντα τὸν δακτύλιονmiddot καθήμενον οὖν μετὰ τῶν ἄλλων τυχεῖν τὴν σφενδόνην τοῦ δακτυλίου περιαγαγόντα πρὸς ἑαυτὸν εἰς τὸ εἴσω τῆς χειρός τούτου δὲ γενομένου [360a] ἀφανῆ αὐτὸν γενέσθαι τοῖς παρακαθημένοις καὶ διαλέγεσθαι ὡς περὶ οἰχομένου καὶ τὸν θαυμάζειν τε καὶ πάλιν ἐπιψηλαφῶντα τὸν δακτύλιον στρέψαι ἔξω τὴν σφενδόνην καὶ στρέψαντα φανερὸν γενέσθαι καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν καὶ αὐτῷ οὕτω συμβαίνειν στρέφοντι μὲν εἴσω τὴν σφενδόνην ἀδήλῳ γίγνεσθαι ἔξω δὲ δήλῳmiddot αἰσθόμενον δὲ εὐθὺς διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων

2

η τύχη τον έφερε να βρει ένα μαγικό δαχτυλίδι˙ όποιος το φορούσε κιrsquo έστριβε την πέτρα του γινόταν αόρατος Μόλις ο Γύγης συνειδητοποίησε την ιδιότητα του δαχτυλιδιού το φόρεσε έγινε αόρατος κι έφτασε στο παλάτι του βασιλιά του έκλεψε τη βασίλισσα σκότωσε τον ίδιο και κατέλαβε τελικά την εξουσία Τι θα έκανε ο καθένας και η καθεμιά από εμάς αν είχε τη δυνατότητα όπως και ο Γύγης να αδικήσει χωρίς να γίνεται αντιληπτός προκειμένου να αποκτήσει πλούτη ισχύ και ότι άλλο θα επιθυμούσε Μπορεί με άλλα λόγια να είναι κάποιος δίκαιος από ελεύθερη επιλογή χωρίς την απειλή της επιβολής μιας τιμωρίας Ο Σωκράτης στο τέλος της Πολιτείας (612 b) καταλήγει στο συμπέρασμα laquohellipότι καθrsquo εαυτήν η δικαιοσύνη είναι το μεγαλύτερο αγαθό της ψυχής αυτής καθrsquo εαυτήν και ότι η ψυχή πρέπει να πράττει τα δίκαια είτε κατέχει το δαχτυλίδι του Γύγη είτε όχιhellipraquo

Καταλήγουν οι συγγραφείς στην εισαγωγή του βιβλίου ότι με την κατάλληλη παιδεία ακόμη και αν έχει κάποιος τη δυνατότητα να αδικήσει δεν θα το πράξει διότι θα γνωρίζει ότι η δικαιοσύνη2 είναι συνυφασμένη με την αρμονία της κοινωνικής συμβίωσης με την ευδαιμονία επομένως των πολιτώνhellip3 είναι συνυφασμένη με την ίδια την ψυχή του ανθρώπου

Πολιτικοί (ή) και αξίες Άκρατος φιλελευθερισμός και απουσία πολιτικών και πνευματικών ηγετών

Η απουσία πολιτικών και πνευματικών ηγετών που θα ενέπνεαν τους αρχαίους Αθηναίους σε συνδυασμό με τον άκρατο ατομικισμό οδήγησαν στην αδιαφορία και αυτό ήταν η αρχή του τέλους4

γενέσθαι τῶν παρὰ τὸν βασιλέα ἐλθόντα [360b] δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μοιχεύσαντα μετrsquo ἐκείνης ἐπιθέμενον τῷ βασιλεῖ ἀποκτεῖναι καὶ τὴν ἀρχὴν οὕτω κατασχεῖν εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην καὶ τὸν μὲν ὁ δίκαιος περιθεῖτο τὸν δὲ ὁ ἄδικος οὐδεὶς ἂν γένοιτο ὡς δόξειεν οὕτως ἀδαμάντινος ὃς ἂν μείνειεν ἐν τῇ δικαιοσύνῃ καὶτολμήσειεν ἀπέχεσθαι τῶν ἀλλοτρίων καὶ μὴ ἅπτεσθαι ἐξὸν αὐτῷ καὶ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς ὅτι βούλοιτο λαμβάνειν [360c] καὶ εἰσιόντι εἰς τὰς οἰκίας συγγίγνεσθαι ὅτῳ βούλοιτο καὶ ἀποκτεινύναι καὶ ἐκ δεσμῶν λύειν οὕστινας βούλοιτο καὶ τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἰσόθεον ὄντα οὕτω δὲ δρῶν οὐδὲν ἂν διάφορον τοῦ ἑτέρου ποιοῖ ἀλλrsquo ἐπὶ ταὔτrsquo ἂν ἴοιεν ἀμφότεροιhellipraquo httpwwwgreeklanguagegrgreekLangancient_greektoolscorporaanthologycontenthtmlt=525 2 Αλλά δικαιοσύνη ζητεί ο Θεός στην ΠΔ και από τον άνθρωπο laquoΔικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γηςraquo ενώ ο Κύριος μακαρίζει τους laquoπεινώντας και διψώντας την δικαιοσύνηνraquo εκείνους δηλαδή που σαν πείνα και δίψα επιθυμούν σφοδρά την επικράτηση της δικαιοσύνης στον κόσμο Είναι τόσο πολλές οι περιπτώσεις που παρουσιάζονται στον άνθρωπο και του δίνουν την ευκαιρία να εκδηλώσει το ωραίο αυτό αίσθημα και να το κάμει έργο αποδίδοντας δικαιοσύνη 3 laquoΠολιτική και Δίκαιοraquo βιβλίο μαθητή εισαγωγή σ 6 4 σ 42 βιβλίο καθηγητή

3

Σήμερα επίσης η τηλεόραση σε θέματα γενικής παιδείας έχει σχεδόν υποκαταστήσει το σχολείο επιβάλλοντας έναν σύντομο απλοϊκό και συναισθηματικό λόγο δίχως ουσία και νόημα που οδηγεί αναπόφευκτα στην από πολιτικοποίηση5

Οι συγγραφείς του βιβλίου θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου Μήπως κάποιοι πολιτικοί δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους απέναντι στον λαό Ή μήπως σκέφτονται ότι ενδέχεται να εξυπηρετούν συμφέροντα και όχι να υπηρετούν αξίες

Και αφού το κοινό καλό επιτυγχάνεται μέσα από τη συλλογικότητα τη κοινή δράση οι συγγραφείς προτρέπουν τα παιδιά με τα παρακάτω laquoμπορείτε να σκεφτείτε παραδείγματα από την καθημερινή ζωή σας στην οικογένεια στο σχολείο στις παρέες σας όπου πιστεύετε ότι θα βοηθούσε η συλλογική δράση (πχ διευκόλυνση ατόμων με αναπηρία αντιρατσιστική δράση καθαριότητα κοινόχρηστων χώρων προστασία αδέσποτων ζώων κτλ)6

Με αυτές τις προτροπές και τα παραδείγματα για συλλογική δράση αναστοχασμό των παιδιών καταλήγουν οι συγγραφείς ότι η δράση των πολιτικών δεν πρέπει να περιορίζεται στην εξυπηρέτηση συμφερόντων αλλά πρωτίστως να υπηρετεί αξίες7

Το ήθος μιας πόλης laquoπου δεν επιθυμεί να ακολουθήσει ένα κοπιώδες εξυγιαντικό πρόγραμμα για την πνευματική αύξηση και ωρίμανση των πολιτών της και χαϊδεύει τα αφτιά τους με την ικανοποίηση μόνο κάποιων κατώτερης ποιότητας αξιών (αγαθών) εξομοιώνεται σύμφωνα με τον Ισοκράτη με το ήθος των πολιτικών που την κυβερνούν Όμως η φαυλοκρατία αυτή που διαφθείρει και το ήθος τών πολιτών προέρχεται πάλι από αυτό το ήθος τής πόλης αφού από τούς πολίτες της προήλθαν οι πολιτικοί αυτοί Γιrsquo αυτό όταν ρώτησαν τον Σόλωνα αν θεωρούσε πως έδωσε στους Αθηναίους τούς καλύτερους νόμους αυτός απάντησε laquoΌχι αλλά αυτούς που τους ταιριάζουνraquo8

5 σ 43 βιβλίο καθηγητή 6 Πολιτική και Δίκαιο σ 13 βιβλίο μαθητή 7Πολιτική και Δίκαιο σ 14 βιβλίο μαθητή laquoΟφείλουμε να αντιληφθούμε ότι η σύνθεση των αντιθέτων και η ανοχή της διαφορετικότητας αποτελούν αντίδοτο στα φαινόμενα εθνικισμού ρατσισμού και εσωστρέφειας Είναι πάντα επίκαιρη η επισήμανση ενός ξένου στοχαστή laquoΝιώθω το ίδιο αν ακούσω ένα ζεϊμπέκικο ένα ποίημα του Ελύτη ή βυζαντινή μουσική Υπάρχει ένα φως που ενώνει την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδαraquo ομιλία Γ Λαδόπουλου εκπαιδευτικό Γυμνασίου Ν Ευκαρπίας) στον Ι Ν Αγίου Γεωργίου Ν Ευκαρπίας 28-1-2005 και 30-1-2005 8 Τσιτσίγκου Σπ Ορθόδοξο ήθος και πολιτική ηθική httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΑρθρογραφία1360-Ορθόδοξο-ήθος-και-πολιτική-ηθικήhtml 28-08-2009

4

Ο σεβασμός προς τον εαυτό μας και τους άλλους (αυτοεκτίμηση-αλληλοσεβασμός)

Το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον παρέχει στον νέο άνθρωπο την πρώτη εικόνα της κοινωνίας Αποτέλεσμα τούτου είναι οι άνθρωποι και ειδικά τα παιδιά να αναπαράγουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν Αν για παράδειγμα μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον αρμονικό9 όπου οι αναπόφευκτες διαφωνίες επιλύονται με τον διάλογο και η γνώμη τους ακούγεται θα αναπτύξουν και τα ίδια παιδιά σεβασμό για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους αν και είναι διαφορετικοί10 Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Παιδείας διοργανώνει κάθε χρόνο υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών Πανελλήνιους αγώνες επιχειρηματολογίας (αντιλογίας) με στόχο την προώθηση και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των νέων δίνοντάς τους την ευκαιρία να διαγωνιστούν μέσα σε ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο κανόνων Οι κανόνες αυτοί τούς επιτρέπουν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους στη λογική διάρθρωση των επιχειρημάτων την πειθαρχημένη συνεργασία με τους συμπαίκτες τους και την με σεβασμό και κατανόηση κριτική των θέσεων της αντίπαλης ομάδας Πρόκειται φυσικά για ένα εργαλείο ανάπτυξης της ελεύθερης κριτικής σκέψης και όχι για όχημα προώθησης οποιωνδήποτε συγκεκριμένων απόψεων ή προσωπικών φιλοδοξιών Οι αγώνες αυτοί απευθύνονται στους μαθητές Λυκείου όλων των σχολείων της χώρας

Στη συνέχεια προτρέπονται οι μαθητές να αναζητήσουν πληροφορίες στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ wwwypepthgr11 Επίσης στο τέλος του

9 Η Ορθόδοξη Εκκλησία φρονεί ότι η τεχνολογική και οικονομική πρόοδος laquoδεν επιτρέπεται να οδηγούν εις την καταστροφήν του περιβάλλοντος και την εξάντλησιν των φυσικών πόρων Η απληστία δια την ικανοποίησιν των υλικών επιθυμιών οδηγεί εις την πτώχευσιν της ψυχής του ανθρώπου και του περιβάλλοντος Δεν πρέπει να λησμονήται ότι ο φυσικός πλούτος της γης δεν είναι μόνον περιουσία του ανθρώπου αλλά πρωτίστως δημιουργία του Θεού laquoτου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτήraquo Ψαλ 23 1 ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΘΗΜΕΝΩΝ

ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 12-10-2008 httpwwworpgrp=203 10 σ 15 βιβλίο μαθητή Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό το ποίημα του ποιητή Ρussel laquoΑν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική Μαθαίνει να κατακρίνει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα Μαθαίνει να καυγαδίζει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία Μαθαίνει να είναι ντροπαλό Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή Μαθαίνει να είναι ένοχο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση Μαθαίνει να είναι υπομονετικό Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο Μαθαίνει να εκτιμά Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη Μαθαίνει να είναι δίκαιο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια Μαθαίνει να πιστεύει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην επιδοκιμασία Μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση Αν ένα παιδί ζει μέσα στην παραδοχή και φιλία Μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμοraquo Και αν τιμωρούμε τα παιδιά μας τα μαθαίνουμε να τιμωρούν θα συμπληρώναμε εμείς 11Richard Whitlock Κατανόηση Δημ Πινακοθήκη Θεσνίκης παράθεμα σ 15 βιβλίο μαθητή

5

κεφαλαίου παρατίθεται η ξυλογραφία Κατανόηση του Rishard Whitlock εκδ Δημ Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης θέλοντας να δείξουν οι συγγραφείς την αλληλοκατανόηση (ενσυναίσθηση) που πρέπει να δείχνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ελαττώματα αδυναμίες και να διαπράττουν σφάλματα Εμείς ως άνθρωποι να τους κατανοούμε12

Η δεσμευτικότητα των κανόνων του δικαίου εξασφαλίζει την ελευθερία

Η δεσμευτικότητα με την οποία επιβάλλεται το Δίκαιο σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν αντιβαίνει στην ελευθερία αντιθέτως την εξασφαλίζει Καθιστά εφικτό η ελευθερία του ενός να συνυπάρχει με την ελευθερία των άλλων κάτω από νόμους κοινώς αποδεκτούς για όλους

Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα laquoΠολιτείαraquo θυμάται τον ορισμό του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη laquoδίκαιο θα μπορούσε να είναι να αποδίδεις στον καθένα ότι πρέπειhellipraquo Κάτι ανάλογο πιστεύει και ο Ρωμαίος νομικός του 3ου αιώνα μΧ Ουλπιανός σε μια διατύπωση διαχρονικής αξίας που σώζεται στον Πανδέκτη laquoΔικαιοσύνη είναι η σταθερή και διαρκής βούληση να αποδίδεις στον καθένα το ίδιον αυτό δηλαδή που του ανήκει Τα παραγγέλματα του Δικαίου είναι να ζεις εντίμως να μην βλάπτεις τον άλλον να αποδίδεις στον καθένα το ίδιονraquo13

12 Να είσαι μεγαλόψυχος και ανεκτικός Α Προς Κορινθίους ιγδ΄ Να κάνεις στους άλλους αυτό ακριβώς που θέλεις να κάνουν και οι άλλοι σε σένα Ματθ ζ 12 laquoΜη κρίνετε ίνα μη κριθήτεrdquo Ματθαίου κεφ ζ 1-6 Το αναφέρει όμορφα ο απόστολος Παύλος laquoΕάν κάποιος λέει περιπέσει σε παράπτωμα καταρτίζετε τον τοιούτον εν πραότητι νουθετήστε τον με πραότητα σκοπόν και συ μη πειρασθής έχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Γαλ Ε΄22 Τι σημαίνει όμως αυτό το laquoέχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Η λύση βρίσκεται στο ldquoεν πραότητιrdquo διότι ο πνευματικός νόμος εκδικείται αυτόν που φέρεται με σκληρότητα και απονιά Πρέπει να γίνεται έλεγχος όμως της κρατικής εξουσίας όπως έπραξε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όταν άρχισε να ελέγχει αυστηρά τον βασιλιά λέγοντάς του laquoΟυκ έξεστίν σοι έχειν την γυναίκα του αδελφού σου Φιλίππου και πρέπει να την χωρίσειςraquo Το αποτέλεσμα ο αποκεφαλισμός του 13 σ 20 του βιβλίου μαθητή Από θρησκευτικής απόψεως μη ξεχνάμε ότι και η ΠΔ τονίζει εμφατικά για θέμα αυτό laquoΔεν θα αδικήσης τον πλησίον σου δεν θα αρπάσης ότι του ανήκει Το ημερομίσθιον του εργάτου σου δεν θα μείνη μαζή σου έως το πρωί Θα πληρώσεις αυτόν το ίδιο βράδυraquo Λευιτικόν ΙΘ΄ 13 Επίσης laquohellipΙδού δεν είναι ευθείς και ειλικρινείς οι οφθαλμοί σου δεν είναι καλή η καρδία σου αλλά έχει στραφεί και επιδοθεί εις την πλεονεξίαν και εις το να χύνης αίμα αθώον εις το να διαπράττης αδικήματα και να κάμνης φόνους Διά τούτο αυτά λέγει ο Κύριος εναντίον του Ιωακείμ υιού του Ιωσίουhellipraquo Ακόμη laquoΟι κύριοι να παρέχετε εις τους δούλους σας πάντοτε το δίκαιον και την ισοτιμίαν (εν ονόματι της αδελφικής αγάπης που σας συνδέει) γνωρίζοντας ότι και εσείς έχετε κύριον εις τους ουρανούςraquo Προς Κολασσαείς Δ΄ 1 Κολιτσάρας Ι Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Εβδομήκοντα 3η έκδ Αθήνα 1991

6

Διαχρονική αξία των άγραφων ηθικών νόμων και συλλογικών αξιών της κοινωνίας

Όσον αφορά την έννοια της laquoκοινωνικής ηθικήςraquo σημειώνουν οι συγγραφείς ότι laquoπρόκειται για τις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας για τις αρχές που κατά τεκμήριο αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές απrsquo όλους τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία που υιοθετεί καθένας από αυτούς Το Δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στις αξίες αυτές γιατί τότε δεν θα συμβάλλει στη συνοχή της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά αντίθετα θα την καταστρέφειraquo14

Παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο παράθεμα του βιβλίου laquoΚρέων Εσύ πες μου με λίγα λόγια και σύντομα ήξερες την προσταγή που απαγόρευε την πράξη Αντιγόνη Το lsquoξερα πώς δεν το lsquoξερα ξεκάθαρα Κρέων Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς το νόμο Αντιγόνη Δεν ήταν ο Δίας που το πρόσταξε ούτε η Δίκη που συγκατοικεί με τους θεούς στον Άδη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές για να μπορείς θνητός να πατάς των θεών τους αλάθευτους άγραφους νόμουςhellipraquo15

Στη συνέχεια οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου laquoΣε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίξει ο νομοθέτης την απόφασή του για ζητήματα επιστημονικής ή τεχνολογικής εξέλιξης που ενδεχομένως προσκρούουν στις συλλογικές ηθικές αξίες μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητας γενικότερα όπως κλωνοποίηση εξωσωματική γονιμοποίηση επέμβαση στο ανθρώπινο γονίδιο δημιουργία χιμαιρών (διαγονιδιακών ειδών) Μπορούν όμως οι νέες βιοτεχνολογίες να εισαχθούν άνευ όρων στη ζωή μας Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα και πρόοδο Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν Έχουμε τελικά δικαίωμα να laquoξαναγράψουμε το βιβλίο της φύσηςraquohellipraquo16 Παρατίθεται ο πίνακας του Michelangelo Η Δημιουργία του Αδάμ (1508-1512) στην Capela Sistina της Ρώμης17 που δείχνει την δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό

Στη συνέχεια οι συγγραφείς προβληματίζουν τους μαθητές με τις νέες βιοτεχνολογικές επαναστάσεις laquoΗ βιοτεχνολογική επανάσταση θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέφτη απέναντι από τις πιο

14 σ 47 βιβλίο καθηγητή 15 Σοφοκλής Αντιγόνη Εισαγωγήndashσχόλια φιλ ομάδα Κάκτου μτφρ Ε Γεωργουσόπουλος (Κ Χ Μύρης) Εκδ Κάκτος Αθήνα 1994 σ 21 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 16 σ 22 βιβλίο μαθητή 17 σ 22 παράθεμα βιβλίου μαθητή

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

3

Σήμερα επίσης η τηλεόραση σε θέματα γενικής παιδείας έχει σχεδόν υποκαταστήσει το σχολείο επιβάλλοντας έναν σύντομο απλοϊκό και συναισθηματικό λόγο δίχως ουσία και νόημα που οδηγεί αναπόφευκτα στην από πολιτικοποίηση5

Οι συγγραφείς του βιβλίου θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου Μήπως κάποιοι πολιτικοί δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους απέναντι στον λαό Ή μήπως σκέφτονται ότι ενδέχεται να εξυπηρετούν συμφέροντα και όχι να υπηρετούν αξίες

Και αφού το κοινό καλό επιτυγχάνεται μέσα από τη συλλογικότητα τη κοινή δράση οι συγγραφείς προτρέπουν τα παιδιά με τα παρακάτω laquoμπορείτε να σκεφτείτε παραδείγματα από την καθημερινή ζωή σας στην οικογένεια στο σχολείο στις παρέες σας όπου πιστεύετε ότι θα βοηθούσε η συλλογική δράση (πχ διευκόλυνση ατόμων με αναπηρία αντιρατσιστική δράση καθαριότητα κοινόχρηστων χώρων προστασία αδέσποτων ζώων κτλ)6

Με αυτές τις προτροπές και τα παραδείγματα για συλλογική δράση αναστοχασμό των παιδιών καταλήγουν οι συγγραφείς ότι η δράση των πολιτικών δεν πρέπει να περιορίζεται στην εξυπηρέτηση συμφερόντων αλλά πρωτίστως να υπηρετεί αξίες7

Το ήθος μιας πόλης laquoπου δεν επιθυμεί να ακολουθήσει ένα κοπιώδες εξυγιαντικό πρόγραμμα για την πνευματική αύξηση και ωρίμανση των πολιτών της και χαϊδεύει τα αφτιά τους με την ικανοποίηση μόνο κάποιων κατώτερης ποιότητας αξιών (αγαθών) εξομοιώνεται σύμφωνα με τον Ισοκράτη με το ήθος των πολιτικών που την κυβερνούν Όμως η φαυλοκρατία αυτή που διαφθείρει και το ήθος τών πολιτών προέρχεται πάλι από αυτό το ήθος τής πόλης αφού από τούς πολίτες της προήλθαν οι πολιτικοί αυτοί Γιrsquo αυτό όταν ρώτησαν τον Σόλωνα αν θεωρούσε πως έδωσε στους Αθηναίους τούς καλύτερους νόμους αυτός απάντησε laquoΌχι αλλά αυτούς που τους ταιριάζουνraquo8

5 σ 43 βιβλίο καθηγητή 6 Πολιτική και Δίκαιο σ 13 βιβλίο μαθητή 7Πολιτική και Δίκαιο σ 14 βιβλίο μαθητή laquoΟφείλουμε να αντιληφθούμε ότι η σύνθεση των αντιθέτων και η ανοχή της διαφορετικότητας αποτελούν αντίδοτο στα φαινόμενα εθνικισμού ρατσισμού και εσωστρέφειας Είναι πάντα επίκαιρη η επισήμανση ενός ξένου στοχαστή laquoΝιώθω το ίδιο αν ακούσω ένα ζεϊμπέκικο ένα ποίημα του Ελύτη ή βυζαντινή μουσική Υπάρχει ένα φως που ενώνει την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδαraquo ομιλία Γ Λαδόπουλου εκπαιδευτικό Γυμνασίου Ν Ευκαρπίας) στον Ι Ν Αγίου Γεωργίου Ν Ευκαρπίας 28-1-2005 και 30-1-2005 8 Τσιτσίγκου Σπ Ορθόδοξο ήθος και πολιτική ηθική httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΑρθρογραφία1360-Ορθόδοξο-ήθος-και-πολιτική-ηθικήhtml 28-08-2009

4

Ο σεβασμός προς τον εαυτό μας και τους άλλους (αυτοεκτίμηση-αλληλοσεβασμός)

Το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον παρέχει στον νέο άνθρωπο την πρώτη εικόνα της κοινωνίας Αποτέλεσμα τούτου είναι οι άνθρωποι και ειδικά τα παιδιά να αναπαράγουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν Αν για παράδειγμα μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον αρμονικό9 όπου οι αναπόφευκτες διαφωνίες επιλύονται με τον διάλογο και η γνώμη τους ακούγεται θα αναπτύξουν και τα ίδια παιδιά σεβασμό για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους αν και είναι διαφορετικοί10 Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Παιδείας διοργανώνει κάθε χρόνο υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών Πανελλήνιους αγώνες επιχειρηματολογίας (αντιλογίας) με στόχο την προώθηση και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των νέων δίνοντάς τους την ευκαιρία να διαγωνιστούν μέσα σε ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο κανόνων Οι κανόνες αυτοί τούς επιτρέπουν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους στη λογική διάρθρωση των επιχειρημάτων την πειθαρχημένη συνεργασία με τους συμπαίκτες τους και την με σεβασμό και κατανόηση κριτική των θέσεων της αντίπαλης ομάδας Πρόκειται φυσικά για ένα εργαλείο ανάπτυξης της ελεύθερης κριτικής σκέψης και όχι για όχημα προώθησης οποιωνδήποτε συγκεκριμένων απόψεων ή προσωπικών φιλοδοξιών Οι αγώνες αυτοί απευθύνονται στους μαθητές Λυκείου όλων των σχολείων της χώρας

Στη συνέχεια προτρέπονται οι μαθητές να αναζητήσουν πληροφορίες στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ wwwypepthgr11 Επίσης στο τέλος του

9 Η Ορθόδοξη Εκκλησία φρονεί ότι η τεχνολογική και οικονομική πρόοδος laquoδεν επιτρέπεται να οδηγούν εις την καταστροφήν του περιβάλλοντος και την εξάντλησιν των φυσικών πόρων Η απληστία δια την ικανοποίησιν των υλικών επιθυμιών οδηγεί εις την πτώχευσιν της ψυχής του ανθρώπου και του περιβάλλοντος Δεν πρέπει να λησμονήται ότι ο φυσικός πλούτος της γης δεν είναι μόνον περιουσία του ανθρώπου αλλά πρωτίστως δημιουργία του Θεού laquoτου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτήraquo Ψαλ 23 1 ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΘΗΜΕΝΩΝ

ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 12-10-2008 httpwwworpgrp=203 10 σ 15 βιβλίο μαθητή Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό το ποίημα του ποιητή Ρussel laquoΑν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική Μαθαίνει να κατακρίνει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα Μαθαίνει να καυγαδίζει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία Μαθαίνει να είναι ντροπαλό Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή Μαθαίνει να είναι ένοχο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση Μαθαίνει να είναι υπομονετικό Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο Μαθαίνει να εκτιμά Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη Μαθαίνει να είναι δίκαιο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια Μαθαίνει να πιστεύει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην επιδοκιμασία Μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση Αν ένα παιδί ζει μέσα στην παραδοχή και φιλία Μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμοraquo Και αν τιμωρούμε τα παιδιά μας τα μαθαίνουμε να τιμωρούν θα συμπληρώναμε εμείς 11Richard Whitlock Κατανόηση Δημ Πινακοθήκη Θεσνίκης παράθεμα σ 15 βιβλίο μαθητή

5

κεφαλαίου παρατίθεται η ξυλογραφία Κατανόηση του Rishard Whitlock εκδ Δημ Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης θέλοντας να δείξουν οι συγγραφείς την αλληλοκατανόηση (ενσυναίσθηση) που πρέπει να δείχνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ελαττώματα αδυναμίες και να διαπράττουν σφάλματα Εμείς ως άνθρωποι να τους κατανοούμε12

Η δεσμευτικότητα των κανόνων του δικαίου εξασφαλίζει την ελευθερία

Η δεσμευτικότητα με την οποία επιβάλλεται το Δίκαιο σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν αντιβαίνει στην ελευθερία αντιθέτως την εξασφαλίζει Καθιστά εφικτό η ελευθερία του ενός να συνυπάρχει με την ελευθερία των άλλων κάτω από νόμους κοινώς αποδεκτούς για όλους

Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα laquoΠολιτείαraquo θυμάται τον ορισμό του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη laquoδίκαιο θα μπορούσε να είναι να αποδίδεις στον καθένα ότι πρέπειhellipraquo Κάτι ανάλογο πιστεύει και ο Ρωμαίος νομικός του 3ου αιώνα μΧ Ουλπιανός σε μια διατύπωση διαχρονικής αξίας που σώζεται στον Πανδέκτη laquoΔικαιοσύνη είναι η σταθερή και διαρκής βούληση να αποδίδεις στον καθένα το ίδιον αυτό δηλαδή που του ανήκει Τα παραγγέλματα του Δικαίου είναι να ζεις εντίμως να μην βλάπτεις τον άλλον να αποδίδεις στον καθένα το ίδιονraquo13

12 Να είσαι μεγαλόψυχος και ανεκτικός Α Προς Κορινθίους ιγδ΄ Να κάνεις στους άλλους αυτό ακριβώς που θέλεις να κάνουν και οι άλλοι σε σένα Ματθ ζ 12 laquoΜη κρίνετε ίνα μη κριθήτεrdquo Ματθαίου κεφ ζ 1-6 Το αναφέρει όμορφα ο απόστολος Παύλος laquoΕάν κάποιος λέει περιπέσει σε παράπτωμα καταρτίζετε τον τοιούτον εν πραότητι νουθετήστε τον με πραότητα σκοπόν και συ μη πειρασθής έχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Γαλ Ε΄22 Τι σημαίνει όμως αυτό το laquoέχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Η λύση βρίσκεται στο ldquoεν πραότητιrdquo διότι ο πνευματικός νόμος εκδικείται αυτόν που φέρεται με σκληρότητα και απονιά Πρέπει να γίνεται έλεγχος όμως της κρατικής εξουσίας όπως έπραξε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όταν άρχισε να ελέγχει αυστηρά τον βασιλιά λέγοντάς του laquoΟυκ έξεστίν σοι έχειν την γυναίκα του αδελφού σου Φιλίππου και πρέπει να την χωρίσειςraquo Το αποτέλεσμα ο αποκεφαλισμός του 13 σ 20 του βιβλίου μαθητή Από θρησκευτικής απόψεως μη ξεχνάμε ότι και η ΠΔ τονίζει εμφατικά για θέμα αυτό laquoΔεν θα αδικήσης τον πλησίον σου δεν θα αρπάσης ότι του ανήκει Το ημερομίσθιον του εργάτου σου δεν θα μείνη μαζή σου έως το πρωί Θα πληρώσεις αυτόν το ίδιο βράδυraquo Λευιτικόν ΙΘ΄ 13 Επίσης laquohellipΙδού δεν είναι ευθείς και ειλικρινείς οι οφθαλμοί σου δεν είναι καλή η καρδία σου αλλά έχει στραφεί και επιδοθεί εις την πλεονεξίαν και εις το να χύνης αίμα αθώον εις το να διαπράττης αδικήματα και να κάμνης φόνους Διά τούτο αυτά λέγει ο Κύριος εναντίον του Ιωακείμ υιού του Ιωσίουhellipraquo Ακόμη laquoΟι κύριοι να παρέχετε εις τους δούλους σας πάντοτε το δίκαιον και την ισοτιμίαν (εν ονόματι της αδελφικής αγάπης που σας συνδέει) γνωρίζοντας ότι και εσείς έχετε κύριον εις τους ουρανούςraquo Προς Κολασσαείς Δ΄ 1 Κολιτσάρας Ι Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Εβδομήκοντα 3η έκδ Αθήνα 1991

6

Διαχρονική αξία των άγραφων ηθικών νόμων και συλλογικών αξιών της κοινωνίας

Όσον αφορά την έννοια της laquoκοινωνικής ηθικήςraquo σημειώνουν οι συγγραφείς ότι laquoπρόκειται για τις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας για τις αρχές που κατά τεκμήριο αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές απrsquo όλους τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία που υιοθετεί καθένας από αυτούς Το Δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στις αξίες αυτές γιατί τότε δεν θα συμβάλλει στη συνοχή της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά αντίθετα θα την καταστρέφειraquo14

Παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο παράθεμα του βιβλίου laquoΚρέων Εσύ πες μου με λίγα λόγια και σύντομα ήξερες την προσταγή που απαγόρευε την πράξη Αντιγόνη Το lsquoξερα πώς δεν το lsquoξερα ξεκάθαρα Κρέων Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς το νόμο Αντιγόνη Δεν ήταν ο Δίας που το πρόσταξε ούτε η Δίκη που συγκατοικεί με τους θεούς στον Άδη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές για να μπορείς θνητός να πατάς των θεών τους αλάθευτους άγραφους νόμουςhellipraquo15

Στη συνέχεια οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου laquoΣε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίξει ο νομοθέτης την απόφασή του για ζητήματα επιστημονικής ή τεχνολογικής εξέλιξης που ενδεχομένως προσκρούουν στις συλλογικές ηθικές αξίες μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητας γενικότερα όπως κλωνοποίηση εξωσωματική γονιμοποίηση επέμβαση στο ανθρώπινο γονίδιο δημιουργία χιμαιρών (διαγονιδιακών ειδών) Μπορούν όμως οι νέες βιοτεχνολογίες να εισαχθούν άνευ όρων στη ζωή μας Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα και πρόοδο Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν Έχουμε τελικά δικαίωμα να laquoξαναγράψουμε το βιβλίο της φύσηςraquohellipraquo16 Παρατίθεται ο πίνακας του Michelangelo Η Δημιουργία του Αδάμ (1508-1512) στην Capela Sistina της Ρώμης17 που δείχνει την δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό

Στη συνέχεια οι συγγραφείς προβληματίζουν τους μαθητές με τις νέες βιοτεχνολογικές επαναστάσεις laquoΗ βιοτεχνολογική επανάσταση θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέφτη απέναντι από τις πιο

14 σ 47 βιβλίο καθηγητή 15 Σοφοκλής Αντιγόνη Εισαγωγήndashσχόλια φιλ ομάδα Κάκτου μτφρ Ε Γεωργουσόπουλος (Κ Χ Μύρης) Εκδ Κάκτος Αθήνα 1994 σ 21 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 16 σ 22 βιβλίο μαθητή 17 σ 22 παράθεμα βιβλίου μαθητή

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

4

Ο σεβασμός προς τον εαυτό μας και τους άλλους (αυτοεκτίμηση-αλληλοσεβασμός)

Το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον παρέχει στον νέο άνθρωπο την πρώτη εικόνα της κοινωνίας Αποτέλεσμα τούτου είναι οι άνθρωποι και ειδικά τα παιδιά να αναπαράγουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν Αν για παράδειγμα μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον αρμονικό9 όπου οι αναπόφευκτες διαφωνίες επιλύονται με τον διάλογο και η γνώμη τους ακούγεται θα αναπτύξουν και τα ίδια παιδιά σεβασμό για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους αν και είναι διαφορετικοί10 Για το λόγο αυτό το Υπουργείο Παιδείας διοργανώνει κάθε χρόνο υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών Πανελλήνιους αγώνες επιχειρηματολογίας (αντιλογίας) με στόχο την προώθηση και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των νέων δίνοντάς τους την ευκαιρία να διαγωνιστούν μέσα σε ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο κανόνων Οι κανόνες αυτοί τούς επιτρέπουν να αναπτύξουν τις ικανότητές τους στη λογική διάρθρωση των επιχειρημάτων την πειθαρχημένη συνεργασία με τους συμπαίκτες τους και την με σεβασμό και κατανόηση κριτική των θέσεων της αντίπαλης ομάδας Πρόκειται φυσικά για ένα εργαλείο ανάπτυξης της ελεύθερης κριτικής σκέψης και όχι για όχημα προώθησης οποιωνδήποτε συγκεκριμένων απόψεων ή προσωπικών φιλοδοξιών Οι αγώνες αυτοί απευθύνονται στους μαθητές Λυκείου όλων των σχολείων της χώρας

Στη συνέχεια προτρέπονται οι μαθητές να αναζητήσουν πληροφορίες στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΠΘ wwwypepthgr11 Επίσης στο τέλος του

9 Η Ορθόδοξη Εκκλησία φρονεί ότι η τεχνολογική και οικονομική πρόοδος laquoδεν επιτρέπεται να οδηγούν εις την καταστροφήν του περιβάλλοντος και την εξάντλησιν των φυσικών πόρων Η απληστία δια την ικανοποίησιν των υλικών επιθυμιών οδηγεί εις την πτώχευσιν της ψυχής του ανθρώπου και του περιβάλλοντος Δεν πρέπει να λησμονήται ότι ο φυσικός πλούτος της γης δεν είναι μόνον περιουσία του ανθρώπου αλλά πρωτίστως δημιουργία του Θεού laquoτου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένη και πάντες οι κατοικούντες εν αυτήraquo Ψαλ 23 1 ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΠΡΟΚΑΘΗΜΕΝΩΝ

ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 12-10-2008 httpwwworpgrp=203 10 σ 15 βιβλίο μαθητή Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό το ποίημα του ποιητή Ρussel laquoΑν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική Μαθαίνει να κατακρίνει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα Μαθαίνει να καυγαδίζει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία Μαθαίνει να είναι ντροπαλό Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή Μαθαίνει να είναι ένοχο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση Μαθαίνει να είναι υπομονετικό Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο Μαθαίνει να εκτιμά Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη Μαθαίνει να είναι δίκαιο Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια Μαθαίνει να πιστεύει Αν ένα παιδί ζει μέσα στην επιδοκιμασία Μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση Αν ένα παιδί ζει μέσα στην παραδοχή και φιλία Μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμοraquo Και αν τιμωρούμε τα παιδιά μας τα μαθαίνουμε να τιμωρούν θα συμπληρώναμε εμείς 11Richard Whitlock Κατανόηση Δημ Πινακοθήκη Θεσνίκης παράθεμα σ 15 βιβλίο μαθητή

5

κεφαλαίου παρατίθεται η ξυλογραφία Κατανόηση του Rishard Whitlock εκδ Δημ Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης θέλοντας να δείξουν οι συγγραφείς την αλληλοκατανόηση (ενσυναίσθηση) που πρέπει να δείχνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ελαττώματα αδυναμίες και να διαπράττουν σφάλματα Εμείς ως άνθρωποι να τους κατανοούμε12

Η δεσμευτικότητα των κανόνων του δικαίου εξασφαλίζει την ελευθερία

Η δεσμευτικότητα με την οποία επιβάλλεται το Δίκαιο σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν αντιβαίνει στην ελευθερία αντιθέτως την εξασφαλίζει Καθιστά εφικτό η ελευθερία του ενός να συνυπάρχει με την ελευθερία των άλλων κάτω από νόμους κοινώς αποδεκτούς για όλους

Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα laquoΠολιτείαraquo θυμάται τον ορισμό του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη laquoδίκαιο θα μπορούσε να είναι να αποδίδεις στον καθένα ότι πρέπειhellipraquo Κάτι ανάλογο πιστεύει και ο Ρωμαίος νομικός του 3ου αιώνα μΧ Ουλπιανός σε μια διατύπωση διαχρονικής αξίας που σώζεται στον Πανδέκτη laquoΔικαιοσύνη είναι η σταθερή και διαρκής βούληση να αποδίδεις στον καθένα το ίδιον αυτό δηλαδή που του ανήκει Τα παραγγέλματα του Δικαίου είναι να ζεις εντίμως να μην βλάπτεις τον άλλον να αποδίδεις στον καθένα το ίδιονraquo13

12 Να είσαι μεγαλόψυχος και ανεκτικός Α Προς Κορινθίους ιγδ΄ Να κάνεις στους άλλους αυτό ακριβώς που θέλεις να κάνουν και οι άλλοι σε σένα Ματθ ζ 12 laquoΜη κρίνετε ίνα μη κριθήτεrdquo Ματθαίου κεφ ζ 1-6 Το αναφέρει όμορφα ο απόστολος Παύλος laquoΕάν κάποιος λέει περιπέσει σε παράπτωμα καταρτίζετε τον τοιούτον εν πραότητι νουθετήστε τον με πραότητα σκοπόν και συ μη πειρασθής έχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Γαλ Ε΄22 Τι σημαίνει όμως αυτό το laquoέχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Η λύση βρίσκεται στο ldquoεν πραότητιrdquo διότι ο πνευματικός νόμος εκδικείται αυτόν που φέρεται με σκληρότητα και απονιά Πρέπει να γίνεται έλεγχος όμως της κρατικής εξουσίας όπως έπραξε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όταν άρχισε να ελέγχει αυστηρά τον βασιλιά λέγοντάς του laquoΟυκ έξεστίν σοι έχειν την γυναίκα του αδελφού σου Φιλίππου και πρέπει να την χωρίσειςraquo Το αποτέλεσμα ο αποκεφαλισμός του 13 σ 20 του βιβλίου μαθητή Από θρησκευτικής απόψεως μη ξεχνάμε ότι και η ΠΔ τονίζει εμφατικά για θέμα αυτό laquoΔεν θα αδικήσης τον πλησίον σου δεν θα αρπάσης ότι του ανήκει Το ημερομίσθιον του εργάτου σου δεν θα μείνη μαζή σου έως το πρωί Θα πληρώσεις αυτόν το ίδιο βράδυraquo Λευιτικόν ΙΘ΄ 13 Επίσης laquohellipΙδού δεν είναι ευθείς και ειλικρινείς οι οφθαλμοί σου δεν είναι καλή η καρδία σου αλλά έχει στραφεί και επιδοθεί εις την πλεονεξίαν και εις το να χύνης αίμα αθώον εις το να διαπράττης αδικήματα και να κάμνης φόνους Διά τούτο αυτά λέγει ο Κύριος εναντίον του Ιωακείμ υιού του Ιωσίουhellipraquo Ακόμη laquoΟι κύριοι να παρέχετε εις τους δούλους σας πάντοτε το δίκαιον και την ισοτιμίαν (εν ονόματι της αδελφικής αγάπης που σας συνδέει) γνωρίζοντας ότι και εσείς έχετε κύριον εις τους ουρανούςraquo Προς Κολασσαείς Δ΄ 1 Κολιτσάρας Ι Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Εβδομήκοντα 3η έκδ Αθήνα 1991

6

Διαχρονική αξία των άγραφων ηθικών νόμων και συλλογικών αξιών της κοινωνίας

Όσον αφορά την έννοια της laquoκοινωνικής ηθικήςraquo σημειώνουν οι συγγραφείς ότι laquoπρόκειται για τις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας για τις αρχές που κατά τεκμήριο αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές απrsquo όλους τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία που υιοθετεί καθένας από αυτούς Το Δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στις αξίες αυτές γιατί τότε δεν θα συμβάλλει στη συνοχή της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά αντίθετα θα την καταστρέφειraquo14

Παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο παράθεμα του βιβλίου laquoΚρέων Εσύ πες μου με λίγα λόγια και σύντομα ήξερες την προσταγή που απαγόρευε την πράξη Αντιγόνη Το lsquoξερα πώς δεν το lsquoξερα ξεκάθαρα Κρέων Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς το νόμο Αντιγόνη Δεν ήταν ο Δίας που το πρόσταξε ούτε η Δίκη που συγκατοικεί με τους θεούς στον Άδη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές για να μπορείς θνητός να πατάς των θεών τους αλάθευτους άγραφους νόμουςhellipraquo15

Στη συνέχεια οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου laquoΣε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίξει ο νομοθέτης την απόφασή του για ζητήματα επιστημονικής ή τεχνολογικής εξέλιξης που ενδεχομένως προσκρούουν στις συλλογικές ηθικές αξίες μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητας γενικότερα όπως κλωνοποίηση εξωσωματική γονιμοποίηση επέμβαση στο ανθρώπινο γονίδιο δημιουργία χιμαιρών (διαγονιδιακών ειδών) Μπορούν όμως οι νέες βιοτεχνολογίες να εισαχθούν άνευ όρων στη ζωή μας Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα και πρόοδο Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν Έχουμε τελικά δικαίωμα να laquoξαναγράψουμε το βιβλίο της φύσηςraquohellipraquo16 Παρατίθεται ο πίνακας του Michelangelo Η Δημιουργία του Αδάμ (1508-1512) στην Capela Sistina της Ρώμης17 που δείχνει την δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό

Στη συνέχεια οι συγγραφείς προβληματίζουν τους μαθητές με τις νέες βιοτεχνολογικές επαναστάσεις laquoΗ βιοτεχνολογική επανάσταση θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέφτη απέναντι από τις πιο

14 σ 47 βιβλίο καθηγητή 15 Σοφοκλής Αντιγόνη Εισαγωγήndashσχόλια φιλ ομάδα Κάκτου μτφρ Ε Γεωργουσόπουλος (Κ Χ Μύρης) Εκδ Κάκτος Αθήνα 1994 σ 21 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 16 σ 22 βιβλίο μαθητή 17 σ 22 παράθεμα βιβλίου μαθητή

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

5

κεφαλαίου παρατίθεται η ξυλογραφία Κατανόηση του Rishard Whitlock εκδ Δημ Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης θέλοντας να δείξουν οι συγγραφείς την αλληλοκατανόηση (ενσυναίσθηση) που πρέπει να δείχνουμε στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να έχουν ελαττώματα αδυναμίες και να διαπράττουν σφάλματα Εμείς ως άνθρωποι να τους κατανοούμε12

Η δεσμευτικότητα των κανόνων του δικαίου εξασφαλίζει την ελευθερία

Η δεσμευτικότητα με την οποία επιβάλλεται το Δίκαιο σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν αντιβαίνει στην ελευθερία αντιθέτως την εξασφαλίζει Καθιστά εφικτό η ελευθερία του ενός να συνυπάρχει με την ελευθερία των άλλων κάτω από νόμους κοινώς αποδεκτούς για όλους

Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα laquoΠολιτείαraquo θυμάται τον ορισμό του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη laquoδίκαιο θα μπορούσε να είναι να αποδίδεις στον καθένα ότι πρέπειhellipraquo Κάτι ανάλογο πιστεύει και ο Ρωμαίος νομικός του 3ου αιώνα μΧ Ουλπιανός σε μια διατύπωση διαχρονικής αξίας που σώζεται στον Πανδέκτη laquoΔικαιοσύνη είναι η σταθερή και διαρκής βούληση να αποδίδεις στον καθένα το ίδιον αυτό δηλαδή που του ανήκει Τα παραγγέλματα του Δικαίου είναι να ζεις εντίμως να μην βλάπτεις τον άλλον να αποδίδεις στον καθένα το ίδιονraquo13

12 Να είσαι μεγαλόψυχος και ανεκτικός Α Προς Κορινθίους ιγδ΄ Να κάνεις στους άλλους αυτό ακριβώς που θέλεις να κάνουν και οι άλλοι σε σένα Ματθ ζ 12 laquoΜη κρίνετε ίνα μη κριθήτεrdquo Ματθαίου κεφ ζ 1-6 Το αναφέρει όμορφα ο απόστολος Παύλος laquoΕάν κάποιος λέει περιπέσει σε παράπτωμα καταρτίζετε τον τοιούτον εν πραότητι νουθετήστε τον με πραότητα σκοπόν και συ μη πειρασθής έχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Γαλ Ε΄22 Τι σημαίνει όμως αυτό το laquoέχοντας κατά νουν να μην πέσεις κι εσύ στο ίδιο παράπτωμαraquo Η λύση βρίσκεται στο ldquoεν πραότητιrdquo διότι ο πνευματικός νόμος εκδικείται αυτόν που φέρεται με σκληρότητα και απονιά Πρέπει να γίνεται έλεγχος όμως της κρατικής εξουσίας όπως έπραξε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όταν άρχισε να ελέγχει αυστηρά τον βασιλιά λέγοντάς του laquoΟυκ έξεστίν σοι έχειν την γυναίκα του αδελφού σου Φιλίππου και πρέπει να την χωρίσειςraquo Το αποτέλεσμα ο αποκεφαλισμός του 13 σ 20 του βιβλίου μαθητή Από θρησκευτικής απόψεως μη ξεχνάμε ότι και η ΠΔ τονίζει εμφατικά για θέμα αυτό laquoΔεν θα αδικήσης τον πλησίον σου δεν θα αρπάσης ότι του ανήκει Το ημερομίσθιον του εργάτου σου δεν θα μείνη μαζή σου έως το πρωί Θα πληρώσεις αυτόν το ίδιο βράδυraquo Λευιτικόν ΙΘ΄ 13 Επίσης laquohellipΙδού δεν είναι ευθείς και ειλικρινείς οι οφθαλμοί σου δεν είναι καλή η καρδία σου αλλά έχει στραφεί και επιδοθεί εις την πλεονεξίαν και εις το να χύνης αίμα αθώον εις το να διαπράττης αδικήματα και να κάμνης φόνους Διά τούτο αυτά λέγει ο Κύριος εναντίον του Ιωακείμ υιού του Ιωσίουhellipraquo Ακόμη laquoΟι κύριοι να παρέχετε εις τους δούλους σας πάντοτε το δίκαιον και την ισοτιμίαν (εν ονόματι της αδελφικής αγάπης που σας συνδέει) γνωρίζοντας ότι και εσείς έχετε κύριον εις τους ουρανούςraquo Προς Κολασσαείς Δ΄ 1 Κολιτσάρας Ι Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Εβδομήκοντα 3η έκδ Αθήνα 1991

6

Διαχρονική αξία των άγραφων ηθικών νόμων και συλλογικών αξιών της κοινωνίας

Όσον αφορά την έννοια της laquoκοινωνικής ηθικήςraquo σημειώνουν οι συγγραφείς ότι laquoπρόκειται για τις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας για τις αρχές που κατά τεκμήριο αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές απrsquo όλους τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία που υιοθετεί καθένας από αυτούς Το Δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στις αξίες αυτές γιατί τότε δεν θα συμβάλλει στη συνοχή της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά αντίθετα θα την καταστρέφειraquo14

Παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο παράθεμα του βιβλίου laquoΚρέων Εσύ πες μου με λίγα λόγια και σύντομα ήξερες την προσταγή που απαγόρευε την πράξη Αντιγόνη Το lsquoξερα πώς δεν το lsquoξερα ξεκάθαρα Κρέων Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς το νόμο Αντιγόνη Δεν ήταν ο Δίας που το πρόσταξε ούτε η Δίκη που συγκατοικεί με τους θεούς στον Άδη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές για να μπορείς θνητός να πατάς των θεών τους αλάθευτους άγραφους νόμουςhellipraquo15

Στη συνέχεια οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου laquoΣε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίξει ο νομοθέτης την απόφασή του για ζητήματα επιστημονικής ή τεχνολογικής εξέλιξης που ενδεχομένως προσκρούουν στις συλλογικές ηθικές αξίες μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητας γενικότερα όπως κλωνοποίηση εξωσωματική γονιμοποίηση επέμβαση στο ανθρώπινο γονίδιο δημιουργία χιμαιρών (διαγονιδιακών ειδών) Μπορούν όμως οι νέες βιοτεχνολογίες να εισαχθούν άνευ όρων στη ζωή μας Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα και πρόοδο Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν Έχουμε τελικά δικαίωμα να laquoξαναγράψουμε το βιβλίο της φύσηςraquohellipraquo16 Παρατίθεται ο πίνακας του Michelangelo Η Δημιουργία του Αδάμ (1508-1512) στην Capela Sistina της Ρώμης17 που δείχνει την δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό

Στη συνέχεια οι συγγραφείς προβληματίζουν τους μαθητές με τις νέες βιοτεχνολογικές επαναστάσεις laquoΗ βιοτεχνολογική επανάσταση θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέφτη απέναντι από τις πιο

14 σ 47 βιβλίο καθηγητή 15 Σοφοκλής Αντιγόνη Εισαγωγήndashσχόλια φιλ ομάδα Κάκτου μτφρ Ε Γεωργουσόπουλος (Κ Χ Μύρης) Εκδ Κάκτος Αθήνα 1994 σ 21 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 16 σ 22 βιβλίο μαθητή 17 σ 22 παράθεμα βιβλίου μαθητή

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

6

Διαχρονική αξία των άγραφων ηθικών νόμων και συλλογικών αξιών της κοινωνίας

Όσον αφορά την έννοια της laquoκοινωνικής ηθικήςraquo σημειώνουν οι συγγραφείς ότι laquoπρόκειται για τις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας για τις αρχές που κατά τεκμήριο αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές απrsquo όλους τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης κοινωνίας ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία που υιοθετεί καθένας από αυτούς Το Δίκαιο δεν μπορεί να αντιβαίνει στις αξίες αυτές γιατί τότε δεν θα συμβάλλει στη συνοχή της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά αντίθετα θα την καταστρέφειraquo14

Παρατίθεται ένα απόσπασμα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή στο παράθεμα του βιβλίου laquoΚρέων Εσύ πες μου με λίγα λόγια και σύντομα ήξερες την προσταγή που απαγόρευε την πράξη Αντιγόνη Το lsquoξερα πώς δεν το lsquoξερα ξεκάθαρα Κρέων Και τόλμησες λοιπόν να παραβείς το νόμο Αντιγόνη Δεν ήταν ο Δίας που το πρόσταξε ούτε η Δίκη που συγκατοικεί με τους θεούς στον Άδη όρισε τέτοιους νόμους στους ανθρώπους ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές για να μπορείς θνητός να πατάς των θεών τους αλάθευτους άγραφους νόμουςhellipraquo15

Στη συνέχεια οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στα παιδιά του τύπου laquoΣε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίξει ο νομοθέτης την απόφασή του για ζητήματα επιστημονικής ή τεχνολογικής εξέλιξης που ενδεχομένως προσκρούουν στις συλλογικές ηθικές αξίες μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητας γενικότερα όπως κλωνοποίηση εξωσωματική γονιμοποίηση επέμβαση στο ανθρώπινο γονίδιο δημιουργία χιμαιρών (διαγονιδιακών ειδών) Μπορούν όμως οι νέες βιοτεχνολογίες να εισαχθούν άνευ όρων στη ζωή μας Μέχρι πού μπορεί να φτάσει το δικαίωμα στην επιστημονική έρευνα και πρόοδο Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν Έχουμε τελικά δικαίωμα να laquoξαναγράψουμε το βιβλίο της φύσηςraquohellipraquo16 Παρατίθεται ο πίνακας του Michelangelo Η Δημιουργία του Αδάμ (1508-1512) στην Capela Sistina της Ρώμης17 που δείχνει την δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό

Στη συνέχεια οι συγγραφείς προβληματίζουν τους μαθητές με τις νέες βιοτεχνολογικές επαναστάσεις laquoΗ βιοτεχνολογική επανάσταση θα αναγκάσει τον καθένα μας να βάλει έναν καθρέφτη απέναντι από τις πιο

14 σ 47 βιβλίο καθηγητή 15 Σοφοκλής Αντιγόνη Εισαγωγήndashσχόλια φιλ ομάδα Κάκτου μτφρ Ε Γεωργουσόπουλος (Κ Χ Μύρης) Εκδ Κάκτος Αθήνα 1994 σ 21 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 16 σ 22 βιβλίο μαθητή 17 σ 22 παράθεμα βιβλίου μαθητή

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

7

βαθιά εδραιωμένες αξίες του θα μας κάνει να εξετάσουμε το θεμελιακό ερώτημα για το σκοπό και το νόημα της ύπαρξηςhellipraquo18

Η βασική όμως αρχή των συλλογικών ηθικών αξιών συμπληρώνουν οι συγγραφείς στη συνέχεια laquoανταποκρίνεται στις σύγχρονες πολιτισμικές αντιλήψεις που αφορούν την υπόσταση του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ανθρώπινη αξία και συνδέεται άμεσα με τις έννοιες της ελευθερίας και της ισότηταςraquo19

Οι ηθικές αυτές αξίες υπέχουν θεμελιώδη σημασία για την παγκόσμια κοινότητα γιrsquo αυτό και η Οικουμενική Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρει στο άρθρο 1 laquoΌλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματά τους Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση και πρέπει να φέρονται ο ένας στον άλλο με πνεύμα αδελφικόraquo20 Αυτές οι θεμελιώδεις αξίες λαμβάνονταν υπrsquo όψιν από την αρχαιότητα Συγκεκριμένα στον επιτάφιο του Περικλή ο πολίτης ταυτίζεται με την κοινότητα τις παραδόσεις τις αξίες της21

Την διαχρονικότητα αυτών των ηθικών αξιών βλέπουμε και στο όρκο των αρχαίων Αθηναίων Οι έφηβοι Αθηναίοι πολίτες ορκίζονταν ως εξής laquoΔεν θα ντροπιάσω τα ιερά όπλα ούτε θα εγκαταλείψω τον συμπολεμιστή μου μrsquo όποιον συμπαραταχθώ πλάι πλάι και θrsquo αγωνισθώ για τα ιερά και τα όσια και μόνος μου και με πολλούςhellip(Στ΄ ή Ε΄ αιώνας πΧ)22

18 Jeremy Rifkin Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας Γενετικό εμπόριο και η αυγή του θαυμαστού καινούριου κόσμου Αθήνα 1998 Νέα Σύνορα ndash Λιβάνη σ 22 παράθεμα βιβλίου 19 σ 22 του βιβλίου μαθητή Μιας κοινωνίας αγάπης και δικαιοσύνης στην οποία όλοι οι άνθρωποι ως τέκνα του ιδίου Θεού έχουν δικαίωμα στην τροφή στην ιατρική περίθαλψη στη μόρφωση με ένα λόγο στην αρμονική ανάπτυξη και ολοκλήρωση τής προσωπικότητάς τους 20 σ 23 παράθεμα του βιβλίου μαθητή Ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω Λουκάς 311 Το χωρίο τούτο έχει περισσότερο την έννοια της κατά το δυνατόν δικαίας πράξεως ενός ατόμου απέναντι σε ένα άλλο Και τούτο διότι η πράξη αυτή είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής αδελφικής αγάπης της φιλαλληλίας Μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία πάντα τάσσεται υπέρ των άφωνων και των αδυνάτων Για αυτό το λόγο καλεί την κοινωνία σε μια δίκαιη κατανομή των προϊόντων της εργασίας ώστε ο πλούσιος να στηρίζει τον πτωχό ο υγιής τον ασθενή ο ικανός τον ηλικιωμένο Η πνευματική ευημερία και η αυτοσυντήρηση της κοινωνίας είναι εφικτές μόνο σε περίπτωση που η εξασφάλιση της ζωής της υγείας και της ελάχιστης ευπορίας όλων των πολιτών θεωρείται αναμφίβολη προτεραιότητα κατά την κατανομή των υλικών μέσων Οι αρχές του κοινωνικού δόγματος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας wwwmospatrugrdocumentssocial-conceptsvi+CECelampct=clnkampgl=gr 21 σ 27 βιβλίο μαθητή 22Λυκούργος Κατά Λεωκράτους 77 κα Και επιγραφή στις Αχαρνές Έρως Ελευθερίας και Δημοκρατίας Επιλογή Μ Πλωρίτης Μτφρ Χρ Θεοδωράτος Γεωργιάδης Αθήνα 1992 Καστανιώτης σ 28 παράθεμα του βιβλίου μαθητή

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

8

Ελληνική γλώσσα - Χριστιανική θρησκεία Βυζαντινή αυτοκρατορία και κληρονομιά της

Στη διαδρομή της ιστορίας αναπτύσσουν συνέχεια οι συγγραφείς ο όρος πολυπολιτισμικότητα υπήρχε και στα ελληνιστικά βασίλεια στα οποία κατοικούσε ένα μωσαϊκό υπηκόων χωρίς καμιά ομοιογένεια από άποψη φυλετική κοινωνική πολιτική Σrsquo αυτή τη πολυπολιτισμική κοινωνία laquoΕπίσημη γλώσσαraquo είναι η ελληνική Σε αυτήν γράφονται οι νόμοι τα επίσημα κείμενα τα βιβλία συμπεριλαμβανομένης και της Καινής Διαθήκης αργότερα23 Παρατηρούμε ότι η ελληνική γλώσσα γίνεται το συνδετικό εκείνο στοιχείο που ενώνει τους λαούς των βασιλείων της ελληνιστικής περιόδου Αργότερα στη βυζαντινή αυτοκρατορία το 330 μΧ ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος επιλέγει την ελληνική πόλη του Βυζαντίου στην υδάτινη οδό μεταξύ Ευρώπης και Ασίας για να θεμελιώσει τη laquoνέα Ρώμηraquo τη laquoβασιλεύουσαraquo Κωνσταντινούπολη laquoΟι τρεις κύριες κατευθυντήριες αρχές που διέπουν τη διακυβέρνηση της ανατολικής ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας είναι α) η ρωμαϊκή παράδοση στους νόμους και τη διοίκηση β) ο ελληνικός πολιτισμός γ) η χριστιανική θρησκεία Αυτά είναι και τα τρία σπουδαιότερα στοιχεία που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμόraquo24

Πάνω σε αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές γίνεται αργότερα η συστηματική κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου σε ένα laquoσώμαraquo το περίφημο Corpus Iuris Civilis όπως μετονομάστηκε Το Βυζάντιο θα χρησιμοποιήσει το απαράμιλλο αυτό εργαλείο για την απονομή δικαιοσύνης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και θα το μεταβιβάσει ως ανεκτίμητη κληρονομιά για τη νομική επιστήμη στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων25 Αυτή είναι η κληρονομιά της σημερινής Ευρώπης

Ορθόδοξη Εκκλησία και βυζαντινή αυτοκρατορία

Σημαντικό ρόλο στη βυζαντινή αυτοκρατορία διαδραματίζει και η Ορθόδοξη Εκκλησία η οποία ταυτίζει τη μοίρα της με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και συμβάλλει καθοριστικά στην ενότητά της Παρίσταται

23 Η ποιμαντική της Εκκλησίας σήμερα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την ποιμαντική που εξασκούσανε οι Απόστολοι και οι Πατέρες και γι αυτό πρέπει να εξασκείται με αγάπη τρυφερότητα ειλικρίνεια δηλ να διακρίνεται από τον συνδυασμό αγάπης και ελευθερίας αποφατικότητας και καταφατικότητας Εξάλλου ο όρος πολυπολιτισμικός αναφέρεται σε μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν κοινότητες με διαφορετικούς πολιτισμούς και πολιτισμικές παραδόσεις 24 σ 30 βιβλίο μαθητή 25σ 31 βιβλίο μαθητή

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

9

φιλάνθρωπη αρωγός στο λαό η λειτουργία της συνυφαίνεται με την καθημερινή ζωή του κοινού μέσου ανθρώπου laquoΟ Ακάθιστος Ύμνος αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας που αποδίδεται στο Ρωμανό το Μελωδό εκφράζει τη φωνή ενός λαού που ευχαριστεί την προστάτιδά του την Παναγία την laquoυπέρμαχο στρατηγόraquo Η Κωνσταντινούπολη έδρα της Ορθοδοξίας γίνεται το λίκνο του βυζαντινού πολιτισμού με επιτεύγματα απαράμιλλα στη θρησκευτική τέχνη Η Αγιά Σοφιά είναι το αριστούργημα της χριστιανοσύνης το στολίδι της βασιλεύουσαςraquo26 Γιrsquo αυτό ο Yeats καταλήγει στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου σrsquo εκείνους που έγιναν σοφοί από την άγια φωτιά του Θεού Στο παράθεμα του βιβλίου παρατίθενται οι στίχοι του Yeats laquoΑρμενίζοντας στο Βυζάντιοraquo hellipΈτσι λοιπόν αρμένισα τις θάλασσες για να lsquoρθω στην άγια πολιτεία του Βυζαντίου hellipΣοφοί ορθωμένοι μέσα στην άγια φωτιά του Θεού λες στο χρυσό ψηφιδωτό ενός τοίχου ψυχή μου27 Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή παρίσταται η Θεοτόκος ένθρονη βρεφοκρατούσα28 που μέσα στην αγκαλιά της κρατά το λαό του Θεού ολόκληρης της αυτοκρατορίας ακόμη και αυτούς στα ακραία σύνορά της που οι βασιλείς τους είχαν ξεχασμένους και παραμελημένους κρατά όλους Είναι το συνδετικό στοιχείο της πίστης που ενώνει σχεδόν όλους τους λαούς της αυτοκρατορίας Ανατολή και Δύση Αυτό το σκοπό εξάλλου εξυπηρετεί και η εικόνα του δικέφαλου αετού στο παράθεμα του βιβλίου29 Στη συνέχεια οι συγγραφείς αναλύουν για πληρεστέρη ενημέρωση των εκπαιδευτικών στο βιβλίο καθηγητή τον όρο Βυζάντιο laquoΟ όρος ldquoΒυζάντιοrdquo είναι νεολογισμός Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Βόλφ (1516-1580) στα 1562 raquo laquohellip(Οι πολίτες της Ρωμανίας) Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους εαυτούς τους η αυτοκρατορία τους ήταν ldquoΡωμαϊκήrdquo και η πρωτεύουσά τους η Νέα Ρώμηraquo Ακόμη αναφέρουν αποσπάσματα έργων συγγραφέων προκειμένου να θεμελιώσουν την άποψή τους laquoΤο 1901 εκδόθηκε το έργο Ιστορία της Ρωμιοσύνης του Αργ Εφταλιώτη Την εποχή εκείνη ακόμα τα ονόματα Ρωμιός και Ρωμιοσύνη συγκινούσαν περισσότερο από σήμερα τους Ρωμιούς Τούτο διότι τα ονόματα Έλληνας και Ελληνισμός δεν είχαν ακόμη επικρατήσει στην συνείδηση του απλού λαού Αμέσως όμως ο Γεώργιος Σωτηριάδης έγραψε κριτική κατά της Ιστορίας της Ρωμηοσύνης όπου κατέκρινε τη

26 σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 27 WB Yeats Sailing to Byzantium (1927) Μτφρ Γ Σεφέρη Αντιγραφές Αθήνα 1978 Ίκαρος σ 32 παράθεμα του βιβλίου 28 Μανουήλ Πανσέληνος εκ του ιερού ναού του Πρωτάτου Αγιορειτική Εστία σ 31 παράθεμα βιβλίου μαθητή 29 σ 32 βιβλίο μαθητή

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

10

χρήση των ονομάτων Ρωμιός και Ρωμιοσύνη Την υπεράσπιση του Αργ Εφταλιώτη ανέλαβε ο ομοϊδεάτης του Κωστής Παλαμάςraquo30

Ακόμη αναλύεται στη συνέχεια laquoΤο όνομα τούτο δηλαδή Ρωμαίος διατηρήθηκε [γράφει ο Κρουμπάχερ] δια των φρικτών χρόνων της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερον ως η πραγματική και μάλιστα διαδεδομένη επίκληση του γραικικού λαού απέναντι της οποίας η μεν σποραδικώς απαντώσα Γραικοί μικράν ιστορικήν σημασίαν έχει η δε δια της Κυβερνήσεως και σχολείου τεχνικώς εισαχθείσα Έλληνες ουδεμίανraquo31 Ακόμη επειδή laquoη ρωμηοσύνη (ελληνική πολιτιστική παράδοση και χριστιανική πίστη) αποτελούσε συνδετικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού αξιοποίησε τα συνδετικά αυτά στοιχείαraquo32

Ισότητα και ελευθερία κανόνες παγκοσμίου ηθικής Οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι33 και ίσοι34 Και θέλουν να ζουν ως ελεύθεροι και ίσοιΟι κανόνες δικαίου δεσμεύουν τους πάντες σε συμμόρφωση προς το μέτρο κοινωνικής συμπεριφοράς που ορίζουν ως ορθό35 Η σύγχρονη κοινωνία για να χαρακτηρισθεί ως Δημοκρατική και Πολιτισμένη πρέπει να στηρίζεται στο Κράτος Δικαίου και στα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλληλένδετες θεμελιώδεις αρχές στις οποίες περιλαμβάνεται η ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των πολιτών και των δύο φύλων στην πολιτική οικονομική κοινωνική και πολιτιστική 30 Καραγιαννόπουλος Ι Το Βυζαντινό Κράτος Θεσσαλονίκη χχ Βάνιας σ 51 σ 66 βιβλίο καθηγητή Ο Κωστής Παλαμάς πέρασε το ldquoπνεύμαrdquo της Ρωμηοσύνης και στα ποιήματά του όπως ο Δωδεκάλογος του Γύφτου η φλογέρα του Βασιλιά κλπ Ακόμη το ποίημα laquoΤη ρωμιοσύνη μην την κλαις στίχοι Γιάννης Ρίτσος μουσική Μ Θεοδωράκης πρώτη εκτέλεση Γ Νταλάρας Φιλότιμο φιλία λεβεντιά λογική φαντασία επιμονή προσήλωση αφοσίωση έρως σιωπή άφατο πέτρα θάλασσα λεβάντα βασιλικός μυρτιά νοσταλγία αρμονία κλπ κλπ Ποιας άλλης γλώσσας οι λέξεις πακτώνουν στερεότερα τις ζωές των ανθρώπων σε ότι είναι ιερό 31Παλαμάς Κ laquoΡωμιός και Ρωμιοσύνηraquo Άπαντα τ ΣΤ΄ Ίδρυμα Κωστή Παλαμά Αθήνα Μπίρης σ 66 βιβλίο καθηγητή 32 σ 75 βιβλίο καθηγητή 33 Μια ηθική ανάγνωση της συγκεκριμένης πρότασης θα παραθέταμε το ευαγγελικό laquoΕι τις θέλει οπίσω μου ελθείν απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθήτω μοιmiddothellipraquo 34laquoἈπέναντι στόν Θεό δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει καμιά διάκριση πού νά ἑδράζεται στόν πλοῦτο ἤ στήν ἔλλειψή του laquoΟὐκ ἕνι ἄρσεν καί θῆλυ δοῦλος ἤ ἐλεύθεροςhellip ἀλλά πάντες εἷς ἐστέ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦraquo διακηρύσσει πάλι ὁ Ἀπ Παῦλος Μέσῳ λοιπόν τῆς ἀλληλεγγύης πού προβάλλει ἡ Ἐκκλησία ὑλοποιεῖ τήν ἀρχή περί ισότητος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί προσπαθεῖ νά ἐκμηδενίσει τήν ἀπόρριψη καί τόν κοινωνικό ἀποκλεισμόhellipraquo Μήνυμα στην ημερίδα της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων με τίτλο Φτώχια και Κοινωνικός Αποκλεισμός 2792010 στο wwwecclesiagrgreekarchbishopdefaultasp3Fcat_id3D26id3 35 σ 18 βιβλίο μαθητή

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

11

ζωή36 Η θέση όμως της γυναίκας παραμένει σε πολλούς τομείς κατώτερη από τον άνδρα37

Στις ασκήσεις του βιβλίου προτρέπουν οι συγγραφείς τους μαθητέςτριες να συζητήσουν στην τάξη το άρθρο 6 από το Σύνταγμα του Ρήγα Φεραίου και να το συσχετίσουν με άρθρα από το ισχύον Σύνταγμα (πχ το άρθρο 5) laquoΗ ελευθερία είναι εκείνη η δύναμιςhellipΤο ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουνraquo38 πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κανόνας της παγκοσμίου ηθικής

Ακόμη στη ελευθερία και ισότητα ως αξίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης και πολιτείας (πόλης) αναφέρεται και ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά Συγκεκριμένα αναφέρει laquoο θεμελιώδης νόμος της δημοκρατίας είναι η ισότητα το να μην υπερέχουν καθόλου ούτε οι φτωχοί ούτε οι πλούσιοι ούτε να κυριαρχούν οι μεν επί των δε αλλά να είναι και οι δύο όμοιοι39 Γιατί αν όπως πιστεύουν μερικοί στη δημοκρατία υπάρχουν

36 Ο Ιησούς αναβάθμισε και με άλλους τρόπους το ρόλο του ασθενούς φύλου διακηρύσσοντας τη χειραφέτηση της γυναίκας Το επεισόδιο με την ασθενή που επί δώδεκα χρόνια υπέφερε από αιμορραγία της μήτρας και οι συμπολίτες της λόγω του ότι τη θεωρούσαν ακάθαρτη την είχαν περιθωριοποιήσει Ματθ Θ 20-22 και Μάρκ Ε 25-34 Αψηφώντας το ταμπού της ακαθαρσίας ο Ιησούς της επέτρεψε να αγγίξει το ιμάτιό Του τη θεράπευσε Την αποκάλεσε κόρη του Ισραήλ και της ευχήθηκε κάθε ευτυχία Μάρκ Ε 34 Ανέλαβε την υπεράσπιση της μοιχαλίδας laquoΌστις αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτωraquo καθώς και το σχετικό με τον Φαρισαίο και την αμαρτωλή Λουκ Ζ 36-49 Ακόμη ο Απ Παύλος αναφέρει πολλές γυναίκες που διέπρεψαν διδάσκοντας το Ευαγγέλιο όπως η διάκονος Φοίβη της Εκκλησίας των Κεγχρεών Ρωμαίους 16 1-2 η laquoσυνεργόςraquo του Παύλου Πρισκίλλα που κατήχησε ακόμη και τον Απολλώ Πράξεις 18 24-26˙ Ρωμαίους 16 3-4˙ Α Κορινθίους 16 19 η laquoεπίσημη εν τοις αποστόλοιςraquo Ιουνία Ρωμαίους 16 7 η Μαριάμ Ρωμαίους 16 6 η Τρύφαινα η Τρυφώσα η Περσίς Ρωμαίους 16 12 Ιουλία Ρωμαίους 16 15 η Ευοδία η Συντύχη Φιλιππησίους 4 2-3 η Απφία Φιλήμονα 2 και η Λυδία Πράξεις 16 14 Ι Ταχού Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ wwwarhaioplixiaorg 37 στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή σ 14 παρατίθεται το έργο του P Gamenisch Γυναίκες στη σκιά και ακολουθεί το κείμενο laquoΠολιτική και γυναίκες-γιατί τόσες λίγεςraquo Τα τελευταία χρόνια στις σύγχρονες κοινωνίες η μεταβολή στην κοινωνική θέση των γυναικών έχει ιδιαίτερη σημασία Πολλοί και ποικίλοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταβολής και σίγουρα συνδέονται με οικονομικούς και πολιτισμικούς παράγοντες Η εκπαίδευση όμως αποτελεί κύριο μοχλό αυτής της επιτυχίας Από την άλλη μεριά όμως τα διεθνή στοιχεία και ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι παρά τις μεγάλες τους εκπαιδευτικές επιτυχίες και τα αυξημένα προϊόντα οι σύγχρονες νέες γυναίκες εξακολουθούν να θέτουν πολύ παραδοσιακές προτεραιότητες όταν πρόκειται να πάρουν αποφάσεις για την ενήλικη ζωή τους Βασ Δεληγιάννη-Κουιμτζή-Δέσπ Σακκά (Επιμελητής) έργο συλλογικό Μελέτες για τις ταυτότητες φύλου στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα Αθήνα 2007 Gutenberg 38 σ 36 Ασκήσεις ερωτήσεις-Δραστηριότητες του βιβλίου μαθητή 39 Με θρησκευτικές προεκτάσεις θα λέγαμε και θα συμπλήρωνε ο θεολόγος-ερμηνευτής την έντονη προφητική κριτική κατά των ισχυρών του χρήματος που αναφέρει ο Ιάκωβος

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

12

κυρίως ελευθερία κα ισότητα τότε θα πρέπει όλοι να μετέχουν στο πολίτευμα με τον ίδιο τρόπο40

Στις αξίες αυτές στηρίζεται και το Σύνταγμά μας Συγκεκριμένα το άρθρο 25 παρ 1 Σ εμπλουτίζει την αρχή του κράτους δικαίου με στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης laquoΤα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτουςraquo Αυτό σημαίνει ότι το κράτος προβαίνει σε αναδιανομή των αγαθών προβαίνει δηλαδή σε κοινωνικές παροχές όπως είναι για παράδειγμα η δημόσια δωρεάν παιδεία σε όλους τους πολίτες η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης η κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων κά Η αρχή του κοινωνικού κράτους σήμερα υλοποιείται με τον παρεμβατισμό και τη συμμετοχή του κράτους στην κοινωνική ζωή41 Η κατοχύρωση των λεγόμενων κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και κοινωνική συνοχή42

στην ομώνυμη επιστολή του Η κριτική αυτή αντικατοπτρίζει την Παλαιστίνη κατά το δεύτερο μισό τού πρώτου αιώνα laquoΑκουστέ με τώρα και σεις οι πλούσιοι Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας πού όπου να ναι έρχονται Ό πλούτος σας σάπισε και τα ρούχα σας τα φαγε ό σκόροςmiddot το χρυσάφι και το ασήμι σας κατασκούριασαν και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά Και ενώ πλησιάζει η κρίση εσείς μαζεύετε θησαυρούς Να ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας και σεις τούς τον στερήσατε κραυγάζειmiddot και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν στ αυτιά του Παντοδύναμου Κυρίουraquo Ίάκ 5 1-4 Παρόμοια κοινωνική κριτική μπορεί να συναντήσει ο ερευνητής σ όλη τη γραμματεία της εποχής εκείνης Οι λόγοι αυτοί του Ιακώβου δείχνουν πώς ποτέ η Εκκλησία δεν έπαψε να διαμαρτύρεται για την απουσία στοιχειώδους φροντίδας των συνανθρώπων μας για την κοινωνική δικαιοσύνη 40 Αριστοτέλης Πολιτικά Δ 4 (1291 b 33 - 37) Εισαγωγή- μτφρndashσχόλια φιλολογική ομάδα Κάκτου Αθήνα 1993 Κάκτος σ 38 παράθεμα βιβλίου μαθητή 41 Για το Θεολόγο Γρηγόριο η κοινωνική ανισότητα και η αδικία είναι αφύσικο μέγεθος Δεν έχει όχι μόνο ηθική αλλά ούτε λογική βάση Πρόκειται για την πλέον ριζική αμφισβήτηση τόσο του ίδιου του εκμεταλλευτικού κοινωνικού συστήματος στη βάση του όσο και κάθε προσπάθεια νομιμοποίησής του Επίσης ο Ι Χρυσόστομος καταγγέλλει με δριμύτητα την πλουτοκρατία για την κοινωνική αδικία που προξενεί και δεν αθωώνει ούτε και τους κληρονόμους του πλούτου laquoΜην ισχυρίζεσαι κι εσύ που έχεις πλούτο όχι από προσωπικές σου αδικίες αλλά από κληρονομιά ότι δεν είσαι άδικος επειδή κληρονόμησες τα προϊόντα της αδικίας Γιατί βέβαια δεν ήταν ο πρόγονός σου πλούσιος από την εποχή του Αδάμ αλλά κάποιος από τους προγόνους σου άρπαξε από τους πολλούς τα αγαθά και τα καρπώθηκε για να φτάσουν ως κληρονομιά σε σέναraquo 12η Ομιλία στην Α΄ επιστολή προς Τιμόθεον 42 σ 46 βιβλίο μαθητή Κοινωνική συνοχή έχουμε όταν όλοι είμαστε ένα σώμα Ίσως είναι γνωστή σε όλους η παρομοίωση της Εκκλησίας δηλαδή του συνόλου των πιστών ως σώματος Χριστού Αποτελούμε όλοι το σώμα του Χριστού Σrsquo ένα σώμα αν πάσχει το χέρι υποφέρει όλος ο οργανισμός Θεραπεύοντας το χέρι ανακουφίζουμε όλο τον οργανισμό Έτσι προσφέροντας τις υπηρεσίες μας σrsquo ένα άνθρωπο ανακουφίζουμε το Σώμα της Εκκλησίας τον ίδιο τον Χριστό Αυτό καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην θεολογική της διάσταση

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

13

Το ανθρώπινο laquoπρόσωποraquo στις σημερινές κοινωνίες (Πολιτείες) Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικά όρια

Στο σημείο αυτό οι συγγραφείς επισημαίνουν την αξία του ανθρωπίνου προσώπου που συνθλίβεται στις γραφειοκρατικές δομές της σύγχρονης κοινωνίας Συγκεκριμένα στο παράθεμα του βιβλίου υπάρχει το σκίτσο του Φραντς Κάφκα43 ένας άνθρωπος τσακισμένος τσαλαπατημένος από τον ανελέητο κρατικό παρεμβατισμό Mια φαντασιακή κατάσταση αναδύεται από τις laquoπαγερές σελίδεςraquo της Δίκης του Φραντς Κάφκα (1937) όπου οι γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτουργούν laquoαυτοματικάraquo το κράτος εμφανίζεται να ενεργεί με τρόπο απρόσωπο χωρίς προηγούμενη σκέψη χωρίς να μετράει τον laquoπαράγοντα άνθρωποraquo με αποτελέσματα κωμικοτραγικά παράλογα απάνθρωπα laquohellipΚαι ποιος είναι ο ό λόγος της ύπαρξης αγαπητοί μου κύριοι αυτού του μεγάλου οργανισμού Συλλαμβάνει αθώα άτομα και στη συνέχεια τα εμπλέκει σε ανόητες ως επί το πλείστον διαδικασίες που όπως στη δική μου περίπτωση δεν οδηγούν απολύτως πουθενά44 Είναι το σημείο εκείνο που το ανθρώπινο πρόσωπο εκμηδενίζεται συνθλίβεται κονιορτοποιείται από τα γρανάζια της κρατικής μηχανής Είναι ο Μεγάλος Αδελφός η εφιαλτική laquoαστυνομία της σκέψηςraquo που παρακολουθεί συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από διαδραστικές οθόνες ασκώντας απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των ανθρώπων Ο ίδιος ο τίτλος σημειώνουν οι συγγραφείς του βιβλίου laquoμπορεί να αναφέρεται σε μια μελλοντική για την εποχή που γράφτηκε χρονιάraquo

Ακόμη επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι η άσκηση εξουσίας μέσω του γραφειοκρατικού διοικητικού μηχανισμού μπορεί να οδηγήσει τους υπαλλήλους σε μια πλάνη να θεωρούν δηλαδή ότι ταυτίζονται με την εξουσία Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μυστικοπάθεια και αδράνεια των πολιτών για τα κοινά Το εφιαλτικό αυτό κλίμα της εποχής διαπερνά το βιβλίο 1984 του Τζωρτζ Όργουελ με υπότιτλο Το κράτος σε κατάχρηση εξουσίας Και ακόμη χειρότερα οδηγείται το ίδιο κράτος στη διαπλοκή τη διαφθορά τον εκμαυλισμό τελικά και του κοινωνικού συνόλου laquoτου κάθε ανθρώπου που γεμίζει από καχυποψία και αναπόφευκτα σκέφτεται ότι για να εξυπηρετηθεί το ίδιο το πρόσωπο πρέπει να βρει laquoμέσοraquo ή να δωροδοκήσειraquo45 Το κράτος δηλαδή ξεπερνά τα ηθικά όρια που το ίδιο έχει θέσει και εξωθεί τους πολίτες του στην παρανομία και στην ανηθικότητα στην κατάχρηση εξουσίας Μαζί με τον Ἰονέσκου ndashστο γνωστό έργο του laquoΡινόκεροιraquondash κραυγάζουμε και εμείς laquoΔεν δεχόμαστε να γίνουμε ρινόκεροι (αριθμοί) Θα μείνουμε

43 Εγκυκλοπαίδεια Grand Larousse Αθήνα 2001 Ελληνικά Γράμματα 44Μτφρ Γ Βαλούρδος Εκδ Ελευθεροτυπία Αθήνα 2006 σ 54-55 45 σ 57 βιβλίο μαθητή

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

14

άνθρωποιraquoΔεν θα παραιτηθούμε από την αξία του ανθρωπίνου προσώπου μας

Η κοινωνική συμβίωση ως ενσυναίσθηση διαφορετικά ο

άνθρωπος γίνεται μετέωρος Οι συγγραφείς του βιβλίου προβάλλοντας την αδελφικότητα και

αλληλεγγύη των ανθρώπων αναφέρουν την προσταγή του Κάντ που μας προφυλάσσει από τον εγωισμό μας και μας επιτάσσει πως να σκεπτόμαστε δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του συνανθρώπου μας46 Συγκεκριμένα αναφέρουν laquoΠράττε σαν να επρόκειτο ο κανόνας της πράξης σου να γίνει με τη θέλησή σου καθολικός νόμοςraquo Ακόμη ο Κάλβος αναφωνεί ότι laquoΌσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερίαrsquoraquo47 Όσοι φοβούνται θα γίνουν δούλοι Επίσης στην συνέχεια το βιβλίο διανθίζεται με το ωραίο παράθεμα του καθηγητή Γραμματικάκη ότι laquoΟ μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο τους άλλους μετέωρους ανθρώπους έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσειhellipΤον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού του στους άλλους κατοίκους του πλανήτηraquo48 δηλ αν δεν απλώσει το χέρι του στον συνάνθρωπο τον αδελφό του θα είναι μετέωρος θα αιωρείται και δεν θα έχει λογική υπάρξεως η όποια ύπαρξή του καταξιώνεται με την αρμονική συμβίωση με τους άλλους συνανθρώπους του Παρατίθεται το έργο του Aνρί Ματίς Συνομιλία που βρίσκεται στο μουσείο Ερτμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη Ο άνδρας όρθιος με πιτζάμες και με τα χέρια στις τσέπες κοιτάζει την συνομιλήτριά του η οποία φέρει επίσημο φόρεμα και είναι καθισμένη σε πολυθρόνα Στην περίπτωση αυτή δεν εκπληρώνονται οι βασικοί κανόνες συνομιλίας για μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος έχει μια διαφορετική προσέγγιση για το θέμα αυτό49

46 Ιmmanuel Kant Γερμανός φιλόσοφος (1724ndash1804) Tα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών Εισαγωγή-μετάφρασηndashσχόλια ΓΤζαβάρα Εκδ Δωδώνη ΑθήναndashΓιάννινα 1984 σ 66 παράθεμα του βιβλίου 47 Αριστ Μάνεσης Απόσπασμα από το τελευταίο μάθημα που εκφώνησε ο καθηγητής Νομικής Αρ Μάνεσης (1921ndash2000) στο Αριστοτέλειο Πανμιο Θεσνίκης πριν αποπεμφθεί από το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 βλ σ 67 στο παράθεμα βιβλίο μαθητή 48 Γ Γραμματικάκης ομ καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Η κόμη της Βερενίκης 22η έκδοση Ηράκλειο 2002 Πανκές Εκδόσεις Κρήτης σ 69 βιβλίο μαθητή 49 laquoΟ C Beck (1986) δέχεται ότι ο πνευματικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από αυτεπίγνωση ευρύτητα πνεύματος ολιστική και ενοποιητική διάθεση ικανότητα του laquoθαυμάζεινraquo ευγνωμοσύνη ελπίδα κουράγιο ενεργητικότητα αμεριμνησία δεκτικότητα αγάπη και ευγένειαraquo βλ Τσιτσίγκος Σπύρ Πνευματικότητα και

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

15

Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος Στην σημερινή κοινωνία ο άνθρωπος έγινε άτομο μακριά από τον συνάνθρωπο Είναι αδήριτη λοιπόν η ανάγκη απεξάρτησης του ανθρώπου από το σύγχρονο ατομοκεντρικό πνεύμα και να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να επανακοινωνικοποιηθεί να ξαναγίνει συνάνθρωπος με άλλα λόγια να ξαναβρεί ο ανθρωπισμός την κοινωνική του διάσταση Οι ωφέλειες τότε και τους δύο είναι εμφανείς 1 πρακτικές ωφέλειες για τις ευπαθείςβοηθούμενες κοινωνικές ομάδες και τα άτομα όπως ανάπτυξη του βιοτικού τους επίπεδου καλύτερη ποιότητα ζωής αξιοπρέπειαhellip 2 οφέλη ατομικά για όποιον συμμετέχει σε τέτοιες εθελοντικές δράσεις εξανθρωπισμός εξευγενισμός ψυχής καλλιέργεια ήθουςhellip 3 καλλιέργεια των ηθικών και κοινωνικών αρετών όπως ειλικρίνεια συνέπεια αγάπη αλτρουϊσμός και άλλες παρόμοιες Η χριστιανική διδασκαλία αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σαν ψυχοσωματική οντότητα και αυτό διαφαίνεται από τον Ευαγγελικό νόμο αλλά και την πράξη της Εκκλησίας Ιδιαίτερα η πρωτοχριστιανική Εκκλησία των Ιεροσολύμων όχι μόνο διακήρυξε αλλά και έκανε πράξη την χριστιανική κοινοκτημοσύνη με το κοινό ταμείο και τις laquoαγάπεςraquo Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας στην διδασκαλία τους αναφέρονται και στα κοινωνικά ζητήματα καταδικάζοντας την αδικία και τον παράνομο πλούτο Συγχρόνως σαν γνήσιοι ποιμένες του λαού συστηματοποιούν την φιλανθρωπία ιδρύοντας φιλανθρωπικά ιδρύματα και περιθάλπουν τους φτωχούς τους ασθενείς και τους κοινωνικά αδυνάτους Θρησκευτική ελευθερία και χρηστά ήθη

Τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή ότι ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη50 Σήμερα στα πλαίσια της

Ανθρώπινο Πρόσωπο Επίσης στον ίδιο ιστότοπο του ιδίου συγγραφέα Το πρόσωπο laquoΚατά τον Jacques Lacan (1973) το ανθρώπινο υποκείμενο laquoγεννιέταιraquo μόνο όταν το σημαίνον αναδύεται στον τόπο τού Άλλου Χωρίς τον Άλλο το νήπιο όχι μόνο δεν μπορεί να εισέλθει στον κόσμο τής γλώσσας και των συμβόλων (Vasse 1969) αλλrsquo ούτε καν μπορεί να επιβιώσει (Spitz 1955 Rizzuto 1996 Chirban 1996)raquo httpwwwantifonogrportalΠρόσωπαΤσιτσίγκοςΟμιλίες-Διαλέξεις1929-Πνευματικότητα-και-Ανθρώπινο-Πρόσωποhtml 50 σ 71 βιβλίο μαθητή laquohellipΗ Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός δεν εμπόδισε την ελληνική κοινωνία ούτε τον ορθόδοξο πιστό να συμπεριφέρεται ως δημοκρατικός πολίτης που απολαμβάνει και σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά και η ορθόδοξη εκκλησία ως κοινότητα πιστών βίωνε και βιώνει ταυτόχρονα με τρόπο θα έλεγα αρμονικά τόσο την πίστη του και την αγάπη τους στον πλησίον και στον Θεό όσο και την νομική και πολιτική δυνατότητα που έχει να αυτό-προσδιορίζεται ατομικά και συλλογικά και να

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

16

θρησκευτικής ελευθερίας προωθείται ο διαθρησκευτικός διάλογος όλων των ανθρώπων στη γη51 Το Σύνταγμα του Ρήγα και το κεφάλαιο Περί της Δημοκρατίας που παρατίθεται στη συνέχεια από τους συγγραφείς αναφέρει χαρακτηριστικά laquoΗ Ελληνική Δημοκρατία είναι μια μrsquo όλον οπού συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι Είναι αδιαίρετος μrsquo όλον οπού ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίαις της αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφιγμένον αδιάλυτον σώμαraquo52 καταδεικνύει αυτή την ανεκτικότητα των θρησκειών και laquoδεν θεωρεί τις άλλες θρησκείες με εχθρικό μάτιraquo πράγμα που είναι βασικό στοιχείο του ανθρωπισμού αλλά και του χριστιανισμού αφού ο χριστιανισμός αποτελεί την τελειότερη έκφανση του ανθρωπισμού53 Παιδεία και αποστολή της Προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) ως laquoθείον δημιούργημαraquo

Η παιδεία σημειώνουν στη συνέχεια οι συγγραφείς σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική πνευματική επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων την

διεκδικεί και απολαμβάνει τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και μέλους του κοινωνικού συνόλουraquo Αντ Μανιτάκη Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ορθοδοξία και Δικαιώματα του Ανθρώπου Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 15 Δεκεμβρίου 2001 httpwwwacadimiagrcontentview8576langel 51 Ο διαθρησκειακός διάλογος δεν αποβλέπει στην δημιουργία μιας παγκόσμιας θρησκείας μια πανθρησκείας όπως κακόβουλα ακόμη και σήμερα συνεχίζει να υποστηρίζεται Στον διαθρησκειακό διάλογο (inter-faith και όχι inter-religious) η συνάντηση των πιστών των διαφόρων θρησκειών θεωρείται ως κατάφαση στην ετερότητα ως έμπρακτη εκδήλωση πιστότητας στην περί laquoξενίας δεσποτικήςraquo φιλοξενίας ξένου κλπ χριστιανική διδασκαλία ως laquoσυνάντηση δεσμεύσεων και υποχρεώσεωνraquo που έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας με πρωτοβουλία μάλιστα των πιστών των διαφόρων θρησκευτικών κοινοτήτων κόντρα στις επιλογές των πολιτικών που συνήθως χρησιμοποιούν ανοίκεια τη θρησκεία ως άλλοθι για τα άνομα σχέδιά τους Π Βασιλειάδη H συμβολή του Σ Αγουρίδη στη διαθρησκειακή προσέγγιση στο wwwamengrindexphp3Fmod3Dnews26op3Darticle26aid3D3864+CEB9CF83CF8CCF84CEB7CF84CEB1+CEBACEB1CEB9+CEB5CF85CEB1CEB3CEB3CEADCEBBCEB9CEBFampcd=79amphl=elampct=clnkampgl=gr 52 σ 142 βιβλίο καθηγητή 53 Κατσίρας Β Λεωνίδας Θρησκεία-Πολιτεία-Εκπαίδευση Εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές προσεγγίσεις Η εικόνα του Ισλάμ στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια των Θεολογικών Σχολών της Ελλάδος Αθήνα 2008 εκδόσεις Παύλος

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

17

ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους54 και υπεύθυνους πολίτες55

Ακόμη στα πλαίσια των κοινωνικών δικαιωμάτων ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σημειώνει χαρακτηριστικά σε ομιλία του laquohellipΌταν σήμερα μιλάμε για ποιότητα δημοκρατίας δεν μπορούμε παρά να έχουμε στο νου μας μία οικολογική δημοκρατία που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία της φύσης Στις πυρκαγιές θυσιάστηκαν ανθρώπινες ζωές ζωές συμπολιτών μας που τοποθέτησαν το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό []56Το φυσικό περιβάλλον ως δημιούργημα του Θεού δεν είναι μόνον δώρο της αγάπης Του Θεού προς τον άνθρωπο αλλά και παρακαταθήκη εμπεπιστευμένη σε μας έτσι ώστε να χρήζει ιδιαιτέρου σεβασμού αγάπης προστασίας και ενδιαφέροντος laquoΗ φύσις δια τον άνθρωπον εγένετο ούχ ο άνθρωπος δια την φύσινraquo57

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά Το κράτος έχει κάνει σημαντικά βήματα για την προστασία της με μια σειρά νομοθετημάτων και με τη συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στο περιβάλλον Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαίων και θρησκευτικών μνημείων) και να απαιτήσουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα δημιουργήματα αυτά που αποτελούν την ιστορία μας58

54 laquoΠοιά ἡ θέση τῶν Χριστιανῶν στὴν Πολυθρησκευτικὴ Ἑνωμένη Εὐρώπη Ἡ χριστιανικὴ πίστη μέσα στὸ πλαίσιο τοῦ γενικοῦ σεβασμοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ἀποδέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία γιὰ αὐθεντικότερη γνώση Εἰδικότερα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει ἀποφύγει νὰ ἐπιζητεῖ νὰ κηδεμονεύσει τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπιστημονικῆς προσπάθειας νὰ σπεύδει νὰ λαμβάνει θέση γιὰ κάθε ἐμφανιζόμενο νέο ἐπιστημονικὸ ἐρώτημα ὅπως εἶχαν τὴν τάση νὰ κάνουν ὁρισμένες Ἐκκλησίες στὴ Δύση Γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη συνείδηση ἡ ἐλευθερία τῆς ἔρευνας ἀποτελεῖ θεοσδοτο δῶρο στὸν ἄνθρωποhellipraquo ὁμιλία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀναστασίου στὸ ἑλληνο-γερμανικὸ συμπόσιο laquoΠροοπτικές της Ευρώπηςraquo Αθήνα 9 Φεβρουαρίου 2007 55 σ 74 βιβλίου μαθητή Η Εκκλησία οφείλει να διασφαλίζει την ευαγγελική αλήθεια να υπηρετεί το λαό να αγωνίζεται για τα δικαιώματα του να αφουγκράζεται αγωνίες του να στηρίζει ηθικά-πνευματικά τον πάσχοντα άνθρωπο και να υπερασπίζεται την ιερότητα-αξιοπρέπεια του 56 ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια για την 33η επέτειο αποκατάστασης της δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου 2007 σσ 74-75 παράθεμα βιβλίου μαθητή 57 Μαρκ Θ 27 Επίσης ο άνθρωπος σύμφωνα με την έκφραση του Χρυσοστόμου είναι απλά laquoοικονόμοςraquo στον οποίο εμπιστεύθηκε τον πλούτο του κάτω κόσμου Ο Θεός όπως παρατηρεί ο ίδιος κατένειμε αυτόν τον πλούτο δηλαδή laquoτον αέρα τον ήλιο το νερό τη γη τον ουρανό τη θάλασσα το φως τα αστέριαraquo laquoανάμεσα σε όλους εξ ίσου σαν μεταξύ αδελφώνraquo 58 Κατσίρας Β Λεωνίδας Το Νομικό Καθεστώς των ιερών χώρων στην Ελλάδα (Μετέωρα-Πάτμος) Αθήνα 2009 εκδόσεις Παύλος

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

18

Γνώση της αλήθειας Ο Ιησούς ως άλλος Προμηθέας

Η γνώση της φωτιάς υπήρξε καταλυτική για την ανθρωπότητα59 Ο Προμηθέας ως laquoεκπολιτιστής ήρωαςraquo σπάει το θεϊκό μονοπώλιο της γνώσης αντιστέκεται απέναντι στην εξουσία κλέβει τη φωτιά ανακατανέμει την ισχύ στον κόσμο laquoΚρυμμένο κρατούν το βιος οι θεοί απrsquo τους ανθρώπους [hellip] Αλλά ο Δίας το lsquoκρυψε χολωμένος στην ψυχή του γιατί τον εξαπάτησε ο στρεψόνοος Προμηθέας Γιrsquo αυτό σχεδίασε για τους ανθρώπους βάσανα πικρά Κι έκρυψε τη φωτιά αλλrsquo αυτήν πάλι ο ευγενής γιος του Ιαπετού κλεμμένη απrsquo το νοητή Δία την έφερε στους ανθρώπους σε κούφιο καλάμι κρυφά απrsquo τον κεραυνόχαρο Δίαraquo60 Οι προεκτάσεις που μπορεί να κάνει κάποιος θεολόγος είναι πολλές Ο ίδιος ο Ιησούς κηρύττει την γνώση της αλήθειας που θα ελευθερώσει τους ανθρώπους από την αμάθεια και το σκότος Είναι εκείνος που αντιστάθηκε στις δυνάμεις του σκότους και τις πολέμησεhellip

Κοινωνική δικαιοσύνη λαϊκισμός και σύγχρονο κράτος

Οι συγγραφείς θέτουν ερωτήματα στους μαθητές του τύπου laquoΕίναι ο δίκαιος τρόπος με τον οποίο πρέπει να μοιράζονται τα αγαθά στους ανθρώπους Σε όλους ίσα Κι αν κάποιος έχει μεγαλύτερες ανάγκες Είναι δίκαιο ο φτωχός να παίρνει όσα και ο πλούσιος Μήπως θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά στον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του ή σε αντιστοιχία με την εργασία που παράγει Ή μήπως υπάρχουν και άλλα κριτήριαraquo Παράλληλα θέτουν προβληματισμούς στα παιδιά για το φιλοσοφικό αυτό ερώτημα και τα προτρέπουν να αναστοχαστούν και να σκεφθούν ότι το δίκιο (δικαιοσύνη) πηγάζει από τον ίδιο το λαό61 Στο 59 Αντίθετα ο Χριστιανισμός διακηρύττει την γνώση της αλήθειας laquoκαὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς Ιω 832 laquoερευνάτε τας γραφάςraquo Ιω 539 60 Ησίοδος Έργα και Ημέραι Μτφρ Σωκρ Σκαρτσής Αθήνα 1993 Κάκτος σ 78 παράθεμα βιβλίου μαθητή 61σ 20 του βιβλίου μαθητή Ή Εκκλησία γενικά στην ιστορική της πορεία δεν αμέλησε το χρέος της διακονίας και της αγάπης πού αφορούσε στην ανακούφιση των πασχόντων και την υπεράσπιση των αδυνάτων Έχοντας προ οφθαλμών το παράδειγμα τού Αρχηγού της ο οποίος δεν ήρθε laquoδιακονηθήναι αλλά διακονήσαιraquo Ματθ 10 28middot Μάρκ 10 45middot Λουκ 22 46 στάθηκε στο πλευρό των φτωχών και των αδυνάτων Όμως πρέπει να ομολογήσουμε ευθαρσώς πώς υπήρχαν και περίοδοι της Ιστορίας κατά τις οποίες οι εκπρόσωποι τής Εκκλησίας λησμόνησαν το χρέος τους καθώς συμπορεύτηκαν ή ενέδωσαν στις αξιώσεις και τα συμφέροντα των ισχυρών Ακόμη Οι πατέρες τής Εκκλησίας εξυμνούν το πολίτευμα τού κοινοβίου και το θεωρούν υπόδειγμα τής ιδανικής πολιτείας διότι ενσαρκώνει την ισότητα την ελευθερία την κοινοκτημοσύνη και την αγάπη laquoΚοινωνίαν γάρ βίου εγώ καλώ εν κτήσεως μεν ιδιώτης έξώρισται γνώμης δε έναντίωσις άπελάληται ταραχή δε πασα και φιλονεικία και έριδες εκ ποδών εστήκασι Κοινά δε τα σύμπαντα ψυχαί γνώμαι και όσοις τα σώματα τρέφεται και θεραπεύεταιraquo Μ Βασιλείου Ασκητικαί Διατάξεις 18 1 PG 311381Α

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

19

σημείο αυτό παρατίθεται απόσπασμα από το έργο του Μπρέχτ laquoΈτσι και το ψωμί της δικαιοσύνης Πρέπει να ψήνεται απrsquo το λαό Άφθονο ωφέλιμο καθημερινόraquo σημειώνεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο μαθητή62

Γενικά εκείνο που τονίζεται στο βιβλίο μαθητή και καθηγητή είναι το κοινωνικό κράτος το κράτος πρόνοιας Αναφέρουν συγκεκριμένα οι συγγραφείς laquohellipΤο σύγχρονο κράτος με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση άγνοια εξαθλίωση αρρώστια) Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας λοιπόν παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλουςraquo Θρησκευτικές προεκτάσεις θα μπορούσε κάποιος να κάνει πάνω σrsquo αυτό το θέμα πολλές63

Όμως στη σημερινή κοινωνία ο λαϊκισμός απαντάται τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος έχει συνδεθεί με την laquoεξαπάτηση και παραπλάνηση του λαού τη δημαγωγία τη χειραγώγηση την καλλιέργεια προσωπολατρίας και στοχεύει στην πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και την καθήλωσή του στο περιθώριο των εξελίξεωνraquo Η σημερινή όμως δημοκρατία δεν πρέπει να παραπλανά το λαό της να τον έχει στο περιθώριο των εξελίξεων αλλά συνδημιουργό της στα κοινωνικά τεκταινόμενα Σπουδαίο ρόλο στο κοινωνικό κράτος διαδραμάτισε και διαδραματίζει και η ορθόδοξη Εκκλησία64 Η ΜΚΟ

62 Bertolt Brecht Το ψωμί του λαού 76 ποιήματα Μτφρ Πέτρου Μάρκαρη Αθήνα 200 Θεμέλιο σ 21 παράθεμ βιβλίο μαθητή 63 σ 82 βιβλίου μαθητή Εξ άλλου η ίδια η Εκκλησία πρωτοοργανώθηκε με βάση την έμπρακτη και καθολική κοινοτική αλληλεγγύη των μελών της Η κοινοκτημοσύνη των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αναθεμελιώνεται κατόπιν στην ακτημοσύνη του μοναστικού κοινοβίου Σήμερα η Εκκλησία δραστηριοποιείται σήμερα στην κοινωνία μας Δημιουργεί κέντρα νεότητας όπου όλοι οι νέοι ανεξάρτητα οικονομικής δυνατότητας φύλου ή άλλων διαφορών μπορούν να βρουν ψυχαγωγία και επιμόρφωση Χρηματοδοτεί γηροκομεία και νηπιοκομικούς σταθμούς για παροχή υπηρεσιών στους έχοντας ανάγκη Δίνει υποτροφίες σε άπορους νέους και νέες για σπουδές Βοηθά στην εξωτερική ιεραποστολή ώστε και άλλοι συνάνθρωποί μας δημιουργήματα του ίδιου Θεού και ίσοι επομένως μrsquo εμάς να προσέλθουν στην ορθή πίστη Παρέχει στέγη και τροφή με συσσίτια που διοργανώνει σε άπορους δικούς μας και ξένους Με τα φιλόπτωχα ταμεία που έχει δημιουργήσει και τις φιλόπτωχες αδελφότητες κάθε ενορίας βρίσκεται στο πλευρό κάθε ενός που έχει ανάγκη Με εράνους που διεξάγει υπέρ ατόμων ή ομάδων που βρίσκονται σε μια δύσκολη περίσταση προσπαθεί να κάμει βίωμα των πιστών μέσω της αλληλεγγύης που προβάλλει την αρχή περί ισότητος όλων των ανθρώπων Η ισότητα ως Χριστιανική αξία καταξιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και θεμελιώνει την ηθική συνείδηση σrsquo ένα κόσμο που βιώνει τις τραγικές επιπτώσεις της ανισότητας της κοινωνικής αδικίας και γενικότερα τον κοινωνικό αποκλεισμό στο httpwwwimpaphouorgnews_article79aspx 64 σ 92 βιβλίου μαθητή Η Αγία Γραφή αναφέρει ἐν σοὶ ἁμαρτίαraquo Δευτ 24 14-15 laquoΩ ὁ οἰκοδομῶν οἰκίαν αὐτοῦ οὐ μετὰ δικαιοσύνης καὶ τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ οὐκ ἐν κρίματι παρὰ τῷ πλησίον αὐτοῦ ἐργᾶται δωρεὰν καὶ τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐ μὴ ἀποδώσει αὐτῷraquo Ιερ 22 13 laquoἸδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστε laquoΟὐκ

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

20

laquoαλληλεγγύηraquo και το κοινωνικό έργο της Εκκλησίας που τις περισσότερες φορές είναι αφανές προσπαθούν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο να ανακουφίσουν τον πάσχοντα αδελφό της που καθημερινά καθοδηγείται και ποδηγετείτε από τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία

Τα ΜΜΕ ως προσδιοριστικοί παράγοντες της κουλτούρας Κανόνες δεοντολογίας ηθικές αξίες και ανθρώπινη συνείδηση

Στο παράθεμα του βιβλίου μαθητή αναφέρεται η ταινία lsquoQuiz showrsquo σε σκηνοθεσία Ρ Ρέντφορντ (ΗΠΑ 1994) και αποκαλύπτει τα βρώμικα κόλπα και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι συντελεστές των ψυχαγωγικών τηλεοπτικών εκπομπών για να διατηρούν το ενδιαφέρον του κοινού να το χειραγωγούν και να περνούν τα δικά τους μηνύματα laquoΑναφέρεται ειδικότερα στα τηλεπαιχνίδια της δεκαετίας του rsquo50 που μεσουρανούν στα τηλεοπτικά δίκτυα της Αμερικής τάζοντας χρήμα και δόξα στους τηλεθεατές Στον βωμό της τηλεθέασης οι συντελεστές του πιο δημοφιλούς τηλεπαιχνιδιού δε διστάζουν να προσφέρουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό στον ικανότερο παίκτη του τελικού προκειμένου να απαντήσει λανθασμένα και να κερδίσει ένας άλλος πιο εμφανίσιμος και αγαπητός στο κοινόraquo65

Ακόμη οι διαφημίσεις καθορίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες την αισθητική τη μόδα ακόμα και την κουλτούρα laquoΔημιουργούν ενίοτε ανάγκες τεχνητές προκειμένου να σπεύσει το κοινό να τις καλύψει αγοράζοντας τα διαφημιζόμενα προϊόντα τα οποία μπορεί να είναι και βλαπτικά όπως ο καπνός το αλκοόλ κτλ Μήπως λοιπόν γινόμαστε κι εμείς το κοινό μηχανικά γρανάζια ενός ατέρμονος παιχνιδιού που έχει στόχο την όλο και μεγαλύτερη κατανάλωσηraquo66 Τα άτομα σημειώνουν οι συγγραφείς laquoεθίζονται στον καταναλωτισμό σε σκηνές βίας τις οποίες πολλές φορές ιδίως τα παιδιά σπεύδουν να μιμηθούν με τραγικές συνέπειες καθώς συγχέουν τις τηλεοπτικές εικόνες με την πραγματικότηταraquo67

Επίσης laquoοι διαφημίσεις πουλάνε το όνειρο προτείνουν συμβολικούς σύντομους δρόμους προς μια γρήγορη κοινωνική ανέλιξη χωρίς ηθικούς φραγμούς Κυρίως διαχέουν τα σύμβολα και θεσπίζουν τη λατρεία του αντικειμένου όχι για τις πρακτικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει αλλά για την εικόνα που επιτρέπει στους καταναλωτές να αποδώσουν

ἀπαδικήσεις μισθὸν πένητοςhellipαὐθημερὸν ἀποδώσεις τὸν μισθὸν αὐτοῦ οὐκ ἐπιδύσεται ὁ ἥλιος ἐπ᾿ αὐτῷ ὅτι πένης ἐστὶ καὶ ἐν αὐτῷ ἔχει τὴν ἐλπίδα καὶ καταβοήσεται κατὰ σοῦ πρὸς Κύριον καὶ ἔσται ρημένος ἀφrsquo ὑμῶν κράζει καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασινraquo Ιακ 5 4 65 σ 101 παράθεμα του βιβλίου 66 σ 102 βιβλίο μαθητή 67 σ 104 βιβλίο μαθητή

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

21

στον εαυτό τους Τα σποτ πουλάνε την άνεση κι όχι ένα πλυντήριο πιάτων την ομορφιά κι όχι ένα σαπούνι το κύρος κι όχι ένα αυτοκίνητο Σε κάθε περίπτωση πουλάνε Παρουσιάζουν ευχάριστα μοντέλα που μας κάνουν να θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί τους Σrsquo αυτά τα μοντέλα χαζεύουμε λίγο και ένα κομμάτι από τον εαυτό μαςraquo68

Για το σκοπό αυτό θεσμοθετήθηκαν οι αρχές δεοντολογίας του δημοσιογραφικού επαγγέλματος69 σύμφωνα με τις οποίες ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει laquohellipΝα μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές κοινωνικές θρησκευτικές φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του Να ερευνά προκαταβολικά με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσειraquo70

Σημειώνουν ακόμη οι συγγραφείς ότι laquoοι κανόνες δεοντολογίας δεν αποτελούν νομικούς κανόνες αλλά επιταγές οι οποίες συγκεκριμενοποιούν ηθικές αξίεςraquo Η παράβασή τους δεν επιφέρει έννομες συνέπειες αλλά μόνον ηθικής φύσεως κυρώσεις Καθώς οι laquoκανόνες της ηθικής πηγάζουν από τη συνείδηση του ανθρώπου και δεν αποτελούν έκφραση της πολιτειακής εξουσίας οι κυρώσεις που συνδέονται με την παραβίασή τους μπορούν να προέλθουν μόνον από τη συνείδηση του ανθρώπου ndash είτε σε ατομικό επίπεδο (τύψεις) είτε συλλογικά (κοινωνική κατακραυγή και αποδοκιμασία) ndash όχι όμως από τους πολιτειακούς θεσμούςraquo71

Στη συνέχεια τονίζεται από τους συγγραφείς ότι laquoτο δίκαιο και η ηθική αποτελούν δύο κύκλους οι οποίοι τέμνονται μεταξύ τους Για την ακρίβεια υφίσταται μια διαρκής αλληλεπίδραση των δύο χώρων η οποία επιτρέπει στους κανόνες της κοινωνικής ηθικής να παρεισφρήσουν στις ρυθμίσεις του θετικού δικαίουraquo72

Παγκόσμια Δικαιοσύνη

Όσον αφορά την ύπαρξη παγκόσμιας δικαιοσύνης οι συγγραφείς παραθέτουν παραθέματα ενδεικτικής βιβλιογραφίας και παράλληλα

68 Ραμονέ Ιγν Σιωπηλή Προπαγάνδα Μάζες τηλεόραση κινηματογράφος μτφρ Β Καϊμάκη Αθήνα 2001 Πόλις σ 79 κεξ σ 149 βιβλίο καθηγητή 69 Εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση της 19ης-20ης Μαΐου 1998 Πηγή Ένωση Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (httpwwwesieagrgrindexhtml σ 155 βιβλίο καθηγητή 70 σ 156 βιβλίο καθηγητή 71 Γώγος Κ Κανόνες δεοντολογίας της Δημόσιας Διοίκησης Θεσσαλονίκη 2000 Σάκκουλας σ 95 βιβλίο καθηγητή 72 Μανωλεδάκης Ι laquoΗ προστασία του αδυνάτου στο ποινικό δίκαιοraquo σε ΕΝΟΒΕ Η προστασία του ασθενεστέρου στο δίκαιο 1997 σσ 169-175 σ 98 βιβλίο καθηγητή

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

22

θέτουν ερωτήματα όπως laquoΓιατί δεν μπορεί να υπάρξει νέα Νυρεμβέργη (Παγκόσμια Δικαιοσύνη)raquo Στη συνέχεια παραθέτουν διάφορα επιχειρήματα μεταξύ των οποίων είναι η διαφορά δικαίου και ηθικής laquoΕπειδή η παγκόσμια κοινότητα δεν είναι πολιτειακά οργανωμένη δεν υπάρχει διεθνής νομοθετική εξουσία οι κανόνες που θα έπρεπε να εφαρμόσει ένα διεθνές ποινικό δικαστήριο δεν θα ήσαν κανόνες δικαίου αλλά κανόνες ηθικής που όμως από τη φύση τους δεν είναι εξαναγκαστοί και δεν μπορούν να συνδεθούν με ποινικές κυρώσειςraquo

Στη συνέχεια του κειμένου οι συγγραφείς τονίζουν παρεμβάλλοντας απόσπασμα του Γώγου ότι η εθνική και η διεθνής δεν μπορεί να αγνοεί θεμελιώδη ηθικά αιτήματα όπως της προστασίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Συγκεκριμένα laquohellipΤο επιχείρημα αυτό ακολουθεί ένα πεπαλαιωμένο φιλοσοφικό ρεύμα που παραγνωρίζει τον υφιστάμενο στενό σύνδεσμο δικαίου και ηθικής Εκδήλωση του συνδέσμου αυτού αποτελεί ότι ορισμένοι βασικοί κανόνες και αρχές του τμήματος της ηθικής που αποκαλείται καθηκοντολογία (είναι ένα βασικό αν και όχι το μόνο τμήμα της ηθικής) συμπίπτουν κατά περιεχόμενο με ορισμένες θεμελιώδεις ρυθμίσεις των περισσότερων σύγχρονων νομοθεσιών (και ιδίως συνταγμάτων) αλλά και πολλών σημαντικών διεθνών συμβάσεων Αυτή η σύμπτωση δεν είναι τυχαία Δηλώνει από τη μια πλευρά την επιτακτικότατα ορισμένων καθολικής ισχύος ηθικών καθηκόντων και από την άλλη πλευρά το ότι μια έννομη τάξη εθνική ή διεθνής που να είναι άξια του ονόματός της δεν μπορεί στον πυρήνα της να αγνοεί ορισμένα θεμελιώδη ηθικά αιτήματα και πρώτο από όλα αυτό της προστασίας της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου Νομίζω ότι ακριβώς αυτό είναι και το βασικό δίδαγμα της Νυρεμβέργηςraquo73 Ένωση των κρατών με κοινές πολιτιστικές αξίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών-μελών συστήθηκε για να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης Έτσι laquoο άνθρακας και ο χάλυβας οι πρώτες ύλες του πολέμου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα μετατρέπονταν υλικά και συμβολικά σε μέσο συνεργασίας συμφιλίωσης και ειρήνηςraquo laquohellip Απώτερος στόχος αυτής της κατrsquo αρχήν γαλλογερμανικής συμφιλίωσης και πρώτης Ένωσης ήταν η ενοποίηση όλων των δημοκρατικών κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρουraquo74 Αυτή η Ένωση ως βασικά ενοποιητικά στοιχεία μπορεί να χρησιμοποιήσει σημειώνουν οι συγγραφείς το ρόλο

73σ 174 βιβλίο καθηγητή Επίσης Σούρλας Π Κ laquoΗ ανάγκη μιας νομιμότηταςraquo εφημ Το ΒΗΜΑ 11-11-2001 σ B53 74 σ 109 βιβλίου μαθητή

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

23

που διαδραματίζει ο χριστιανισμός σrsquo αυτή την ένωση κρατών και γενικά τον ιδιαίτερο ρόλο που διαδραματίζουν οι χριστιανικές ομολογίες75

Υπάρχουν όμως και πολλά πράγματα που τους ενώνουν και τους κάνουν laquoδιακριτούςraquo από τον υπόλοιπο κόσμο Πρόκειται για τις κοινές αξίες της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η δημοκρατία η ελευθερία η κοινωνική δικαιοσύνη76 Ακόμη η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ανθρώπινο δυναμικό και την κατάρτισή του77 Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίχθηκε πάνω στην κλασική Ελληνική Παιδεία και στον ενιαίο τρόπο σκέψης Στηρίχθηκε πάνω στις κοινές γλωσσικές ρίζες και αυτές έχουν τα ερείσματά τους στην ελληνική γλώσσα Εδώ βρίσκεται και το μεγαλείο της γλώσσας αυτής Όμως κεντρική πολιτική της ΕΕ αποτελεί ο σεβασμός της γλωσσικής πολυμορφίας Παρεμβάλλεται σε παράθεμα εικόνα του Πύργου της Βαβέλ προκειμένου να καταδειχτεί η γλωσσική πολυμορφία στα πλαίσια της ΕΕ78

75 Η βούληση της διατηρήσεως της ταυτότητας των ορθοδόξων λαών των αξιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας και του πολιτισμού τωνhellip είναι ζήτημα διαλόγου και προσφοράς προς τους μη Ορθόδοξους λαούς hellipΗ ουσία ο σκοπός και η αποστολή της Εκκλησίας είναι και παραμένει κατrsquo εξοχήν πνευματικός και σωτήριος για τον άνθρωπο Ο Χριστός περιέγραψε με σαφήνεια το έργο της διακονίας laquoΟίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεξουσιάζουσιν αυτώνmiddot ουχ ούτω δε έσται εν υμίν αλλrsquo ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν έσται υμών διάκονος και ος αν θέλη υμών γενέσθαι πρώτος έσται πάντων δούλοςmiddot και γαρ ο Υιός του ανθρώπου ουκ ήλθε διακονηθήναι αλλά διακονήσαι και δούναι την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλώνraquo Μκ 1042ndash45 Υπάρχει όμως κίνδυνος οι Εκκλησίες να συμπεριφερθούν είτε ως οργανισμοί με κοσμική εξουσία που επιδιώκουν να επιβάλουν τη δική τους πολιτική επιλογή είτε ως μη κυβερνητικοί οργανισμοί υποβιβάζοντας τη θεανθρώπινη και σωτήρια αποστολή τους μέσα στον κόσμο Το έργο των Εκκλησιών είναι κατrsquo εξοχήν έργο διακονίας και έργο σωτηρίας Μητρ Κωνσταντίας - Αμμοχώστου Βασιλείου ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ httpwwwimconstantiasorgcy160html 12-12-2010 76 σ 118 βιβλίο μαθητή laquohellipΣήμερα η Ευρώπη ζει μια μεταβατική περίοδο καθώς άρχισαν να διαφαίνονται συμπτώματα βαθειάς κρίσης στην ενότητα των λαών της Η εξαγγελία του 4ου Πυλώνα που είναι ο πολιτισμός ως πνευματικό μέγεθος και καλείται να αποτελέσει την ενοποιητική ουσία των ευρωπαϊκών λαών μαρτυρεί την αγωνιώδη αναζήτηση ενός κοινού τόπου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή ενότητα πράγμα που δεν κατόρθωσαν μέχρι τώρα η οικονομική και η πολιτική ενοποίησηhellipraquo και συνεχίζει laquoΓια την Εκκλησία η Ευρώπη είναι το πνευματικό ανάστημα του Χριστιανισμού δεδομένου ότι τόσο τη ρωμαϊκή κληρονομιά όσο και την ελληνική παιδεία ο χριστιανισμός τα εγκολπώθηκε και τα δίδαξε και κατά τους μεσαιωνικούς και κατά τους νεότερους χρόνους Γιrsquo αυτό ακριβώς η υπεράσπιση της ευρωπαϊκής ενότητας για την Εκκλησία δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πνευματικό καθήκον Ένα καθήκον διαφύλαξης του χώρου και του τρόπου ζωής ως μορφώματος πνευματικού από την έκπτωσή του στο επίπεδο μιας απλώς πολιτικοοικονομικής γεγονότηταςraquo Λόγος και ρόλος της Ορθοδοξίας στην Ενωμένη Ευρώπη Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου Λόγος εκφωνηθείς στον Άρειο Πάγο-Πνύκα 2962000 77 σ 118 παράθεμα βιβλίου 78 σ 109 βιβλίο μαθητή

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

24

Κοινωνία πολιτών και αντιμετώπιση παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων

Οι συγγραφείς εκθέτουν τα παγκόσμια προβλήματα της σημερινής παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας laquoΗ εξάλειψη της φτώχιας των κοινωνικών ανισοτήτων η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας ο πυρηνικός αφοπλισμός η προστασία του περιβάλλοντοςraquo79 η παγκόσμια ειρήνη αποτελούν μερικά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα80 Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων αυτών σφραγίζουν σήμερα τις διεθνείς σχέσεις

Ακόμη laquohellipΗ επικοινωνία η συνεργασία και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών είναι απαραίτητη για την επίλυσή τουςraquo81Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) είναι νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που λειτουργούν σε εθελοντική βάση και laquoδραστηριοποιούνται είτε σε εθνικό επίπεδο οπότε αναπτύσσουν τη

79 Αποστόλου Κων Οικολογία και χριστιανισμός Η οικολογία και ο χριστιανισμός όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο είναι έννοιες στενά και βαθειά συνδεδεμένες Ο άνθρωπος ακόμα και σήμερα έχει χρέος απέναντι στο Θεό να προστατεύει και να μην υπονομεύει τη φύση ως συνέχεια της αποστολής του Ο Θεός έθεσε φύλακα τον άνθρωπο στον κήπο της Εδέμ και όχι καταστροφέα Γεν 215 laquoΚαι ο Κύριος ο Θεός πήρε τον άνθρωπο και τον έβαλε στον παράδεισο της Εδέμ για να τον εργάζεται και να τον φυλάττειraquo Γεν 215 Η εφαρμογή των πρακτικών του ευαγγελίου στην κοινωνία άλλωστε αποτελεί αγαθή μαρτυρία για το Θεό προς τον κόσμο και αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί δεν θα πρέπει να είναι κλεισμένοι σε πνευματικά ταμπού άλλα ενεργοί πολίτες αυτού του κόσμου φως και αλάτι μέσα στην κοινωνία wwwcbcgrindexphpoption=com_contentamptask=viewampid=158ampItemid31 80 Κατά το 2010 που είναι το Ευρωπαϊκό Έτος κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η προώθηση της απασχόλησης η χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή είναι στην καρδιά της στρατηγικής Ευρώπης 2020 Οι συζητήσεις χαρακτηρίσθηκαν από ειλικρίνεια και ανοικτό πνεύμα Οι θρησκευτικοί ηγέτες που προέρχονται από δεκατέσσερα κράτη μέλη (Γαλλία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Βέλγιο Ιταλία Κάτω Χώρες Ελλάδα Ρουμανία Βουλγαρία Κύπρος Ουγγαρία Σλοβακία Πολωνία και Δανία) εξέφρασαν την υποστήριξή τους για την στρατηγική Ευρώπη 2020 και για τους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς της στόχους Ενθάρρυναν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να καταβάλλουν περισσότερες προσπάθειες ιδίως με σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας την καλύτερη στοχοθέτηση των κοινωνικών υπηρεσιών στα κράτη μέλη και τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών με σκοπό την πρόσβαση σε εκπαίδευση και κατάρτιση 81 σ 126 βιβλίου μαθητή βλ επίσης Αρχιμ Γρηγόριος Παπαθωμάς Καθηγητής του Ορθοδόξου Θεολογικού Ινστιτούτου Άγιος Σέργιος (Παρίσι) Από την Εκκλησία της Αυτοκρατορίας και του Έθνους στην Εκκλησία των Πολυπολιτισμικών Κοινωνιών laquoΗ Εκκλησία της πολυπολιτισμικότητας αποτελούμενη από χριστιανούς με υπαρξιακό άνοιγμα και προσωπικές ανοιχτές ανησυχίες δεν θα έχει αιωνιστικό και εκκοσμικευμένο έρεισμα παρά μόνο την πειθώ της οντολογικής μαρτυρίας και την πειθώ της αναστάσιμης μαρτυρίας μετατρέποντας την πορεία από την Γη της Αιγύπτου στη Γη της Επαγγελίας σε ταυτότητα σε πανανθρώπινη ταυτότηταraquo Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών 20-3-2004

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

25

δραστηριότητά τους σε ένα κράτος (πχ στην Ελλάδα η Ελληνική Επιτροπή για την Ύφεση και την Ειρήνη) είτε σε διεθνές επίπεδο οπότε έχουν την έδρα τους σε ένα κράτος και παραρτήματα σε άλλα (πχ Διεθνής Αμνηστία Γιατροί Χωρίς Σύνορα Greenpeace κτλ)raquo82

Επίσης η μεγαλύτερη ανθρωπιστική οργάνωση Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού ενσαρκώνει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Ιδρύθηκε στη Γενεύη το 1863 από τον Ελβετό τραπεζίτη Ερ Ντυνάν Πρόκειται για το μεγαλύτερο ανθρωπιστικό δίκτυο στον κόσμο Περιλαμβάνει τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού και συμπλήρωσε 130 χρόνια από την ίδρυσή του83

Σήμερα όμως οι νέες συνθήκες της αγοράς πλήττουν τους ανειδίκευτους εργαζομένους ή και τους νέουςhellipη εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών η μείωση του εισοδήματος και του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων η απομόνωση και αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων84 Στην κατάσταση αυτή ιδιαίτερο ρόλο μπορεί να διαδραματίζει η αξία του ανθρωπισμού που ενσαρκώνεται από την ορθόδοξη χριστιανική ομολογία

Πολιτισμός Αλλοτρίωση των σημερινών ανθρωπίνων σχέσεων- ανθρωπιστική παιδεία

Η ιστορία και η παράδοση ενός τόπου σημειώνουν οι συγγραφείς είναι το αξιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο κτίζεται ο πολιτισμός του85 Στις μέρες μας όμως σrsquo όλο τον κόσμο η αμερικανική κουλτούρα κυριαρχεί στις συναλλαγές το γλωσσικό ιδίωμα την επικοινωνία τη μουσική τον καταναλωτικό τρόπο ζωής από τα λογισμικά των ΗΥ μέχρι τα φαστ φουντ και τις ταινίες του Χόλυγουντ86 Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση των λαών προσέδωσε στην εξωτερική πολιτική καινούργιο νόημα87 Φωτισμένοι παιδαγωγοί όπως ο Δημήτρης Γληνός και ο Αλέξανδρος Δελμούζος αγωνίστηκαν για το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας88

Ο Γ Σεφέρης αναφωνεί laquoΑνήκω σε μια χώρα μικρή Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του 82 σ 13 βιβλίο μαθητή 83 σ 134 παράθεμα του βιβλίου 84 σ 135-136 βιβλίο μαθητή Βλ επίσης Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη laquoΕυχαριστία και κόσμοςraquo laquoστην θεολογία η Ευχαριστία πρέπει να ξανασυνδεθεί με τον κόσμο ο περί Ευχαριστίας λόγος πρέπει να διευρυνθεί τόσο ώστε να συμπεριλάβει τα πάνταraquo επικεντρώνεται δηλ κυρίως στην σχέση της Ευχαριστίας με την οικουμένη ως ανθρωπότητα wwwacadimiagrcontentblogsection776lang 85 σ 140 βιβλίο μαθητή 86 σ 136 βιβλίο μαθητή 87 σ 138 βιβλίο μαθητή 88 σ 139 βιβλίο μαθητή

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

26

λαού τη θάλασσα και το φως του ήλιου Είναι μικρός ο τόπος μας αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται [] Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά κανόνας της είναι η δικαιοσύνηraquo89

Επίσης ο Antoine de Saint-Exupery σημειώνει laquoΟ πολιτισμός είναι μια κληρονομιά από πεποιθήσεις έθιμα και γνώσεις που συσσωρεύονται αργά στην πορεία των αιώνων στοιχεία που μερικές φορές είναι δύσκολο να εξηγήσουμε με τη λογική Αποκαλύπτονται όμως από μόνα τους σαν μονοπάτια που οδηγούν κάπου ανοίγοντας στον άνθρωπο την εσωτερική του διάστασηraquo90

Αυτή η διατήρηση της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας του πολιτισμού της ανθρωπιάς και της δικαιοσύνης συντελείται από τους Έλληνες της διασποράς Μεταξύ άλλων παραγόντων συντελούν στην διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι και laquohellipΗ ορθόδοξη εκκλησία που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας διαμέσου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των περιοχών εκκλησιαστικής επιρροής του (Ευρώπη Αμερική και Αυστραλία)raquo91

Τους συγγραφείς απασχολούν η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας στο σημερινό πολιτισμό μας Αναζητούν από τη βιβλιογραφία τις πηγές έμπνευσης του ελληνικού πολιτισμού αναφέροντας σχετικά laquoΣτη διαχρονική διαστρωμάτωση του ελληνικού πολιτισμού έχει καίρια σημασία να φανεί και να λειτουργήσει διδακτικά η σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας διατήρησης και ανανέωσης μίμησης και δημιουργικής αφομοίωσης Γιατί αυτό που χρειάζεται ο πολιτισμός σήμερα είναι νέες πηγές έμπνευσης και αναγέννησης μέσα από υπερχρονικές αξίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αφετηρία ουσιαστικής ανανέωσης ως πηγή δημιουργίας έννοιες όπως λχ η ελευθερία η αξιοπρέπεια η δημοκρατία η αποδοχή τής διαφορετικότητας ο σεβασμός στον άνθρωπο ως άνθρωπο η ειλικρινής επικοινωνία ως συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο η αγάπη στον άλλο η εξασφάλιση μιας ποιοτικής παιδείας για όλους η αίσθηση του μέτρου και η αίσθηση ορίων η διάκριση (με το βάθος της χριστιανικής μοναστικής σύλληψης) η αναζήτηση της ουσίας δηλ έννοιες στις οποίες στηρίχτηκεndash όσο μπόρεσε ndashο ελληνικός πολιτισμός εν μέρει και άλλοι πολιτισμοί και οπωσδήποτε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός στις καλές του στιγμές Αυτές

89 ΓΣεφέρης απόσπασμα από τον λόγο του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας Στοκχόλμη 1963 σ 139 παράθεμα του βιβλίου μαθητή 90 Antoine de Saint-Exupery Γάλλος συγγραφέας (1900-1944) σ 140 παράθεμα του βιβλίου 91 σ 142 βιβλίο μαθητή

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

27

είναι που μπορούν να δώσουν ένα νέο στίγμα ένα πρότυπο ζωής στον πολλαπλώς αποπροσανατολισμένο σύγχρονο άνθρωποraquo92

Ποιος όμως ποιος θα πληροφορήσει τον σημερινό άνθρωπο για την ακριβή κατάσταση που βρίσκεται Σrsquo έναν κόσμο laquoπου αμφιβάλλει ολοένα και περισσότερο για τον εαυτό του η Φιλοσοφία και η θρησκεία είναι εκ των προτέρων οι πιο αρμόδιες να τον πληροφορήσουν για την ακριβή κατάσταση και θέση στην οποία βρίσκεταιhellip όσοι ζητούν να μάθουν τον λόγο τής ιστορικής ανάγκης και αισθάνονται εξ ονόματος της εποχής τους την αγωνία τής απουσίας απαντήσεων και συνάμα το βάρος τού υπαρξιακού ερωτήματος στοχάζονται και φιλοσοφούνraquo93

Ελληνική ταυτότητα- χριστιανική πίστη του ελληνισμού της διασποράς

Οι κοινωνικοοικονομιικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο ανάγκασαν μεγάλο μέρος πληθυσμού της Ελλάδας να μεταναστεύσει σε διάφορα μέρη της γης Η ταινία laquoΑμέρικα Αμέρικαraquo αμερικανικής παραγωγής (1963) σε σκηνοθεσία Ηλ Καζάν αποτελεί μια επική καταγραφή της μετανάστευσης και της ζωής των ανθρώπων να μεγαλώσουν τη σημερινή Αμερική laquoΟ σκηνοθέτης αντλεί έμπνευση από τις ρίζες του και σκιαγραφεί το αξέχαστο πορτρέτο ενός συνηθισμένου Έλληνα μετανάστη στην αγωνιώδη αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής στο Νέο Κόσμοraquo94 διατηρώντας τα ιδεώδη του και τις ηθικές αξίες της χώρας από όπου μετανάστευσε

Ακόμη με αγώνες και θυσίες laquoοι Έλληνες του Πόντου διατήρησαν τη χριστιανική πίστη και την ελληνική τους ταυτότηταraquo95 laquoΤην περίοδο 1916-1923 συντελέσθηκε η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Χιλιάδες πέθαναν στις εξορίες τις φυλακές τα τάγματα εργασίας Πολλοί αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς Η προσφυγοποίηση δεκάδων χιλιάδων Ποντίων ενεργοποίησε τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας οι οποίες με αίσθημα αλληλεγγύης συνέδραμαν και περιέθαλψαν τους πρόσφυγεςraquo96

92 Μπαμπινιώτης Γ ldquoH ελληνική πρόταση πολιτισμούrdquo εφημερίδα Το ΒΗΜΑ (7-5-2006) σ 186 βιβλίο καθηγητή 93 Τσιτσίγκος Σπ Θρησκεία και Επιστήμη Συμβολή στην επιστημολογική Διαλεκτική Ακτίστου και Κτιστού Αθήνα 2010 Tremendum σ 9 (πρόλογος βιβλίου) 94 Πηγή φωτο Ιστορία των Ελλήνων Εκδ Δομή σ 144 βιβλίο μαθητή 95 σ 142 βιβλίου μαθητή 96 σ 142 βιβλίου μαθητή Στις 19 Μαΐου 1992 το μήνυμα του Α Παπανδρέου στο Γ΄ Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν laquoΗ 19η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης για τη Γενοκτονία των Ποντίων και για τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου και της Μ Ασίας Η νομοθετική καθιέρωσή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και η προώθηση της διεθνούς αναγνώρισής της αποτελεί για όλους μας χρέος τιμής Καμιά λήθη και καμία

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

28

Σήμερα laquoο παρευξείνιος ελληνισμός ανασυγκροτείται στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονιέτσκ Συνεχίζει ακόμη να αγωνίζεται για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης του ελληνικού πολιτισμού και της χριστιανικής πίστηςraquo Η ζωή των Ελλήνων στις περιοχές αυτές laquoπροσανατολίζεται προς μια πολιτιστική αναγέννηση στη γλώσσα τη θρησκεία τη συντήρηση της ιστορικής μνήμηςraquo97

Επίσης η ελληνική παροικία κυρίως της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίστηκε από πλούσια πνευματική ζωή και προσφορά ουσιαστικού έργου στην εκπαίδευση και τη φιλανθρωπία Βάση και συνέχεια του ελληνισμού στην Αίγυπτο αποτελεί το ελληνορθόδοξο πατριαρχείο Αλεξάνδρειας με δικαιοδοσία στον αφρικανικό χώρο98

Ακόμη η ελληνική ομογένεια που ζει και εργάζεται στην μακρινή Αυστραλία έχει την πολιτική δύναμη και ασκεί επιρροή στην πολιτική της Αυστραλίας όταν επηρεάζονται εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας99 Νομική ρύθμιση ηθικές αξίες και μεταξύ τους σχέση

Πολλές φορές όμως η νομική ρύθμιση εμφανίζεται αναποτελεσματική και χρειάζεται την στήριξη θεμελιωδών αρχών ή αξιών ηθικής σημασίας για να εξασφαλίσει μια εφαρμογή αποτελεσματική Πχ η οριοθέτηση της ελευθερίας καθενός πρέπει να γίνεται με το ίδιο μέτρο με το οποίο οριοθετείται και σε βάρος του η ελευθερία κάθε άλλου ανθρώπου έχει επιβιώσει στον φιλοσοφικό στοχασμό ως έγκυρη ηθική αξία την οποία προσδιορίζουμε με την οπωσδήποτε αόριστη νομική έννοια της δικαιοσύνης100

laquoΤα όρια της Ηθικής και του Δικαίου στη βιοτεχνολογία αποδεικνύονται πορώδη ή ρευστά Οι σχέσεις τους επαναπροσδιορίζονται Αυτό δεν σημαίνει ότι το Δίκαιο και η Ηθική στον χώρο της

σιωπή δεν μπορεί να καλύψει τη δολοφονία των 353000 συμπατριωτών μας Ελλήνων του Πόντου κατά τα έτη 1916-1923 Στερείται δε οποιασδήποτε αξίας κάθε αναφορά στην ποντιακή υπόθεση εάν αγνοεί τις διαστάσεις και τη σημασία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την ευθύνη του τουρκικού κράτους για αυτό το διεθνές έγκλημα Στις μαύρες σελίδες της ιστορίας με το ολοκαύτωμα των Εβραίων τη Γενοκτονία των Αρμενίων την σφαγή των Κούρδων η σελίδα της Γενοκτονίας του Ποντιακού ελληνισμού γίνεται ακόμα πιο μαύρη όταν στερείται από τα χιλιάδες θύματα η στοιχειώδης ηθική δικαίωσηhellipraquo wwwpontos-genoktoniagrtextsDetailsphp12-12-2010 97 σ 143 βιβλίο μαθητή Για τον απόδημο ελληνισμός βλ Ιωάννης Κ Χασιώτης Όλγα Κατσιαρδή-Hering Ευρυδίκη Α Αμπατζή Οι Έλληνες στη Διασπορά 15ος-21ος αι εκδ Βουλής των Ελλήνων Αθήνα 2006 Μιχαλακάκη Θεοδοσία Η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό (στο έργο του Δαμανάκη M Παιδεία Ομογενών Θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις Ρέθυμνο 2007 Μ Ε ΔΙΑΜΜΕ 98 σ 143 βιβλίο μαθητή 99 σ 143 βιβλίο μαθητή 100 σ 49 βιβλίο καθηγητή

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

29

βιοτεχνολογίας ή της βιοϊατρικής αλληλοαναιρούνται και η Ηθική υποκαθιστά το Δίκαιοraquo101

Με τον Ν 2667 ΦΕΚ Α 28118-12-1998 laquoσυστάθηκε Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Η Επιτροπή παρακολουθεί και επεξεργάζεται τα ηθικά κοινωνικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν με εντεινόμενο ρυθμό από τη διαρκή εξέλιξη της βιολογίας της βιοϊατρικής της γενετικής και της βιοτεχνολογίαςraquo102

Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Ο γάμος του Καραχμέτη στο οποίο ο συγγραφέας αποτυπώνει με γλαφυρότητα την αδυναμία της συζύγου τού Κουμπή της Σεραϊνώς να αποκτήσει παιδιά γεγονός το οποίο οδηγεί τον Κουμπή να πάρει και δεύτερη σύζυγο τη laquoροδόπλαστηraquo αλλά και γόνιμη Λελούδα Η Σεραϊνώ όχι μόνο συμφωνεί αλλά και παρακαλεί τον Κουμπή να την αφήσει να ανατρέφει τα παιδιά που θα κάνει με τη Λελούδατη ldquoδανεικήrdquo θα έλεγε κανείς σήμερα μητέρα laquoΗ Σεραΐνα επέζησε δέκα ή δώδεκα έτη όσα ήρκουν δια νrsquo αναθρέψει τα τέκνα του Κουμπή Ανεπαύθη κrsquo ετάφη έξωθεν του ναΐσκου του Αγίου ΔημητρίουΌταν επήγαν μετά τρία έτη να σκάψουν για την ανακομιδή των λιψάνων της λεπτόν θεσπέσιον άρωμα ως βασιλικού μόσχου και ρόδου άμα ανήλθεν εις τους μυκτήρας του ιερέως του σκάπτοντος εργάτου της Λελούδας και δύο άλλων παρισταμένων γυναικών Τα κόκαλά της είχον ευωδιάσειraquo103

101σ 49 βιβλίο καθηγητή βλ Μπέης Κ wwwkostasbeysgrarticles 25-6-2008 Η έμπρακτη αγάπη και συμμετοχή του Ιησού στον ανθρώπινο πόνο την ασθένεια και το θάνατο η χριστιανική ανθρωπολογία η θεολογία του προσώπου και η εσχατολογική προοπτική του Σώματος του Χριστού του οποίου είμαστε μέλη αποτελούν το πλαίσιο για μια αυθεντική θεολογική απάντηση στα διλήμματα που θέτουν οι σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας laquoοὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει ἐάν τε γὰρ ζῶμεν τῷ Κυρίῳ ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν τῷ Κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν ἐάνhellipζώμεν hellip τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμένraquo raquo Ρωμαίους 147-8 Τα παραπάνω αποτελούν πλέον άμεση θεολογική και εκκλησιολογική προτεραιότητα 102 σ 50 βιβλίο καθηγητή 103 Προτείνουν ακόμη οι συγγραφείς του βιβλίου την ταινία της Λένας Βουδούρη Ο γάμος του Καραχμέτη που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη Η επιθυμία απόκτησης τέκνων από το ανδρόγυνο που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει δεν είναι αθέμιτη από χριστιανικής πλευράς Για το λόγο αυτό και η προσπάθεια της ιατρικής επιστήμης για άρση των εμποδίων προς τεκνοποιία επικροτείται από την πλευρά της χριστιανικής ηθικής Η μη απόκτηση τέκνων έχει ως αποτέλεσμα τη βίωση δυσάρεστων και επίπονων καταστάσεων από τα άτεκνα ζευγάρια Φανάρα Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Θεσσαλονίκη 2000 Το Παλίμψηστον Ψυχολογικά ευάλωτα είναι επίσης και τα ζευγάρια που παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες για απόκτηση τέκνων μέσω των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παραμένουν άτεκνα Newton CR Hearn MT Yuzpe AA 1990 Psychological assessment and follow-up after in vitro fertilization assessing the impact of failure Fertil Steril 54 (5) 879-886 1990 Γ Κατσιμίγκα Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

30

laquoΠολλά χρόνια αργότερα το νομοσχέδιο για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή έρχεται να δικαιώσει τη Σεραϊνώ Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και δεν μπορεί για ιατρικούς λόγους έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια μιας άλλης γυναίκας που θα κυοφορήσει για λογαριασμό της)raquo104

Το νεότερο ελληνικό κράτος συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι συγγραφείς καταδεικνύουν την συνέχεια και ενότητα του σύγχρονου ελληνικού κράτους Μεταξύ άλλων αναφέρουν laquoΟι κοινότητες της Τουρκοκρατίας ως προς τη δομή συνεχίζουν το βυζαντινό laquoχωρίονraquo δηλαδή τη μικρότερη διοικητική μονάδα του βυζαντινού κρατικού συστήματος Ο χαρακτήρας των κοινοτήτων και του χωρίου δεν ήταν εθνολογικός αλλά θρησκευτικός δηλαδή συνενώνονταν σε αυτές τις διοικητικές μονάδες πιστοί από ποικίλη εθνολογική προέλευσηraquo105

Ακόμη και ο Μέγας όρκος των Φιλικών106 διακρίνεται για την εμμονή των φιλικών στις αξίες της ελευθερίας της Θείας δικαιοσύνης της πατρίδας laquohellipΟρκίζομαι εις εσέ ω ιερά και αθλία πατρίς Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν τα ταλαίπωρα τέκνα σου Εις τα ίδιά μου δάκρυα τα οποία χύνω κατrsquo αυτήν την στιγμήν Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου η ανταμοιβή των κόπων μου Η θεία Δικαιοσύνη ας εξαντλήση επί της κεφαλής μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοσύνης τηςhellip ανίσως λησμονήσω μίαν στιγμήν και δεν εκπληρώσω το χρέος μου ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου δια να μην μολύνω την αγιότητα της Εταιρίας με την συμμετοχήν μουraquo107 wwwecclesiagrgreekholysynodcommiteespastoralkatsimigas Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία διάκειται αρνητικά στη χρήση των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Beaufils D (1996) Lrsquoassistance medical a la procreation Contacts 175 (3)171-1931996) ενώ στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα κυριαρχούν διάφορες απόψεις Δεν υπάρχει δηλαδή μια ενιαία θέση για τα θέματα που σχετίζονται με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 104 Παπαχρίστου Θ Κ Διάλογοι περί τεχνητής γονιμοποίησης ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 8-12-2002 σ 55 βιβλίο καθηγητή 105 Μπακούρος Β Οι Έλληνες στην Τουρκοκρατία Τρίτο Μάτι 131 Μάρτιος 2005 σσ 68-71 σ 60 βιβλίο καθηγητή 106 Φιλήμονος Ιω Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας 107 σ 64 βιβλίο καθηγητή

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

31

Ανθρώπινες αξίες και χριστιανισμός

Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας διαδραμάτισε και ο Χριστιανισμός Όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά laquoΟ Ευρωπαίος ακόμη και άθεος δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής δέσμιος διάφορων ψυχικών επιταγών που ορίζουν την συμπεριφορά του και είναι βαθιά ριζωμένες στην χριστιανική παράδοσηraquo108 Έτσι η χριστιανική παράδοση διαδίδει στον ευρωπαϊκό χώρο αξίες όπως η ισότητα των ανθρώπων η ισότητα των φύλων ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας109 Εμείς θα προσθέταμε ότι πάνω από όλα το φιλάνθρωπο πνεύμα του χριστιανισμού110

Έτσι laquohellipΛόγω αυτής της μεταλλασσόμενης και συνεχώς εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας στην Ευρώπη υφίσταται όντως ανάγκη μιας νέας θεολογικής και διαθρησκειακής θεώρησης της πολυπολιτισμικότητας και θρησκευτικής ετερότητας στον σημερινό κόσμο των πολυμέσων της βιοτεχνολογίας και πληροφόρησης και αυτό θα επιτευχθεί με την θρησκευτική αγωγή στα σημερινά σχολεία Η νέα αυτή θεώρηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της και άλλους παράγοντες όπως την διαπολιτισμική αγωγή την διαφορετικότητα και να διαδραματίσει μια πρωτοπόρα διαδικασία ldquoκομίζοντας μιαν άλλη μαρτυρία για την αξία και ποιότητα της ζωής του ανθρώπου και του κόσμου111 108 Braudel F Η Γραμματική των Πολιτισμών ΜΙΕΤ σ 458 109 σ 118 βιβλίο καθηγητή 110 Μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Ιησούς αγωνίστηκε ενάντια στις προκαταλήψεις και στερεότυπα της εποχής του Διεξήγαγε κοινωνική μάχη και βρέθηκε πολλές φορές αντιμέτωπος με το κατεστημένο laquoΠολλοί όμως πρώτοι θέλουσιν είσθαι έσχατοι και έσχατοι πρώτοιraquo Ματθ ΙΘ 30 ουσιαστικά αναφερόταν στη δικαιοσύνη που πίστευε ότι θα έρθει με τη Βασιλεία των Ουρανών Θεωρούσε ότι η κοινωνική ισότητα μπορούσε να καθιερωθεί ακόμα και στην εποχή Του αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς Συχνά απευθυνόταν στους περιθωριοποιημένους και ασθενείς τους οποίους οι άλλοι θεωρούσαν ακάθαρτους και αμαρτωλούς καθώς και σε άτομα με ψυχικά προβλήματα τα οποία οι άλλοι χαρακτήριζαν δαιμονισμένα Επίσης σε πένητες και φοροεισπράκτορες που αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση των άλλων Σ αυτή την τεράστια κατηγορία των εσχάτων το γυναικείο φύλο είχε πολλές εκπροσώπους Ο Ιησούς υπερασπιζόταν τις πόρνες και τις χήρες τις οποίες ο κοινωνικός περίγυρος απέρριπτε και ταυτόχρονα ήταν επικριτικός απέναντι στους ισχυρούς Αληθώς σας λέγω ότι δυσκόλως θέλει εισέλθει πλούσιος εις την βασιλείαν των ουρανών Ματθ ΙΘ 23 Παρότρυνε τους ανθρώπους να βγουν από το οικογενειακό περιβάλλον να αποτινάξουν το ζυγό της πατριαρχικής κοινωνίας και να διαδώσουν τη νέα πίστη που στηρίζεται στη αγάπη για τον συνάνθρωπο 111 σ 119 βιβλίο καθηγητή Η πολυπολιτισμικότητα και το θρησκευτικό της τέκνο η πολυθρησκευτικότητα δεν μπορεί παρά να αποτιμηθούν θετικά από την άποψη της Ορθοδοξίας Η πιθανότερη εικόνα στην οποία θα καταλήξει η πολυπολιτισμικότητα θα είναι εκείνη στην οποία κατέληξε και αλλού όχι η ισοπέδωση αλλά η ανεκτή συνύπαρξη των πολλών Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση η δυνατότητα απόφασης μέσα από πολλές

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel

32

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι τα βιβλία Πολιτική και Δίκαιο της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου προβάλλονται έντονα οι έννοιες του ανθρωπισμού της ανθρωπιστικής παιδείας και της καλλιέργειας πνεύματος αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του κόσμου πράγμα το οποίο αποτελεί βασική αρχή του χριστιανικού πνεύματος και της συλλογικής κοινωνικής ηθικής αρχές πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)

επιλογές ο συναγωνισμός και η ανοιχτή σύγκριση θα είναι φαινόμενα εξίσου παρόντα με εκείνα του αλληλοεπηρεασμού και της με τον τρόπο που αυτό είναι δυνατόν που προσδιορίσαμε ποικιλόμορφης ανάμειξης Θα αποτελούν το νέο στάδιο για το οποίο πρέπει να ετοιμάζεται η Ορθοδοξία Στ Παπαλεξανδρόπουλος Αν Καθ Θρησκειολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ορθοδοξία συγκρητισμός και πολυπολιτισμικότητα 08-05-2004 στο Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών httpwwwacadimiagrcontentview12276langel