50
1 GRUNDLAGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 1.1 Meteorologische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 1.1.1 Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -1 Reine Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2 Verunreinigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2.1 Gase und Dämpfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2.2 Staub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2.3 Keime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2.4 Kondensationskerne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -3 Vermeidung von Verunreinigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD 1.1.2 Lufttemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 -1 Mittelwerte der Temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 -2 Extremwerte der Temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 -3 Heizgradtage (Gradtagzahl G t ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 -4 Lüftungsgradstunden G L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 -5 Kühlgradstunden G K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 1.1.3 Luftfeuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 -1 Bezeichnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 -2 Mittlere Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 -3 Entfeuchtungs- und Befeuchtungsgrammstunden . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 -4 Extremwerte der Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 -5 Temperatur und Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 -6 Feuchte-Gleichgewicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 1.1.4 Sonnenstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -1 Solarkonstante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -2 Linkescher Trübungsfaktor T L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -3 Direkte Sonnenstrahlung auf beliebige Flächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -4 Diffuse Strahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -5 Atmosphärische Wärmestrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -6 Gesamtstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -7 Sonnenstrahlung und Fenster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -8 Besonnung im Jahresablauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD -9 Besonnung bei unterschiedlichen geographischen Breiten . . . . . . . . . . CD 1.1.5 Wind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CD 1.2 Hygienische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 1.2.1 Wärmehaushalt des Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 1.2.2 Wärmeabgabe des Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 1.2.3 Thermische Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 -1 Generelle thermische Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 -1.1 Maschinell geheizte oder gekühlte Gebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 -1.2 Raumtemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Inhaltsverzeichnis Abkürzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

004 RecknagelIVZ buch - · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis

13

Buch

1 GRUNDLAGEN

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.1 Meteorologische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

1.1.1 Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Reine Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Verunreinigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.1 Gase und Dämpfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.2 Staub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.3 Keime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.4 Kondensationskerne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-3 Vermeidung von Verunreinigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.1.2 Lufttemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67-1 Mittelwerte der Temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67-2 Extremwerte der Temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73-3 Heizgradtage (Gradtagzahl

G

t

) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74-4 Lüftungsgradstunden

G

L

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77-5 Kühlgradstunden

G

K

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

1.1.3 Luftfeuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80-1 Bezeichnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80-2 Mittlere Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80-3 Entfeuchtungs- und Befeuchtungsgrammstunden . . . . . . . . . . . . . . . . . 81-4 Extremwerte der Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83-5 Temperatur und Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83-6 Feuchte-Gleichgewicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

1.1.4 Sonnenstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Solarkonstante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Linkescher Trübungsfaktor

T

L

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-3 Direkte Sonnenstrahlung auf beliebige Flächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4 Diffuse Strahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5 Atmosphärische Wärmestrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-6 Gesamtstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-7 Sonnenstrahlung und Fenster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-8 Besonnung im Jahresablauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-9 Besonnung bei unterschiedlichen geographischen Breiten . . . . . . . . . .

CD

1.1.5 Wind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.2 Hygienische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

1.2.1 Wärmehaushalt des Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

1.2.2 Wärmeabgabe des Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

1.2.3 Thermische Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101-1 Generelle thermische Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102-1.1 Maschinell geheizte oder gekühlte Gebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102-1.2 Raumtemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Inhaltsverzeichnis

Abkürzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 13 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 2: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

14

Inhaltsverzeichnis

Buch

-1.3 Luftbewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104-1.4 Luftfeuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104-1.5 Kleidung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105-1.6 Körperliche Aktivität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106-1.7 Gebäude ohne maschinelle Kühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106-2 Lokale thermische Unbehaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108-2.1 Strahlungstemperatur-Asymmetrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110-2.2 Vertikale Lufttemperaturunterschiede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111-2.3 Fußbodentemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112-2.4 Zugerscheinungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112-3 Messungen des thermischen Raumklimas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4 Wechselwirkungen anderer Größen mit der thermischen

Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4.1 Akustik, Lärm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4.2 Licht/Blendung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4.3 Luftqualität und Luftfeuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4.4 Sonstige Einflussfaktoren auf die thermische Behaglichkeit . . . . . . . . .

CD-5 Sonstige Einflüsse auf Gesundheit und Wohlbefinden . . . . . . . . . . . . .

CD-5.1 Staubgehalt der Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5.2 Innenraumluftschadstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5.3 Elektrische und magnetische Felder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5.4 Ionisierende Strahlung und Radioaktivität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.2.4 Raumluftqualität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116-1 Definition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116-2 CO2-Maßstab nach Pettenkofer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116-3 Anforderungen an den Luftzustand in Aufenthaltsräumen . . . . . . . . . 118-4 Rate der Unzufriedenen und ihre Bedeutung in der

Raumlufttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5 Quellen der Luftverunreinigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-6 Bewertung der Luftqualität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-7 Behaglichkeitsgleichung der Raumluftqualität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-8 Bestimmung der Raumluftqualität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-9 Berechnung der erforderlichen Luftleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-10 Der Einfluß von Temperatur und relativer Feuchte auf die

Luftqualität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-11 Luftqualität und menschliche Leistungsfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.2.5 Gesundheitliche Maßstäbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119-1 Einführung in das Sick-Building-Syndrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119-1.1 Sick Building Syndrom (SBS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119-1.2 Tight Building Syndrom (TBS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121-2 Physikalische Einflußfaktoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121-2.1 Zugerscheinungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121-2.2 Thermischer Diskomfort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121-2.3 Luftbefeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122-2.4 Tieffrequenter Schall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122-3 Hygienische Faktoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123-3.1 Aerogene Infektionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123-3.2 Mikrobielle Allergene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123-3.3 Mikrobielle Schadstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123-3.4 Geruchsbelastungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124-4 Maßnahmen zur Prophylaxe und Sanierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124-5 Hygiene-Anforderungen an Raumlufttechnische Anlagen

und -Geräte nach VDI 6022, VDI 6032 und VDI 6033 . . . . . . . . . . . . . 126

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 14 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 3: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis

15

Buch

1.3 Wärmetechnische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

1.3.1 Thermisch-mechanische Grundgrößen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128-1 Einheitensysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128-2 Masse, Kraft und Gewicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129-3 Druck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129-4 Dichte und spezifisches Volumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129-5 Temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132-6 Energiearten und Leistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133-7 Zustandsformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137-8 Ausdehnung durch Temperaturerhöhung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139-9 Hauptsätze der Thermodynamik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

1.3.2 Gase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141-1 Gasgesetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141-2 Zustandsgleichung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142-3 Normzustand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144-4 Gasmischungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145-5 Spezifische Wärmekapazität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146-6 Innere Energie, Enthalpie und Arbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147-7 Entropie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148-8 Zustandsänderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149-9 Kreisprozesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

1.3.3 Dämpfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152-1 Verdampfungsvorgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152-2 Bezeichnungen der Dampfzustände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153-3 Zustandsgrößen des Wasserdampfes (Nassdampf) . . . . . . . . . . . . . . . . 154-4 Zustandsgrößen des Wasserdampfes (Heißdampf) . . . . . . . . . . . . . . . . 162-5 Diagramme für Wasserdampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162-6 Zustandsänderungen mit Wasserdampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163-7 Zustandsgleichung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

1.3.4 Feuchte Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165-2 Relative Feuchte und Taupunkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165-3 Absolute Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166-4 Dichte und spezifisches Volumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174-5 Enthalpie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174-6 h,x-Diagramm von Mollier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175-7 Zustandsänderungen feuchter Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176-7.1 Mischung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176-7.2 Erwärmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177-7.3 Kühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177-7.4 Befeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178-7.5 Adiabate Befeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179-7.6 Entfeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

1.3.5 Wärmeübertragung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180-1 Wärmeleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180-1.1 Ebene Wand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180-1.2 Zylinderwand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183-1.3 Wärmeleitfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184-1.4 Kontakttemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192-2 Konvektion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193-2.1 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung im Rohr oder Kanal . . . 194-2.1.1 Laminare Strömung im geraden Rohr oder Kanal (Re < 2320) . . . . . . 195-2.1.2 Turbulente Strömung im geraden Rohr oder Kanal (Re > 2320) . . . . . 195-2.1.3 Turbulente Strömung von Flüssigkeiten und Gasen in Rohrwendeln . 199

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 15 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 4: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

16

Inhaltsverzeichnis

Buch

-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200-2.2.2 Längsüberströmte Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201-2.2.3 Querüberströmte Rohre und Rohrbündel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201-2.3 Wasser in Behältern und Kesseln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204-2.4 Freie Strömung an Platten und Rohren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204-2.4.1 Senkrechte Platten (Wände) und Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204-2.4.2 Waagerechte Platten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206-2.4.3 Waagerechte Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206-2.5 Überlagerung freier und erzwungener Konvektion . . . . . . . . . . . . . . . . 207-2.6 Verdampfung von Wasser in Behältern und Kesseln . . . . . . . . . . . . . . . 208-2.7 Kondensation von Wasserdampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209-2.8 Verdunstung und Stoffübergang von Wasser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210-3 Wärmestrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211-3.1 Stefan-Boltzmannsches Gesetz, Emissionsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212-3.2 Kirchhoffsches Gesetz, Absorptionsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212-3.3 Lambertsches Kosinusgesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213-3.4 Strahlungsaustausch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213-3.4.1 Körper mit Umhüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213-3.4.2 Zwei Flächen in beliebiger Lage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214-3.5 Gasstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214-3.6 Einstrahlzahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215-3.7 Strahlungsaustausch zwischen den Oberflächen

geschlossener Räume (Bruttomethode) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219-3.8 Wärmeübergangskoeffizient beim Strahlungswärmeaustausch . . . . . . 220-3.9 Strahlungstemperatur der Umgebung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221-4 Gesamtwärmeübergangskoeffizienten (Basiskennlinien)

für thermisch aktive Raumumfassungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222-5 Wärmedurchgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223-5.1 Grundgleichungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223-5.2 Wärmedurchgangskoeffizient . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224-5.3 Mittlere Temperaturdifferenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226-5.4 Wärmeübertrager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227-5.5 Wärmeabgabe von Rohren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229-6 Wasserdampf-Diffusion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

1.3.6 Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236-1 Feste Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236-2 Flüssige Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239-2.1 Einteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239-2.1.1 Mineralöle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239-2.1.2 Teeröle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240-2.1.3 Synthetische Öle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240-2.1.4 Sonstige flüssige Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240-2.2 Heizöle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240-2.2.1 Heizwert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241-2.2.2 Dichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241-2.2.3 Viskosität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241-2.2.4 Verkokungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241-2.2.5 Flammpunkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241-2.2.6 Brennpunkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-2.2.7 Stockpunkt, Pourpoint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-2.2.8 Schwefel und Asche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-2.2.9 Wasser und Sedimente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-3 Gasförmige Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244-3.2 Entgasung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 16 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 5: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis

17

Buch

-3.3 Vergasung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248-3.4 Raffineriegase (Reichgase, Flüssiggase) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248-3.5 Erdgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249-3.6 Spaltgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251-4 Regenerative Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251-4.1 Holz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251-4.2 Pflanzenöle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254-4.3 Biogas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

1.3.7 Verbrennung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255-2 Heizwert und Brennwert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255-3 Verbrennungsluftmenge und Abgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260-3.1 Feste und flüssige Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260-3.2 Gasförmige Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261-3.3 Näherungswerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262-3.4 Dichte der Abgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266-3.5 Spezifische Wärmekapazität der Abgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266-3.6 Wasserdampfgehalt und Taupunkt der Abgase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267-4 Verbrennungstemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268-5 Abgasprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270-5.1 Vollkommene Verbrennung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270-5.2 Unvollkommene Verbrennung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271-5.3 Verbrennungsdreiecke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271-6 Zündtemperatur und Zündgrenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273-7 Katalytische Verbrennung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

1.3.8 Wärmekraftmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Kolbendampfmaschinen und Dampfturbinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Verbrennungskraftmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.1 Verpuffungsmaschinen (oder Ottomotoren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.2 Gleichdruck-Verbrennungsmaschinen (Dieselmotoren) . . . . . . . . . . .

CD-2.3 Gasturbinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.3.9 Brennstoffzellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278-1 Funktionsprinzip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278-2 Typen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279-3 Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280-4 Anwendungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281-5 Dimensionierung und Wirtschaftlichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

1.4 Strömungstechnische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

1.4.1 Strömung ohne Reibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283-1 Ideale Flüssigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283-2 Kontinuitätsgleichung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283-3 Energiesatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283-4 Kreisströmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284-5 Strömungsbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285-6 Impulssatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285-7 Strömung durch ein Schaufelgitter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286-8 Impulsmomentensatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

1.4.2 Ausfluß aus Öffnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

1.4.3 Blenden und Düsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

1.4.4 Kritischer Druck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

1.4.5 Enthalpie und Geschwindigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 17 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 6: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

18

Inhaltsverzeichnis

Buch

1.4.6 Drosselung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

1.4.7 Reibungszahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

1.4.8 Einzelwiderstände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

1.4.9 Druckverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

1.4.10 Anlagenkennlinien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

1.5 Schalltechnische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

1.5.1 Allgemeine Bezeichnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

1.5.2 Schallfeldgrößen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

1.5.3 Tonspektrum und Klangfarbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308

1.5.4 Geräuschbewertung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309-1 A-Bewertung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309-2 Frequenzspektren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310-3 Lautstärke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311-4 Bewerteter Schallpegel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312-5 Grenzkurven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

1.5.5 Schallausbreitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

1.5.6 Luftschalldämmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316-1 Definition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316-2 Schalldämm-Maß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317-3 Bewertetes Schalldämm-Maß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317-4 Einschalige Wände und Decken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318-5 Mehrschalige Wände und Decken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319-6 Fenster und Türen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320-7 Zusammengesetzte Bauteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320

1.5.7 Körperschalldämmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

1.5.8 Schallabsorption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

1.5.9 Akustik großer Räume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

1.6 Messtechnische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

1.6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

1.6.2 Druckmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324-2 U-Rohr-Manometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327-3 Federmanometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327-4 Elektrische Manometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328

1.6.3 Temperaturmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329-2 Ausdehnungs-Thermometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330-3 Elektrische Widerstandsthermometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331-4 Thermoelemente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333-5 Strahlungsthermometer (Infrarotthermometer, Pyrometer) . . . . . . . . 334-6 Infrarot-Thermographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334-7 Globethermometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

1.6.4 Geschwindigkeitsmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335-1 Staugeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335-2 Thermische Anemometer, Hitzdraht-Anemometer . . . . . . . . . . . . . . . 336-3 Flügelradanemometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 18 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 7: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis

19

Buch

-4 Laser-Doppler-Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337-5 Messung der Raumluftgeschwindigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

1.6.5 Mengen- und Durchflussmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339-1 Wägung und Ausmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339-2 Gaszähler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339-3 Verdrängungszähler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340-4 Flügelradzähler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341-5 Schwebekörper-Durchflussmesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341-6 Drosselgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342-7 Ultraschallverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343-8 Induktionsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343-9 Volumenstrommessung in Kanälen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343-9.1 Netzmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343-9.2 Einlaufdüse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344-9.3 Blenden und Düsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-9.4 Staukörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-10 Volumenstrommessung an Luftdurchlässen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-10.1 Netzmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-10.2 Messtrichter-Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-10.3 Druckmessmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345-10.4 Nullmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

1.6.6 Wärmemengenmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346-1 Heizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346-1.1 Direkte Messverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346-1.2 Indirekte Messverfahren (Hilfsmethoden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Warmwasseranlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.6.7 Füllstandsmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Schauglasmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Peilstabmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-3 Schwimmermethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4 Verdrängermethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-5 Einperlrohrmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-6 Hydrostatische Druckmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-7 Wägemethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-8 Leitfähigkeitsmessmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-9 Kapazitive Messmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-10 Strahlungsdämpfungsmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-11 Reflexionsmessmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.6.8 Abgasprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

1.6.9 Feuchtemessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354-1 Absorptionsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354-2 Taupunktmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355-3 Haarhygrometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355-4 Psychrometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355-5 Lithiumchlorid-Feuchtemesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357-6 Leitfilm-Hygrometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357-7 Kapazitäts-Hygrometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358-8 Taupunktsensoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

1.6.10 Sonstige Messgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Kalorimeter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 pH-Wert-Messung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-3 Rußmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-4 Schallpegelmesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 19 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 8: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

20

Inhaltsverzeichnis

Buch

-5 Staubmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-6 Gasanalysengeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-7 Messung der Radioaktivität der Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-8 Messung der Leitfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-9 Messung des Außenluftwechsels und der

Lüftungseffektivität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-10 Kombinierte Messgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.7 Regelungstechnische Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

1.7.1 Grundbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359-1 Steuerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359-2 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

1.7.2 Regelstrecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362-1 Statisches Verhalten von Regelstrecken (Kennlinien) . . . . . . . . . . . . . . 362-2 Dynamisches Verhalten von Regelstrecken (Übergangsverhalten) . . . 363-2.1 Regelstrecken mit Ausgleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364-2.2 Regelstrecken ohne Ausgleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

1.7.3 Regeleinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369-1 Klassifikation von Regelgeräten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369-1.1 Regler ohne Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369-1.2 Regler mit Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370-2 Regelgüte von Regelkreisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370-3 Analoge Regelsysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371-3.1 Unstetige Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372-3.1.1 Zweipunktregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372-3.1.2 Dreipunktregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374-3.2 Stetige Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375-3.2.1 Proportionale Regler (P-Regler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375-3.2.2 Integrierende Regler (I- und PI-Regler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379-3.2.3 Differenzierende Regler (D-Regler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380-3.2.4 PID-Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380-3.3 Quasi-stetige Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381-3.4 Einstellregeln für analoge Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382-3.4.1 Verfahren nach Ziegler-Nichols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382-3.4.2 Verfahren nach Chien, Hrones, Reswick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383-4 Digitale Regelsysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383-4.1 Aufbau einer digitalen Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384-4.2 Digitale Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387-4.3 Entwurfsverfahren für digitale Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387-4.4 Zusatzfunktionen digitaler Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388-4.5 Adaptive Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388-4.6 Fuzzy-Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

1.8 Energiewirtschaftliche Grundlagen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.8.1 Definitionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

1.8.2 Primärenergieträger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1 Endliche Energieträger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1.1 Kohle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1.2 Rohöl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1.3 Erdgas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-1.4 Uran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2 Erneuerbare Energien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.1 Solarstrahlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.2 Wasserkraft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 20 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 9: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis

21

Buch

-2.3 Windkraft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CD-2.4 Erdwärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5 Biomasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.8.3 Energieumwandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Kraftwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Heizwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Heizkraftwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Kernkraftwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Photovoltaikanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Konzentrierende Solarkraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Wasserkraftwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Windkraftanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Geothermische Kraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10 Biomassekraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.8.4 Energieverbrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.8.5 Contracting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.9 Grundlagen des Umweltschutzes und der Luftreinhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.9.1 Emissionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.9.2 Einwirkung von Emissionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.9.3 Maßnahmen zur Begrenzung von Schadstoffemissionen im Energiesektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

-1 Brennstoffseitige Maßnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Feuerungstechnische Maßnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Abgasbehandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Einsatz von regenerativen Energien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.9.4 Rechtsgrundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Bundes-Immissionsschutzgesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Verordnung über kleine und mittlere Feuerungsanlagen . . . . . . . . . . . → CD-3 Verordnung über genehmigungsbedürftige Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Verordnung über die Verbrennung und die Mitverbrennung

von Abfällen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Technische Anleitung zur Reinhaltung der Luft

– TA Luft – (Erste Allgemeine Verwaltungsvorschrift zum Bundes-Immissionsschutzgesetz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

-6 Verordnung über Großfeuerungs- und Gasturbinenanlagen . . . . . . . . → CD-7 Smog-Verordnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Gesetz zur Nutzung Erneuerbarer Energien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Gesetz für die Erhaltung, die Modernisierung und den Ausbau

der Kraft-Wärme-Kopplung (Kraft-Wärme-Kopplungsgesetz) . . . . . . → CD-10 Gesetz zur Ordnung des Wasserhaushaltes

(Wasserhaushaltgesetz – WHG –) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-11 Umwelthaftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-12 Weitere gesetzliche Regelungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.10 Grundlagen des Korrosions- und des Steinschutzes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392

1.10.1 Grundlagen der Korrosion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392-1 Begriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392-2 Elektrochemische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393-3 Wasserbeschaffenheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 21 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 10: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

22 InhaltsverzeichnisBuch

1.10.2 Korrosion in Warmwasserheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Wanddurchbruch bei Eisenwerkstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Gasbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Schlammbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Eisenoxid-Beläge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Korrosion von Kupfer-Werkstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Korrosion von Aluminium-Werkstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Korrosion von feuerverzinktem Stahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Korrosion von nichtrostenden Stählen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Bimetallkorrosion, Mischinstallation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10 Korrosionsschutz bei Planung und Inbetriebnahme . . . . . . . . . . . . . . . → CD-11 Korrosionsschutz durch Vermeidung von Unterdruck . . . . . . . . . . . . . → CD-12 Korrosionsschutz durch Wasserbehandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-13 Frostschutzmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.10.3 Korrosion in Niederdruck-Dampfanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Korrosionsschäden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Korrosionsschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Anforderungen an die Beschaffenheit des Speisewassers . . . . . . . . . . . . → CD-4 Betriebsweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.10.4 Korrosion in Wassererwärmern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Wassererwärmer aus emailliertem Stahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Wassererwärmer aus kunststoffbeschichtetem Stahl . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Wassererwärmer aus nichtrostendem Stahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Kathodischer Schutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.10.5 Abgasseitige Korrosion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Korrosionsursachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Korrosionsschäden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Korrosionsschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.10.6 Steinbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Steinbildung in Wassererwärmungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Steinbildung in Warmwasserheizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Maßnahmen gegen Steinbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.11 Grundlagen Facility Management –Planung, Erstellung, und Nutzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

1.11.1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

1.11.2 Grundlagen der Kosten- und Wirtschaftlichkeitsrechnung . . . . . . . . . → CD-1 Begriffsabgrenzungen und Definitionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Grundlagen der Kostenrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Aufgaben der Kostenrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Kostenrechnungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Aufbau der betrieblichen Kostenrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Berechnung der Kosten von Wärmeversorgungs-

anlagen nach VDI 2067 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4.1 Übersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4.2 Kosten von Wärmeversorgungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Grundlagen der Wirtschaftlichkeitsrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Aufgaben der Wirtschaftlichkeitsrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Entscheidungskriterien und Randbedingungen der

Wirtschaftlichkeits-/Investitionsrechenverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.1 Statische Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.2 Dynamische Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Wirtschaftlichkeitsberechnungsverfahren nach

der VDI 2067, Blatt 1, und VDI 6025 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 22 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 11: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 23 Buch

1.11.3 Bauherr, Architekt, Fachingenieur – Planung bis Erstellung . . . . . . . . . → CD-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Definitionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Bauherr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Architekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Projektsteuerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Fachplaner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5 Generalplaner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.6 Generalfachplaner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.7 Fachunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.8 Generalunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.9 Generalübernehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.10 Hauptunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.11 Nebenunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.12 Nachunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Planung und Ausschreibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Leistungsbild nach § 73 HOAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.1 Grundlagenermittlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.2 Vorplanung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.3 Entwurfsplanung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.4 Genehmigungsplanung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.5 Ausführungsplanung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.6 Vorbereitung der Vergabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Ausschreibungsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Vergabe, Ausführung und Abnahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2 Leistungsbild nach § 73 HOAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2.1 Mitwirkung bei der Vergabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2.2 Objektüberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.3 Vergabeunterlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.4 Prüfen und Werten der Angebote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.5 Vergabearten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.6 Vertragsinhalte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.7 Objektüberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.8 Abnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Mängelansprüche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Investitionskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6.2 Heizungsanlagen und Warmwasserbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6.3 Raumlufttechnik und Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.11.4 Technisches Gebäudemanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Relevante Vorschriften, Normen und Richtlinien . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Definitionen im technischen Gebäudemanagement . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Ausschreibung, Vergabe, Steuerung und Überwachung von

Dienstleistungen im technischen Gebäudemanagement . . . . . . . . . . . . → CD-5 Betreiben von Anlagen der Heizung und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . → CD-6 Inspektion, Prüfung und Wartung an Anlagen der Heizung

und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Prüfpflicht an Anlagen der Heizungs, Kälte- und Klimatechnik . . . . . → CD-7.1 Pflichten für Bauherren bzw. Anlagenbetreiber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.1.1 Sachverständige (anerkannt nach Baurecht des Bundeslandes) . . . . . . → CD-7.1.2 Sachkundige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2 Lüftungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3 Heizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 23 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 12: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

24 InhaltsverzeichnisBuch

-7.4 Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Instandsetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Informationsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10 Nutzungskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.2 Heizungsanlagen und Warmwasserbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.2.1 Kapitalkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.2.2 Energiekosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.2.3 Betriebskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.3 Raumlufttechnik und Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.3.1 Kapitalkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.3.2 Energiekosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10.3.3 Betriebskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.11.5 Simulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Simulation als planerisches Hilfsmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Systemtheoretische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Modellierung physikalischer Prozesse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Analogien zur Modellerstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Merkmale von Simulationsprogrammen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Belastbarkeit und Validation von Simulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Simulation im Planungsablauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Simulation zur Betriebsoptimierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Vorgehensweise zur Betriebsoptimierung mit Simulation . . . . . . . . . . → CD-10 Betriebsoptimierung mit Wettervorhersage-Steuerung (WVS) . . . . . . → CD-11 Hemmnisse zum Einsatz von Simulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

1.12 Bauphysikalische Grundlagen zum baulichen Wärmeschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

1.12.1 Winterlicher Wärmeschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398-2 Transmissionswärmeverluste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398-3 Lüftungswärmeverluste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404-4 Passive Solarenergiegewinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406-4.1 Gesamtenergiedurchlassgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406-4.2 Getrennte Bilanzierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407-4.3 Äquivalente U-Werte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407-4.4 Systeme zur passiven Solarenergiegewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408-4.4.1 Transluzente Wärmedämmung TWD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408-4.4.2 Wintergarten/Verglaste Anbauten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409-4.4.3 Temporärer Wärmeschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410-5 Wärmespeicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

1.12.2 Sommerlicher Wärmeschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411-1 Beurteilungsgrößen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411-2 Einflußparameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412-3 Planungsgröße . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

1.12.3 Tauwasserbildung auf Innenoberflächen von Außenbauteilen . . . . . . 414

2 HEIZUNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

2.1.1 Anforderungen an Heizanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

2.1.2 Kennfarben und Sinnbilder der Heizungs- und Wärmetechnik . . . . . . 420

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 24 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 13: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 25 Buch

2.2 Heizungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

2.2.1 Einzelheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428-1 Kamine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431-2 Kachelöfen (Speicheröfen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434-2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434-2.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434-2.3 Ausführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435-2.4 Heizleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435-2.5 Schornstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436-2.6 Kleinkachelöfen (Keramische Kleinöfen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437-3 Eiserne Öfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437-3.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437-3.3 Ausführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438-3.4 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439-3.5 Heizleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439-4 Großraumöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440-5 Warmluft-Kachelöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440-6 Gasheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442-6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442-6.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443-6.2.1 Gas-Infrarotstrahler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443-6.2.2 Gasraumheizer mit Schornsteinanschluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446-6.2.3 Außenwand-Gasraumheizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446-6.2.4 LAS-Raumheizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447-6.2.5 Gas-Kaminöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447-6.3 Sicherheitsvorrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447-6.4 Zündeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448-6.5 Regelung Einzelraumheizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449-6.6 Planung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449-6.7 Abgasführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451-6.8 Auswahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453-7 Elektrische Raumheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2 Elektrische Direktheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.1 Ortsveränderliche Direktheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.2 Ortsfeste Strahlungsheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.3 Ortsfeste Konvektionsheizgeräte mit natürlicher Konvektion . . . . . . . → CD-7.2.4 Ortsfeste Konvektionsheizgeräte mit erzwungener Konvektion . . . . . . → CD-7.2.5 Deckenheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.6 Fußboden-Direktheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.7 Gesteuerte Fußboden-Direktheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2.8 Zentrale Elektro-Direktheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3 Elektrische Speicherheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3.1 Speicherheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3.2 Fußboden-Speicherheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3.3 Elektro-Zentralspeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Ölbeheizte Öfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.2.2 Zentrale Gebäudeheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453-1 Warmwasserheizungen (WWH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454-1.1 Schwerkraft-Warmwasserheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454-1.2 Pumpen-Warmwasserheizungen (PWWH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455-1.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455-1.2.2 Rohrführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455-1.2.3 Entlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 25 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 14: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

26 InhaltsverzeichnisBuch

-1.2.4 Druckverteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464-1.2.5 Fehlzirkulationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466-1.2.6 Pumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467-1.2.7 Leistungsregelung der Heizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468-1.2.8 Hinweise zur Auslegung von Rohrnetz und Armaturen

sowie hydraulischer Abgleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470-1.2.9 Pufferspeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472-1.3 Sicherheitstechnische Einrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473-1.3.1 Offene und geschlossene physikalisch abgesicherte

Wärmeerzeugungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475-1.3.2 Geschlossene, thermostatisch abgesicherte

Wärmeerzeugungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476-1.3.3 Sicherheitstechnische Ausrüstung von Anlagen mit

Zwangsumlauf-Wärmeerzeugern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479-2 Dampfheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Offene Niederdruckdampfheizungen (NDH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1.2 Rohrführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1.3 Sicherheitsvorrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1.4 Heizkörper und Absperrorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1.5 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Geschlossene Niederdruckdampfheizungen (Vaporheizungen) . . . . . → CD-2.3 Hochdruckdampfheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.2 Schaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.3 Kondensatleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.4 Sicherheitsvorrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.5 Heizkörper und Absperrorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.6 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.7 Nachverdampfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.8 Beispiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Vakuumdampfheizungen (VDH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4.2 Die einfache Vakuumdampfheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4.3 Differential-Vakuumdampfheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Luftheizungen (Luftheizungsanlagen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Schwerkraft-Luftheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Ventilator-Luftheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.1 Großraum-Luftheizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2.2 Wohnraum-Luftheizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Heißluft-Strahlungsheizung (Dunkelstrahler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Direkt-Gasluftheizung (Hellstrahler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Heizungssysteme mit Wärmepumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479-4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479-4.2 Theoretische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480-4.3 Jahresarbeitszahl von Wärmepumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481-4.4 Bauelemente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482-4.5 Wärmequellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483-4.6 Wärmeträger, Kennzeichnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486-4.7 Kompressions-Wärmepumpen, Antrieb durch Elektromotor . . . . . . . 486-4.7.1 Wärmepumpen zur Heizung von Wohngebäuden . . . . . . . . . . . . . . . . 486-4.7.2 Schwimmbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491-4.8 Kompressions-Wärmepumpen, Antrieb durch

Brennkraftmaschine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493-4.9 Absorptions-Wärmepumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496-4.10 Wirtschaftlichkeitsvergleiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 26 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 15: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Viele Brennstoffe haben Zukunft – kaum einer hat so viele Möglichkeiten.

Wirtschaftlich undhocheffizient

Versorgungs-sicher und flexibel

Unabhängig durchKraft-Wärme-

Kopplung

Zukunftssichermit Bio-Heizöl

Regenerativ undkombinierbar

Wir beraten Sie gern! 040 / 23 51 13-76 oder www.iwo.deIWO Institut für wirtschaftliche Oelheizung e.V.

Heizen mit Öl bietet viele Vorteile:

Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 1Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 1 10.08.2010 8:33:03 Uhr10.08.2010 8:33:03 Uhr

Page 16: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 28 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 17: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 29 Buch

-5 Solarthermische Anlagen für Trinkwassererwärmung und Heizungsunterstützung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500

-5.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500-5.2 Kollektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501-5.2.1 Wirkungsgrade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504-5.3 Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506-5.3.1 Trinkwassererwärmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507-5.3.2 Heizungsunterstützung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508-5.3.3 Solare Großanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510-5.3.4 Schwimmbadheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512-5.4 Ausblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512

2.2.3 Fernwärme und Heizkraftwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513-1 Fernheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513-1.1 Heißwasser-Fernwärme mit tv ≤ 110 °C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.2 Wärmeerzeugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.3 Vor- und Rücklauftemperaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.4 Umwälzpumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.5 Wärmespeicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.6 Druckverteilung im Netz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.7 Hausstationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1.8 Sicherheitsvorschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Heißwasser-Fernwärme mit tv > 110 °C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.2 Druckhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.3 Vor- und Rücklauftemperaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.4 Pumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.5 Speicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.6 Druckverteilung im Netz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.7 Hausstationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Fernwärmeleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.1 Transportmedium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.2 Netzarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.3 Verlegearten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.4 Kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.5 Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.6 Wärmedämmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.7 Lecküberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Heizkraftwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516-2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516-2.2 Standort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518-2.3 Dampfturbinen-Heizkraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518-2.3.1 Gegendruckbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518-2.3.2 Entnahmebetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519-2.3.3 Kaltwasser-Fernwärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520-2.4 Stromkennzahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521-2.5 Gasturbinen-Heizkraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523-2.6 Blockheizkraftwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524-2.6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524-2.6.2 Funktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524-2.6.3 Wärmebilanzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525-2.6.4 Wirtschaftlichkeit und Fahrweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526-2.7 Kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529-2.8 Belastungslinien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529-2.9 Wärmepreise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 29 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 18: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

30 InhaltsverzeichnisBuch

2.3 Bestandteile der Heizungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

2.3.1 Wärmeerzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533-2 Heizkessel-Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538-2.1 Heizkessel für Festbrennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539-2.1.1 Sicherheitseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543-2.1.2 Heizraum/Aufstellraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544-2.2 Gasheizkessel mit Brennern ohne Gebläse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544-2.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544-2.2.2 Einteilung der Gas-Spezial-Wärmeerzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545-2.2.3 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545-2.2.4 Sicherheitseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553-2.2.5 Regeltechnische Ausrüstung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555-2.2.6 Abgasanlagen für Gasheizkessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556-2.3 Öl-/Gas-Heizkessel für Gebläsebrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557-2.3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557-2.3.2 Heizkessel – Konstruktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557-2.3.3 Brenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575-2.3.4 Wirkungsgradanforderungen an Öl- und Gaskessel nach der

Heizkessel-Wirkungsgradrichtlinie (92/42/EWG) der EG 1992 . . . . . . 577-2.3.5 Emissionsgrenzwerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579-2.4 Sonstige Kessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579-2.4.1 Wasserrohrkessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579-2.4.2 Schnelldampferzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580-2.4.3 Thermoölkessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581-2.4.4 Feuerungen für feste Brennstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582-2.5 Zentrale elektrische Wärmeerzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5.1 Elektro-Zentralspeicher mit Wasser als Speichermedium . . . . . . . . . . . → CD-2.5.2 Elektro-Zentralspeicher mit Feststoff als Speichermedium . . . . . . . . . . → CD-2.5.3 Elektro-Zentralspeicher mit sonstigen Speichermedien . . . . . . . . . . . . → CD-2.5.4 Elektro-Zentralspeicher mit Feststoff als Speichermedium für

Luftheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.6 Wärmeverluste und Wirkungsgrade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584-2.6.1 Abgasverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585-2.6.2 Verlust durch unverbrannte Gase, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587-2.6.3 Verlust durch brennbare Rückstände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587-2.6.4 Verluste durch Strahlung und Konvektion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587-2.6.5 Kesselwirkungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588-2.6.6 Nutzungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588-3 Wärmeaustauscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590-3.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591-3.3 Wärmeleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594-3.4 Garantiekurven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595

2.3.2 Brenner, Brennstofflagerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596-1 Ölbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596-1.2 Schichtungsbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598-1.3 Öldruckzerstäubungsbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600-1.4 Druckluftzerstäubungsbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610-1.5 Rotationszerstäubungsbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612-1.6 Brennstoffaufbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613-1.6.1 Düsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613-1.6.2 Ölvorwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615-1.6.3 Ölfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 30 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 19: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 31 Buch

-1.6.4 Ölpumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617-1.6.5 Luftaufbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618-1.6.6 Gemischaufbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619-1.6.7 Elektrische Zündeinrichtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622-1.6.8 Flammenwächter und Flammenfühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622-1.6.9 Sicherheits- und Regeleinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623-2 Öllageranlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626-2.1 Öltank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626-2.1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626-2.1.2 Aufstellung der Öltanks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627-2.1.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627-2.1.2.2 Aufstellung unterirdischer Öltanks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627-2.1.2.3 Aufstellung oberirdischer Öltanks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629-2.1.3 Ausrüstung der Öltanks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632-2.1.3.1 Überfüllsicherung/Grenzwertgeber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632-2.1.3.2 Leckanzeigegerät . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634-2.1.3.3 Leckageerkennungssystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634-2.1.3.4 Entnahmeeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634-2.1.3.5 Fülleinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634-2.1.3.6 Lüftungseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635-2.1.3.7 Füllstandsanzeiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2 Ölleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.2.1 Einstrangsystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.2.2 Zweistrangsystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.3 Betriebsweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.3.1 Unterdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636-2.2.3.2 Überdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637-2.2.4 Oberirdische Ölleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637-2.2.5 Unterirdische Ölleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637-2.2.6 Rohrverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638-2.2.6.1 Absperreinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639-2.2.6.2 Sicherheitseinrichtung gegen Aushebern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639-2.2.7 Montage und Verlegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640-2.2.7.1 Druckprüfung der Ölleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641-2.3 Betrieb und Instandhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642-2.3.1 Worauf muss der Betreiber achten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642-3 Gasbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642-3.2 Brenner ohne Gebläse (atmosphärische Brenner) . . . . . . . . . . . . . . . . . 646-3.3 Gasgebläsebrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651-3.3.1 Diffusionsbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651-3.3.2 Vormischbrenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652-3.3.3 Katalytische Brenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654-3.4 Sicherheits- und Regelungseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657-3.5 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660-4 Gas-Öl-Brenner (Zweistoffbrenner) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662

2.3.3 Abgasanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663-1 Unterdruck-Abgasanlagen

(Schornsteine und Unterdruck-Abgasleitungen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 665-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 665-1.2 Berechnung von Abgasanlagen-Abmessungen nach DIN EN 13384 . . 667-1.3 Anpassungsmaßnahmen für bestehende Abgasanlagen bei

Anschluss eines neuen Heizkessels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669-1.4 Diagramme für die Abgasanlagen-Bemessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 670

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 31 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 20: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

32 InhaltsverzeichnisBuch

-1.5 Schornstein- und Unterdruck-Abgasleitungs-Bauarten . . . . . . . . . . . . 673-1.6 Ausführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675-1.7 Abgasanlagenbelegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678-1.8 Zubehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678-1.9 Immissionsschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 679-2 Überdruck-Abgasanlagen (Überdruck-Abgasleitungen) . . . . . . . . . . . . 681-2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681-2.2 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682-2.3 Anforderungen an die Feuerungsanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683-2.4 Ausführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684-3 Verbindungsstücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685

2.3.4 Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Stahlrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Abmessungen, Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Rohrverbindungen für Stahlrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.1 Formstücke (Fittings, Verbindungsstücke) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.2 Flansche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2.3 Schweißverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Rohrbefestigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Kupferrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Kunststoffrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Rohrmaterialien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.1 PE-Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.2 PE-X-Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.3 PP-Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.4 PB-Rohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.5 Mehrschichtverbundrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Rohrverbindungen, Fittings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Schläuche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.3.5 Rohrleitungszubehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Absperrorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Kugelhähne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Absperrklappen, dichtschließend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Absperrventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.1 Flanschenventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.2 Muffenventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.3 Muffengeradsitzventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.4 Heizkörper-Regulier- und Absperrventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.5 Einrohrventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3.6 Heizkörper-Verschraubung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Absperrschieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Drosselklappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 Rückschlagklappen und -ventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.1 Rückschlagklappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.2 Rückschlagventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.3 Auslegung der Rückflußverhinderer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.7 Sonstige Absperrorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Druckregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Dehnungsausgleicher/Kompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Rohrschenkel und Rohrbögen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.1 Rohrschenkel-Länge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.2 Festpunktkräfte an Rohrschenkel/Rohrbogen-

Dehnungsausgleichern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Stopfbuchsen-Ausgleicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Stahlbalg-Kompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 32 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 21: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 33 Buch

-3.3.1 Stahlbalg-Axialkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3.2 Stahlbalg-Lateralkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3.3 Stahlbalg-Angularkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Gummibalg-Kompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4.1 Gummibalg-Universalkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4.2 Gummibalg-Lateralkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4.3 Gummibalg-Angularkompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.5 Schwingungs- und Geräuschdämpfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.6 Rohrleitungs-Festpunkte an Kompensatoren und Schwingungs-/

Geräuschdämpfern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.6.1 Festpunktkräfte an Axialkompensatoren und Schwingungs-/

Geräuschdämpfern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Kondensatableiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1 Schwimmerkondensatableiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2 Thermische Kondensatableiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.3 Düsenableiter (Starre Ableiter) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.4 Thermodynamische Kondensatableiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Kondensatableiterüberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Be- und Entlüfter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Sonstiges Zubehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.3.6 Maschinen und Apparate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687-1 Pumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687-1.2 Leistungsbedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688-1.3 Kennlinien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 689-1.4 Proportionalitätsgesetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 690-1.5 Leistungsanpassung, Steuerung und Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 691-1.6 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 692-1.7 Energie-Label für Heizungsumwälzpumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 697-1.8 Einbau der Pumpen in den Vor- oder Rücklauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 698-1.9 Wasserstrahlpumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 699-2 Kleindampfturbinen für Pumpenantrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Kondensatrückspeisegeräte und Wasserstandsregler . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Kondensat-Sammelbehälter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Ausdehnungsgefäße und Druckhalteeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . 700-5.1 Ausdehnungsgefäße . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700-5.2 Sicherheitsventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712

2.3.7 Meß-, Steuer- und Regelgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715-1 Einzelraum-Temperaturregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716-1.1 Regler ohne Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716-1.2 Regler mit Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722-2 Regler für Kessel und Thermen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727-2.1 Kesselwassertemperaturregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727-2.1.1 Regelung mit unstetigem Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727-2.1.2 Modulierende Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 728-2.2 Regelung nach der Raumtemperatur – Testraumregelung . . . . . . . . . . 730-2.2.1 Unstetige Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730-2.2.2 Stetige Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730-2.2.3 Regelkreisverhalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731-2.2.4 Einzelraumregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731-2.2.5 Wohnungsweise Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731-2.3 Regelung nach der Außentemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 733-2.3.1 Prinzip der außentemperaturgeführten Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . 733-2.3.2 Zusatzfunktionen ohne Raumtemperatursensor . . . . . . . . . . . . . . . . . . 737-2.3.3 Zusatzfunktionen mit Raumtemperatursensor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 33 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 22: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

34 InhaltsverzeichnisBuch

-2.4 Regelung nach dem Wärmebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 738-2.4.1 Wärmebedarfsgeführte Regelung ohne Außentemperatursensor . . . . 739-2.4.2 Wärmebedarfsgeführte Regelung mit Außentemperatursensor . . . . . . 740-2.4.2.1 Auswertung der Heizungsrücklauftemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 740-2.4.2.2 Auswertung des Heizkörperwärmebedarfs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 741-2.5 Kesselfolgeschaltungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743-2.6 Kommunikationsfähige Regelungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 745-2.6.1 Fernüberwachung und Fernbedienung von Heizungsanlagen . . . . . . . 746-2.6.2 Direktanbindung der Heizungsregelung an verschiedene

Bus-Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747-3 Regler für Solaranlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 748-3.1 Grundfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749-3.1.1 Temperaturdifferenzregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750-3.1.2 Zieltemperaturregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753-3.1.3 Ereignisregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753-3.2 Sicherheitsfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753-3.2.1 Hardwaremäßig realisierte Sicherheitsfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . 753-3.2.2 Softwaremäßig realisierte Sicherheitsfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754-3.3 Sonstige Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754-3.4 Funktions- und Ertragskontrolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756-3.4.1 Funktionskontrolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756-3.4.2 Ertragskontrolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756-4 Regler für Brennstoffzellenheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756-5 Regler für Stirling-Heizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 758-6 Ventile im Regelkreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760-6.1 Durchgangsventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760-6.2 Dreiwegeventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 761-6.3 Hydraulische Schaltungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763-6.4 Regelung mit Heizungsmischern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765-6.5 Zonenregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766-6.6 Anhebung der Kesselrücklauftemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 767-7 Regler bei Umformern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 769-7.1 Regler ohne Hilfsenergie (Ausdehnungsregler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 769-7.2 Regler mit Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770-8 Rücklauftemperaturregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770-9 Strangregulierventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770-10 Hausautomation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 771-10.1 Was ist Haus-Automation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772-10.2 Hausautomationssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773

2.3.8 Heizflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776-1 Überblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776-2 Plattenheizkörper (Flachheizkörper) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 781-3 Guss- und Stahlradiatoren (Gliederheizkörper) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 785-4 Rohrradiatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 787-5 Rohr- und Rippenrohrheizkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792-6 Konvektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794-7 Weitere freie Heizflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 798-8 Deckenheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 799-9 Fußbodenheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 803-10 Wandheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 807

2.3.9 Anlagen zum Korrosions- und Steinschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 808-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 808-2 Anlagen zur physikalischen Entgasung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 808-3 Anlagen zur chemischen Sauerstoffbindung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 809

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 34 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 23: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 35 Buch

-4 Anlagen zur elektrochemischen Sauerstoffbindung . . . . . . . . . . . . . . . . 811-5 Ionenaustauscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811-6 Anlagen zur Umkehrosmose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 812

2.3.10 Wärmeverluste von Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.3.11 Schallschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.4 Berechnung und Auslegung der Heizungsanlagen . . . 813

2.4.1 Berechnung der Heizlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813-1 Kurzer Rückblick auf bisherige Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813-2 Überblick EN 12831 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813-3 Änderungen mit der EN 12831 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 814-4 Verknüpfung zwischen EN 12831 und nationalem Beiblatt . . . . . . . . . 815-5 Schema des Rechengangs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 816-6 Formelsammlung zum ausführlichen Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . 817-7 Formblätter zum ausführlichen Verfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823-8 Kritische Bemerkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825-9 Heizlast für Räume und Gebäude im Bestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 826

2.4.2 Auslegung der Wärmeerzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 830

2.4.3 Auslegung und Berechnung der Rohrnetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833-1 Heizwasserleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 833-1.1 Allgemeine Hinweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 834-1.2 Berechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 839-1.3 Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842-2 Dampf- und Kondensatleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Druckabfall in Dampfleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Nennweitenbestimmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.1 Dampfleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.2 Kondensatleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.3 Berechnung des Entspannungsdampfes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3.4 Kondensatleitungsnennweiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Gasleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 848

2.4.4 Auslegung der Raumheizeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850-1 Heizkörperheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850-1.1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850-1.2 Heizkörpergleichungen, Heizkörperexponent,

Heizkörperdiagramm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 850-1.3 Einflüsse auf die Leistungsabgabe von Raumheizkörpern . . . . . . . . . . . 853-1.4 Korrekturen der Leistungsabgabe von Raumheizkörpern . . . . . . . . . . . 854-1.5 Anordnung von Heizflächen und Behaglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 857-1.6 Dimensionierung von Raumheizkörpern in Neuanlagen . . . . . . . . . . . 857-1.7 Raumheizkörper in bestehenden Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 859-2 Deckenstrahlungsheizflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 861-2.1 Deckenstrahlplatten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 861-2.2 Stahlrohr- und Kupferrohr-Deckenheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863-2.3 Al-Lamellen-Deckenheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 865-2.4 Hohlraum-Deckenheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 865-3 Fußboden- und Wandheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 866-3.1 Allgemeines zur Fußbodenheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 866-3.2 Auslegung der Fußbodenheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 866-3.3 Druckverlust in den Rohrregistern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 869-3.4 Wandheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 870

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 35 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 24: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

36 InhaltsverzeichnisBuch

2.5 Ausführung der Heizung inverschiedenen Gebäudearten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871

2.5.1 Technische und bauliche Entscheidungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871-1 Wahl der Heizungsart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871-1.1 Stockwerksheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872-1.2 Zentralheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872-1.2.1 Dampfheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872-1.2.2 Wasserheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 872-1.2.3 Luftheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873-1.3 Fernheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 873-2 Bautechnische Maßnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 874-2.1 Aufstell- und Heizräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 874-2.2 Abgasanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 877-2.3 Brennstofflagerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 878-2.4 Verteilerraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 879-2.5 Heizflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 880-2.6 Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 881

2.5.2 Wohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 882-1 Einfamilienhäuser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883-1.1 Örtliche Heizung (Zimmerheizung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883-1.2 Mehrzimmer-Kachelofenheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884-1.3 Warmwasser-Zentralheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884-1.4 Sonstige Heizmöglichkeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885-2 Mehrfamilienhäuser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885-2.1 Örtliche Heizung (Zimmerheizung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885-2.2 Elektrische Speicherheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885-2.3 Stockwerkswarmwasserheizung (Etagenheizung) . . . . . . . . . . . . . . . . . 885-2.4 Warmwasserzentralheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 886-2.5 Sonstige Heizmöglichkeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887-3 Niedrigenergiehäuser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888

2.5.3 Büro- und Verwaltungsgebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888-1 Bürogebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 888-1.2 Heizungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 889-1.3 Heizkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894-1.4 Heizkessel- und Apparateraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894-1.5 Warmwassererzeugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894-1.6 Heizung der einzelnen Räume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 895

2.5.4 Schulen u.ä. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896-1 Schulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896-1.2 Heizungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896-1.3 Heizkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896-1.4 Kesselraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896

2.5.5 Krankenhäuser/Kliniken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 897-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 897-2 Wärmeversorgungsvarianten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 897-3 Wärmeerzeuger im Krankenhaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 899-4 Besondere Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 900-4.1 Bereiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 900-4.2 Heizflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 900

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 36 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 25: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 37 Buch

2.5.6 Gebäude für Sport- oder Versammlungszwecke . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Sporthallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Wärmequellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Luftvolumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Wärmebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 Eingangshalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Hallenschwimmbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Wasserdampfmenge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Jährlicher Wärmeenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Beheizungsarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Kirchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Raumklimatische Daten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Wärmebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Heizungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.5 Befeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.6 Jährlicher Energieverbrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.5.7 Freiflächenbeheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Wärmebedarf im Beharrungszustand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Aufheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Ausführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

2.6 Verbrauchsgebundene Kosten der Heizung und Warmwasserbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902

2.6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 902

2.6.2 Grundgleichungen des Jahresheizenergiebedarfs . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904

2.6.3 Heizwärmebedarf und Nutzwärmebedarf der Warmwasserbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905

-1 Heizzeit, Heizperiode, Gradtagszahl sowie mittlere Innen- und Außentemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905

-2 Transmissionswärmebedarf QT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 906-3 Lüftungswärmebedarf QV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 907-4 Solare Strahlungswärme QS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 907-5 Innere Fremdwärme QI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 908-6 Nutzwärmebedarf für die Warmwasserbereitung Qw . . . . . . . . . . . . . . 909-7 Regenerative Energien Qr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 909-8 Mehrzonengebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 909

2.6.4 Jahresenergiebedarf der Heizung und Warmwasserbereitung . . . . . . . 909-1 Wärmeübergabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 910-2 Wärmeverteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 910-3 Wärmespeicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 912-4 Wärmeerzeugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 913

2.6.5 Eingeschränkter Heizbetrieb, Einfluß der Regelung der Wärmeabgabe 920

2.6.6 Jahresenergiekosten, Jahresbrennstoffverbrauch und Jahresprimärenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 922

2.6.7 Übersicht der Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 924

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 37 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 26: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

38 InhaltsverzeichnisBuch

3 LÜFTUNGS- UND KLIMATECHNIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927

3.1 Grundlagen der Lufttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927

3.1.1 Aufgaben der Lufttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 927

3.1.2 Einteilung der Lufttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 928

3.1.3 Terminologie bei RLT-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933-1 Klassifikationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933-2 Sinnbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934-3 Bezeichnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935

3.2 Lüftungs- und Klimatisierungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . 936

3.2.1 Freie Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936-1 Fugenlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936-2 Fensterlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 936-3 Schachtlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 938-4 Dachaufsatz-Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 938

3.2.2 RLT-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941-1 Einsatzgebiete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 941-2 Systemübersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944-3 Nur-Luft-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Einkanalanlagen mit konstantem Luftvolumenstrom

(KVS-Anlagen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.1 Einzonen-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1.2 Mehrzonen-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Einkanalanlagen mit variablem Luftvolumenstrom

(VVS-Anlagen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Zweikanalanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Luft-Wasser-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1 Induktionsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1.1 Zweirohr-System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1.2 Dreirohr-System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1.3 Vierrohr-System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2 RLT-Anlagen mit Gebläsekonvektoren (Fan-Coil-Anlagen) . . . . . . . . → CD-4.3 Fassadenlüftungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Luft-Kältemittel-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.2.3 Thermisch aktive Raumflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945-1.1 Gestaltungsvarianten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 946-1.2 Behaglichkeitsanforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950-1.3 Ergebnisse von Behaglichkeitsuntersuchungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951-1.4 Energieeinsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 953-2 Kühldecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 954-3 Kühlkonvektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 961-4 Massivdeckenkühlung (Betonkernaktivierung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 962-5 Kombinierte Kühl- und Heizdecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 968-6 Kombinierte Kühl- und Heizwände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 969-7 Kombinierter Kühl- und Heizboden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 970

3.3 Bestandteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971

3.3.1 Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971-1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971-1.2 Geschwindigkeitsdreiecke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 973

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 38 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 27: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Premium air handling technologies

| www.robatherm.com

Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 2Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 2 10.08.2010 8:33:05 Uhr10.08.2010 8:33:05 Uhr

Page 28: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 40 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 29: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

HighVent® Technologie für die ganze Welt der LüftungHelios zählt zu den führenden Herstellern von Ventilatoren undLüftungssystemen mit unübertroffen großem Leistungsspektrumvon 60 m³/h bis 2,2 Mio. m³/h Förderleistung. Aktuelle Highlights:

■ Lüftungssysteme mit Wärmerückgewinnung fürNeubau und Gebäudebestand im privaten undgewerblichen Bereich.

■ Energieeffiziente Kanal-, Rohr-, Box-, Wand-und Dach-Ventilatoren mit innovativer EC-Motorentechnologie.

■ Mitteldruck-Ventilatoren mit Laufrad-Ø bis 1250 mm und V.

bis150 000 m³/h – auch in Temperaturklassen F 300 und F 400.

■ Jet Ventilatoren in axialer und radialer Ausführung.

Helios VentilatorenLupfenstraße 878056 Villingen-Schwenningen

Tel. + 49 (0) 77 20 / 6 06-0Fax + 49 (0) 77 20 / 6 06-1 [email protected]

Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 3Inhaltsverzeichnis_Anzeigen.indd 3 10.08.2010 8:33:05 Uhr10.08.2010 8:33:05 Uhr

Page 30: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 42 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 31: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 43 Buch

-1.3 Eulersche Strömungsmaschinengleichung für Ventilatoren . . . . . . . . . 973-1.4 Dimensionslose Kenngrößen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 975-1.5 Proportionalitätsgesetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 976-1.6 Betriebspunkt des Ventilators . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 977-2 Ventilatorbauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 979-2.1 Radialventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 979-2.2 Axialventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 982-3 Betriebsverhalten von Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 984-3.1 Regelung von Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 984-3.2 Parallel- und Serienbetrieb von Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 985-3.3 Anfahrbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 986-3.4 Auswahl eines Ventilators1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 987-3.5 Einbau des Ventilators . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 988

3.3.2 Lufterwärmer und Luftkühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 989-1 Lufterwärmer für Dampf und Wasser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 989-1.1 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 989-1.2 Wärmedurchgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 990-1.3 Luftwiderstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 991-1.4 Wasserwiderstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 991-1.5 Auswahl der Lufterwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 992-1.6 Kennbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 993-1.7 Umrechnung auf Garantiewerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 996-2 Elektrische Lufterwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 998-3 Luftkühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000-3.1 Bauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000-3.2 Wärmedurchgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000-3.3 Luftkühler-Kennbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1002-3.4 Kühler mit Sole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1004-3.5 Umrechnung auf Garantiewerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1004

3.3.3 Luftfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005-1 Filtertheorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005-2 Filterprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1007-3 Druckdifferenzen, Standzeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1009-4 Filterbauarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1010-4.1 Metallfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1010-4.2 Faserfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1011-4.3 Aktivkohlefilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1013-4.4 Elektrofilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1014-4.5 Automatische Filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1015-4.6 Mehrstufige Filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1017-4.7 Sonstige und Spezialfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1018

3.3.4 Luftbefeuchter und Luftentfeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1018-1 Luftbefeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1018-1.1 Adiabate Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019-1.1.1 Verdunstungs-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019-1.1.1.1 Umlauf-Sprühbefeuchter (Luftwäscher) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019-1.1.1.2 Kontaktbefeuchter (Rieselbefeuchter) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1020-1.1.2 Zerstäubungs-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021-1.1.2.1 Düsenzerstäuber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1021-1.1.2.2 Mechanische Zerstäuber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1022-1.1.2.3 Ultraschall-Zerstäuber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1022-1.1.2.4 Hochdruck-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1022-1.1.2.5 Hybrid-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1023-1.2 Dampf-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1023-1.2.1 Elektrische Dampf-Luftbefeuchter mit Elektrodenheizung . . . . . . . . . . 1023

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 43 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 32: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

44 InhaltsverzeichnisBuch

-1.2.2 Elektrische Dampf-Luftbefeuchter mit Widerstandsheizung . . . . . . . . 1024-1.2.3 Gasbeheizte Dampf-Luftbefeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1025-1.2.4 Dampf-Luftbefeuchter für vorhandenen Dampf

(Druckdampf-Luftbefeuchter) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1025-1.2.5 Befeuchtungsstrecken bei Dampf-Luftbefeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . 1027-1.2.6 Befeuchtungsstrecken bei adiabaten Luftbefeuchtern . . . . . . . . . . . . . . 1029-1.3 Hygieneanforderungen an die Luftbefeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1030-1.3.1 Biofilme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1030-1.3.2 Wasser-Aerosole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1030-1.4 Regelung von Luftbefeuchtungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1031-1.4.1 Regelung von Dampf-Luftbefeuchtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1031-1.4.1.1 Raum- bzw. Abluft-Feuchteregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1031-1.4.1.2 Abluft-Feuchteregelung mit stetiger Zuluft-Feuchtebegrenzung . . . . . 1032-1.4.1.3 Zuluft-Feuchteregelung mit stetiger Leistungsvorgabe . . . . . . . . . . . . . 1033-1.4.2 Regelung von adiabaten Luftbefeuchtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033-1.4.2.1 Taupunkt-Feuchteregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033-1.4.2.2 Enthalpie-Feuchteregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1033-2 Luftentfeuchter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1034-2.1 Entfeuchtungsmechanismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1034-2.1.1 Kühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1034-2.1.2 Absorption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035-2.1.3 Adsorption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035-2.2 Luftentfeuchtungsgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1037

3.3.5 Luftverteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1039-1 Luftleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1039-1.1 Material . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1039-1.1.1 Stahlblech und Al-Blech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1039-1.1.2 Mauerwerk und Beton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041-1.1.3 Kunststoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041-1.1.4 Plattenkanäle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041-1.1.5 Flexible Rohre, Schläuche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1041-2 Druckverluste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042-3 Wärmeverluste von Luftleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1048-4 Luftauslässe (Zuluft-Durchlässe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1049-4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1049-4.1.1 Gliederung der Luftführungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1049-4.1.2 Ähnlichkeitstheorie der Raumluftströmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1052-4.1.3 Strahlgesetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1053-4.2 Deckenluftauslässe für turbulente Mischlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058-4.3 Wandluftauslässe für turbulente Mischlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1062-4.4 Bodenluftauslässe für turbulente Mischlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065-4.5 Quellüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1067-4.6 Stuhl- und Stufenauslässe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1072-4.7 Auswahlkriterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073-5 Volumenstromregler, Variable Volumenstrom-(VVS-),

Einkanal-Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1076-5.1 Volumenstromregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1076-5.1.1 Selbsttätige Volumenstromregler ohne Fremdenergie . . . . . . . . . . . . . . 1078-5.1.2 Volumenstromregler mit Fremdenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1078-5.2 Variable Volumenstrom-Geräte (Einkanalgeräte) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1079-5.3 Regelungsmöglichkeiten VVS-Anlagen und Raumdruckregelung . . . . 1079-6 Sonstiges Zubehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1080-7 Berechnung von Luftleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1083-7.1 Luftverteilung in einem Kanalstrang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1083-7.2 Verteilung des Luftstromes im verzweigten Kanalsystem . . . . . . . . . . . 1084-7.3 Optimierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1086

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 44 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 33: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 45 Buch

3.3.6 Geräuschminderung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1087-1 Geräuschentstehung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1088-1.1 Ventilatorgeräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1088-1.2 Kanal- und Luftdurchlassgeräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1093-1.3 Motorgeräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095-1.4 Drosselklappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095-2 Geräuschfortpflanzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1095-2.1 Körperschall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1096-2.2 Luftschall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1096-3 Geräuschniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1097-4 Luftschalldämpfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098-4.1 Natürliche Schalldämpfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098-4.1.1 In geraden Kanälen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1098-4.1.2 Kanalumlenkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1099-4.1.3 Kanalverzweigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1101-4.1.4 Querschnittssprünge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1101-4.1.5 Luftdurchlässe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1102-4.1.6 Sonstige Schallpegelabnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1103-4.2 Künstliche Schalldämpfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1103-4.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1103-4.2.2 Absorptionsschalldämpfer, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1107-4.2.3 Telefonieschalldämpfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1109-4.2.4 Resonanz- und Relaxationsschalldämpfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1109-4.2.5 Aktive Schalldämpfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1111-4.3 Schallpegel im Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1112-4.4 Akustische Anlagenberechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114-4.5 Berechnungsbeispiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114-4.6 Schalldämpferauslegung zum Berechnungsbeispiel . . . . . . . . . . . . . . . . 1118-5 Luftschalldämmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1119-6 Körperschalldämmung und Schwingungsisolierung . . . . . . . . . . . . . . . 1122-6.1 Grundsätzliche Zusammenhänge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1122-6.2 Bauelemente zur Körperschalldämmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1123-6.3 Bauelemente zur Schwingungsisolierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127-7 Entdröhnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1129-8 Bauakustische Maßnahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1130

3.3.7 Mess-, Steuer- und Regelgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1130-1 Regler (Regelgeräte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131-1.1 Regler ohne Hilfsenergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131-1.1.1 Unmittelbare Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1131-1.1.2 Mechanisch-elektrische Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1132-1.2 Elektrische Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1134-1.3 Pneumatische Regler (Druckluftregler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1140-2 Fühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141-2.1 Temperaturfühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1141-2.2 Feuchtefühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1142-2.3 Druckfühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1144-2.4 Enthalpie-Fühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145-2.5 Sonstige Fühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1146-3 Stellantriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1146-4 Stellventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1149-5 Stellklappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1161-6 Sonstiges Zubehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1162-7 Regelanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1163-8 Frostschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1168-9 Mikroelektronik (DDC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1169-9.1 DDC-Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1169

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 45 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 34: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

46 InhaltsverzeichnisBuch

-9.2 Zentrale Leittechnik (ZLT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1175-9.3 DDC-Einzelraumregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1177-9.3.1 Aufbau der Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1177-9.3.2 Technische Möglichkeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1180-9.4 Netzwerke für die Kommunikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1180

3.3.8 Wärmerückgewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1183-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1183-2 Regenerativ-Wärmeaustauscher mit umlaufender Speichermasse

(Rotationswärmeaustauscher) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1190-3 Kreislaufverbundsystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1198-4 Kapillarventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202-5 Platten-Wärmeaustauscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202-6 Wärmerohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1205-7 Umschalt-Wärmerückgewinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1206-8 Wirtschaftlichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1207-9 Gesetzliche Vorgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1208

3.3.9 Brandschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1209-1 Richtlinien und Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1209-2 Baustoffe und Bauteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1212-3 Lüftungszentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1217-4 Lüftungsleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1218-4.1 Feuerwiderstandsklassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1218-4.2 Ausführung feuerwiderstandsfähiger Lüftungsleitungen . . . . . . . . . . . 1219-4.3 Anforderungen an die Installation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1221-5 Brandschutz-Absperrvorrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1223-5.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1223-5.2 Einbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1225-5.3 Wartung von Absperrvorrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1230-6 Schutz vor Rauchübertragung durch lufttechnische Anlagen . . . . . . . . 1230-7 Besondere Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1232-8 Anlagen zur Rauch- und Wärmefreihaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234-8.1 Natürlich wirkende Rauchabzugsanlagen (NRA) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234-8.1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234-8.1.2 Planung der NRA in Dächern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1236-8.1.3 NRA in Bauten besonderer Art und Nutzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1239-8.1.4 NRA in außenliegenden Treppenräumen und Aufzugschächten . . . . . 1239-8.1.5 Wartung von NRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1240-8.2 Maschinelle Rauchabzugsanlagen (MRA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1240-8.2.1 Bemessung, Anforderungen und Einbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1240-8.2.2 Bestandteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1247-9 Rauchfreihaltung innenliegender Treppenräume . . . . . . . . . . . . . . . . . 1251-10 Rauch- und Wärmefreihaltung innenliegender Räume mit

Differenzdrucksystemen – DIN EN 12101-6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1253-10.1 Allgemeines, Aufgaben, Anlagen-Klassifizierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1253-10.2 Merkmale eines Differenzdrucksystems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1256-10.2.1 Gebäudekonstruktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1256-10.2.2 Luft-Zu- und -Abführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1256-10.2.3 Überdruckentlastung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257-10.3 Bereiche, die druckbelüftet werden müssen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257-10.3.1 Nur Treppenräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257-10.3.2 Treppenräume und Vorräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1257-10.3.3 Treppenraum und Vorraum mit Luftabführung über Korridor . . . . . 1258-10.3.4 Treppenraum, Vorraum und Korridor als geschützter Rettungsweg . . 1258-10.3.5 Treppenraum und Aufzugsschacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1258

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 46 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 35: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 47 Buch

-10.3.6 Treppenräume und Korridore mit Luftabführung aus dem Nutzbereich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1258

-10.3.7 Treppenräume und Luftabführung aus Korridoren/Vorraum . . . . . . . 1259-10.3.8 Treppenraum, Vorräume und Aufzugsschächte . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1259-10.4 Druckbelüftung von zu schützenden Räumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1259-10.5 Druckentlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1260-10.6 Anforderungen an Bauteile von Druckbelüftungs- und

Druckentlüftungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1261-11 Ingenieurverfahren zur Bemessung von Anlagen zur

Rauchableitung aus Gebäuden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1261-11.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1261-11.2 Beschreibung und Anwendungsgrenzen der Verfahren . . . . . . . . . . . . 1262-11.2.1 Zonenmodelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1262-11.2.2 CFD-Modelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1264-11.2.3 Modellversuche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1265-11.3 Vereinfachtes zonenmodellbasiertes Berechnungsverfahren nach

VDI 6019-2 zur Dimensionierung von Anlagen zur Rauchabfuhr . . . . 1266-11.3.1 Natürliche Rauchabzugsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1266-11.3.2 Maschinelle Rauchabzugsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1270-11.4 Zusätzliche Hinweise für die Dimensionierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1270

3.4 Lüftungstechnische Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1271

3.4.1 Zentrale Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273-1 Aufbau der Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273-1.1 Geräte in Kastenbauweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1273-1.2 Geräte in Kammerbauweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1277-1.2.1 Geräte in Schrankbauweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1278-2 Komplettgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1281-3 Geräte für besondere Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1281-3.1 Hygienegeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1281-3.2 Geräte für explosionsgefährdete Bereiche (Ex-Bereiche) . . . . . . . . . . . . 1283-3.3 Wetterfeste Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1288

3.4.2 Dezentrale Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1289-1 Geräte für Wassersysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1289-1.1 Gebläsekonvektoren (Fan Coils) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1289-1.2 Induktionsgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1290-1.3 Fassadenlüftungsgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1291-2 Geräte für Direktverdampfungssysteme – Splitgeräte . . . . . . . . . . . . . . 1293-2.1 Leistungsregelung der Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294-2.1.1 Non Inverter Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1294-2.1.2 Invertersysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295-2.2 Einraumgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295-2.3 Mehrraumgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1295-2.4 Geräte für komplexe Systeme (VRF-Systeme) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1296-2.5 Geräte für Sonderanwendungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1296

3.4.3 Sondergeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1297-1 Sorptionsgestützte Klimatisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1297-2 Luftheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1299-2.1 Luftheizgeräte für Wasser und Dampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1299-2.2 Direktbefeuerte Luftheizgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1303-2.2.1 Gasbefeuerte Warmlufterzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1303-2.2.2 Ölbefeuerte Warmlufterzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1306-3 Luftschleier (Lufttüren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1309-3.1 Verwendung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1309-3.2 Ausführungsarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1309

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 47 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 36: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

48 InhaltsverzeichnisBuch

-3.3 Randbedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1309-3.4 Auslegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1310-3.5 Ausführungsbeispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1313-4 Ozongeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1315

3.5 Berechnung der Lüftungs- und Klimaanlagen (RLT-Anlagen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1316

3.5.1 Bestimmung der Luftvolumenströme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1316-1 Ermittlung des Zuluftvolumenstroms nach dem

Mindestaußenluftvolumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1316-2 Ermittlung des Zuluftvolumenstroms nach den

Schadstoffemissionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1318-3 Ermittlung des Zuluftvolumenstroms nach der thermischen Last . . . . 1319-4 Gütegrade der Lüftung (Lüftungseffektivität) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1319-4.1 Luftaustausch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1320-4.2 Schadstoffabfuhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1321-4.3 Zusammenhänge mit deutscher Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323

3.5.2 Dimensionierung des Luftleitungsnetzes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323-1 Luftkanäle und -auslässe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323-2 Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1323

3.5.3 Kühllastberechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1324-1 Von Menschen abgegebene Wärme Q·

P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1325-2 Von Maschinen abgegebene Wärme Q·

M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1325-3 Transmissionswärme durch Wände Q·

w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1326-4 Wärmedurchgang durch Fenster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1333-5 Beleuchtungswärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1343-6 Wärmespeicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1347-6.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1347-6.2 Speicherung der Sonnenwärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1347-6.3 Speicherung der Beleuchtungswärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1355-6.4 Die Abkühlwärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1356-7 Luftwechsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1357-8 Beispiel einer Kühllastberechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1357-8.1 Aufgabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1357-8.2 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1357-8.3 Wahl der Berechnungszeitpunkte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1358-8.4 Durchführung der Berechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1358-8.4.1 Juli, 10 Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1358-8.4.2 Juli, 17 Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1360-8.4.3 September . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1361-8.5 Ergebnis der Kühllastberechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1362-8.6 Luftkühler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1363

3.5.4 Luftbefeuchtungsanlagen mit Luftwäscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1365-1 Mischung von Außenluft und Umluft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1365-2 Vorerwärmung der Außenluft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1366-3 Wassererwärmung durch Gegenstromapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1366

3.5.5 Luftentfeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1368-1 Kühlmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1368-2 Adsorptionsmethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1370

3.5.6 Klimaanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1370-1 Sommerbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371-1.1 Kühllast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371-1.2 Trocknungslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371-1.3 Luftvolumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 48 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 37: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 49 Buch

-1.4 Lufteintrittszustand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371-1.5 Kühlleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371-1.6 Wasserverbrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-1.7 Nacherwärmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-2 Winterbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-2.1 Heizlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-2.2 Befeuchtungslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-2.3 Lufteintritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1372-2.4 Befeuchtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1373-2.5 Nacherwärmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1373

3.6 Ausführung der Lüftung in verschiedenen Gebäude- und Raumarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1377

3.6.1 Technische und bauliche Entscheidungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1377-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1377-2 Technische Entscheidungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1378-2.1 Anwendungsgebiete / Gebäudenutzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1378-2.2 Lüftungs- und Luftbehandlungsfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1381-2.3 Luftführungsarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1382-2.4 Luftdurchlässe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1384-2.5 Energieerzeugung/-bereitstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1384-2.6 Steuerung, Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1384-2.7 Hygiene und Wartung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385-2.8 Inbetriebnahme und Abnahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385-3 Bautechnische Entscheidungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385-3.2 Raumlufttechnische Zentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385-3.3 Luftleitungen (Kanäle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1389-3.4 Brandschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1390-3.5 Montage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1391

3.6.2 Wohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Wohnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Luftwechsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Fensterlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Wohnungslüftung ohne Ventilator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Mechanische Wohnungslüftungsanlagen ohne

Wärmerückgewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 Mechanische Wohnungslüftung mit Wärmerückgewinnung . . . . . . . . → CD-1.6.1 Wärmerückgewinner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.2 Wärmepumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.3 Bauaufsichtliche Zulassung und Übereinstimmungs-Zeichen . . . . . . . → CD-1.6.4 Energiebedarf und Leistungskennzahlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.5 Energieeinsparung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.6 Randbedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6.7 Wohnungslüftung in Mehrfamilienhäusern mit WRG . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.3 Büro- und Verwaltungsgebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1391-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1391-2 Gesetzliche Anforderungen an Bürogebäude:

Energie-Einsparverordnung (EnEV) und EnWG . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1395-3 Lüftungs- und Klimatisierungssysteme/Systemübersicht . . . . . . . . . . . 1398-4 Systembeschreibungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1401-4.1 Zentrale Luftaufbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1401-4.1.1 Nur-Luft-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1402-4.1.1.1 Einkanalanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1405

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 49 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 38: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

50 InhaltsverzeichnisBuch

-4.1.1.2 Zweikanalanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1407-4.1.2 Luft-Wasser-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1408-4.1.2.1 Kühldecke mit Grundlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1408-4.1.2.2 Bauteilaktivierung mit Grundlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1411-4.1.2.3 Induktionsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1416-4.1.2.4 Passive Kühlkonvektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1421-4.1.2.5 Fan-Coil-Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1423-4.1.3 Luft-Kältemittel-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1425-4.1.3.1 VRF-Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1426-4.2 Dezentrale maschinelle Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1430-4.2.1 PCM-Geräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435-4.2.2 Abluftsysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1437-5 Kühllastansätze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1438-6 Jahresenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1440-7 Wärmerückgewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1447-8 Bau- und Betriebskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1447

3.6.4 Schulen, Museen u.ä. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1450-1 Schulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1450-2 Hörsäle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Heizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Volumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Luftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5 Temperaturregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.6 Schaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Museen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Raumklima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Kühllast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Klimaanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.5 Energetische Bewertung von Klimaanlagen für Museen . . . . . . . . . . . . → CD-3.6 Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.7 Regelanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.5 Krankenhäuser, Gebäude des Gesundheitswesens . . . . . . . . . . . . . . . . . 1456-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1456-2 DIN 1946-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1457-3 Verwaltungsräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1458-4 Bettenstationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1462-4.1 Bettenräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1462-4.2 Nebenräume (Betriebsräume) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463-5 Operationsräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463-5.1 Aufgabe der RLT-Anlage im Operationsraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1463-5.2 Prinzipien der Raumströmung und OP-Decken für

Raumklasse I b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1464-5.3 Keimzahl und Infektionshäufigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1466-5.4 Kontaminationsgrade verschiedener OP-Decken für

Raumklasse I b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1466-5.5 OP-Decken für Raumklasse I a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1468-5.6 Anforderungen für OP-Decken der Raumklasse I a . . . . . . . . . . . . . . . 1469-5.7 Qualifizierung der OP-Decken für Raumklasse I a . . . . . . . . . . . . . . . . 1470-5.8 Bemerkungen zu den Prüfverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1472-5.9 RLT-Gerät und Kanäle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1473-5.10 Kosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474

3.6.6 Gebäude des Hotelgewerbes u.ä. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Hotels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 50 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 39: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 51 Buch

-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Örtliche Heizung mit zentraler Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Ventilatorkonvektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Raumklimageräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Induktionsgeräte unter Fenstern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 Induktionsgeräte mit variablem Volumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.7 Verkaufsstätten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Vorschriften, Richtlinien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Luftvolumenströme und Raumlufttemperaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Reinigung der Luft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Geräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Zugfreiheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Luftschleier an den Eingängen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Brandschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 RLT-Anlagensysteme für Verkaufsstätten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10 Sonstige Planungshinweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-11 Anlagenverbund in besonderen Fällen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-12 Energiebedarf für Lüftungsanlagen in Verkaufsstätten . . . . . . . . . . . . . → CD-13 Einkaufszentren (EKZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.8 Betriebsgebäude und -anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474-1 Fertigungsstätten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474-1.2 Mechanische Belüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1474-1.3 Grundlagen für die Auslegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1476-1.3.1 Stofflasten und Stoffgrenzwerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1476-1.3.2 Wärmelasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1476-1.3.3 Behaglichkeit – Erträglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1478-1.4 Dimensionierung der Zu- und Abluftströme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1478-1.4.1 Mischlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1478-1.4.2 Schichtlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1479-2 Laboratorien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Volumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Raumluftzustand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5 Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.6 Kanäle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.7 Sicherheitswerkbänke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Akkumulatorenräume (Batterieräume) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Entlüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Volumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Material . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.5 Säureabscheider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.6 Stahl-Akkumulatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 EDV-Anlagen, Telefonvermittlungssysteme,

CAD-Arbeitsplätze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1 Klimageräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2 Anwendung der freien Kühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.3 Rückgewinn der Verflüssigungswärme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.4 Direkte Kühlung von Computereinheiten mit Kaltwasser . . . . . . . . . . → CD-4.5 Kleine Computersysteme im Kühllastbereich von ca. 2…20 kW . . . . . → CD-4.6 Verflüssiger luft- oder wassergekühlt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Klimaprüfkammern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 51 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 40: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

52 InhaltsverzeichnisBuch

-6 Reinraumtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1485-6.1 Partikelquellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1486-6.2 Reinraumklassifizierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1486-6.3 Schwebstofffilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1487-6.4 Strömungsformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1488-6.5 Luftversorgung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1490-6.6 Ausführungsbeispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1492-7 Lackieranlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.2 Spritzstände (Spritztische) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.3 Spritzkabinen (Spritzkammern) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.4 Spritzräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.5 Automatische Spritzkabinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.6 Zuluft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7.7 Abluft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Textilbetriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.2 Aufgaben der Textillufttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.3 RLT-Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.3.1 Übersättigungsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.3.2 Konventionelle Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.3.3 Arbeitszonen-Klimatisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.3.4 Gemischtes Klimatisierungssystem für Webereien . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4 Spezielle Textilluft-Komponenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.1 Trommelfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.2 Paneel-Filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.3 ModulDrumfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.4 Vliesdrehfilter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.5 Luftwäscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.6 Wanderreiniger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.7 Faserkompaktor, Ballenpresse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8.4.8 Brikettierpresse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.9 Gebäude für Sport- und Versammlungszwecke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Hallenschwimmbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Verdunstung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Massenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 Privatschwimmbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.7 Umkleideräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.8 Betriebskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Theater, Saalbauten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Heizmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Kühlmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Anlagenschema und Luftführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.4 Luftvolumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.5 Wärmebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.6 Kältebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.7 Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.10 Sonstige Gebäude und Gebäudeteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Garagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Abgasmengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Freie Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 52 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 41: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 53 Buch

-1.4 Mechanische Lüftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4.1 Impuls Ventilations Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Volumenstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.6 CO-Warnanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.7 Nebenräume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Tunnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.1 Regelbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.2 Brandfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2.3 Bauarten verschiedener Lüftungskonzepte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Tierställe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Stallklima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Lüftungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Heizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.4 Wärmerückgewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.5 Wärmepumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.6.11 Sonstige Räume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496-1 Küchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496-1.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496-1.2 Schadstoffsituation in Küchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496-1.3 Freisetzungsprozesse von Schadstoffen und Wärme . . . . . . . . . . . . . . . 1496-1.4 Ablufterfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1497-1.4.1 Küchenlüftungsdecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1497-1.5 Varianten der Luftzuführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1498-1.5.1 Mischströmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1498-1.5.2 Schichtströmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1498-1.6 Dimensionierung Raumlufttechnischer Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1500-1.6.1 Thermikluftstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1500-1.6.2 Erfassungsluftstrom für Küchenlüftungshauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1500-1.6.3 Zuluftstrom/Abluftstrom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1500-1.6.4 Abluftströme in Verbindung mit Küchenlüftungshauben . . . . . . . . . . 1503-1.6.5 Abluftströme in Verbindung mit Küchenlüftungsdecken . . . . . . . . . . . 1503-1.6.6 Kontrollrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1503-1.7 Abschätzen der Luftströme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1504-1.8 Hinweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1504-1.8.1 Thermische Behaglichkeit – Erträglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1504-1.8.2 Hygiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1504

3.7 Industrielle Absaugungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.7.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.7.2 Erfassungseinrichtungen und Absauganlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Freie Saugöffnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Freie Saugöffnungen mit Flansch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Saughauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Saugschlitze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Ventilatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Brand- und Explosionsgefahr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Geschwindigkeiten in Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.7.3 Geschwindigkeitsfelder bei Saugöffnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Freie Saugöffnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Saugöffnung mit Flansch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Saughauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.1 Oberhauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4.2 Seitenhauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 53 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 42: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

54 InhaltsverzeichnisBuch

-4.3 Unterhauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Saugschlitze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.7.4 Berechnungsgrundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Oberhauben über Tischen, Behältern, Bädern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Seitenhauben auf Arbeitstischen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Unterhauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Saugschlitze bei Bädern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

3.7.5 Ausführung der Erfassungseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Absaugen mittels Hauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.1 Oberhauben für Bäder, Herde, Abkühlflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.2 Schlitzabsaugung bei Bädern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.3 Badabsaugung mit Luftschleier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.4 Trockenöfen, Backöfen, Verbrennungsöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1.5 Putz- und Schleiftische . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Schweißen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Maschinenabsaugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.1 Schleif-, Polier- und Schwabbelscheiben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.2 Ölnebelabsaugung bei Werkzeugmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3.3 Holzbearbeitungsmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Sack- und Fassfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Transport und Bearbeitung von Schüttgütern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Zentrale Staubsauganlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Ortsveränderliche Erfassungselemente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

4 WARMWASSERVERSORGUNG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1505

4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1505

4.1.1 Aufgabe der Warmwasserversorgung (WWV) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1505

4.1.2 Anforderungen an die WWV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1505

4.1.3 Einteilung der WWV-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1505

4.1.4 Graphische Symbole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1506

4.1.5 Bestimmungen zur Sicherheit und Energieeinsparung . . . . . . . . . . . . . 1508

4.2 Wasser-Erwärmungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509

4.2.1 Einzel- und Gruppenversorgung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-1 Kohle- und ölbeheizte Speicherwassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-2 Elektrowassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-2.1 Tauchsieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-2.2 Elektrowarmwasserspeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-2.2.1 Offene Speicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1509-2.2.2 Geschlossene Speicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1511-2.3 Elektrodurchflußwassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1512-2.4 Elektrodurchlaufspeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1513-3 Gas-Wassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1514-3.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1514-3.2 Durchflußgaswassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1514-3.3 Gas-Vorratswasserheizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1515-3.4 Regel- und Sicherheitseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1516-3.5 Kombinierte Geräte für Wassererwärmung und Heizung . . . . . . . . . . 1517-3.6 Gasverbrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1518

4.2.2 Zentrale Wasser-Erwärmungsanlagen (ZWE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1518-1 Wasser-Erwärmungsanlagen nach dem Speichersystem . . . . . . . . . . . . 1518

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 54 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 43: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 55 Buch

-2 Warmwassererzeugungsanlagen nach dem Durchfluß-System . . . . . . 1521-3 Warmwasser-Temperaturbegrenzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1523-3.1 Innere Warmwasser-Temperaturbegrenzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1523-3.2 Äußere Warmwasser-Temperaturbegrenzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1524-4 Anschluß des Warmwassererzeugers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1524-4.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1524-4.2 Zentralheizungen mit einem Kessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1525-4.3 Sommer- und Winterkessel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1525-4.4 Fernheizungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1526-5 Zirkulationsleitung, Begleitheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1529-6 Rohrnetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1530

4.2.3 Wärmepumpen zur Warmwassererzeugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1532

4.3 Bestandteile der Wasser-Erwärmungsanlagen . . . . . . . 1534

4.3.1 Wärmeerzeuger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1534

4.3.2 Speicher-Wassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1538

4.3.3 Ladespeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1539

4.3.4 Durchfluss-Wassererwärmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1541

4.3.5 Mischapparate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1542

4.3.6 Korrosions- und Steinschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1543

4.3.7 Hygiene-Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1545

4.4 Berechnung derWasser-Erwärmungsanlagen . . . . . . . . . 1547

4.4.1 Warmwasserbedarf und Temperaturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1547

4.4.2 Wärmebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1551-1 Berechnung mit dem Gleichzeitigkeitsfaktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1551-1.1 Speichersystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1551-1.2 Durchflußsystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1552-1.3 Fernwärmeversorgung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1553-2 Berechnung nach der Leistungskennzahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1554-2.1 Einheitswohnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1555-2.2 Warmwasserbedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1556-2.3 Leistungskennzahl des Wassererwärmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1556-3 Berechnung nach der Verbrauchskurve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1557

4.4.3 Kesselleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1557

4.4.4 Speicherinhalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1559-1 Speichersystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1559-2 Durchflusssystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1560-3 Erfahrungsformeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1560

4.4.5 Speicherheizfläche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1561

4.4.6 Ausdehnungsgefäß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1562

4.4.7 Rohrnetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1562-1 Kaltwasser- und Warmwasserleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1563-2 Zirkulationsleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1567-2.1 Bemessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1567-2.2 Umwälzpumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1571-3 Heizleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1572-4 Überschlagswerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1572

4.4.8 Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1572

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 55 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 44: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

56 InhaltsverzeichnisBuch

5 KÄLTETECHNIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577

5.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577

5.2 Theoretische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1578

5.2.1 Kaltdampf-Kompressionskälteprozess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1578-1 Thermodynamische Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1578-2 Kreisprozess der Kaltdampfmaschine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1581-3 Energiebilanz, Temperaturdifferenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1586-4 Wirtschaftlichkeit, Leistungszahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1588

5.2.2 Kaltluft-Kompressionskälteprozess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1591

5.2.3 Absorptionskälteprozess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1592-1 Funktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1592-2 Energiebilanz, Temperaturdifferenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1593-3 Wirtschaftlichkeit, Wärmeverhältnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1593-4 Kreisprozess der Absorptionsmaschine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1594

5.2.4 Adsorptionskälteprozess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1595-1 Aufbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1595-2 Kreisprozess der Adsorptionskältemaschine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1597-3 Energiebilanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1598-4 Wärmeverhältnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1599

5.2.5 Dampfstrahlkälteprozess . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1599

5.2.6 Thermoelektrische Kälteerzeugung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1600

5.2.7 Primärenergie-Nutzungszahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1601

5.3 Betriebsmittel für Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1602

5.3.1 Kältemittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1602

5.3.2 Arbeitsstoffpaare für Absorptionsanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1610

5.3.3 Kältemaschinenöl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1612

5.3.4 Sole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1612

5.4 Bauelemente für Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1615

5.4.1 Verdrängungsverdichter (-kompressoren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1615-1 Hubkolbenverdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1615-2 Schraubenverdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1620-3 Rollkolbenverdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622-4 Drehkolbenverdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1622-5 Spiral-(Scroll)-Verdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1623

5.4.2 Turboverdichter (-kompressoren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1623

5.4.3 Verflüssiger (Kondensatoren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1628-1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1628-2 Wassergekühlte Verflüssiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1629-3 Luftgekühlte Verflüssiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1632-4 Verdunstungsverflüssiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1633

5.4.4 Verdampfer (Kühler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1634-1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1634-2 Verdampfer zur Kühlung von Wasser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1635-2.1 Rohrbündelverdampfer mit trockener Verdampfung . . . . . . . . . . . . . . 1635-2.2 Rohrbündelverdampfer für überfluteten Betrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1636

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 56 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 45: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 57 Buch

-3 Luftkühler für direkte Verdampfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1638-4 Plattenwärmeaustauscher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1639

5.4.5 Sonstige Bauteile im Kältemittelkreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1640-1 Kältemitteltrockner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1640-2 Kältemittelschaugläser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1640-3 Kältemittelsammler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1640-4 Ölabscheider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1641-5 Überhitzer (Wärmeaustauscher) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1641-6 Kompensatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1641-7 Ölheizung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1641

5.4.6 Verdichterantriebsmotoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1641

5.4.7 Mess-, Steuer- und Regelgeräte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1642-1 Kältemittelmengenregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1642-1.1 Kapillarrohre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1642-1.2 Thermostatisches Expansionsventil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1642-1.3 Elektronisches Expansionsventil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1644-1.4 Mehrfacheinspritzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1644-1.5 Schwimmerregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-1.6 Expansionsturbine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-2 Schaltende Regler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-2.1 Temperaturschalter (Thermostate) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-2.2 Druckschalter (Pressostate) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-2.3 Verbundsteuerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1645-3 Regler im Kältemittelkreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1646-3.1 Verdampfungsdruckregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1646-3.2 Temperaturregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1646-3.3 Startregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1647-3.4 Leistungsregler (Heißgasbeipassregler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1647-3.5 Magnetventile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1647-4 Kühlwasserregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1647-5 Sicherheitseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1648-5.1 Sicherheit gegen Überdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1648-5.1.1 Sicherheitsschalteinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1649-5.1.2 Druckentlastungseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1649-5.2 Unterdruckschalter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1649-5.3 Öldifferenzdruckschalter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.4 Überstromauslöser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.5 Wicklungsthermostate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.6 Motorvollschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.7 Druckrohrthermostat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.8 Frostschutzthermostat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-5.9 Strömungswächter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1650-6 Kondensat-Abführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1651

5.4.8 Wasserrückkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1651-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1651-2 Ausführung offener Rückkühlwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1654-3 Betrieb offener Rückkühlwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1656-4 Geschlossene Rückkühlwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1658

5.5 Ausführung von Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1660

5.5.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1660

5.5.2 Direkte Kühlung – Luftkühlanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1661-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1661-2 Kältesätze für Luftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1662

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 57 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 46: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

58 InhaltsverzeichnisBuch

-3 Kälteanlagen für Luftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1663-4 Luftkühlung mit Absorptionsmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1663

5.5.3 Indirekte Kühlung – Wasserkühlanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664-2 Wasserkühlung mit Hubkolbenverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1665-3 Wasserkühlung mit Schraubenverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1669-4 Wasserkühlung mit Turboverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1670-5 Wasserkühlung mit Absorptionsmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1672-6 Wasserkühlung mit Dampfstrahlmaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1676-7 Wasserkühlung thermoelektrisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1678

5.5.4 Thermische Antriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1678-1 Benzin- und Dieselmotoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1678-2 Gasmotoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1678-3 Gasturbinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1679-4 Dampfturbinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1679-5 Kombinierte Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1679

5.5.5 Fernkälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1680-1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1680-2 Fernkältezentralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1681-3 Heiz-Kraft-Kälte-Kopplung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1681-4 Kaltwassernetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1682-5 Kühlwassernetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1682

5.5.6 Kältemittel-Rohrleitungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1682

5.5.7 Kaltwasser-Rohrnetze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1686

5.6 Berechnung von Kälteanlagen zur Luftkühlung . . . . . . 1688

5.6.1 Dimensionierung der Kälteanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1688-1 Luftkühlanlagen für direkte Kühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1688-2 Indirekte Kühlung – Wasserkühlanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1688

5.6.2 Teillastverhalten von Kältemaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1689-1 Teillastbedingungen und Abnahmemessungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1689-2 Einfluß der Verflüssigungstemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1691-3 Einfluß der Wärmeaustauschflächen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1692-4 Teillastverhalten von Turboverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1693-5 Teillastverhalten von Schraubenverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1695-6 Teillastverhalten von Hubkolbenverdichtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1695-7 Teillastverhalten von Absorptionskältemaschinen . . . . . . . . . . . . . . . . . 1697-8 Teillastverhalten im Wärmepumpenbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1698-9 Aussagen zum Teillastverhalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1699

5.6.3 Auslegung der Kälteanlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1699-1 Investitionskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1699-2 Leistungsaufteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1700-3 Wärmerückgewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1702-4 Jahres-Energieverbrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1702

5.6.4 Kältespeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1703-1 Speicherdichte = Speicherkapazität (Kältespeicher) . . . . . . . . . . . . . . . 1704-2 Eisspeicher, Funktion, Aufbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1704-3 Auslegung des Kältespeichers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1706-4 Regelung und optimales Zeitprogramm (Eisspeicher) . . . . . . . . . . . . . 1708-5 Kosten, Wirtschaftlichkeit (Eisspeicher) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1708

5.6.5 Wärmerückgewinnung/Wärmepumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1710-1 Heizung mit Kältemittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1711

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 58 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 47: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 59 Buch

-2 Geschlossener Kühlwasserkreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1712-3 Zusätzlicher Heizwasserkreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1712-4 Wirtschaftlichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1713

5.7 Regelung von Luftkühlanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1715

5.7.1 Regelung bei direkter Luftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1715-1 Ein-/Aus-Schaltung des Verdichters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716-2 Saugdruckregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716-3 Temperaturregler im Kältekreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716-3.1 Thermostatisches Expansionsventil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1716-3.2 Elektronisches Expansionsventil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1717-4 Leistungsregler im Kältekreislauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1718-5 Luftseitige Beipass-Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1718-6 Regelung mit Verdampfer-Unterteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1719-7 Leistungsgeregelte Verdichter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1719-8 Regelung von Temperatur und Feuchte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1720-9 Regler für Kälteanlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1721

5.7.2 Regelung bei indirekter Luftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722-1 Kaltwasser-Mengenregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722-2 Kaltwasser-Beimischregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1722-3 Luftseitige Beipass-Regelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1723

5.7.3 Regelung des Kaltwasserkreislaufes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1723-1 Kaltwasserkreislauf mit einer Pumpe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1724-2 Kaltwasserkreislauf mit mehreren Pumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1724

5.7.4 Regelung der Wasserkühlsätze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1725

5.8 Aufstellung von Kälteanlagen, Maschinenraum, Geräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1727

5.8.1 Aufstellungsbereiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1728

5.8.2 Kälteübertragungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1729

5.8.3 Kältemittelgruppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1729

5.8.4 Aufstellungsvorschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1731

5.8.5 Maschinenraum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1732

5.8.6 Geräuschentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1734

6 Gesetze, Normen, Richtlinien, Bücher, Institutionen, Einheiten, Formelzeichen, Umrechnungen . . . . . . . . . . . . 1735

6.1 Deutsche bundes- und landesgesetzliche Regelungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1735

6.1.1 Rechtsgebiete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Bauordnungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Bauplanungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Sicherheits- und Gewerberecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Immissions- und Umweltschutzrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Natur-, Wald-, Wasser- und Straßenrecht sowie ähnliche

Rechtsgebiete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Sonstige Rechtsgebiete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Verfahren- und Gebührenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.1.2 Honorarordnung (HOAI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1736

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 59 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 48: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

60 InhaltsverzeichnisBuch

6.1.3 Verdingungsordnungen für Leistungen (VOL und VOF) . . . . . . . . . . . 1737-1 Verdingungsordnung für Leistungen

– ausgenommen Bauleistungen – (VOL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1737-2 Verdingungsordnung für freiberufliche Leistungen (VOF) . . . . . . . . . 1738

6.1.4 Verdingungsordnung für Bauleistungen (VOB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1738

6.1.5 Energieeinsparverordnungen EnEV 2002, 2004, 2007 und 2009 . . . . . 1739-1 Inhaltsübersicht der EnEV 2002 in Kurzform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1739-2 Inhaltsübersicht der EnEV 2007 in Kurzform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1742-2.1 Inhaltsübersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1742-2.2 Die wichtigsten Aspekte und Forderungen der neuen EnEV 2007 . . . . 1743-3 Inhaltsübersicht der EnEV 2009 in Kurzform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1744-3.1 Inhaltsübersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1744-3.2 Die Änderungen der EnEV im Überblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1744-4 Kommentar zur EnEV 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1745-4.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1745-4.2 Die EnEV für Wohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747-4.2.1 Neuerungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747-4.2.2 Begriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747-4.2.2.1 Heizwärmebedarf (auch: Nutzenergiebedarf für Heizen) . . . . . . . . . . . 1747-4.2.2.2 Heizenergiebedarf (auch: Endenergiebedarf für das Heizsystem) . . . . 1747-4.2.2.3 Endenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.2.4 Primärenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.3 Haupt-Anforderungsgröße Primärenergiebedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.4 Übersicht über Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.4.1 Neu zu errichtende Wohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.4.2 Wohngebäude- und Anlagenbestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.4.3 Anlagentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1748-4.2.5 Gegenüberstellung der Berechnungsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1749-4.2.6 Erneuerbare-Energien-Wärmegesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1750-4.3 Anforderungen für Wohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1751-4.3.1 Jahres-Primärenergiebedarf und spezifischer

Transmissionswärmeverlust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1751-4.3.2 Sommerlicher Wärmeschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1753-4.3.3 Gebäudebestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1754-4.3.4 Heizungstechnische Anlagen, Warmwasseranlagen und

Wärmeverteilung, Anrechnung von Strom aus erneuerbaren Energien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1755

-4.3.5 Raumluftkühlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1755-4.3.6 Energieausweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1756-4.3.7 Umsetzung der EnEV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1756-4.4 Berechnung des Jahres-Heizwärmebedarfs für Wohngebäude

gemäß DIN V 4108-6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757-4.4.1 Monatsbilanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757-4.4.2 Wärmebrücken und Luftdichtheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1757-4.4.2.1 Transmissionswärmeverluste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1758-4.4.2.2 Lüftungswärmeverluste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1759-4.4.3 Wärmespeicherfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1760-4.4.3.1 Ausnutzungsgrad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1760-4.4.3.2 Nachtabschaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1760-4.4.4 Maßbezüge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1761-4.5 Berechnung des Jahres-Primärenergiebedarfs für Wohngebäude

gemäß DIN V 4701-10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1762-4.5.1 Anlagentechnische Einflussgrößen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1764-4.6 Variationen baulicher und anlagentechnischer Ausführungen . . . . . . 1765-4.6.1 Bauliche Randbedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1765

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 60 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 49: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

Inhaltsverzeichnis 61 Buch

-4.6.2 Anlagentechnische Randbedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1766-4.6.3 Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1767-4.7 Planungs- und Ausführungsempfehlungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1768-4.7.1 Einbeziehung baulicher und anlagentechnischer Randbedingungen

im früheren Planungsstadium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1768-4.7.2 Wärmebrücken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1768-4.7.3 Luftdichtheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1768-4.7.4 Anlagentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1769-4.7.5 Nachweisverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1769-4.8 Einflussgrössen auf den Primärenergiebedarf von Wohngebäuden . . . 1770-4.8.1 Bauliche Einflüsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1770-4.8.2 Anlagentechnische Einflüsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1770-4.8.3 Nutzungsbedingte Einflüsse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772-4.9 Die EnEV für Nichtwohngebäude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772-4.9.1 Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772-4.9.2 Berechnungsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772-4.9.3 Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1773-4.9.4 Vereinfachtes Nachweisverfahren für Nichtwohngebäude . . . . . . . . . . 1774-5 LITERATUR zu Abschnitt 6.1.5-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1775

6.1.6 DIN EN 832 Wärmetechnisches Verhalten von Gebäuden Berechnung des Heizenergiebedarfs von Wohngebäuden . . . . . . . . . . . 1776

6.2 Europäische Regelungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1781

6.3 Deutsche, europäische und internationale Normung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1782

6.3.1 Definitionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1782

6.3.2 Zugang zu DIN-Normen und anderen technischen Regeln . . . . . . . . . 1783

6.4 Regeln, Richtlinien und Veröffentlichungen verschiedener Institutionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1784

6.5 Bücher und Zeitschriften der Heizungs- und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.1 Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Meteorologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Hygiene (thermische Behaglichkeit/Wärmephysiologie) . . . . . . . . . . . → CD-3 Wärmetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-4 Strömungslehre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-5 Akustik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-6 Meßtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-7 Regelungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-8 Energie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-9 Umweltschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-10 Korrosions- und Steinschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-11 Kosten- und Wirtschaftlichkeitsrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-12 Bauphysik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-13 Planung bis Instandhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.2 Heizungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.3 Lüftungs- und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.4 Wärmepumpen, Sonnenenergie, Wärmerückgewinnung u.a. (Umweltenergienutzung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.5 Kalt- und Warmwasser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 61 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20

Page 50: 004 RecknagelIVZ buch -  · PDF file16 Inhaltsverzeichnis Buch-2.2 Erzwungene Flüssigkeits- oder Gasströmung um Platten und Rohre . 200-2.2.1 Längsüberströmte Platten

62 InhaltsverzeichnisBuch

6.5.6 Kältetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.7 Technische Gebäudeausrüstung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.5.8 Zeitschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.6 Vereinigungen, Verbände, Schulen und Institute . . . . → CD

6.6.1 Technisch-Wissenschaftliche Vereinigungen und Institute . . . . . . . . . → CD-1 Deutschland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Ausland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.6.2 Wirtschaftliche Vereinigungen und Verbände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Deutschland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Ausland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.6.3 Staatliche, kommunale und internationale Institutionen . . . . . . . . . . . → CD

6.6.4 Lehranstalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-1 Technische Hochschulen und Universitäten sowie

Gesamthochschulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-2 Fachhochschulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD-3 Technikerschulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → CD

6.7 Einheiten und Formelzeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1788

6.7.1 Einheiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1788

6.7.2 Formelzeichen nach früheren Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1789

6.7.3 Formelzeichen nach neueren Normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1790

6.8 Umrechnungstabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1792

Sachverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1797

Diagramm-Einschlagtafeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1825

004_RecknagelIVZ_buch.fm Seite 62 Mittwoch, 11. August 2010 8:10 20