Newsletter Volume.19/No.6 August-September 2020 1 NIAH

ต�งแตปลายป 2562 ไดเกดการระบาดคร�งใหญ

ของไวรสโคโรนาสายพนธ�ใหมท�กอใหเกด

โรคตดเช�อ COVID-19 ซ�งปจจบนเช�อไวรส

ดงกลาวไดแพรกระจายไปท�วโลกและยงคงมแนวโนมของอตราการ

ปวยและการเสยชวตท�เพ�มสงข�นอยางตอเน�องในหลายประเทศ โดย

จากผลการศกษาพบวาไวรสโคโรนาสายพนธ�ใหมน� มลำาดบทาง

พนธกรรมท�คลายคลงกบไวรสโคโรนาท�กอใหเกดโรคซาร�ส (SARS;

Severe Acute Respiratory Syndrome) เม�อป 2546 ซ�งสนนษฐานวา

มตนกำาเนดมาจากไวรสโคโรนาในคางคาว เชนเดยวกบเช�อไวรสอ�น ๆ

ท�มคางคาวเปน Reservoir host เชน Ebola, SARS, MERS, Rabies,

Nipah virus เปนตน ดวยเหตน�เองจงเกดคำาถามข�นมากมายวา เหตใด

คางคาวจงเปนแหลงรวมของเช�อไวรสท�กอใหเกดโรคท�รายแรงท�งใน

มนษย�และสตว�อ�น ๆ มากมาย แตตวมนเองกลบไมมการแสดงอาการใด ๆ

และทำาใหระบบภมคมกนของคางคาวกลายเปนส�งท�นกวทยาศาสตร�หลาย ๆ คนใหความสนใจและพยายามทำาการศกษา

เพ�อใหเกดความเขาใจและหาทางปองกนโรคระบาดในมนษย�ท�อาจเกดข�นตอไปไดในอนาคต

ทมา: https://www.scientificamerican.com

Newsletter Volume.19/No.6 August-September 2020 2 NIAHNewsletter Volume.19/No.6 August-September 2020 2 NIAH

ภมค�มกนแบบไมจำำ�เพ�ะ (Innate Immunity) ในค��งค�ว

โดยท�วไปแลวเม�อไวรสเขาสรางกายโฮสต�ในชวงแรกระบบภมคมกนของโฮสต�จะสงสญญาณผานตวรบ (Receptors)เพ�อไปกระตนเซลล�ในระบบภมคมกนใหสราง Antiviral cytokines หรอ Pro-inflammatory cytokines เพ�อตอบสนองตอการบกรกของส�งแปลกปลอมท�เขาสรางกาย โดยไวรสหลายชนดมความสามารถในการกระตนกระบวนการอกเสบมากเกน จนสงผลใหเกดความเสยหายตอเน�อเย�อและอวยวะตาง ๆ ของโฮสต�เอง แตระบบภมคมกนของคางคาวน�นมกลไกท� แตกตางจากมนษย� คอ สามารถจำากดกระบวนการอกเสบท�จะสรางความเสยหายตอเซลล�ของโฮสต�น�ได โดยลดการ กระตนกระบวนการผลต Pro-inflammatory cytokines ตาง ๆ เชน IL-1β, IL-8, TNF-α และลดการกระตนโปรตน NLR family pyrin domain containing 3 (NLRP3 inflammasome) ทำาใหคางคาวมกระบวนการอกเสบท�นอยมากเม�อเกดการตดเช�อนอกจากน�การตอบสนองของระบบภมคมกนตอไวรส (Antiviral effect) โดยระดบของ Type I Interferon (IFN) ในคางคาวยงมกลไกท�เรยกวา Always “ON” Interferon signaling ทำาใหมนสามารถคงระดบของ IFN ในรางกายไดอยตลอดเวลาแมวาจะไมมการตดเช�อในรางกาย และเม�อมการตดเช�อระดบของ IFN กสามารถเพ�มข�นไดรวดเรวกวาในมนษย� ทำาใหมผลไปเพ�มการแสดงออกของ Interferon-stimulated genes (ISGs) ผาน JAK-STAT pathway เกดเปน Antiviral effect เพ�อตอสกบไวรสและจำากดการเพ�มจำานวนของไวรสภายในเซลล�ของโฮสต�ไดทนท ดงน�นไวรสจงสามารถเพ�มจำานวนและอาศยอยภายในเซลล�ของคางคาวไดอยางยาวนานโดยท�ไมสรางความเสยหายแกตวโฮสต� (รปท� 1)

รปท� 1 แสดงแผนภาพการตอบสนองของระบบภมคมกนของเซลล�คางคาวเม�อไดรบ RNA virus (Banerjee et al., 2020)

ระบบภมค�มกนแบบจำำ�เพ�ะ (Adaptive Immunity) ในค��งค�ว

การตอบสนองของระบบภมคมกนแบบจำาเพาะในคางคาวน�น พบวาเมดเลอดขาวและเซลล�ตาง ๆ ในระบบภมคมกนสามารถจดจำาส�งแปลกปลอมท�เขาสรางกายไดจำาเพาะและยาวนานข�น ท�งน�คางคาวแตละสายพนธ�จะมการตอบสนองของระบบภมคมกนตอไวรสท�แตกตางกนไป ข�นกบชนดและสายพนธ�ของมน โดยท�อวยวะนำ�าเหลอง (Lymphoid organ) ของคางคาวมววฒนาการท�ทดเทยมกบสตว�เล�ยงลกดวยนมอ�นท�วไป ทำาใหเซลล�เมดเลอดขาวของมนสามารถเพ�มจำานวนและพฒนาไดอยางสมบรณ� เพ�อพรอมรบมอกบเช�อโรคท�เขาสรางกายและปองกนการแพรกระจายของเช�อโรคในรางกาย เมดเลอดขาวของคางคาวมการพฒนาของ B lymphocytes และ T lymphocytes ชนด Cytotoxic T cell และ T helper cell รวมไปถง Antigen presenting cell (APC) ท�สมบรณ� สามารถหล�งสาร Cytokine และ Chemokine ตาง ๆ ท�เมดเลอดขาวใชเปนตวกลางในการตดตอส�อสารกนระหวางเซลล�เพ�อตอบสนองตอการตดเช�อได จนทำาใหเซลล�เมดเลอดขาวสามารถทำาหนาท�ในการปองกนส�งแปลกปลอมตางๆไดอยางมประสทธภาพ แตอยางไรกตามจากการศกษาพบวาในคางคาวยงมการรวมตวกนของเซลล�เมดเลอดขาวหลงไดรบเช�อไวรสเกดข�นชากวาในมนษย� (Delayed recruitment of lymphocyte)

Newsletter Volume.19/No.6 August-September 2020 3 NIAH

ภมคมกนของคางคาวอาจเปนอกหน�งความหวงท�ทำาใหเราสามารถคนพบวธในการยบย�งและปองกนการระบาดของโรคอ�น ๆ ตอไปในอนาคตกเปนได ซ�งถงแมวาเช�อไวรสจะอาศยอยรวมกบคางคาวมายาวนาน แตการแพรกระจายของไวรสจากคางคาวมาสมนษย�ท�เพ�มมากข�นในทกวนน� อาจมความเก�ยวของกบสตว�อ�นท�เปนตวกลาง (Intermediate host) นำาพาเอาเช�อจากคางคาวมาสมนษย�กเปนได ซ�งกลไกการตอบสนองของ Intermediate host ตอไวรส กยงคงเปนคำาถามท�เราตองหาคำาตอบกนตอไป

เอกส�รอ��งองBanerjee, A., Baker, M. L., Kulcsar, K., Misra, V., Plowright, R.,

& Mossman, K. (2020). Novel Insights Into Immune Systems of Bats. Frontiers in immunology, 11, 26.

Calisher, C. H., Childs, J. E., Field, H. E., Holmes, K. V., & Schountz, T. (2006). Bats: important reservoir hosts of emerging viruses. Clinical microbiology reviews, 19(3), 531–545.

Peel, A.J., Baker, K.S., Hayman, D.T. et al. (2018). Support for viral persistence in bats from age-specific serology and models of maternal immunity. Sci Rep, 8, 3859.

Schountz, T., Baker, M. L., Butler, J., & Munster, V. (2017) Immunological Control of Viral Infectious in Bats and the Emergence of Viruses Highly Pathogenic to Humans. Frontiers in immunology, 8,1098.

Subudhi, S., Rapin, N., & Misra, V. (2019). Immune System Modulation and Viral Persistence in Bats: Understanding Viral Spillover. Viruses, 11(2), 192.

รปท� 2 แสดงความหลากหลายของยน Immunoglobulin ในสวน VDJ segment ในมนษย� สกร และ คางคาว (Schountz et al., 2017)

การตอบสนองของแอนตบอดในคางคาวพบวามการสราง Antibody จาก Plasma cell ซ�งจะมความจำาเพาะตอเช�อไวรสตาง ๆ และมความสามารถในการจบและทำาลายฤทธ�ของไวรสหรอส�งแปลกปลอมท�เขาสรางกายได อกท�งสามารถถายทอดไปสลกไดเชนเดยวกบในสตว�เล�ยงลกดวยนมท�วไป แตจะมระดบไตเตอร�ตำ�ากวาและมการสรางแอนตบอดไดชากวาในมนษย� ทำาใหเกด Viral neutralization ท�ชากวา สงผลใหมนสามารถแพรกระจายเช�อไวรสไดนานข�น และถงแมวาระดบแอนตบอดจะลดลงตามเวลา แตกถอวายงคงอยในระดบท�สามารถปองกนโรคได นอกจากน�เม�อไดศกษาลกลงไปถงระดบยนของ Immunoglobulin กพบวาในคางคาวมความหลายหลายของยนในสวน Variable region ท�มากกวาใน Immunoglobulin ของมนษย� ทำาใหสามารถเพ�มความจำาเพาะในการจบแอนตเจนไดหลากหลายมากข�นอกดวย (รปท� 2)

ดวยขอจำากดหลายอยางทำาใหการศกษาระบบภมคมกนในคางคาวน�น มคอนขางจำากดและยงคงมอะไรอกหลายอยางท�นกวทยาศาสตร�กยงไมทราบแนชด แตดวยกลไกการตอบสนองของระบบภมคมกนของคางคาวท�แตกตางไปจากมนษย�และสตว�เล�ยงลกดวยนมอ�น ๆ ท�ง Innate immunity และ Adaptive immunity ท�กลาวมาขางตนน�เองทำาใหคางคาวสามารถจำากดปรมาณการแพรกระจายของเช�อไวรสและสามารถถายทอดภมคมกนภายในฝงไดอยางยาวนาน กลาวคอระบบภมคมกนของคางคาวสามารถทำาหนาท�ไดไมมากเกนไปและไมนอยเกนไป จงเสมอนเปนการสรางความสมดลระหวางตวคางคาวเองและไวรสใหสามารถอยรวมกนไดโดยท�ไมสรางความเสยหายใหกบตวเอง จนมนสามารถปรบตวและรบมอกบโรคตาง ๆ ไดเปนอยางด ดวยเหตน�คางคาวจงจดวาเปน Reservoir host ของโรคท�สำาคญ และเปนอนตรายรายแรงตอมนษย� ซ�งสงผลใหเกดความเสยหายไปในวงกวาง ท�งทางสาธารณสข เศรษฐกจ และสงคม ดงเชนการระบาดของเช�อ COVID-19 ขณะท�ท�งโลกต�งความหวงวาการพฒนาวคซนจะเปนเคร�องมอท�นำามาใชตอสกบเช�อ COVID-19 ไดน�น การศกษาทางดานระบบ ท�มา: http://www.nsm.or.th

Newsletter Volume.19/No.6 August-September 2020 4 NIAH

จดหมายขาวสถาบนสขภาพสตวแหงชาต ISSN 1685-2206

วตถประสงค เพอเผยแพรวชาการดานสขภาพสตวโดยเปนสอกลางแลกเปลยนขาวสารวชาการเสนอแนะแนวทาง

การแกปญหาดานสขภาพสตวและการเลยงสตว รวมทงการประชาสมพนธกจกรรมดานสขภาพสตว

สถาบนสขภาพสตวแหงชาต กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

เกษตรกลาง เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2579-8908-14 โทรสาร.0-2579-8918-19

นายสตวแพทยสรวศ ธานโต อธบดกรมปศสตว

นายสตวแพทยเชาวฤทธ บญมาทต ผอำานวยการสถาบนสขภาพสตวแหงชาต

หวหนากลม / สวน / ศนย /ฝาย สถาบนสขภาพสตวแหงชาต

นายสตวแพทยนพพร โตะม (บรรณาธการ)นายสตวแพทยเจษฎา รตโณภาสสตวแพทยหญงจนทรา วฒนะเมธานนทนายสตวแพทยเจษฎา จลไกวลสจรตสตวแพทยหญง ดร.รงรตน ไสยสมบต

สตวแพทยหญงชญาน เจนพานชยนายสตวแพทยเอกรนทร คงขำานายสตวแพทย ดร. กรสลย พรรคทองสขสตวแพทยหญงกฤดากร วงษทองสาล

นางสาวพนม ใสยจตรนางสาวปยะวรรณ เกดพนธนางสาวชนกพร บญศาสตรนายพลกฤต มหานาม

สามารถหาขอมลเรองทลงจดหมายขาวปยอนหลงเพมเตมไดท http://niah.dld.go.th

ในราชการกรมปศสตว ชำาระคาฝากสงเปนรายเดอน

ใบอนญาตท 1/2521

ไปรษณยโทรเลขราชเทวสถาบนสขภาพสตวแหงชาต

กรมปศสตว จตจกร กทม. 10900

ท กษ 0609/พเศษ

จดพมพและเผยแพร

กองบรรณาธการ

สำานกงาน

กำาหนดออก

พมพท

ฝายถายทอดเทคโนโลย กลมบรหารจดการสขภาพสตว สถาบนสขภาพสตวแหงชาต

กลมบรหารจดการสขภาพสตว สถาบนสขภาพสตวแหงชาต เกษตรกลาง จตจกร กรงเทพฯ 10900

ปละ 6 ฉบบ ทกๆ 2 เดอน ฉบบละ 1,200 ชด

บรษท บยอนด พบลสชง จำากด

เจาของ

ทปรกษา