สรปความ“The State is Dead : Long Live the State”

Chapter 1และ

“The Myth of the Powerless State” Chapter 7ของ Linda Weiss

บทความทงสองชนนนนปรากฏอยในหนงสอเรอง “The Myth of the Powerless State : Governing the Economy in a Global Era” ซงผสรปพบวามสาระทสำาคญดงน

Kenichi Ohmae (1995) กลาววา รฐชาต “ [nation state] ไดกลายเปนสงทไมเปนธรรมชาตโดยทำาหนาทอยางผดปกตซงเปนตวแสดงหรอตวกระทำา [actor] ในเศรษฐกจทเปนสากล ... เมอไมนานมานหนวยนยามเหลานถกนำามาคดพจารณาในเชงกจกรรม”

ผเขยนไดกลาวไววา ถาโครงสรางเปลยน ปจจยภายในตางๆ “กยอมเปลยนไปดวย ”

อยางไรกดผเขยนเหนวา จรงๆ แลวนน รฐ ไดเสอมไปโดย“ ”ตวมนเองหลายครงแลว สบเนองจากรฐนนไมใชสงททกคนจะนยมชมชอบตลอดเวลา แตการสญสลายนมไดเกดขนเพราะวามมมมองใหมๆ เกดขนมาสกเทาใดนก แตเปนผลจากการถกกลาวหาจากการทโลกนนใหญขนเนองจากการเคลอนไหวทางสงคม (social movement) และการทำาใหเปนประชาธปไตย (democratization) ไปจนถงการรวมกลมภมภาคใหมอยาง EU (European Union) และความเปนโลกาภวตนของตลาด (globalization of market)

1

เอกสารประกอบการสอนวชารฐและอำานาจรฐ โดย อ.ดร.ชาญชย จตรเหลาอาพร

การปฏเสธรฐ (state denial) หมายถง ความแพรหลายของสวสดการ (welfare) นนลดนอยถอยลง (diminution) หรอถกแทนท (displacement) รฐดวยทงอำานาจของตวกระทำาตางๆ ทงภายในประเทศและระหวางประเทศ

ความสามารถของรฐ (state capacity) มกจะกลาวถงขดความสามารถโดยทวไปของรฐทแสดงออกทงภายในและภายนอกประเทศ หรอไมกในทางอตสาหกรรม การตางประเทศหรอนโยบายภาคสงคม ทงนในสวนของความสามารถภายในรฐนน การเปลยนผานกลยทธตางๆ จะทำาใหเกดขอไดเปรยบในการแขงขน (competitive advantage) ซงความสามารถของรฐคอหนาทหนงของเศรษฐกจแบบเปด ทใหเศรษฐกจนนเปดหรอใหเปนลกษณะขามชาต และกเปนรฐทออนในการควบคมการเปลยนแปลงทางดานอตสาหกรรม ทงนจะพบวาถารฐนนออนในการตอบสนองตอความเปลยนแปลงในระดบประเทศ (international change) กจะทำาใหมองเหนวาสญญะทแสดงถงพลงเพยงเลกนอยเทานนในการควบคมความเปนสากลมากกวาความออนแอทยงคงมอยกอนหนานในสถาบนการปกครองตางๆ ทเชอมโยงกนภายในประเทศ

นอกจากทกลาวมาขางตนแลวนน สงทรฐชาตตางๆ ตองเผชญและทาทายใหปรากฏขนมาในรฐกคอ (1) การแขงขนในดานกองทพ [military competition] (2) การทำาใหเปนอตสาหกรรม [industrialization] (3) การสรางชาต [nation-building]

ในบรบทดงเดมนนโลกาภวตน (globalization) หรอ การขามชาต (transnationalism) เพอเปนทนนยม (capitalism) และ การสรางรฐ (state formation) ซง

2

กระบวนการเหลานเปนรฐนนคมชวตในทางสงคมไว (social life) จนเปนการทำาใหเกดโครงสรางทจำาเปนสำาหรบการพฒนาของเศรษฐกจทนนยมสมยใหม

ในบทท 7 นนผเขยนพยายามศกษาถงมายาคตของการไรอำานาจรฐทนำาไปสขอถกเถยงหลกวาขดความสามารถของรฐนนเปนประโยชนในเศรษฐกจขามชาต (internationalized economy) ซงบทนเสนอใหเหนวารฐเขมแขง (strong state) มแนวโนมทจะเปนผชวยเหลอ (midwives) มากกวาทจะเปนเหยอของโลกาภวตน ดงนนจงพบวารฐเขมแขงอยางญปนและ NICs นนพยายามดดแปลงแรงกดดนภายนอกเพอการเปลยนแปลง (เชน การปรบปรงอตราการแลกเปลยน [currency realignment], การโตแยงทางการคา [trade dispute], และการบรณาการทางเศรษฐกจ [economic integration]) ดวยการตดตามกลยทธระดบนานาชาตรวมกบภาคธรกจของประเทศนนๆ

ทงนผเขยนไดยกใหเหนวา หลกพนฐาน 5 ประการหลกๆ ทชใหเหนวาประเทศทกาวหนาทเปนความรวมมอของการเปลยนแปลงดานอตสาหกรรมและทำาใหเกดขอไดเปรยบในดานอตสาหกรรมดำาเนนตอไป ซงประกอบดวย (1) การตดตามถงผลตภณฑใหมๆ และเทคโนโลยทมศกยภาพ (2) การสงเสรมอตสาหกรรมเกดใหม ทเรยกวาอตสาหกรรมชนสงในอนาคต โดยเฉพาะอยางยงเทคโนโลยชวภาพ, ไมโครอเลคทรอนค และ new materials (3) การรกษาใหโครงการการลงทนระยะยาวดำาเนนตอไปเพอใหอตสาหกรรมตางๆเตบโตเตมท หรอไมกใหเปนการซอขายหรอยกระดบของโรงงานหรออปกรณตางๆ ทมอยเดม (4) การรบคนของเสยแกผแขงขนในกลยทธของ

3

อตสาหกรรม (5) การชวยเหลออตสาหกรรมทกำาลงอยในขาลง โดยเรยกวาเปน การปรบตวทางดานอตสาหกรรม “ ”

สรปความ“The State is the State1”

ของ Susan Strangeจากหนงสอ “The Retreat of the State : the

Diffusion of Power in the World Economy”

ผสรปพบวาบทความนมสาระทสำาคญดงน แตเดมนนรฐเปนผวางกฎเกณฑและควบคมตลาด แตใน

ปจจบนนนไดแปรเปลยนไป คอตลาดนนมบทบาทเหนอรฐ จงทำาใหรฐนนเปราะบางมากขน

ทงนหากประเดนเรองรฐนนเปลยนแปลงไปกระทงรฐไมมบทบาทเลยนนในวงวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศไดตระหนกถงประเดนปญหาสำาคญๆ 4 ประการ คอ (1) ประเดนปญหาเรองบรรษทขามชาตขนาดใหญจะมความสำาคญเทากบรฐ (2) ประเดนปญหาเรองรฐทเคยเปนตวแสดงเดยวๆ จะกลายเปนเรองเหตผล (3) ประเดนความมนคงทางเศรษฐกจโลกและสงคมโลกจะถกละเลย และ (4) ประเดนเรองความเปนปจเจกชนทขาดความเปนปกแผนในสงคม หรอปญหาการไรอตลกษณ (identity)

ความรบผดชอบของรฐม 10 ประการคอ (1) ความผดรบชอบของรฐในการปกปองดนแดนจาก

การรกรานของตางชาต ทมความสมพนธกบสทธของการเสยสละชวตของปจเจกชน

4

(2) ความผดรบชอบของรฐในการรกษาคาเงนในระบบอตราการแลกเปลยน

(3) ความผดรบชอบของรฐในการเลอกรปแบบการพฒนาในเชงทนนยมทเหมาะสม

(4) ความรบผดชอบของรฐในการปรบใหแนวโนมเศรษฐกจการตลาดมความเหมาะสมทงในชวงเศรษฐกจขาขนและขาลง

(5) ความรบผดชอบของรฐในการเตรยมเครอขายทปลอดภยแกเศรษฐกจระบบตลาด

(6) ความรบผดชอบของรฐในการจดเกบภาษ(7) ความรบผดชอบของรฐในการควบคมการคาระหวาง

ประเทศโดยเฉพาะดานการนำาเขา(8) ความรบผดชอบของรฐในการสรางระบบอำานวยความ

สะดวก (infrastructure)(9) ในการแขงขนในตลาดโลกตองการสงแวดลอมทม

การแขงขนภายในประเทศดวย (10) รฐเทานนทมความชอบธรรมในการใชอำานาจความรนแรงตอพลเมองได

สรปความ “วพากษสงคมไทย”

ของ เอนก เหลาธรรมทศน, เสกสรรค ประเสรฐกล, อานนท กาญจนพนธ,

และ ดเรก ปทมสรวฒนจากหนงสอ วพากษสงคมไทย“

5

หนงสอเลมนประกอบไปดวยบทความตางๆ จากนกคดนกวพากษทง 4 ทาน ซงแตละทานไดแสดงทศนะตางๆ ผานบทความดงน

1. เอนก เหลาธรรมทศน เขยนบทความเรอง การปฏรป“การเมองเศรษฐกจ: สรางพนธมตรประชาธปไตย”

2. เสกสรรค ประเสรฐกล เขยนบทความเรอง พฒนาการของ“ความสมพนธระหวางรฐกบสงคมในประเทศไทย: แงคดเกยวกบพลวตรทางการเมอง และการพฒนาประชาธปไตย”

3. อานนท กาญจน-พนธ เขยนบทความเรอง การเปลยนแปลง“ทางสงคมกบศกยภาพของชมชนไทย”

4. ดเรก ปทมสรวฒน เขยนบทความเรอง วพากษสงคม“เศรษฐกจไทยในอนาคต: ศกยภาพและปญหา”

อยางไรกด บทความตางๆ เหลานจะพบวาเปนงานเขยนทเกดขนกอนการเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจของไทย (พจารณาจากปทตพมพ 2538/ผเขยน) ทงน สาระพอสงเขปของแตละบทความทอาจพอจะก ล า ว ส ร ป ไ ด ด ง น

การปฏ ร ปการเมองเศรษฐก จ : สร างพนธมตรประชาธป ไตย

ในการปฏรปการเมองและเศรษฐกจเพอใหประชาธปไตยลงตวเขาก นได อยางเหมาะสมน น ผ เข ยนไม เหนด วยก บฐานคต ต อไปน

1. ประชาธปไตยลมเหลวเพราะผนำาทางการเมองกลมตางๆ แยงชงอำานาจและผลประโยชนกน โดยไมคำานงถงหลกประชาธปไตย ซงกลาวอกนยหนงไดวาทางออกของปญหาประชาธปไตยมไดอยทการเปลยนแปลงผน ำา (leadership) เป นหลกแตอยท การเปลยนแปลงผตาม (followership) หรอฐานทสงใหผนำาหรอน ก ก า ร เ ม อ ง ข น ส อ ำา น า จ ม า ก ก ว า

6

2. ผเขยนไมเช อวาประชาธปไตยลมเหลว เพราะรปการความคดจตสำานก หรอวฒนธรรมทางการเมองทไมถกตองของกลมฝายตางๆ สบเนองจากผเขยนยอมรบวาการเปลยนวธคดและคานยมเปนเร องสำาคญแตเชอวาแมความคดจะดปานใดกตาม หากไรซงปจจยเศรษฐกจการเมองทสอดคลองรองรบ ยอมอยไดไมนาน ทงยงเชอวากลไกของสถาบนการเมองสามารถปรบเปลยนใหเจตนาเยยงปถชนทวไป ซ งมทงเพอสวนตวและเพอสวนรวมปะปนกน กลายเปนการกระทำาอนเปนประโยชนตอสวนรวมหรอส อ ด ค ล อ ง ก บ ห ล ก ก า ร ไ ด

3. ผเขยนไมเชอวาการปฏรปทดทสดคอการทำาใหระบอบของเราเปนประชาธปไตยทสด เพราะผเขยนเหนวาประชาธปไตยทดนนไมเพยงแตถกตอง ชอบธรรมตามหลกสากลเทานน หากยงตองคำานงถงประเพณวฒนธรรมไทย และทสำาคญทสดตองสอดคลองกบดลกำาลงทเปนจรงในสงคม (กลมอำานาจตางๆ) ใหเขามาแขงขนตอส หรอแสดงพลงทางการเมองผานกลไกกตกาในระบอบใหมากทสด ฉะนนการจะรแตเพยงวาประชาธปไตยในอดมคตเปนอยางไรเทานนยงไมพอ ยงตองพจารณาลกษณะทางสงคมวทยากบประวตศาสตรความเปนมาของประชาธปไตย และกำาหนดยทธวธการสรางประชาธปไตยใหเหมาะสมอกดวย นนคอ ตองสนใจ democratization ไปพรอมๆ กบ democracy ด ว ย

นอกจากนผเขยนเหนวา จากการทประชาธปไตยยงไมลงตวในทกวนน กเพราะชนชนกลางและชาวนาชาวไรซ งเปนฐานทางสงคมเขามาขบเคยวทางการเมอง อกทงระหวางคณะทหารและพรรคการเมองอยในปจจบน มองประชาธปไตยไมเหมอนกน เกดเปนความขดแยงและการไมยอมรบกนโดยไมรตว และความขดแยงนเองไดเปนเหตมลฐานททำาให

7

การเมองไทยในชวงหนงทศวรรษทผานมา (กอน 2538/ผสรป) เหวยงไปมาระหวางเผดจการทลาหลงกบประชาธปไตยทขาดความชอบธรรม ทงนชนชนกลางทมความสำาคญตอการเมองในเวลาน (ชวงขณะนน/ผ สรป) แบงไดเปนสองปก คอ ปกนกธรกจ-วชาชพ กบปกนกปฏรปสงคม (น.10-11)

แมวาผเขยนจะเหนดวยกบการเคลอนไหวการเมองในรปอนๆ นอกเหนอไปจากการลงคะแนนเสยง ทงเหนดวยกบการสรางประชาส ง คม แ ล ะ กา รน ำา ม า ต รก า ร ป ร ะช า ธ ป ไ ต ยท า ง ต ร ง (direct democracy) ม า เ ส ร ม ป ร ะ ช า ธ ป ไ ต ย แ บ บ ผ า น ผ แ ท น (representative democracy) แ ต ก เ ห น ว า ก า ร ส ร า ง พ ร ร ค นกการเมองและการเลอกตงทด มความสำาคญไมยงหยอนรวมทงผเขยนยงไดแสดงทศนะไวเพมเตมอกวา การแกไขปญหาประชาธปไตยจำาเปนตองมการปฏรปเศรษฐกจควบคไปดวย ซงมเปาหมายอยทการทำาลายความลาหลงของชนบท เพอใหคนสวนใหญของประเทศหลดออกมาจากพนธนาการของระบบอปถมภ พงตวเองไดทางเศรษฐกจ มการศกษา ความรบร และจตสำานกทางสงคมทกวางไกล สามารถตดสนใจทางการเมองโดยไมคำานงถงสนจางรางวลหรอบญคณและความผกพนภกดตอบคคล นนคอทำาใหชาวชนบทกลายมาเปนปจเจกชนหรอเสรชนท า ง ก า ร เ ม อ ง ม า ก ย ง ข น

อยางไรกด ผเขยนไดสรปเปาหมายของการปฏรป (น.67) คอ ทำาใหชนชนกลางไมเพยงแตเปนฐานนโยบาย หากยงเปนฐานเสยงของพรรคและนกการเมองดวย และในทางกลบกน คอทำาใหผใชแรงงานในชนบทไมเปนเพยงฐานเสยง หากยงเปนฐานนโยบายไดเชนกน อกทงผเขยนเหนวาโจทยการปฏรปนนคำาตอบไมไดอยทหมบาน ไมไดอยทการกลบไปสการเกษตรแบบพอกนพอใช พงตนเอง โดยตดขาดจากเมองและโลกภายนอก แต อาจจะเป น (น .69) เมองแบบทนน ยมในร ป

8

อตสาหกรรมทองถนขนาดเลกในรปของเกษตรกรรมสมยใหม และในรปของเกษตรกรรมททนสมย ทใชแรงงานตนเองและครอบครวเปนห ล ก

พฒนาการของความสมพนธระหวางรฐกบสงคมในประเทศไทย : แงคดเกยวกบพลวตรทางการเมอง และการพฒนาประชาธปไตย

ในทศนะของผเขยนนนจะพบวา ความสมพนธระหวางรฐกบสงคมหรอร ฐก บมน ษยน น ไม ใช ส งท หย ดน งตายต ว และถ าส ง เกตปรากฏการณในรอบหลายศตวรรษนน กจะพบวามการเคลอนไหวดนรนอยางหนงเกดขนมาเสมอ คอ การเคลอนไหวใหมการปกครองนอยลง (less government) แนวคดประชาธปไตยตะวนตกอยางของ จอหน ลอค รสโซ จอหน สจวต มลล และอนๆ อกมากมายนนแมวาจะมการเอยถงระบอบการปกครองในรปแบบตางๆ แตในบรรทดสดทายของความคดทกคนตางกยนยนเปนเสยงเดยวกนถงความสามารถของมนษยในการดแลตนเอง และความจ ำาเปนทจะตองลดบทบาทของอ ำา น า จ ภ า ย น อ ก ท ค อ ย ก ำา ห น ด ช ว ต ข อ ง พ ว ก เ ข า

ทงนผเขยนไดกลาวถงประเดนเร องรฐและอำานาจการเมองในสงคมสยามก อนสมยใหม (pre-modern) มล กษณะเด นอย 4 ป ร ะ ก า ร ค อ

1. ร ฐ ก บ ส ง ค ม ด ำา ร ง อ ย ท า บ ซ อ น ก น2. ร ฐ ม ไ ด ย ด ถ อ ใ น เ ร อ ง ช า ต 3. อำานาจทางการเมองผกตดอยกบกระบวนการทางวฒนธรรม 4. ร ฐ ม บ ท บ า ท จ ำา ก ดนอกจากน ผเขยนกไดพยายามยงลำาดบใหเหนวาความสมพนธ

ระหวางรฐกบสงคมในประเทศไทยเปนสงทแปรเปลยนมาโดยตลอด กระทงแปรรปจากความสมพนธโบราณมาเปนความสมพนธสมยใหม

9

ซงบนวถดงกลาวน จะพบวา พลวตรในการเปลยนแปลงสามารถมาไดทงจากปกของรฐและปกของสงคม ตลอดจนมความโยงใยสงผลกระทบตอกนและกนอยอยางตอเนอง การเขามาของระบอบประชาธปไตย หรอระบอบรฐสภา อนมพระมหากษตรยเปนประมข ยอมมนยสงผลตอความสมพนธระหวางรฐกบสงคมอยางเลยงไมพน ทงน เนองจากชนชนนำาทจะขนไปกมอำานาจโดยผานระบบน จำาเปนตองขอยมความชอบธรรมทางสงคมโดยทวไป กลมนกการเมองอาชพทมาจากชนชนนำาทางเศรษฐกจนอกระบบราชการ ไมมหนทางขนสอำานาจดวยวธอนใดนอกจากวธน แตทงนผเขยนกยนยนไวอกเชนกนวา ถาพจารณาจากสถานการณระดบโครงสรางแลว นกการเมองและพรรคการเมองอาชพ หรอนกธรกจ คนชนกลางทขนสเวทแขงขนทางการเมอง อาจจะไมใชผส ร า ง พ ล ว ต ร ใ น ก า ร พ ฒ น า ท า ง ก า ร เ ม อ ง อ ก ต อ ไ ป

นอกจากนในทศนะของผเขยนเหนวา ตวแปรตางๆ ทจะผลกดนใหเกดพลวตรทางการเมองในประเทศไทยในระยะประมาณ 2-3 ทศวรรษข า ง ห น า น า จ ะ ม ด ง น

1. ความแตกตางทยงดำารงอยและอาจจะเพมมากขน ระหวางนกธรกจและคนชนกลางทอยบนเวทการเมอง กบกลมธรกจและคนช น ก ล า ง ท ว ไ ป ใ น ส ง ค ม เ ม อ ง

2. ระดบความหนกหนวงรนแรงของปญหาในชนบท ซงจะกอใหเกดความขดแยงระหวางรฐบาลทมาจากการเลอกตงกบคนจนหรอผเ ส ย เ ป ร ย บ ก ล ม ต า ง ๆ อ ย า ง ต อ เ น อ ง

3. การเตบโตของสงคมขาวสารและการยอมรบฐานะส ำาคญของขอมลกบความร จะเปนตวแปรทชวยใหความขดแยงทางการเมองห า ท า ง อ อ ก ไ ด ม า ก ข น

10

ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ท า ง ส ง ค ม ก บ ศ ก ย ภ า พ ข อ ง ช ม ช น ไ ท ย

ในชวงสบปทผานมา (พ.ศ.2527-2537/ผเขยน) สงคมไทยไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมา โดยเฉพาะในดานวตถ สวนหนงเกดจากการขยายตวทางเศรษฐกจ ทมอตราความเจรญเตบโตอยในระดบสง แตการเปลยนแปลงดงกลาวมไดชวยใหประเทศไทยหลดพนจากสภาวะของความดอยพฒนา เพราะในขณะเดยวกนสงคมไทยตองเผชญกบป ญ ห า เ ก า ๆ ท ซ ำา ซ า ก ไ ด แ ก

1. ปญหาความเหลอมลำาทางสงคมและเศรษฐกจระหวางเมองกบช น บ ท

2. ปญหาความไมเปนธรรมในระบบกรรมสทธ และการถอครองทรพยสน (การไรทดนทำากน การวางงาน การมหนสนลนพนตวข อ ง ช า ว น า )

3. ป ญหาการ เอาร ด เอา เปร ยบแรงง าน (ผ หญ งและ เด ก )4. ปญหาการเสอมโทรมของศลธรรมและจตใจ (การไรหลกประกน

ใ น ช ว ต แ ล ะ ท ร พ ย ส น อ า ช ญ า ก ร ร ม แ ล ะ ย า เ ส พ ต ด ) 5. ป ญ ห า ก า ร ท ำา ล า ย ส ภ า พ แ ว ด ล อ ม

นอกจากนผเขยนเหนวา การเปลยนแปลงทางสงคมทเหนไดชดเจนทสดกคออยท กระบวนการทางเศรษฐกจ จากเดมทเคยถกครอบงำาดวยระบบทนนยมคาเชา (rent capital คอ เจาของทนจะไมลงทนในการผลตเองโดยตรง แตจะทำาตวเหมอนทนการคา ทพยายามหลกเลยงความเสยงตางๆ โดยไมใชทนจางแรงงานและจายคาวตถดบดวยตนเอง หากปลอยทนใหผผลตรายยอย ซงใชแรงงานของตนเองและรบภาระความเสยงทงหมด สวนเจาของทนจะไดกำาไรทงขนทงลอง จากคาเชาทนและการซอขายผลผลต เชน การออกเงนก การใหเชาทดน และเครองจกร การคาเงนผอน ตลอดจนการผลตแบบมพนธสญญา)

11

ไดเรมเปลยนมาเปนการแยงชงทรพยากร (คอ การใชอำานาจรฐและพลงของระบบตลาดเปลยนทรพยากรของสวนรวมใหกลายเปนทรพยสนสวนบคคลมากขนนนเอง ภายใตสถานการณดงกลาว ชมชนและชาวบานทเคยมอำานาจควบคมและจดการทรพยากรสวนรวมคอยๆ สญเสยอำานาจนนไป เกดสภาวะทเรยกวา “marginalization” เพมข น)

ทงน ความเปนชมชนจะเกยวของกบอดมการณ อำานาจและความสมพนธในการจดการและควบคมทรพยสนของสวนรวม (common property) ซงปรากฏในรปแบบตางๆ นบตงแต อดมการณความเชอเกยวกบอำานาจชมชน เชน ความคดเรองการนบผ พธกรรมของชมชน ซงถอวาเปนศกดศรของชมชน ภมปญญาในดานตางๆ โดยเฉพาะดานความหลากหลายทางชวภาพ ทรพยากรของสวนรวม ตลอดจนองคกรและเครอข ายท เก ยวของก บการจดการแรงงานของสวนรวม

สวนศกยภาพของชมชน หมายถง พลงอำานาจในการปกปอง (ของชมชนทมตอสวนรวม/ผสรป) และความสามารถในการแกไขขอขดแยงในกาควบคมและจดการทรพยากรของสวนรวม ซงพลงดงกลาวนถอวาเปนทางเลอกใหกบทศทางการเปลยนแปลงของสงคมไทย

วพากษสงคมเศรษฐกจไทยในอนาคต : ศกยภาพและปญหา ทงนสามารถสรปไดวา มปญหาในสงคมไทยทนาเปนหวงกคอ

1. ความเหลอมล ำาของการกระจายรายได ท มแนวโน มเพ มข น2. ความเส อมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม3. ความแออดในภาคเมองและปญหาสงแวดลอมอาจจะเปนสาเหต

ใหเกดความขดแยงและกรณพพาทระหวางกลมคนมากกวาในอ ด ต

4. ภาครฐบาลจะถกกดด นใหเก ดการเปลยนแปลงอยางมากสรปความ

“ศตวรรษท 21 กบคำาถามตอนกรฐศาสตร”

12

ของ เสกสรร ประเสรฐกลจากหนงสอ 70 ป 2475 หวเลยวหวตอประวตประชาธปไตยไทย

ผเขยนเหนวาประชาธปไตยในประเทศไทยนนยงทำางานไดไมดนก กระทงบางชวงอาจพดไดวาเปนภาพลวงตา ซงกพยายามศกษาเงอนไขภายในวาเกดอะไรขน ไดแก (1) เปนเพราะทแลวมาคนชนกลางยงเตบโตไมพอใชหรอไม (2) เปนเพราะวฒนธรรมอปถมภคำาจนจากระบบไพรยงคงดำารงอยหนาแนนใชหรอไม (3) การขาดพรรคการเมองทเขมแขง หรอขาดนกการเมองทมคณสมบตสงและมความซอตรงตอภารกจสงวนรวมอยางแทจรงใชหรอไม (4) หรอยงไมมการเลอกตงทบรสทธยตธรรมใชหรอไม ทงนจากคำาถามเหลานจะเหนวาเราพยายามทจะแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน ดวยการยอมรบวาถาแกไขไดถกจดกจะสรางระบบการเมองทมประสทธภาพและทนสมยตามมาตรฐานสากล ดงทพบเหนตวอยางทชดเจนไดจากรฐธรรมนญฉบบปจจบน อยางไรกด เมอมรฐธรรมนญแลวกลบไมสามารถแกไขปญหาตางๆ เหลานได เพราะผเขยนพบวายงมปญหาสำาคญๆ ทยงคงอย คอ

1. ปญหาเรองเงอนไขในการสรางระบอบการเมองทมประสทธภาพและมประสทธภาพไดเปลยนไปแลว สบเนองจากสภาพของโลกไดเปลยนไปจนเกอบจะสนเชง จนทำาใหรฐชาตทเราใชเปนฐานคดอยในการสรางระบอบการเมองเกอบจะไมดำารงอย หรออาจจะอยในความหมายทตางไปจากความเขาใจของเรามากทเดยว โดยเฉพาะอยางยงการทประเทศไทยเอาอธปไตยไปผกตดอยกบองคกรทนนยมสากล (เชน IMF และ WTO) ซงมอทธพลกดดนใหออกกฎหมายมารองรบกลมทนนยมขามชาต จงเปนประเดนททำาใหเหนวาเราไดเปนเมองขนไปแลว แตไมไดเสยเอกราชในรปแบบทเคยมมา

13

2. ปญหาเรองสองสงคมกบหนงรฐ คอความคดระหวางประชาชนในชนบทกบชนชนกลางนนหางไกลกนมากขน จนเปนปญหาวาจะสราง political consensus ดวยวธการอยางไร อกทงยงเปนไปไดหรอไม ทสรางความเปนปกแผนขนมาใหมซงทกฝายสามารถยอมรบได

ฉะนนจากทกลาวมาขางตนนนผเขยนมทศนะวา ยงมปญหาเพมมากขนอกหลายประการ หากแตวามขอจำากดทางดานเวลาจงกลาวไดเพยงสองประการเทานน แตทงสองประเดนนผเขยนเหนวาเปนปญหาหลกททาทายนกรฐศาสตรยคปจจบน

สรปความ“บทความพเศษ : อนาคตของประชาธปไตยและหลกรฐธรรมนญ

ในประเทศไทย”ของ ชยอนนต สมทรวณช

ความหมายและความสำาคญของรฐธรรมนญฉบบปจจบน1. รฐธรรมนญฉบบปจจบนเกดขนในขณะทสถานการณโลกและ

ภายในไทยสอดคลองกน คอแรงตอกยำาจากระบบเศรษฐกจทนนยมเสร

2. กระบวนการจดทำารฐธรรมนญแตกตางจากเดม โดยเฉพาะกลมอสระทเขามสวนรวม ซงกลมเหลานไมใชพรรคการเมอง รฐธรรมนญฉบบนจงเปนการสะทอนแนวความคดและความปรารถนาของกลมอทธพลหลายๆ กลม ซงโดยปกตแลวมกมไดรบการตอบสนอง

3. รฐธรรมนญฉบบนเกดขนในชวงประเทศเกดวกฤตเศรษฐกจ

14

4. รฐธรรมนญมการกระจายอำานาจมากขน เพราะหมดขออางเรองความมนคง (จากภยคอมมวนสต)

5. สอมวลชนมการพฒนาเปลยนแปลงไปเปดโอกาสใหประชาชนไดแสดงออกมาขน

6. กลมผตนตวทางการเมองมความคาดหวงอยางมากจากองคกรอสระตามรฐธรรมนญ และจะเปนแรงผลกดนการปฏรปทางการเมองมากขน

7. รฐธรรมนญไดเปลยนเงอนไขทางการเมองทเคยมอยอยางตอเนอง ซงจะสามารถประเมนผลกระทบทเกดขนไดดเมอมการดำาเนนการตามเงอนไขใหมๆ เหลานแลว ซงกคงจะประมาณ พ.ศ.2545 จงจะประเมนไดดขน

8. รฐธรรมนญเกดขนในชวงทบทบาททหารและขาราชการเรมลดตำาลงจนไมสามารถเปนปจจยในการเปลยนแปลงทางการเมองได

9. รฐธรรมนญเกดขนในชวงทกำาลงจะมการเปลยนแปลงทางดานประชากร ซงจะไดคนรนใหมทมการตนตวทางการเมองเขามาเปนทงนกการเมองและผเลอกตงในระบบใหมพรอมๆ กน จงทำาใหมประสบการณทางการเมองและประสบการณทางรฐธรรมนญรวมกน

ทงนผเขยนเหนวา ในประวตการพฒนาประชาธปไตยนน หลกรฐธรรมนญ เสรนยม (Constitutional Liberalism) ไดนำาไปสการมประชาธปไตย แตการม (ระบอบและระบบการเมองแบบ) ประชาธปไตยอาจจะไมกอใหเกดหลกรฐธรรมนญเสรนยมกได

ในสวนของหลกการทรฐมอำานาจและใชอำานาจอยางจำากดและมเงอนไข กจะพบวาในหลายประเทศ รฐบาลทมาจากการเลอกตงกลบเปนตวการทำาลายหลกการรฐธรรมนญเสยเอง เชน ละเมดสทธมนษยชน

15

ซงปญหาพนฐานของประชาธปไตยไทย คอ ขอจำากดของระบบเศรษฐกจเสรทเนนกลไกตลาดกบระบบการเมองแบบประชาธปไตย เพราะหลกการหรอคานยมของระบบเศรษฐกจเสรทเนนกลไกตลาดรวมทงแนวคด แนวทาง และวธพฒนาเศรษฐกจขดกบหลกการหรอคณคาของประชาธปไตยอยางรนแรง ซงปญหานจำาแนกออกเปน

1. ในสงคมประชาธปไตยถอวาการพฒนาศกยภาพของปจเจกบคคลเปนเรองสำาคญ แตเศรษฐกจทอาศยกลไกตลาดมองวาคนเปนสนคา

2. เศรษฐกจทอาศยกลไกตลาดยอมรบและสงเสรมความไมเสมอภาคระหวางตวแทนทางเศรษฐกจ แตประชาธปไตยเนนสทธทเทาเทยมกนของพลเมองทงปวง

3. เศรษฐกจทอาศยกลไกตลาดมกตอตานการกระจายอำานาจ และไมสงเสรมการรวมตวเปนพนธมตรระหวางกลมตางๆ เนนการแขงขน แตประชาธปไตยอาศยการกำาหนดหนาทความรบผดชอบทชดเจนระหวางสวนตางๆ ของสงคมในแตละระดบตองมการอาศยรวมพนธมตรกน และมการประนประนอมระหวางฝายทมผลประโยชนกบฝายทเหนแตกตาง

อยางไรกดระบบเศรษฐกจปจจบนไดเคลอนตวไปเรวกวาระบบการเมองและเปนตวนำาระบบการเมอง อนเปนพลงขบดนการเมอง ซงอาจนำาไปส เผดจการตลาด “ ” (market dictatorship) ขนได ซงผเขยนเหนวา เรานาจะตองหาคำาตอบจากคำาถามสำาคญ 4 ประการใหได คอ

1. อะไรคออทธพลทแทจรงของพลเมองในการตดสนใจทสำาคญๆ 2. อะไรคอความเปนจรงของประชาธปไตยทเปนอยระหวางชาต

ตางๆ

16

3. ทำาไมคนบางกลม (โดยเฉพาะคนยากจนและกลมผดอยโอกาส) จงเปนฝายพายแพตลอดกาล

4. เราจะแกไขปญหาความยากจนดวยกลไกการตลาดไดหรอไม

สรปความ“จากรฐชาตสรฐตลาด : แนวความคดเกยวกบรฐและสงคมในยค

โลกานวตร”ของ ชยอนนต สมทวณช

ผสรปพบวาหนงสอเลมนมสาระทสำาคญดงน จากระแสโลกานวตรกลายเปน ระบบ และการแขงขนทาง“ ”

เศรษฐกจขามชาตกลายเปนเปาหมายสำาคญของการพฒนา รฐหลายรฐ (รวมทงรฐไทยดวย) จงมทางเลอกนอยลง รฐทมระดบการพฒนาปานกลางอยางไทยตองเผชญกบการทาทายทซบซอนกวารฐทมระดบการพฒนาตำาสด เพราะรฐไทยมสวนของสงคมทเขาสระบบโลกานวตร ทแมจะเปนกลมคนสวนนอยทสดกตาม แตกเปนสวนทมอำานาจและอทธพลทางสงคม เศรษฐกจ และการเมองมากทสด ในขณะทการตนตวทางการเมองของคนสวนใหญยงอยในภาคการเกษตรแบบยงชพ และอยภายใตกลไกการตลาดกมสงขน (น.12)

ผเขยนเหนวารฐไทยกำาลงเปนรฐตลาด (market state) (น.18)

17

แนวคดเรอง รฐและรฐบาลเกดขนในสมยรชกาลท 5 ดวยแรงกดดนทประเทศตะวนตก ซงเปนนตรฐตองการความสมพนธระหวางประเทศในรปของรฐตอรฐ โดยมรฐบาลเปนคสญญา แนวคดทตดมากบชดความสมพนธแบบใหมทปรบ…เปลยนตำาแหนงแหงทของอำานาจ (locus of power) จากตวบคคลไปอยทนามธรรม (รฐ) และรปธรรม (รฐบาล) ในฐานะทเปนองคกร (น.39)

เมอสนยคอานานคม หลงสงครามโลกครงทสองแลว แนวคดเรอง รฐประชาชาต (nation-state) ถอวาเปนสงประดษฐทางการเมองใหมทแตละชาตใชเปนกรอบอางองในการดำาเนนความสมพนธทงภายในและระหวางประเทศ รฐชาตและรฐบาลถอเปนศนยกลางของการตดสนใจทางการเมองในทกระดบ การสรางรฐชาตเปนเปาหมายหลกของทกประเทศโดยมงสความทนสมยและการพฒนาทางเศรษฐกจ จนอำานาจ…อธปไตยกมความหมายมากขนเนองจากเปนปจจยหลกของความเปนรฐชาตหรอรฐประชาชาต (น.60)

กระแสโลกานวตรทำาใหเกดภาวะพงพงองกน (interdependence) และความเกยวเนองกน (interconnectedness) มากขน ระบบอปถมภระหวางรฐทมภาวะพงพาอาศยกน (dependence) และมความสมพนธเชงผอปถมภและผรบความอปถมภ (patron-client ) ไดแปรเปลยนไป (ในชวงหลงยคสงครามเยน) เพราะระเบยบโลกใหมมวาระสำาคญคอ การทำาใหกลไกการตลาดทำาใหเกดเสรภาพทางการคา การเงน และการลงทน ในลกษณะทเปนมาตรฐานทใกลเคยงกบมาตรฐานทผนำาระเบยบโลกใหมบรรลแลว (ในแงตางๆ ไดแก การผลต กคอคณภาพของสนคาและบรการ การ

18

รกษาสงแวดลอม การปกครองทด และการคมครองสทธมนษยชน) โดยในความสมพนธรปแบบใหมนมไดเปนความสมพนธระหวางรฐตอรฐเทานน หากยงมบรรษทขามชาตทไดรบความสนบสนนจากรฐและบรรษทขามชาตทดำาเนนการอยางเปนเอกเทศเขามาอยในสมการความสมพนธชดใหมดวย อกทงในกระบวนการผลตของเศรษฐกจใหมกเปลยนแปลงไปโดยตงอยบนฐานของความรและเทคโนโลยเปนสำาคญ เพราะ…ฉะนนทามกลางกระแสโลกานวตรน ทงชาตและความเปนชาตจงเรมไดรบการทาทายอกครงหนง (น.66-68)

ระบบโลกานวตร คอ การมระบบทนนยมเสรทอาศยกลไกการตลาดเปนปจจยสำาคญในการสรางความกาวหนา ความสมบรณพนสขใหแกคนในสงคม จงทำาใหเหนวากลไกการ…ตลาดเปนเครองมอทมประสทธภาพสงสดในการพฒนาประเทศ โดยรฐควรมบทบาทในการดำาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจใหนอยทสด (น.74)

ผเขยนเหนวา ปญหาหลกทกำาลงเผชญอยเปนเรองของการจดลำาดบความสำาคญและดลยภาพระหวางแนวทางการพฒนาประชาธปไตยและกลไกการตลาดดงกลาว (น.84)

ความเปนประชาสงคม หมายถง การทวฒนธรรมซงเปนกระแสหลกของสงคมมบทบาทสำาคฐในการรกษาคณคาพนฐานของมนษยชาต อนไดแก การรวมมอกน การกลอมเกลยงเลยงดกน การพงพงองกน การแบงปนกน และความพอด มากกวาทจะเปนคณคาเรองการแขงขน การสะสม การทำาลายลางกน การแยงชงกน และความเกนพอด ความเปนประชาสงคมยงหมายรวมถงสถานการณทภาคประชาชนเปนหลก เปนสวนนำา ภาครฐเปนสวนรบใชและรกษา ปกปองบรบาลภาค

19

ประชาชน มมาตรการในการรกษาดลยภาพระหวางธรกจกบเศรษฐกจ และดลยภาพระหวางรฐกบสาธารณกจ (ดงนน) ความเปนประชาสงคม หมายถง รฐบาลโดยประชาชนทแทจรง ไมใชรฐบาลเพอประชาชน (น.86-87)

ระบบโลกานวตรทตลาดและกลไกตลาดเปนตวขบเคลอนการทำางานของระบบเศรษฐกจแบบทนนยมเสรมผลใหปจจยดานการตลาดกลายเปนปจจยสำาคญในการกำาหนดยทธศาสตรและกลยทธในการพฒนารฐ ซงมผลตอการกำาหนดวาอะไรคอวาระสำาคญของชาตและตอนโยบายของรฐดวยจนกลาวไดวา รฐประชาชาตกำาลงกลายสภาพเปนรฐตลาด (น.96)

ผเขยนเหนวา มตดานความมนคง การพฒนา และการมสวนรวม เปนเหตผลในการอธบายความจำาเปนของการมรฐ และเปนฐานรองรบในการมอำานาจรฐทใชในการกำาหนดนโยบายหลกๆ เมอกระแสโลกานวตรเรมกอตวและมการจดระบบมแบบฉบบชดเจนมากขน แต (เมอกาลลวงเลยไปไดทำาใหเหนวา) ปจจยเหลานไดเปลยนสถานภาพไปจนทำาใหมความสำาคญนอยกวารฐในแงความเปนตลาด (น.96-97)

20