Embed Size (px)
Citation preview
FLANDERS INVESTMENT & TRADE MARKTSTUDIE
VOEDING & DRANKEN
IN THAILAND
THAILAND SECTORSTUDIE
VOEDING & DRANKEN
Marc Devriendt, Vlaams Economisch Vertegenwoordiger
Economic Representation of Flanders c/o Embassy of Belgium
16/F Sathorn Square 98 North Sathorn Road
Silom Sub-District, Bangrak District Bangkok 10500
Thailand
Tel: +66 2 108 18 15 Fax: +66 2 108 18 17
E-mail: [email protected]
Website: www.flandersinvestmentandtrade.com
4
Inhoud
1 Introductie ............................................................................................................. 5
2 Overzicht van de Thaise voedingsmarkt ................................................................. 6
2.1 Lokale Productie ............................................................................................................ 7
2.2 Thaise export van voedingsproducten naar Vlaanderen .................................................. 8
2.3 Vlaamse export van voedingsproducten naar Thailand ................................................. 10
3 Marktstructuur ..................................................................................................... 12
3.1 Detailhandel ................................................................................................................ 12
3.2 Horeca ........................................................................................................................ 14
3.3 Verwerkende industrie ................................................................................................ 16
4 Concurrentie ......................................................................................................... 19
5 Markttrends ......................................................................................................... 20
6 Kansen en bedreigingen ........................................................................................ 21
6.1 Algemeen .................................................................................................................... 21
6.2 Detailhandel ................................................................................................................ 21
6.3 Horecasector ............................................................................................................... 21
6.4 Voedingsverwerkende industrie ................................................................................... 22
7 Food & Drug Administration ................................................................................. 23
7.1 Wetten en reglementering ........................................................................................... 23
7.2 Voorafgaandelijke contole ........................................................................................... 24
7.3 Navolgende controle ................................................................................................... 25
7.4 Aanvraagprocedure ..................................................................................................... 26
7.5 Voedingscontrole – info website .................................................................................. 26
8 Douane ................................................................................................................. 27
8.1 Declaratie en inklaring ................................................................................................. 27
8.2 Invoerrechten .............................................................................................................. 27
9 Markttoegang ...................................................................................................... 28
10 Nuttige Contacten ................................................................................................ 29
10.1 Invoerders – distributeurs ............................................................................................ 29
10.2 Overheidsinstanties ..................................................................................................... 32
11 Bibiografie ............................................................................................................ 33
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 5
1 Introductie
Tot begin jaren ‘70 was Thailand in Azië een kleine speler in de agro-industrie. Sindsdien heeft het
land een succesvol beleid gevoerd en heeft het een sterke landbouwsector uitgebouwd, vooral
dankzij innovaties in de landbouw en omdat de privésector nieuwe technologieën toepaste in de
opkomende voedingsindustrie. Mede dankzij de sterk groeiende nationale economie is de vraag naar
voedingsproducten en bereide voedingswaren sterk gestegen.
Deze sterke economische groei en de transformatie van de landbouweconomie tijdens de voorbije
decennia, gekoppeld aan diverse overheidsinitiatieven om de armoede in het land te verkleinen,
hebben ertoe geleid dat de armoede op het platteland daalde van 60% in de jaren ‘90 naar minder
dan 13% vandaag.1
Het land van de glimlach, zoals Thailand ook genoemd wordt, biedt vele mogelijkheden voor Vlaamse
ondernemers. Ondanks de huidige politieke instabiliteit blijft de Thaise markt groeien en biedt ze
interessante perspectieven in de sector van voeding en dranken.
De Thaise keuken wint steeds aan populariteit op wereldvlak. Als je de consument vraagt naar
bekende etnische keukens, dan komt de Thaise keuken op de vierde plaats, na de Franse, de
Italiaanse en de Chinese keuken. Met de reputatie van wereldkeuken staat er voor Thailand zeker
een mooie toekomst te wachten in de restaurantsector.
De jonge bevolking kopieert steeds meer een Westerse levensstijl en heeft daardoor ook behoefte
aan Westerse etenswaren om aan deze trend te voldoen. Vooral in de steden groeit het besteedbaar
inkomen en wordt dit graag uitgegeven aan ingevoerde producten. Ook op het platteland groeit het
besteedbaar inkomen waardoor de uitgaven voor Westerse producten stijgen.
De voedingsverwerkende sector toont steeds meer interesse in het importeren van gezonde
ingrediënten en dankzij het groeiend toerisme is ook de horecasector goed ontwikkeld. De groei van
het toerisme gaat gepaard met een stijgende vraag naar Westerse voeding in hotels.
De tarifaire en non-tarifaire barrières zijn moeilijk te overbruggen voor ondernemers die de markt
willen betreden. Lokale distributeurs kunnen Vlaamse ondernemers helpen een weg te vinden in
deze doolhof van wetgevingen.
1 World Bank. (2012). Poverty and Equity Thailand. Retrieved March 7, 2014, from World Bank:
http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/THA
6
2 Overzicht van de Thaise voedingsmarkt
De Thaise agro-industrie draagt veel bij aan het nationaal inkomen, de werkgelegenheid en aan
inkomsten in buitenlandse valuta. De Thaise voedingsverwerkende industrie biedt werkgelegenheid
aan meer dan 600.000 mensen. Het land is de grootste exporteur van diepvriesgarnalen, tonijn in
blik, ananas in blik, bereid gevogelte en cassava. Het is ook de derde grootste exporteur van rijst en
suiker. De voedingssector telt meer dan 10.000 bedrijven, zowel grote als kleine ondernemingen. De
meeste KMO’s verkopen enkel op de binnenlandse markt, terwijl de grote bedrijven vaak producten
met een hogere toegevoegde waarde produceren die meer geschikt zijn voor de export. Meer dan
50% van de productie wordt in het buitenland verkocht. De export van bereide voedingswaren is
goed voor ongeveer € 7,2 miljard per jaar en de voedingssector is verantwoordelijk voor 28% van het
BBP. 2
Thailand blijft aantrekkelijk voor buitenlandse investeerders dankzij zijn enorm jonge bevolking en
een schier onverzadigbare voedingsmarkt. Daardoor worden veel internationale spelers
aangetrokken naar de Thaise markt.
De voedingssector wordt geconfronteerd met internationale competitie. Thaise bedrijven treden in
concurrentie met bedrijven uit landen met lagere lonen zoals Vietnam en China. Om competitief te
blijven wordt efficiëntie steeds belangrijker.
Voor de meeste voedingsproducten gelden invoerrechten van 30% of meer. Specifieke tarieven
kunnen opgezocht worden in de officiële geïntegreerde database van de Thailand Customs
Department.
Momenteel staat de Thaise rijstproductie onder overheidscontrole door het “rice pledging scheme”.
Deze overheidsinterventie heeft/had de bedoeling om vraag en aanbod te controleren in de hoop om
hiermee de wereldmarktprijzen opwaarts te beïnvloeden: de overheid koopt rijst van boeren tegen
een premiumprijs en stockeert deze dan in opslagplaatsen waardoor deze rijst niet onmiddellijk op
de markt wordt aangeboden. Na een eventuele prijsverhoging zou de Thaise overheid dan de rijst op
de wereldmarkt aanbieden. Alleen is het plan niet zo verlopen: de boeren ontvingen wel hogere
prijzen voor hun oogst (tot 50% boven de gangbare marktprijs), maar de wereldtoevoer kende geen
artificiële schaarste doordat zowel India als Vietnam hogere exportcijfers lieten noteren. Een
bijkomend probleem bleek dat de aangeboden rijst niet altijd van topkwaliteit was en dat
opslagmogelijkheden niet toelieten om de rijst in optimale omstandigheden te bewaren. Bovendien
werd vastgesteld dat er rijst vanuit Cambodja en Myanmar werd binnengesmokkeld, waardoor ook
daar overheidssubsidies werden afgeleid. Momenteel wordt geschat dat Thailand een rijstvoorraad
heeft van 19 miljoen ton. De budgettaire kost voor de overheid van het hele plan bedraagt
2 Rodmanee, S. (2013, May). Efficiency evaluation of beverage companies in Thailand. Retrieved
March 2014, from International journal of social science and humanity:
http://www.ijssh.org/papers/227-CH026.pdf
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 7
momenteel bijna 16 miljard euro. Prijzen blijven dalen terwijl de overheid wanhopig probeert zich te
ontdoen van de opgeslagen, verouderende rijst. 3
2.1 Lokale Productie
Thailand is de enige netto-exporteur van voedingsproducten in Zuid Oost Azië. Dit betekent dat het
land meer voeding exporteert dan het importeert.
Thailand is de grootste producent en exporteur van Cassava. 68% van de productie is bestemd voor
export. Landen zoals Brazilië, Nigeria en Indonesië hebben ook een grote Cassavaproductie doch
dient deze vooral om te voldoen aan de binnenlandse vraag. 4
Thailand is ook erg actief in de suikerindustrie. Het is de tweede grootste exporteur van suiker in de
wereld. Verwacht wordt dat de export van suiker in 2014 zal stijgen tot 8,5 miljoen, in vergelijking
met 7,4 miljoen ton in 2013. Deze toename van 15% wordt niet weerspiegeld in een stijgende
wereldvraag naar suiker aangezien er momenteel een surplus aanwezig is van 4,66 miljoen ton op de
wereldmarkt. Gelukkig stijgt ook binnenlandse vraag. De Thaise overheid moedigt momenteel Thaise
boeren aan om over te stappen van rijstproductie naar suikerproductie. 5
Visproducten zijn ook één van de sterktes van de Thaise economie. Volgens het Thaise ministerie van
landbouw wordt er ongeveer 4,2 miljoen ton vis en zeevruchten geproduceerd per jaar. 90% hiervan
is bedoelt voor de exportmarkt. Dit is ongeveer 1,5% van de totale Thaise exportmarkt met een
waarde van 5,3 miljard euro. Meer dan 650.000 Thai zijn actief in de visserij, zowel in de visserij zelf
als in de visverwerkingsindustrie. 6
Thailand is als rijstexporteur momenteel afgezakt naar de derde plaats, na India en Vietnam. Thailand
exporteerde 6,5 miljoen ton rijst in 2013. Verwacht wordt dat de export dit jaar terug zal stijgen naar
8 miljoen ton, ingevolge de verkoop van overtollige stocks. 7
3 Warr, P. (2014, March 17). Thailand's rice subsidy scheme rotting away. Retrieved 2014, from East
Asia Forum: http://www.eastasiaforum.org/2014/03/17/thailands-rice-subsidy-scheme-rotting-
away/
4 Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2012). Top Production Cassava 2012.
Retrieved 2014, from
http://faostat.fao.org/DesktopDefault.aspx?PageID=339&lang=en&country=216
5 Suwannakij, S. (2013, October 7). Thai sugar exports to surge to record on increasing production.
Retrieved 2014, from Bloomberg: http://www.bloomberg.com/news/2013-10-07/thai-sugar-exports-
to-surge-to-record-on-increasing-production.html
6 Ministry of Agriculture - Department of Fisheries. (2013, January). Action plan and implementation
by the Department of Fisheries. Retrieved 2014, from Office of anti traficking in persons:
http://www.nocht.m-society.go.th/album/download/367802a4be46d2f4132c7a028e50980f.pdf
7 Thai Rice Exporters Association. (2013, December). Thailand exports more rice in december.
Retrieved 2014, from
http://www.thairiceexporters.or.th/Int%20news/News_2013/int_news_291213-1.html
8
De markt voor brood en gebak breidt snel uit in Thailand. In 2012 werd de markt geschat op een
totaal van 602 miljoen euro en er wordt een jaarlijkse groei verwacht tussen de 10 en 15% voor de
eerstvolgende jaren. Veel buitenlanders en een groeiend aantal Thai staan open voor producten
zoals croissants, donuts en sandwiches. Momenteel zijn er meer dan 700 middelgrote tot grote
bakkerijen met 14.000 verkooppunten. De meesten bevinden zich in Bangkok en toeristische centra.
Er bestaan ook vele duizenden kleinschalige bakkerijen: velen hiervan evolueren naar bakkerijen van
een hogere kwaliteit. Grote franchiseketens zijn ook aanwezig op de Thaise markt voor gebakken
producten: Au Bon Pain en Dunkin’ Donuts zijn de gekendste spelers. 8
2.2 Thaise export van voedingsproducten naar Vlaanderen
In 2012 was Thailand de 25ste grootste voedingsexporteur naar Vlaanderen en de vierde grootste in
Azië. Het exporteerde voor een totaal van 78.147.684 Euro, een vermindering van 20,4% in
vergelijking met 2011.
Product Baht Euro HS code
Bereidingen van vis en vlees ฿ 1.010.382.700,02 € 22.480.525,00 16
Vis, schaaldieren, weekdieren ฿ 868.189.847,47 € 22.480.525,00 3
Granen ฿ 582.558.047,80 € 12.961.634,00 10
Bereiding van vruchten en groenten ฿ 296.325.830,40 € 6.593.106,00 20
Producten van de meelindustrie ฿ 250.767.174,47 € 5.579.448,00 11
Bereidingen van graan, gebak ฿ 207.231.843,40 € 4.610.808,00 19
Diverse producten voor menselijke consumptie ฿ 86.930.344,48 € 1.934.158,00 21
Suiker en suikerbereidingen ฿ 86.691.552,76 € 1.928.845,00 17
Andere ฿ 173.006.063,58 € 3.849.301,00
Bron: Flanders Investment & Trade (2012)
8 Larive. (2013, June). Business opportunities study in Thai bakery sector. Retrieved 2014, from Dutch
Embassy in Thailand:
http://thailand.nlembassy.org/binaries/content/assets/postenweb/t/thailand/embassy-of-the-
kingdom-of-the-netherlands-in-bangkok/import/bakery-final-report_2013-7-01.pdf
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 9
29%
25%17%
8%
7%
6%
3%2%
3%
Export van Thailand naar Vlaanderen
Bereidingen van vis en vlees
Vis, schaaldieren, weekdieren
Granen
Bereiding van vruchten engroenten
Producten van demeelindustrie
Bereiding van graan; gebak
Diverse producten voormenselijke consumptie
10
2.3 Vlaamse export van voedingsproducten naar Thailand
Er worden al aardig wat Vlaamse producten naar Thailand geëxporteerd. In 2012 exporteerde
Vlaanderen voor 38.317.985 Euro naar Thailand. Dit is een stijging van 37,7% in vergelijking met
2011. Thailand is de 45ste grootste afzetmarkt voor Vlaanderen en de 7de grootste binnen Azië. De
grootste sectoren zijn:
Product Baht Euro HS code
Melk en zuivelproducten ฿ 480.996.143,50 € 10.726.214,00 4
Producten van de meelindustrie ฿ 456.254.708,52 € 10.174.480,00 11
Cacao en cacaobereidingen ฿ 183.587.040,36 € 4.093.991,00 18
Vlees ฿ 143.788.116,59 € 3.206.475,00 2
Bereidingen van groenten en vruchten ฿ 126.316.950,67 € 2.816.868,00 20
Dranken, alcohol, azijn ฿ 123.565.695,07 € 2.755.515,00 22
Vetten en oliën ฿ 109.248.923,77 € 2.436.251,00 12
Diverse producten voor menselijke consumptie ฿ 51.028.251,12 € 1.137.930,00 21
Andere ฿ 43.509.461,88 € 970.261,00
Bron: Flanders Investment & Trade (2012)
Ondanks het groeiende besteedbare inkomen wordt er een minder groot aandeel van het inkomen
uitgegeven aan voeding (30 procent). In 2012 spendeerden Thaise consumenten 45,5 miljard euro
28%
27%11%
8%
7%
7%
6%3% 3%
Export van Vlaanderen naar Thailand
Melk en zuivelproducten
Producten van demeelindustrie
Cacao en cacaobereidingen
Vlees
Bereiding van groenten envruchten
Dranken, alcohol, azijn
Vetten en Oliën
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 11
aan eten en drinken. Per hoofd van de bevolking ging het inkomen omhoog met 6% naar 2.595 euro.
De meest geconsumeerde voedingswaren in Thailand zijn rijst, vlees, groenten, vis en schaaldieren. 9
Thai met lage tot gemiddelde inkomens tonen een voorkeur tot thuis koken in de plaats van uit eten
gaan, vooral in plattelandsgebieden. Dit verklaart het feit dat meer dan 70% van de uitgaven voor
voeding gedaan worden in de detailhandel. Restaurants winnen echter aan populariteit bij de
jongere bevolking en werkende professionals, aangezien het meer tijd uitspaart en meer als een
ontspanning wordt aanzien. Het groeiend aantal restaurants is hiervan een goede indicator en laat
deze industrie verder groeien.
9 USDA. (2014, January 15). Thailand exporter guide. Retrieved 2014, from USDA:
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Exporter%20Guide_Bangkok_Thailand_1-
15-2014.pdf
12
3 Marktstructuur
3.1 Detailhandel
Thailand is één van de meest aantrekkelijke markten wat betreft voeding en dranken in de regio. De
detail- en de groothandel groeide met 9% in de eerste helft van 2013. De detailmarkt breidt zich snel
uit in alle grote steden. Overal worden nieuwe projecten opgestart, gaande van kleine winkels tot
grote winkelcentra. Buurtwinkels zoals 7-eleven verkrijgen een steeds groter marktaandeel ten koste
van traditionele markten, supermarkten en hypermarkten, en Cash and Carry winkels. Voeding en
drank zijn goed voor ongeveer 70 procent van de totale verkoop. Consumenten vinden steeds meer
hun weg van de traditionele markten naar de duurdere supermarkten en hypermarkten. Deze
veranderingen begonnen vorm te krijgen vanaf het jaar 2000, toen de detailhandel meer
investeringen begon aan te trekken, zowel van binnenlandse als buitenlandse groepen. Dit heeft
ervoor gezorgd dat Thailand vandaag de tweede grootste retailmarkt in Azië kent, na China. Het
grootste deel van deze investeringen kwam van de grote retail giganten zoals de Casino Groep (Big C
supercenter) uit Frankrijk, Tesco met de Tesco Lotus winkels en Cash and Carry speler Siam Makro uit
Nederland. Deze laatste werd gekocht door de Thaise groep “CP ALL” in augustus 2013. Deze groep
heeft ook de “7-eleven” franchise in Thailand in handen. Er is ook een stijging te merken van het
aantal kleinere supermarkten en buurtwinkels zoals Tops Marketplace, 7-Eleven, Foodland
Supermarket en Villa Market.
In 2012 bedroeg de verkoop door de moderne voedingszaken ongeveer 18 miljard euro.
Buurtwinkels waren goed voor 36% van de totale omzet, 32% van hypermarkten, 17% van
supermarkten en 15% hiervan was afkomstig van Cash and Carry winkels. De concurrentie is intens
en dit zal ook zo het geval blijven in de toekomst.
Het grootste deel van de toekomstige investeringen in deze sector zal gaan naar het verbeteren van
huidige winkels en het verbeteren van winkels om ze geschikt te maken voor de stedelijke omgeving,
de beperkte ruimte die beschikbaar is en de voorkeur van consumenten. Een groot aantal
detailhandelaars heeft interesse getoond voor kleinere winkels als antwoord op de trend van de
consumenten die dichter bij huis willen winkelen. Retailers zullen ook continu blijven werken aan de
lay-out van hun winkels en hun assortiment om te kunnen voldoen aan de eisen van klanten. 10
Cash & Carry
Siam Makro was de eerste Cash and Carry retailer in Thailand die gebruik maakte van
lidmaatschappen. In augustus 2013 werd het bedrijf overgenomen door “CP all”, een Thais bedrijf
dat ook verantwoordelijk is voor de Thaise “7-eleven” keten. Siam Makro heeft 60 traditionele Makro
Cash and Carry winkels, waarvan 11 in Bangkok. Makro heeft 5 type winkels in Thailand: De klassieke
Makro winkel, De Eco Store, de Eco Plus Store, de Siam Frozen Shop en de Makro Food Service Store.
De klassieke winkels hebben een normale cash and carry winkelstructuur en zijn ontworpen om te
10 USDA. (2014, January 15). Thailand exporter guide. Retrieved 2014, from USDA:
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Exporter%20Guide_Bangkok_Thailand_1-
15-2014.pdf
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 13
voldoen aan de eisen van professionals. De grootte van de winkels variëren tussen 5.500 en 12.000
vierkante meter.
De voornaamste doelgroep van deze winkels zijn kleinere retailers, horeca en andere bedrijven. De
Eco- stores zijn voornamelijk ontworpen om tegemoet te komen aan horeca klanten in toeristische
regio’s. De Eco-Plus winkels verkopen vooral aan kleine retailers en horeca. De Siam Frozen Shop is
een nieuw concept met de focus op diepvriesproducten. De grootte van de winkels is slechts 100 m²
tot 150 m² en er zijn tot nu toe slechts 2 winkels beschikbaar in Thailand. De Makro Food Service
winkels zijn de nieuwste winkels van de keten, waarvan de eerste werd geopend in Hua Hin in januari
2012. Hij voorziet alle eten gerelateerde diensten voor horeca klanten van alle groottes. 11
Hypermarkten
Hypermarkten kennen ook groot succes in Thailand: 90% van de stedelijke inwoners gebruiken
minstens één keer per week een hypermarkt. Momenteel zijn er slechts twee hypermarktketens
actief op de Thaise markt. Dit zijn Tesco Lotus en Big C. Big C won marktaandeel toen het in 2010 de
Carrefour-keten overnam, maar Tesco Lotus blijft wel de grootste speler op de markt. In 2012 bleef
de expansie van beide hypermarkten achterwege en begonnen beide ketens te focussen op kleinere
winkels. Hypermarkten hebben een aanbod van meer dan 100.000 producten in stock en variëren in
grootte van 4.000 tot 12.000 m². Voeding en dranken zijn goed voor 60 tot 65% van hun assortiment.
Hypermarkten bieden bereide voedingswaren aan maar ook een heel gamma aan verse producten.
De gemiddelde Thaise consument spendeert ongeveer 108 euro per maand aan aankopen en 49%
hiervan wordt gespendeerd aan verse etenswaren. Om ook de middenklasse en Thais met een hoog
inkomen aan te trekken zijn beide ketens begonnen met een nieuw concept, de “extra”. Deze
winkels hebben een groter aanbod luxeproducten waarvan een groot aandeel geïmporteerd is. 12
Big C heeft 3 hypermarktvariaties: Big C Supercenter, Big C Extra en Big C Jumbo. Big C Jumbo is de
groothandelsversie van de populaire hypermarkt. Big C Supercenter heeft als doelgroep vooral lage
tot gemiddelde inkomens terwijl Big C Extra probeert de gemiddelde tot hogere inkomens aan te
spreken met zijn breder gamma aan luxegoederen. Beide versies hebben een aanbod van meer dan
100.000 producten in voorraad. De grootte van de winkels gaat van 4.000 tot 12.000 m² waarin een
gamma van 40% non-food en 60% food kan gevonden worden. Big C Jumbo past het Cash and Carry
concept toe en werkt met lidmaatschappen. Zo richt het zijn pijlen op de horeca, kleine retailers,
bedrijven en grote huishoudens. 80% van wat in Big C Jumbo verkocht wordt is food en 20 % is non-
food. Big C heeft ook een supermarktketen onder de naam van Big C Market. Deze winkels variëren
van 750 tot 2.000 m² en hebben een kleiner aanbod van 10.000 tot 15.000 producten. Tot slot zijn er
nog de Mini Big C winkels in de vorm van buurtwinkels. Hun doelgroep zijn de lagere inkomens. Met
11 Siam Makro. (2012). Annual report 2012. Retrieved 2014, from
http://www.siammakro.co.th/pdf/annual/en/MakroAnnualReport2555.pdf
12 USDA. (2014, January 15). Thailand exporter guide. Retrieved 2014, from USDA: http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Exporter%20Guide_Bangkok_Thailand_1-15-2014.pdf
14
een gemiddelde grootte van 160 m² en een aanbod van ongeveer 4.300 producten hebben ze
ongeveer 90% voedingsproducten in hun aanbod. 13
Nu Big C Jumbo de markt betreedt van Cash and Carry is Siam Makro niet langer de enige grote
speler op de markt die als doelgroep kleine retailers en horeca heeft.
Supermarkten
Er zijn 6 grote spelers in de Thaise supermarktsector. Dit zijn Villa Market, Maxvalu Supermarket,
UFM Fuji, Foodland Supermarket, The Mall Group en Central Food Retail. Dit marktsegment is uiterst
competitief en sterk geconcentreerd in Bangkok, waar de meeste Thais met een hoger inkomen
leven. De supermarktsector probeert deze doelgroep te benaderen met een gamma van premium
geïmporteerde producten. Central Food Retail is de grootste speler op de markt met 218 winkels
verspreid over Thailand.
Buurtwinkels
De buurtwinkel is de snelst groeiende tak van de retailsector. 15% van alle Fast Moving Consumer
Goods worden door dit medium aan de man gebracht in de 12.000 buurtwinkels die Thailand
momenteel telt. De grootste speler op deze markt is 7-eleven met 7.319 winkels doorheen het land.
Ongeveer de helft van deze winkels kunnen gevonden worden in de regio van Bangkok, de andere
helft is verspreid over de provincies. 7-eleven realiseert 53% van de totale inkomsten van alle
buurtwinkels. In het derde kwartaal van 2013 opende CP ALL 109 nieuwe winkels om meer klanten te
kunnen bereiken. Het netwerk van 7-elevens in Thailand is het grootste ter wereld, na de Verenigde
Staten en Japan. Dankzij de grote populariteit is deze sector ook uiterst concurrentieel. De 7-eleven
winkels ondervinden een stijgende concurrentie van Tesco Lotus Express, Family Mart, Tops Daily en
Mini Big C. Buurtwinkels focussen steeds meer op etenswaren en fast food. Tussen de 70 tot 80% van
de goederen verkocht in deze winkels is voeding, waarvan 20% hapklaar is. Om zijn dominante
positie te kunnen behouden bouwt 7-eleven een nieuw distributiecentrum net buiten Bangkok om
van daaruit 2.500 winkels te kunnen bevoorraden. CP-all hoopt tegen 2017-2018 een netwerk van
meer dan 10.000 7-eleven winkels te bezitten. 14
3.2 Horeca
Toerisme bloeit in Thailand. Bangkok is de populairste stad ter wereld voor toeristen. Hotels en
restaurants zijn de grootste gebruikers van geïmporteerde etenswaren. De sector trekt voornamelijk
Thais aan met een hoog inkomen, zakenmensen, expats en toeristen. In 2012 spendeerden
consumenten gemiddeld 401 dollar per capita aan horecadiensten. De hele horecasector ontving
ongeveer 30 tot 35% van hun etenswaren via import.
Hotels
13 Big C. (2013). Annual report 2013. Retrieved 2014, from
http://bigc.listedcompany.com/misc/ar/20140314-bigc-ar2013-en-02.pdf
14 CP All group. (2014, February). Investor information release. Retrieved 2014, from
http://www.cpall.co.th/ckfinder/userfiles/files/IR_data/IR_Release_2013/IR_ReleaseFY13.pdf
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 15
De hotelindustrie is sterk afhankelijk van toeristen. In 2013 bezochten meer dan 26 miljoen toeristen
Thailand. Meer dan 60% van hen was afkomstig uit Oost Azië, terwijl Europa goed was voor 24% van
het totaal. Toeristen spendeerden 4,3 miljard euro aan voeding en drank in 2012. De gemiddelde
toerist spendeert ongeveer 105 euro per dag in Thailand, waarvan 19% naar etenswaren en drank
gaat. Dankzij het grote aantal internationale hotelketens dat de markt betreedt beginnen huidige
hotels zich meer te focussen op voeding en dranken. Voor de grote luxueuzere hotels met 4 of 5
sterren en met meer dan 400 kamers bedragen voeding en dranken 40% van de totale omzet. 15 Van
deze sector werd verwacht dat hij met 10% zou groeien in 2014 (doch de politieke toestand
verhinderd dat op dit ogenblik). De grootste groei vindt men terug in Bangkok. Na Bangkok zijn
Pattaya en Hua Hin de toeristische groeicentra. 16
MICE
Samen met Singapore en Hong Kong is Thailand een van de populairste plaatsen in Azië om
meetings, conventies en exhibities te organiseren. In 2012 kon Thailand meer dan 1 miljoen
deelnemers aan deze activiteiten welkom heten. Deelnemers aan dergelijke activiteiten spenderen
gemiddeld het dubbele per dag i.v.m. toeristen. Deze markt wordt verwacht nog sterk uit te breiden
dankzij de lage prijs van de Thaise conventiecentra en de efficiënte transportstructuur. Momenteel
zijn er 5 grote tentoonstellings- en meeting centra die voldoen aan de internationale vereisten: The
Queen Sirikit National Convention Center, BITEC, IMPACT, The Pattaya Exhibition and Convention hall
en de Golden Jubilee Convention hall. Er zijn plannen om nieuwe centra op te richten in Chiang Mai
en Phuket, naast de opening van het World Plaza Hotel and Convention Center in Bangkok. Dit zal de
Thaise positie in deze nichemarkt nog versterken. 21
Restaurants
De restaurantsector groeit in snel tempo in Thailand. Restaurants bereikten een geschat
verkoopcijfer van 3,4 miljard in 2012. Dit is een stijging van 23% ten opzichte van het jaar ervoor.
Verwacht wordt dat deze groei zal aanhouden en dat is vooral te danken aan het feit dat de Thais
steeds meer uit eten gaan, dat er een groeiende verstedelijking aan de gang is en doordat het
besteedbaar inkomen toeneemt. Studies tonen aan dat jonge Thais en stedelingen steeds meer de
voorkeur geven aan moderne restaurants in plaats van de meer gekende openlucht
eetgelegenheden. Ook restaurants die zich in shoppingcenters bevinden worden succesvoller.
Fast Food
De fast food restaurants kennen een marktaandeel van 10% en groeien met ongeveer 10% op
jaarbasis. Het cliënteel is erg gevarieerd en bestaat uit de traditionele families, jongeren,
zakenmensen, toeristen, kantoormensen, enz... De meeste restaurants die actief zijn in deze sector
zijn franchises die hun oorsprong vinden in de Verenigde Staten. De doelgroep van de fast food
15 USDA. (2013). Hotel Restaurant and Institutional Food Service. Retrieved 2014, from http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Food%20Service%20-%20Hotel%20Restaurant%20Institutional_Bangkok_Thailand_1-21-2014.pdf 16 Earls, E. (2013, July 9). Hotel Development takes off in Thailand. Retrieved 2014, from
http://www.hotelnewsnow.com/Article/10781/Hoteldevelopment-takes-off-in-Thailand
16
restaurants zijn voornamelijk Thais met een iets hoger inkomen. De franchises die actief zijn in deze
sector zijn Kentucky Fried Chicken, McDonalds, Burger King, Swensens en Subway. Deze sector
ondervindt wel moeilijkheden om competitief te blijven omdat de Thaise consumenten zich steeds
bewuster worden van hun gezondheid en zo hun weg vinden naar gezonder eten.
Internationale restaurants
Internationale restaurants zijn een tweede sub-sector. Dit segment vertegenwoordigt ook ongeveer
10% van de markt en heeft een totale marktwaarde van ongeveer 361 miljoen euro. De voorkeur van
Thaise consumenten gaat momenteel naar Japanse restaurants, gevolgd door Italiaanse restaurants
en Chinese restaurants.
Kleine restaurants
Als laatste zijn er de kleine restaurants die met hun lage opstartkost ongeveer 80% van de markt
beheersen. Hun aanwezigheid in foodcourts heeft ervoor gezorgd dat de kwaliteit en de hygiëne van
het aangeboden eten er sterk op vooruit gaat. Hiermee slagen ze erin nog meer marktaandeel af te
snoepen van de straatverkopers. 17
Catering
De cateringsector wordt steeds populairder in Thailand en kan onderverdeeld worden in vier sub-
sectoren.
Er zijn de:
contract caterers (F&B International co., Compass group …),
hotels en de betere restaurants,
luchtvaart en caterers gespecialiseerd voor tentoonstellingen/beurzen (Thai Airways International plc. , Bangkok Air Catering, BITEC, IMPACT, …)
en de lokale kleine caterers.
Er zijn meer dan 200 kleine lokale caterers die hun diensten aanbieden binnen bepaalde geografische
regio’s voor evenementen zoals verjaardagsfeestjes, trouwplechtigheden, enz...
Sommige middelgrote cateringbedrijven importeren direct via bekende importeurs en distributeurs.
Hun doelgroep bestaat vooral uit private of bedrijfsdiners voor lokale, nationale en internationale
organisaties. Hun cateringdiensten hebben zowel lokale als geïmporteerde voedingsproducten en
ingrediënten nodig. Ongeveer 10% van hun menu’s bestaat uit geïmporteerde goederen.
Ziekenhuizen, kantoorgebouwen en grote fabrieken bieden meestal hun eigen food courts en
cafetaria’s aan voor hun klanten en personeel.
3.3 Verwerkende industrie
De verwerkende industrie is sterk gepositioneerd in Thailand. De sector is geëvolueerd naar één van
de meest geavanceerde in Zuid Oost Azië. Thailand is ook één van de grootste exporteurs in
17 USDA. (2013). Hotel Restaurant and Institutional Food Service. Retrieved 2014, from
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Food%20Service%20-
%20Hotel%20Restaurant%20Institutional_Bangkok_Thailand_1-21-2014.pdf
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 17
verschillende soorten voedingsproducten zoals suiker, cassave, zeevruchten, rijst, enz... Thailand
heeft meer dan 10.000 voedselverwerkingsfabrieken van verschillende groottes die jobs bieden aan
meer dan 900.000 Thai. De meeste kleine tot gemiddelde fabrieken vinden hun afzet in het
binnenland terwijl de grote voedselverwerkers zich eerder focussen op export. De Thaise
voedselverwerkingssector is vooral export georiënteerd met meer dan 50% van de productie die
verkocht wordt buiten het land. De grootste exportmarkten zijn de Verenigde Staten, Japan, de
Filippijnen en Cambodja. 18
De wereldwijde economische crisis lijkt geen grote invloed gehad te hebben op deze sector
aangezien Thaise voedselfabrikanten blijven zoeken naar ingrediënten van een hoge kwaliteit tegen
schappelijke prijzen.
In 2012 groeide de import van voedselingrediënten met meer dan 6% in vergelijking met 2011. Dit
kwam neer op een totale import van 1,59 miljard euro. Met dank aan de stijgende koopkracht van
Thaise consumenten, het stijgende aantal gezinnen met twee inkomens en de voortdurende uitbouw
van nieuwe producten wordt de groei op deze markt verwacht te blijven duren op middellange
termijn. Binnenlandse ingrediënten zijn nog steeds populairder dan geïmporteerde ingrediënten
desondanks de vaak lagere kwaliteit. Ingrediënten waarvoor meer technologie nodig is en die een
hogere waarde hebben zijn vaak niet beschikbaar op de lokale markt en moeten dus geïmporteerd
worden. 19
Onder de grote Westerse voedselverwerkers bevinden zich Coca-Cola, Cargill, Unilever en Dole die
allemaal fabrieken hebben in Thailand.
Grote sectoren in de voedingsverwerkende industrie
Ananas is één van de grootste exportproducten in Thailand. In 2013 exporteerde Thailand voor meer
dan 369 miljoen euro aan ananas. De voornaamste exportmarkten zijn de Verenigde Staten, de
Europese Unie en Japan.
Hapklaar eten is ook succesvol in Thailand. In 2012 exporteerde het land 438.884 ton hapklaar eten
met een totale waarde van 734 miljoen euro. Dit is een stijging van 6,8% procent in vergelijking met
2011. Thailand wordt steeds bekender op deze markt doordat het land aan populariteit wint als
internationale keuken op de wereldmarkt. Sauzen en curry zijn ook erg populair. 20
Een ander product waarvoor Thailand bekend staat is tonijn. Het exporteerde 559.492 ton tonijn
doorheen de wereld in 2012. De totale exportwaarde bedroeg 1,8 miljard euro. De drie grootste
tonijnimporteurs zijn de Verenigde Staten van Amerika, Australië en Egypte.
18 Board of Investment. (2013, October). Thailand: Food Exports Soaring. Retrieved 2014, from
http://www.boi.go.th/tir/issue_content.php?issueid=104;page=42
19 USDA. Thailand exporter guide. January 15, 2014.
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Exporter%20Guide_Bangkok_Thailand_1-
15-2014.pdf (accessed 2014).
20 Board of Investment. Thailand: Food Exports Soaring. October 2013.
http://www.boi.go.th/tir/issue_content.php?issueid=104;page=42 (accessed 2014).
18
Een laatste belangrijk exportproduct is suiker (suikerriet). Met meer dan 172.000 metrische ton in
export in 2012 bedroeg de waarde van de export ongeveer 127 miljoen euro. De grootste
importerende landen bevinden zich in Azië met Japan, Zuid Korea en Taiwan als grootste kopers.
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 19
4 Concurrentie
Thailand heeft een groot aantal vrijhandelsakkoorden. Deze akkoorden verlaagden of verwijderden
de invoerrechten volledig op vele voedingsproducten. Dit zorgt voor extra uitdagingen voor Vlaamse
ondernemers die de markt willen betreden aangezien de Thaise consument erg prijsgevoelig is.
Deelnemers vrijhandelszone Ingangsdatum
ASEAN - China 1 oktober 2003
Thailand - India 01 september 2004
Thailand - Australië 1 januari 2005
Thailand – Nieuw Zeeland 1 juli 2005
Thailand - Japan 01 november 2007
ASEAN - Korea 1 januari 2010
ASEAN Vrijhandelszone 1 januari 2010
ASEAN – Australië – Nieuw Zeeland 12 maart 2010
Thailand - Peru 31 december 2011
Thailand – Chili 5 oktober 2013
Bron: World Bank (2013)21
Momenteel zijn er onderhandelingen aan de gang om een vrijhandelszone tot stand te doen komen
tussen de EU en Thailand. Gesprekken zijn slechts in een beginnende fase en de derde ronde van de
gesprekken werd gehouden in Brussel in december 2013. De vierde ronde werd voorzien te beginnen
in Bangkok in maart 2014. Het akkoord werd gepland getekend te worden eind 2014 of begin 2015
maar door de ontbinding van het Thaise parlement worden de gesprekken momenteel uitgesteld.
Thailand heeft ook onderhandelingen lopen met de BIMSTEC regio (Bay of Bengal Initiative for
Multisectorial, Technical and Economic Cooperation). Deelnemers aan dit vrijhandelsakkoord zijn
Bangladesh, Myanmar, Bhutan, India, Nepal, Sri Lanka en Thailand. De landen hebben tot doel hun
eigen vrijhandelszone te hebben tegen 2017.
Thaise consumenten zijn erg prijsgevoelig, Vlaamse merken kunnen dus weggeconcurreerd worden
door landen met lagere loonkosten, lagere logistieke kosten of landen waarmee Thailand een
vrijhandelsakkoord heeft afgesloten.
21 World Bank. (2013). Global Preferential Trade Agreements Database. Retrieved 2014, from
http://wits.worldbank.org/gptad/
20
5 Markttrends
1. Fastfoodketens kennen een kleinere omzet ondanks hun populariteit. Dit valt te verklaren
door een verandering in de eetgewoonten van Thaise consumenten. Momenteel worden
Thai zich steeds meer bewust van de invloed van eten op hun gezondheid en beginnen ze
gezonde voeding te verkiezen boven fastfood, dat als minder gezond wordt waargenomen.
2. Thai reizen steeds meer naar het buitenland waardoor ze ook een groeiende interesse
krijgen in internationale keukens. De Japanse keuken ondervindt groot succes, vooral bij
Thaise jongeren. Thai in stedelijke regio’s (36% van de totale bevolking) spenderen een
steeds groter bedrag aan geïmporteerde producten doordat er steeds meer westers eten
wordt gegeten.
3. Afhaling- en leveringsdiensten stagneren in totale omzet en er wordt verwacht dat zij
marktaandeel zullen verliezen. Dit komt doordat steeds meer kleine restaurants ook een
extra dienst aanbieden door aan huis te leveren. Pizzaketens ondervinden de grootste groei
in deze sector met een omzetgroei van 9% in 2012. 22
4. Restaurantketens zoals Oishi, Fuji, Zen en S&P vervangen in snel tempo onafhankelijke
restaurants. Food courts en etenscentra worden steeds populairder doordat Thaise
consumenten de indruk krijgen dat ze properder en hygiënischer zijn als straatrestaurants. 27
5. Grote exporteurs van verwerkte voedingsproducten investeren momenteel in hun
productiefaciliteiten om zo een hogere productie te kunnen realiseren, maar ook om te
kunnen voldoen aan nieuwe internationale voorwaarden die gesteld worden door de HACCP
maatregelen en ISO certificaties. Er is ook een trend naar het gebruiken van ingrediënten van
hogere kwaliteit in de voedingsverwerking, desondanks de hogere kosten.
6. Dankzij het steeds groeiende aandeel moslims in de wereldbevolking groeit ook de markt van
Halalvoeding. De wereldwijde Halalmarkt wordt geschat op 481,5 miljard euro en Thailand
begint de kansen in deze gigantische markt in te zien. Thailand exporteerde voor 312.6
miljoen euro aan Halal vlees in 2011, een groei van meer dan 30% in vergelijking met 2010.
De meeste van deze export gaat naar Indonesië, Maleisië, Brunei, Singapore, Saoedi-Arabië
en Egypte. 23
22 Agriculture and Agri-food Canada. (2012). Foodservice profile Thailand. Retrieved 2014, from
http://www.ats-sea.agr.gc.ca/ase/pdf/6182-eng.pdf
23 HKTDC. (2011). Thailand's healthy appetite. Retrieved 2014, from
http://research.hktdc.com/business-news/vp-article/en/1/1X07EZTA.htm
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 21
6 Kansen en bedreigingen
6.1 Algemeen
Thailand staat bekend als toegangspoort tot Zuidoost Azië met grenzen aan Laos, Myanmar,
Cambodja en Maleisië. Thailand kan een goede transporthub zijn om de andere Zuidoost Aziatische
landen te bevoorraden.
Gedurende de laatste jaren worden Thai steeds merk trouwer, vooral in de stedelijke gebieden.
Koopgedrag bevindt zich momenteel steeds minder in de traditionele openluchtmarkten en meer in
de moderne supermarkten en winkelcentra. Vooral het gemak van alle producten zo dicht bij elkaar
te hebben overhaalt Thaise consumenten te kiezen voor moderne retailcentra.
De jongere Thai (32% van de bevolking is tussen 15 en 35 jaar oud) is gretig om nieuwe voeding te
proberen dat bij hun nieuwe verwesterde levensstijl past.
Het is niet altijd mogelijk om te concurreren op prijsniveau met andere geïmporteerde producten uit
landen waarmee Thailand een vrijhandelsakkoord heeft. Importeren naar Thailand kan heel erg hoge
invoerrechten met zich mee brengen en ook de logistieke kosten zijn niet min.
Marktpenetratie voor geïmporteerde producten bevindt zich momenteel vooral in Bangkok en
andere grote steden.
6.2 Detailhandel
Vlaamse ondernemers die de markt van de detailhandel in voedingswaren en dranken willen
bewerken moeten er rekening mee houden dat er grote concurrentie is in dit marktsegment. Er
bestaan kansen voor Belgische ondernemers die actief willen worden in de hypermarkt, supermarkt
of cash and carry sector. Bij het betreden van de markt moet de Vlaamse ondernemer denken aan de
houdbaarheid, voorkeuren van de consument en de prijs. In het segment van de hypermarkten zijn
slechts 2 grote spelers actief en dit geeft de afnemers onderhandelingskracht ten opzichte van hun
leveranciers. Buurtwinkels zijn sterk prijsgevoelig en dit leidt meestal tot een nadeel voor Belgische
producten wanneer deze vergeleken worden met Thaise alternatieven.
Recent beginnen retailers actief in de voedselsector steeds meer aan private labelling te doen voor
een groot deel van hun voedselaanbod. Deze ontwikkeling kan kansen creëren voor producenten van
voedingsingrediënten. Sommige van deze ingrediënten zullen echter niet prijscompetitief kunnen zijn
met ingrediënten uit naburige landen. Een focus op hoogtechnologische ingrediënten valt dus aan te
raden.
Het aantal verkooppunten in de retailbusiness stijgt in snel tempo, zowel hypermarkten als
buurtwinkels zijn erg succesvol.
6.3 Horecasector
De sterke groei van het aantal hotels en restaurants biedt mogelijkheden aan importeurs die actief in
de voeding & drankensector.
Met een steeds stijgend besteedbaar inkomen stijgen ook de uitgaven in de horecasector.
22
Nieuwjaar, Kerstmis, Chinees Nieuwjaar, Thai Nieuwjaar, … zijn kansen voor de rijkere Thai om uit
eten te gaan. Tijdens deze periodes kent de import van buitenlandse etenswaren een piek.
Dankzij het stijgende aantal internationale restaurants en het betreden van de markt van grote
hotelketens kent de vraag naar geïmporteerde etenswaren een groei.
6.4 Voedingsverwerkende industrie
Een stijgend aantal geïmporteerde ingrediënten voor nieuwe producten worden gebruikt in de
verwerkende sector. 2012 zag een toename van 6% in de import van voedselingrediënten in
vergelijking met 2011. Het grootste aantal ingrediënten komt van de Thaise markt zelf. Ingrediënten
met een hogere toegevoegde waarde en die technologisch meer hoogstaand zijn worden nog steeds
geïmporteerd.
De vraag naar voedingswaren verplaatst zich van onverwerkte verse producten naar verwerkte
Thaise voeding, vooral dankzij de toename in inkomen van de meeste Thai. Dankzij deze groeiende
vraag beginnen Thaise voedingsproducenten steeds grotere aantallen voedingsingrediënten in te
voeren die niet lokaal beschikbaar zijn.
De verhoogde vraag naar verwerkte voeding werkt ook in het voordeel van Westerse
voedingsexporteurs die worden waargenomen als van hogere kwaliteit in vergelijking met de lokaal
geproduceerde voeding.
De verkoop van gezondheids- en wellnessproducten bereikte in 2012 de kaap van de 3,4 miljard
euro. Voedingsproducenten proberen hierop in te spelen door nieuwe producten te lanceren met
hoge toegevoegde voedingswaarden. Dit kan kansen aanbieden voor bedrijven die hun huidige
klantenbestand willen uitbreiden in deze nieuwe en snelgroeiende markt.
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 23
7 Food & Drug Administration
7.1 Wetten en reglementering
De food act van B.E.2522 (1979) is de voornaamste wet die voedselveiligheid regelt. Volgens de wet
is het Ministry of Public Health verantwoordelijk voor de controle op de uitvoering van de
regelgeving omtrent voeding. Het ministerie is ook verantwoordelijk voor het aanstellen van het
controlecomité en competente beambten. Ze zetten ook activiteiten op om de wet te kunnen
uitvoeren.
De regelgeving die gemaakt is door het ministerie van volksgezondheid beschrijft de procedures voor
het bekomen van productievergunningen, importvergunningen en de vergoedingen die hierop
betrekking hebben. Ze zijn ook verantwoordelijk voor de voorwaarden inzake etikettering van
voedsel.
Het controlecomité dient als adviesraad voor het ministerie of hun beambten inzake
voedingscontrole. Het comité telt 23 leden: 12 leden zijn leden van andere relevante
overheidsplatformen en 9 zijn experts op het gebied van voeding, waarvan maximaal 4
vertegenwoordigers van de voedingsindustrie. Leden van het comité worden tweejaarlijks benoemd.
De food act classificeert etenswaren in 3 verschillende categorieën:
1. Speciaal gecontroleerde etenswaren – Deze etenswaren moeten verplicht geregistreerd
worden. Wetgeving met betrekking tot dit type voeding specificeren de gestandaardiseerde
kwaliteit, verpakkingen, etikettering en delen van het productieproces.
2. Gestandaardiseerde etenswaren – Etenswaren die onder deze categorie vallen vereisen geen
registratie maar hun kwaliteit en etikettering moeten up to date blijven met
standaardvoorwaarden zoals verder gespecificeerd in notificaties van het ministerie van
volksgezondheid.
3. Algemene etenswaren – Wanneer voedsel niet onder categorie 1 of 2 valt wordt het
automatisch aanzien als deel van deze categorie. Registratie van het product is niet verplicht
maar deze categorie wordt wel nauwkeurig gecontroleerd op vlak van hygiëne, veiligheid,
etikettering en reclame. Etenswaren in deze categorie kunnen onderverdeeld worden in
subdivisies die wel gestandaardiseerde labels moeten dragen of aan andere voorwaarden
voldoen.
De controlemaatregelen voor iedere categorie verschillen sterk: vooral speciaal gecontroleerde
etenswaren worden erg strikt gecontroleerd. Voor het produceren of importeren van zulke
etenswaren is er een aanvraag voor productregistratie nodig. Voor gestandaardiseerde of algemene
etenswaren is deze registratie niet verplicht maar het voedsel moet wel geproduceerd worden
volgens de gespecificeerde normen qua kwaliteit. Voor geëtiketteerd voedsel wordt controle gedaan
om misleidende bewoordingen te vermijden.
24
7.2 Voorafgaandelijke contole
Productregistratie
Wanneer een product gecategoriseerd wordt als een speciaal gecontroleerd voedingsproduct moet
het geregistreerd worden. Het is irrelevant of dit product geïmporteerd is of geproduceerd in
Thailand. Een analyse moet worden uitgevoerd van het product alsook de details van het
productieproces en de ingrediënten zijn noodzakelijk voor de registratie. Deze voedingsproducten
moeten tegemoet komen aan standaarden opgesteld in ministeriële notificaties.
Etikettering
Foutief etiketteren van etenswaren kan consumenten misleiden en soms zelfs in gevaar brengen. De
food act van B.E. 2522 (1979) specificeert dat het ministerie van volksgezondheid de macht heeft om
te beslissen over de criteria van de etikettering, zowel wat betreft etenswaren die in Thailand zijn
geproduceerd of geïmporteerd worden. Er is ook een provisie aanwezig die stelt dat de voeding die
geëtiketteerd is met de intentie bedrog te veroorzaken inzake kwaliteit, kwantiteit, doel of andere
specifieke beschrijvingen omschreven zal worden als vervalste voeding.
Meestal moeten etenswaren etiketten dragen in de Thaise taal. Als het product een specifiek doel
heeft, of het koninginnenhoning betreft, of op basis van knoflook geproduceerd zijn, moeten de
Thaise etiketten vooraf goedgekeurd zijn door de Food and Drug Administration alvorens op de
markt gebracht te worden.
Productievoorwaarden
Voedselhygiëne in het productieproces is uitermate belangrijk voor het ministerie van
volksgezondheid. Daarom is de FDA begonnen met een serie productievoorwaarden die zullen
helpen bij het verder ontwikkelen en uitbouwen van de voedingsverwerkende processen in het land.
Verschillende types productievoorwaarden bestaan voor verschillende sectoren zoals voeding in blik,
drinkwater, dranken, vissaus, sojasaus, melkproducten en visproducten. Verscheidene technische
opleidingen worden gegeven en technische informatie diensten zijn momenteel in aanmaak.
Een andere norm is het HACCP programma. Dat is een reeks vrijwillige maatregelen die gebruikt
worden in de voedingsindustrie zodat deze aan internationale voorwaarden kan voldoen.
Productielicentie
De productie-eenheid moet goedgekeurd worden door overheidsbeambten. De inspectie van de
fabriek wordt gedaan door een voedselveiligheidsinspecteur en is noodzakelijk voor het verkrijgen
van een productielicentie. De licentie moet driejaarlijks vernieuwd worden.
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 25
Advertenties
Advertenties die voeding presenteren moeten correct en juist zijn voor alle betrokkenen. De food act
van B.E.2522 (1979) heeft twee hoofdmaatregelen:
1. Foutieve advertenties die een vals beeld scheppen van de kwaliteit of nut van een product
zijn verboden.
2. Advertenties met betrekking tot kwaliteit of nut van een product moeten het geluid en de
beelden van hun advertentie laten controleren door de overheid om goedkeuring te krijgen.
De goedkeuring van deze advertenties wordt gegeven door een comité bestaande uit
vertegenwoordigers uit de relevante sectoren. Buiten de pre-marketing controle is er ook nog een
opvolging van goedgekeurde advertenties door het willekeurig nakijken van alle advertenties om zo
wetsovertredingen te voorkomen.
Importlicentie
Een licentie is vereist om voedingswaren te importeren naar Thailand. Een importeur met een
licentie mag meerdere soorten voeding importeren zolang de FDA deze goedkeurt. De opslagruimte
of het warenhuis waarin de goederen gestockeerd zullen worden, is onderworpen aan controle door
de FDA, voorafgaand aan het afleveren van de licentie. De importlicentie moet driejaarlijks
vernieuwd worden.
7.3 Navolgende controle
Het departement voor medische wetenschappen van het ministerie van volksgezondheid is
verantwoordelijk voor het uitvoeren van de analyse van de voedingswaren ten dienste van de Thaise
Food and Drug Administration.
Regelmatige inspecties
Regelmatige inspecties zijn gepland om zeker te kunnen zijn dat de regelgevingen van de FDA
worden gerespecteerd.
- Routine-inspecties worden op geregelde tijdstippen uitgevoerd, vooral bij fabrieken die
licenties hebben gekregen van de overheid.
- Opvolgingsinspecties worden uitgevoerd wanneer bepaalde aspecten niet voldeden aan de
regelgeving na een routine-inspectie. Deze inspecties worden georganiseerd om te
controleren of er verbeteringen zijn aangebracht.
- Check point inspecties worden gehouden door voedingsinspecteurs die aanwezig zijn op
checkpoints. Zij zijn verantwoordelijk voor het verzekeren dat de goederen voldoen aan de
reguleringen gesteld door de FDA.
26
Inspecties op verzoek of inspecties van verdachte producten
Deze inspecties worden gehouden indien er klachten komen over goederen of goederen afgekeurd
worden bij een checkpoint. De bedoeling hiervan is om bewijzen te verzamelen en eventueel over te
gaan tot legale acties.
7.4 Aanvraagprocedure
Ondernemers die voedingswaren willen importeren naar het koninkrijk Thailand moeten eerst hun
aanvraagformulier voorleggen aan de Food and Drug Administration.
De beambte verantwoordelijk voor de aanvraag zal de aanvraag en bijgevoegde documenten
nakijken waarna de aanvraag wordt doorgestuurd naar de verantwoordelijken van de FDA.
De FDA heeft dan 5 dagen om tot een besluit te komen om de licentie al dan niet toe te kennen.
Na de ondertekening van de aanvraag moeten de importeurs de noodzakelijke honoraria betalen
waarna zij de licentie krijgen of de reden waarom deze is afgekeurd.
Het gehele proces zou ongeveer 7 dagen in beslag moeten nemen.
7.5 Voedingscontrole – info website
Specifieke informatie over de controle op bepaalde etenswaren, licenties of registratie procedures
kunnen gevonden worden op de website van de Thaise FDA op http://www.fda.moph.go.th/.
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 27
8 Douane
De importeur is verantwoordelijk voor het regelen van de invoerformaliteiten.
Bij het importeren van goederen in Thailand zijn importeurs verplicht een aangifte in te dienen bij de
douane in het aankomstpunt. Goederen worden niet als ingevoerd beschouwd, zolang de douane de
goederen niet declareert en de invoerrechten niet betaald zijn.
Benodigde documenten bij import:
1. Invoeraangifte
2. (lucht) Vrachtbrief
3. Paklijst
4. Factuur
5. Importlicentie
6. Certificaat van oorsprong
7. Andere relevante documenten zoals lijst van ingrediënten.
8.1 Declaratie en inklaring
Eerst moet de importeur een importaangifte ingeven in het e-douanesysteem. Voor de aankomst van
de goederen moet een agent een luchtvaart / scheepsvaart aankomstverslag en een manifest
ingeven in het e-douane systeem.
De documenten zullen dan geverifieerd worden door de douane waarna invoerrechten van
toepassing zijn. Het e-douane systeem zal de ingegeven data valideren en beslissen of het goed een
groene of rode lijn krijgt.
Hierna is de betaling van de invoerrechten en taksen noodzakelijk: deze kan gedaan worden via
elektronische betaling of rechtstreeks bij het douane departement.
De laatste etappe is het inspecteren en vrijgeven van de geïmporteerde goederen. Een groene lijn
betekent dat de goederen geen verdere inspectie zullen krijgen en zullen worden vrijgegeven. Bij een
rode lijn zullen de goederen verder geïnspecteerd worden door douanebeambten.
8.2 Invoerrechten
Specifieke invoerrechten op alle producten kunnen gevonden worden op de website van de douane
op http://igtf.customs.go.th/igtf/en/main_frame.jsp .
28
9 Markttoegang
De vrije markttoegang wordt belemmerd door zowel tarifaire als non-tarifaire belemmeringen. Denk
hierbij o.a. aan invoerrechten, extra belastingen, regelgeving en etiketteringsvoorwaarden. Daarom
is het aangewezen voor Vlaamse ondernemers om een lokale distributeur of agent in dienst te
nemen. Deze vertegenwoordigers hebben een goed begrip van de structuur van de Thaise markt en
de importprocedures die erbij komen kijken.
Wanneer men de sector van de hypermarkten en supermarkten probeert te betreden kan de
Vlaamse ondernemer best contact met de bedrijven zelf opnemen. Het kiezen van de juiste
importeur is van cruciaal belang bij het betreden van de markt. Lokale importeurs zijn bekend met de
markt en de regelgevingen en zij hebben reeds een netwerk van bestaande contacten. Ze kunnen
ook helpen bij het maken van reclame. Supermarkten en hypermarkten werken vaak met
lijstvergoedingen. Deze vergoeding wordt berekend aan de hand van een formule op basis van het
aantal stock keeping units en het aantal winkels waar het product beschikbaar is. Voeding die door
lokale invoerders wordt geïmporteerd gaat naar centrale opslagplaatsen vanwaar het daarna
verdeeld wordt naar de winkels.
Buurtwinkels zijn verschillend van hun grote broers, de hyper- en supermarkten. De beste manier om
de markt te betreden is het contacteren van het hoofdkwartier. Westerse goederen die verkocht
worden in deze sector zijn vaak geproduceerd in Thailand of naburige landen dankzij de lagere
kosten en vrijhandelsakkoorden. Een vergoeding is ook van toepassing op goederen die hier verkocht
wordt die eveneens gebaseerd wordt op het aantal stock keeping units en het aantal beschikbare
winkels.
Traditionele markten zijn niet gemakkelijk te betreden. Consumenten die hun aankopen doen op
deze markten hebben vaak een lagere koopkracht en zijn dus prijsgevoeliger. De voorkeur van de
consumenten gaat hier vooral naar traditionele Thaise en Chinese etenswaren.
Horeca afnemers bestellen meestal te weinig om het de moeite waard te maken direct naar hen te
exporteren. Daarom is het beter lokale importeurs te contacteren zodat zij de goederen kunnen
doorverkopen aan de horeca-industrie.
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 29
10 Nuttige Contacten
Hierna vindt u enkele nuttige adressen die van pas kunnen komen bij het exporteren van
voedingswaren of dranken naar Thailand.
10.1 Invoerders – distributeurs
AMERICAN-EUROPEAN PRODUCTS CO.
Beschrijving: Levert vooral pasta en voedingsingrediënten vanuit Europa. Klanten zijn hotels,
internationale restaurants, bakkerijen, supermarkten en de pasta industrie in Thailand.
Telefoon: +66 2 538 2646 / +66 2 538 2636 / +66 2 538 2649
Fax: +66 2 538 3386 / +66 2 538 3688
Website: www.aepthailand.com
E-mail: [email protected]
B-DELICIOUS
Beschrijving: Beginnende distributeur van Belgische etenswaren en dranken aan de horeca en
retailsector. De focus ligt vooral op luxegoederen.
Telefoon: +66 81 846 29 01 / +66 86 391 9079 / +66 81 834 26 81
Fax: /
Website: www.b-delicious.com
E-mail: [email protected]
BREWBERRY CO., Beschrijving: Distributeur die focust op bier, heeft al een paar Inbev bieren in aanbod en probeert
vooral speciaal bieren aan te bieden.
Telefoon: +662 6554781 6
Fax: +662 6554788
E-mail: [email protected]
EAST WEST TRADING & AGENCIES
Beschrijving: East West Trading & Agencies legt de focus vooral op zuivelproducten maar doet ook
andere goederen. Ze leveren vooral aan supermarkten en hypermarkten.
Telefoon: +66 2 678 3270-3
Fax: +66 2 678 3275
Website: www.ewtaonline.com
E-mail: [email protected]
FARANG FOOD PARADISE CO. LTD. Beschrijving: Farang Food Paradise focust op Zuid Thailand, vooral de regio’s van Samui en Phuket.
Telefoon: +66 76 612 733 / +66 76 248 900 / +66 84 189 3070
Fax: +66 76 6612 734
Website: www.phuketfood.com
E-mail: [email protected]
FOOD GALLERY LTD. Beschrijving: Food Gallery is een distributeur met meer dan 50 merken in portefeuille die ze
distribueert over 150 retailers en meer dan 500 restaurants.
30
Telefoon: +66 2 538 3979
Fax: +66 2 538 7731
Website: www.foodgallery.co.th
E-mail: [email protected]
GLOBAL FOOD PRODUCTS LTD. Beschrijving: Met meer dan 140 werknemers is Global Foods één van de grootste distributeurs
momenteel aanwezig in Thailand. Ze zijn verantwoordelijk voor Masterfoods, Unilever, Kellog’s etc.
Telefoon: +66 2 671 6882-4
Fax: +66 2 671 6886
Website: http://globalfoodproduct.com/
E-mail: [email protected]
JAGOTA BROTHERS
Beschrijving: Jagota Brothers is een andere grote distributeur verantwoordelijk voor o.a. Lutosa,
Barry Callebaut en Belgomilk.
Telefoon: +66 2 365 8200 ext. 1301 / +66 2 365 8260
Fax: +66 2 365 8260
Website: www.jagota.com
E-mail: [email protected]
KIM CHUA GROUP
Beschrijving: De Kim Chua Groep heeft al een heel breed aanbod internationale merken, onder de
Belgische merken bevinden zich Trefin, Algist Bruggeman, Corman S.A. en Destrooper – Olvier N.V.
Telefoon: +66 2 332 8040 9 / +66 2 331 6968 70 / +66 2 331-6910
Fax: +66 2 331-6891 / +66 2 331-6911
Website: www.kimchuagroup.com
E-mail: [email protected]
PRAIRIE MARKETING CO. LTD. Beschrijving: Prairie Marketing verzorgt distributie en marketing voor brood en banket etenswaren,
snacks en droge voeding.
Telefoon: +66 2 731 6700-2 / +66 2 379 3191 2
Fax: +66 2 731 6703 / +66 2 379 4711
Website: www.prairiem.com
E-mail: [email protected]
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 31
SINO PACIFIC TRADING CO. LTD. Beschrijving: Sino Pacific Trading is distributeur voor meer dan 70 merken met 4 verschillende
vertakkingen in het land: Bangkok, Phuket, Chiang Mai en Pattaya.
Telefoon: +66 2 681 5081-96
Fax: +66 2 681 5097
Website: www.sino.co.th
E-mail: [email protected]
WINNER GROUP PLC. Beschrijving: Winner Group is een distributeur die focust op ingrediënten. Hun klanten zijn zowel
voedselfabrikanten als cateringdiensten en retail ketens.
Telefoon: +66 2 675 6525-31
Fax: +66 2 675 6533
Website: www.winnergroup.co.th
E-mail: [email protected]
SIAM FOOD SERVICES LTD. Beschrijving: Deze distributeur focust vooral op producten die op een gecontroleerde temperatuur
moeten blijven. Het bedrijf heeft distributiecentra in Bangkok, Pattaya, Koh Samui en Phuket.
Telefoon: +66 2 620 6000
Fax: +66 2 620 6001
Website: www.siamfoodservices.com
E-mail: [email protected]
ITALTHAI GROUP
Beschrijving: Deze distributeur is begonnen met alcoholische dranken en is daarna in de non-
alcoholische dranken en de etenswaren gestapt. Ze proberen momenteel vooral hun voedingslijn uit
te breiden.
Telefoon: +66 2318 1617 22 / +66 2319 1031 40
Fax: +66 2318 2302 / +66 2319 9304 / +66 2314 1809
Website: www.italthaigroup.com
E-mail: [email protected]
FOOD COM
Beschrijving: Food Com focust ook vooral op alcoholische dranken, ze doen ook andere
productgroepen en leveren vooral aan restaurants.
Telefoon: +66 2 330 8592 / +66 2 707 8799
Fax: +66 2 330 8593
Website: www.foodcomthailand.com
E-mail: [email protected]
32
10.2 Overheidsinstanties
FOOD & DRUG ADMINISTRATION, MINISTRY OF PUBLIC HEALTH Beschrijving: De FDA is verantwoordelijk voor het maken van wetten met betrekking tot
voedselcontrole.
Telefoon: +66 2 590 7186 / +66 2590 7189
Fax: +66 2 591 8460
Website: www.fda.moph.go.th/fda_eng/frontend/theme_1/index.php
E-mail: [email protected]
DEPARTMENT OF FOREIGN TRADE, MINISTRY OF COMMERCE
Beschrijving: Het ministerie verantwoordelijk voor import en exportregelingen. Zij zijn
verantwoordelijk voor internationale handel.
Telefoon: +66 2-547 4771 86
Fax: +66 2 547 4791 2
Website: www.dft.go.th/en
DEPARTMENT OF INTELLECTUAL PROPERTY, MINISTRY OF COMMERCE
Beschrijving: Verantwoordelijk voor patentaanvragen, copyright, bescherming van intellectuele
eigendom.
Telefoon: +66 2 547 4621
Fax: +66 2 547 4696
Website: www.ipthailand.go.th/en/
EXCISE DEPARTMENT, MINISTRY OF COMMERCE
Beschrijving: Het Excise department is verantwoordelijk voor o.a. de extra taksen op alcohol en luxe
goederen.
Telefoon: +66 2 241-4778
Website: http://excise-english.excise.go.th/
THE CUSTOMS DEPARTMENT
Beschrijving: De douane die verantwoordelijk is voor controles aan de grens en het innen van
importtaksen.
Telefoon: +66 2 667 6000 / +66 2 667 7000
Fax: +66 2 667 7767
Website: www.customs.go.th/wps/wcm/connect/custen/home/homewelcome
E-mail: [email protected]
Thailand – Sectorstudie Voeding en Dranken | 08/2014 33
11 Bibiografie
1. Agriculture and Agri-food Canada. (2012). Foodservice profile Thailand. Opgeroepen op 2014,
van http://www.ats-sea.agr.gc.ca/ase/pdf/6182-eng.pdf
2. Big C. (2013). Annual report 2013. Opgeroepen op 2014, van
http://bigc.listedcompany.com/misc/ar/20140314-bigc-ar2013-en-02.pdf
3. Board of Investment. (2013, October). Thailand: Food Exports Soaring. Opgeroepen op 2014,
van http://www.boi.go.th/tir/issue_content.php?issueid=104;page=42
4. CP All group. (2014, February). Investor information release. Opgeroepen op 2014, van
http://www.cpall.co.th/ckfinder/userfiles/files/IR_data/IR_Release_2013/IR_ReleaseFY13.pd
f
5. Earls, E. (2013, July 9). Hotel Development takes off in Thailand. Opgeroepen op 2014, van
http://www.hotelnewsnow.com/Article/10781/Hotel-development-takes-off-in-Thailand
6. Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2012). Top Production Cassava
2012. Opgeroepen op 2014, van
http://faostat.fao.org/DesktopDefault.aspx?PageID=339&lang=en&country=216
7. HKTDC. (2011). Thailand's healthy appetite. Opgeroepen op 2014, van
http://research.hktdc.com/business-news/vp-article/en/1/1X07EZTA.htm
8. Import and Export Bank. (2013). Annual Report 2012. Opgeroepen op 2014, van Import and
Export Bank: http://www.exim.go.th/doc/en/about_exim/Annual_Report_2012_Eng.pdf
9. Larive. (2013, June). Business opportunities study in Thai bakery sector. Opgeroepen op 2014,
van Dutch Embassy in Thailand:
http://thailand.nlembassy.org/binaries/content/assets/postenweb/t/thailand/embassy-of-
the-kingdom-of-the-netherlands-in-bangkok/import/bakery-final-report_2013-7-01.pdf
10. Ministry of Agriculture - Department of Fisheries. (2013, January). Action plan and
implementation by the Department of Fisheries. Opgeroepen op 2014, van Office of anti
traficking in persons: http://www.nocht.m-
society.go.th/album/download/367802a4be46d2f4132c7a028e50980f.pdf
11. Rodmanee, S. (2013, May). Efficiency evaluation of beverage companies in Thailand.
Opgeroepen op March 2014, van International journal of social science and humanity:
http://www.ijssh.org/papers/227-CH026.pdf
12. Siam Makro. (2012). Annual report 2012. Opgeroepen op 2014, van
http://www.siammakro.co.th/pdf/annual/en/MakroAnnualReport2555.pdf
13. Song, S. (2014, January 22). Thailand economic growth outlook 2014. Opgeroepen op 2014,
van International Business Times: http://www.ibtimes.com/thailand-economic-outlook-
2014-35-gdp-growth-political-impasse-drags-much-longer-expected-1555077
34
14. Sriring, O. (2014, February 25). Thai trade slumps alongside tourism as protest violence takes
toll. Opgeroepen op 2014, van http://www.reuters.com/article/2014/02/25/us-thailand-
protest-idUSBREA1M02H20140225
15. Suwannakij, S. (2013, October 7). Thai sugar exports to surge to record on increasing
production. Opgeroepen op 2014, van Bloomberg: http://www.bloomberg.com/news/2013-
10-07/thai-sugar-exports-to-surge-to-record-on-increasing-production.html
16. Thai Food Processors Association. (2013). Opgeroepen op 2014, van
http://www.thaifood.org
17. Thai Rice Exporters Association. (2013, December). Thailand exports more rice in december.
Opgeroepen op 2014, van
http://www.thairiceexporters.or.th/Int%20news/News_2013/int_news_291213-1.html
18. Trading Economics. (2014). Thailand Economic Indicators. Opgeroepen op 2014, van Trading
Economics: http://www.tradingeconomics.com/thailand/indicators
19. USDA. (2013). Hotel Restaurant and Institutional Food Service. Opgeroepen op 2014, van
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Food%20Service%20-
%20Hotel%20Restaurant%20Institutional_Bangkok_Thailand_1-21-2014.pdf
20. USDA. (2014, January 15). Thailand exporter guide. Opgeroepen op 2014, van USDA:
http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Exporter%20Guide_Bangkok_Thail
and_1-15-2014.pdf
21. Warr, P. (2014, March 17). Thailand's rice subsidy scheme rotting away. Opgeroepen op
2014, van East Asia Forum: http://www.eastasiaforum.org/2014/03/17/thailands-rice-
subsidy-scheme-rotting-away/
22. World Bank. (2014). Economy Rankings. Opgeroepen op 2014, van
http://doingbusiness.org/rankings
23. World Bank. (2013). Global Preferential Trade Agreements Database. Opgeroepen op 2014,
van http://wits.worldbank.org/gptad/
24. World Bank. (2012). Poverty and Equity Thailand. Opgeroepen op March 7, 2014, van World
Bank: http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/THA
Disclaimer
De informatie die u in deze publicatie vindt is bedoeld als achtergrondinformatie die u moet in staat stellen een beeld
te vormen met betrekking tot de hierin behandelde materie. Zij is met de grootste zorg verzameld op basis van de
beschikbare data en documentatie op het ogenblik van de publicatie. Deze publicatie heeft bijgevolg niet de ambitie
van volledigheid of geldigheid voor uw specifieke situatie. Zij kan bijgevolg nooit beschouwd worden als een juridisch,
financieel of ander gespecialiseerd advies. Flanders Investment & Trade (FIT) kan in die zin nooit verantwoordelijk
gesteld worden voor gebeurlijke foutieve vermeldingen, weglatingen of onvolledigheden in deze publicatie. FIT kan
evenmin verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik of de interpretatie van de informatie in deze publicatie. De
verwijzingen in deze publicatie naar bepaalde entiteiten, bedrijven en/of personen houden geen bijzondere
aanbevelingen in die voor Flanders Investment & Trade enige verantwoordelijkheid zou kunnen teweegbrengen.
Datum van publicatie: 08/2014
![[MARKTSTUDIE GEBÄUDE- AUTOMATION SCHWEIZ 2012] · Mehrwert durch Gebäudeautomation Der Fachverband führender Gebäudeautomationsplaner [MARKTSTUDIE GEBÄUDE- AUTOMATION SCHWEIZ](https://img.pdfslide.org/doc/110x75/5fc7dabeb49b2d5b0d2832fc/marktstudie-gebude-automation-schweiz-2012-mehrwert-durch-gebudeautomation.jpg)
