35
NELSO N NDELA Apartheide karşı savaştığı için yirmi yedi yıl yunca hapsedilen Güney kalı lider

Benjamin Pogrund - Nelson Mandela Biyografisi

Embed Size (px)

Citation preview

NELSON MNDELA Apartheidekarsavatiinyirmi yedi yl byuncahapsedilen Gney Akal lider NELNMDEIBenjamin Pogrund DZDEK DGER KTAPLAR Abraham Lincoln,Anna Sproule AlbertSchweitzer, James Bentley Bob Geldof,CharlotteGray CharlieChapl in, PamBrown DalaiLama,ChristopherGibb El eanor Roosevelt,DavidWinner FlorenceNightingale,PamBrown LechWalesa,MaryCraig LouisPasteur,Beverley Birch MahatmaGandhi,MichaelNicholson Maria Montessori,MichaelPollard MarieCurie,Beverley Birch MartinLuther King,Valerie Schloredt vePam Brown MihailGorbaov, Anna Sproule Teresa Ana,Charlotte Gray Resim Kaynaklar:Associated Press:27, 51 (alt), 58, 59;Mary Evans ResimKtphanesi:9; Gamna Liaison:1 2; Gney Afrika iinUluslararasSavunma ve YardmFonu:4 (st ve alt), 7,1 0 (BenMaclenan)1 1 ,1 5,1 8, 20 (st ve alt), 21 (Eli Weinberg), 24 (sol vsa),25,28(Jurgen Schadelberg),31,33,36, 38(EliWcibcrg),39,40 (st), 45,46(alt),52 (Dave Hartman), 53, 57(stve alt);Alf Kumala:48,49;Magnum:1 6(EveArnold),1 9(st ve altlanBerry),34 ve35 (Abbas),54-5(G.Mendel);PeterMagubane:23,40(alt)50- 1 ,5 1 :TVSfilmi Madela'danalmanresimlerTony Nutley'e aittir:43 (st ve alt);SpectrumColourKtphanesi:46(st); Kapak:Frank Spooner. 1991ylndangiltere' de yaymlanmtr. 16Chalk Hill,Watford, Herts WDl4BN,ngiltere ExleyPublications. TelifHakkiExleyPublications,1991 TelifHakkBenjaminPogrund,1 99 1CiPbilgilerikopyas,istekzerinengiliz Ktphanesinden temin edilebilir.ISBN975-8030-06-X Tmhaklarsakldr.Buyaynnhibirblm, Yaymc'nnyazl izni olmakszn, mekanik ya da elektronikyntemlerlefotokopiekme,banda kaydetme, bilgi depolama ve dntrme de dahil olmak zere, hibir ekilde oaltlamaz, yeniden yaymlanamaz. 1996'daTrkiye' deyaymlanmtr. lk kaynakKltr ve Sanat rnleri zveren Sokak 32/lMaltepe-ANKARA Tel:0.312. 2317374 Fax:0.312. 2317379 TrkiyeEditr:Sezai Kaynak eviri:LeylaOnat Dizgi:lkkaynakLtd.ti. Dizi editr:Helen Exley Resim aratrmas: ElizabethLoving Yaz ilerimdr:SamanthaArmstrong ve Margaret Montgomery 1996'daSingapur'da baslmtr. NELN DEI Apartheide kar savat iin yirmi yedi yl boyunca hapsedilen Gney Afikal lider BenjaminPogrund Gncelliksalayan: KAIZERM.NATSUMBA ILKKAYNAK KULTUAVESANAT UAUNLERt 3 Yimi yedi yl hapisten sonr tahliye gn geldi. 1 1ubat1990 giinii, Nelson Mandela ve kans Winnie,sevin gsterler yapankalabal selamlyorlar Altm lkeden gelen seircile; onnkonumasm dinlemekve tahliyesini kutlamak amacyla verilecekkonser izlemek iintoplanmt.Bir milyardan fazla olduu sanlanseyirciler de ekrnla11banda izliyorard. zgrlk l edensonrasaat4: 17' deNel sonMandel a,hapishanekapsndandarkt.Sael i ni yumruk yaparakhavada sallad. Sonunda zgrd.Tamakzereolankalabalk,hapishanennde NelsonMandela'ybekl i yordu. GneyAfrika'nn Victor Verster Hapishanesi nnde bekleyen yzlerce gazetemuhabiri,onun1 1ubat1990gn,hapisten knhaberyapmaki i nsabrszl an yordu .Televizyonkameralar,busahneyidnyayzndeki mi l yarl arcai nsanaaktarabi l meki i neki m yapyorlard;radyolar,milyonlarcainsana bu nemli ol ayayrntl aryl abet i ml emeyeal yorl ard;gazetecilernotlaralyorlar,kameralarertesignn gazetesiiin fotoraflar ekiyorlard. Ognedek, hapistenkanhikimse, byk kitlelerden bylesine ilgi grmemiti. Dnya yznde, hi bi rzaman, bukadaroki nsan, yzn tanmadklar, sesi ni duymad kl aramaadniyi bi l dikl eribiradam , bylesinebekl ememi ti . Bir eyrek asrdr ilk fotoraf, o sabah gazetede kmt. Artkdnyaonugrmekistiyordu.Kameralar, uzun boyl u, beyaz sal, yznde izgiler olduuhalde,bedenidinvedimdikolanbiradam gsteriyordu. Yumuakvetemki nl i birbiimde ilerlerken,yetmibir yl ndabirliktetayordu. k bir takmelbise giymiti veyirmiyediylhapis yatm bir adama hi benzemiyordu. Bu gl grnm,iki saat sonra,Afrika ktasnn enucundakikentolanCapeTown'dakiBel ediye Saray'ndan,dnyayakonuurkendoruland.Sesi metindi: "Hepinizi, bar, demokrasi ve zgrlk adna selamlyorum," diyordu. Nel sonMandela'nm,politikinanlarnedeniyle yllarca hapis yatmas, ona gsterilen ilginin nedeniydi. Hapi steol duuyl l arda, zgrl bi rkakez "Yaadm srece, hayatm, Aikl/rn mcadelsineaddm. Beaz egemenliine kr savatm. Siyah egemenliine kr d savatm. nsanlrn,eit frsat/r paylark uyum iinde yaayacak/r demokrat ve zr toplum hayalini kurdum hep. Bu, gereklmesiniistediim bir idealir.1Tanr,yl uygun grrse,urund lmee hazr oluum bir amatr" Ne/son Mandela, Rivonia Mahkenzesi 'ndeki szleri.Ekim 1963 "Nelson Mandel'nn simgeltirdii elri anltmak mmkn dil. BenGne Afik'd bir rhipkn,birlikte kmpanyalr yaptmz gnleri hlok canl olrk anmsyorum.Onun sahip oluu yetenekler - akl, byk bir cesaret ve halkn aparheiden kurarma krarll - beni ok etkilmiti. " 6 ArchhishopTrevor HuddlestonCR, Apartheid Kart HareketinBakannerilmiti ona,ama her defasnda reddetmiti, nk amac na- GneyAfri kai nsanl ar n zgrle kavuturmaverkayrmcln(apartheid)ykma abasna,sadk kalmak istiyordu. Aparth. eid Apartheid,yaniinsanlarnderirenklerinegre ayrmcla uramas, bu yzyln en byk sularndan biridir. Gney Afrika Cumhuriyeti bu ayrmcl, hibir lkede grlmemi lde uygulad ve bu szc icat ederek dnyannilgisinilke zerine ekti. Aparthei dszc- Afri kadi l i nde,ayr lma anlamna geliyor ve apartheyt diye okunuyor - ilk kez 1948ylndadnyadaduyuldu.Afrikanerleritemsil eden Ulusal Parti, Gney Afrika'y idare etmek zere seil mitiverkayrmclkszkonusuol maya balamt.Beyazlarnseme hakk vard,oysakoyu renkderi l i i nsanl ar, nfusunounl uunu oluturduklar halde, seme hakkna sahip deillerdi. Aslnda apartheid,Gney Afrika'da 1 948'denok nce balamt. Hollanda'nn gl bir ticaret lkesi olduuon yedinciyzlzamannakadargidiyordu. Hol l andaDouHi nt Adal ar i rket i , Hi ntOkyanusu' ndabykbi r t icareti mparatorluu kurmutu. Gemilerleyaplanyol cul ukl aruzun,zahmetlivetehlikeliydiveHollandallar,yaryolda dinlenme yeriolarakmi tBurnu'ndabirmola yeri oluturdu.Oras,u anCape Town'm olduu yerdir. 6Nisan1 652' de,JanvanRieebeckvedoksan adam , Hol l anda' dangel i rken, orayai ndi l er.Yapmalar gerekeney,oray irketgemileri ni n gereksi niml eri ni kar l ayacakbi rbl gehal i ne getirmekti . "Sebze,et,suvegemidekihastalar iyiletirebilecek gereklimalzeme"alacaklard. Srekli yerleim Budinlenme yeribirsre sonra,srekli yerleim yeri haline geldi.Hollanda' dan insanlar ve Fransa' daki dini kymdan kaan Fransz Protestanlar o topraklara yerl eti l er. i fti l i kyay l d ka, yerlihal kol an Khoikhoilerlesorunlar balad.Khoikhoihalk,ak sarderi l iydi,bykvekkbahayvanc l kile uraaninsanlard.nceleribeyazlarlailikilerihi de ktdeildiamahayvanlarnmeralarbeyazlar tarafndanalnmaya balaynca aralar bozuldu. Bu haksz bir rekabetti, nk yerleenlerin silahlar vardamaKoikhoilerinyal n zcaoklarveyaylar bulunuyordu.Hol l andall ar,avakargi bi , her defasnda Koikhoilerin yzlercesini ldrdler. Aynkader,SanyadaBushmendenenbirbaka sar derili halk iin de geerliydi. Avrupal l arnyerl ei mi ndenbirkay lsonra,gelecektekiGneyAfrika'nnmodelibelirlenmiti. Beyazlarpatron,siyahl ariseonlarnhi zmetkar olmutu. Bu iki rk arasndaki ilikilerden doacak yeni nesil, byk bir karma rk oluturaca iin, gelecekte daha bakasorunlarkacakt. 1 795'teBritanyallar,Cape'iistilaettilerve kendi i nsanl ar n yerl eti rdi l er. Byl ece,Hol l andaca konuanhalknyan sra, ngi l i zcekonuunbi r topluluk daha olutu. Ulusal Afrikaner hkmeti, 1948'deki tek seimde gc ele geirdi. Ftorafta grnen adamlarilk kabinede bulunanve apartheid,yanirk aynmczlzz uygulamaya balayan kiilerdir. Irklk, o gne dek Afka 'da zaten vard amaUlusu! hkmet, siahlarla beazlann yaad yerlerde,anlan ayznak iin zelikle uat.Kalan birka "mterek" okul, parki yeri,kilise,sinema,hatta izci kumlulan bile aynlmaya zorland. 7 --. Otoriteyekartepkiler Hollandallar,otoriteyekarzatentepkiliydiler. stedikleriniyapmaktazgrolmaki stiyorlard. ngi l i zl eri nCapeTown' agel mesi ndenhi holanmamlard,nkonlarlkeyiynetmeye bal am l ard .Hel e1834' tengi l i zl er, kl el i ikaldrnca,canlariyiceskld.Hollandallarnou, Byk G' balatt ve uzak blgelere giderek oralara yerl emeyekararverdi l er. Grupl arhal i nde,kanlaryladalarve bozkrlaramakzereyola ktlar. Gittikleriblgedeiftilik yapmayadevamettiler veBoerlerolaraktanndlar.Otoritedenuzaklama sonucunda, yalnz vezor koullarda yaadlar.Kendi i leri nednkolanbui nsanlar,dnyayagven duymuyorlard.ocuklar,yalnzcancil'iokuyacak kadar okuma renirdi.Zaten evrelerinde okuyacak bakaeydeyoktu.Dinleri,yzylnce,Avrupa'da ortaya km ol ankatdi si pl i nl i Kalveni zm mezhebiydi.Kleleri yoktu;amasiyahhizmetkarlar dk cretlerle, zor koullar iinde altrr ve onlar efendi l eri ni nmerhameti nemuhtaduruma getirirlerdi. Bu arada,Boerleriin,yeniucuz bir i gc daha ortayakt- Bantular.Bunlari blgelerdeyaayan esmerderiliinsanlard.Ondokuzuncuyzylnilk yarsnda,Gney Afrika'da,siyahkabileler arasnda, toprak vestnlk savalar srp gidiyordu. Beyazlarn - 1702'den beri- rastladklar ilk siyahlar, lkenin dousunda oturanXhosalard.ksmlarda bakauluslar- Sotho,PediveSwaziadlinsanlar yaarlard. En byk savalar Enbyksavalar,dousahilinde,imdiNatal denenblgedeyaayanZul ul ardan kard .On dokuzuncuyzyldaKralolanShanka,adamlarn yalnayak diken tarlalarzerindekoturarakeitirdi. Kendisine kar anlar derhal ldrten hain bir krald . Hollandallarlangilizler,bukabilesavalarnn ortasndakaldlarveonlardahabeterbirbirlerine drdler.Bir sresonrada,sahipolduklarbarut sayesinde,siyahlarntepesine yerlemeyi baardlar. 1879'daki,sonbyksavata- ngilizlerinZulu glerini tmyle yktklar sava sonrasnda, bu insanlar lkenin ilerine doru srld, hayvanlar ya ldrld yadaellerindenalnd.Zulularyaayabilmekiin, beyazlarn iftliklerinde almak ya da misyonerlerden yardm istemek zorunda kaldlar. Bunoktayakadar, Afri ka'datar myapan topluluklar vard. Ama, lkede yaplan iki keif sonucu, endstrinplana geti. Birincisi,1866' da bir ifti,ocuklarnoynadiri tan prlanta olduunu anlad. Dnyann her yerinden madenarayclar Afrika'yakotu. Beyazlarniftliklerininolduutopraklarda,yeri kazdkap rlantakyordu.Buaradasiyahlar,beyazlar i i n alyor, tm ar ileri onlar yapyordu. Beyazmadenciler,prlantakarmakzeretopra kazmak iin, yalnzca beyazlara izin belgesi verilmesini planladlar. Zulu savalannn byk becerileri bile,Britanya ordusunun silahlanna kar duramazd.1879ylndaki UlundiSava 'nda,Zulu sava/an yenildilerBu yalnzca askeri bir kayp deildi: Albay Pearson ynetimindeki tmenler Zulu kylerine giderek,bu resimde gsterildii gibi kam damlann atee verip kyleri yok etmee altlar 9 Altn Kenti Yirmi yl sonra,1886'da daha da deerli bir maden ortaya kt;imdiye dek duyulmam ve grlmemi bykl ktebi r al tnoca kefedi l di . Servet avc l ar n ni sti l asyl abirandabi ti verenkente Johannesburgdendi .Zululariinse,oras"eGoli", yaniAltn Kenti'ydi. Altn karabilmek iin iiler, gitgide derine, daha derine giderek kuyular, tneller atlar. Avrupa' dan gelenbeyazmadenciler,dahaiyiveyksekcretli i l erikendileri nesaklamayi hmaletmiyorlard.Siyahl arazkazandklarhal de,krsalkesimdeki yoksullukyznden,madenler onlarmknatsgibi ekiyordu. Ne varki,madenlere dahafazla ii gerekiyordu. lkeniniksmlarndayaayansiyahlar,evleriniterkederekmadenlerdealmayagelmelerii i n zorladlar.Bunu nce,"Bavergisi"denen ve siyah adamn,her yl demekzorundaolduu,demezse hapsegireceibir vergiicatederekyaptlar.Birok siyahadamiindahafazlakazanmannyolu,yeni iler bulmakt. Yavayavakurallarnedeniylesiyahadamlar elerini ve ocuklarn kylerinde brakarak kente tek banagelmekzorundakaldlar.Erkekler,onlara gereksinim duyulduusrece madende alacaklar ve ancak ondansonra evlerine dnebileceklerdi. Denetim sistemleri Memurl ardan,pol i sten, yargmakaml arve hapi shanegrevl i l erindenol uanbi rbrokrasi, siyahlarn yaamndzenlemeye balad. Yerleimde ayrmclkzatenuygulanyordu:Beyaz aileler kentlerde yayorlard; onlarn yaad evrenin dnda da siyahlarn blgesi vard. Bu blge, kalabalk, yoksul, temiz su ve kanalizasyonsistemi olmad iin hastalklarn kol gezdiibir yerdi . Prlantablgesi,Britanya'nnsmrgesiolmutu. Amaenzenginaltndamar,Boerlerin,siyahlar egemenlikal tnaaldktansonrakurduklaralt stte: Prlantalann kefi, ancak dlerde hayal edilebilecek zenginlikleri getirdi. Binlerce madenci, yeni alan maden ocaklarna akt ve hemen hir alma plan kuruldu: Beazlar beceri gerektiren ileri,siahlar ise okdaha az paryakazma krek ilerini yapyorlard. Karda:Siyah iilerok zor koullarda alorlard. Beton zerinde uyuyorlar snmak iin kckhir sobann evresinde toplanyorlard.Aparheid yasalar,hu iilerin elerini ve ocuklarn kente getireleriniengelliyordu. Milonlarca siyah aile,hu nedenleblnmt. 11 MahatmaGandhi'nin Gne Afika 'da yaad yiri bir yl boyunca,hakz yasalarkaroluturduf,'u iddet iereyen direnme yntemi geliti ve benimsendi.19 l 2'de knlan ANC, nce Gandhi'ninyntemini benimsemiti ama lkedeki polis taktikler o kadar baskcyd ki,buyntem srdnllemedi. 1 2cumhuriyettenbiriol an, GneyAfrikaCumhuriyeti'nin ortasndayd. Boerler, ansaramak iin gelen beyazinsanaknkarsndaaknadnmlerdi. Yabanc olmalar bir yana, bu insanlar vergi dedikleri iin, hkmette szhakkistiyorlard. BoerSava GerilimartyorduveBritanyaarayagirdi.1899 ylndaAnglo-Boersavapatlad.Birkaayiinde, Johannesburgve bakentPretoria,ngilizlerineline geti .Sava bitmi gibi grnyordu.Ama Boerlerin oudirenmeyisrdrd.natla,ngil i zhatlarnn gerisindeatzerindesavaarakkomandotaktikleri uygulayarakdvtler. Bri tanya, 250. 000askergndererekBoer iftl ikl eriniyakmaya,kad nl ar,ocuklarveyal adamlartoplamakamplarnagndermeyebalad. Sonuta,1902 ylnda barantlamas i mzaland. Sava, gelecei etkileyecek yaralar brakt. Boerler, yeni l gi denveac l ardandol ayki nl enmi l erdi . ngilizlerden ve yabanc etkilerinden,ncekindende fazlanefetediyorlard.ngil iz yetkilileri,treyenve yreselbi rdi l ol anAfrikaandi l i ni engel l emeye altlar.OkullardaHollandacakonuanocuklar, kedecezayadurdurul uyordu. AmaBoer Afrikanerleri,ayakta kalmakta kararlydlar. Sonunda Britanya araya girdi ve bu iki beyaz grup -Boerlervengili zcekonuanl ar- aras ndabar salamayaalt ve 31Mays1910'daGney Afrika Birliikuruldu. Siyahinsanlar, beyazlardanok daha fazlayd ama Britanya,onlarnikinciderece vatanda olarak kabul edileceklerini ileri srd. Oy verme hakkndan yoksun siyahl ar, kendil kel eri ndeyabanc durumuna drldler. "Renkl i l er"diyearlan, kark-rki nsanl ar kenara itildiler. Nfusunbykbir blmn oluturanbir baka grupdaha vard:Ondokuzuncu yzylda,Natal'daki ekerkam t arl al ar ndaal makzere Hi ndi stan' dangeti rt i l mi Asyal l ar. Onl arve Hindistan'dan gelen baka gmenler de ayrmcln kurbanoldular.Oyhaklarverilmiyorduvelkenin deiik blgelerine yolculuk yapmalar yasaklanyordu. ANC'nin doumu - 1912 Birlikteniki ylsonra,kendilerine halaikincisnf vatanda muamelesi yaplmasnaisyanedensiyahlar, GneyAfrikaUlusalKongre'sinikurdularvedaha sonralar bu kurulua ANC(Afika Ulusal Kongresi) dediler. ANC,hkmetebavurarak,siyahi nsanl ara, lkedekidoalhaklarnnverilmesi ni istedi,ama hkmet tarafndan nemsenmedi. Britanya'ya delegeler yollayarak, beyaz hkmetin yapt kl ar ndankorunmalar n tal epetti , ama reddedildi. Tersine, Gney Afika hkmeti, siyahlarn haklarngitgideazaltacakyeniyasalaryrrle koymaktayd. 13 1 4 Buyasalarnenktsveayrmclenfazla krkleyeni,madenlerdeki "i rezervasyonu" yasasyd. Buyasa, si yahl arnuzmanl kgerekti reni l eriyapamadklarn, patlayc koymak gibi yaamsal ileri debeceremeyecekleriniiddiaediyordu.Butriler yalnzcabeyazlaraayrlmt.Deii k ilerindeiik gruplara gre ayrl mas, ileride birok tatszla neden olacakbirdavrant. Enneml iyasai se,1 91 3'tekiUl usalToprak Yasas'yla alnan karard. Buna gre, topraklarn yzde doksanndanfazlas beyazlaraayrlmt, geriye kalan yzdeonununise, halenzerindealanbe buuk milyonsiyahablnmesigerekiyordu.Sayszsiyah i nsani se, toprakl arndansrl m, ac l arve umutsuzluklar iinde yayordu. GneyAfrikalsiyahlar,kendiyurtlarnda,yersiz yurtsuz kalmlard. Sonralar, siyahlarn kentlerde yer satnalmalarda engellendi. Daha fzla ayrmclk yasas Yerelidareler de,siyahlarn oturma yerleriyle ilgili yasalar koyuyordu. Bunl ara "mevki" yasas deniyordu. Kentlere gelmeye kalkan siyahlar, eitli yntemlerle engelleniyordu.Tmylebeyazlardanoluanyerel idarekonseyleri,"fazla"grdklerisiyahlar,yani ilerine gereksinimduymadklarsiyahlar,kentten atabiliyorlard. Denetimleryaplyorduvehersiyahadamnbir "pasosu" olmas gerekiyordu. Bu katta, kentte kalp kal mamahakkbel i rl eni yordu. Ayrca, vergidediklerine ilikin makbuzlar, yanlarnda tamalar gerekti. Herhangibirpolis,herhangibirsiyahdurdurup pasosorabilirdi.Adamnzerindepasoyoksayada gerekliolanbilgilerpasodayazldeilse,hemen tutuklanr ve hapse atlrd.O yllarda,on milyondan fazla insan paso yasas nedeniyle hapse atlmt. Bu yasalar hkmete, siyah blgelerinde, istedikleri gibidavranmaolanansalyordu.Hkmet,bir siyahadamahattatmul usa, oral ardanekip gitmelerinisyl eyebi lirdi. Yada,birinsanavebir gruba, bel l i yerndnakamayacakl arn bildirebilirdi. Bylece,son250yldrplandikkatlebiiml enen beyaz-siyahi l i ki l eri nde,siyahadamnzeri ne yklenen bask giderek daha sert hale geliyordu. Nelson Mandela douyor NelsonRol i hl ahl aMandela,18Temmuz1918 ylnda,bylebi rortamdadodu."Kendinesorun geti ren"anl amnagel enXhosaadndanbaka geleneklere gre, bi r de Avrupaladtaklmt ona. Babas Henry Mphakanyiswa Gadla, drt kars ve atiinyeterlikazansalayabilenbirreisti.Oniki ocuuvard.Nelson, nckars , NosokeniFanny'nin oluydu. Ayn anneden kzkardei vard. Mandela,GneyAfrika'nn,Transkeiblgesinde, Qunuadlkkbirkydedodu.Buras,rondavel AfkaUlusal Kongresi (ANC),1912yzlnda siyahlann haklann armak iin kurlmutu.ki yl sonr, Brtanya 'adelege gndererekbeaz hkmetin baskzlanndan kurulmak iin yardm diledilerGne Afka 'nn Afkal ulustan,hemen hemen elli yl boyunca, ANC'nin liderliinde,iddet iereen yntemlere haklann armaya altlar 1961 ylnda,ilk iddet hareketi ba gsterdi. 15 Nelson Mandela 'nn domu olduuTrnskei blgesinin uzanp giden tepeleri.Kam daml kulbelermanzary sslyor.Toprklar ok gzel; ama pek ok blgede nfs fazlayoun. Hayvanlar ve erzon yznden,baz blgeler bykzarar gr. 1 6 denenarkovanbiiminde,kamdamlkulbelerin bulunduubirkyd.Annesinin kulbesi vardve Mandelaoradakzkardeiveannesiyleyaard . Kulbelerden biri uyumak iin, ikincisi yemek piirmek iin, ncs isetahl ve teki yiyecekl eridepolamak i i nkullanlrd .Herkesyerdehasrlarzerinde, yastkszuyurdu.Evlibirkadnolanannesininkendi tarlas ve dikenlidallarla yaplm hayvan al vard. Sessiz,sakinbirblgeydi.Qunuzellikle,ehirler arasyollarnpekdzgnolmadognlerde,her yerdenuzaktayd. Nelson yryebilecek kadar byr bymez, ailenin deerlisrvekeilerinebakmagrevionaverildi. Akrabalar,onunhayvanlarok sevdiini ve sry gderkenherhayvanaadyla,birdostaseslenirgibi seslendiinianmsyorlar. Annesi ni nokumayazmasyoktuamaNelson, okumakzorundaydveblgeni nilkokulunabalad. KendiXhosaadnnanlamnahiuymayan,uslu, alkan bir ocuktu. Okulun yalnzca birka snf vard veNelsonhenzon yandaykenbabasldiin, daha fazla okuyacak paray bulamayacakt.O zaman, babasnn yeeni Jongintaba,reis oldu. Xhosatopluluundabunormaldi . Jongi ntaba, Madibakabilesininbaydartk.Gelenekleregre, aynatalardangeldiine inanantmkabile halk,bir aile gibidavranrd.Mandela yadabirbakas,ayn kyde ya da millerce tedeki bir baka kyde de olsa, herhangibirMadibayesininevine giderdi.Orada, kendievindeymigibirahatlklayiyecekve yatacak yer bulacan bilirdi . Ayn nedenl erl e,Jongi ntabada, kabi l eni n ocuklarndansorumlu olduunudnd.Nelson' kendiocuu gibi gryordu. Byk yer Bylece Nelson,Mqekezweni'dekien byk yerli kyolanBykYer'egittiveoradakuzeniJustice ileaynrondavelipaylamayabalad.Okulkk, kaba bir binayd ve ikisnf ayn odada,ayn zamanda dersgryordu.Nelsonorada,ngilizce,Xhosadili, corafavetarihokudu.Defterleriolmadiin, yazboz tahtas zerine yazard. Derslerini kitaplardan deil retmenlerindendinleyerekrenirdi. Her gn okuldan sonra, o ve Justice krlara karak srlarabakarlar,sonraakamvakti, stleri ni n salmas iin srlarkye getirirlerdi. Geceleri,Qunu'dayaptgibiateinevresinde oturur, kabile byklerinin, "beyaz adamn geliinden nceki o gzel gnlerle ilgili"konumalarn dinlerdi. Kendikrallarvehkmetl eri ni nvarol duu, insanlarnnlkedezgrceyolculukyapabildikleri zamanlardankonuurlard .Atalarnn,topraklarn korumak iin yapm olduu savalardan ve insanlarn kahramanlklarndansz ederlerdi . Bu yllar, NelsonMandel a'nnkaakteri ni ve davranlarnbelirleyenyllaroldu.Insanlar n n gemiini renmek, yreinde onlara yardm etmek iinbirkararlln domasna yolat. "Gne Afik'daki insanlrn ou,1921 ylnd polis veaskerlrin, Queenstownblgesindeki Bulhoek'd,suf zerinde oturduklr topraklr terk etmek istemediklri iin, silhsz insanlrmzn zerine tfekrle ve makinallrl ate atklrn ve 163 Afikly lrdklerini,129'unu yarldklrn ve 95'inide tutukldklrniyi bilir " Ne/son Mandela, ubatJ962'de, Habeistan'dakikonumas srsnda."Tatu Joyi'idinlerken Britanya'nn bize neler yaptn duyarkfelendik ve atalrmzn buna izin vermi olmalr bizi utandrd.YinedeNelson'n fesinin herkesinkinden byk oluunuhissettim. te bunun iin yaamn hapislrdegeirdi.Onu mahkum ettikleri zaman, mahkmede de bunlr anltmt.Ord deilim ama her szn gazetelerden satr satr okudum ve tm doruydu." Ne/son'un Mqekezweni'dekidnemini anmsayanNtombizodwa17 Karda: Altn,Gne Afika zenginliinin kaynayd.ounlukla, binlerce metre aalardaki toprkta bulunan kk altn parack/an, kayalardan aynlarak kazlr ve yukan kartlrd.Sonra altn eritilir ve tula biiminde ekillerdirilirdi. Bu altnlann sahihi olan siyah ii,bundan ok az kar elde edebiliyordu. nk apartheid,onun birok ii yapmasn engelliyordu... Ama altnn getirdii para,lkedeki heazlann yllar boyunca, kardakiresimde gn' .ld gibi rhat yaamalannsalamt. Altta:Gen Ne/son Mandela.On dokuz yandayken,uzunboyluve yakkl bir delikanlyd. 18 Kutlamaleni Nelson, ilkokulu bitirince, kabilesi bunu geleneksel bir tutumla kutlad: len iin bir koyun kurban ettiler. Jongintaba,Nelson'neitimindenkendisinihila sorumlugrdiin,onuCl arkebury'e,sonrada siyahlar iin eniyiokul olanHealdtown'a gnderdi. Beyazyetkililer,beyazlarvesiyahlariin,ayrca "renkl iler"dedikleriAsyallariin,ayrayrokullar ol mas nadi kkatediyorl ard.Hkmet,beyaz ocuklarnokullarna,siyahocuklarnokul l arna harcadn nonmi sl i ni harcyorvebudurum okul l ardaakagrl yordu.Beyazocukl arn okullarnabolparaharcayarakeitimizorunluhale getirmilerdi.Amasiyahlariinayn eyszkonusu deildi,nkonlarnouokulazatengitmiyordu; gidenlersekkyalardaterkediyorlard.Nelson Mandelagibi,l iseyedeinokuyabilenocuklarok azd. Healdtown'da,Nelsonyatlokuyorduveyatakhanede,karyolalarnveeyalarnkoyabil ecekleri kkdolaplardanbakabir ey yoktu. Nel son, veri l enyatakyznni i ni saman doldurarak kendisine bir yatak yapmt. Her sabah saat 6'da kalkma zili alard . Souk suyla hemen ykanr, bir para ekmek ve bir bardak ekerli scaksuylakahvaltsnyapard.lenleridahaiyi yerlerdi. Msr orbasyla fsulye: Kimi zaman orbada biraz et bulunurdu. Akam yemei, sabah kahvaltsnn aynsyd. Cumartesi gnleri, eer paras olursa, yakn kye kadar yedimil yrr ve kzarm balkla patates alrd. Healdtown'da din, Nelson'n yaamnn nemli bir parasyd. Nelson o gne kadar dzenli olarak kiliseye gitmiti ve Healdtown'da da her gece duaya kalyordu. Pazar gnleri yine kil iseye gider ayrca yazderslerine katlrd. 1938yl ndaNelsonokulunubaarylabitirdi.O kadari yi okumut uki , Jongi ntabaonun,Healdtown'danokuzaktaolmayan,FortHare'deki AfrikaUlusal niversitesi'nde eitimgrmesine karar verdi . Okul dakiyzrenci ni nousiyaht ,kalanlar ise "renkli" Asyallard. Tmrenci l ergi bi Mandel ada, azsonra niversitedederslerdenbakaeyl erinol duunu kefetti. Uzun boyluydu ve zerindeki paral takm elbiseyle ok yakkl grnyordu. Kadnlar arasnda gzdebi riydi.Dansparti l erinekatl yor,valsve fokstrot renmek iin epeyzamanharcyordu. niversiteden atlma FortHare'dekiyaamkoul l ar, Heal dtown'a nazaranokdahaiyiydi.Amarencilersksk, yemeklerinktkalitesinden yaknyorlard,yinede bu konuda bir ey yaplmyordu.Mandela,il protesto gsterisinioradayapt:Birgrevekatld.Universite yetkilileri,onu okuldanattlar. .... Jongintaba,Mandela'nn okuluna dneblmes n, gidip yetkililerden zr dilemesini istedi. Nelson, bunu reddetti. Justiceilebirlikte,efsanekentJohannesburg'a kamayakllarnakoydular.Oras,kuzeydekyden yzlercemiluzaktaydveulaabi lmekiinokpara gerekliydi. Bunun zerine iki gen, Jongintaba_'nn iki inei ni, yredekibirtccarasatt lar. Jongntaba, korkunfkel enmiti . Onl ar , Johannesburg'da altklarmadene kadar izledi.Mandela,madend polislik yapyordu.Genlere eve dnmelerini emrett. kigen adanmadendenkartld. JusticednmekzorundakaldamaMandel a, Johhannesburg'dahukukeitimiyapmakistediini syleyerek,Jongintaba'ykandrd. Johannesburg Johannesburg,kyveFortHare'dekikkkent yaamnaalkn olan bir gen iin coku verici artc birkentti. Henzel l i ylncekurulmuol masna kar n,kal abal kvecanl olanbukent,Gney Afrika'n n birnumaral kentiydi. Kentinkuzeyinde,varlklbeyazlaraaitbyk iekler ve aalarla dolu kocamanbaheleriniinde gzelevler vard.Btn beyazlar byle yaamyordu; 19 Mandela,Johannesburg'a geldiinde,kentin varlarnda oturuyordu. Orada ne elektrk ne de su vard ve evresi yoksulluk, kalabalk aileler ve aclarla doluydu.te o gnlerde, insanlarn haklarn armak iin abalamas gerektiine inand. Haklarn elde etmek istiyorlarsa; ANC ve yeni yesi Nelson Mandela iin, oy vermeler gerekiyordu, nk bir oy,bir insan demekti. 20 ama en alakgnll ev bile, siyahlarnkinden kat kat stnd. Buvarolarokkalabalkt,pislikdoluyduve su yatayd.Yinedesiyahlariin,hltopraksahibi ol abi l di kleri Sophi atownveAlexandra, eni yiyerlerdeniksiydi. Nel sonMandel a, 1 941 ' deJohannesburg'a geldiinde,II. Dnya Sava iki y l nce balamt ve GneyAfrika, NaziAlmanyas'na karngiltere'yle birlikte olmutu. Sava,endstriyi harekete geirdi.Birdenlkede, askerleriingerekliolanizmeden,sigaradantutun da zrhl aralara kadar retim yapabilecek fabrikalara gereksinim duyuldu. Daha fazla siyah kyl, ii olmak iin kentlere akt.Zaten kalabalk olan siyah yerleim blgelerinde nfus iyice kabard. Yine de siyah adamlar gelecekiin umutluydu. Bir umutdnemiyaanyordu.Nazizmekarsava srasnda,bolboldemokrasiszleridolayordu. Hkmet,silahtamahakknasahipolmadklar halde,siyahlanaskerealmayaalyordu.Sava sonrasnda, yeni bir anlama umudu olabileceini ima ederek. Bu arada ANC, son otuz yldr, dzensiz bir gelime izliyordu.1940'ta, yenibir bakan seilmiti.Dr.AB Xuma,ngiltere,AmerikaBi rl ei kDevl etlerive Macaristan'daokumubirtpdoktoruydu.Yeni bakanANC'ye yenibi r yaamverdiveonuada birpolitik hareket haline getirdi . Evlilik Mandela, Johannesburg'daki zgrlk ve eneriden okkeyif alyordu. Alexandra' da oturuyor ve elindeki azparaylaidareetmeyealyordu.Dersleri nibaarylabitirdi ve niversitedenmezunoldu.Daha sonra, Lazer Sidelskyadl bir beyaz avukatn yannda stajyapmayabalad. Avukat,genMandela'nn geliimiyle yakndan ilgilendi ve ona bir aabey oldu. Nelson Mandela, daha sonralar kendisiyle birlikte, GneyAfika'nnliderlerindenbiriolacakWalter Sisulu ile o gnlerde tant.Sisuluile Mandela mr Ne/son Mandela,takm elbise ve yelek gien k biri olark taninrd. Ama 7960'larda,smre ynetiminden kurtulan Afka devletler arsnda, yerel giysileri giymek moda olmutu.Bu resimde, Mandela,mahkeme srasnda giydii ulusal giysisiyle grnyor. "ocukluund,sayg,vg ve korma altnda yaayan bugen,kentteki kynar kunn iine atlm gibiydi." May Benson 'n,Mandela'nn Johannesbr'a gelmesiyle ilgiliszleri.21"Kalbalk ve mutl bir ail iinde yayorduk. Nelson, ok sistemli ve iyi alknlklr sahibi bir admaz.Sabahm krnde uyamr birk mil koar haff bir khvalt eder ve iine giderdi. Ail iin alveri yapmaktan holmrd ve ben bundn okmemnundum. Akamlr,ocuklr ykmaseverdi,baz zamnlr biz kdnlrdn yemek iini bile devral olmutr" 22 r:velnMande/aNe/son'n ilk eiboyusrecek bir dostluun balangcyd. Sisulu'nunNelsonzerinde byk etkisiolmutur. Mandela,Sisulu'nunOrlando'daki evinde yaamaya bal amt. Si sul uonu,Transkei ' dehemi reolan kuzeniEvelynMasei l e tantrd. Mandela ile Evelyn arasnda bir ak dodu ve 1944'te evlendi ler.Gelenekselevlenmeleniiinparalar yoktu. Yaayacakyerlerideyoktu,taki,Afrika ailelerinin cmertlii yardma koana dek: Evelyn'in iki ocuklu,evli kzkardei, odalbir evde oturuyordu. Aile,evinbirodasnyenievlilerevermeyerazoldu. Herhangi bir cretdemeleri gerekmiyordu. Birsresonra,NelsonileEvelyn,kendievlerine getiler; artk aileye kar grevlerini yerine getirmeleri gerekiyordu. Mandela'nn kzkardei onlarla kalmaya geldiveokulagitmeyebalad.Ardndananneside yanlarna geldi. Aile yaam Transkei ' densrekl i ol arakgel enkonukl ar,istediklerikadarevlerindekalrd.Hattabirsonraki yl,Evelynbirerkekocukdourduuzamanbi le. Nelsoni l e Evelyn'in,dahasonralarikinci oullar ve ikide kzlar dodu ama ne yazkki,byk kz henz dokuzaylkken ld. Mandel a, ai l eni nbi rl iktel i i ndenhol an rd.Akamlar eve gelip ocuklar ykard. Salkl kalmak iin idman yapmak gerektiini bi l irdi ve mr boyunca dabunadikkat etti . Hersabah,ki mseler uyanmadan kar,sokakl ardabi rkami l koard .Ci mnastik salonuna gitmeyi severdi ve boks yapmaya balamt. Evelyn, aileyi geindirmek iin hemirelik yaparken, Mandela,Witwaterstrandni versitesi'nde,hukuk reni mi niil erletmeye alyordu. Oradaki rencilerin ou beyazd. Yalnla birka siyahrencivardveorayakabuledilmeleriiin olaanst baar gstermi olmalar gerekiyordu. Bu durumdabi l e,i ki nci snfvatandamuamel esigryorl ard: Derslere ve konferanslara girebiliyorlar amasosyal topl ant l aravesporetki nl i kl eri ne katlamyorlard.Ama Wits, Cape Townniversitesi gibi, hi deilse siyahlarn girebilecei niversitelerden biriydi .tekini versitelerdehibirsiyah,hibir koulda renimgremezdi. Mandela, bir avukat olarak alabilmek iin, hukuk doktorasntamamlamasgerektiinidnyordu. Profesrlerindenbi ri nin,makal esi ni eletirmesi zerine, Mandela bir arkadana yle demiti: ''caba kendisi, geceleri gaz lambas nda nasl bir makale yazard,merakediyorum. " Aslnda, yaam bundan daha da zordu.Siyahlarn blgelerindekiyaamhikolaydeildi.Btnteki evlerdeolduugibi , Mandelaveailesi,bykl Avrupa ya da Amerika Birleik Devl etleri'ndeki geni bi rsal onunhacmi kadarol anbuevet k l m durumdaydlar. Ne scak suyu, ne de ada anlamda birtuvaleti vard. Yeterliotobsservisiolmadiin,niversiteye gidigelilerokzamanalyordu.Kentteol duu zamanlardabile,her otobse binemiyordu.Siyahlar iinayrlan otobsleri beklemek zorundayd. Sonunda Mandela, doktoradan vazgeti ve mavir avukat olabilmekii nsnavl araalmaya balad. Dahula ailesinde,eli ekmek tutanyalnzca iki kii olduu iin akamyemei haka blnerek yenirdi. Bu yirmi be kiilik aile, drt odal bir evde oturrlard. Bu blgelerdeki evlerde,her yataa sekiz ocuk dyordu.Mandela geldii zaman,siyahlann yaad hlgelerde elektrik yoktu.1990 ylnda bile, Af ikal ailelerin yalnzca te birnin elektri vard. 23 Apartheid yznden,rk tabelalar mantar gibi bitmee balad: nsanlann, hangi otobslere vetrenlere bineceklerini gsteryordu. Hkmet binalanna, postaneye deiik kaplardan gireleri, parklarda deiik banklarda otumalan gerekiyordu.Alt solda:1950'/erde,bir Johannesburtrmvay dura."Native':siyah insan demekti. Sada: 1948 'de,aparheid ilan edildikten sonr, lkenin /er yerindeki durklarda ve ista.1yonlarda buna benzer levhalar tredi. Ancak1990 ylnn Ocak aynda,hu levhalar yasa d ilan edildi. 24ArikaMilliyetileri Wal t erSi sul u'nunNel sonzeri ndeki i ki ncibyket ki s i , onuANC, yani Afri kaUl usalKongresii l etantrmakol du. Mandelabi rsre sonra,aktifol arakalanbirgrupgenadaml a bi r l i kt e, rgt r adi kal bi rkurul u hal i ne geti rmeye abalad.Buakti fal mal arsrdreni nsanl ar,siyah insanlarn,beyazyneticilerlekarkaryagelerek hakl arnaramal argerekti i nei nananAfri ka Mill iyetileriydi. Hkmetinyaptayrmclaitirazetmekiin, onlara katlmayan siyahlar yola getirmeye alyorlard. rnei n, siyahl arnbel irlenensnrlarndnda oturmalarnaizinvermeyenyasalarakarkmalar gerektiinisylyorlard. AfikaMilliyetileri,tekigruplardakiinsanlarla ibirl iiiinegirmekistemiyorlard.Beyazlarave komnistpartisiyesiolanAsyallarakarkuku doluydular.Komnizmi, yabanc birideolojiolduu iinreddediyorlard. o TESONLY.1/ AC Genlik Birlii 1944'deJohannesburg'dayaplanbirtoplantda, Aica Milliyetileri, ANC Genlik Birlii'ni kurdular. Aileiindekideiiklikisteklerinikrkleyenbir kurulutubu. Bu arada Nelson Mandela, daha frkl uralar iine degiriyordu.niversitedekisiyahl arnzerindeki baskyaramen,Asyahl arnvebeyazl arngenlik rgtlerindekirencilerledebuluuyordu. Onlar, hemi nsanol arakseviyorhemdeonlarlapol i ti k tartmalara girmekten holanyordu. Orada edindii dostluklar, derin ve kalc oldu. Siyah ounluk iin zgrlk kazanma yollarndan szeden,tutkul utartmal aryapyordu. Hukuk almalarsrasda,eitilenve keskinleenzekas, scak ve sevecen yapsyla da karnca, ona doal lider niteliini veriyordu.1948yllarndaMandela,genl ikrgtleriiinde, artk tannan bir kiiydi ve genel sekreterlie seil miti. Ama o yl, Afrikaiinayrlklar ylyd ve bir daha hibir eyeskisigibiolmad.Maysaynda,Dr.D.F. Malan'nbakanol duuAfrikanerUlusalPartisi seimlerikazanarakiktidara geldi. AfrikanerMil l iyetileri,apartheidszvermi ol duklariinbusei mikazanmlard.Apartheid, Afri ka' dazatenvarol anrkayrmcl nn geni l eti l mesidemekti . Afrikaanlarn"baaskap" -Boss,yanipatronszciinznanlatyordu. Beyazlarpatrondu. Irk "gvercin delikleri" Yeni hkmet,hemen yeni politikasn uygulamaya gi ri ti . l kol arakNfusuKs t l amaYasas uygulanmayabalad.Bunagreherinsan, beyaz rktanbalayarak,"renkl i" denenAsyal vei nliler, daha sonradasiyahlarolmakzere snfandrl dlar vekkgverci ndel i kl eridenenekmecelere kondular. Yl l ardrkararakbi raradayaadklari i n,insanl arnrkkategorileripeknet deildi. Bu yzden "Yerlilrin eitimini kontrol edebiliim zaman,onlr Avrupallrl eit koullr iinde olmayacaklrn reteceim.... Eitlie inanan insanlryerlilr iin uygun retmenler deilir Benim bakanlm, yerlilerin eitimini kontrol edebilcek duruma gelii zaman,bir yerli iin hangi yksek eitimin gerekli oluu ve yaamd bunu kullnma ansn bulup bulmayacan belireecekir " H. FVeoerdYri ler Bakam Bu levhada,"Snrdan geen Kafir (Siyahlar hakret) vun1lacaktr "yazl. 25 "Bu tslk(Bantu Eitimi) yasalrsa,ark aileler deil,YerlikriBaknl, ocuklrn eitimi zerinde sz sahibi olcaklr Hkmetin politikalma krkanlrn ocuklrna en uygun olrk seikcek eitim, madenlerde ta delme ya d Bethal ilikkrinde pattes ekme eitimi olbilir" Ne/son Mande/a"Yaammmotuzylnn, kpal klra aresiz bir sabrl, dikktle ve alakgnlbir ekilde vurarakgetiinikim yadsyabilir? Bu lml dvrnn sonucunda ne ele ettik? Sonotuz yl boyunca,haklrmzve gelimemizikstlyan birokyasa yrrle konduvebugn ark hemenhemenhibir hakkmznklmadn gryoruz." 26 ReisAlbe1 Lutlul ANCBakam, 1952 oluturulan"rk snflandrma kurulu", "snflandrmadaki snrlar"i nceliyordu.Birsre uygulanan bu ynteml erarasnda, birkalemisalarnarasna sokarak,sannekadarkvrckolduunuanlamak gibi yollar da vard. Sa ne kadar kvrcksa,o insan o kadar "renkli"ydi. nsanlarnne kadar renkli olduunu gsterenbirbaka yntemde trnaklar incelemekti. Irkinceleme,insannfizikgrnm,dostlarve iiyle de belirleniyordu. Buyntem, yl l arcahai ni nsanl arn,"renkl i " olduklarniddiaederekkzdklarkiilerikurban etmekiin,yetkililereihbarlardabulunmalarnayol at.Ailelerblnd;insanl ardanbiribeyazkabul edilip, erkek ya da kzkardei "renkli" bulunabiliyordu. Ozaman, bu kiilerinbirarada yaamal arnaolanak yoktu. Irkyasalargiderekoal d.Dei i kgrupl ar arasndacinseli l iki veevl i l i kyasakland. Grup Toprakl arYasas,l keni nherkaral ann inceleyerek, oturma yerlerini ve i alanlarn belirledi; vebelirlenenheralanda,yalnzcabelirlenenkiiler yaayabilecekti. Dahancekideneyi mlerdedeolduugibi,yine beyazlar, eniyi yerleri aldlar ve Siyahlarla Asyallara, kendilerine baka yer bulmalarn sylediler. buuk milyon kii, evlerinden, iftli klerinden ve iyerlerinden srld.Silahlaskerler,itirazetmekisteyenkiileri hementutukluyordu. Apartheidi zorlay Apartheid,lkedekitmtrenlerde ve otobslerde uygulamayakondu.Siyahiileringrevegitmeleri yasakl and. Pasoyasassertl etirildivesiyahl arn tutuklanmalarartt.Apartheid,siyahrencilerin etkinliklerinisnrlamakamacylaniversitelerdede uyguland. Kentlerdeki parklar ve ktphaneler, beyaz olmayanlara yasakland. Deni z kysndakisahiller de ayrmcla urad; en iyiveengvenliplajlarbeyazlaraayrlmt.Konser salonlarna ve sinemalara beyaz olmayanlarn girmesi yasaklanmt.lkeninuzakkel erindeyaayan, imdiye dek kat ayrmclk yapmam insanlara kadar uzanyordu apartheid. Ev boyamak y da marangozluk gibiiler,yalnzcabeyazlariindi."irezervasyonu" artk yasalamt. Her yerde, ngi l i zce "Yalnz beyazlar" ve Afrikaan di l i ndeaynanl amagelen"Slegsbl ankes"yazl levhalar vard. Eitimegelince,hkmetyalnzcaayrokul l ar istemeklekalmyor,aynzamandasiyahlariinzel bireitimistiyordu.DahasonraBabakanolanDr. H.F.Veroerd,"Birsiyah renciye, eitildii okulda, il erdekiyetikinyaamsresince,beyazl arlaeit koul l ardayaayacaretiliyorsa,bubykbir hatadr.Bir Avrupaltopluluuiinde,onun birii olarakbel l i il eriyapmaktanbakayeriol amaz," demiti. Hkmet,l kedekimuhalefetekar,Komnizmi BastrmaYasas' n kartt.Bylece,KomnistParti Beaz insanlann"paso" tama/an gerekmiyordu ama yasaya gresiyah adamn mutlaka bir pasosu olmalyd.Paso,pasaporta benzeyen bir kitapkt. inde,tayann fotorafve doumuyla ilgili bilgiler bulunurdu.Aynca,o insann nerede yaamayave almayaizni olduu belirilmiti.Binlerce siyah, paso/an olmad ya da izinleri olmayan bir blgee girdikleri iin ttklanmlard./ 950'lerde liikiinet,siyah kadnlann daerkekler gibi paso tamalann istedi. 27 Nelson Mandela, politikayla ilgilenmesine rmen,ii ok olan bir avukatt. Burda brosunda gnllmektedir. Afka Ulusal Kongre'sindebirlikte alt yakn arkada OliverTambo ile ortak olmutu.yerler, Johannesbur'daki, Yarglann Mahkemesi'nin tam karsndayd ve her zaman,kendilerini hakz rk yasalarkar konnnaktan aciz,umutsuz insanlarla dolu olurdu. 28 kurmakyasaklandvebuyasaeitlirgtlerinve insanlarnafaroz edilmesine yolat.Yllar boyunca, yzlerceinsan"yasakland".Yani, komnizmkart bile olsalar kiisel zgrl klerikstland. Buyasaokkatbiryasaydvemuhalefeteden insanl arhedefalanyasalardanbiriydi.Buyasalar, hkmeteistedi kl eri ni tutukl ama, istedi kl eri nimahkemesiz hapiste tutma hakkn veriyordu. Baskhz kazanyor Oluturulanbaskhzkazanrken,ANCGenl ik BirliigenelsekreteriolanMandela,rgtlke bazna yaymakta byk rol oynuyordu.ilk amalar, Genl i kBi rl i i ' ni , ANCi i ndebi rbaskgrubu durumunagetirmekti.1949ylnnsonlarnadoru, ANCUlusalKonferans'nda,beyazlarnkurallarna uymamak iin, Hareket Program denen bir uygulama kararaldlar.Bunagre,beyazlarnistediigibi davranmayarakkarkoyacaklard. NelsonMandela'nnkafasndakidncelerin,o yllardahenzkesinlememiolduunugryoruz. Genlik Birlii iindeki arkadalarnn, ANCve Asyal grupl arl abi rl i kteharaket tmelri_ gerkti_ie i nanyordu. Amahal a, Afr kaml l yetlern n,Asyallarve beyazlarlailgiliendielerinitayordu. Deiikrkgruplarndaninsanlargrptandka dncelerideiiyordu. Mays1950 ylndaki olaylar, onun iin bir dnm noktasoldu.KomnistParti,kendileriniyasaklamak isteyenhkmete kar,iilerigreve gitmeye ard. ANC yelerinin bir ksm, onlarla birlik olmak istedi ve bugnonlara yaplann, yarnkendilerine yaplacan syledi.tekiler,zellikle GenlikBirlii,k_onistlerle hibir ekilde birlikte olmayacaklarn bldrdler. Grevsabah,Mandela'nn birok yere koturarak, siyahlariba yapmayazorladsylenir.Gr_ev, az baar salad ama polisate aarak on sekz ky ldrd. Bu olay, duygular coturdu. 26 Haziran gn, yei birargel divebukezANCbykdestekverd. Mandeladatmyreiylekatlmt veprotestonun l ideriseilmiti.OgndensonradaANC'ninteki rgtlerle ibirlii salamasndan yana oldu. Lider Mandela MandelaartkANCl iderleriarasndatepeye ykseliyordu.1951'de,Genl i kBirlii'ninBakan sei l di . 1952' deotuzikiyandayken,Transvaal blgesininbakanydveJohannesburgoblgenin merkezi ydi . Ul usal dzeyde, drtbakan yardmcsndanbiriydi.Meslekyaamdahzlagel iiyordu. OveANC Genlik Birlii'nden Oliver Tambo, ortak olmulard ve Johannesburg' da, Yarglar Mahkemesi karsnda birbrokiralamlard.Beklemeodasnda,hergn sessizce onlar bekleyen birokinsan olurdu. Broyukiralamakokzor olmutunksiyahlar kentte brosahibiolamazlard.Siyahblgelerine gitmekzorundaydlar.Ve bu,avukatlarnmahkemeden millerce tede almalardemekti.Buyasa nedeniyle "Yetkililer tela dtlr; Temmuz'd(950), rperticiyntemleriyl krlk vermek istediler Nelson,sabahn krnde evini basan polisin grlsyl uyand. Polislrevini evirmiti. A geni atmlrd.Yirmi kdrTransvaal direniisinin evi baslmt. Hepsi tutuklnd.Bu oly, dha sonrki yllrd,sk sk grlecek oln davrn biimlerinden ilkiydi. " Fatima Meer"Umuttanda Ykek"(Higler tlanHope) adl biografsinden."Nelson 'n gnlri mahkmede getii iin, akamlrnve gecelerini, ANC'nin ilerine ve yasal almalrna ayryordu. Sonu olrk,evine dndnde,saat sabaha kar olurdu; hafa sonlrn d ailsiyle birlike geiremiyordu. " Fatima Meer"Umuttanda Yksek" adlbiyografisinden29 "Birer dva vekili olrk unu fark ediyorduk ki, bizden dha beceriksiz ve baarsz,yalnzca derilrinin beazl sayesindeo yerere gelmi memurlrlmuhatp olmak wrundydk. " Ne/son Mandela"Enerisinitketen ama ruhunu ycelen rgtsel almalrn tel iinde, duraklmaa hat dnmeye bilezaman yoku. ANC'nin gnl lideriolrak,oknemlibir grevivard.lknin her yerinde dolyor rt kollrkuryortarafarlr buluyorpara yardmlr topluyordu. Meslni ve ailsinignllolrak brakrak krlnda lkesinininsanlrnn zrlnden bak bir e beklmeden bu ie soyunmutu.Bylece, ANC'nin yeleri, birk binden100.000'ek. 30 Fatima Meer"Umn d Yiikek" adlhiindenhkmet yetkilileri, Mandela ile Tambo'ya, yasaya kar geldiklerini ve kenti terk etmeleri gerektiini bildirdiler. Onlar,iziniinbavurdularvenaslolduysabuizni kopardlar. Yal nzcabi ravusiyahavukatvardvei l eribalarndan aknd. Yarglar bile ak mahkemelerde, onlaragerekensaygy gstermiyorlard. Hkmete meydan okuyu Nelson Mandela'nn hukuk ileriyle ilgilenebilecek zaman yoktu. ANC, lkenin tarihi boyunca grlecek enbykprotestoiinhazrlanyorduveMandela gnl l bakandurumundayd . Hkmetten kendilerinehakszlkyapanaltyasannkaldrlmas talebindebulundular.Tahminettiklerigibihkmet reddetti . BununzerineANC,MeydanOkuma Kampanyasi l anetti: Hal kprotestol arabal ad. Hkmet yetkilileri fkelenerek Gney Afrikallarn hepsini yasalarakargelmi kabul ettiler.Bususuz insanlarla hapishaneleri tka basadoldurdular. Sekiz bin kiiden fazlas, bu olaydan sonraki birka ayboyunca,hkmetinbuhaksztutumunakar geldiler:Kimileri,"Yalnzbeyazlar"yazlbanklara oturdul ar. SiyahveAsyaladaml ar,postanel ere "Yal nzbeyazlar"yazankaplardangirdiler.Bu kampanyayayal n zcasi yahl arkatl myordu.Aralarndasiyahhakl arndanyanaolanbeyazlarda vard. Gnll bir beyaz, izinsiz yasak blgeye geerek protestoyakatlmt. Mandel adat ut ukl anmtamad ardakikampanyayrgtleyebilmekiinkefaletdeyerek kt. GneyAfrika'dabirokblgeyidolat . Her gittii yerde, yzlerce kk ya da byk apta birok topl antorgani zeedereki nsanl arl akonut u.nsanlarn haklarn alabilmek iin hkmete meydan okumal arnistiyorduamabunuiddetiermeyen yntemlerle yapacaklard. iddet iermeme yntemi ANC' nin ilk prensibiydi.Hristiyanbakasnauyarakiddetekarydlar. Ayrca,GneyAfrikaHi ntKongresiilei l etii m i i ndeydi l erveMahat maGandhi ' ni ndi reni yntemindenetkil enmilerdi.Yzylnbal arnda, Gandhi, GneyAfrika'dakirkayrmclakar savamt. Hi ndistan' kurtaraniddetiermeme ynteminin ncsyd o.iddetiermemekaslndaiyibirpolitikayd . Gney Afrika plisi silah tayor ve hzl ate ediyordu. Mandela, onlara ate etmeleriiin frsat vermek istemiyordu.Btnabalarnaramen,hem halkhem depolis tarafndaniddete bavuruldu.Hkmet,apartheid yasalarnauymayanlaraar cezalar verileceini ilan edince, kampanya durduruldu. rnein, "yanl" banka oturankii, birka hafta ceza al acaksa,bukampanyanedeniyl ecezabeyla kartlyordu.Yasal arykmayakkrtanki i l er sistemekargelenkiilerolarakkabuledilecekler, hapsedilecekler yada krbalanacaklard. Nelson Mandela 'nn anmsad en eski yllardan her, polis siyahlann dmanyd. Ar apartheid yasalann haince uuluyor ve beaz aznl korordu. Birok beaz polis, renginden dolay kendini stn gryor ve siyahlar gaddarcadavranyordu.Bu resim,gstercileri dven polisler gsterior 1970'/erde ekilmi hu resim, ANC'nin iddet ie1meen direnii srsnda medana gelen sahnelere ok benzior 31 jikal ana babalrn, ocukrna vereceklri eitimi seme hakkm korumalsmz. ocuk/rmza, Afikl/nn Avrpal/rdn dha aa bir rk olmadm anltn. Topluluknmz iind, kendiokullrnzkurup, ocuklnmza doru eitimi verin.Bu okullar kurmak zor ve tehlikeli olursa,her evi,her delii, her yapy, ocuklrmz iin bir renim yeri haline getirin. Vroerd'in insanca olmayan barbarca dvran/rmateslim olmayn. " 32 Ne/son MandelaANC'nin, 1953'teyapt7ansvaal Konferans 'ndaki konumasndan. Toplu polis basknlar Gelecekyllardahepgrleceigibi,Gvenlik Polisi, ANC grevlilerinin ve Hindistan Kongre'sinin evl erini, brolarn sk sk basyordu.Polisler, birok belgeyiele geirdiler.Dahasonralar yirmiiki lideri tutukl adl ar. Mandel adaaral arndayd.Onl ar, komni zmi yaymayaal makl asul ad l ar.Tutuklularkefaletleserbestbrakld.Durumalar sonunda sulu bulundular ama yarg, onl arn srekli olarakiddettenkandklarnbil diinisyledi. Onl ardokuzayhapsemahkumetti,sonrada cezalarn drd. Mandel a, artktamanl amylaatehattndayd. tekil i derlerlebirliktehkmetinhedefihaline gelmiti. Hkmet, mahkemeye bile gitmeye tenezzl etmiyoramaonlar sreklirahatszediyordu. Diktatrlk yntemleriyle onl arn hibir toplantya katl mamal arnemretmi ti . Mandel a, ayrca Johannesburg'danuzaklamamaemrialmt. Onubundanmenetmekpekmmknolmad. 1 953'te,ANC'nin blgeseltoplantsndaokumakiin bir konuma hazrlad. Bu konumada, hkmete kar kld zaman karlalan zorluklardan sz ediliyordu. "Topl ul ukl arhazrl anmal veyenibi rpol i ti k mcadele iin bilgilendirilmeli,'' diyordu. "Gcmz yenidentoplamalyzveyenidendirenebilmekiin adamlarmz bir araya getirmeliyiz. Bylece, dmana kardahaglolabiliriz.Hibireyolmamgibi krkrneyaaypgitmek,hemaptallkhemde intihar etmek gibi bir eydir. Daha nce yaptmz toplu almalar, gazetelere yaplanbavurular,brorlerveinsanl arharekete davet etmek ok tehlikeli oldu. Bunlar, yeterince etkin biimdekullanlamad." Gerektende ANC,uzunsre toplantlar yerine, szleredayanmakzorundakald.Hkmetinvahi davranl arnnkurbanol mul ard. 1 950' 1erde, yeterince bar protesto ve bask yaplrsa, Afri kaner Milliyetilerininpesedeceineinanlyorduve ANC almalarnbudzeydesrdrd. Yzyllardrsrpgidennyargldavranlarn sonular,apartheidle birl ikteiyice younlamtve buetki l er, hembeyazl ardahemdesi yahl arda grnyordu.Mandela'nnbeyazarkadalarndan JulesBrowde,birgeceeiyledarkarken,drt yal arndaki oul l arn, si yahhi zmeti l eri yl e braktklarnveolannarkalarndanalayarak, "Siyah bir yzle birlikte kalmak istemiyorum," deyiini anlatmt. "Niin byle konutuunu anlamyoruz.Biz liberal insanlarz ve evimizde rkln izi bile yoktur,' 'demiti Mandela'ya. Mandela daona,ocuklarndanbiriyle, kendisinin debunabenzerbireyyaadnanlatt.Evlerine gelenbeyazdostlargitti ktensonra,ocukdnp, "Buraya beyazlar niin aryorsun?" diye sormutu. Mandelaona,"Tmbeyazinsanl arnyrekleri beyazdeildir.Kimilerininkisiyahtr,"diyekarlk vermiti. Nasl mcadele edilebilir? ANCiinzorgnlerdi.Hkmetokglyd. Apartheidyasal ari nsanl argi derekdahafazla sktryordu.1 950' 1 erde,siyahocuklarneitimini ele alp onlaraaa yaratklar olduklar dncesini alamayaalyorlard. Siyahlarn eitimi iin uraan kiliseler, hkmetle ibirliiiinegiripgirmemektekararszkalmlard. MetodistKi liseside,butarzeitimireddedenler arasndayd.Healdtown'da,Mandela'nneskiokulu vebakaokul l arkapatl mt. Ogzelbi nal ar, rmeye terk edilmiti. Mandela, bu "Bantu Eitimi" denen eitim tarzyla naslmcadele edeceklerine karar veremiyordu. ANC, bi rduyuruyaymlayaraktmokul larn boykotedilmesiniistedi.Birokinsan,boykottan nce, ocukl ar n gnderebi l ecekl eri baka okull arnol masnistiyorlard . Boykotakatlanaz ki i bykbedel l erdedi : Hkmet, onl arn ocuklarnnokul l arayenidenkaytedilmelerine izin vermedi .Bu olay,ocuklarnisteklerinikabulettirmekiin Nelon Mandela,1952'de, Komnizmi Bastrma Tusas 'na gre tutuklanarkdokuz aylk mahkumiyet karn alm; ama sonrbu karar erelenmiti.Resimde Mandela,TrnsvaalYksek Mahkemesi'nde grlmektedir. 33 Altn madenlernde,heaz ve siyah iilere kar davrn farkll ok hykt.ilerinyzde 90'nn oluturan siyah iilerhyk kalahalk odalarda ve erkek erkee yaarlard,(solda) Beazlar ise tersine, aileleriyle,ucuz ve gzel kirlk evlerde otunrlard.Sada,heaz maden iilerinin yaad kylerdenbirinin kubak grnm. 34 boykotyaptklarzamandanyirmiylnceydive etkileri1976'1ardan,1980'1erekadar uzamt. Yasaklama Eyll 1953'de, otuz be yandakiMandela'nn aktif siyasi yaamsonaerdi- yadayle grnd. Birdizi yasaklamaemriyle, Johannesburg'da yaamaya,ama ANC vetekirgtlerlei l ikisinikesmeyezorland. Topl antlarakatlmasdayasakl anmt; pol i ti k toplantlarnndndaki yemek ve dans partilerigibi sosyal toplantlarabilekatlamyordu. Hareketl eri snrl anmtama, Mandel abu engellemelerin geerliliini kabul etmek istemiyordu. ANC de aynekilde davranyordu.Hkmet birok li deri yasaklyordu ve ANCbir sloganla yantlyordu:"Liderleri mi zi nyanndayz. "Uygulamadabunun anlamuydu:Birlider yasaklannca,rgttenresmi olarakayrlyorduama gizlice yine rgt yesi olarak kalyordu. Bu hemMandela hemde tekileriinbirrisktive yakalanrlarsahapsegirerlerdi .ArtkperdearkasndaalyorlarveGvenlik Pol isi'nden ve onun gizli habercilerinden saklanmaya alyorlard.Mandela,HalkKongresi'nihazrl ama grevi n istl enmi t i . 26Hazi rantari hi nde Johannesburg'da, yaplanbutoplant, binlerce insan birarayagetirdi . Mandela,kendinideiik giysilerle gi zl eyerek,yak nl ardakibi revden,toplantyve zgrlk Bildirisi'ninokunuunuizledi. kincign,polisinhiddetletoplantybastnve ellerine geenbelgeleritopladklarn grd.Polis, o gn orada bulunanherkesiteker teker sorguya ekti. Bunaramen,bugnDemokratGneyAfika'nn temellerini oluturan zgrlk Bildirisi, bu toplantda ortaya kt. zgrlk Bildirisi nsanl ar kendi kendi l eri ni ynetecekler!Tmfarklulus gruplar.eit koullarasahi polacak! Hal k, devletinvarlndanpayn alacak' Topraklar, zeri nde alan i nsanl ara paylat r l acak'Herkes yasalar nnde ei t ol acak!Herkesei vegvenl i k salanacak'renme ve kltr edinme kap larsonunadek a l acak!Herkesev,gvenl i k verefah salanacak! Her yerdedostluk vebar olacak1 Ulkcsi nivei nsanlarnseven herkes,i mdisyl edi kl eri mi ziyi nel esi n:"Buzgrlkler iin, yaammz boyunca, zgrlmzeldeedenedein yanyanamcadeleedeceiz." 35 lkCC US E D36 DEGE MBE R 1 9 5 6 hanetle sulanma Bugnbaktmzda,busralananisteklerin lml, doal haklar ve umutlar olduunu dnyoruz. Ama h kmetiin, t ehl i kel i veykcbi rbel geydi . Hkmetin, buna yant on sekiz ay sonra geldi. Aralk 1956' daMandela,kapsnnhzlhzlvurulmasyla uyand. Birgrupsilahlaskerkapdabekl iyordu. Askerler evini aradlar ve onu tutukladlar. Her renkten tutuklanm156 kiiden biriydi. Hepsi yksekderecedeihanetl esul anyorl ard.Sul u bulunurlarsa,aslacaklard. Ayn sonuna doru, hepsi kefaletle serbest brakld ama mahkeme uzayp gitti.Bir grup savc, sanklarn, komni stbi rrej i mi i n, hkmet i devirmeye altklarniddiaettiler.ANC'nintmliderlerive yandal ar, haftannhergn, mahkemel ere kartlyorlard.Durumasonrasndaavukatlarla grmelerigerekiyordu. Mahkeme,drt buuk ylsrd. Winnie Oyl l ar, GneyAfri ka' nnveMandel a' nn yaamndakideiiklikeretankoldu. 1956'da, Evelyn'le evlil ii sona ermiti.Sportmen bedeni, ekicilii ve karizmas kadnlar cezbediyordu. Bakakadnl arl ai l i ki si ol duuhakkndakidedikodular,karsnnkulanagelmiti.Sonunda, ayrldlar. Mandel a' nn, hanet Durumal ar,gizl iANC toplantlar,gecelerivehaftasonlarndakihukuk almalar,sabahkoularvecimnastiksalonuna ayrd zamanlarn dnda,hi zaman yoktu. Ayrldktan bir sre sonra N elson, Winnie N omzano Mdikizelaadndaadndagenbirsosyalgrevliyle tantrldveWinnie,butelal yaamnbirparas haline geldi. 1958'deevlenmeyekarar verdikerindeWinnie, Transkei'degelenekselbirevliliktreniistemitive bunun iin polisten izin almak gerekmiti. Mandela'ya, Johannesburg'udrtgnl neterkedebil ecei sylenmiti. "rlk Bilirisi, demokratik reformlr tlp eden bir listeden dha nemli bir edir O devrimci bir belgedir, nk talp etii deiikiker lkenin ekonomik ve politik dzenini ykmadn yaplbilcek elr deilir Bu isteklri krlmak iin, yeni bir organizason veen geni dzede toplu mcadelegerekir" Nelson Mandela"Bu evlilik gl bahesi olmayacak; her yandn tehdit alnddr veancak sevgilrin en by buna dyanabilir .. Kocana ve onlrdn biri olrak insanlrna lyk ol." Winnie Mandela'nnbabasKokani, dndekikonumasndan.Karda: Arlk1956'daki toplu tutuklama sonucu, grlmemi bir hanet Davas ald.eitli gruplardan 156 kii, hkmetidevirek itedikleri sulamasyla, sabah basknlan yaplark tutuklanmt.Ark Afrka Ulusal Kongresi lideri olan Mandela da onlardan birdi. Mandela,aadan nc srda.Mahkeme dr yldan fazla srd ve sonunda tm zgr brkld. 37 "Past,orad bulunan kiilrin sayskdryani on paraya ksilmiti; kln on drdncparay gelin,Tembulnd'd kcasnn ailsinin yaad yere gtreceki. Bunun iin dikktl paketlndi.Nelon, krsn oraya hi gtremedi ve o14.dilim paktlnmi ekile, Nelson 'n hapisten krak, bu dn gelneini gerekltirecei gn bekliyor. " Fatima Meer"Umuttan da Yksek" adlbiyograjisinden, 1988.Nelson Mandela ile Winnie Mdikizela,14 Hazirn, 1958'deki evlilik gnlernde. 38 "Onunl aevl endi i mzaman, mcadel eyl e, i nsanl ar m z nzgrl ksava yl aevl endi i mibiliyordum," demitiWinnie. Buerkenanl ay,ilerdekizor yllaradayanmasn sal amt .nsanl arayaknolduuzamanl ardaki davranl aradaal yordu. Neredeol ursaolsun sokaktayrrkenyadarestorandayemekyerken insanlar Mandela'nn yanna gelip ya yardmisterler, ya da yalnzca merhaba derlerdi .Heri nsan, Mandel a' n nzeli l gi si ni ekti i nidnrd.Herkese saygyla davranrd . ANCblnyor ANC'nin iinde gitgide byyen sorunlar, bir krize nedenoldu.Mandela,zamanla,tekigruplarlabir aradasavamakgerektiineinanrkenveANC'nin deiik rklardaki kurulularla ilikileri salamlatka, AfrikaMi l l iyeti lerininbi rk sm endielenmeye balad.Hepsi,karkrklardanoluanbirGney Afrikaiinabalyorlardamaher"rk"nfarklbir rgt vard. AfrikaMilliyetileri,ANC'ninapartheide yeterli direnmedii konusunu tartyorlard. ANC, "Hareket Program"nveibirliinireddetmeyidebrakmt. Afika Milliyetileri, zgrlk Bildirisi'ni de, solcular tarafndanesinlenerekyazlmgereksizbirreklam gibi deerlendiriyorlard .Liderlerin, yasaklamalar ve mahkemeler nedeniyle ortadaolmay,dahaazbecerikliinsanlarnilerle uramasna neden oluyordu ve l iderlerin yokluunda, budncelergkazanmayabalamt.rgtn idaresive parasal durumu berbat bir hale gelmiti. 1958'inAustosayndabukavgalar,Mandelaile bi rl i kte,GenlikBirlii'ndealmol anRobert Mangaliso Sobukwe'nin ayrlmalarna kadar vard. Ve sonra PAC(Pan-AfikaKongresi)kuruldu. Pasolarla sava Siyah adamlar paso tamaya zorlayan yasa, vahice uygulanyordu. Her gn yzlerce insan tutuklanyordu. Ve artkkadnlar iinde uygulanmaya balamt . Siyahlariin"paso"kleliksimgesiydi.Yalnzca siyahlarnpasotamasgerekiyorduveyanlarnda pasolar yoksa, annda tutuklanyorlard. Yasa yle sert uygulanyordu ki,insanlar evlerinin nnde dururken bile,pasolarierde birkaadmtedeolduuhalde tutuklanabiliyorlard. Sobukwe' ni nyeni PACrgt , ANC' ni nbu konuyl asavamaki i nci ddi bi rhareket oluturmadniddiaediyordu.Bukonuda"kararl hareket"etmekgerekti i ni syl eyenSobukwe,siyahl arapasol ar nevdeb rakarak,kendi l eri nitutuklatmaya hazr olmalarn syledi. Sharpville Katliam 21Mart1960,Pazartesignhareketbalad.Bu arya, byk yerlerdeki gruplarn bir ksm katlmt. Ama Johannesburg'dakiSharpvil l e Kalesicivarnda polis,silahszhalk zerineateatve altmdokuz kiiyi ldrd. Bukatliam,GneyAfrika'ygazeteleremanet "Her yl,paso yasas yznden, halkmn yarm milyon kdr tutuknyor. Tutuklma sonucunda, ailler yklyor ilr yitiriliyor ve parasal zararlra yol alyor. Ama bu iin yalnzca bir yan. teki yan ise,"Pason nerede?" diye barn sesi duyan siyah admn jaad aalnma duygusu." Reis AlberLuthuli ANC'nin Genel BakanNe/son Mandela,pasosunu yakt velkenin her yerndeki insanlar, hkmetinbasklanna tepki olark ayn ei yapmalann nerdi. 39 ' stte: Polis,Sharpville'de insanlann stne ate atktan sonra,lenlere ve lmek zere olanlar bakyor Altta: Bu saldmnn altm dokuz kurban iin yaplan toplu cenaze treni. 40 . . ---- -:-=. :yapt. lke iindeyse, byk fke uyandrd. Mandela da,pasolarnherkesingznndeyakanANC l iderleriarasndayd.ANC,birhaftasonraiileri protesto grevine ard ve ognekadarsaladklar katlmnenbynsaladlar. iddetortayaktka,polisdahadafazlainsan ldrmeyebalad.CapeTownyresindekisiyah mahal l el eri ni gezenpol i s, kapkapdol aarak,insanlariedndrmekamacyladvd. Hkmet sendelediveAcilDurumilanetti.ANCilePAC'yi kapatt ve yine binlerce kiiyi tutuklad. HalahanetDavas'ylauraanMandelada,bu tutuklulararasndaydvemahkeme bileedilmeden be ayierdekald. Yasaklananrgtleryeraltnaindi ler.Onlardan yanaol maktehlikeyaratyordu. ANCyadaPAC iaretinitayanbirrozetinbileevinizdebulunmas onikiayhapis yemenizanlamna geliyordu. Birok siyah l i der, tmyle hayal krklna urad. Yl l ardr i ddeti ermeyenynteml erebal kal mlard.ANC' ni nYasalbakanReisAl bert Luthuli'nin dedii gibi, yllardr "kapal kaplar aresiz bi rsabrla,di kkatl evealakgnl l bi reki l de alarak",uramlard.Amaherdefasndagzard edildiler,yasaklandlar,hapsedildileryadal keden srldl er;yadaSharpvi l l e' deolduugibi,pol i s tarafndan vuruldular. Mandela,yenideniddetiermemeyntemine bavurdu. Birkampanyahazrl ayarakGney Afika'da,yeniveadaletlibiranayasahazrl anmas iin,ulusalbirkonseyintoplanmasnistedi. Mays 1961ylnda,Natal' daPi etermaritzburgkenti ni n bykkonferanssal onunda, yzl ercei nsan toplanmt. EsaskonumacnnNelsonMandelaolduunu grnce ardlar. nsanlar,onakarkonanyasaklarnkal ktnn farkndadeil di . Okadaruzunzamandr,sahne klarndanuzakkalmtki,insanlarnbazlaronu tanyamad. Nelson, ateli ve dinleyicil eri coturan bir hatip deildi ve konumas biter bitmez kp gitti. Ama onun varl ve hal kn lideri oluu, eekars kovannn yenidenkarmasnanedenolduvepolisharlharl, Mandel a'y aramaya balad. Bu arada Mandela, lkede oradan oraya gezinerek hkmetin,yenibiranayasaiinyaplacakulusal toplanty reddetmesi zerine, gnlk bir protesto greviorganizeetmeye alyordu. Siyah FareKula Mandela,gvendiibirkagazetecivastasyla,hal kl ai l i ki yi koparmyordu. Onl artel efon kabinlerinden arayarak basn bildirileri gnderiyorya da basit bir kazan iisi giysisiiine gizl enerek geceleri onl arl abul uuyordu.yigiyi ml i avukatNel son Mandela, sradanbi riidurumunadmgibi grnyordu. Yakal anmaktanendi el eni yorsabi l e,bunu gstermiyordu. Saki ndi vegrevibal atmakta kararlyd. Mandela'ya,bir trlele gemediiiin,nl izgi film kahraman Siyah Fare Kula ismini takmlard. "Hkmet bar ve silhsz gstericilrin zerine,lkeninaskri glrinignderdii zaman, o gsteriyi destekecek dha byk bir kitlenin olumasna neden oluyor Bizhkmeti alamaz durma dreceiz... Duyduuma gre tutuklnmam isteniyormu ve polis beni her yerde aryormu ...Tanmadm bir hkmete teslim olmak niyetinde deilim. " Ne/son Mandela"Sevgili karmdn, ocuklrmdn,anamdan, krdelrimden ayrlrak, kendilkmdebir knun ka gibi yaamak wrund braklm. imi kpatmak wrund klm, meslimi terk ettim. lkemin birokinsangibi ac ve yoksuluk iinde yaamam gereki. 'fer kzanlna dein,sizinl yanyana,adm adm ilrlerekhkmete kr direneceim. Ne Gne Afik'dn ayrlrm ne de teslim olurm. Mcadele okn beri benim yaamm haline geli.Yaammn sonuna dein,zrlk iin savaacam. " Ne/son Mandela."yeralt " yaamn anlatrken. 41 "Her ulusun, iki seenek arasnd klbilecei dunmlr bana gekbilir -teslim olmak ya d savamak.teGne Afik iin, byk bir dnem balmtr.Teslim olmayacamza gre, insanlrmz,gekceimiz ve zrlmziin,tm gcmzlekar koymakn bakseeneimiz yok." Unkhontv we Sizwe'ninyaynlad bildirden,16 Arlk1 961 "Umkhonto'a bal oln bizlzrlmz bugne dekkn dklmeden ve siviler birbiriyle kpmadn zmee altk.uson and bik umuyonz ki, dha nceki bar dvramlrmzherkesi uyandrr ve Miliyeti politikmn lkei bir faciaya don ittii fark edilirUmuyonz ki, lknetin veonun destekilerinin ok ge olmadn akllr balrna gelir ve lkedei sava aamasnagelinmeden birok ey dzelilir" 42 Unklwntv we Sizwe'nin yaymlad bildiden,16 Arlk1 961 Hkmet,gnlkgrevekarpolisiuyardve nbete dikti.Siyahiilerilerine devametmezlerse, at l maklatehditedil iyorlard . Lidertutukl anmt. Toplantlaryasaklanmt. Bask dzeni, grevin baarl olmamasiin alyordu. Hkmeti ngrevibastrmaki stemesiveulusal konseyi nt opl anmasnengel l emesi , Nel son Mandela' nnsonansnbel i rl edi . Bunemlibir dnm noktasyd. Haziran1961 ylnda aklad gibi o ve arkadalar U karara varmlard: "Eer bu lkede vahetnl enemiyorsavehkmet, tmbar gsterilerivahetle yantlyorsa,Afrikall iderlerin, bar ve iddet iermeme arlar yaparak dolamalar gerekd ve hatal bir tutumolurdu." Bununl aunudemekistiyordu:AfrikaUlusal KongresidelegeleriyleKomnistPartisiyelerigizli bir toplant yaparak iddetiermeme felsefesininie yaramadn, i ddetei ddet l ekarkoymak gerektiinekararvermilerdi .Bi ryeraltsabotaj programhazrladlar.Buna,UmkhontoweSizwe (UlusunMzra)adnverdiler. Sabotaj Umkhontoilkdarbesini,Afrikanerlerinbiryzyl nce,Zulular yendiklerignolarakkutladklar16 Aralk196l'de vurdu. Sabotaj cana deil mala, rein elektrik direklerine karyd. Birka hafta sonra, Mandela l keden gizlice ayrld. Pasaportu olmad iin, Botswana'dan geerek, teki Afrikalkelerinigezmeye,l iderleriyle bulumayave apart hei d' eyapacakl arsal drl ardayardmcolmalarnistemeyegitti.Parasalyardmvegerilla eitimibekliyordu.GanagibibazAfrikal keleri, anlayladinlediler ve yardm vadettiler. Mandelaaltaysonra,Bostwanasnrnkaak olarak geerekGney Afrika'yadnd. Mandel a' nnyeraltkarargah,Johannesburg dndaRivoni a'dakiLi l l i esl eafiftl iiydi.Pol i s,Mandela'y bulmay umut ederek Winnie'yi izliyordu. Birka kez de evini basmlard. Mandela, l kede dol aarak yeni bir rgt kurmaya steve solda: Bu resimler "Mandela " adl flmdenalnmt 16Arlk1961 gn,elektrik direklerini havaya uuran ilk homhalar atld. Yllarca,iddet mallar zarar verek iin uygulandama daha sonrlar insanlar da ldrld. 43 "Birilerigazetei gsterdiindeWinnie, iindeydi. Bal okudu: POLS, K YLLIKKAII SONA ERDRD ve alndaNELSON MNDELA T UT UKNDI.ten izin al ve erknden eve ktu. "imdi ne olcak?" diye endielniyordu.O and, kcasn yitirmi oluunun farknd deili henz. Kzlrnn byyp gen kdn olcaklrn ve Nelon hl hapisteken, kendi ocuklrn douracak/rm bilmiyordu. " Fatima Meer"Umuttanda Yksek''adlbiyogrfisinden."Her uygar lkdeolmas gerekii gibigsterilr atmasz,kvgasz yaplcak.Ne var ki, bu kmpanya iin uarken, sanki bir i sava ya d devrimhazrlyormuuz gibi dvrandlr Bunu kstl olrakyaptlr Bunubiz yapmadk efendim. Bu hava,hkmettrafndn yaratl... Amac, bizi korgaa ve isan iinde davranan vahi,tehliklive devrim heveslisiinsanlr gibi gstermeki. " 44 Ne/son Mandela, Kasm 1962, Petora Malkemesi 'nde.alyordu. "Davi dMotsamai"adndabi rfr klna girmiti. Ama bir pazar sabah, 5 Austos 1962 gn,Durban'dankarken,polisarkadanyetitive durmasn syledi; geride iki polis arabas daha vard. Ki mol duunubi l iyorlard;bi ri si , onunyoldan geeceinifsldamt. Polis,sonundaonubuldu. Mandela,Pretoria'ya gtrld ve siyahlar grevezendirmekve lkeden yasalol mayanyollarkul lanarakkmaksul ar nedeniyl e tutukland. Be yl hapis cezasna arptrld. Mahkumiyetini rendii zaman, salondaki kalabalk di nl eyi ci lerednerek, yumruunukal drdve ':mandla! "(Gl olalm! )diye bard. Hapishane Hapishane koullarzordu ve apartheid yznden, siyahlardahadabykzorluklarakatlanyorlard. Mandela'ya bir gmlek, sandalet ve el dokumas "tsotsi ortu"denenuzuncabi rortveri l di . Dahasonra "tsotsis"ad,oyredekigen gangsterleretakld.O dnemde,siyahmahkuml araorapveayakkab verilmezdi. Vekn havann ok souk olduu gnlerde bile,tsotsiortlarn giymekzorunda kalrlard. BirkaaysonraMandela,bakamahkumla birlikteCape Town'agnderildi.Birgece ve hemen hementmgnboyuncayolcul ukettil er;el leri kelepeliydi ve birbirlerine zincirliydiler.Kamyonda, tuvalet iin kullanl acak bir kova vard. Cape Town'dan sonra Mandela, gemiye bindirilerek Robben Adas'na gtrl d. Bylece,eldeedebileceklerienbyk gvenliisalamlard. Mandela,tekimahkuml arlabirliktealmaya zorland.Onlarlabirlikteyereoturuyorvemoloz hal i negeti rmekiintal ark ryordu. Adada,kendi lerine hapishane yapmaya urayorlard, nk apartheide kar kan siyah adam says gitgide artyor ve mahkumlaroalyordu.Mahkumlarnbirksm, taocaklarndanta kesiyor,bir ksm kire karyor yadakupislii topluyordu. Nelson Mandela, ierde fzla kal mamt ki, lkede byk bir dramatik deiiklikoldu.1 1 Temmuz 1963 gn,birkurutemizlemekamyonu,Rivonia'daki Lilliesleaf iftliine dorugeldi.Kamyondanpolisler vekpeklerfrlad.Aylarnceyeraltnainmiolan WalterSisul udaaralarndaol makzere,orada bulduklar onalt kiiyi tutukladlar. Poliszaferkazanmgibiydi.SonundaUmkhonto weSizwe'nin yuvasn kefetmilerdi.Bir numaralsank Lilliesleaf'de bulunan belgelere baklarak, Mandela yenisularlaithamedildivePretoria'dakiYksek Mahkeme'ninhuzurunakarld. Bir numaral sank olarak l isteye geti. Gruptakiler, sabotajdzenleme ve vahibirdevrimhazrlamakla sulanyorlard. Winnie Mandela, Mandela 'nn durmas srsnda adlieden aynlrken.Mandela,he yla mahkumedilmiti - ama mahkumiyeti srasnda yeniden yargland ve hkm giydi.Winnieye ve ocuklanna yiri yedi yl boyunca dnemedi. 45 46 SanksandalyesindekiMandela,dncel eri nisyl emeyebalad . UnklontoweSizwe'yi ni i n kurduklarn anlatmaya alt: "ncelikle, hkmetin gaddarpol i t i kasyznden, i ddeti nartk engel l enemeyecei nei nand k. nsanl armzn duygul arndenetleyecekvedizginleyecekl iderler olmazsa, bu lkenin deiik rktaninsanlar arasnda, bykvahetinortayakacanavebiziisavaa gtrebilecekdurumlara varlacanainandk. ki nci ol arak, Beyazl arnstnl nekar,Si yahl arnsabotaj yapmaktanbakaansl ar olmadn grdk. Bu stnle kar direniimiz, her trlyasaylaengel lenmitivebizyabudurumu kabull enecek ya da hkmete kar kacaktk.Kar kmaysetik . . . "Yaam Sularokadarbyktki , hepbirl iktel m cezasyla yzyze geldiler. Tm dnyada, protestolar ba gsterdi.Ve kukusuz,Mandela'nn,haklarn ve durumunuanl atrkengsterdiieilmezlik,Gney Afrikamahkemesindebi l eetki liol mutu.Karar: Mebbethapisti. Mandela,siyahveAsyaharkadalarylabirlikte, askeribiruaklaCape'fown'a,sonradagemiyle RobbenAdas'na gnderildi. NelsonMandela,daha sonraki on sekiz yln orada geirdi. Hkmet, politik hkml l eri n, cezal arnni ndi ri l meyecei nisylemiti. Katiller, hrszlar ve tecavzcler, genellikle cezalarnn yarsn ya da te ikisini ektiktensonra serbest braklyorlard.Amapolitik hkmllere bu haktannmyordu. 1960'lar vel 970'lerde,hapishane koull arzordu. Yemeklerktveoksnrlyd.rnein,gnde bir aykaekerhaklarvard.Gardiyanlar,hrszlk yaptkl ariin,mahkumlaroukezhakl arolan yiyecekleri de alamyorlard.Mandela, betonzerine konmu ince bir iltezerinde yatyordu. Hcresinde, tuvaletiinkullanacabir kova vard .Radyoyoktu. Gazeteokumal arnazn verilmiyordu;gizlicesokulmubirsayfagazetebile Yukan stte:Ne/son Mandela 'nn hapsedildii Rohhen Adas 'nn, Cape Tow11 'daki dadan gn"in.1960'/arda, ordaher tiirl gvenlik nlemi salanm hir hapishanekmlnt. Kayalk sahiller gl aknt ve soukdeniz, nalknlann kamas111 nliiyord. Altta: Bu adaya hapsedilmi olan Mandela ile teki nalknlar iin yaamkoulan zordu. Cewolarkyere otntp eski posta torbalann onarma/an hekleniyord. "nsanlrmnhapishane dnd yaadklr korkun koullra kr duyduum fe,hapishanede kr karya oluum kt koullraduyduum feden ok dha fazldr" Ne/sunMmdel 47 "Hapisteki arkdalnnn durmuyl yakndn ilgilnmesindnkynaknan bir scakk vard ond fMandlj.Kimsenin iine bumunu sokmadn, herkesin sornunu renmeeve dstek olmaa alyordu. AC'e btnyl bal oluuhale,teki mahkumlra krd her zaman scak. " S.R. Mac Malaraj, NelmnMa11dela '11n lapila11e arlda. Ne/son Mandela 'nn annesi,Nosekeni( Fanny), tonmlanna hapisteki oln anlatyor 48 bykcezaveri l mesi nenedenol abi l iyordu.Gardiyanl arac mas zd . Gnesabah5 : 30' da bal yorl ard veMandel a, uzunsaatl erboyunca sessi zceal yordu. Gnnsonunda, rl pl ak soyularakst aranyordu.Akam yemeinden sonra, tek bana birhcrede kal yordu. Mandela, ksa srede herkese yardm etmek isteyen yanyladikkatekti.MahkumlarnANC'denyada raki pkurul uPAC' denol mas neml i dei l di .Mandel a, herzamandostadavranyorvet vermeyehazr grnyordu.zgrbiradamkende, sakinveherkesidinlemeyesabrolanbiriydi. Pol i t i kmahkuml ar, hapi shanebnyesi nde rgtlenerek,disiplindenspora ve ei time kadar her eyidzenlemeye altlar.Mandela,eskiadetlerini terketmedi vehersabahhcresi ndeci mnasti k yapmaysrdrd. Arkadal arylasatranyada dominooynadve1 940y l ndaal amadhukuk doktorasiin sessizce alt. Oradakietkisiartnca,bunuhissedenhapishane yetkilileri, onu ve Walter Sisilu gibi birka kiiyi, teki mahkumlardanayrarak bakabirblme koydular. Deime zaman Robben Adas'nda, gelimeler gzlenmeye balad. Yemek daha iyiydi, daha scak tutacak giysiler ve yatak veri l mi ti. Gazetevedergiokumal ariindeizin kmt.Deiiktr bir hapishanemdri bana gelmi olmalyd. Aylar geiyor ve Mandela, Winnie'denhi mektup alamyordu.Mektuplarsansredengrevl i , onunl adalga geerek Winnie'nin artk onunla ilgilenmediini ve bu nedenlemektupyazmadnsylyordu.Osrada yeni mdr grev bana geldi ve Mandela ona mektup konusunda ikayette bulundu.Soruturma yapld ve sansrcnnWi nni e' dengel enal t mektubu Mandela'ya vermedii renildi. Mdr, zntlerini il eterekMandel a'ya,bununbirdahaol mayaca konusunda sz verdi. Hapishane idaresindekiiyilemeler, Gney Afrika politikasyla kout gidiyordu. Apartheidhala vard ve ac mas zcauygul anyordu. AmaAfri kaner Mi l l iyeti l eribi l e, art k rkayr mc l nbyl e uygulamaktan daha akllca bi r eyler yaplabilecei ni dnyorlard .Winnie'nin mcadelesi Mandel a'nn, eindenveocuklarndanuzakta ol uununac s na, bi rde,Wi nni e' ni nkendizgrln koruma ve politik almalar nedeniyle yaad s k nt l arekleniyordu. Pol i t i ki l i ki l eri nedeniyle, oukez kocas n grmesiengel leniyordu veWinnie,onugrebi l mekiinzeli zi nal mak zorundakal yordu. stel i k, CapeTown,Johannesburg'a 950 mi luzaklkta olduuiin,pahal bir yolculuk oluyordu. Onseki zayboyunca, Mandel a'y zi yaret edememi ti, nkmahkemeyekar lmadangz altndatutul mutu. TerrYasasnedeniylesulanyordu.Bununsonundalmcezasbilevardama beraat etti. Bir yolunu bulup onu rahatsz ediyorlard. Polis,geceyadagndzevinibasyordu.Ayrca, zerine adamlarsalarakkorkutuyorl ard . stelik,o kadaruzunbirmesafeyigidipgelmekokyorucu oluyordu. DerkenWi nnie, Johannesburg'unikiyzmi luza ndaki Brant fort kynesrl d. Orada yaamayamahkumedi l mi ti . Ky, i zi nsi zterk edemeyecekti.Evinintelefonudayoktu.Kydeki telefonkul besi,brosuhaline gel miti. Gndeiki kez oraya gidiyor, arkadalarna telefon ediyor ya da tel efon bekliyordu. Kocasyla ilgili syleyecei hibir eybaslmyordu. 16Haziran1976' dasiyahmuhal efet,sonunda patlad.nsanlarnartkdayanacakhal ikalmamt. HeleAfrikaandilinin,siyahokullarmdadahafazla kullanlmaskonusugndemegelince,lkeninher yeri ndeprotestolarbalad. Buna,"ocukisyan" dendi. nk bu isyan okul ocuklar balatmt. Polis ateetti,ateetti,ateetti.Y lnsonunadek,ou okulocuu olmak zere yzlercekiildrld. O [Mandel],dierlrine, iri cssesiyl adta tepeden bakyordu. Herkes ona sayg duyuyordu.O konuurken biz dinlyorduk. Sabrlyd, hogrlyd ve hibir zaman fee kplp kendini kybetmezdi. " Stri11i Moodle, Rohhe11 Adas 'ndanhir mahkum. Winnie Mandela,kocasmn politik diiiincelerini ve h uurda gsterdiizverler paylaordu.Bu resim 1965'te ekilmitir 49 stte:Polisin zonnlu yereimpolitikas ve g eden iilerin durmu dolaysyla,siyah aile dzeni bozulmutu.Okul ocklannn yalnzca yzde 3', hem anas hem de bahasyla birikte yaayabiliordu.Gne Afka 'da, isi,evsiz ve eitimsiz genle;hyiik sornolmutur.Bunlar "Kayp nesil " denit: 50 O gnden sonra Gney Afrika'daki protestolar hi dinmedi.Kimi zaman birka ay durum sakinleir gibi oluyor,sonrayenidenolaylarbalyordu. Gney Afrika,huzurla yaanacak bir yer olmaktan kmt. Dei i kl i ki steyeni nsanl ar nprot estol ar,Mandela'nn adn yeniden n plana kard. Mandela, hapi steol masnedeni yl euzunyl l arboyunca,unutul mugi bi grnyordu.AmaAfrikallarn yreinde o her zaman yaamt. Hem Gney Afrika hemdednya,RobbenAdas'ndakiadamnnitelii vegcyleilgilihaberlerizamangetikeyeniden duymayabalad. 16 Haziran1976 'da, apatheide kar"ocuk san" halamt.nce, Soweo'dakiokulocuklar arsnda balad,sonra lkenin her yerine hzla yayld.stte: Johannesbur, Aleandr 'da, kurunlanark ldiiriilen bir polis kurban. Solda: iddet yayld ve dkkanlarhkmet binalaratee verildi.Byk duman bulutlarykseldi. 5 1Hkmet,politik rtleri kapatyordu.Amabir hareketin yasa d olduunuilan ettii zaman, yeni bir hareket balyordu. 1980'lerin ortalarnda, yzlercehalk prtestocusunadestek veren,Birleik Demokrt Cephe knlm ve Afika Ulusal Kongre 'sinin amalan belitilmiti. Binlerce insannkatld yeni toplantlar )ljm. 52 Mandela'nn zgrl iin ar l kedegelientehl ikeyii l kgrenlerdenbiride hkmetol du.1 976'dakiocuksyan'dannce, hkmet, Mandela'ya yaklamaya bal ad. lkeyi terk etmedi i takdi rde, hapi shanedenkabi l ecei syl enmi t i . "Bamsz"eyal etl erdenbi ri ol an Transkei'ye gidebilirdi. Mandela bunu reddetmiti. 1 970 yl boyunca, drt kez daha, eitl i neriler yaptlar.Mandelaherdefasnda,hapishaneyiancak koulsuzterkedecei ni sylyordu.Salveri l di izaman, heristedii ni yapabilecekzgrbirinsan ol makistiyordu.Onugrmeyegel ebi l enbi rka arkadayadayksekrtbelikii ler,hapishaneden parlayangzlerle kyorlarveNelson'n,cesaretini, zekasn ve Gney Afika'daki rk sorunlara katksn anlatyorlard. Mandel a' nndeerigi derekfarkedi l iyordu.Dnyannbi rokl kesi ndekini versi tel er,kent kurul larve sendikalar,sayglarn sunmakiin,ona payelervermeye,sokaklara,meydanlaraonunadn koymaya,Mandelaburslaroluturmayabaladlar. Hkmet l er, pol i t i kparti l erveul usl araras organi zasyonl ar, onunzgr brakl masi i n arlardabulunmayabaladlar. Pollsmoor Hapishanesi Nelson Mandela'nn koullar adamakll iyilemiti. On sekiz ylnRobbenAdas'ndageirdiktensonra, 1 982'debirgn, yarmsaatiindehapishaneden ayrlaca sylendi.Sisiluve birka arkadayla birlikte, Cape Town' daki Pollsmoor Hapishanesi'ne gtrld. Hapishane, kent yaknndaki,gzelbir iftlikarazisi iine yerletirilmiti.Belkide hkmet,Mandelaile arkadalarnn, adada fazla etkin olmaya baladklarn dnerekkorkmutu. Bi ramel iyatiinhastaneyegi tmi , kncada,Pollsmoor Hapishanesi'ne ama kendisine ait zelbir hcreye yerletirilmiti. Adalet Bakan onu ziyarete gelmeye balad. Uzun ve kapsaml tartmalara giriyorlard. Gardiyanlar ona saygldavranyorlar,hattakapdankacazaman kenara ekiliyorlard .Tm bunlara ramen o,zgrl elindenalnm bir adamd. Pollsmoor'daki gvenl i k sistemi ok iyiydi ve Mandela'nn hcresi i tarafa bakyordu; grebildii tekey,grihapishaneduvarlararasndanbiravu gkyzyd.Noel ' deiyil i kolsundiye,onudar karmlar ve imenzerinde biraz yrmesine izin vermilerdi.Bu ok cokulu bir and:Yirmi yldr,i l k kez,imene dokunabilmiti. Salverme ama bir koulla ... Ocak1985'te,Gney Afrika Bakan,PWBotha, NelsonMandela'nnsalverilmesikoulunukamuya akl ad. Mandel a, kmaki st iyorsa i ddetiknamalyd.Amaapartheid hatageerliydi ve ANC ile beyazlarn arasnda hata silahl dvler oluyordu. Mandelai i n, i ddetiknamak,ANC'yiveonun abalarn mahkumetmek demekti. Mandela,bununzerinebiryazyazdvekz Zindzi,Soweto'daki bir toplantdaonu halka okudu. 1986 ylnda,Ne/sonMandela've teki siasi liderlei hapistenkara ans ok arlk kazanmt. Cape'deki Middlehurg gibi kkkasabalarda hile, insanlar byle toplanp gstenleryapyorlard. Yalnzca bayraklara donanm,silahsz olark gsteri yapan bu insanim; polisindalma ennekarkyorlard."Siyahlnn kitlhalndelrlmelri, Gne Aiktrihinin kra lksidirama bugne dek, bukr krkun bir eyapmamlrd:Momsilhlrldnanm glr okulocukma salrdlr" MarBenson fn Afikal yazar 53 f1enmuz1988 -Londr 'nnWenhley Stadyumu 'nda,Ne/son Mandela'nn, hirka gn sonrki yetmiinci yagiiniin kutlamak iin, hiiyiikhir rck konser dzenlenmiti.Ordaki insanlar ve dnyann hirok lkesinde konseri televizondan izleyenler, Mandela 'nn zgr brklmus arsma katlyorlard. 54 Mandelaylediyordu:"Benyaammasizlerden daha azdeerverenbirideilim. Ama,nedoutan kazandmhaklarmnedehalkmndoutan kazanmolduuzgrlk hakkn satabilirim." AncakkendisiveANCzgrol duuzaman,hkmetle grmelere balayabilirlerdi ."Ben zgr deilken,siz zgr deilken, hibir ey iinszveremem,verecekdeil i m. Sizinvebenim zgrlm birbirindenayrlarak deerlendirilemez. Geridnecei m. " Mandela'nn zgr braklmas iin, dnya apnda arlarsrpgidiyordu.O,artkGneyAfrika'nn ve dnyadakitmbaskaltndakihalklarnzgrlk si mgesiolmutu. Hkmet iinde atlama Gney Afrika hkmeti iinde ayrlklar balamt. Mandela'nndurumuonlarutandryordu.Onun yznden, dnyann ilgisi, apartheid ve kendi gcn korumakiiniddetebavuranhkmetzerine younl ayordu.Hkmetyel eri ni nbirksm, Mandelahapi stenkarsa, neleryapabi lecei nidnerek,onuzgrbrakmaktankorkuyordu. teki lerse, bakasei mans kal mad n sylyorlard. Dnya basn,Mandel a'yla yakndanilgileniyordu. Hapisten karlmas konusuyla ilgilihertrlayrnt dikkatle izleniyordu.1 8 Temmuz1988'deki yetmiinci yagn, hibi ryagnnnilgigrmediikadar nemsenmiti. Londra'daki Wembley Stadyumu'nda, nl rockark c l arnnkat l d bi rkonser dzenlenmive dnyannheryerindenmi lyonlarca seyirci bu olay izlemiti. Derken, birgn, hastaol duunubi l di rdi ler.Veremdenhastaneyekaldrldnduyaninsanlar endielendiler.AmaMandelaiyiletiveCape Town civarndaki, Yictor Yerster Hapishanesi yaknlarnda, rahatbireveyerletirildi. Ailesininonunl abirlikte yaamas nerisini de reddetti;onlar da hapse sokmak istemiyordu.Evinrahatlnaramen,ounl ukla yalnzd ve yal nzlk ok ykcyd. "Dnyann en nl politik mahkumunun yetmiinci yagnn kutluyoruz. Austos1962 ylndki mahkumiyetinden sonra, Ne/on Rolihlhl Mandel, Gne Afik 'dki zrlk mcadelsinin bayrolu. O lkde, kimse ondn sz edemez ya d porresini asamaz,oysGne Afrik halk,hattao hapishanelerdeyitip gittikten sonr domu insanlrbil onu,gerek liderlri olrk kbul etmekedirler " "Ne/sonMandela 'n Yetmiinci 'lg'ini Kutlama/an "ndan. "Uluslraras dzeyde sayg grmtr:niversite faklelri ve rencilri tarafndn; skoya 'nn, tlya 'nn,Yunanistn 'n, Avustralya 'nneitli kentlerinde,yollrparklr binalr ve meydanlronun adylanlmaktdr iirler ve arklr onunyaamn anltr 53 lkeden 2000 vali ve birok lkenin hkmet yeleri,onun salverilmesi iin ar yapmlrdr. " "Ne/sonMandela 'u YmiinciYagiiru'i Ktlamalan "ndan 55 "Bir adm,tm Gne Afik 'mn esin kyna olu Nelson Mandel. Onun yaam,bizim insanlrmznzrlk hasretini temsil etmekedir; onun tutsakl,tmGne /ikhalknn tutsakldr; onun ve teki politik liderlerin,koulsuz zr braklmas iin yapln sava hakszla, rk yobazla ve insanla kr yapln sava demekir " Oliver 1mho ANC BakanKarda:Yiri yedi yl hoyunca hapiste kalan ama hi eilmeyen Ne/son Mandela,13 uhat 1990'da,Soweto'da yaplan cokulu"Ho geldin" toplantsnda konuuyorki gn nce,hapisten kp da CapeTown 'nGrand Parde blgesinde onu hekleenlere kavutuu fiinden beri,her yer sevinten inli yordu. 56 1989 ylnda, politik olaylar hzl bir gelime gsterdi. lkeni nekonomikdurumuktl eiyordu. Bitip tkenmezbirkargaavardveteki l kelerin uyguladklar yaptrmlar,ekonomiyisarsmt.1990 ylnda, FW de Klerk, Gny Afrika Bakan' seilince, Mandela'nnzgrbraklmas,anmeselesihaline geldi. 2ubat1990' da, GneyAfri ka' dadei i kl i k yaplmaskonusundakibaskykabulettive Afrika UlusalKongresi 'nin,Pan-AfrikanistKongresi 'nin yenidenalmasnaizin verdi.Ve tm tekirgtler de yasad olmaktankurtuldular. Sonunda- zgrlk Sonunda, 1 Oubat'taBakan, bi rgnsonra, Mandela'nnkoulsuzol arakzgrbraklacan syledi.te bu nedenle, o gnn leden sonrasnda, Victor Verster Hapishanesi'nin n,dnyannher yerinden gelen yzlerce gazeteciyle dolmutu. Cape Town'daki Belediye Binas'nn nnde toplanan kalabalk insan grupl ar,kendi l eri ni zgrl egtrecei ne i nandkl arl i deri nyzni l kkezgrmeye hazrlanyorlard. Mandela konumasna, bartan,demokrasiden ve zgrlktenszederekbalad.Ve aynkararl l tadnbildirereksonverdi:"Szmbitirirken, 1964 ylnda mahkum olduum zaman, sylediklerimi yinelemek istiyorum.Bu szler, bugn iin de, aynen geerlidir: "Beyaz egemenliine kar savatm.Siyah egemenl i i nekardasavat m. nsanl ar n, eit frsatl arpayl aarakuyumii ndeyaayacakl ar demokratvezgrtoplumhayalinikurdumhep.Bu benimiingerekletii ni grmeki stediimbi r idealdir. VeTanr, yle uygun grrse, urunda lmeye hazrolduumbir amatr." Buszleriyle,hapistenknbirsondeil,bir balangol duunuakai lanediyordu.Zaman yitirmeden hkmet yetki lileriyle grmeye balad ve ANCile hkmet arasnda bir ilikibalatld. ki grup bir arada, hapisteki siyasi tutuklul arn nasl kartlacaklarvesrgndekiinsanl arnnaslgeri getirtileceklerikonusunu tarttlar. Kin ve fe hissetmeden Mandel a, bi rt opl ant dant eki negi derek konuuyorduvebukonumalarda,beyazadamlar artan bir ey vard: Gemile ilgili hibir kn ve fke Jtamamas.Beyazlarn,aznlkolarakkalmaktanve aznlk yasalarnatabiolmaktanendieduyduklarn syl eyerekonl araanl aygstermekgerektiini belirtiyordu. Bir yandanda dnyaydolayor,ANC iinmaddi destekaryorveeitlihkmetlerezgrln destekledikleriiinteekkrlerinisunuyordu.ANC BakanYardmcssei l mi ti , amargto ynetiyordu.ANC'de alanmeslektalarn,Ulusal Yrtme Komitesi'nikurarak,hkmetle birarada, yenibi ranayasai i nal mal arabal amaya zendi riyordu. ANC' t aki sal drgant epki l erifrenlemeye ve iddeti askyaalmayaalyordu. NelsonMandelaileBakandeKlerk,aralarnda biryaknlkgelitirdiler.Herikiside,NobelBar dl iin aday gsterildiler. O dl alamadlar ama baka uluslararas dllere l aykgrldler. Grmeler ilerledi sonunda de Klerk, rk ayrmcl yasasn kaldrdn ilanetti.Farkl gruplariin Farkl GeliimYasas,ToprakYasas,GrupBlgeleriYasas veNfusSnrlamasYasas ortadankalkt.Siyahlarla beyazlarartkeitkabulediliyordu.Odnem,Gney Afrika'dakiinsanlararasnda,birdostlukveumut dnemiydi.Herikitarafndzenlediirkiddet saldrlar da ortadankalkmt.Beklentiler bykt. Winnie Temmuz1991'de,Mandela,ANCBakanolarak sei lmiti ve Demokratik Gney Afrika Kuruluu'yla ( CODESA)yaptklargrmelerisrdryordu. Mandela, bar,kararl ve etkileyici bir lider olarak grnyordu.ANC, onun sayesinde toparlanmt ve hkmetliderlerionunlagryorlard.Beyazlarla 57 okbaarlilikil eriinegirmiti.Politikadaniyi anlyor, zekasn ve becerilerini yerinde kullanyordu. Mandela'nnpolitikyaamiyigidiyorduamazel yaamnda sorunlar balamt. Wi nni eMandel a' nm, ANCTopl umsal Refah Dai resi ' ndeki yardmcsyl ai l i ki si ol duu syleniyordu.Sonunda Nelson,evindenayrld.Baz elikilikonularvededikodular,Winnie'ninpeini brakmyordu.Bunlar basit ak dedikodularndanda tebazsylentilerdi.Gazetehaberleri,onu,gen devrimci Stompie Moeketsi'nin cinayetine karmakla suluyordu. HereyeramenNel sonMandel a,mahkeme sresince, einin yannda bulundu ve onun masum olduunu anlatmaya alt. Ne var ki, ANC tarafndan, karsndan uzak durmas konusunda,bykbaskaltndayd.nkWinnie, politik utankayna olmutu.Sonunda Winnie'den uzakl at. Onuhal asevdi i ni syl ediihal de, aralarndaalamayacakfarkllklarolumutu.Bu dnem,Mandelaiinokzorvesanclbirdnem ol du. BasnvetmGneyAfri ka, anl adki ,Mandela'nn politik yaam, kendi zel sorunlarndan dahanemliydi ve bukonular onun dncelerini ve olayl ar etkileyemezdi. iddet korkutuyor CODESAtoplantlar,sorunlarla yklyd.lke ekonomisi ok zordurumdayd;bykikurulular Karda: Nelson Mandela, dnyann birok kentine ziyaretler yapt.New Yrk'da,yzlerce,binlerce insan sokaktan doldurrk hakkndaok e duyduktan bu adam alkladlarOnu cokuyla karladlar gkdelenlerin penceresinden katlar uurdular Solda:Gne Afka Bakan,F W de Klerk Nelson Mandela' hapisten kannaya karr veren kiidi. Arlannda,saygya dayal bir dostluk geliti. Bir arda,apartheidsiz bir Gne Afka kura giriimini balattlar 59 60 gvenl i karyorl ard veANCi l ehkmet i n anlamasn istiyorlard. Ne var ki, bu anlama bir trl gerekleemiyordu.Mandela'nn,deKerk'le yapt zel grmel ereramen, konumal ar nsonu getirilemedi. i ddet hareketl eri art kbeyazl arl asi yahl ar arasndadeildi. Bukez,siyahgruplardanANCi l e Zul u kuruluu Inkhata arasnda atmalar oluyordu. Budurum, reformkartolanbeyazlaraiyibirkoz verdi. Siyahrkazgrlkveri l di izaman,byle birbi rl eriylekapacakl arnncedenbi l dikl erini sylyorl ard. Herkesiddettenkorkuyordu. Bu iddetin,gvenl i kgleritarafndankastlol arak kart l d syl enti l eriyay l yorvehkmeti n sorumlu ol duu syleniyordu.Hkmet bunu kabul etmiyor, ama sorumlu kiileri de arayp bul muyordu. Sonuta,halkn gvenini yitirdi. ok kii, de Kerk'in aslnda barsalamayaniyetiolmadn,yalnzca konumaklakaldnveACyelerinisal drgan ki i l erol arakgstermeki stedi i ni syl yordu.Gerek neydibi l inmez, ama bu olaylar CODESAy baltalad vegrmeler sonaerdi.G sava Mandela'nn zgrlnden sonra yeralanbyk dei i kl i kl er, hembeyazlarnhemdesiyahl arn deiimve ibirliindenyanaolduklarnbelirtmiti. Baarszln nedeni, g savalar ve yeni bir hkmet oluturmadaki zorluklard. Siyahl ararasnda, Mandela'yadestekverildii gzleniyordu.Amakiiselyetkisi,ANCi l ekhata arasndakisava sona erdirmeye yetmiyordu. Mandela'nnsorunu,destankahramanylainsan arasndabiryerlerdeolmasndankaynaklanyordu. Birincisi,insanst,hereyiyapabilecekgtebir kiiydi .kincisi ise, akll, yetenekli ve zgrlk sava i i ndekararl , amaettenvekemiktenol uanbir insand. Ve her insan gibi onun da zayf yanlar vard. NelsonMandel a,apartheidisonaerdirmekve dnyannennemlisorunlarndanbiriylesavamak iin elinden geleni yapanbir insand. nemli Tarihler 1 652Cape' de, ilk beyaz yerleim blgesi kurulur. 1795Byk Britanya,Cape'deki ynetimi ele geirir. 1 834Byk G balar: On binden fazlaAfrikaner, Cape smrgesindenayrlr. 1 899Boer Sava balar ve1 902'yekadar devameder. 1 91 031Mays:Gney Afrika Birliikurulur. Siyahinsanlar Birlik iinde yer alamaz ve onlara ikinci snf vatanda muamelesi yaplr. 1 91 2Afrika UlusalKongresi(ANC)kurulur. 1 91 3Toprak Yasaskabul edilir; topraklarn yalnzca yzdc7.3'siyahlara ayrlr. 1 91 81 8Temmuz:NelsonRolihlahlaMandela, Gney Afrika'nn Transkei blgesindekiQunu kynde doar. 1 938NelsonMandela, Fort Hare'dekiGney Afrikaniversitesi'ne kayt yaptrr. 1941Nelson Mandela,grev yaptiinokulynetimitarafndan okuldan atlr. Johannesburg'a gider ve Walter Sisilu tarafndan ANC i le tantrlr. 1 942NelsonMandcla,yazma yoluyla niversite diplomasalr.Ardndan,Witswaterstrad niversitesi'ne, hukuk renmek zere kayt yaptrr amakoullarnedeniyle tamamlayamaz. 1944ANCGenlikBirliikurulur.NelsonMandela,YnetimKurulu'na seilir.O yl,Evelyn Maseileevlenir. 1 948NelsonMandela,GenlikBirlii'ningenel sekreteri olur.UlusalParti, lkedekiseimi kazanr veapartheidilaneder. 1 949Aralk:ANC, GenlikBirlii'nin"Hareket Program"n kabuleder. 1 950NfusuSnrlama Yasas,GrupBlgeleriYasas veKomnizmiBastrmaYasasgeirilir ve Komnist Parti kapatlr. lMays:Komnist Parti yasaklamaya kar grev ars yapar. Polis ate ap on sekiz kiiyi ldrr. 26 Haziran:teki gruplarn da destekledii ANC, bir gnlk protesto mitingi balatr. Bumitingi Nelson Mandela rgtler. 1 952NelsonMandela, Transvaal ANC Bakanolur.Direni hazrlamak iin grevlendirilir. Adaletsiz yasalar nedeniyle hkmete kar, iddet iermeyen bir kampanya balatlr. Apartheid yasalarna kar gelen 8.500 kii tutuklanr.ANC'ni n yeleri, yedi binden, yz bine kar. NelsonMandela ile Oliver Tambo, ortak olarak avukatlk brosuiletirler. 1 953Eyll:Otuz be yandaki NelsonMandela yasakl biri olarak kabul edilir. Yasaklama yasalarna gre ANC'denistifaetmesi ve politik toplantlara katlmamas gerekmektedir. 1 95526 Haziran: Johannesburg'da, Hal k Kongresikurulur. bi ne yakn delege katlr ve zgrlk Bildirisi yaymlanr. 1 956NelsonMandela'nn EvelynMase ile olan evlilii sona erer. Aralk:NelsonMandela,ihanetlesulanan1 56kiidenbiridir.Drt yl srenhanet Mahkemesi sonunda, hepsi serbest braklr. 1 95814 Haziran:Nelson Mandela, Winnie NomzanoMdikizela ile evlenir. 1 96021Mart:Sharpville Katli am: Polis,Paso Yasas'na kar direnen silahsz insanlara ate aar. Altm dokuz gsterici lr. 611961 1 962 1963 1 964 1 973 1976 1979 1 983 1 985 1 986 1 988 1 899 1990 1 99 120-21 1 992 62 30 fart: Acil Durumilan edi li r. Mandela, be aylk bir mahkumiyet alr. 8Nsan: ANC vePAC yasaklanr ve yeraltna geer. Umkhonto we Sizwe,NelsonMandela bakanlndakurulur. 5Austos:On yedi ay yeraltnda altktan sonra, NelsonMandela,Kasm aynda tutuklanr ve be ylamahkumedilir. 24Mays:Nelson Mandela,Pretoria Hapishanesi'nden alnpRobbenAdas'na gnderilir. 1 1Temmuz:Umkhonto weSizwe'nin on alt yesitutuklanr. Eki m:NelsonMandela, baka sulardan yarglanmak zere Pretoria'ya getirilir. 1 1__ Haziran:Mandela, sabotaj yapmak vekorkun bir devrimhazrlamakla sulanr. M uebbet hapse mahkum edilerekRobben Adas'na getirilir.Orada,on sekiz ylkalr ve 1 942ylnda balad doktora almalarn orada tamamlayarak derecesinialr. NclsonMandela'ya hapisten salverilip Transkei'ye gitmesi nerilir.Reddeder. 1 6aziran: Sowto'da, binlercesiyah ocuun balatt gsteri, polis ateiyle sona erdrlr. "ocuk isyanlar" l keninher yerine yayl r veyzlerce ocuk ve yetikin ldrlr. Nelson Mandela'ya Hindistan'nNehrudl verilir. NelsonMandela'ya, New York'taki,_City College'den, onur derecesi verili r.Ayn zamanda Avusturya insan HaklarOdl'n alr. Ocak: Bakan PW Botha, Nelson Mandela'ya, iddetiknamas kouluyla, zgrln vereceinisyler.Mandela,bir kezdaha reddeder. Acil durumilanedilir ve Paso Yasasbasksartrlr. 18Temuz:NelnMandela'nn yetmiinci yagn. Ksasre sonra, vereme yakalanr. Tedav olur veVctor VersterHapishanesi'ne gnderilir.4 Temmuz: Nelson Mandela, BakanFW de Klerk i l e tanr. 2ubat: Bakan FWdeKlerk, ANC ilePAC' nin, KomnistParti'nin ve teki rgtlerin yasaklarnkaldrr. 1 1ubat:Yetmi bir yandaki NclsonMandela, yirmi yedi yl sonrahapisten,koulsuz olarakserbest braklr. 2Mays: ANCile Gney AfrikaHkmeti arasndakiilk grmeler balar.ki taraf da barbir dzen istemektedir ama bukez ANCile nkhata arasndakisorunlar yznden iddet bagsterir. Eki m: Farkl Af Yasasiptal edilir.Acildurumkaldrlr. FW de Klerk, kalan apartheid yasalarn da kaldrr. Aralk:Demokratik Gney Afrika Toplants (CODESA) bnyesinde almalar balar. 13Nisan: NelsonMandela, kars Winnie'denayrldnilan eder. 1 5- 1 6 Mays: CODESAil,[nsanHaklar Bildirisi ve blgesel ynetimlerin karar almadaki yetkileri konularnataklarak ki litlenir. 28-31Mays: ANC, ulusal parti konferans yaparak, "geni apl gsterilerle",hkmete baskyapmak ister. 1 7Haziran:Biopatong kentinde,Kwa MadalaYurdusakinleritarafndan krktanfazla insan ldrlr. ANC,hkmetleolani likiyikeserveCODESAdan ekilir. Szlk Afrika Ulusal Kongre'si (ANCJ: 191 2'de Gney Afrika'dakurulan, ulusal birlik ve siyahlar iin eit haklar isteyen kurulu.ANC daha sonralar iddet iermeme felsefesini benimsedi ama1 960 ylnda yasakland. Sonra yerallna geti ve 1 96'dcaskeri bir yankurulu gelitirdi,Umkhonto we Sizwe.1990 ylndayasaklamakarar kaldrld. Afrikaan:Hollandallar tarafndan gelitirilenbir dil.Boerlerin yeni nesilleri tarafndankonuuluyordu ve Gney Afrika'nn, resmi ikidilinden hiriydi (br ngil izce). GneyAfrika'daki siyahlar, budili kullanmak istemediler. Oysahkmet, okullarda,ngilizce yerine Afrikaandilininkonuulmasn istiyordu.Buzorlama,sonunda 1 976'da Soweto'da isyana neden oldu. Afrikaner Gney Afrika'nn Afrikaandili konuanbeyaz insanlar. ounlukla Boerlerin neslinden gelen kiiler. Aparthcid:Kelime anlam, "Ayrlk" demektir, deiik rktan kiiler arasndaki ayrmclgsterir. Aparheid,1 948 ylnda Guney Afrika'da hkmet politikas haline gelmitir. Asyallar:Gney Afrika'da yaayan Hintli, inkkenlikiileretaklanad. lk Asyallar.1 860ylnda, Hritanyallar taraf ndanii olarak almak zere Gney Afrika'ya getirilmiti. Ayrmclk:Bir grupinsan dierlerinden ayrmak. Genellikle. beyazlar siyahlardanayrmak anlamndakullanlr.Hu sistemde,iki grupiin, ayr ayr haklar salanrd ama siyahlarnyaamkoullarher zaman dahaktdzenlenmiti. Bantu: (Jney ya da orta Afrika'da yaayan veBantu dilini konuan insanlar - Swahili,Xhosa,Zulu kabilelerigihi.1 978'ekadar,Gney Afrika hkmctinin,msiyahlara taktadd. Rcyal: Gney Afrika'da,Avrupa kkenli, pemhcya daakesmer deriliinsanlar iinkullanlanhir terim.Gney Afrika'da.1 987 ylnda 29 milyon nfusun, 4.9milyon'u beyazd. Bocr.Kelimeanlam. "ifti" demeklir. GneyAfrika'ya yerleen Hollandaya daFransakkenli protcslanlar. Bor Sava:1899 ile1 902 yllar arasnda. Brianyallar ileHoerlerin yapt sava. Boykot: Protesto etmekiin,hir eyi satnalmaktan,birileuramaktan vazgemek.Demokrasi: lkenin, kendi insanlar ya da seilen temsilcileri tarafndan ynetilmesi. Gney Afrika'nn, seilmi hir hkmei olduuhalde, orada demokrasi yoktu, nk yzde 69'uoluturansiyahlarnsemehakk yoklu. Gruplllgeleri Yasas:1950'de geirilenve insanlarnkendirk gruplarnagre, hangi blgelerde oturacaklar nhclirleycn yasa. Gerilla:Hihir orduyadahilolmadhalde, savaa katlan kii.