30
IN EINER WOCHE PROGRAMMIEREN LERNEN Im Internet: Musterlösungen zu den Übungen Bernd KLEIN EINFÜHRUNG IN PYTHON 3

EINFÜHRUNG IN PYTHON - download.e-bookshelf.de fileBernd Klein, [email protected] Alle in diesem Buch enthaltenen Informationen, Verfahren und Darstellungen wurden nach bes - tem

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

IN EINER WOCHE PROGRAMMIEREN LERNEN

Im Internet: Musterlösungen zu den Übungen

Bernd KLEIN

EINFÜHRUNG IN

PYTHON3

Klein

Einführung in Python 3

Bleiben Sie auf dem Laufenden!

Der Hanser Computerbuch-Newsletter informiert Sie regelmäßig über neue Bücher und Termine aus den verschiedenen Bereichen der IT. Profitieren Sie auch von Gewinnspielen und exklusiven Leseproben. Gleich anmelden unterwww.hanser-fachbuch.de/newsletter

CHV Newsletterhinweis Computer

  III

  III

Bernd Klein

Einführung in Python 3 In einer Woche programmieren lernen

IV   <U1_num> <U1>  MF

Der Autor:Bernd Klein, [email protected]

Alle in diesem Buch enthaltenen Informationen, Verfahren und Darstellungen wurden nach bes-tem Wissen zusammengestellt und mit Sorgfalt getestet. Dennoch sind Fehler nicht ganz auszu-schließen. Aus diesem Grund sind die im vorliegenden Buch enthaltenen Informationen mit kei-ner Verpflichtung oder Garantie irgendeiner Art verbunden. Autor und Verlag übernehmen infolgedessen keine juristische Verantwortung und werden keine daraus folgende oder sonstige Haftung übernehmen, die auf irgendeine Art aus der Benutzung dieser Informationen – oder Teilen davon – entsteht.

Ebenso übernehmen Autor und Verlag keine Gewähr dafür, dass beschriebene Verfahren usw. frei von Schutzrechten Dritter sind. Die Wiedergabe von Gebrauchsnamen, Handelsnamen, Waren- be zeich nungen usw. in diesem Buch berechtigt deshalb auch ohne besondere Kennzeichnung nicht zu der Annahme, dass solche Namen im Sinne der Warenzeichen- und Markenschutz-Gesetzgebung als frei zu betrachten wären und daher von jedermann benutzt werden dürften.

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek:

Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen National biblio-grafie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar.

Dieses Werk ist urheberrechtlich geschützt. Alle Rechte, auch die der Übersetzung, des Nachdruckes und der Vervielfältigung des Bu-ches, oder Teilen daraus, vorbehalten. Kein Teil des Werkes darf ohne schriftliche Genehmigung des Verlages in irgendeiner Form (Fotokopie, Mikrofilm oder ein anderes Verfahren) – auch nicht für Zwecke der Unterrichtsgestaltung – reproduziert oder unter Verwendung elektronischer Sys-teme verarbeitet, vervielfältigt oder verbreitet werden.

© 2013 Carl Hanser Verlag München, www.hanser-fachbuch.de Lektorat: Brigitte Bauer-Schiewek Herstellung: Irene Weilhart Fachlektorat: Stefan Günther, Hanau Copy editing: Jürgen Dubau, Freiburg/Elbe Layout: le-tex publishing services, Leipzig Umschlagdesign: Marc Müller-Bremer, www.rebranding.de, München Umschlagrealisation: Stephan Rönigk Druck und Bindung: Kösel, Krugzell Ausstattung patentrechtlich geschützt. Kösel FD 351, Patent-Nr. 0748702 Printed in Germany

print-ISBN: 978-3-446-43547-6 e-book-ISBN: 978-3-446-43717-3

Inhalt

Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII

Danksagung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX

1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1 Programmieren lernen in einer Woche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1.2 Aufbau des Buches. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.3 Zielgruppe des Buches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.4 Programmieren lernen „interaktiv” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.5 Download der Beispiele und Hilfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.6 Anregungen und Kritik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Teil I Einführung in Python 3 – Für Ein- und Umsteiger. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2 Kommandos und Programme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92.1 Erste Schritte mit Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.1 Linux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2 Windows . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.2 Herkunft und Bedeutung des Begriffes interaktive Shell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.2.1 Erste Schritte in der interaktiven Shell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.3 Verlassen der Python-Shell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.4 Benutzung von Variablen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.5 Mehrzeilige Anweisungen in der interaktiven Shell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.6 Programme schreiben oder schnell mal der Welt “Hallo” sagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3 Bytecode und Maschinencode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.2 Unterschied zwischen Programmier- und Skriptsprachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

3.3 Interpreter- oder Compilersprache. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

VI Inhalt

4 Datentypen und Variablen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

4.2 Statische und dynamische Typdeklaration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

4.3 Typumwandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4.4 Datentyp ermitteln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

5 Sequentielle Datentypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275.1 Übersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

5.1.1 Zeichenketten oder Strings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

5.1.2 Listen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

5.1.3 Tupel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

5.1.4 Sequenz von Binärdaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

5.2 Indizierung von sequentiellen Datentypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

5.3 Slicing oder Ausschneiden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

5.4 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

6 Dictionaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336.1 Dictionaries und assoziative Felder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

6.2 Definition und Benutzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

6.3 Fehlerfreie Zugriffe auf Dictionaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

6.4 Zulässige Typen für Schlüssel und Werte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6.5 Verschachtelte Dictionaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6.6 Methoden auf Dictionaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

6.7 Operatoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

6.8 Zip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6.9 Dictionaries aus Listen erzeugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

6.10 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

7 Mengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477.1 Übersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

7.2 Mengen in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

7.2.1 Sets erzeugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

7.2.2 Mengen von unveränderlichen Elementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

7.3 Frozensets. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

7.4 Operationen auf „set”-Objekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

7.4.1 add(element). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

7.4.2 clear() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

7.4.3 copy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

7.4.4 difference() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Inhalt VII

7.4.5 difference_update() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

7.4.6 discard(el) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

7.4.7 remove(el) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

7.4.8 intersection(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

7.4.9 isdisjoint() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

7.4.10 issubset() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

7.4.11 issuperset() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

7.4.12 pop() . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

8 Verzweigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558.1 Verzweigungen im Allgemeinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

8.2 Bedingte Anweisungen in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

8.3 Beispiel Hundejahre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

8.4 Wahr oder falsch: Bedingungen in Verzweigungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

8.5 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

9 Schleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599.1 Übersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

9.2 while-Schleife . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

9.3 die Alternative im Erfolgsfall: else . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

9.4 For-Schleife . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

9.5 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

10 Dateien lesen und schreiben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6910.1 Dateien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

10.2 Text aus einer Datei lesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

10.3 Schreiben in eine Datei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

10.4 In einem Rutsch lesen: readlines und read . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

10.5 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

11 Listen und Tupel im Detail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7511.1 Stapelspeicher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

11.2 Stapelverarbeitung in Python: pop und append. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

11.3 extend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

11.4 Entfernen eines Wertes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

11.5 Prüfen, ob ein Element in Liste enthalten ist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

11.6 Finden der Position eines Elementes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

11.7 Einfügen von Elementen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

11.8 Besonderheiten bei Tupel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

VIII Inhalt

11.8.1 Leere Tupel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

11.8.2 1-Tupel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

11.8.3 Mehrfachzuweisungen, Packing und Unpacking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

11.9 Die veränderliche Unveränderliche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

11.10 Sortieren von Listen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

11.10.1 „sort” und „sorted” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

11.10.2 Umkehrung der Sortierreihenfolge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

11.10.3 Eigene Sortierfunktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

11.11 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

12 Modularisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8912.1 Module . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

12.1.1 Namensräume von Modulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

12.1.2 Namensräume umbenennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

12.1.3 Modularten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

12.1.4 Suchpfad für Module . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

12.1.5 Inhalt eines Modules. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

12.1.6 Eigene Module . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

12.1.7 Dokumentation für eigene Module . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

12.2 Pakete. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

13 Flaches und tiefes Kopieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9713.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

13.2 Kopieren einer Liste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

13.3 Kopie mit Teilbereichsoperator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

13.4 Kopieren mit deepcopy aus dem Modul copy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

13.5 Deepcopy für Dictionaries . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

14 Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10314.1 Allgemein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

14.2 Funktionen in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

14.3 Optionale Parameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

14.4 Docstring. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

14.5 Schlüsselwortparameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

14.6 Rückgabewerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

14.7 Mehrere Rückgabewerte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

14.8 Lokale und globale Variablen in Funktionen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

14.9 Beliebige Anzahl von Parametern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

14.10 Parameterübergabe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Inhalt IX

14.11 Nebeneffekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

14.12 Kommandozeilenparameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

14.13 Variable Anzahl von Parametern. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

14.14 * in Funktionsaufrufen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

14.15 Beliebige Schlüsselwortparameter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

14.16 Doppeltes Sternchen im Funktionsaufruf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

15 Rekursive Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11715.1 Definition und Herkunft des Begriffs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

15.2 Definition der Rekursion. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

15.3 rekursive Funktionen in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

15.4 Die Tücken der Rekursion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

15.5 Fibonacci-Folge in Python. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

15.6 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

16 Globale und lokale Variablen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12716.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

16.2 Globale und lokale Variablen in Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

17 Alles über Strings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13117.1 ... fast alles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

17.2 Aufspalten von Zeichenketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

17.2.1 split . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

17.2.2 Standardverhalten und „maxsplit” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

17.2.3 rsplit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

17.2.4 Folge von Trennzeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

17.2.5 splitlines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

17.2.6 partition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

17.3 Zusammenfügen von Stringlisten mit join . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

17.4 Suchen von Teilstrings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

17.4.1 „in” oder „not in” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

17.4.2 s.find(substring[, start[, end]]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

17.4.3 s.rfind(substring[, start[, end]]). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

17.4.4 s.index(substring[, start[, end]]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

17.4.5 s.rindex(substring[, start[, end]]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

17.4.6 s.count(substring[, start[, end]]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

17.5 Suchen und Ersetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

17.6 Nur noch Kleinbuchstaben oder Großbuchstaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

17.7 capitalize und title . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

X Inhalt

17.8 Stripping Strings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

17.9 Strings ausrichten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

17.10 String-Tests . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

17.11 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

18 Ausnahmebehandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14918.1 Die optionale else-Klausel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

18.2 Fehlerinformationen über sys.exc_info . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

18.3 Abfangen mehrerer Exceptions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

18.4 except mit mehrfachen Ausnahmen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

18.5 Exceptions generieren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

18.6 Finalisierungsaktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

19 Objektorientierte Programmierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15519.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

19.2 Die Kuchenklasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

19.3 Objekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

19.4 Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

19.5 Kapselung von Daten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

19.6 Vererbung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

19.7 Klassen in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

19.8 Methoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

19.9 Konstruktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

19.10 Destruktor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

19.11 Lauffähige Version der Kontoklasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

19.12 „Öffentlicher Schönheitsfehler” oder Public-Attribute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

19.13 Datenkapselung und die Benutzung von Public- Protected- und Private-Attributen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

19.14 Statische Member . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

19.14.1 __del__ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

19.15 Properties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

19.16 Dynamische und statische Attribute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

19.17 Vererbung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

19.17.1 Oberbegriffe und Oberklassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

19.17.2 Vererbung in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

19.18 Mehrfachvererbung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

19.18.1 Theorie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

19.18.2 Diamand-Problem oder „deadly diamond of death” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

19.18.3 Beispiel: CalendarClock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Inhalt XI

19.19 Polymorphie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

19.20 Operator-Überladung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

19.21 Standardklassen als Basisklassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

19.22 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Teil II Weiterführende Themen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

20 Tests und Fehler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19520.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

20.2 Modultests . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

20.3 Modultests unter Benutzung von __name__ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

20.4 doctest-Modul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

20.5 Testgetriebene Entwicklung oder „Im Anfang war der Test” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

20.6 unittest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

20.7 Methoden der Klasse TestCase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

20.8 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

21 Systemprogrammierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21121.1 Systemprogrammierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

21.2 Häufig falsch verstanden: Shell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

21.3 os-Modul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

21.3.1 Vorbemerkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

21.3.2 Umgebungsvariablen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

21.3.3 Dateiverarbeitung auf niedrigerer Ebene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

21.3.4 Die exec-„Familie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

21.3.5 Weitere Funktionen im Überblick. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

21.3.6 os.path - Arbeiten mit Pfaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

21.4 shutil-Modul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

22 Forks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25522.1 Fork . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

22.2 Fork in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

23 Das Modul „pickle”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25923.1 Daten „einpökeln” mit pickle.dump .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

23.2 pickle.load . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

XII Inhalt

24 Reguläre Ausdrücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26124.1 Ursprünge und Verbreitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

24.2 Stringvergleiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

24.3 Überlappungen und Teilstrings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

24.4 Das re-Modul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

24.5 Matching-Problem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

24.6 Syntax der regulären Ausdrücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

24.6.1 Beliebiges Zeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

24.7 Zeichenauswahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

24.8 Endliche Automaten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

24.9 Vordefinierte Zeichenklassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

24.10 Anfang und Ende eines Strings. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

24.11 Optionale Teile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

24.12 Quantoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

24.13 Gruppierungen und Rückwärtsreferenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

24.13.1 Match-Objekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

24.14 Umfangreiche Übung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

24.15 Alles finden mit findall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

24.16 Alternativen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

24.17 Kompilierung von regulären Ausdrücken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

24.18 Aufspalten eines Strings mit oder ohne regulären Ausdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

24.18.1 split-Methode der String-Klasse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

24.18.2 split-Methode des re-Moduls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

24.18.3 Wörter filtern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

24.19 Suchen und Ersetzen mit sub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

24.20 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

25 lambda, map, filter und reduce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28925.1 lambda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

25.2 map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

25.3 Filtern von sequentiellen Datentypen mittels „filter” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

25.4 reduce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

25.5 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296

26 Listen-Abstraktion/List Comprehension . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29726.1 Die Alternative zu Lambda und Co. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

26.2 Einführung in die Listen-Abstraktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

26.3 Syntax. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

26.4 Weitere Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

Inhalt XIII

26.5 Die zugrunde liegende Idee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

26.6 Anspruchsvolleres Beispiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

26.7 Mengen-Abstraktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

26.8 Rekursive Funktion zur Berechnung der Primzahlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

26.9 Generator Comprehension/ Generatoren-Abstraktion. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302

26.10 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

27 Generatoren und Iteratoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30527.1 Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

27.2 Iteration in for-Schleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

27.3 Generatoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

27.4 Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

27.4.1 Permutationen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

27.4.2 Variationen und Kombinationen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310

27.5 Generatoren zähmen mit firstn und islice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

27.6 send-Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

27.7 Generator-Ausdrücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

27.8 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

28 Memoisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31728.1 Bedeutung und Herkunft des Begriffes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

28.2 Memoisation mit Dekorateur-Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

28.3 Memoize in einer Class . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

28.4 Dekorateure in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

28.5 Überprüfung von Argumenten durch Dekorateure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

29 NumPy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32329.1 Übersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

29.2 Arrays in NumPy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

29.3 Arrays flach machen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

29.4 Arrays umdimensionieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328

29.5 Arrays konkatenieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

29.6 Array, neue Dimension hinzufügen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

29.7 Array mit Nullen und Einsen initialisieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

29.8 Matrizenarithmetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

29.9 Vektoraddition und Vektorsubtraktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334

29.10 Matrix-Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

29.10.1 Matrix-Produkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

29.10.2 Eine einfache praktische Anwendung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

XIV Inhalt

29.11 Inverse Matrix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

29.12 Kreuzprodukt / Vektorprodukt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

29.13 Lineare Gleichungssysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

29.14 Polynome .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

29.15 Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

Teil III Umfassende Beispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

30 Bruchklasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34730.1 Brüche à la 1001 Nacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

30.2 Zurück in die Gegenwart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

30.3 Rechenregeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

30.3.1 Multiplikation von Brüchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

30.3.2 Division von Brüchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

30.3.3 Addition von Brüchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

30.3.4 Subtraktion von Brüchen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

30.3.5 Die Bruchklasse im Überblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

31 Mastermind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35731.1 Die Ursprünge des Spiels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

31.2 Die Spielregeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

31.2.1 „Bulls and Cows” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

31.2.2 Mastermind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

31.3 Kombinatorikmodul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

31.4 Mastermind in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360

32 Textklassifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36532.1 Einführung in die Textklassifikation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

32.2 Textklassifikation: Aufgabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

32.3 Naive-Bayes-Klassifikator. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

32.3.1 Definition. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

32.3.2 Bayes-Theorem .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

32.4 Formale Herleitung der Naive-Bayes-Klassifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

32.5 Textklassifikation in Python . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

32.5.1 BagOfWords-Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

32.5.2 Document-Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

32.5.3 DocumentClass-Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

32.5.4 Pool-Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

Inhalt XV

33 Lösungen zu den Aufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37933.1 Lösungen zu Kapitel 5 (Sequentielle Datentypen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

33.2 Lösungen zu Kapitel 6 (Dictionaries) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

33.3 Lösungen zu Kapitel 8 (Verzweigungen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

33.4 Lösungen zu Kapitel 9 (Schleifen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

33.5 Lösungen zu Kapitel 10 (Dateien lesen und schreiben) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

33.6 Lösungen zu Kapitel 11 (Listen und Tupel im Detail) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390

33.7 Lösungen zu Kapitel 15 (Rekursive Funktionen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

33.8 Lösungen zu Kapitel 17 (Alles über Strings . . . ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

33.9 Lösungen zu Kapitel 19 (Objektorientierte Programmierung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

33.10 Lösungen zu Kapitel 20 (Tests und Fehler) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

33.11 Lösungen zu Kapitel 24 (Reguläre Ausdrücke) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

33.12 Lösungen zu Kapitel 25 (lambda, map, filter und reduce) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410

33.13 Lösungen zu Kapitel 26 (Listen-Abstraktion/List Comprehension) . . . . . . . . . . . . . . . 411

33.14 Lösungen zu Kapitel 27 (Generatoren und Iteratoren) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

33.15 Lösungen zu Kapitel 29 (NumPy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

Stichwortverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

Vorwort

Bedingt durch den traumhaften Anstieg der Bedeutung von Python in der Wissenschaftund Wirtschaft in den letzten Jahren gibt es auch ein wachsendes Interesse an geeigne-ten Python-Büchern. Gerade für Programmieranfänger besteht die Schwierigkeit darin, eingeeignetes Buch zu finden. Der unüberlegte Griff ins Bücherregal führt schnell zum Kaufeines Buches, was zwar viele Vorzüge haben mag, aber für Anfängerinnen und Anfängervöllig ungeeignet ist.

Dies ist besonders schade, da es sich bei Python ja um eine einfache Programmiersprachehandelt. Das war bereits beim anfänglichen Design der Sprache eines der wesentlichen Zie-le ihres „Erfinders” Guido van Rossum, als er Python Anfang der 1990er Jahre am Zentrumfür Mathematik und Informatik (Centrum voor Wiskunde en Informatica) in Amsterdamentwarf. Python ist einfach, weil es mit erstaunlich wenigen Schlüsselwörtern auskommtund seine Syntax, also der Aufbau der Sprache, auf Übersichtlichkeit optimiert ist.

Auch im Bereich objektorientierte Programmierung ist Python sehr konsequent, in man-chen Dingen sogar konsequenter als Java. So sind in Python alles Objekte, d.h. es gibt keineprimitiven Typen. Selbst Integer und Float-Zahlen sind in Python als Klassen realisiert. Einweiterer Unterschied zu Java besteht darin, dass in Python Mehrfachvererbung möglich ist.

Auch Programme in anderen Sprachen lassen sich einfach als Module in Python einbetten.So kann man beispielsweise zeitkritische Algorithmen in C programmieren und sie dannin Python einbinden.

Zusammenfassend kann man sagen, dass es sich bei Python um eine Programmiersprachehandelt, die sich bestens zum Einstieg in die Programmierung eignet, aber auch die opti-male Lösung für Spezialisten aus zahlreichen Problemfelder ist. In diesem Sinne finden Siein diesem Buch den idealen Einstieg.

Brigitte Bauer-Schiewek, Lektorin

Danksagung

Zum Schreiben eines Buches benötigt es neben der nötigen Erfahrung und Kompetenz imFachgebiet vor allem viel Zeit. Zeit außerhalb des üblichen Rahmens. Zeit, die vor allem dieFamilie mitzutragen hat. Deshalb gilt mein besonderer Dank meiner Frau Karola, die michwährend dieser Zeit tatkräftig unterstützt hatte.

Außerdem danke ich den zahlreichen Teilnehmern an meinen Python-Kursen, die mirgeholfen haben, meine didaktischen und fachlichen Kenntnisse kontinuierlich zu ver-bessern. Ebenso möchte ich den Besuchern meiner Online-Tutorials unter www.python-kurs.eu und www.python-course.eu danken, vor allem denjenigen, die sich mit konstruk-tiven Anmerkungen bei mir gemeldet haben. Allen voran Stefan Günther, der mir vielekleine und große Ungenauigkeiten übermittelte und auch dieses Buch nochmals kritischgelesen hat.

Zuletzt danke ich auch ganz herzlich dem Hanser Verlag, der dieses Buch ermöglicht hat.Vor allem danke ich Frau Brigitte Bauer-Schiewek, Programmplanung Computerbuch, undFrau Sarah Merz, Lektorat und Online-Marketing, für die kontinuierliche ausgezeichneteUnterstützung. Für die technische Unterstützung bei LaTex-Problemen danke ich HerrnUwe Hartmann und Herrn Stephan Korell. Herrn Jürgen Dubau danke ich fürs Lektorat.

Bernd Klein, Singen

1 Einleitung

1.1 Programmieren lernen in einer WocheKann man in einer Woche programmieren lernen, so wie es der Titel des Buches verspricht?Genauer gesagt: Kann man in einer Woche mit Python programmieren lernen? Was mei-nen wir überhaupt mit einer Woche? „Acht Tage” – und gemeint sind sieben – oder denkenwir an eine Arbeitswoche mit fünf Tagen? Wie viel Stunden sollte man dann pro Tag an demBuch arbeiten? Jeweils ein voller Arbeitstag oder ein paar Minuten oder Stunden zwischen-durch? Die Liste der Fragen könnten wir noch beliebig fortsetzen.

Formulieren wir die Hauptfrage einfach um: Kann man in wenigen Tagen programmierenlernen? Das ist möglich, definitiv! Wir erfahren es mehrmals im Monat in unseren meistfünftägigen Python-Kursen. Sie werden zum einen von totalen Programmieranfängern undzum anderen von Programmierern mit Erfahrungen in anderen Programmiersprachen wiebeispielsweise C, C++, Java, Perl und nicht zu vergessen Shell-Programmierung besucht.Manche haben auch schon vorher mehr oder weniger viel Erfahrung in Python gesam-melt. Aber eines war in allen Gruppen gleich: Wir haben es immer geschafft, dass unsereTeilnehmerinnen und Teilnehmer programmieren gelernt haben, und vor allen Dingen –was uns am wichtigsten ist – konnten wir immer die Begeisterung für die Sprache Pythonentfachen.

Nun mögen Sie fragen, was bedeutet es, dass Sie „programmieren gelernt haben”? KönnenSie nun selbständig und problemlos auch komplexeste Probleme lösen? Lassen Sie es michmit natürlichen Sprachen vergleichen. Man kann in wenigen Stunden soviel Englisch odereine andere Sprache lernen, dass man bis zehn oder zwanzig zählen kann, dass man Leutebegrüßen kann, dass man sich bedanken, entschuldigen oder nach dem Weg fragen kannusw., aber auch nach einem Jahr wird man selten in der Lage sein, Shakespeare oder Ja-mes Joyce im englischen Original zu lesen. Will man jedoch überhaupt Shakespeare oderJoyce im Original lesen oder genügt es einem schon, wenn man einfache Konversationenmit Muttersprachlern führen, Nachrichten verstehen und Zeitungsartikel lesen kann? Soähnlich verhält es sich auch mit Programmiersprachen und der Programmierung im All-gemeinen. Was hat man sich zum Ziel gesetzt? Will man am Ende komplexe Aufgaben wieRoutenplaner, Webcrawler, Suchalgorithmen oder Ähnliches programmieren können odermöchte man vielmehr kleine oder mittlere praktische Probleme lösen?

2 1 Einleitung

Apropos „am Ende”: Wie auch beim Sprachen lernen gibt es kein Ende. Programmierenlernen ist eine lebenslange Angelegenheit. Man kann sich immer wieder (selbst als aner-kannter Experte) an kleinen neu gefundenen Details erfreuen.

1.2 Aufbau des BuchesDieses Buch besteht aus vier Teilen:

Teil I: In diesem Teil behandeln wir die Grundlagen der Sprache. Dies ist der ei-gentliche Stoff, den man durcharbeiten sollte, um Python zu beherrschen.Dieser Teil wird auch in unseren fünftägigen Kursen komplett behandelt.An die Bearbeitung dieses Teiles denken wir auch, wenn wir von „Program-mieren lernen in einer Woche” sprechen.

Teil II: Im nächsten Teil behandeln wir weiterführende Themen. Dies sind zumeinen weitere Sprachkonstrukte, die unmittelbar zum Sprachumfang vonPython gehören und um wichtige Module und Programmierkonzepte.Während es im ersten Teil prinzipiell keine Gebiete gibt, die man weglas-sen kann, wenn man Python lernen will, so sieht es in diesem Teil andersaus. Die Kapitel sind sehr wichtig für Python und die Benutzung von Py-thon, aber sie sind von unterschiedlicher Wichtigkeit für verschiedeneAnwender und Anwendungszwecke.

So ist beispielsweise das Kapitel zur Systemprogrammierung von besonde-rer Wichtigkeit für Systemprogrammierer, die ihre Systemprogramme zu-künftig unter Python und nicht mehr mit Shell-Skripting schreiben wollen.

NumPy ist insbesondere für Mathematiker und Ingenieure von besonde-rem Interesse, die gerne numerische Probleme effizient mit Python bear-beiten wollen, also beispielsweise „numerisches Lösen von Gleichungssys-temen”, „Matrizenmultiplikation” oder „Nullstellen von Polynomen”.

Die Listen-Abstraktionen, ebenso wie die lambda-, map-, filter- und reduce-Funktionen, bieten eine faszinierende Möglichkeit, die Programmierungauf ein abstrakteres Level zu bringen. Dadurch kann man komplexere Pro-bleme mit geringerem Programmieraufwand lösen. Dennoch kann mandie gleichen Programme auch ohne diese Techniken schreiben.

Aber das einführende Kapitel über Testverfahren und Debugging ist vonallgemeinem Interesse. Im Prinzip hätten wir dieses Kapitel ebenso gut inden ersten Teil nehmen können.

Außerdem behandeln wir in einem Kapitel „Reguläre Ausdrücke”, die na-hezu unerlässlich sind, wenn man Textverarbeitung betreibt. Man brauchtsie auch, wenn man aus Log- oder Parameterdateien bestimmte Informa-tionen herausfiltern will.

Teil III: In diesem Teil wenden wir das im 1. Teil gelernte Wissen in umfassendenBeispielen an. Dabei verwenden wir viele kleine Beispiele und Übungsauf-gaben, die wir bereits im 1. Teil behandelt haben. Sie werden sehen, wie

1.3 Zielgruppe des Buches 3

man Funktionen, wenn man sie gut konzipiert hat, in anderen Program-men wiederverwenden kann.

Teil IV: Programmieren lernen ist vor allen Dingen eine aktive Tätigkeit. Nur einBuch zu lesen und Beispiele nachzuvollziehen genügt nicht. Deshalb fin-den Sie zu den meisten Kapitel interessante und lehrreiche Übungsaufga-ben, die den Stoff vertiefen. In diesem Teil des Buches finden Sie nun dieausführlichen Musterlösungen mit Erläuterungen zu diesen Aufgaben.

1.3 Zielgruppe des BuchesBeim Schreiben eines Buches hat man ein Gegenüber vor sich, eine Person, die das Ge-schriebene liest, mögen und verstehen soll. Diese Person kann sowohl eine Frau als auchein Mann sein, dennoch werden wir im Text meistens zum Beispiel nur vom „Benutzer”1

sprechen. Wörter wie „BesucherInnen” sehen unserer Meinung nach hässlich aus, und ob-jektiv betrachtet erschweren sie die Lesbarkeit eines Textes. Ebenso hemmen Formulie-rungen der Art „Als Benutzerin oder Benutzer gilt .... er oder sie .... sollten sein oder ihr ...”den Lesefluss und lenken vom eigentlichen Ziel ab, also Python schnell und problemlos zuerlernen.

Natürlich hatten wir beim Schreiben aber nicht nur eine Person im Blickfeld, sondern eineganze Leserschar. Da sind zum einen die totalen Programmieranfänger, die Sachverhalteerklärt haben wollen, die erfahrene Programmierer anderer Sprachen vielleicht als „trivi-al” oder „selbstverständlich” bezeichnen würden. Aber hier ist ein Buch wohl dem Prä-senzunterricht, also wenn Lehrer und Lernende am gleichen Ort zusammen sind, deutlichüberlegen: Ist einem der Stoff eines Abschnittes oder sogar Kapitels bereits vertraut, kannman es einfach überspringen, bevor man sich zu langweilen beginnt. Das Gleiche könnendann auch die totalen Anfänger tun, wenn wir auf Ähnlichkeiten, aber auch generelle Un-terschiede in der Vorgehensweise von Python im Vergleich zu anderen Sprachen eingehen.Damit können wir also im ersten Teil des Buches sowohl totale Programmieranfänger alsauch erfahrenere Programmierer anderer Sprachen zufrieden stellen.

In der obigen Aufzählung fehlt aber noch eine wichtige Gruppe, nämlich diejenigen, dieschon Erfahrungen mit Python haben. Dies ist eine Gruppe mit einer breiten Streuung:Angefangen mit denjenigen, die bereits ein wenig reingeschnuppert haben, gefolgt vonsolchen, die bereits kleine oder auch größere Programme geschrieben haben, bis hin zujenen, die sich als Experten bezeichnen.

Experten, die alles wissen oder zu wissen glauben, können dieses Buch als Nachschlage-werk benutzen, wenn sie mal etwas vergessen haben sollten oder sich in einer Sache maldoch nicht so ganz sicher sind. Der umfangreiche Index in diesem Buch macht das Auffin-den besonders einfach und erlaubt es damit, dieses Buch außerdem als Referenz zu ver-wenden, auch wenn es keinesfalls unter diesem Aspekt geschrieben worden ist. Insbeson-dere im zweiten Teil befinden sich viele Themen, die auch Anwendern von Python nochunbekannt sein könnten.

1 als Übersetzung des englischen Fachbegriffs „user”

4 1 Einleitung

Wenn Programmieranfänger oder auch Programmierumsteiger von anderen Program-miersprachen erfolgreich den ersten Teil des Buches bearbeitet haben, sollten sie in derLage sein, auch den zweiten Teil zu verstehen. Vielleicht mit Ausnahme des Kapitels überdie Systemprogrammierung, weil dieses Kapitel Vorkenntnisse über Betriebssysteme, vorallem Linux und Unix, voraussetzt.

1.4 Programmieren lernen „interaktiv”Wie bereits erwähnt, floss in dieses Buch die jahrelange Erfahrung sowohl in der Theorieund Praxis des Programmierens allgemein, aber vor allem auch die Vermittlung des Stof-fes in zahlreichen kleinen und großen Kursen mit unterschiedlichsten Besuchertypen ein.Aber ein Buch zu schreiben, stellt dennoch eine neue Herausforderung dar. Beim Buchfehlt leider die direkte Interaktion zwischen dem, der das Wissen vermittelt, und dem Ler-nenden. Vor Ort kann man sofort sehen, wenn sich bei einem Teilnehmer die Stirn run-zelt, große Fragezeichen erscheinen oder wenn sich jemand aus Stress das Ohrläppchenzu reiben beginnt. Dann weiß man als erfahrener Dozent, dass es höchste Zeit ist, ein paarzusätzliche Beispiele und Analogien hinzuzunehmen oder dass man den Stoff nochmalsin anderen – möglicherweise auch einfacheren – Worten erklären sollte. Beim Schreibeneines Buches muss man diese möglichen Klippen vorhersehen und die nötigen zusätzli-chen Übungen und Beispiele an den entsprechenden Stellen bereitstellen. Aber was beivielen Lesern nun hilft, diese Klippen zu umgehen, führt bei anderen vielleicht zu Lange-weile und Ungeduld, denn sie empfinden diese zusätzlichen Erklärungen, Übungen oderBeispiele möglicherweise als Zeit- oder Platzvergeudung.

Das Grundproblem ist halt, dass es sich bei einem Buch nicht um ein interaktives Mediumhandelt. Aber dank des Internets können wir Ihnen diese Interaktivität dennoch bieten. Imnächsten Abschnitt finden Sie die Adressen, wo Sie Hilfe und zusätzliche Informationenzum Buch finden.

1.5 Download der Beispiele und HilfeAlle im Buch verwendeten Beispiele finden Sie auf zum Download unter

http://www.python-kurs.eu/buch/beispiele/

Auch wenn wir das Buch so geschrieben haben, dass Sie ohne zusätzliche Hilfe auskom-men sollten, wird es dennoch hier und da mal ein Problem geben, wo Sie sich vielleichtfest gebissen haben. Wenn Sie das Glück haben, in einer Umgebung zu arbeiten, in der esandere Python-Programmierer gibt, haben Sie es natürlich gut. Aber viele Leserinnen undLeser haben nicht diesen Vorteil. Dann könnte sich ein Besuch unserer Webseite beson-ders lohnen: http://www.python-kurs.eu/buch/ Dort finden Sie ein Korrekturverzeichnis,zusätzliche bzw. aktualisierte Übungen und sonstige Hilfestellungen. Außerdem finden Siehier auch ein Forum, in dem Sie Ihr Problem schildern können, sodass andere Ihnen hel-

1.6 Anregungen und Kritik 5

fen können. Ansonsten ist natürlich Google, wie in so vielen anderen Situationen auch, einwilliger Helfer.

Falls Sie glauben, eine Ungenauigkeit oder einen Fehler im Buch gefunden zu haben, kön-nen Sie auch gerne eine E-Mail direkt an den Autor schicken: [email protected].

Natürlich gilt dies auch, wenn Sie Anregungen zum Buch geben wollen. Leider können wirjedoch – so gerne wir es auch tun würden – keine individuellen Hilfen zu speziellen Proble-men geben. Dazu soll unser Forum dienen.

1.6 Anregungen und KritikTrotz großer Sorgfalt können wir sicherlich nicht verhindern, dass sich der eine oder andereFehler eingeschlichen hat. Wenn Sie also Kritik, Anmerkungen oder auch Wünsche haben,senden Sie uns einfach eine E-Mail an [email protected]. Wir werden versuchen, diesalles in kommenden Auflagen zu berücksichtigen. Die jeweils aktuellsten Ergänzungen undweitere Informationen können Sie unter http://www.python-kurs.eu/buch/ finden.

Bernd Klein

im Mai 2013

TEIL IEinführung in Python 3 –Für Ein- und Umsteiger

,

2 Kommandos undProgramme

2.1 Erste Schritte

2.1.1 Linux

Bei den meisten Linux-Distributionen ist Python bereits vorinstalliert, und damit ist auchdie interaktive Python-Shell direkt verfügbar. Der Interpreter wird üblicherweise im Ver-zeichnis /usr/bin/ (aber manchmal auch in /usr/local/bin) installiert, aber diese Informa-tion benötigen wir jetzt noch nicht.

Der einfachste Weg, um mit Python unter Linux zu arbeiten, besteht darin, dass man zuerstein Terminal startet wie beispielsweise ein „xterm” oder ein „gnome-terminal”.

BILD 2.1 Gnome-Terminal

In diesem Terminal – im Bild sehen Sie ein Gnome-Terminal – tippen Sie „python3” einund drücken die Eingabetaste. Damit starten Sie die interaktive Python-Shell. Python mel-det sich mit Informationen über die installierte Version. Der Interpreter steht nun mit demsogenannten Eingabeprompt (»>) für Eingaben bereit. Man kann jetzt beliebigen Python-Code eingeben, der nach dem Quittieren mit der Eingabetaste (Return-Taste) sofort ausge-führt wird.

$ python3Python 3.2.3 (default, Oct 19 2012, 19:53:57)