METODOLOGIJA ZA MONITORING I VERIFIKACIJU … BU... · metodologija za monitoring i verifikaciju uŠteda energije ... zamjena ili nova instalacija sistema za zagrijavanje vode u stambenim

GIZ Vertragsnummer 81113474

Offener Regionalfonds für Südosteuropa – Energie Effizienz PN 08.2016.7

Consortium INTEGRATION Umwelt & Energie GFA Consulting Group Bahnhofstr. 9 D-91322 Gräfenberg Germany

METODOLOGIJA ZA MONITORING I

VERIFIKACIJU UŠTEDA ENERGIJE

– Pristup “Odozdo prema gore” –

Pripremili:

Mr Zoran Miljanić dipl. ing. el.

Nebojša Jablan dipl. ing. el.

Novembar 2011.


2



SADRŽAJ

SPISAK KORIŠĆENIH AKRONIMA I SKRAĆENICA ....................................................................................... 6

UVOD ........................................................................................................................................................ 7

OSNOVNE SMJERNICE AKCIONOG PLANA EE U EU I CRNOJ GORI ........................................................... 8

AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI EU OD 2007. DO 2012. ..................................................... 8

Potencijalne uštede energije ............................................................................................................ 8

Poboljšanje energetske efikasnosti .................................................................................................. 9

Poboljšanje transformacije energije ................................................................................................ 9

Ograničavanje troškova vezanih za saobraćaj .................................................................................. 9

Finansiranje, podsticaji i cijene ...................................................................................................... 10

Promjena ponašanja....................................................................................................................... 10

Međunarodna partnerstva ............................................................................................................. 11

NOVI AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI EU OD 2013. DO 2020. .......................................... 11

Ključne tačke rasprave ................................................................................................................... 12

AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI U CRNOJ GORI OD 2010. DO 2012. ................................ 13

POBOLJŠANJE TERMO-IZOLACIJE I SISTEMA GRIJANJA U POSTOJEĆIM STAMBENIM I

NESTAMBENIM ZGRADAMA .................................................................................................................. 15

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 15

MOGUĆNOST PRIMJENE U CRNOJ GORI ............................................................................................ 15

Dostupnost i pouzdanost podataka ............................................................................................... 16

Referentne vrijednosti za Crnu Goru ............................................................................................. 18

Procjena efekta mjere u Crnoj Gori ................................................................................................ 19

POBOLJŠANJE TERMO-IZOLACIJE POJEDINIH DJELOVA ZGRADE (ZIDOVI, KROV, PROZORI) U

POSTOJEĆIM STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA ..................................................................... 20

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 20






3



UVOĐENJE EE TEHNIČKIH PROPISA ZA NOVE STAMBENE I NESTAMBENE ZGRADE I PROMOCIJA

ZGRADA KOJE PREVAZILAZE ZAHTIJEVANE TEHNIČKE PROPISE ............................................................. 23

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 23





ZAMJENA UREĐAJA (SISTEMA) ZA GRIJANJE U STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA ................ 27

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 27





ZAMJENA ILI NOVA INSTALACIJA SISTEMA ZA ZAGRIJAVANJE VODE U STAMBENIM I

NESTAMBENIM ZGRADAMA .................................................................................................................. 30

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 30





ZAMJENA ILI INSTALACIJA SPLIT KLIMA UREĐAJA (< 12KW) U STAMBENIM I NESTAMBENIM

ZGRADAMA ............................................................................................................................................ 34

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 34





INSTALACIJA SISTEMA ZA SOLARNO ZAGRIJAVANJE VODE U STAMBENIM I NESTAMBENIM

ZGRADAMA ............................................................................................................................................ 38

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 38




4





ZAMJENA ILI NABAVKA NOVIH EFIKASNIJIH KUĆNIH UREĐAJA U STAMBENIM ZGRADAMA ................ 42

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 42





ZAMJENA ILI INSTALACIJA EFIKASNIH SIJALICA U STAMBENIM ZGRADAMA ......................................... 47

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 47





ZAMJENA ILI POBOLJŠANJE SISTEMA RASVJETE ILI NJEGOVIH KOMPONENTI U NESTAMBENIM

ZGRADAMA ............................................................................................................................................ 50

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 50





ZAMJENA ILI INSTALACIJA NOVIH KANCELARIJSKIH UREĐAJA U NESTAMBENIM ZGRADAMA ............. 55

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 55





ENERGETSKI PREGLEDI ........................................................................................................................... 58

PREPORUKE EU ................................................................................................................................... 58




5





UKUPNE UŠTEDE ENERGIJE KOJE SU IZAZVANE MJERAMA IZ PRVOG AKCIONOG PLANA EE ................ 62

ZAKLJUČAK ............................................................................................................................................. 64

LITERATURA ............................................................................................................................................ 65


6



SPISAK KORIŠĆENIH AKRONIMA I SKRAĆENICA

APEE Akcioni Plan Energetske Efikasnosti

EE Energetska Efikasnost

EMEEES Evaluation and Monitoring for the EU Directive on Energy End-Use Efficiency and

Energy Services – projekat EK za potrebe harmonizacije metodologije za procjenu

efekata mjera energetske efikasnosti

ME/SEE Ministarstvo Ekonomije – Sektor Energetske Efikasnosti

STV Sanitarna Topla Voda


7



UVOD

Cilj ovog dokumenta je razvoj metodologije za praćenje i verifikaciju efekata mjera energetske

efikasnosti, tj. pripadajućih ušteda u potrošnji energije, kao i ušteda u emisiji CO2. Predložena

metodologija je izvedena poštujući pristup „odozdo prema gore“, tj. analizirajući efekte mjera na

samom njihovom izvorištu (konkretnom objektu, ili čak dijelu objekta). Time su se stekli uslovi za

precizniju procjenu ušteda koje su posljedica pojedinih mjera, uz izbjegnuto dvostruko računanje.

Metodologija je razvijena kao skup postupaka za evaluaciju konkretnih mjera, koje su prepoznate

kao mjere koje imaju najširu primjenu. Ti postupci su izvedeni na osnovu preporuka Evropske

komisije, ali i uzimajući u obzir najbolja iskustva iz Evropske unije u procjeni efekata mjera za

unaprjeđenje energetske efikasnosti (EE). U cilju što kvalitetnije primjene predložene

metodologije, ista je usklađena sa usvojenim postojećim dokumentima, koji se bave pitanjem

energetske efikasnosti u Crnoj Gori, kao i sa dokumentima koji su u fazi usvajanja (standardi i

pravilnici iz oblasti zgradarstva).

Pored osnovnog cilja, ovaj dokument se bavi i procjenom efekata mjera energetske efikasnosti

sadržanih u okviru APEE (2010 – 2012). Njima su pridružene i procjene efekata mjera EE koje su

sprovedene u okviru projekata, koje koordiniše ME/SEE.

Na kraju, u okviru zaključnih razmatranja, data je i procjena dostupnosti i pouzdanosti podataka

potrebnih za evaluaciju mjera EE u Crnoj Gori, uz predloge za njihovo unaprjeđenje u cilju

pouzdanije procjene efekata mjera.


8



OSNOVNE SMJERNICE AKCIONOG PLANA EE U EU I CRNOJ GORI

AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI EU OD 2007. DO 2012.

EK je usvojila akcioni plan u cilju postizanja 20% smanjenja potrošnje energije do 2020. god.

Akcioni plan sadrži mjere za poboljšanje energetske efikasnosti proizvoda, zgrada i usluga, za

poboljšanje proizvodnje energije i distribucije, smanjenje uticaja saobraćaja na potrošnju energije,

da bi se olakšalo finansiranje i investiranje u uštede energije, podstaknula racionalna potrošnja

energije i uspostavila međunarodna saradnja u oblasti energetske efikasnosti.

Svrha akcionog plana je pokretanje javnosti, kreatora politika i učesnika na tržištu, kao i

transformisanje unutrašnjeg energetskog tržišta, na način koji omogućava građanima EU

energetski efikasnu infrastrukturu (uključujući i zgrade) i proizvode (uključujući aparate i

automobile).

Cilj akcionog plana je da se kontroliše i smanji potrošnja energije i da se sprovode ciljane akcije o

smanjenju potrošnje kako bi se uštedjelo 20% godišnje potrošnje primarne energije do 2020. god.

(u odnosu na prognoze potrošnje energije za 2020. god.). Ovaj cilj odgovara približno uštedama od

1,5% godišnje do 2020. god.

Kako bi se postigle značajne i održive uštede energije, moraju se ponuditi energetski efikasne

tehnologije, proizvodi i usluge, a promijeniti navike potrošnje energije, tako da se manje energije

koristi za ostvarenje istog kvaliteta života. Plan daje određen broj kratkoročnih i srednjoročnih

mjera za postizanje tog cilja.

Akcioni plan traje šest godina, počevši od 1. januara 2007. do 31. decembra 2012. god. EK smatra

da će taj vremenski period biti dovoljan da se usvoji i primijeni najveći dio predloženih mjera.

Potencijalne uštede energije

EK smatra da se najveće uštede energije mogu postići u sljedećim sektorima: stambeni i

nestambeni sektor, sa potencijalima ušteda procijenjenim na 27% i 30% respektivno, prerađivačka

industrija s potencijalom od 25% ušteda i saobraćaj s potencijalom od 26% za smanjenje potrošnje

energije.

Ova sektorska smanjenja potrošnje energije odgovaraju ukupnim uštedama procijenjenim na 390

miliona tona ekvivalentne nafte (Mtoe) svake godine ili 100 milijardi € godišnje do 2020. god. Na

taj način će se istovremeno smanjiti emisije CO2 za 780 miliona tona godišnje.

Kada se uz ove potencijalne uštede, dodaju one, koje djelimično proizilaze iz drugih, već usvojenih

mjera i normalne zamjene materijala, dolazi se do procjene od 1,8% (ili 470 Mtoe) smanjenja

godišnje potrošnje.


9



Postizanje cilja od 20% ušteda će pomoći smanjenju EU uticaja na klimatske promjene i zavisnosti

od uvoza fosilnih goriva. Akcioni plan će takođe podstaći konkurentnost u industriji, povećanje

izvoza novih tehnologija i imaće pozitivne efekte na otvaranje novih radnih mjesta. Finansijske

uštede bi tada trebalo uložiti u inovativne tehnologije.

Sve tehnologije, koje je EK uključila u mjere akcionog plana predstavljaju najbolji odnos cijena-

efikasnost, tj. imaju najmanji uticaj na životnu sredinu tokom životnog ciklusa.

Poboljšanje energetske efikasnosti

Akcioni plan predviđa usvajanje Eko-dizajna, tj. minimalnih standarda za poboljšanje energetske

efikasnosti za 14 grupa proizvoda (uključujući i kotlove, televizore i rasvjetna tijela), koji će

vremenom biti prošireni i na druge proizvode. Osim toga, EK se nada da će u budućnosti donositi

sve strožija pravila o označavanju, posebno redovnim ažuriranjem klasifikacije i proširivanjem

pravila na drugu opremu.

U cilju značajnog smanjenja gubitka toplote u zgradama, akcionim planom je predviđeno da se

Direktiva o energetskim performansama zgrada proširi i na male objekte, kao i da se razviju

minimalni standardi, koji se odnose na nove i obnovljene zgrade i promovišu tzv. "pasivne" kuće.

Poboljšanje transformacije energije

Sektor transformacije energije koristi oko trećine ukupne primarne energije, dok je prosječna

efikasnost ovog sektora oko 40%. Znači, ovdje postoji veliki potencijal za poboljšanje, koji će

značajno pomoći da se smanje gubici energije. Distribucija i prenos energije takođe su izvori

gubitaka energije, gdje je neophodno intervenisati.

EK će razviti minimalne obavezujuće zahtjeve za efikasnost kapaciteta za proizvodnju električne

energije, kao i kapaciteta za grijanje i hlađenje objekata koji rade sa snagom manjom od 20

megavata, a možda čak i za kapacitete iznad te snage.

U saradnji sa profesionalcima iz oblasti industrije, planirana je izrada smjernica za dobru praksu,

koje će obuhvatati postojeće kapacitete, kao i snabdjevače i distributere energije. Pored toga,

ubrzano će se promovisati kogeneracija i povezivanje na decentralizovane proizvodne kapacitete.

Ograničavanje troškova vezanih za saobraćaj

Uz gotovo 20% ukupne potrošnje primarne energije i najbrži rast potrošnje, saobraćaj predstavlja

jedan od glavnih rizika za životnu sredinu (emisija gasova sa efektom staklene bašte) i jedan je od

glavnih faktora zavisnosti od fosilnih goriva. Kako bi se riješili ovi problemi, bitno je preduzeti

mjere o korišćenju automobila i promociji čistog alternativnog saobraćaja.


10



EK planira da postavi obavezujući cilj za smanjenje zagađujućih emisija iz automobila, kako bi se

postigao prag od 120g CO2/km do 2012. god. Takođe namjerava rješavati problem auto-djelova

(npr. klima-uređaja) i guma, evropskim standardom, koji definiše otpor kotrljanja i promovisanjem

nadzora pritiska u gumama. Osim toga, jačanje pravila o označavanju vozila će pomoći u

promovisanju najviše energetski efikasnih vozila, kao što su odgovarajuće kampanje za podizanje

svijesti i kupovina čistih vozila za potrebe javne uprave.

Gradski saobraćaj će biti predmet Zelene knjige, čiji je cilj udruživanje iskustava o podsticajima za

korišćenje alternativa prevozu automobilima, kao što su javni prevoz, ne-motorizovani prevoz i

rad na daljinu.

Smanjenje potrošnje energije drugih oblika prevoza (željeznički, vazdušni i vodeni) takođe će biti

obrađeno. Akcioni plan sadrži inicijativu za proširenje šema trgovanja emisija gasova sa efektom

staklene bašte na sektor vazdušnog saobraćaja, poboljšanje kontrole vazdušnog saobraćaja

(SESAR), şprovođenje trećeg željezničkog paketa i povezivanje brodova na električnu mrežu, dok

su u luci.

Finansiranje, podsticaji i cijene

Akcioni plan obuhvata nekoliko vrsta mjere, koje olakšavaju ulaganja u poboljšanje energetske

efikasnosti.

EK poziva bankarski sektor da ponudi posebne modele finansiranja, koji su prilagođeni malim i

srednjim preduzećima i preduzećima, koja pružaju rješenja za poboljšanje energetske efiksnosti

(preduzeća za pružanje energetskih usluga). Osim toga, privatni bankarski sektor, Evropska banka

za obnovu i razvoj (EBRD), Evropska investiciona banka (EIB) i druge međunarodne finansijske

institucija će podržati osnivanje javno-privatnog partnerstva.

Pored toga, plan je da se uklone, gdje je to moguće, nacionalne pravne prepreke za zajedničke

uštede, finansiranje trećih lica, ugovaranje energetskih performansi i naknade za preduzeća za

pružanje energetskih usluga.

Korišćenje strukturalnih i kohezionih fondova takođe će pomoći pružanju podrške, naročito novim

zemljama članicama.

Oporezivanje je takođe moćan alat za pružanje podsticaja. Ovdje EK napominje da će Zelena

knjiga definisati indirektne poreze, reviziju Direktive poreza na energiju, te podsticanje

oporezivanja privatnih automobila u skladu sa nivoom zagađivanja. Pored toga, takođe se

naglašava mogućnost korišćenja poreskih olakšica, kao podsticaja za preduzeća i domaćinstva.

Promjena ponašanja

Odluke potrošača pri kupovini određivaće uspjeh rezultata. EK planira niz edukativnih mjera za

podizanje javne svijesti o važnosti energetske efikasnosti, uključujući obrazovanje i programe


11



obuke o energiji i klimatskim promjenama. Dalje se predlaže da se organizuje takmičenje za

nagradu energetski najefikasnije škole.

EK smatra da javna uprava treba da da primjer. Stoga planira da za sve građevine koje posjeduje

dobije EMAS sertifikat, a zatim da proširi inicijativu na sve institucije EU.

Planira se i usvajanje smjernica za procedure javnih nabavki i osnivanje mreže za gradove, putem

koje bi se razmjenjivala dobra praksa, vezano za energetsku efikasnost u urbanim područjima.

Međunarodna partnerstva

EK smatra da evropske razvojne i trgovinske politike, sporazumi, ugovori i drugi međunarodni

instrumenti predstavljaju načine promovisanja širenja i korišćenja energetski naprednih

tehnologija i tehnika na globalnom nivou.

EK će pokrenuti međunarodnu konferenciju, s ciljem usvajanja međunarodnog okvirnog

sporazuma o energetskoj efikasnosti, koji će uključiti glavne trgovinske partnere iz EU i ključne

međunarodne organizacije.

NOVI AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI EU OD 2013. DO 2020.

EK je 8. marta 2011. god. usvojila novi evropski akcioni plan energetske efikasnosti (APEE), koji je

zapravo nastavak onog iz 2006. god. (koji ističe 2012. god.) i sadrži skup mjera usmjerenih na

jačanje energetske efikasnosti u EU do 2020. god. Prepoznati su sljedeći izazovi:

• Postizanje cilja ušteda od 20% potrošnje primarne energije do 2020. god. na nivou EU;

APEE-om su predložene nove smjernice i mjere za postizanje cilja uštede od 20%

potrošnje primarne energije do 2020. god., kako je uostalom predviđeno paketom za

klimatske promjene (iz 2008. god.). Prema projekcijama EK, baziranim na sadašnjim

trendovima, EU će doći do uštede od samo 10% do 2020. god. Mjere koje su predložene

imaju potencijal za smanjenje godišnje emisije gasova sa efektom staklene bašte za 740

miliona tona u razdoblju 2013-2020.

• Podrška razvoju zelene ekonomije i zelenih radnih mjesta; Osim energetske i ekološke

dimenzije, EEAP ima snažan ekonomski i društveni uticaj, odnosno potencijal za

ostvarivanje finansijskih ušteda u iznosu do 1.000,00 € po domaćinstvu svake godine i

stvaranje do 2 miliona radnih mjesta u EU.

• Kompletan energetski lanac; EEAP-om je predložen novi pristup, kojim je obuhvaćen

kompletan energetski lanac, od proizvodnje do krajnjeg potrošača, uključujući prenos i

distribuciju.

• Promovisanje pristupa baziranog na energetskoj efikasnosti u ključnim sektorima:


12



- Industrija: poboljšanje efikasnosti električne i toplotne energije; obavezni

energetski pregledi za velika postrojenja; mjere za uvođenje sistema upravljanja

energijom i dodatne ekodizajn mjere za industrijske proizvode.

- Energetska efikasnost usluga: uvođenje nacionalnih obavezujućih šema za uštedu

energije; bolje informacije o energetskim uslugama; povećanje transparentnosti

na ESCO tržištu uz pomoć popisa ovlašćenih pružaoca usluga u energetici i modele

ugovora; bolji pristup pružaoca finansijskih sredstava.

- Javni sektor: visoka energetska efikasnost standarda u javnoj potrošnji;

poboljšanje energetske efikasnosti u javnim zgradama 3% godišnje; pojašnjenje

pravnog okvira o energetskim performansama.

- Zgrade: uvođenje mjera koje definišu «razdvajanje podsticaja» između vlasnika i

stanara.

• Sprovođenje horizontalnih mjera za podršku energetskoj efikasnosti

- Potrošači: poboljšane informacije za potrošače, podrška primjeni «pametnih»

mreža i „pametnih“ brojila energije; podrška štedljivim aparatima; podrška

energetskom označavanju.

- Finansiranje: podrška privatnim investicijama kroz nove finansijske alatke.

- Obuka: podrška članicama pri procjeni potreba za obukom u građevinskom

sektoru; razvoj strategijama za podsticanje efikasne šeme osposobljavanja.

- Podrška malim i srednjim poduzećima: podsticaji za ulaganje u energetski efikasne

tehnologije, podrška razmjeni najboljih praksi i benchmarking alata.

- Podrška energetskoj efikasnosti na terenu.

Ključne tačke rasprave

Glavno otvoreno pitanje je predlog obavezujućih nacionalnih ciljeva za energetsku efikasnost u

kombinaciji sa mehanizmima za praćenje istih, kao što je mjera za promovisanje korišćenja

energije iz obnovljivih izvora. Tri institucije EU (Komisija, Vijeće ministara i Parlament) imaju

različite stavove o tom pitanju. U izvještaju usvojenom 15. decembra 2010. god. Evropski

parlament podržava definisanje obvezujućih ciljeva energetske efikasnosti od najmanje 20% do

2020. god., jer je obavezivanje jedini način da se dođe do značajnog napretka. Naprotiv, Vijeće

ministara je potvrdilo u februaru 2011. god. da se protivi uvođenju bilo nacionalnih ili sektorskih

obavezujućih ciljeva.

U ovoj fazi, APEE ne postavlja obavezujuće ciljeve. Međutim, na osnovu procjene napretka u

okviru nacionalnih programa energetske efikasnosti država članica, EK će 2013. god. predložiti,

ako bude potrebe, pravno obavezujuće nacionalne ciljeve za period do 2020. god. U tom slučaju,


13



nekoliko kriterijuma treba uzeti u obzir prilikom definisanja ciljeva svake države članice: različite

polazne tačke, ekonomske performanse, postojanje nacionalnih odredbi u ovoj oblasti. U tom

pogledu, Francuska je postavio "Réglementation Thermique 2012 (RT2012)» koji ima za cilj

ograničavanje potrošnje primarne energije u novim stambenim i poslovnim zgradama.

EK je usvojila zakonodavne predloge revidovanih i spojenih Direktive 2006/32/EZ o energetskoj

efikasnosti krajnjeg korisnika i energetskim uslugama i Direktive 2004/8/EZ o promovisanju

kogeneracije na osnovu potražnje korisne toplote na unutrašnjem energetskom tržištu. Nove

mjere za eko-dizajn i označavanje, kao i inovativni mehanizmi finansiranja sa ciljem jačanja

energetske efikasnosti će biti predložene u toku 2011-2012. god.

AKCIONI PLAN ENERGETSKE EFIKASNOSTI U CRNOJ GORI OD 2010. DO 2012.

U Crnoj Gori je u decembru 2010. godine usvojen APEE. Njegovo sprovođenje nadgleda

Ministarstvo ekonomije posredstvom Sektora za energetsku efikasnost. Planirane su mjere

poboljšanja energetske efikasnosti u sektoru domaćinstava, usluga, industrije i transporta. U

Tabeli I dat je pregled planiranih rezultata po sektorima zaključno sa 2012. godinom. Planirane

uštede izražene su u primarnoj energiji, tj. ušteda električne energije je pretvorena u ekvivalentnu

primarnu energiju tako što se pomnoži sa 2.5. Ovaj koeficijent proizilazi iz strukture izvora koji se

u Crnoj Gori koriste za proizvodnju električne energije.

Sektori domaćinstava i usluga su prepoznati kao sektori sa najvećim potencijalom za poboljšanje

energetske efikasnosti, pa se očekuje da će planirane mjere rezultirati sa više od 80% od ukupno

planiranih ušteda ovim APEE. S druge strane, skromniji rezultati očekuju se u sektorima industrije i

transporta usljed nedovoljno pouzdanih podataka o energetskoj potrošnji i njenoj strukturi. U

ovim sektorima planirane su mjere poboljšanja stepena informisanosti o EE i njenim benefitima,

kao i studije koje bi trebalo da daju pouzdaniju procjenu stanja EE u ovim sektorima. Takođe,

očekuje se i sprovođenje konkretnih projekata podizanja EE kod industrijskih potrošača koji bi

proistekli kao rezultat informativnih kampanja i energetskih pregleda.

Tabela I Pregled očekivanih ušteda energije po sektorima

Sektori Ušteda energije (ktoe) Udio (%)

Domaćinstva 6.1 45

Usluge 5.0 37

Industrija 1.3 10

Transport 1.0 8

Ukupno 13.4 100

Pregled mjera sadržanih u okviru APEE po kategorijama dat je u Tabeli II.


14



Tabela II Pregled mjera iz APEE po kategorijama

Kategorija Naziv mjere

Regulativa D1 (U1) Razvoj i primjena novog regulatornog okvira za zgrade u skladu sa ZEE i Direktivom o energetskim karakteristikama zgrada (EPBD) (faza 1)

D2 (U2) Obuka i sertifikovanje lica za vršenje energetskih pregleda (auditora), sertifikovanje zgrada i vršenje pregleda kotlova/sistema klimatizacije, kao i obuka službenika

D3 Energetsko označavanje uređaja u domaćinstvu U4 Program sprovođenja energetskih pregleda zgrada u javnom sektoru U6 Sertifikovanje energetskih karakteristika javnih zgrada i vidljivost

sertifikata U8 Uspostavljanje i primjena EE kriterijuma u nabavkama roba, zgrada i

usluga i kod zakupa zgrada u širem javnom sektoru U9 Ukidanje barijera za alternativne EE finansijske mehanizme u javnom

sektoru i za ostale krajnje korisnike I1 Regulatorne obaveze za velike potrošace T1 Uspostavljanje i implementacija EE kriterijuma kod javnih nabavki vozila i

transportnih usluga u širem javnom sektoru T2 Uvodenje poglavlja “Energetska efikasnost u saobracaju” u Programe i

Planove poboljšanja EE T4 Studija - Akcioni Plan energetske efikasnosti u transportu

Mjere informisanja i obaveznog informisanja (e.g. obavezno označavanje)

D4 (U3) Informativne kampanje za širu javnost i druge krajnje korisnike-Info centri

U7 Implementacija mjera poboljšanja EE u javnim komunalnim preduzecima lokalnih samouprava i ostalim javnim kompanijama (strana tražnje)

U10 Plan jačanja kapaciteta za sektor usluga (javni i privatni sektor) i njegova realizacija

I3 Jačanje kapaciteta u cilju sprovođenja industrijskih energetskih pregleda i uspostavljanje energetskog menadžmenta

T3 Informativna kampanja o EE ponašanju u saobraćaju i demonstrativne (pilot) aktivnosti

Finansijski instrumenti D5 Finansijski podsticaji za korišcenje solarnih toplotnih sistema, malih sistema za grijanje na biomasu, štednih svjetiljki i druge mjere poboljšanja EE i korišcenja OIE, namijenjene gradanima putem saopštenja za javnost ili kroz donatorske programe

U5 Realizacija investicija za poboljšanje EE i uvodenje šema grantova za zgrade šireg javnog sektora

U11 Finansiranje EE projekata u Sektoru malih i srednjih preduzeća (MSP) I uvođenje dodatnih podsticajnih mjera

Dobrovoljni ugovori i instrumenti saradnje

U12 Dobrovoljni sporazumi sa građevinskim kompanijama I2 Dobrovoljni sporazumi sa industrijom T5 Infrastrukturne mjere u sektoru saobraćaja sa efektima energetskih

ušteda


15



POBOLJŠANJE TERMO-IZOLACIJE I SISTEMA GRIJANJA U POSTOJEĆIM STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

U cilju razvoja što praktičinije metodologije za procjenu ušteda uzrokovanih nekom od mjera za

unaprjeđenje EE, EK u svojim preporukama predlaže proračun jedinične uštede energije (UFES) na

godišnjem nivou. Bez obzira na vrstu mjere, jedinična ušteda se definiše kao količnik ukupno

ušteđene energije i veličine koja na najbolji način reprezentuje obim analizirane mjere. Kada je u

pitanju mjera obnove termo-izolacije i sistema grijanja u postojećim stambenim i nestambenim

zgradama u pitanju, onda je to ukupna površina stanovanja zgrade na koju je mjera primijenjena

(ili, ako je dostupan podatak, korisna površina, tj. grijana površina).

Jedinična ušteda energije uzrokovana ovom mjerom se prema preporuci EK računa iz relacije:

η η

= − 2[kWh/m /god]init new

init new

SHD SHDUFES , (1)

gdje su:

SHDinit – specifična potrošnja toplote prije nego što je mjera primjenjena [kWh/m2/god],

ηinit – stepen efikasnosti sistema grijanja prije nego što je mjera primjenjena,

SHDnew – specifična potrošnja toplote prije nakon što je mjera primjenjena [kWh/m2/god],

ηnew – stepen efikasnosti sistema grijanja nakon što je mjera primjenjena.

Ukupna godišnja ušteda energije dobija se množenjem jedinične uštede (UFES) sa ukupnom

površinom stanovanja zgrade kod koje je izvršeno poboljšanje termo-izolacije i sistema grijanja.

Potrebno je naglasiti da je u cilju što preciznije procjene uštede potrebno koristiti podatke koji

karakterišu samu zgradu na koju je mjera primijenjena. Ukoliko ti podaci nisu dostupni, onda se

koriste referentne vrijednosti koje se definišu na nivou države.

MOGUĆNOST PRIMJENE U CRNOJ GORI

S obzirom da, u ovdje prezentiranom obliku, ova mjera nije nije direktno uključena u APEE, ovdje

će biti definisan samo način proračuna jedinične uštede energije uzimajući u obzir raspoložive

podatke koji karakterišu situaciju u Crnoj Gori.


16



Dostupnost i pouzdanost podataka

Glavni izvori podataka potrebnih za primjenu relacije (1) u Crnoj Gori su Nacionalni statistički

zavod – MONSTAT, Sektor za energetsku statistiku u okviru Ministarstva ekonomije i pravilnici koji

su u završnoj fazi pripreme. Uzimajući u obzir prethodno pomenute izvore, mogu se

sistematizovati stepeni iskorišćenja sistema za grijanje u Crnoj Gori (Tabela III).

Tabela III Tipični stepen iskorišćenja za uređaje za proizvodnju toplote u Crnoj Gori

Gorivo Peć/Kotao ηg

Tečno gorivo

Liveni (prije-1970) 0.6

Mehanički raspršivač 0.7-0.78

“Standardni” (Mid-efficiency) 0.83-0.89

Električna struja Centralno 1

Prirodni gas, LPG

Konvencionalni 0.55-0.65

“Standardni” (Mid-efficiency) 0.78-0.84

Kondenzacioni 0.9-0.97

Čvrsto gorivo

Konvencionalni 0.45-0.55

Savremeni 0.55-0.65

Najmoderniji 0.75-0.9

Pored stepena efikasnosti samog uređaja za proizvodnju toplote, u razmatranje je potrebno uzeti i

efikasnost sistema razvoda toplote, regulacije i upravljanja sistemom za grijanje (Tabela IV).

Tabela IV Stepen iskorišćenja podsistema razvoda toplote, regulacije, upravljanja i održavanja

Efikasnost razvodnog sistema (ηds) Efikasnost regulacije (ηa) Efikasnost procesa upravljanja i održavanje sistema (ηtbm) neizolovan izolovan ručna automatska

0.9 0.95 0.9 0.97 0.96

Prema preporukama datim u okviru EMEEES projekta, stepeni iskorišćenja pojedinih komponenti

sistema grijanja dati su u Tabeli V.

Pored stepena iskorišćenja pojedinih komponenti sistema grijanja, u cilju primjene relacije (1)

potrebno je definisati i specifičnu potrošnju energije po jedinici površine (SHD) objekta koji se

analizira. Pritom, mora biti naglašeno u odnosu na koju površinu je računata SHD, tj. ukupnu

površinu stanovanja ili ukupnu grijanu površinu. S obzirom da se trenutno raspoloživi podaci o

energetskoj potrošnji na nivou Crne Gore još uvijek prikupljaju na generalnom nivou (top-down

pristup), podaci o specifičnoj potrošnji energije prezentirani u Tabeli VI su izvedeni korišćenjem

Top-Down indikatora, Pravilnika o EE zgrada i raspoloživih energetskih bilansa.


17



Tabela V Stepen iskorišćenja pojedinih komponenti sistema grijanja prema EMEEES projektu

Podsistem sistema grijanja

Stepen iskorišćenja podsistema prije

sprovođenja mjere „Stock baseline“

Stepen iskorišćenja podsistema koji

trenutno postoje na tržištu (neefikasno riješenje) „Market

inefficient baseline“

Stepen iskorišćenja podsistema koji

trenutno postoje na tržištu (efikasno

riješenje) „Market efficient baseline“

Proizvodnja toplote (ηg) 0.82 0.89 0.94

Distribucija toplote (ηds) 0.93 - 0.97

Emisija toplote (ηem) 0.78 0.83 0.93

ηtotal = ηg×ηds×ηem 0.595 0.848

Tabela VI Specifična potrošnja energije za grijanje

Tip objekta Postojeće stanje u CG Energetski efikasno riješenje

1

[kWh/m2/god] [kWh/m

2/god]

Porodična kuća 190 85

Stambena zgrada 165 85

Nestambena zgrada 180 117

Vrijednosti prikazane u Tabeli VI je potrebno korigovati prema klimatskoj zoni u kojoj se objekat

nalazi. Prema standardu JUS U.J5.600 iz 1998. godine, opštine se mogu podijeliti u 3 klimatske

zone sa definisanim odgovarajućim prosječnim temperaturama u toku godine što je prikazano u

okviru Tabele VII. Takođe, u okviru pomenute tabele, date su i procijenjene vrijednosti stepen

dana grijanja (HDD) kako bi se, na osnovu njih korigovala specifična potrošnja energije za grijanje

po jedinici površine.

Koristeći podatke iz Tabele V, vrši se korekcija prosječne specifične potrošnje (SHD) koja je

definisana za Crnu Goru i to prema relaciji:

zone

korig

HDDSHD SHD

HDD= , (2)

gdje su

HDDzone – stepen dani za zonu u kojoj se analizirani objekat nalazi,

HDD – prosječni stepen dani za Crnu Goru,

SHD - prosječna potrošnja energije za grijanje u Crnoj Gori.

1 Prema EMEEES projektu i Studiji: Eco-design of boilers


18



Tabela VII Podjela Crne Gore na klimatske zone

CRNA GORA HDD = 2386

2

I ZONA II ZONA III ZONA

HDD = 1623 HDD = 2528 HDD = 3388

Bar Nikšić Andrijevica

Budva Cetinje Berane

Danilovgrad Bijelo Polje

Herceg Novi Žabljak

Kotor Kolašin

Podgorica Mojkovac

Tivat Plav

Ulcinj Plužine

Pljevlja

Rožaje

Šavnik

Referentne vrijednosti za Crnu Goru

Usvajanje referentnih vrijednosti je neophodno u cilju primjene preporuka EK za procjenu uštede

energije koja se ostvaruje poboljšanjem izolacije i sistema za grijanje. Potrebni podaci za primjenu

relacije (1) dati su u okviru prethodnog poglavlja. S tim u vezi, podatak o specifičnoj potrošnji

(SHD) u zavisnosti od namjene objekta uzima se iz Tabele VI za period prije i nakon primjene

mjere. Ukoliko se želi napraviti proračun za konkretan objekat iz određene klimatske zone,

potrebno je izvršiti korekciju specifične potrošnje prema relaciji (2).

Za uspješnu primjenu relacije (1) potrebno je definisati i ukupni stepen iskorišćenja sistema

grijanja prije i poslije primjene mjere. Potrebni podaci za postojeće stanje u Crnoj Gori po vrsti i

komponentama sistema grijanja dati su u tabelama III i IV. Ukupni stepen iskorišćenja dobija se

množenjem stepena iskorišćenja pojedinih komponenti sistema grijanja kao što je prikazano u

Tabeli V, gdje je dat i podatak o stepenu iskorišćenja trenutno raspoloživih energetski efikasnih

sistema grijanja. Ukoliko se ne raspolaže sa podacima o udjelu pojedinih sistema grijanja u Crnoj

Gori, a želi se napraviti generalna procjena, Pravilnik o EE zgrada propisuje korišćenje stepena

iskorišćenja 0.66 za postojeće zgrade.

Upotrebom prethodno navedenih vrijednosti moguće je proračunati jediničnu uštedu energije

koja predstavlja godišnju uštedu energije po jedinici površine zamijenjenog ili poboljšanog sistema

2 Podatak iz Top Down indikatora za Crnu Goru rađenih prema preporukama Evropske Komisije. Podaci za

klimatske zone su izvedeni na osnovu podataka iz standarda JUS U.J5.600 iz 1998. Godine.


19



za grijanje. Množenjem jedinične uštede sa ukupnom površinom zamijenjenih ili poboljšanih

sistema za grijanje dobija se ukupna godišnja ušteda primjenom analizirane mjere za

unaprjeđivanje energetske efikasnosti.

Kada je vijek trajanja ove mjere u pitanju, preporučuju se vrijednosti:

• Stambene zgrade – 20 godina,

• Nestambene zgrade – 25 godina.

Za neki konkretan objekat to mogu biti i druge vrijednosti ukoliko postoji potvrda u izvršenom

monitoringu.

Procjena efekta mjere u Crnoj Gori

Kako ova mjera nije direktno obuhvaćena sa APEE, u Tabeli VIII je prikazana jedinična godišnja

ušteda energije po m2 stambene (nestambene površine).

Tabela VIII Jedinična godišnja ušteda energije po jedinici površine

Tip objekta

PRIJE POSLIJE UFES SHD ηηηη

SHD ηηηη kWh/god/m2 kWh/god/m2 kWh/god/m2

Porodična kuća 190 0.66 85 0.848 188

Stambena zgrada 165 0.66 85 0.848 150

Nestambena zgrada 180 0.66 117 0.848 135

Dobijeni rezultati predstavljaju uštedu u ukupnoj uloženoj energiji u periodu od jedne godine koja

se troši na grijanje 1 m2 prostora. Rezultujuća ušteda energije iz Tabele VIII može se iskoristiti za

procjenu efekta ove mjere ukoliko bi bila obuhvaćena nekim budućim APEE.


20



POBOLJŠANJE TERMO-IZOLACIJE POJEDINIH DJELOVA ZGRADE (ZIDOVI, KROV, PROZORI) U POSTOJEĆIM STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Dok se kod prethodne mjere analiziraju uštede kod poboljšanja ili zamjene kompletnog sistema

grijanja, ovdje se analizira pojedinačni doprinos poboljšanja ili zamjene termo-izolacije određenih

djelova zgrade (bez zamjene uređaja za grijanje ili njegovih komponenti). Prema preporukama EK,

osnovna karakteristika od interesa za procjenu ušteda je tzv. U-vrijednost pojedinih komponenti

prije i nakon primjene mjere za unaprjeđivanje energetske efikasnosti. U-vrijednost predstavlja

koeficijent prolaska toplote za materijal od koga je posmatrana komponenta termoizolacije

napravljena. Koeficijent prolaska toplote prije primjene mjere je definisan mjerenjem ili

raspoloživim podacima za odgovarajući tip i vrijeme izgradnje zgrade. Takođe, preporuke ukazuju

da je potrebno uzeti u obzir stepen dane grijanja (HDD) kao i efikasnost i intermitenciju sistema

grijanja (režim rada). Jedinična ušteda energije po komponentama proračunava se prema

relacijama:

( )_ _

2

124h

[kWh/m obnovljenog zida/god]1000

prije zid novi zid

zid

U U HDD a cbUFES

− ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅

= , (3)

( )_ _

2

124h

[kWh/m obnovljenog prozora/god]1000

prije prozor novi prozor

prozor

U U HDD a cbUFES

− ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅

= , (4)

( )_ _

2

124h

[kWh/m obnovljenog krova/god]1000

prije krov novi krov

krov

U U HDD a cbUFES

− ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅

= , (5)

gdje su,

Uprije_zid i Unovi_zid – U vrijednosti (W/m2K) zida prije i poslije primjene mjere respektivno,

Uprije_prozor i Unovi_prozor – U vrijednosti (W/m2K) prozora prije i poslije primjene mjere respektivno,

Uprije_krov i Unovi_krov – U vrijednosti (W/m2K) krova prije i poslije primjene mjere respektivno,

a – korekcioni faktor za klimatsku zonu (HDDzona/HDDCG),

b – prosječna efikasnost sistema za grijanje,

c – koeficijent koji definiše režim rada u toku godine (odnos radnih i neradnih sati, uzima se 0.5

ukoliko se ne posjeduje precizan podatak).

Ukupna godišnja ušteda energije za mjeru zamjene određenog tipa komponente termo-izolacije

dobija se množenjem jedinične godišnje uštede sa ukupnom površinom analiziranih


21



novoinstaliranih (obnovljenih) komponenti. Slijedi da je ukupna ušteda energije u stambenom

(nestambenom) sektoru jednaka zbiru godišnjih ušteda po komponentama.


Kao i kod definisanog postupka za procjenu ušteda usljed poboljšanja cjelokupnog sistema

grijanja, ni mjera poboljšanja pojedinih komponenti sistema termo-izolacije nije direktno

uključena u APEE. Efekti pomenutih mjera su obuhvaćeni zadatkom iz APEE, koji se tiče usvajanja

novog regulatornog okvira za zgradarstvo. Ovdje će konkretno za analizu ušteda zamjenom

pojedinih komponenti termo-izolacije zgrada biti data jedinična ušteda energije po jedinici

površine obnovljene komponente (zida, prozora i krova).


Osnovni izvori podataka za U-vrijednosti su standardi (EN 673:2003, EN 674:2005, JUS U. J5. 510 ),

kao i Pravilnik o EE zgrada koji je u pripremi. Potrebno je naglasiti da nije dostupan podatak o

starosnoj strukturi zgrada, a time ni podatak o U-vrijednostima za zgrade građene u

odgovarajućem periodu prije primjene mjere. Međutim, u Pravilniku o EE zgrada definisane su

karakteristike pojedinih komponenti za postojeće (energetski neefikasno) i minimalno dozvoljene

vrijednosti za nove zgrade (energetski efikasno riješenje). Te vrijednosti, uzimajući u obzir

klimatsku zonu, date su u okviru Tabele IX.

Tabela IX Prosječne vrijednosti koeficijenta prolaska toplote za postojeće stanje

U [W/m2K] POSTOJEĆE STANJE ENERGETSKI EFIKASNO RIJEŠENJE

I klim. zona II klim. zona III klim. zona I klim. zona II klim. zona III klim. zona

zid 1.62 1.85 1.85 0.6 0.6 0.45

prozor 3.25 3.5 3.5 2.0 2.0 2.0

krov 1.1 3.5 3.5 0.4 0.4 0.3


Najvažniji podatak za primjenu relacija (3)-(5) za procjenu jedinične uštede energije usljed obnove

komponenti termo-izolacije je koeficijent prolaska toplote (U vrijednost). Za primjenu relacija za

mjere sprovedene u Crnoj Gori, potrebno je koristiti raspoložive podatke koji karakterišu uslove u

Crnoj Gori. U skladu sa tim, u Tabeli IX su dati podaci za U vrijednosti svih komponenti

obuhvaćenih pomenutim relacijama za slučajeve prije i nakon primjena mjera EE.

Kada su u pitanju prosječni stepen dani grijanja za analiziranu klimatsku zonu, koriste se podaci iz

Tabele VII. Prema preporuci EK, uticaj klimatske zone je izražen i kroz koeficijent a. Međutim,


22



prema Pravilniku o EE zgrada taj koeficijent je uzet u obzir pri samom definisanju U vrijednosti, pa

se samim izborom klimatske zone iz Tabele VI istovremeno bira i parametar a.

S druge strane koeficijent b, tj. stepen iskorišćenja sistema grijanja, u nedostatku preciznih

podataka za konkretan objekat koji se analizira, dobija se množenjem stepena iskorišćenja

komponenti sistema grijanja datih u tabelama III – V. Pravilnikom o EE zgrada predložen je

prosječni stepen iskorišćenja sistema za grijanje od 0.66 za Crnu Goru.

Na kraju, potrebno je usvojiti i koeficijent intermitencije sistema za grijanje. U dokumentima EK se

preporučuje vrijednost 0.5 za ovaj koeficijent ukoliko nije dostupan nacionalni podatak. Međutim,

Pravilnikom o EE zgrada je analiziran i stepen kontinualnog rada sistema za grijanje po objekima u

zavisnosti od njihove primjene. Koristeći tamo prezentovane podatke, dolazi se do vrijednosti za

koeficijent c od 0.7 za stambene objekte, i 0.5 za nestambene objekte.

S obzirom na istu prirodu mjere kao u prethodnom poglavlju i ovdje se preporučuje vijek trajanja

efekata mjere od 20 godina za stambene i 25 godina za nestambene zgrade.


U okviru Tabele X predstavljena je jedinična godišnja ušteda energije po m2 obnovljenog zida,

prozora i krova respektivno. Rezultat prezentovan u Tabeli X izveden je na osnovu podataka

karakterističnih za II klimatsku zonu. Analognim postupkom, koristeći odgovarajuće referentne

vrijednosti, može se procijeniti jedinična ušteda energije za zgrade iz ostalih klimatskih zona.

Tabela X Jedinična godišnja ušteda energije po jedinici površine obnovljenog zida, prozora i krova

Dio omot. zgrade

HDD a ηηηη

c U-vrijednost UFES

Stambene zgrade

Nestambene zgrade

PRIJE POSLIJE Stambene

zgrade Nestambene

zgrade

K W/m2K W/m

2K kWh/m

2/god kWh/m

2/god

Zid 2528 1 0.66 0.7 0.5 1.85 0.6 80 57

Prozor 2528 1 0.66 0.7 0.5 3.5 2 97 69

Krov 2528 1 0.66 0.7 0.5 3.5 0.4 199 142

Dobijeni UFES može poslužiti za procjenu efekata ove mjere konkretnog obima u slučaju

uključivanja u buduće APEE.


23



UVOĐENJE EE TEHNIČKIH PROPISA ZA NOVE STAMBENE I NESTAMBENE ZGRADE I PROMOCIJA ZGRADA KOJE PREVAZILAZE ZAHTIJEVANE TEHNIČKE PROPISE

PREPORUKE EU

Uvođenje obavezujućih preporuka (tehničkih propisa) za kvalitet izrade novih stambenih i

nestambenih zgrada je mjera koja na najbolji način može da utiče na realizaciju neiskorišćenog

potencijala EE, koji je prepoznat u zgradama. S tim u vezi usvojena je i nova, strožija direktiva

(2010/31/EU), koja se tiče podizanja energetskih performansi zgrada kroz značajnije uključivanje

alternativnih izvora. Takođe, postavljaju se ciljevi koji podrazumijevaju povećanje udjela zgrada sa

skoro nultim energetskim potpisom (zero energy building), pogotovo u javnom sektoru. Pored

toga, predloženo je i uvođenje izdavanja sertifikata energetske efikasnosti za sve zgrade veće od

500 m2, a od 09.09.2015. za sve zgrade veće od 250 m2.

Preporučena relacija za procjenu jedinične energetske uštede primjenom novih tehničkih propisa

za izgradnju zgrada je:

_ _ 2

_ _

[kWh/m /god]stari propis novi propis

stari propis novi propis

SHD SHDUFES

η η= − , (6)

gdje su,

SHDstari_propis – specifična potrošnja toplote po m2 stambene površine definisana starim propisom,

SHDnovi_propis – specifična potrošnja toplote po m2 stambene površine definisana novim propisom,

ηstari_propis – prosječni stepen iskorišćenja sistema grijanja definisan starim propisom,

ηnovi_propis – prosječni stepen iskorišćenja sistema grijanja definisan novim propisom.

Specifična potrošnja toplote se koriguje u skladu sa pripadnošću analiziranog objekta nekoj od

klimatskih zona. Ukupna ušteda se dobija množenjem jedinične uštede sa površinom

novoizgrađenih stambenih (nestamenih) zgrada u periodu proteklom od momenta stupanja na

snagu novog tehničkog propisa. Ukoliko se želi analizirati efekat mjera promocije EE iznad

propisanih obaveza, onda se u relaciji (6) računa i sa odnosom novih zgrada kod kojih su poštovani

rigorozniji tehnički zahtjevi i onih kod kojih je poštovan samo novi tehnički propis.


Ova mjera je definisana kao prva u okviru APEE (D1 i U1) za domaćinstva i sektor usluga. Ovdje će

biti predstavljena primjena preporučene metodologije za evaluaciju uštede energije, najprije kao


24



jedinične uštede energije, a onda i ukupne uštede za procijenjeni period trajanja tehničkog

propisa.


Pravilnikom o EE zgrada definisano je postojeće stanje preko indikatora energetske efikasnosti

(Tabela XI). S obzirom da taj indikator nosi informaciju o ukupnoj energetskoj potrošnji zgrade (za

sve namjene), a prema relaciji (6) je potreban podatak o specifičnoj potrošnji energije samo za

grijanje, potrebno je poznavati strukturu potrošnje za stambene i nestambene zgrade. Strukturu

potrošnje za sektor domaćinstava i usluga u Crnoj Gori razvio je Energetski Institut Hrvoje Požar

(EIHP). Taj model je korišćen i pri razvoju Top-Down indikatora EE, pa je uz podatke o Energetskim

bilansima Crne Gore, primjenjen i ovdje za definisanje postojećeg stanja, odnosno stanja prije

stupanja na snagu novih tehničkih propisa za izgradnju zgrada.

Tabela XI Podjela zgrada prema energetskoj klasi iz Pravilnika o EE zgrada (SHD)

Namjena objekta

Postojeće stanje

En. klasa A

En. klasa B

En. klasa C

En. klasa D

En. klasa E

En. klasa F

kWh/m2/god kWh/m2/god kWh/m2/god kWh/m2/god kWh/m2/god kWh/m2/god kWh/m2/god

Porodična kuća

190 ≤ 57 58 - 76 77 - 114 115 - 133 134 - 162 163 - 190

Stambena zgrada

165 ≤ 50 51 - 66 67 - 99 100 - 116 117 - 140 141 - 165

Nestambena zgrada

180 ≤ 54 55 - 72 73 - 108 109 - 126 127 - 153 154 - 180

Potrebno je naglasiti da je Pravilnikom o EE zgrada definisan samo indikator energetske

efikasnosti kao parametar prema kome se određuje energetska klasa zgrade na osnovu koje se

kasnije mogu definisati obavezujuće vrijednosti za nove zgrade. Podaci za SHD iz Tabele XI

izvedeni su na osnovu pomenutog modela EIHP. S druge strane, kako je ranije navedeno, projekat

EMEEES kao energetski efikasno rješenje predlaže računanje sa specifičnom potrošnjom od 85

kWh/m2/god za stambene, a 117 kWh/m2/god za nestambene zgrade.

Pravilnikom o EE zgrada nije definisan obavezujući stepen iskorišćenja sistema grijanja, već je to

uključeno u okviru indikatora energetske efikasnosti. Međutim, dati su pregledi vrijednosti

stepena iskorišćenja u zavisnosti od tipa sistema grijanja, kao i procjena o prosječnom stepenu

iskorišćenja na nivou Crne Gore koji iznosi 0.66.


25




Potrebne vrijednosti parametara za evaluaciju relacije (6) su već analizirane kroz prethodne dvije

mjere. S tim u vezi, za specifičnu potrošnju toplote za period prije primjene mjere uzima se

podatak iz Tabele XI iz kolone „Postojeće stanje“. Odgovarajući stepen iskorišćenja sistema

grijanja je 0.66. Ako se radi analiza za konkretan objekat, uzima se tačan podatak o stepenu

iskorišćenja (ukoliko je raspoloživ) ili podatak o tipičnim stepenima iskorišćenja datim u tabelama

III-V.

Vrijednosti podataka nakon primjene novih tehničkih propisa su definisane u okviru samih

propisa. Tako se za stepen iskorišćenja sistema grijanja obavezuje korišćenje efikasnih generatora

toplote (Tabela III, najmoderniji sistemi grijanja), tj. prema preporukama EK ukupni stepen

iskorišćenja od 0.848. Kada je u pitanju specifična potrošnja energije za grijanje po jedinici

površine, kao što je ranije navedeno, ona nije u tom obliku definisana kao kriterijum u okviru

tehničkih propisa. Međutim, na osnovu podatka o indikatoru energetske efikasnosti zgrada i

modela strukture potrošnje, predlaže se korišćenje vrijednosti iz Tabele XI za energetsku klasu B.

Preporuka EK za SHD stambene zgrade je 85 kWh/m2/god, a 117 kWh/m2/god za nestambene

zgrade.

Vijek trajanja ove mjere zavisi od toga koliko će dugo usvojeni tehnički propisi biti na snazi.


Ova mjera je obuhvaćena sa APEE i u cilju njene realizacije, u procesu je priprema Pravilnika o EE

zgrada. Njegov osnovni zadatak je propisivanje tehničkih zahtjeva koje je potrebno ispuniti

prilikom projektovanja i izgradnje novih, kao i rekonstrukcije postojećih zgrada. Pored toga,

Pravilnik se bavi i definisanjem metodologije prema kojoj se određuju energetske karakteristike

zgrada, propisivanjem sadržaja eleborata energetske efikasnosti zgrada, kao i načinom i

postupkom sertifikovanja zgrada.

Tabela XII Jedinična godišnja ušteda po jedinici stambene površine

Tip objekta

PRIJE POSLIJE UFES

SHD ηηηη

SHD

ηηηη EK* A B C D E EK A B C D E

kWh/god/m2 kWh/god/m

2 kWh/god/m

2

Porodična kuća 190 0.66 85 57 76 114 133 162 0.848 188 221 198 153 131 97

Stambena zgrada 165 0.66 85 50 66 99 116 140 0.848 150 191 172 133 113 85

Nestambena zgrada 180 0.66 117 54 72 108 126 153 0.848 135 209 188 145 124 92 * EK – Evropska Komisija

Ovdje će biti najprije dat pregled jediničnih ušteda energije u zavisnosti od energetske klase

zgrade (Tabela XII), a onda i statistički podatak o obimu izgradnje u Crnoj Gori (Tabela XIII).

Kombinovanjem podataka prezentovanih u tim tabelama moguće je proračunati ukupnu godišnju

uštedu energije usljed donošenja novih tehničkih propisa o izgradnji zgrada.


26



Tabela XIII Izgradnja stambenih zgrada od 2006-2010 u Crnoj Gori (MONSTAT) u 1000m2

Namjena zgrade 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Porodične kuće 105 128 171 244 296 228

Stambene zgrade 34 40 73 58 106 55

Ako se pretpostavi usvajanje Pravilnika o EE zgrada do kraja godine, onda će sva gradnja u toku

2012. godine biti usklađena sa novim propisima. U cilju procjene efekta donošenja Pravilnika o EE

zgrada na uštede energije, potreban je podatak o izgradnji u 2012. godini. Do potrebnog podatka

može se doći linearizacijom trenda gradnje iz petogodišnjeg perioda iz Tabele XIII. Dolazi se do

procjene da će 2012. biti izgrađeno približno 349000 m2 porodičnih kuća, a 98000 m2 stambenih

zgrada. Uzimajući u obzir jediničnu uštedu energije prezentiranu u Tabeli XII, dolazi se do procjene

ukupne uštede u 2012. godini (Tabela XIV). Potrebno je naglasiti da je prilikom određivanja uštede

energije računato sa ravnomjernom kvartalnom dinamikom izgradnje.

Tabela XIV Procjena ukupne uštede energije za 2012. godinu na osnovu primjene Pravilnika o EE

zgrada

Tip objekta

UFES

EK A B C D E

GWh

Porodična kuća 24.56 28.88 25.95 20.08 17.15 12.67

Stambena zgrada 5.50 7.02 6.33 4.90 4.16 3.11

Tabela XIV daje uporedne rezultate za očekivanu uštedu energije u 2012. godini u zavisnosti od

prosječne energetske klase izgrađenog m2 porodične kuće i stambene zgrade. Uočava se da čak i

najniža energetska klasa E, obezbjeđuje značajnu uštedu (15.78 GWh). Viša energetska klasa

izgrađenih zgrada donosi veće uštede.

S obzirom na nedostupnost podatka o izgradnji nestambenih zgrada, nije bilo moguće procijeniti

uštedu energije koju obezbjeđuje primjena novih tehničkih propisa.


27



ZAMJENA UREĐAJA (SISTEMA) ZA GRIJANJE U STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

U cilju daljeg razlaganja doprinosa u okviru uštede energije povodom poboljšanja sistema grijanja,

EK preporučuje i analizu uštede koju uzrokuje samo zamjena uređaja za grijanje ili njegovih

komponenti. Uticaj zamjene je definisan relacijom:

1 1

[ / / ]staro novo

UFES SHD A kWh jedinica godη η

= − ⋅ ⋅

, (7)

gdje je,

ηstaro – stepen iskorišćenja sistema za grijanje prije zamjene,

ηnovo – stepen iskorišćenja sistema za grijanje nakon zamjene,

SHD – prosječna specifična potrošnja toplote po m2 stambene (nestambena) površine,

A – prosječna grijana stambena (nestambena) površina od strane analiziranih uređaja.

Uočava se da je zamjena uređaja za grijanje ili njegovih komponenti analizirana kroz promjenu

stepena iskorišćenja koju ona neposredno izaziva. U cilju kvantifikovanja uštede energije,

ostvarene zamjenom jednog uređaja, razlika recipročnih vrijednosti stepena iskorišćenja prije i

poslije zamjene, množi se sa prosječnom specifičnom potrošnjom energije za grijanje. Ta energija

dobija se kao proizvod prosječne SHD i prosječne grijane površine od strane analiziranog uređaja.

Na taj način se jasno izdvaja doprinos u uštedi energije od strane zamijenjenog uređaja za grijanje.

Dakle, relacija (7) daje ukupnu godišnju uštedu energije po zamijenjenom uređaju. Slijedi da se

ukupna godišnja ušteda za sve uređaje obuhvaćene mjerom dobija se sabiranjem pojedinačnih

doprinosa svih uređaja.


Ovako formulisana mjera nije u ovom obliku uključena u APEE, pa će u daljem tekstu biti dati

izvori podataka za procjenu ušteda koje su posljedica primjene ove mjere, u slučaju njenog

eventualnog korišćenja u budućnosti, kao i procjena jedinične uštede energije.


Osnovni izvor podataka za primjenu relacije (7) su publikacije MONSTAT-a, Pravilnik o EE zgrada i

prateći standardi i energetski bilansi Crne Gore. Uzimajući u obzir da je mjera zamjene uređaja za

grijanje samo dio ranije definisane šire mjere koja se tiče poboljšanja integralnog sistema za


28



grijanje, svi podaci potrebni za njenu primjenu su već definisani u okviru procedure za procjenu

uštede energije zamjenom termo-izolacije i sistema za grijanje.


Prema relaciji (7), stepen iskorišćenja je osnovni podatak koji definiše efekat mjere zamjene

uređaja za grijanje. Ovaj podatak se za analizu konkretnog uređaja uzima iz specifikacije

proizvođača, dok se za neku generalniju analizu mogu koristiti podaci iz tabela III-V. Potrebno je

računati ukupni koeficijent iskorišćenja (η) sistema za grijanje (množenjem odgovarajućih η svih

komponenti sistema) za slučaj prije i poslije zamjene uređaja za grijanje. Prema podacima kojima

se raspolaže za Crnu Goru, situaciju prije zamjene karakteriše manja efikasnost koja je definisana

donjim granicama za η iz Tabele III, dok za slučaj poslije zamjene, treba koristiti gornje granice iz

iste tabele za odgovarajući tip uređaja za grijanje. Kada je u pitanju generalna efikasnost sistema

za grijanje u Crnoj Gori, onda se preporučuje upotreba stepena iskorišćenja od 0.66. Podatak koji

karakteriše novougrađeni sistem nakon primjene mjere se za Crnu Goru može pronaći u okviru

Tabele III za određene tipove uređaja za proizvodnju toplote, pri čemu se računa sa gornjim

graničnim vrijednostima kao efikasnim rješenjima. Evropska komisija, na osnovu EU prosjeka,

preporučuje upotrebu podataka prezentovanih u Tabeli V, tj. 0.595 za situaciju prije, a 0.848 za

situaciju nakon primjene mjere.

Za kvantifikaciju energetske uštede izazvanu zamjenom uređaja za grijanje koristi se podatak o

prosječnoj potrošnji energije za grijanje po jedinici površine za postojeće stanje. U zavisnosti od

namjene objekta, taj podatak se uzima iz Tabele VI iz kolone koja definiše postojeće stanje. U cilju

dobijanja uštede energije koju donosi zamjena jednog uređaja za grijanje u periodu od jedne

godine, potrebno je poznavati i površinu koju grije taj uređaj. U nedostatku konkretnog podatka

za analizirani objekat, preporučujemo korišćenje prosječne površine stambene jedinice od 68m2

(podatak iz modela koji je za Crnu Goru razvio Energetski Institut „Hrvoje Požar“). Kada su u

pitanju nestambene zgrade, treba uzeti se u obzir da je zbog različitosti njihove namjene, najbolje

praviti analizu na nivou objekta, a time i koristiti podatke koji su karakteristični za sam objekat.

Vijek trajanja efekata ove mjere odgovara vijeku trajanja novougrađenih uređaja, ali se generalno

može računati sa 20 godina u slučaju stambenih zgrada, a 25 godina za nestambene zgrade.


Ova mjera nije posebno tretirana u okviru APEE, pa će ovdje biti prezentovana moguća jedinična

ušteda energije. Podatak o prosječnoj površini stambenog objekta u Crnoj Gori preuzet je iz Top

Down indikatora EE (a izvorno je definisan od strane MONSTAT). Time je omogućena procjena

jedinične godišnje uštede energije prezentovane u okviru Tabele XV.


29



Tabela XV Jedinična godišnja ušteda energije za prosječnu površinu stambenog objekta u Crnoj

Gori

Namjena objekta SHD

ηηηη A UFES

PRIJE POSLIJE kWh/god/m

2 m

2 kWh/god

Porodična kuća 190 0.66 0.848 68 4340

Stambena zgrada 165 0.66 0.848 68 3769

S obzirom na nedostupnost podatka za prosječnu površinu nestambene zgrade, ovdje nije data

procjena jedinične uštede energije koja se može očekivati za ovaj slučaj. Međutim, taj podatak je

jednostavno dobiti za konkretan slučaj koristeći relaciju (7) i referentne vrijednosti definisane u

okviru ovog poglavlja ukoliko se ne raspolaže sa stvarnim parametrima.


30



ZAMJENA ILI NOVA INSTALACIJA SISTEMA ZA ZAGRIJAVANJE VODE U STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Slično kao i kod zamjene uređaja (sistema) za grijanje, i kod zamjene sistema za zagrijavanje vode,

osnovni parametar koji definiše uštedu energije je stepen iskorišćenja prije i nakon primjene

mjere. Množenjem razlike recipročnih vrijednosti η starog i novog sistema za grijanje vode sa

prosječnom potrebom za toplom vodom dolazi se do uštede energije koju donosi zamjena jednog

uređaja. Relacija kojom se procijenjuje ušteda na nivou godine po jednom uređaju je:

( )

[ ]_ _ _ _ _ _

1 1[ / / ],

365/ / ,

1000

staro novo

topla voda dnevno osoba po zgradi topla voda hladna voda voda f

UFES SWD kWh jedinica god

c d n t t c cSWD kWh jedinica god

η η

= − ⋅

⋅ ⋅ ⋅ − ⋅ ⋅=

(8)

gdje su,

ηstaro – stepen iskorišćenja sistema za zagrijavanje vode prije zamjene,

ηnovo – stepen iskorišćenja sistema za zagrijavanje vode nakon zamjene,

SWD – prosječna specifična potrošnja energije za pripremu tople vode po uređaju,

Ctopla_voda_dnevno – prosječna dnevna potrošnja tople vode u litrima po osobi iz analiziranog uređaja,

nosoba_po_zgradi – broj osoba u posmatranom objektu koje snabdijeva toplom vodom analizirani

uređaj,

ttopla_voda – temperatura tople vode (obično 60 °C),

thladna_voda – temperatura hladne vode (obično 15 °C),

Cvoda – specifični toplotni kapacitet vode (1 kCal/kg⋅°C)

Cf – faktor konverzije u kWh koji iznosi 0.001163 kWh/kCal za 1l vode = 1kg.

Ukupna godišnja ušteda energije zamjenom sistema za zagrijavanje vode dobija se sumiranjem

jediničnih ušteda proračunatih za svaki uređaj.


31




Primjena ove mjere u obliku koji je predstavljen ovdje, nije predviđena u okviru APEE. Međutim,

ona se promoviše kroz mjere koje se tiču usvajanja Pravilnika o EE zgrada, kao i raznim

programima koji podrazumijevaju subvencioniranje efikasnih tehnologija. Imajući to u vidu, ovdje

će biti predstavljen način za proračunavanje godišnje uštede energije koja se može ostvariti

zamjenom jednog sistema za zagrijavanje vode.


U cilju procjene efekta zamjene uređaja za zagrijavanje toplote, potrebno je definisati stepen

iskorišćenja prije i poslije instalacije, kao i prosječnu potrebu za toplom vodom za analizirani

objekat. Stepen iskorišćenja je podatak koji je ranije definisan u tabelama III-V u zavisnosti od tipa

uređaja koji proizvodi toplotu. Pored toga, potrebno je definisati prosječnu specifične potrošnje

energije za zagrijavanje vode.

U okviru relacije (8) dat je postupak za određivanje prosječne potrebe za energijom koja se troši

na pripremu potrebne količine tople vode. Podaci u okviru te relacije nisu u toj formi raspoloživi u

Crnoj Gori, pa koristeći pomenutu formulu nije moguće pouzdano odrediti SWD. Međutim, u

okviru Pravilnika o EE zgrada preporučuje se korišćenje podatka o specifičnoj godišnjoj potrošnji

tople vode po jedinici površine za različite namjene objekata (Tabela XVI).

Tabela XVI Specifična godišnja potrošnja tople vode po jedinici površine

Namjena objekta

Specifična potrošnja tople vode

l/m2/god kWh/m

2/god

Porodične kuće 421 10.1

Stambene zgrade 552 13.2

Dječji vrtići 224 5.4

Administrativne zgrade 86 2.1

Škole 171 4.8

Univerziteti 86 2.1

Bolnice 702 16.8

Hoteli 512 12.3

Rekreativni objekti 773 21.9

Komercijalni objekti 174 4.2

Objekti kulture 207 4.9

Skladišta 50 1.2

Laka industrija 173 4.1

Podaci iz posljednje kolone Tabele XVI predstavljaju energiju koju je potrebno uložiti da bi se

obezbijedila zahtijevana količina tople vode po jedinici površine. Pomenuti podaci su izvedeni


32



koristeći preporučenu metodologiju proračuna energetskih karakteristika zgrade (Poglavlje V

„Zagrijavanje sanitarne vode“, član 36.) koja je u procesu usvajanja zajedno sa pomenutim

Pravilnikom o EE zgrada.

Dakle, u cilju primjene relacije (8), potrebno je definisati SWD, a uzimajući u obzir dostupnost

podataka i regulative u Crnoj Gori, predlaže sekorišćenje relacije:

' [ / ]c

SWD SWD A kWh god= ⋅ , (9)

gdje je,

SWD’ – specifična potrošnja energije za zagrijavanje vode po jedinici površine (podatak iz Tabele

XVI),

Ac – prosječna površina objekta koju analizirani uređaj snabdijeva toplom vodom.


Primjena prve relacije iz sistema (8) je jednostavna kada su poznati potrebni parametri. Podatak o

stepenu iskorišćenja se definiše kao proizvod stepena iskorišćenja pojedinih njegovih komponenti.

Za uređaje raspoložive u Crnoj Gori, dati su podaci u tabelama III i IV (Pravilnik o EE u zgradama i

prateća Metodologija proračuna energetskih karakteristika zgrada), dok su preporuke EK date u

Tabeli V. Za situaciju prije instalacije uzimaju se donje granične vrijednosti, dok se za efikasno

rješenje uzimaju gornje granične vrijednosti.

Za proračun energetske uštede ostvarene zamjenom sistema pripremu sanitarne tople vode,

neophodan je podatak o specifičnoj potrošnji energije za zadovoljavanje potreba za STV. Taj

podatak se usljed nedostupnosti podataka ne računa prema preporuci EK, već prema domaćim

preporukama. S tim u vezi, podatak o SWD se dobija prema relaciji (9), a koristeći podatak iz

Tabele XVI uz podatak o stvarnoj površini koju posmatrani uređaj opslužuje potrebnom toplom

vodom.

Ukupna godišnja ušteda dobija se sabiranjem svih proračunatih ušteda po zamijenjenom uređaju.

S obzirom da je očekivani vijek rada bojlera u upotrebi u stambenim zgradama 20 godina, a u

nestambenim zgradama 25, onda se ove vrijednosti uzimaju i za vijek trajanja analizirane mjere

EE.


Procjena uštede energije koju može obezbijediti zamjena jednog uređaja za pripremu STV u toku

jedne godine, data je u Tabeli XVII. Uzimajući u obzir dostupnost podataka o prosječnoj površini,

UFES je bilo moguće odrediti samo za porodične i kuće i stambene zgrade. Koristeći relacije (8) i


33



(9), kao i podatke prezentovane u Tabeli XVI, moguće je odrediti uštedu energije za konkretan

objekat koji se može svrstati u jednu od kategorija iz Tabele XVI.

Tabela XVII Godišnja ušteda energije zamjenom jednog uređaja za pripremu STV

Namjena objekta SWD' A

ηηηη UFES

PRIJE POSLIJE kWh/god/m

2 m

2 kWh/god

Porodične kuće 10.1 68 0.66 0.848 231

Stambene zgrade 13.2 68 0.66 0.848 302

Podatak o uštedi energije može se iskoristiti za planiranje eventualnog uključenja ove mjere u neki

budući APEE tako što se UFES pomnoži sa brojem instalisanih uređaja, ukoliko se radi o tipskim

instalacijama. Ukoliko situacija na terenu značajno odstupa od tipične, onda se posebno računaju

doprinosi za svaki od uređaja, a na kraju se svi oni sumiraju u cilju procjene ukupnog efekta mjere

zamjene sistema za pripremu STV nekog konkretnog obima.


34



ZAMJENA ILI INSTALACIJA SPLIT KLIMA UREĐAJA (< 12KW) U STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Slično kao kod zamjene sistema za grijanje, i kod analize uštede energija koja se ostvaruje

upotrebom efikasnih sistema za hlađenje, osnovni parametar je stepen iskorišćenja. Taj

parametar je kod sistema za hlađenje EER (Energy Efficiency Ratio). Uzimajući to u obzir, izvedena

je relacija kojom se definiše jedinična ušteda zamjenom ili instalacijom novih split klima uređaja

je:

1 1[ / / ],

,

fn h

prosjek novo

h sh u

UFES P n kWh jedinica godEER EER

n n f

= − ⋅ ⋅

= ⋅

(10)

gdje su,

EERprosjek – prosječni stepen konverzije električne u rashladnu energiju za postojeće stanje,

EERnovo – prosječni stepen konverzije električne u rashladnu energiju za najefikasnije tržišno

rješenje,

Pfn – instalisana snaga postojećih klima uređaja [kW],

nh – godišnje vrijeme rada sa punom snagom [h],

nsh – godišnje vrijeme rada,

fu – faktor maksimalnog opterećenja (preporučena vrijednost 0.58).


Mjera zamjene klima uređaja u užem smislu nije planirana posebnim mjerama u okviru akcionog

plana EE, ali se nje djelimično dotiču mjere promocije EE u zgradama kroz subvencije i obaveze

definisane u okviru Pravilnika o EE zgrada. Ovdje će, na osnovu raspoloživih podataka, biti

predstavljen način određivanja jedinične ušteda energije koja se ostvaruje zamjenom postojećih

uređaja za hlađenje sa energetski efikasnim riješenjima na tržištu, što se kasnije može koristiti za

procjenu mjere konkretnog obima.


Procjena uštede energije prema relaciji (10) se zasniva na poznavanju prosječnog stepena

iskorišćenja tj. prosječne efikasnosti postojećih klima uređaja i efikasnosti uređaja koji su trenutno

raspoloživi na tržištu (Tabela XVIII).


35



Tabela XVIII Efikasnost (COP/EER) za jedinice do 12kW (Eurovent)

Toplotna pumpa – Vazduhom hlađena COP

Klasa Split & multi-split Kompaktna jedinica A COP > 3.60 COP > 3.40

B 3.60 > COP > 3.40 3.40 > COP > 3.20

C 3.40 > COP > 3.20 3.20 > COP > 3.00

D 3.20 > COP > 2.80 3.00 > COP > 2.60

E 2.80 > COP > 2.60 2.60 > COP > 2.40

F 2.60 > COP > 2.40 2.40 > COP > 2.20

G COP < 2.40 COP < 2.20

Toplotna pumpa – Vodom hlađena COP

Klasa Split & multi-split Kompaktna jedinica A COP > 4.00 COP > 4.70

B 4.00 > COP > 3.70 4.70 > COP > 4.40

C 3.70 > COP > 3.40 4.40 > COP > 4.10

D 3.40 > COP > 3.10 4.10 > COP > 3.80

E 3.10 > COP > 2.80 3.80 > COP > 3.50

F 2.80 > COP > 2.50 3.50 > COP > 3.20

G COP < 2.50 COP < 3.20

Vazduhom hlađeni rashladni uređaj EER

Klasa Split & multi-split Kompaktna jedinica A EER > 3.20 EER > 3.00

B 3.20 > EER > 3.00 3.00 > EER > 2.80

C 3.00 > EER > 2.80 2.80 > EER > 2.60

D 2.80 > EER > 2.60 2.60 > EER > 2.40

E 2.60 > EER > 2.40 2.40 > EER > 2.20

F 2.40 > EER > 2.20 2.20 > EER > 2.00

G EER < 2.20 EER < 2.00

Vodom hlađeni rashladni uređaj EER

Klasa Split & multi-split Kompaktna jedinica A EER > 3.60 EER > 4.40

B 3.60 > EER > 3.30 4.40 > EER > 4.10

C 3.30 > EER > 3.10 4.10 > EER > 3.80

D 3.10 > EER > 2.80 3.80 > EER > 3.50

E 2.80 > EER > 2.50 3.50 > EER > 3.20

F 2.50 > EER > 2.20 3.20 > EER > 2.90

G EER < 2.20 EER < 2.90

Prema Pravilniku o EE zgrada, treba računati sa prosječnom efikasnošću od 2.1 (EER) za područje

Crne Gore, dok se kao podatak o EER za trenutno raspoložive uređaje računa sa vrijednostima iz

Tabele XVIII. Potrebno je naglasiti da od pomenutih vrijednosti koje su podijeljene prema klasama

energetske efikasnosti, Pravilnik o EE zgrada preporučuje korišćenje uređaja koje karakterišu

vrijednosti iz neosjenčenih djelova Tabele XVIII.

Podatak o nazivnoj snazi uređaja je podatak koji specificira proizvođač opreme. S druge strane,

mnogo zahtjevniji zadatak je pouzdano odrediti podatak o vremenu rada klima uređaja pod punim

opterećenjem (nh) ili ukupno godišnje vrijeme rada (nsh). Praksa je da se do tog podatka dolazi

mjerenjem u dužem vremenskom periodu ili pomoću anketiranja korisnika uređaja. Međutim, dok


36



rezulati pomenute ankete o vremenu korišćenja klima uređaja u Crnoj Gori ne budu dostupni,

predlaže se korišćenje alternativnih vrijednosti prezentovanih u Tabeli XIX.

Tabela XIX Prosječno godišnje vrijeme rada klima uređaja sa punom snagom u Crnoj Gori nh u [h]

Stambene zgrade Nestambene zgrade

245 510

Vrijednosti iz Tabele XIX izvedene su na osnovu podataka o potrošnji energije u domaćinstvima i

uslužnom sektoru iz Top Down EE indikatora za Crnu Goru, Energetskih bilansa Crne Gore,

statističkih godišnjaka i modela strukture potrošnje koji je za Crnu Goru razvio Energetski Institut

Hrvoje Požar.


Prosječna vrijednost za efikasnost postojećih klima uređaja u Crnoj Gori je preporučena u okviru

Pravilnika o EE zgrada i iznosi 2.1, dok se istim pravilnikom obavezuje upotreba novih uređaja čija

je energetska klasa C ili bolja (Tabela XVIII).

Proračun uštede energije koju donosi jedan zamijenjeni klima uređaj se dobija računanjem sa

vremenom rada pri nazivnom opterećenju (nh) iz Tabele XIX, a uz poznavanje nazivne snage Pfn

koju specificira proizvođač uređaja.

Vijek trajanja klima uređaja (toplotne pumpe) zavisi prije svega od principa rada uređaja, pa se

uzima da je za:

• Sistem vazduh-vazduh – 10 godina,

• Sistem vazduh-voda – 15 godina,

• Sistem zemlja-voda – 20 godina.


Procjena godišnje uštede energije koju može donijeti zamjena jednog uređaja za hlađenje sa

energetski efikasnijim uređajima dostupnim na tržištu, predstavljena je u Tabeli XX. S obzirom da

Pravilnik o EE zgradama obavezuje upotrebu uređaja za hlađenje sa energetskom klasom od C pa

na više, u Tabeli XX su date uštede samo za te slučajeve. Potrebno je naglasiti da je, usljed

nedostatka podataka, za slučaj nestambene zgrade, računato sa uređajem iste snage kao za slučaj

stambene zgrade.


37



Tabela XX Godišnja jedinična ušteda energije zamjenom postojećih klima uređaja

Namjena objekta

Pfn nh EER UFES

PRIJE

POSLIJE

VAZDUH VODA VAZDUH VODA

A B C A B C A B C A B C

kW kWh/god

Stambena zgrada

1.1 245 2.1 3.21 3.01 2.81 3.61 3.31 3.11 44 39 32 54 47 42

Nestambena zgrada

1.1 510 2.1 3.21 3.01 2.81 3.61 3.31 3.11 92 81 67 112 98 87

Na osnovu proračunate očekivane jedinične uštede energije iz Tabele XX, može se proračunati

ukupna ušteda u zavisnosti od željene energetske klase i analiziranog objekta. Koristeći tako

dobijeni podatak o uštedi energije, moguće je izvršiti analizu opravdanosti uključivanja mjere

zamjene uređaja za hlađenje u neki od budućih APEE.


38



INSTALACIJA SISTEMA ZA SOLARNO ZAGRIJAVANJE VODE U STAMBENIM I NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Procjena uštede energije usljed ugradnje solarnih sistema za zagrijavanje vode zasniva se na

poznatoj očekivanoj jediničnoj uštedi po m2 instalisanog solarnog panela i efikasnosti postojećih

uređaja za zagrijavanje vode. Energija po jedinici površine panela predstavlja toplotnu energiju

koju solarni panel proizvodi (a koja se ulaže da bi se obezbijedila željena količina tople vode).

Relacija kojom se procjenjuje jedinična ušteda energije je:

2

_

[ / / ]postojeće stanje

USAVEUFES kWh m god

η= , (11)

gdje je,

USAVE – prosječna godišnja ušteda po m2 instaliranog solarnog panela,

η - stepen iskorišćenja psotojećih sistema za zagrijavanje vode.

Ukupna godišnja ušteda energije dobija se množenjem jedinične uštede sa ukupnom površinom

instalisanih panela.


U Crnoj Gori je u okviru projekta MONTESOL planirana instalacija 1000 sistema za solarno

zagrijavanje vode. Odobreni su krediti sa kamatom 0% za stambene objekte. Projekat je započeo

2011. godine, dok se njegov pravi efekat očekuje tokom 2012. godine. Ovdje će biti procijenjena

očekivana godišnja ušteda energije.


Potrebne vrijednosti parametara iz relacije (11) su stepen iskorišćenja postojećih sistema za

zagrijavanje vode, a oni su, u zavisnosti od tipa, prezentirani u tabelama III-V, dok se Pravilnikom o

EE zgrada preporučuje korišćenje opšteg pokazatelja efikasnosti na nivou Crne Gore od 0.66.

Procijenjena ušteda po m2 instalisanog panela koju donosi instalacija solarnih sistema za

zagrijavanje vode varira u zavisnosti od tipa uređaja, lokacije njegove ugradnje kao i potreba za

toplom vodom u zavisnosti od namjene objekta. Prema Studiji o izvodljivosti finansijskog


39



mehanizma za promociju SWH sistema u Crnoj Gori, procjenjuje se godišnja ušteda energije od

približno 640 kWh/m2 za pločaste solarne panele za područje Podgorice (200l je procijenjena

dnevna potreba za sanitarnom toplom vodom). S obzirom da primorje (reprezentovano sa

mjernim podacima za Bar), prema Studiji o potencijalu obnovljive energije u Crnoj Gori,

karakteriše nešto veće sunčevo zračenje po jedinici površine, može se računati sa godišnjom

uštedom energije do 700 kWh/m2, dok za sjever (mjernim podacima predstavljen sa opštinom

Žabljak) usljed manjeg prosječnog sunčevog zračenja po jedinici površine treba računati sa

uštedom od približno 500 kWh/m2.

Pored pločastih SWH kolektora postoje i kolektori sa vakuumskim cijevima. Njih pored veće

efikasnosti karakteriše i veća investicija. Njihova primjena nije analizirana u okviru pomenute

studije o promociji SWH sistema, ali se prema iskustvima iz EU i okruženja može računati sa

približno 20% većom uštedom energije nego kod pločastih kolektora (Tabela XXI).

Tabela XXI Prosječna godišnja ušteda toplotne energije (USAVE) po jedinici površine u KWh/m2

Regija CG Pločasti kolektori Kolektori sa vakuumskim cijevima

Primorje (Bar) 700 840

Centralna regija (Podgorica) 640 770

Sjever (Žabljak) 500 600


Pravilnikom o EE zgrada je predložena vrijednost prosječnog stepena iskorišćenja postojećih

sistema za pripremu sanitarne tople vode u Crnoj Gori, i on iznosi 0.66. Ukoliko se proračun radi

za konkretan objekat, umjesto pomenute vrijednosti treba koristiti stvarnu vrijednost stepena

iskorišćenja za posmatrani objekat, tj. za pripadajući sistem za pripremu STV.

Vrijednost USAVE iz relacije (11), uzima se iz Tabele XXI u skladu sa lokacijom analiziranog objekta

i tipom ugrađenog SWH sistema. Očekivani vijek trajanja SWH sistema je 20 godina.


Ministarstvo ekonomije Crne Gore u saradnji sa partnerima - Programom životne sredine pri

Ujedinjenim nacijama (UNEP) i italijanskim Ministarstvom životne sredine, kopna i mora (IMELS)

implementira projekat MONTESOL, koji ima za cilj uspostavljanje atraktivnog i održivog

finansijskog mehanizma za obezbjeđivanje kredita za domaćinstva za ugradnju solarnih kolektora.

Za potrebe MONTESOL projekta predviđena su sredstva u visini od 1 milion USD, koja su

predviđena za implementaciju i subvencioniranje kamatne stope kod komercijalnih banaka.

Ciljevi ovog projekta su smanjivanje kamatnih stopa za korisnike solarnih sistema, obezbjeđivanje

učešča finansijskih institucija tako što bi se smanjio rizik pri ulasku u novi segment na tržištu,


40



pružanje podrške razvoju partnerstava između komercijalnih banaka i dobavljača solarnih

kolektora, kao i doprinos ukupnom smanjenju emisija štetnih gasova ugradnjom solarnih sistema.

Kada je riječ o krajnjem korisniku, tj. korisniku kredita, cilj projekta je da se domaćinstvima u Crnoj

Gori ponudi prilika da ostvare ekonomsku i energetsku uštedu korišćenjem solarnih kolektora za

grijanje sanitarne vode, koji bi se kupili preko beskamatnog potrošačkog kredita.

Pojedinačni krediti se mogu dobiti u iznosima od 1350.00, 1800.00 ili 2250.00 €, a otplaćuju se u

mjesečnim beskamatnim anuitetima, na period otplate od 3, 5 ili 7 godina.

Subvencija kamate i naknade od strane ME/SEE, kako bi se smanjili finansijski troškovi ovih

kredita, ima za cilj smanjivanje kamatne stope na 0%.

Pojednostavljenje procedura i administrativnih kanala u cilju olakšavanja brze i efikasne

procedure odobravanja i isplate kredita sa solarne kolektore, uključujući i smanjenje naknada za

obradu kredita.

Kvalifikovani distributeri/instalateri solarne opreme obezbjeđuju 7 (sedam) godina garantnog

perioda (osim za garancije od 5 (pet) godina na rezervoar i 10 (deset) godina na kolektor) za

potpun ili djelimičan kvar (osim ako su pitanju neadekvatni uslovi za rad). Distributeri/instalateri

su odgovorni za pružanje usluga održavanja instalisanih sistema tokom i nakon perioda garancije.

Ministarstvo ekonomije deponuje sredstva unaprijed kod banaka partnera u Projektu (NLB

Montenegrobanka i Hypo-Alpe-Adria banka) namijenjena za subvenciju kamatne stope do 0%.

Odobreni iznos kredita, banka će prebaciti na račun distributera/instalatera na bazi dostavljene

profakture/računa. Izabrani kvalifikovani distributeri/instalater solarnih sistema ugrađuju i

održavaju solarne sisteme za kupce. Kupac banci otplaćuje beskamatni kredit u jednakim

mjesečnim ratama.

Prema Studiji izvodljivosti3 koja je prethodila početku projekta, procijenjeno je da će obezbijeđena

sredstva biti dovoljna za instalaciju solarnih kolektora ukupne površine od približno 5000 m2.

Ukupna godišnja ušteda nakon finalizacije projekta procijenjena je na približno 3200 MWh.

Tabela XXII Rezultati projekta MONTESOL

Procijenjena ukupna površina

solarnih kolektora nakon završetka

projekta

Površina trenutno instaliranih

solarnih kolektora

Procijenjeni USAVE u okviru

Studije izvodljivosti

Ušteda energije ostvarena u 2011.

godini

Očekivana godišnja ušteda energije nakon

finalizacije projekta

m2 m

2 kWh/god MWh MWh

5000 82 640 26* 3200

*Računato je sa početkom projekta u drugoj polovini 2011. godine.

Prema podacima o implementaciji projekta MONTESOL, do danas je izvršeno 21 instalacija SWH

sistema za pripremu sanitarne tople vode. Ukupna instalirana površina solarnih kolektora je

3 Feasibility study on financial mechanism for support to the development of solar water heating

installations in Montenegro, BALREP, UNEP, 2010


41



približno 82 m2. Na osnovu relacije (11) proračunata je ušteda energije u 2011 i očekivana

godišnja ušteda energije nakon finalizacije projekta. Tenutni i očekivani rezultati projekta

MONTESOL dati su u okviru Tabele XXII.

S obzirom da je projekat započeo u julu 2011., njegova puna ekspanzija očekuje se tokom 2012.

godine. Ostvarena ušteda energije u 2012. godini (posljednjoj godini APEE) zavisiće od stepena

realizacije projekta.

U cilju kvalitetnijeg monitoringa ušteda energije upotrebom SWH sistema, predlaže se godišnje

anketiranje dobavljača opreme. Koristeći podatke o instalisanim SWH sistemima iz pomenute

ankete, pomoću relacije (11), moguće je odrediti ostvarenu godišnju uštedu energije na nivou

Crne Gore.


42



ZAMJENA ILI NABAVKA NOVIH EFIKASNIJIH KUĆNIH UREĐAJA U STAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Procjena godišnje uštede energije koja se dobija zamjenom ili nabavkom novih, energetski

efikasnijih, uređaja u stambenim zgradama zasniva se na upoređivanju prosječne potrošnje

energije postojećih uređaja i novih uređaja po odgovarajućem tipu uređaja. Preporukama EK je

jedinična ušteda definisana relacijom:

_ _ [ / / ]postojeći uređaj novi uređaj

UFES AEC AEC kWh jedinici god= − , (12)

gdje je,

AECpostojeći_uređaj – prosječna godišnja potrošnja energije (u kWh) postojećih uređaja (za analizirani

tip uređaja) u slučaju zamjene uređaja, odnosno prosječna godišnja potrošnja energije (u kWh)

uređaja raspoloživih na tržištu za slučaj instalacije novih uređaja,

AECnovi_uređaj – prosječna godišnja potrošnja energije novih uređaja (za analizirani tip uređaja) u

kWh.

Ukupna očekivana godišnja ušteda energije se dobija množenjem jedinične godišnje uštede

energije (UFES) sa brojem uređaja koji su zamijenjeni novim, energetski efikasnijim (bolji

energetski razred), odnosno sa brojem novoinstalisanih uređaja za slučaj nabavke novih uređaja.


Donošenjem Pravilnika o EE zgrada kao i promocijom upotrebe energetski efikasnih uređaja u

domaćinstvima, posredno je obuhvaćena i ova mjera. Ovdje će biti definisana jedinična ušteda

energije u zavisnosti od tipa zamijenjenog (instalisanog) uređaja višeg energetskog razreda. Na taj

način će biti omogućena jednostavna procjena uštede energije koju bi na nivou godine

obezbijedila primjena ove mjera u nekom konkretnom obimu.


Razvojem Top-Down indikatora EE za Crnu Goru, analizirana je i prosječna potrošnja po uređaju u

Crnoj Gori. Rezultati pomenute analize su dati u Tabeli XXIII.


43



Tabela XXIII Prosječna godišnja potrošnja električne energije i zastupljenost po tipu uređaja u

Crnoj Gori

Tip uređaja Prosječna godišnja potrošnja (kWh/god) Zastupljenost u CG

Frižider 366 95.6

Zamrzivač 700 73

Mašina za pranje veša 359 79.9

Mašina za pranje suđa 500 3.9

Televizor 200 90.0

Kada je u pitanju nabavka novih uređaja, za evaluaciju relacije (12) potreban podatak je i

prosječna potrošnja uređaja dostupnih na tržištu Crne Gore. Taj podatak je sadržan u okviru

informacije o energetskoj klasi uređaja koji se mogu nabaviti u Crnoj Gori. Slično kao i u okruženju,

i u Crnoj Gori u ponudi su uređaji za domaćinstva energetskog razreda u rasponu od B do A+++.

Kao prosječni energetski razred uređaja na domaćem tržištu može se uzeti energetski razred A, a

u skladu sa njim, dati su i podaci o prosječnoj godišnjoj potrošnji energije u Tabeli XXIV.

Tabela XXIV Prosječna potrošnja električne energije za uređaje trenutno dostupne na tržištu

Tip uređaja Prosječna godišnja potrošnja (kWh/god)

Frižider 240

Zamrzivač 350

Mašina za pranje veša 270

Mašina za pranje suđa 280

Televizor 130

Potrebno je napomenuti da podatak za prosječnu godišnju potrošnju energije za televizor iz

Tabele XXIV odgovara energetskoj klasi B kao trenutno najzastupljenijoj u Crnoj Gori. Razlog za

ovo je taj što obaveza energetskog označavanja televizora počinje od 30.11.2011. (prema Direktivi

2010/30/EU). Usvojene su energetske klase od A do G prema u skladu sa kojima je i definisan

pomenuti podatak za televizore. Od januara 2014., kriterijum se pooštrava i raspon energetskih

klasa je od A+ do F, dok se isto radi i 2017. i 2020. godine sa energetskim klasama od A++ do E, i

od A+++ do D, repektivno.

Energetski najefikasniji uređaji dostupni na tržištu imaju energetski razred A++ i A+++, osim za

televizore kod kojih je trenutno najefikasnije rješenje iz energetskog razreda A, a njihove

prosječne godišnje potrošnje energije su date u Tabeli XXV.


44



Tabela XXV Prosječna godišnja potrošnja energije za energetski efikasne uređaje (najbolje

riješenje)

Tip uređaja Prosječna godišnja potrošnja (kWh/god)

Frižider 155

Zamrzivač 220



Televizor 90

Pored raspoloživih podataka prezentiranih u okviru tabela XXIII-XXV, EK, prema iskustvu iz zemalja

EU, preporučuje i korišćenje tipičnih vrijednosti uštede energije po tipu uređaja koja se ostvaruje

korišćenjem efikasnih rješenja raspoloživih na tržištu (Tabela XXVI).

Tabela XXVI Procijenjena jedinična ušteda energije po tipu uređaja

Tip uređaja Jedinična ušteda energije (kWh)

Frižider 67

Zamrzivač 71

Kombinovani frižider - zamrzivač 69



Množeći jediničnu uštedu energije iz relacije (12) sa statističkim podatkom o broju novih uređaja

analiziranog tipa koji se prodaju u toku posmatrane godine, dolazi se do vrijednosti ukupne

godišnje uštede energije koju ova mjera donosi.


Primjena relacije (12) je jednostavna uz poznavanje godišnje potrošnje energije analiziranog tipa

uređaja za situaciju prije i poslije instalacije novog uređaja. S obzirom da postoje dvije varijante

ove mjere (zamjena starih i instalacija novih uređaja), potrebno je voditi računa o zamjeni

odgovarajućih vrijednosti iz tabela XXIII-XXV u relaciju (12). Naime, ukoliko se radi o zamjeni

postojećih uređaja sa energetski efikasnijim onda se vrijednost za AECpostojeći_uređaj uzima iz Tabele

XXIII za analizirani tip uređaja. S druge strane, ukoliko se radi samo o instalaciji novog uređaja,

onda se za AECpostojeći_uređaj uzima vrijednost iz Tabele XXIV. U oba slučaja se za AECnovi_uređaj uzima

vrijednost prezentovana u okviru Tabele XXV.

Vijek trajanja prema tipu uređaja je:

• Frižider i zamrzivač – 15 godina,

• Mašina za pranje veša i mašina za pranje suđa – 12 godina,


45



• Televizor – 5 godina.


Procjena uštede energije usljed mjere zamjene ili instalacije novih energetski efikasnih kućnih

uređaja prevashodno zavisi od kvaliteta praćenja prodaje tih uređaja. Najjednostavniji način

praćenja je periodičnim anketiranjem snabdjevača uređajima. S obzirom da takve ankete nisu

sprovođene u Crnoj Gori, u okviru Tabele XXVII data je procjena jedinične godišnje uštede energije

u zavisnosti od tipa uređaja.

Tabela XXVII Jedinična godišnja ušteda energije u zavisnosti od tipa uređaja

Tip uređaja

Prosječna godišnja potrošnja (kWh/god) UFES

PRIJE TRŽIŠTE

ZAMJENA NOVO TRŽIŠNI PROSJEK NAJBOLJE NA TRŽIŠTU

Frižider 366 240 155 126 85

Zamrzivač 700 350 220 350 130

Mašina za pranje veša 359 270 210 89 60

Mašina za pranje suđa 500 280 250 220 30

Televizor 200 130 90 70 40

Prema Top-Down indikatorima EE za Crnu Goru, u odnosu na 2009., u 2010. godini došlo je do

porasta broja svih kućnih uređaja navedenih u Tabeli XXVII. Ukoliko se pretpostavi isti trend rasta i

u 2011. i 2012., prirast broja uređaja biće prema podacima prezentovanim u Tabeli XXVIII.

Tabela XXVIII Projekcija broja novih uređaja u Crnoj Gori

Tip uređaja 2010. 2011. 2012.

Frižider 4780 4911 5046

Zamrzivač 18247 20722 23533

Mašina za pranje veša 3997 4106 4219

Mašina za pranje suđa 193 199 204

Televizor 4500 4624 4751

Uzimajući u obzir podatke prezentovane u tabelama XXVII i XXVIII, moguće je proračunati ukupnu

uštedu energije u periodu za koji važi APEE.

Tabela XXIX Ukupna ušteda energije (kWh) za period važenja APEE

Tip uređaja 2010 - 2012

Frižider 1699830

Zamrzivač 10485150



Televizor 753120


46



Potrebno je naglasiti da se radi samo o projekciji zasnovanoj na podacima definisanim u okviru

Top-Down indikatora. Za precizniju analizu ušteda potrebno je sprovesti anketu kod snabdjevača

kućnim uređajima za sve analizirane godine. Takođe, ušteda energije je računata samo za slučaj

nabavke novih uređaja, dok slučaj zamjene uređaja nije tretiran usljed nedostatka potrebnih

podataka. Pouzdana informacija o broju, tipu i namjeni uređaja je neophodna za kvalitetnu

procjenu uštede energije.


47



ZAMJENA ILI INSTALACIJA EFIKASNIH SIJALICA U STAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Mjera koja je prepoznata kao najjednostavnija za realizaciju zbog relativno niske početne

investicije, a višestruko potvrđenim uštedama je zamjena ili instalacija energetski efikasnih sijalica

u domaćinstvima. Procjena uštede energije koja se ostvaruje primjenom ove mjere se vrši pomoću

relacije:

_ _( )[ / / ]

1000

postojeće sijalice nove sijalice h repP P n F

UFES kWh sijalica god− ⋅ ⋅

= , (13)

gdje je,

Ppostojeće_sijalice – prosječna snaga za postojeće sijalice u stambenim zgradama u Crnoj Gori u [ W ] u

slučaju analize zamjene sijalica, odnosno prosječna snaga sijalica trenutno dostupnih na tržištu u

slučaju analize nove instalacije sijalica,

Pnove_sijalice – prosječna snaga za nove sijalice u stambenim zgradama u Crnoj Gori u [ W ],

nh – prosječno godišnje vrijeme rada u [ h ],

Frep – koeficijent sa kojim se množi broj prodatih sijalica kako bi se uzelo u obzir da sve prodate

sijalice neće odmah zamijeniti postojeće neergetski neefikasne sijalice.

Ukupna godišnja ušteda energije koja se ostvaruje ovom mjerom, dobija se množenjem jedinične

uštede energije sa brojem prodatih sijalica.


Ova mjera je bila predmet više aktivnosti i projekata promocije energetske efikasnosti u Crnoj

Gori. Ovdje će biti izvršena analiza dostupnih statističkih podataka, kao i na osnovu njih, prikazana

procjena godišnje uštede energije po zamijenjenoj i instalisanoj sijalici. Takođe, biće dat prikaz

rezultata sprovedenih projekata promocije upotrebe efikasnih sijalica u domaćinstvima.


Usljed nedostupnosti podataka o broju i tipu sijalica u upotrebi u Crnoj Gori, za precizniju

upotrebu relacije (13) predlaže se prethodno sprovođenje ankete kod stambenih objekata radi

utvrđivanja prosječne snage i tipa sijalica u upotrebi. Takođe, potrebno je sprovesti anketu

snabdjevača sijalicama kako bi se utvrdio tip i prosječna snaga sijalica trenutno raspoloživih na

tržištu.


48



U nedostatku pouzdanih statističkih podataka, EK preporučuje da se računa sa jediničnom

godišnjom uštedom energije od 47 kWh za slučaj zamjene tradicionalne inkandescentne sijalice

(sa užarenom niti od volframa ili tungstena) kompaktnom fluorescentnom sijalicom (CPF). Takođe,

preporučuje se računanje sa godišnjim vremenom rada od 1000h.

Ukoliko su dostupni podaci o prosječnoj snazi (Ppostojeće_sijalice) inkandescentne sijalice, snaga

(Pnove_sijalice) njene zamjene (za isti svjetlosni tok) može se izabrati iz Tabele XXX.

Tabela XXX Prosječne snage klasičnih i CPF sijalica za isti svjetlosni tok (W)

Klasične sijalice sa užarenom niti Kompaktne fluor. sijalice

25 5

40 7

60 10-11

75 14-15

100 18-21

120 22-24

150 30


Dok se ne bude raspolagalo podacima o zastupljenosti sijalica (s aspekta tipa i snage) u stambenim

objektima i na tržištu u Crnoj Gori, za procjenu godišnje uštede energije predlaže se korišćenje

procijenjene godišnje uštede energije po zamijenjenoj sijalici od 47 kWh, koju je predložila EK.

Množenjem ove vrijednosti sa brojem zamijenjenih sijalica dobija se ukupna godišnja ušteda

energije koju mjera zamjene klasičnih sijalica može obezbijediti. Potrebno je uzeti u obzir da je

prosječan vijek trajanja efikasne sijalice 6000 sati, odnosno 6 godina.


Unaprjeđenje efikasnosti osvjetljenja je prepoznato kao važno polje djelovanja na putu ukupnog

unaprjeđenja energetske efikasnosti. S tim u vezi, Ministarstvo ekonomije (tj. SEE) je preduzelo

više aktivnosti.

U organizaciji Ministarstva ekonomije i Njemačkog društva za međunarodnu saradnju (GIZ) u

Podgorici je održana konferencija o energetski efikasnom osvjetljenju. Konferencija koja se bavi

specifičnom tematikom kao što je kvalitet rasvjete uz racionalno potrošnju energije održava se po

prvi put i u Crnoj Gori i u regionu.

Ovu konferenciju karakterisalo je veliko interesovanje domaće stručne javnosti koje je nadmašilo

očekivanja organizatora konferencije. Konferenciji je prisustvovalo oko 150 predstavnika privatnih

firmi, državnih instutucija, univerziteta, studenata itd. što je jasan pokazatelj potrebe domaćih


49



stručnjaka za dobijanjem novih saznanja, ostvarivanjem novih kontakata u ovoj oblasti i uopšte

narasle potrebe da se ovoj temi posveti veća pažnja nego što je to do sada bio slučaj.

Sektor za energetsku efikasnost, Ministarstva ekonomije je, u martu 2011. godine, pokrenuo

promotivnu akciju podjele štednih sijalica i brošura građanima. Građanima se dijele štedne sijalice

snage 20 W koje efikasno mogu da zamijene klasične sijalice snage 100 W, pri čemu imaju deset

puta duži vijek trajanja. U akciji je podijeljeno 4850 sijalica. Ako se zna da je, za ovu akciju,

prosječna ušteda po sijalici 80 kWh (Tabela XXXI), onda je ukupna ušteda energije za period

važenja APEE 582000 kWh. Potrebno je naglasiti da se sa uštedom energije prema ovoj akciji može

račuanati samo u drugoj polovini 2011 i cijeloj 2012. godini.

Tabela XXXI Prosječna godišnja ušteda energije po sijalici

nh SNAGA UFES

PRIJE POSLIJE kWh/god.

1000 100 20 80

S obzirom na nedostatak podataka o prodaji energetski efiksanih sijalica, nije moguće napraviti

pouzdanu procjenu uštede energije zamjenom klasičnih sijalica novim, energetski efikasnijim. S

tim u vezi, u cilju omogućavanja procjene uštede energije, potrebno je izvršiti pouzdan monitoring

raspodjele sijalica po domaćinstvima putem anketiranja.


50



ZAMJENA ILI POBOLJŠANJE SISTEMA RASVJETE ILI NJEGOVIH KOMPONENTI U NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Za razliku od stambenih objekata gdje je značajan prostor za uštedu energije (koja se troši za

osvjetljenje) prepoznat u dominantnoj upotrebi energetski neefikasnog tipa sijalica, kod

nestambenih objekata je taj prostor proširen i na režim rada, regulaciju nivoa osvjetljenja i

efikasnost komponenti sistema rasvjete. Uzimajući to u obzir EK preporučuje proračun jedinične

uštede energije prema:

( ) ( ) ( )

( )

, , , , , , , ,1 1

1

,1000

[ / / ], 1 ,

efstNN

st l st l st b st b st ef l ef l ef b ef b ef D ii ii i

ef st c

H N P N P H N P N P F

UFES

UFES kWh jedinica god H H F

= =

⋅ ⋅ + ⋅ − ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ −

=

= = ⋅ −

∑ ∑ (14)

gdje je,

Hst – broj sati rada u toku godine sa standardnom strategijom upravljanja,

Nl,st – broj standardnih sijalica,

Pl,st – efektivna snaga (ne nazivna) koju troši standardna sijalica,

Nb,st – broj standardnih prigušnica,

Pb,st – snaga koju troši standardna prigušnica,

Hef – broj sati rada u toku godine sa efikasnom strategijom upravljanja,

Nl,ef – broj efikasnih sijalica,

Pl,ef – efektivna snaga (ne nazivna) koju troši efikasna sijalica,

Nb,ef – broj efikasnih prigušnica,

Pb,ef – snaga koju troši efikasna prigušnica,

FD – faktor koji uračunava efekat balasta sa regulacijom nivoa osvjetljenja (FD = 0 ako nema

regulacije, inače FD ≤ 1),

Fc – faktor koji uzima u obzir strategiju upravljanja ( 0 ≤ Fc ≤ 1).

Iz relacije (14) može se uočiti da je ukupna angažovana snaga posmatranog sistema osvjetljenja

(svjetiljke sa svim njenim komponentama) predstavljena kao suma snaga angažovanih u svim

sijalicama i svim prigušnicama. Ove komponente sistema osvjetljenja su prepoznate kao

komponente sa najvećom potrošnjom energije što je uslovilo i razdvajanje njihovog doprinosa u

potrošnji u okviru relacije.


51



Pored snage osnovnih komponenti sistema rasvjete, relacija (14) uzima u obzir i način upravljanja

definisan odabirom parametra Fc. Njegova vrijednost se uzima iz intervala [0,1], gdje vrijednost 0

odgovara situaciji kada ne postoji napredak u efikasnosti načina upravljanja, tj. smanjenja

godišnjeg vremena rada sistema rasvjete.

Relacija (14) ostavlja mogućnost analizu ugradnje regulacije nivoa osvjetljenja (dimovanje)

predstavljenu parametrom FD. Njegova vrijednost se bira iz intervala [0,1], gdje se vrijednost 0

uzima u slučaju kada ne postoji regulacija.

Ukupna godišnja ušteda energije dobija se množenjem jedinične uštede energije iz relacije (14) sa

brojem zamijenjenih ili novoinstalisanih sistema rasvjete ukoliko se radi o istom tipu sistema,

odnosno sabiranjem svih jediničnih ušteda za različite sisteme rasvjete. Ova mjera se može

primijeniti na nivou dijela ili cijelog nestambenog objekta, kao i za grupu objekata koji su

obuhvaćeni mjerom.

U slučaju nedostupnosti podataka potrebnih za relaciju (14), EK predlaže i opštiji pristup za

proračun jedinične uštede energije zamjenom starih sistema rasvjete ili nove instalacije efikasnijih

sistema rasvjete:

_ _[ / / ]

1000

ini h ini new h newP n P n

UFES kWh jedinica god⋅ − ⋅

= (15)

gdje je,

Pini – instalisana snaga sistema rasvjete prije primjene mjere u [ W ],

nh_ini – broj radnih sati prije primjene mjere,

Pnew – instalisana snaga sistema rasvjete nakon primjene mjere u [ W ],

nh_new – broj radnih sati nakon primjene mjere.

Uočava se sličnost relacije (15) sa načinom određivanja jedinične uštede energije koji se za

stambene objekte proračunava prema relaciji (13). Osnovni pristup je isti, a to je upoređivanje

instalisane snage sistema rasvjete prije i poslije zamjene (nove instalacije). Razlika je ta što se

relacijom (15) kroz parametre nh_ini i nh_new uračunava i ušteda koja se ostvaruje efikasnijim

upravljanjem rasvjetom u nestambenim zgradama. Ukupna ušteda energije dobija se množenjem

jedinične godišnje uštede energije po sistemu rasvjete sa brojem zamijenjenih (instalisanih)

sistema rasvjete.

Dok relacije (14) i (15) najbolju primjenu imaju na konkretnim objektima za koje se raspolaže sa

potrebnim informacijama za primjenu pomenutih relacija, za neku generalniju procjenu EK

predlaže korišćenje relacije:

_ _ 2[ / / / ]1000

ini h ini new h newp n p n

UFES kWh m jedinica god⋅ − ⋅

= , (16)

gdje je,


52



pini – postojeća raspodjela snage rasvjete po jedinici površine [ W/m2 ],

nh_ini – broj radnih sati prije primjene mjere,

pnew – raspodjela snage rasvjete po jedinici površine [ W/m2 ] nakon primjene mjere,

nh_new – broj radnih sati nakon primjene mjere.

Podatak o prosječnoj raspodjeli snage rasvjete po jedinici površine (gustina snage) je podatak koji

statistički može da predstavlja generalnu karakteristiku nestambenih objekata određene

namjene. S tim u vezi, koristeći relaciju (16) može se proračunati godišnja ušteda energije po

jedinici površine (UFES). Ukupna ušteda dobija se množeći UFES sa površinom na kojoj je došlo do

poboljšanja sistema rasvjete, a onda sumirajući tako dobijene uštede za svaki od zamijenjenih

(instalisanih) sistema rasvjete.


Iako mjera zamjene sistema rasvjete u nestambenim zgradama nije posebno adresirana u okviru

APEE, ovdje će biti prezentovan način procjene očekivane jedinične godišnje uštede energije. Ta

vrijednost se kasnije može iskoristiti za procjenu mjere konkretnog obima.


Uzimajući u obzir dostupnost podataka u Crnoj Gori, kao i što jednostavniju primjenu

metodologije, predlaže sekorišćenje relacije (15) za procjenu uštede energije koja se ostvaruje

zamjenom sistema rasvjete. Potrebni podaci su snaga svjetiljke (zbir snage sijalica i prigušnica)

prije (Pini) i poslije (Pnew) primjene mjere. Takođe, potreban je podatak o vremenskom angažovanju

rasvjete prije (nh_ini) i nakon (nh_new) primjene mjere. EK daje preporuke o jediničnoj uštedi energije

za tipske mjere zamjene sistema rasvjete (Tabela XXXII):

• Zamjena sijalica sa užarenom niti fluo cijevima (CFL),

• Zamjena T8 fluo cijevi T5 fluo cijevima,

• Zamjena elektromagnetnih prigušnica elektroničkim,

• Efikasnije upravljanje osvjetljenjem usljed ugradnje senzora zauzetosti prostorija.

Tabela XXXII Preporučene vrijednosti za jediničnu uštedu energije

Vrsta mjere Procijenjena jedinična godišnja ušteda energije (kWh)

Klasične sijalice – fluo cijevi 118

T8 fluo cijevi – T5 fluo cijevi 22.5

EM prigušnica – elektronička prigušnica 15


53



S obzirom da su uštede energije preporučene od strane EK izvedene na osnovu pretpostavke o

srednjem godišnjem vremenu rada datom u okviru Tabele XXXIII, u cilju omogućavanja primjene i

za drugačije režime rada, vrijednosti iz Tabele XXXII je potrebno normirati prema relaciji:

2500

h

norm

nUFES UFES= , (17)

gdje je,

UFES – jedinična godišnja ušteda energije iz Tabele XVII,

UFESnorm – normirana jedinična godišnja ušteda energije,

nh – godišnje vrijeme rada karakteristično za Crnu Goru i za namjenu objekta.

Kada je u pitanju mjera upravljanja rasvjetom upotrebom senzora zauzetosti prostorija,

preporučuje se računanje sa smanjenjem vremena rada rasvjete (nh_new) do 20% u odnosu na nh_ini.

Tabela XXXIII Preporučeno godišnje vrijeme rada rasvjete prema namjeni objekta

Namjena objekta Godišnje vrijeme rada rasvjete (h)

Poslovne zgrade (kancelarijski prostor) 2500

Komercijalne zgrade 4000

Bolnice 5000


Nedostatak zvaničnih podataka o strukturi rasvjetnih sistema u upotrebi u Crnoj Gori, za procjenu

očekivane godišnje uštede energije preporučuje se korišćenje već proračunatih jediničnih

godišnjih ušteda energije prezentovanih u Tabeli XXXII. Ukupna godišnja ušteda energije dobija se

množenjem tih vrijednosti sa brojem zamijenjenih rasvjetnih sistema.

Vijek trajanja sistema rasvjete sa prigušnicom je 15 godina, a kompaktnih fluorescentnih sijalica

6000 sati, odnosno 6 godina.


Iako se principski proračun uštede enrgije prema relacijama (14) - (16) može izvršiti za svaki

objekat, obezbijediti potrebne podatke za to može predstavljati problem usljed raznovrsnosti

namjene nestambenih zgrada. S obzirom da podaci potrebni za procjenu ove mjere nisu trenutno

dostupni u Crnoj Gori, a i znajući da ova mjera nije direktno obuhvaćena sa APEE, ovdje nije bilo

moguće izvršiti procjenu uštede energije koju ova mjera može obezbijediti.

Okvirna procjena uštede može se dobiti korišćenjem podataka iz Tabele XXXII, usvajajući neki

konkretan broj sijalica za neku tipsku nestambenu zgradu određene namjene. Na primjer, u


54



slučaju zamjene svjetiljke koja ima 4 T8 fluo cijevi i jednu elektromagnetnu prigušnicu sa

svjetiljkom koja ima isti broj T5 fluo cijevi i jednu elektroničku prigušnicu, očekivana prosječna

godišnja ušteda energije je 105 kWh. Uz poznat broj takvih svjetiljki koji će biti zamijenjen,

moguće je proračunati ukupnu godišnju uštedu energije za konkretan objekat.


55



ZAMJENA ILI INSTALACIJA NOVIH KANCELARIJSKIH UREĐAJA U NESTAMBENIM ZGRADAMA

PREPORUKE EU

Procjena uštede energije zamjenom ili instalacijom novih kancelarijskih uređaja, zasnovan je na

razlici u angažovanoj snazi uređaja prije i nakon primjene mjere, kao i režimu i srednjem

godišnjem vremenu rada tih uređaja. Prepoznaju se dva osnovna režima rada: aktivni i pripravni

(stand by). Iako aktivni režim rada karakteriše veća angažovana snaga, ne treba zanemariti

potencijalnu uštedu koja se može dobiti sa još manjom angažovanom snagom u pripravnom

režimu rada. Razlog tome je značajno vrijeme koje uređaji provedu u pripravnosti. S tim u vezi,

odvojeno se razmatra doprinos podizanja efikasnosti kancelarijskih uređaja u aktivnom i režimu

pripravnosti. Preporučena relacija za proračun godišnje uštede energije u aktivnom režimu rada

je:

( )_ _

[ / / ],1000

prosjek najbolje na tržištu arPA PA h

UFES kWh jedinica god− ⋅

= (18)

PAprosjek – snaga prosječnog uređaja dostupnog na tržištu u aktivnom režimu rada u [ W ],

PAnajbolje_na_tržištu – snaga najefikasnijeg uređaja dostupnog na tržištu u aktivnom režimu rada u [ W

],

har – godišnje vrijeme rada u aktivnom režimu rada [ h ].

Procjena jedinične godišnje uštede energije u režimu pripravnosti je:

( )_ _

[ / / ]1000

prosjek najbolje na tržištu srPS PS h

UFES kWh jedinica god− ⋅

= , (19)

gdje je,

PSprosjek – snaga prosječnog uređaja dostupnog na tržištu u stand by režimu rada u [ W ],

PSnajbolje_na_tržištu – snaga najefikasnijeg uređaja dostupnog na tržištu u stand by režimu rada u [ W ],

Hsr – godišnje vrijeme rada u stand by režimu rada [ h ].

Pored prepoznatog potencijala uštede upotrebom uređaja koji angažuju manju snagu u aktivnom i

režimu rada pripravnosti, EK predlaže i relaciju koja, uzima u obzir i način na koji se uređaji koriste.

To se postiže kombinovanjem relacija (18) i (19) i razdvajanjem prosječnih godišnjih vremena rada

za situacije prije i nakon primjene mjere kao što je urađeno u relaciji:

( ) ( )

[ / / ]1000

ar sr ar srstaro novoPA h PS h PA h PS h

UFES kWh jedinica god⋅ + ⋅ − ⋅ + ⋅

= . (20)

gdje je,


56



(PA⋅har + PS⋅hsr)staro – ukupna jedinična potrošnja uređaja prije primjene mjere u [ Wh ],

(PA⋅har + PS⋅hsr)novo – ukupna jedinična potrošnja uređaja nakon primjene mjere u [ Wh ].

Svi parametri iz relacije (20) su već objašnjeni u okviru relacija (18) i (19). Ukoliko se želi analizirati

samo ušteda usljed efikasnijeg upravljanja, onda se u okviru relacije (20) samo mijenjaju

vrijednosti za har i hsr za situaciju prije i nakon primjene mjere. Vrijednosti o snagama uređaja u

aktivnom i režimu rada pripravnosti ostaju iste za situaciju prije i nakon primjene mjere.

Ukupna ušteda energije dobija se sabiranjem jediničnih ušteda energije svakog uređaja

obuhvaćenog ovom mjerom. Potrebno je naglasiti da se za slučaj zamjene uređaja kao podatak za

snage u svim režimima koristi prosječna vrijednost uređaja u upotrebi, dok se za slučaj instalacije

novih uređaja koristi prosječna vrijednost snage uređaja dostupnih na tržištu.


Unaprjeđivanje energetske efikasnosti kancelarijskih uređaja nije definisano kao mjera u okviru

APEE, pa će ovdje prikazan samo potencijal te mjere omogućavanjem proračuna jedinične

godišnje uštede energije. Dobijena vrijednost može se iskoristiti za procjenu ukupne godišnje

uštede energije za definisani obim primijenjene mjere.


Najčešće razmatrani kancelarijski uređaji su desktop računari i njihovi monitori, kao i prenosni

računari. S tim u vezi EK preporučuje godišnje vrijednosti ušteda energije koje se mogu očekivati

zamjenom opreme trenutno u upotrebi najsavremenijom opremom raspoloživom na tržištu. U

Tabeli XXXIV dati su podaci potrebni za primjenu relacija (18)-(20).

Tabela XXXIV Prosječna snaga i vrijeme rada po režimima za kancelarijsku opremu (EMEES

projekat)

Vrsta uređaja

Prosječna snaga (W) Prosječno godišnje vrijeme rada (h)

aktivni režim pripravni režim aktivni režim pripravni režim

PS* EE** PS EE

Desktop računar 78.2 23.0 4.0 2.2 2279 3196

Prenosni računar 32.0 6.8 3.0 0.5 2613 2995

Monitor CRT 69.5 51.7 6.3 0.6 2586 3798

Monitor LCD 31.4 17.1 2.3 0.4 2586 3798 *PS – postojeće stanje; **EE – najefikasniji uređaji dostupni na tržištu.

Ukupna ušteda energije se dobija množenjem podatka o jediničnoj godišnjoj uštedi iz Tabele

XXXIV brojem zamijenjenih komponenti.


57




Najbolja primjena relacija (18)-(20) podrazumijeva postojanje podataka o trenutnoj strukturi

potrošnje energije kancelarijskih uređaja u Crnoj Gori. S obzirom da takvi podaci trenutno nisu

dostupni, za generalnu procjenu uštede koja se ostvaruje zamjenom kancelarijske opreme

potrebno je koristiti podatke preporučene projektom EMEEES, a koji su dati u Tabeli XXXIV. Za

precizniju procjenu uštede potrebno je prethodno sprovesti anketu, koja bi kao rezultat dala

prosječne vrijednosti snaga po vrsti uređaja, kao i prosječno vrijeme rada po režimima.

Vijek trajanja kancelarijskih uređaja se procijenjuje na približno 3 godine.


U okviru APEE je predviđena mjera koja promoviše energetsku efikasnost prilikom sprovođenja

javnih nabavki. Kako nisu definisani konkretni (obavezujući) postupci za primjenu ovog

kriterijuma, a nije vršen ni monitoring prilikom sprovođenja javnih nabavki, nije bilo moguće

procijeniti kolika je ušteda energije ostvarena i kolika se očekuje.

Međutim, prema podacima navedenim u okviru Tabele XXXIV, moguće je odrediti godišnju uštedu

energije po nabavljenom novom kancelarijskom uređaju. Rezultati su prezentirani u Tabeli XXXV.

Tabela XXXV Prosječna godišnja ušteda energije (kWh) za jedan instalisani kancelarijski uređaj

Tip uređaja UFES

Desktop računar 120

Prenosni računar 58

Monitor CRT 24

Monitor LCD 30

U zavisnosti od broja i tipa nabavljenih novih kancelarijskih uređaja, moguće je procijeniti

očekivanu godišnju uštedu energije koristeći podatak iz Tabele XXXV.


58



ENERGETSKI PREGLEDI

PREPORUKE EU

Energetski pregledi su prvenstveno sredstvo za monitoring potencijala uštede energije primjenom

mjera energetske efikasnosti. Time, sami po sebi, ne donose direktne uštede energije jer je

njihova realizacija uslovljena izvjesnošću finansiranja. Međutim, ukoliko su mjerama EE

predviđene državne subvencije zasnovane na rezultatima sprovedenih energetskih pregleda, onda

se sa velikom izvjesnošću može očekivati i realizacija procijenjenih ušteda. S tim u vezi, u okviru

projekta EMEEES predložena su tri pristupa procjene ušteda energije u zavisnosti od raspoloživih

podataka koje nudi energetski pregled:

1. Prvi nivo: poznati su samo podaci o ukupnoj potrošnji analiziranog objekta (razdvojena je

potrošnja električne energije i toplote i goriva),

2. Drugi nivo: poznat je podatak o procjeni potencijala uštede iz rezultata energetskog

pregleda (slučaj A: podatak o uštedi je poznat na osnovu monitoringa sprovođenja mjere;

slučaj B: podatak o uštedi je preuzet iz procjene urađene u okviru energetskog pregleda),

3. Treći nivo: detaljno praćenje unaprjeđivanja EE prema preporukama iz energetskog

pregleda.

Uočava se da je treći nivo najsloženiji s aspekta zahtijevanih podataka i nije praktičan za primjenu

kada se želi procijeniti generalni doprinos uštedama usljed sprovođenja energetskih pregleda. S

tim u vezi, za generalnu procjenu uzimaju se prva dva pristupa.

Relacija izvedena za slučaj raspoloživog podatka o ukupnoj potrošnji energije je:

, , [ / / ]h f h f el el

UFES DV AC DV AC kWh pregled god= ⋅ + ⋅ , (21)

gdje je,

DVe,f – usvojeni koeficijent uštede na osnovu energetskog pregleda potrošnje toplote i goriva,

ACe,f – prosječna godišnja potrošnja toplote i goriva objekta iz energetskog pregleda u [ kWh ],

DVel – usvojeni koeficijent uštede na osnovu energetskog pregleda potrošnje električne energije,

ACel – prosječna godišnja potrošnja električne energije objekta iz energetskog pregleda u [ kWh ].

Uzimajući u obzir opštost postupka za procjenu uštede energije i jednostavnost primjene, u

slučaju poznavanja potencijala uštede energije, predlaže se korišćenje relacije izvedene na osnovu

pristupa označenog kao nivo 2-b:

, , [ / / ]h f h f el el

UFES DV TSP DV TSP kWh pregled god= ⋅ + ⋅ , (22)

gdje je,


59



DVe,f – stepen implementacije uštede potrošnje toplote i goriva definisane u energetskom

pregledu,

TSPe,f – prosječna godišnja ušteda toplote i goriva definisana energetskim pregledom u [ kWh ],

DVel – stepen implementacije uštede električne energije definisane u energetskom pregledu,

TSPel – prosječna godišnja ušteda električne energije definisana energetskim pregledom u [ kWh ].

Ukupna godišnja ušteda energije usljed sprovođenja energetskih pregleda dobija se sabiranjem

jediničnih ušteda energija proračunatih prema relacijama (21) ili (22) za svaki od sprovedenih

pregleda.


Energetski pregledi su kroz više mjera obuhvaćeni APEE (sektori domaćinstava, usluga i industrije).

Glavna mjera koja ih promoviše su pravilnici o EE zgrada, ali i razni programi podsticajnih mjera za

unaprjeđivanje energetske efikasnosti.


U okviru projekta EMEEES preporučene su vrijednosti parametara potrebnih za primjenu relacija

(21) i (22) u cilju generalne procjene uštede energije koja se može ostvariti po osnovu energetskih

pregleda. Kada je u pitanju relacija (21), potrebne vrijednosti parametara date su u Tabeli XXXVI. S

druge strane, parametri potrebni za primjenu relacije (22), dati su u okviru Tabele XXXVII.

Tabela XXXVI Koeficijent uštede prema preporuci EMEEES – nivo 1

Namjena Koeficijent uštede u prosječnoj godišnjoj potrošnji (%)

Toplota i goriva Električna energija

Javne zgrade* 2 3

Privatne zgrade* 1.5 4

Industrija** 1 2 *

Nisu uključena domaćinstva; ** Ne obuhvata energetski intenzivnu industriju;

Vrijednosti prezentovane u tabelama XXXVI i XXXVII su prilično konzervativne i u zemljama koje su

na početku procesa implementacije mjera energetske efikasnosti mogu da budu i znatno veće.

Ukoliko se raspolaže podacima iz monitoringa implementacije mjera predloženih energetskim

pregledom, onda je za pouzdanu primjenu relacija (21) i (22) potrebno koristiti stvarne podatke za

analizirani objekat.


60



Tabela XXXVII Stepen realizacije potencijala uštede iz en. pregleda prema preporuci EMEEES –

nivo 2b

Namjena Stepen realizacije potencijala uštede iz en. pregleda (%)

Toplota i goriva Električna energija

Javne zgrade* 25 25

Privatne zgrade* 25 25

Industrija** 20 15 *

Nisu uključena domaćinstva; ** Ne obuhvata energetski intenzivnu industriju;


Na početku je potrebno odlučiti koju od dvije ponuđene metode koristiti. Odluka se donosi u

skladu sa raspoloživim podacima. Ako se kao podatak iz energetskog pregleda ima samo ukupna

potrošnja energije (podijeljena na električnu i toplotnu energiju i goriva), onda se uz podatak o

koeficijentu uštede iz Tabele XXXVI, koristeći relaciju (21), dolazi do jedinične godišnje uštede

energije po izvršenom pregledu. Međutim, ako je poznat podatak o procijenjenoj uštedi energije

(podijeljena na električnu i toplotnu energiju i goriva) na osnovu sprovedenog energetskog

pregleda, koristeći relaciju (22) uz parametre iz Tabele XXXVII dobija se jedinična godišnja ušteda

energije po izvršenom pregledu.

Ukupna godišnja ušteda energije dobija se sabiranjem jediničnih ušteda energije za svaki od

izvršenih energetskih pregleda posebno.

Preporuka EMEEES projekta je da je trajanje ušteda energije ostvarenih po osnovu energetskih

pregleda 6 godina za nestambeni sektor, a 8 godina za sektor industrije.


U okviru aktivnosti na unaprjeđenju energetske efikasnosti, prvi energetski pregledi su izvedeni

2009. godine u koordinaciji tada Ministarstva za ekonomski razvoj i Njemačkog društva za

tehničku saradnju (GTZ). Ciljna grupa bile su javne zgrade (bolnice, škole, domovi i zgrade javnih

uprava). Nakon obuke lokalnog kadra, izvršeno je 26 energetskih pregleda zgrada širom Crne

Gore.

Pored toga, GTZ je u okviru projekta Energetska efikasnost u Crnoj Gori, angažovala eksperte za

tehnički monitoring i evaluaciju energetske potrošnje odabranih 8 objekata u Crnoj Gori prije nego

se primijene mjere za unaprjeđivanje energetske efikasnosti. Projekat je podrazumijevao praćenje

zimske grejne sezone 2009/10 kao energetski najintenzivnije za posmatrane objekte, a time i

najpogodnije za praćenje efekata mjera energetske efikasnosti.


61



Tokom 2010. i 2011., Ministarstvo ekonomije je organizovalo niz energetskih pregleda, gdje je

akcenat bio na monitoringu strukture potrošnje, ali i na isticanju potencijalnih mjera za uštedu

energije.

U 2011. godini je, u saradnji Ministarstva ekonomije – SEE, GiZ, Mašinskog i Arhitektonskog

fakulteta, uspješno organizovan kurs za inženjere koji će se baviti problematikom energetske

efikasnosti. Cilj kursa je bio stvaranje kadra koji bi uspješno vršio energetske preglede prema

tačno utvrđenoj metodologiji. Time bi se podigao nivo pouzdanosti praćenja postojećeg stanja

energetske efikasnosti, a postavila bi se i bolja osnova za planiranje budućih mjera EE.

S obzirom da ne raspolažemo podacima iz praćenja energetske potrošnje nakon implementacije

mjera predloženih energetskim pregledima, u Tabeli XXXVIII su date procjene ušteda na bazi

podataka o potrošnji i strukturi potrošnje energije iz energetskih pregleda, tj. na osnovu relacije

(21).

Tabela XXXVIII Pregled ušteda energije (kWh) definisanih na osnovu zaključaka iz energetskih

pregleda

Broj energetskih pregleda

Period 2010. 2011. 2012. Ukupno

42 2009.-2011. 540233 762349 823360 2125941

Nakon uspostavljanja standardne procedure za praćenje implementacije mjera energetske

efikasnosti (koje proizilaze iz energetskih pregleda), biće moguće izvršiti preciznu evaluaciju

uštede energije koju predložene mjere donose. Ovo će biti postignuto usvajanjem Pravilnika o EE

zgrada i pratećih dokumenata.


62



UKUPNE UŠTEDE ENERGIJE KOJE SU IZAZVANE MJERAMA IZ PRVOG AKCIONOG PLANA EE

Sumiranjem ušteda energije po mjerama, dolazi se do ukupne uštede energije u periodu važenja

APEE. Ušteda energije, kao i odgovarajuće smanjenje emisije CO2 prezentovano je u Tabeli XXXIX.

Tabela XXXIX Ukupna ušteda energije

Mjera EE

Ukupna ušteda energije 2010.-2012.

Smanjenje emisije CO2

MWh tCO2

Usvajanje tehničkih propisa u zgradarstvu 15780 180844

Promocija SWH sistema 1626 1863

Energy labeling kućnih uređaja 13966 16005

Zamjena sijalica 582 667

Energetski pregledi 2126 24364

UKUPNO (MWh) 34080 390564

Iz Tabele XXXIX uočava se da najveći udio u ukupnoj uštedi energije ima mjera usvajanja tehničkih

propisa u zgradarstvu (Pravilnik o EE zgrada). Potrebno je naglasiti da usljed nedostatka podataka

o stopi izgradnje nestambenih zgrada nije bilo moguće procijeniti odgovarajuću uštedu, pa time

ona i nije uvrštena u Tabelu XXXIX.

Dinamika realizacije projekta MONTESOL će dominantno uticati na nivo ušteda koje donosi mjera

zamjene standardnih sistema za pripremu STV sa SWH sistemima. U cilju proračuna uštede

energije u 2012. godini, ovdje je pretpostavljena ravnomjerna realizacija projekta MONTESOL do

njegove finalizacije zaključno sa krajem 2012. godine. U slučaju značajnijeg odstupanja od

pretpostavljene dinamike, potrebno je na odgovarajući način korigovati procijenjenu uštedu

energije.

Kada su u pitanju mjere zamjene kućnih uređaja i sijalica sa energetski efikasnim riješenjima na

tržištu, od najveće je važnosti pouzdan podatak o broju prodatih novih uređaja i sijalica, kao i

njihovom tipu (energetskoj klasi). To se može postići periodičnim anketiranjem snabdjevača

zasnovanom na usvojenom standardnom anketnom formularu, koji ne bi bio zahtjevan (tehnički i

vremenski) za popunjavanje.

Monitoringom primjene mjera zasnovanih na rezultatima energetskih pregleda dolazi se do

preciznih informacija o nivou ušteda energije. S tim u vezi, radi efikasnijeg praćenja ukupnih

4 S obzirom da u proračunu uštede energije nije bilo moguće razdvojiti uštedu toplotne od električne

energije, smanjenje emisija CO2 je računato sa emisionim faktorom za proizvodnju električne energije. Stvarna ušteda je sigurno veća od prikazane zato što je emisioni faktor za proizvodnju toplotne energije iz fosilnih goriva veći od istog za proizvodnju električne energije u Crnoj Gori.


63



ušteda, neophodno je vršiti mjerenje potrošnje energije nakon primjene mjera predloženih u

okviru energetskih pregleda.


64



ZAKLJUČAK

Predložena metodologija prevazilazi potrebe evaluacije mjera definisanih u prvom Akcionom

planu mjera EE, prije svega jer definiše procjenu mjera koje nisu njime planirane. S druge strane,

metodologija, definišući jediničnu uštedu energije za različite vrste mjera, daje mogućnost

procjene efekata mjera koje još nisu planirane, pa može poslužiti kao praktičan alat za planiranje

mjera koje će biti sastavni dio budućih akcionih planova EE.

Ograničavajući faktori za primjenu metodologije su dostupnost i pouzdanost podataka. U cilju

omogućavanja procjene efekata mjera iz budućih APEE, potrebno je pripremiti strategiju

prikupljanja potrebnih podataka. Prelazno rješenje mogu biti razni vidovi anketiranja

zainteresovanih strana kada je konkretna mjera EE u pitanju, dok je najbolje rješenje snažnija

saradnja sa Statističkim zavodom, kao institucijom koja ima mogućnost da obezbijedi potrebne

podatke sa visokom pouzdanošću.


65



LITERATURA

[ 1. ] Akcioni plan energetske efikasnosti za period 2010-2012, Ministarstvo ekonomije, Crna

Gora, decembar 2010

[ 2. ] Recommendations on measurement and verification methods in the framework of

directive 2006/32/EC on energy end-use efficiency and energy services, European

Commission, Directorate – General for energy, Directorate C, New and renewable sources

of energy, Energy efficiency and innovation, C.4 – Energy efficiency,

[ 3. ] Strategija energetske efikasnosti Crne Gore, Vlada Crne Gore, Ministarstvo za ekonomski

razvoj, 2006

[ 4. ] Statistički godišnjaci 2006-2010, Monstat

[ 5. ] Predlog Pravilnika o EE zgrada, Ministarstvo ekonomije – SEE, 2011.

[ 6. ] Predlog Metodologije proračuna EE karakteristika zgrade, Ministarstvo ekonomije – SEE,

2011.

[ 7. ] Saobraćaj i veze u Crnoj Gori od 2005-2010, Monstat

[ 8. ] Crnogorski standardi za izvore toplote, izolaciju, građevinarstvo

[ 9. ] Jugoslovenski standardi za izvore toplote, izolaciju, građevinarstvo

[ 10. ] Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025, Vlada Crne Gore, Ministarstvo za

ekonomski razvoj, 2006

[ 11. ] Energetska politika Crne Gore do 2030, Vlada Crne Gore, Ministarstvo ekonomije, 2011

[ 12. ] Zakon o energetici, Službeni List CG, br. 28/10

[ 13. ] Zakon o energetskoj efikasnosti, Službeni List CG, br. 29/10

[ 14. ] Zakon o ratifikaciji Sporazuma između Evropske zajednice i Republike Crne Gore o

formiranju Energetske zajednice, Službeni list CG, br. 66/06

[ 15. ] Prvi nacionalni izvještaj Crne Gore o klimatskim promjenama prema Okvirnoj konvenciji

Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama (UNFCCC), Vlada Crne Gore, UNDP, 2010

[ 16. ] Measuring and reporting energy savings for the energy services Directive – how it can be

done, Results and recommendations from the EMEEES Project

[ 17. ] Mjerenje i verifikacija ušteda energije primjenom metoda odozdo-prema-gore,

Metodologija i rezultati, 2011

[ 18. ] Serbian BU methodology

[ 19. ] Macedonian BU methodology

[ 20. ] Albanian BU methodology

[ 21. ] BU methodology for Kosovo

Documents

METODOLOGIJA ZA MONITORING I VERIFIKACIJU … BU... · metodologija za monitoring i verifikaciju uŠteda energije ... zamjena ili nova instalacija sistema za zagrijavanje vode u stambenim