Nhữngtấmlòngcaocả

EdmondoDeAmicisHoàngThiếuSơndịch

NhàxuấtbảnHộinhàvăn2000

Nguồn:Tve-4u

Tạoebooklầnđầu:motsachgiaHiệuđínhvàtạoebooklầnhai:Caruri

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Mụclục

MỞĐẦUTHÁNGMƯỜI

NgàykhaitrườngThầygiáomớiMộttainạnCậubéxứCalabriaCácbạnhọccủatôiMộthànhvihàohiệpCôgiáolớpmộttrêncủatôiTrongmộtcăngácxépTrườnghọcCậubéyêunướcPadova

THÁNGMƯỜIMỘTCậubénạoốngkhóiBạnGarronecủatôiBácbánthanvớiôngquýtộcCôgiáocủaemtraitôiMẹtôiBạnCoretticủatôiThầyhiệutrưởngNhữngngườilínhNgườibảovệNelliNgườiđầulớpCậubétrinhsátngườiLombardNhữngngườinghèokhổ

THÁNGMƯỜIHAIAnhchàngkinhdoanhTínhkhoekhoangTuyếtđầumùaCậubéthợnềQuảcầutuyếtCáccôgiáoĐếnnhàngườibịthươngCậubéviếtthuêngườiFirenzeNghịlựcLòngbiếtơn

THÁNGGIÊNGThầyphụgiáoTủsáchcủaStardiContraibácthợrènMộtbuổithămnhaulýthúFrantibịđuổihọc

CậubéđánhtrốngngườiSardegnaTìnhyêunướcTínhđốkỵBàmẹFranti

THÁNGHAIChiếchuychươngxứngđángQuyếttâmđúngđắnBộđồchơixelửaTínhkiêungạoNhữngngườibịthươngtậtvìtainạnlaođộngNgườitùNgườiytácủatataXưởngthợCậubélàmxiếcNhữngtrẻemmùThầygiáoốmNgoàiđườngphố

THÁNGBANhữnglớphọcbuổitốiĐánhnhauCácbốmẹhọcsinhNgườisố78CậubéchếtHômtrướcngày14tháng3LễphátphầnthưởngMộtvụcãilộnMáunóngngườiRomagnaCậubéthợnềốmnặng

THÁNGTƯMùaxuânVườntrẻBuổithểdụcThầygiáocủabốDưỡngbệnhNhữngngườibạnthợthuyềnBàmẹGarronePhẩmgiácôngdân

THÁNGNĂMHysinhĐámcháyTừmạchAppenniniđếnmạchAndesMùahèChấtthơCôgáicâmđiếc

THÁNGSÁU32độBốtôiVềđồngquêLễphátphầnthưởngchocôngnhân

CáichếtcủacôgiáotôiNhữnglờicảmơnMộtvụđắmtàu

THÁNGBẢYTrangthưcuốicùngcủamẹtôiCácbuổithiBuổithicuốicùngTừbiệt

MỞĐẦU[1]

Haimươituổichiếnđấuvìđộclập,thốngnhấtBốnmươituổiđấutranhchocôngbằngxãhội

Trênthếgiới,ởnhiềunướcngườilớnvàtrẻemchẳngmấyaikhôngbiếtnhàvănÝEdmondoDeAmicis.Nhưngnhàvănđượctrẻemyêuthíchấylạikhôngphảilàngườichuyênviếtsáchvềtrẻemhaychotrẻem.

DeAmicis sinhngày31 thángmười năm1846ởOneglia, xứLiguria,trênbờbiểntâybắcbánđảoÝ.Sựnghiệpgiảiphóngvà thốngnhấtÝbắtđầutừnăm1820,đếnnăm1870mớihoànthànhlàphongtràodântộclớnnhấtlịchsửchâuutrongthếkỷXIX.KhitrậnCustozathứnhấtđánhquânxâmlượcÁotrongcáchmạng1848diễnrathìchúbéEdmondochưađượchaituổi;nhưngtrậnCustozathứhaidiễnra,thìngườisĩquanmớitốtnghiệpchưa đầy haimươi tuổiDeAmicis đã cómặt trên chiến trường, ngày 24thángsáu1866ấy,chiếnđấudướilácờbamàu,tronghàngngũquânđộiÝ.Ngườithanhniênấycũngbắtđầuviếtvăn,vàhainămsautácphẩmđầutayrađời,tậphợpmộtsốtruyệnvừadướinhanđềCuộcđờiquânngũ(LaVitaMilitare,1868).

Nướcnhàđộclập,thốngnhấtrồi,DeAmicistừgiã“cuộcđờiquânngũ”đidulịchnướcngoài,đểsángtáctheomộtthểtàikhác:thểduký.Vàcáctácphẩmkế tiếpnhau rađời:TâyBanNha (1873),HàLan (l874),Maroc(1876), Constantinopolis (1878-79) và cuốnChân dung văn hào (Ritrattiletterari,1881)đượcviếtđểtỏlòngngưỡngmộnhữngnhàvănlớnđươngthời.

Thốngnhấtxong,năm1871nướcÝđôngdânmàrấtnghèo,côngnghiệpchưacógì,địachủchiếmnhữngdiệntíchmênhmông,dânsốtăngnhanh,ngườiÝ phải di cư rất nhiều đến đất khách quê người kiếm ăn,mỗi nămtrungbìnhhơnnửatriệu,cónămgầnmộttriệu,nhiềunhấtthếgiới.DidânlàvấnđềrấtlớntrongđờisốngnướcÝ,đãđượcDeAmicischúývàđầutiênlấy làmđề tài chomột tácphẩm:Trênđại dương (Sull'oceano).Năm sau,1890,lạitiếptheocuốnTruyệnmộtngườichủ(Ilromanzod'unmaestro).

CũngtừnămấyởÝchủnghĩatưbảnpháttriểnmạnh,vàngườitheochủnghĩaMarxngàycàngđông: trênđảoSicilianôngdântổchứcnhữnghiệphội,vàtừnăm1893đãbắtđầunổidậy.Khôngsốngbàngquan,ngaynăm

1891DeAmicisđãthamgiaĐảngxãhộiÝlàthànhviêncủaĐệnhịQuốctế,vàtừđấyđấutranhkhôngngừngchocôngbằngxãhội,chođờisốngcủangườinghèokhổvàdânlaođộng;vănnhânbiếnthànhchiếnsĩ,diễnthuyếtkhắpnơi,rấtnhiệtthànhvềcácvấnđềxãhội;sauthunhậpnhữngdiễnvănấyxuấtbảnthànhtậpVấnđềxãhội(Questionesociale,l894).Đảngmìnhbịkhủngbốdữ,DeAmicisvẫnchiếnđấukhôngngừng.NhữngcuộcnổidậycủaquầnchúngnghèokhổvànhữngđợtđànápcủachínhquyềntưsảnđềuđượclấylàmđềtàicholuậnvănchínhtrịNộichiến(Lottecivili,1899).

Trongcuộcđờimình,chưađếnhaimươituổinhàvănÝấyđãchiếnđấuchođộc lậpvà thốngnhấtcủađấtnước,ngoàibốnmươi tuổi lạiphảiđấutranhchođếntrọnđờivìthắnglợicủacôngbằngxãhội;vàDeAmicisquađờiởBordighera tỉnhGenova, ngày12 thángbanăm1908, hưởng thọ61tuổi.

Cầmbúthơnbốnmươinăm,mộtnửathờigianDeAmicischuyênviếtdukývàphêbìnhvănhọc,mộtnửaviếtvềcácchủđềchínhtrịvàxãhội,tácphẩmđểlạicũngkhánhiềuvàsinhthờicủatácgiảcũnggâyratiếngvangkhôngít;nhưngmàthànhcôngnhấtcólẽlạilàhaicuốnsáchnhỏviếtnhẹnhàng,thoảimái,tựahồchẳngđòihỏicủatácgiảlắmcôngphu,nhiềunhiệttình như mọi cuốn khác: Những người bạn dí dỏm, thân mật, đầy lòngthươngngười,vànhấtlàTấmlòng(Cuore)mà thếgiớiquengọi làNhữngtấmlòngcaocả,rađờivàođầunhữngnăm80củathếkỷtrước,vàgầnmộttrămnămnayđã làmchoDeAmlcisnổi tiếngkhắp thếgiới.NhưngđượcnhưvậychínhlàvìcuốnCuoreấymangmộthoàibãothiếtthacủatácgiả,“bấylâunaymộtchútlòng…”

Hoàibãoxâydựngđạođứcchothếhệtươnglai

MộtcậubéngườiÝ,EnricoBottini, hàngngàyghi lại nhữngviệc lớnnhỏdiễn ra trongđờihọcsinhcủacậu,nhữngcảmtưởngvàsuynghĩcủacậuthànhmộtcuốnnhậtký.Mỗi tháng, thầygiáochophépmột truyệnđểđọc trong lớp,mỗi tháng, bố haymẹ viết cho conmột lá thư; các thư vàtruyệnấyđềuđượcxếpvàocuốnnhậtký.Ghichéptrongmườitháng,đólàmộtcuốntruyệnnhỏvềnămhọccủacậubémườimộttuổi.

Nhânvậttrongnhậtkýlàcáccôgiáo,thầygiáo,cácbạnhọccủaEnrico,làbố,mẹEnrico,cùngbốmẹcácbạn;mỗingườimộtvẻ,cómộtđặcđiểmnhất định vềmặt thể chất hay tinh thần, nhất là các bạn củaEnrico.Tínhcáchcácnhânvậtđãđượccáchđiệuhóađểtiêubiểuchomộtnếttốt,haychỉlàmộtthóiquen,vìđấykhôngphảilàmộttácphẩmphảnánhnềngiáodụcởnướcÝcuốithếkỷXIX,màlàmộttácphẩmmượnhìnhtượngnghệthuật

đểtrìnhbàynhữngđiềusuynghĩvềđứcdụcởnhàtrườngvàgiađình,màtácgiảmang trongócnhưmột lý tưởng,và trong lòngnhưmộthoàibão.Trongcáctrangnhậtkýcủamình,Enricokhôngphảichỉghinhữngviệcmàởtrườngcóvaitròcủacôgiáo,thầygiáo,màcònchépcảnhữngviệcởnhàcóvaitròcủabốmẹmình,lạicũngkhôngbỏquamộtsốviệcxảyrangoàiphốvớisựthamgiacủangườingoài.RõràngDeAmicisquanniệmrấtđúngrằngmuốndạyđạođứcchotrẻ,phảicóbamặtgiáodụctốt:củanhàtrường,củagiađìnhvàcủaxãhội.Côgiáo,thầygiáotrướctiênphảithươngyêuhọctrò.Corettiváccủi từnămgiờsáng,vào lớpngủthiếpđi, thầyPerboni đểđếnhếtgiờmớiđánhthứcdậy,rồiômđầucậutronghaitay,hônvàotóccậuvànói.“Thầykhôngmắngđâu.Thầybiếtlàtrướckhiđếnlớpconđãphảilàmlụngnhiều”.Cuốinăm,họcsinh thiđềukhá;để làmchohọvui, thầygiáo tócđãhoa râmvàkhôngbaogiờcườiấy lại làmbộ trượtchân,phảibámvào tườngchokhỏingã.Phảichăngđó là“cáiphútvuiđộcnhất củathầy?một sự đền bù cho chín tháng trời yêu thương, kiên nhẫn và phiềnmuộnnữa?”Enricoghivàonhậtkýnhưthế.Thầycóvậtkỷniệmlàảnhcáchọc tròcũ tặng,đãngoàihaimươinămthầy treođầugiườngvànói:“Khisắpchết,thìcáinhìncuốicùngcủathầysẽquayvềhọ”.

Cụ già Crosetti, sau sáumươi năm dạy học, vẫn chưamuốn nghỉ - ởnướcÝthuởấycôgiáo,thầygiáokhôngcólệphảivềhưu,vìkinhnghiệmvà lương tâm của nhà giáo càng thâm niên càng được xã hội quý trọng -nhưngvì run tay trótđánh rơimộtgiọtmực lên trangvởcủahọcsinh,cụđànhphảixinvề.Vàcụtâmsự:“Thậtlảcayđắng,cayđắnghếtsức…tôihiểu rằng cuộc đời với tôi như vậy là hết rồi, không có trường học nữa,khôngcòncósứctrẻnữa,tôicũngkhôngsốngđượcbaolâunữa”.Sausáumươinămtậntụyvớinghề,cụgiáoCrosettichỉcómộtcănnhàtrốngtrải,tấmvántồitànlàmgiườngngủ,mẩubánhmìvớichaidầulàmbữaăn,khiếnchohọctròđãhaithứtóctrênđầu,khôngkhỏisuynghĩ:“Đólàtấtcảphầnthưởngcủathầy”.Nhiềucôgiáo,thầygiáođãxemnghềmìnhlàlẽsống,làcuộc đời củamình.Vàở trường học cũng có những liệt sĩ hy sinh nhưởchiếntrường.CôgiáolớpmộttrêncủaEnricohokhôngngớt,nhưngtiếngcủacôluônluônátcảlớphọc,cônóikhôngnghỉđểhọcsinhnhỏkhôngthểlơđễnhđược.Côcóthểsốngthêmnếuxinnghỉdạy,nhưngkhôngmuốnxahọc trò, cô cứ dạy cho hết năm, và cô đãmất ba ngày trước khi dạy hếtchươngtrình.

Vĩnhbiệthọctròcôômhôntấtcả,rồivừakhócvừachạynhanhrakhỏilớp.Côđểlạichohọctròtấtcảnhữnggìcôcótrênđời,vàtrướckhichết,yêucầuthầyhiệutrưởngđừngchohọctròđitheođámtang,sợcácemkhóc.Quabútmựccủatrẻcon,DeAmicisđãviếtmộtthiêntrườngcacảmđộngvềnghềdạyhọc,vớinhữnghìnhtượngcôgiáo,thầygiáo,tuychỉcóvàinét

chấmphá,nhưngkhôngdễmàquênđược.TronggiađìnhEnrico,thángnàobốhaymẹcũngviếtchoconmộtláthư,khôngphảivìđiđâugửivề,màởngaytrongnhàviếtđưachoconđọcvàsuynghĩ;thưthìkhuyênrăn,thưthìcảnhcáo,cókhilàtráchmắng.Đólànhữngtrườnghợpphải“nóichuyện”vớiconmộtcách trangnghiêm.Trongmộtxãhộivănminh,nhữngngườibố,mẹkhôngphảichỉlàtrôngnom,sănsócconmình,màcònbiếtquantâmđến con người khác, đến trẻ nói chung nữa. Cómột trang ký của Enricoriêngtả“nhữngngườibố,mẹhọcsinh”,chẳngquaDeAmicisđãmượnbútcủatrẻđểnóichuyệnvớingườilớn.VàvìthếmàNhữngtấmlòngcaocảkhôngphảichỉlàmộtcuốnsáchriêngdànhchothiếunhi,màlạicònlàmộtcuốn sách viết cho cô giáo, thầy giáo cho bốmẹ học sinh và cho nhữngngườilớntrongxãhộinữa.

Vàđốivớicácbạnđọcấycủamình,DeAmicismuốnnóigìvềvấnđềdạydỗcontrẻ?

Dạytrẻnêndạynhữnggì?

Trướctiêntrẻphảithậtthà,khôngđượcdốitrá,dùcólợichomình,haylàchỉđểtránhnguyhiểmthời.DeAmicisqualờiGarronekhuyênGaroffithú tội, rồi lờiôngBottinidạycon,mấy lầnnhắc rằng thật thà làmộtbổnphận.Trongcác tínhxấu,DeAmicismuốntrẻ tránhnhất là tínhhènnhát.ThầyPerboni hiền từ như thế, nhưng khi bọn thằng Franti xúm lại đánhCrossi,đãphảinổicơnthịnhnộchínhđáng:“Cáccậuđilàmmộtviệchènhạnhấtvànhụcnhãnhất,có thểbôinhọ lương tâmconngười:cáccậu lànhữngkẻhènnhát!”Lạmdụnglòngtốtcủangườikháccũnglàhèn:khicảlớplàmồntronggiờthầyphụgiáotrẻtuổi,Garronechỉnhcácbạn:“Cáccậulạmdụnglòngtốtcủathầy,việclàmcủacáccậuhènnhátlắm”.

Đầunămhọc,ôngBottiniviếtchoEnricoláthưgợilênhìnhảnhtrẻemtất cả cácnước trên thếgiới đi đến trườnghọcnhưmột đạoquân lớn, đểkhuyêncon:“Đừngbaogiờlàmmộtngườilínhnhátgan”.DeAmicisquanniệmrằnglườibiếngcũnglàhènnhátvìthiếuchíkhí,thiếuquyếttâmtrongbổnphậnhọctập.TrongbứcthưviếtchoEnrico,khôngcólá thưnàocủaôngbàBottinimànghiêmkhắcnhưhaibứcthưtráchmắngconthiếulễđộkhiănnóivớibốmẹ.“Thàrằngbốphải thấyconchếtđi,cònhơnlà thấyconbội bạc vớimẹ con…”Con còn phải giúp đỡ bốmẹnữa:Giulio bốnthángtrờithứcthâuđêmviếtthuêgiúpbố,nhưnggiấubố,dùphảicayđắngchịuđựngnhữnglờitráchcứbấtcôngvìhiểulầmcủabố.ThầygiáolạichoEnricođọcnhiềutruyệnrấtcảmđộngnhưFerrucciođưathânđónlưỡidaocủatêncônđồhạsátbàngoại,vàhysinhđểcứusốngbà,nhưMarcomười

batuổi,đitìmmẹsáumươingàykhôngnghỉ,vượtđạidươngbaola,ngượcnhững dòng sông xa lạ, qua những sa mạc hoang vu, những núi rừng bíhiểm, chịu đói rét, ốmđau,mê sảng, để cho người lạ hành hạ đánh chửi,nhưngcứphíatrướcmàđi,chokỳđếnkhigặplạimẹ.Dạytrẻnhữngbổnphậnđốivớibốmẹvàgiađìnhlàviệcnhàtrườnglàm,thìdạytrẻnhữngbổnphậnđóvớithầy,vớibạn,vớinhàtrườnglạilàviệccủagiađình;dườngnhưDeAmicisđãcóýphâncôngnhưvậy.Họcsinhkínhyêucôgiáo,thầygiáovìbốmẹhọkínhyêu,vàvìtrongxãhộicôgiáo,thầygiáocũngđượcmọingườikínhyêunữa.Ngàyphátphầnthưởng,ôngbồithẩmkếtthúcbuổilễ,nhắchọcsinh:“Rakhỏiđâycáccháukhôngđượcquêngửimộtcáichàovàmột lời cámơnđếnnhữngngười đã vì các cháumàkhôngquảnbaomệtnhọc,nhữngngườiđãhiếntấtcảsứcmạnhcủatríthôngminhvàlòngdũngcảmchocáccháu,nhữngngườisốngchếtvìcáccháu,vàhọđâynày”Rồiôngchỉtayvềphíacáccôgiáo,thầygiáo.

Trườnghọclàmộtgiađình,họcsinhnhưanhemphảithươngyêunhau,vàmuốncótìnhthươngyêuchânthànhtấtcảphảichốngmộtsốtínhxấu.Cầndạytrẻkhôngnênchưngdiệnvàkhoekhoang,Votinivìluônnghĩđếnmình,nênkhôngnhữngkhoekhoang,màcòntựphụ,đốkỵ,ghentyvớicácbạnnữa,vàthầyPerboniphảibảodèchừng:“Đừngđểchoconrắnghentịluồnvào tim.Đó là con rắnđộc,nógặmmònkhốiócvà làmđồi bại tráitim”.Muốncótìnhbạntấtphảiđểvàbiếtsốngvìbạn:EnricomờiPrecossiđếnnhàchơi“nhữngmuốnđembiếucậutấtcảđồchơivà tấtcảsáchhọccủamình,muốnnhịnmiếngbánhmỳcuốicùngđangănđểnhườngcậuăn,muốntựlộthếtáoquấnđểnhườngcậumặc”.ThưôngBottininóivớicon“tạisaocậuyêuđấtnướccủacậu”kếtthúcrằnggiátrongmộttrậnchiếnđấuvìTổquốcmàcontrốntránhnguyhiểm“thìbốcủaconsẽđónconvớimộttiếngnấcđauđớn;vàbốsẽchếtvớinhátdaogămấyđâmvàotim”.ThầyPerboni thì chohọc sinhđọchai truyện thiếuniênanhhùng:CậubéđánhtrốngngườiSardegna,trongtrậnCustozabịđạnvẫncốlàmtrònnhiệmvụ,nênphảicưamộtchân,vàtrênbànmổkhônghềkêumộttiếng.CậubétrinhsátngườiLombard,chẳngởtrongquânđội,đãhysinhtínhmạngtrongkhidothámtìnhhìnhđịchchonghĩaquân.Thihàinhỏbécủacậuquấnlácờbamàu,vànétmặtcậunhưđangmỉmcười,sungsướngvàtựhàovìđãhiếnđờimìnhchoxứLombardiathânyêucủamình.ÔngBottinilạiviếtthưdạycơnyêu“thànhphốquêhươngcủacon”,xácđịnhchoconnhữngbổnphậnphảilàmởngoàiđườngphố,nhắcconrằngtỏracógiáodụcởnơicôngcộnglàtôntrọngquêhươngmình.“Trìnhđộgiáodụccủamộtdântộccóthểđánhgiáqua tháiđộcủaconngười trênđườngphố.Ởđâumà thấycảnh thô lỗdiễnrangoàiđườngphốthìcóthểchắcchắnlàsẽthấycảnhthôlỗdiễnratrongcácgiađìnhvậy”.

Nóichuyệnvềnhữngtrẻmù,thầygiáokhêulêntronglònghọcsinhtìnhthương những bạn xấu số ấy; trẻ em phải được giáo dục lòng nhân đạo.TrongcácbạncủaEnricothìFrantilàđứakhốnnạn,vì“cáithằngbụngdạđộcácấy”aikhócthìnócười,“chẳngđộnglòngvìbấtcứcáigì”.Thấymộtgánhxiếc,đànbàtrẻconlaođộngnghệthuậtvấtvảgiankhổ,nguyhiểm,ôngBottiniviếtbáocatụngcậubélàmxiếc,khiếnngườixemnônứckéođếnchậtrạp,giúpchogánhxiếc.Biếtcóngườiđànbàgặpcảnhtúngthiếu,bàBottiniliềncùnghaiconđếngiúpquầnáotiềnbạc,vàravềômhônđứaconngườiđànbànghèokhổ,màmắtđẫmlệ.Viếtthưchocon,bàdạy“đừngquenthóidửngdưngđiquatrướcngườinghèokhổ,phảibiếtgiúpđỡcụgiàkhôngnơinương tựa,bàmẹkhôngcóbánhăn,đứabéđangđói,đứaconmấtmẹ”,nhắcrằngđólà“nhữngđứchạnhkhôngthểbỏqua”.Thầygiáothìkể chuyện “Cicillo năm ngày đêm liền trông nom săn sócmột người ốmnặng tưởng là bốmình, đến khi biết là lầm, vẫnở lại với người bệnh, dùkhôngbiếtbácấylàai”.NhậtkýcủaEnricoghilạiviệcRobettilaomìnhratrướcchiếcxeđangchạycứuembé;rồiởlạibệnhviệnra,đihọcphảichốngnạngnhưnhảylòcò.MộtchuyệnkháccủathầygiáokểviệcMariođibiểnbị đắm tàu, được xuống xuồng cấp cứu, đã nhường cho người bạn đườngmớiquen,vìbạncònbốmẹ,màmìnhthìcôicút, tứcốvôthânthích.Tàuđắm, “cậu bé đứng ởmạn tàu, đầu ngẩng cao,mái tóc bay trước gió, bấtđộng,caocả,tuyệtvời”;việchysinhcủacậuđãđạtđếnđỉnhcủalòngnhânái.Sốngtrongxãhộitưbảnchủnghĩa,DeAmicisthấyphảidạytrẻyêuquýlaođộngtaychânvàkínhtrọngnhữngngườilaođộng,vì“sựcaoquýởlaođộngchứkhôngởtrongđồnglương,ởtronggiátrịchứkhôngởtrongcấpbậc”.DeAmicismuốntrẻphảiyêu,phảikính,trêntấtcảmọisựởđờiphảitôntrọngnhữngngườilínhtrongmặttrậnlaođộng,nhữngnỗivấtvảvàsựhysinhcủahọ.“Phảithươngyêuhọvìtronglồngngựccủanhữngngườithợấycónhữngtráitimtuyệtvời”.DeAmicisrấtthiệtthàdạytrẻýthứcmìnhđanggiữamọingười.TrongcácbàihọcmàEnricochorằngCarloNobiscóthểsánhvớiFrantivìnóquátựphụlàquýtộcvàgiàucó.XãhộiÝthờibấygiờ nhiều người nghèo khổ, lắm nỗi bất công. Nghĩ đến mùa đông, ôngBottini, hay chínhDeAmicis không cầmđược lòng thươngxót những trẻkhông có áo quần, cũng không có giày, cũng không có lửa sưởi. Lòngthươngxótấycókhichuyểnthànhlòngphẫnnộ,vàbàBottiniviếtthưchocon,haychínhlàDeAmlcisnóivớibạnđọccủamình,giọngrítlênđầyuấthận:“Thậtlàbuồnkhinghĩrằngcónhữngđànbàvàtrẻemkhôngcógìmàăncả!Khôngcógìmàăncả,lạyChúatôi!”

Dạytrẻnêndạythếnào?

Dạy trẻ phải dịu dàng, nhân từ, nhưng trước lỗi lầm của trẻ thì vẫnnghiêmkhắc.Có lỗivớibạn,ngỡbạnđánh,Enricocầm thướckẻgiơ lên,nhưng thấy bạn làm lành, liền ôm chầm lấy bạn: về nhà kể cho bố nghe,tưởngbốvuilòng,nàongờbốmắng:“Conkhôngđượcgiơthướcdọamộtđứabétốthơncon,dọacontraicủamộtquânnhân!”Rồibốgiậtcáithướcbẻlàmđôi.

Ngườigiáodụckhéocần lợidụngmọiviệcdiễn ra,dù lớndùnhỏ,đểuốnnắnngaytínhnếtcủatrẻ…ThấyEnricođiquatrướcmặtmộtngườimẹđóikhổbếconđixinăn,màcứdửngdưng,bàBottiniviếtngaythưdạyconbổnphậnđốivớingườinghèo.Ngoàiphố,thấyconvàphảimộtngườikháchquađường,ôngBottiniviếtngaythưdạycontháiđộtrênđườngphố.Nhưngviệcgiáodụcphảitiếnhànhrấtthậntrọngvàtếnhị.Bạnconđếnchơi,ngồiđầybànghế,ôngBottiningănkhôngchoconphủighếtrướcmặtbạn;bạncongù lưng,ôngcấtbức tranhanhhềgù treo trongphòngkháchchobạnconkhỏiphảitrôngthấy.Cùngconđigiúpnhànghèo,khôngngờđấylạilànhàbạncon,bàBottiningănkhôngchocongọibạn,sợbạntủi;nhưngkhibạntrôngthấychạyrathìliềnđẩyhaitrẻlạichoômchầmlấynhaunhưhaianh em ruột.Tháng sáu trẻ ngồi họcmà như sắp lên cơn điên, bàBottininhắcconlàcónhữngtrẻphảilàmlụngngoàiđồngdướimặttrờiđổlửa,haybênbờsôngcuộisỏicháybỏng,haytrongsưởngthủytinhmặtlúcnàocũngcúisát lò lửa,phảibắtđầungày laođộngrấtsớm,vàchẳngbaogiờđượcnghỉlễ,nghỉhè.ÔngBottinithìđemconđithămnhữnglớphọcbuổitốidạynhữngquânnhân,nhữngngườilaođộng,đểchocon“ngạcnhiênvàkhâmphục”tháiđộtậptrungchămchúcủahọ.Lấyviệctốttrongxãhộidạytrẻđãđành,ngườigiáodụclạicònphảitựmìnhlàmgương,làmmẫuchotrẻnoitheonữa;muốnconnhớơnthầy,ôngBottiniđemconđi tìmthầyhọccủamìnhđểtỏlòngbiếtơn.

Khimớirađời,Nhữngtấmlòngcaocảcũngbịmộtsốdưluậnphêbìnhkhágaygắt,nàolàtínhcáchnhânvậtchỉmộtchiều,cáchđiệuhóaquáthànhrasơlược,nàolàgiọngvăncảmthươngquáđángcókhithànhxótxa.Tấtnhiênđólànhữngchỗyếurõràngcủacuốnsách,nhưngthờigian-ngườiđánhgiácôngbằngvàđúngđắnnhất-đãcôngnhậnNhữngtấmlòngcaocảlàtácphẩmcógiátrị,khôngnhữngvềnộidungmàcảvềvănchươngnữa.DeAmicisxâydựngnhữngtruyệndù tình tiếtcó lykỳđếnmấy,nhưCậuviết thuê, vẫn kết cấu chặt chẽ, các sự kiện diễn ra tự nhiên,mà cách kểtruyệnthìlinhhoạtnhanhgọn,sắcsảonhưtrongMộtvụđắmtàulàmngườiđọclắmphenhồihộp,nhưtrongtruyệnCậubéđánhtrốngngườiSardegna,vànhấtlàTừmạchAppenniniđếnmạchAndesvàNgườiytácủaTata.

Nhiềutruyệnđãkếtthúcmàđểngườiđọccứbùingùimãikhôngthôi;

cậubélàmxiếclấytayáoquệttráilớpphấntrênmặtgửilênhaimácủaânnhânmìnhhaicáihônđángyêu;ôngđạiúygiàchưatừngnóivớiaimộtlờidịudàngbaogiờ,tayđưatừtừvàmắtnhìnchằmchằm,chàoCậubéđánhtrốngngườiSardegna,chàorồidangrộngtayraômchầmlấycậu,siếtchặtvào lòngvàhônba lần;chàovàhônvìcậuxứngđángvớimộtngườianhhùngchânchính.Cicillosaubảyngàyđêmliềnsănsóc tận tìnhngườiốmkhôngquenbiết,đếnkhingườibấthạnhcuộcđờimới“ômbọcquầnáocũcủamình,chầmchậmbướcra,ngườimệtlả,lênđường”,vàtácgiảkếtthúcbằngchỉmấychữ:“Rạngđôngvừahừngsáng…”

TrongMộtvụđắmtàu,Marionhậnlấycáichếtđểchongườibạnđườngđượcsống, truyệncũngkết thúcbằnghaicâungắn:“Giuliettaúpmặtvàohaitay.Khicôngửngđầulênvànhìnrabiển,chiếctàuđãbiếnmấtrồi…”“Rạngđôngvừahừngsáng”và“chiếctàuđãbiếnmấtrồi”,chỉđơngiảnthếthôi,nhưngdùkếtcụccủatruyệnngườiđọcđãđoánbiếttrướcrồi,đọcđếnnhữngcâucuốinhưthếítaicóthểđểlòngdửngdưng,vàkhôngítngườituyđãhọcđihọclạinhiềulầnvẫnkhómàcầmđượcnướcmắt.Vănhayhọphảidảilời.NhiềuđoạntrongNhữngtấmlòngcaocảđãlàmngườiđọcxúcđộngnhư thế, lại có những đoạn rất thuyết phục vì lời văn hùng hồn, nhất lànhữngbứcthưbốmẹviếtchocon;mànhiềubứcđãđượctríchvàosáchgiáokhoaởnhiềunước,nổitiếnghơncảlàbứcthưvềTrườnghọc.Truyệnđọchàngthángcũngnhiềutruyệnđượctríchnhưthế.Enricocóghi trongnhậtký là khi chép truyệnCậubé trinh sát ngườiLombard,Derossi “rơm rớmnướcmắt,runrunđôimôi”.

Sứctácđộngcủavănchươngthấmsâuvàolòngngười.Nghệthuậtvănchươnglàcôngcụgiáodụctốt,vìgiáodụcphảitiếnhànhcónghệthuật,vàgiáodụcchínhlàmộtnghệthuật.TrongvănhọcÝ,Nhữngtấmlòngcaocảkhônggiữđịavịmộtđại tác,nhưng trongsựnghiệpgiáodụccủamột thếgiớithìđãcótácdụngkhôngnhỏ,chínhvìnộidungrấttốtcủatácphẩm,dùcũngcó ítnhiềuđiềukhông lấygì làmhay.Mỗixãhội,mỗi thờiđạigiáodụcconemmìnhtheoyêucầucủamình,dựavàonhữngnguyênlýcơbảncủakhoahọcgiáodụccủamình;tấtnhiênlànhưvậy.Nhưngtácphẩmcủanhữngthờiđãquamàcónhữngđiềutốtđẹp,khiếnchotồntạivàlưutruyềnthìvẫncóíchlợithiếtthựcvàcầnnghiêncứu,thamkhảo.

NhữngtấmlòngcaocảcủaEdmondoDeAmicislàmộttrongnhữngtácphẩmnhưvậy.

HoàngThiếuSơn

THÁNGMƯỜI

Ngàykhaitrường

Torino[2]

thứhai17Hômnaylàngàykhaitrường.Mấythángnghỉhècủachúngtôiđãđiqua

nhưmộtgiấcmộng.Sángnay,mẹtôidắttôiđếnphânhiệuBarettiđểghitêntôi vào lớp ba. Còn tôi thìmải nhớ thôn quê, tôi đến trường chỉ làmiễncưỡng.Tấtcảcácđườngphốđềutấpnậphọcsinh,đôngnhưkiến.Haicửahiệubánsáchchậtnhữngbốmẹhọcsinhvàomuanàovở,nàogiấythấm,nàocặpsáchbằngda…Trướctrường,ngườiđôngđếnnỗiônggáccổngvàngườicảnhbinhđềuphảichậtvậtlắmmớigiữđượcthônglốira.Chúngtôisắpbướcquacổngthìthấycóngườiđặttaylênvaimình:đólàthầygiáolớphaicủatôi,cómáitóchung,bùxùvàtínhvuivẻkhôngbaogiờcạn.Thầybảotôi:“Chúngtathếlàxanhaumãirồi,phảikhôngEnrico?”

Tôicũngbiếtnhưvậy,thếmàlờinóicủathầyvẫnlàmcholòngtôinặngtrĩu.Chúngtôiphảichậtvật lắmmớivàođượctrường.Nhữngông,nhữngbà,nhữngphụnữthườngdân,nhữngcôngnhân,nhữngsĩquan,nhữngbàcụvànhữngngườigiúpviệc,aicũngtaydắtmộttrẻem,taymangnhữngcáigói,làmhuyênnáocảphòngđợivàcácthanggác.

Tôivuithíchthấylạicănphòngrộngởtầngdướithôngvớibảylớphọc,màsuốtbanămgầnnhưngàynàotôicũngđiqua.Ngườiđôngnghịt.Cáccôgiáođi đi, lại lại.Một côgiáo lớpmộtđứng trênngưỡngcửa của lớp cô,chàotôivànói:

-Enrico,nămnayconhọctrêngác,vàcôsẽkhôngcònthấyconđiquađâynữa.

Rồicônhìntôicóvẻbuồn.Tôitrôngthấythầyhiệutrưởng,màbộrâuhìnhnhưcóbạchơnnămngoáimộtít,đangbịvâygiữanhữngbàmẹkháphậtývìkhôngcònchỗđểchoconhọvàohọcnữa.Tôithấynhiềubạntôilớnlênnhiều.Ởtầngdưới,họcsinhchiaxongvàocáclớp,ngườitathấycácemhọcnhữnglớpvỡlòngkhôngchịuvàolớp,cứđẩynhaunhưnhữngconlừacon;ngườitaphảilôichúngvào;vàiembỏchạykhôngchịungồighế,nhiềuemkhácòalênkhóckhithấybốmẹravề.Nhữngôngbố,bàmẹấyphảiquaylạiđểkhuyếnkhíchhoặcdỗdànhcon;còncáccôgiáotrôngthấyvậycũngcónhiềuthấtvọng.

Em trai tôi được vào lớp của cô giáo Delcati, tôi học lớp thầy giáoPerboniởgáchai.Đếnmườigiờthìtấtcảchúngtôiđềuđãvàolớphết;nămmươibốnhọcsinhtấtcả.Trongđámấytôichỉgặplạichưađếnmườilăm,

mườisáubạncũlớphai;trongđócóDerossi,cáicậubaogiờcũngđượcgiảinhất.Trườnghọcđốivớitôicóvẻnhỏhẹpvàbuồntẻlàmsaosovớirừngnúimàtôiđãđếnởchơimấytuầnqua.Tôilạicònnhớtiếcthầygiáolớphaicủatôi,thầytốtlàmsao,vàlúcnàocũngcườivớitôi.Ngườithầynhỏnhắnđếnnỗi làmchochúng tôicứ tưởngnhư làmộtngườibạn.Tôi tiếckhôngđượcthấythầyởđây,vớimáitóchungbùxùcủathầynữa.

Thầygiáonămnaycủachúngtôingườicaolớn,khôngcórâu,tócdàiđãhoarâmhết,cómộtnếpnhăntrêntrán,tiếngnóirấtto;thầynhìnchúngtôichằm chằm hết đứa này đến đứa khác, như muốn đọc rõ tận trong lòngchúngtôi.Thầykhôngbaogiờcười.

Tôi thầmnghĩ: “Hômnay là ngày đầu tiên đây.Hãy còn nhữngmườithángnữamớilạinghỉhè.Trướcmắtbiếtbaolàcôngviệc,làbàithi,làkhónhọc!”Tanhọc,tôicầnphảigặpmẹtôi,vàtôichạyraômlấymẹ.Mẹbảo:“Gắnglên,Enricocủamẹ.Mẹcontasẽcùnghọcvớinhau!”.Thếlàtôivuivẻvềnhà.Thôicũngđược!Tôikhôngcònhọcvới thầygiáocũ tươicườithế,vuitínhthếvàtốtbụngthế;nhàtrườngđốivớitôihìnhnhưcũngchẳngthíchthúbằngnămngoái…Nhưngthôicũngđược.

ThầygiáomớiThứba18

Thầygiáomớingaytừsánghômnayđãlàmchotấtcảchúngtôiđềurất

thích.Khichúngtôiđanglầnlượtvàolớp,vàthầyđãngồivàochỗcủamình,

chốcchốcchúngtôilạithấynhữnghọctròcủathầynămngoái,điquađềubướcvàocửachàothầy.“Chàothầyạ!ChàothầyPerboniạ!”.Cónhữngcậubướcvàobắttaythầy,rồivộivàngchạyra.Rõràngđámhọctròcũđềurấtmếnthầy,vàrấtmuốnlạiđượchọcvớithầynữa.Cònthầythìchỉthấytrảlời đơn giản: “Chào cậu”, và bắt những bàn tay chìa ra phía thầy, nhưngchẳngnhìnaicả.Mỗilầnchàolại,thầyđềunghiêngmìnhvẻnghiêmtrang,mặtquayvềphíacửasổ,nhìnsangmáinhàtrướcmặt.Đánglẽlàmchothầyvui,thìnhữngsựbiểulộtìnhcảmcủahọctròcũhìnhnhưlàmchothầyđaukhổ.Rồi lạiđến lượt thầynhìnchúng tôi,nhữnghọc tròmới,hếtđứanàyđếnđứakhác,mộtcáchchămchú.Vừađọcchínhtả,thầyvừabướcxuốngbụcvàđivàogiữacácdãybàncủachúngtôi.Chợtnhìnthấymộtcậumặtđỏửngvàđầynhữngnốtsưngnhỏ,thầyliềnngừngđọc,lấyhaitayômđầucậubé,hỏicậulàmsao,rồisờtránxemcậucósốtkhông.Tronglúcđóthìởsaulưngthầymộtcậuđứngngaylêntrênghếvàbắtđầumúanhưconrối.

Thầygiáoquayngoắt lại,cậu tahoảnghốtvộingồixuốngvàcúigầmmặt,chắcchắnthếnàocũngbịmắngmộttrận.NhưngthầyPerboniđặttaylênvai cậubédạidộtvànói: “Đừng làm thếnữanhé!”.Chỉ thế thôi.Rồithầylạitrởvềchỗvàđọcnốtbàichínhtả.

Xongbài chính tả, thầy lặng thinh nhìn chúng tôimột lúc, rồi nói vớichúng tôi,giọng thầyrất to,nhưnghếtsứchiền từ:“Ngheđây,cácconạ!Chúngtasẽsốngchungvớinhaucảmộtnăm,thầytròtađềucốgắnglàmsaochonămnaythậttốt.Cácconphảichămvàngoan.Thầykhôngcógiađình.Chínhcácconsẽthaychogiađìnhcủathầy.Nămngoáithầycònmẹ;nhưngnaymẹthầyđãmấtrồi.Naythầychỉcómộtmình,thầychỉcòncáccontrênđờinàynữathôi.Thầychẳngcònýnghĩnào, tìnhcảmnàongoàicácconra.Cácconphảilàđànconcủathầy.Thầysẽrấtthươngcáccon,vàcácconcũngphảithươngthầy.Thầykhôngmuốnphảiphạtmộtai.Cácconhãytỏrachothầythấylànhữngđứatrẻchânthành,dũngcảm.Trườnghọccủachúngtasẽlàmộtgiađình,vàcácconsẽlàniềmanủivàniềmtựhàocủathầy.Thầykhôngyêucầucácconphảitrảlời,vìthầytinchắcrằngtronglòngtấtcảcácconđềuđãnói“vângạ”,vàthầyxincámơncáccon”.

Vừalúcấythìngườigáccổngvàobáohếtgiờhọc[3]

.Tấtcảchúngtôiđềuimlặngrakhỏilớp.Cậuhọctròlúcnãyđứnglênghếlàmtrò,bướclạigần thầy, và hỏi thầy giọng run run: “Thưa thầy, thầy có tha lỗi cho conkhôngạ?”.

Thầygiáohônvàotráncậuvànói:“Thếlàtốtconạ!Thôiconvềđi”.

MộttainạnThứsáu21

Nămhọcđãbắtđầubằngmộttaihọa.Sángnay,trênđườngđihọc,tôi

đangkểlạichobốnghenhữnglờinóichânthànhcủathầyPerboni,thìbỗngthấyđườngphốđôngnghịtnhữngngười.Họdừnglạitrướccổngtrườngthịxã.Bốkêulên:

-Chắcđãxảyratainạngìrồi!Chúng tôi phải len vào trườngmột cách rất khó khăn.Căn phòng lớn

chậtníchbốmẹhọcsinh,vàcảhọcsinhmàcácthầygiáokhôngtàinàochovào lớp được. Tất cả mọi người đều nhìn về phía cửa phòng thầy hiệutrưởng, và có người nói: “Tội nghiệp cậu bé! Tội nghiệp Robetti!”. Ở títđằngcuốiphònglớn,ngườitathấynhôlêntrênđámđôngcáimũcủamộtngườicảnhvệthịxãvàcáiđầuhóicủathầyhiệutrưởng.Mộtôngđộimũcaovừađivào,vàngườitathìthầm:“Kìa,bácsĩ”.

Bốtôihỏimộtthầygiáo:“Việcgìvậy,thưathầy?”.Thầygiáotrảlời:“Xeđèlênchâncậuấy”.Mộtngườikháctiếplời:“Vàđãnghiếnnátbànchâncậuta”.Ngườibịnạnlàmộthọcsinhlớphai.CậutađangđiởđườngphốDora

Grossađểđếntrường,thìthấymộtembélớpsơđẳng[4]

tuộtkhỏitaymẹvàngã xuống trướcmột chiếc xe chở khách đang chạy, chỉ cách xe cómộtbước.Lậptứccậutadũngcảmlaođếncứuembé,bếxốcemdậy.Khôngmaybánhxeđèlênchâncậubéquảcảm.Cậutalàcontraiôngđạiúypháobinh.Câuchuyệnngườitakểchochúngtôiđếnđóthìmộtngườiđànbàhốthoảng, rẽ đám đông đâm bổ vào trong phòng. Đó làmẹ của Robetti, màngười tavừabáochobiết.Mộtngườikhác,mẹcủaembéđượccứusống,chạy lại ômchoàng lấy cổbàmẹRobettimà khóc nức nở, và dìu bà vàotrongphòng thầyhiệu trưởng.Ởbênngoài, chúng tôi nghe tiếng kêu thấtvọngcủabàRobetti:“Ôi,Giuliocủamẹ,conyêudấucủamẹ!”.

Mộtlátsau,mộtchiếcxeđỗtrướccổngvàthầyhiệutrưởngđira,bếcậubébịthươngtrêntay.Cậubéđángthương,mặttáinhợt,mắtnửanhắmnửamở, đầu tựa lên vai thầy hiệu trưởng. Thấy cậu,mọi người đều im lặng.Người ta chỉ cònnghe tiếngnấc cốnén củabàRobetti.Thầyhiệu trưởngdừnglạimộtchốctrongphòng,nângcậuRobettilên,nhưđểchomọingườitrôngthấycậu.

Tứcthì,thầygiáo,côgiáo,bốmẹhọcsinhvàhọcsinh,tấtcảmọingườiđềunóito:

“Robettidũngcảm!Cậubédũngcảmvàđángthương!”.Ngườitagửiđếnnhữngcáihôn;cáccôgiáovàcáchọcsinhđứnggần

thìhônhaibàntaybénhỏbấtđộngcủacậu.Cậumởmắtravàthìthầmhỏi:“Cặpsáchcủacháuđâu rồi?”.Bàmẹcủa embéđượccứu sốngvừakhócvừađưachiếccặpranói:“Đây,chínhbácgiữđây,cháuyêudấucủabácạ!”Ngheconđãnóiđược,bàRobettimỉmcười.Mọingườiđềuđira.Cậubébịthươngđượcđặtnằmcẩnthậntrongxe,ngườitaquấtroichongựachạy.Vàtấtcảchúngtôivàolớphọc,lặnglẽvàxúcđộng.

CậubéxứCalabria[5]

Thứbảy22Chiềuqua, trong khi thầy giáo cho chúng tôi biết tin tức cậu Robetti

đángthương-cậutaphảiđibằngnạngmộtthờigian-thìthầyhiệutrưởngvàolớp, theosau làmộthọc tròmới:mộtcậumặtnâu, tócđen,mắt tovàlinhhoạt,đôilôngmàyrậmnhưgầngiaolạivớinhau;quầnáomàusẫmthắtmộtdây lưngbằngdađen.Saukhinói rấtkhẽmấycâuvới thầyPerboni,thầyhiệutrưởngđểcậubélạirồiđira.Ngườimớiđếnnhìnchúngtôibằngđôimắtto,vớicáivẻgầnnhưhoảnghốt.Thầygiáocầmtaycậuvànóivớichúngtôi:

“Cácconphải lấy làmhài lòng,hômnayvàohọc lớp ta,mộthọcsinh

quêởReggiodiCalabria[6]

rấtxađây,ởnơitậncùngcủavươngquốc.Cácconhãyniềmnởđóntiếpngườibạnmới.Bạnlàconđẻcủamộtmiềnđấtvinhquang, đã cho nướcÝ những danh nhân, và còn cho nướcÝ nhữngngườilaođộnggiỏivànhữngchiếnsĩdũngcảm.QuêhươngcủabạnlàmộttrongnhữngmiềnđẹpnhấtTổquốcta;ởđấycónhữngnúicaophủkínrừng,vànhândânthìrấtthôngminhvàđầyquảcảm.Hãythươngbạn,cácconạ,đểchobạnkhôngthấyrằngbạnđangởrấtxanơichônraucắtrốncủamình;hãytỏchobạnbiếtrằngmộtcậubéngườiÝvàohọcmọitrườngtrênđấtÝthìởđâucũngtìmthấynhữngngườibạn,nhữngngườianhem!”.

Nóixong,thầyPerboniđứnglênvàchỉtrênbảnđồnướcÝtreoởtườngcáiđiểmvẽthànhphốReggiodiCalabria.Thầylạigọivớicáigiọngrấttocủathầy:“ErnestoDerossi!”.

Derossi (cái cậu bao giờ cũng được phần thưởng nhất lớp) đứng dậy.“Lên đây thầy bảo”. Derossi ra khỏi chỗ ngồi, đi lên phía bàn thầy giáo,đứngcáchcậubéxứCalabriahaibước.ThầyPerboni bảo: “Con là ngườiđầulớp,ởcươngvịấyconhãythaymặttấtcảcácbạnhônbạnmớiđến,cái

hôncủanhữngngườiconxứPiemonte[7]

gửiđứaconxứCalabria”.DerossiđếngầncậubéCalabriavànóivới cậu,giọng thanhvà trong:

“Xin vuimừng đón bạn!” Rồi ôm hôn cậu nồng nàn trên haimá! Tất cảchúngtôiđềuvỗtay.

“Yênnào!Tronglớpkhôngđượcvỗtay”,thầygiáonóito.Dùthầycấm,chúngtôivẫnthấyrõlàthầyrấthàilòngvềnỗibồngbộtcủachúngtôi.

CậubéxứCalabriacũngvậy, cậucũng rấtvui lòng.ThầyPerboni chỉmộtchỗngồi,dắtcậuđến,rồilạinóivớichúngtôi:

“Đểđạtkếtquảnhưcácconthấy,nghĩalàđểchomộtcậubéCalabria

đến Torino[8]

vẫn thấy rằng mình ở quê mình, cũng như một cậu bé ởTorinođếnReggiodiCalabriacóquyềnlàmìnhvẫnởquêmình,đấtnướcta

đãchiếnđấunămmươinăm,vàbavạnngườiÝđãchếtchotựdo[9]

.Cácconhãyyêunhaunhưanhemruộtthịt;vàaimàxúcphạmđếnngườibạnmớinàyvìbạnkhôngphải làngườiPiemonte, thì khôngxứngđángđược

ngẩngmặtlênkhilácờbamàudiễuqua[10]

!”.CậubéCalabriavừangồivàochỗ thìcácbạnngồigầnđã lập tứcđưa

cho,nàongòibút,nàobútchì,nàotranhảnh;mộtbạnngồibàncuốigửiđếnchocậu,làmbằngchứngtìnhbạn,mộtcontemThụyĐiển.

CácbạnhọccủatôiThứba25

AnhhọctròđãchocậubéCalabriacontemlàngườimàtôithíchnhất

lớp.CậutatênlàGarrone,lớnnhấtlớp,sắplênmườibốntuổi,đầuto,vairộng.Cậu rất tốt bụng, cứ trôngnụ cười của cậu thì đủbiết.Lúcnào cậucũngcóvẻsuynghĩvàchínchắn.Giờthìtôiđãbiếtđượcnhiềubạncủatôirồi.Mộtbạnkháccũnglàmchotôithích,vìcậutalúcnàocũngcóvẻrấthàilòng,tênlàCoretti.Cậutamặcmộtcáiáongắnbằngdaráicá,vàđộicáimũnồibằngdamèo.Cậutaconmộtbácbáncủiđãphụcvụ trongquânđoàn

của thái tửUmberto hồi chiến tranh 1866[11]

.Người ta bảo bác ấy đượcthưởngbahuânchương.LạicòncậuNelli,cậubégùtộinghiệpnomquágầygò,quáyếuđuối.Cómộtcậuănmặcrấtsang, lúcnàocũnggỡnhữngsợilôngbámvàoquầnáomình,tênlàVotini.Ngồitrướctôilàmộtcậu,màanhemgọilà“cậubéthợnề”vìbốcậutalàmnghềấy:mặtcậutatrònnhưquảtáovàmũithìtẹt.Cậutacócáibiệttàilàmnhưkẻsứtmôi,vàtấtcảhọcsinhthườngbảocậutalàmđểcườichovui.Cậutacócáimũmềm,nhonhỏcứcuộnlạiđúttúinhưmộtchiếckhăntay.

Ngồigần“cậubéthợnề”làGaroffi,caogầy,mũikhoằmnhưcáigọngkìmvàđôimắttihí.Cậuthườngxuyênmuabán,đổichácnàongòibút,nàohộpdiêm;cậuviếtcảbàihọc lênmóng tayđểnhìn trộmkhi thầygọiđọcthuộc lòng.Lạicònmộtcậubécóvẻkhinhkhỉnh:CarloNobis.Cậungồigiữahaicậumàđốivớitôirấtcóthiệncảm:mộtcậulàconôngthợkhóa,ănmặcluộmthuộm,cáiáodàixuốngtậnđầugối,xanhxaonhưngườiốm,mặtbaogiờcũngsợsệtvànụcườiđauđớn;cậukiathìtócđỏhoe,mộtcánhtaybịliệtphảibuộcbăngquàngvàocổ.BốcậuởbênMỹ,vàmẹcậubánrongrauquả.Ngồisátbêntráitôilạilàmộtnhânvậtlạlùng,Stardi,người thấpvàtongang,cổrụtvàogiữahaivai,lúcnàocũngcàunhàu,khôngbaogiờchuyệntròvớiaicả,khônglấygìlàmthôngminh-tôichonhưvậy-nhưngrấtchămchúnghelời thầygiảng;cậutangồinghekhôngnhúcnhích,mắtnhìn thầyđămđăm,cái tránnhănlại,haihàmrăngcắnchặtvàonhau.Vôphúcmànóigìvớicậutakhithầygiáođanggiảngbài,thìcậutakhôngthèmtrảlời,cứhỏidaithìcậutasẽchomộtcáiđá…nhưngvẫnkhôngnóinửalời.CạnhStardilàmộtbộmặttànnhẫnvàghêtởm,đólàFranti,hìnhnhưnóđãbịđuổikhỏimộttrườngkhác.Lạicòncóhaianhemruộtănmặcgiốngnhau,đềuđộimũcócắmcáilôngchimtrĩ,vàgiốngnhaunhưhệt.

Nhưngcáicậudễthươnghơnhết,thôngminhnhấtlớpvàchắcchắnnăm

nay thếnào cũng được phần thưởng nhất làDerossi. Thầy giáo đoán biếtvậy,nênhỏibàicậutaluôn.Precossitấtnhiênlàtôirấtyêu,cậuconôngthợkhóa,cáicậumặcchiếcáoquádài,vànétmặtcóvẻđaukhổ.Ngườitabảolàcậuhaybịbốđánh,tộinghiệp!Trôngcậunhútnhát:mỗikhihỏigìaihaykhẽchạmvàoailàlạinói:“Xinlỗi”,vừanóivừanhìnngườitavớiđôimắthiềnlànhvàbuồnrầu.NhưngcậuGarronecaolớnthìtôivẫncholàtốthơntấtcảmọingười.

MộthànhvihàohiệpThứtư26

Mayquá,đúngsángnaychúngtôiđãcódịpđánhgiáGarrone.Khitôivàolớp(hơimuộnmộttívìcôgiáolớpdướiđãgiữtôilạihỏilúc

nàocôcóthểđếnchơinhàtôi)thìthầyPerbonivẫnchưađến;vàbahaybốnđứađanghànhhạcậuCrossiđángthương,cáicậutóchoe,cánhtaybịliệtcóbàmẹbán rauquảấy.Chúng lấy thướcđánh cậu; némvỏhạt dẻvàođầucậu;gọicậu làconquỷquèvànhại cái tay của cậu.Mộtmìnhởđầughếngồi,Crossisợhãi,nghevànhìnkhiđứanàykhiđứakiavớiđôimắtvanlơn,cầuchúngđểchoyênthân.Nhưngbọnchúngmỗilúcmộtlàmgià,đếnnỗicậubắtđầurunlênvàmặtđỏbừngvìtứcgiận.BỗngFranti,cáithằngcóbộmặttànnhẫnấy,đứnglênmộtcáighế,làmbộnhưômmỗitaymộtcáisọt, nónhạimẹCrossi khi bà đến đón conở cổng trường.Mấyhômnay,khôngthấybàtađến,vìđangốm.Thấydiễnmànkịchcâmấy,họctròcườiầmlên.Crossiliềnmấtbìnhtĩnh,chộplấylọmựctrướcmặtvàdùnghếtsứcnémvàoFranti.NhưngFranti tránh được và lọmực trúng ngay vàogiữangựcthầyPerbonivừabướcvào.

Tấtcảhọctròkhiếpsợ,chạyvềchỗ,vàimthinthítnhưvừacómộtphéplạ.

Thầy giáo táimặt, bước lên bục và hỏi, giọng lạc hẳn đi: “Ai ném lọmực?”

Khôngmộttiếngtrảlời.“Ai?”-ThầyPerboninhắclạigiọngtohơn.Garroneđộnglòngthương

xótCrossi,liềnđứngdậyvànóiquảquyết:“Thưathầy,conạ!”.ThầygiáonhìnGarrone, rồi nhìn đám học sinh đang sửng sốt, và nói

giọngbìnhtĩnh:“Khôngphảicon”.Saumộtphútthầylạinói:“Ngườicólỗikhôngbịphạt,cứđứngdậy”.Crossiđứngdậy,vừanóivừakhóc:- Thưa thầy các bạn trêu con, chửi con, con mất bình tĩnh… con đã

ném…-Conngồixuống, thầygiáobảo-vànhữngaiđãkhiêukhíchbạn, thì

đứnglên!Bốn trongnhữngđứađãgây sựđứngdậy,đầucúigằm.ThầyPerboni

nói:“Cáccậuđãlăngmạmộtngườibạnkhônghềgâysựvớimình,cáccậu

đãnhạobángmộtngười tàn tật, các cậuđã tấn côngmột embéyếuđuốikhôngcósứcchốngcự.Cáccậuđãlàmmộtviệchènhạnhấtvànhụcnhãnhất,có thểbôinhọlươngtâmconngười:cáccậu lànhữngkẻhènnhát!”Nóixong,thầybướcxuốnggiữachúngtôi,đivềphíaGarrone,thầyđếngần,cậucúiđầuxuống.ThầyPerboniđưatayxuốngdướicằmGarrone,nângđầucậutalênnhìnthẳngvàomặtvànói:

“Conquảcómộttấmlòngcaoquý!”Nhânlúcấy,Garroneghévàotaithầy,nóinhỏmấytiếng.Tứcthìthầy

quaylạibốntênthủphạmvàbỗngnhiênbảohọ:“Thôi,thầythalỗichocáccon!”.

Côgiáolớpmộttrên[12]

củatôiThứnăm27

Côgiáocũdạytôiởlớpmộtđãgiữlờihứa,côđếnthămchúngtôihôm

nay.Đãmộtnămrồicôgiáomớilạiđếnđây,vàtấtcảmọingườitrongnhàđềuvuimừngđón tiếpcô.Lúcnàocôcũng thế,vẫn làmộtngườiphụnữnhỏnhắn,độicáimũviềnnhungmàulụckhônghợpvớicômộttínào,ănmặckhôngchútcầukỳ;vìmaylắmcômớitranhthủđượcmộttíthìgiờđểchảitóc,màtócđãbắtđầubạctừnămngoái.Dacủacôcũngxanhđi,vàcôcứhokhôngngớt.

-Côítchúýđếnsứckhỏequá-mẹtôinóivớicônhưvậy.-Chẳngsaođâu-côtrảlờivớimộtnụcườivừavuivẻvừađượmbuồn.-Côhaynóitoquá-mẹtôilạinói-cômệtquávớiđámhọctròđấy.Đúngthếđấy,ngườitaluônluônnghetiếngcủacôátcảlớphọc.Cônói

không hề nghỉ, để cho các em nhỏ không thể lơ đễnh được, và cô cũngkhônghềngồilấymộtphútchođỡmỏi.

Tôitinchắcthếnàocôcũngđếnnhàtôi,vìcôkhôngbaogiờquênhọctròcũcủacô;cônhớtênhọctrò,vànhữngngàythicôđếnthầyhiệutrưởngđểxemhọđượcbaonhiêuđiểm;côcònđứngngoàicửaphòngthichờhọravàbảohọđemchocôđọcnhữngbàilàm,đểxemhọcótiếnbộkhông.Rấtnhiềuhọctròcũcủacôđãmặcquầndàivàcóđồnghồvàngbỏtúi,nghĩalànhữnghọctròlớnrồi,vẫntừtrườngtrunghọcvềthămcô.HômnaycôvừadẫnđámhọctròđixemViệnbảotànghộihọavề,mệthếthơi;vìthứnămnàocũngthế,côvẫnđưahọctròđếnmộtnơinàolýthúnhưvậy,giảngchohọnghetấtcảnhữnggìcóthểlàmchohọthích,haycóthểđemđếnchohọmộtbàihọcbổích.

Tộinghiệpcôgiáo!Côlạigầythêm.Nhưnglúcnàocôcũnglinhhoạt,vàhễnóiđếnlớpcủamìnhlàlạisôinổi.Côngỏýmuốnxemlạicáigiườngmàcô thấy tôinằm,khi tôiốmnặng, cáigiườnghiệnnayđểem tôinằm.Xongrồicôravề,vìcôrấtvội;côđithămmộtembélớpcô,conmộtbácthợđóngyênngựa,đanglênsởi.Côlạicòncảmộtchồngbàitậpđểchấm,côngviệccủacảmộtbuổitối;ấylàchưakểmộtbàisốhọcphảidạychomộtchịbánhàngtrướcbữaănchiềunữa.

“Này,Enrico,-côvừaravềvừanóivớitôi-giờconđãgiảiđượcnhữngbàitoánkhó,đãlàmđượcnhữngbàiluậnrồi,concònyêucôgiáocủacon

nữakhông?”Côhôntôi,vàxuốngđếnchâncầuthangcònnóitochotôinghe:“Đừng

quêncônhé,Enricoạ!”Ôi!Côgiáorấttốtcủacon,khôngbaogiờ,khôngbaogiờconlạiquên

côđược!Saunàykhiđãlớn,convẫnnhớcô,vàconsẽđếntìmgặpcôgiữađámhọctrònhỏcủacô.Mỗilầnđingangquamộttrườnghọcvànghetiếngmộtcôgiáogiảngbài,consẽtưởngnhưtiếngnóicủacô,consẽnhớlạihainămngồitronglớpcủacô;ởđóconđãhọcđượcbaonhiêuđiều,ởđóđãbaolầncontrôngthấycômệtmỏivàđauốm,nhưngluônluôntheodõilớphọc,luônluônkhoandungvớimọingười;côthấtvọngkhithấymộttròcứcầmcâybút không chỉnhmàkhông sao uốnnắn lại được; cô lo lắng chochúng con khi các ông thanh tra thăm lớp và hỏi bài chúng con, cô sungsướngkhichúngconđạtđượcnhữngkếtquảxuấtsắc;lúcnàocôcũngnhânhậuvàhiềntừnhưmộtbàmẹ.Khôngbaogiờ,khôngbaogiờconlạiquêncô,côgiáothânyêucủacon!

TrongmộtcăngácxépThứsáu28

Chiềuhômqua,tôicùngmẹvàemSilviamangáoquầnđếnchongười

đànbànghèokhổđãđượcgiớithiệutrênbáo.Tôiômcáigói;Silviaghitrênmẩugiấyđịachỉvànhữngchữđầucủahọvà tênngườiđànbà tộinghiệp

đăngtrênbáo[13]

.Chúng tôi lênmãi tầng trên cùng củamột ngôi nhà rấtcao.Trongmộthànhlangnhỏhẹp,cócảmộtdãycửa,mẹtôigõcáicửaởtrong cùng.Một người đànđànbà còn trẻ, tócbạchkim, gầy, ramởcửa.Hìnhnhưtôiđãgặpbàtaởđâurồithìphải,cũngcáikhăntrùmmàulơtrênđầunhưthế.

-Cóphảibàđãđượcgiớithiệuởtrênbáokhôngạ?-mẹhỏi.-Vâng,thưabà,đúnglàtôiạ.-Vậychúngtôixinmangđếngiúpbàmộtítáoquần.Ngườiđànbàtộinghiệpcámơnchúngtôikhôngngớt.Trongkhiấytôinhìnthấy,ởmộtgóccủacănphòngtốitămvàtrốngtrải

chẳngcóđồđạcgì,mộtcậubéquaylưnglạiphíachúngtôi,đangquỳtrướcmộtcáighế,vàhìnhnhưđangviếtmộtcáchchămchú.Giấythìđểở trênmặtghế,vàlọmựcđểdướisànnhà.Làmthếnàomàhọcđượctrongbóngtốinhưvậynhỉ?TrongkhitựhỏinhưvậythìtôibỗngnhậnramáitóchungvàcáiáodàicủaCrossi,conbàbánrauquảrong,cáicậucócánhtaybịliệtấy.Tôinóikhẽchomẹbiết,trongkhingườiđànbàtộinghiệpmởcáigóimàchúngtôivừađemđếncho.

-Im,-mẹtôibảo,-cóthểcậutasẽtủithânvìthấyconlàmphúcchomẹcậu.Đừnggọi.

NhưngđúnglúcấyCrossingoảnhlại:tôitrởnênlúngtúng,còncậuthìmỉmcườivớitôi,vàmẹliềnđẩytôilạivớicậu.Nhưngcậuđãchạylại,taydangra.TôiômchầmlấyCrossi.

MẹCrossinóivớimẹ:-Bàthấyđấy!Tôichỉcómộtmìnhvớicháuthôi,bốcháusangbênMỹ

đãsáunămnay,vàkhôngmayhơnnữalàtôilạiốm,khôngthểraphốbánrauđểkiếmvàixu.Chúngtôiđãbándầndầntấtcảđồđạc;đếnmộtcáibànđểchothằngLuigi tộinghiệpcủa tôingồi làmbàicũngkhôngcòn.Trướcđâytôicònmộtcáighếdàikêởcửadướithìítranócũngcóthểđểvởlên

màviếtđược,nhưngnaycũngchẳngcònnữa.Chúngtôichẳngcóchútdầuđèngì, thằngbéđángthươngcứphảihọctrongbóngtối,nhưthếrồicũnghỏngmắt.Cũngmaymàtôicòncóthểchocháuđihọcđượcởtrườngthịxã;ởđấyngười tachonósáchvở.TộinghiệpLuigi,nóhamhọc lắm!Ôi, tôikhổlắmbàạ!

Mẹdúivàotayngườiđànbàkhổsởtấtcảsốtiềncòntrongví,ômhônCrossivàbướcrakhỏicăngácxép,đôimắtđẫmlệ.

Mẹbảotôirấtđúngrằng:-Conhãyxemcậubétộinghiệpấyphảihọchànhtrongmộthoàncảnh

rấtđángbuồn!Còncon,thìcótấtcảmọicáicầnthiếtđểhọctập,thếmàcókhiconlạithấyviệchọclàkhókhăn.À,Enricoyêudấucủamẹ,mộtngàyhọccủaCrossinhưvậy thậtđánggiáhơncảmộtnămhọccủacon, chínhngườitaphảitặngnhữngphầnthưởngcaonhấtchonhữnghọctrònhưthế!

Bốngheđượcnhững lờinóivừarồicủamẹ,vàcũngngàyhômđó tôithấytrênbànhọccủatôibứcthưsauđây.

Trườnghọc(thưcủabố)Thứsáu28

Đúngthế,Enricoyêudấucủabố,việchọcquảlàkhónhọcđốivớicon,

nhưmẹđãnóivớicon,convẫnchưađếntrườngvớitháiđộhămhởvàvẻmặttươicườinhưbốmuốnthấy.Nhưngconhãynghĩmộttíxemmộtngàycủaconsẽtrốngtrảibiếtbaonếuconkhôngđếntrườnghọc;vàchắcchắnlàmột tuần lễ thôi, thế nào con cũng xin trở lại trường.Hiện nay, tất cảthiếuniênđềuđihọc,Enricoyêudấuạ.Conhãynghĩđếnnhữngngườithợtốitốiđếntrườnghọcsaukhiđãlaođộngsuốtcảngày,hãynghĩđếnnhữngcôgáiđãđihọcngàychúanhậtsaucảtuầnlễbậnrộntrongcácxưởngthợ,đếnnhữngngườilínhởthaotrườngtrởvềlàđãviếtviết,đọcđọc.Hãynghĩđếnnhữngcậubécâmvàmùmàcũngvẫnhọc.Conhãynghĩrằngmỗibuổisángkhiconbướcrađườngthìcũngvàogiờấy,trongthànhphốtabavạntrẻemcũngnhưcon,đếnkhépmìnhbagiờliềntrongmộtlớpđểhọctập.Conlạihãynghĩđếntấtcảtrẻemgầncùngmộtlúc,ởtấtcảcácnướctrênthếgiới,cũngđangđihọc.Conhãyhìnhdungtrongtrítưởngtượngnhữnghọcsinhấyđangđitrênnhữngconđườngởnôngthôn,trênnhữngđườngphốcủacácthànhthịnhộnnhịp,dưới trờinắnggắthaydưới tuyếtrơi,đithuyềnởnhữngxứdọcngangkinhrạch,đingựaquanhữngcánhđồngrộnglớn,đixetrượttrênmặtbăng,quacácthunglũngvàcácđồigò,quarừng,qua suối, trên những đườngmòn hẻo lánh băng qua núi, đimộtmình, đitừngđôihaytừngtốp,thànhhàngdài,tấtcảđềucắpsáchvở,mặcquầnáohàngnghìnkiểu,nóinhiềuthứtiếngkhácnhau,từngôitrườngxaxôinhấtkhuấtnẻotrongtuyếtcủanướcNgachođếnngôitrườnghẻolánhnhấtcủađấtArabianúpdướibóngcâycọ.Hàngtriệu,hàngtriệutrẻem,tấtcảcùnghọcnhữngđiềunhưnhaudướinhữnghìnhthứckhácnhau.

Conhãytưởngtượngsốhọcsinhđôngnhưkiếncủahàngtrămdântộckhácnhauấy,hãytưởngtượngcáiphongtràocựckỳrộnglớnmàhọthamgia,vàconhãytựnhủrằng:“Nếuphongtràoấymàngừng,thìnhânloạisẽchìmđắmtrởlạitrongcảnhdãman;phongtràoấylàsựtiếnbộ,làniềmhyvọng, làvinhquangcủa thếgiới!”.Con canđảm lên, người línhnhỏ củađạoquânmênhmôngấy!Sáchvởlàvũkhícủacon,lớphọclàđơnvịcủacon,trậnđịalàcảhoàncầu,vàchiếnthắnglànềnvănminhcủanhânloại!Ôi,khôngbaogiờconlàmộtngườilínhnhátgan,Enricocủabốạ.

Bốcủacon”.

CậubéyêunướcPadova(Truyệnđọchàngtháng)

Thứbảy29Truyệnnàybịthiếutrongbảninnăm2000,cũngnhưbảntext.Tôinhớ

nócótrongbảninnăm1977.Vìvậytôisẽbổsungnếunhưcóđiềukiệntìmđược–Caruri.

THÁNGMƯỜIMỘT

Cậubénạoốngkhói[14]

Thứba1[15]

Chiềuqua,tôiđếnkhunữsinh,ởcạnhkhuBaretticủachúngtôi,đểđưa

chocôgiáocủaemSilvia bài chépvề truyện cậubéPadovamà cômuốnđọc.Trongkhucóđếnbảytrămnữsinh.

Lúctôiđếnthìhọctròbắtđầuravề,ainấyđềuvuivẻđượcnghỉmộtđợtvàonhữngngàyđầuthángmườimột.

Trướccổng trường,bênkiađườngphố,mộtcậubénạoốngkhóiđangđứng, tay tựavào tường,đầugụcvào tay.Ngườicậuđenngòmnhữngbồhóng,cũngnhưcáibị,mấycáichổivàcáinạocủacậu,vàcậukhócnứcnở,nãonuộtquáchừng.

Haibanữsinhlớphailạigần,hỏicậutạisaomàkhócnhưvậy.Nhưngcậubénạoốngkhóikhôngtrảlời,vàcứkhócmãi.Cácbạnnữsinhlạihỏi:-Kìa,nóiđi,bạnlàmsaovậy?Tạisaobạnkhóc?Cậubébỏcánhtayxuống,đểlộmộtgươngmặttrônghếtsứchiềnhậu,

và kể lại là đi nạomấy ống khói, được số tiền cộng lại là ba hào, nhưngchẳngmayrơimất,vìvôýbỏvàocáitúiáothủng…

Cậubétộinghiệpkhôngdámtrởvềnhàchủvìsợbịđánh.Nóirồi,cậulạicàngkhócthảmthiếthơn,đầugụcvàocánhtaynhưmột

kẻtuyệtvọng.Cácnữsinhnhìnnhau,vẻmặtrấtnghiêmchỉnh;mộtsốnữacũngkéo

đến,bécó,lớncó,conemnhữngcôngnhânnghèocũngnhưconnhàgiàu,tayômcặp sách.Mộtnữ sinhvào loại lớn,đội cáimũ có cắmchiếc lôngchimxanh,lấyhaiđồngxutrongtúiravànói:

-Mìnhchỉcóhaixu,nhưngchúngtahãygópnhaulại.-Mìnhcũngcóhaixuđây,-mộtcôbémặcáođỏnói, - thếnàotấtcả

chúngtacũngkiếmđủbahào!Thếlàcácnữsinhlêntiếnggọi:“Amalia,Luigina,Annina,mộtxunhé.

Aicóxuđưađây!”.

Mộtvàicômangtiềnđimuavởvàmuahoa.Họliềnvộivàngđemtiềnđến.Nhữngcôkhácbéhơnbiếunhữngđồngtrinh.Cônữsinhđộimũcắmchiếclôngxanh,thutiềnvàlêntiếngđếm:

-Tám,mười,mườilămxu!Chưađủ,phảithêmnữa!Mộtchịcongái,hìnhnhưlàphụgiáo,đitớivàchomộthào.Tấtcảnữ

sinhtíutíthoannghênhchị.Thếlàchỉcònthiếunămxunữathôi.-Kìa,cácchịlớpbốnđangtớikìa,họcótiềnđấy,-mộtembénói.Lớpbốntớinơi,tiềnlạicàngnhiều.Cácbạnnữsinhxúmquanhcậubé

nạoốngkhói;vàthậtlàthíchmắtnhìncáicảnhcậubéđenngòm,hiềnhậu,ởgiữađámnữsinhxinhxắn,đángyêumặcquầnáođủmàu, tócxõaphấtphới,ngườicắmlôngchimtươimàu,kẻthắtruybăngbằnglụa.

Sốtiềnbahàođãđủ,nhưngxuvẫntiếptụcđổranhưmưa.Nhữngembékhôngcótiền,cũngláchquagiữacácchịlớn,đemchonhữngchùmhoanhonhỏ,gọilàcũnggópphầnmình.

Bỗngbácgáccổngchạytới,nóito:“Bàhiệutrưởngđến”.Tứcthìcácnữsinhbỏchạytứtungnhưmộtđànchimsẻ.Cậubénạoốngkhóicòn lạimộtmình trênđườngphố,đứng launước

mắt.Khôngnhữnghaitaycậuđầycảxumàcácbạnnữsinhcònluồnvàokhuyếtáocủacậu,đútvào túi áo, và cả trongmũcủa cậukhôngbiếtbaonhiêulàchùmhoanhonhỏ.

BạnGarronecủatôiThứsáu4

Chúngtôichỉđượcnghỉcóhaingày;ấythếmàtôitưởngnhưđãtrảiqua

một thờigianvô tận tôikhôngđượcgặpGarrone.Cànghiểucậu, tôicàngyêucậu;tấtcảcácbạncủatôiđềucóthiệncảmnhưvậy,trừnhữngđứađộcác,vìGarronechốnglạinhữnghànhđộngđộcáccủachúng;mỗikhicómộtđứalớnđịnhtrêughẹohayhàhiếpmộtđứabé,màđứabégọiGarroneđếnthìđứalớnkiabuộcphảiđứngyênngay.

BốGarronelàthợmáyxelửa.Vìbịốmliềnhainăm,nênGarroneđihọchơichậm.Naycậulàngườilớnvàkhỏenhấtlớp;cậucóthểnhấccáighếdàichỉmột tay thôi…Nhưvậy,màcậu lại rất tốt…Aihỏibấtcứcáigì:condao,câybútchì,cáitẩy,tờgiấy,cậuvuivẻchomượnhoặcchohẳnngay.Tronggiờhọc,cậukhôngbaogiờnóichuyện,cũngkhôngbaogiờgây ramộttiếngồn.Luônluônngồiimtrênghế,chiếcghếquáhẹpđốivớicậu,cậuphảicúixuống,lưngkhomkhomvàđầurụtngangvai.Mỗikhitôinhìncậuthìcậucũngnhìntôivớiđôimắttươicười,nhưmuốnnói:“Chúngmìnhlàbạnthân,phảikhôngEnrico!”.

Ngườitacũngcóchếcậumộttíđấyvìlớnvàkhỏenhưvậymàcáiáo,cáiquần,ốngtayáo,ốngquầnlạiquáchật, quángắn; đôi giày của cậu totướng,vàchiếc“càvạt”quấnquanhcổthìnhưsợidâythừng.Garroneđángthương!Nhữngđiềuấycóságì?Chỉcầntrôngthấycậulàđãyêucậungayrồi!CậucómộtcondaochuôinạmxàcừcậubắtđượcnămngoáitrênquảngtrườngVũkhí;mộthômdùngdao,cậubịkhíamộtnhátsâuvàongóntay,nhưngtronglớpchẳngaihaybiếtgìcả,vàvềnhàcậucũngchẳngnóimộtlời,đểchobốmẹkhỏiphảilosợ.Khingườitađùacậu,cậucũngkhônghềgiận, nhưng coi chừng, khi cậu đã khẳng địnhmột điều gìmà có ai bảo:“Việcđókhôngđúngsựthật”,thìlậptứcmắtcậulóelênnhưchớp,vànắmtaycậuđậpxuốngnhưmuốngãycảghế.Thứbảytuầntrước,cậuđãchomộthọcsinhlớpmộttrênhaixu,vìcậunàyđểailấymấttiền,khôngcóđểmuacuốnvở.GiờGarroneđangbậnviếtmộtbứcthưdàitámtrangtrênmộtloạigiấy có nền hoa to màu rực rỡ, để mừng sinh nhật của mẹ. Bà mẹ củaGarrone,mộtngườicao,béo, rấtdễmến, thườnghayđến trườngđóncon.ThầygiáonhìnGarronevẻhiềntừvàmỗikhiđếngầnGarronethầylạitátyêuvàomácậu.TấtnhiêntôiyêubạnGarronelắm!Tôirấtvuithíchđượcnắmchặtbàntaytotướngcủacậutrongtaymình.Tôitinchắcrằngcậusẽkhôngngạiliềumìnhđểcứumộtngườibạn,cậusẽđemhếtsứcmìnhđểchechởchobạn:cứnhìnvàođôimắtcủaGarronethìthấyrõđiềuđó!Giọngnói

củacậutuyhơicộc,nhưngngườitacảmthấyrằngđólàtiếngvọngcủamộttấmlòngcaothượngvàhàohiệp.

BácbánthanvớiôngquýtộcThứhai7

Chắc chắnGarrone không phải là người đi nói với Betti cái điều mà

CarloNobisdámnóivớicậunày!CarloNobistựphụvìbốcậutalàquýtộcvàgiàucó.ÔngNobis,người

khácao,vẻđứngđắnvà lịchsự, râu rấtdài,mộtbộ râuđenđẹp;gầnnhưngàynàoôngcũngđưacontraiđếntrường.

SángquaNobis cãinhauvớiBetti,một trongnhữnghọc sinhbénhất,conmộtbácbánthan,vàkhôngbiếtnóigì,vìcảmthấymìnhtrái,nóđãkêulên:“Bốmàychỉlàquânkhốrácháoôm”.Bettiđỏmặttíatai,chẳngđáplạisaocả,nhưnggiàngiụanướcmắt.Vềnhàăn trưa, cậu tanhắc lại chobốnghecâunóicủaNobis.Vìvậy,saubữaăn,bốcủaBetti,mộtngườibénhỏđenthui,đếnphànnànvớithầygiáo.Trongkhibáctađangnóigiữalớphọchết sức im lặng, thìbốNobisnhư thường lệ,giúpcon trai cởiáokhoácởngoàicửa,nghenóiđếntênmìnhliềnđivàođểhỏixemcóviệcgì.

ThầyPerboni đáp: “Bác đây đến phàn nàn rằngCaclô của ông đã nóirằng:‘Bốmàychỉlàquânkhốrácháoôm’”.

ÔngNobiscaumàyvàhơiđỏmặt.Ônghỏicon:“Cóphảiconđãnóithếkhông?”.

Caclôđứnggiữalớp,trướcmặtBetti,cúiđầuxuốngchẳngtrảlờisaocả.Bốcậu tanắmlấycánh taycon,đẩycon lại sátBetti,chohaicậugần

nhưđụngvàonhauvàbảo:“Xinlỗibạnđi”.Bácbánthanmuốnngănlại,nói:“Không,không”,nhưngngườiquýtộc

cứmặcvànhắclạichoCaclô:“Xinlỗibạnđi.Nhắclạilờibố:‘Tôixinlỗibạn,Bettiạ,vềcâunóithóamạ,ngudại,tôiđãtrótnóivềbốbạn,màbốtôilấylàmtựhàođượcbắttay’”.

Bácbánthanhếtsứcngănlại,nhưngôngNobiskhôngchịuthôi,vàcontraiôngphảilàmtheolờibố,nóinhonhỏ,khôngdámngửngđầulên,nhữnglờimàbốnhắcchotừngcâumột.

BấygiờôngNobisđưatayrabắt taybácbánthan;bácnàysiết tayrấtchặt,rồiđẩycontraivàotayCarloNobis.

Ôngbá tước lạinóivới thầygiáo: “Xin thầy làmơnxếpchohaicháungồicạnhnhau”.

ThầyPerboniliềnxếpBettingồicùngghếvớiCaclô.Khihaicậuđãyênchỗ,ôngNobiscúichàovàđira.

Bácbán than tầnngầnmột lát,ngắmhaiđứa trẻngồi lạivớinhau, rồiđếngần,nhìnNobisvẻthiệncảmvàmếntiếc.Chẳngnóimộtlời,bácđưatayravuốtvenó,nhưngrồichẳngdám,bácchỉđưamấyngóntaytotướngkhẽlướtquatránnó,rồiđira.

Thầygiáoliềnnóivớichúngtôi:“Hãynhớlấynhữngviệccácconvừatrôngthấy:đólàbàihọchaynhấttrongnămnay”.

CôgiáocủaemtraitôiThứnăm10

CôDelcatibiếtemtôimệt,đãđếnnhàthămchúngtôi.Cậucontraibác

bánthan,nămtrướccũnghọcvớicô.CôlàmchochúngtôichếtcườivớicâuchuyệncôkểlàmộthômmẹBettimangđếnnhàbiếucômấyhộcthan,túmtrongcái tạpdềcủabà,đểcảmơncôđãthưởnghuychươngngoanngoãnchocontraibà.Tộinghiệp,bàtacứnằngnặcxincônhậnchomónquàmọnấy,vàkhócdởvìphảimangcáitạpdềđầythancủabàvề.Mộtlầnkhác,mộtngườiđànbàtốtbụng,mẹmộtchúhọctròbécủacô,đemđếnchocômộtbóhoarấtto;vàcôgiáođãtìmđược,nhétởgiữabóhoa,mộtốngtiếtkiệmđựngđầynhữngđồngxumới…ChúngtôinghecôkểchuyệnthíchquávàemtraitôiđãvuivẻnuốtmộtchénthuốcđắngchovừalòngcôDelcati.Vớinhữngchúhọc tròbé tíở lớpmộtdướiấyphảikiênnhẫnbiếtchừngnào,đứanàocũngsúnrăngnhưnhữngônggià,khôngđọcđượccảchữRlẫnchữS!…Đứathìho,đứathìchảymáucam,đứanàyđểmấtđôiguốcởdướigầmghế.Đứakiathétlênvìtựmìnhchíchphảingòibútvàotay,rồithìmộtđứakhócvìđánglẽphảimuaquyểnvởsố2,lạimuaquyểnvởsố1…Lạicòncảnămchụcchúnhócphảidạychobiếtđọc,biếtviết,biếttínhnữachứ!…

Mỗimộtconngườibébỏngấyđềuđemtheotrongtúiáonhữngquecamthảo,nhữngcáikẹobạchà,nhữngchiếccúc,nhữngcáinútchai,nhữnghònsỏi…Côgiáocókhimuốn lục soát,nhưngchúnggiấubảovậtcủachúngvàotậnđôigiày.Nhưngítrachúngcũngchămchỉchứ?Thôiđi!Mộtconruồitolọtvàocửasổlàtấtcảđềungẩngđầulên…Mùahèchúngđemđếntrườngnhữngconcánhcambayvùvù,hayrơivàolọmựclấmbêbếtrồibòlêncáctrangvởvạchnhữngvạchmựcđenngòm.Côgiáophảilàmthaybàmẹcủatấtcảbọntrẻấy:giúpchúngmặcquầnáo,băngcácngóntaybịngòibútchíchphải,buộclạinhữngmũnồiđứtdải,đểýtrôngchochúngkhỏilấynhầmáochoàngcủanhau;nếukhôngthìcácchúnhóckhócvàthét.

Vấtvảthaycôgiáo!Thếmàđôikhicácbàmẹlạicònđếnphànnàn:“Côạ,khôngbiếtthếnàomàcontôilạiđánhmấtngòibút?-Làmsaomàcháukhônghọcđượcchữnàocả?-Tạisaocôlạikhôngbiểudươngcontôi,nóhọcgiỏithếcơmà!-TạisaocôlạikhôngnhổcáiđinhtrênmặtghếđểchothằngPierotộinghiệpcủatôiráchcáiquầnmớinguyên?…”

Đôilúccôgiáođángthươngkhôngnhịnđượcnữa;cômắngcáchọctròbénhỏcủacô.Nhưngrồicôlạihốihậnvàvuốtveđứabécômắng;cônóilàsẽđuổiđứanàyhayđứakhácrakhỏitrường,nhưngthấynókhóclạiđộng

lòngthương,vàcôtráchcứnhữngbốmẹđãbắtconnhịnănđểphạt.CôDelcatilàmộtthiếunữcaolớn,xinhđẹp,ănmặcnềnnếp,linhhoạt,

dễxúcđộngvàrấtdịudàng.-Nhưngítrabọntrẻcũngmếncôítnhiềugìchứ?-Mẹhỏicônhưvậy.-Vâng,cóchứ,chỉcóđiềulàđếnnămsau,chúngtừbiệttôiđểlênhọc

lớpkhácthìkhôngnhìnlạitôinữa.Khibọntrẻvôtìnhấylênhọcnhữnglớpcócácônggiáodạythìhìnhnhưchúnglấylàmxấuhổlàđãquataytôi;maymắnlắmchúngmớichàochomộttiếng!Ấycứnhưthếđấy.Cứsauhainămtrờihếtlòngchămnomnhữngđứatrẻmàmìnhthươngyêuhếtsức,rồiphảixachúng,khônggặplạinữa!Cóđôiđứamàmìnhtưởnglàcó thể tincậy,mìnhtựnhủ:“Ồ,nhữngđứanàythươngyêumìnhmãimãi”.Thếmànghỉhèxongchúngcũngchẳngcònnhớđếnmìnhhơngìcácđứakhác.

“Nhưngcon, thì conkhông thế chứ,phảikhôngcon?BỗngcôDelcatinói,vừanóivừađứnglênômhônemtôi. -Consẽkhôngquayđầuđikhiđếngầncôchứ?Consẽkhôngtừbỏkhôngnhậnngườibạnđángthươngcủacon,khôngnhậncôgiáohiềnlànhcủaconchứ?”.

Mẹtôi(thưcủabố)Thứnăm10

Bốđểýlàsángnay,lúccôgiáođếnthăm,tôinóivớimẹcónhỡthốtra

mộtlờithiếulễđộ.Bốthấymìnhcónhiệmvụviếtmảnhthưnàycảnhcáotôi.Đọcthưtôixúcđộngvôcùng.

“Trướcmặt cô giáo của em, con đã thiếu lễ độ vớimẹ! Việc như thếkhôngbaogiờconđượcphạmlạilầnnữa,Enricocủabốạ!Sựhỗnláocủaconnhưmộtnhátdaođâmvàotimbốvậy!Bốnhớtớimẹcon,cáchđâymấynăm,đãphải thứcsuốtđêm,cúimìnhtrênchiếcnôicủacon, trôngchừnghơithởhổnhểncủacon,quằnquạivìnỗilosợ,khócnứcnởkhinghĩrằngcóthểmấtconđi!…Nhớlạiđiềuấy,bốkhôngthểnénđượccơntứcgiậnđốivớicon.Hãynghĩxem,Enricoà!Conmàlạixúcphạmđếnmẹconà!Ngườimẹsẵnsàngbỏhếtmộtnămhạnhphúcđểtránhchoconmộtgiờđauđớn,ngườimẹcóthểđiănxinđểnuôicon,cóthểhysinhtínhmạngđểcứusốngcon!

“Hãynghĩkỹđếnđiềunày,Enricoạ: trongđờiconsẽcó thể trảiquanhữngngàythậtbuồnthảm,nhữngngàybuồnthảmnhấttấtsẽlàngàymàconmấtmẹcon.

“Khiconđãkhônlớn,conđãtrưởngthành,màcáccuộcđấutranhđãluyệnconthànhngườidũngcảm,cóthểcólúcconsẽhồitưởngtớimẹcon,vớilòngmongướcthiếtthađượcnghelạitiếngnóicủamẹ,vàđượcmẹlạidangtayrađónconvàolòng;vìdùcaolớn,dùkhỏemạnhthếnàochăngnữa,consẽvẫntựthấymìnhchỉlàmộtđứatrẻtộinghiệpyếuđuốivàkhôngđượcchechở.Consẽnhớ lạivớimộtnỗicayđắngnhữnglúcconđã làmchomẹphảiphiềnmuộn;lươngtâmcắnrứt,sẽbắtconphảitrảmộtgiárấtđắt.Khốnkhổthay!Conkhôngthểhyvọngđượcyênổntrongđờinếuconđãlàmchomẹconbuồnphiền.Dùcóhốihận,cócầuxinthathứ,cósùngbáilinhhồncủamẹ,tấtcảcũngvôíchmàthôi.Lươngtâmsẽkhôngđểchoconđượcchútnàoyêntĩnhđâu.Hìnhảnhdịudàngvàhiềnhậucủamẹconsẽlàmchotâmhồnconnhưbịkhổhình.Enrico,hãynhớrằng,tìnhthươngyêuchamẹlàtìnhcảmthiêngliênghơncả.Vôphúcchokẻnàochàđạplêntìnhthươngyêuđó!

“Từnay,khôngbaogiờconđượcthốtramộtlờinóinặngvớimẹcon,vàconphảixin lỗimẹ,khôngphảivì sợbốmàdonhiệt tình thànhkhẩncủa

lòngcon.Conhãycầuxinmẹhôncon,đểchocáihônấyxóađicáidấuvếtvongânbộinghĩatrêntráncon.Bốrấtyêucon,conạ,conlàniềmhyvọngthathiếtnhấtcủađờibố,nhưngthàrằngbốphảithấyconchếtđi,cònhơnlàthấyconbộibạcvớimẹcon.Thôi,vàtrongmộtthờigianconđừnghônbố:bốsẽkhôngthểvuilòngđáplạicáihôncủaconđược.

Bốcủacon”.

BạnCoretticủatôiChúanhật13

Bốđãthathứchotôirồi;nhưngvìthấytôicònhơibuồn,nênchiềunay

mẹhiềntừcủatôichotôiđidạochơivớianhconlớncủabácgáccổng.Khichúngtôi đi đếnbên cạnhmột cái xeđỗ trướcmột cửahàng, thì nghe cótiếngaigọitôi.Tôiquayđầulại.ThìraCoretti,bạncùnglớpvớitôi,mặccáiáongắnbằngdaráicávàđộicáimũnồidamèo.Cậu tamồhôinhễnhạinhưng ravẻbằng lòng lắm;cậu tavác trênvaimộtbócủikhánặng.Mộtngười lớnđứng trênxe,chuyểncủichocậu,còncậu thìchuyểnvào trongcửahàngcủabố,xếpthànhđống,rồilạinhanhnhẹnquayracáixe.

-Làmgìđấy,Coretti?-Tôihỏi.-Cậuthấyđấy,-Corettivừađápvừagiơ tayrađỡmộtbócủi, -mình

làmviệc,đồngthờihọclạibài!Tôicười.NhưngCorettinóirấtnghiêmchỉnh,vàvừaváccủichạyvào

cửahàng,vừalẩmbẩm:“Biếncáchcủađộngtừlà…thayđổitùytheosốvàtheogiốngvàthay

đổitheongôivị…”Vàvừahạcủixuống,vừaxếpthànhđốnglạiđọc:“Tùytheothờigian…

thờigianlúcdiễnrahànhđộng…”Rồilạiđếncạnhchiếcxeđểômthêmmộtôm,cậuđọcthêm:“…Tùy

theocáchmàhànhđộngđượcnóiđến…”Cậutacứthếmàhọcbàingữphápngàyhômsaucủachúngtôi.-Cậubiếtkhông,-Corettinói,mìnhmuốnlợidụngthìgiờ.Bốmìnhbận

đi giao hàng với người giúp việc,mẹmình đang ốm; tất nhiênmình phảigiúpvàoviệcdỡhàngtrênxexuống.Việcđókhôngngănđượcmìnhhọclạibàingữpháp.Hômnaybàikhóquá,mìnhkhôngtàinàonhồivàoócđược!

Rồiquaylạinóivớingườiđánhxe:-Bốcháucódặnlàđếnbảygiờsẽvềđâyđểtrảtiềnchobác.Chiếcxeđikhỏi,Corettimờitôi:“Vàohàngchơilátđã!”Sợtừchốisẽ

làmchocậuphậtlòng,tôivàomộtgianphònglớnđầynhữnggỗvàcủi,cómộtcáicânđặtởgầncửa.

-Nóithậtvớicậuhômnaymìnhbậnlắm,-Coretti lạinói,-mìnhlàm

bàicứlắtnhắt từngmảnh,từngđoạn.Mìnhđangviết thìcóngườiđếnđặthàng…Vừamớingồixuốngviếtnốtthìđấy,bácxecủiđãđến!…Sángnaymìnhđãhai lầnchạyra tậnchợcủiởquảngtrườngVenezia rồi.Haichânnhưrụngđâumấtrồi,cònhaibàntaythìrộpcảlên.Mìnhchẳngcònthíchthúgìđểlàmcáibàitậpvẽnữacả!

Vừanói,cậubédũngcảmlấychổiquétmấynhátsạchcảlákhôtrênsànnhà.

-Này,thếcậungồiởđâumàlàmbài?-tôihỏi.-Đây,lạimàxem.Corettidắttôivàonhàtrong,nơilàmbếpvàphòngăn.Ởmộtgóc,trên

mộtcáibàn,thấyđặtmấyquyểnsáchvànhữngbàitậpbắtđầulàm.-Này,-Corettinói,-mìnhđangđểcâutrảlờithứhaidởdangđấy:với

dathuộc,người tađónggiày, làmdâycuroa…vàbâygiờmìnhthêm:làmvali.

Rồicầmbút,Corettiviếtluôn,nétchữrấtđẹp.-Nhàkhôngcóaià?-cótiếnghỏibênngoàicửahàng.Mộtbàđếnmuacủi.-Cócháuđây,-Corettitrảlời,rồiđiracâncủi,nhậntiền,chạytớimột

góccótreotấmbảngđánhỏ,ghisốcủivừabán,xongtrởvềvớibàilàmvàbảotôi:-Hãyxemngườitacóđểyênchomìnhviếtxongtrangnàykhông?vàtiếptụcviết:làmtúidulịch,túiđạnchobộđội…

-Ôi! Cái món cà phê khốn khổ của mình đi đời mất, - Coretti bỗngngừnglạivàkêulên;rồichạyđếnbếplò,nhấcấmcàphêra.

-Càphêcủamẹmìnhđấy,-cậutanói,-chúngtacùngmangđếnchomẹmình,vuilòngchứ?Mẹmìnhgặpcậu,sẽrấtbằnglòng.Đãbảyhômrồi,mẹmìnhốm…Áichà!Cácbiếncáchcủađộngtừ!Chúngnóđây!Mìnhbịbỏngtayluônvìcáiấmcàphênày.Àsautúiđạnchobộđộithìmìnhphảithêmvàocáigìnữanhỉ?Còncáigìđấy,nhưngmìnhchưa tìm ra thôi!…Nào,vàođâyvớimìnhđi!

CậubạnnhỏcủatôimởmộtcánhcửavàchúngtôiđivàotrongbuồngcủamẹCoretti.Bànằmtrênmộtcáigiườngto,đầutrùmmộtcáikhăntrắng.

-Càphêđâymẹạ,-Corettinóivàđưatáchcàphêchomẹ.Rồinhìnvềphíatôicậunóithêm-Congiớithiệuvớimẹmộtbạncùnglớpvớicon.

-Ồ!Tốtquá,cậuđếnthămmộtngườiốm,thật tốtquá,-ngườiđànbà

trunghậunói.Corettisửalạinhữngchiếcgốiởsauvaimẹ,gấplạimépchăn,thổibùng

ngọnlửalòsưởivàđuổiconmèođangvôlễngồilêntrênnóctủ.-Mẹcócầngìnữakhông?-Corettivừahỏimẹvừađỡlấytáchcàphê.-

Mẹđãuốnghaithìaxirôchưa?Mẹdùnghết,consẽrahiệuthuốcmuathêm.Gỗ,củiđãxếpđâuvàođấyrồi;đếnbốngiờ,consẽđặtthịtlênbếp,nhưmẹđãdặn;vàkhinàobàhàngbơđiqua,consẽ trảbà ta támxu.Mẹcứyêntâm,mọiviệcđâusẽvàođấycả.

-Tốt lắm,conạ,-báchàngcủi trả lời, -connhớhếtcảmọiviệc!Tộinghiệpcontôi!

Corettichỉchotôixemmộtcáikhungnhỏcólồngảnhcủabốcậumặcquânphục,ngựclấplánhchiếcHuânchươngquâncông,ôngđượctặngnăm

1866 khi đang ở trung đoàn của thái tử Umberto[16]

. Trông khuôn mặtgiốnghệtbạnCoretticủatôi,đôimắtlanhlợi,nụcườiyêuđời.

Chúngtôitrởlạigiannhàbếp-À,mìnhtìmrarồi!-Corettinói,vàchạyđếnchỗquyểnvở,viếtthêm

vào“Ngườitacũngdùngđểlàmyêncươngngựa”.-Phầncònlại,mìnhsẽlàmnốttốinay,mìnhsẽthứckhuyamộtchút!Cậusướngthật,Enricoạ,cóthìgiờhọctập,lạicóthìgiờchơi…

Vẫnvuivẻvànhanhnhẹn,Corettidẫn tôi racửahàng; cậuđặt nhữngkhúcgỗtrêncáigiá,lấycưaxẻralàmđôi,vừalàmvừabảotôi:

-Này,môn thể dục này khỏe hơn cái động tác đẩy tay ra đằng trướcnhiều!Mìnhmuốnkhibốmìnhvềthìđốnggỗnàyđãcưaxong,vàbốmìnhsẽhàilònglắm!Chỉkhốnnỗilàsaukhicưaxongmìnhviếtnhữngchữtvàicứngoằnngoèonhưrắnbò,thầygiáobảothế.Biếtlàmsaođược?Mìnhsẽthưa thậtvới thầy:“Conphảivậnđộnghai cánh tay luônvàcácngón tayphảibịảnhhưởng”.Điềucốtyếulàlàmsaochomẹmìnhchóngkhỏi,vàơnChúa,hômnaymẹmìnhđãkhánhiều.Cònbàingữphápthìsángmaimìnhsẽdậyhọcsớm.Kìa,xethanđãvềđấy.Nào,bắttayvàoviệcthôi!

Mộtchiếcxechấtđầynhữngbaođensìđỗtrướccửahàng.Corettichạyranóichuyệnvớingườiđánhxe,rồitrởvào.

-Giờthìmìnhkhôngthểgiữcậulạinữađâu,-Corettibảotôi,-mainhé,vàcámơncậuđãđếnthămmình!Chúccậuđidạochơivuivẻ,Enricosungsướngạ!

Vàsiếttaytôixong,Corettichạyranhấcbaothanđầutiênđặtlênlưng,

vácvào,rồicứthếthoănthoắtchạytừcửahàngrachiếcxe,từchiếcxevàocửahàngsắcmặttươitắndướicáimũnồibằngdamèovàluônluônnhanhnhẹn,vuivẻ,khẩntrươngđếnnỗiaitrôngthấycũngphảithích.

“Enricosungsướng!”cậubảo tôinhưvậy.Ồ,khôngCoretti ạ, không,bạnsungsướnghơntôi;bạnvừahọc,bạnvừalàm,bạngiúpíchchobốmẹnhiềuhơntôi,bạncanđảmhơntôi;vàtrămlầntốthơntôi,bạnthânmếncủatôiạ!

ThầyhiệutrưởngThứsáu18

Sáng nay, Coretti rất vui lòng, vì thầy giáo lớp hai cũ của cậu, thầy

Coatti, đến coi kỳ thi hàng tháng của cậu.ThầyCoatti người cao lớn, tócquăn,đôimắtâmuvàtiếngnóioangoang.Thầyluônluôndọaphạthọctrò,dọacảđưađitù;nhưngthầykhôngphạtaibaogiờvàcườitrongchòmrâukhithấyhọctròsợ.Trườngthịxãcủachúngtôicótámthầygiáo,kểcảthầyphụgiáo,nhỏnhắnvàkhôngcórâu,nomcòntrẻmăng.

Cònthầyhiệutrưởngcủachúngtôi,thìngườicaolớn,hóiđầu,đeokínhgọngvàng,vàcóbộrâuhoarâmdàixuốngtậnngực;chiếcáochẽnlúcnàocũngcàikhuyrấtđứngđắnđếntậncằmvàngườitatrônglàbiếtngaythầyrấthiềnđốivớibọntrẻ.Mỗikhihọcsinhbịgọilênđểnhắcnhởđiềugì,runsợbướcvàovănphòngcủathầythìthầykhônghềrầyla,thầynắmlấytayhọctrò,dịudàngkhuyếnkhích;giảnggiảichohọphảicưxửnhưthếnào;vàthườngthườngthìhọcsinhđềuhốihậnvìlỗilầmcủamìnhvàsẽkhôngmắclạinữa.Cuốicùngthầynóivớihọvẻhiềnhậuhếtsứcvàgiọngthuyếtphụcvôcùng,đếnnỗirakhỏiphòngcủathầy,họcsinhđềurơmrớmnướcmắt,vàhổthẹnhơnlàbịphạt.Thầyhiệutrưởngtốtbiếtbao!Thầybaogiờcũnglàngườiđếntrườngsớmnhấtvàlàngườiởlạisaucùng;buổisángthầyđếnđónhọcsinhvàtiếpbốmẹhọcsinh;buổichiềukhitấtcảcácthầygiáo,côgiáođềuravềcảrồi,thầycònđikiểmtraquanhtrườngxemcóhọctrònàobịtainạnxecộgìkhông,cóđánhnhaungoàiphốkhông,hoặccólấycất,đáđútđầycặpsáchđểnémvàođầunhaukhông.

Mỗikhithoángbóngthầyhiệnraởmộtchỗngoặtđầuphố,thìngườitathấy lũ trẻ chạy trốn, bỏngay cả chơi bi, chơi nút chai.Thầyhiệu trưởngphúchậugiơngóntaydọatừđằngxa,nhưngvẻmặthiềntừvàđượmbuồncủathầythìlạihứatrướcsựkhoanhồng.

Mẹcónóichotôibiếtlàkhôngaithấythầycườitừkhithầymấtngườicontrai,mộtthanhniêntìnhnguyệntòngquânmàtấmảnhđểluônluôntrênbàn hiệu trưởng của thầy.Ngay sau khi xảy ra sự bất hạnh ấy, thầy hiệutrưởngchúngtôimuốnxinnghỉviệc;thầycóviếtđơnxinvềhưu;nhưngrồingàynàyquangàykhác,thầycứchầnchừkhônggửiđi,thầythấyđaukhổkhiphảitừbiệthọcsinhcủathầy.Nhưngchiềuhômkia(lúcấybốởtrongphònggiấycủathầy),thầycóvẻquảquyếtgửiđi;bốngỏlờitiếcnhớvìthấythầytừgiãnhàtrườngthìbỗngmộtngườibướcvào.Ôngtađếnxinchoconhọc.Thấyđứabé, thầyhiệu trưởngbấtgiáccómộtcửchỉngạcnhiên,hết

nhìncậuhọctròmới,lạinhìncáiảnhđặttrênbàn,thếrồi,kéocậuhọctròlạigầnmình,thầynhìnthẳngvàomặtcậu.

Cậubéấygiốngmộtcáchlạlùngngườicontraimàthầyđãmất.Thầyhiệutrưởngghitênngườihọctròmới,tiễnhaibốconvề,khôngquênđưatayxoacáiđầutócđencủacậubé,rồitrởlạingồivàobàngiấy,nghĩngợi.

-Quả làmột sự thiệt thòi lớn nếu thầymuốn bỏ việc điều khiển nhàtrường!-bốnhắclại,tiếptụccâuchuyệnđangbỏdở.

Nghe câu ấy, hình như thầy hiệu trưởng sực tỉnh ra khỏi sự suy nghĩ,thầycầmláđơnxintừchứcxéđivànói:

-Tôiởlại.

NhữngngườilínhThứba22

Anhcontraithầyhiệutrưởnglàquânchínguyệnkhianhhysinh.Vìvậy

màngườichađángthươngthườngđếnquảngtrườngCorso,mỗikhichúngtôi tanhọc,đểxemquân línhdiễuqua.Hômqua,một trungđoànbộbinhdiễuqua.Độnămchụcđứatrẻnhảynhótquanhđộinhạcbinh,lấythướckẻđánh nhịp vào cặp sách. Chúng tôi thì đứng thành nhóm trên lề đường.Garronebóngười trongbộáoquáchật,ngoạmvàomộtmiếngbánhmì totướng;Votinilúcnàocũngănmặclịchsựvàchảichuốt,đứngcạnhPrecossi,conôngthợchữakhóa,mặcáodàicủacha,cậubéngườiCalabria,cậubéthợnề,Crossitócđỏ,Frantivẻtrângtráo,Robetticontraiôngđạiúypháobinh(cáicậuđãcứusốngđứabédướibánhxengựavàbâygiờphảichốngnạng)tấtcảchúngtôiđềuởđấyđểxemquânlínhdiễuqua.Thấymộtngườilínhđikhậpkhiễng,Frantiliềncười.Nóliềnthấymộtbàntayđặtlênvainó.Frantiquaylạivàtrôngthấythầyhiệutrưởngcủachúngtôi.

-Này,Franti,chếgiễumộtngườilínhđangởtrongđộingũvàkhôngthểđáplại,cũngkhôngthểtựvệ,thếkhácnàochửimộtngườiđangbịtrói,nhưthếgọilàhènnhát!

Frantiliềnlỉnhmất.Quânlínhđiqua,xếphàngbốn,nhễnhạimồhôivàđầynhữngbụi,súng

ốnglấplánhdướiánhmặttrời.Thầyhiệutrưởngnóivớichúngtôi:“Phảiyêunhữngquânnhân,cáccon

ạ,đó lànhữngngườibảovệ chúng ta.Ngàymaihọ sẽ ra trận, hy sinhvìchúngta,nếucómộtđạoquânnướcngoàiđedọalãnhthổcủata.Chínhhọcũnglànhữngcậubé!Họchỉhơncácconvàituổithôi;họcũngđangđihọc,họctrongtrungđoàn;vàhọcũngnhưchúngta,làngườitừkhắptấtcảcácmiền của nướcÝđến.Nhìn xem, người ta có thể nhận ra gần đúng dángngười của họ: nào người Sicilia, người Sardegna, người Napoli, ngườiLombardia.Trungđoànnàylàmộttrungđoànđãlâunăm,đãchiếnđấutừ

năm1848[17]

,tuykhôngcònlànhữngchiếnsĩngàyấynữa,nhưngvẫnlàlácờấy!Biếtbaonhiêungườiđãchếtvìđấtnướcquanhlácờnày,haimươinămtrướckhicácconrađời!

-Lácờđây!-Garronenói.Quảthật,ngườitathấylácờđỏ,trắngvàlụcphấtphớitrênđầucácchiến

sĩ.Thầyhiệutrưởnglạinói:-Nào,cáccon,hãytỏlòngkínhmếnquânđộiđi,cácconhãychàotheo

cáchchàocủahọcsinh,đưataylêntrán,khibamàucờđiqua!Lácờ,domộtsĩquanvác,điquatrướcmặtchúngtôi,đãsờnvàráchnát,

mộtchiếchuânchươngdínhởcáncờ.Tấtcảchúngtôicùngmộtlúcđưataylêntránchào.Ngườisĩquannhìnchúngtôimỉmcười,vàchàolạichúngtôitheokiểunhàbinh.

“Hoanhô,cáccon!”,mộtgiọngnóiphíađằngsauchúng tôi.Quay lại,chúngtôithấymộtcụgià,veáodàiđeotấmhuânchương.Đólàmộtsĩquanhưutrí,-“Hoanhô,cáccon,-cụlạinói-cácconlàmthếlàtốt!Kẻnàolúcbétôntrọnglácờlớnlênsẽbiếtbảovệlácờ!”

Và trong lúcconngười trunghậuấynói thì lácờcủa trungđoànphấtphớibayởđấy,trênquảngtrườngCoocxô,chungquanhlàmộtđámtrẻconvuivẻreohònhịptheođiệuquânnhạc.

NgườibảovệNelliThứtư23

Hômqua,Nellicũngđixemquânđộidiễuhành.Làmộtđứabégùlưng

tộinghiệp,Nellicóvẻbuồn,vàtựnhủ:“Mìnhsẽkhôngbaogiờđượcđibộđội!”.Cậubéđángthươngấyrấtchămhọc,nhưngthânhìnhgầygòvàxanhxaođếnnỗiđượcmột lát làmệthếthơi.Mẹcậu làmộtbà tócvàng,mặcquầnáođen,hàngngàyđếnđónconvàogiờ tanhọc,đểconkhỏiphải bịđámđôngxôđẩy.Cứxemcáchbàvuốtvecon!Nhữngngàyđầu,học tròchế nhạoNelli, lấy cặp sách thúc vào lưng nó, nhưng nó không bao giờchốnglại,vàcũngkhôngchomẹbiết;nómuốntránhđừngđểmẹbuồnvìconmìnhbị chúngbạnhànhhạ.Người ta chếnhạoNelli,vàđứabéđángthươngchỉkhócthầm,đầugụctrênmặtbàn.

Mộthôm,Garronecanthiệpvàbảođámhọctrò:“AiđụngđếnNellithìsẽ lôi thôivới tớ; tớsẽgiãchomột trậncạchđếngià”.Franti không thèmđếmxỉagìđếnsựđedọacủaGarrone,vàđãbịăntrậnđònấy,mộttrậnđấmđálàmchohắntalănquaybavòng.TừđókhôngcònailàmchoNelliphảilongạinữa.ThầyPerboniđãxếpGarronengồimộtbànvớiNellivàhaicậuđãthànhđôibạnthân.NellirấthâmmộGarrone.Bướcvàolớplàđưamắttìm xem cóGarrone không. Ra về không bao giờ quên chào tạm biệt, vàGarrone cũng làm như vậy. Khi Nelli đánh rơi ngòi bút hay quyển sáchxuốngdướighế,Garroneliềncúixuốngnhặtlênngaycho,sợbạnphảikhónhọc;còngiúpbạnxếpsáchvàocặpvàmặcáochoàng.VìvậyNellirấtyêuGarrone,và rấtvuimừngmỗikhiGarroneđược thầygiáokhen.Người tatưởngnhưchínhlàNelliđượckhenvậy!TôichắclàNelliđãkểhếtchomẹcậu: những sự trêu chọc trong những ngày đầu, và việc can thiệp củaGarrone,vìsángnayđãxảyraviệcnhưsau:

ThầyPerbonibảotôiđưalênchothầyhiệutrưởngbảnchươngtrìnhhọctập,khoảngnửagiờ trướckhi tan lớp; tôiđangởđó thìbàmẹNelli bướcvào.Bàhỏithầyhiệutrưởng:

-Thưathầy, tronglớpcủacontôicómộthọcsinhtên làGarronephảikhôngạ?-bàtahỏithầyhiệutrưởng.

-Thưabà,cóđấyạ.-Xinthầylàmơnchogọicậuấyđếnđâymộtlát.Tôimuốnnóivớicậu

ấymấylời.Thầy hiệu trưởng bấm chuông cho người gác cổng vào, và bảo đi gọi

Garrone.Saumộtphút thìGarroneđến,vẻngạcnhiênvì thầyhiệu trưởnggọimình.

Vừathấycậubétolớnấy,bàNelliliềnchạylạiômlấyđầucậuvàhônluônmấycáiliền.

-ChínhcháulàGarrone,bạnthâncủaconcô,ngườichechởchođứacontộinghiệpcủacô,phảikhông,cháuthânyêu?

Rồitháoởcổmìnhramộtsợidâychuyềnvàngcóbuộcmộtcái thánhgiá,bàđeovàocổGarronevànói:

-Hãygiữ lấyvậtkỷniệmnhỏnày,cháu thânyêu,nhậnnó từ taymộtngườimẹđãcầuphúcchocháuvàbiếtơncháu.

NgườiđầulớpThứsáu25

Garronechinhphụctấtcảmọitấmlòng,thìDerossichinhphụctấtcảcác

điểmtốt.Derossiđãđượchuychương thứnhất;vànămnay rồicậu lại sẽđứngđầulớpnữa.Chẳngcóaiđịchnổicậu,ngườitaphảicôngnhậncậutrộihẳnvềtấtcảmọimônhọc.Nhấtvềtoán,vềngữpháp,vềtậplàmvăn,vềvẽ;cậu hiểumọi bàimột cách dễ dàng vô cùng và cómột trí nhớđáng kinhngạc.Lúcnàocậucũngđạtkếtquảtốtmàchẳngphảicốgắnggìcả,vàhìnhnhưviệchọcđốivớicậuchỉlàmộttròchơi.Hômquathầygiáocònbảocậu:“Thiêntưcủaconrấtlớn;cốgắngđừnghoangphímộtcáchvôích”.

Thựcracũngkhôngthểnàomàkhôngđốkỵvớicậuđược,khimàngườitatựthấymìnhkémcậuvềmọimặt.Ôi,tôicũngnhưVotini,tôicũngsinhlòngđốkỵđốivớiDerossi!Tôithấycayđắng,gầnnhưcaycú;khitôiởnhàlàmbài,tôinghĩrằngDerossichắcđãlàmxongbàidễdàngvàchẳngchútsainàocả;thếnhưng,khiđếnlớp,trôngthấybạntôitươicười,đẹptraivàđắcthắng,khinghecậutrảlờinhữngcâuhỏicủathầygiáo,nhữngcâutrảlờilúcnàocũngrõràng,chínhxác, thì tựnhiêntấtcảnỗicayđắng, tấtcảlòngcaycúđềutiêutanhết;vàtôitựlấylàmxấuhổvìđãcónhữngnỗilòngtitiệnấy!

Tôimuốn luônđượcởcạnhDerossi, cùngđượchọc tấtcảcác lớpvớicậu;vìsựcómặtcủacậuđemchotôilòngcanđảmvàhamhọc;nhiệttìnhcủacậuđãchiasẻsangchotôi.Mai,thầyPerbonisẽđọcchochúngtôinghetruyệnhàngthángmàthầyđãđưachoDerossichép,truyệnnhanđềCậubétrinhsátngườiLombard.Sángnay,chépsựtíchanhhùngấy,Derossirơmrớmnướcmắtvàrunrunđôimôi.Tôinhìncậuvàtôirấtsungsướngnếucóthểnóivớicậurằng:“Derossiạ,cậuhơntôinhiều,cậulàmộtngườilớnsovớiEnricobénhỏ.Enricokínhtrọngcậuvàmuốnnoigươngcậu”.

CậubétrinhsátngườiLombard[18]

(Truyệnđọchàngtháng)Thứbảy26

Bấygiờlànăm1859,trongcuộcchiếntranhgiảiphóngxứLombardia,

vài ngày sau trận SolferinovàSanMartino,mà quân Pháp và quânÝ đã

chiếnthắngquânÁo[19]

.Mộtbuổisángthángsáuđẹptrời,mộttrungđộikybinhSaluzzođibước

mộtvềphíaquânđịchtrênconđườngnhỏvắngvẻ,trinhsátcánhđồngmộtcáchkỹlưỡng.Độikybinhdomộtsĩquanvàmộthạsĩchỉhuy;họnhìnxaraphíatrước,imlặng,sẵnsàngnhậnrangaynhữngbộquânphụcmàutrắngcủacácđộitiềnvệquânthùxuấthiện.Cứthế,họđiđếnmộtngôinhàconconkiểuthônquê,xungquanhtrồngtoàncâytầnbì;trướcnhàcómộtcậubéđộmườihai tuổiđangcầmdaorócvỏmộtcành tầnbìđể làmcáigậy.Trướccửasổtreomộtlácờtobamàu;trongnhàchẳngcònmộtbóngngười.NhữngngườinôngdântreocờlênrồitrốnđivìsợquânÁo.Trôngthấytoánkybinh, cậubé liềnnémgậyxuốngđất, và cấtmũ lưỡi trai chào.Cậubékhôingô,tócbạchkim,vẻmặtbạodạn,đôimắttoxanh.Cậumặcsơmivàgiữahaitàáolộrabộngựctrần.

-Cậulàmgìởđây?-ngườisĩquandừngngựalạihỏi:-Saokhôngtrốnđivớigiađình?

-Cháukhôngcógiađình,-cậubétrả lời, -cháulàconrơi.Cháulàmchoaimuốnthuê.Cháuởlạiđâyđểxemđánhnhau.

-CậucóthấyquânÁođiquađâykhông?-Không,từbahômnaychẳngthấygìhết.-Viênsĩquanlàmthinhmột

lát,rồixuốngngựa.Cholínhđứngquaymặtvềphíaquânđịch,viênsĩquanvàonhàvàtrèolênmái.Nhưngngôinhàthấp,từtrênmáingườitachỉnhìnthấyđượcmộtkhoảngnhỏcủacánhđồng.

“Phảitrèolêncâymớiđược”,viênsĩquanvừatụtxuốngvừanói.Ngaytrướclốivàonhà,cómộtcâytầnbìcaochótvót,ngọncâyđuđưa

trênnềntrờixanh.Viênsĩquansuynghĩ,nhìncáicây,lạinhìnnhữngngườilính,rồiđộtnhiênhỏicậubé:

-Mắtcậucótinhkhông?

-Cháuấyà,cháucóthểnhìnthấymộtconchimcáchxanghìnbước.-Cậucóthểtrèolêntớingọncâynàykhông?-Trèolêntrêncâynàyà?Cháuchỉcầnhaiphútthôi.-Vàcậucóthểchotôibiếtnhữnggìcậusẽtrôngthấytừtrênấy:cólính

Áoởphíanào,cóbụitunglên,cóngựahaycósúnglấplánhkhông?-Chắcchắn,cháucóthểbáochobác.-Giúptôiviệcấycậumuốntrảcôngcáigìnào?-Cháumuốnấyà,-cậubévừacười,vừatrảlời,-chẳngmuốngìhết…

Chết chửa. Nếu làm cho bọn Áo thì bất kỳ giá nào cháu cũng không…nhưngvớiquântathì…CháulàngườiLombardmà…

-Tốtlắm,thếthìtrèolên!-Hãyhượm,đểcháucởigiàyđã.Cậubébỏgiàyra,thắtchặtdâylưngquần,némcáimũxuốngcỏvàôm

quànglấythâncây.“Cẩnthận!”Viênsĩquankêulên,hìnhnhưbỗngnhiênlosợ.Cậubéquaylại,đôimắtxanhnhìnviênsĩquannhưmuốnthầmhỏigì.-Chẳngcógìđâu,-viênsĩquannói,-cứleođi…Cậubéleothoănthoắtnhưmộtconmèo.Chỉphútchốccậuđãđến tậnngọncâycaochótvót,đôichânmấthút

trongtánlá,nhưngđểlộcảđầuvàngực.Mặttrờichiếuvào,đầutócbạchkimcủacậunhưlấplánhánhvàng.Viênsĩquanchỉhơithấycậuthôi,vìởtrêncaongườicậubétí.

-Nhìnthẳngphíatrước,vànhìnxacoi!-Viênsĩquangàoto.Đểnhìnchorõ,cậubébuông tayphảiđangvịnvàocànhcây,đưa lên

chetrướcmắt.-Thấygìkhông?-viênsĩquanhỏi.Cậubénghiêngmìnhxuốngphíaviênsĩquan,lấybàntaylàmloađáp:-Cóhaingườicưỡingựatrênđườngcái.-Cáchđâybaoxa?-Cáchmộtnghìnhoặcmộtnghìnhaitrămbước,-Chúngnóđiđếnà?

-Chúngnóđangđứnglại.-Còn thấygìnữakhông? -viênsĩquan lạihỏi saumột lúc im lặng. -

Hãynhìnsangphíabênphải.Cậubénhìnvềbênphải,rồinói:-Gầnnghĩađịa,giữacácthâncâycóvậtgìóngánh,hìnhnhưlưỡilê.-Cóthấyngườikhông?-Không,chúngđềunấptronglúamì.Đúnglúcấy,mộttiếngđạnbay,rítlêntrênkhông,rồitắtđirấtxaởphía

saumáinhà.-Xuốngđi!-viênsĩquanthétlên-chúngnótrôngthấyđấy,tôikhông

muốnbiếtthêmgìnữađâu,xuống!…-Cháukhôngsợđâu,-cậubétrảlời.-Xuống…Tôibảoxuống!-Hượmtí!Kìakìa,phíabêntráicháuthấy…Cậubébịngắtlờivìmột

tiếngđạn rít khácbayqua, thấphơn tiếng trước.Cậu rùngmình, thốt lên:“BọnÁoquỷsứ!Chúngnókiếmchuyệnvớimìnhchắc?”

Viênđạnđãrítngaybêntaicậu.-Xuốngngaylậptức!-Viênsĩquanthétlên,giọngralệnhvàbựctức.-Cháuxuốngđây,-cậubétrảlời-cócâyche,cứyêntrí.Báccómuốn

biếtphíabêntráicógìkhông.-Không!-Viênsĩquanđáp,-khôngcần,xuốngđi!-Phíabêntrái,-cậubégàotovànghiêngnửangườivềphíaấy,-hình

nhưcạnhnhàthờ,thấycó…Mộtviênđạnthứbalạirítlêntrênngọncâyvàngayđócậubéngãnhào,

taycốbíuvàothâncâyvàcànhcây,rồirơi,đầulộnxuốngphíađất,haitaydangrộng…

“Chết chửa!”viên sĩ quanvừakêu lênvừa chạy tới.Cậubéngãngửaxuống,nằmsóngxoàitrênmặtđất,haicánhtaychéovàonhau.Mộttiamáutừ trongngựcchảy ra.Viênhạsĩvàhaingười línhxuốngngựa, trongkhiviênsĩquancúixuốngcởiphanháosơmicậubéra.Viênđạnđãvàotrongphổibêntráicủacậu.“Chếtrồi”,viênsĩquankêulên.

-Không,cònsống,-viênhạsĩnói.

-Ôi!Thương thay cậubédũng cảm! -Viên sĩ quannói. -Dũng cảm,dũngcảmlên!

Trongkhiviênsĩquannóivàthấmkhăntaylênvếtthươngcủacậubé,thìcậumởmắtra,đôimắt tolạ thường,nhưngtròngmắtđãđứng,vàđầucậugụcxuốngbấtđộng.Cậuđãchết.

Viênsĩquanmặttáiđi,nhìncậubéđangnằmtrênbãicỏmộthồi.Rồiđứngdậy,rồiquaylạinhìnnữa,trongkhimấyngườilínhđứngimlặngbêncạnhôngta.Nhữngngườilínhkhácthìquaymặtvềphíaquânthù.

“Tộinghiệpcậubé!-Viênsĩquanbuồnrầunhắclại,-Tộinghiệpcậubédũngcảm!”Đếngầnngôinhà,viênsĩquantháo lácờbamàuởcửasổ raphủlênmìnhcậubénhưmộttấmvảiliệm,chỉđểchừakhuônmặt.Viênhạsĩnhặtđôigiày,cáimũ,câygậyđanglàmdở,condaocủacậu,đemđểbêncạnhcậu…

Viênsĩquanimlặngmộtlúc,rồiquaylạinóivớiviênhạsĩ:Tahãyđigọiđộiquânydãchiếnđến.Cậubéđãhysinhnhưmộtquân

nhân,phảiđểquânđộimaitáng.Nóixong,viênsĩquangiơtaygửimộtcáihônđếncậubéquácố,vàra

lệnh“Lênngựa!”Quânlínhlênngựa,vàtrungđộitiếptụchànhquân.Vàigiờsau,cậubéđượckhâmliệmtheonghi thứctrọngthểcủaquân

đội.Lúcmặttrờilặn,toànthểtuyếntiềntiêucủaquânÝtiếnthẳngvềphía

quânđịch.Trênconđườngsánghômấykỵbinhđiqua,tiếnlêntheohaihàng,một

tiểu đoàn pháo thủ mà mấy hôm trước đã anh dũng đổ máu ở trận SanMartino.

Tinchúbéchếtđãtruyềnđitronghàngngũtrướckhiquânsĩrờidoanhtrạilênđường.Khicácsĩquandẫnđầutiểuđoàntrôngthấythihàinhỏbénằmdướigốccâytầnbì,quấntronglácờbamàu,thìhọtuốtgươmchào,vàmộtngườitrongbọnhọcúixuốngbờsuốigầnđó,háihoarắclênmìnhcậubé.Thếlàtấtcảcácpháothủlầnlượtđiqua,đềulàmtheocấpchỉhuycủahọ,vàrắchoalêncậubé.Chỉtrongmấyphút,mìnhcậuđãđầyhoa.Sĩquanvàquânlínhđiquađềuchào:“Anhdũng,cậubéxứLombardia!-Vĩnhbiệtcậubéthânyêu!-Xintặng,cậubétócvàngđángthương!-Cậuquảlàanhdũng!Vinhquangthuộcvềcậu,embéạ!-Vĩnhbiệt!”.

MộtsĩquanrútHuânchươngQuâncôngcủamìnhđểtặngcậu,mộtsĩquan khác đặt một cái hôn lên trán cậu, và hôn cứ tiếp tục rơi nhưmưaxuốngđôichânđểtrần,xuốngbộngựcđầymáu,xuốngmáiđầubạchkimcủacậubéđangyênnghỉ,nằmtronglácờ.Nétmặtcủacậunhưđangmỉmcười,tưởngnhưnghenhữnglờichàovĩnhbiệt,cậubéanhdũngthấysungsướngvàtựhàovìđãhiếnđờimìnhchoxứLombardiathânyêucủamình.

Nhữngngườinghèokhổ(thưcủamẹ)Thứba29

“Hysinhtínhmạngchođấtnước,nhưcậubéxứLombardia,làmộtđức

hạnhlớn;nhưngcònnhữngđứchạnhkháccũngkhôngnênbỏqua,conạ.Sángnay,ởtrườngvề,đitrướcmẹmấybước,conđiquamặtmộtngườiđànbàđángthươngđangbếtrêntaymộtđứabéxanhxaovàốmyếu;ngườiấyxincontiền.Connhìnbà ta,vàconkhôngchogìhết,dù trongtúiconcótiền. Nghemẹ bảo con ạ, đừng quen thói dửng dưng đi qua trước ngườinghèokhổngửa tayxinmìnhgiúpđỡvàhơnnữa trướcmộtngườimẹxinmộtxuchoconmình.Conhãynghĩrằngcóthểđứabéconấyđangđói,hãynghĩđếnnhữnglờinóikhắckhoảicủangườiđànbàđángthương!Concótưởngtượngranhữnglờinứcnởtuyệtvọngmàmẹconsẽphảinóivớiconngàynàođấy:“Enrico,mẹkhôngcóbánhmìchocon”.Khimẹgiúpđỡmộtngười nghèo, người ta cámơnmẹ bằng cách chúc chomẹ và người thânthíchcủamẹđềuđượcsứckhỏedồidào.

“Conkhôngthểbiếtlànhữnglờiấyđốivớimẹdịudàngbiếtbaonhiêu,vàmẹbiếtơnđếnngầnnàongườinghèokhổđãnóivớimẹ!Đốivớimẹhìnhnhưlờicầuchúcấyphảibảovệchotấtcảnhữngngườithânyêucủamẹ,vàmẹvềnhàcàngvui lònghơnvà tựnhủ:“Ngườinghèokhổnàyđã trả lạichomìnhnhiềuhơnmìnhđãchohọnhiều”.

“Hãy tin lờimẹ,Enrico củamẹạ, thỉnh thoảng conphải trích ramộtđồngtừtúitiềncủaconđểnórơivàotaymộtcụgiàkhôngnơinươngtựa,mộtbàmẹkhôngcóbánhăn,mộtđứa trẻkhôngcómẹ.Ngườinghèokhổthíchtrẻconcứugiúp,vìkhôngphảitủinhục,vìtuổitrẻgiốngnhưhọ,cũngcầnđến tấtcảmọingười.Concóđểý thấy lúcnàocũngcónhữngngườinghèo khổ quanh quất gần trường học phải không? Sự giúp đỡ của mộtngườilớnlàmộthànhvitừthiện,nhưngcủamộtđứatrẻvừalàmộthànhvitừthiện,lạilàmộtsựvuốtve,concóhiểukhông?Cũngdườngnhưtừtayđứatrẻbỏxuốngcùngmộtlúc,mộtđồnghàovàmộtbóhoa.Conhãynghĩrằngconchẳngthiếuthốngìhết,vàngườinghèokhổ thì thiếu thốn tấtcảmọithứ,tronglúcconướcmongđượcsungsướng,thìhọchỉcầuxinđượckhỏichết.Thậtlàbuồnkhinghĩrằnggiữabaonhiêunhàgiàucó,ngoàiphốxá qua lại bao nhiêu là xe cộ và trẻ emmặc toàn quần áo nhung, lại cónhữngđànbàvàtrẻemkhôngcógìmàăncả.Khôngcógìmàăncả.Ôi!Enrico,từnayvềsauđừngcóbaogiờđiquatrướcmộtbàmẹxincứugiúp

màkhôngđặtvàotaybàmộtđồnghào!Mẹcủacon”.

THÁNGMƯỜIHAI

AnhchàngkinhdoanhThứnăm1

Bốmuốnrằng,mỗingàynghỉ tôimờimộtbạncùng lớpđếnnhàchơi,

haylàtôiđếnchơinhàbạn,đểdầndầnkếtđượcnhiềubạnthân.Chúanhật, tôi sẽ đi dạo chơi vớiVotini, cái cậu lúcnào cũng ănmặc

chảichuốt.HômnaytôigặpGaroffi,cậucao,gầy,mũikhoằmnhưcáigọngkìm,đôimắttihí,sụcsạokhắpnơi.Cậutalàconmộtôngbándượcphẩm.Thậtlàmộtanhchàngkỳquặcđếnbuồncười,cáicậuGaroffiấy!Cậutalúcnàocũngđếmsốtiềntrongtúiáomình; tínhtrêncácđốtngóntayhếtsứcnhanhvà làmbấtcứcon tínhnhânnàocũngkhôngcầnphải trabảngcửuchương.Cậuđểdànhtấtcảnhữngđồngxucóđược,vàđãcómộtquyểnsổởquỹtiếtkiệm.Nhỡmộtđồngxutừtúicậurơixuốnggầmghế,thìcậutacóthểtìmsuốtmấygiờliềnchokỳđược.Cậuta làmnhưconchimchìavôi,Derossinóinhưvậy;cậunhặtnhạnhbấtcứcáigì:ngòibútcùn,temđãđóngdấu,kimgăm,vỏhộpkhôngv.v…Đãhơnhainămnay,cậusưutầmtemgửithư;cậucóhàngtrămcáitemcủatấtcảcácnước,dánvàomộtquyểnalbumtomàchắcchắnlàcậusẽđembánchomộthiệusách,khibộsưutậpđãđầyđủ. Trong khi chờ đợi, người chủ hiệu sách vẫn cho khôngGaroffi nhiềuquyểnvở,vìGaroffiđãđưanhiềutrẻconđếnmuaởhiệuấy.Ởtrường,cậuluônluônlàmcáiviệcmàcậugọilàkinhdoanh:đổichác,muabán,xổsố.Cókhicậutiếclàđãđổihớcáigìđóvàđòilại,muahaixucậubánlạibốnxu,vàcậubánbáocũchobàhàngthuốclá.Tấtcảnhữngvụkinhdoanh,cậuđềughivàomộtcuốnsổtaynhỏ;nhìnvàochỉthấytoànnhữngconsốnhữngcon tính cộnghay trừ.Ở trường cậu chỉ học tính; và cậumuốnđược huychươnghọcgiỏi làcũngchỉvìcóhuychươngấythìđượcđixemmúarốikhôngmấttiềnởcáirạpnhỏ.CáicậuGaroffinàylàmchotôivừathíchthúvừavui.Chúngtôicùngchơitròmuabán,cócảbàncânvàquảcân.Cậutabiếtgiácảcủatấtcảmọithứ,biếtcácquảcân,vàgấpgiấygóihàngnhanhbằngmộtngườibánđường,báncàphê.Họcxong,rađờilàcậusẽmởngaycửahiệu,buônbántheomộtcáchmớidocậutanghĩrachomàxem.Garoffirấtthíchvìtôichocậunhữngcontemnướcngoàiđểlàmbộsưutập,vànóichotôibiếtgiácủatừngcontem,nóichỉsaiđộmộtxuthôi.Bốtôicứvờđọcbáođểnghecậunóivàlấylàmthíchlắm.CáctúicủaGaroffi lúcnàocũngđầynhữngmónhàngnhonhỏmàcậutabọctrongmộtphonggiấyđento.Cậucóvẻsuynghĩvàbậnrộnnhưnhữngtayláibuôn.Nhưngcáimàcậulưutâmhơncảlàbộsưutậptem.Đólàkhobảovậtcủacậu,lúcnàocũngnóiđếnnhưlànósẽđemlạichocậumộtgiasảnlớn.Cácbạnhọcchocậulà

đồbủnxỉn,đồtrụclợi.Tôithìtôikhôngđồngývớihọ;tôirấtmếncậuvìcậudạychotôibiếtnhiềuđiềulắm;đốivớitôi,cậunhưthểmộtngườilớn;Coretti, con bác bán củi, thì lại quả quyết rằng dù bỏ những con tem củamìnhrađểcứulấytínhmạngcủamẹcậuta,Garofficũngkhônglàm;cònbốthìbảo tôi:“Đừngnênvộiđánhgiábạn,hãychờxem”.Thật ra, tínhhammuabáncóthểkhôngngăntrởcậuấycólòngtốt.

TínhkhoekhoangThứhai5

Hôm qua tôi đi dạo chơi với Votini và bố cậu ấy. Đi qua phố Dora

Grossa,chúngtôitrôngthấyStardiđanglấychânđánhữngbạnkhôngmaylàmvướngnó.Nóđứnglạitrướcmộthiệubánsách,nhìnkhôngrờimắtvàomộtbảnđồđịalý-vìngayởngoàiphốnócũnghọc-vàchỉkhẽđáplạilờichào của chúng tôi, thằng bé thật cục mịch! Votini ăn mặc hết sức sangtrọng,cóthểnóilàquásangtrọngđốivớimộtcậucontrai.Cậutađimộtđôigiàycaocổbằngdadênonviềnđỏ,mặccáiáothêu,khuyếtviềnbằnglụa,độicáimũdạtrắngvàmangcáiđồnghồquảquýtbằngvàng.Cậuđicóvẻhãnhdiện!…Nhưngviệckhoekhoangcủacậulầnnàylạikhôngthànhcông.SaukhichạymộthồitrênđườngcáibỏrấtxaôngVotiniđangđithongthảởđằngsau,chúngtôidừnglạitrướcmộtcáighếđá,cạnhmộtcậubéănmặcgiảndị,cóvẻmệt,vàđangngồinghỉ,đầucúixuống.Mộtngườilớn,côlẽlàbố cậu bé, vừa đi đi lại lại vừa đọc báo dưới bóng cây. Chúng tôi ngồixuống.Votiningồivàogiữacậubévớitôi,vàtìmcáchlàmchocậubéphảiphụcmình.

Giơmộtchân lên,nóbảo tôi: “Cậucó thấyđôigiày sĩquancủamìnhkhông”.

TấtnhiênVotininóivậylàcốtđểchocậubékianhìnđôigiàycủanó;nhưngcậunàykhônghềđểýgìcả.Thế lànóbỏchânxuống,chỉcho tôixemnhữngnếpviềnbằnglụacủanóvàvừaliếcsangcậubébêncạnh,vừabảotôirằngcácthứtrangsứcnàykhônglàmchonóvừalòng,vànósẽbảothaybằngnhữngcáikhuybằngbạc.Mấtthìgiờvôích!CậubéchẳngbuồnngướcmắtlênnhìnVotini.

Anhchàngbênquayquaycáimũdạtrắngđẹpcủamìnhtrênđầungóntay.Nhưngcậubéhìnhnhưcốýkhôngthèmngắmcáimũlàmgì.

Votinitứcmình,rútđồnghồra,mởnắpvàgiơchotôixembộmáy.Cậubéngồicạnhvẫnkhônghềđểý.

-Đồnghồbạcmạvàngà?-tôihỏi.-Không,vàngthậtđấy,-Votinitrảlời.-Nhưngkhôngphải toànvàngcảđâu, - tôi nói, thếnào chẳngcóbạc

trongấy…-Khôngphải,mìnhđảmbảovớicậunhưthế!

Rồi,đểbuộccậubékiaphảinhìn,Votinigiơcáiđồnghồrangaydướimũicậuvànói:

-Này,nhìnxem,cóphảitoànvàngkhôngnào?-Tôikhôngbiết,-cậubétrảlờilạnhlùng.-À!À!-Votinitứcgiậnkêulên,-rõhợmmìnhchưa!VừalúcấythìôngVotiniđếnvànghecâunóicủanó.Bácnhìnkỹcậu

béngồicạnhchúngtôivàbỗngnhiênbảocon:-Imđi!-Rồighévàotaicon,ôngnóitiếp-Cậubéđángthươngkiamù

đấy!Votiniliềnnhìnmặtcậubé,thấyđôitròngmắtđụclờ,khôngthầnsắc.Nókinhngạc,lặngcảngười,mắtnhìnxuốngđấtvàlắpbắp:-Tôirấttiếc…tôikhôngngờ.Cậubémùhiểurõtấtcả,trảlờivớimộtnụcườihiềnhậuvàbuồnbuồn:-Ồ!Chẳngsaođâu…Thếđấy!Votinicóthểlàmhợmmình,nhưngcậuấykhôngxấubụng,vì

suốtcảbuổiđichơi,cậucóvẻsuynghĩ.

TuyếtđầumùaThứbảy10

Thôitạmbiệtnhữngcuộcdạochơi!Đâyrồingườibạnxinhđẹpcủatrẻ

trẻ em đây rồi: Tuyết đã đến!…Từ chiều hôm qua, tuyết rơi dày, thànhnhữngmớbôngto,nhưnhữngđóahoanhài.Sángnayởtrường,nhìntuyếtđậpvàocửakínhvàchồngchấtlêntrênmáihiên,thíchquá.Chínhthầygiáocũngnhìnvàxoaxoahaitay;vàtấtcảchúngtôiđềuvuikhinghĩđếnnhữngquảcầu tuyết,nghĩđếnnướcsẽđóng thànhbăngvàđếnngọn lửa sưởi sẽđượcđunlêntrongnhà.ChỉcóStardimảihọcbài,hainắmtayáovàotháidương,làkhôngđểýgìđếntuyếtcả!

Tanhọcra,vuichẳngkhácgìngàyhội!Tấtcảmọingườiđềuvừahét,vừađổraphốlấytaynhàotuyết,vẫyvùng

trongtuyếtnhưnhữngconcúnbịngườitavứtxuốngnước.Nhữngchiếcôcủacácbốmẹchờconngoài trờinhưđượcrắcđầybột,chiếcmũcủabáccảnhvệcũngtrắngxóa,vànhữngtúisáchcủachúngtôichỉloángcáicũngtrắngtoát.Tấtcảhọctròđềuvuimừng,cảđếnPrecossi,conbácthợkhóa,cónướcdataitáivàkhôngcườibaogiờ,vàRobetti,cậuđãcứusốngembédưới bánh xe ngựa, đang đi như nhảy lò cò trên đôi nạng. Cậu bé người

Calabriachưabaogiờthấytuyếtphủmặtđấtdàyđếnthế[20]

,đemnắmlạithànhmột nắm rồi ăn, chẳngkhácnào ănmột quảđào, khônghơnkhôngkém.Crossi,conbáchàngrauquả,bốctuyếtnhétđầytúisách;vàcậubéthợnềcườitolênkhinghebốtôimờingàymaiđếnnhàtôichơi.Lúcấymồmcậutađầynhữngtuyếtvàkhôngdámnhổra,cũngchẳngdámnuốtvào,cứđứngđựcra,nhìnchúngtôimàkhônglàmsaotrảlờiđược.

Cáccôgiáocũngvuicườikhirakhỏitrường;côgiáolớpmộtcũcủatôi,chính côgiáobénhỏđáng thương, chạyquanhữngđám tuyết, vàho, taycầmchiếckhănvoanmàulụcchemặt.

Vừalúcấy,gầntrămtrẻemởkhubêncạnhđiqua,vừagàovừaphóngtrênthảmtuyếttrắngtinh.Cácthầygiáo,cácbácgáccổngvàcácbáccảnhvệđềuthét:“Vềnhàđi,vềnhàđi!”.Tuyvậy,chínhhọcũngkhôngnhịnnổicườitrướccảnhhọctròsổlồng,đangvàohộimùađông.

“Cácconmừnghộimùađông…-bốnóivớitôi.Nhưngcònnhữngtrẻemkhôngcóáoquần,cũngkhôngcógiày,cũngkhôngcólửasưởi!Cóhàngnghìntrẻemtừcáclàngxuống,đirấtxa,đôibàntaynứtnẻđauđiếng,mang

khúccủiđểsưởichonhàtrường[21]

.Cóđếnhàngtrămtrườnghọcgầnnhưbịvùidướituyết,trốngtrảivàtốiomnhưnhữngcáihang;ởđấycáctrẻemđềungộtngạtvìkhóivàruncầmcậpvìrét;cácemđónhìnmàkhủngkhiếp,nhữngbongtuyếtrơikhôngngớt,cứchồngchấtkhôngngừnglênnhữngtúp

lềuxavắngcủacácemvàđedọađổxuốngcuốnphăngđi[22]

.Cứmừngmùađôngđếncũngtốt,cácconạ,nhưnghãynghĩđếnhàngnghìntrẻemmàmùađôngđemlạichonhiềunỗiđaukhổ”.

CậubéthợnềChúanhật11

Cậubéthợnềhômnayđếnchơinhàchúngtôi,mặcchiếcáovétcắtlại

từcáiáocũcủabốvàcòndínhlạinhữngvếtvôivàthạchcao.Bốmuốncậuấyđếnchơicònhơncảtôinữa,vàcậuđếnlàmchochúng

tôirấtthích.Vừabướcvàonhàcậuđãbỏcáimũlưỡitraibịtuyếtlàmướtsũng,vàđútvàotúi,rồibướctớivớicáidángđiệuchậmchạpcủangườithợmệtnhọc,quaysangbênnàylạisangbênkiacáimặttrònnhưquảtáo,vớicáimũi tẹt.Khivào trongphòngăn,cậu ta liếcxemcácđồđạc,vàchúý

nhìnbứcchândungcủaRigoletto[23]

,ngườihềgùlưng,rồilàmngaycáitròsứtmôivớingườitrongtranh.Thậtkhôngthểnàonhịncườiđượckhithấycậutalàmcáitròsứtmôi.

Chúngtôicùngnhauchơitròxâydựng.Cậubéthợnềthânyêuấykhéoléolạlùngkhidựnglênnhữngngọnthápvànhữngchiếccầuđứngvữngtựahồ domột phépmầu nhiệm nào; cậu xây dựng các công trình ấy với vẻnghiêmchỉnhvànhẫnnạicủamộtngườilớnbénhỏ.Xâythápnàyxongxâythápkhác,cậunóichuyệnvớitôivềgiađìnhmình.Bốmẹvàcậuởtrênmộtcái gác xép: bố cậu theo học lớp ban đêm để biết đọc. Chắc bố mẹ cậuthươngcậulắm,điềuđóthấyrõởchỗquầnáocủacậutuyxấu,nhưngmặcrấtấm;ngườitađãcẩnthậnmaylótrấtdày,vàcáicàvạtcậuđeolàdomẹcậutựtaythắtchorấtngayngắn.Cậunóivớitôilàbốcậungườirấtcaolớn,gầnnhưmộtôngkhổnglồ,ravàocửarấtkhókhăn;nhưngrấthiềnvàlúcnàocũnggọiconlà“thằngsứtmôi”;còncậuthìtráihẳnvớibố,vócngườinhỏnhắn.

Đếnbốngiờ,chúngtôiđượcănchiều,ngồitrênghếdadài;vàkhichúngtôiănxongđứngdậy,khônghiểutạisaobốlạikhôngmuốntôiphủisạchvếtvôitrắngmàcáiáocủacậubéthợnềđãđểđầytrênlưngghế,bốgiữtaytôilại,vàmãivềsaumớitựmìnhphủi lấymộtcáchkínđáo.Trongkhichơi,cậubéthợnềđánhmấtmộtchiếckhuyáo,mẹtrảlạichocậu.Mặtđỏnhưgấc,cậuchẳngnóichẳngrằngkhithấymẹkhâu;cậukhôngdámthởvìquálúngtúngtrướcsựchămsóccủamẹđốivớicậu.Tôiđưachocậuxemnhữngquyểnalbumsưutầmnhữngbứckýhọa;thếlàtựnhiênchẳngnghĩđến,cậuliềnbắtchướcnhữngnétnhănnhómặtmàyvẽ trongtranh, tàiđếnnỗibốphảibậtcười.

Ngày hômnay làm cho cậu bé thợ nề rất vui thích, đến nỗi ra về cậu

quênđộicáimũlưỡitrailênđầu.Đếngiữachừngcầuthang,vàcólẽđểtỏlòngcámơntôi,cậulạilàmcáimôisứtvớitôimộtlầnnữa.NgườitagọicậulàAntonioRabucco,cậulêntámtuổivàtámtháng…

“Concóbiết tại saobốkhôngmuốnconphủicáighếkhibạnconcònđấykhông?-Bốhỏitôi,-Bởivìnhưvậythìkhácnàotráchcậuấyđãlàmbẩnghế.Vànhưthếlàkhôngtốt,vìkhôngnhữngbạnconkhôngcốýlàmbẩn,mà lạicòndoáoquầncủabốcậuấyđãbịdâyvôivàokhi làmlụng.Nhữngdấuvếtcủalaođộngbaogiờcũngđángtôntrọng.Cóthểđólàbụibặm,làvôivữa,làsơndầu,hoặclàgìđinữa,nhưngđókhôngphảilàcáigìbẩn.Laođộngkhônglàmbẩnđâu.Đừngnênnóivềmộtngười thợđi làmviệcvềrằng:“Bácấybẩn!”.Conphảinóirằng:“Bácấymangtrênáonhữngdấuvết laođộngcủabác”.Conhãynhớ lấyđiềuấy,vàphảihết lòngyêumếncậubéthợnề,vìtrướchếtcậuấylàbạncon,rồisaunữavìcậuấylàconmộtngườilaođộng”.

QuảcầutuyếtThứsáu16

Tuyếtrơi,rơimãi!Vừaxảyramộtviệcđángtiếcsángnaylúctanhọc,cũngvìtuyết!Một

đám học sinh con trai, vừa ra đến quảng trường Corso là ném vào nhaunhữngquảcầunắmbằngcácthứtuyếtẩm,cứngvànặngnhưnhữnghònđá.Trênvỉahè,đôngngườiđi lại.Mộtôngkêu lên:“Thôicái trònàyđi, cáccậu!”.

Ngaylúcấy,ngườitanghemộttiếngthéttobênkiađường,vàthấymộtcụgiàđanglảođảo,haitayđưalênúplấymặt,vàbêncạnhmộtembéđangkêu:“Cứuvới!Cứuvới!”

Lập tứcmọingười từ tứphíađổ tới.Cụgià tộinghiệpbịmộtquảcầutuyếtđậptrúngvàomắt.Bọnhọcsinhbỏchạyhết.Tôiđangđứngtrướccửamộthiệusách,đợibốvừađivào,vàthấyvàibạntôichạyđếnrồidừnglạivờ nhìn vào tủ kính.CóGarrone vớimộtmẩu bánhmì nhét trong túi áo,Coretti,cậubéthợnềvàGaroffi,anhchàngkinhdoanh.

Trongkhiđóđámđôngvâyquanhcụgià;mộtvệbinhvàmấykháchquađườngchạyđâychạyđó,vừadọavừahỏi:“Đứanào?Đứanàoném?Nóiđi,đứanào?”.Ngườitakhámtayđámtrẻđểxemcóướtvìtuyếtkhông.Garoffiđứnggầntôi.Tôithấycậutarunlẩybẩy,vàmặtmàynhợtnhạt.

-Đứanào?Đứanàoném.-Ngườitatiếptụcthéthỏi.TôingheGarronebảoGaroffi:-Này,đếnthúđi!Đểchomộtngườinàokhácbịbắtthìthậtlàhènnhát!-Nhưngmìnhkhôngcốý!-Garoffitrảlờivàrunnhưmộttàulá.-Mặcchứ,cậuphảilàmbổnphận.-Garronenhắclại.-Mìnhkhôngđủcanđảm.-Đừngsợ,mìnhđivớicậu.Ngườivệbinhvànhữngngườikháccànghétto:-Đứanào?Đứanào?Nóilên!Quânkẻcướpđãlàmcáimắtkínhchọc

vàomắtôngcụ,chúnglàmchocụchộtmất.TôitưởngnhưGaroffisắpngãkhuỵuxuốngđất.

-Lạiđây,-Garronenóicươngquyết,-mìnhsẽbảovệcậu,-vànắmlấycánhtaybạn,Garroneđẩybạnra,dìunónhưdìumộtngườibệnh.

VừatrôngthấyGaroffi,ngườitabiếtngayrằngchínhcậulà thủphạm;vàvàingườibướctới,giơnắmtaylên.

NhưngGarroneđãđứngchắnngaytrướcmặtbạnvànóito:-Chẳnglẽcácbácđôngthếlạiđánhmộtembéhaysao?Nhữngnắm tayđều bỏ xuống;một vệ binh đến nắmGaroffi, dẫnqua

đámđông,đếnmộtcửahàng,màngườitađãđưangườibịthươngvào.Vừatrôngthấy,tôinhậnrangayđólàmộtviênchứcgiàởcùngnhàvới

tôitrêngáctư;đứacháubéđivớicụ.Cụngồixuốngkhuỷutaytìvàoghế,chiếckhăntaybưngkínmắt.

-Cháukhôngcốý, -Garoffi vừanói vừakhócnứcnở, sợgần chết. -Cháukhôngcốý.

Haibangườiđẩymạnhnóvàotronghiệuvàquát:“Quỳxuốngmàxinlỗi!”NhưngtứckhắchaicánhtaykhỏemạnhđỡGaroffidậyvàmộtgiọngquảquyếtnói:“Đừnglàmthế,cácôngạ!”Đólàthầyhiệutrưởngcủachúngtôi,thầyđãnghevàthấyhếtmọiviệc.

Garoffikhócòalên,vàômhônđôibàntaycụgià.Cụthìquờquạngtìmcáiđầucủacậubéhốihậnvàxoatócnó.

MọingườiđềubảoGaroffi:“Thôi,cháuvềđi!”Bốdắttaytôirakhỏiđámđông,vàtrênđườngvềbốbảotôi:-Enrico, trongmột trườnghợp tương tự, con có đủ canđảm làm bổn

phậncủamìnhkhông,tựthúnhậntộilỗicủamìnhkhông?Tôitrảlờilàcó.Bốlạibảo:-Thếconhứavớibốnhưmộtngườicontraiquảcảmvàcódanhdựlà

consẽlàmnhưthếđinào?-Bốkínhyêuạ,conxinhứavớibốnhưvậy!

CáccôgiáoThứbảy17

Garoffi hôm nay hết sức lo sợ, chắc chắn sẽ bị thầy giáo khiển trách.

NhưngthầyPerbonikhôngđến,vàthầyphụgiáocũngkhôngcómặt,vàbàCromi,côgiáogiànhấttrườngđến,dạythay.Côđangbuồnvìcóđứacontraiđangốm.Côvừabướcchânvào lớp làhọc tròđã làmồn lên.Vớicáigiọngchậmrãivàbìnhtĩnh,côbảochúngtôi:

-Hãytôntrọngmáitócbạccủacô.Côkhôngnhữnglàmộtcôgiáo,màcònlàmộtngườimẹnữa.

Thếlàchẳngmộtaidámnóinữa,cảđếnthằngFrantitrângtráo;nóchỉđànhchếnhạocômộtcáchlénlútthôi.

ỞlớpcủabàCromi,ngườitaphảicửcôDelcati,côgiáocủaemtôiđếndạythay;vàthaycôDelcatiởlớpcôlàcôgiáomàngườitathườnggọi là“Nữ tu sĩ bé nhỏ” vì cô lúc nào cũngmặc áo sẫmmàu.Mặt cô trắng vàthanh,bộtócóngmượt,đôimắttrongtrẻovàgiọngnóidịudàng,hìnhnhưchỉđểcầukinh.Tuyvậy,vớingườinóidịudàngấy,côvẫnbiếtcáchlàmcho cái thế giới học sinh tí hon của cô phải yên lặng; những chú bé tinhnghịchnhấtcũngchẳngdámhóhétrướcmặtcô.

Cómộtcôgiáokháctôirấtthích,đólàcôgiáolớpmộtsơđẳngsố3[24]

,mộtthiếuphụsắcmặthồnghào,đôimálúmđồngtiềnvàđộimộtcáimũcócàinhữnglôngchimđỏ.Lúcnàocôcũngvuitính,điềukhiểnlớphọcvuivẻluônluôntươicười.Đểbắthọctròimlặng,côthườnggõgõcáithướclênbàn,hoặcvỗtay.Khicácemravề,côchạytheođểxếpcácemngayngắnvàohàngngũ,xóccổáolạichoemnày,càikhuyáochoàngchoemkia,theodõicácemđingoàiphốxemcóaicãilộnnhaukhông,vàkhẩnkhoảnbốmẹcácemđừngphạtcácemởnhà,đưakẹothuốcchoemnàoho,choemnàobịrétmượnbaotaybằnglôngcủamình…Côluônluônbịcácembaovây,vìcácemmuốnvuốtvecôvàômhôncô,cứtúmkhăntrùmhayáochoàngcủacômàkéo.Côcứđểmặccácemvàvuốtvelạinhữngemvuốtvemình,nụcườitươi,đôimálúmđồngtiền.Côgiáođángmếnấylạilàcôgiáodạyvẽ,vớilaođộngcủamìnhcônuôicảmẹgiàvàemtrai.

ĐếnnhàngườibịthươngChúanhật18

Đứacháucủacụviênchứcgià,ôngcụbịquảcầutuyếtnémphải,họcở

lớpcủacôgiáođángmếnmàtôivừamớinóiđến.Hômnaychúngtôitrôngthấynó,nóởvớibácnó;ôngcụnuôinónhưcon.Tôivừachépxongtruyệnđọchàngthángmàlớptôisẽđọctrongtuầntới,nhanđề:CậubéviếtthuêngườiFirenze,thìbốbảo:“Talêngáctưhỏithămôngcụđi!”

Chúng tôi lênvàvàomột cái phòngmờmờ tối.Ông cụđang tựavàomấycáigốingồitrêngiường.Bàvợngồicạnhgiường,vàđứacháuchơiởmộtgócphòng.Mắtôngcụbịbăng.Cụrấtvuilòngthấybốtôilênchơi,mờichúngtôingồivànóilàcụđãđỡ,mắtcụkhôngviệcgì,vàihômsẽkhỏi.

-Thậtlàmộtviệckhôngmay,-ôngcụnóitiếp,-tôichỉngạilàcậubétộinghiệpkiađãphảiquákhiếpsợ…

Rồiôngcụnóivềbácsĩđếnchữachocụ.“Kìa,cólẽbácsĩđếnđấy”,cụnóikhinghecótiếnggõcửa.Cửamở…và tôi thấy ai?Chính làGaroffi, trùm chiếc áo choàng dài,

đứngởngưỡngcửa,đầucúixuống,khôngdámvào.-Aiđấy?-Cụgiàhỏi.-Cậubéđãnémquảcầutuyếtđấyạ,-bốkhẽnói.-Lạiđâycon,tộinghiệp,-cụgiànóivàgiơtayrađónGaroffi-conđến

hỏithămngườibịthươngđấyà?Yêntâm,giàgầnkhỏirồi…Garoffi lúng túng,bước tớigầngiường,cốnénchokhỏikhóc.Ôngcụ

vuốtvecậu,còncậuthìxúcđộngquá,nghẹnngàokhôngnóinênlời.-Cámơnconđãđếnthăm,-cụgiànóitiếp,-convềthưavớibốmẹrằng

mọiviệcđềuổncả,khôngcógìđánglonữa.Garoffi vẫn đứng yên như bị một cái gì đè nặng lên trái timmà cậu

khôngdámnói.-Thếconmuốngì?Concóđiềugìcầnnóivớigià?-ôngcụhỏi.-Cháuấyà…Khôngạ!-Vậythìtạmbiệtconnhé,concóthểyêntâmmàvềnhà.Garoffibướctrởra.Nhưngđếncửa,cậudừnglại,rồiquayvềphíađứa

cháucủaôngcụđangnhìntheocậumộtcáchtòmò,cậurútvộitừtrongáochoàngramộtvật,đặtvàotaychúbévànói:“Biếucậu”.

Rồicậubiếnđi,nhanhnhưchớp.Chúbéđemcáigóilạichoông,ôngcụmởra.Tôikhôngnénđượcmột

tiếngkêungạcnhiên:đóchínhlàquyểnan-bomtrứdanh,làquyểnsưutậptem bưu điệnmàGaroffi đáng thương luôn luôn nói đến, và đặt vào baonhiêumơướcvàđãtốncủacậubaonhiêucôngphukhónhọc;tómlạilàkhocủabáucủacậu,tộinghiệpcậubé!Cókhácgìcậuđãđemnộpmộtnửamáutrongngườimìnhđếnđểxinđổimộtlờithatội!

CậubéviếtthuêngườiFirenze(Truyệnđọchàngtháng)

Cậuhọclớpbốnsơđẳng.CậulàmộtngườidânFirenze[25]

duyêndáng,mườihaituổi,tócđen,datrắng,conđầucủamộtnhânviênđườngsắt,lươngít lại đông con nên đời sống rất chật vật.Ông bố rất quý con, hiền từ vàkhoandungđốivớicon.Khoandungvềmọimặt,trừnhữnggìliênquanđếnviệchọchành.Vềđiểmnày,ông lạikhó tínhvànghiêmkhắc;vìđứaconđầunày,phải làmthếnàochocóviệc làmsớmnhấtđểgiúpgiađình.Màmuốnđượcthếthìphảihọcnhiềuvàtrongmộtthờigianngắn.

Tuycậubérấtchăm,nhưngngườibốvẫnluônluôngiụcconhọc.Ôngtuổiđãcaovàlaođộngquásứclạicànglàmônggiàđinhiềusovớituổi.Dùvậy,đểkiếmthêmtiềnnuôigiadình,ngoàigánhnặngcủacôngviệchàngngày,ôngcònđinhậnthêmnơinàynơikhácnhữngviệcchépthuêvàđêmđêmphảithứcrấtkhuyađểlàm.

Saucùng,ôngnhậncủamộtnhàxuấtbảnsáchbáoviệcviếttênvàđịachỉcủanhữngngườimuasách,báodàihạnlênnhữngbănggiấyđểgửiđi.

Cứnămtrămbăngđịachỉviếtchữtovàđều,ôngđượcbalira[26]

.Nhưngcôngviệcnàylàmchoôngrấtmệtvàthườngtrongbữacơmchiềuônghaythan thở: “Mắt tôi đến hỏngmất thôi!Việc làm đêm thế này làm tôi kiệtsức”.

Mộthôm,cậubénóivớibố:-Bốạ,đểconviếtthaybố.Bốthấyđó,conviếtgiốngchữbốnhưđúc…-Khôngconạ,conphảihọc, -ôngbố trả lời,-việchọccủaconquan

trọnghơnviệcviếtbăngcủabố.Bốsẽrấtânhậnnếulàmmấtcủaconmộtgiờ.Bốcámơncon,nhưngbốkhôngmuốnconviếtchútnàođâu.

Cậu bé biết là bố mình sẽ không khoan nhượng, nên không cố nài.Nhưngcậulàmnhưthếnày.Cậubiếtrằngcứđếnnửađêmthìbốthôiviếtvàrakhỏiphònglàmviệcđểsangphòngngủ.Nhiềulần,cậunghethấysaukhichuôngđồnghồdứtmườihaitiếng,bốdẹpcáighếngồivàochỗcũrồichậmrãibướcvềphòngngủ.

Mộtđêm,chờchobốngủyên,cậutrởdậy,lặnglẽmặcáo,rónrénmòvàophòng làmviệccủabố, thắpđèn lên, lạingồivàobàngiấy trướcmộtchồngbăngcòntrắngnguyênvàbảndanhsáchngườimuabáo;rồicậubắt

đầuviết,bắtchướcyhệtnétchữcủabố.Cậuviếtsaysưa,tronglòngvuivẻ,nhưngkhôngkhỏicóchútlongại…

Vàcácbăngviếtxongcứchồngcaodần lên…Chốcchốccậuđặtbútxuống,xoa tay, rồi lại tiếp tụcviếtsaysưahơn,vừanghengóngvừamỉmcười.Cậuviếtmộttrămsáumươicáiđịachỉ.

Đượcmộtlirarồi!Thếlàcậudừnglại,đểcáibútvàochỗcũ,tắtđènvàrónréntrởvềphòngngủ.Trưahômấy,ôngbốngồivàobànăn,cóchiềuvuivẻhơnmọikhi.Ôngkhônghaybiếtgìhết.Ônglàmcáiviệcấynhưmộtcáimáy,vừalàmvừanghĩđếnviệckhác;vànhữngbăngđãviếtxongđếnhômsauôngmớiđếm.Thếlàvàobữaăn,ôngngồivuivẻ,đặt taylênvaicon,nói:

-Này,Giulio,bốconlàmviệctốthơnlàcontưởng.Tronghaitiếngđêmqua,bốđãlàmnhiềuhơncácđêmtrướcmộtphầnbacôngviệc,taybốcònnhanhvàmắtcònđượcviệcđấy.

Giuliorấtbằnglòngvàtựnhủ:“Bốthậtđángthương,ngoàiviệckiếmđượctiền,mìnhcònđemchobố

niềmvuivìtưởngrằngtatrẻlại.Vậymìnhhãycanđảmlên!”Thànhcôngđãkhuyếnkhíchcậubé.NửađêmhômsauGiulio lại dậy

làmviệc.Cậu làmnhưvậynhiềuđêmliền.Ôngbốkhôngnghingờgìcả.Chỉmột lần trongbữaăntối,ôngbỗngthốt lên:“Lạquá,dạonàytadùngnhiềudầuhỏaquá?”Giuliogiậtmình.Nhưngcâuchuyệnchỉthếthôi,vàcậubévẫntiếptụclàmcáiviệcbanđêmcủamình.

Nhưng thức khuya và đêm nào cũng làm việc như vậy, cậu bé khôngđượcnghỉngơiđầyđủ.Sángdậycậuthấymệt,vàtốiđến,khilàmbài,mắtcậucứnhíulại,khôngcưỡngnổibuồnngủ.

Mộtbuổitối,lầnđầutiêntrongđời,cậugụcđầutrêntrangvởmàngủ.-Cốlên,cốlên!-ôngbốvừakêuvừavỗtay,-dậyhọcđicon!Giuliocựamìnhthứcdậyvàtiếptụchọc.Nhưnghômsau,rồicũngnhư

vậy,vàcàngngàysựmệtmỏicàngtăng.Cậugụctrênsáchmàngủ,dậytrưahơnthườnglệ,họcbàivộivã,vàdườngnhưcháncảviệchọc.Ôngbốbắtđầunhậnxétvàiđiều, rồiđến tráchmắng,vàđó là lầnđầu tiênông tráchmắngcon.Mộtbuổisáng,ôngbảo:

-Giulio,conthayđổinhiềuquá,conkhôngcònnhưtrướcnữa.Conhãynhớ rằng tất cả hy vọng của gia đình đều đặt vào tương lai của con. Bốkhôngbằnglòngcon,bốnóithậtnhưvậy.

Nghethế,cậubébốirốivàtựnhủrằng:“Phải,đúngthếthật,mìnhkhôngthểcứtiếptụcnhưvậyđượcnữa,phảichấmdứttròdốitránàythôi”.

Nhưngcũngchínhtốihômđó,ôngbốrấtvuivẻnóirằngtiềncôngviếtbăngcủaôngtănghơnthángtrướcbamươihailira.Vàvừanói,ôngvừalấytrongtúiramộtgóikẹoôngđãmuađểcùngcácconănmừngkhoảntiềnthutrộiấy.Cácconđượckẹohớnhởvỗtayreomừng.Trướccảnhấy,Giuliolạivững lòngvà tựnhủ: “Không,bốđáng thươngạ,không, con sẽ chưa thôiđánhlừabốđược,consẽcốgắngnhiềuhơnnữa,banngàyconsẽhọcnhiềulên,vàđêmđến,consẽtiếptụclàmviệcchobốvàchocácem…”

Ôngbốnóitiếp:“Bamươihailirađượcthêm!Bốvuilònglắm.Nhưngkhốnnỗilàcậu

này-vàônglấytaychỉGiulio-làmchobốrấtkhổtâm”.Giuliochịuđựngnhữnglờitráchmóccủabố,cốnénhaigiọtnướcmắt

tođangtràora.Nhưngmàlòngcậuthấmthíamộtniềmvuihếtsứcdịudàng.Cậulạihếtsứctiếptụclàmviệc.Nhưngmệtnhọcchồngchấtthêmvào

mệtnhọc,càngngàycậucàngkhómàchốngchọinổi.Tìnhtrạngấykéodàitronghaitháng.

Ôngbốcứtráchmắngconvềtộiuểoảikhôngthểthathứđược,vànhìnconvớiconmắtngàycàngtứcgiận.

Mộthômôngđếngặpthầygiáođểhỏixemconmìnhđãlàmnhữnggì.-Vâng,-thầygiáonói-cậuấysẽthànhđạtvìsựthôngminh,nhưngđộ

nàykhôngcòncóýchínhưtrướcnữa.Cậutathườngbuồnngủ,lơđãngvàngápvặt luôn.Cácbàivăncủacậungắnngủn,viếtvội lêngiấychoxongchuyện,chữviếtcẩuthả.Ôngạ,cậuấycóthểhọctốthơnthếnhiều!

Tối hôm ấy, ông bố gọi con ramột góc vắng tráchmắng con dữ hơnthườnglệ.

-Giulio,màythấytaolàmviệcnhưthếnào,thấytaomònmỏicuộcđờiđểnuôigiađìnhnhưthếnào.Màmàykhônggiúp tao.Màykhôngthươngtao,khôngthươngcảcácemmày,khôngthươngcảmẹmày!

-Ôi!Xinbốđừngnóinhưvậy,bốạ.-Giuliongắtlờibốvàòalênkhóc.Cậuđịnhthúthậtviệcmìnhđãlàm,nhưnglạibịbốngắtlời.

-Màyhẳnđãrõhoàncảnhhiệnnaycủagiađìnhta,màybiếtrằngcầnphảicóthiệnchívànhữngsựhysinhcủatấtcảmọingườigópvàovớinhau.Màythấyđấy,chính tao, taođãphải làmviệcgấpđôi.Taohyvọngthángnàysẽđượcmộttrămliratiềnthưởngcủađườngsắt,thếmàsánghômnay

ngườitachobiếtrằnghọsẽkhôngchogìhết.Nghetinấy,Giulioimlặngvàthôikhôngthúnhậnvớibốcáiđiềucậu

địnhnóinữa.Cậunghĩrằng:“Không,bốạ,không,consẽkhôngnóigìvớibốnữa,consẽgiữbímậtcủacon,vìconmuốnlàmviệcchobố.Việcấysẽđềnbùlạinỗiđaukhổmàconđãlàmchobốphảichịu.Cònviệchọcthìconsẽluônluôncốgắngđểthiđỗ.Điềuquantrọnglàgiúpbốkiếmănvàlàmnhẹbớtnỗimệtnhọcđanglàmbốchếtdần,chếtmòn”.

Lạihaithángnữalàmviệcđêm,lạinhữngngàyuểoảinhọcnhằn,nhữngcốgắngtuyệtvọngcủacậucon,vànhữnglờitráchmắngcayđắngcủaôngbố.

Nhưng,điềunguyhạihơncảlàdầndầnôngbốlạnhnhạtvớicon,điđếnchỗ coi connhưmột đứaươngngạnh,một đứabạcbẽo, không còn trôngmonggìđượcnữa.

Giuliothấynhữngthayđổicủabố,lấylàmđaukhổvôcùng.Mỗikhibốquaylưngđi,cậuthầmléngửibốmộtcáihôn,vàgươngmặtcậuđểlộtấmlòngtrìumến,xót thươngvàbuồnbã.NỗiphiềnmuộncộngvớimệtnhọclàmchoGiuliogầygòvàmấthếtvẻhồnghàoxinhđẹp;càngngàycậucàngphảitrễbiếngviệchọchành.Cậurấthiểurằngtìnhhìnhnàynhấtđịnhphảichấmdứt,vàmỗitốicậulạitựbảo:“Đêmnaymìnhsẽkhôngdậylàmviệcnữa”.

Nhưngkhichuôngđiểmnửađêmvừadứt,chínhlúcmàcậuphảicươngnghịtrongquyếttâmcủamìnhthìmộtnỗiânhậnlạicắnrứtcậu.Cậuchorằngcứnằmtronggiườnglàbỏbổnphậncủamình,làăncắpmộtliracủabốvàcủagiađình.Vàthếlàcậudậy,thầmmongrằngmộtđêmnàođó,bốthứcgiấcvàbắtgặpmìnhđanglàmviệc,hoặctìnhcờbốđếmlạisốbăngvàpháthiệnsựlừadốivànhưvậy,mọiviệcsẽkếtthúcmộtcáchtựnhiên,tựcậukhôngphảilàmmộtviệcmàcậukhôngđủcanđảmđể làm.Thế làcậucứtiếptục.

Mộtbuổitối,ôngbốnóilênmộtlờiquyếtđịnhđốivớicậu.BàmẹnhìnGiulio,thấyemgầyyếuvàxanhxaohơntrước,bàhỏi:“Giulio,conốmđấyà?”.Rồi lo sợ,bàquaysangnóivớichồng:“Giulio ốmđấy, ôngxem,nóxanhquáđimất!Conơi,conthấykhóchịunhưthếnào?”

Ôngbốliếcnhìnconvànói:-Lươngtâmkhôngtốtlàmchosứckhỏexấuđiđóthôi.TrướckiaGiulio

không thế, khi còn làmột học sinh siêngnăngvàmột người con trai quảcảm.

-Nóốm…-bàmẹnóitiếp.

-Cáiđókhôngviệcgìđếntôi,-ôngbốđáplại.Câunóiấylàmộtnhátdaogămđâmthẳngvàotimcậubéđángthương.Ôi!Cáiđókhôngviệcgìđếntôi!Bốcậu,ngàynàođây,chỉngheconho

là đã lo cuống lên!Thế ra bốkhông còn thương cậunữa sao?Chẳng cònnghingờgìnữa,Giulioquảđãchếttronglòngbốrồi…

“Ôi!Khôngthể thếđược,bốơi, -cậubé tựnhủmàlòng thắt lại,khắckhoải,-giờthìconthôihẳnkhôngviếtnữa.Khôngcólòngthươngcủabố,con không thể nào sống được, con muốn khôi phục lại hoàn toàn lòngthươngấy;consẽnóihếtvớibố,conkhônglừadốibốnữa,consẽhọctậpnhư trước; dù sau này ra sao chăng nữa, miễn là bố vẫn thương con, bốthươngyêu tộinghiệpcủa conạ.Lầnnàycon sẽ giữvữngquyết tâmcủacon”.

Mặcdùnhưvậy,đêmấycậuvẫncứdậy,hìnhnhưlàdothóiquen.Khiđãdậy,cậumuốnnhìnlạivàiphúttrongcảnhyêntĩnhcủabanđêm,lầncuốicùng,cáiphòngnhỏmàcậuđãthầmlénlàmviệcbaođêm;lòngchanchứayêuthươngvàhạnhphúc.Nhưngkhiđãngồivàobàn,ngọnđènđãthắplên,vàthấynhữngtờbănggiấytrắngmàcậusẽkhôngcònbaogiờđượcviếtlênnhững tênngười và tên thànhphốmà cậuđã thuộc lòng, thì tự nhiên cậuthấymộtnỗibuồnvôhạn;thếrồibấtgiáccậucầmlấyquảnbúttiếptụccáicôngviệcđãbắtđầu.Nhưngkhidangtayra,cậuchạmphảimộtquyểnsáchlàmrơixuốngđất.Cậugiậtmìnhlosợ.Nếubốthứcdậythìsao?Tấtnhiênkhôngphảibốsẽbắtđượccậuđanglàmmộtviệcgìxấuxa,chínhcậucũngquyếtnóihếtravớibố,tuyvậy…nghetiếngchâncủabốtrongđêmtối,bịbắtgặpbấtngờtrongđêmhômkhuyakhoắtnhưthếnày, trongcảnhvắnglặngnhư thế này?Cứnghĩ rằng lần đầu tiên bố có thể tủi thân trướcmặtmình…cậuthấyrunsợ.

Giulionínthở,lắngtainghe;chẳngthấymộttiếngđộngnàocả.Không!Chẳngcógì?Cảnhàđềungủsay.Bốkhôngnghethấygìcả.Cậutrấntĩnhlại,tiếptụcviếtvàmảnhbăngnàychồnglênmảnhbăngkhác…Tậptrunghếttinhthầnvàoviệclàm,Giulioviết,viếtmãi.Nhưngmàbốđãđứngsaulưngcậu.Ôngđã thứcdậykhinghe tiếngcuốnsách rơi,vàchờ lúc thuậntiệnnhất,đãrónrénbướcnhữngbướcchântrầnđivàophònggiấy.Đúng,ôngđangđứngđó,máiđầubạcngaytrênmáitócđencủacontrai.Ôngthấyngòibútđangchạythoănthoắttrêncácbănggiấy,vàđãhiểuhết;cónhữngsựviệcmàôngđãquênbỗngtrởlạitrongtrínhớ,vàônghốihậnvôcùngvìđãngờvựcconmình.Lòngôngtrànngậpmộttìnhthươngyêuvôhạn,làmôngđứngsữngđầyxúcđộng,bồihồiđằngsauđứaconmình.

BỗngGiuliokêulên:haibàntayrunrẩyômchầmlấyđầucậu.

-Ôi!Bố,bốạ, tha lỗichocon, tha lỗichocon!-Cậukêulên,vìnghetiếngnứcnởsaulưng,cậunhậnrabố.

-Chínhconhãythalỗichobố,Giulioyêuquýcủabố.-Ôngbốvừatrảlời,vừahônkhắptránconnhữngcáihônđầmđìanướcmắt.-Bốđãbiếthếtrồi,bốbiếthếtvàchínhbốphảixinlỗicon,conyêuquýcủabố;nào,conlạiđâyvớibố.

Ôngbốnhấcconlên,đúngralàbếxốccon,mangvàogiườngbàmẹvừathứcgiấc,đặtconvàovòngtaybàvànói:

-Hônconđi,hônđứacontậntụy,từbốnthángnaynóđãkhôngngủđểlàmviệcthaytôi;tôicứtráchmắngnó,trongkhinókiếmramiếngănchogiađình.

Bàmẹsiếtconvàolòng,khôngnóinênlời;saukhiđãhônconmãi,bàmớibảo:“Đingủđicon,ngủđi,đểlấylạisức…”

ÔngbốlạibếGiuliovềbuồngcậu,đặtconvàogiường,âuyếmvuốtvecon,sửagối,đắpchănchocon.

-Cámơnbố,cámơnbố,-Giulionói,-nhưngbốcũngđingủđi,convuilònglắm,chúcbốngủngon,bốạ!

Ôngbốcứmuốnnhìnconngủ.Ôngngồiởđầugiườngcon,nắmtaycon

vànói:“Ngủđi,ngủđi,thiênsứ[27]

củabố”.Giuliomệtquá,thiếpđi,cậungủrấtlâu;đãmấythángrồi,naymớiđược

mộtgiấcngủyênlànhvớinhữnggiấcmơtốtđẹp.Khicậutỉnhgiấc,mặttrờiđãlêncao;cậuthấyngaycạnhmình,tựađầu

lênmépgiường,bốngủcảđêmnhưvậy, sungsướngvìgiấcngủêmđềmcủacon.

NghịlựcThứtư28

Tôi tinchắc rằngbạncùng lớpvới tôi làStardicóđủcanđảmđể làm

như cậu bé thành Firenze. Sáng nay ở trường có hai người sung sướng:Garoffisướngđiên lênvìđược trả lạicuốnan-bom, trongđóngười tacònchothêmbachiếctemnướccộnghòaGuatemalanữa(cậuaoướcđượcthứtemnàyđãbathángnayrồi),vàcậuStardivìđượcnhậnhuychươngthứnhìtronglớp,StardiđứngđầulớpsauDerossithôi!Mọingườiđềungạcnhiênvàhânhoan.Nàoaicóthểngờđược?Dạothángmười,cậuđượcbốđưađếntrường,mìnhmặcchiếcva-rơimàu lục,chậtbó;bốcậunóivới thầygiáo:“Xinthầykiênnhẫn,thậtkiênnhẫnvìcontôinótốidạlắm”.

Từđó,tấtcảhọctròđềugọicậutalàthằng“đầugỗ”.Nhưng,vềphầnmìnhthìStarditựnhủ:“hoặclàmìnhchết,hoặclàmìnhthànhcông”.Vàcậutabắtđầuhọc:họcđêm,họcngày,họcởnhà,họctronglớp,họckhiđidạo,cầncùchịukhónhưmộtconbò,ganlìnhưmộtconla.Vàthếlà,vìhếtlòngsiêngnăng, trảđũalạinhữngkẻchếgiễu,đánhữngkẻquấyrầyđi,cậutavượtlêntấtcảmọingười,cáicậurắnđầuấy!

Trướcđây,cậutakhôngbiếtmộttígìvềphéptính;bàivănthìđặtnhữngđiềunhảmnhí,khôngthểnhớnổimộtngàythángnào,thếmàbâygiờcậugiảiđượccácbàitínhđố,viếtđúngvănphạm,vàthuộccácbàihọckhôngchútlầmlẫn.Chỉnhìncáidángthôlùncủacậuta,cáiđầubèbèrụtvàogiữađôivai,haibàntayngắnngủn,totướng,chỉnghetiếngnóiồmồmcủacậu,làngườitađoánngayracậucómộtnghịlựcsắtthép.Mỗikhicóđượcmườixulàcậumuangaymộtquyểnsách:cậuđãlậpđượcmộttủsáchnhỏrồi,vàtrongmộtlúcphấnchấn,cậuđãbuộtmồmhứasẽchotôixemkhinàotôiđếnchơinhàcậu.Stardikhônghềnóinănggìvớiai,khônghềchơibờivớiai, lúcnàocũngngồiởghếmình,cằmtựavàohaibàntaynắmchặt,nghethầygiảngbài.

Chắc cậuđãphải làmviệcnhiều lắm, cậuStardi tội nghiệp này. Sánghômnay,khitraohuychươngchocậu,thầygiáodùđangsốtruộtcũngphảithốtlên:“HoanhôStardi!Cóchíthìnên!”.Stardithìdườngnhưchẳngchútnàotựhàovìthànhcôngcủamình;cậucũngchẳnghềmỉmcườinữa,vàtrởvềchỗngồi,lạitựacằmvàohainắmtayvàcàngchúýhơnbaogiờhết.

Nhưngcáicảnhđẹpnhấtlàlúctanhọcbốcậuđếnđóncậu.Ôngcũngto,lùnnhưcậu,khuônmặtbànhbạnh,tiếngnóioangoang.Vìôngtakhônghềngờrằngconmìnhlạiđượchuychương,nênnghechuyện,ôngtavẫnkhông

tin. Phải có thầy giáo đến xác nhận, và thế là ông ta phá lên cười khanhkhách,vỗđánhbốpmộtcáivàogáyconvànói rất to:“Giỏi lắm,giỏihếtsức! Cái đầu to thân yêu này!”. Ông ta lại nhìn con, rất đỗi ngạc nhiên.Nhữngngườicómặtchungquanhđềumỉmcườivuivẻ.ChỉmìnhStardithìvẫnyênlặng,vàđãlẩmnhẩmbàihọcngàyhômsau.

Lòngbiếtơn(thưcủabố)Thứbảy31

“GửiEnrico,BạnStardi của con không bao giờ than phiền về thầy giáo cả, bố tin

chắcnhưvậy.“Thầygiáođang trongcơnnóngnảy”,conđãnóinhưvậyvớimộtgiọnghằnhọc.Conhãynghĩxem,biếtbaonhiêulần,chínhcon,conđãnóngnảy.Vànóngnảyvớiai?Vơibốcon,vớimẹcon,nghĩalàđốivớinhữngngườimànhữngcửchỉnóngnảyấylànhữngtộilỗilớn.Thầygiáocủacon,đôikhicũngcónhiềulýdođểnóngnảy.Đãnhiềunămrồi, thầyphảimệtnhọcnhiềuvớiđámtrẻvàthầycógặpđượcvàitrẻngoanvớithầy,yêumếnthầy,cònsốđôngthìchỉlànhữngkẻbạcbẽo,lạmdụnglòngtốtmàkhônghềđếmxỉađếnnhữngnỗinhọcnhằncủathầy;buồnthay,tấtcảhọcsinhcácconđềuđemchothầynhiềuđiềukhổtâmhơnlàsựhàilòng.Ngườihiềnlànhnhấttrêntráiđấtnày,màởvàođịavị thầy,cũngkhôngthểkìmđượccơnnổinóng.Giáconbiếtđãbaonhiêulầnthầygiáotuyđauốmmàvẫnlênlớp,vìbệnhcủathầychưathậttrầmtrọngđểthầycóthểnghỉdạy?Thầybựcmìnhbởivìthầyđau,vànỗiđaulònglớnđốivớithầylàthấyhọctròbiếtnhưvậymàcứlạmdụng.Hãykínhtrọngvàyêumếnthầygiáocủacon, conạ.Conphải yêumến thầy, bởi vì bố yêumến thầy và kính trọngthầy;conphảiyêumếnthầyvìthầyđãhiếncảcuộcđờichohạnhphúccủabiếtbaotrẻemmàhọthìsẽquênthầy.Hãyyêumếnthầyvìthầymởmangvàsoisángtríthôngminhchocon,vànângcaotâmhồncủaconlên.Saunày,khiconđãthànhngườilớn,màcảbốlẫnthầyconđềukhôngcòntrênđờinàynữa,thìnhữngkỷniệmcủathầygiáosẽhiệnraluônluôntrongtrínhớcủaconbêncạnhkỷniệmcủabố,vàbấygiờ,conthấykhông,cónhữngnétđauđớnvàmệtnhọctrênkhuônmặtđẹpcủathầysẽlàmchoconphiềnmuộn,dùđãbamươinămqua.Lúcấy,consẽtựthẹn,consẽhốihậnlàđãkhôngyêumếnthầy,làđãănởkhôngđúngđốivớithầy.Conhãyyêumếnthầy,vì thầy làmột thànhviêncủađạigiađìnhgiáogiớiởkhắpnơi trêntoàn thếgiới,dạydỗhàngnghìn trẻemđang lớn lêncùngvới con.Bố sẽkhônghãnhdiệnchútnàovềtìnhyêumếncủaconđốivớibố,nếuconkhôngcó tìnhyêumếnnhưvậyđối vớinhữngaiđãcócôngơnđối với con,màtrongsốnhữngngườiđó,thìthầygiáoconlàngườithứnhấtsaubốmẹcon.Conhãyyêumếnthầygiáonhưmộtngườibố,yêumếnthầykhithầyvuốtvecon,vàcảnhữnglúcthầyrầylacon;khithầycôngbằngvàcảkhiconchorằngthầykhôngcôngbằng;hãyyêumếnthầykhithầyvui,vàcàngyêumến

hơnkhithầybuồn;vàconhãynóiđếntiếng“thầy”vớitấmlòngluônluôntônkính,bởivì,sautiếng“bố”thìđólàdanhvịcaoquýnhất,dịudàngnhấtmàmộtconngườicóthểtặngchomộtconngườikhác.

Bốcủacon”

THÁNGGIÊNG

ThầyphụgiáoThứtư4

Bốmìnhnóiđúng.ThầyPerbonimànóngnảylàvìthầyốm.Quảvậy,từ

bahômnay,thầyphụgiáođếnthaythầy(thầyphụgiáonàyngườibénhỏvàkhôngcórâu,trôngtrẻmăng).Sánghômnayđãxảyramộtviệcrấtbậyđốivớithầyphụgiáonày.Ngàythứnhấtvàthứhaihọctròđãlàmồntronglớpvì thầyphụgiáoquáhiền lànhvàchỉbiếtnói: “Yên lặng, tôiyêucầucáccậu!”màkhônghềphạt.Nhưngsánghômnayngườitađãđiquátrớn.Họcsinhlàmầmĩđếnnỗikhôngcònainghetiếngnóinữa.Thầyyêucầu,thầyvanvỉ;chỉcôngtoi.Hailầnthầyhiệutrưởngphảiđếnlớp;nhưngthầyvừađikhuất là tiếngồnào lại nổi lênnhưngoài chợvậy.GarronevàDerossiquay lại ra hiệu, yêu cầu các bạn yên lặng, nhưmuốn nói với họ là phảingoanngoãn,vàhạnhkiểmcủahọ thậtđánghổ thẹn,nhưngđềuvôhiệu.Chẳngai thèmđểýcả.ChỉmìnhStardi là ngồi yên, hai khuỷu tay chốngbàn,đôinắmtaytìvàotháidương,cólẽđangnghĩđếncáitủsáchtrứdanhcủamình;vàGaroffi,anhhọctròchơitemthìđangbậnlậpdanhsáchnhữngngườigóptiềnmuavéxổsố,mỗivéhaixu,màcậutađứngratổchức,aitrúngthìđượcmột lọmựcnhỏđút túi.Nhữngkẻkhác thìhétvàcười, lấyquảnbútgõxuốngbàn,vàvogiấylàmđạn,rồigỡnhữngsợidâychunbuộcbíttấtramàbắnnhau.

Thầyphụgiáo thì nắmcánh tay cậu này, cậu kia, lay họ, bắtmột cậuđứngvàotường,màvẫnkhônglấylạiđượcimlặngvàtrậttự.Thầykhôngcònbiếtcầucứuaiđượcnữa.

-Nhưngtạisaocáccậulạilàmnhưthế?-thầynói,-cáccậumuốntôibịkhiểntráchhaysao?

Thầynắmtayđấmbàn,thétlên,giọngvừađedọavừacầukhẩn:-Imlặng!Imlặng!Nghethậtlànãolòng.Nhưngtiếngầmĩvẫnmỗilúcmộttăng.Frantigấpmộtmũitênbằnggiấynémvàothầy,kẻthìnhạimèokêu,kẻ

tungmũ lưỡi trai lên không; cảnh rối loạn om sòmkhông tài nào tả xiết.Bỗngngườigáccổngbướcvào,nói:

-Mờithầylênthầyhiệutrưởnghỏi.Thầyphụgiáođứngdậyvẻtuyệtvọngvàvộivàngbướcra.Thếlàtiếng

ầmĩ lại tănglên.NhưngGarroneđứngdậy,mặtbiếnsắc, taynắmchặtvà

hét,giọngrunlênvìgiậndữ.“Thôiđi!Đồngốctấtcả!Cáccậulạmdụnglòngtốtcủathầyphụgiáo;

giáthầyấynghiếnnáttaycáccậu,vàthầyđủsứcđểnghiến,thìcáccậuđãrunsợtrướcmặtthầy;nhưngthầythươnghạicáccậu;việclàmcủacáccậuhènnhátlắm,hiểuchưa?Thầytrởvàomàcậunàotrướctiêncấttiếnglàmồnhayméomặtmộttí,làsẽbiếttaytôitứcthờisaukhitanhọc.Dùcóbốđếnđấytôicũnglàmđúngnhưtôiđãnói;vàtôitinchắcrằngôngbốsẽcholàtôilàmđúng”.

Mọingười làm thinh:À!Garrone, bấygiờ trông cậu thật đẹp, đôimắtnẩylửa,chẳngkhácnàomộtconsưtửconđangtứcgiận.Cậutanhìnvàomặtnhữnganhchàngtáotợnnhất,hếtanhnàyđếnanhkhác,vàtấtcảđềucúiđầuxuống.

Khi thầyphụgiáovào,đôimắtđỏhoe, trong lớpkhôngnghemộthơithở.Trướcthầyngạcnhiên,rồi thấyGarronecònrunvìgiận, thầyhiểuvànói với cậu, giọng xúc động như nói với một người anh em: “Cám ơn,Garrone!”

Thếlàcảlớpvỗtay.Vàquaviệcấytôihiểulàmộtngườicontraiquảcảmcóthểlàmđượcnhữnggì.

TủsáchcủaStardiTôi đếnnhàStardi, ở ngay trướcmặt nhà trường, và trông thấy cái tủ

sáchcủacậuấythậttôithấythèmquá.Stardi khônggiàu, cậu ấy không thểmuađược nhiều sách, nhưng cậu

bảoquản,giữgìnsáchhọcrấtcẩnthận;vàtấtcảnhữngmóntiềnngười tachocậuđềuvàocửahàngbánsáchhết.Bằngcáchấy,Stardiđãcómộttủsáchnhỏ.Khibốcậuthấycậuhammêsách,thìliềnmuachocậumộtcáigiánhiềutầngrấtxinh,bằnggỗhồđào,córèmxanh,vàđemtấtcảcácquyểnsáchthuêđóngbìatheomàumàcậuthích.Khikéorèmlên,ngườitathấybahàngsáchhiệnrađủcácmàusắc,rấtcóthứtự,tênsáchóngánhchữvàngintrêngáy;cótruyệntrẻem,truyệnduhành,cóthơ,hầuhếtđềucótranhảnh.Stardi rất thạovề cách sắpxếp cácquyển sách theomàu sắc, quyển trắngcạnhquyểnđỏ,màuvàngcạnhmàuđen,màutrắngcạnhmàuxanh,đứngxamànhìnthậtlàhàihòa.Thỉnhthoảngcậulạithayđổicáchhòahợpvớimàusắc.Cậughitấtcảtênsáchvàomộtquyểndanhmục,chẳngkhácchútnàomột nhàmê sách thực thụ. Cậu luôn luôn chăm nom sách, phủi sạch bụibặm,giởraxemxétkiểmtralạicácmốichỉđóngsách.Phải thấycậucẩnthậnnhưthếnàokhicậugiởcácquyểnsáchra,vớinhữngngóntaythôvàngắn,vừagiởvừa thổicác tranggiấy.Có thểnói làsáchcủacậuđềumớitinh,còntôithìlàmhỏngtấtcảcácsáchcủamình.Đốivớicậumỗiquyểnsáchmuađượcđemđếnchoniềmvui thíchvuốtvequyển sách,xếp sáchvàovớinhữngquyểnkhác,rồilạilấyrađểngắmnghíađủmọimặt,vàcấtđinhưmộtcủabáu.Trongsuốtmộttiếngđồnghồ,Stardikhôngchotôixemcáigìkhác,ngoàisáchra.

Cómột lúc,ôngbốcủaStardiđiquagianphòngchúng tôiđangchơi,đưatayxoagáyconhaibalầnvànóivớicáigiọngồmồm:

-Cáiđầuđồngđennàynhưthếnào?Cáiđầutonàycóthểlàmnênđượcmộtcáigìđấy,tôicamđoannhưvậy!

VàStardithì limdimđôimắtdướisựvuốtvecủabàntayramrápcủabố.

TôikhônghiểutạisaotôikhôngdámđùacợtvớiStardi;tôikhôngthểtinđượcrằngcậutachỉhơntôicómộttuổithôi.Khicậutiễntôiracửavàchàotạmbiệtvớivẻmặtcứngcỏi,tôisuýtnữanói:“Kínhchàongài”,nhưtôiphảinóivớimộtngườilớn.Vềnhà,tôikểlạichuyệnấyvớibố.Tôinói:

-Conchẳnghiểurasaocảbốạ,Stardikhôngphảilàthôngminh,cũng

chẳngphảilàđượcgiáodụctốt,mặtmũithìkỳcụcnombuồncười,ấythếmàlạilàmchoconphảinểvì!

Bốtrảlời:-Chínhvìcậuấyquảcảm,cươngnghị.Tôinóitiếp:-Suốtmộttiếngđồnghồởcạnhcậuấy,cậuấykhôngnóiđếnnămmươi

tiếng,khônghềchoconxemmộtthứđồchơinào,cũngkhôngcườimộtlầnnàocả,ấythếmàconlạirấtthíchđượcchơivớicậuấy.

Bốlạinóithêm:-Làbởivìconmếnphụccậuta.

ContraibácthợrènTôicũngmếnphụccảPrecossi,vànóinhưthếcònlàít.Precossiconbác

thợrèn,mộtcậubénướcdataitái,đôimắthiềnvàbuồn,dángđiệusợsệt,rụtrèđếnnỗiđốivớibấtcứaicậucũngnói:“Tôixinlỗi”,vàdùluônluônđaukhổ,vẫnhọcrấtchămvàrấtkiênquyết.Theongườitanóithìbốcậulúcnàovềnhàcũngngàngàsay,khôngcóviệcgìcũnglôiconrađánh,vungtaylàhấttunghếtsáchvởcủacon,Cậubéđángthươngđếntrườngmặtmàybầmtím,cókhiđôimắtđỏngầuvàsưnghúpvìđãkhócnhiều.

Nhưngkhôngbaogiờ, tuyệtkhôngbaogiờngười tacó thể làmcậuhémôinóithậtlàbốcậuđãđánhcậu.

-Nhưngchẳngphải là conđã làmcháy trangvởnàyhay sao? -Thầygiáovừahỏivừachỉbàilàmcủacậuđãbịđốtcháy.

“Xinthầyhãythalỗi,chínhconđãlàmcháy”,Precossitrảlời,giọngrunrun.

Tấtcảchúng tôiđềubiếtđó làbốcậu.Lúcchếnhchoánghơimen,bốcậuđãvaphảicáibànmàcậuđangngồihọc,làmchocâyđènđổnhào,đốtcháyquyểnvởcủacậubétộinghiệp.Precossiởtrongmộtcănnhàdướicáimáinátcủangôinhàchúngtôivềphíacuốisân,vàbàgáccổngđãkểlạitấtcảchuyệnnàychougiàchúngtôi,vàunóilạivớimẹ.

Mộthôm,emSilvia của tôi nghePrecossi thét lênvà lănxuống thanggác,bịbốđángãnhàochỉvìcậuxinmấyxuđểmuamộtquyểnngữpháp.BốPrecossinghiệnrượu,không làmviệcgìcả,vàcảnhàbịđói.Biếtbaonhiêulầncậubéphảiđếntrườnghọc,bụngtrốngkhông,vàđứngởmộtgócnhaimộtmẩubánhcủaGarronemời,haymộtquảtáomàcôgiáođộicáimũcắmchiếclôngđỏ,côgiáocũcủacậuởlớpmộtsơđẳngdúicho.

KhôngbaogiờPrecossilạinói:“Tôiđói,bốtôikhôngchotôiăn”.Một đôi khi ông bố cũng ghé đón con, nhân khi đi qua trước cổng

trường;mặtôngtáimét,chânđilảođảo,đôimắtngơngác,đầutócrốibù,chiếcmũlưỡi trai đội lệchmộtbên.Cậubé tội nghiệphốthoảngmỗikhithấybốởngoàiphố,tuyvậycậuvẫntươicườichạylạivớibố,nhưngbốthìnhưtuồngchẳngtrôngthấyconvàđangnghĩđếnchuyệngìkhác.

TộinghiệpPrecossi!Cậuphảiđónglạinhữngquyểnvởbịxérách,nhờcácbạnngồicùngbànchomượnnhữngsáchkhôngcóđểđọc.Áosơ-micậucàibằngđanhghimvàthậtlàđángthương.Khitậpthểdụccậuphảimangđôigiàytoquákhổ,đôibànchâncứnhảynhótởbêntrong,cáiquầnthìrách

tảtơivàcáiáongoàiquádài,tayxắnlênđếnkhuỷu.Thếmàcậuvẫnhọc,cốgắng học!Cậu sẽ làmột trong những người đứng đầu lớp, nếu được họchànhyênổn,ởnhà…

Sánghômnay,cậuđếntrường,mábịmộtvếtcàokhásâu.Cácbạnbảocậu:

“Rõrànglàbốcậuđãcàomặtcậuđấy.Lầnnàycậukhôngthểchốiđượcđâu.Cậuphảithưavớithầyhiệutrưởngđểngườitagọiôngấyđếnđồncảnhsát”.

NhưngPrecossi đỏmặt kêu lên, giọng run vì bất bình: “Không đúng!Khôngđúng!Bốtôikhôngbaogiờđánhtôicả!”

Nhưngtronglúcnghegiảngbài,nướcmắtcậurơixuốngmặtbàn,vàcóainhìnlàcậucốgượngcườiđểgiấunỗiđauđớn.TộinghiệpPrecossi!

NgàymaiDerossi,CorettivàNellisẽđếnchơinhàtôi.TôimờiPrecossicùngđến,cùngănchiềuvớichúngtôi;tôisẽchocậuấysách,sẽlàmđảolộnhếtđồđạctrongnhàđểchocậuấyvui,vàtôisẽnhétđầytráicâyvàocáctúiáocủacậu.Tôimuốnnhìn thấycậubé tốtbụngấyđượcvuivẻ, thích thúmộtlần,cậubéhiềnhậuvàcanđảmbiếtbao!

MộtbuổithămnhaulýthúThứnăm12

Thứnămhômnayđốivớitôilàmộttrongnhữngngàyđẹpnhấtcủacả

năm.Đúnghaigiờ,Derossi,CorettivàNelli,cậubégùlưngấy,cùngđếnnhà

tôi.CònPrecossithìbốcậukhôngchođến.DerossivàCoretti đềuvui cười hểhảvì đãgặpngoài phố cậuCrossi,

conbácbánrauquả,cậubécócánhtaybịliệtvàcáiđầutócđỏấy,Crossiđangcắpmộtchiếcbắpcảitotướngraphốbán;rồivớihaixubánbắpcảicậusẽmuamộtngòibút.Cậutarấtvuivẻhàilòng,cậubéCrossitộinghiệp,vìbốcậuởbênMỹmớiviếtthưbáotinlàsắptrởvề.

Ôi!SungsướnglàmsaonhữnggiờvuichungvớicácbạnthânDerossivàCorettilàhaicậuvuitínhnhấtlớp,bốcũngphảimến.Corettivớicáiáodài bằng da rái cá, cáimũ chụp damèo, nghịch ngợmồn ào như quỷ sứ.Sángsớmtinhmơ,cậuđãdỡmộtnửaxegỗđầy,thếmàđếnnhàtôi,cậuvẫnchạykhắpnơi,vừaquansátmọivật,vừanóinăngluônmồm,nhanhnhẹn,nhẹnhàngnhưmộtconsóc.Điquanhàbếp,cậuhỏichịbếpmuacủivàthanbaonhiêu,đểxemcóđắthơngiácủabốmìnhbánkhông.Rõrànglàdùrađờivàlớnlêntrongmộtcửahàngbáncủi,Corettivẫncótấmlòngcaoquý.

Derossicũnglàmchochúngtôirấtvui.Cậutathuộcđịalýnhưmộtthầygiáo.Nhắmmắtlại,cậunói:“Đâynày,tôithấytoànthểnướcÝ:mạchnúiAppenninichạydàiđếntậnbiểnIonio;nhữngconsôngchảyvềbênnày,bênkia;nhữngthànhphốtrắngtoát,nhữngvịnh,nhữngvũngxanhlam,nhữnghònđảomàulục”;vàcậukểtênnúitênsôngtheothứtựkhôngsótmộttênnhưcậuđangđọctrênbảnđồvậy.CậuDerossinàycóduyênthật,máiđầungẩngcao,tócvàngtươi,xoắntít,đôimắtđẹpthôngminh;tấtcảchúngtôiđềungưỡngmộcậu.Chỉkhôngđầymột tiếngđồnghồ,cậuđã thuộc lòngmộtbàithơdàihaitrangđểngàykiasẽngâmtrongmộtbuổilễ.Nellicũngnhìncậumàthánphục;cácngóntayvânvêđườngviềncủachiếctạpdềmàuđen,miệngmỉmcười,đôimắttrongvàđượmbuồnnhưsánglênvìnụcườiđó.

Còntôi,cácbạnđếnchơihômnaylàmchotôivuisướngvôcùng,nhưđểlạinhữngtiasángtrongtâmtrítôi.TôilạirấtthíchthúngắmcậubéNelliravề,đigiữahaibạnkhoáchaitaymình,haibạncaokhỏe,còncậuthìbénhỏmảnhkhảnhnhưngvuicườihểhả,tôichưahềthấybaogiờ.

Tiễncácbạnvềrồi,tôitrởvàophòngăn,thìchợtnhậnralàbứctranhvẽRigoletto,anhhềgùlưng,đãbiếnđâumất.Thìrabốđãcấtđitừtrướckhicáccậuđến,đểchoNellikhỏiphảitrôngthấy.

FrantibịđuổihọcThứbảy21

Trong lớp chúng tôi, có một đứa rất khó chịu, đó là Franti. Tôi ghét

thằngnàyvìnólàmộtđứaxấubụng.Khithấymộtôngbốnàođấyđếnnhờthầy giáo khiển trách conmình, là nómừng rỡ.Khi có người khóc là nócười.NórunsợtrướcmặtGarrone,nhưnglạiđánhcậubéthợnềkhôngđủsứctựvệ.NóhànhhạCrossi,cậubébịliệtmộtcánhtay,chếgiễuPrecossimàmọi người đều nể, và nhạo báng cả Robetti, cậu học lớp hai đi phảichốngnạngvìđãcứumộtembé.Nókhiêukhíchnhữngngườiyếunhất,vàkhiđánhnhauthìnóhăngmáu,trởnênhungtợn,vàcốchơinhữngmiếngrấthiểmđộc.

Cómộtcáigìlàmchongườitaghêtởmởcáitránthấpấy,trongcáinhìnvẩnđụcấy,mànóchegiấudướicáimũcó lưỡi traibằngvảidầucủanó.Frantikhôngkiêngsợgìcả,nóchếnhạocảthầygiáo,aisơhởcáigìlàăncắp ngay, chối lỗi một cách trắng trợn không thể tưởng tượng được, vàkhông lúcnào là khônggâygổvới người nàođấy.Nómangvào lớphọcnhữngcáikimtotướngđểchíchcácbạnngồicạnh,rứtkhuyáocủanóvàrứtcảkhuyáocủangườikhác.Sách,vở,sổtaycủanóđềudâymựcbêbếtvàráchnát,bẩnthỉu;thướckẻthìnhưcórăngcưa,ngòibútthìtòera,móngtaythìcắnbằngmồm,áoquầnthìbịmócráchtứtungtrongnhữnglúcđánhnhau.

Ngườitanóimẹnóvìnómàbuồnphiềnđếnphátốm,vàbốnóđãbalầnđuổi nó ra khỏi nhà.Thỉnh thoảngmẹ nó lại đến trường hỏi thầy giáo vềhạnhkiểmcủacon;vàlầnnàotrởvềcũngvừađivừakhóc.Frantighétthầygiáo,ghétbạnhọc,ghétnhàtrường.Đôilúcthầygiáolàmngơnhưkhôngnghenhữnglời tụctĩucủanó, thìnólạicànglàmgià.ThầyPerbonimuốndịudàngmàcảmhóanó,nhưngnóchẳngđếmxỉagìđến.Thếlàthầyphảiđedọanghiêmkhắc.Frantilấyhaitaychemặtlàmnhưnókhóc,tráilạilànó đang cười!Nó bị tạm đuổi ba ngày, xong nó lại đến trường, càng láoxượchơnbaogiờhết.

MộthômDerossibảonó:“Thôi,hãychấmdứtđichứ!Cậulạmdụngquáđánglòngtốtcủathầygiáo”.

TấtcảcâutrảlờicủaFrantilàdọađâmmộtcáiđinhvàobụngDerossi.Cuốicùng,sángnaynóbịtốngrakhỏitrườngnhưmộtconchó.

Trong lúc thầy giáo đưa choGarrone bản thảo truyện đọc hàng tháng

CậubéđánhtrốngngườiSardegnađểchép,thìFrantinémxuốngsànmộtchiếcpháonổđùng,dộivangcảbốnbức tườngcủa lớphọcnhưmộtphátsúng. Tất cả học sinh đều giật nẩy mình. Thầy giáo đứng dậy và quát:“Franti,rakhỏiđâylậptức!”

Nóvừatrảlờivừacười:-Khôngphảitôi.-Rangay,-thầyPerboninhắclại.-Tôisẽkhôngnhíchmộtbướcnàođâu.Nghe câu trả lờimất dạy ấy, thầy Perboni không bình tĩnh được nữa,

thầychạy lạixốcnáchFranti, nhấcbổngnó rakhỏighế, thằngvô lạivừavùngvẫy,vừalahétvànghiếnrăng,thầyphảidùngsứclôinórakhỏilớplênđếnphòngthầyhiệutrưởng.Khitrởvềlớpmộtmình,thầyPerboningồivàobàn,haitayômđầu,mệthếthơivàbuồnrầu,nétmặtngaongántrôngthậtđaulòng.

“Từbamươinămdạyhọc,chưabaogiờxảyrachothầymộtviệcnhưthếnày”thầyvừanóivừathởdài.

Cảlớpkhôngmộtaiđộngđậy.Haibàntaythầycònrunlên,vàvếtnhănchạydàitrêntránthầytrôngsâuhoắm,giốngnhưmộtvếtthương.Áingạithaychothầy!Tấtcảhọcsinhđềuáingạichothầy.Derossiđứngdậyvànóivớithầy:

“Thưathầy,xinthầyđừngbuồnphiềnnữa,tấtcảchúngconởđâyđềurấtkínhyêuthầy”.

Nghenhữnglờidịudàngấy,hìnhnhưthầybìnhtĩnhtrởlạivànóikhẽ:“Cáccon,chúngtalạihọctiếp”.

CậubéđánhtrốngngườiSardegna[28]

(Truyệnđọchàngtháng)

Ngày đầu tiên của trận Custoza[29]

nghĩa là ngày 21 tháng bảy năm1848, cókhoảng sáumươingười lính thuộcmột trungđoànbộbinhđượcđiềuđếnmộtgòcaođểchiếmmộtngôinhàtrơtrọitrênấy.BấtngờhọbịhaiđạiđộiquânÁobaovây.QuânÁobắnrátđếnnỗinhữngngườibộbinhchỉcònvừađủthìgiờrútvàonấptrongngôinhà,vàvộivàngdựngchướngngạivậtchắncáccửaravào,đểlạimấyngườichếtvàbịthươngngoàiđồng.

Cáccánhcửađãđóngchặt,línhmớitừcáccửasổởtrêngácvàởtầngdướibắtđầubắnvàođámquânđangbaovây.Bọnnàytiếndần theohìnhbánnguyệt,bắntrảdữdội.

SáumươibộbinhÝdohaisĩquansơcấpvàmộtđạiúychỉhuy;ôngđạiúyđãgià,caolớn,khôkhan,tócrâubạchết.Cùngchiếnđấuvớihọcómộtngười línhđánh trốngngườiSardegna,mộtcậubémườibốn tuổi làcùng,nhưngtrôngchỉbằngmườihaituổi,nhỏnhắn,nướcdaxanh,đôimắtđenvàsâu.Viên đại úy chỉ huy cuộc chốnggiữ từmột căn phòngở trên gác, ranhữnglệnhcươngquyếtnhưnhữngphátsúng;vàtrênkhuônmặtsắtkhônghềthấymộtchútxúcđộngnào.Cậubéđánhtrốngngườihơixanh,nhưngđôi chânkhỏe, đã leo lênmột cái bàn, nhìnqua cửa sổ, thấy sau lànkhóinhữnghànglínhÁomặcáotrắngđangtiếnlêntừtừtrêncáccánhđồng.

Ngôinhàởtrênđỉnhmộtcáidốcthẳngđứng,bênphíanàychẳngcócửasổnàongoàimộtcửanhonhỏtrổtrênmáinhà.VìvậymàquânÁochỉnhằmbắnvàomặttrướcvàhaiđầunhà.

Nhưngchúngbắndữdộighêgớm,mộttrậnmưađạnlàmthủnglỗchỗcácbứctườngvànátvụnngóitrênmái;bêntrongnhà,đạnbắnvỡđồđạc,cácmáihiênbụngrắn, trầnnhà,cửaravào, làmtungtóe lênnhữngmảnhgỗ,nhữnglànbụithạchcao,nhữngmảnhbátđĩavànhữngmảnhcửakính.

Chốcchốclạimộtngườilínhđangbắnquacửasổngãquỵxuốngsàn;ngườitaphảikéovàomộtgócnhà.Vàingườilínhkhácđilảođảotừbuồngnàysangbuồngkhác,bàntaycoquắpấnchặtvàocácvếtthươngcủamình.Trongnhàbếpđãcómộtngườichết,tránbịthủngtoanghoác.

Vòngvâycủaquânđịchxiếtchặtmộtcáchtrôngthấy.Viênđạiúytừtrướcvẫnkhôngchútnaonúng,thìbấygiờcũngcómột

cửchỉ longại,vộivãrakhỏibuồng,cómộtviêntrungsĩđi theo.Baphútsau,viêntrungsĩchạyđigọicậubéđánhtrống.Cậutheoviêntrungsĩchạylên thanggácvàcùngvàomộtcáigácxép trốngkhông;viênđạiúyởđó,đangviếtbằngbútchì lênmột tờgiấyđểápvàokínhcủacáicửasổnhỏ.Dướichânông,cómộtsợidâygàumúcnước.

Viênđạiúygấptờgiấylạivànói,vừanóivừanhìnthẳngvàomắtcậubévớicáinhìnlạnhlùngcủaôngđãtừnglàmchotấtcảquânlínhđềuphảirunsợ:

“Línhđánhtrống!”Ngườilínhđánhtrốngđứngnghiêm,đặttaylênmũ.“Cậucócanđảmkhông?”Đôimắtcậubésánglênnhưmộttiachớp:-Có,thưađạiúy,-cậutrảlời.-Nhìnraphíakiakìa,-viênđạiúyvừanói,vừađẩycậuraphíacửasổ

máinhà,-phíađồngbằngấy,bêncạnhnhữngngôinhàởVillafranca,nơicólưỡilêlấplánh,cótrungđoàncủachúngtađóngởđấy.Cầmgiấynày,lấydâythừngnàymàtụtxuốngquacửasổ,lănxuốngdốc,băngquacáccánhđồng,chạynhanhđếntrungđoànvàtraogiấynàychoviênsĩquannàogặpđầutiên.Bỏthắtlưngvàtúiđạnra.

Cậubéđánhtrốngcởithắtlưngvàtúiđạnbỏlại,luồnmảnhgiấyvàotúiáo;viêntrungsĩnémsợithừngquacửasổvàhaitaynắmlấymộtđầudây,trongkhiviênđạiúygiúpcậubéchuiracửa,lưngquayvềphíacánhđồng.

- Nghe đây, lính đánh trống, - viên đại úy dặn, - vậnmệnh phân độichúngtađềunhờvàolòngcanđảmvàđôichâncủacậuđấy!

-Xinđạiúytintôi,-cậubévừatrảlời,vừađánhđuvàosợithừngdòngrangoàicửasổ.

-Gặpngười lạimà tụtxuống, -viênđạiúy lạidặn thêm,vừanóivừagiúpviêntrungsĩgiữđầudâydòngcậubéxuống.

-Đừngsợgìhết.Chỉmấygiâylàcậubéđánhtrốngđãchạmđất.Viêntrungsĩthusợidây

lạivàđinơikhác.Viênđạiúycúimìnhnhìnquacửasổvàthấycậubéđangchạyxuốngdốc.Ôngđanghyvọngcậubéđi thoátkhôngai thấy, thìnămsáuđámbụimùtừđấttunglêntrướcmặtvàsaulưngcậuchoôngtabiếtlàcậuđãbịquânÁotrôngthấy.Từtrênđỉnhđồichúngbắnvàocậu.Nhữngđámbụimùấydođạnbắntungđấtlên.Cậubéđánhtrốngcứtiếptụcchạy

nhanhnhưmộtconthỏrừng.Thìnhlìnhcậuquỵxuống.“Chếtrồi!”viênđạiúygầmlênvàcắnvàonắmtaymình.Nhưngvừadứtlờithìđãthấycậubéđứngdậy.

“À,chỉngãthôi!”ôngtanóimộtmìnhvàthởphào.Cậubéđánhtrốnglạitiếptụcchạy,nhưngchạykhậpkhiễng.

“Nóbị sáichân”,viênđạiúynghĩnhưvậy.Vàiđámbụinhỏ tung lênđâyđó,quanhcậubé,nhưngmỗilúcmộtcáchxa.“Cậuthoátrồiđấy”.Viênđạiúykêulênmộttiếngthắnglợi,nhưngvẫntiếptụcnhìntheocậu,lònghồihộpvìthờigianchỉcòntínhtừngphútmột.Nếucậubéđánhtrốngkhôngtớitrungđoànđượctrongthờigianngắnnhấtvớimảnhgiấyxinviệnbinhđếnngay,thìtấtcảphânđộisẽbịtiêudiệt,hoặclàôngsẽphảicùngvớihọđểchođịchbắtlàmtùbinh.Cậubéchạynhanhnhưmộtmũitên,rồichậmlạivàkhậpkhiễng,rồilạichạynữa,nhưngmỗilúcmộtkhónhọchơn,vàchốcchốclạiloạngchoạngmấtthăngbằngvàdừnglại.

“Cóthểmộtmảnhđạnđãbắntrúngnóchăng?”viênđạiúytựbảonhưvậy;rồilạitheodõitừngcửchỉcủacậu,ôngtahổnhểnvừakhíchlệcậu,nóivới cậu làmnhư cậu có thể nghe được lời ông, độimắt nảy lửa cứ chằmchằmđomãi khoảng cáchgiữa cậubé liên lạc củaông ta với ánh lưỡi lêtrôngthấygiữanhữngcánhđồnghươngmạchvàngóngdướiánhmặttrời.Cũng trong lúcấyviênđạiúynghe tiếngđạn rít vàđập rào rào trongcácbuồngởnhữngtầngdưới,nhữngmệnhlệnhdõngdạc,nhữngtiếngthétđiêndạicủacácsĩquanvàtrưngsĩ,nhữngtiếngrênrỉcủangườibịthương,tiếngđồđạcbịđậpvỡvàmàntrướngbịxérách.“Cốlên,canđảmlên,-viênđạiúy vừa nói vừa nhìn theo eậu bé đánh trống, chạy dấn lên, con!…Ồ, nóđứnglạirồi!Bỏmẹ!…không,nólạichạy”.

Mộtsĩquanchạyđến,vẻmặtloâu,nóivớiviênđạiúyrằngquânđịchvẫnkhôngngừngbắn,nhưnglạigiươnglênmộtlácờtrắng,lệnhchochúngtarahàng.

“Đừngtrảlờichúngnó”viênđạiúynói,mắtkhôngrờikhỏicậubékhiđóđãratớingoàicánhđồng;nhưnggiờcậukhôngchạynữa,chỉcốsứclêmìnhđithôi.

“Kìa,điđichứ,chạyđichứ!-viênđạiúynói,haihàmrăngnghiếnchặtvàđôibàntaynắmchặt,-chếtcũngđượcnếucần,nhưngphảiđếnnơi,phảiđếnnơi!”

Đúng lúcấyviênđạiúy thét lênmột lờinguyềnrủadữdội:“À, thằnghènnhát!Nóngồixuốngrồi!”

Quảthật,cậubémàôngtavẫnthấycáiđầunhấpnhôtrêncácngọnlúa,

bỗngbiếnđâumất,nhưbịngãxuống.Mộtlátsaucáiđầucậubélạihiệnra,rồilạimấthútsaunhữnghànggiậu;viênđạiúykhôngnhìnthấycậubéđánhtrốngnữa.

Ông ta lao xuống thang gác; đạn bắn như điên cuồng, các buồng đềungổnngangnhữngngườibịthương;vàingườilănmìnhvậtvãtrênsànnhà,quằn quại trong cơn đau đớn, bámvào đồ đạcmột cách tuyệt vọng.Mànthảm, sàn nhà đẫm những máu; những xác chết nằm sóng sượt giữa cácngưỡngcửa;viên trungúybịmột viênđạnbắngãy cánh tayphải; bụi vàkhóibaotrùmcảcáicảnhbuồnthảmnày.

“Canđảmlên!-viênđạiúyhôto,-giữvữngvị trí!Việnbinhsẽđến,canđảmthêmchútnữa!”

QuânÁo lạiđếngần thêm;qua lànkhóingười ta trông thấynhữngbộmặtbiếndạngcủachúng,giữanhữngloạtsúng,ngườitanghetiếngthétmanrợcủachúng,tiếngchúngchửirủanhữngngườibịvây,ralệnhchohọđầuhàng,đedọagiếtchếthọ.

Vàingườilínhkhiếpsợ,rútkhỏicáccửasổ;cácviêntrungsĩđẩyhọtrởlạiđằngtrước.Nhưnghỏalựccủabọnbaovâytănglêngấpbội,vẻthấtvọnghiệnlêntrêntấtcảcáckhuônmặt,chẳngcòncáchnàochốngcựđượcnữa.MộtlúcnàođấytiếngsúngcủaquânÁothưađi,vàmộtgiọngchóitaithétlên,lúcđầubằngtiếngĐức,saubằngtiếngÝ:“Hàngđi!”

-Không!-Viênđạiúythétlêntừmộtcửasổ.Thếlàtiếngsúnglạinổidậydữdội,từcảhaiphía.Lạinhữngngườilínhnữangãxuống.Mộtsốcửasổđãkhôngcònngườichốnggiữ.Giờphútbịtiêudiệtđangtớitrướcmắt.Viênđạiúygiọngrítlên,gầmtrongkẽrăng:“Họkhôngđến,khôngđến!”vàđiđilạilại,dữdội,bàntaygiầngiậtnắmchặtchuôikiếm,quyếtchếtkhônghàng,thìbỗngmộtviêntrungsĩtừtrêngácxépchạyxuống,thétầmlên:

“Họđến,họđến!”-Họđến!-Viênđạiúyđáplạitrongmộttiếngkêuvuimừng.Tứcthì,tấtcảmọingười:quânlính,thươngbinh,trungsĩ,sĩquanlaoùa

đếncáccửasổ;vàcuộcchiếnđấulạitiếptụckịchliệthơn.Mộtlátsau,ngườitathấyphíaquânđịchnhưcóngậpngừng,rồibắtđầu

rối loạn.Tứckhắc viên đại úy tập hợpvài người trongmột phòngở tầngdướiđểtungrađánhgiáplácàbằnglưỡilê.

Rồiông tachạy lêngác.Vừađếnnơiđãnghe tiếngsúngnổgấp, kèmtheonhữngtiếnghô“xungphong”dữdội,vàtừcáccửasổ,ngườitatrông

thấyquakhóimùnhữngchópmũhaisừngcủalínhpháokỵ[30]

Ý;mộtđại

đội lao tớinhưbayvànhững lưỡigươmsáng loángbổxuốngđầu, xuốngvai,xuốnglưngquânđịchnhưchớpgiật,sấmđổ.Thếlàđộixungkíchlaoracửa,lưỡilêchĩathẳngraphíatrước.

Quânđịchlaođao,tantácvàchạytrốn:trậnđịabịquétquang,ngôinhàđượcgiảiphóng.LátsauhaitiểuđoànbộbinhÝvớihaikhẩuđạibácđếnchiếmđóngquảđồi.

Viênđạiúyvànhữngngườilínhkhôngbịthươngcònlạinhậpvàotrungđoàncủahọvà tiếp tụcchiếnđấu.Ông tabị thươngnhẹởbàn tay tráidomộtviênđạnlạctrongđợtxungkíchsaucùng.

NgàyhômấykếtthúcbằngchiếnthắngcủaquânÝ.Nhưnghômsau,trậnđánhlạitiếptục,quântabịđánhtandùkhángcự

rất anh dũng, vì quân Áo đông hơn nhiều, và sáng 23 phải buồn rầu lênđườngrútvềsôngMincio.

Viênđạiúy, tuybị thương, vẫnđi bộvới nhữngngười lính củamình,phờphạcvà imlặng;đếnxếchiềuthì tớiGoito, trênbờsôngMincio; đếnđấyôngliềntìmviêntrungúycủamìnhbịgãymộtcánhtayvàđãđượcđưavềtrạmquâny.

ViêntrungúyphảiđếnGoitotrướcôngđạiúyvàngườitachỉchoôngnày một ngôi nhà thờ. Một bệnh viện đã được lập vội ở đấy, chứa đầythươngbinh,nằmtrênnhữnggiườngvàđệmxếpthànhhaidãý.Haiysĩvàmấyy táchạyđichạylại,mệthếthơi.Nhữngtiếngkêucốnénlại,nhữngtiếngrênbuộtratừmiệngnhữngngườiđauđớn.Vừavào,ôngđạiúydừnglại,đưamắttìmviêntrungúycủamình,thìnghemộttiếngyếuớtgọimìnhngaybêncạnh.

“Đạiúy!”Ôngtaquaylại.Đólàcậubéđánhtrống.Cậunằmtrênmộtchiếcgiường

dãchiến,mộtbứcmàncũkẻôđỏvàtrắngđắpđếnngực,haicánhtayduỗirangoài,mặttáixanh,dàihẳnra,nhưngđôimắtthìvẫnsángnhưhaiviênkimcươngđennhánh.

-Cậuởđâyà?-Ôngđạiúyngạcnhiênhỏi–Hoanhô!Cậuđãlàmtrònnhiệmvụ!

-Cháuđãcốgắnghếtsức,-cậubétrảlời.-Cậubịthươngà?-ôngđạiúyhỏitiếp,vừađưamắttìmviêntrungúy

củamìnhởcácgiườnggầnđấy.Cậu bé đánh trống, tự hào vì bị thương lần đầu, đã có can đảm nói

chuyệnvớiôngđạiúy, làmộtviệcmàkhôngbị thươngthìcậukhôngbaogiờdámlàm,cậunói:

“Làmthếnàođược?Cháuđãcốgắngchạynhanhhếtsức,nhưngquânÁovẫntrôngthấy.Cháucóthểtớinơisớmhơnhaimươiphútnếukhôngbịtrúngđạn;maymàcháutìmđượcngaymộtsĩquanthammưuvàtraogiấychoôngta.Nhưngvấtvảlắm,vìphảicốchạysaukhiđãnhậnđượcsự“vuốtve”củaquânÁo!Cháukhátnướcmuốnchết,cháusợkhôngđếnnơiđược,cháukhócnhưđiênvìnghĩrằngcứchậmmỗiphútlàmộtngườinàođấycủachúngtaởtrênđồisẽphảiđiđứt.Nhưngthếlàđủ,cháuđãcốlàmhếtsứcmình.Cháurấtvuilòng.Xinphépđạiúy,kia,đạiúyđangchảymáukìa”.

Thậtvậy,từlòngbàntayôngđạiúybăngkhôngkỹ,nhữnggiọtmáuđỏtươichảyxuốngtheocácngóntay.

“Đạiúycómuốncháubănglạichokhông?”Ôngđạiúychìabàntaytráiravàdangtayphảiragiúpcậubécởicáinútbăng;nhưngcậuvừamớicấtđầudậykhỏigốithìđãtáimétvàphảinằmvậtxuốnglại.

“Thôiđược,thôiđược,-ôngđạiúyvừanhìncậuvừarụtbàntaymàcậumuốngiữ lại, - hãy nghĩ đến việc của cậu hơn là việc của người khác, vìnhữngvếtthươngnhỏcóthểthànhranặngđấy”.

Cậubélắcđầu.-Còncậu,-ôngđạiúyvừanóivừanhìncậuchămchú,chắccậucũngbị

mấtnhiềumáulắmmớiđếnnỗiyếunhưvậy?- Vâng, mất nhiều máu, - cậu vừa trả lời vừa mỉm cười, - và không

nhữngmấtmáumàcònmấtcáikhácnữa,đạiúyxemđây!Vànhanhtaycậugiởcáichănra.Ôngđạiúykinhhoàng,lùilạimộtbước.Cậubéđánhtrốngchỉcòncómộtchân.Chântráiđãbịcắtcụtquáđầu

gối;khúcchâncònlạibăngbằngnhữngmảnhvảiđẫmmáu.Vừalúcấymộtysĩquânyđiqua,mặcsơmi,ngườithấpvàbéo.“Ồđạiúyạ-viênquânynóinhanhvàchỉcậubébịthương,-đâylàmột

trườnghợpthươngtâm:mộtcáichâncóthểchữakhỏinhưbỡn,nếukhôngbắtbuộcphảicốsứcmộtcáchđiêncuồng;vìcốchạymàchânviêmtấylêndonhiễmtrùng,nênphảicắtngaylậptức.Ồ!Nhưngthậtlàmộtcậubédũngcảm,xinbảođảmnhưvậy.Cậukhônghềkhóc,khônghềkêumộttiếng…Trong khi giải phẫu cho cậu, tôi rất kiêu hãnh vì cậu làmột đứa con củanướcÝ…LạyChúa,thậtlàdònggiốnganhhùng”.

Rồiviênquânychạyđinơikhác,lúcnàocũngvộivàng.Ôngđại úynhíuđôi lôngmày rậmvàbạc lại, nhìn cậubéđánh trống

không chớpmắt, vàđắp chăn lại cho cậu.Rồi bất giác,mắt vẫnnhìn cậuchằmchằm, ông từ từ đưa tay lên chiếc kê-pi và bỏ mũ ra chào cậu béthươngbinh.

“Đạiúy!Cậubéngạcnhiênkêu lên, -đạiúy làmgìvậy?Đạiúychàocháusao?…”

Thếlàngườichiếnsĩgiàchưatừngbaogiờnóimột lờinhẹnhàngvớimộtaidướiquyềnmình,trảlờicậubégiọngđầythươngyêuvàdịudàng:

“Tôichỉlàmộtđạiúy,còncậu,cậulàmộtanhhùng!”Rồiđạiúydangrộngtay,ômchầmlấycậubéđánhtrống,siếtchặtcậu

vàolòngvàhôncậubalần.

Tìnhyêunước(thưcủabố)Thứba24

“TruyệnCậubéđánhtrốngngườiSardegnađãlàmchoconcảmđộng

sâusắc,thếthìsánghômnaychắclàconphảilàmdễdàngbàivănđầuđề:“Tạisaocậuyêuđấtnướccủacậu?”“Tạisaotôiyêuđấtnướccủatôi?”Câuhỏiấychẳngđãgợilênngay

trongýnghĩcủaconvôsốcâutrảlờihaysao?Tôiyêuđấtnướccủatôilàvìmẹtôisinhraởđó;vìdòngmáuchảytronghuyếtquảncủatôilàhoàntoànthuộcvềđấtnướctôi;vìdướimảnhđấtthiêngliêngấyđãchônnhữngngườimàmẹtôithươngxótvàchatôitônkính;vìthànhphốmàtôiđãsinhra,cáitiếngmà tôinói,nhữngquyểnsáchdạy tôihọc;vìem trai tôi,emgái tôi,bạnbètôivàcảdântộcvĩđạimàtôiđangsốngtrongđó,thiênnhiêntươiđẹpbaoquanhtôi;tómlại,tấtcảnhữnggìtôithấy,tấtcảnhữnggìtôiyêumến,tôikínhphục,tấtcảđềulànhữngbộphậnhợpthànhđấtnướctôi.Ôi!Giờthìconchưathểhiểuhếttìnhyêunướcấyđược.Saunày,khikhônlớn,consẽcảmthấyrõhơn;saumộtcuộcđixatrởvề,mộtbuổisángnọ,tựavàobaolơncủacontàu,contrôngthấyởchântrờinhữngdãynúixanhbiếccủađấtnướccon;bấygiờconsẽkhôngtàinàocầmnổinhữnggiọtlệcảmkíchvàmộttiếngkêuvuimừng.

Consẽcảm thấy tìnhyêunước,khiởnơixa lạ,giữađámđôngngườidửngdưngvớicon,conchợtnghetâmhồnconđẩyconlạiphíamộtngườicôngnhânkhôngquenbiết,khiđiquađãnóimộtvàitiếngbằngngônngữcủacon.Consẽcảmthấyquacơnphẫnnộđauđớnlàmconđỏmặttíatai,khiconnghemộtngườinướcngoàithóamạđấtnướccủacon.Consẽcảmthấy lòng yêunướcmãnh liệt hơn, và tự hào hơn, khi sự đe dọa củamộtnướcthùđịchlàmnổilênmộtcơnbãolửatrênTổquốc,vàconthấykhắpnơinhững thanhniêngiươngcaovũkhí,nhữngngườichaômhônconvànói:“Dũngcảmlên”,vànhữngbàmẹvuivẻtiễnđưaquânđộilênđườngvớilờichúc:“Hãychiếnthắng!”.Consẽcảmthấylòngyêunướcnhưmộtniềmvuithiêngliêngnếuconđượchạnhphúctrôngthấynhữngtrungđoàntrởvềthành'phố,quânsốtiêuhao,quânsĩkiệtlực,nhưngkhóemắtchóilọivẻrựcrỡcủachiếnthắng;consẽcảmthấylòngyêunướckhitrôngthấylácờbamàu lỗchỗvếtđạn; theosau làmộtđoàndàinhữngdũngsĩngẩngcaođầuquấnbăng,cánhtaybuộcchéovìthươngtật;họđigiữamộtrừngngườinhiệtliệttunghoanhưmưavàohọ,gửiđếnhọnàolờicầuchúc,nào

nhữngcáihôn.Enricoạ,lúcđóconsẽhiểuthếnàolàtìnhyêunước.Đólàmột tình cảmvĩ đại và thiêng liêngđếnmứcnhư thếnày, conạ.Giámộtngàynàođó,bốthấycontừmộttrậnchiếnđấuvìTổquốcmàtrởvề,bìnhyênvôsự,nhưnglạibiếtrằngcon,dòngmáuvàlàđứaconthânyêucủabố,đểbảo toàn tínhmạng,đã trốn tránhnguyhiểm thìbốcủacon,ngàynaymỗilầnconđihọcvềbốđónconvớimộttiếngreovui,lúcấybốsẽđónconvớimộttiếngnấcđauđớn;bốsẽkhôngcòncóthểyêuconđượcnữa,vàbốsẽchếtvớinhátdaogămấyđâmvàotim.

Bốcủacon”

TínhđốkỵThứtư25

LạivẫnDerossilàngườilàmbàithigiỏinhấtlớp.NhưngVotini thìcứ

chắcrằngmìnhsẽđượchuychươngđầulớp.CóthểtôicũngyêuVotinilắm,mặcdùcậutahơitựphụ,vàquáchútrọngđếnviệcănmặc;nhưnggiờcậuđếnngồicạnh tôivà tôikhôngưa.Cậughen tịquáđángvớiDerossi.CậuhọclàđểganhđuavớiDerossi,nhưngbạnDerossilạivượtcậuvềmọimặt.CarloNobiscũngghenvớiDerossiđấynhưnglạirấttựkiêunênkhônghềđể lộchoaibiết.CònVotini thì trái lại,không tựkiềmchếđược;bịđiểmthấphơnthìvềnhàphànnànrằngthầygiáokhôngcôngbằng,chonóítđiểmhơnDerossi.KhiDerossitrảlờinhanhvàđúngnhữngcâuhỏicủathầynhưthườnglệ,thìVotinivờnhưkhôngnghe,hoặccốcười.Nhưngmàcườigằn.Vànhưmọingườithườngđểýthấy,khithầygiáokhenDerossithìngườitađềuquaylạinhìnvẻmặttứcgiậncủaVotini,còncậubéthợnềthìhướngvềnómàlàmtròsứtmôi.

Chẳnghạnnhưsánghômnay,thầygiáovàolớpvàcôngbốkếtquảkỳthi.

“Derossi10điểm,đượcthưởnghuychươngđầulớp”.Votininghethấyliềnhắthơirấtmạnh.Thầygiáonhìncậuvàhiểungay.“Votini,thầynóivớicậuta,-đừngđểchoconrắnghentịlụồnvàotrong

tim.Đólàmộtconrắnđộc,nógặmmònkhốiócvàlàmđồibạitráitim”.Tấtcảhọcsinh,trừDerossi,đềunhìnVotini.Cậutamuốntrảlời,nhưngkhôngnóiđược,cứngồisữngsờ,mặttáimét.Thếrồi,trongkhithầyPerbonigiảngbài,cậutaviếtchữrấttolênmộttờgiấy:“Tôikhôngghentịvớinhữngkẻnàođượchuychươngnhờchechởvàbấtcông”.

Votini định chuyển tờgiấy ấy choDerossi.Cũng cùng lúc ấy tôi thấymấybạnngồicạnhDerossighétainhauthìthầm,vàmộtbạnlấydaocắtmộtchiếc huy chương giấy to, vẽ lên đómột con rắn đen. Votini trông thấy.Thầygiáođirangoàimộtchốc,cácbạnấyliềnđứngdậy,trịnhtrọngđemchiếchuychươnggiấyđếntặngconngườighentị.Cảlớpđangchờxemmộtmànkịch thúvị,Votini thì đã run lẩy bẩy.Derossi kêu to: “Đưa đây chotôi!”

-Càngtốt,-cácbạntrảlời,-chínhcậuphảimangtặngmớiđúng.Derossicầmcáihuychươngvàxévụnra.Vừalúcấy,thầygiáotrởvào

vàgiảngtiếpbài.TôikhôngrờimắtkhỏiVotini,thấycậuthẹnđỏmặt;cậu

từtừcầmlấymảnhgiấyđãviếtvànhưlơđãng,vovotrongbàntay,bỏvàomồmnhaimấyphút,rồinhổxuốngdướighế…

Lúctanhọc,điquatrướcmặtDerossi,Votinihơilúngtúng,đánhrơitờgiấythấm.Derossi rấtdễ thươngnhặt lên,đútvàocặpchoVotinivàgiúpbạncàicặplại.CậukiathìchẳngdámnhìnDerossi.

BàmẹFrantiThứbảy28

SánghômsaubàmẹFrantithìnhlìnhbướcvàolớp,máitóchoarâmrối

bù,tuyếtbámđầyngười,ấyconmìnhđitrước.Támhômnay,Frantikhôngtrở lại lớphọc.Chúng tôiđượcchứngkiếnmộtcảnh thậtbuồn.Bàmẹ tộinghiệp,gầnnhưquỳxuống,chắptaykhẩnkhoảnvanxinthầyhiệutrưởng:

“Ôi!Thưathầyhiệutrưởng,thầylàmphúcchocontôiđượcvàohọclại.Từbahômnay,tôiphảigiấucháutrongnhà,vìbốcháumàbiếtchuyệnthìbốcháugiếtchếtnómất.Xinthầyrủlòngthươngchúngtôi,tôichẳngcònbiếtlàmgìđượcnữa,tôivanthầy…”

Thầyhiệu trưởng tìmcáchđưabà ra,nhưngbàcứnằnnì,khóc lócvàvanxin:

“Ôi,giá thầybiết thằngbénàyđã làmkhổ tôiđến thếnào, thì thầysẽthươnghạitôi…Xinthầylàmphúcchotôi.Tôimongrằngnósẽthayđổi.Tôikhôngcònsốngđượclâunữa,thầyhiệutrưởngạ,tôiđãchếtcảcõilòngrồi.Tôimongbiếtbaonhiêukhithấycontraitôithayđổitâmtínhtrướckhitôichết,bởivì…-thếlàbàmẹkhổsởkhócòalên-nólàcontôi,tôiyêunó,tôisẽchếtvìtuyệtvọngthôi.Xinthầyhiệutrưởngnhậnnólại,đểchokhỏixảyramộttaihọa.Xinthầyrủlòngthươngmộtngườimẹkhốnkhổ…”

Bà lấy tayúpvàomặtmàkhóc.Frantiđứngcúiđầu, thảnnhiên.Thầyhiệutrưởngnhìnnó,suynghĩmộthồirồibảo:“Franti,vềchỗngồi”.

Bàmẹthôikhócngayvàcảmơnthầyhiệutrưởng,rồisắpravề,vừalaunướcmắtvừanóithêm:

“Cámơnthầyhiệutrưởng,thầyđãlàmphúcchotôi…Nàycon,phảisửamìnhcho tốt;vàcáccon,xincácconnhẫnnạimộtchút…Chào các con,mộtlầnnữaxincámơn,vàxin thầyhiệutrưởngbỏlỗichomộtngườimẹđaukhổ”.

Trênngưỡngcửa,bàcònngoáinhìncon,đôimắtvan lơn; rồibàđi ra,lomkhom,bảihoải,mặtmàytáinhợt;vàchúngtôicònnghebàhoởdướichâncầuthang.

ThầyhiệutrưởngnhìnchằmchằmFranti,vàgiữacảnhimlặngnhưtờ,thầynói,giọngthầylàmchotấtcảchúngtôiđềuxúcđộng:“Franti,cậuđãgiếtchếtmẹcậu!”

Tất cả chúng tôi đều quay nhìn Franti, cái thằng ô nhục ấy vẫnmỉm

cười…

THÁNGHAI

ChiếchuychươngxứngđángThứbảy4

Sáng hôm nay, ông tổng thanh tra đã đến trường để trao thưởng huy

chươngchocáchọcsinh.Ôngmặcquầnáomàuđen,râuôngđãbạc.Ôngvàolớpcùngvớithầyhiệutrưởngtrướcgiờtanhọcmộtít,vàngồivàocạnhthầygiáo.Ônggọimộtvàihọcsinhlênhỏi,traochiếchuychươngnhấtlớpchoDerossi.Trướckhi traochiếc thứnhìông traođổiýkiếnnhonhỏvớithầyhiệu trưởngvà thầygiáo.Chúng tôihỏinhau:“Ai sẽđược chiếchuychươngthứnhìnhỉ?”

Ôngtổngthanhtratuyênbố.-Ngườixứngđángđược thưởnghuychương thứnhì trong tuầnnày là

họcsinhPietroPrecossi,xứngđángvìđãhọctốtởtrường,vàởnhà,vìrấtthuộccácbàihọcvàviếtchữđẹp.

TấtcảhọcsinhđềutựnhiênngoảnhnhìnPrecossi,điềuđóchứngtỏcácbạnđãvui lòngbiếtbaovềcáiphần thưởngnày.Precossiđứngdậy, lúngtúng,đếnnỗikhôngbiếtnênlàmgìnữa.

“Mờicậulênđây”ôngthanhtranói.Precossirakhỏighế,bướclênđứngcạnhbànthầygiáo.Ôngtổngthanhtranhìnchămchúkhuônmặtbénhỏvàngnhưsáp,cái

thânhìnhbénhỏtrongbộquầnáobịthủngráchvàbạcmàu,đôimắthiềnhậuvàbuồnrầu,biểulộchuỗidàinhữngđaukhổđãphảichịuđựng,rồịvừagắnchiếchuychươnglênngựcchocậu,vừanóigiọngrấtdịudàng.

-Precossi,tôithưởngcậuchiếchuychươngnàyvìkhôngaixứngđángđượcđeohơncậu.Tôithưởngchocậukhôngphảivìcậuthôngminhvàcóthiệnchí,tôithưởngcholòngtốt,chosựcanđảmcủacậu,chođứctínhcủangườiconquảcảmvàtrunghậu,-Rồiônghỏicảlớp-Cóphảilàbạncũngđángthưởngvìlònghiếuthảocủamộtđứaconđốivớichamẹnữakhông?

-Vângạ,vângạ!-Họcsinhđồngthanhđáplại,baonhiêungườinhưngchỉcómộttiếng.

Precossiquaynhìnchúngtôi,đôimắtbiểulộmộtlòngbiếtơnvôhạn.-Thôi,convềchỗ,chúcconsungsướng,-ôngtổngthanhtranói.Đãđếngiờtanhọc.Lớpchúngtôiđượcratrướccáclớpkhác.Vừaqua

ngưỡngcửa,chúngtôithấybốcậuPrecossibácthợrèn,ởgianphòngtrước,

mặttáinhợtnhưmọikhi,đôimắthungtợn,tócxõaxuốngtậnmắt,chiếcmũlưỡitraiđộilệch,haichânkhôngđứngvững.Thầygiáonhậnrabáctangayvàghétaiôngthanhtranóimấycâu.ÔngnàyliềntìmPrecossi,nắmtaycậuvàdẫnđếnchỗbốcậu.Cậubérunlên.Thầygiáovàthầyhiệutrưởngđitheocậu,nhiềuhọcsinhđiquanhhọ.

“Ông là bố của cậu này phải không ạ?” ông thanh tra hỏi bác thợ rèngiọng rất thân ái, rồi không chờ câu trả lời ông nói tiếp: “Tôi xin chia sẻniềm vui với ông. Ông hãy nhìn xem, cậu vừa được huy chương thứ nhìtronglớptrênnămmươibốnhọcsinh.Vềvăn,vềtoán,vềmọimặtcậuđềuxứngđángcả.Đâylàmộtcậubérấtthôngminhvàđầynghịlực,saunàycậusẽthànhtài,mộtcậucontraitốt,mọingườiđềuquýmến,ôngcóthểhãnhdiệnvìcậu,tôixinbảođảmvớiôngnhưvậy!”.

Bácthợrènđứngnghe,mồmháhốc;bácnhìnchằmchằmôngthanhtra,thầyhiệutrưởng,rồiđưamắtnhìnconmìnhđangđứngtrướcmặt,mắtnhìnxuốngđất,runrẩy,dườngnhưlầnđầutiênbácchợthiểuratấtcảnhữngnỗiđaukhổmàbácđãđemđếnchođứabétộinghiệpnày,vànóđãtrunghậukiêntrì,anhdũngchịuđựngnhữngnỗiđaukhổnhưthếnào,bácthợrènnhưbiểulộnỗikinhngạcgầnnhưsửngsốt,nỗiđauđớnquằnquạitronglòng,vàcuốicùngmộtniềmthươngyêuvừamãnhliệtvừabuồnrầu.Vộivàngbáckéoconvềphíamìnhvàômchặtnóvàolòng.

Tấtcảchúngtôiđiquatrướchaibốcon.TôimờiPrecossithứnămtớinhàtôichơicùngvớiGarronevàCrossi.Cácbạnkhácchàocậu,cóbạnvuốtvecậukhiđiqua,bạnkhác sờ,ngắmchiếchuychươngcủacậu, tất cả aicũngnóivớicậumộtlờigìđó.Vàôngbốnhìnchúngtôisửngsốt,càngsiếtchặtđầuđứaconđangthổnthứcvàongựcmình.

QuyếttâmđúngđắnChúanhật5

ChiếchuychươngcủaPrecossiámảnhtâmtrítôi.Tôichưađượcthưởng

mộtchiếcnàocả.Ít lâunay, tôi không chămhọc và tựmình rất không bằng lòngmình.

Thầygiáo,bốvàmẹcũngkhôngbằnglòngtôi.Tôichơicũngchẳngthấyvuithúnhưtrướckia,khitôicònhọchànhchuyêncần.Ngàyấy,làmbàixonglàtôivuivẻlaora,chạyđitìmtròchơisaysưa.Ngồivàobànănvớigiađình,tôi cũngkhông thấyvui lòngnhư trướcnữa.Tâmhồn tôi như cómột cáibóngtốitrùmlên,vàtừthâmtâmcómộttiếngnóiluônluônbảotôi:“Thếnàykhôngđượcđâu”.

Buổitối,tôithấynhữngđứabéđilàmvềquaquảngtrường,giữanhữngtốpthợthuyền.Họđềumệtmỏinhưngvẫnvuivẻ,họrảobướcmongchóngvềtớinhà.Họnóito,vừacườivừavẫynhữngbàntayđennhữngthanhaytrắngvìthạchcao.Tôinghĩrằnghọđãlaođộngtừsángtinhmơchođếntốinhưthếnày:trongbọnhọcónhữngđứatrẻcùnglứatuổivớitôi,suốtngàyởtrênnhữngmáinhà, trướcnhữnglòlửa,giữanhữngmáymóc,ngâmmìnhtrongnướchoặcchuixuốngdướiđất,vàchỉăncómộttíbánhmìthôi.Tôicảm thấynhưhổ thẹnkhi so sánhvớihọ: cũng trong thời gian ấy, tôi chỉmiễn cưỡng bôi đen được bốn trang giấy nhỏ! Tôi không bằng lòng, rấtkhôngbằng lòng!Tôi thấyrõ làbốđãbựcmìnhvàmuốnbáocho tôibiếtđiềuđó, là việc của tôi đã làmchobố rất phiền lòng, nhưngbốvẫnnhẫnnhục.Bốyêuquý,bốđãlàmviệcquánhiều!Mọithứđềudobốlàmracả.Tấtcảnhữngthứgìtôithấycótrongnhà,nhữnggìtôimặc,nhữnggìtôiăn,nhữnggìgiúptôigiảitrí,nhữnggìdạydỗtôi,vàcảnhữnggìđemlạidanhdựchotôi:tấtcảnhữngcáiđó,đềulàkếtquảcônglaocủabố.Thếmàtôi,tôi lạichẳnghọchànhgìcả!Bốphảichịunhữngnỗiđaukhổ,nhọcnhằn,thiếuthốnmàtôithìlạilườibiếng!Ôi,điềuđórấtxấuvàlàmchotôikhổtâm.

Tôimuốn ngay từ hômnay học tập say sưa nhưStardi, tôimuốn làmviệcvớitấtcảsứcmạnhcủanghịlựcvàcủalòngcanđảm.Tôimuốnthắngcơnbuồnngủlúcđầuhôm,dậysớmbuổisáng,chiến thắngkhôngthươngtiếckhuynhhướnglườibiếngcủamình.

Vâng,tôiđãquyếttâmchấmdứtcáilốisốngnhunhượcvàvôíchấy,nólàmchotôithấyhènhạvàlàmchobốmẹtôibuồnphiền.Canđảmlên!Bắttayvàolàmviệc,vớitấtcảtâmhồnvàgâncốtcủamình!Vàcôngviệcsẽ

đemđếnchotôinhữngsựnghỉngơivuivẻ,nhữngtròtiêukhiểnthíchthú,nhữngbữaănngonlành;vàcôngviệcsẽtrảlạichotôinụcườihiềnhậucủathầygiáovàcáihônâuyếmcủabố.

BộđồchơixelửaThứsáu10

HômquaPrecossiđếnchơinhàtôicùngvớiGarrone.Cácbạnđãđược

đóntiếphếtsứcthântình.ĐâylàlầnđầutiênGarroneđến.Cậuhơiítgiaothiệp,vìkhôngmuốnngườitabiếtrằngbằngtuổicậumàcònhọclớpba.Cảgiađìnhtôirađónkhinghecácbạngõcửa.Crossikhôngđếnvìbốcậumớiở bên Mỹ về, sau sáu năm xa cách. Mẹ ôm hôn Precossi; bố giới thiệuGarronevớimẹrằng:“Đâykhôngnhữngchỉlàmộtcậubétấtbụng,màcònlàmộtcậubéhàohiệp”.Garronecúicáiđầutohúitrọcvànhìntôi,tủmtỉmcười.

Precossiđeohuychương.Cậurấtsungsướng.Bốcậuđãđilàmlạivàtừnămhômnay,khôngsayrượunữa,cứgiữconluônluônởcạnhmìnhtrongxưởng,vàthayđổihẳntínhtình.Chúngtôibắtđầuchơi,tôiđemtấtcảđồchơira.Precossihếtsứcngạcnhiên,thíchthúkhithấybộđườngsắtnhỏcủatôivớichiếcđầumáyxelửacólòxo,tựđộngchạyđược.Cậuchưabaogiờthấymột cáigìnhưvậycả.Cậu trốmắtngắmcác toa tàu sơnmàuđỏvàvàng.Tôiđưacáichìakhóachocậulêndâychiếcđầumáy;thếlàcậuquỳxuốngchơimảimiết,khôngngẩngđầu lênnữa.Tôi chưahề thấycậuvuithích như thế bao giờ.Cậu luônmồmnói: “Xin lỗi, xin lỗi”,mỗi khi gạtchúngtôirachochiếctàuchạykhỏibịcảnđường;rồicầmlênvàđểxuốngcáctoatàu,thậntrọngvôcùng,tưởngchừngchúngđềulàmbằngthủytinhvàcậusợcảhơithởcủacậucóthểlàmchúnghoenmờmất.Cậulauchùicáctoa,nhìnphíatrên,phíadướivàcườimộtmình.ChúngtôinhìnPrecossi:cáicổmềmmạicủacậu,haicáitaitộinghiệpmàmộthômtôithấybebétmáu,cáiáodàiquárộng,tayxắnđểthòirahaicánhtaygầyguộc,chắclàtrướcđâythườngphảigiơlênđểđỡđòn…Ôi!Lúcấytôinhữngmuốnđembiếucậutấtcảđồchơivàtấtcảsáchhọccủatôi.Tôimuốnnhịnmiếngbánhmìcuốicùngđangănđểnhườngcậuăn,tôimuốnlộthếtáoquầnđểnhườngcậumặc,vàtôitựkìmmìnhđểkhỏinhảytớiômchầmlấycổcậu,tộinghiệpcậuPrecossi.Tôisẽtặngcậubộđồxelửanhỏcủatôi,tôinghĩvậy,tôimuốnxinphépbốtrướcđã.Đúnglúcấythìtôiđượcdúivàotaymộtmảnhgiấy.Tôiđọc.Ởđấybốđãviếtbằngbútchì:“BộđồchơiđườngsắtcủaconlàmPrecossirấtthích,bạnấykhôngcóđồchơi.Lòngconkhôngbảoconđiềugìhaysao?”

Tứcthì,tôicầmcảhaitaycáiđầumáyvàcáctoaxeđưachoPrecossivànói:“Này,bạncầmlấy,củabạnđấy!”

Cậunhìntôi,khônghiểu.“Củabạnđấy,-tôinhắclại,-tôibiếubạn”.Precossikinhngạcnhìnbố,

mẹvàhỏitôi:“Nhưngtạisaovậy?”-Enrico biếu cháu đấy, - bố nói, - vì cháu là bạn nó và nó yêu cháu

lắm…ấylàmừngcháuđượchuychương…Precossirụtrèhỏi:-Thếcháucóthểđemvề…nhàchứ?-Tấtnhiên.Lúcravề,đứngtrênngưỡngcửaPrecossivẫnchưadámmangtheocủa

báucủacậu.Cậusungsướngquávànóikhekhẽ:“Xinlỗi”,đôimôirunrunvàtươicười.

Garronegiúpbạnbọcchiếcxelửatrongcáikhăntay,vàkhicúixuốngcậulàmkêulạoxạonhữngchiếcbánhngọtmàmẹđãnhétđầycáctúichocậu.

Precossinóivớitôi:“Thếmộtngàynàobạnsẽđếnchơiởxưởngcủabốtôichứ?Tôisẽbiếubạnnhữngchiếcđinh!”

MẹlạicàivàokhuyếtáodàicủaGarronemộtbóhoanhỏđểcậuđemvềtặnghộmẹcậu.Garronecámơn,giọngồmồm,đầukhôngngẩnglên,nhưngđôimắtphảnchiếutâmhồncaothượngvàtrunghậucủacậu.

TínhkiêungạoThứbảy11

ẤythếmàkhiPrecossiđiquahơichạmphải,làCarloNobisphủiphủi

tayáocủamình,kiểucáchlắm.Thằngấylàhiệnthâncủatínhkiêungạo,vìbốnólànhàgiàu.NhưngmàDerossicũngcóôngbốrấtgiàucơmà.

Cái thằngNobismuốnngồi riêngmộtmìnhmộtghế,vìnóquásợ cácbạnngồicạnhlàmbẩnnó!Nónhìntấtcảchúngtôitừđầuđếnchân,chẳngtừai,vàlúcnàocũngvớimộtnụcườikhinhkhỉnh.Đừngcóvấpvàochânnómỗikhixếphàngđôiđểđira.Vìmộtviệckhôngđâu,nócũngvăngvàomặtanhmộtcâuchửirủahaydọavềđưabốnóđến.Tuyvậy,bốnóđãchonómộtbàihọcđíchđángcáihômmànónhiếccậuconbácbánthanlà“đồkhốrácháoôm”.

Tôikhôngbaogiờthấymộthọcsinhnàotìmđếnvớinó.Khôngainóichuyệnvớinó,khôngaichàonókhichìatay,khôngainhắcchonómộtcâukhinókhôngthuộcbài…Cònnó,thìnókhôngchịuaihết,vàlàmbộkhinhDerossivìcậuđứngđầulớpvàGarronevìcậuđượcmọingườimến.Derossikhôngthèmđểýđếnđiềuđó;vàkhicóngườimáchlạiGarronelàNobischếgiễucậu,thìcậuchỉnói:“Thằngbéấykiêungạomộtcáchnguxuẩnquánênkhôngđángđểchoaichúýđến”.

MộthômNobisnhìncáimũnồidamèocủaCorettimộtcáchkhinhbỉ,cậunàynói luôn:“NàyxinquábộmộtchútđếnnhàDerossimàhọccáchlàmôngchúa”.

Hômqua,NobisphànnànvớithầygiáolàcậubéngườiCalabriachạmbànchânvàoốngquầncủanó.ThầyhỏicậubéCalabria:

-Cậucócốýkhông.-Thưathầy,khôngạ,-cậubéthànhthậttrảlời.-Nobis!Cậuthậtkhótínhquásức,-thầybảo.Nobistrảlờicáchkhinhkhỉnh:-Tôisẽmáchbốtôi.ThầyPerboniliềnquátlên:-Bốcậusẽcholàcậucólỗi,cũngnhưlầntrướcthôi.Vảlại,ởđây,chỉ

cótôimớilàngườiphánxửmọiviệc.

Rồigiọngdịudànghơn,thầynóitiếp:“Này,Nobis,hãyănởnhãnhặnvàtrunghậuhơnvớicácbạnmộtchútđi.Tạisaocậulạikhônglàmđượcnhưnhữngngườikhác?Làmthếcậusẽđượcvuilònghơnnhiều,cậucógìcầntrảlờitôikhông?”

Nobisnghethầygiáonóivẫnvớinụcườikhinhkhỉnhtheothóiquencủanó,vàtrảlờilạnhnhạt:

-Thưathầy,không.-Ngồixuống,-thầyPerbonibảo,-tôirấtphànnànchocậu,cậulàmột

đứabékhôngcóquảtim!Câuchuyệntưởnglàkếtthúc,thìcậubéthợnềngồiởbànđầu,quaycái

mặt tròn trĩnh về phíaNobis ngồi ở bàn cuối, và làm cái trò sứtmôi, hàihước đến nỗi cả lớp phải phá lên cười. Thầy giáomắng cậu, nhưng cũngphải lấy tay chemồm để giấu sự buồn cười củamình. Nobis cũng cười,nhưngcáicườibựcbộivàtứctốikhôngđánhlừađượcai.

NhữngngườibịthươngtậtvìtainạnlaođộngThứhai13

NobiscóthểsánhđôivớiFrantiđượcđấy.Chúngnóchẳngđộnglòngvì

bấtcứcáigì,cảhaiđứa;chúngnódửngdưngtrướccáicảnhkhủngkhiếpmàchúngtôigặplúctanhọc.

Chúngtôiđangcùngvớibốnhìnmộtsốtrẻemhọclớphainằmsoàiramặtbăng,lấyáotơivàmũcátkétcọbăngchotrơnđểmàtrượtchodễ,thìbỗngthấytừcuốiphốkéođếnmộtđámđôngngườiđirấtnhanh,vẻnghiêmtrọngvàkinhhãi,vànóivớinhaukhekhẽ,giữađámđông làbangườivệbinhthànhphố,phíasauhọhaingườikhiêngmộtcáicáng.Họcsinhtừtứphíachạy lại.Đoànngười tiếnvềphíachúng tôi;người ta thấymộtngườiđànôngnằmtrêncáng.Ôngtanhợtnhạtnhưmộtcáixácchết,đầurủxuốngmộtbêntai,tócrốibù,bêbếtmáu;vàmáucũngchảytừmồm,từtaiôngtara,thậtlàkhủngkhiếp.Mộtngườiđànbàđibêncạnhcáng,bếmộtđứabé;bàtanhưđiêncuồngvìđaukhổvàbỗngkêulên:“Ôngấychếtrồi,chếtrồi!”

Đi theosaungườiđànbà làmộtđứabécontrai, taycắpcặphọcsinh;đứabékhócnấclên.

“Cáigìthế?”bốtôihỏi.Mộtkháchquađườngtrảlờirằngđólàmộtngườithợnềbịngãtừgáctư

xuốngtrongkhiđanglàmviệc.Nhữngngườikhiêngcángdừnglạimộtlát.Nhiềungườitrongsốchúngtôiquaymặtđivìkhiếpsợ.Tôithấycôgiáođộimũ cắm chiếc lông đỏ phải đỡ cô giáo lớpmột trên của tôi, gần ngất đi.Cùnglúcấytôithấycóngườichạmvàokhuỷutay.Đólàcậubéthợnề,mặttáinhợt;cậurunnhưcầysấy.Chắclàcậunghĩđếnbố.Tôicũngnghĩđếnbốtôi.Khiởtrườngtôirấtyêntâmvìtôibiếtlàbốđangởnhà,ngồitrướcbàngiấy,xamọisựnguyhiểm.Nhưngbiếtbaonhiêubạntôilạinghĩrằngbốhọđanglàmviệctrênmộtchiếccầurấtcaohaycạnhnhữngbánhxecủamộtchiếcmáy,màmộtđộng tác,mộtbướchụtcó thể làmcho thiệtmạng:họkhácnàoconcủanhữngngườilính,màbốđangratrận!

Cậubéthợnềcàngnhìncàngrun;bốtrôngthấyvàbảocậu:“Cháuvềđi,cháuạ;chạynhanhvềvớibốcháu,cháusẽ thấybốcháumạnhkhỏe,yênlành”.

Cậubéthợnềđivề,nhưngcứđivàibướclạingoáilại.Đámngườilạiđi,vàngườiđànbàđángthươngcứkêulênthảmthiết.“Ôngấychếtrồi,chếtrồi!”Khôngaicầmlòngchođược.

-Không,không,ôngấykhôngchết. -người tanóivớibà từkhắpmọiphía.

Nhưngbàkhôngnghevàcứkêuvanmãi.Bỗngtiếngmộtaihétlên,tứcgiận:“Cườià?”

TôiquaylạivàthấymộtngườirâuđenđangnhìnFranti,thằngnàyvẫncòncười.Ngườiđógiật lấymũ lưỡi trai của cái thằngbụngdạđộc ác ấynémxuốngđấtvànghiêmkhắcbảonórằng:“Đồkhốnkhổ,ítnhấtcũngphảibỏmũchàokhitrôngthấymộtngườibịtainạnlaođộngđiqua”.

NgườitùThứsáu17

SánghômquatôitheobốđiđếnmạnMoncalierixemmộtngôinhàmà

bốmuốnthuêđểởtrongmùahè.Ngườigiữchìakhóangôinhàlàmộtônggiáo,đồngthờilàthưkýcủachủnhà.Ôngtađưachúngtôiđixemnhà,rồiđưachúngtôivàophòngông,mờichúngtôidùngcácthứgiảikhát.

Trênmặtbàn,gầncáccốcnướccủachúngtôi,cómộtlọmựcbằnggỗ,hìnhchópnón,chạmtrổmộtcáchrất lạ.Thấybố tôinhìn lọmựcấy,ônggiáonói:

-Vậtnàyrấtquýđốivớichúng tôi,vàchắcôngcũngsẽnghĩvậynếuôngbiếtsựtíchcủanó.

-Xinôngkểchochúngtôinghe,-bốnói.Thếlàônggiáokể.Mấynăm trước đây, ông giáo ấy ở Torino, được cử đến dạy học cho

nhữngngườitùtrongmộtnhàgiam,suốtcảmộtmùađông.Đểgiảngbài,ôngđứngtrongmộtcáiphònghìnhtròn,chungquanhlà

tườngcao, trơ trụi,vàvôsốcửasổconhìnhvuôngcóchấnsongsắthìnhchữthập.

Mỗicửasổấysoisángmộtxàlimnhỏ.Thầygiáogiảngbài,điđilạilạitrongphòng,ngườihọcđềuởphíasaucáccửasổtítiấy,vởápvàocácsongsắt,chỉđểlộtrongbóngtốilờmờnhữngbộmặtgầygòvàloâu,nhữngbộrâurốibùvàlốmđốmhoarâm,nhữngđôimắttrừngtrừngcủabọncướpcủagiếtngười.

Trongđámtùcómộtngườimangsố78làchămchúhơnđồngbọn,anhtachămvànhìnthầygiáovớiđôimắtrấtcungkínhvàbiếtơn.Đólàmộtngườicòntrẻ,râuđen,mộtkẻkhốnkhổhơnlàhungđồ,mộtngườithợlàmđồgỗ,trongmộtcơntứcgiậnđãnémmộtcáibàovàođầuchủxưởng,làmngườinàytửthương.Anhtabịkếtánnhiềunămcấmcố.

Trongbatháng,ngườitùấyđãbiếtđọc,biếtviết.Mộthôm,buổihọcsắpxong,anhtarahiệuchothầygiáolạigầncửasổvàbuồnrầubáotinlàhômsauanhsẽphảichuyểntừnhàgiamTorinođếnnhàgiamởVenezia.Saukhingỏlờitừbiệtthầygiáo,ngườitùgiọngcungkínhvàxúcđộngkhẩnkhoảnxinđượcsờbàntaycủathầy.Thầygiáođưatayra,anhtahônvànói:“Xincámơn,cámơn”,rồibiếnmất.

Khithầygiáorúttaylạithìtayướtđẫmnướcmắt.

Từđấykhôngthấyngườitùđâunữa.Sáunămđãtrôiqua.“Tôikhôngcònnhớđếnconngườikhổsởấynữa,-ônggiáokểtiếp,-

thìsánghômquatôithấymộtngườilạđếnđây,quầnáoxấuxí,râuđenđãđiểmhoarâm.

-Cóphảithầylàthầygiáo…?-ngườiấyhỏitôi.-Ônglàai?-tôihỏilại.-Tôilàngườitùsố78màthầyđãdạychođọcvàviếtcáchđâysáunăm,

-ngườiấynóitiếp,-vàtrongbuổihọccuốicùng,thầyđãvuilòngchotôiđượchôntay…Giờtôiđãmãnhạnvàtôiđếnđâyxinthầynhậnchomộtvậtnhỏtôiđãlaođộngđểlàmraởtrongtù…Chẳnghaythầycóvuilòngnhậnchocáivậtchứngtỏlòngbiếtơncủatôikhông,thưathầy?

Tôi lặng thinh,vàconngườiđáng thươngấy tưởng là tôikhôngmuốnnhậnmónquàcủaanhta;anhtanhìntôivớimộtvẻđauxóthếtsức.Độnglòngthươngngườitùhọctròcũcủatôi,tôicầmlấyvậtnàyđây”.

Bốvàtôinhìnkỹlọmựcmàthầygiáođưachoxem.Hìnhnhưnóđượcchạmtrổbằngmũinhọncủamộtcáiđanhvàphảicómộtlòngkiênnhẫnghêgớmmớihoànthànhnổi.Lọmựcấycókhắchìnhmộtquyểnvởtrêncómộtngòibútvớidòngchữ:“Kínhtặngthầygiáocủatôi,kỷniệmcủasố78-sáunăm!”Vàởdướihàngchữnhỏ:“Họctậpvàhyvọng”…

Ônggiáokhônggiữchúngtôiởlạilâu,vàchúngtôiravề.NhưngtrênđườngtừMoncalierivềTorino,tôikhôngthểnghĩđếngìkhácngoàingườitùởđằngsaucáicửasổcon,đếnnhữnglờingườiấytừbiệtthầygiáođếncáilọmựctộinghiệpchạmtrổởtrongtùđãnóilênbiếtbaonhiêuđiều.

Đêmđótôinằmchiêmbaothấynhữngviệcấy,vàđếnsánghômsautôivẫncònnghĩ tới…Nhưngthậtkhôngthểtưởngtượngnổiviệcngạcnhiênsắpđếnvớitôiởnhàtrường.

VừamớivàochỗngồimớibêncạnhDerossivàsaukhiđãlàmxongbàithitoánhàngtháng,tôikểchobạnnghecâuchuyệnngườitù,tảcáilọmựcvànhữngdòngchữkhắctrênđó.

Tứcthì,Derossigiậtnảymình,nhìnCrossi rồi lại nhìn tôi,Crossi conbácbánrauquảngoàitrờiấy,ngồiởbàntrướcmặtchúngtôi,đangtậptrunghếtsứcsuynghĩđểgiảibàitínhđố.“Này-Derossinóikhẽvànắmchặtcánhtaytôi,-CrossicónóivớimìnhhômkialàbốcậuấyđiMỹvề,cómột lọmựcbằnggỗhìnhchópnón,cókhắcmộtquyểnvởvàmộtngòibút;chắclàngườiấyđấy…Sáunăm!CũngđúnglàthờigianmàbốcậuấyởbênMỹ,nhưcậunói.Vậyraôngtabịtù.KhivụánđemraxửthìCrossicònbé,nên

cậuấykhôngnhớra;vàbàmẹlạicốtìnhgiấucon.Cậuấykhôngbiếtgìhết.Chúngtakhôngđượcnóihởmộtchútgìhếtvềchuyệnnày.Tộinghiệpcậubé!Phảiđểchocậutakhônghaybiếtgìhết…”Tôisữngsờ,chămchúnhìnCrossi.TronglúcấyDerossigiảixongbàitính,chuyểnsangchoCrossi,rồigiànhtừtaycậutậpbảnthảotruyệnđọchàngtháng“Ngườiytácủata-ta”màthầygiáođãgiaochoCrossichép.DerossisẽchéphộđểchoCrossiđỡkhónhọc.Cậulạichobạnnhữngngòibút,đưatayâuyếmvỗvềđôivaicủacậubétộinghiệp.Derossicònbắttôiphảilấydanhdựmàhứalàkhôngnóivớibấtcứaimộtlờivềnhữngđiềutôiđãbiết.

LúctanhọcravềDerossisốtsắngnóivới tôi:“BốCrossihômquacóđếnđóncậuấy,sánghômnaythếnàocũngđến.Bạncứlàmtheomìnhnhé”.

Thậtvậy,rađếnđườngchúngtôithấybốCrossi,râuđen,darám,vẻmặttưlựvàxanhnhợt,đứngriêngra,cáchbiệtmọingười.

Derossi siết chặt tayCrossi, cố ý cho ông bố trông thấy và nói: “Tạmbiệt,Crossi”,vừanóivừavuốtcằmCrossi.Tôicũnglàmnhưvậy.Derossivàtôi,mặcdầucốnén,vẫnđỏnhừmặt;vàbốCrossinhìnchúngtôichămchúvớiđôimắthiềnhậu,nhưnglộvẻlolắngvànghingờlàmchochúngtôilạnhcảtim.

Ngườiytácủatata[31]

(Truyệnđọchàngtháng)Sángsớmmộtngàythángba,trờimưa,cómộtcậubéănmặckiểunông

thôn,áoquầnsũngnướcvàlấmbùn,taycắpmộtcáigói,đếngặpngườigác

cổngbệnhviệnlớnởNapoli[32]

vàđưamộtcáithư,xinvàothămbố.Cậubécógươngmặttráixoanđẹp,nướcdanâunhạt,đôimắttrầmtưvà

đôimôihémởđểlộhàmrăngtrắngngần.CậuđếntừmộtcáilàngởvenNapoli.BốcậunămtrướcsangPhápđể

kiếmviệc làm, vừa trở vềÝ.Vừa lên bếnNapoli, thình lình ông bị bệnhnặng,chỉkịpviếtmấychữgửichogiađìnhbáotinđãvềvàphảivàobệnhviện.Ngườivợnghetinhoảnghốtnhưngkhôngthểbỏnhà,vìcònmộtmẹgiàtàntậtvàmộtđứacondại,liềnđưachođứaconđầulòngmấyđồngxu,bảotớiNapolitrôngnombố,tatacủanótheotiếngnóicủangườivùngnày.Cậuphảiđibộmườicâysố.

Ngườigáccổngsaukhiliếcmắtxembứcthư,gọimộtngườiytá,bảodẫncậubévàogặpbố.

“Bốnólàai?”-ngườiytáhỏi.Cậubénóitênbố,hồihộpnghemộttinchẳnglành.Ngườiytákhôngnhớracáitênấy.-Cóphảimộtngườithợgiàmớiởnướcngoàivềkhông?-ôngytáhỏi.-Thợà,vâng,-cậubétrảlời,mỗilúcmộtthêmlo,-còngiàthìkhông

già,nhưngđúnglàởnướcngoàivề.-Vàoviệntừbaogiờ?Cậubénhìncáithưvànói:“Khoảngnămhômnay”.Ngườiytánghĩmộtlát,rồinhưchợtnhớra:-À,biếtrồi!Phòngthứtư,giườngtrongcùng…-Bốcháuốmcónặnglắmkhông?Hiệngiờrasao?-Cậubélolắnghỏi.Ngườiytánhìncậukhôngtrảlời,chỉnói:“Đitheotôi”.Haingườileolênhaitầngnhà,đisuốtmộthànhlangrộng,đếnmộtcái

cửamởvàomộtphòngcókêhaidãygiường.Ngườiytávàophòngvànhắc

lại:“Theotôi”.Cậubướcđisau,đôimắt sợhãi,hếtnhìnbênphải lạibêntrái,nhữngbộmặtxanhxaovàtiềutụycủacácngườibệnh.Cónhữngngườimắtnhắmnghiềntrôngnhưđãchết;nhữngngườikhácnhìnlênkhôngvớiđôimắttrònxoe,bấtđộng,khiếpsợ.Nhữngngườikhácrênhừhừnhưtrẻcon.Gianphòngtốimờmờ,khôngkhínồngnặcmùithuốc.Haibàphướcđiđilạilại,taycầmnhữngchaithuốcnước.

Đếncuốiphòng,ngườiytádừnglạiđầumộtchiếcgiường,vénmànlênvànói:“Bốcậuđây”.

Cậubékhócòa lên,để rơicáigóivà tựađầu lênvaingườibệnh.Cậunắmlấytaybốđangduỗirangoàichăn.Ngườibệnhnằmyênkhôngnhúcnhích.

Cậubéđứngdậy,nhìnbốrồilạikhóc.Bấygiờngườibệnhmớiđămđămnhìn cậuvàhìnhnhưnhận ra.Nhưngđôimôiông takhôngcửđộng.Tộinghiệp,tata thayđổi nhiềuquá.Con trai không tài nàonhận ra được.Tócôngđãbạcvàrâumọcrậmrì,mặtsưngphù,đỏmọng,dacăngvàbóng.Cậubéchỉcònnhậnracáitránvàđôilôngmàycongvàđencủabốthôi.Ngườibệnhthởhổnhểnkhónhọc.

-Tata,tatacủacon,-cậubénói,-conđây,Tatakhôngnhậnraconsao?ConlàCicillo,Cicillocủatata,từnhàquêlên,mẹbảoconlên.Bốnhìnconnày,khôngnhận racon sao?Nói với conmột câuđi nào! -Nhưngngườibệnh,saukhiđãnhìncậuchămchú,lạinhắmmắtlại.

-Tata,tatalàmsaothế?Conđâymà,Cicillocủatatađâymà!Ngườibệnhcũngkhôngnhúcnhíchthêmtínàovàtiếptụcthởmộtcách

khónhọc.Cậubélấymộtcáighếngồi,vừakhócvừachờ,mắtkhôngrờikhỏibố.

Cậunghĩ:“Thầythuốctấtnhiênphảiđếnthămvàsẽnóichomìnhbiếtmộtchútgì”.

Thế rồi cậu triềnmiên trongnhữngýnghĩbuồnbã, nhớ lại baonhiêuchuyệnvềngườibốhiềnhậucủamình.Ngàyôngrađi,cảnhtừbiệttrêntàu,nhữnghyvọngmàgiađìnhxâyđắptrênchuyếnđiấy,nỗithấtvọngcủamẹkhi nhận được lá thư.Cậu nghĩ đến việc bố chết, đến gia đình trong cơnkhốnkhổ…Cậungồinhưvậymộtlúc.

Bỗngmộtbàntayđặtnhẹlênvailàmcậugiậtmình.Đólàmộtbàphước.-Bốcháubịbệnhgìvậy?-cậuhỏi.-Bốcháuđấyà?-bàhỏilại.

-Vâng, bố cháuđấy, cháuđếnđể chăm sócbố cháu.Bố cháuốm thếnào?

-Canđảmlên,conạ;bácsĩsắpđến,-bàphướctrảlờirồiđinơikhác,khôngnóithêmmộtlời.

Nửagiờsau,mộttiếngchuônggiậtvàthấybácsĩvào,cómộtsinhviênnộitrúphụtá,bàphướcvàngườiytáđitheo.Họbắtđầuthămbệnhnhân,dừnglạiởtừnggiườngmột.Sựchờđợiđốivớicậubétộinghiệptưởngnhưvôtận,vàmỗibướccủabácsĩđitớicànglàmnỗilosợcủacậutănglên.

Cuốicùngbácsĩđếngiườngbêncạnh.Bácsĩlàmộtcụgiàcaolớn,lưngcòng,mặtnghiêmnghị.Trướckhibácsĩtừbêngiườngkiasang,cậubéđãđứngdậy;vàkhibácsĩđếngần,Cicilloliềnòalênkhóc.

“Đâylàconngườibệnh,-bàphướcnóivớibácsĩ,-cậutừquênhàrasánghômnay”.

BácsĩđặtmộttaylênvaiCicillo,rồicúixuốngngườibệnh,bắtmạch,sờtránvàhỏibàphướcmộtvàicâu;bànàytrảlời:“Khôngcógìmới”.

Bácsĩsuynghĩmộtlátrồinói:“Cứtiếptụcnhưtrước”.-Thưabácsĩ,bốcháubịbệnhgìvậy?-cậubéhỏi.-Phảicanđảm,cháuạ,-bácsĩtrảlờivàlạiđểtaylênvaicậubé.-Bố

cháubịchứngđanđộcởmặt.Nặngđấy,nhưngtôikhông thấtvọng.Cháuhãygiúpđỡbố,sựcómặtcủacháucólợichobốlắmđấy.

-Nhưngbốcháukhôngnhậnracháu!-Cậubéthốtlên,giọngảonão.-Bốsẽnhậnracháu…Ngàymaicóthể.Tahãyhyvọng,vàcháuphải

canđảm.Cậubécònmuốnhỏithêm,nhưngkhôngdám;bácsĩđiranơikhác.ThếlàđốivớiCicillobắtđầucuộcđờicủangườiy tá.Không thể làm

đượcgìnhiều,cậusửalạichongayngắncáichăn,thỉnhthoảngsờtayngườibệnh,xuaruồi,cúixuốngnghengóngkhithấycótiếngrên;vàkhibàphướcđưathuốcuốngđếnthìđónlấycáitáchvàchiếccùidìađưachongườibệnh.Mộtđôikhingườibệnhcũngnhìncậubénhưngkhôngtỏralàbiếtcậuchútnàocả,chẳngqualànhìncậucólâuhơntrước,nhấtlàkhicậuđưakhăntaylênlaunướcmắt.

Ngàyđầutiênđãquađinhưvậy.Đêmđến,cậungủtrênhaicáighếghéplại,vàsángdậylạitiếptụccông

việccủangườiconcóhiếu.

Trongbuổi sáng,cáinhìncủangườibệnhnhư lộ ramộtchút tỉnh táo.Nghe tiếngnóiâuyếmcủacậubé, trênđôi tròngmắtmở trừng trừngcủangườibệnhánhlênmộtvẻbiếtơnmơhồ;vàcómộtlần,ôngtamấpmáyđôimôi nhưmuốnnói điều gì.Và saumỗi cơnmê, khimởmắt ra, hình nhưngười bệnhmuốn tìmngười y tá bé nhỏ củamình.Hai lần đi qua, bác sĩnhận thấy bệnh có đỡ chút ít.Vào buổi tối, khi đưa cốc thuốc cho ngườibệnhuống,cậuthấyhìnhnhưcónụcườithoángquatrênđôimôisưngphù.Thếlàcậubắtđầuvữnglòngvàhyvọngmộttí.Nghĩrằngbốcóthểngheđược,dùchỉlànghemơhồ,cậunóichuyệnrấtlâuvớibố.Cậunóinhonhỏ,giọngrấtâuyếm,nóivềmẹ,vềcácemgái,vềviệcbốtrởlạinhàvàkhuyếnkhíchbốhãycanđảm:vàlắmlúccũngsợbốkhônghiểu,Cicillovẫncứnói,vì thấyhìnhnhưngườibệnhcũng ítnhiều thíchnghegiọngnóicủamình.Ngườibệnhquangàythứhaivàngàythứbanhưvậy;sangngàythứtưthìbệnhcógiảmmộtít,rồilạinặnglên.Cậubédồnhếttâmtrívàoviệcchămsócngườibệnhđếnnỗimỗingàychỉăncóhailần,mỗilầnmộtchútbánhmìvớipho-mat.Cậukhôngcònthấygìxảyraxungquanhnữa:nhữngngườibệnh đang hấp hối, các bà phước đang đêmphải chạy đến cấp cứu, tiếngkhóccủanhữngngườiđếnthămphảiravềkhôngchúthyvọnggìnữa,tómlại là tất cảnhữngcảnh sầu thảmvàđauđớn của cuộcđời bệnhviện,màtronghoàncảnhnàokháccóthểlàmchocậuphảisửngsốt,rụngrời.Ngàygiờtrôiquavàcậubévẫnluônluônởđó,cạnhtata,chămchú,longại,hồihộptheodõitừnghơithởvàtừngcáinhìncủangườiốm.

Bấtngờ,đếnngàythứnăm,bệnhtrởnặng.Hỏibácsĩthìôngchỉcúiđầunhưđểnóirằngthếlàhết;cậubéliềngụcxuốngghế,òalênkhóc.Tuynhiêncómộtđiều làmchocậuhơiđượcanủi.Hìnhnhưriêngcậunhận thấy làmặcdùtìnhtrạngđãtuyệtvọng,ngườibệnhnhưtỉnhlạidầndần.NgườisắpchếtmỗilúcmộtnhìnCicillochămchúhơn,vớicáivẻmỗilúcmộtdịudàngvàthôngcảmhơn.Ôngtachỉmuốnuốngnướcvàuốngthuốctừtaycậubéytácủaôngđưachothôi,vàmỗilúcmộtthấyngườibấthạnhmấpmáyđôimôinhiềuhơn,nhưmuốnnóimộtđiềugì.Cólúccửđộngấyrõđếnnỗicậubésiếtmạnhtayôngvànóivớiông,giọnggầnnhưvuivẻ:“Canđảm,canđảmlên,tataạ.Tatasẽkhỏi,chúngtasẽraviện,chúngtasẽvềgặpmẹvàcácem…”Bấygiờlàbốngiờchiều,đúnglúccậubévừamớisaysưabộclộlòngâuyếmvàniềmhyvọng,thìởphíangoàicánhcửađangmở,cậunghetiếngchânngườiđi,rồimộtgiọngnóito:“Tạmbiệt,dìphướcạ!”.

Nghegiọngnóiấy,cậubỗngrunlẩybẩytừđầuđếnchânvàđứngphắtdậynhưlòxobậtlên.

Mộtngườiđànông,cómộtbàphướcđitheo,bướcvàophòng,taycắpcáigóilớn.Vừatrôngthấyngườiấy,cậubéthét lênmột tiếngchóióc,và

sữngsờnhưbịđóngđinhtạichỗ.Ngườiđànôngquaylại,địnhthầnnhìncậumộtlát,rồichínhmìnhcũng

thétlên:“Cicillo!”Ôngtalaotới,cậubénghẹnngào,ngảvàohaicánhtaycủabố.Bàphước,ytá,sinhviênnộitrúđềuchạylại,ainấyđềusửngsốt.Cậubévẫnchưanóiđượcnênlời.“Ôi!Cicillocủabố!”ôngbốnóisaukhinhìnchămchúngườibệnhvà

ômhônconmìnhmấylần.“Làmsaongườitalạiđưaconđếngiườngcủangườikhácnhưthếnày?

Cònbốthìtuyệtvọngvìngóngmãichẳngthấycon;mẹcóviếtthưchobốnóilàđãchoconrađâyvớibố.TộinghiệpCicillo,conởđâyđãmấyhômrồi?Làmsaolạicóthểxảyrasựnhầmlẫnnhưthếnày?ƠnChúa,bệnhcủabốchẳngcógìnguyhiểm.Conthấyđấy,bốkhỏirồivàhômnaybốraviện,nàobốcontavềđi…Thậtaimàcóthểtưởngtượngrađượcmộtsựnhầmlẫnnhưthếnày!”

Cậubécốgắngtrảlờivàicâu,chobốbiếttintứcgiađình.“Ôi!Sungsướngquá!-cậulẩmbẩm,-sungsướngquá!Nhữngngàyvừa

quathậtlàkhổsở…”Cậunhìnbốkhôngchán,hônbốkhôngngớt,nhưnglạicóvẻnhưkhông

muốnđitheobố.“Điđicon,chỉchiềunaychúngtasẽvềđếnnhàthôi”.Ôngbốnóivàkéoconđi.Cậubéquaylạinhìnngườibệnhcủacậu.“Kìa,conđichứ?”-ôngbốngạcnhiênhỏi.Cicillonhìnngườibệnh,lúc

đócũngđangmởtomắtchămchămnhìncậu.“Tatanày,hãyhượm, - cậubénóinhanh thoăn thoắt, - thếnàynhá…

conkhôngthể.Cóbácnày,conđãchămsócbácấynămhômnayrồi.Bácấynhìnconkhôngngớt.Concứyêntrílàbốđấy,conthươngbácấylắm.Bácấycứmuốnconởbêncạnh,chỉcóconngàyđêmchobácuốngnước;giờ,bệnhcủabácđangnguy…Tatathalỗichocon,thậtconkhôngđủcanđảmbỏmặcbácđược…việcđósẽlàmconrấtkhổtâm…Bỏmặcbácấythìthậtlànhẫntâm;kìa tatanhìnkìa,bácấynhưđangđưamắtgọiconđấy.Conkhôngbiếtbácấylàai,nhưngbiếtsaođượcbâygiờ,xincứđểchoconởlạiđây,tatathânyêunhé!”

“Cậubétrunghậulàmsao!”-ngườisinhviênnói.Ôngbốlưỡnglự,hếtnhìnconlạinhìnngườibệnh.-Ngườinàylàaivậy?-ônghỏi.-Mộtngườithợnhưông,-ngườisinhviênnộitrútrảlời,-cũngtừnước

ngoài về, vào viện cùngmột ngày với ông.Người ta đưa ông ấy đến đâytronglúcđangngấtđivàkhôngnóinănggìđược.Chắclàôngtacómộtgiađìnhởxa,cóconcái…Cóthểôngấytưởngcậunàylàconmình.

NgườibệnhvẫnnhìnCicillokhôngthôi.-Conởlạiđi,-ôngbốnói.-Ởlạicũngchẳnglâulắmnữađâu,-ngườisinhviênnói.-Ởlại,-ôngbốnhắc.-Concólòngtốtđấy.Bốvềnhàngayđểchomẹ

yêntâm.Contrunghậucủabốnhé,tạmbiệt,tạmbiệt.Ôngtahônlêntránconrồiđira.Cậubétrởlạigiườngngườibệnh,vàôngnàyhìnhnhưđỡlo.Cicillotiếp

tụccôngviệcytácủamình;cậukhôngkhócnữa,nhưngvẫnâncần,nhẫnnạichămsócnhư trướcconngười tộinghiệpchưa từngquenbiếtấy.Cậutrôngnomôngtangàyhômấy,suốtcảđêmvàngàyhômsau.Nhưngbệnhtìnhmỗilúcmộttrầmtrọng,hơithởcànghổnhển,sựcogiậtcàngtănglên.Mồmông ta kêu lên những tiếng ú ớ,mặt sưng phù lên kinh khủng; đếnkhámbệnhbuổichiều,bácsĩnóilàôngtakhôngthểquakhỏiđêmnay.

Nghelờinóikhẳngđịnhấy,Cicillocàngchămsóchếtlòngvàkhôngrờingườiđángthươngranữa.Ngườibệnhnhìncậu,thỉnhthoảngcốgắnglắmđểmấpmáyđôimôihìnhnhưmuốnnóiđiềugì.Mộtvẻdịudàngvôhạnthoángquatrongmắtôngta.Đôimắtbắtđầukhéplại,mỗilúcmộtmờdần.Đêmấy,cậubéthứcchođếnkhiánhbìnhminhđầutiênchiếusángcửasổ.Bàphướcđivào,đếngầngiườngghénhìnngườibệnhvàvộivãđira.

Látsau,bàtrởlạivớingườisinhviênnộitrúvàmộtytá.“Ôngtasắpchết”-ngườisinhviênnói.Cậubénắmtayngườibệnh.Ôngtamởmắt,nhìnCicillochằmchằm,rồi

nhắmmắtlại.Đốivớicậubéthìhìnhnhưtrongphút lâmchungấy,ngườibệnhđãsiếtchặttaycậu.

“Bácấysiếttaytôi”,-cậukêulên.Bácsĩcúinhìnngườihấphốimộtlát,rồingẩnglên.“Bácấychếtrồisao?”-cậubéhỏi.

“Thôi,vềđicon,-bácsĩnói,-sựnghiệpnhântừ,caothượngcủaconđãhoànthànhrồi,conhãyvềđivàchúcconhạnhphúc,vìconxứngđángđượchưởnghạnhphúc,conạ”.

Bàphướcđiramộtlúc,rồitrởvào,taycầmmộtbóhoađồngthảolấytừmộtcáilọđặttrêncửasổ;bàđưatặngcậubévànói:“Dìchẳngcógìtặngcháu;hãynhậnnhữngbônghoanàylàmvậtkỷniệmbệnhviện”.

-Cámơndì,-Cicillonói,mộttaycầmlấybóhoa,vàmộttaygạtnướcmắt;-nhưngcháucònphảiđixalắm,hoasẽhéomất…-Rồilấytừngđóahoa,cậurảilêngiườngvànói:

-Cháuxingửinhữnghoanàykỷniệmngườibấthạnh…Xincámơndì,xincảmơnbácsĩ…-vàsauđóquayvềphíangườichết:“Vĩnhbiệt…”vàthếlàcáitiếngâuyếmmàcậuvẫndùngđểgọingườibấthạnhnămhômnaytựnhiêntrởlạitrênmôi,cậunói:“Vĩnhbiệttatađángthương!”

Nói xong, Cicillo ôm bọc quần áo cũ củamình, chầm chậm bước ra,ngườimệtlả,cậulênđường…

Rạngđôngvừahửngsáng…

XưởngthợThứbảy18

TốihômquaPrecossiđếnnhắctôilờihứađếnthămxưởngthợcủacậu

ấy,vàsángnaylúcraphố,bốcũngmuốnđưatôiđếnđómộtlúc.Đếnngưỡngcửa,chúngtôithấyPrecossingồitrênmộtđốnggạch,đang

họcbài,sáchkêlênđầugối.Thấychúng tôi đến, cậuđứngdậyvàđưa chúng tôi vàomộtgiannhà

rộngđầybụithan,trêntườngtreolủngliểngnhữngbúa,kìm,chốtvàđồsắtđủthứ.Ởmộtgóclàcáilòđangđỏ,mộtcậubékéobễcholòcháyliêntục.BốPrecossingồicạnhmộtcáiđe,vàmộtngườiphụviệccầmmộtthanhsắtnungtronglòthan.

“À,cậubétốtbụngđãchocontôibộđồchơiđườngsắt,-bốPrecossikêulênkhithấychúngtôi;-ôngvàcậuđếnxemchúngtôilàmviệcđấyạ?Xinsẵnsàngphụcvụ…”

Bácvừanóivừamỉmcười,bộmặtkhônghungtợnvàđôimắtkhôngđụcngầunhưtrướcnữa!Ngườiphụviệcđưathanhsắtdàiđỏrựcmộtđầu,bácthợrènđặtnólênđe.Báctarènmộtthanhsắtcuốn,làmtayvịnlancan.Giơmộtcáibúatotướnglên,bácbắtđầuđậpđầusắtnungđỏ,khisangbênnày,khisangbênkia,ởquãnggiữalòngđevàmépđe,lạilậtmặtnày,mặtnọđủcách.Nhìnthậtlàthíchthú.Dướinhữngnhátbúanệnnhanhvàchínhxác,thanhsắtconglại,uốnlênnhưgợnsóng,rồidầndầnbiếnthànhhìnhdạngduyêndángcủamộtngọn lá,mộthìnhxoáy trônốc,mềmmại tưởngnhưnắnbằngtayvậy.TronglúcấyPrecossinhìnchúngtôi,vẻhãnhdiện,nhưmuốnnói:“Đấy,bốmìnhlàmviệcnhưthếđấy”.

“Giờcậuđãthấyngườitarènnhưthếnàorồichứ?”Bácthợrènhỏitôikhiđãlàmxong,taycầmthanhsắtđầuuốncongnhưcâypháptrượngcủa

mộtvịgiámmục[33]

.Rồi,đểnósangmộtbên,bácđặtmộtthanhkhácvàolò.Bốnóivớibác:“Thếnàythậtlàtốt,giờthìbáclàmviệcchứ?Quyếttâm

trởlạirồichứ?”-Vâng,đã trở lại rồi, -bác trả lời,mặthơiđỏvàđưa tayquệtmồhôi

trán.-Vàôngcóbiếtaiđãđemquyếttâmtrởlạichotôikhông?Bốlàmnhưkhônghiểu.

-Chính thằngbécanđảmnày, -bácnói tiếp, taychỉPrecossi, - chínhthằngbécanđảmnày,nóchămlohọchànhvàđemlạivinhdựchobố,cònbốnóthìlạiquênmìnhtrongcảnhlườibiếngvàđốixửvớinónhưvớiconchó…Khitôitrôngthấycáihuychươngnày…Ôi,thằngconđángthươngcủatôi,ngườichưacaohơnmộtđôiủng,đếngầnđâychobốnhìnthẳngvàomặtconmộttínào…

Precossiliềnchạyđến,bácthợrènhaitaynhấccậulên,đặtđứngtrêncáiđe,haitaygiữhaibênsườncậu.

“Này,hãychùisạchngaycái tránđầnđộncủabốđi…” - bácbảo connhưvậy.

Precossihônkhắpmặtbố,chođếnkhichínhmặtcậucũngđenthủiđenthui.

“Tốtlắm!”bácnóirồinhấcconđặtxuốngđất.“Hếtsứctốt,cậuPrecossiạ”-bốtôikêulên.RồichàobácthợrènvàPrecossi,bốdẫntôivề.

ChúngtôiđirathìcậuPrecossinóivớitôi:“Xinlỗi…!”vàđútvàotúitôimộtgóiđinh.Tôicámơnvàmờicậuđếnnhàtôi,nhìnquacửasổxem

nhữngngườiđeomặtnạđidiễutrongHộihóatrang[34]

.Dọcđườngbốbảotôi:“Conđãchobạnấybộđồchơiđườngsắtcủacon,

nhưnggiánóbằngvàngcóđínhđầyhạtngọcchăngnữa,thìcũngvẫnlàmộtmónquàhènmọnđốivớiđứacontuyệtvờiđãhồisinhlạiđượctráitimcủabốmình”.

CậubélàmxiếcThứhai20

Cảthànhphốtưngbừngrộnrịp,Hộihóatrangsắpkếtthúc[35]

.Ởkhắpcác quảng trường đã được dựng lên những lều của người làm xiếc ở vànhữngrạpxiếc.Ngaytrướccáccửasổnhàtacũngcómộtrạp,máibằngvải,domộtgánhxiếcnhỏngườiVeneziadiễn.Họcónămconngựa.Rạpởgiữaquảngtrường,vàtrongmộtgóclàbachiếcxelớnđểnhữngngườilàmxiếcngủvàhóa trang, ba chiếcnhànhỏ cóbánh, có cửa sổ,mỗi chiếc cóốngkhóibé tí tỏakhóisuốtngày, từcửasổnàysangcửasổkiangười tacăngdâyphơitãlóttrẻcon.Cómộtngườiđànbàvừanuôiconbúvừanấuănchocảgánhxiếc, lạivừamúa trêndây.Họ thật tộinghiệp.Thiênhạgọihọ là

saltareinbanco[36]

nhưmộtlờichửirủa,nhưnghọkiếmănmộtcáchlươngthiện,đểmuavuichongườikhác,màhọthìphảikhónhọcđếnthếnào,cóChúamớibiếtrõđược!Suốtngày,họchạytừrạpxiếcđếncácxe, trờirétthếmàmìnhchỉphongphanhcóchiếcáosợiđanmàuhồng.Họănvộiănvàng,đứngmàănmộtmiếngbốcbằng taygiữahaibuổidiễn.Khôngbaogiờ những người bất hạnh ấy được ai dọn bàn ăn chomà ngồi vào đànghoàng.Vàđôikhirạpđãđôngnghịtkháchxemrồi,trờilạinổigió,xéráchtrầnmàn,tắthếtđènđóm,thếlàđiđờibuổidiễn.

Tronggánhxiếccóhaiđứabélàmviệc.Bốnhậnrađứabénhất,trongkhicậutađingangquaquảngtrường;đó

làcontraiôngchủgánhxiếc,mànămngoáichúngtôithấylàmtròtrênlưng

ngựa,trongmộtrạpxiếcởquảngtrườngVittorioEmanuele[37]

.Từdạoấycậutalớnlênnhiều,chắcnaycũngđãtámtuổi;thậtlàmộtcậubéđẹp,mặttròntrặn,danâunâu,tócđenxoăntíttỏaraquanhchiếcmũnhọnnhưnhữngđợtsóng.

Cậuănmặctheovaihề,bóngườitrongchiếcáochậtnhưcáiống,cóhaitaymàulamthêuchỉđen,vàđigiàyvải.Cậubélàmxiếcấykhácnàomộtconquỷcon.Cậulàmvuilòngtấtcảmọingười.Sángratừtinhmơđãthấycậuquấnmìnhtrongmộtchiếckhănquàng,mangsữavềchỗchiếcnhàcóbánhxecủamình,xongđếntàungựasănsócmấyconngựa.Cậubếđứabécon đi dạo chơi, chuyển những cái vòng, cái ghế, cái ngáng, sợi dây, sợithừng,chùirửaxecộ,nhenlửa,đunbếp;vànhữnglúcrảnhrỗirấthiếmthìngồibênmẹkhôngrờinửabước.Bốlúcnàocũngnhìncậutaquacửasổ,

chỉnóiđếncậuvànhữngngườithânthíchcủacậu;họlànhữngngườitrunghậuvàthươngyêuconcái.

Mộtbuổitốichúngtôiđixemxiếc,trờirétvàgầnnhưchẳngcóaiđếnxem,thếmàcậubétộinghiệpphảidốchếtsứcralàmtròđểchomộtnhúmngườixemkiaphảihồihộp.Cậunhàolộntrênkhông,buộcmìnhvàođuôingựaphi,đihaitay,chânchổnglêntrời,hát,cười,vàkhuônmặtxinhxắnlàmchoaiaicũngmến.

Bốcậumặcáođỏ,quầntrắng,đibốtkỵmãcao,taycầmroingựa,nhìncậuvẻbuồnbuồn.

Bốtôiđộnglòngthươnghạinhữngconngười tộinghiệpấy.Hômsau,họasĩDelisđếnthăm,bốđemchuyệnấyranóivớiôngta.

“Nhữngkẻđángthươngấylàmviệcđếnchếtđược,-bốnói,-thếmàcókiếmđượcbaolămđâu.Nhấtlàđứabékháuquásức.Tacóthểgiúpgìchohọđượckhôngnhỉ?”

Họasĩcómộtýhay,ôngnói:“Anh lànhàbáo, anhviếtngaymộtbài chohayđăng lên tờGazzetta.

Anhnóiđếnđứctốtvàtàibacủacậubé,còntôithìvẽchândungcủacậu.MọingườisẽđọcbáoGazzetta,vàítnhấtlàtacũnglôicuốnkháchđếnxemđượcmộtlần”.

Nóilàlàmngay.Bốviếtmộtbàibáorấtdídỏm,kểlạinhữngđiềuchúngtôitrôngthấyquacửasổnhàmình,làmchongườiđọccứmuốnnhìn,muốnvuốt ve nhà nghệ sĩ tí hon.Họa sĩ thì phác họamột bức chân dung nhỏ,giốngnhưhệtvàduyêndánglàmsao,chiềuthứbảythì in lênbáo.Thếlàđếnbuổidiễnhômchúanhật,ngườixemđổxônhauđếnrạpxiếc.Ngườitađãbáotinlàbuổidiễnthutiềnủnghộcậubélàmxiếc.

Bốđưa tôiđếnxem,ngồighếhạngnhất.Ngaycổngvàonhữngngườilàmxiếcđãdán tờbáoGazzetta.Rạp chật ních, nhiềungười xem tay còncầmtờbáovàchỉchonhaucậubélàmxiếc;còncậuthìlăngxăngchạyđếnngườinày,ngườinọ,hớnhởquáchừng.Cảôngchủnữa,tấtnhiênxemracũnghàilòng!Chưabaogiờcómộttờbáonàođãđemchoôngtaniềmvinhdựđếnnhưthế,vàchiếcquỹhômnaythậtđầynhữngđồngxuvàhàobạc.

Bốngồi cạnh tôi.Trongđámkhángiả, chúng tôigặpbaonhiêungườiquen.Đứngởchỗravàolàthầygiáodạythểdục,vàtrướcmặtchúngtôi,ởghếhạngnhìlàcậubéthợnềngồicạnhôngbốkhổnglồ.Vừathấytôi,cậuấylàmluôncáitròsứtmôivớitôi.Xaxamộttí,tôithấyGaroffiđangmảiđếmsốkháchxemvàtínhtrênngóntaysốtiềnmàgánhxiếcphảithuđượcđêmnay.Gầnchỗchúngtôi,ởdãyghếhạngnhất,còncócậuRobettiđáng

thương (cái cậuđãcứusốngembébị chẹtxengựa)đôinạngđểgiữahaichân.Bốcậu,ôngđạiúypháobinh,ngồicạnhcậu,bàntayđặtlênvaicon.

Buổi diễn bắt đầu.Cậu bé làm xiếc diễn, tài nghệ tuyệt vời trên lưngngựa,trênđubay,trêndây.Mỗitiếtmụcđềuđượcvỗtaynhiệtliệtkéodàiramãi.

Lại còn các trò khác của những người đi trên đây, những người tunghứng,áoquầnlấplánhnhữngmảnhgiấybạc.Tuynhiêncứhễthiếumặtcậubélàcóthểnóirằngkhángiảđãbuồnrồi.

Cómộtlúctôithấythầygiáothểdụcđứngởchỗravào,nóinhỏvàotaiôngchủxiếc.Ôngnàyliềnđảomắt,nhìnkhángiảnhưtìmmộtngườinào.Mắtôngbỗngdừng lạiphía chúng tôi.Bố trông thấy,hiểu rằng thầygiáovừachoôngtabiếttácgiảcủabàibáolàai;vàđểtránhkhôngchoôngtacámơn,bốđiravàdặntôi:“Conngồilạixemchohết,Enricoạ,bốđợiconngoàicổng”.

Cậubélàmxiếctraođổimấycâuvớibố,rồilạidiễnmộtmụcnữa.Đứngtrên lưng ngựa đang phi, cậu thay quần áo bốn bận, lần lượt hiện ra nhưkháchhànhhương,nhưngườithủythủ,nhưkẻquânnhân,rồinhưtaymãivõ.Mỗilầnlướtquacạnhtôi,cậuđưamắtnhìntôi.

Tiếtmụcchấmdứt,cậuxuốngngựa,đivòngquanhsân,taycầmmũ.Tấtcảmọingườiđềuđuanhaunémchocậunàoxu,nàokẹo.Tôicầmhaixuđểđưachocậu;nhưngkhiđếngầntôithìđánglẽđưamũra,cậulạirụtmũvềvàbướcquarấtnhanh.Tôilấylàmtủinhụcvềhànhđộngấy.Tạisaocậulạitỏrathiếulễđộvớitôinhưvậy?

Hếtbuổidiễn,ôngchủcámơnkhángiả,vàmọingườiđứngdậyravề.Tôiđilẫnvàođámđông,vàgầnrađếncổngthì thấyainắmlấytaymình.Tôiquaylạivàthấycậubélàmxiếc,khuônmặthiềnlànhrấttươicườihaitaynắmđầykẹo!Bâygiờtôimớihiểu.

“Anhvui lòngnhậncho thằngbé làmxiếcmấychiếckẹonàychứ?” -cậutanói.

Tôibằnglòngvàcầmlấybabốnchiếc.-Vậynhậnthêmchoemchiếchônnàynữa,-cậulạinói.-Hôntôihaicáiđi-tôiđáplạivàchìamára.Cậuđưatayáoquệttráilớpphấntrênmặt,vòngtayômlấycổtôivàhôn

tôihaicáiđánhchụttrênhaimá,rồinói:“Này,mộtcáigửivềchobốanh”.

NhữngtrẻemmùThứnăm23

Thầygiáocủachúngtôiđangốmnặng,nhàtrườngđãcửthầygiáolớp

bốnđếnthay.TrướcđâythầyđãtừngdạyởHọcviệnnhữngthiếuniênmù.Làthầygiáogiànhấttrongtrường,tócthầybạctrắngđếnnỗingườitangỡthầyđội tócgiảbằngbông.Thầycómộtcáchnóirấtđặcbiệt,nhưngthầynóirấthayvàthầybiếtrấtrộng.Vừabướcvàolớp,thấymộthọcsinhcómộtmắtquấnbăng,thầyliềnđếngầnvàhỏicậulàmsaovậy.

“Conphảicẩnthậngiữgìnđôimắt”,thầynói.Derossiliềnhỏi:-Thưathầy,cóphảitrướcđâythầyđãdạynhữngtrẻmùkhôngạ?-Đúngđấy,thầyđãdạyđấynhiềunăm-thầyđáp.Derossihạthấpgiọng,lạinói:-Thế thầy sẽ kể cho chúng con nghe ít nhiều chuyện ở bên ấy, được

khôngạ?Thầygiáobướclênbục,ngồivàoghếcủamình.Corettinóito:“HọcviệnngườimùởphốNizza”“Convừanóingườimù,- thầygiáonhắc lại, -ngheđơngiảnnhưnói

ngườiốmhayngườinghèovậy.Cácconcóthậthiểuthếnàolànghĩachữ“mù”chưa?Hãynghĩxemnào.Nàynhé:Khôngbaogiờnhìnthấycáigìcả.Khôngphânbiệtđượcthếnàolàđêm,thếnàolàngày;khôngtrôngthấybầutrời,cũngnhưbốmẹhọhàng.Khôngtrôngthấybấtcứcáigìởquanhta,bấtcứcáigìmàtasờmó.Chìmđắmtrongmộtbóngtốivĩnhviễn,vànhưlàbịchônvùitronglòngđấtvậy!Cácconthửnhắmmắtlại,vàthửnghĩđếnnỗikhốnkhổsẽđếnvớimìnhgiámìnhcứphảiởmãitrongtìnhtrạngấy.Chắcchắnlàcácconsẽbịnéndướimộtsựđèépđauđớn,mộtniềmkhủngkhiếpnhưkhông thểnào chịuđựngnổi.Và lập tức các con sẽgào thét lênmộtcáchtuyệtvọng…

“Ấythếmàkhiđếnthămhọcviệnngườimùlầnđầutiên,vàogiữagiờrachơi,nghecácbạnấykéođànvĩ cầm, thổi sáokhắpnơi,nói to cười lớn,chạylênchạyxuốngcácthanggác,điquacáchànhlangvàcácphòngngủmộtcáchtựnhiên,thậtngườitakhôngbaogiờcóthểngờrằngnhữngngườikhốnkhổkiakhônghềnhìn thấy ánh sáng.Phảiquan sát kỹ thìmớihiểuđượchọ.Cónhữngthanhniêntừmườisáuđếnmười támtuổi,vạmvỡvànhanhnhẹn,chịuđựngcảnhmùlòavớimộtvẻdửngdưngnàođấy,nhưng

khithấyvẻbuồntrênmặthọthìngườitacũnghiểulàhọđãtừngđaukhổghêgớmtrướckhiđànhnhẫnnhụcchịuđựngnỗibấthạnhvậy.

“Cónhữngngườitrênsắcmặttáinhợtvàhiềnhậuthấyrõsựchịuđựngghêgớmxenvớinỗibuồnrầughêgớm,vàngườitacóthểđoánbiếtrằngđôi khi không có ai họ đã phải khóc rất nhiều.Ôi, các con thử nghĩ xemtrongnhữngkẻbấthạnhấycónhữngngườimùchỉsauvàingàyốmthôi,cũngcónhữngngườisaunhiềunămbịcơnbệnhhànhhạvàsaunhữngphenmổxẻđauđớnvôcùng.Cuốicùng,cónhữngngườisinhrađãnhưvậy,chàođờitrongmộtđêmtốikhôngbaogiờcórạngđông;họvàođờinhưvàomộtnhàmồmênhmông trongđóhọkhông thểphânbiệtđượcmộthìnhdạngnào,mộtmàusắcnào.

Cácconhãytưởngtượnghọphảiđaukhổnhưthếnàokhisosánhcuộcđờicủahọvớicuộcđờicủanhữngngườisángmắt.

Tạisaolạicósựkhácnhaunhườngấy?Chắchọphảitựhỏi,vảlại,đốivớilươngtâm,chúngtanàocótộilỗigì?

“Thầyđãsốngnhiềunămgiữanhữngngườimù,- thầygiáonói tiếp,-thầykhôngthểnghĩđếncáilớpmàmọiđôimắtđềuđãnhắmlạimãimãi,đồngtửđềukhôngbiếtnhìnvàkhôngcònsinhkhínữa,vàsauđấylạithấycácconđâyđôimắtđềusángngờimàlạikhôngnóivớithầyrằngcácconkhôngthểnàokhôngsungsướngđược.HãynghĩrằngchỉởnướcÝtathôi,

đãcóhaivạnsáunghìnngườimùrồi.Haivạnsáunghìn[38]

cácconngherõchưa”.Thầygiáodừnglại.Lớphọcimlặnglạthường.Derossihỏicóthậtlànhữngngườimùcóxúcgiáctếnhịhơnchúngtakhông?

“Thật thế, - thầy giáo lại nói. - Tất cả các giác quan khác của họ đềuthànhtếnhịcả,bởivìđãđượcsửdụngđểbổsungchothịgiácvàđượctậpluyệnnhiềuhơnlàởnhữngngườisáng.Buổisángtrongphòngngủ,mộthọcsinhmù hỏimột người bạn: “Hôm nay trời nắng không nhỉ?”Người bạnnhanhnhẹnnhất,mặcquầnáo,xuốngsân,đưahai tay lêncaovàkhuađểxemkhôngkhicóấmlêndomặttrờisưởikhông;rồichạylênbáotinvui:“Hômnaytrờinắng!”

“Nghe giọngmột người nói, họ có thể suy ra được người đó cao haythấp.Chúngtađoánbiếttínhtìnhcủamộtngườiquacáinhìncủangườiấy,nhưnghọthìlạiđoánquagiọngnói.Họnhớgiọngnóicủangườitarấtlâu.Trong một căn phòng có nhiều người mà chỉ một người nói, còn nhữngngườikháclàmthinh,họcũngnhậnrađược.Nhờxúcgiác,ngườimùcóthểbiếtđượcmộtcáicùidìathậtsạchhaykhônglấygìlàmsạchlắm.

“Những cô bé có thể phân biệt được len nhuộm màu với len không

nhuộm.Khiđitừngđôimộtngoàiđườngphố,nhữngtrẻemmùcóthểnhậnragầnhết cáccửahiệubằngcáchngửimùi.Chơiconquay,chỉ cầnnghetiếngvùvùlàhọđithẳngđến,cầmlấykhôngnhầm.Họnhảydâycũngkhéochẳngthuagìnhữngtrẻnhìnrõ.Hơnnữa,họháihoađồngthảonhưthểhọtrôngthấythật;họlấycuộiđểtrangtrínhữngchiếchòmnhỏ,họdệtchiếuvàđanrổ,tếtnhữngsợirơmkhácmàunhau,nhanhchónglạthườngvìxúcgiáchọquảthậtlàtếnhị.Xúcgiáclàthịgiácthứhaicủahọvàmộttrongnhữngthúvui lớnnhấtcủahọlàđượcsờmó,nắnbópđểđoánhìnhdángcủađồvật.

“Thậtlàcảnhtượngcảmđộngkhinhìnnhữngngườimùđượcđếnxembảotàngcôngnghiệp,màngườitachophéphọđượcsờmótấtcảnhữnggìhọthích.Vớimộtnỗivuimừngkhôngthểtảhết,họlaotớicácmôhìnhnhàcửa,cácdụngcụsảnxuấtđểxemcácthứấyđượclàmranhưthếnào.Đúnglàxem,vìcũngnhưta,họcóthóiquennóixemnhưvậy”.

Garoffingắtlờithầygiáođểhỏithầycóphảilànhữngngườimùhọctínhgiỏihơnnhữngngườikháckhông?

“Rấtđúngđấy,-thầytrảlời.-Họhọctínhvàhọcđọc.Họdùngnhữngcuốnsáchriêng,khắcchữnổi.Cứđưacácngóntaysờlên,họnhậnrangaycácchữvàđọcthạo.Vàthươngquá,cácembétộinghiệpấy,mỗikhiđọcnhầm,lạithẹnđỏcảmặtlên.Họcũngviết,nhưngkhôngdùngmực.Họviếttrênmộtloạigiấydàyvàcứngvớimộtcáidùinhọnbằngkimkhí,bằngcáchchấmnhữnglỗnhỏvàxếp theomộthệchữcáiđặcbiệt.Nhữnglỗnhỏấyhằnrõtrênmặtnổicủagiấy,đểchongườihọcsinhlật tranggiấyvàdùngtaysờnhữngđiểmnổilên,cóthểđọclạinhữnggìmìnhđãviết.Ngườimùcũngnhậnrađượcnétchữcủangườikhác;họlàmnhữngbàivănvàviếtthưchonhau.Họviết chữsốvà làmcácphép tínhcũngbằngcáchấy;nhưngngoài ra, họ lại làm tính nhẩm dễ dàngmột cách không thể tưởng tượngđược,vìhọkhôngđãngtrínhưtadomảinhìncácvậtchungquanhmình,vàgiácácconbiếthọthíchngheđọcsáchnhưthếnào,họchămchúlàmsao,họnhớtấtcảvàhọtranhluậnvớinhau,kểcảnhữngcậurấtbé,vềmọivấnđề. Ngồi với nhau bốn hay năm người trên một chiếc băng không phảingoảnhmặtlạivớinhau,họchuyệntrò,cókhingườithứnhấtnóivớingườithứba,ngườithứhainóivớingườithứtư,mànóitovàtấtcảcùngnóimộtlúc,thếmàhọnghekhôngsótmộtlời,vìtaihọthínhquáchừng.

“Họcoitrọngcáckỳthihơncácconởđây,đúngthế,vàthươngyêucácthầy giáo hơn nhiều.Họ nhận ra thầy giáo bằng cách nghe bước đi, hoặcđánhhơi.Họđoánbiết thầyđangbựchoặcđangvui,đangkhỏehayđangmệt,chỉbằngcáchnghetiếngthầynóimộtlờithôi.Họmuốnđượcthầygiáosờvàohọkhithầykhuyếnkhíchhoặckhenngợihọ;vàhọsiếtchặtlấybàn

tayvàcánhtaythầyđểbàytỏlòngbiếtơn.“Cáchọcsinhmùrấtthươngyêunhauvàthườngthườngđốixửvớinhau

rất tốt.Tronggiờ ra chơi, gần như lúc nào, nhữngngười thường chơi vớinhaulạihọpnhauthànhnhóm.Chẳnghạncácnữsinhthìhọpnhaulạitheonhạccụmàhọđanghọc;nhữngngườihọcvĩcầm,nhữngngườihọcdươngcầm,họcsáo,khôngbaogiờ rờinhaura.Nhữngngườimùrấtchung thủytrongtìnhbạn:họtìmởđấytấtcảniềmanủi.Họđánhgiálẫnnhauvớitríphánđoánrấtcao;vềcáitốtvàcáixấuhọcóýniệmrấtrõràngvàsâusắc.Họphấnkhởihơnaihếtkhinghekểlạimộthànhđộnghàohiệphoặcmộtsựtíchcaocả”.

Votinihỏihọcógiỏiâmnhạckhông?“Họrấtsaymêâmnhạc,-thầygiáođáp.-âmnhạclàđờisốngvàniềm

vuicủahọ.Nhữngcậumùbétí,vừavàohọcviệnđãmảimênghengườitachơimộtnhạccụnàođấykhôngbiếtchán.Họhọcnhạcrấtdễvàchơinhạcvớitấtcảtâmhồn.Nếucóthầygiáobảomộtngườimùlàkhôngcókhiếuvềnhạc,thìngườiđókhổvôcùng,vàlậptứchọchếtsứcnhưmộtngườituyệtvọng.À,giácácconđượcnghengườimùchơinhạc,giácáccontrôngthấyhọngẩngcaovầngtrán,nụcườitrênmôi,vẻmặtrạngrỡ,bồihồi,xúcđộng,saysưa,lắngnghemộtngườichơiđànđanglàmrựclênmộttiasángtrongbóngtốivôtậnmàhọphảichìmđắm,thìcácconmớihiểurằngâmnhạcquảlàmộtniềmanủithiêngliêng!

“Khimộtthầygiáonóivớimộtngườitrongbọnhọ:“Consẽthànhmộtnghệsĩ”thìkhôngthểnàotảđượcnỗisungsướngcủangườiấy.Đốivớihọ,ngườiđứngđầuvềmônnhạc,ngườiđượctoànthểkhâmphụcvềdươngcầmhoặcvĩcầmchẳngkhácnàomộtôngvua,họyêumếnvàkính trọng.Nếumột cuộc cãi lộnxảy ragiữahai ngườibạn thì họnhờngười ấyhòagiải.Nhữngcậubénhấtđượcngườiấydạynhạcthìxemngườiấynhưcha.Trướckhiđingủ,họđếntấtcảchúcngườiấyngongiấc.Ngườimùluônluônnóichuyệnvềnhạc;dùlàkhiđãnằmtrêngiường,mệtmỏivìhọchànhvàlaođộng,trongcơnnửatỉnhnửathức,họvẫnnóichuyệnthìthầmvềnhạckịch,vềcácbậc thầy,vềnhạccụ,vềdànnhạc.Bỏcủahọmộtbài tậpđọchoặcmộtbàinhạclàhọcoinhưmộthìnhphạtrấtnặng,họđauđớnvôcùngđếnnỗigầnnhưchẳngbaogiờcóđủcanđảmđểphạthọkiểuấy.Vảlạiâmnhạcđốivớitráitimcủahọnhưánhsángđốivớiđôimắtcủachúngtavậy”.

Derossihỏilàhọcsinhcóthểđượcđithămnhữngngườimùkhông?“Có thể, - thầygiáo trả lời, - nhưngđối với các con, vì cònnhỏ, thầy

khuyênchưanênđếnđấy.Saunàyhãyđi,lúcđủtuổiđểhiểuhếtđượcnỗibấthạnhcủahọvàcảmthấyhếtnỗithươngxótđốivớihọ.

“Đó là một cảnh tượng thương tâm, các con ạ. Đôi khi các con thấynhữngembéngồisaucửasổhémở,thởkhôngkhítrongsạch,vẻmặtbấtđộng,tưởngnhưđangngắmcánhđồngrộngrãi,xanhrờnhaynhữngdãynúiđẹpxanhlammàcáccon,chỉcáccontrôngthấythôi!…Nhưngkhitanghĩrằngcácemđóchẳngthấycáigìhết,rằngsẽchẳngbaogiờthấyđượcchútgìnhữngcảnhđẹphuyhoàngđó,thìtimchúngtathắtlại,đúngnhưlúcấychínhchúngtađangbịmùvậy.

“Nhữngngườivốnđãmùtừlúcmớisinhra,chưahềbaogiờtrôngthấythếgiớichungquanh, thì ítđángphànnànhơnmộtchút,vìhọkhôngbiếtnhữnggìmàhọkhôngđượchưởng.Nhưngcónhữngembéchỉmớimùđộvàithángthôi,họbiếtvàhọnhớtấtcảnhữnggìhọmất.Cácemấylạicònthêmmộtnỗiđaukhổnữalàthấycứtốilạiđầndầntrongkýứcmìnhnhữnghìnhảnhthânyêunhất.Cóhôm,mộttrongsốnhữngkẻkhốnkhổđóđãnóivới thầy,vẻbuồnkhông tàinào tảđược, rằng:“Conmongướcđượcnhìnthấylạichỉmộtlầnthôi,chỉmộtphútthôi,đểđượcthấylạikhuônmặtcủamẹmàconkhôngcònnhớranữa!”

“Khimẹ các em đến thăm, các em lấy tay sờ khắpmặtmẹ, ngón taykhôngbỏsótmộtđườngnétnào,đểxemmẹmìnhhiệnrasao;vàcácemchỉhơilàmchomìnhtinrằngmìnhkhôngcòntrôngthấylạimẹnữa,cácemgọitênmẹnhiều lầnnhư tha thiếtxinmẹchocácemđượcnhìn thấymặtmẹmộtlầnnữa!

“Biếtbaonhiêungườiđếnthămhọ,khiravề,vừađivừakhóc.“Khitừgiãhọ,ngườitatưởngnhưmìnhlàmộtngoạilệ,vàmìnhđược

cáiđặcquyềnnhìnthấythếgian,nhàcửa,bầutrời.Hãythươngxót,cácconạ,hãythươngxótmãnhliệtnhữngngườimàđốivớihọmặt trờikhôngcóchútánhsángvàngườimẹkhôngcócảcáinhìn”.

ThầygiáoốmThứbảy25

Chiềuqua,tanhọc,tôiđithămthầygiáotôiốm,thầyốmvìlàmviệcquá

sức.Thầydạymỗingàynămgiờ,thêmmộtgiờthểdục,vàhaigiờdạylớpbanđêmnữa,tómlạithầyngủít,ănvộiănvàng,nóivỡphổitừsángđếntối:tấtcảnhữngviệcchỉcóthểlàmđổnátsứckhỏecủathầy,mẹbảothế.Mẹvuilòngđứngchờtôitronggianphòngchungởnhàdưới,tronglúctôilêngácthămthầyPerboni.

TrêncầuthangtôigặpthầyCoatti,thầygiáocóbộrâuđen,làmchotấtcảmọingườiđềukhiếpsợ,nhưnglạikhônghềphạtaicả.Thầynhìntôivớiđôimắtto;vàđểđùa,thầybắtchướctiếngsưtử,gầmlênnhưngkhôngcười.Tôithìcườingặtnghẽomãicholênđếngáctư,khitôigọichuôngởbuồngthầygiáotôi.

Mộtngườiđànbàgiúpviệcđưatôivàomộtcáibuồngtốitămnơithầytôinghỉ.Thầynằmtrênmộtchiếcgiườngsắtnhỏ.Thầyđưataylênchetránđểnhìnchorõ,vànhậnratôi,thầykêulênvuivẻ:“Kìa,Enrico”.Tôibướclạigầngiường.ThầyPerboniđặttaylênvaitôivànói:

“Cámơncon,conđếnthămthầygiáođángthươngcủaconlàmộtviệcrấttốt.Thầyđangốmthảmhại,conthấyđấy,Enrico.À,lớptarasao?Vàhọcsinhthìthếnào?Tốtlắmphảikhông?Cáccậukhôngcầncóthầycũngvẫnđượcđấynhỉ?”

Tôimuốnnói là khôngphải thế, nhưng thầyPerboni khôngđể tôi kịpnói.

“Tốt,tốtlắm!Thầybiếtrằngdùsaocácconcũngthươngthầy”.Thấytôinhìnmấybứcảnhtreotrêntường,thầynói:-Con thấy, ảnh các học trò cũ của thầy đấy.Các anh ấy đã tặng thầy

ngoàihaimươinămrồi.Thậtlànhữngcậubétrunghậu.Đólàvậtkỷniệmcủathầy.Khisắpchết,cáinhìncuốicùngcủathầysẽquayvềhọ.Concũngsẽtặngthầymộtchiếcảnhcủacon,Enricoà,khinàoconhọcxongbậcsơ

đẳng[39]

.Thầylấymộtquảcamtrênchiếcbànnhỏđầugiường,đặtvàotaytôivà

nói:-Thầychẳngcógìkhácđểchocon,đâylàmónquàcủamộtngườiốm.

Tôinhìnthầylòngthắtlại,rồithầynóitiếp:“Con phải chú ý điều này… Thầy hy vọng sẽ khỏi, nhưng nếu thầy

khôngquađược…thìconphảichúýđếnmôntoánđấy,đólàchỗyếucủacon…cốgắngmộttí,chỉcầncáigắngsứcbanđầuthôi,vìnhiềukhikhôngphảilàkhôngcónăngkhiếuđâu,màchỉvìtacứcómộtthànhkiếnnhưvậy,rồithànhkiếnấydễdàngxuitalườibiếng”.

Vừanóithầyvừahổnhển,rõrànglàthầyđangđaulắm.“Thầybịmộtcơnsốtnặng,-thầyvừathởdàivừanóitiếp-conđãnghe

rõrồiphảikhôngEnrico?Phảigạomôntoánvàlàmnhiềubàitínhđốvào.Khôngthànhcôngngaybướcđầuthìnghỉítlâu,rồilạitiếptục.Nếuthấtbạinữathìlạitạmnghỉ,rồilạitiếptụcnữa.Cốtiếnlên,nhưngbìnhtĩnh,khôngvộivàng,khôngnóngnảy.Thôi,conchuyểnhộlờithầychàomẹcủacon;vàtừ nay đừng leo lên bốn tầng gác của thầy nữa nhá; ta sẽ gặp nhau lại ởtrường.Víbằngchúngtakhôngcòntrôngthấynhaunữa…thìthỉnhthoảngconnênnhớđếnthầygiáolớpbacủacon,đãrấtyêumếncon”.

Nghelờithầynói,nướcmắttôicứtràora.Thầybắttaytôi,kéotôivàolòngmàhôn,rồilạinhắc:“Convềđi”,xongthầyquaymìnhvàophíatường.

Tôichạyxuốngthanggác,nhảyhaibậcmột; tôi thấycầnphảiômhônmẹtôingay.

Ngoàiđườngphố(Thưcủabố)Thứbảy25

Chiềunaybốquansátconquacửasổ,khiconởnhàthầygiáovề.Con

đãvaphảimộtbàđiđường.Hãycẩnthậnhơnnữakhiconđingoàiđườngphố.Ởđấycũngcónhữngbổnphậnphảilàm.Ởtrongnhà,concânnhắc,từngviệclàm,từngcửchỉ,cớsaoconlạikhônglàmnhưvậyởngoàiđường,lànơiđi lạicủa tấtcảmọingười?Enrico,hãynhớđiềunày:mỗikhicongặpmộtcụgià,mộtkẻkhó,mộtngườiđànbàđangbếcon,mộtngườiquèchốngnạng,mộtngườiđangphảicònglưnggánhnặng,mộtgiađìnhđangtang tóc,conđềuphảinhườngbướccungkính.Chúng taphảikính trọng:tuổigià,nỗikhổ,tìnhmẹcon,kẻtậtnguyền,sựvấtvảvàcáichết.Mỗikhiconthấymộtkẻsắpbịxehúcphải,nếulàmộtngườilớnthìconphải thétlênbáochongườitatránh,nếulàmộtembéthìconhãychạyđếncứungay.Thấymộtđứabéđứngkhócmộtmình,hãyhỏitạisaonókhócvàanủinó,nếuconcóthểlàmđược.Ngườigiàrơicáigậy,conhãynhặtlênchongườita.Nếuhaiđứatrẻđánhnhau,conphảicanngaychúngra.Nhưngnếulàhaingườilớnthìconhãytránhxara,đểkhỏiphảichứngkiếncảnhhungdữthôbạo, làmcho tấm lòng thành ra sắt đá.Gặpmột người đi qua, taybịxích,haicảnhbinhđikèmhaibên,consẽkhônghùavàođámđôngđểtòmòđộcácvớihọ.Đócóthểlàmộtngườivôtội.

Hãythôinói, thôicườivớibạnbèkhicómộtcáicángngườibệnhhaymộtđámtangđiqua,biếtđâungàymaiởnhàconlạikhôngcóngườichết.

Hãylễđộkhitrôngthấytấtcảcáctrẻemởcácviệntừthiệnđiquatừngđôimột:nhữngemmù,nhữngemcâmđiếc,nhữngemcòicọc,nhữngemmồcôi,nhữngemvôthừanhận;thấyhọconhãynghĩrằngđólànỗibấthạnhvàlòngtừthiệncủaconngườiđangđiqua.Trướcmộtvẻdịdạngbuồncườihayđángghê,conhãylàmngơđinhưtuồngkhôngtrôngthấy.

Ngườiđiquahỏi thămđường,conphải trả lờicó lễphép.Conkhôngđượcnhạobángaihết,đừngchạynhảy,đừngchenlấnaihết,đừnglahét,phảitôntrọngtrậttựcủađườngphố.Trìnhđộgiáodụccủamộtdântộccóthểđánhgiáquatháiđộcủaconngườitrênđườngphố.Ởđâumàconthấycảnh thô lỗ diễn ra ngoài đường phố thì con có thể chắc chắn là sẽ thấycảnhthôlỗdiễnratrongcácgiađìnhvậy.Maiđây,nếuconphảiđixa,consẽ lấy làmdễchịu thấy luôn luônhiệnra trong trínhớcái thànhphốquêhươngcủacon,Tổquốccủathờithơấucủacon,cáithếgiớiduynhấtmà

conđãđượcbiếttrongnhữngnămđầutiêncủađờicon.Trong thành phố ấy, con đã đi những bước đầu tiên do bàn tay thận

trọngcủamẹcondìudắt;conđãhọcởđấynhữngnămthángđầu tiên,ởđấyconđãcóđượcnhữngngườibạnđầutiêncủacon.Hãyyêuthànhphốcủacon,yêucácphốphườngvànhândân trong thànhphố,vànếuchẳngmayconngheainóixấuthànhphốcủaconthìconphảibênhvựcngay.

Bốcủacon”.

THÁNGBA

NhữnglớphọcbuổitốiThứbảy4

Hômqua,bốdắttôiđếnkhuBarettiđểxemcáclớphọcbuổitối.Chúng

tôiđếnnơithìcáclớpđãthắpđènsángvàngườihọcđãbắtđầuđến.Thầyhiệutrưởngđangtứcgiậnvìcóaivừanémđálàmvỡmộtmiếng

kính;ngườigáccổngliềnchạyravàbắtluônmộtđứabé.Cậunàyvừakhócvừakêuoan.

Stardiở trướcmặtnhà trường,vộichạysangchỉđứabéđangkhócvànói:

“Khôngphảicậunàyđâu!ChínhFrantinémđấy.Tôitrôngthấy,chínhmắttôitrôngthấynónémrõràng.Nócòndọađánhtôinếutôinóira.NhưngtôisợgìFranti”.

Tứcthìngườitabuôngcậubéra,vàtôinghethấythầyhiệutrưởngnóivớibốlàngàymainhấtđịnhFrantisẽphảibịđuổirakhỏitrường.

TấtnhiênlàtôichẳngưagìFranti,nólàmộtđứabạnxấu;nhưnglờiđedọacủathầyhiệutrưởngcũnglàmcholòngtôiselại.

Tôichưabaogiờthấylớphọcbuổitối.Thậtlàlýthúvànhấtlàbổích.Ởđâycóđếngầntrămngườicôngnhânđủmọilứatuổi,nhữngtrẻem

mườihai,mườibatuổi,vànhữngngườirâudài,saungàylaođộngđếnđểhọc;nhữngngườithợmộc,nhữngngườithợmáymặtđensì,nhữngngườithợnềtaytrắngnhưvôi,nhữngcậubélàmbánhmì,tóccòndínhbột.Mộttốppháobinhbướcvào,mặcđồngphục,domộttrungsĩdẫnđến.

Phải thấy rằngnhữngngười học trò ấykhẩn trươngvào chỗngồi trênchiếcghếbăngcủachúngtôinhưthếnào,vàhọlàmbàichămchỉnhưthếnào!Vàingườimangvởlênxinthầygiảngthêmcho;vàtôithấythầygiáotrẻmăngmàchúngtôigọilà“ôngluậtsưnhỏ”chấmbàichoba,bốnngườithợxúmxítchungquanh,thầyvừacườivừachỉchomộtembéthợnhuộmnhữngvếtđỏxanhloanglổtrênvởcậuta.

Tôicũngthấythầygiáothânyêucủatôi,thầyPerboniđãkhỏibệnhvàsángmaisẽtiếptụcdạytạilớptôi.Tôilấylàmsungsướngvôcùng.

Cửacáclớpvẫnđểngỏ.Cácbàihọcbắtđầu.Tôingạcnhiênvàkhâmphụctháiđộtập trungchúýcủanhữngngười

ấy…nhữnghọctròấy,khihọnghethầygiảngbài.

Hìnhnhưcónhiềungườikhôngkịpvềnhàtối,chắclàhọphảiđóilắmsausuốtmộtngàylaođộng.

Nhữngcậubé thì saukhi nghegiảng chừngnửa tiếngđồnghồ, đã ríumắtvàgụcđầuxuốngbànnằmngủ.Thầygiáodịudàngkhẽvuốtvehọvớicáiđầucâybútlôngngỗngđểđánhthứchọdậy.Nhưngnhữngngườilớnrấtchămchú,mắtnhìn thầygiáokhôngchớp, khi thầygiảngbài thìmột conruồibayquacũngnghetiếng.

Tôi lấy làm hãnh diện thấy những chỗ ngồi của bọn trẻ chúng tôi lạiđượcnhữngngườilớnấyngồivào.Đốivớichúngtôi,điềuđóđãnângcaotôilên.Ôi!Giáchúngtôicóthểbắtchướccáchọcsinhbuổitốivàngồihọcnghiêmchỉnhnhưhọ.

Ngồingaytrênchiếcghếcủatôi,trướcmặtcáibàncủatôi,làmộtngườitrẻtuổi,đểriamépvàrâucằm,cólẽlàmộtngườithợmáy,anhtacómộtngóntayởbàntayphảibịthương,phảiquấnbăng,thếmàanhtavẫnchămchúviết,viếttừtừ,nhưnhữngngườikhácvậy.

Thậtlàmộttấmgươngtốtchotôi!Điềulàmtôithúvịnhấtlàthấychỗngồicủacậubéthợnềlạidochính

bốcậungồivào.Cáiôngkhổnglồnàythậtlúngtúngtrongcáigócnhỏxíuấy,nêncứphảikhépmãiđôikhuỷutaylại.Hìnhnhưchínhbácấyxinvớithầyhiệutrưởngchobácđượcđặcânngồivàochỗcậubé“sứtmôi”củabác(bác vẫn gọi con trai như thế) và người ta liền tán thànhýmuốn của bácngay.

Tôiởđóvớibốchođếnkhitanbuổihọc.Thậtrađócũnglàmộtbàihọcđốivớitôi.Bàihọcvềtháiđộchămchỉ,vềtưthếnghiêmminh,tôisẽtiếpthuđểbổíchchomình.Lúctanhọcđãcónhiềubàvợbếcontrêntayđứngngoàiđónchồng.Khimộtngườivừarakhỏicổngtrườnglàembégiơđôitaybénhỏrađòibố,ôngbốliềnbếvàhôncon,cònbàvợthìmangsáchvởcho chồng. Tôi nghemột bà nói: “Đi nhanh lênmột chút, xúp sắp nguộimất”.

Vàhọđitừngtốpvềnhà.Đườngphốtrongchốclátđầynhữngngườivàtiếngồn;rồimỗingườivềmộtngả,phốxátrởnênyênlặng,vàtôichỉcònthấybóngdáng thầyhiệu trưởngbướcđi chầmchậm, lộ rõ nỗimệt nhọc.Ngườiđếntrườngtrước tiên,người ravềsaucùng,đólà thầyhiệu trưởngthươngyêuấy!

Ôi!Sánghômnaytôisẽhọcthậttốt,đểchogiốngcáchọcsinhtốiqua!

ĐánhnhauChúanhật5

Việcấytấtnhiênphảixảyrathôi.Frantibịthầyhiệutrươngđuổi,muốn

báothù.NóchờStardiởmộtgócphố,đúnglúccậunàyđihọcvềcùngvớiemgáimàcậuđếnđónởtrườngnữhọcphốDoraGrossa.EmSilviacủatôicũngtanhọctừtrườngnữhọcra,đãchứngkiếnvụấyvàvềđếnnhàcònsợkhiếp.Việcxảyranhưthếnày:Franti,cáimũlưỡitraibằngvảisơnđộilệchtrênđầu,rónrénchạyđếnsaulưngStardi,vàđểkhiêukhíchcậuta,nótúmcáiđuôisamcủacôemcậumàgiật,giậtmạnhđếnnỗicôbégầnnhưngãngửangườira.Côbékêulênmộttiếng,Stardiquaylại.Franticaolớnhơn,khỏemạnhhơnStardinhiều,cólẽnónghĩrằng“hoặclànóchẳngdámhérăng,hoặclàmìnhsẽdầnchonógãyxươngsườn”.

NhưngStardichẳngsuynghĩmộtgiây;vốnbénhỏvàchậmchạpnócứlaovàothằngvôlạicaolớnkiavàbắtđầuđấmnótớitấp.Tuyvậy,cậuphảiănđònnhiềuhơnlàtrảđòn.Ngoàiphốchỉcóhọctròcongáinhỏ,chẳngcóaiđểcanđôibênracả.Stardibịquậtngã,nhưngvùngdậytứckhắcvàlạilaovàothằngkia.Frantithìcứnện.ChỉmộtlátnóđãcắnchảymáumộtnửacáitaivàlàmsưngvùmộtmắtStardi;cậunàychảymáumũi,nhưngcứlănxảvàomàgầm:

“Màygiếttao,nhưngtaosẽchomàyănđòn”.Mộtngườiđànbàtừtrongcửasổkêulên“Hoanhô!Thằngbé!”Mấyngườikhácnói:“Nóbênhemnó;canđảmlên,đánhkhỏevào”.VàhọnhiếcFranti:“Đồđộcác!Đồhènnhát!”NhưngFrantiđiênlên,khoèochânlàmStardingãxuốngvànằmđèlên

ngườicậu.Nócứcẳng tay, cẳngchânmànệnxuống.Stardinằmdướicứ lấyđầu

húc,lấygótchânđámóclênmàtựvệ.BỗngStardivọtdậy,đứnglên;ômchặtlấyngườiFranti,cậucốhếtsức

quậtngãnóxuốnglòngđường,lấyđầugốichẹnlênngựcnó.“Ôi!Thằngkhốnnạn,nórútdao!”mộtngườiđànôngkêulênvàchạy

lạiđểgiậtcondaocủaFranti;quảthậtthằngnàyđãrútcondaotrongtúiravàsắpdùngđểđâmStardi.

NhưngStardiđãkhôngtrấntĩnhđượcnữa,haitaycậunắmlấycánhtay

củaFrantivàcắnmạnhvàocổtaynó,làmchocondaophảirơira.Nhữngngườikhácchạyđến,vâykínhaiđứabé,ngườitađỡchúngdậy.

Franti bị đánh đau, bỏ chạy trốn. Stardi đứng lại trên trậnđịa,mặt bêbếtmáu,mắtsưngvù,nhưngđắcthắng.Côemđứngkhócbêncạnh,cácnữsinhthìnhặtcácsáchvởrơivãilungtungcảratrênđườngphố.

ChungquanhStardingườitakhen:“Dũngcảmthật,cậubébiếtbênhvựcem”.

Stardilạinghĩđếncáicặpcủacậuhơnlàcuộcchiếnthắng,liềnbắtđầuxemxétlạisáchvởcủamìnhtừngquyểnmộtcoicóthiếugìkhông,cóhỏnggìkhông.Cậulấytayáolausạchtấtcảmọithứ,nhìnkỹquảnbútcủamình,xếplạimọivậtđâuvàođấy;rồilẳnglặngvàđứngđắnnhư thường lệ,bảoemgáirằng:“Thôi,vềnhanhlên,anhcònphải làmbài tínhđốđếnnhữngbốnphéptính”.

CácbốmẹhọcsinhThứhai6

Sánghômnay,ôngStardi to lớnđếnđóncontrai,sợlạichạmtránvới

Frantimộtlầnnữa.Nhưngngườitanóirằngchúngtôisẽkhôngcòngặplại

cáithằngranhấynữavànósẽbịđưavàomộtnhàtrừnggiới[40]

.Sángnay,trongphòngchờ,bốmẹhọcsinhrấtđông;trongsốấycóông

báncủi,bốCorettigiốnghệtcontraiôngta;ngườimảnhdẻ,nhanhnhẹn,riamépđãhoa râmvàkhuyết áođeo cái cuốnghuy chương.Ngàynào cũngtrôngthấycácbốmẹhọcsinhởđấy,nêntôiquenhọhết,Cómộtbàcụlưngcòng,đầuđộichiếcmũtrắng,mưarơicũngnhưtuyếtxuống,baogiờcũngđitheođứacháuhọclớpmộttrên.Bàcụlấyáotơira,mặcchocháu,buộclạicáikhănquàng,phủibụichảitócchocháu,ômsáchvởchocháu.Ngườitathấylàbàcụkhôngcòncóýnghĩnàokhácnữa,khôngthấyởđờicòncóviệcgìtốtđẹphơnthếnữa.

Chúngtôi lại thườngthấyôngđạiúypháobinhbốcậuRobetti đã cứusốngmột em bé. Tất cả chúng bạn khi đến gần cậu, đều vuốt ve cậu béthươngtậtanhhùngấy,vàôngbốchàolại,bắttaytấtcảcácbạncủacon,khôngsótmộtai.Bạnconmàcàngbéhayănmặccàngxấu,thìônglạicànglấylàmhàilòngvàcàngcámơnhọ.

Thỉnhthoảngngườitacũngphảichứngkiếnnhữngcảnhđaulòng,chẳnghạncómộtbàtừhơnmộtthángnaykhôngđếnnữa,vìbàbịchếtmấtmộtđứacon;cònđứa thứhaibàchỉđểngườivúđiđón.Hômquabà lạiđến,nhưngthấylại lớphọcvàbạnbècủađứaconđãchếtcủamình,bàbật rakhócnứcnở;thầyhiệutrưởngphảicầmtaydìubàvàovănphòngcủathầy.

Cónhữngngườibố,ngườimẹthuộclòngtấtcảtênhọcácbạncủacontraimình.Cónhữngcôbégáihọcphânhiệubêncạnh,nhữnghọcsinhcáctrườngtrunghọcgầnđấycũngđếnđợianhemhọvề.Cómộtôngđạitágiàvềhưucứmỗilúcthấycậubéđánhrơimộtngòibúthaymộtcuốnvở,làcúixuốngnhặt lên cho cậu. Người ta lại thấy những bà ănmặc rất sang nóichuyệnhọchànhvớinhữngbàtrùmkhănvàtaycắprổ;họnói:“Ô!bàitínhđốlầnnàykhóghêgớm!”“Sángnaycómộtbàingữphápdàiquásứctưởngtượng”.

Vàcóaiốmởmộtlớpnàođóthìcácbàđềubiếthết,vàkhingườiốmđãđỡcácbàđềumừng.Đúngsánghômnay,támchínbácnữcôngnhânvàcácbàvây lấymẹCoretti,bàhàng rong rauquả ấy, đểhỏi tinmột cậubé tội

nghiệphọccùnglớpvớiemtraitôi;cậuởcùngsânvớibàvàđangốmthậptửnhấtsinh.Cóthểnói lànhàtrườngsanbằngcácđịavịvà làmchomọingườithànhbạnbèvớinhaucả.

Ngườisố78Thứtư8

Hômqua,tôiđãchứngkiếnmộtcảnhcảmđộng.Từmấyhômnay,mỗi

khibácbánrauquảgặpDerossithìbáclạinhìnbạnấyvớimộtvẻyêumếnvôcùng.PhảinóilàtừkhiDerossipháthiệnralọmựcvàngườitùsố78,thìcậutacàngthânthiếtvớiCrossi,concủangườitùấy,cáicậubétócđỏ,cómộtcánhtaybịliệt.Derossigiúpbạnlàmbài,ởtrườngnhắcchobạncáccâutrảlời,chobạngiấy,ngòibút,bútchì,tómlạilàđốixửvớibạnnhưvớianhemruộtđểbùlạichobạnnỗibấthạnhđãđếnvớibốbạn,màchínhđứacontraikhôngbiếtđến.Vậylàđãmấyhômnayrồi,bácbánrauquảkhônglúcnàorờiDerossikhỏimắtmàđứaconyêudấuấyđượcgiúpđỡtrongviệchọchành,đượcđiểmtốtlànhờDerossingườiđầulớp.Đốivớibà,Derossiquảlàmộtnhânvậtđặcbiệt.

BàcứnhìnDerossimãi,nhưmuốnnóiđiềugìvớicậunhưnglạikhôngdám.

Tuyvậy,sánghômqua,bàđónDerossiởdướicổngvànói:“Thưacậu,xincậubỏ lỗi,cậu tốtvớicon tôiquá,vậyxincậu làmơn

nhậnchovậtkỷniệmnhỏnàycủamộtngườimẹđángthương”.Vàbà lấytrongrổrauramộtcáihộpbằngbìacứngsơnkimnhũ.

Derossiđỏmặtvàtừchốingay.“Xinbáchãyđemvềchobạnấy,cháukhônglấygìđâu”.Bàhàngrauquảsượngsùng,vàấpúngxinlỗi:“Tôikhôngđịnhlàmphậtýcậu,cógìđâu,chỉmấychiếckẹođường”.NhưngDerossilắcđầutừchối,thếlàbàrụtrèrúttrongrổramộtbócủ

cảiđỏvànóikhẽ:“Ítracũngxincậunhậnchocáinày, rất tươiđấy;cậuđemvềbiếubà

nhà”.Derossimỉmcườivàtrảlời:-Không,xincámơnbác,cháukhôngmuốnlấygìcả,lúcnàocháucũng

sẽlàmhếtsứcđểgiúpCrossi,nhưngcháukhôngthểnhậnmộtcáigìhết.Dùsaocũngxincảmơnbác.

-Tôikhônglàmphậtýcậuchứ?-Bàhàngraulolắnghỏi.

-Ồ,khôngđâubácạ!Derossinóivàmỉmcười,rồibướcđi,cònbàmẹCrossi thìvuimừngkêulên:“Ôi!Cậubéngoanquásức.Tôichưahềbaogiờthấymộtcậubétrunghậuvàxinhtrainhưcậunày”.

Tưởng rằngcâuchuyệnđến thế là xong; nhưng chiềuđến lúcbốngiờđánglẽlàbàmẹthìlạilàôngbốcủaCrossiđếnđón,vẻmặtbuồnbã.ÔngtađónDerossi lại, và theo cách ông nhìn cậu ấy, tôi thấy ông đoán ra rằngDerossiđãbiếtđiềubímậtcủaông.

Ôngtanóivớimộtgiọngbuồnbãvàâuyếm:“Cậuthươngcontôi.Tạisaocậuthươngnólắmthế?”Derossiđỏbừngmặt;cậunhữngmuốntrảlờirằng:“Tôithươngbạnấy

vìbạnấykhổsở,vàvìôngbốcủabạncũngkhổsở,hơnlàtộilỗi,vìônglàngườirấttrunghậu”.Nhưngmàcậukhôngđủcanđảmđểnóira.

Trong thâm tâm, cậu còn cảm thấy như sờ sợ, như ghê ghê khi nóichuyệnvớimộtngườiđãlàmđổmáungườikhácvàđãngồitùsáunăm.

NhưngbốCrossiđoánbiếthết,vàthấpgiọng,ôngrunrunnóithầmvàotaiDerossirằng:

“Cậuthươngnó,nhưngcậukhôngghét,cậukhôngkhinhbốnóchứ?”“Ồ,không,không,tráilại!”Derossikêulênthànhtâm,nhiệttình.ThếlàôngbốCrossicómộtđộngtácrấttựgiácnhưmuốnômDerossi

vàolòng,nhưngkhôngdám,vàchỉsờlênmộtvòngtócxoănvàngcủacậu,rồithảtayravàđưacácngóntaylênmồmvàhôn,vừahônvừanhìnDerossivớiđôimắtđẫmlệnhưmuốnnóilàônggửicáihônấytớiDerossi.Rồidắttaycon,ôngbướcđimộtcáchvộivã.

CậubéchếtThứhai13

Cậubéởcùngsânvớibàbánrauquả,bạncủaemtôiởlớpsơđẳng[41]

vừamớichết.Hôm thứ bảy cô giáo Delcati hết sức đau xót đến báo tin cho thầy

Perbonibiết,vàlúcđó,tứcthìGarronevớiCoretti-tựmìnhxinđếnkhiêngquantài.Cậubétộinghiệpấythậtlàmộtđứatrẻtrunghậu,tuầntrướccậuvừađượchuychương.Cậuyêuemtraitôilắmvàđãchonómộtchiếcốngđựngtiềnvỡ.Lầnnàogặp,mẹtôicũngvuốtmácậu.Cậuđộichiếcmũlưỡitraicóhaicáisọcbằngdạđỏ.Bốcậulàcôngnhânkhuânvácngànhđườngsắt.Chiềuqua,chúanhật,hồibốngiờrưỡi,chúngtôiđãđếnnhàngườichếtđểđitheođámtang.Trongsânđãđầynhữngcậubéhọclớpmộttrêncùngđivớimẹhọ,nămsáucôgiáođãđến.CôgiáolớpmộtvàcôDelcatiđãvàotrongnhàvàquacửasổmởrộngchúngtôithấycáccôkhóc.

Ngườitacònnghetiếngbàmẹtộinghiệpkhócthảmthiết.Haibàmẹcủahaihọcsinhtrongtrườngđãđemđếnnhữngvònghoa.Nămgiờđúngchúngtôibắtđầuđi.Quantàiphủdạđen,trênđặtcácvònghoa.Trêntấmdạđenngườitalạiđínhchiếchuychươngvàbagiấykhendanhdựmàcậubéđãđượcthưởng trongnămnay.Garrone,Corettivàhai cậubé trongkhuphốkhiêngquantài.CôDelcatiđitheo,khócnhưthểđứatrẻđóchínhlàconcô,phíasaucôlàcáccôgiáokhác,rồihọcsinhcủahọmàcáccậubénhấtcầmnhữngbóhoađồngthảomộttayvàtaykiathìđưamẹhọnắm.

Cáccậunhìnquantàimàrấtngạcnhiên,vàtôinghemộtcậuhỏi:“Thếlàbâygiờ,cóphảibạnấykhôngđếntrườngnữaphảikhông?”

Khichiếcquantàirakhỏinhàthìngườitanghemộttiếngkêutuyệtvọngtừ trongcửasổ,đólà bàmẹmàngười ta phải vội vàngđưavào lại trongphòng.

Ra đến ngoài phố, chúng tôi gặp đoàn học sinhmột trường trung họcđangđithànhhàngđôi,vàtấtcảđềucungkínhcúichào.

Tộinghiệpcậubéquácố!Cậusẽngủgiấcngủvĩnhviễnvớichiếchuychươngcủacậu;vàchúngtôisẽkhôngbaogiờtrôngthấycậuvớichiếcmũlưỡitrainhonhỏcósọcđỏnữa…Cậuđangkhỏemạnh, thếmàchỉốmcóbốnngàycậuđãrađi.Ngàycuốicùngcậucòngắnggượngngồidậyđểlàmbài,vàcậumuốnđemcáihuychươngcủacậuđểtrêngiườngnằm,sợngười

talấymấtcủacậu.Naythìchẳngailấycủacậunữa,tộinghiệpcậubé!Vĩnhbiệt,vĩnhbiệt!ChúngtôisẽnhớđếncậumãimãiởkhuBaretti,xincậuangiấc.

Hômtrướcngày14tháng3Hômnay,một trongnhữngngàyvuinhất:13 tháng3,ngàyhômtrước

của lễ phát phần thưởng[42]

, ngày lễ lớn hàng năm sẽ cử hành ở nhà hátVittorioEmanuele.Lầnnàycáccậuđượclênsânkhấutrìnhdanhsáchhọcsinhđượcthưởngchocácđơnvịtraophầnthưởng,khôngphảitùytiệncứrathế nào cũng được. Sáng nay, thầy hiệu trưởng đến và nói với chúng tôi:“Cácconạ,mộttinmừng”.Rồithầygọi:“Coraci!”

CậuhọcsinhngườixứCalabriađứngdậy:“Concómuốnởtrongsốnhữngngườingàymaiởnhàhátvàtrìnhdanh

sáchlênnhàchứctráchkhông?”CậuhọcsinhngườiCalabriatrảlờilàcó.“Tốt, thầyhiệu trưởngnói:nhưthếsẽcó thêmmộtđạibiểucủangười

Calabrianữa.Nămnay tòa thịchínhmuốnrằngmườihaymườihaingườiđemtrìnhphầnthưởnglêncácnhàchứctráchphảilàdâncáctỉnhkhácnhaucủanướcÝvàchọntrongcáctrườngquốclậpởTorinonày.Chúngtacóhaimươikhuvànămphânhiệu:bảynghìnhọcsinh.TổngsốhọcsinhđôngnhưvậychẳngdễgìmàtìmracáctrẻemcủamỗimiềntrênnướcÝđược,ởkhu

TorquatoTasso[43]

đã tìm rađượchaiđạibiểucácđảo:mộtngườiởđảoSardegna và một người ở Sicilia. Trường Boncompagni góp một người

Roma ở khu Tommaseo[44]

còn lại thì dễ tìm ra người Venezia, ngưởiLombardia,ngườiRomagnathôi.KhuMonvisogiớithiệumộtngườiNapoli,conmộtsĩquan;còntaởkhuBarettinàytagópmộtngườiGenovavàmộtngườiCalabria.Đẹplắm,phảikhôngnào?ChínhnhữngngườianhemcủataởkhắptấtcảcácmiềncủanướcÝsẽđưatrìnhcácphầnthưởng.Phảiđểý,khihọxuấthiệntrênsânkhấu,cảmườihaingườicùngmộtlúc,thìcácconphải hoan hô chào mừng họ. Họ là trẻ con, nhưng họ đại điện cho quêhương,họchẳngkhácnàolàngườilớnvậy,chẳngphảimộtbăngvảinhỏbamàucũnglàbiểutượngcủanướcÝ,khácgìmộtlácờlớn?Chắcchắnlàcácconsẽhoanhônhiệtliệt.CácconsẽtỏralànhữngtráitimnontrẻmớimườituổicủacácconcũngphấnkhíchtrướchìnhảnhthiêngliêngcủaTổquốc.

Nói xong thầy hiệu trưởng đi ra, thì thầy giáo vừamỉm cười vừa nóithêm:“VậylàCoraci,conlàđạibiểucủanhữngngườidânCalabria”.

Tấtcảchúngtôivỗtayvuicườivàkhitanhọcrangoàiphố,chúngtôi

vâylấyCoraci,cầmchânnhấccậulênvàcôngkênhcậutrênvainhưmừngchiếnthắng.Chúngtôireolên:“HoanhôđạibiểuxứCalabria”,nhưngreovìvuimừng,tuyệtkhôngphảichếgiễu,tráilạichúngtôicònănmừngCoraci,vì thực ra cậuvẫn làmcho tất cả chúng tôimến.Tươi cười vì đượchoannghênh,cậuđểchochúngtôikiệuđinhưvậychođếnmộtgócphốnọthìchạmtránvớimộtôngrâuđennhánh,ôngtabỗngbậtcười.

“Bốmìnhđấy”,cậubéngườiCalabrianói.Thếlàcácbạnômđứacontraiđặtluônvàolòngôngbố,rồitẩutánrakhắpmọiphía.

Lễphátphầnthưởng14thángba

Khoảnghaigiờnhàhátlớnđãđôngnghịt:dướinhà,trongcáchànhlang,

ởcác lô, trênsânkhấu.Cóhàngnghìnngườiđủmặt: trẻem,cácbà, thầygiáo,côngnhân,phụnữbìnhdân,trẻcònbé.Thậtlànáonhiệt,kẻgậtđầu,kẻvẫytay;lôngcắmmũ,dảibuộctócchậpchờnnhưsónglượn,tiếngrìrầmliêntụcvàvuivẻ,khiếnngườitaphảitươivui.

Nhàhát trang trí bằng những vòng hoa giấymàu quốc kỳ.Ở chỗ dànnhạcđãdựnghaibậcthang,bênphảiđểđilên,bêntráiđểđixuống.Ởphíatrướcsânkhấucókêmộtdãyghếbànhbọcnhungđỏ,mộtvònghoadanhdựnhỏtreoởlưngtựachiếcghếgiữa.

Mộtbênsânkhấukêmộtcáibànphủ thảmmàu lục, trênmặtbànxếpnhữngchồngsách,buộcdâymàuquốckỳbamàu,thuhútlòngthèmmuốncủahọcsinh.Dànnhạcvẫnngồiởchỗhàngngày,trướcmặtsânkhấu.Cácthầygiáocôgiáongoihếtmộtnửahành lang thứnhấtdành riêngchohọ.Mộtđộiđồngcagầntrămhọcsinhngồi trêncácghếdàikê trướcmặtsânkhấu,taycầmcácbàihát.Đằngsausânkhấuvàhaibêncánhgànhiềuthầygiáocôgiáođangsắpxếphàngngũcáchọcsinhđượcthưởng;bốmẹhọvâyquanh,thắtlạichiếckhănquàng,sửalạimáitóclầncuốicùngchocon.Vừacùngvớibốmẹvàođếnchỗngồiở trêngác, tôi thấyngaycôgiáocócáilôngchimđỏởmũ,ngồiởhànhlangtrướcmặt;côđangcườihaimá lúmđồngtiềnxinhxắn,vàbêncạnhcôgiáocủaemtraitôilà“côtusĩ”nhỏnhắnmặctoànmàuđen,cùngvớicôgiáolớpmộttrêncủatôi,nhưngtộinghiệptrôngcôxanhquá,vàhodữdội,tiếnghonghesuốttừđầunàyđếnđầukianhàhát,ởdướinhàtôinhậnrangaycậuGarronethânyêu,vàcạnhcậulàNelli,đangtựacáidâutócbạchkimvàovaibạn.XahơnmộtchúttôithấyGaroffivớicáimũikhoằmnhưmỏquạ;cậuđãtốnbaonhiêucôngkhónhọcđểkiếmchoranhữngbảndanhsáchin,dùcậuđãcómộtbótướng…cólẽtheothóiquencậumuốnđầucơvềthứấychăng?…Gầncửaravàolàbácbáncủi,cùngvớivợmặcquầnáochúanhật,ngồicạnhcon trai làCoretti,cậunàyđượcphầnthưởngthứba;hômnayCorettikhôngmặccáiáochẽnbằngdaconráicávớicáimũnồibằngdamèonữa,màlạidiệnoáchnhưmộttiểucôngtử.CómộtlúctôitrôngthấyVotiniởmộthànhlang,đeorangoàiáomộtcáicổgiảviềnđăngten,nhưngchỉmộtlátlàcậutabiếnđâumất.Ngồitrướcsânkhấu,rấtđôngngười,cóôngđạiúypháobinhRobettivàcậucontraichốngđôinạng.

Haigiờđúng,nhạcbắtđầunổilên;cùnglúcngườitathấybướclênsânkhấu từcầu thangbênphải:ông thị trưởng,ông tỉnh trưởng,ôngbồi thẩmtòaán.Ônghiệutrưởngtrunghọcvàrấtnhiềuvịquanchức,mặcáolễmàuđen,lầnlượtngồivàonhữngchiếcghếbànhđỏ.Nhạcvừadứt,thầygiáodạyhátbướcra,taycầmcáique.Thầygiơtaymộtcái,tấtcảcáccậungồiởdướinhàcùngđứngdậy;thầyvungtaycáinữa,họbắtđầuhát.

Bảytrămhọcsinh,tấtcảhátbảnđồngcarấthay,điệunhạclongtrọng.Bảytrămgiọngtrẻemcùngcấtlênmộtlúc:thậttuyệttrần.Tấtcảmọingườicùng im lặng ngồi nghe. Tiếng hát của các cậu vừa dịu dàng, vừa trangnghiêm,vừagâymộtấntượngsâusắc.Bàihátvừadứt,tiếngvỗtaynổilênnhiệtliệt,rồiimlặngtrởlại.

Lễ traophần thưởng sắp bắt đầu: thầy giáo lớp hai của tôi cómái tóchungvàđôimắtlinhhoạt,đãtiếnrasânkhấuđểđọcdanhsáchnhữngngườiđược thưởng. Người ta chờ xemmười hai cậu bé bước ra trình các phầnthưởng.CácbáođãđăngtinrằngđólànhữngngườiconcủatấtcảcáctỉnhnướcÝ.Trongkhichờhọ,ngườitatòmònhìnvềphíamàcáccậusẽxuấthiện; chínhông thị trưởngvàcác thân sỹkhác cũng chúý, cả nhàhát imphăngphắc.Bỗngnhiênngườitathấyđoànđạibiểuđến,chânbướcnhanhnhẹn.Họtiếnđếnsátmépsânkhấu;rồimườihaiđạibiểutíhon,nhưchúngtôivẫngọi,dừnglại, tươicười,nhưnghơi lúng túng.Toàn thểcử tọa- banghìnngườilàít-cùngđứngdậymộtlúcvàtiếngvỗtayvanglên, tựahồmộttiếngsấmdài.Cáccậubéhìnhnhưkhábốirối.

TôinhậnrangayCoraci,cậubéCalabriamặcquầnáođennhưmọikhi.Mộtôngủyviênhộiđồngthànhphốngồichỗchúngtôivàbiếtcáccậuchỉchomẹtôitừngngười.Ôngtanói:“CáicậubétócbạchkimấylàđạibiểuVenezia;đạibiểuRomalàcáicậucao,tócxoănấy”.

Cóhaihaybacậuănmặcrấtđẹp,cáccậukháclàconnhữngcôngnhân;nhưng tất cảđềuquầnáo sạch sẽ, chỉnh tề.ĐạibiểuFirenze lại là cậubénhất,buộcmộtcáiđaimàuxanhxungquanhmình.Kẻtrướcngườisau, họdiễuquamặtôngthịtrưởng,ôngômhôntấtcả,trongkhimộtôngkháclầnlượtgiớithiệutừngngười:“Firenze,Napoli,Bologna,Palermo…”

Vàmỗicậuđiqua làcử tọađềuvỗ tay.Cácđạibiểu tí honđếnđứngcạnhchiếcbànmàulụcđểcácphầnthưởng;vàthầygiáobắtđầuđọcdanhsách,từngkhu, từnglớp, từngngườiđượcthưởngvànhữngngườinàynốitiếpnhaulênsânkhấuthànhmộtcuộcdiễuhànhlýthú.

Khinhữngcậuđầutiênvừabướclênsânkhấuthìnghenhạcnổilênmộtđiệunhẹnhàng,theotôibiếtthìchỉdotoànvĩcầmbiểudiễnmàthôi.Bảnnhạckéodàisuốt thờigiancáccậukéoqua,điệunhạchayđếnnỗicó thể

bảorằngđólànhữngtiếngthì thầm, tiếngcủa tấtcảcácbàmẹ, tấtcảcácthầygiáo,côgiáođangthânáikhuyênbảohaytráchcứ.

Nhữngngườiđược thưởng,ngườinọ tiếpngườikia,đến trướccác tânkháchđểhọtraophầnthưởng,vàkhitraohọnóivớimỗingườimộtlờithânáihayvuốtvecáccậu.Từdướinhàcũngnhưtrêncáchànhlang,họcsinhvỗtaymỗikhithấyđiquamộtngườiđượcthưởngbéquáhaymộttrongnhữngngườiănmặcnhưtuồngconnhànghèo.Cónhữngcậuhọclớpbé,khiđếnsânkhấuđâmralúngtúng,chẳngbiếtnênlàmgì,cứquayngườisangbènnọbênkialàmchocửtọacườirộlên.Trongsốấycómộtcậuxinhxắnvôcùng,tócxoănbuộcmộtchiếcnơhồngtotướng,vôývướngchânvàotấmthảm,ngãsóngxoàira.Ôngtỉnhtrưởngnângcậudậy,vàngườitalạicười,vừacườivừavỗ tay.Mộtcậungã lăn lông lốckhixuống thang.Người tanghe tiếngcậukêu,nhưngmaykhôngviệcgìcả.Đủcáchạngngườidiễuqua:cóbộmặt ranhmãnh,cóbộmặtsợhãi,cónhữngkhuônmặtđỏnhưgấc, và cónhững emcònbé tí,máphinhphính,mỉmcười với tất cảmọingười.Cácemấyvừabướcxuống làbốhaymẹ liềnômvào lòng,đưa rangoài.

Bây giờ đến lượt khu của chúng tôi. Tôi nghe gọi tên nhiều bạn quenbiết.Trướctiên làCoretti,mặcquầnáomới từđầuđếnchân,vẻmặtkhôingôrạngrỡ,mỉmcườiđểlộhaihàmrăngtrắng.Nàocóaibiếtđượclàngaysánghômnaycậuđãkhôngđiváchaixecủi!Ôngthịtrưởngđặttaylênvaicậu,vừatraophầnthưởngchocậu,vừahỏicậucáivệtđỏtrêntráncậulàvệtgì.Tôiđưamắtxuốngdướinhà,tìmbốmẹcậuthìthấyhọđưataylênchemiệng,cùngcười.TiếptheolàDerossi,mặcáodàimàuxanhthẫmcàikhuybằngthép,ngườimảnhmai,thanhlịch,tráncao,tócbạchkimuốnxoănrủxuốngđầyhaivai,đẹpvàđángyêuđếnnỗitôisẵnsànggửiđếncậumộtcáihôn.Cáctânkháchaicũngmuốnnóichuyênvớicậuvàbắttaycậu.Sauđóthầygiáocấttiếnggọi:“GiulioRobetti”.

Ngườitathấycậucontraiôngđạiúypháobinhchốngnạngđira.Hàngtrămhọcsinhđãbiếtnguyênnhângâyratainạnchocậu,câuchuyệnđồnđitứckhắc;thếlàtiếngvỗtaynổilênràorào,làmrungđộngcảnhàhát.Đànôngđứngdậy,đànbàvẫykhăntay,vàcậubétộinghiệpthẹnthòvàrunrunđứngdừnglạingaygiữasânkhấu.

Ôngthịtrưởngdắtcậulạiphíamình,ômhônrồilấyvònghoadanhdựtreoởlưngtựachiếcghếmìnhngồi,đặtvàođầumộtchiếcnạngmàcậubédũngcảmđangcầmnghiêngraphíatrướcmặt;rồiôngđưacậuratậnphíatrướcsânkhấuchoôngđạiúypháobinh,bốcủacậubécaoquýấy.Ôngđạiúynhấcbổngconlênvàđưavềlômìnhngồi,giữanhữngtiếnghoanhôchàomừngcủacửtọa.

Tiếngnhạcêmái,dịudàngchưadứtvàhọcsinhvẫntiếptụcdiễuqua:họcsinhkhutrườngConsolata,hầuhết làconnhữngnhàtiểu thương.HọcsinhkhuVanchigliaconcáccôngnhân;họcsinhkhuBoncompagniđasốlàconcácgiađìnhnôngdân, sauhếthọcsinh trườngRaineri là trường cuốicùng.

Vàocuốibuổilễ,bảytrămhọcsinhđứngtrướcsânkhấulạihátmộtbanđồngcakhác,kháhay.Sauđó,ôngthịtrườngđọcmộtbàidiễnvănngắnvàtiếptheo,ôngbồithẩmkếtthúcnhưsau:

“Rakhỏiđây,cácconạ.cácconkhôngđượcquêngửimộtcáichàovàmột lời cảm ơn đến những người đã vì các conmà không quản baomệtnhọc,nhữngngườiđãhiếntấtcảsứcmạnhcủatríthôngminhvàlòngdũngcảmchocáccon,nhữngngườisốngvàchếtvìcáccon,vàhọđâynày!”.Vàôngbồithẩmđưataychỉvềphíacácthầygiáo,côgiáongồitrêncáchànhlang.Nghelờikêugọicảmđộng,hưởngứngđúngbiếtbaonhiêunhữngtìnhcảmcủamình,họcsinhđềuđứngdậy,dangtayvềphíacácthầy,cáccô.Cácthầy,cáccôđềuđứngdậyvẫymũ,khănđáplại, tấtcảđềuxúcđộngvìsựbiểulộtìnhmếnyêuấycủahọcsinh.

Dànnhạclạicửmộtbàinữa,vàquầnchúngchàomườihaiđạidiệnbénhỏcủacáctỉnhtrongnướcÝmộtlầncuốicùngnữa.Cáccậutaynắmchặttay,cùngtiếnraphíatrướcsânkhấu,vàngườitatungnhữngbóhoalêncáccậu.

MộtvụcãilộnThứhai20

Thật thế,không, tuyệtkhôngphảidoganhtịvớicậuvìcậuđượcphần

thưởngcòntôithìchẳngcógì,màsángnaytôilạicãinhauvớiCoretti.Thậtkhôngphảivìganhtị,nhưngdùthếtôicũngphảinhậnlàmìnhcólỗi.

Thầygiáoxếpcậungồicạnhtôi;tôiđangnắnnóttừngchữtrêntrangvởviếttậpthìCorettichạmkhuỷutayvàotôi,làmchocâybútcủatôivẽramộtcáimóc quái gở, lại dâymực vào truyện kể hàng thángMáunóngngườiRomagnamàtôichépchocậubéthợnềốm.Tôinổigiận,nóimộtcâubấtnhã.Coretticườitrảlờirằng:“Mìnhkhôngcốýđâu”.

Lẽratôiphảitincậuvìtôibiếtcậuấylắm,nhưngcáicườicủacậulàmtôi bựcmìnhvà tôi nghĩ: “Giờnó đã được phần thưởng nó thành ra kiêucăng”.

Látsau,đểtrảthù,tôiđẩycậutamộtcáiđếnnỗihỏnghếttrangviếttậpcủacậu.

Thếlàcậutagiậnđỏmặt,nói:“Này,cậucốýđấynhé”,vừanóivừagiơtaydọađánhtôi.

Thầygiáonhìncậu,cậuliềnhạtayxuống,nhưnglạinóithêm:“Látnữataochờmàyởcổng”.

Tôitựthấykhóchịu,cơngiậncủatôiđãlắngxuống,vàtôiđãthấyhốihận.Không,Corettikhôngbaogiờlạicốýẩymình,vìcậutarấttốt.Tôinhớlạihômđếnnhàcậutôithấycậuvừahọcvừachămsócmẹốm;vớilạitôiđãtiếpcậu rấtchuđáo tạinhàmình,vàbốcũng thấycậucũng rấthợpýbố.Thật tôichẳngtiếccáigìđểđánhđổi lấycáicâunguxuẩnmàtôiđãbuộtmồmnóira,đổilấycáicửchỉphụcthùbầntiệnấy.

Tôinhớlạilờikhuyêncủabố:-Concólỗià?-Vâng.-Vậyconphảixinlỗingườita.Xinlỗià!Tôikhôngđủcanđảmlàmviệcấy,phảihạmìnhthìtôixấuhổ

lắm.TôinhìnCorettimộtbên,tôithấycáivaiáochẽncủacậusứtchỉ,cólẽvì

cậutađãváccủi,vàtôicảmthấytôiyêucậu,tôitựnhủ:“Nào!Hãycanđảmlên!”nhưngcáicâu“mìnhxinlỗicậu”cứtắcnghẹntrongcổ.

Còncậuthìthỉnhthoảnglạinhìntrộmtôi;tôicholàcậutabuồnhơnlàgiận.Nhưngtôithìlạinhìnnghiêng,đểcậutađừngcholàtôiđangsợ.

Cậutanhắclại:“Rangoàikiatasẽgặpnhau”.Tôicũngnhắclại:“Được!Rangoàikiatasẽgặpnhau”.Thếnhưngtôinghĩđếnmộtcâumàcólầnbốđãnóivớitôi:“Nếucon

trái,thìchỉđượcđỡthôi,khôngđượcđánhgiả”.Vàtôitựnhủ:“Ừ,mìnhchỉđỡ,chứkhôngđánh”.Tôivẫncáuvàbuồn,khôngnghebàigiảngcủathầynữa.Cuốicùngđãđếngiờtanhọc.

Khicònlạimộtmìnhởngoàiphố,tôithấyCorettiđitheotôi.Tôiđứnglại,rútcáithướckẻcầmtay.Cậutađiđến,tôigiơthướclên…

“Ấyđừng,Enricoạ,-cậutanóivớimộtnụcườihiềnhậu,đưataygạtcáithướccủatôira,-hãytrởlạithânnhaunhưtrước”.

Tôingạcnhiên,ngâyramộtlúc,rồitôi thấynhưcóbàntayaiđẩytôi;thếlàtôiômchầmlấycậu.

Corettiômtôivànói:“Chúng tasẽkhôngbaogiờgiậnnhaunữa,phảikhôngnào?”

-Khôngbaogiờ.Khôngbaogiờ!-Tôitrảlời.Chúngtôichiataynhau,cảhaiđềuhàilòng.Nhưngkhivềnhàtôikểlại

tấtcảchobốnghe,tưởnglàmbốvuilòng,nàongờbốmắng:“Đánglẽchínhcon phải đưa tay cho bạn trước, vì con lỗi cơmà”.Bố lại nói tiếp: “Conkhôngđượcgiơthướcdọađánhmộtđứabétốthơncon,condọacontraicủamộtquânnhân”.Rồigiậtcáithướctôiđangcầm,bốbẻralàmđôi.

MáunóngngườiRomagna[45]

(Truyệnđọchàngtháng)Tốihômấy,ngôinhàcủaFerruccio im lặnghơn thường lệ.Bốcậucó

cửahàngbáchhóanhỏ,đãđiForlìmuamấythứgìđấy,mẹcậuđitheomangcảLuigina,côcongáibéđimổmắt.Phảisánghômsauhọmớivề.Sắpnửađêm.Ngườiđànbà làm thuêđãđivề saubữaăn tối;ởnhàchỉcòncóbàngoạiliệtcảhaichânvớiFerruccio,cậubémớimườibatuổi.

Ngôinhàchỉcómộttầngvànằmbênđườngcái,cáchmộtcáilàngởvenForlì,mộtthànhphốxứRomagna,độmộttầmsúng.Cạnhngôinhànhonhỏấychẳngcónhàcửanào,ngoàicáiđốnghoangtàncủamộtquántrọbịcháytrướcđấyhaitháng.

Đằngsaunhàlàmộtvườnrau,giậuràoquanhcótrổmộtcáicổngnhỏkiểu thôn quê. Cái cửa của ngôi hàng, đồng thời là cửa ra vào, trông rađường cái. Chung quanh bốn bề là đồng khôngmông quạnh, những đámruộngdâubátngát.

Sắpnửađêm.Mưarơi,gióthét.Ferrucciovớibàcònthứcởtrongphòngăn.Phòngnàycáchvườnraumộtgiannhàchứađầyđồcũ.

Ferrucciomớivềlúcmườimộtgiờ,saukhichuồnđiđâumấtmấytiếngliền,đểbàcứngồinhưđóngđinhtrongchiếcghếbànhrộngchờsốtruột,lolắnghếtsức.Bàcụtộinghiệpngồisuốtngàytrênchiếcghếấy,vànhiềukhisuốtcảđêm,vìnhữngcơnđautứcghêgớmlàmchobàkhôngtàinàonằmxuốngđược.

Trờimưavàgióthổihắtvàocáccửakính.Đêmtốinhưmực.Ferrucciovềnhàmệtlử,lấmbebét,áongoàiráchvàtránbầmtímvìmộthònđánémtrúng.Thoạttiênbèbạnlấyđánémnhauchơithôi,rồidầndầnđiđếnchỗđánhnhauthật,baogiờmàchảthế.TệhơnnữalàFerrucciolạiđánhbạcvàthuahếtsạchtiền,cáimũnồicũngrơimấtđâuởmộtcáihố.

Dùgiannhàchỉcómộtngọnđèndầunhỏ,đểởmột gócbàngầnghếbành,bàngoạiđángthươngấyvẫnthấyngayvẻthảmhạicủađứacháu;vàquanhữnglờithútội,úpmởcủacháu,bàcụđãđoánđượcphầnnàonhữnglầmlỗicủanó,rồisaucùngcòngìlànóthúrahết;bàvốnthươngFerrucciovớitấtcảtâmhồn,nênbàkhôngnhịnđược,bậtrakhóc.

Yên lặngmột lúc lâu, rồibànói: “Ôi!Cháuchẳngchút thươngxótbàngoạitộinghiệpcủacháu,nếukhôngcháuđãchẳnglợidụngbốmẹcháuđi

vắngđểlàmnhữngviệcnhưthế.Cháubỏbàmộtmìnhsuốtcảngày.Cháuchẳngchútthươngxótgìbà!CoichừngFerruccioà,cháuđangđiconđườngnguyhiểmsẽđưacháuđếnmộtkếtcụcthảmhạiđấy.Bàđãthấynhữngđứatrẻđầutiêncũngnhưcháu,thếrồisauđãthànhranhữngkẻvôlạighêgớm.Người ta bắt đầu bằng trốn nhà đi chơi, đánhnhauvới bạn, thua bạcmấttiền,rồidầndầntừnémđáđiđếnđâmnhau,từcờbạcđếncáctậtxấukhác,vàtừtậtxấuđiđến…trộmcướp”.

Ferrucciođứngnghe,cáchbàvàibước,mìnhtựavàocáitủ,đầucúigầm,cằmsátvàongực,đôimàycaulại,cònsôisụccơntứcgiậnlúcđánhnhau.Mái tócxoănmàuhạtdẻ rủxuống trán,vàđôimắt toxanhrựclênnhữngánhlạ lùng.“Từcờbạcđếntrộmcướp!-bànhắc lại,vừanóivừakhóc. -Ferruccioà,cháuhãynghĩđếncáitênvôlạiởxứnày,cáitênVitoMozzonilưumanh,mớihaimươibốntuổiđầumàđãhailầnởtù.Nólàmchobàmẹtộinghiệpcủanóphảichếtvìbuồnphiền;bàcóquenmẹnóđấy.BốnóthìtuyệtvọngđãbỏđấtnướctrốnsangThụySĩ.Cháuhãynghĩđếntênvôlạiấy;nóchào,bốcháucũngkhôngchàolại,vìxấuhổ;lúcnàongườitacũngthấynóquầntụvớinhữngquânhungđồcòntệhơnnónữa,chođếncáingàyphảiđiđàykhổsai thôi.Này, thằngMozzoniấy,bàcóbiếtnókhinócònnhỏ,trướckianócũngchỉbắtđầunhưcháu,rồicóthểcháucũngsẽđẩybốmẹcháuđếnkếtcụcthảmhạinhưbốmẹnóthôi…”

Ferrucciolàmthinh.Tấmlòngcậuđâucóđộcác;cậucótrốnnhàđichơicũngdodồidàosinhlựcvàtáobạohơnlàvìbẩmtínhxấuxa.Bốcậunuôngcon quá; vì biết rằng trong thâm tâm con có thể có những tình cảm caothượngnhấtvàhơnnữa,gặphoàncảnh thìcó thểcóhànhđộngcaocảvàhàohiệp,nênôngđãđểchocontựdochođếnngàycontựhiểulấylẽphải.

Ferrucciotrunghậu,nhưngganlìvàkhótính,dùrấthốihậnlàđãlàmbàphậtlòngcậuvẫnkhôngtàinàođủcanđảmnóivớibàvàilờidễngheđểbàthathứcho:“Vâng,cháucólỗi,cháusẽkhônglàmthếnữa.Cháuxinhứa,bàthalỗichocháu”.Tínhtựáigiữkínnhữnglờinhưthếtrongtâmcậu,tuylòngcậuchanchứatìnhthươngyêuđằmthắm.

ThấyFerrucciocứlàmthinh,bàcụlạinóitiếp:“Ôi!Cháuà,cháukhôngnóiđượcmộtlờihốihậnsao.Cháucũngthấyrõtìnhcảnhcủabàhiệnnay:chỉcònchờđểđượcđưarađồngnữamàthôi.Cháucòncólòngnàomàlàmchomẹcủamẹcháuphảikhócnữa;bàđãgiàlắmrồi,gầnđấtxatrờilắmrồi,

nonna[46]

tộinghiệpcủacháusuốtđờithươngyêucháu,đãrucháusuốtbaođêm trường thuởcháucònbé,vàchỉmuốn tránhchocháu tất cảmọiđauđớn,mọibuồnphiền.Bàlúcnàocũngtựbảorằng:“Đứabénàysẽlàniềmanủicủamìnhđây”,nhưngtráilạicháucứlàmchobàchếtvìlongạiđược.

Bàcóthểhysinhtấtcảnhữngnămthángcònlạicủabàđểcầuchocháutrởlại ngoan ngoãn và biết vâng lời như trước đây.Cháu có còn nhớ không,Ferruccioà,nhữnglúcbàdắtcháuđidạochơi,cháunhétđầysỏivàcỏvàocáctúibà,rồicháungủbàphảicứthếbếcháuvềnhà.Thuởấycháuthươngbàcháulắm.Giờbàbịliệt,bàcầncólòngthươngyêucủacháunhưkhítrờimàbàthở,cháuhãynghĩrằngbàchẳngcógì,chẳngcógìhếtởđờinàylàmchobàvui,bàquantâmnữa,cáithâncủabàđãgầnđấtxatrờilắmrồicháuạ”.

Xúcđộng,Ferrucciosắplaođếnvớibàthìhìnhnhưnghecótiếngđộngnhẹ,một tiếng răng rắc từ phòngbên trông ra vườn rau.Nhưng cậu cũngkhôngthểbiếtđólàtiếngcáicửachớpbịgiólayhaylàtiếnggìkhác.

Cậuchúýnghe.Mưacàngnặnghạt.Tiếngđộnglạicàngrõ.Lầnnàythìbàcũngnghethấy.Hoảnghốtbàhỏi:“Cáigìthế?”Cậutrảlời:“Mưađấy”.Bàvừalaunướcmắtvừanói:“Ferruccio,cháucóhứavớibàlàcháusẽ

ngoanvàkhônglàmchononnatộinghiệpcủacháuphảikhócnữakhông?”Lạimộttiếngrăngrắcnữangắtlờibà.Bàtáimặtkêulên:“Nhưngkhông

phảitiếngmưa…raxemcáigìcháu”.Rồibàlạinóithêmngay:“Thôiđừng,cứởđây”vàbànắmlấybàntay

Ferrucciotronglòngtaybà.Haibàcháukhôngdámthởnữa.Chỉnghethấytiếngnướcchảy.Bỗnghọgiậtmình,vìhìnhnhưeảhaibàcháuđềunghecótiếng chân

bướcởphòngbêncạnh.Ferrucciohổnhểnhỏi:“Aiđấy?”Chẳngaitrảlờicả.Lạnhtoátxươngsống,cậubéhỏilại:“Aiđấy?”Nhưngvừamớinóithìbàvớicháubỗnghétlênmộttiếngkinhhồn.Haingườiđànôngvừanhảyvàotrongphòng.Mộtngườitómlấycậubé,lấytaybịtmiệng,ngườikiachẹnlấycổhọng

bàcụ.Người thứ nhất nói: “Muốn sống thì câm họng”; Người thứ hai nói:

“Im”,vàgiơdaolêndọa.Cảhaiđềuđeomặtnạđen.Hồilâuchỉnghethấytiếngthởhổnhểnvàtiếngmưarơimỗilúcmộtnặnghạt.

Bàcụrênrỉ,đôimắtmởtonhưmuốnvăngrakhỏiđầu.Ngườigiữcậubénóinhỏvàotaicậu:“Bốmàycấttiềnởđâu?”Cậubétrảlờilínhí,haihàmrăngđánhvàonhaulậpcập:“Ởkia…trong

tủấy”.Nóbảo:“Sangđâyvớitao”.NólôiFerrucciosangchiếcphòngnhỏ,chẹnlấyhọngcậu.Trênsàncó

mộtcáiđènđãchekínhếtánhsáng.Nóhỏi:“Tủđâu?”Cậubélấytaychỉ.Thếlàđểchochắcchắn,nódúicậubébắtquỳxuốngtrướcmặttủ,lấy

haichânkẹpcậulại,rútdaogămracắnvàohaihàmrăng,sẵnsàngcắtcổnếucậukêulên.Một taynócầmđèn, taykia lấytrongtúiramộtcáikìm,thuồnvào lỗkhóa.Nóấnmạnh,bẻkhóara,mởhaicánhcửa tủ,xáo lungtungmọithứlên,nhétđầytúi,đóngtủlại,rồilạimởra,lụclọilầnnữa;xongnólạitómlấycuốnghọngcậubéđẩysangphòngngoài;ởđấytêntrộmkiađanggiữbàcụgầnngấtđi,đầungoẹomộtbên,mồmháhốc.

Tênnàyhỏinhỏ:“Cóthấykhông?”Tênkiatrảlời:“Có”vànóithêm:“Cậurađi…”Têngiữbàcụbỏchạyracổngvườnrauxemcóaiđiđếnkhông,rồitừ

phòngbêngọisang,giọngcaonhưmộttiếngcòi:“Chạyđi”.TênkiacònđứnglạigiữFerruccio,giơdaodọacậubévàbàcụđangmở

trừng trừng đôimắt; nó nói: “Kêu lênmột tiếng thì tao quay lại giết chếtngay”.

Quahailỗmắtcủachiếcmặtnạnónhìnchằmchằmdọahaibàcháu.Đúnglúcấy,ngườitanghexaxatrênđườngcáicótiếngngườivừađi

đếnvừahát.Têntrộmliềnquayđầusangphíacửavàvộivànglàmrơichiếcmặtnạ

củanóxuống.Bàcụbấtgiáckêulên:“Mozzoni!”Têntrộmbịnhậnmặt,gầmlên:“Conmẹchếttiệt,màyphảingoẻothôi!”Thếlànóquaylại,giơdaolên,bàcụsợquá,ngấtđi.Têngiếtngườiđâmmộtnhát.

Nhưngnhanhnhưchớp,hét lênmộttiếngtuyệtvọng,Ferruccio lao tớibàmình,lấythânmìnhchechobà.Hungthủbỏchạy,vấpphảicáibàn,đánhđổvàlàmtắtcáiđèn.Cậubétụtdầnxuốngđất,thụpquỳxuống,cứthếvònghaitayômlấytấmthânbàcụ,đầuápvàolòngbà.

Mấykhắctrôiqua…Gianphòngtốinhưmực.Tiếnghátcủamấyngườinôngdânmấthútnơixaxa.Bàcụtỉnhlại.

Cụgọi,giọngnghecònmơhồ:“Ferruccio!”Cậubéthưa:“Nonnaạ!”Bàcụcốnóimộtcâu,nhưngvẫnsợ,líucảlưỡilại.Cụngồiimlặngmộthồi,runnhưcầysấy.Rồimớinóilênđược:“Chúng

nóđihếtrồià?”-Hếtrồi.-Chúngnókhônggiếtbà…-bàcụlẩmbẩmnhưnghẹnlời.-Khôngạ…bàkhôngviệcgì,nonnathânyêuạ,-Ferruccionóigiọng

yếuớt.-chúngnólấytiền.Nhưngbố…đãđemđigầnhết.Bàcụthởra.Ferrucciovẫnquỳvàômlấybà,cậunói:“Bàạ,bàthânyêuạ,bàthương

cháuchứ,phảikhôngbà?”-Ferruccio!Cháutộinghiệpcủabà!-Bàcụtrảlời,taysờđầucháu,-sợ

lắmphảikhôngcháu?Thắpđènlên…Thôicứđểvậy,bàcònsợlắm…-Thưabà,-cậubélạinói,-cháulúcnàocũnglàmbàphiềnlòng…-Không,Ferruccioà,không,đừngnóithế,đừngnghĩđếnviệcấynữa,bà

đãquênhếtrồi,bàthươngcháulắm.-Cháuluônluônlàmbàlophiền,-cậubénóitiếp,giọngrunrunvàphải

cốgắnglắm,-nhưng…cháubaogiờcũngthươngbà,bàcóthalỗichocháukhông…?Bàthalỗichocháu,nonnaạ.

-Ừbàthalỗichocháu,cháuạ,bàhếtlòngthalỗichocháu.Cháucóthểkhôngtinhaysao!Đứnglêncháuyêudấucủabà.Bàkhôngmắngcháunữađâu,cháungoan,cháutốtbụnglắm!Thấpđènlên.Canđảmlên,đứngdậy,Ferruccio…

-Cámơnbà,-cậubénóigiọngcàngyếu…-giờthìcháuyêntâmlắm.Nonna sẽ nhớ cháu mãi, phải không ạ? Bà sẽ nhớ cháu mãi mãi… nhớFerrucciocủabàmãi…

-Ferrucciocủabà!-Bàcụkêulên,ngạcnhiênvàkinhhãi,đểtaylênvaicậuvàcúiđầunhưđểnhìnrõvàomặtcậu.

-Bànhớđếncháu,-cậubécònlẩmbẩmnóithêm,giọngnóitựahồmộthơithởnhẹ.-Bàhônmẹcháu…bốcháu…emLuigina…hộcháu…Vĩnhbiệt…nonna…

-Ferruccio!Ferruccio thânyêucủabà!Cháu làmsao thế?-Bàcụkêulên, longạixoađầucháuđãnặng trĩu trênhaiđầugốimình.Rồibỗngbàđemhết sức tàn thét lên, tuyệt vọng: “Ferruccio!Ferruccio!Cháuôi!Cụccưngcủabàơi!Ôicứuvới!Cứuvới!”

NhưngFerrucciokhôngtrảlời.Cậubéanhhùngđãcứumẹcủamẹmìnhthoátchết,bịmộtnhátdaođâmvàolưng,vừatrúthơithởcuốicùng,sungsướngvìđãcứusốngnonnacủamình.

CậubéthợnềốmnặngThứba28

Cậu bé thợ nề tội nghiệp đang ốm nặng; thầy giáo bảo chúng tôi đến

thămvàbađứachúngtôi:Garrone,Derossivàtôihẹnnhaucùngđến.ChúngtôicómờicậuNobiskiêungạođểxemcậutatrảlờithếnào.Cậuấychỉtrảlờicộclốc:“Không”.Votinicũngxinvắngmặt,cólẽsợđếnđấydâyphảivôibẩnmấtáođẹp.

Tanhọc,khoảngbốngiờchiều,chúng tôiđếnnhàbác thợnề.Trờiđổmưarào.Garroneđứnglạingoàiphố,mồmđầybánhmìbảochúngtôi:“Tasẽmuaquàgìchocậuấybâygiờ?”mồmnói,taychovàotúilắchaiđồngxukêulengkeng.

Chúngtôigópnhaumỗingườihaixuvàmuabaquảcamto.Vàonhà,chúngtôitrèolêngácxép.Đếntrướccửaphòng,Derossibỏhuychươngrađútvàotúi.Tôihỏitạisaomàlàmnhưvậy.Cậuđáp:“Chẳngbiếtnữa,đểkhỏicóvẻ…cóvẻkhôngđeothìphảihơn”.

Chúngtôigõcửa,bốcậuramở,ngườicaolớnnhưôngkhổnglồ,vẻmặtđầyloâu.

“Cáccậulàai?”bácấyhỏi.Garroneđáp:“ChúngcháuhọccùnglớpvớiAntonio,chúngcháumangcamlạichobạnấy”.

-Ôi,thằngToninotộinghiệpcủatôi,-bácvừakêulênvừalắcđầu.-Tôienókhôngcòncóthểănđượccamcủacáccậunữa.

Vàbácđưatayáolênlaunướcmắt.Bácđểchúngtôiđitrước,bướcvàomột cái phòng trần rất thấp, ở đấy cậu bé thợ nềđang ngủ trên một cáigiườngsắt.Mẹcậuấyquỳbêngiường,trángụcvàohaibàntay;nghechúngtôivào,cũngchỉkhẽngoảnhlại,nhìnchúngtôimộttíthôi.

Trêntườngtreomấycáibànchảito,mộtcáicuốcchimvàmộtcáirâyđểrâyvôi.Cáiáodàicủabácthợnề,trắngnhữngvôi,đắplênhaichânngườiốm.

Cậubétộinghiệp,gầygò,xanhxao,mũidàira,thởmộtcáchkhónhọc.CậuToninothânmếnấy,cậubạnnhỏcủatôi,đángyêunhưthế,vuitínhnhưthế,dùcóphảihysinhcáigìđểlạiđượctrôngthấycậulàmcáitròsứtmôitôicũngkhôngtừ,tộinghiệp,cậubéthợnề!

Garroneđểmộtquảcamlêngối,cạnhmácậu.Mùithơmlàmcậuthứcgiấc.Cậu cầm lấy quả cam, nhưng lại để nó rơi xuống, và nhìn Garrone

khôngchớp.“Mìnhđây,Garroneđây,cónhậnramìnhkhông?”Garronenói.Mộtnụcườithoángquađôimôingườiốm,cậucốlấysứcchìamộtbàn

tayra,Garronenắmlấygiữahaibàntaymình,cúixuốnghônvànói:“Antonionày,canđảmlên,canđảmlên!Cậusẽkhỏingaythôimà;cậu

sẽ lại đi học và thầy Perboni sẽ xếp cậu ngồi cạnhmình. Cậu bằng lòngchứ?”

Cậubéthợnềkhôngtrảlời.Mẹcậukhócnứcnở:“Ôi!Tonino tội nghiệp củamẹ, con tốt thế, conngoan thế, conkhông

sốngđượcnữahaysao?”-Thôithôi,-bácthợnềkêulên,tuyệtvọng,-thôithôi,bàlàmtôiđiên

đầulênmất.Rồibácnóivớichúngtôi:“Cámơn,cámơncáccháu.Thôicáccháuvề

đinhé,ởđâybuồnlắm”.Cậubélạinhắmmắtlại,trôngnhưchết.-Cháucóthểgiúpbácđượcviệcgìkhôngạ?-Garronehỏi.-Không,.cámơn,cháuthânmếnạ!-Bácthợnềtrảlời.Nóixong,báctiễnchúngtôiravàđóngcửalại.Nhưngxuốngchưađược

mộtnửacầuthang,chúngtôiđãnghetiếnggọi:“Garrone,cháuGarrone”.Cảbachúngtôivộivàngchạylên.-Garrone!-Bácthợnềkêulên,mặtmàyrạngrỡ,-Toninovừagọicháu

đấy!Đãbahômliền,nókhôngnóigìcả,thếmànóvừagọicháuhailần.Ôi!Mongsaođólàmộtdấuhiệutốtlành!

-Cáccậuvềnhé,-Garronenóivớichúngtôi,-mìnhởlạiđây.Rồicậuấytheobácthợnềvàonhà.Derossikhôngcầmđượcnướcmắt.Tôihỏi:“CậuthươngTonino à?…

Đãnóiđượcrồi,thếlàcậuấysẽkhỏi!”-Mìnhcũngtinnhưvậy,-Derossitrảlời,nhưngmìnhkhôngnghĩđến

cậuấy…mìnhnghĩđếnGarronekia.ThậtGarronetốtquá,cómộttâmhồntốtđẹpquá.

THÁNGTƯ

MùaxuânThứbảy1

Mồngmột tháng tư!Thế làchúng tôi chỉ cònhọccóba thángnữamà

thôi! Sáng hôm nay làmột trong những buổi sáng đẹp trời nhất trong cảnăm.TôirấtvuivìCorettiđãrủtôingàykiacùngđidạochơi;rồimẹlạihứasẽdẫnđithămmộtnhàtrẻcủatrườngValdocco…Vàđiềulàmtôivuinhấttất cả lại được biết tin cậu bé thợ nề đã đỡ nhiều. Chiều hôm qua, thầyPerboninóivớibốkhiđiquanhà:“Cậuấyđãkhá,khánhiềurồi”.

Buổisángmùaxuânđẹpthật!Qua các cửakính của lớphọc, thấybầu trời xanh, cây cối trongvườn

chồinonmơnmởn;vàcửasổcácnhàđềumởrộng,xếpnhữngchậuhoa,láđãxanhrờn.

Thầygiáokhôngcười,vìthầykhôngcườibaogiờ;nhưngtrôngthầycóvẻvuiđếnnỗigầnnhưkhôngcònthấycáivếtnhănsâutrũngchạydàiquatránthầynữa.Thầydạycáchgiảimộtbàitoántrênbảngđá,vàngườitathấythầyhítmộtcáchkhoankhoáicáikhôngkhíthơmmùiđấtẩmvàmùilánonđangtrànquacáccửasổvàolớptừngđợt.Tiếttrờiđẹpnhưthếnàylàmchongườitađãnghĩđếnnhữngcuộcdạochơiởđồngquê.

Trongkhi thầygiảng,người tanghe tiếngmộtngười thợ rènđậpđeởmộtphốlâncận,vàtừcănnhàtrướcmặtvọngquatiếnghátcủamộtbàmẹrucon.Xaxa,ởtrạiCernaiavanglêntiếngkèn.Mọingườiđềunhưvuivẻvàhàilòng,kểcảStardi,cáicậuStardithôlậunhưconthúchưathuầnấy.Cómộtlúcbácthợrènđậpmạnhhơn,vàbàmẹháttohơn.Thầygiáobỗngngừnggiảngvàlắngtainghe.Rồiđưamắtnhìnracửasổ,thầynóichậmrãi:

“Bầu trời tươimát,mộtbàmẹđanghát,mộtngười thợđang làmviệc,họctròđanghọcbài…thậtlànhữngsựtốtđẹpđanghàihòavớinhau…”

Tanhọcra,chúngtôinhậnthấycáchọctròkháccũngđềuvuinhưchúngtôi.Tấtcảhọđithànhhàng,chânđánhnhịpvàhátnhưlàngàymaiđãđượcnghỉhèrồi.Cáccôgiáomomcườivuivẻ.BốmẹhọcsinhchuyệntròvớinhaucùngtươicườivàbàmẹCrossi,bácbánhàngrauquả,mangtheocái

thúngđầyhoađồngthảo[47]

làmthơmnứccảphòngchờ.Tôichưabaogiờthấycónhiềunụcườivuivẻnhưbuổisángmainày,bà

mẹhiềntừcủatôicũngđếnđónconvề.Tôibướcđếnvớimẹvànói:“Mẹà,conthấyrấtvui.Khôngbiết tại saosángnaycon lại thấyvui lòng thế,hở

mẹ?”Mẹmỉmcười,trảlờitôirằngbởivìhômnaytrờiđẹpvàlươngtâmcủatôikhôngcógìphảitựtrách.

VườntrẻThứba4

Nhưđãhứa,hômqua,saubữaănsáng,mẹdẫntôiđếnvườntrẻđểgửi

đứaemgáicủaPrecossichobàhiệutrưởng.Tôichưahềthấyvườntrẻbaogiờ,vàvườntrẻnàylàmchotôithíchvôcùng.

Ởđấycóhaitrămembégáivàtrai,cạnhchúngthìnhữngchúnhóclớpmộtcủachúngtôiđãlànhữngngườilớnrồi.

Chúngtôiđếnvừalúccácemkéovàonhàăn.Ngườitathấyhaicáibànrấtdài,mặtbàncókhoétnhững lỗ tròn, trongmỗi lỗđặtmột cái bátmàunâu,đầycháovàđậu,bêncạnhđểmộtcáicùidìabằngthiếc.

Đivào,mộtvàiemvấpngãvàcứnằmsóngxoàirađấychođếnkhicómộtcôgiáođếnđỡdậy.

Tuyvậy,nhờđẩyvàhòhét:“Tiếnlên,tiếnlênđi!”rồicũngxếpđượctấtcảcácemvàochỗcủachúng.Thếlàcácembắtđầuăn.Cảnhtượngthậtlàbuồn cười!Một emănvới hai cái thìa,một em lại ănbốc; nhiều emcầmtừngquảđậunhétvàotúi,tráilạinhữngemkhácthìbọcchặtvàochéoáotạpđề,rồiđểtaylênnghiềnchonátra.Cónhữngemmảinhìnruồibayquêncảăn;nhiềuemkháchosặccháoratungtóechungquanhnhưmộtcơnmưahạtgạo;ngườitangỡđâylàmộtcáichuồnggà, thếnhưngtrôngthậtđángyêu,haidãykhuônmặthồnghào,nhất làcácembégái tócbuộctúmtrênđỉnhđầubằngnhữngnơmàuxanh,đỏ,lục.

Một cô giáo hỏi một tốp em bé gái: “Các em có biết lúa mọc ở đâukhông?”

Thế làcả tốphánhữngcáimồmđầycảcháovà trả lờinhưhát:“Lúa-mọc-trong-nước”.Tôi nhớ lại thì hình nhưđó là một câu trong cuốn dạyđánhvầnmàngườitađãtậpchocácem.

Côgiáoralệnh:“Giơtaylên”.Thếlàtấtcảnhữngcánhtaybénhỏxinhxắnấygiơlên,nhữngcánhtay

màmấythángtrướcđâycònbọctrongtấmvảilót,vớinhữngbàntaytíxíutrôngnhưnhữngconbướmtrắngvàhồng.

Sauđó,cácemrachơi;trướckhira,mỗiemcầmlấymộtchiếclànnhỏcủamìnhtreoở tường, trongđựngsẵnbữa trưa.Chúng ra vườnvà tản rakhắpnơi,đoạnlấythứcănra:bánhmì,nhữngquảmận,mộtmiếngphô-manhỏ,mộtquảtrứngluộc,mộtnắmđỗluộc,mộtcánhgàgiò.

Mẹvào trongvườnđểvuốtveemnàyemkhác.Nhiềuemxúmquanhmẹ,vâylấymẹ,ngẩngmặtlênđểđượchôn.Mộtemđưabiếumẹmộtphầntưquảcamđãcắndở,emkhácmộtmiếngvỏbánhmì,mộtembégáichomẹmộtngọnlá.

Tronglúcđóthìnơinày,nơikhácxảyrakhánhiềutainạnlàmchocáccôgiáophảichạyvộiđến.Cónhữngbégáikhócvàkhôngtháođượccáinútởchiếckhăntayra,cónhữngemtranhnhaumấyhạttáo,cấunhauvàhétầmlên.Mộtembé trai,vấpmộtchiếcghếdài lậtngửa rồingã,cứkhóc thổnthứcchứkhônglàmsaođứnglênđược.

Trướckhiravềmẹômbabốnemvàohaicánhtay,thếlàtừtứphíacácemkéonhauđếnđểđượcbế,dùmặtmũibêbếtnhữnglòngđỏtrứnghoặcnhoenhoétnướccam;cácemtranhnhau,emthìnắmlấycácngóntaymẹđểxemnhữngchiếcnhẫn,em thìkéo sợidâychuyềnđểxemchiếcđồnghồ,nhữngemkhácthìmuốntómlấycáibímtóccủamẹ.

“Bàcẩnthận!Chúnglàmbẩnhếtáo”,mấycôgiáobảomẹnhưvậy.Nhưngmẹchẳngđểýgìđếnđiềuấy,cứtiếptụcvuốtvecácem,vàtất

cảđềumuốnđếnvớimẹ,dangtayvềphíamẹ,tranhnhauđểchạyđếntrước,vàđềuhétlên“Chàobà,chàobà!”.Nhưngrồichúngtôicũngthoátrađượckhỏikhuvườn,vàcácemđứngbêntrongdánmũivàolướihàngràođểnhìnchúngtôiđiqua.Cácemthònhữngcánhtaybéxíurangoàivẫymẹ,lạibiếumẹnhữngvỏbánhmì,nhữngmiếngphô-ma,nhữngmẩutáo,tấtcảcùngkêuto:“Chàobác!Chàobác!Maibácđếnnhá!”

Cònmẹthìđi,nhưngvẫnđưatayravuốtnhữngbàntay,hàngtrămbàntay bé nhỏ đang về phíamẹ nhưmột hàng rào hoa hồng tươi thắm, sinhđộng;rồibướcraphố,áođầynhữngmẩuthứcăn,nhữngvếtbẩn,đôimắtnhòalệsungsướngnhưđidựmộtngàyhộivề,vàngườitacònnghetừtrongvườntrẻvọngranhưtiếngchimríurít:“Chàobác!Chàobác!Lầnsaubáclạiđến,bácạ!”

BuổithểdụcThứtư5

Tiếttrờivẫnđẹp.Buổihọcthểdụccủachúngtôiđượcchuyểntừtrong

nhàrangoàivườnđểtậpvớidụngcụ.HômquaGarroneởtrongvănphòngthầyhiệutrưởng,lúcmẹcậuNelli

đếnxinchoconđượcmiễnnhữngbàitậpthểdụcmới.Bàấyđểtaylênđầucon, nói một cách khó nhọc với thầy hiệu trưởng: “Cháu không thể tậpđược…”

Nellirấtbuồntủivìbịgạtra,khôngđượctậpđudây,tựthấytủinhục.“Rồimẹsẽthấy,cậutanói,-consẽtậpđượcnhưcácbạn”.Bàmẹlặnglẽnhìncon,thươngyêuvàdịudàng,rồingậpngừngbànói:

“Tôichỉsợcácbạn…”.Bàmuốnnói:“chếnó”..Nellitrảlời:“Việcđókhôngsợ,đãcóGarrone.ChỉcầnGarronekhông

cườiconlàđượcrồi…”Thế làngười tađểchocậuđược tập thểdục.Trước tiên thầygiáodẫn

chúngtôiđếnleocột-cáicộtthẳngđứng,rấtcao;phảileotítlênđếntrêncùng,rồiđứngthẳngngườitrênchiếcxàngang.

DerossivàCorettileonhưhaiconkhỉ.CậubéPrecossicũngleorấtgiỏi,dùvướngcáiáodàiđếnđầugối.Khi

cậutaleo,anhemtrêuchocậutacườibằngcáchnhạilạicâunóiđầulưỡicủacậu:“Xinlỗi,xinlỗi…”

Stardithìthởhồnghộc,mặtđỏnhưcongàtây,nghiếnrăngnhưmộtconchóđanggầmgừ,quyếtleolênđếnđíchdùsaucóphảiởluônlạiđócũngđành.Và cậu ta đến đích thật. CònNobis khi đến lượt cậu leo lên tới xàngang,thìlấydángđứngởđấytrôngrấtoaivệ.Votinibịtụthailần,dùđãthắngmộtbộquầnáomới,cósọcxanhrấtđẹp,vừasắmcốtđểdùngtậpthểdục.Muốn leo cho dễ, tất cả chúng tôi đều xoa tay bằng bột nhựa thông.NgườitabiếtrằngGaroffi,nhàkinhdoanhấy,cungcấpchotấtcảmọingườivớigiámỗigóimộtxu,vàchắclàthếnàocũngănlãimỗigóimộtít.

ĐếnlượtGarrone.Cậutavừaleo,vừanhábánhmì,xemdễnhưkhông;vàtôitinrằngcậutacòncóthểvácthêmmộtngườinữatrênvailàkhác,vìcậutakhỏethếcơmà,khácgìmộtconbòmộngnon.

SauGarroneđếnlượtNelli.Vừathấycậuômcáicộtvớihaicánhtaydài

vàgầy,làmọingườiđãcườivàthìthầm.NhưngGarrone,haitaykhoanhlạitrướcngực,đảomắtnhìnquanh,cái

nhìnhứahẹnrõràngnhữngquảđấmvàođầu;vàthếlàmọingườibỗngimbặtnhưcóphépthầnthông.Nellibắtđầuleomộtcáchrấtchậtvật.Cậubéđángthươngmặtđỏnhưlửa,mồhôiđẫmcảtrán.

Thầygiáobảocậu:“Thôixuốngđi”.Nhưngcậucứcố,cốsứcleo…Tôicứthấpthỏmlosợcậutuộttayrơi

huỵchxuốngđấtbấttỉnhnhânsự.Tôinghĩrằng,giátôiđangởvàochỗcậutamàmẹtôitrôngthấythìmẹsẽđauđớnnhưthếnào!Vànghĩnhưvậytôilạicàngthêmthươngngườibạntộinghiệpcủatôi.Tôicóthểhysinhkhôngbiếtcáigìđâyđểchocậucóthểleolênđếntậntrêncaođược;giátôicóthểlấytayđẩycậutalên,màkhôngaitrôngthấy!…TronglúcđóthìDerossi,CorettivàGarroneluônmồmkhuyếnkhích:“Lênđi!Lênnữađi!Nelli!Canđảmlênchútnữathôi…”

Nellicốhếtsứcbìnhsinhrướnngườilênmộtlầnnữa,khẽrênmộttiếng,vàchỉcòncáchcáixàngangcóhaingóntaynữamàthôi.

“Hoanhô!-Mọingườiđứngdướithétlên,cốlên,tínữathôi…”VàthếlàNelliđãnắmchặtđượccáixà.Mọingườivỗtay.“Hoanhôthầygiáonói,-thếlàđủrồi,conxuốngđi!”Nellikhôngnghe,cậumuốnđứnglêncáixànhưnhữngngườikhác.Sau

vài cốgắngnữa, cậuđặt đượchai khuỷu tay lênđấy, rồi hai đầugối, saucùnglàhaibànchân;thếlàcậuđứngthẳngngườilênđấy,thởdốc,nhưngrạngrỡvẻchiếnthắng,nhìnxuốngchúngtôi.

Chúngtôilạivỗtayhoanhôcậulầnnữa.Bấygiờcậuđưamắtnhìnrađường.Tôingoảnhvềphíaấyvà,quahàngcâytrồngđểchehàngràosắtcủakhuvườn, tôi thấymẹcậuđangđiđi lại lại trênvỉahè,nhưngkhôngdámnhìncậu.

Nellitụtxuốngvàmọingườiđóncậu,vuinhưTết.Cậuvuihẳnlên,linhhoạtlên,đôimắtlonglanh,tưởngđãthànhmộtngườikhác.

Saubuổihọc,mẹcậuđếnđón,ômhôncậuvàhỏivẻhơilongại:“Thếnào,cậubétộinghiệpcủamẹ,contậpthếnào?”

Các bạn liền trả lời thay cậu: “Tốt lắm, bác ạ!Bạn leo giỏi lắm, giỏichẳngkhácgìchúngcháucả;bạnấykhỏe,bácạ!Bạnấynhanhlắm,bạnấycũngnhưmọingười…”

Tộinghiệp,bàmẹvuisướngbiếtngầnnào.Bàmuốncảmơnchúngtôi,lắpbắpmấylời,bắttaybabốnđứachúngtôi,vuốtveGarrone,rồidẫnconvề.Vàchúngtôithấyhaimẹconbướcnhanh,vừanóichuyệnvừalàmdángđiệu,vẻhàilòngnhưchúngtôichưabaogiờđượctrôngthấycả.

ThầygiáocủabốThứba11

Ngàyhômkia lúcsắpănchiều,đọc tờbáo,bốbỗngkêu lênmột tiếng

ngạcnhiênvànóivớichúngtôi:“Thếmàbốcứtưởngthầyấyđãmấttừhaimươinămnay,thầygiáosơ

đẳng[48]

đầutiêncủabốấymà.ThìrathầyVincenzoCrosettiđángthươngvẫncònsống!Nămnaythầyđãtámmươibốntuổirồi!Bốvừađọcthấytinbộ tặng thầyhuânchươngBiểudươngCông trạngvì sáumươinăm trongngànhgiáodụccủathầy.Sáumươinăm!Conngherõchứ?Thầychỉmớivềhưucáchđâycóhainămthôi.NhàthầyởcáchTorinomộtgiờđibằngxelửa,tạiCondove,quêcủabàlàmvườncũcủataởChieriấy.

Bốnóithêm:“Enricoà,tasẽđithămthầy”.Vàsuốtcảbuổitối,bốchỉnóitoànchuyệnngườithầygiáocủamình.Cáitêncủangườithầygiáođầutiênđãgợichobốnhớ lạihàngnghìnkỷniệmcủa thời thơấu,củanhữngbạnbanđầu,củabàmẹđãmất.

“ThầyCrosettithânyêuấy,-bốnói,-giờđâybốnhưđangthấythầyởtrướcmắt.Đãbốnmươinămrồi từngàybốhọcvớithầy.Thầyvócngườinhỏnhắn,bấygiờlưngcũngđãhơicòng,đôimắtnhỏnhắn,khôngcórâu,mặtnghiêmnghị,nhưngtácphongthầyrất lễđộ; thầythươnghọctrònhưchathươngconvàkhôngbỏquamộtlỗilầmnàocủahọctròmàkhônguốnnắn.Từmộtngườinôngdânthầyđãthànhônggiáo,nhờcốgắnghọctậpvàchịuđựngmọỉsựthiếuthốn.Bànộiconrấtmếnthầy,ôngnộixemthầynhưbạnthân.KhôngrõtừTorinonàythầychuyểnvềCondove,rồiở luônđấyhaynhưthếnào?…Thầysẽkhôngnhậnrabố,chắcthế,nhưngcóhềgì,bốthìsẽnhậnra thầyngay!…Bốnmươibốnnămrồi…Bốnmươibốnnăm,Enricoà!Maitađithămthầy”.

Thế làhômqua, lúcchíngiờsáng,chúng tôi ragaSusa.Tôi rấtmuốnđượcGarronecùngđi,nhưngkhôngthểđược,vìmẹcậuđangốm.

Thậtlàmộtngàyxuânđẹp.Tàuchạyquanhữngcánhđồngxanhumvànhữnghànggiậu trồnghoa, tỏahương thơmngát.Bốcóvẻvui lòng lắm:chốcchốclạiquàngtayquacổtôi,vàvừangắmcảnhthônquêvừachuyệntròvớitôi,thânmậtnhưvớimộtngườibạn:

“Tộinghiệpthầygiáo,-bốnói,-sauôngnội,thầylàngườithươngyêubốnhất,vàđãđemchobốnhiềuđiềutốtđẹpnhất.Bốkhôngbaogiờquên

đượcnhữnglờikhuyênbảobổíchcủathầy,vàcảnhữnglờitráchmắngrấtnghiêmkhắc của thầy làm cho bố khi vềđếnnhà rồimà cổ vẫn như cònnghẹn.

Bốvẫnnhưthấythầyđangbướcvàolớphọc,dựngcáigậyvàomộtgóctường,treocáiáorétlênmắcáo,lúcnàocũngvẫnmộtdángđiệuấy.Thầybaogiờcũngbìnhtĩnh,rấtcólươngtâm,đầythiệnchívàrấtchămchỉ,nhưngàynàothầycũngmớilênlớplầnđầutiêncả.Bốvẫnnhớnhữnglúcthầygọibố:“Bottininày,Bottini”.Haingóntaythầycầmquảnbút…”

XuốngxeởCondovelàchúngtôitìmngayđếnnhàbàlàmvườncũ,bàtacómộtcửahiệunhỏtrongmộtngõcụt.

Chúngtôithấybàgiữađámconcái,bàtiếpchúngtôirấtniềmnở,chochúngtôibiếttinchồngđilàmởHyLạptừbanămnayvàcũngsắpvề,tinđứacongáivừađiếcvừacâm,đanghọctrườngdạynhữngngườicâmđiếcởTorino.RồibàbảochochúngtôiđịachỉcủathầyCrosettimàcảlàngđâyaicũngbiết.

Chúng tôi rakhỏivùngnày,và theomột conđườngvắt qua cácngọnđồi,haibêntoànnhữnghànggiậunởhoa.

Bốkhôngnóigìnữa,bị thuhútvàonhữngkỷniệmxưa; thỉnh thoảngmỉmcười,hoặclắcđầubuồnbã.

Bỗngbốđứnglại,nói:“Kìa,thầykiarồi;camđoanlàđúngnhưthế”.Một cụ già, vóc người nhỏ nhắn, râu bạc, đội cái mũ rộng vành, tay

chốnggậy, đang đi xuống ngọn đồi trướcmặt chúng tôi. Dáng đi của cụngậpngừng,haitayrunrun.

“Đúnglàthầy!”bốnhắclạivàrảobước.Đếngầncụgiàchúngtôidừnglại;cụcũngđứnglạivànhìnbố.

Nétmặtcụvẫntươivàđôimắtvẫnsáng.“Thưa cụ, có phải là con đang được hân hạnh hầu chuyện cụ giáo

VincenzoCrosettiđâykhôngạ?”bốvừanóivừabỏmũra.Cụgiàchàolại.“Chínhtôiđâyạ”-cụtrảlời,giọnghơirun,nhưngnghesangsảng.-Thế thì, - bốnói tiếpvànắm lấymộtbàn tay của cụ,- xin thầy cho

phépmộthọctròcũcủathầyđượcbắttaythầy.ContừTorinođếnđâyhầuthămthầy.

-Thậthânhạnhchotôiquá…Tôikhôngbiết…Ônghọcvớitôihồinào

nhỉ?Xinlỗi,ôngvuilòngchobiếttên.Bốxưngtênvànóirànhmạchngàybốvàotrường,lạinóithêm:“Cóthể

thầykhôngnhớcon,đólàđươngnhiên;nhưngconthìnhậnrathầyngay!”Cụgiáocúiđầusuynghĩ,mồmlẩmbẩmtênbốhai,ba lần;cònbố thì

mỉmcườinhìnthầy,đôimắtxúcđộng.Bỗngcụgiáonhớra,ngửngđầulên,rồinóichậmrãi:“AlbertoBottini,

conkỹsưBottini,ởquảngtrườngConsolata?”-Đúngthếạ!-Bốnóivàđưacảhaitayvềphíacụ.-Thếthì,chophéptôi,thưaông…-vàbướctớicụômhônbố,cáiđầu

bạccủacụCrosettichỉmớingangvaingườihọctròthôi,vàbốđưamôihônvàovầngtrántônkínhcủacụ“Giờ,xinmờiquábướclạinhà”,cụgiáonói.

Vàkhôngnóigìthêm,cụquaytrởvềbằngconđườngcũ.Mấyphútsau,chúngtôiđếnmộtmảnhvườncon,cuốivườnlàmộtngôinhànhỏcóhaicửaravào,mộtcáiquétvôitrắngchungquanh.Cụgiáomởcửaấy,đưachúngtôivàomộtcănphòng,bốnbứctườngquétvôitrắng.Ởmộtgóckêmộttấmphản,cómộtcáichănđắpchânkẻôxanhtrắng;xamộtchútlàcáibàngiấy,trênmặtcócáigiásáchnhỏ,chungquanhlàbốnchiếcghếtựa.Vàmộtbảnđồđãcũđóngđinhvàotường:tấtcảđồđạctrongphòngchỉcóthế…

Chúngtôingồixuống.Bốvàcụgiáonhìnnhaumộtlúcyênlặng.Rồicụgiáonóito,mắtnhìnnềnnhàlátgạchmàánhmặttrờichiếusáng

nomnhưmộtbàncờ:“AnhBottini!Ồ,tôinhớrõlắm,bàthânsinhraanhlàmộtphụnữrấttốt!Nămthứnhấtanhngồiởchiếcbăngtrêncùng,phíabêntráicạnhcửasổ.Nàoanhxem,tôivẫncònnhớđấychứ!Giờđâytôivẫnnhưcònnhìnthấycáiđầutócxoănxoăncủaanh…”

Cụngừnglại,suynghĩ,rồinóitiếp:“Hồiđó,anhlàmộtcậucontrairấtlinhhoạt,phảikhôngnào?Đếnnăm

thứhai, anhbịbệnhbạchhầu,vàbàmẹđaukhổcủaanhđemanh trở lạitrườngsaukhikhỏibệnh,gầy, trùmkhănkínmít.Từbấyđếnnayđãbốnmươinămrồi,phảikhôngnào?Anhcònnhớđếnngười thầygiáogiàcủamình,thếlàrấtquý…Cónhữnghọctròcũnhưanhđãđếnthămtôinhữngnămtrướcđây,cóngườiđã làgiáosĩ,đại tá, tómlại làởnhữngđịavị vànghềnghiệprấtkhácnhau”.

CụCrosetti hỏi xem bố làm nghề gì; biết rõ, cụ kêu lên: “Tôi rất vuilòng,rấtvuilòng!”…Rồicụnóitiếp:“Ítlâunaytôikhôngđượcgặpainữa,vàtôierằngcóthểanhlàngườiđếnthămtôicuốicùngđấyanhạ!”

-Thầynóigìvậy?Trông thầyvẫncònmạnhvàkhỏenữa, thầykhôngnênnóinhưvậy!

-Anhtưởngthếđấythôi.Nàyanhxem,taytôirunđâynày,-vừanóicụgiáovừachìahaitayra,-đólàmộttriệuchứngxấu…tôibịchứngnàyđãbanămnay,hồiđótôicònđangdạy.Lúcđầutôikhôngđểýđến,chorằngsẽkhỏithôi.Nhưngtráilạimỗingàycàngrunthêm,vàcứthếđếnmộtngàynọtôikhôngthểviếtđượcnữa.Ôi,thậtlàmộtvốđánhvàotimtôi,anhạ,cáihômmàtaytôiđánhrơimộtgiọtmựclêntrangvởmộthọcsinhcủatôi!Tôicòncốkéodàiítlâunữa,thếrồi,sausáumươinămdạyhọc,tôiđànhphải

bỏnhà trường, bỏhọc trò của tôi, bỏ công tác[49]

. Thật là cay đắng, anhthấykhông,cayđắnghếtsức.Saubuổilênlớpcuốicùng,toànthểhọcsinhđãkéotheotôivềnhà, làmchotôivui;dùsựbàytỏcảmtìnhnhưvậytôivẫnbuồn,tôihiểurằngcuộcđờiđốivớitôinhưvậylàhếtrồi…

Nămtrướcđâynhàtôimất,vàcảđứacontraiđộcnhấtcủatôicũngchết;tôichỉcòncóhaiđứacháugọibằngbácmàthôi.Giờ tôisốngvớisố tiềnhưutrímấytrămlira, tôichẳngcònlàmgìnữacả,đốivớitôingàycứdàinhưvôtận;thúvuiduynhấtcủatôilàgiởlạinhữngquyểnsổcáclớpcũcủatôi,nhữngbộsưutậpcáchọabáo,mấyquyểnsáchmàngườitabiếu.Đấy,-cụgiáovừanóivừachỉ cáigiá sách, - trong ấyđựng tất cả nhữngvật kỷniệmcủatôi,tấtcảquákhứcủatôi!Ngoàiratôichẳngcòngìkhácnữatrênđờinày.

Rồibỗngnhiêngiọngvuivẻ,cụnóitiếp:“Tôisẽdànhchoanhmộtviệcbấtngờ,anhBottinithânyêuạ”

Cụgiáođứngdậy,lạigầnbànlàmviệc,mởmộtngănkéo.Trongngănkéocórấtnhiềutậpgiấynhỏbuộcdâylụa,trênmỗitậpcóghimộtcáitênvàngày tháng.Cụ tìmmột tí,mởramột tập, lật lậtmấy tờ, rồi rút ramột tờgiấyđãngảmàuvàng,đưachobố.Đólàmộtbàitậpcủabố,ngàythángđềcáchđâyđãbốnmươinăm.Trênđầutranggiấy,thấyghi:

AlbertoBottini-Chínhtả,ngàymồng3thángtưnăm1838.Bốnhậnrangaynétchữtrẻconthô,tocủamình,vàvừamỉmcườivừa

đọc,nhưngbỗngmắtbốrưngrưnglệ;tôiliềnđứngdậyvàhỏibốlàmsaovậy.

Bốđưatayquànglấyngườitôi,ômchặttôivàomộtbênmìnhvànói:“Conhãynhìntranggiấynày.Concóthấykhông,đâylànhữngchữsửa

lại,dotaybànộisửachobốđấy.Baogiờbàcũngtôlạinhữngchữlvàtchobố,cònnhữngdòngcuốibài thì làdo taybàhoàntoànviết lấy.Bàcố tập

viếtchogiốngnétchữcủabố,vànhữngkhibốmệthaybuồnngủthìbàlàmnốtbàichobố,mẹcủabốthậtlàmộtbàthánh!”Rồibốcúixuốnghônvàotranggiấy.

“Chínhnhữngvậtnày, - cụgiáovừanóivừachỉvàocác tậpgiấy - lànhữngvậtlưuniệmcủatôi.Cứmỗinămtôiđểlạimộtbàitậpcủamỗihọcsinhcủatôi;cònđấycả,sắpxếpthứtựvàđềuđánhsốrõràng.Thỉnhthoảngtôilạigiởratừngbài,đọcbàinàymộtcâu,bàikiamộtcâu,thếlàtôinhớlạihàngnghìnviệc,vàhìnhnhưtôiđangsốnglạitrongquákhứcủamìnhvậy.Biếtbaonhiêuhọctrò,anhạ:cứnhắmmắtlạilàtôithấynhữngkhuônmặtnọtiếptheonhữngkhuônmặtkia,lớpnàyđếnlớpkhác,hàngtrămvàhàngtrămtrẻem.Aibiếtđược trongsốđóđãcóbaonhiêungườichết rồi?Tôinhớrõhơnhếtlànhữnghọctròtốtnhấtvànhữnghọctròxấunhất,nhữngngườiđãlàmtôivuilòngvànhữngngườiđãlàmtôiđaulòng,vìgiữađámcừunoncũngcónhữngconrắn.Nhưnggiờthì,anhhiểukhông,cũngnhưlàtôiđãởthếgiớibênkiarồi,nêntôiđềuyêumếntấtcảhọnhưnhauhết”.

Cụgiáongồixuống,vàhaitaycụnắmlấymặtbàntaytôi.-Thưathầy,-bốvừahỏivừamỉmcười,-thếvềphầnconthầycócòn

nhớmộtvàivụnghịchngợmnàokhôngạ?-Anhấyà?-cụgiáocũngvừatrảlờivừamỉmcười,-khôngcógì,lúc

nàycólẽtôichưanhớra,nhưthếkhôngcónghĩalàanhkhônglàmviệcgìnghịchngợmcả.Thựcrahồiđótrônganhnghiêmtrangsovớilứatuổicủaanh.Tôicònnhớ tình thươngyêurất lớncủabàcụđối với anh…Anh cóbiếtrằngđếnthămtôithếnàylàanhrấttốtvàrấtđángyêukhông?Làmsaomàanhcóthểgáccôngviệcbậnrộncủamìnhđểđếnthămmộtngườithầygiáotộinghiệpnhưthếnày?

-Thế này đây, thầy ạ, - bố trả lời hoạt bát hẳn lên, - con khôngquênđượccáingàyconbắtđầuđihọc.Bàmẹđángthươngcủacondắtconđến.Đólà lầnđầutiênmàmẹconphảixacontronghai tiếngđồnghồ,màmẹconđưaconrakhỏinhàmìnhvàgiaoconchonhữngngườixalạ.Đốivớimộtbàmẹrấthiềntừấy,ngàyconbướcvàotrườnghọccũngnhưngàyconbướcvàođời,nóbắtđầumộtchuỗidàinhữngphenxacáchcầnthiếtvàđauđớn;từngàyấy,xãhộiđãrútkhỏitaybàđứacontraiđểrồikhôngbaogiờtrảlạinótrọnvẹnchobànữa.Bàgửigắmconchothầy,thầythânmếnạ,màgiọngbàrunrun,vàkhiravềbàcònmỉmcườivớiconquakhecửamàmắtbà đẫm lệ, và thầy đã đưa tay làmmột dấu hiệu để làm yên lòng bà nhưmuốnnóivớibà:“Thưabà,xinbàcứtincậyvàotôi”.Đấy,chínhcáicửchỉấy,cáinhìnấylàmchoconhiểurằngthầychiasẻnỗibồihồicủamẹcon,cái bàn tay ấy của thầy đặt lên trái timmình để làm cho người mẹ đáng

thươngđượcyênlòng;cáicửchỉhiềntừ,nhânhậu,thôngcảmấy,baogiờconcũngnhớđến,nhưđãkhắc sâuvĩnhviễnvào lòngcon.Chínhcái kỷniệmấyđãlàmchocontừTorinođếnđâyđểđượcthưavới thầy, saubốn

mươibốnnăm[50]

xacách:“Thưathầykínhyêu,conxincámơnthầy!”Cụgiáokhôngnóigì,cụxoamãiđầutôivớimộtbàntayrunrun,rồitừ

đầucụxoaxuốngtrán,vàtừtránxuốngvaitôi.Trong lúcđó,bốnhìnnhữngbức tường trống trải,chiếcgiườnggỗ tồi

tàn,mộtmẩubánhmìđặtcạnhmộtchaidầuănởkhungcửasổ,vàbốcóvẻsuynghĩ:

“Tội nghiệp thầy giáo, sau sáumươi năm làm việc, đó là tất cả phầnthưởngcủathầy!”

Cụgiàphúchậu lấy làmbằng lòng,và lại tiếp tụcnóichuyện rấthoạtbát,vềgiađìnhchúngtôi,vềnhữngthầygiáokhácthuởấy,vềnhữngbạnhọccủabố.

Bốngắtcâuchuyện,ngỏýmờicụgiáođixuốngCondoveănbữa trưavớichúngtôi.

“Xincámơnanh,nhưngtiếclàtôikhôngnhậnlờiđược”,cụgiáonói.Vàxemchừngcụlưỡnglự,bốcầmlấyhai taycụ,và lạikhẩnkhoảnmời.Cụgiáonói:

-Làmsaomà tôi ănđượcvớihai bàn taykhổ sở runnhưcầy sấy thếnày?Khácnàolàhìnhphạtđốivớitôivàđốivớinhữngngườikhácnữa.

-Chúngconsẽgiúpthầy,thầyạ-bốtrảlời.Thếlàcụnhậnlời,gậtđầuvớimộtnụcười.“Đốivớitôi,hômnayquảlàmộtngàyrấtđẹp,-cụnóivàđóngcửalại,-mộtngàyrấtđẹp,anhBottinithânmếnạ,mộtngàymàcònsốnglàtôicònnhớ,chắcchắnnhưvậyanhạ”.Bốđưatayđỡcụgiáocùngđi,còntôithìnắmlấybàntaycụ,vàchúngtôitheoconđườngnhỏđixuốngdốc.Chúngtôigặphaicôgáibéđichânđấtđangchănbòvàmộtcậubécontraivácmộtbórơmtrênvai.

Cụgiáochobiếtrằngcáccôcậuấylàhọctròlớphai,buổisánghọrađồngchănbòvàbuổichiềuđigiàyvàođểđếnlớphọc.

Gầnđứngbóngthìchúngtôiđếnquánhàng,chúngtôingồivàomộtcáibànlớn,cụgiáongồigiữahaibốcon,vàchúngtôibắtđầuăntrưa.

Quánhàngvắnglặng.Ôngcụtộinghiệplạirấtvui,vàgầnnhưcụkhôngthểnàoănđược.Bốcắtthịt,cắtbánh,lấymuốivàođĩachocụ.Uốngthìcụphảicầmcốccảhaitay,thếmàchiếccốcvẫnvậpvậpvàorăngcụ.

Cụnóichuyệnnhiềuvàsaysưavềnhữngquyểnsáchtậpđọccủacụhồithơ ấu, đến những lời khen ngợi của các người trên của cụ, cụnói tất cảnhữngđiềuấyvớimộtnụcườigầnnhưtrẻtrung.

Cònbốthìnhìncụvớicáivẻmặtmàthỉnhthoảngởnhàtôivẫnbắtgặp,nhữnglúcbốnhìntôivàmỉmcườivìmộtýkínđáonàođócủamình.

Mảinóichuyện,cụgiáođánhđổrượuvàoáogi-lê,bốvộiđứnglênlấykhăn củamình lau cho cụ, nhưng cụ thì ngăn lại và nói: “Xin đừng, xinđừng, tôi khôngdám…”và cụ lại cười, vừa cười vừa nói những tiếngLatinh.

Saucùng,cụnângcốctrịnhtrọng,nói:“Xinchúcsứckhỏecủaanh!Vàcủacáccháu!Đểtưởngnhớbàmẹhiềncủaanh!”

-Kínhchúcsứckhỏecủathầy!-Bốvừađáplạivừabắttaycụ.Từcuốigianphòng,chủquánvànhữngngườigiúpviệcnhìnchúngtôi

vẻ rấthài lòng,và lấy làmtựhào thấycụgiáovùngmìnhđượckhoảnđãinhưthế.

Haigiờchúngtôiravề,vàcụgiáongỏýmuốntiễnchúngtôiraga.Bốlạiđuataychocụkhoác,còntôilạinắmlấybàntaycụvàcầmgậychocụ.

Nhữngngườiđi đườngđềudừng lại nhìn chúng tôi, vìmọingườiđềubiếtcụCrosettivàchàocụ.

Đếnmột quãngđường, chúng tôi nghe từmột cửa sổmở rộng, nhữngtiếng trẻ emđang cùngđọcbài tậpđọc.Cụgià đứng lại vàmặt cụđượmbuồn,cụnói:

“Đấyviệcnàylàmchotôiđaulòng,anhBottinithânmếnạ;nghetiếngtrẻconhọcởnhàtrườngmàlạikhôngđượcởđấynữa,nghĩrằngchúngđãcómột thầy giáo khác… Sáumươi năm rồi, tai tôi đã nghe bản hòa tấunhữnggiọng trẻ emấyvà trái tim tôi đãquen thuộcquá rồi…Giờ thì tôichẳngcòngiađình,chẳngcònđứatrẻnàonữa!”

-Xinlỗithầy,-bốnói,-thầyvẫncònnhiềuđứaconởkhắpnơitrênthếgiới.Họvẫnnhớthầy,cũngnhưconsuốtđờivẫnnhớthầyvậy.

-Không,không,-cụnóimộtcáchbuồnrầu,-tôikhôngcòncótrườnghọc nữa, tôi không còn có trẻ con nữa, và không có trẻ con thì tôi cũngkhôngsốngđượcbaolâunữa.

-Xinthầyđừngnóivậy,-bốđáplại,-thầyđãlàmđượcbiếtbaonhiêuviệccóích,thầyđãcốnghiếncảđờimìnhmộtcáchcaoquýbiếtbao!

Cụgiáonghiêngcáiđầubạcvàovaibốmộtlúc,rồisiếtchặttaytôi.

Chúngtôivàosânga,tàusắpchạy.“Xin tạm biệt thầy”, bố vừa nói vừa ôm hôn cụ Crosetti vào hai má.

“Tạmbiệtvàxincámơn!”cụgiáotrảlờivànắmbàntaycủabốvớicảhaibàntayrunrẩycủamìnhvàghìlênchỗtráitimcủamình.

Khitôiômhôncụ,tôithấymặtcụđẫmnướcmắt.Bốđẩytôilêntoaxe,vàđếnlượtmìnhbướclênthìbốnhanhtaylấyngaycáigậythôkệchcủacụgiáođang chống, đổi bằng cái gậy rất đẹp củamình tay cầmnạmbạc, cókhắchaichữcáihọtênmình.

“Xinthầygiữcáinàylàmvậtlưuniệmcủacon”,bốnói.Cụgiáocốtìmcáchtrảcáigậychobốvàlấylạigậycủamình,nhưngbố

đãbướcnhanhvàotrongtoavàđóngcửalại.-Xintạmbiệtthầygiáoyêuquýcủacon!-Tạmbiệt,con!-Cụgiáođáplại,tronglúctàuchuyểnbánh,-chúccon

được phước lành, vì niềm vui mà con đã đem đến cho một ông già tộinghiệp.

“Xin sẽ gặp lại”, bố thét to giọng xúc động. Nhưng cụ giáo cúi đầuxuống,dườngnhưmuốnnói:“Chúngtasẽkhôngcònbaogiờgặplạinhaunữa”.

“Cóchứ,cóchứ,-bốnhắclại,chúngtasẽlạigặpnhau!”Thaychocâutrảlời,cụgiơbàntayrunrẩylên.Rồibóngcụkhuấthẳn.

DưỡngbệnhThứnăm20

Aimàcóthểbiếtđượcrằng,saucuộcđivớibốtrởvề,lòngtôicònvui

sướngbiếtngầnnàothìtrongmườingàyliềntôichẳngcònđượcnhìnthấyđồngquê,nhìnthấybầutrờigìnữa!Tôivừabịốm,suýtchết.Tôinghemẹkhóc thổn thức, tôi thấy bố,mặt táimét, nhìn tôi, đôimắt lạc hẳn đi, emSilviavàemtraitôinóivớinhauthìthầm,vàôngbácsĩlúcnàocũngởcạnhtôi,nóivớitôinhữngđiềumàtôikhôngnhớgìhết.

Ôi!Mẹtộinghiệp!Bahaybốnngàyđãqua,tôikhôngnhớrõnữa,tưởngchừngnhưtôiđãtrảiquamộtgiấcmơtốitămvàhỗnđộn.

Hìnhnhưtôithấycạnhgiườngtôicôgiáolớpmộttrênhiềntừcủatôi,lấykhăntayđưalênmồmcốnéncơnho.

Tôinhớmơhồrằngthầygiáocủatôicúixuốnghôntôi,vàrâuthầyhơichíchvàomátôi.Tôithấyđiqua,nhưsaumộtmànsươngmù,cáiđầutócđỏcủa Crossi, những món tóc xoăn bạch kim của Derossi, cậu bé ngườiCalabriamặcquầnáođen,Garronemangchotôiquảquýtcòncảlárồilạichạyvộiđivìmẹcậuđangốmnặng.Rồitôitỉnhdậynhưsaumộtgiấcngủdài,và tôihiểurằng tôiđãđỡ,vì thấybốmẹmỉmcườivàngheSilviahátkhekhẽ!Ôi!Giấcmơảmđạmbiếtbao!…

Tuyvậy,tôiđãthấytrongngườikhálên,mỗingàymộtkháthêm.Cậubéthợnềđãđếnvàlàmchotôicườilạilầnđầutiênvớicáitròsứt

môi;cậutalàmkhéotệ,từcáingàyốmdậymàmặtcậudàingoẵngra,cáicậubétộinghiệp.Coretticũngđến;Garofficũngđến:cậubiếutôihaivécủacuộcxổsốmớimà trúng thìđược“mộtcâybútchìdànhcho tanămđiềungạcnhiên”,cậumuađượccủamộtkẻbánlạiởphốBertola.HômquatrongkhitôiđangngủthìPrecossiđến,cậughémôihônkhẽtaytôiđểđừngđánhthứctôidậy;vàvìcậumớitừxưởngrèncủabốvề,mặtcònđennhữngthan,nênđãđểlạimộtvếtđentrêntayáotôi.Thứcdậytôi trôngthấymàsungsướng.

Chỉmớicómấyngàymàcâycốiđãxanhtươiđếnthế!Vàtôithèmbiếtbaonhiêuđượcnhưcácembémàtôitrôngthấyđangchạyđếntrường,taycắpsáchvởkhibốbếtôirachỗcửasổ.Vàtôi,vàingàynữa,tôicũngtrởlạitrường;tôisốtruộtquáchừng,mongchónggặplạitấtcảcácbạnhọcthânyêu,cáighếbăng,cáivườntrường,conđườngphố,mongbiếttấtcảnhữnggìđãxảyratrongkhitôiốm,mongđượccầmlạisáchvởcủatôi.

Tưởng chừng như đã một năm rồi tôi không trông thấy sách vở! Tộinghiệpmẹtôi,mẹxanhvàgầyđinhiềuquá!Tộinghiệpbốtôi!Bốcóvẻmệtnhọcquá!Vàcácbạntốtcủatôi,đãđếnthămtôi,đirónréntrênđầungónchânvàômhôn trán tôi.Giờ tôi buồnquá, vì nghĩ rằngmột ngàykia rồichúng tôi sẽ phải xa nhau… tôi biết chắc là tôi còn sẽ tiếp tục học vớiDerossivàvàibạnkhácnữa,nhưngGarrone,Precossi,Corettisẽchẳngđếntrườngnữa,saukhihọcxonglớpbốn;từbiệtcácbạn!Chúngtôirồisẽmấthútnhau;cácbạnsẽkhôngcònđếncạnhgiườngtôinếutôicònốmlạinữa.

Sao?Biếtbaocậubétrunghậu,cácbạnrấttốt,cácbạnrấtthâncủatôi,tôikhôngbaogiờđượcgặplạinữasao?

Nhữngngườibạnthợthuyền[51]

Thứnăm27Tạisaolạikhôngbaogiờnữa,Enricoà?Điềuđólàtùyởcậuthôi.Học

xong lớpbốn, cậuvào trường trunghọcvàcácbạn sẽđi làmcôngnhân,nhưngchắccácbạnvẫncùngởtrongmộtthànhphốvớinhautrongnhiềunămnữa,và tạisaomàcáccậu lạikhônggặp lạinhau?Baogiờcậuvào

học trường trunghọccấp trên[52]

cậu sẽđến tìmcácbạnởcáccửahiệucủahọhayởcácxưởngthợcủahọ,vìcậusẽthíchthúgặplạiởđấynhữngbạnhọccủacậu,nhữngconngườiđanglaođộng.Cậusẽởlạimộtlúcvớihọ,vàtìmhiểucuộcđờivớingườiđời,cậusẽthấylàcậuhọcđượcởhọbiếtbaonhiêuđiềuvềkỹthuậtcủahọ,xãhộicủahọvàvềđấtnướccủacậu,mànhữngngườikháckhông thểnàodạychocậuđược.Hãynghĩkỹđếnđiềunày:nếucậukhônggiữgìnnhữngtìnhbạnthờithơấuấy,thìsaunàysẽkhótìmđượcnhữngtìnhbạnnhưthế,tôimuốnnóilàởngoàilớphọccủamình.Vànhưvậylàcậuchỉsốngtrongcómộtgiaicấpxãhộithôi,vàcậusẽnhưngườihọcgiảmàchỉđọccómỗimộtcuốnsáchthôi.Ngaytừgiờ,cậuhãytựliệumàgiữlấynhữngngườibạntốtấy,dùkhiphảixacáchnhau,vàhãyvun xới những tình bạn ấy trước mọi việc, chính vì họ là con cái nhữngngườithợthuyền.Nàynhá:Nhữngngườiởtầnglớptrênlànhữngsĩquan,còncôngnhânlànhữnglínhtrênmặttrậnlaođộng;trongxãhộicũngnhưtrongquânđội,ngườilínhcũngcaoquýchẳngkémgìsĩquan,vìsựcaoquýởtronglaođộngchứkhôngởtrongđồnglương,ởtronggiátrịchứkhôngởtrongcấpbậc;mànếunơinàogiátrịcaohơnthìđólàởphíangườilính,ngườithợ,vìhọđượchưởnglợiíthơnvềlaođộngcủahọ.Vậycậuhãyyêu,hãykính, trên tấtcảmọisựởđời,concáicủanhữngngười lính trênmặttrậnlaođộng;cậuhãytôntrọngởhọnhữngnỗivấtvảvàsựhysinhcủabốmẹhọ.HãythươngyêuGarrone,Coretti,Precossi,cậubé thợnề,vì tronglồngngựccủanhữngngườithợtíhonấycónhữngtráitimtuyệtvời!Vàhãythềrằngkhôngcósựđổi thaysốphậnnàomàcó thểrứtrakhỏi tâmhồncậunhữngtìnhbạntấtcủathờithơấuấy;rằngsaubốnmươinămnữa,nếuđi quamột ga xe lửa cậu nhận ra trong bộ quần áo đen những than củangườithợmáy,ngườibạncũGarronecủacậu…À,tôikhôngcầncậuphảithề!Tôichắcrằngcậusẽnhảylêntrênđầumáyvàômchầmlấybạncậu,dùcậucólàthượngnghịsĩtrongvươngquốcđinữa.

BàmẹGarroneThứbảy29

Vừaởtrườngvề,tôiđượcngaytinbuồn.Đãmấyhômnay,Garronenghỉ

học vì mẹ cậu ốm nặng, và bà ấymất chiều hôm thứ bảy. Hôm qua khichúngtôivàolớp,thầygiáonói:

“Nỗibấthạnhlớnnhấtcóthểxảyđếnchomộtngườicon,nỗibấthạnhấyvừađếnvớiGarrone:cậuvừamấtmẹ.Maicậusẽtrởlạilớp,cácconạ,thầymongcácconngaytừhômnaytôntrọngnỗiđaukhổlớnlaocủabạn.

Khibạnbướcvàolớp,cácconhãyđónbạnvớilòngthươngyêu,vànhấtlàcácconphảinghiêmchỉnh.Khôngaiđượccườihayđùavớibạnấy,thầymongnhưvậy”.

SángnayquảnhiênGarronelạiđihọc,cậuvàolớpsaucácbạnmộtchút.Timtôiđaunhóikhithấycậumặttáixanh,đôimắtđỏhoevàhaichân

bướckhôngvững.Trôngcậunhưvừaquamộtcơnốmlâungày,thậtkhómà

nhậnracậuđược.Cậumặcáoquầnđen[53]

,trônglạicàngđángthương.Tronglớp,khôngainóimộtcâu,vàtấtcảchúngtôinhìncậu,áingạivà

thươngxót.Vừamớibướcvào,trôngthấylạicáilớphọcmàgầnnhưngàynàomẹ

cũngđếnđónmình,trôngthấycáibànmàbiếtbaolầnmẹđãcúixuốngđểdặndòmìnhmộtlờicuốicùngnhữngkhisắplàmbàithi,vàcậuthìđãnghĩđếnbànhưthếnào,nóngruộtcốlàmchochóngxongbàiđểđược chạy ragặpmẹ,cậuòalênkhóc,tuyệtvọng.

ThầyPerbonikéocậulại,ômcậusátvàolòngvànói:“Khócđi,tộinghiệp,concứkhócđi,nhưnghãycanđảm,conạ.Mẹcon

không còn đâynữa, nhưngvẫn nhìn thấy con, bà vẫn thương con, bà vẫnsốngbêncon,vàmộtngàykiaconsẽgặplạibàvìconcótấmlònglươngthiệnvàtrunghậunhưlòngbà.Canđảmlên,conạ!”

Nóixong thầydẫnGarronevề chỗngồi, bên cạnh tôi.Tôi khôngdámnhìnGarrone.Cậulấysáchvởra,đãmấyhômrồicậuchưagiởra.Vừagiởmấytrangsáchtậpđọc,cậubỗngnhìnthấymộthìnhtrangtrívẽmộtbàmẹđangdangtayđóncon,vàcậulạikhócnấclênlầnnữa,mặtúpvàocánhtay.

Thầygiáorahiệuchochúngtôicứđểyênchocậukhóc;vàthầybắtđầugiảngbài.

TôimuốnnóiđiềugìđóvớiGarrone,nhưngkhôngbiếtnênanủi cậunhưthếnào.Tôiđặtbàntaylêncánhtaycậuvàthìthầmvớicậu:

-Thôiđừngkhócnữa,Garroneạ.Cậukhôngtrảlờivàkhôngngẩngđầulên.Cậuđặtbàntaymìnhvàotay

tôimộtlúc.Tanhọc,khôngaidámnóigìvớingườibạntộinghiệp;ngườitaimlặng

đi quanh cậu, cungkính, thông cảm.Thấymẹđang chờ, tôi chạy đến ômhôn, nhưngnhìn thấyGarronemẹgạt tôi ra.Thoạt đầu tôi khônghiểu tạisao,nhưngsauđótôithấyGarrone.Garronenhìntôivẻbuồnkhôngthểtảđược, hình như cậumuốn nói với tôi: “Cậu hônmẹ cậu, nhưngmình thìchẳngbaogiờcònđượchônmẹmìnhnữa;cậucómẹ,cònmẹmìnhđãchếtrồi!”.

Bấygiờtôimớihiểuvìsaomẹlạiđẩytôira;vàtôiđira,khôngnắmlấytaymẹnhưthườngngày.

Phẩmgiácôngdân(Truyệnđọchàngtháng)

Giữa trưa hôm ấy, chúng tôi tập hợp trước tòa thị chính[54]

cùngvớithầygiáo,đểdựcuộctraohuânchươngPhẩmgiácôngdânchomộtcậubéđãcứuđượcmộtbạnkhỏichếtđuốitrongsôngPo.Mộtlácờbasắclớntungbaytrênbaolơnchínhdiện.

Chúngtôikéovàosân.Ởđâyđãrấtđôngngười.Phíatrongcùngkêmộtcái bànphủ tấm thảmđỏđểđầy những giấy tờ; đằng sau làmột dãy ghếbànhthếpvàngdànhchoôngthịtrưởngvàcácủyviêntrongHộiđồngthànhphố.Phíabênphảimộttrungđộilínhcảnhvệxếphàng,trongsốđócónhiềungườiđeohuânchương;ởmộtphíakháclàđộilínhcứuhỏamặclễphục,lạicónhữnglínhthuộcđủcácquânchủngkéonhauđếnxem.Trongđámđôngcóđủcảcácôngcácbà,nôngdân,sĩquanvàcảtrẻconnữa.Chúngtôiđứngvàomột góc sân, nơi có đông học sinh các khu khác đang đứng với thầygiáo.Cáchchỗchúngtôikhôngxacónhữngtrẻemkhoảngmườiđếnmườihaituổicườicườinóinói;đólàbạncùnglớphoặcbạnthâncủacậubéanhhùngsắpnhậnhuânchương.Trêntấtcảcáccửasổtrôngxuốngsân,nhữngviên chức của tòa thị chính đang chống khuỷu tay nhìn xem. Trên sânthượngcủathưviệncũngđầyngười,vàphíađốidiệntrêncổngchmh,thấyrấtđôngnữsinhcủacáctrườngcông.Quangcảnhkhácnàomộtnhàhátmàtấtcảnhữnglôtrêngácvàchỗdướinhàđềuchậtních.Ngườitachuyệntròvuivẻ,chốcchốclạinhìnvềphíachiếcbànxemđãcóaixuấthiệnchưa.Độinhạc dạo những bản nhạc nhẹ. Dưới vòm cổng vào và phía trên các bứctường,mặttrờichiếurựcrỡ.

Bỗngtiếngvỗtaynổilêntừtrongsân,từtrêngácsânvàtừcáccửasổ.Tôikiễngchânlênđểnhìnchorõ.Đámđôngtềtựutrướccáibànđangrẽralàmđôi,nhườnglốiđichomộtngườiđànôngvàmộtngườiđànbà.Ngườiđànôngcầmtaydắttheomộtcậubé.

Cậubéđóchínhlàngườiđãcứubạn.Người đàn ông là bố cậu:một bác thợ nề, ănmặc nhưđi dự hội lớn;

người đàn bà,mẹ cậu, vóc bé nhỏ, tóc bạch kim,mặc áo dài đen; cậubécũngnhỏngườivàtócbạchkim,mặcmộtchiếcáodàimàuxám.

Nhìnthấyngườiđôngnhưthế,nghetấtcảnhữngtiếngvỗtayấy,cảbangườiđứngsữnglại,khôngdámnhìnai,cũngchẳngbiếtphảilàmgì.Một

viênmônlại[55]

dẫnhọđếncạnhchiếcbàn,phíabênphải.Người ta imlặngmột lát, rồinhữngtiếnghoanhô lạinổi lênnhiệt liệt

hơnnữa.Cậubéngướcnhìncáccửasổ,tayvânvêchiếcmũ.TôithấycậutanhưhaohaogiốngCoretti.Bốvàmẹcậuthìchỉcứnhìnvàocáimặtbàn.

Trong lúcấy thìđámhọcsinhởngoại thành,đứnggầnchỗchúng tôi,đềubướclêntrước,lấytayrahiệuchobạncủahọtrôngthấyhọ,hoặcgọikhẽtêncậu.Gọimãirồicậutacũngnghe,cậutanhìncácbạnrồilấymũchemiệng,mỉmcười.

Đúnglúcđó,đơnvịcảnhvệđứng“nghiêm!”Ôngthịtrưởngđeobăngba

màu[56]

bướcvào,theosaucónhiềuquanchức;ôngđứngtrướccáibàn,cácquanchứckhácđứngchungquanhông.Nhạcngưnglại,ôngthịtrưởnggiơtayrahiệu,mọingườiimphăngphắc.

Ôngbắtđầunói.Nhữngcâunóiđầutôikhôngngherõ,nhưngtôihiểuôngđangkểlạihànhđộngdũngcảmcủacậubé.

Dần dần tiếng nói của ông to lên và trong trẻo vang lên khắp sân, tôinghekhôngcònsótmộtlờinào.

“…Khicậuđứng trênbờ thoạtnhìn thấybạnđangvùngvẫygiằngcovớicáichếtgiữadòngsông,thìlậptứccậucởiquầnáo,vàkhôngmộtphútngầnngại,chạyngayxuốngbờsông.Ngườitathétlên:“Đừngxuống!Chếtđuốibâygiờ!”

“Nhưngcậukhôngtrảlời.Ngườitamuốngiữcậulại,cậuđẩylùicácbạnmàchạy;ngườitalạigọi,cậuđãlaomìnhxuốngnướcrồi.Mặtsôngđangcồnsóng, thật lànguyhiểm,ngaycảđốivớingười lớn.Nhưngcậuđãvậtlộnvớicáichếtbằngtấtcảsứcmạnhcủatấmthânbénhỏvàcủatấmlòngcaocảcủacậu.Cậubơi theokịpvà tómđượcngayngườibịnạnđãchìmnghỉm, rồi ngoi lênmặt nước.Cậu cố sức bơi ngược lại dòng nước đangcuốnmìnhđi, trongkhingườibạncứômchặt lấycậu.Đãmấy lầncậubịnhấnchìm,nhưnglạingoilêndomộtcốgắngtưởngnhưtuyệtvọng.Quyếttâm,khônggìlaychuyểnnổitrongviệclàmcaoquýcủamình,khôngphảinhưmộtcậubémuốncứusốngmộtcậubékhác,mànhưmộtngườilớn,mộtngườibốmuốncứusốngđứaconlànguồnhyvọngvàcảcuộcđờicủamình;cuốicùngcậuđãcướpđượccáimồicủadòngsôngvàđưavàobờ.Thếrồicậulạicòncùngnhữngcậukháchếtlònglàmnhữngđộngtáccấpcứuđầutiênchongườibịnạn.Sauđócậuvềnhà,mộtmình,ungdung,kểlạiviệcmìnhđãlàmmộtcáchhồnnhiên.

“Thưa các ngài! Lòng dũng cảm của người lớn là đẹp và đáng kính;

nhưngởcậubé,chưathểcómộtýđồthamvọnghaylợilộcgìcả,ởcậubéphải đem hết gan dạ ra vì sứcmình chẳng được bao nhiêu, ở cậu bémàchúngtakhôngđòihỏimộtchútgì,khôngbắtbuộcphảilàmgì,chỉcầnhiểuđược,khôngcầnphảilàmđượchànhđộnghysinhcủangườikhác,làđãđủchotathấycaoquývàđángyêurồi;ởcậubétôixinnhắclại,thìlòngdũngcảmlàcaocả!Tuyệtvời!

“Tôikhôngnóigì thêmnữa,thưacácngài, tôikhôngmuốngópnhữnglờikhenngợithừađốivớimộtviệclàmvĩđạimàđơngiảnđếnthế.Đây,kẻcứungườiquảcảmvàcaoquýđóđangởđây,trướcmắtquývị!Hỡibinhsĩ,hãychàocậunhưchàomộtngườianhem.Hỡicácbàmẹ,hãycầuphúcchocậunhưchoconmình?Hỡicáccháuthiếunhi,hãynhớlấytêncủacậu,ghisâuhìnhảnhcủacậutrongtrínhớvàvàotráitimcủacáccon.Bướclạigầnđây, con; nhân danh quốc vương nướcÝ, tôi xin trao tặng cậu tấm huânchươngPhẩmgiácôngdânnày”.

Tiếnghoanhôdậyđấtnổilêntừhàngnghìncửamiệngphátra.Ông thị trưởngcầmchiếchuânchương trênbàngắnvàongựccậubé.

Rồiôngômhôncậunhiềulần.Bàmẹcậubélấytaydụimắt,ôngbốthìcúiđầu.

Saukhibắttayhaibốmẹsungsướngấyôngthịtrưởngcầmtấmsắclệnhthưởnghuânchươngbuộcbănglụa,traochongườimẹ.Rồiquayvềphíacậubé,ôngnói:

“Mongrằngkỷniệmcủangàyhômnay,mộtngàyvinhquangbiếtbaođốivớicậu,tốtđẹpbiếtbaođốivớibốvàmẹcậu,sẽgiúpcậusuốtđờitrênconđườngđạođứcvàdanhdự!Tạmbiệtconnhé”.

Ôngthịtrưởngbướcra,nhạclạinổilên,tưởngnhưđãđếnlúckếtthúc,thì thấyđội cứuhỏagiãn ra, nhường lối chomột cậubéđộ támchín tuổichạythẳngđếnngườianhhùngcủabuổilễvàngảvàohaicánhtaycủacậu.

Nhữngtiếngvỗtayvànhữngtiếnghoanhôlạirungchuyểncảcáisân;mọingườiđềuhiểurằngđólàembéđãđượccứusốngtrongdòngsôngđãđếncảmơnngườicứumình.Saukhihôncậu,embékhoáctaycậucùngđira.Haicậuđitrước,theosaulàôngbốvàbàmẹ,phảichậtvậtđểmởlốiđigiữa cái hàng rào người đang chen nhau đểđược nhìn và chào họ.Nhữngngườiđứnggầncậuhơncảthìđưatayrabắt;khicậuđiquatrướcđámhọcsinhthìhọgiơcaomũlênvẫy.Cácbạncủacậuthiếuniênanhhùngthìreolênkhôngbiếtlàbaonhiêutiếnghoanhôchúctụngcậu.

Tôiđượcthấycậuđiquangaycạnhtôi,mặtđỏửngvìsungsướng,chiếchuânchươngbuộcdảilụabamàu.Mẹcậuvừacườilạivừakhóc,bốcậuthì

đưamộtbàntayrunvìxúcđộng,vànhưlêncơnsốt,vânvêbộriamép.Trêncao,ởcáccửasổvàbaolơn,ngườitanghiêngmìnhranhìnvàvỗ

tay.Bỗngnhiên,đúnglúccáigiađìnhhạnhphúcnàysắpđiquacổngchínhcủa tòa thị sảnh thì từ trên bao lơn, nơi có nữ sinh các trường đứng, rơi

xuốngngườihọmộttrậnmưahoathựcsự,nhữngbóhoatửlalan[57]

,hoa

đồngthảo,hoađạicúc[58]

tungtóetrênđầucậucon,ôngbốvàbàmẹtrướckhirơixuốngđất.Nhiềungườiđổranhặtnhữngcànhhoa,traochobàmẹ,tronglúcdànnhạctiếptụctấulênnhữngđiệunhạcdịudàngnhấtchúcmừngcậubécứungườidũngcảm.

THÁNGNĂM

HysinhThứba9

Mẹlàngườirấttốt,vàSilviacũngcótấmlòngcởimởvàđộlượngnhư

mẹ.Hômquatôiđangchépmộtđoạncủatruyệnđọchàngtháng:TừmạchAppennini đến mạch Andes (truyện dài đến nỗi thầy giáo phải giao chochúngtôimỗingườichépmộtđoạn)thìemSilviarónrénbướcvào,vàthìthầmbảotôirằng:

“Anhhãycùngemsangchỗmẹđi.Sángnayemcónghebốvàmẹnóichuyệnvớinhau.Hìnhnhư trongmột chuyếnkinhdoanhnàođó rấtquantrọng bố vừa bị thất bại nặng.Bố tuyệt vọng vàmẹ an ủi bố, như vậy làchúngtasạtnghiệprồiđấy.Enricoà!Anhhiểuchứ?Bốmẹkhôngcòntiềnnữa.Chonênchúng tacũngphảibiếthysinh,anhemchúng taấymà,cóphảikhông?Anhsẵnsàngchứ?…Tốtlắm.Đểemnóivớimẹ,cònanhthìanhsẽlàmđúngnhữnggìmàemsẽnóivớianh,anhcamđoankhôngnào?”

Tôihứavớiemsẽlàmđúngnhưthế.Silvialiềndắttaytôivàobuồngmẹ,bấygiờmẹđangngồikhâu,vẻmặt

tưlự.Tôingồitrênmộtchiếcghếdàicạnhmẹ,Silviathìngồiphíabênkiavànóingayvớimẹ:

“Mẹạ,mẹngheđây,concóđiềumuốnnóivớimẹ.Cảhaichúngconđềucóđiềumuốnnóivớimẹ”.

Mẹnhìnchúngtôi,vẻngạcnhiên.“Bốđãbịsasútrồi,phảikhôngnào?”Silviabắtđầunóinhưthế.-Connóicáigìvậy?-Mẹđỏmặthỏi.-Làmgìcóviệcđó!Aibảocon

thế?Làmsaomàconbiết?-Conbiết,mẹạ.-Silvianóiquảquyết.Vậythìmẹnghechúngconnói,

mẹạ.Chúngconcũngphảibiếthysinh.Mẹcóhứacuốithángsẽchoconmột cái quạt, còn anh Enrico thì đang chờ mẹ cho hộp màu. Chúng conkhôngmuốncónhữngthứấynữa;chúngconkhôngmuốnbốmẹphải tốnkémvìchúngconnữa,mẹngherarồichứ?

Mẹđịnhnói,nhưngSilvialạitiếpluôn:“AnhEnricovớiconđãquyếtđịnhnhưthếrồi.Bốmàcòntúnglàchúng

con khôngmuốn ăn trángmiệng nữa, chỉ ăn xúp là đủ rồi, và buổi sángchúng con chỉ ăn bánhmì thôi.Như thế ta sẽ đỡ tốn về tiền ăn uống, và

chúngconhứavớimẹrằngmẹsẽthấychúngconvẫnrấtvuilòng.Cóphảithếkhông,Enricoà?”

Tôigậtđầu.“Vànếucầnphảicónhữnghysinhnàokhácnữa,-Silvialạinói,vừanói

vừalấytaybịtmiệngmẹkhôngchomẹnói,-thìchúngconvẫnsẵnsàng,vềtóctai,quầnáohayviệckhác…Bốmẹcóthểcứđembánđicácthứđãlàmquàchochúngcon;contrướchết,consẽđưamẹnhữngthứconcó.Consẽgiúpviệcmẹthaybàvú;tasẽkhôngthuêlàmcáigìởngoàinữa,vàconsẽkhâuvásuốtngày.Consẵnsànglàmtấtcảmọiviệcmàmẹcần,vâng,tấtcả.-Emvừanóitolên,vừanhảylênbálấycổmẹ.-Chỉcầnbốvàmẹkhôngcònphảilonghĩquánữa,chỉcầnthấybốvàmẹđềuyêntâm,vuivẻgiữahaicon,SilviavàEnrico,chúngconsẽhiếncảcuộcđờicủachúngconchobốmẹ!”.

Tôichưabaogiờthấymẹsungsướnghơnlúcmẹngheemtôinóinhưvậy…Mẹhônchúngtôilêntrán,nửakhóc,nửacười,nghẹnngàokhôngnóiđược; rồisaucùngmẹmớibảochoSilviabiếtchắcchắn rằngemđãhiểunhầm,rằnggiađìnhtarấtmaymắn,khôngsasútnhưemđãtưởng;rồitộinghiệp,mẹcứcámơnchúngtôimãiđếnnghìnlần!Tốiđến,mẹrấtvui,rấtsungsướngvàkểlạichobốnghecuộcvậnđộngcủachúngtôi.Bốthìkhôngnóiđượcmột lời, thật tội nghiệp!Nhưng sánghômnay,ngồivàobànăn,chúngtôiliềnđượcmộtphenngạcnhiênlớnđồngthờimộtniềmthíchthúhơn.

Silvia thấycáiquạtquàchoemđểdướichiếckhăncủaem,còntôi thìcáihộpmàuphầntôi!

Đámcháy[59]

Thứnăm11Sángnay,vừachépxongphầnmìnhtrongtruyệnkểhàngtháng,tôiđang

ngồinghĩmộtđầuđềchobàitậplàmvănmàthầygiáochotựdochọn,bỗngnghedướithanggáccótiếngnóikhácthườngvàlátsauhaingườilínhcứuhỏabướcvàophòngchúngtôi,xinphépbốđikiểmtracácbếpvàlòsưởi,vìthấycómộtngọn lửa lòsưởi trênmáinhà,dù trongnhàkhôngnhómmộtngọnlửanàocả.Cácngườilínhcứuhỏađikhắpcácbuồng,áptaivàotườngnghe xem có tiếng lửa luồn qua các đường ống trong nhà chúng tôi, vàchuyềnsangcácốngkhóibêncạnhkhông.

Bốbảotôi:“NàyEnricoà,thếlàconđãcóđầuđềchobàitậplàmvăncủaconrồiđấy:Nhữngngườilínhcứuhỏa.Cáchđâyhainăm,bốđãthấyhọhoạtđộngnhưthếnào.Concứviếtlạinhữngđiềumàbốkểchoconngheđây.

“Mộtbuổitối,bốởnhàhátBalbo[60]

ravề,vàoquãngnửađêm,khiđivàophốRomathìthấycómộtánhlửaquáilạvàmộtđámngườiđangchạy.Mộtcáinhàđangcháy.Nhữngngọnlửavànhữngđámkhóituônratừcáccửasổvàtừmáinhà.Đànôngđànbàchạyracácbaolơn,rồichạyvào,kêulênnhững tiếng tuyệtvọng.Trướccửa ravào thật lànáonhiệt, đámđônggàolên:“Cứuvới.Họchếtthiêucảmất!Línhcứuhỏađâu?Línhcứuhỏa!”

“Vừalúcđó,bốnngườilínhcứuhỏađếnvàlaongayvàonhà.Họvừamớivàothìngườitađãthấymộtcảnhtượngkhủngkhiếp:mộtngườiđànbàhiệnraởkhungcửasổcủagácba,mồmkêuthấtthanh,vàđưachântrèoqualancanbằngsắtvàvướngvàođó,gầnnhưbịtreolơlửngtrênkhông,lưngcòngxuốngdướinhữngđợtkhóivàlửacứđổxuốnglướtsátquađầu.

“Đámđôngkêu lênmột tiếnghãihùng.Nhữngngười línhcứuhỏa lúcnàybịnhữngngườiởthuêgáchaigiữlạinhầmvìquákhiếpsợ,đãpháđổmộtbứctườngvàđanglaovàomộtcănbuồng,thìhàngtrămtiếngởdướithétlênbảo.“Ởgácba!gácbakia!”

“Họlaonhưbaylêntầngtrên.Ởđấytiếngnổầmầmnhưsấm.Nhữngxànhàđổxuống;nhữnghànhlangbốccháykhóitỏatrànlan.Muốnvàođượccáibuồngđangcónhữngngườiẩnthìchẳngcòncáchnàokháclàtrèolênmáinhàrồichuivào.Nhữngngườilínhcứuhỏaliềnvútlên;vàchỉsaumộtphút,đãthấycóngười,chẳngkhácgìmột“conma”đenngòmnhảylênmái

nhà, băng qua đám khói.Đó là người hạ sĩ đội cứu hỏa, đã lên đầu tiên.Nhưngmuốnđếnchỗmáinhàcógianbuồngđangbịcháyởdưới,thìphảiđiquamộtlốihẹp,giữamộtcáicửasổcủamáinhàvớicáimángnước.Tấtcảnhữnggìcònlạiđềuđangbốccháy,vàcáilốiđichậthẹpnàyphủđầytuyếtvàbăng,khôngcólấymộtđiểmtựachokhỏituột!

“Đámđôngđứngbêndướixônxao:“Chịu,khôngthểsangđược!”“Ngườihạ sĩ tiến lên,bước sátmépmáinhà.Tất cảmọingườingước

nhìn,hồihộp,khôngdámthở.“Ôngtavượtquađược.Tiếnghoanhôvangtrờivútlên.“Ngườihạsĩlạitiếptụcchạy,vàđếnchỗđangbịđedọathìlấyrìubổ

mạnhvàongói,chặtđứtnhữngrui,xàđểmởlốichuixuốnggácba.Tronglúcđó,ngườiđànbàvẫnbịtreoraphíangoàicửasổ;ngọnlửađãliếmgầnđếnđầu,chỉmộtphútnữathôilàsẽbịlaovàokhoảngkhông.Lốithôngởmái đã mở xong, người hạ sĩ mở thắt lưng để dòng mình xuống; nhữngngườilínhcứuhỏakháccũngxuốngtheobằngcáchấy…

“Vừalúcđó,ngườitamangđượcmộtcáithangcấpcứurấtdàiđến,đemtựavàohiên-bụng-rắnphíadướicáicửasổđangcónhiềungọnlửabốcra,vànhữngtiếngkêuladữdộivangra.Aicũngchorằngđãmuộnrồi,nhữngngườikhốnkhổđềubịthiêusốnghết.Ngườitanói:“Línhcứuhỏacũngbịthiêu.Thôihếtrồi.Họđãchếtcảrồi!”

“Bỗngnhiênngườitathấyhiệnraởcửasổcóbaolơnkhuônmặtđensìcủangườihạsĩ,ánhlửachiếusángrực.Ngườiđànbàđãbámvàocổôngta,ôngtaômngangngườibàvàkéovàotrongnhà.

“Đámđôngthét lênmột tiếng,ắthẳntiếngầmầmcủađámcháytrongmộtphút.“Thếcònnhữngngườikiađâu?…Làmsaomàxuốngđược?…”Cáithangtựavàomộtcửasổcao,cáchxacáihiên-bụng-rắnquá.

“Tronglúcmọingườiđangbàntánnhưvậythì lạimộtngười línhcứuhỏahiệnraởmộtcửasổ,đặtmộtchânxuốnghiên-bụng-rắnvàchânkiavàocái thangrồicứđứngnhư thếgiữangôi nhàvới cái thangmà lần lượt đỡnhữngngườiởthuêtrongnhàdonhữngngườilínhkhácchuyểnra,rồitraoxuốngchonhữngngườilínhkháctừdướiđườngleolênchiếcthangđểđón.Đónđượcngườinàolàhọtụtxuốngvớigánhnặngquýbáuấy.

“Ngườitathấyxuốngđầutiênlàngườiđànbàđãbịtreoởbaolơn,tiếpđếnlàmộtembégái,mộtngườiđànbàkhác,mộtcụgià…

“Tấtcảmọingườiđềuvôsự.Cụgiàđượcmangxuốngxongthìnhữngngườilínhcứuhỏaởtrongnhàcũngxuống,ngườixuốngsaucùnglàônghạ

sĩđãleolêngáctrướctiên.Quầnchúngđóntấtcảcùngngườilínhcứuhỏabằngnhững trànghoanhôvangnhư sấmdậy.Nhưngkhi thấyngười cuốicùnghiệnra,người tiênphongcủanhữngngườicứuhỏa,ngườiđãđươngđầu“vớivựcthẳmđểnêugươngchođồngđội,ngườichắcsẽchếtnếunhưtrongđộiphảicómộtngườichết, thìquầnchúngchàođónnhưmộtngườithắngtrậntrởvề,hétlênvàgiơtaylêntrongmộtmốinhiệttìnhkhâmphụcvàbiếtơn.

“Chỉ trongkhoảnhkhắc, cái tênkhôngai biết đến củangườihạ sĩ ấy:GiuseppeRobbino đã truyền nhanh từmiệng người này đếnmiệng ngườikhác.

“Đấy, lòng can đảm là như thế đấy, Enrico ạ! Can đảm của trái tim,không lý lẽ dôngdài, không suy tính lôi thôi, cứđi thẳngđếnnơi nào cótiếngkêutuyệtvọng!

“Hômnàođó,bốsẽdẫnđixemdiễntậpcủalínhcứuhỏa,vàsẽchỉchoconthấyhạsĩRobbino.Chắcconrấtvuilòngđượcbiếtôngtachứ”.

“Nhưngnày,đúngôngtađâyrồi!”Bốlạinói.Tôiquay lại.Haingười línhcứuhỏa lúcnãy,côngviệcđãxong,đang

quabuồngchúngtôiđểrangoài.Bốchỉchotôicáingườibénhỏ,đeolonvàngvàbảotôi:“Conbắttayhạ

sĩRobbinođi!”Ônghạsĩdừnglại,mỉmcườiđưataychotôi.Tôibắttaychặt.Rồiông

chàovàđira.“Hãynhớrằng,-bốbảotôi,-trongsốhàngnghìnbàntaymàconsẽbắt

trongđờimình,cólẽcũngkhócóđượcmườibàntaygiátrịngangbàntaycủangườicứuhỏadũngcảmnày!”

TừmạchAppenniniđếnmạchAndes[61]

(Truyệnđọchàngtháng)Cáchđâymấynăm,mộtembéởthànhphốGenova,mườibatuổi,con

mộtbáccôngnhânđãđisangtậnchâuMỹ-đimộtmình-đểtìmmẹ.Mẹcậurađihainămvềtrước,sangBuenosAires,thủđônướcCộnghòa

Argentina, giúp việc chomột nhà giàu để trongmột thời gian ngắn kiếmđượcítnhiềutiềnvềgiúpgiađìnhđãsavàocảnhnghèokhổsaunhiềunỗibấthạnh.

Kểranhữngngườiđànbàcanđảmđixanhưvậy,mongđạtđượcmụcđíchnhưvậycũngkhôngphảilàhiếm.Sangbênấychỉmộtítlâusau,nhờtiềncôngrấthậumàbênấyngườitatrảchonhữngngườigiúpviệcnhà,họđãtrởvềxứsởmangtheovàinghìnđồnglira.

Ngườimẹđáng thươngấyđãkhócnhiềukhichia tayvớicáccon trai,mộtcậuđãmườitámtuổivàcậukiamớimườimột.Nhưngbàđãrađirấtcan đảm và lòng đầy tin tưởng.Chuyến đi đã được nhiềumaymắn.VừachânướtchânráođếnBuenosAires,nhờmộtngườiemhọchồng,chủmộtcửahiệunhỏởbênấyđãlâu,mốimanhhộ,bàđãkiếmngayđượcmộtchỗ,lươngrấtkhá,trongmộtgiađìnhngườiArgentinarấttốt.Họđốivớibàkhátrọngnể.Trongmộtthờigian,thưtừqualạigiữabàvớigiađìnhđượcđềuđặn.Nhuhọđãgiaoướcvớinhau,ngườichồnggửithưchovợvànhờngườiemhọchuyểnlại;vàngườivợviếtthưchochồngcũngmangđếnnhờngườiemhọgửivềGenova,saukhiđãtựtayviếtthêmvàovàidòng.

Mỗitháng,bàđượctámchụcliratiềncông,nhưngchẳngtiêuphachútgìchomìnhcả,nêncứbathángbàlạigửivềđượcmộtsốtiềnnhỏ;nhờđómàchồng,vốn làngười rất lương thiện,đãdầndần trảđượccôngnợvàkhôiphụclạitiếngtămcủagiađình.

Ngườichồngvềphầnmìnhrấtyênphậnlàmăn,chỉmongvợchóngvề,vìkhôngcóbànhàcửathậtvắngvẻ,hiuquạnh.Cậuconútvốnrấtquýmẹthìcàngngàycàngâusầu,vàthấykhólòngkiênnhẫnmàchờđợiđược…

Quachừngmộtnăm,giađìnhnhậnđượcmộtbứcthưngắntrongđóbànóiđangốm,rồitừđókhôngnhậnđượctintứcgìnữa.Ngườitagửithưchongườiemhọ.Chẳngthấyngườiemhọtrảlời.NgườitaviếtthưchogiađìnhngườiArgentinamàngườivợgiúpviệcnhưngcólẽthưkhôngđến,vìtênhọtrênphongbìđềsai;khôngcóthưtrảlời.Locóđiềubấthạnh,ngườitabèn

viết thưgửiviên lãnhsựngườiÝ tạiBuenosAires, nhờ cho tìmgiúp.Bathángsau,ông lãnhsự trả lời rằng,mặcdùđãchođăngbáohỏikhắpnơi,nhưngchẳngcóaiđến,haychobiếtmộttinnhỏnào.Vànhưthếlàcólýdo,vìngườiđànbàGenovađãkhôngnóiđúngtênhọthậtcủamìnhvớigiađìnhgiúpviệc;chắcđểgiữthểdiệnchongườithânyêu,vìbàchorằngđiởlàtựhạgiá.Vàithángnữatrôiqua,vẫnkhôngtintứcgì,ngườibốvàhaicậucontrailolắngvôcùng;vàcậubénhấtcàngchồngchấtthêmnỗibuồnnhớmẹ,khôngthểnàochịuđượcnữa.

Biếtlàmthếnào?Nhờcậyđượcaibâygiờ?Ýnghĩđầutiêncủangườibốlàphảiđi,phảisangchâuMỹtìmvợ.Nhưngôngtađivắngthìlấyainuôinấnghaicon?Cậucontrailớncũngkhôngthểđiđược,vìcậutamớibắtđầukiếmđượcchútítvàthànhracầnthiếtchogiađình.

Trongcảnhkhắckhoảiđènénbabốcon,nhữngkẻtộinghiệpấyđãsốngnhữngngàyquảlàbuồnthảm.

Thếrồi,mộtbuổi tối,Marco, cậuconbé,nóiquảquyết rằng: “Con sẽsangchâuMỹtìmmẹ”.

Người cha cúi đầukhôngđáp.Vềphíađứa con, đó làmộtýnghĩhàohiệp,nhưng làm saomàcó thể thựchiệnđược?Mớimườiba tuổiđimộtmìnhsangchâuMỹ,đằngđẵngmộtthángvượtđạidương.

Cậubé thì cứkiênnhẫnxinđi.Cậucứvậtnài,ngàyhômấy rồingàyhômsau,rồingàynàocũngthế,lýlẽnhưmộtngườilớnsanbằnghếtmọikhókhăn.

“Đãcónhiềuđứatrẻsangbênấy-cậunói,-vànhữngđứacònbéhơncon.

“Mộtkhiconđãxuốngtàu,thìconsẽsangđếnchâuMỹnhưbấtcứai!Đếnnơirồi,conchỉviệcđitìmcáicửahiệucủachúcon.Bênấy,cóbiếtbaonhiêungườíÝ,họsẽmáchchoconđịachỉ.Gặpđượcchúrồi,tấttìmđượcmẹ;víbằngkhôngtìmthấymẹthìconsẽđếnônglãnhsự,rồitìmđếngiađìnhngườiArgentinakia.Dùcócáigìxảyrađinữathìbênấycũngcócôngănviệclàmchomọingười.Consẽtìmviệclàmvàítnhấtcũngkiếmđượcđủtiềnđểtrởvề”.

Cứthế,dầndầncậuđãthuyếtphụcđượcbốmình.BốvốnquýMarco,lạihiểurằngcậuvừakhônngoanvừacanđảm,đãquencảnhsốngthiếuthốnvàbiếthysinh;vàtấtcảnhữngđứctínhtốtđẹpđósẽtăngthêmsứcmạnhchomộttấmlònghừnghựchyvọngthiêngliêngnày:tìmchorangườimẹyêuquýcủamình.

Giữa lúcđó,bỗngcómộtông thuyền trưởng,bạncủamộtngườiquen

củaôngbố,nghecâuchuyệnhiếuthảoấy,tựmìnhđứngraxinchoMarcomột cái vé đi tàu thủy hạng ba không mất tiền, sang nước Cộng hòaArgentina.

Dodựmộttí,rồiôngbốcũngđồngý.Thếlàviệcrađiđượcquyếtđịnh.Ngườitaxếpítquầnáo,đồdùngvàochiếcva-li,đútvàiđồngtiềnbạcvớiđịachỉcủangườichúhọvàotúiMarco;vàmộtbuổichiềuthángtưđẹptrời,ngườitađưacậuxuốngtàu.

Ôngbốđứngởthangtàusắprờibến,nướcmắtchảyquanh,hôncậulầncuốivàdặn:“Marco,conyêucủabố,canđảm,conạ!Conđivớimộtquyếttâmcaothượng,bốhyvọngconsẽthànhcông”.

Tội nghiệpMarco! Lòng cậu đã được tôi luyện kỹ để đương đầu vớinhữngthửtháchgaygonhất,thếmàkhithấythànhphốquêhươngxinhđẹpkhuất dưới chân trời vàmình đã ở giữa biển cảmênhmông, cô độc trênchiếctàutolớnchởđầynhữngnôngdândicưchẳngquenbiếtmộtai,chỉcóchiếcva-linhỏchứatấtcảvốnliếngcủamình,thìbỗngnhiêncậuthấynảnlòng.Haingàyliền,cậungồibógốiđằngmũitàu,gầnnhưchẳngănuốnggì,chỉtứctốimuốnkhócmàthôi.Đủthứýnghĩbuồnrầukéoquađầuóccậu,màghêgớmnhất,khóđuổiđinhất làýnghĩmẹđãchết rồi.Trongnhữnggiấcmơnặngnề,lúcnàocũngthấyhiệnrakhuônmặtcủamộtngườilạghétaicậumàthìthầm:“Mẹmàychếtrồi”.Mỗilầnnhưvậy,cậulạihốthoảngchoàngdậyvàkêulênmộttiếngsợhãi.

Tuynhiên,khitàuđãquaeobiểnGibraltarvàđivàoĐạitâydươngthìMarcolấylạiđượcchútcanđảmvàhyvọng;nhưngcũngchỉđỡđiđượcítngàythôi!Cảnhđạidươngbaolangàynàocũngnhưngàynào,cáinóngmỗingàymộttăng,vẻlobuồncủatấtcảnhữngngườinghèokhổchungquanhmình,nỗihiuquạnhcủachínhmìnhlạilàmchocậutrởlạinhưtrước.Ngàylạingàynốitiếpnhau,trốngrỗng,đơnđiệu,cứlẫnlộntrongkýứccậunhưđốivớimộtngườiđangốm.

Cậutưởngnhưmìnhđãởtrênmặtbiểnmộtnămnayrồi.Vàmỗibuổisángthứcdậy,cậulạingạcnhiênkhônghiểusaomìnhlạiởđây,mộtmìnhgiữa biển cả này, đang đi sang châuMỹ. Những con cá chuồn xinh xinhthỉnhthoảnglạirơixuốngsàntàu,nhữngcảnhmặttrờilặntuyệtvờiởnhiệtđớivớinhữngđámmâykhổnglồmàumáuvàlửa,ánhlânquangbanđêmnhưlàmchoĐạitâydươngthànhmộtbiểndungnham,tấtcảnhữngthứấyđốivớicậunhưkhôngphải là thậtmàchỉ làbấynhiêucảnhkỳdiệutrôngthấytronggiấcmơ.Cũngcónhữngngàymưagió,ngườitaphảigiammìnhtrong phòng ngủ, trong khimọi vật nhảy nhót và đổ vỡ giữa những tiếngđồngthanhkêulavàchửirủakhủngkhiếp.Bấygiờcậutưởngnhưgiờtận

sốcủamìnhđãđiểm.Màcuộchànhtrìnhcứnhưkhôngbaogiờchấmdứt:biểnvàtrời,tưởngnhưtrờivàbiển,hômnaycũngnhưhômqua,cũngnhưngàymai,tiếpmãiđằngđẵng,vôtận.Marcođứngtựavàothànhtàu,hếtgiờnàyquagiờkhác,nhìncáiđạidươngkhôngbờbếnkia,bànghoàng,mơhồnghĩđếnmẹ,chođếnkhiđôimắtnặngtrĩu,nhắmlạivìbuồnngủ,thếlàlạithấykhuônmặtcủangườikháchlạkianhìnmình,vẻthươnghạithựcsựvàthì thầm vào taimình: “Mẹmày chết rồi!”Nghe tiếng nói đóMarco giậtmìnhtỉnhdậy,đểrồilạitiếptụcmơmàng,đôimắthướngvềphíachântrờikhôngthayđổi.

Cuộchànhtrìnhkéodàihaimươibảyngày!Nhữngngàycuốicùng lànhữngngàyđẹphơncả.Trờinắngvàkhôngkhímátmẻ.CậubéđãlàmquenđượcvớimộtcụgiàphúchậungườiLombardsangchâuMỹtìmngườicontrailàmruộng,gầnthànhphốRosario.Marcođãkểhếtviệcmìnhchoôngcụnghevàcụthìcứchốcchốclạiđặttaylêngáycậumànhắcđinhắclại:“Canđảm lên, cháuạ, thếnàocũng tìmđượcmẹcháu,khỏemạnhvàhàilòng”.

Ởcạnh cụgià phúchậu,Marco thấyyên tâm;nhữngđiều tiên cảm lobuồncủacậuđãtrởthànhvui.Ngồiphíamũitàu,dướivòmtrờiđẹpđầysao,cạnhcụgiànôngdânngậmcáitẩu,giữamộtđámngườidicưđanghát,cậutưởng tượng ra cảnhmìnhđếnBuenosAires.Cậu thấymìnhđếnmột phốnàođấytìmcáicửahiệucủangườichúhọ,rồichạyđếntrướcmặtchú:“Chúơi,mẹcháucókhỏekhông?Mẹcháuđâu?Đếngặpmẹcháungayđi!”

Rồihaichúcháudắtnhauchạylêncầuthang…Mộtcánhcửamởra…Đếnđâythìmơtưởngngừnglại, trí tưởngtượngcủacậutanvàotrong

mộtcảmgiácdịudàngkhôngtàinàotảnổi!Ngàythứhaimươibảy,từkhiđiởGenova,tàuđếnBuenosAires.Mộtbuổi rạngđông thángnămrực rỡ

làmchonền trờiđỏ lên[62]

nhưbốc cháy, tàu thảneogiữadòng sôngLaPlatarộngmênhmông; trảidài trênmộtbờsônglà thủđôcủanướcCộnghòaArgentina.TiếttrờirựcrỡđóđốivớiMarcodườngnhưmộtđiềmlành.Cậuvuisướngvàsốtruộtmuốnđiênlên.Cáchmẹchỉmộtquãngmàthôi!TrongvàitiếngđồnghồnữacậusẽgặpmẹvàcậuởtrênđấtchâuMỹ,ởTânthếgiớimàcậuđãcóganđếnmộtmình.Chuyếnđilâungàyvàvấtvảkianhưđãquanhanhtựatiachớp.Cậutưởngnhưmìnhbaytronggiấcmơ,vàkhi tỉnh dậy thì đã đến bến.Marco vui sướng đến nỗi khi soát lại các túikhôngthấyvítiềnđâucả,cũngchẳnghoảnghốtchútnào.Maylàđãchiasốtiềnítỏicủamìnhralàmhainửa,cấtlàmhainơiđểchochắclàcómấtcũngkhôngđếnnỗimấtsạch.Aiđãmócmấtvícủacậu,vàchỉcònlạicómấylirathôi,nhưngcầngì.Chẳngphảicậusắpđượcgặpmẹrồihaysao?

Xáchchiếcva-li,cậucùngvớinhữngngườiÝkhácxuốngmộtchiếctàunhỏchạyhơinướcđểvàogầnbờ;đếnđâycậunhảysangmộtchiếcthuyềnmangtênAndreaDoria,nóđưacậuvàobờ,chỗbuộcthuyền.CậubắttaytừgiãngườibạngiàLombard,rồirảobướcđiliềnvàothànhphố.

Đếnđầuđườngphốthứnhất,cậuđónngườiđiqua,nhờchỉđườngđếnphốLosArtes.NgườimàcậuhỏilạichínhlàmộtcôngnhânngườiÝ.Anhtanhìncậuvẻtòmòvàhỏicậucóbiếtđọckhông.

“Cóạ”,cậutrảlời.Ngườithợchỉđuờngphốmàcậuvừađiravànói:“Thếthìcứđithẳng

trướcmặt,đếngócphốnàocũngđọckỹcáctênphốghiởđấy,rồicuốicùngsẽtìmthấyphốcủacậu”.

Cậubécámơn,rồicứthếđidọcđườngphốthẳngtrướcmặt.Đólàmộtphố thẳng tắp, rất dàimà lại hẹp; nhà ở hai bên thấp và trắng, trông nhưnhữngbiệtthựnhỏ.Ngườivàxengựađilạiđôngđúcầmầm,chỗnàychỗkia.Nhữnglácờđuôinheođủmàu,phấpphới,mangnhữngchữtobáogiờkhởihànhcủacáctàuthủyđinhữngthànhphốxalạ.Cứtừngquãngđộhaichụcbướcquaysangbêntrái,bênphảiMarcođềuthấyhaiphốkhácchạythẳngtít tắp,ngườivàxeđôngnghịt,haibêncũngđềunhữngnhàthấpvàtrắng.NhữngthànhphốởchâuMỹnàyđềuxâydựngnhư thế,đườngphốthẳngtắptrênđồngbằngmênhmôngnhưđạidương.

Cậuchúýnhìnnhữngtênđườngphốcắtngangđườngmìnhđi,nhữngtênngoạiquốcphảiđánhvầnthậtkhó.Cứgặpmộtđườngphốmới,cậulạihồihộpchorằngđâylàphốmàmìnhtìm.Cậuchúýnhìntấtcảnhữngngườiđàn bàmay ra trông thấymẹ.Cậu thấymột bà đi trướcmặt làm cậu giậtmình,cậuđivượtlên,quaylạinhìn:đólàmộtbàdađen.Cậucứđi,cứđi,chânbướcgấp.

Đếnmộtngãtư,cậuđọcvàđứngngâyngườinhưbịđóngđinhtrênvỉahè:đólàphốLosArtes.Cậuquaynhìn,thấysốnhà117;cửahiệucủangườichúhọởsốnhà175,cậulạicàngbướcnhanh.

Đếnsốnhà171,cậuphảidừnglạiđểthởvàlẩmbẩm:“Mẹơi,mẹơi!Cóthểnàochỉmấyphútnữalàconsẽtrôngthấymẹ!”

Cậuchạyvội,vàđếnmộtcửahiệutạphóanhỏ,bướcvào,vàthấycómộtngườiđànbàtóchoarâm,đeokính.

-Cậucầngì,cậubé?-ngườiđànbàhỏibằngtiếngTâyBanNha.-Thưabà,cậulúngtúngđáp,cóphảiđâylàcửahiệucủaôngFrancesco

Merellikhôngạ?

-ÔngFrancescoMerellichếtrồi.-ngườiđànbàtrảlờibằngtiếngÝ.Embécảmthấynhưvừabịmộtnhátdaođâmvàogiữangực.-Ôngấychếttừbaogiờạ?-Ấy,mớimấythángnay,saumấychuyếnthualỗ,ôngấybỏthànhphố

rađi,ngheđâuđếnBahiaBlanca,cáchđâyrấtxa,vàvừađếnnơithìôngtachết.Hiệunàyhiệncủatôi.

Cậubétáimặt,rồinóivộivàng:“ChúMerellibiếtmẹcháu.MẹcháuởđâygiúpviệcchongàiMequinez,

chỉcóchúấymớicóthểchocháubiếtchỗmẹcháuở.CháuởtậnbênnướcÝsangchâuMỹđâytìmmẹcháu…ChúMerellithườngchuyểnthưcủagiađìnhcháuchomẹcháu…Cháuphảitìmchođượcmẹcháu…”

-Khổthâncháu,tôichẳngbiếtgìcả.TôicóthểhỏithửcậubétrướcđâyvẫnmanghàngchoôngMerellixem.Mayracậuấycóbiếtgìchăng.

Bàđivàocuốicửahiệuvàcất tiếnggọi,một cậubéchạy rangay.Bàhỏi:

-CậucónhớlàtrướckiaôngMerellithỉnhthoảngvẫnnhờcậuđemthưđếnchomộtngườiđànbàđiở,tạinhà“Nhữngngườidânbảnxứ”không?

-Ởnhàsenor[63]

Mequinezphảikhôngạ!-cậubétrảlời-Thưabà,cóạ,cháuđếnđấyluôn.ỞcuốiphốLosArtesnàyạ.

-Ôi! Cám ơn bạn, bạn ạ! -Marco nói như thét, - xin cho tôi biết sốnhà…Bạnkhôngbiếtà?Bạncóthểđưatôiđếnđấykhông?Tôivẫncònmộtíttiềnđây.

Marconóinhữnglờiấynhiệtthànhquá,đếnnỗikhôngchờlệnhcủachủnhà,cậubékiatrảlờingay:“Nàotađi!”rồibướcratrước.

Đigầnnhưchạy,chẳngainóimột lời,họđếncuốiconđườngphốrấtdài,vàđứnglạitrướccổngmộttòanhàtrắng,chungquanhcóhàngràosắt,nhìnvàothấymộtcáisânnhỏ,xếpđầynhữngchậuhoa.

Marcogiậtdâychuông.Mộtcôgáiđira.-CóphảigiađìnhMequinezởđâykhôngchị?-cậuhỏivẻlolắng.-Trướcgiađìnhấyởđây,đúngthế,-côgáitrảlờivớimộtgiọngTây

BanNharấtnặng;-cònnaythìchúngtôiở,cậuạ!-ThếgiờgiađìnhMequinezởđâuạ?-Marcohỏitimđậpthìnhthình.

-HọđãđiCordovarồi.-Cordova!-Marcokêulên.-Cordovalàchỗnào?Thếcònngườiđànbà

giúpviệcchohọ?Mẹtôimà!Ngườiấylàmẹtôiđấy!Họcóđưamẹtôiđitheokhông?

Côgáinhìncậu,rồitrảlời:“Tôikhôngrõviệcấy.Cóthểbốtôibiết;bốtôicógặphọlúchọrađi.Chờmộtlátnhá”.

Côgáichạyvàovàchỉmộtlátlàtrởra,theosaulàbốcôta,mộtngườicao lớn,bộ râuđãhoa râm.Ôngnhìnkỹcái cậu thủy thủGenovabénhỏđángyêucómáitócbạchkimvàsốngmũikhoằmấy,rồihỏibằngtiếngÝnóikhôngsõi:

“MẹcháulàngườiGenovaphảikhông?”-Vângạ,-Marcotrảlời.-VậythìngườiđànbàGenovaấyđivớigiađìnhMequinez,chắcchắn

nhưvậy.-Thếhọđiđâuạ?-ĐiCordova.Cậubéthởdài,nhẫnnhụcnói:“Vậy,cháusẽđiCordova”.

-Ah!pobreniño![64]

- cụ già TâyBanNha thốt lên vẻ thương hại. -

Cordovacáchđâynhữngmộttrămdặm[65]

đường!Marcomặt nhợt nhạt như người chết, đứng không vững phải tựa vào

hàngrào.Ngườisenorgiàxúcđộngnói:“Này,này,cháuvàotrongnàymộtlátđã,

xemcóthểgiúpcháuđượcchútgìkhôngnào!”CụđưaMarcovàonhà,kéoghếbảongồivàmờicậukểrõviệcmình.Cụ

nghe cậu kể rất chăm chú, suy nghĩmột lúc, bỗng nói quả quyết: “Cháukhôngcótiền,phảikhôngnào?”

-Cháucũngcòn…rấtítthôiạ,-Marcotrảlờilúngtúng.Ngườisenornghĩmột lúc, rồingồivàobàngiấy,viếtmộtbức thư,bỏ

vàophongbìdánlại,đưachoMarcovàbảo:“NàocậubéngườiÝ,ngheđây

nhá,mangbứcthưnàyđếnLaBoca[66]

một thị trấnnhỏmàđếnmộtnửadânsốlàngườiGenova,khôngxađâylắm,điđộhaigiờlàcùng.Hỏiaihọcũngcóthểchỉđườngcho.Đếnnơi,cháutìmnhàsenormàtađềtênđây,

traothưnàychoôngta.Ôngtathìaicũngbiết,khácnàoconchósóilôngtrắng,vàôngtasẽgiúpcháuđiđếnRosario,vàsẽgửicháuchomộtngườinàoởđóđểgiúpcháutiếptụcđiđếntậnCordova.ĐếnCordovacháusẽgặpgiađìnhMequinezvàchắclàcảmẹcháunữa.Giờthì,cháuhãycầmtạmcáinày…”

Cụđặtvàotaycậumấyđồngbạc.-Thôi,cháuđiđi,vàcanđảmlên.Ởđấy,cháusẽgặpngườiđồnghương

củacháunhiềulắm.Đâucũngcó,họkhôngbỏmặccháuđâu.Adios![67]

Marcolắpbắphai tiếngcámơn,khôngbiếtnóigìkhácnữa.Cậuxáchva-liđira,từbiệtngườibạndẫnđường,rồithongthảđiquathànhphốlớnlaoồnàoấytheoconđườngđếnLaBoca…

Tấtcảnhữnggìđãxảyrachocậulúcấychođếntốihômsauchỉcònlàmơhồtrongtrínhớcủacậu,nhưmộtgiấcácmộngcủangườilêncơnsốt,vìcậuquámệtvànản.

SaumộtđêmngủlạimộtphòngquántrọnhỏởLaBoca,bêncạnhmộtbáccôngnhânbốcvácởcảng,vàmộtngàyngồitrênđốnggỗlàmxànhà,dở ngủ dở thức, nhìn hàng nghìn tàu, thuyền, tàu kéo, và lúc chạng vạngngày hôm sau, cậu được xuống một chiếc thuyền buồm lớn và ngồi vàokhoangsau,chởđầyrauquảđiRosario,dobachàngtrailựclưỡngngườixứGenovadarámnắngđưađi.Nghegiọngnóicủanhữngngườiđồnghươngnóithổngữthânyêucủanơichônnhaucắtrốn,lòngcậucũngđượcđôichútanủi.

Thuyềnnhổneo.Chuyếnđimấtbangày,bốnđêm,đãđemlạichongườikháchbénhỏtộinghiệpbaonhiêuđiềungạcnhiên.Bangàybốnđêmtrêndòngsôngtuyệtđẹpnày,sôngParana,màbêncạnhthìsôngPochỉ làmột

consuối;nódàigấphơnbốnlầnbềdàicủatoànnướcÝ[68]

.Chiếcthuyềnlớnđichầmchậmngượcdòng,phảichốngchọivớikhốinướctolớnấy,đisátnhữnghònđảo trồngđầycamvà liễu, trôngnhưnhữngcánhrừngnổi,

làmhang lỗ cho rắnvà cọp[69]

…Xanữa, thuyềnvào lòng lạchhẹp, dài,tưởngchừngkhôngthểnàorakhỏi,nhưnglạidẫnđếnnhữngkhúcsôngrộngmênh mông trông như những biển hồ yên lặng. Rồi lại những hòn đảo,nhữnglạchhẹpgiữamộtquầnđảobátngát,câycốiumtùm.Bốnbềvắnglặngnhưtờ,đôibờvàdòngnướcquạnhhiunàylàmchongườitacóýnghĩrằngđâylàmộtconsôngkhôngaibiết,màđâylàconthuyềnđầutiênđangphiêudutrênmặtnướcnày.Thuyềncàngđi,consôngkỳquáinàycànglàmchoMarcohoảng!Cậutưởngnhưmẹởmãitậnnguồnsông,phảingượclên

hàngnămtrờimới tớiđược.Mỗingàyhaibậnngườikháchnhỏănmột ítbánhmìvàthịtmuốivớicácthủythủ;họthấycậubuồncũngkhônghềtròchuyệngìvớicậucả.

Banđêm,chốcchốcMarcolạithứcgiấcvìánhtrăngtrongvắtchiếuvàomắtcậu,ánh trăngnhưbạc trênmặtnướcbao la,vànhữngbãibờxa tắp.Thếlàlòngcậuthắtlại.“Cordova!”cậunhắcđi,nhắclạicáitênđónhưtêncủamộttrongnhữngthànhphốhuyềnbítrongcácchuyệnthầntiên.

Rồicậulạinghĩ rằng“mẹmìnhđãđiquađây,mẹđãnhìn thấynhữnghònđảonày,mẹđãnhìnthấynhữngbờsôngnày…”

Vàthếlànướcnonxalạđốivớicậuhìnhnhưbớtphầnquạnhquẽ,vìmẹcũngđã từngnhìn thấy.Đêmcuốicùng,một thủy thủcất tiếnghát.Đó làmộtbàimàmẹđãtừnghátđểrucậuthuởcònbé.VừangheMarcođãthổnthứckhóc.Người thủy thủ liền imbặt,đoạnnói to:“Ấycanđảmlênchứ,

figioeu[70]

!Quái thật!Một người xứGenovamà khóc vì xa nhà, thôi đi!

NgườiGenovađiquanhthếgiới,vinhquangvàchiếnthắng…”[71]

Nghe nói thế,Marco sực tỉnh, cảm thấy như đang nghe tiếng nói củadòngmáuGenova,cậungửngđầulên,hãnhdiệnnắmtayđậpcáicầnbánhláivànói:“Tôicũngvậy,dùcóphảiđivòngquanhtráiđất,đinămnàyquanămkhácnữa,vàphảiđibộhàngtrămdặmđườngnữa,tôivẫncứphíatrướcmàđi,chokỳđếnkhigặplạimẹ.Dùđếnnơigầnchết,rồitắtthởdướichânmẹ,chỉmongđượcthấymẹmộtlầnnữalàtôivuilòng!”

Như thế cậu có thêm sức mạnh, và một buổi sáng đẹp trời thì đếnRosario, thànhphốnằmtrênbờcaocủasôngParana,cócờcủahàngtrămchiếctàuđủmọinướcsoibóngxuốngdòngsông.

Vừa bước lên bờ, cậu liền xách va-li đi vào thành phố tìm ông senorngườiArgentina,đểđưatấmthiếpcủangườibảotrợởLaBocagửivớimấylời giới thiệu cậu. Vào Rosario, Marco như gặp lại một thành phố quenthuộc; cũng những đường phố dài vô tận, thẳng tắp hai bên là những nhàthấpvàtrắng,trêncácmáinhà,dâyđiệntíntừngbănglớngiăngchằngchịtnhưnhữngmạngnhệnkhổnglồ.Rồilạinhữngdòngngười,ngựa,xengược

xuôi tấpnập[72]

.ĐầuócMarco rối cả lên, tưởng như lại trở vàoBuenosAiresmàmấyhômtrướccậuđãvàotìmngườichúhọ.Cậuhếtrẽsangphảilại rẽ sang trái,đãgầnmột tiếngđồnghồmàcứ tưởngnhưvẫnởnguyênđườngphốcũ.Hỏimãi,rồicũngtìmđượcnhàngườibảotrợmới.Cậukéochuông.Mộtngườiđànôngtolớn,tócvàngdángcụcmịch,cóvẻmộtngườiquảngia,hiệnraởcổngvàcộclốchỏicậumuốngì.Cậunóitênôngchủvà

xingặp.“Ôngchủà?-ngườiquảngianói,-đãđiBuenosAirestừhômquacùng

cảgiađìnhrồi”.Cậubétộinghiệplặngđivìbấtngờ,rồimớiấpúng.“Nhưngcháu…cháuchẳngquenaiởđâycả.Cháuchỉcómộtmình”,rồi

cậuđưatấmthiếpra.Ngườiquảngiacầmlấy,đọc,rồigắthỏi:“Vậylàmthếnàođược?Chủ

về,tasẽđưalạicáinày,mộtthángnữamớivề”.-Nhưngcháuchỉcómộtmìnhởđâythôi!Cháucầnđượcôngấygiúpđỡ

-cậukêulêngiọngrunrun,sắpkhóc.-Thôi,bướcđi,-ngườikianói.-đãchẳngthiếugìnhữngđứacùngquê

quánvớimàyởRosarionàyrồi!TrởvềmàănmàybênnướcÝđi[73]

.Lãoquảngiađóngcổnglạivàcậubéđứnglặngđấynhưhóađá.Rồicậu

lạixáchva-libướcđi,lòngkhắckhoải,muônnghìnýnghĩquaycuồngtrongđầuóc.

Làmgìbâygiờ?Điđâubâygiờ?TừRosariođếnCordovaphảimộtngàyđườngbằngxelửa.TrongtúiMarcochỉcòncóvàilira,trừtiềnchitiêuchonhữngkhoảncầnthiếtngàyhômấyđithìgầnnhưchẳngcòngìhết.Lấytiềnđâurađểđiđường?Cậucóthểđilàm…nhưngbằngcáchnào?Biếttìmviệcởđâu?Ngửatayănxinư?À,khôngthểđược.Đểchongườitahắthủi,chửirủa,làmnhụcnhưlãoquảngiavừarồi,khôngbaogiờcóthểnhưthếđược,thàchếtcònhơn.

Nghĩthếrồilạithấyconđườngdàitrướcmặt,cứmấthútvàođồngbằngvôtận,lầnnữacậulạithấymấthếtcanđảm.Cậuđặtmạnhchiếcva-lixuốngvỉahè,ngồilêntrên,vaitựavàotường,haitayômmặt,khôngkhóc,nhưngđaukhổquáchừng.

Nhiềungườiqualạivộivàngvấpvàocậu,nhữngchiếcxechởhànglănbánhầmầm,bọntrẻcondừnglạinhìncậu.VàMarcovẫnởđấy,thảngthốtvàchánnản.

Bỗng cậu sực tỉnh khỏi cơnmê vì nghe ai hỏimình, nửa tiếngÝnửa

tiếngLombard[74]

“Làmsaothế,cháu?”Marcongướcmắtlên,rồiđứngphắtdậy,kêulênngạcnhiên:“Kìa!Cụở

đâyà?”ĐólàcụgiàngườiLombardmàcậuđãlàmquentrongchuyếnvượtbiển

từGenovasangBuenosAires.Ônglãonôngdâncũngngạcnhiênkhôngkémgìcậubé.Khôngđểcho

cụkịphỏimộtcâu,cậuvộikểngaynhữngnỗithấtvọngcủamình.-Hiệncháuchẳngcómộtnguồnsốngnàonữa.Đấynhá,cháuphảiđi

làm;báctìmhộcháuviệcgìlàmđểcóđượcíttiền.Aicầngì,cháulàmnấy:bốcvác,quétdọn,đưahàng,cháusẽvuilòngănbánhmìđen,miễnlàcóthểtìmthấymẹcháu!Bácrủlòngthươnggiúpchocháuviệclàmđểcháucóthểlênđường.Nhanhlên,báctìmgiúpcháuviệclàmđi,cháukhôngcòncóthểchịuđượcnữa.

-Quỷsứ!Quỷsứ!Ônglãonôngdânvừanóivừanhìnquanhvàđưataygãigãicằm, -gayquásức!Làmviệcà,nóinghedễ thậtđấy.Nhưng, thửxemcócáchgìkiếmlấybachụcliraởbaonhiêungườiđồnghươngkhôngđã.

Marconhìnôngcụ,vữngtâmvìchúthyvọngấy.-Cháuđitheota,-ônglãonôngdânbảo.-Điđâuvậy?-cậubévừahỏivừaxáchva-li.-Đitheota.Ông lão nông dân bước đi. Marco theo sau. Hai người đi một đoạn

đườngdài,khôngainóinănggìcả.RồiônglãoLombarddừnglạitrướccửamộtkháchsạnmanghiệungôisaovớimấychữ“NgôisaonướcÝ”.

Ghénhìnvàobên trong, rồiông lãonôngdânquay lạinóivớiMarco,giọnghớnhở:“Chúngmìnhđếnthậtđúnglúc”.

Hai người bước vào một gian phòng lớn; ở đấy có nhiều người ngồitrướcnhữngbànăn,uốngrượuvànóirấtto.ÔnggiàLombardđếncạnhcáibànđầutiên,vàxemcáchcụgiàchàosáungườingồiđấythìcũngđủhiểulàcụvừamớichiatayvớihọthôi.Mặthọđỏgay,họgõgõvàonhữngcáicốcmàcườivàhátkhekhẽ.

“Nàycácbạn,-ônggiàgiớithiệuMarcovàcứđứngmànóingayvàođề,khôngcầngiáođầugìcả.-đâylàmộtcậubéđángthương,đồnghươngcủachúng ta,đimộtmình từGenovađếnBuenosAires để tìmmẹ.ỞBuenosAires,ngườitabảochobiết:“Mẹcậukhôngcóđây,màởCordova”.ThếlàcậuđápthuyềnđếnRosario,đimấtbangàybốnđêm,mangtheomấydòngchữgiớithiệuvớimộtsenorởđây,khôngmayôngnàylạiđivắng.Cậuđưatấmthiếpgiớithiệurathìbịđốixửthôbạo.Cậubéđángthươngkhôngcólấymộtđồng,đangbơvơtuyệtvọng,thậtlàmộtcậubéquảcảm.Thửxemtínào.Giữabọntaxemcóthểkiếmchútítmuachocậucáivéđểcậuđitìm

gặpmẹcậuđượckhông?Chúngtađànhbỏmặccậunhưmộtconchóhaysao?”

-Tấtnhiênlàkhông!Khôngthể thếđược!-Bọnngườiuốngrượugàolên,nắmtayđấmxuốngmặtbàn.-Mộtngườiđồnghương!Nàycậubé,lạiđây!Chúngtôiđây,ngườidicưcảđâymà!Nhìnxemcậubékhôingôquá.Nào,mởtúitiềnra,cácbạn!

-Cậusangđâymộtmìnhà?Hoanhô!Thậtlàdũngcảm!Đừnglo,chúngtôisẽlàmchocậutìmthấymẹ…

Mộtngườidicưcấuvàocằmcậu,mộtngườikhácđặt tay lênvaicậu,người thứba cất va-li cho cậu.Nhữngngười thợở các bàn rượu gần đấyđứngdậyvàsangbênnày.CâuchuyệncủaMarcoliềntruyềnđikhắpgianphòng;khôngđầymườiphútônggiàLombardngảmũraquyên,đãthuđượcbốnchụclira.

-Cháuthấychưa?-ônggiàvừanóivừaquayvềphíacậubé,-cháuthấybênchâuMỹnàylàmănnhưthếnàochưa?

-Này,uốngmừngsứckhỏecủamẹcậuđi!-Mộtngườidicưnóivàđưachocậumộtcốcrượu.

-Chúcsứckhỏemẹcậu!-Nhữngngườithợkháccũngnângcốclênnói.Marconhắclại:“Chúcsứckhỏe…”Nhưngcậunghẹnngàovìvuisướng,khôngtàinàonóitiếpđượcnữa,rồi

đặtcốcrượuxuốngbàn,cậunhảylênômlấycổngườibạngiàcủamình.Sánghômsau,lúcrạngđông,MarcođãlênđườngđiCordova,mặtmày

rạngrỡvàđầuócđầynhữngniềmtiêncảmtốtđẹp.Tuyvậychẳngcóniềmvui nàomà có thể chống lại được những cảnh ảmđạmnàođấy của thiênnhiên.

Bầu trờimâykéoxámxịt,nặngnề;xe lửagầnnhư trốngkhông,chạyquamột đồng bằngmênhmông hoang vắng.Marco ngồimộtmình trongmột toaxerấtdài,giốngnhưnhững toachở thươngbinh trong thờichiến.Cậunhìnsangbênphải,rồibêntrái,vàchỉthấycảnhcôliêuvôtận,xaxamớiđiểmmấycáicâylètè,dịdạng,cằncỗi.Cỏthẫmmàu,thưathớt,rầurầulàmchođồngbằngcóquangcảnhcủamộtnghĩatrangvôtận.

Marcongủgàngủgậtđộnửagiờ rồi thứcdậy, lại ngắmcái cảnhđơnđiệuấy.Cácgaxelửacũnghiuquạnhnhưnhữngchiếclềucủangườiẩnsĩ,và khi xe dừng lại, chẳng hề nghemột tiếng nói nào vọng lên cả.Marcotưởngnhưchỉcómộtmìnhtrênđoànxe,vàbịmấthút,bịbỏrơigiữamộtsamạc.

Mỗikhiđếnmộtga,cậulạitưởngrằngđólàgacuốicùng,vàsauđólàngườitađiđâuvàonhữngđấtnướcbímậtvàkhủngkhiếpcủanhữngngườidãman.

Mộtngọngiólạnhtápvàomặtcậu.LúcchocậuxuốngtàuởGenovalàvàocuốithángtư,bốcậukhôngnghĩđếnviệclàkhisangđếnchâuMỹthìởđóđangmùađôngchonênchỉchocậuănmặcnhưtrongmùahè.Saumấytiếngđồnghồđiđường,Marcobắtđầukhổvìlạnh.Thêmvàođấylànỗimệtnhọccủanhữngngàyqua,đầynhữngchấnđộngdữdội,nhữngđêmmấtngủvàloâu.Cậuthiuthiungủ,rồingủkhálâu,vàtỉnhdậythìngườilạnhthấuxương, thấymình đang ốm. Thế là thêmmột nỗi lo sợ nữa; sợ chết dọcđường,bịnémxuốngđây,giữađồngbằngthêlương,hoangphếkia,cáixácđểchochóhoangvàchimănthịtxéranhaisốngnuốttươi,nhưnhữngbộxươngtàncủangựahaycủabòmàthỉnhthoảngcậutrôngthấynhưngphảiquaymặtđikhôngdámnhìnvìkinhhãi.

Trongcảnhngộtngạtvàloâuấy,giữasựvắnglặngảmđạmcủathiênnhiênấy, trí tưởng tượngcủacậubốc lênvà lạc vàonhững cơnmộngmịhunggở… Có chắc chắn là sẽ tìm được mẹ ở Cordova không? Nếu mẹkhôngcóởđâythìsao?NếuôngsenorởBuenosAiresđãnhầm?Nếumẹđãchết?Với nhữngýnghĩ thảmđạmnhưvậy, cậu lại ngủ thiếpđi, nằmmêthấymìnhđếnCordovagiữađêmkhuya,và từ tấtcảcáccửavà tấtcảcáccửasổ,nghenhữngtiếngngườigàolênvớimình;“Bàấykhôngcóởđây!Bàấykhôngcóởđây!”

Cậugiậtbắnmình, tỉnhdậyvà thấyởcuối toabangườirâurậm, trùmkínmìnhtrongnhữngtấmkhănnhiềumàu,đangnhìnmìnhvàthìthầmnóivớinhau.Mộtýnghĩngờvựcvụtđếntrongđầuóchoảnghốtvìảogiáccủacậu.

Cóthểnhữngkẻkia lànhữngtênsátnhânđangđịnhgiếtcậuđểcướpcủa?

Tâmtrạngngộtngạt,lạithêmnỗikhiếpsợnữa.Bangườikiavẫnchămchúnhìncậu.

Mộtngườiđứngdậyvàđivềphíacậu.Thếlà,mấthếttríkhôn,cậuchạyđếntrướcngườilạmặt,haitaydangrộngvàkêulên:“Tôikhôngcógìcả,tôichỉlàmộtđứabénghèokhổtừbênnướcÝsangđâyđểtìmmẹ.Tôichỉcómộtthânmộtmình.Xinđừnglàmhạitôi”.

Nhữngngườikháchlạbiếtngaysựhiểulầmcủacậu;họáingạichocậu,tìmhếtcáchlàmchocậuyêntâmbằngtiếngTâyBanNha;vàthấycậurétquá,haihàmrăngđánhvàonhaulậpcập,họbènlấykhănquàngcủamìnhđắp cho cậu, rồi để yên cho cậu ngủ lại. KhiMarco thức dậy thì đã đến

Cordova.À!Vớimộtcái thởphàotrútnhẹnỗi lòngnhưthếnào,vớisựhămhở

nhưthếnàocậunhanhnhẹnlaorakhỏitoaxe,hỏimộtnhânviênnhàganhàcủakỹsưMequinez.Ngườinàynóitênmộtngôinhàthờ,vàchobiếtnhàởgầnđấy.

Cậubéđi.Trờiđãvềđêm.Cậuvào thànhphố,và lại tưởngnhưmìnhđangthấylạiRosariovớinhữngngôinhàthấpvàtrắng,chạyhaibênnhữngđườngphốdàivà thẳng tắp.Nhưngởđây ítngườiqua lại.Dướiánhsángcủanhữngngọnđènlồngkínhthưathớt,cậuthấynhữngkhuônmặtlạlùng,màudanửađennửahơilục,chẳngbiếtlàmàugì,vàngửngđầulêncậuthấynhữngngôinhàthờkiếntrúckiểukỳquáiđanginbónglênnềntrời,đồsộ,đenngòm.Thànhphốtốitămvàvắnglặng,nhưngsovớicáiđồngbằngbátngátvàhoangvuvừađiquathìđốivớicậuvẫnvuihơnnhiều.Mộtlinhmụcđiqua.Cậuhỏi thămđường, tìmđếnngôinhà thờvà cáinhàởbêncạnh.Tayrunruncậugiậtchuông.Timcậuđậpliênhồilàmcậunônnaolêntậncổ.

Mộtbàgiàramởcửa,taycầmcâyđèn.Cậubévẫnkhôngnóiđượcnênlời.“Hỏigì?”bàgiàhỏibằngtiếngTâyBanNha.-CháuhỏikỹsưMequinez-cậunói.Bàgiàkhoanhhaitaylạitrướcngực,lắclưcáiđầunói:“Lạimàynữa,

màycũnghỏikỹsưMequinez.Tanghĩlàđãđếnlúcthôiđiđượcrồiđấy!Đãba thángnayrồi,cứđến làmphiềnchúng ta.Chẳngnhẽ tinđăng trênbáochưađủhaysao?HaylàphảiingiấydánkhắpcácgócphốbáorằngsenorMequinezđãdờiđếnTucumanmớiđược?”

Cậubéthấtvọngquákhôngnénđược,cơngiậnnổra,cậuhét:-Thậtlàcáivậnkhốnkhổ!Tôiphảichếtởngoàiđườngphốkhônggặp

đượcmẹ tôi sao? Tôi phát điên lênmất… Tôi muốn chấm dứt đây thôi!Nhưngcụạ,cụvừanóicáixứấynhỉ?Ởtậnđâucơ?Xahaygầnà?

-Nàycậubétộinghiệpcủatôi,-bàcụthươnghạinói,-ănthuagì.Đâu

độbốn,nămtrămdặm[75]

gìđấy,từđâyđếnTucuman.Cậubéhaitayômmặt,thổnthứchỏi:-Thếgiờbiếtlàmthếnào?…-Cháumuốntanóivớicháucáigìđây,tộinghiệp,-bàcụlạinói,-tacó

biếtgìđâu…Bỗngmộtýnghĩchợtđến,vàcụnóitiếp:“Nàynhé,giờtanhớrarồi.Cháuphảilàmngay:rẽvềphíabênphảiphố

này,đếnnhàthứba,cháuthấymộtcáisânrộng.Ởđấycómộtcapataz,mộtngườiláibuôn,sángmaisẽđiTucumanvớimộtđoànxebò.Cháuđếnxemôngtacómuốnchocháuđivớikhông.Xinlàmviệcgìđấychoôngta,cóthểôngtachomộtchỗngồitrongxe.Đinhanhlên”.

Cậubéxáchvộichiếcva-li,cámơnrồichạyđingay.Hai phút sau cậu đã ở trong cái sân rộng, thắp nhiều ngọn đèn lồng,

ngườitađangxếpnhữngbaolúamìlênmộtchiếcxetolớnnhưnhữngchiếcxecủanhữngngườilàmxiếc,muitrònvàbánhrấtcao.Mộtngườicaolớnrâudài,khoácmộtchiếcmăng-tôkẻô trắngvàđen,đangđiềukhiểncôngviệc.Cậubéđếngần,vàgiọngrụtrè,xinôngta,nóithêmrằngcậutừnướcÝsangtìmmẹ.

Ngườicapataz-hayôngláidẫnđoànxeđi-nhìncậutừđầuđếnchânvàtrảlờicụtngủn:“Khôngcóchỗ”.

Cậubélạinói,giọngvanxin:“Cháucómườilămlira,cháuxinđưaôngcả,vàdọcđườngcóviệcgìcháucũngxinlàm:xáchnước,kiếmrơm,kiếmcỏchobò;cầngìcháucũngxinlàmhết.Chỉmộtítbánhmìchocháulàđủrồi.Xinôngmộtchỗnhỏtrongxe,senorạ!”

Người capataz lại nhìn cậu và trả lời bớt cộc lốc: “Không có chỗ nàocả… Vả lại chúng tôi không đi Tucuman, mà đi đến thành phố khác:SantiagodelEstero.Đếnmộtnơinàođóchúngtôiphảibỏcậulại,vàtừđócậucònphảiđibộrấtxa”.

-Ôi,cóđigấpđôicháucũngđi!-Marcothốtlên.-Nghĩkỹđi,chuyếnđinhữnghaimươingàyđườngđấy.-Chẳngngạigìcả.-Chuyếnđigiankhổđấy.-Cháuchịuđựngđượchết.-Cậulạiphảiđicómộtmình.-Cháukhôngsợgìhết,miễntìmgặpmẹcháu.Xinôngrủlòngthương

cháu!Ngườicapatazcầmđènsoivàomặtcậubénhìnrồinói:“Thôiđược”.Cậu hôn vào tay người capataz, ông ta nói thêm: “Đêm nay cậu ngủ

trongmộtchiếcxe,bốngiờrưỡitôiđánhthứcdậy.Buenasnoches[76]

”.Sánghômsau,lúcbốngiờ,dướiánhsao,đoànxedàiồnàochuyểnbánh.

Mộtxesáuconbòkéo,phíasaucórấtnhiềubòđitheođểđổiphiên.Cậubéđượcđánhthứcdậyvàchongồiởmộtchiếcxe,trênnhữngbaotải,vàchỉmộtlátlàđãngủlạirấtsay.

Khi thức dậy thì đoàn xe đã đỗ lại một nơi vắng vẻ, những người

peone[77]

đangngồithànhvòngtròn,quanhmộtđùibênonxiênvàonhữngchiếcgiáodàicắmxuốngđấtđểnướnggiữatrời,cạnhmộtđốnglửatogióthổibậpbùng.Họcùngănvớinhautấtcả,ngủmộtgiấcrồilạiđi.Cứnhưthếcuộctrìnhtiếptụctheogiờgiấcnhấtđịnhnhưmộtcuộchànhquân.Mỗisángnămgiờlà lênđường,chíngiờ thìnghỉ,nămgiờchiềulại tiếp tụcđichođếnmườigiờđêm.Nhữngngười peone cưỡi ngựađi cạnh cácxe, vàdùngnhữngcáigậydàicómũisắtnhọnđểthúcbòđi.Marcothìnhómlửa,nướngthịt,chobòăn,lauchùicáckínhđènlồngvàđixáchnướcuống.

Dướimắtcậu,miềnnàyđếnmiềnkhácdiễnquanhưnhữngảoảnhlộnxộn,mơhồ:nhữngkhoảngrừngrộng,câythấplètè;nhữngxómlàng,nhàcửathưathớt,mặtquétvôiđỏ,tườngđụclỗchâumai;nhữngvùngđấtbaola,trướclàđáycủanhữnghồnướcmặnlớn,naycòntrắngtoátnhữngmuối,chạyđếntítmùtắp.Phíanàovàbaogiờcũngchỉlàtẻngắtcủađồngbằng,củaquạnhhiuvàvắnglặng.Đôikhingười tagặphaibangườicưỡingựa,theosaulàmộtđànngựachạytựdo,phiquanhưcơnlốc.

Ngàynọnốitiếpngàykia,giốnghệtnhauchẳngkhácgìnhữngngàymàMarco đã trải qua trênmặt biển, trongmột nỗi buồn không dứt. Tiết trờinắngráo.Chỉcóđiềulànhữngngườipeonengàycàngkhótính,làmnhưthểcậu là đầy tớ của họ vậy.Vài người đối với cậu rất thô bạo, đe dọa cậu,ngườinàocũngbắtcậuhầu,khôngkểgìđếntuổitácvàsứclựccủacậu.Họbắtcậuvácnhữngbócỏtotướng,saicậuđixáchnướcrấtxa;vàMarcomệthếthơi,banđêmcũngkhôngngủđược,vìnhữngcáixócdữdộicủachiếcxelàmnảycảngườivàvìtiếngrítđiếctaicủanhữngbánhvàtrụcbằnggỗ.Thếcònchưađủ,giólạinổilên,mộtthứbụirấtmịn,hunghungvànhờnnhờnlenlỏikhắpnơi,vàocảtrongquầnáo,bámvàodathịt,làmchomắtvàmồmcậubénóngrannhưbỏng,khôngnhìnthấygìnữa,épvàongựccậulàmchokhóthở,cứthếliêntục,khôngtàinàochịunổi.

Mệtlửlạimấtngủ,bịmắngmỏvàđốixửthôbạotừsángđếntối,quầnáobẩnthỉuvàráchrưới,cậubémỗingàymộtchánnảnvàcóthểđãhếtcanđảm,nếuôngcapatazkhôngthỉnhthoảngnóivớicậuvàilờidễchịu.Lắmkhingồimộtmình trongmộtgócxe,cậukhóc,mặtúpvàochiếcva-lilúc

nàychỉcònđựngmấymảnháoquần ráchmướp.Mỗimộtbuổi sáng thứcdậycậu lại càng thấymìnhốmyếuhơnvàkhổ sởhơn.Nhìnnhữngđồngbằngvô tậnnhưcáibiểnđấtnày,cậu tựnhủ:“Mìnhkhôngthểsốngđượcđếntốinay,mìnhsẽchếtdọcđườngthôi!”Nỗimệtnhọcvànhữngsựđốixửđộcáccứngàymộttăng.Mộthômcậuđi lấynướcvềchậm, thừalúcôngcapatazvắngmặt,ngườitahànhhạcậu,mộtngườitátcậuvànói:“Nàyđớplấycáinày!Đồlưumanh!”Mộtngườikhácđácậuvànói:“Cáinàymangvềchomẹmày!”

Cậubékhốnkhổkhôngđủsứcchịuđựngđượcnữa.Cậulănraốm.Cậunằmbangàyliềntrongxe,runcầmcậpdướichiếcchănđơn,chẳng

thấyaihỏihanngoàiôngcapatazđemnướcchouốngvàcầmtaybắtmạch.Marco tưởng không thể sống được nữa. Cậu cầu mẹ một cách tuyệt

vọng:“Ôi!Mẹơi,mẹơi!Consẽkhônggặpđượcmẹnữarồi!Đếncứuconvới,mẹ ơi!Đến đây với con đi, con chếtmất!Mẹ sẽ thấy con chết giữađườngthôi!”

Tuyvậy,nhờsựchămsóccủaôngcapatazcậucũngkhỏi.Nhưngvừakhỏilàđếncáingàyghêgớmnhấtcủachuyếnđi,cáingàycậuphảitiếptụcđimộtmình.Từlúclênđườngđếnnayđãhơnhaituầnlễ.KhiđếnchỗmàđườngđiTucamantáchkhỏiđườngđiSantiagodelEstero thì ông capatazchocậubiết làđãđếnlúchọphảichiataynhau.Ôngchỉbảocậuvàiđiềucần thiết về đường đi, buộc giúp cậu chiếc va-li lên lưng để đi cho khỏivướng,rồiđộtngộttừbiệtcậunhưsợkhôngnénđượcnỗixúcđộng.Cậuchỉkịpnắmlấytayôngmàhôn.Cònnhữngngườiđãngượcđãicậuđộcácthế,dườngnhưcũngthấythươnghạikhiđểcậuphảiđimộtthânmộtmình,họvẫychàocậumộtcáirồitiếptụccuộchànhtrình.

Marco giơ tay chào lại, rồi đứng nhìn đoàn xe đi xa dần, cho đến lúckhuấthẳnsaunhữngđámbụimàuđỏ.Bấygiờcậumớibuồnrầulữngthữngbướcđi.

Tuynhiênchỉcómộtđiềuđãlàmchocậuvuilênmộtchút,mãitừkhibắtđầurađitừnhà,làtrôngthấyởchântrờimộtmạchnúixanh,cónhững

đỉnhcaovàtrắng,làmcậunhớđếnmạchnúiAlpi[78]

,vàvìthếhìnhnhưđãlàmchocậuthấygầnlạivớiquêhương.NhưngnhữngnúiấykhôngphảilàmạchAlpi,màlàmạchAndesmàngườitađãđặttênlàcộtxươngsốngcủalục địa châuMỹ,mạch núimênhmông chạy từđất Lửa lên đến tận biển

đóngbăngcủaBắcCực,quasuốtmộttrămmườiđộvĩtuyến[79]

.Cáiđiềulàmcậudễchịunữalàcảmthấybầukhôngkhídịubớt,ấmlên,

vìđilênphíabắccậuđếngầnnhữngmiềnnhiệtđới.Cáchnhaunhữngkhoảng rất xa,Marco gặp những chòm nhà nhỏ với

mộtcáiquánlèotèo,cậughélạimuamộtítthứcăn.Thỉnhthoảngcậugặpnhữngngườiđànbàvàtrẻemngồibệtxuốngđất,imlặngvànghiêmtrang,bộmặtrất lạ,màuđất,đôimắtxếch,môichìara,nhìncậuchằmchằm,vàkhicậuđixathìquayđầudõitheotừtừnhưnhữngngườimáy.

ĐólànhữngngườiAnh-điêng[80]

.NgàyđầuMarcocốđichođến lúckiệtsức,vànằmngủdướimộtgốc

cây.Ngàythứhaicậuđiíthơnvàcũngítmạnhdạnhơn.Đôigiàyđãthủng,haibànchânbịsướtda,dạdàylépkẹpvìphảinhịnnhiềubữa.Chiềuđến,cậubắtđầuthấysợ.ỞbênnướcÝcậucónghenóilàởnhữngxứbênnàycórấtnhiềurắn.Đangđimàtưởngnhưnghechúngđangtrườn,cậudừnglại,rồitiếptụcđi,nhưngthấygaicảtủysống.

Đôilúc,cậuthấytủithânquáchừng,vừađivừakhóclặnglẽ,vàtựnhủ:“Ôi,mẹmàbiếtđượctìnhcảmcủamìnhthếnàythìmẹsẽkhổsởbiết

chừngnào!”Ýnghĩaấyđemlạichocậuchútítcanđảm.Rồiđểquêncáisợ,cậucốnhớlạitấtcảnhữnggìliênquanđếnmẹ:nhữnglờinóisaucùngcủamẹkhi từgiãGenova,cáchmẹđắp chăn cho cậukhi cậuđi ngủ, baogiờcũnggầnđếncằmvàhồicậucònbé,thỉnhthoảngmẹbếcậutrêntayvànói:

“Conđếnđâyvớimẹtínào!”Cứthế,Marcovừađivừagợilạikỷniệmcủangườimẹthânyêuvàcủa

nhữngngày sốnghạnhphúc.Cậu lại nghĩmộtmình rằng: “Mộtngàykia,concóđượcgặp lạimẹkhông,mẹ thânyêu?Concóđếnđượcđích trongchuyếnđinàykhông,hởmẹ?”

Vàcậucứđi,đimãigiữanhữngloàicâycànhlálạlùng,quanhữngcánhđồngmía,nhữngđồngcỏvôtận,vàluônluônnhìnthấytrướcmặtnhữngnúicaoxanhbiếcấy in lênnền trời trong,nhữngchópnhọnđồsộ.Bốnngày,nămngày,rồimộttuầntrôiqua.Sứccậubéngàymộtkiệt,đôibànchânứamáu.Rồi,mộtbuổitốikia,ngườitanói:“Tucumancòncáchđâynămmươidặm”.

Marcoreolênmột tiếngvuimừngvàrảobước,niềmhyvọngchocậumột sứcmạnhmới. Nhưng đó chỉ làmột ảo tưởng ngắn ngủi thôi. Bỗngnhiên,thânthểrãrời,cậungãvậtxuốngbênbờmộtcáihố,mệtlả.Tuyvậy,timcậuđậprộnlênvìvuimừng.Nằmtrênbãicỏđểngủ,cậuêmđềmngắmsaovàthấychưabaogiờsaođẹpnhưhômnay,vànghĩrằngcóthểmẹcũngđangngắmbầutrờilúcnày,cậuthìthầm:“Mẹơi!Mẹđangởđâu?Mẹlàm

gìtronglúcnày?Mẹcónghĩđếnđứacontraicủamẹhiệnđangởgầnmẹrồikhông?”

TộinghiệpMarco,giácậubiếtđượctronglúcnàymẹđangởtrongtìnhtrạngnhưthếnàothìcólẽcậuđãcómộtcốgắngphithườngđểtiếptụcđinữa,đigấpđểcóthểđếnvớimẹsớmhơnmấytiếngđồnghồ.NgườiđànbàGenovađangốmnằm trêngiường,ở tầngdướingôinhàđẹpcủagiađìnhMequinez.Giađìnhnàyrấtthươngngườigiúpviệctộinghiệpvàđãhếtlòngchămsóc,chạychữa.KhikỹsưMequinezrờiBuenosAiresmột cáchđộtngộtthìbàđãốmrồi,khôngkhítronglànhởCordovacũngkhônglàmchobàkhỏiđược.

Rồikhôngđượctrảlờichonhiềuthưgửichồngvàemhọchồngvìthưthấtlạccả,bànghĩlàđãcótaihọaxảyđếnchonhữngngườithânyêurồi.Bàloay hoaykhôngbiết nên về nhà hay nênở lại, nỗi lo ngại làm chobệnhnặngthêmnhiều.Gầnđây,bệnhcóđộtbiếnnghiêmtrọng.Mườilămngàyrồibànằmliệtkhôngdậyđượcnữa.Đểcứusốngbà,cầnphảimổ.

ĐúngcáilúcmàMarcocầunguyệnbàthìôngchủvàbàchủnhàđangởcạnhgiườngbà,dịudànghếtsứckhuyênbànênquyếtđịnhchomổ,nhưngbàkhócvànhấtquyết từchối.Tuần trước,một thầy thuốcđã từTucumanđến,nhưngphảivềkhông.

“Không,ôngbàkínhyêuạ,-bànói,-tôithấykhôngđủsứcchịuđựngđượcnữa,tôisẽchếtdướilưỡidaomổmất.Xincứđểchotôithếnàylàhơncả.Tôikhôngthiếtsốngnữa.Đốivớitôithếlàhếtrồi.Tốtnhấtlàtôiđượcchếtđitrướckhicótinvềnhữnggìđãxảyrachogiađìnhtôi”.

ÔngbàMequinezvẫnnhẫnnạikhuyênnhủbà,bảobà lànêncanđảmlên, thế nào cũng sẽ được thư trả lời cho những bức thư gửi thẳng vềGenova,nhưngbànênđểchomổ,vìtìnhthươngyêuđốivớicáccon.Nghĩđếncácconcànglàmbàthêmkhắckhoảivàthấtvọng.Nghenhắcđếncon,bàmẹkhốnkhổchắptaylạinứcnở:“Ôi,cáccontôi,cáccontôi,cáccontôi!Cólẽchúngkhôngcòn trênđờinàynữa!Tốtnhất là tôicũngchếtđi.Tôixincámơnôngbà,ôngbàrấttốtcủatôi,nhưngcómổtôicũngkhôngsốngđượcđâu, tôichắcnhưvậy.Xincámơn lòng tốtcủaôngbà,ôngbàthânmếnạ.Maikhôngcầnđểbácsĩđếnđâylàmgìnữa,tôichỉmuốnchếtthôi.Sốphậncủatôilàchếtnơiđấtkháchquêngườinày!”

Cònôngbàchủthìcứcốgắngkhuyêngiảibà,cầmhaitaybàvàkhẩnkhoảnyêucầubàđểchomổ.Thếlàngườibệnhnhắmmắtlại,kiệtsức,mêmannhưchết.

ÔngbàMequinezhếtlòngchạychữachongườimẹtuyệtvờikia,vìcứunguychogiađìnhmàphảiđếnchết,cáchxaTổquốcmìnhbanghìndặm

đường,vàchếtsaukhiđãchịubaonhiêuđauđớn,mộtngườiđànbàđángthương,tốtbụnglàthế,trungthựclàthế,vàbấthạnhđếnthế!

Ngày hôm sau, mới sáng tinh mơ, chiếc va-li trên lưng, người còngxuống,chânkhậpkhiễng,nhưnglòngđầycandảm,MarcođivàoTucuman,mộttrongnhữngthànhphốtrẻnhấtvàthịnhvượngnhấtcủanướcCộnghòaArgentina.

Đitrongcácđườngphố,Marcolạithấybồnchồn,hồihộpnhưtrướcđâykhiđếnBuenosAires.Cậunhìncáccửasổvàcáccửaravàocủatấtcảmọinhà,nhìntấtcảnhữngngườiđànbàquađường,hyvọnggặpđượcmẹ.Cậumuốnhỏi thăm tất cảmọi người, nhưng lại khôngdámđónmột ai lại cả.Ngườitangoáilạinhìnđứabékhốnkhổ,quầnáoráchmướp,bụibặmđầyngười,nhưtừrấtxađiđến.Còncậutìmcốtìmtrongđámđôngmộtngườinàođócóvẻthiệncảmđểcóthểhỏithăm.Cậubỗngtrôngthấycáibiểncủamột cửahiệumangmột cái tênbằng tiếngÝ; trong cửahiệu thấy cómộtngườiđànôngđeokínhvàhaingườiđànbà.

Cậubướcchầmchậmđến,cốquảquyếthỏi:-Thưaông,xinônglàmơnbảogiúpchocháulàgiađìnhMequinezở

đâuđâyạ?-GiađìnhcủakỹsưMequinezà?-ngườichủcửahiệuhỏilại.-Vâng,kỹsưMequinezạ,-cậubéđáplại,giọngnhỏnhưmộthơithở.-GiađìnhMequinezkhônghềởTacumannày.Tiếptheocâutrảlờiấylàmộttiếngthéttuyệtvọng,xélòngngười,khác

nàotiếngthétcủamộtngườibịtửthương.Ngườichủhiệuvàhaingườiđànbàđứngdậy,mấyngườicũngchạyđến.

“Làmsaothế?Làmsaothếcháu?-NgườichủhiệuvừadìuMarcovàonhàđặtngồixuốngvànói. -Cógìmàphải tuyệtvọng,khổquá!GiađìnhMequinezkhôngởđây,nhưngquanhTucumanthôi,chỉđivàitiếngđồnghồlàđến”.

-Ởđâuạ?Đâuạ?-Marcohỏitovàvùngdậynhưmộtngườichếtđượcsốnglại.

-Cáchđâykhoảngmườilămdặm,trênbờsôngSaladillo;ởđấyngườitađangxâydựngmộtnhàmáyđường…Ởđấycómộtkhunhà, trongđócónhàkỹsưMequinez.Đếnđấyaicũngcóthểchỉchocháu,vàcháusẽđếnđấychỉtrongmấytiếngđồnghồthôi.

-Tôiđãđếnđấy,cáchđâyvàituần,-mộtngườitrẻtuổinói,anhtavừa

nghetiếngthétcủaMarcomàchạyđến.Marconhìnngườiđóvớiđôimắtmởto,mặttáimétvàhỏivộivàng:-Thếchúcó trông thấyngườiđànbàgiúpviệcôngMequinezkhông?

NgườiđànbàÝấymà?-NgườiGenovaấyà?Có,cóthấy.Marconứcnởnhưđộngkinh,nửakhóc,nửacười.Bỗngcậuđứnglên,

hớnhởvớimộtquyết tâmghêgớm:“Thếđi lốinàođây?Nhanh lên!Lốinào?Cháuđingayđây,chỉgiúpcháuđiđườngnào?”

-Nhưngphảiđimấtmộtngày,-nhữngngườichungquanhnói,-cháuđangmệtlắm,cháucầnphảinghỉđã,sángmaihãyđi…

-Không thểđược!Không thểđược. -Cậubé trả lời. -Chỉ đường chocháu,cháukhôngthểchờmộtphútnàonữa,dùcháucóchếtdọcđườngcũngđi.

Thấycậuđãquyết,khôngthểnàobànlạiđược,ngườitakhônggiữnữa.-Hãycẩnthậnkhiđiđườngrừng.-Đibìnhyênvôsựnhé,embéngườiÝạ!Mộtngườiđivớicậurakhỏithànhphố,chỉđườngchocậu,khuyêncậu

mấycâu,rồiđứngnhìncậuđi.Mấyphútsau,cậubéchânbướckhậpkhiễng,cáiva-liđeotrênlưng,đã

khuấtsaunhữngrặngcâyrậmrạphaibênđường…Đêmhômấylàmộtđêmrấtkinhkhủngđốivớingườibệnhđángthương.

MẹMarco bị những cơn đau tàn khốc giày vò, bật lên những tìếng kêukhủngkhiếp,nóimêsảng.

Nhữngngườiđànbàtrôngnomđềuhoảnghốt.Bàchủchốcchốclạiđến,bốirốivôcùng.Ngườitađãbắtđầulolắng,dùbàtacóquyếtđịnhchomổđi nữa, thì sáng hôm sau thầy thuốcmới đến và có thể làmuộnmất rồi.Trongnhữnglúcbàhếtmêsảng,ngườitamớihiểurằngcănbệnhghêgớmnhấtcủabàdocơthểgâyrathìítmàtinhthầngâyrathìnhiều,vìýnghĩcủabàlúcnàocũngcăngthẳnghướngvềgiađìnhxaxôicủabà.

Rãrờinhưngườimấthồn,bộmặtkhôngnhậnrađượcnữa,bà lấy taybứttócmộtcáchtuyệtvọngvàgàolên:

“Ôi,chếtởxaxôinhưthếnầy,chếtmàkhôngđượcthấylạichúng!Cáccontộinghiệpcủatôi!Mồcôimồcút!VàthằngbéMarcocủatôimớibaonhiêutuổiđầumàtận tụynhưthế, thươngmẹnhưthế.Thưabà,bàkhông

biếtthằngbétốtđếnnhưthếnào!Khitôirađi,tôikhôngtàinàogỡđượchaitaynóômchặtlấycổtôi,nókhócđếnlànãoruột,aicũngchorằngnóhiểulàkhôngcòntrôngthấymẹnónữa!TộinghiệpMarco!Conđángthươngcủamẹ!Ôi,giátrướckhichết,tôiđượcnóivớichúngmấylờivĩnhbiệt!Mồcôimẹ,tộinghiệpthằngbé,nósẽlàmgì!Nóphảiđiănxin, thằngMarcocủatôi,ngửatayănxin!Ôi!Không, tôikhôngmuốnchết!Bácsĩđâu!Gọihộbácsĩchotôi,đếnmàmổxẻtôiđi,nhưnghãycứuchotôisống.Tôimuốnkhỏibệnh,tôimuốnsống,ngàymaitôisẽrađi!Cứutôivới!”

Nhữngngườiđànbàchămsócnắmchặtđôibàntay,nóivớibàphảihyvọng.

Thếlàbàlạirơivàocảnhtuyệtvọngcóthểchếtđược,bàkhóclóc,haitayvụcvàođầutóchoarâm,rênrỉnhưmộtđứatrẻ:

“Ôi!Genova,thànhphốquêhươngcủatôi!Cáinhàcủatôi!Tấtcảmặtbiểnấy…Ôi!Marcocủamẹ!Marcokhốnkhổcủamẹ!Cóaibiếtgiờnàynóđangởđâu,đứacontộinghiệpcủatôi?”

Bấygiờđãnửađêm,vàMarcotộinghiệpcủabàsaunhiềutiếngđồnghồnằmtrênmiệngcáihố,đangđiquamộtkhurừngmênhmông,toànnhữngđạithụkhổnglồ,thâncâytotướngnhưnhữngcộtnhàthờ,táncâyđanvàonhau, ánh trăng làm cho sáng lên như tráng bạc. Trong ánh sáng lờ mờ,Marcomơhồtrôngthấynhữngthâncâyđủcáchìnhdángthẳngtắp,nghiêngnghiêngvặnvẹo,đanchéovàonhau,vẻkỳquáivàdữdội,nhữngcâybịlậtnằmngangnhưnhữngcáithápđổ,phủkínmộtđámcâyumtùmvàhỗnđộn;cónhữngcâykhácđứngsátnhauthànhkhómnhưmộtbógiáovútlênthẳngtắphiênngang,mũinhọnchọcthủngcảtrời;vàcuốicùngthìkhắpnơichỉmộtvẻhùngvĩtrangnghiêm,mộtsựhỗnđộnthiênnhiênđẹpmộtcáchsiêuphàm,cáicảnhtượngghêgớmnhấtvàđồsộnhấtmàcâycốitrêntráiđấtcóthểbàyratrướcmắtconngười.

Đitrongrừng,cólúcMarcothấyrợnngười,nhưngrồilòngcậuvữnglạivìcậulaovềvớimẹ.Mệtnhoài,haibànchânứamáu,cậuđimộtmìnhgiữakhu rừngghêgớmấy,xaxamới thấyvài cái lềucóngườiở;nhưngdướinhữnggốccâytonhưthếthìtrôngchỉnhưnhữngtổkiếnmàthôi.

Marco không thấymệt, và dù đimộtmình cũng không thấy sợ, cảnhhùngvĩcủakhurừnglàmchotâmhồncậucũngmởrộngra;việcđếngầnmẹđemchocậusứcmạnhvàlòngtựtincủamộtngườilớn.Nhớlạinhữngkỷniệmkhivượtđạidương,nhữngảotưởngbịtiêutan,nhữngđaukhổphảichịuđựngvàđượcchếngự,nhữngnỗimệtnhọcđãtrảiqua,cậuthấytựhàovàngửngcaođầu.DòngmáucủangườixứGenova cao thượngvà cườngtrángdồnlêntimcậu,nhưmộtcuộcmúavòngtròntựhàovàdũngcảm.Và

mộtđiềulạxảyđếnvớicậu:chođếnnay,cậuchỉcóthểgợiratrongtrímộthìnhảnhmờảocủamẹ,hìnhảnhđãphainhạtđimộtítquahainămxacách,thìnayhìnhảnhđótrongsángvàrõràng;cậuthấylạirấtrõkhuônmặtmẹ,vàtừlâuchưabaogiờthấynhưthế,thấylạiởngaybêncạnhmình,nổibậtvàchóilọicậuthấylạivànhậnranhữngcửđộngnhỏnhấtcủađôimắtmẹ,đôimôimẹ,nhữngcửchỉvàđiệubộcủamẹ.

NhữngkỷniệmthúcđẩycậuMarcobướcnhanh,mộtniềmthươngyêumớilớnlêntronglóngcậu,làmchảytrênkhuônmặtcậunhữngdòngnướcmắtdịudàng,lặnglẽ;vàquabóngđêmcậunóilênnhữnglờimàlátnữacậusẽthìthầmvàotaingườimẹyêuquý.

“Conđây…mẹyêuquý,conđếnđây!Conkhôngrờimẹnữađâu,mẹcontasẽcùngnhautrởvề; trêntàuconsẽluônluônởcạnhmẹ,vàkhôngmộtaicóthểbắtconrờikhỏimẹđượcnữa,khôngbaogiờ,khôngbaogiờ!”

Mảinghĩngợinhưvậy,Marcođãtrôngthấytrênnhữngngọncâykhổnglồ,nhữngánhbàngbạccủavầng trăngđã tắtnhườngchỗchonhữngmàusángnhẹnhàngcủabuổibìnhminhdangbắtđầu…

Tám giờ sáng chính hôm ấy, ông thầy thuốc ở Tucuman, một ngườiArgentina trẻ tuổi,đãởbêngiườngngườibệnh,cómộtngườiphụtágiúpviệc, cố một lần cuối cùng thuyết phục người bệnh bằng lòng cho mổ.Nhưngnhữnglờikhẩnkhoảncủaôngbácsĩcũngnhưcủavợchồngngườichủ, đều vô ích; người đàn bà đáng thương tự thấymình đã yếu lắm rồi,khôngcòntinvàophẫuthuậtnữa;bàchorằngmổthìthểnàocũngchết,lạicònphảichịunhữngcơnđaucònghêgớmhơnnhữngcơnđausẽlàmmìnhchết.

Bácsĩcứnhắclại:“Mổchắcchắnthànhcông,tôisẽcứusốngbà,chỉcầnbàcóchútcanđảmthôi;nếubàkhôngchothìcáichếtsắpđếnrồi”.Nhưngvôhiệu.

“Không, - ngườibệnh trả lời, giọngngạthơi, - tôi cònđủ canđảmđểchết,nhưngkhôngđủđểchịuđaumộtcáchvôích.Xincámơnbácsĩ,cứđểchotôiyênlặngmàchết”.

Đếnđây, bác sĩ nản lòngkhôngcốnài nữa.Thế làngườiốmquayvềphíabàchủcủamình,trốitrăng:

“Thưabà,bàchủrấttốtcủatôi,-bànóimộtcáchkhókhăn,-xinbàgửiđồdùngcủatôivàsốtiềnnhỏtôiđãdànhdụmđượcchogiađìnhtôi,qualãnhsựquán.Tôihyvọngrằngchồngvàcáccontôicònsống.Tôicảmthấythấyhyvọngấyngay trong lòng;bà làmphúcviết hộ tôi rằng… tôi luônluônnghĩđếnchồng,con…lúcnàocũnglàmviệcvìchúngnó,vìcáccon

tôivàcáiđaulòngduynhấtcủatôilàkhôngđượctrôngthấylạichúngnónữa… rằng tôi chếtmột cách can đảm, nhẫn nhục…khi chết tôi vẫn cầunguyệnchochúngnó…rằngtôigửilạichochồngtôi,chođứaconlớncủatôi… đứa bé, thằng bé Marco của tôi mà tôi cứ nhớ cho đến phút cuốicùng…”

Rồi,bỗngbịxúcđộngmạnh,bàchắphaitaylạikêulên:“ÔiMarco,concủamẹ,lẽsốngcủamẹ!”

Nhưngkhi quayđôimắt đẫm lệ phía bà chủ, thì không thấybàở đấynữa, có người đã kín đáo mời bà ra ngoài. Bà lại đưa mắt tìm senorMequinez,ôngcũngđãbiếnđiđâurồi.Chỉcònlạicóhainữytávàngườiphụmổ.

Ngườitangheởbuồngbêntiếngnhữngbướcchânvộivã,nhữngtiếngthìthầmnóivộivàng,nhữngtiếngkêucốnénlại.Ngườibệnhđưađôimắtđãmờ,nhìnraphíacửa,chờđợi.

Mấyphútsau,bàthấyôngbácsĩbướcvào,vẻmặtthậtlạlùng;rồisenor

vàsenora[81]

Mequinez, hai người cũngvậy, vẻmặt bối rối.Cảbangườinhìnbà,thầnsắcrấtkhácthường,nóivớinhaumấylờinhonhỏ.Ngườibệnhhình như nghe bác sĩ nói với bà chủ: “Tốt nhất là làm ngay lập tức”.Bàkhônghiểugìcả.

-BàJosefa[82]

-senoraMequineznóivớibà,giọngrunrun-tôicómộttinmừngmangđếnchobà.Bàhãymởrộngcõilòngmàđóntinmừng.

Ngườibệnhnhìnbàchủchămchú.-Mộtcái tin,-bàchủnói tiếpvớigiọngmỗilúcmộtsôinổihơn,-sẽ

làmchobàhếtsứcvuisướng.-Bà hãy chuẩn bị, - senora lại nói, - để gặp một người…mà bà rất

thươngyêu.BàJosefanhổmđầulênbằngmộtcửđộngrấtnhanh,rồihếtnhìncánh

cửaravàođếnnhìnbàchủ,đôimắtnhưnảylửa.-Mộtngười,-senoranóithêm,-vừamớiđếnđâymộtcáchbấtngờ…-Aithế!-Bàhỏigiọngngắcngứnhưcủamộtngườiđanghoảnghốt.Lát

sau đó, bà thét lên một tiếng lớn, bật ngồi dậy trên giường, không nhúcnhích,đôimắtmởrộng,haitayômlấytháidương,nhưđangđứngtrướcmộtsựhiểnhiện siêuphàm.Marco,quầnáo tả tơi, bụibùnbêbết, đangđứngtrênngưỡngcửa.Bácsĩđangnắmmộttaygiữcậulại.

Ngườiốmthétlênbalần:“Contôi,contôiđâyrồi!”Marcolaođến,danghaicánhtaygầyra;bàômchặtlấyconvàolòngvới

cáicuồngnhiệtcủamộtconhổcái,phálêncườidữdội,chốcchốclạinấclên,tiếngnấctrầmtrầmthămthẳm,nhưngđôimắtráohoảnh,rồingạtthởbàngảmìnhxuốnggối.Nhưngbà lạingồi lên tức thì,vàvuisướngnhưđiênnhưdại,hônnhưmưalênđầuMarco.

“Làmthếnàomàconđếnđượctậnđây?-bàhỏi.-Làmsao?Trôngconlớnlênnhiềuquá!Aidẫnconđi?Conđimộtmìnhà?Conkhôngốmsao?CóphảiMarcocủamẹthậtkhông?Khôngphảilàchiêmbaochứ?Kìa,connóiđi…”

Rồibàđổingaygiọngmộtcáchđộtngột:“Nhưngthôi,đừngnóigìvội,chờmộtlát”.

Vàquayvềphíabácsĩđangđứng,bànóivộivàng:“Nhanhlên,bácsĩ,tôimuốnkhỏibệnh.Tôixinsẵnsàng,đừngđểmất

thì giờ.Nhớ đưaMarco ra ngoài để nó khỏi nghe thấy. Marco thân yêu,chẳngcógìđâu,rađicon,rồiconsẽkểchuyệnmẹnghe.Nào,hônconthêmcáinữa…Thôi,rađicon.Thưabácsĩ,tôisẵnsàngđây…”

Người ta dẫnMarco ra ngoài.Senor và senora cùng ra theo, bác sĩ vàngườiphụmổđóngcửaphònglại.

SenorMequinez tìm cách đưaMarco đếnmột cái buồng cách xa đấy,nhưngkhôngthểnàođược.Cậucứđứngđấy,nhưđóngđanhxuốngsànnhà.

-Cóviệcgìthế,-cậuhỏi,-mẹcháulàmsaothế?Ngườitađanglàmgìmẹcháuthế?

Ôngkỹsưtìmcáchdịudàngđưacậuđinơikhác.-Lạiđây,bácnóicháunghe…mẹcháuđangốm;phảimổmộttí,bácsẽ

nóichocháubiếttấtcảviệcnày;nào,cháulạiđâyvớibác.-Không,cháuđứngđâythôi,-cậunói,-nóichocháurõtạiđâythôi.Ôngkỹsưvừakéocậuđi,vừacốlàmchocậuyêntâm,thếlàcậubắtđầu

sợ,runlên.Bỗngmột tiếng thét xé tai như tiếng thét củamột người bị tử thương,

vanglênkhắpcảngôinhà.Cậubéđáp lạibằngmột tiếngkêu tuyệtvọng:“Mẹtôichếtmấtrồi!”

Ngườithầythuốchiệnrangưỡngcửavànói:-Không!Mẹcậuđãđượccứusống!

Cậubénhìnbácsĩmộtlúc,rồichạylạiquỳxuốngômchầmlấyhaiđầugốiôngta,khócnứcnởvànói:

-Xinđatạ,đatạbácsĩ!Nhưngbácsĩvộikéocậuđứnglênvànói:-Đứngdậy,cậubéđángthươngvàanhhùng,chínhcậulàngườiđãcứu

sốngmẹcậu!

MùahèThứtư24

MarcongườiGenovalànhânvậttrẻtuổigầncuốicùngmàchúngtalàm

quennămnay.Chỉcòncómộtnhânvậtnữađểchothángsáu.Chỉcòncóhaibàithihàngthángnữa,haimươisáungàyđihọc,sáungàythứnămvànămchủnhậtnữa.Ngườitacảmthấynămhọcsắphết:câytrongvườnsumsuêvànởhoa,tỏabóngrợpxuốngcácdụngcụthểdục.Họcsinhmặcquầnáomùahè.Nhữngmáitóctỏaxuốngđôivaiđãbiếnmất.Tấtcảcácmáiđầuđềucắtngắn.

Ngườitathấynhữngbắpchânvànhữngcáicổđểtrần,nhữngmũrơmđủmọihìnhdáng,nhữngsơmiđủmọimàusắc.Cáccậubénhấtđeolàmkhănquànghaythắtlưngnhữngdảilụaxanh,đỏ,vàngýthíchriêngcủanhữngbàmẹ, từ người giàu nhất đến người nghèo nhất, muốn trang điểm cho conmình.Nhiềucậuđếntrườngmàđầutrần,nhưđãtrốnkhỏinhàvậyVàicậumặcbộquầnáo trắngđể tập thểdục.Cómộthọcsinh lớpcôDelcatimặcquầnáođỏtừđầuđếnchân,trôngnhưcontômhùmluộc.Vàicậumặcáoquần thủy thủ.Nhưngđẹpnhất làcậubé thợnề,độimộtchiếcmũrơmtotướnggiốngnhưmộtcâynếnphủchụpđènvậy.Corettiđãbỏcáimũnồidamèo đi và đội thay vàomột cái mũ lưỡi trai đi đường cũ bằng lụa xám.

VotinimặcmộtbộquầnáokiểuScotland[83]

mayrấttốnvải.Crossimặcáohởngực,Precossixúngxínhtrongbộáolàmviệccủathợrènmàuxanh.CònGaroffi?Giờcậuphảibỏcáiáotơitotướnggiấukínhànghóacủacậuđirồi,thìcáctúicăngphồngcủacậuđềulộrõđểngườitatrôngthấyvôkhốithứ,trongấythấythòiranhữngbảngkêxổsố.

Họcsinhđến lớpbuổi sángmang theonhữngbóhoa tặngcôgiáocủamình.Cáccôgiáocũngmặcnhữngáomàutươisáng,trừcô“nữtusĩ”baogiờcũngáođen.Côgiáocóchiếclôngchimmàuđỏvẫnđộicáimũấy,vàcổthắtmộtchiếcnơlụahồng,hơinhầuvàlấmvìnhữngcáivuốtvecủađámhọctròbécủacô,chúnglàmchocôcười…vàbắtcôchạy.Bâygiờlàmùa

xơ-ri[84]

,mùa bươmbướm,mùa hòa nhạc ngoài trời và dạo chơi ởđồngquê.Nhiềuhọcsinhlớpbốnđãtrốnđitắmsôngđểthahồmàvùngvẫy.Mọingườiđềumongmỏinghỉhè.Mỗingày,tanhọc,ngườitalạisốtruộthơnvàbằnglònghơnngàyhômtrước.ĐiềulàmtôilobuồnlàthấyGarroneđểtangmẹ,vàcôgiáolớpmộtđángthươngcủatôicàngngàycàngyếuhơn,xanhhơnvàhocàngtohơn.Bâygiờlưngcôcònghẳnxuốngvàcôchàolạitôi

cáichàosaomàbuồnthế!…

Chấtthơ(thưcủabố)Thứsáu26

Enrico,conđãbắtđầuhiểuchấtthơcủatrườnghọcrồi.Nhưngchođến

nay,conchỉmớithấytrườnghọctừbêntrongthôi.Nhàtrườngđốivớiconsẽcònđẹphơnvànênthơhơnrấtnhiều,bamươinămsaunữa,khicondẫncácconconđếntrườngvàconthấynhàtrườngtừbênngoài,nhưbốthấyhiệnnay.

Trongkhichờtanhọc,bốđidạoởcácđườngphốvắngchungquanhtòanhà,vàbốnhìncáccửasổởtầngdướichỉcócáccánhcửachớpkhéplạithôi.Từmộtcửasổbốnghetiếngmộtcôgiáonóito:“Ôi!Nétsổcủachữtgìmàkhiếpthếnày!Khôngphảinhưthếđâu,conạ.Bốconmàtrôngthấythếthìsẽbảothếnào?”

Ớmột cửa sổ bên cạnh, tiếngmột thầy giáo đanghọc to chầmchậm:“Tôimuanămchụcmétvải,giábốnlirarưỡimộtmét,tôibánlại…”

Xa chút nữa, tiếng cô giáo đọc to: “Thế làPietroMicca, cái ngòi đãchâm…”

Từmộtlớpbêncạnh,nổilênnhữngtiếngtrẻrìràochứngtỏrằngthầygiáo đi ra ngoàimột lúc.Bố đimấy bước và nghe tiếngmột embé đangkhóc, tiếng cô giáo rầy la hay dỗ dành. Từ những cửa sổ khác vọng ranhữngđoạnthơ,tênhọcủanhữngngườinổitiếngvànhânhậu,nhữngchâmngônvềđạođức,vềlòngdũngcảm,vềlòngyêuTổquốc.

Rồitiếpđếnnhữnglúcimlặng.Bấygiờ,ngườitacóthểnghĩlàtrườnghọcbỏkhông;hìnhnhưnókhôngthểnàochứanổibảytrămhọcsinh.

Bỗngnhữngtiếngcườivangphátansựimlặng,vìmộtthầygiáovuitínhđãnóimộtcâuđùa…

Nhữngngườiquađườngdừngchânlạinghe,vàtấtcảđềunhìnvớimộtmốithiệncảm,tòanhàđangchứabiếtbaotuổithanhxuânvàbiếtbaoniềmhyvọngấy.

Bỗng nhiên, người ta nghe ồn ào những tiếng sách vở gấp lại, nhữngtiếngchânbướcthìnhthịch,tiếngồnàonhưongvỡtổlantừtầngdướilêngác trên, nhưcómột tin vui bấtngờvừa truyềnđến.Đó làbácgác cổng

đangđihếtlớpnàyđếnlớpkhác,nhắclạicáichữ“Finis”[85]

theolễthức.

Nghenhữngtiếngồnấy,mộtđámđôngđànbà,đànông,thiếunữ,thanhniên,chenchúcởcáccửaravàochờdónconmình,emmình,cháumình,trongkhicácembéxíurakhỏilớpđếntìmmũcủamình.Cuốicùngthìhọctròxếphàngdàiđi ra,chângiậm thình thịch;vàbốmẹđón con, hỏi dồndập:“Concóthuộcbàikhông?-Hômnaycónhiềubàitậpkhông?-Ngàymaiphảihọcbàigì,phảilàmbàigì?-Baogiờthihàngtháng?…”

Cónhữngbàmẹđángthương,tuykhôngbiếtđọc,cũnggiởvởcủaconra,xemcácbàitínhvàhỏisốđiểm:“Chỉtámthôià?-Mườivàđượckhenà?-Đọcbàiđượcchínà?…”

Thế rồi họ lo ngại, họ vuimừng, họhỏi các thầygiáo, nói về chươngtrình,vềthicử…

Đẹpđẽthay, caoquý thayviệcgiáodục!Vàbao labiếtbaođiềuhứahẹncủangànhgiáodụcđốivớithếgiớinày.

Bốcủacon”.

CôgáicâmđiếcChúanhật28

Thángnămkhông thểkết thúccáchnàođẹphơnbằngviệckháchđến

thămsánghômnay.Có tiếngchuônggọi cửa.Rồinghebốkêu lêngiọngngạcnhiên:“'Thếnào,anhGiorgiođấyà!”

GiorgiolàngườilàmvườncủachúngtôiởChierimàgiađìnhhiệnđangởCondove.ChúsangHyLạpvà làmviệcbanămnay trongngànhđườngsắt.Chúmới từHyLạpđi tàu thủyvề, lênbếnGenovahômquavà sánghômnaythìđếnđây.Giorgioômmộtbọchànhlýto.Trôngchúgiàđimộtít,nhưngvẫnvuivẻ,mặtmàylinhhoạt.

Bốmờichúvàonhà,nhưngchú từchốivàhỏi luônbố,vẻ ítnhiều longại:

“Thưaông,giađìnhtôidạonàyrasao?CháunhỏGigiacủatôirasao?”-Tốtlắm,tôivừamớigặp…-mẹtrảlời.ChúGiorgio thở ra như nhẹ bớt nỗi lo và nói: “Ông bà thấy đấy, tôi

khôngcóđủcanđảmđếnchỗnhữngngườicâmđiếcmàkhônghỏitrướctintứccongáitôi.ÔngbàchophéptôigửinhờcáibọcnàyđâyđểchạyđếngặpcháuGigia. Đã ba năm rồi tôi không được thấy cháu, đứa con gái đángthươngcủatôi.Đãbanămrồi,tôikhôngđượcthấymộtngườithânyêunàocủatôi”.

-ConhãyđitheochúGiorgiođi,-bốnóivớitôi.-Xin lỗi, tôi cònmuốn thưa với ông điều này nữa, - người làmvườn

dừnglạiởđầucầuthangvànói.Nhưngbốngắtlời:-Thếcôngviệclàmănrasao?-Thưa,cũngkhá,tôicũngmangvềđượcíttiền.Nhưngxinôngchobiết

làconcháuvừacâmvừađiếccủatôicóchúttiếnbộgìkhông?Tôiđểcháuởlạikhácnàomộtconvậtnhỏ,chẳngchúthiểubiếtgìcả.Tôikhôngtintưởngchútnàovàonhữnghọcviệnchongườicâmđiếcấy.Chẳnghaycháucóhọcđượccáchrahiệukhông?Nhàtôicóviếtthưchotôirằng:“Gigiahọcnóivàcótiếnbộ”.Nhưngtôithìtôitựnhủ:“Nócóhọcnóibằngdấuhiệuthìđốivớitôicóíchgìtrongkhitôichẳnghiểugìvềnhữngdấuhiệuấy.Chỉnhữngngườicâmđiếcmớihiểunhauthôi.”ThếôngthấycháuGigianhàtôirathế

nào?Bốmỉmcuờivàđáp:-Tôikhôngnóigìvớianhcả.Tựanhsẽthấy.Anhđiđi,điđi,đừngđể

mấtmộtphútnàonữa.Chúngtôiđira.Họcviệnchongườicâmđiếcởcạnhnhà.Tronglúcđi,

chúlàmvườnnóivớitôi,buồnhếtsức:“A,tộinghiệpGigiacủatôi?Rađờibị tậtnguyềnđầyđọa.Chaoôi,cóbaogiờ tôiđượcnghenógọibốvànóđượcnghetôinói:“Congáicủabố”,vìkhôngbaogiờnóngheđượccũngnhưnóiđượcmộtlờinào!Cũngmaymàcóvịânnhântựýgiúpchúngtôichonóvàohọcviện…Nhưngphảiđợinólêntámđã…vàthếlàđãbanămrồinóởhọcviện,nósắplênmườimộtrồiđấyCậuEnricoà,cậubảotôinócólớnkhông?Nócóvuikhông,hởcậu?”

-Chúsẽthấy,chúsẽthấy,-tôitrảlờivàrảobước.- Nhưng học viện ở đâu? Nhà tôi đưa Gigia đi sau khi tôi đi rồi, tôi

khôngbiếtnóởđâu…Trongkhichúấynói thì chúng tôiđếnhọcviện,vàvàophòngkhách.

Mộtngườigácđếntrướcmặtchúngtôi.-TôilàbốcủaGigiaVoggi,-chúlàmvườnnói,-tôimuốngặpcongái

tôi,nhanhlên,nhanhlên!-Giờcáccháuđangrachơi,đểtôiđibáocôgiáo,-ngườigácnói.Vàbáctađira.Chúlàmvườnrấtbồnchồn,khôngthểnóinănggìnữa,màcũngkhông

thểngồiyênđượcnữa:chúnhìncácbứctranhtrêntường,nhưngchẳngthấygìcả.

Cửamở,mộtcôgiáomặctoànmàuđenbướcvào,taydắtmộtcôbé.Bốvàconnhìnnhaumộtlát,rồicùngkêulênmộttiếngvàchạylạiôm

lấynhau.Côbémặcmộtcáiáocónhữngsọcnhỏtrắngvàđỏ,ngoàiphủcáitạpdềmàuxám.

Cô ta lớnhơn tôi, côbá lấy cổbốmàkhóc.Chú làmvườn lùi ramộtbước,giươngkínhlênngắmcongáimìnhtừđầuđếnchân,miệngthởhổnhểnnhưvừamớichạymộtthôidàivề,vàkêulên:

-Ồ!Lớnlênnhiềuquá!Xinhranhiềuquá!ỒGigiathânyêu,tộinghiệpcủabố,conbécâmtộinghiệpcủabố…Bàlàcôgiáocủacháuđấyà?Nhờbàbảogiúpcháulàmmộtvàidấuhiệugì,tôisẽhọcdầndầnchohiểu…bàbảocháulàmchotôihiểumộtđiềugìđó…

Côgiáomỉmcườivànóinhỏvớicôbéđangnhìnmình:-Ôngnàylàaithế?Thếlàcôbébằngmộtgiọngrấtlạ,khácnàogiọngcủamộtkẻmớihọc

nóitiếngnướctalầnđầutiên,nhưngphátâmngherõràng,vàvừamỉmcườivừatrảlời:“Thưacô,bốconđấy”.

Chúlàmvườnlùilại,kinhngạc,kêulênnhưngườiđiên:-Nónóiđược!Cóthể thếchăng!Cóthể thếchăng!Nónóiđược!Thế

nào,con,connóiđượcà,connóiđượcà?Bảochobốbiếtđi!…Chúkéocôbévàolòngvàhônnhiềulầnvàotráncon.-Thưabà, thế ra người câmđiếckhôngphải nói bằngđiệubộnữa à?

Bằngnhữngngóntaynữaà?Thếnghĩalàthếnào?-Không,ôngVoggiạ,-côgiáotrảlời,-khôngphảibằngđiệubộ,đólà

phươngphápcũ.Ởđây,dạytheophươngphápmới,phươngphápnói.Thếôngchưabiếtà?

-Tôithậtchưabiếtgìhết!-Chúlàmvườntrảlời,dángluốngcuống.-Đãbanămnay, tôiđixanướcÝ.Người ta cóviết thư cho tôi, nhưng tôikhônghiểu.Trítôikémlắm,đúngthế.Ôi!Congáicủabố,thếrabốnóiconcũnghiểuđược à?Conngheđược tiếng củabố à?Trả lời bốmột tý, conngheđượcà?Concóngheđượcbốnóikhông?

-Khôngđâu,ôngạ,-côgiáonói,-cháukhôngngheđượctiếngnói,vìcháu điếc, nhưng cháu hiểu ông nói gì vì nhìn môi ông mấp máy. Cháukhôngngheđượcôngnóigì,cũngnhưchínhmìnhnóigì,cháuphátâmđượclà do chúng tôi đã dạy, từng chữ, từng chữmột, cách dùng lồng ngực vàcuốnghọngnhưthếnàođểphátâmrađượcmộttiếng.

Chúlàmvườnvẫnháhốcmồm,khônghiểu.Chúvẫnchưatinđược.-Gigia,connóichobốbiết,-chúghémồmvàotainóivớicongái,-con

cóvuilòngthấybốvềđâykhông?Chúnóng ruột chờ câu trả lời.Cô bé nhìn chú, dáng suy nghĩ, nhưng

khôngđáplại,bốcôthìrấtbănkhoăn.Côgiáobậtcười.Cônói:-Ôngạ,Gigiakhông trả lờiôngđược,vìkhôngnhìn thấymôiôngcử

động, ông ghé vào tai cháumà nói cơmà!Ông nhắc lại câu hỏi và nhìnthẳngvàomặtcháuđi.

Ngườibốbènnhìnthẳngvàomặtconvànhắclại:-Concóvuilòngthấybốvềđâykhông?Rằngbốkhôngđinữa?

Côbéđãchămchúnhìnđôimôicủabố,trảlờirõràng:-Vâng!Conrấtvuilòngthấybố-trở-về,vàtừnaybốkhôngbỏ-chúng-

conmàđi-đâu-nữa!Chúlàmvườnlạiômconhônnữa,rồiđểhiểuchorõcáiviệcđốivớichú

rấtkhóhiểu,chúlạihỏicondồndập:-Thếmẹcontêngì?-An-tonia.-Emgáicontêngì?-A-de-laide.-Họcviệnnàytêngì?-Họcviệncủangườicâmđiếc.-Hailầnmườilàmấy?-Hai-mươi.Tôinghĩrằngchúlàmvườnrấtvuisướngthìbỗngnhiênchúbậtrakhóc;

nhưngmàkhócvìvuimừng.-Ấy,-côgiáonóivìcólẽhiểunhầmnguyênnhânlàmchúkhóc,-ông

phảivuimừngchứ,saolạikhóc.Ônglàmcháunókhóctheobâygiờ…Chúlàmvườnnắmlấytaycôgiáo,hônvànói:-Xincámơn,cámơn,trămlầncámơn,nghìnlầncámơn,thưabàthân

mếnạ!Xinbàbỏlỗicho,vìtôikhôngbiếtnóithếnàonữa…-NhưngkhôngphảiGigiachỉbiếtnóimàthôi,-côgiáonói,-cháubiết

viếtvàbiếtlàmtính.Cháubiếttêntấtcảnhữngđồđạcthườngdùng.Cháucũngbiếtmộtítlịchsửvàđịalý.Hiệncháuđanghọclớpsưphạm;saukhihọcxonghai lớpnữacháusẽcósứchọckhá.Rakhỏiđây,cháusẽcóthểlàmmột nghề nào đấy.Chúng tôi đã đưa những người câm điếc vào làmtrongcáccửahàngđểphụcvụkháchmua,vàhọcũng làmđượcviệcnhưnhữngngườikhác.

Chúlàmvườnlạilấylàmngạcnhiênmộtlầnnữa.Nhữngýnghĩlẫnlộntrongócchú.Chúnhìnconvàđưataylêngãitrán,chúmuốnđượchiểurõthêmnữa.Côgiáobiếtý,quaysangngườigácvànói:

-Anhđemvàođâymộtembélớp“dựbị”.Látsau,ngườigácvào,dắtmộtcôbécâmđiếckhoảng tám,chín tuổi,

vừamớivàohọcviệníthôm.

“Cháunày,-côgiáonói,-làmộttrongnhữngcháumàchúngtôiđangdạy những điều cơ bản đầu tiên.Ông xemngười ta làmnhư thế nào.Tôimuốnbảocháunói“e”,ôngchúýđây”.

Côgiáomởmồm,nhưkhingườitađọcnguyênâme,vàrahiệuchoembécũngmởmồmranhư thế.Embé làmtheo.Côgiáo lại rahiệuchoemphải phát ra thành tiếng. Em bé phát âm, nhung đáng lẽ là e em lại phátthànho.

-Không,-côgiáonói,-khôngphảithế.Vànắmlấyhaibàntaycủacôhọctrò,côấnmộttayvàocuốnghọng,mộttayvàongựcmìnhvànhắclạie.Nhờhaitaymàcảmthấyđượccuốnghọngvàngựccủacôgiáođãlàmnhưthếnào,embélạimởmồmvàlầnnàyphátâmerấtđúng.Cũngbằngcáchnhưthế,giữluônhaibàn taybénhỏ trênngựcvàhọngmình,côgiáolàmchoembéđọccácphụâmcvàd.

-Giờthìônghiểurồichứ?-côgiáohỏi.Chúlàmvườnđãhiểu.Nhưnggiờchúlạilấylàmlạhơnlàlúcchưahiểu.

-Bàđãdạynóibằngcáchnhưvậyà?-chúvừanhìncôgiáovừahỏi,saumộtlátsuynghĩ.-Bàđãkiêntrìđểdạynóinhưthế,dầndầnchotừnghọctrò,ngàynàocũngvậy,nămnàyquanămkhácà?Bàthậtđángđượctấtcảmọi sựkhen thưởng.Nhưngcó sựkhen thưởngnàoxứngđángđểđềnbùbaonhiêusựchămsóc,baonhiêucônglaoấykhông?Tôibiếtnóigìhơn…À!Giờthìxinbàchotôiđượcgặpriêngcháumộtchốc,chỉnămphútthôi.

Vàngồiramộtgóc,chúbắtđầuhỏichuyệncôbécâmđiếc,vàcôtrảlời,làmchochúlàmvườncười,đôimắtsánglênvìsungsướng.Chúlấyhaitayvuivẻđậpvàohaiđầugốimìnhvànhìncongái,sungsướngquáchừngvìđượcnghenhữnglờinóicủacon.

-Tôicóthểgặpđểcámơnôngviệntrưởngkhôngạ?-chúhỏicôgiáo.-Ônggiámđốckhôngcóđây,nhưngcómộtngườikhácmàôngcóthể

cámơnđược.Ởđâycólệlàmỗiembéđượcgiaochomộtbạnlớnhơntrôngnom,thayngườichịhayngườimẹ.Conôngđượcgiaochomộtcôgáicâmđiếcmườibảytuổi,conmộtngườithợlàmbánhmì.CônàyrấttốtvớiGigiavàthươngcháulắm.Từhainămnay,chínhcôđãgiúpcháumặcquầnáo,chảiđầu,đãdạycháukhâuvá,chữalạiquầnáochocháu,luônluônởcạnhcháu.Gigia,chịnuôicủacháuởhọcviệntêngì?

-Dạ,tênlàCate-rinaGior-dano,-côbévừamỉmcườivừatrảlờivànóithêm:“rất-là-tốt”.

Côgiáorahiệuchongườigác,báctađirangoàivàdẫnngayvàomộtcôgáicâmđiếctócvàng,vạmvỡ,vẻmặtcởimở,cũngmặcáocósọctrắngvà

đỏ,ngoàiquàng“tạpdề”xám.Côgáidừng lạiởngưỡngcửa,đỏmặt, rồimỉmcườivàcúiđầu.Côcaolớnnhưmộtngườiđànbà,nhưnglạigiốngnhưmộtđứatrẻcon.Côconchúlàmvườnchạylại,cầmtaycôtadắtđếntrướcmặtbốvànóivớicáigiọngrấttocủacô:“Ca-te-rinaGior-dano”.

Chúlàmvườnnắmlấytaycô,nói:“À,Côgáitốtbụng!Chúccôvàtấtcảgiađìnhluônluônsungsướng.Đólàmộtngườithợngaythật,mộtngườibốgiađìnhtộinghiệphếtlòngchúcđấy,cháuạ!”

Cô gái vuốt veGigia, nhưngmặt vẫn không ngẩng lên. Còn chú làmvườnthìcứnhìncôvẻkínhnể.

-Ôngcóthểđóncháuvềnhàhômnay,-côgiáonói.-Vâng.TôiđưacháuvềCondovevàmaisẽđưacháutrởlại.Côgáichạyđithayquầnáo.“Thửhỏitôicóthíchđưacháuđikhông,-chúlàmvườnnóitiếp.-Đãba

nămnaycótrôngthấynóđâu,vànólạinóiđược!Trướchếttôidẫncháuđikhắp thànhphốTorinođểchobạnbègặpvànghecháunói.Ồ,ngàyhômnaythật làđẹp!Thếnàymớilàmộtsựngạcnhiênsungsướng!Khoáctaybố,con!”

Gigiavừatrởlại,mặccáimăngtôngắn,độichiếcmũnhỏ,đưataykhoáctaybố.Đếnngưỡngcửa,chúlàmvườnnói:“Xincámơntấtcảmọingười.Xincámơntấtcảmọingườivớitấtcảlòngthànhcủatôi!Tôisẽtrởlạiđểcámơncácvịnữa”.

Chútầnngầnsuynghĩmộtlúc,rồibỗngbỏconđấyquaytrởlại,tayrunrunnhưlêncơnsốt,lụclọitúiáogi-lêvàkêulên:“Này,tôichỉlàmộtthằngcha cùngkhổ, nhưng tôi xinđể lại chohọcviệnmột đồng tiềnvàng,mộtđồngmớinguyên!”

Chúđặtđồngtiềnvànglênbànvàđấmthìnhmộtcái.Côgiáoxúcđộngnói:“Không,không,ôngtốtquá,ôngcầmlấytiền,tôi

khôngthểnhậnđượcđâu.Ôngcầmlấy.Việcnàykhôngphảiviệccủatôi.Ôngsẽtrởlạikhiôngviệntrưởngvề.Nhưngôngấysẽchẳngnhậnmộtcáigìđâu,chắcchắnnhưthế.Ôngđãphảilàmviệcnhiềumớikiếmđượcchútít…tộinghiệp,dùsaochúngtôicũngbiếtơnông”.

“Không, không, tôi cứđể lại đây… rồi sau… sẽ hay”, chú làm vườnbướngbỉnhnói.

Nhưngcôgiáođúttiềnvàotúigi-lêchochúGiorgio,khôngđểchochúkịpgạttaycôra.

Chúđànhphảichịuvàcúiđầuxuống,chúgậtmạnhđầuchàocôgiáovàcôcongái,rồikhoáctayGigiachạyvộirangoài.

Chúbảocon:“Đi,đi,congáicủabố,conbétộinghiệp,yêuquýcủabố”vàcôbékêulênvớicáigiọngrấttocủamình:“Ồ!Mặttrờiđẹpquá!”.

THÁNGSÁU

32độThứsáu16

Giờhiệnđangmùahè.Ngườitađãbắtđầuthấymệtvàmấtvẻhồnghào

trongnhữngngàyxuân.Cổvàchâncứmuốnkhuyu,đầugụcxuốngvàmắtnhắmlại.CậuNellitộinghiệpkhổsởvìcáinóng,mặtmàytáimét,vàđôikhingủlibì,đầugốilêncuốnvở.Garronelầnnàocũngchúýgiởmộtquyểnsách,đặtđứngtrướcmặtcậuđểchothầygiáokhỏitrôngthấy.Crossithìcócáikiểutìcáiđầutóchungtotướnglênmặtbàn,trôngkỳquáinhưđầuđãrời khỏi mình. Còn Nobis thì than phiền rằng lớp học quá đông, hít hếtkhôngkhí.Bâygiờđihọclàphảibaonhiêucốgắng…Ởnhà,nhìnquacửasổthấynhữngcâytotỏabóngmátumtùmthahồmàchạynhảy,nghĩđếnviệc phải đến giam mình trong lớp học tôi buồn bực, tôi điên lên được.Nhưngvìmẹrấttốtmàtôiđãnhẫnnhục,mẹnhìntôiáingạimỗikhitôitanhọc,vàkhivềđếnnhà,xemvởcủatôiviếtcứmỗitranglàlạihỏi:“Cómệtquákhôngcon?”Sángra,đánhthức tôidậy, lúcsáugiờ,mẹlạinói:“Canđảmlên,chẳngcònbaonhiêungàynữa,rồiconsẽvềnghỉởthônquê.”

Vàmẹ rất có lý khi nhắc cho tôi là có những đứa trẻ làm việc ngoàiđồng,dướimặttrờiđổlửahaytrênbờcuộisỏicháybỏngcủacácsônglớn,haytrongnhữngxưởngthuỷtinh,mặtlúcnàocũngcúitrongcáilòlửa.Tấtcảnhữngđứatrẻấyphảidậysớmhơnchúngtôi,vàchẳngbaogiờđượcnghỉlễ, nghỉ hè. Vậy thì phải can đảm lên! Vả lại Derossi đã nêu gương chochúngtôiđấy,cóthểnóilàcậutakhôngbiếtnóng,cũngkhôngbuồnngủ,lúcnàocũng linhhoạtnhanhnhẹn,mùahè cũngnhưmùađông.Cậuhọckhôngbiếtmệt,vàlàmchonhữngngườiquanhmìnhcũnghoạtbátkhácnàođãlàmchokhôngkhíchungquanhmátđivìgiọngnóicủamình.

Cũngcònhaicậuhọctrònữaluônluôntỉnhtáovàchămchú:cậuStardicứng đầu với tự chích vàomình để khỏi buồn ngủ, vì trời càng nóng cậucàngmệtvàcàngcắnchặthaihàmrănglại,mởđôimắttrừngtrừng,tưởngnhưmuốnvồ lấy thầyPerbonimà ăn thịt; vàGaroffi, nhàkinhdoanh, rấtbậnchếtạonhữngchiếcquạtgiấymàuhồng,trangtrívớinhữnghìnhvẽlấyởcácbaodiêm,đểbánchongườinày,ngườinọ.VàcanđảmnhấtvẫnlàcậuCoretti,cậuCorettiđángthươngấy,dậytừnămgiờsángđểgiúpbốváccủi;đếnquãngmườimộtgiờthìkhônggiươngđượcmắtlênnữa,vàđầucứgụcxuốngngực.Thếnhưngcậucứcốvặnvẹongười,đậpvàogáy,xinphéprangoàiđểkhỏanướclạnhvàomặt;đôikhilạibảonhữngngườibêncạnhcấuhộvàongười.Nhưngsángnay,khôngthểnàogượngđượcnữa,cậuđãđánhmộtgiấcngủnặngnhưchì.

Thầygiáogọi“Coretti”.Cậukhôngnghethấy.ThầyPerbonihơibực,nhắclại“Coretti”.Bấygiờmộtbạn,nhàởgầncậuđứngdậythưa:“BạnCorettiđãphảivác

củitừlúcnămgiờsángạ”.Thầygiáocứđểchocậungủ,vàtiếptụcgiảngbàitrongnửatiếngđồng

hồ.Rồi thầynhẹnhàngđếnbànCoretti,vỗvào tráncậuđểđánh thứccậudậy.

TrôngthấythầyPerbonitrướcmặt,Corettilùilại,sợhãi.Nhưngthầyômđầucậutronghaitay,hônvàotóccậu,vànói:

“Thầy không mắng đâu, con ạ! Giấc ngủ của con không phải là củangườilườibiếng,thầybiếtlàtrướckhiđếnlớp,conđãphảilàmlụngnhiều.”

Bốtôi(thưcủamẹ)Thứbảy17

Không, chắc rằngbạnCoretti của con, cũngnhưGarrone, khôngbao

giờlạitrảlờibốmìnhnhưconđãtrảlờibốtốihômqua,Enricoạ.Saolạicóthểthếđượcnhỉ?Conphảihứavớimẹrằngtừnaytrởđi sẽkhông thểxảyraviệcnhưvậynữa.Mỗilầnmàbốconmắngvàconsắpsửacàunhàumộtlờikhôngtốt,thìconhãynghĩđếncáingày,màngàyấychắcchắnsẽđếnkhôngtránhđược,cáingàymànằmtrêngiườngbệnhsắpchết,bốchogọiconlạimànói:“Enrico,bốvĩnhbiệtcon”.Ôi,conyêucủamẹ,khiconnghegiọngnóicủabốlầncuốicùng,vàcảrấtlâuvềsaunữa,consẽtựhỏilàmsaomàmìnhcóthểthiếulễdộvớibốđược!Lúcđó,consẽhiểurằngbốbaogiờcũnglàngườibạntốtnhấtcủacon;rằngkhibắtbuộcphảiphạtconthì chính bố lại đau khổhơn con, và khôngbaogiờ bố làm cho conphảikhócmàkhôngphảiđể chữanhững thói xấucủacon.Đến lúcđó, con sẽkhóc, con sẽ hối hận! Bố giấu con tất cả, trừ lòng nhân hậu và tình yêuthương.Concóbiếtđâurằngcónhữnglúcbốmệtmỏihếtsức,tưởngkhôngcònsốngđượcmấyngàynữa,vànhữnglúcđóbốcólolắnglàvìnghĩrằngsẽbỏconlạimộtmình,khôngaichechở!Biếtbaonhiêulầnbịýnghĩbuồnthảmấyámảnh,bốvàobuồngconlúcconđangngủ!Bốđứngđấynhìncon,taycầmngọnnến, rồidùmệtmỏi, lạicốgắngbướcra, tiếp tục làmviệc.Con lạicũngbiếtđâurằng,khi trong lòngbốcónhữngnỗicayđắng,nỗithấtvọngnhưthườngxảyđếnchotấtcảmọingười,thìchỉnhờtrôngthấycon,nhờ sựcómặtcủaconmàđượcanủi.Bốcần tinở tình thươngyêunồngnhiệtcủacon,vìtìnhcảmấysẽđemlạichomìnhsựbìnhyênvàlòngcanđảm.Conthửnghĩđốivớibốnỗiđauđớnsẽnhư thếnàokhiđáng lẽgặpở con tình thương yêu, thì chỉ thấy vẻ lạnh nhạt và sự bất kính!Conđừngbaogiờphạmlạicáitộivôơnbạcnghĩakhủngkhiếpấynữa.Hãynhớrằng,ởđờinàychẳngcógìbấtđiệt,vàcóthểsangnăm,haythángsau,haybiếtđâungàymai…consẽmấtbố,trongkhiconcònbédại…

Ôi!Enricođángthươngcủamẹ,bấygiờconsẽthấybaonhiêubiếnđổixảyrachungquanhcon!Cáinhànàysẽtrốngtrảinhưthếnàovớimẹtội

nghiệpcủaconmặctoànmàuđen[86]

.Điđi,conạ,đigặpngaybốđangởtrongphònglàmviệc;conhãybướcvào,nhẹnhàngtrênđầungónchân,áptránconvàođầugốibốvàxinbốthalỗichocon.

Mẹcủacon”.

VềđồngquêThứhai19

Bốrấttốtlạithalỗichotôilầnnàynữa,vàcònchotôidựvàobuổivề

đồngquêchơi,đãbànvớibốCorettitừhômthứtư.Chúngtôiaicũngthấycầnphảithởmộtítkhôngkhítrongsạchquangđãng.

Thậtvuinhưhội.HaigiờchiềuhômquachúngtôiđãcómặttạiquảngtrườngPháp lệnh:Derossi,Garrone,Garoffi, Precossi,Coretti con, và tôi,mangtheotráicây,xúcxíchvàtrứngluộc.Chúngtôicónhữngcáibátbằngdavànhữngchaivangtrắng.Corettiđeobênsườncáibi-đôngcủabốdùngkhicònởtrongquânđội,đựngđầyvangđỏ.CòncậubéPrecossi,mặcbộquầnáothợrèn,ômchiếcbánhmìhaiki-lô.Chúngtôiđixengựacôngcộngrakhỏithànhphố.Rồithếlàchúngtôichạyquacácbãicỏlêncácngọnđồi!Mátquá,bóngrợp,xanhum!Chúng tôi lăn trêncỏ,nhúngmặtxuốngcácdòngsuốichomát,nhảyquacáchàngrào!…BốCorettimuốnđivớichúngtôi,bịtụtlại,phảiđitheosauchúngtôikháxa,áovétvắtvai,vừađivừahúttẩu thuốc, thỉnh thoảng lại lấy tay đe chứng tôi, nhắc chúng tôi đừng làmthủngđũngquầnmình.Precossihuýtsáo.Tôichưahềnghecậuhuýtsáobaogiờ.Coretti,lúcnàocũngnhanhnhẹnnhưconsơndương,vớicondaocủamìnhđã chế tạo ra baonhiêu thứ: những bánh xe cối xay, những cái đĩa,nhữngốngtiêm.

Derossihayđứnglạiđểnóichochúngtôibiếttêncácloàicâyvàcácloàicôn trùng.Tôikhônghiểu làm thếnàomàcậubiếtđược tất cảnhững thứấy!…Garronelặnglẽănbánhmì,nhưngkhôngcắntừngmiếngngonlànhnhưtrướcnữa…Từngàymẹcậumất,cậu thayđổi tính tìnhkháchẳn, tộinghiệpGarrone.NhưngvẫnlàGarrone, luônluôntốtnhưbánhmìmàcậurấtthíchăn;khicóbạnđanglấyđàđểnhảyquamộtcáihố,làcậuchạysangbờbênkiadangtayrađón;vàPrecossivốnsợbò,hồibécậuđãtừngbịbòhúc,thìmỗikhicóconbòđiqualàGarroneđứngngaytrướcmặtcậu.Cứthế,chúngtôiđếntậnSantaMargherita,xuốngdốcvừanhảy,vừachạytungtăng,vừanhàolộn.

Precossi bước qua hàng rào, bịmóc toạcmộtmiếng áo, và xấu hổ cứđứngđấy,mảnháorách lủng lẳng.MaycóGaroffi, lúcnàocũngsẵnđinhghim trongngười, cậuđính tạm lạimiếng rách,khéođếnnỗikhónhận rađược,cònPrecossithìlínhítheothóiquen“Xinlỗi,xinlỗi”,rồiùtéchạy.

Garoffikhôngđểmấtthìgiờ,cậunhặtnhạnhđủthứtápnham;khithấyviênđánàođấyhơióngánhlànhặtbỏtúi,cólẽnghĩlàđáchứavànghay

bạc.Vàtấtcảchúngtôichạy,nhảy,leotrèo,dướibóngrâm,dướiánhmặttrời,trêntấtcảmọiđịavật,địahìnhchođếnkhimệtnhoài,thởdốc,chúngtôimớidừnglạitrênđỉnhmộtngọnđồicao,ngồicảxuốngcỏđểănchiều.Từđónhìnxuốngthấymộtbứctranhtoàncảnhđẹpvôcùng:mộtđồngbằngmênhmôngởdướichânchúngtôi,vàởđằngxatít làmạchnúiAlpixanhbiếc,đỉnhphủtuyết.

Chúngtôiđóiquá.Bánhmìvàomồmlànhưtanravậy.BốcậuCorettiđưachochúngtôinhữngmẩuxúcxíchđểtrênnhữngngọnlábídùnglàmđĩa.Vừaăn, chúng tôivừanóichuyệnvềcác thầygiáo, cácbạnhômnaykhôngcùngđichơiđược,vềcáckỳthi.Precossihầunhưkhôngdámăngì,nhưngGarrone lại chọnnhữngmiếngngonnhất đặt vào cái “đĩa”bằng lácho cậuvàbắt cậuphải ăn.Coretti ngồi cạnh bố cậu, hai chân tréo nhau.Trônghọnhưhaianhemhơnlàhaibốcon,cảhaiđềuhồnghàovàtươicườiđểlộnhữnghàmrăngtrắng.Ôngbốuốngrượuthíchthúlắm,vừauống,vừabảochúng tôi: “Báccầnuốnghơnhọc trò,vìđốivớicáccậu, rượu rấtcóhại!”Và,đặtmộttaylênvaiconmình,nóitiếp:“Cáccậuyêulấythằngbénày,nólàbônghoacủasựngoanngoãn,chínhtôinóivớicáccậuthếđấy”.Vàtấtcảchúngtôiđềucười, trừGarrone.Thếrồibác thởdàivànói:“Ôi,hômnaytấtcảcáccậulànhữngngườibạnthânnhau,nhưngvàinămnữa

Bottini[87]

vàDerossi sẽ là luật sưhaygiáo sư; cònbốncáccậu thì côngnhân,chủquán,cáiquỷgìnữa!…Vàthếlà…xincáotừtìnhbạn!”

-Saothếđượcạ?-Derossitrảlời,đốivớicháuthìGarronevẫnmãimãilàGarrone,PrecossivẫnlàPrecossivànhữngbạnkháccũngthế,dùcháucóthànhraHoàngđếcủatấtcảcácđấtNgađinữa!

-Haylắm!-BốcậuCorettivừanóitovừagiơcốclên,-thếmớilànóihay.Nắmtaytôinày,bạnthếmớitốt.Vàhoanhôtrườnghọc!Trườnghọcđãhọpnhữngngườicóchútítvớinhữngngườikhôngcóchútgì,làmthànhmộtgiađìnhvớinhau.

Tấtcảchúngtôicùngchạmcốcvớibác.Trờiđãchiều.Chúngtôixuốngđồivừachạyvừahát,taykhoáctayxuốngđếnbờsôngPo,màmặtnướcđãtốisẫmlại,bêntrênbayhàngđànđomđóm.

VềđếnquảngtrườngPháplệnh,chúngtôichiataynhausaukhihẹnsẽgặplạinhautấtcả,chủnhậttớitrongbuổilễphátphầnthưởngchohọcviêncáclớpbuổitối.

Ngàyhômnaythậtlàđẹp,vàtôivềđếnnhàvuilòngbiếtmấynếukhibướclênthanggáctốiom,tôikhônggặpcôgiáocũcủatôi;cônắmlấyhaitaytôivànóivàotaitôi:“VĩnhbiệtEnrico,đừngquêncônhé!”

Tôibiếtlàcôđangkhóc.Khitôinóivớimẹlàmớigặpcôgiáothìmẹnói:“Tộinghiệpcôgiáoquá!Mẹlorằngđâylàlầncuốicùngcôđếnthămmẹ.Dùcôvẫnđiđâyđiđóvàdùcôvẫncònlênlớpmấyngàynay,nhưngmẹthấycôchẳngcònbaohơisứcnữa!”

LễphátphầnthưởngchocôngnhânChúanhật25

Như đã giao hẹn với nhau, tất cả chúng tôi đã đến nhà hát Vittorio

Emanueledựmộtbuổilễphátthưởngchonhữngcôngnhânhọccáclớpbuổitối.

Nhàhátđôngkínnhưhôm14thángbavậy,nhưnglầnnàygầnhếtngườiđếndựđềuthuộcgiaicấpcôngnhân.

Ởgiangiữa làhọc sinh trườngĐồngca.Họđanghátmộtbài tụngcatặngnhữngchiếnsĩđãhysinhchoTổquốc,bàiháthayđếnnỗivừahếtlà

tấtcảmọingườiđềuđứngdậyvỗtayvàhô:bis[88]

nênđãphảihátlạilầnnữa.

Tiếpngaytheođấynhữngngườiđượcthưởngbắtđầuđidiễuquatrướcông thị trưởng,ông tỉnh trưởngvà rấtnhiều tânkhách, lànhữngngườiđãtặngsách,sổtiếtkiệm,vănbằngvàcảhuychương.

Tôitrôngthấycậubéthợnềngồiởmộtgóc,cạnhmẹcậu,vàxahơnmộtchútlàthầyhiệutrưởngcủachúngtôi,vàđằngsauthầylàmáitócmàuđỏcủathầygiáolớphaicủatôi.

Chúngtôithấydiễuquanhữngngườiđượcthưởngởcáctrườnghộihọa:thợvàngbạc,thợchạmkimkhí,thợinđávàcảthợmộc,thợnề;tiếptheolàhọcviêncáctrườngthươngnghiệp,cáctrườngâmnhạc,trongđócónhữngcôgáivànhữngcôngnhânmặclễphục.Ngườitavỗtaymừnghọdữquá,họcóvẻvuisướnglắm.Saucùngđếncáchọcviêncáctrườngsơđẳngbuổitối.

Đẹpbiếtmấycáicảnhhọdiễuqua,nhữngngườithuộcđủmọinghề,ănmặcđủkiểu;nhữngngườiđầuhaithứtóc,nhữngtrẻconcácgiađìnhcôngnhân,nhữngngườicôngnhânrâuđenrậm.Nhứngngườitrẻtuổithìvuivẻnhanhnhẹn,nhữngngườilớntuổicóvẻhơilúngtúng.Quầnchúngvỗtayhoannghênhcảngườitrẻlẫnngườigià.Nhưngkhôngaicườinhưtrongbuổiphátthưởngchochúngtôi.Tấtcảmọikhuônmặtđềuchămchúvànghiêmtrang.

Nhiềungườiđượcthưởngcóvợcon,ngồitầngdưới;vàcónhữngchúbéthấybốtrênsânkhấuthìgọivanglên,giơtaychỉtheovàcườito.

Diễuquacòncónhữngnôngdân,nhữngngườibốcvác,trongsốcómộtngườiđánhgiàymàbốbiết,vàôngtỉnhtrưởngtraochongườiấymộttấm

bằng.Saungườiấytôithấybướctớimộtôngkhổnglồmàtôiđãgặpởđâurồi…đólàbốcậubéthợnềđượcphầnthưởngthứnhì.Tôinhớlạitốihômthấybácấytrêngácxép,ngồibêngiườngbệnhcủađứaconsắpchết,vàtôiliềnđưamắt tìmcậubé thợnề.Tộinghiệp, cậuđangnhìnbốvẻmặt xúcđộng.

Vừalúcấy,mộttràngvỗtaynhưsấmnổilênlàmtôichúýnhìnlênsânkhấu, đang đứng đấy là một cậu bé nạo ống khói, mặt mũi đã rửa sạch,nhưngvẫnbộquầnáomàubồhóng.Ôngthịtrưởngnóivớicậu,taynắmtaycậu.

Saucậubénạoốngkhóiđếnlượtmộtngườinấubếp,rồimộtngườiquétđườnglênnhậnhuychương.

Tôicảmthấytronglòngkhônghiểulàcáigì,nhưmộtniềmtônkínhsâusắc, một mối thiện cảm lớn lao đối với tất cả những người lao động ấy,nhữngchủgiađìnhấy,tôinghĩrằngngoàicôngviệchàngngày,họđãphảicốgắngthêmbiếtbaonhiêumớiđượcnhữngphầnthưởngnày,họđãphảibớtđibaonhiêugiờngủmàhọrấtcần,họđãphảibắtcáibộócvốnítquenhọchànhvàhaibàntaychaisạntronglaođộngcốgắngđếnngầnnào.

Trongdòngngườidiễuquacómộtcậuthợhọcviệc,mặccáiáochẽndàicủabốchomượn, thấyrõhaibàn taydàiquáphảivén lên,khinhậnphầnthưởng.

Mộtvàitiếngcườivừabậtrađãbịnhữngtràngvỗtayátđi.Saucậulàmộtcụgiàđầuhói,tócbạclơthơ,nhữngngườilínhpháothủtrongsốđócómấychúhọclớpbuổitốiởkhuchúngtôi,rồinhữngngườilàmthuếquanvànhữngngườilínhcảnhvệthànhphố,nhữngngườicanhgáccáctrườnghọcchochúngtôi.

Saucùng,họcsinhtrườngđồngcahátlạibàihátyêunướcmộtlầnnữa,lầnnàydạtdào,sôinổi,đếnnỗikhôngaidámvỗtayvàngườitaravề,xúcđộng,từtừ,lặnglẽ.

Chỉphútchốcđườngphốđãđầyngười.Cậubénạoốngkhóiđứngtrướccửa rạphát, taycầmquyển sáchbìađỏmớiđược thưởng, chungquanh làmộtsốtânkháchđangâncầnhỏichuyện.Nhiềungườiravềđềuchàonhau:côngnhân,trẻem,vệbinh,thầygiáo.Thầygiáolớphaicủatôiđiracùngvớihaingườilínhpháothủ.Nhưngcảmđộngnhấtlàcảnhnhữngngườivợcôngnhânbếcon,vàcácchúbénàyhaibàntaynhỏxíucầmtấmbằngkhencủabốvàchìarakhoemộtcáchtựhàovớingườiquađường.

CáichếtcủacôgiáotôiThứba27

Trong khi chúng tôi đang ở nhà hátVittorioEmanuele thì cô giáo tội

nghiệpcủatôihấphối.Cômấtlúchaigiờ,bảyngàysaukhiđếnthămmẹ.Thầyhiệutrưởngbáotinbuồnchochúngtôisánghômquavànóithêm:

“Nhữngcậunàolàhọctròcũcủacôđềubiếtlòngcôtốtbiếtbaonhiêuvàcôyêutrẻđếnthếnào;côlàmộtngườimẹđốivớicácconđó.

“Côkhôngcònnữa!Mộtcănbệnhghêgớmđãlàmcôhaomòntừlâu.Giácôkhôngphảilàmviệcđểkiếmănthìcôđãcóthểnghỉchữabệnh,vàcóthểkhỏibệnhđược.Côcũngcóthểsốngthêmvàithángnữanếucôxinnghỉphépmộtthờigian;nhưngcôlạikhôngmuốnxahọctròcủamình,chođến ngàymà sức cô không còn cho phép cô làm theo ýmuốn được nữa.Chiềuthứbảyngàymườibảy,côtừbiệthọctrò,buồnrầu,chắcchắn rằngmìnhsẽkhôngbaogiờgặplạihọnữa.Côcònkhuyênhọctrònhữnglờirấtbổích,ômhôntấtcảmọingười,rồivừakhócvừachạynhanhrakhỏilớp.Từnay,cácconkhôngcònthấylạicônữa.Cácconhãyluônluônnhớđếncô,cácconạ!”

CậuPrecossilàhọctròcũcủacôởlớpmột,gụcđầuvàobànmàkhóc.Chiềuhômqua,tanhọctấtcảchúngtôiđếnnhàcôđểđiđưađám.Chiếcxetangđãđỗtrướcnhàvàrấtđôngngườiđãđứngchờ,họnóichuyệnvớinhaukhekhẽ.

Thầyhiệutrưởngởđấycùngvớicác thầygiáo,côgiáocủatrường,vànhiềuthầycôcủanhiềukhukhácmàtrướckiacôđãtừngdạy.Hầuhếthọctrò lớp cô đều đến cùng vớimẹ họ. Khoảng năm chục học sinh của khuBarettimangđếnmộtvờnghoalớn,vànhữnghọcsinhkhácthìmangnhữngbóhoahồng;đãcórấtnhiềuvònghoađặttrongxetang.Mộtvònghoalớn,ghidòngchữ“Kínhviếnghươnghồncôgiáocủachúngcon.Họcsinhlớpbốn”;dướiđólàmộtvònghoabéhơncủahọcsinhlớpmột.

Ôi!Côgiáođáng thương!Cô tốtbiếtbaonhiêuđốivới tôi.Baonhiêunămtrời,côđãkiênnhẫnđếnthếnào,chịukhóđếnthếnào!Sáchcủacô,côđãđểlạihếtchohọctrò;cáilọmựccôchongườinày;bứctranhnhỏcôchongườikia,côchotấtcảnhữnggìmàcôđãcótrênđời.

Haingàytrướckhichết,côđãyêucầuthầyhiệutrưởngđừngchophépcáchọctròbéquáđitheođámtangcủacô,sợcácemkhóc.Côđãlàmnhiềuviệc tốt, cô đã chịu đựng nhiều đau khổ và giờ cô đã mất. Cô giáo đáng

thương!Vĩnh biệt!Vĩnh biệt cômãimãi, cô giáo quýmến của tôi!Niềmtưởngnhớđaubuồnnhưngdịudàngtrongthờithơấucủatôi!

NhữnglờicảmơnThứtư28

Côgiáođángthươngcủatôimuốndạychohếtnămhọccủamình,nhưng

côđãmất,bangàytrướckhigiảnghếtcácbài.Ngàykiachúngtôisẽcònđếnlớpđểngheđọctruyệnhàngthángcuối

cùngnhanđề:“Mộtvụđắmtàu”rồisauđólàhết!Thứbảymồng1 thángbảysẽbắtđầucácbài thi.Thế làmộtnămhọcnữađãqua,nămthứ tưđã

hết[89]

.Nămhọcđáng lẽ tốtđẹp,nếukhôngcócáichếtcủacôgiáođángthươngcủatôi.

Khitôinhớlạinhữngđiềuhiểubiếtcủamìnhhồithángmườinămngoáithìtôithấylàđãhiểubiếthơnlênnhiềulắm:tôiđãcóđượcbiếtbaonhiêuđiềumớilạtrongtrínhớ!Nhữngđiềusuynghĩ,tôiđãbiếtviếtvànóiratốthơnnhiều.Tôicóthểgiúpchonhữngngườilớnhơntôitrongviệctínhtoánsổsáchhaytrongcôngviệclàmăncủahọ.Bâygiờtôithấyhiểukỹhơntấtcảnhữnggìtôiđọc…Thếnhưngbiếtbaonhiêungườiđãthúcđẩytôihọctập;ngườibằngcáchnày,ngườibằngcáchkhác!Hômnay,tôixincámơntấtcảmọingười…Trướchết,tôicámơnthầygiáokínhyêu,thầyrấtthươngyêu tôivàkhoandungđốivới tôivàmỗimột tiếnbộcủa tôiđềuphảiđổibằngsựhaotổnsứckhỏecủathầy…

TôicámơnDerossi,bạntốtcủatôi,mànhữnglờigiảithíchhoạtbátvàrõ ràngđãbao lần làm cho tôi hiểu được nhiều điều rất khó, và vượt lênnhững khó khăn của các buổi thi. Tôi cámơnStardi, trung thực và vữngvàng,đãchotôithấylànghịlựcsắtđásẽlàmchongườitathànhcôngtrongmọiviệcnhưthếnào,Garrone,ngườibạntốtbụngvàhàohiệp,đãlàmchotấtcảnhữngaiquenbiếtcũngtrởnênhàohiệpvàtốtbụng;vàcácbạnnữa,Precossi và Coretti luôn luôn đem cho tôi lòng can đảm trong những lúcphiềnmuộnvàsựyêntĩnhtrongviệchọctập.

Nhưngcámơnhơnhếtlàbố,bốrấttốtcủacon,ngườithầygiáođầutiêncủacon,ngườibạnđầu tiêncủacon;bốđãkhuyênconbaonhiêuđiềubổích,đãdạychoconbiếtbaonhiêuthứ.Trongkhibốvìconmàlàmviệc,vàgiấuconmọinỗilobuồn,bốđãtìmcáchlàmchoviệchọctậpcủaconđượcdễdàng,vàđờisốngcủaconđượcdễchịu;vàmẹrấttốtcủacon,đãchiasẻtấtcảnhữngnỗibuồncủacon,mẹđãhọc,đãlàm,đãkhócvìcon,phải,vìcon.Conxinquỳtrướcmặtmẹnhưhồiconcònbé,vàconxincámơnbốvàmẹvới tấtcảtìnhthươngyêumàbốmẹđãtruyềnvàotimcon,suốt trong

mườihainămhysinhvàthươngyêuấy!

Mộtvụđắmtàu(Truyệnđọchàngthángcuốicùng)

Cáchđâymấynăm, vàomột buổi sáng thángmười hai,một chiếc tàu

thủychạybằnghơinướcrờikhỏicảngLiverpool[90]

.Trên tàucóhơnhaitrămngười,kểcảsáuchụctrongthủythủđoàn.Thuyền trưởngvàhầuhếtthủythủđềulàngườiAnh.

TrongsốhànhkháchcónhiềungườiÝ:banhàbuôn,một linhmụcvà

nhiềunhạcsĩ.TàuđivềhướngđảoMalta[91]

.Thờitiếtxấu.Phíađằngmũitàu,trongsốhànhkháchđihạngba,cómộtcậubéngười

Ý,khoảngmườihai tuổi,béngườisovới tuổinhưngvạmvỡ,vớinétmặtkhắc khổ và cương nghị của những người đảoSicilia. Cậu ngồi đấy mộtmình,trênmộtđốngthừng,taychốngvàomộtchiếcvaliđãcũ,đựngquầnáo.Damặtmàubánhmật, tóc đen, xoăn lại, rủ xuống đến cổ; cậu bé tộinghiệpănmặctồitàn,mộtkhănquàngcũphủlênhaivai,mộtbênvaiquàngsợidâyđeocáitúida.Cậuđưamắtnhìnquanhvẻlongại,nhìnhànhkhách,con tàu,các thủy thủchạyngang trướcmặt,nhìnmặtbiểnđanggầm thét.Trôngcậunhưvừaphảichịumộtnỗibuồnlớntronggiađình:vẻmặtngâythơmàcáinhìnâusầu.

Tàuvừamới nhổneođượcmột lúc thìmột thủy thủngườiÝ tóchoarâm, lênphíađằngmũi, taydắtmộtcôcongái,dừng lại trướcmặtcậubéSiciliavànói:“Đưađếnchocháumộtcôbạnđườngđây,Marioà!”Xong,ngườithủythủđinơikhác.

Côgáingồilênđốngdâythừng,cạnhcậubé.Họnhìnnhau.“Đằngấyvềđâuđấy?”cậubéSiciliahỏi.“VềMalta,điquaNapoli,-côbétrảlời.Rồinóithêm-Mìnhvềgặplại

bốmẹđangchờmình.MìnhtênlàGiuliettaFaggiani”.Cậubékhôngnóigìhết.Mộtlúcsau,cậulấytrongtúidachiếcbánhmì

vànhữngquảkhô,côbéthìcóbánhbíchquy.Họcùngăn.“Vuiđấy,ngườithủythủkêulênkhiđiqua,-sắpnhảymúarồiđây”.Gióthổimạnhlên,contàutròngtrànhdữdội.Nhưnghaiđứatrẻkhông

cómáusaysóng,chẳnghềđểýgìcả.Cô gái mỉm cười. Tuổi cô cũng gần bằng tuổi người bạn đồng hành,

nhưngcaohơn,cũngnướcdabánhmật,chắccũngđãchịukhổ,ănmặccũngrấtxoàngxĩnh.Mộtcáikhănmùixoamàuđỏbuộcmớtócxoăncắtngắn.Haitaiđeohaichiếckhuyênbạc.

Họkể chonhaunghe chuyệnmình.Cậubé là conmồcôi, bố là côngnhân,mớichếtởLiverpoolmấyhômtrước,vàônglãnhsựÝthấycậubơvơ

mớigửicậuvềquêởPalermo[92]

.Ởđấycậumongtìmđượcvàingườicóhọxa.

CôbéthìđượcmộtngườicôrấtthươngđưasangLondonhồinămngoái;bốmẹcôquánghèogửiconđimộtthờigian,vàngườicôhứasaunàynhậncôlàmngườithừakếgiatàicủamình.Nhưngchỉmấythángsauthìngườicôbịmộtchiếcxengựachẹtchết,khôngđểlạimộtxunào.ÔnglãnhsựÝcũngchocôtrởvềnước.

CảhaiđềuđượcgửichochúthủythủngườiÝ.“Thếđấy,-côbénói,-bốmẹmìnhtưởngmìnhsẽtrởvềgiàucó,nhưng

sẽgặplạicơnvẫnnghèonhưtrước.Nhưngbốmẹmìnhthươngmìnhlắm,nêndùthếnàomìnhcũngđượcđóntiếpvuivẻ.Còncácemtraimìnhnữa,chúngnósẽvuibiếtmấy.khigặplạimình.Mìnhcóbốnđứaemcơ,đềucònnhỏtí,mìnhlàchịcả.Mìnhmayquầnáochobọnchúng…Mìnhvềnhàthìvuiphảibiết.Đếnnơimìnhbướcvàorónrén…”

Rồicôhỏingườibạnđường:-Thếcậucũngsắpgặplạibốmẹchứ?-Ừ,nếubốmẹmuốnmìnhvề…-Thếbốmẹcậukhôngyêucậuà?-Mìnhcũngchẳngbiếtnữa.-ĐếnlễGiángsinhnày,mìnhmườibatuổi-côgáinói.Họcònnóichuyệnvềbiểnvànhữngngườichungquanh.Suốtcảngày,

họởcạnhnhau,thỉnhthoảnglạinóivớinhauvàicâu.Hànhkháchtưởnghọlàanhem.Côbéđanmộtchiếcbíttất,cậubécóvẻtưlự.Mặtbiểnmỗilúcsóngmộtto.

Đếntối,lúcchiatayđingủ,côbénóivớiMario:“Ngủngonnhé!”-Rồichẳngaingủyênđượcđâu,cáccháuạ!-ngườithủythủÝnói,khi

chạyngangquavìôngthuyềntrưởnggọi.

Mariođịnhchúclạibạnnhỏ“ngủngon”thìbỗngmộtngọnsónglớnlàmcậuướthếtvàxôcậungãvàochiếcghếdài…

“Cóbịthươngkhông?”côbékêutovàchạylại.Hànhkháchđềuhốihảđixuốngkhoang tàu,khôngaichúýđếnhaingười.CôbéquỳxuốngbêncạnhMariođangchoángváng,laumáuởtráncậu,rồilấycáikhănđỏđangtrùmbăngchobạn.Trongkhiômđầucậuđểbuộcbăng thìmộtgiọtmáugiâyvàocáiáovàngcủacô.

Mariotỉnhlạidầnvàđứnglên.-Đãđỡchưa?-côbéhỏi.-Chẳngsaođâu,-cậutrảlời.-Thôingủngonnhé!-Giuliettanói.-Ngủngon!-Mariochúclại.Rồihọđixuốngphòngngủ.Ngườithủythủđãđoánđúng.Haiđứabéchưakịpngủthìmộtcơnbão

đãnổilên.Thậtkhácnàomộtcuộctấncôngdữdội,chỉmộtchốcđãđánhgãymộtcộtbuồm,cuốnmấtbachiếcthuyềntreoởcácròngrọcphíangoàimạntàu,vàcảbaconbòởđằngtrướcmũi.

Quangcảnhtrêntàuhỗnloạnkhôngtảđược.Mọingườiđềuhoảnghốt,kinhhoàng:tiếngkêu,tiếngkhóc,tiếngcầunguyệnđếnnãolòng.Cơnbãomỗilúcmộtmạnhlên,suốtcảđêmvàrạngsángthìđếnlúcdữdộihếtsức.

Nhữngđợtsóngkhủngkhiếptrànquacontàu,khitheochiềungang,khitheochiềudọc,cuốnđihoặcđậptanhếtmọivậtgặpphải.Sàntàuphíatrênkhoangmáybịsụt,nướcàovàoầmầmdậptắthếtlửa,nhữngngườithợđốtlò đã phải chạy đi nơi khác.Đâu đâu cũng có nước xối xuống, lênh lángkhắpnơi.

Một tiếng nói vang lên: “Bơm nước ra!” Đó là tiếng của ông thuyềntrưởng.

Thủy thủ laođi lấybơm,nhưngmộtngọnsóng lớnbấtngờđậpmạnhvàophíađằnglái,giậtđứtcácdâychằng,làmtungcáccánhcửa,rồiphunnướcvàotrongnhưvòirồng.

Hànhkháchsợquáchừng,vàonấpcảtronggianphònglớn.Cólúc,thấythuyềntrưởngvào,tấtcảmọingườiđềunhaonhaolênhỏi:“Thuyềntrưởng!Thuyềntrưởng!Liệucóviệcgìkhông?Cònchúthyvọngnàokhông?Cứuchúngtôivới!”

Ôngthuyềntrưởngchờchomọingườiimlặng,mớilạnhlùngnói:“Hãy

kiênnhẫnchịuđựng”.Mộtngườiđànbàmộtmìnhthétlên:“Thươnghạitôivới”.Không ai còn nói lên đượcmột lời nữa, nỗi khiếp sợ làm cho những

ngườikhốnkhổkianhưtêdại.Mộthồilâutrôiqua,imlặngnhưtrongcõichết, trôi qua.Người ta nhìn nhau, hốc hác, kinh hoàng.Cómột lúc, ôngthuyềntrưởngthửchohạxuốngbiểnmộtchiếcthuyền.Nămthủythủbướcvào,chiếcthuyềntừtừhạxuống…Vừamớichạmmặtbiển,mộtđợtsóngtođã xô đến lật úp ngay chiếc thuyền. Hai thủy thủ chết đuối, trong đó cóngườithủythủÝ.Nhữngngườikhácphảichậtvậtlắmmớinắmđượcđầudâyđểleolêntàu.Saucơnthửthách,chínhcácthủythủcũngđãnảnlòng.Haitiếngđồnghồtrôiqua…Contàuchìmdần,nướcngậpđếncácbaolơn.

Bấygiờ,mộtcảnhtượngkhủngkhiếpdiễnratrênsàntàu.Nhữngbàmẹômchặtconvàolòngmộtcáchtuyệtvọng;nhữngngườibạnômhônnhauvĩnhbiệt.Cóngườixuốngcácbuồngdướiđểkhỏiphảinhìnthấymặtbiển.

Mộthànhkháchtựbắnmộtphátsúngngắn,ngãvậtxuốngcầuthangvàtắtthở.Nhữngngườikhốnkhổkhác,trướccáichếtđangđếngần,chenchúcnhaunhưđiêncuồng.

Người tanghelẫn lộn,hỗnđộnnhữngtiếngkêukhóctiếnghétcủa trẻem,nhữnggiọngxéóclạlùng,vàngườitađãthấychỗnàychỗkianhữngngườikhôngcửđộng,kinhhoàng,đôimắtmởtonhưngkhôngnhìnthấygìnữa,nhưmắtngườiđiên.MariovàGiulietta,haitayômchặtmộtcộtbuồm,mắtnhìnchằmchằmrabiển.Mặtbiểnđãyênhơnmộtchút,nhưngcontàuvẫntiếptụcchìmtừtừ.Chỉvàiphútnữalànósẽnằmdướiđáybiển.

“Thảxuồngxuốngbiển!”ôngthuyềntrưởngralệnh.Chiếcxuồngcuốicùngđượchạxuốngmặtnước.Mườibốnthủythủvà

bangườikháchxuốngtheo.Ôngthuyềntrưởngởlạitrêntàu.-Xuốngđâyvớichúngtôi!-Ngườitagọiôngtừbêndưới.-Tôiphảichếtởvịtrí.-thuyềntrưởngnói.Nhữngngườithủythủởdưới

lạikêuto:“Chúngtasẽgặpmộtchiếctàukhácvàsẽđượccứusống.Xuốngngay,khôngchếtmất!”

-Tôiởlại!Nhữngngườithủythủlạihướngvềhànhkháchvàkêuto:“Cònchỗcho

mộtngười,mộtngườiđànbà!”Mộtngườiđànbàbước ra,ông thuyền trưởngdìubêncánh taynhưng

nhìn thấy chiếc xuồng cách xa tàu, khôngđủ can đảmnhảy xuống, ngườiđànbàlạingãxuốngsàntàu.Nhữngngườiđànbàkhácthìđềuđãngấtđihaygầnnhưchếtcả.

Nhữngngườithủythủlạikêuto:“Chomộtđứabéxuống!”Nghevậy,cậubéxứSiciliavàcôbạnđường,từnãyđứngimnhưđãhóa

đá, bỗng như sực tỉnh, với khả năng sinh tồn, họ lao ra thành tàu và hét:“Tôi!Tôi!”vàxôđẩynhaunhưhaicondãthú.

“Đứabéthôi!-Nhữngngườithủythủkêu,-thuyềnnặnglắmrồi,đứabéthôi”.

Nghethế,côgáisữngsờ,buôngthõnghaitay,đứngim,nhìnMariovớiđôimắtnhưcủangườisắpchết.

Mariocũngnhìncôgáimộtphút,vàtrôngthấyvếtmáutrênáocô,nhớlạiviệclàmtốtbụngcủangườibạnnhỏ,vàmộtýnghĩcaothượngvụtđếnlàmrạngrỡkhuônmặtcậu.

Nhữngngườithủythủlạisốtruộthétlên:“Chođứabéxuốngđi!”ThếlàMariohétto,giọngchẳngcógìlàcủamộtngườiởtrầnthếnữa:

“Côấynhẹhơntôi!Giulietta,xuốngđi!Bạncònbốcònmẹ,tôichỉcómộtmình…Tôinhườngchỗchobạn…Xuốngngayđi!”

-Vứtconbéxuốngđây,-nhữngngườithủythủlạigiục.Mario liềnômngang lưngGiuliettavànémxuống.Côbé thét lênmột

tiếngvà rơixuốngnước.Một thủy thủnắmđược taycôvà lôi lênxuồng.CậubéxứSiciliađứngởmạntàu,đầungửngcao,máitócbaytrướcgió,bấtđộng,caocả,tuyệtvời.

Chiếcxuồngđãkịpraxađểtránhbịcuốnvàovùngnướcxoáykhichiếctàuchìmxuốngbiển.

BấygiờGiulietta,chođếnlúcấybànghoàngchẳngbiếtgìcả,ngướcmắtnhìnMariovàbậtrakhócnứcnở,giơhaitaylênvềphíacậu,Giuliettathétlên:“Vĩnhbiệt,Mario!Vĩnhbiệt!Vĩnhbiệt!Vĩnhbiệt!”

“Vĩnhbiệt!”cậubéđáplại.Chiếcxuồngbơinhanhraxatrênmặtbiểnhungdữ,dướibầutrờiâmu.

Trêntàuchẳngcònngheaikêugàonữa,nướcđãtrànquasàntàu.Giuliettaúpmặtvàohaitay.Khicôngửngđầulênvànhìnramặtbiển,

chiếctàuđãbiếnmấtrồi…

THÁNGBẢY

Trangthưcuốicùngcủamẹtôi(thưcủamẹ)Thứbảy1

Thếlànămhọcđãhết,Enriconhỉ!Thậtlànămhọcđãkếtthúcrấtđẹp

với câuchuyệncậubéanhhùngđãhy sinhđờimìnhchongườibạnnhỏ.Consắpphảixacácthầyvàcácbạncủacon,vàmẹphảibáochoconmộttinbuồn.Cuộcxacáchkhôngphảichỉhaitháng,màlàmãimãi,conạ.

Doyêucầucủanghềnghiệp,bốsẽrờikhỏiTorino,và tấtcảchúng tacùng đi theo bố.Chúng ta sẽ ra đi vàomùa thu tới.Con sẽ vào họcmộttrườngmới.Việcnàysẽlàmphiềnlòngconphảikhông?Mẹchắcchắnrằngconyêutrườngcũmàtrongbốnnămquaconcóniềmvuilàngàyhaibuổiđếnhọctập.Ởđấytrongthờigiandàinhưthếcongặpnhữngbạnhọcấy,nhữngthầygiáo,côgiáoấy,nhữngngườibốmẹhọcsinhấy,vàbốcon,vàmẹconđứngchờconvớimộtnụcười;ngôitrườngcũnơimàtríthôngminhcủaconđãđượcmởrộng,nơimàconđãgặpbiếtbaobạntốt,nơimàmỗilờinóirađềurấtđemlạiíchlợichocon!Cảđếncáchìnhphạtcũngcóíchđốivớicon…Conhãymangtheokỷniệmấykhigửitớicácbạnconlờitừbiệtphátratừchốnsâuthẳmnhấtcủalòngcon.Cóthểnhiềubạnconsaunàysẽgặpnhữngđiềuđaukhổ,họcóthểsớmmấtbốhoặcmấtmẹ;cũngcóngười chết lúc tuổi còn xanh, những người khác có thể đổmáumột cáchvinhquang trênchiến trường;hầuhết sẽ lànhữngngườicôngnhândũngcảmvàlươngthiện,nhữngngườichủgiađìnhlaođộngđángkính,vàbiếtđâutrongsốcácbạnconlạikhôngcóngườicốnghiếnlớnlaochoTổquốc,vàtêntuổisẽđượclưutruyền?Conhãythânáitừbiệthọ,đểlạimộtphầntâmhồncontrongcáigiađìnhlớnấymàconbướcvàokhicònlàchúbécon,naybướcrađãthànhmộtthiếuniên.Vàbốcon,mẹconyêumếncáigiađìnhấybiếtngầnnào,vìtrongđóconđãđượcyêumến!

Trườnghọclàmộtbàmẹhiền,Enricoạ!Trườnghọcđãnhậncontừhaitaymẹlúcconvừamớibiếtnói,naytrảconlạichomẹ,khỏemạnh,ngoanngoãn,chămchỉ!Mẹcầuphúcchonhàtrường,còncon,conkhôngnênbaogiờ quên nhà trường con ạ! Sau này con thành người lớn con sẽ đi vòngquanhthếgiới,sẽthấynhữngđôthịmênhmôngvànhữnglâuđàitránglệ,nhưngconsẽnhớmãimãimãingôinhàquétvôi trắngtầmthườngấyvớinhữngcửachớpđóngkín,khuvườnrợpbóngcây, lànơiđãnảyđóahoađầutiêncủatrítuệcon;consẽnhìnthấyngôitrườngấychomãiđếnngàycuốicùngcủađờicon,cũngnhưmẹđây,mẹsẽnhớmãingôinhàmàởđấy

nghetiếngnóiđầutiêncủaconvậy.Mẹcủacon”.

CácbuổithiThứba4

Thếlàchúngtôiđãbướcvàokỳthi.Trênnhữngđườngphốgầntrường

học,khôngnghenóigìkháchơn là: thi,điểm,bàidịch,v.v…Trẻcon,bốmẹ, thầygiáovà côgiáo, cácbàdạy trẻ, tất cảmọi người chuyện trò vớinhaucũngchỉquanhcáiđềtàiấythôi.

Sánghômquađãthibàivănkểchuyện.Sángnaythitoán.Thậtlàcảmđộng khi nghe những lời dặn dò cuối cùng của các chamẹđưa con đếntrường;vànhữngbàmẹdắtconnhỏđếntậnbànhọc, thửlạingòibútchocon,vàrađếnngưỡngcửacònngoái lạikêu:“Canđảm!Vàcẩnthận,connhé!…”ThầygiáocoithicủachúngtôilàthầyCoatti,mắnghọctròthìgiảlàmtiếngsưtửgầm,nhưngkhôngphạtaibaogiờ.Cónhiềucậumặtmàytáixanhvìloquá.

Khithầygiáobócphongbìcóđóngdấutỉnhđểlấyđềthitính,tronglớpkhôngnghethấymộthơithở.ThầyCoattidọctođềtoán,vừađọcvừađưamắt nhìn chúng tôi nghiêm khắc. Thế nhưng chúng ta đoán biết rằng nếuthầycóthểđọcluôncảlờigiải,thìthầysẽrấtvuilònglàmngay.

Chúngtôibắtđầulàm.Saumộttiếngđồnghồ,đãcónhiềucậubắtđầunảnlòng,vìbàitoánkhó.Mộtcậukhócthútthít.Crossithìlấynắmtayđấmđấmvàođầu.

Tộinghiệpcáccậu!Nhiềucậukhôngcólỗi,cóphảilỗihọkhôngnếuhọchỉcórấtítthìgiờđểhọc,hoặcbốmẹhọkhônghềquantâmđếnbàivởcủacon?MaymàDerossicóđấy,Derossiđãvấtvảkhôngthểtưởngtượngđượcđểgiúpcácbạn,đưachohọmộtconsốhaygợiýchohọlàmmộtphéptính,màkhôngaitrôngthấycả;cậuchămsócđếntấtcảmọingười,khácnàocậulàthầygiáovậy.Garronecũnggiỏitoán,giúpđượcailàgiúp,vàgiúpcảcậuNobiskiêuhãnhnữa;cậunàybốirốiquákhônglàmđược,đãtrởnênrấtdễthương.CònStardithìngồiimphăngphắcđếnhơnmộttiếngđồnghồ,mắtnhìnchằmchằmvàođầubài,trántựavàohainắmtay;thếrồibỗngcầmlấybútvàgiảiluônbàitoántrongnămphút.

Thầygiáođiđilạilạitronglớpvànói:“Bìnhtĩnh!Tôikhuyêncácconbìnhtĩnh!”

Khoảngmườimộtgiờ,nhìnquacáccửachớp,đãthấykháđôngbốmẹhọcsinhlolắng,điđilạilạingoàiđường,nónglòngmuốnbiếtkếtquảbàithitính.CóbốcậuPrecossimặcbộquầnáo laođộng,mặtmũiđennhững

khóivìvừathoátkhỏixưởngđểđếnđây.MẹcậuCrossi,bàbánrauquả,mẹcậuNellihết sứcbănkhoăn.Trướcmườihaigiờmột tí, bốđếnvàngướcmắtnhìnlêncửasổ.Ôi!Bốthânyêu!

Mườihaigiờthìmọiviệcđềuxong.Ởcổngralàcảmộttấnkịch.Bố,mẹchạyđếnđóncon,mồmhỏi,taylậtvởxem,lấybàicủaconsovớibàicủacácbạn.

“Conlàmmấyphéptính?Tổngsốlàbaonhiêu?Thếcáitínhtrừ?Thếcáisốnhớ?Thếcáidấuphẩythậpphân?…”

Cácthầygiáothìbịngườitagọitừđủmọiphía.Bốgiậttờnhápởtaytôi,xem,rồinói:“Đúngđấy”.CạnhchúngtôilàbácthợrènPrecossi,đangxembàilàmcủacon.Bác

cóvẻhơilovàquaysangnóivớibố.“Xinônglàmơnđọcchotôinghekếtquảbàitính”.

Bốđọcchobácnghe.Bácnhìnngayvàovởcon.Cũngđúng.Báchểhả,nóito:“Khálắm,contraibố”.

Bốvàbácthợrènnhìnnhaumộtlúc,gắnbóvớinhautrongcùngmộtýnghĩ:sựthànhcôngcủaconcáimình.Vàhaingườimỉmcườivớinhaunhưđôibạnthân.Bốđưatayra,bácthợrènnắmchặtlấy,bácnói:“Giờ,đếnthivấnđáp”.

Haingười chia taynhau.Một lúc sau,nghecất lênmộtgiọnghátnhưgiọngđànbàhaytrẻcon,chúngtôingoảnhđầulại:đólàbácthợrènravềvừađivừahát.

BuổithicuốicùngThứsáu7

Sángnaylànhữngbàithivấnđáp.Támgiờtấtcảchúngtôiđãcómặtở

lớp,đếntámgiờmườilămthìngườitabắtđầugọimộtlúcbốnthísinhvàomộtphònglớn.Quanhmộtcáibànphủthảmmàulục,thầyhiệutrưởngvớibốnthầygiáođãngồisẵn,trongđócóthầyPerbonicủachúngtôi.Tôilàmộttrongnhữngngười đượcgọi đầu tiên.Tội nghiệp thầygiáo!Ai cũng thấyngaylàthầythươngyêuchúngtôithựcsự.Thầychỉnghĩđếnchúngtôi,chỉlo cho chúng tôi. Khi chúng tôi trả lời, thầy cảm động đến luống cuống.Thầyđưataylàmdấuhiệumuốnbảochúngtôi:“Đúnglắm-khôngphảithế- cẩn thận - từ từ, canđảm lên!…”Nếucó thể thì có lẽ thầyđãnhắcchochúngtôinhữngcâutrảlời.Đếnbốmẹhọcsinhcũngchưachắcđãlolắngbằngthầy.Tôimuốnnóivớithầymuônnghìnlờicảmtạ!

Khicác thầycho tôi ravànói:“Tốt lắm, thôi,cậura” thìđôimắt thầysánglênvuisướng.

Tôitrởvềlớphọcchờbố.Hầuhếthọcsinhđềucònđấy.TôingồicạnhGarrone.Tôibuồnkhinghĩrằngđâylàlầncuốicùngtôingồibêncạnhcậu.TôichưanóichoGarronebiếtlàtôisẽkhôngcùnghọclớpbốnvớicậunữa,vìgiađìnhchúngtôisắprờiTorino.Cậuchưabiếtgìcả.Cậungồiđấygậpngườixuốngmặtbàn,đangdùngbútvẽnhữnghìnhtrangtríquanhmộtbứcảnhcủabốcậu,mặcáoquầnthợmáy,mộtngườiđẫyđà,khỏemạnh,nhưngtrôngtốtbụngvàthậtthànhưcậuconvậy.DướiáosơmiđểhởcủaGarronetôithấycáithánhgiábằngvàngmàmẹNelliđãđưabiếucậukhibiếtrằngcậubảovệđứacontộinghiệpcủabà.

Cuốicùng,tôiđánhbạonóivớibạn:“Garroneạ,bốmìnhnaymaisẽrờikhỏiTorinomãimãiđấy”.

Garronehỏitôicóđitheobốkhông,tôitrảlờilàcó.“Vậycậukhônghọcnămthứtưvớimìnhnữaà?”Cậuimlặngmộtlúc,

tayvẫncứvẽ,vàhỏitôimàkhôngngẩngđầulên:“Saunàycậucónhớđếnbạnbècùnghọclớpbakhông?”-Cóchứ,tôitrảlời,-nhớtấtcả…nhưngnhớcậuhơntấtcảmọingười,

aimàcóthểquêncậuđược?Garroneđưamắtnhìntôi,cáinhìnmuốnnóibiếtbaonhiêuđiều.Nhưng

cậukhôngnóigì,chỉđưabàntaytráichotôi,taykialàmbộvẽtiếpvàtôi

nắmbàntaytrungthựcđóchặtnhưmuốnbópgãynóra.Vừa lúc ấy, thầy Perboni bước vào, nétmặt linh hoạt và bảo nhỏ với

chúngtôi,giọngsôinổi:“Tốtlắm!Chođếnbâygiờđềutốtcả.Mongnhữngngườicònlạicốgắngthànhcôngđượcbằngcácbạnđãvàotrước.Hoanhôvàcanđảmlên!Thầyrấthàilòng!”

Vàđểtỏsựvuimừngcủamìnhvàđểlàmchochúngtôivuinữa,khiđira thầy làm bộ trượt chân, phải bám tay vào tường mới khỏi ngã. ThầyPerbonimàchúngtôichưahềthấycườibaogiờ,thầylàmthếđấy.Thậtquảlạlùnghếtsức,nênđánglẽcười,tấtcảchúngtôiđềulấylàmsửngsốt.

Riêngđốivới tôi thì tròđùaấycủa thầy tôiđã làmcholòngtôise lại.Phải chăngđó là cáiphútvuiđộcnhất của thầy?Một sựđềnbùchochínthángtrờiyêuthương,kiênnhẫnvàphiềnmuộnnữa?Đểcócáiphútvuikia,thầyđã tốnbaonhiêucôngsức!Đangốm,đangmệt,đangbuồn, thầyvẫnlênlớp.Đổilạibaonhiêunhọcnhằn,baonhiêuchămsóc,thầyđãxinchúngtacáigì?Mộtnụcườithôi!

Tôithấylàtôisẽnhớsuốtđờicáicửchỉvờtrượtchânnhưtrẻconcủathầygiáo tôi,vàsaunàykhi tôiđã thànhngười lớn,mà thầygiáoPerbonicònsống,nếutôicóhạnhphúcđượcgặplạithầy,tôisẽkểlạiđểthầyrõlàcáiviệc làmcủa thầyđã làmcho tôixúcđộngđến tậnđáy lòng,và tôi sẽsungsướngômhônmáiđầubạccủathầy.

TừbiệtThứhai10

Mườihaigiờtrưa,tấtcảchúngtôiđềuđếntrườngđểnghekếtquảnhững

buổi thi và nhận học bạ ghi lên lớp. Bốmẹ học sinh đông nghịt ở ngoàiđườngphố,họtrànvàođầycảphònglớp.Trongtrườngnhiềungườiđãlencảvàocáclớphọc,đứngcạnhbànthầygiáo.Tronglớpchúngtôi,ởkhoảnggiữabức tườngvàbànghếhọcsinh, thấycóbốGarrone,mẹDerossi, bácthợrènPrecossi,bốCoretti,bàmẹNelli,bácbánrauquả;bốcậubéthợnề,bốStardivànhiềunhữngbố,mẹkhácnữamàtôichưahềgặp.Đâuđâucũngnghetiếngchuyệntrònhưởmộtquảngtrườngvậy.

Thầygiáovào,tấtcảimphăngphắc.Taythầycầmdanhsáchhọcsinhvàthầybắtđầuđọcngay:

“Abattucilênlớp,Archinilênlớp,cậubéthợnề,Crossilênlớp,Derossilênlớpvớiphầnthưởngcaonhất”.

TấtcảcácbốmẹởđấyđềubiếtDerossi,họđềureo:“Hoanhô,hoanhôDerossi!”

CònDerossichỉnghiêngcáiđầu tócbạchkim,đưamắt tìmmẹvàmẹcậuđưatayrahiệuvớicậu.

-Garrone,Garoffi,cậubéngườiCalabrialênlớp.ThầyPerboniđọctêncủaba,bốncậuphảihọclạilớpba,mộttrongcác

cậuấykhócvìthấybốcậurahiệuđedọa.Nhưngthầygiáoliềnnóivớingườibố.“Không, thưaông,ôngthacho

cháu.Khôngphảilúcnàocũnglàlỗicủacáccháu,cũngcókhidorủiro,vàcháuđâyởtrongtrườnghợpấy”.

Rồithầytiếptụcđọc:“Nellilênlớp(mẹcậurahiệugửichocậumộtcáihôn),Stardilênlớp”.NgườicuốicùngđượclênlớplàVotini,hômnaymặcáoquầnrấtđẹp,độimũrấtđẹp.Thếrồithầygiáođứngdậyvànóivớichúngtôi:

“Cácconạ!Hômnaylàbuổihọpmặtcuốicùngcủachúngta.Chúngtađãsốngchungvớinhaumộtnămtrờivàbâygiờchúngtachiataynhaunhưnhữngngườibạntốt,cóphảithếkhông?Thầyrấtlấylàmtiếclàphảixacáccon,cácconạ…”

Thầyngừnglại,rồinóitiếp:“Nếuđôikhithầykhôngkiênnhẫnđượcmà

nóngnảy,nếuđôikhithầynghiêmkhắcquá,màthầykhônghay,thìcácconthalỗichothầy…”

Bốmẹlẫnhọcsinhđềuđồngthanhnói:“Không!Khôngphảithế,không,khôngbaogiờ…!”

-Tha lỗicho thầy, - thầy lại tiếp tục,-và thương thầy.Sangnămsau,chúngtasẽkhôngcònhọpmặtvớinhaunữa,nhưngthầyvẫngặplạicácconvàcácconsẽởmãitronglòngthầy.Tạmbiệtcáccon.

Nóixong,thầyPerboni tiếnvàogiữachúngtôivà tấtcảchúngtôiđưatayrachothầy,đứnglêntrênghếnắmlấycánhtayhaygấuáothầy;nhiềungườiômhônthầy,gầnnămchụcgiọngnóicùngcất lên:“Tạmbiệt thầy!Cámơnthầy!Chúcthầymạnhkhỏe!Đừngquênchúngcon”.

KhithầyPerbonibướcrakhỏiphòng,trôngthầyrấtxúcđộng.Chúngtôicũngra,aicũngvộivàng,chenlấnnhau,mất trật tự.Bốmẹvàconcáiđichàotừbiệtcácthầygiáo,côgiáo.Côgiáođộimũcàilôngchimđỏvàcô“Nữ tu sĩ”đều thực sựbịđámhọc trò củacáccôbaovâykínmít.NhiềungườivâyquanhRobetti, lầnđầu tiênđikhôngphảichốngnạng.Đâuđâucũngnghe:“HẹnđếnthángMười!Hẹnđếnnămsau!”

Bạnbèchàotạmbiệtnhau,thànhthậtômnhauhôn,quênhếtnhữngnỗibấthòavànhữngniềmáccảm.

VotinixưanayvốnghenghétDerossi,lạilàngườiđầutiênnhảylênbámlấycổbạn.Tôiômhôncậubéthợnềđúngcáilúccậutalàmcáitròsứtmôilầncuốicùngvớitôi!TôibắttayPrecossi,Garoffivàcậunàybáochobiếtlàtôiđã trúng trongmộtcuộcxổsốcủacậu,vàcậu traocho tôimộtcáigóinhỏđã rách. Tôi chào từ biệt tất cả các bạn. Nelli đáng thương bám vàoGarrone,hôncậuvàhẹnnhaugặplại.TấtcảhọcsinhvâyquanhGarronevàchúcmừngcậubétrunghậu,ngaythẳngấy.Bốcậumỉmcười,ngạcnhiênvìthấyconmìnhđượchoannghênhđếnnhưthế.

Garronelàngườicuốicùngmàtôiômhônngoàiphố.Tôikhôngcầmnổinướcmắtkhitừbiệtcậu.Cậuhôntôilêntrán,rồichạylạichàobốmẹtôi.Bốvàmẹđềuhỏitôi:“Conđãchàotừbiệttấtcảcácbạnchưa?Nếucóbạnnàomàconđãtrótcóđiềulầmlỗithìphảiđếnxinlỗiđi.Cóbạnnàonhưthếkhông?”

-Khôngcóaicảạ.Thếlàbốđưamắtnhìnlầncuốicùngngôitrườngvànói,giọngrunrun:

“Vậythìxintừbiệt!”.Mẹcũngnhắclại:“Xintừbiệt!”

Còntôi,tôixúcđộngđếnnỗikhôngthểnóilênđượcmộtlời!

Hết

[1]PhầnMởđầunàykhôngcótrongbảninnăm2000(Caruri).

[2]Torino: thànhphố lớnởBắcÝ, trung tâmcôngnghiệpvàvănhóaquan trọng, trước là thủđô

vươngquốcSardegna,rồithủđôvươngquốcÝchođếnnăm1864.[3]

TrongcáctrườngởcácthànhphốnướcÝ,theolệthìđếnlúchếtgiờhọc,ngườigáccổngđếntừnglớp,nóimộttiếngLatinhFinis,nghĩalàhếtgiờ,chứkhôngđánhtrốnghaykẻng.[4]

Lớpsơđẳnglàlớpvỡlòng.[5]

CalabrialàxứởphíaNam,nơitậncùngbánđảoÝ.[6]

ReggiodiCalabrialàthủphủcủaxứCalabria,ởeobiểnMessina,trôngsangđảoSicilia.[7]

PiemontelàmộtxứởBắcnướcÝ.[8]

TorinolàthủphủcủaPiemonte.[9]

ĐầuthếkỉXIX,đấtnướcÝbịchialàmbảynước,phầnlớndotriềuđìnhÁothốngtrị.NgườiÝphảikhởinghĩaliêntiếpvàtiếnhànhchiếntranhgiảiphóng,đếnnăm1870mớihoànthànhthốngnhấtđượcđấtnước.ĐâythầydạychohọcsinhmộtbàihọcyêunướcvàđoànkếtdântộcgiữanhữngngườiÝtrướcđâythuộccácvươngquốckhácnhaudocácthếlựcphongkiếnngoạilaichiacắt.[10]

QuốckỳnướcÝbamàu:đỏ,trắng,lục.[11]

Chiếntranh1866làgiaiđoạncuốicùngtrongsựnghiệpcủangườiÝchốngnềnđôhộcủanướcÁovàđemđếnviệcgiảiphóngxứVenezia.TháitửUmbertosaulênngôiquốcvươngÝnăm1878.[12]

TrườngtiểuhọcởÝcóhailớpmột:mớivàothìhọclớpmộtdướilàlớpvỡlòng,rồilênlớpmộttrên.[13]

Báokhôngđăngtrọntên,chỉđăngtênviếttắtđểgiữdanhdựchongườitúngthiếu.[14]

Ởcácnướcônđới,trẻconnghèothườngđilàmnghềnạoốngkhóilòsưởi,nhàbếp,vìthânhìnhbénhỏdễchuivàoốngkhói.[15]

Truyệnnàytrongbảndịchlà31tháng10.Ởđâyđượcsửatheonguyênbảnlà1tháng11(Caruri).[16]

Ởtrêncónóilà“quânđoàncủatháitửUmberto”,xemnhậtkýngày25thángmười.[17]

Năm1848,cáchmạngnổraởnhiềuthànhphốÝ:Palermo,Napoli,Venezia,Milano,rồinhanhchóngchuyểnthànhchiếntranhgiảiphóngdântộc,chốngnềnthốngtrịcủatriềuđìnhÁo.[18]

NgườiLombardởmiềnBắcÝ,quêhươngcủahọgọilàxứLombardia.[19]

TriềuđìnhÁothốngtrịmộtphầnđấtÝ,năm1859hoàngđếPhápNapoleongiúpngườiÝtiếnhànhchiếntranhgiảiphóng,vàngày24thángsáunăm1859,quânPhápvàÝđánhbạiquânÁogầnthịtrấnSolferino.TriềuđìnhÁophảikýhòaướcvàcắtchoPháphoàngxứLombardia,rồiNapoleon

IIInhườngđấtấylạichoÝ.[20]

XứCalabriaởtậnphíaNamcủabánđảoÝ,khôngmấykhicótuyếtrơi.[21]

Ngàytrước,ởnhiềunướcônđớinhưÝ,Pháp,cáctrườnghọcnôngthônmùađôngcótụclệhọctròmỗingườimangcủiđếnđểđốtsưởilớphọc.[22]

Tuyếtđổlàtainạnrấtkhủngkhiếpthườngxảyraởmiềnnúivàcácnướcônđới.[23]

Rigolettolàmộtngườihềgùlưng,nhânvậtchínhtrongvởnhạckịchnổitiếngcủanhàsoạnnhạcÝvĩđạiVerdi,nhanđềlà“Rigoletto”.Chủđềcủanhạckịchnàylấytừvởkịch“Nhàvuavuichơi”củathihàoPhápVictorHugo,mànhânvậthềgùtênlàTriboulet,đúngtênthậtcủangườihềnổitiếngnhấtởtriềuđìnhnướcPháptrongthếkỷXVI.[24]

Lớpmộtsơđẳnghaylớpmộtdướilàlớpvỡlòng,cònlớpsố3tứclàlớpC.[25]

Firenze-màcácngônngữÂuchâuthườngphiênâmtheotiếngPháplàFlorence-làmộttrongnhữngthànhphốtiếngtămlừnglẫynhấtnướcÝ,cựckỳnổitiếngvìcáccôngtrìnhvĩđạivềhộihọađiêukhắcvàkiếntrúctừthờiPhụchưng.[26]

LiralàđơnvịtiềntệÝnhưđồngbạccủata.[27]

Ngườihiềntừ,dịudànghếtsức,chẳngkhácgìnhữnghàiđồnglàmthiênsứbêncạnhChúaTrời,trongquanniệmcủađạoThiênChúa.[28]

ĐấtÝngàyấybị chia làmbảynướcmànhiềunước thuộcquyền thống trị của triềuđìnhÁo.VươngquốcSardegnalànướcđầutiênnổilên,năm1848,chốnglạiÁo:triềuđìnhSardegnalãnhđạocuộcchiếntranhgiảiphóngdântộcgiànhđộclậpvàthốngnhấtchotoànthểnhândânÝ.[29]

TronglịchsửđấutranhgiànhđộclậpcủanhândânÝcóhaitrậnnổitiếng,đãdiễnraởCustoza,mộtngôilàngtrongxứVenezia.Đâylàtrậnthứnhấtnăm1848,còntrậnthứhaidiễnrangày24thángsáunăm1866,tácgiảDeAmiciscóthamdự.[30]

Línhcưỡingựađeosúngtrườngvàkiếm.[31]

Tiếngcongọibố,theophươngngônvùngNapoli.[32]

NapolilàmộtthànhphốnổitiếngvềcôngtrìnhnghệthuậtvàmộtthươngcảnglớnnướcÝ,ởtrênbờbiểnTirreno.[33]

CácgiámmụcđạoThiênChúađượccầmmộtcáigậydàiđầuuốncong,làbiểuhiệnquyềnlựccủachứcvịgiámmục.[34]

HộihóatranglàhộidângianởcácnướcchâuÂu,bắtnguồntừnướcÝnổitiếngvềtròchơiđeomặtnạvàmặcquầnáogiảlàmhạngngườinàyngườinọ,đidiễungoàiphốvàmúa.[35]

Hộinày tiếngcácnướcÂuchâuđềugọi theo tiếngÝ là“carnevale”,diễn ra từ6 thánggiêngngàylễChúahiểnhiện,vàkéodàinhiềungày,chođếnngàythứtư,bắtđầukiêngănthịt,màcónămtrongthánghai,cónămđến9thángba,tùytheolễPhụcsinhnămấysớm(22thángba)haymuộn(25thángba).[36]

TiếngÝ,nghĩalànhảytrênván,chỉngườilàmxiếc.[37]

QuảngtrườnglớnnhấtởthànhphốTorino,mangtênquốcvươngVittorioEmanueleII(1820-1878)nướcSardegna,ngườicócônglớntrongsựnghiệpgiànhđộclập,thốngnhấtchonướcÝ,vàlênngôiquốcvươngđầutiêncủanướcÝthốngnhấtnăm1861.[38]

Vàođầunhữngnăm60thếkỷXIX,khitácgiảviếttrangsáchnàythìdânsốnướcÝđộtrênhai

mươisáutriệungười,thếlàtrungbìnhtrongmộtnghìnngườiởnướcÝđãcómộtngườimù.[39]

BậcsơđẳngtươngđươngvớicấpIcủatahiệnnay.[40]

Nhàgiamđểgiáodụcvàcảitạonhữngtrẻphạmpháp.[41]

Lớpmộtsơđẳnglàlớpmộttrên.[42]

CáctrườnghọcởÝphátphầnthưởngvàogiữanămhọc,còncuốinămthìchỉ thi lênlớpthôi(Xemnhậtkýtháng7ngày4).[43]

KhunàymangtênđạithihàoÝthờiPhụchưngTorquatoTasso(1544-1595),tácgiảthiênanhhùngcanổitiếngcủavănhọcÝ“Jerusalemgiảiphóng”.[44]

Khunàymang tên nhà bác ngữ và chính trị gia ngườiÝnổi tiếng trong thời cận đại (1802 -1874).[45]

XứRomagnaởmiềnTrungÝ,đấtđaikhôxấunghèonàn,dâncưthưathớt,xưakianổitiếngvềsàohuyệtcủaquântrộmcướp.[46]

TiếngÝ,trẻcongọilàbà.[47]

Hoađồngthảolàhoacủamộtthứcâynhỏmọctựnhiênngoàiđồngcủacácnướcônđới,cánhtímđậm,nhịvàng,rấtthơm,cũngthườnggọilàhoatím.[48]

Cấpsơđẳnglàcấptiểuhọc,tươngđươngvớicấpmộtcủatangàynay,thầygiáođầutiêncấpnàylàthầygiáodạylớpmột.[49]

ỞÝthuởấycácthầy,côgiáokhôngcólệphảivềhưu,vìkinhnghiệmvàlươngtâmcủacácnhàgiáocàngthâmniêncàngthêmquý,nêncụgiáoCrosettinàylàmđếntámmươihaituổi,vàdocụcóxin,mớiđượcvềhưusausáumươinămdạyhọc.[50]

Chúý:ôngBottininhiềulúcnóiđãhọcvớicụgiáobốnmươibốnnămvềtrước,cólúcnóibốnmươinăm;còncụgiáothìlúcnàocũngnóibốnmươinăm.[51]

Trongnguyênbản,cũngnhưtrongbảndịchcủaHàMaiAnh,đâylàThưcủabố.Ởđâydịchgiảdịchnhư là lời tự vấn củaEnrico.Dùvậy tôi vẫnđể in nghiêngnhư các bức thưkhác của bốmẹEnricoviếtchocon(Caruri).[52]

Trunghọccóhaicấp:tươngđươngvớicấphaivàcấpbacủatangàynay.[53]

ỞcácnướcphươngTây,đểtangngườithân,ngườitamặcquầnáomàuđen.[54]

Cơquanhànhchínhcủamộtthànhphố.[55]

Ngườigiữcửavàđưakháchvàoraởcácnhamôn,dinhthự.[56]

Nhữngngườicóchứcvụđạidiệnchochínhquyềnđeobăngmàuquốckỳ.[57]

CũngthườnggọitheotiếngPháplàhoa“păng-xê”.[58]

CũngthườnggọitheotiếngPháplàhoa“mac-gơ-ri-ta”.[59]

ViệcthậtđãxảyraởTorinođêm27thánggiêngnăm1880.[60]

BalbolàtênmộtngườiyêunướcÝ,bátướcCesareBalbo(1789-1853)sinhởTorino,mộttrongnhữnglãnhtụcủaphongtràoPhụcsinh-Risorgimento-đòiđộclập,thốngnhấtchonướcÝ.BalbođãviếttậpsáchnổitiếngvàcótácđộngrấtlớnlàNhữngmốihyvọngcủanướcÝ(Speranzed’Italia)(1844).

[61]AppenninilàmạchtrườngsơnchạysuốtnướcÝ.Andeslàmạchtrườngsơnchạysuốtbềdàicủa

châuNamMỹ.[62]

BuenosAiresởNambáncầu,cácmùangượclạichúngta, thángnămlàcuốithubắtđầusangđông,làmùamưa,buổirạngđôngrựcrỡnhưthếnàythậtlàhãnhữu.[63]

Senor,tiếngTâyBanNha,nghĩalàngài,dùngđểđặttrướchọtênnhữngngườimàngườitatôntrọng.[64]

TiếngTâyBanNhanghĩalà:Ôi!tộinghiệpcậubé!CụgiàbuộtmiệngnóirabằngtiếngTâyBanNhalàtiếngmẹđẻcủamình.[65]

Mộtdặmlà4,444km,mộttrămdặmlàgần445km.[66]

Nghĩalà“cửasông”bằngtiếngTâyBanNha.[67]

Nghĩalà“từbiệt”,ôngcụlạinóitiếngTâyBanNhaxenvớitiếngÝ.[68]

SôngPodàinhấtnướcÝcó670km;sôngParanadài4700kmchảyquamộtđồngbằngmênhmôngcủanướcArgentina,rồihợpvớisôngUruguaylàmthànhsôngLaPlata.[69]

NamMỹkhôngcócọp,chỉcóconjaguar(báođốm)làmộtthứbáovàconpuma(báosưtử)hơigiốngcọp,nhưngdakhôngcóvằnvàquenởtrêncây.[70]

TiếngÝnghĩalà“cậucontrai”.[71]

Genova,thủphủcủaxứLiguria,quêhươngcủatácgiảDeAmicis,làmộthảicảnglớncủađấtÝ,từ thờiTrungcổđãbuônbán thịnhvượngvàohàngnhấtchâuÂu,cạnh tranhvớiVenezia, thuyềnbuônđikhắpnơi;nhiềunhàhànghảinổi tiếngtrong lịchsửquêởđây,nhưColombongười tìmrachâuMỹ.[72]

Rosariolàthànhphốlớn,cảngsôngsầmuấtcủatỉnhSantaFe,nôngnghiệprấtphátđạt.[73]

ĐấtnướcÝnghèo,cuốithếkỷXIX,mỗinămcóđếnnửatriệungườiphảidicưđithaphươngcầuthực,phầnlớnlàsangchâuMỹLatinh,nhấtlàsangArgentina,vàlắmnơihọbịhắthủi,bạcđãi.Chitiếtnàyrấthiệnthực.[74]

ỞxứLombardia,ngườitanóimộtthứthổngữlàtiếngLombardkháctiếngÝphổthôngvìnólàtiếng của nhữngbộ lạc ngườiLombard, gốcGermania đem theo vàomiềnBắcÝkhi họ tràn vào,trongthếkỷVI.[75]

DặmlàđơnvịđolườngcủaAnh,bằng1609m.[76]

TiếngTâyBanNha:“Chúcngủngon”.[77]

Peonelàngườihoặcdẫnđường,hoặcchănsúcvật,hoặcchởxebòtrongnhữngmiềnnúiởchâuMỹLatinh.[78]

MạchAlpiởmiềnBắcnướcÝ,sừngsữngtrênđồngbằngsôngPo,nơiđãbắtđầunhữngcuộcđấutranhgiànhđộclậpvàthốngnhấtcủadântộcÝ.[79]

MạchAndeschỉchạytừĐấtLửalênđếneoPanamatrên7500km,chỉhơnsáumươiđộvĩtuyến,nghĩa là làmcộtxươngsốngcủachâuMỹLatinh.ChạylênđếngầnBắccựcđượcgọi làmạchnúiTây,trongđócómạchNúiĐáquaHoaKỳvàCanada.[80]

ThổdânchâuMỹ,thườngcũnggọilàdađỏ.[81]

TiếngTâyBanNhagọiphụnữmộtcáchcungkính.

[82]TênbàmẹMarco làGiuseppa, gọi theo tiếngTâyBanNha là Josefa, vì ôngbà chủ là người

ArgentinavànóitiếngTâyBanNha.[83]

Scotland,một xứởmiềnbắcnướcAnh, nổi tiếngvề những thứvải kẻ ô, kẻ sọcmàu sặc sỡ.NhữngvảinhưthếthườngđượcgọilàvảiScotland.[84]

Quảcủamộtloạicâythuộcloạihồng,gầnvớicâymận,bébằngđầungóntaycái,màuđỏtươi,rấtthơmngon,gốcởmiềnTiểuÁvàphổbiếnởcácnướccậnnhiệtđới;ởĐàLạtcũngtrồngđượcnhiều.[85]

Xemchúthíchởtrangnhậtkýngàythứba18thángmười.[86]

Màuđenlàmàutangphục.[87]

HọcủaEnrico.[88]

BistiếngLatinhnghĩalàlầnthứhai.[89]

Enricolàhọcsinhlớpbanhưngtrườngsơđẳngcóhailớpmột-lớpmộttrênvàlớpmộtdưới-nêncậuđãhọcởtrườnghếtnămthứtưrồi.[90]

LiverpoollàthươngcảnglớnthứnhìcủanướcAnhsauLondon.[91]

MaltalàmộthònđảoởquãnggiữađảoSiciliacủaÝvàchâuPhi.Ngàynaylàmộtquốcgiađộclập,nhưngtừnăm1800đến1964làthuộcđịacủaAnh.[92]

ThủphủđảoSicilia.