Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Nuklearmedizinische Diagnostik
OnkologiePET/CT I
Phasen der Krebsentwicklung
Diagnostische Anforderungen bei der Tumorsuche
– Hohe Sensitivität
– Hoher Tumor-Background-Quotient
– Überlagerungsfreie Abbildung
– Gute örtliche Auflösung
– Schnelle Ganzkörper-Übersicht
– Verfügbarkeit
– Niedrige Kosten
Klinische Konsequenz einer Untersuchung
Tumor-Diagnostik
– Tumor-Detektion im Frühstadium Dignitätsbestimmung (benigne / maligne)
– Staging: Definition der Tumorausbreitung TNM-System
– Verlaufskontrolle, Rezidiverkennung
– Therapie-Monitoring (Abnahme Tumor-Vitalität), Prognose
2
Ganzkörper – PET/CT in der Onkologie
♦ Untersuchungstechnik♦ Fragestellungen♦ Klinische Indikationen♦ Stellenwert der PET/CT♦ Fallbeispiele
FDG-6-Phosphat
Tumorzelle
Messung des Glukosemetabolismus
H
O H
H
O H
O
H
H H
H2C OH
OH
OOH
18F18
FDG-PET/CT Protokoll – Onkologie
25 min90 min
Injection: [18F]FDG
CT scan (low dose – for attenuation correction)PET emission scan (8 bed positions, 2-3min)From pelvis up to headDiagnostic CT (without or with contrast agent)
PETCT PETCT PETCT
PETCT
Kombination von PET und CT
- Simultane strukturelle und metabolische Information(fusionierte Bildgebung) unter identischen Bedingungen
- Minimiert die zeitlichen und räumlichen Differenzenzwischen den beiden Bildgebungsmodalitäten
3
CT → ← PET
Kombination von PET und CT
PET/CT
Kombination von PET und CT
Negativionen-Zyklotron
Energie H-/D-: 16,5 / 8,4 MeVStrahlstrom: Protonen: 75 µA
Deuteronen: 60 µA Gewicht: 20 tDimensionen: 1,2 x 1,3 x 1,9 m
Radionuklid HWZ Eβ+ [keV] Kernreaktion
11C 20,4 min 960 14N(p,α)11C
13N 10,0 min 1190 16O(p,α)13N
15O 2,05 min 1720 14N(d,n)15O
18F 109,6 min 635 20Ne(d,α)18F18O(p,n)18F
Zyklotron PET/CT: Onkologische Fragestellungen
• Diagnose, Staging
• Re-Staging
• Beurteilung residueller Massen
• Beurteilung des Therapieansprechens
• Positiver Tumormarker mit negativer konventioneller Diagnostik
• Neuroonkologie
• Bestrahlungsplanung
4
Tumorentität Erstattete Untersuchungen
Solitärer pulmonaler Rundherd Dignitätsbeurteilung (Januar 1998)
Lunge (NSCLC) Diagnose, Staging, Restaging (Juli 2001)
Ösophagus-Ca Diagnose, Staging, Restaging (Juli 2001)
Kolorektal-Ca Diagnose, Staging, Restaging (Juli 2001)
Tumorsuche bei Verdacht auf Rezidiv und gestiegenem CEA
Melanom Diagnose, Staging, Restaging (Juli 2001)
Rezidivverdacht (Juli 1999)
Lymphom Diagnose, Staging, Restaging bei NHL und M. Hodgkin (Juli 2001)
Kopf Hals (außer Schilddrüse und ZNS-Tumore)
Diagnose, Staging, Restaging (Juli 2001)
Mamma-Ca Zusatzuntersuchung ei Diagnose, Staging, Restaging und Therapiekontrolle (Oktober 2002)
Schilddrüsen-Ca Rezidivdiagnostik bei follikulärem Schilddrüsen-Ca und unauffälliger Iod-Ganzkörperdiagnostik
Zervixtumoren Metastasendiagnostik vor Primärtherapie bei unauffälliger konventioneller Bildgebung (Januar 2005)
Indikationen PET/CT
Tumorentität Untersuchungen
Prostatakarzinom: [11C]Cholin Re-Staging (In ausgewählten Fällen: Diagnose, Staging)
Neuroendokrine Tumoren[68Ga]DOTATOC
Diagnose, Staging, Restaging, Therapieplanung
Neue Anwendungen Onkologie: PET und PET/CT
PET / CT zum Staging des Nicht kleinzelligen Bonchialkarzinoms
(NSCLC)
PET/CT: nicht kleinzelliges Bronchialkarzinom
5
PET/CT: nicht kleinzelliges Bronchialkarzinom PET/CT: nicht kleinzelliges Bronchialkarzinom
NSCLC 7/02PräoperativesStaging pT2N1M0
PET/CT: nicht kleinzelliges Bronchialkarzinom Recommendations on the Use of[18F]FDG in Oncology
[Fletcher et al., JNM 2008]
Recommended? Net benefits? Overall quality
6
Primärstaging
Patient: ♂, 73 Jahre
Diagnose: Bronchial-Ca. links; ED aktuell
Anamnese: noch keine Therapie
Fragestellung: Staging – Metastasierung?
NSCLC: Patient Fall # 1
NSCLC: Patient Fall # 1
Ossäre Metastasen I: HWS
NSCLC: Patient Fall # 1
7
Leberfiliae
NSCLC: Patient Fall # 1
Patient: ♂, 73 Jahre
Diagnose: Bronchial-Ca. links; ED aktuell
Anamnese: noch keine Therapie
Fragestellung: Staging – Metastasierung?
Befund: ►Bronchial-Ca. li. Unterlappen und angrenzender Oberlappen
►Multiple ossäre Metastasen in Rippen, Wirbelsäule, Sternum und Becken
►Metastatisch durchsetzte Leber
NSCLC: Patient Fall # 1
Re-Staging
Patient: ♂, 67 Jahre
Diagnose: NSCLC; ED: 10/2006
Anamnese: Z. n. Lobektomie 2006;V. a. Rezidiv bei CEA-Anstieg (505 U/ml)+ mediastinaler Lymphadenopathie 01/2008;
aktuell: Z. n. CTx bis 05/2008
Fragestellung: Re-Staging?
NSCLC: Patient Fall # 2
8
PET/CT 01/2008: Metastase supraclaviculär links
PET/CT 06/2008 post -CTX
NSCLC: Patient Fall # 2
PET/CT 01/2008: ossäre Metastase HWK7
PET/CT 06/2008 post -CTX
NSCLC: Patient Fall # 2
NSCLC: Patient Fall # 2
PET/CT 01/2008 PET/CT 06/2008 post CTX
Patient: ♂, 67 Jahre
Diagnose: NSCLC; ED: 10/2006
Anamnese: Z. n. Lobektomie 2006;V. a. Rezidiv bei CEA-Anstieg (505 U/ml) + mediastinaler Lymphadenopathie 01/2008;
aktuell: Z. n. CTx bis 05/2008
Fragestellung: Re-Staging?
Befund: keine vorbeschriebenen Tracermehrbelegungen mehr darstellbar(li. supraclaviculär, re. zervikal HWK7, retrosternal/mediastinal, BWS, LWS, Becken)
►sehr gutes Therapieansprechen
NSCLC: Patient Fall # 2
9
PET / CT in der Rezidivdiagnostik des Mamma - Karzinoms
F, 53, bds. MammaCa T4N2M1
nach Chemotherapieseit 2 Jahren Tamoxifen
PET/CT: Mammakarzinom
PET-CT zur Therapiekontrolle bei Mamma-Ca-Rezidiv
vor Therapie nach Therapie
PET/CT: Mammakarzinom Recommendations on the Use of[18F]FDG in Oncology
[Fletcher et al., JNM 2008]
Recommended? Net benefits? Overall quality
10
Re-Staging
Patient: ♀, 52 Jahre
Diagnose: Mamma-Ca.; ED: 2006
Anamnese: Z. n. Ablatio Mammae re. + Lymphknotendissektion 2006;Lokalrezidiv 01/2008;Z. n. RCTx bis 05/ 2008
aktuell: V. a. Leberfiliae (CT 03/2008)
Fragestellung: Re-Staging?
Mammakarzinom: Patientin Fall # 3
Mammakarzinom: Patientin Fall # 3
Lymphknotenmetastase li. axillär
Mammakarzinom: Patientin Fall # 3
Tracermehrbelegung Muskel-/Weichgewebe I
11
Ossäre Metastasen I: BWS
Mammakarzinom: Patientin Fall # 3 Mammakarzinom: Patientin Fall # 3
Patient: ♀, 52 Jahre
Diagnose: Mamma-Ca.; ED: 2006
Anamnese: Z. n. Ablatio mammae re. + Lymphknotendissektion 2006;Lokalrezidiv 01/2008;Z. n. RCTx bis 05/ 2008
aktuell: V. a. Leberfiliae (CT 03/2008)
Fragestellung: Re-Staging?
Befund: ► LK-Metastasen und Tracermehrbelegung Muskel-/Weichgewebe► Disseminierte ossäre Metastasierung
Mammakarzinom: Patientin Fall # 3Patient: ♀, 41 Jahre
Diagnose: ► Mamma-Ca.; ED: 03/1996► M.Hodgkin zervikal/supraclaviculär/mediastinal;
ED: 04/ 1988; Stadium II;
Anamnese: ► Z. n. BET re. u. RCTx 1996;► Z. n. Splenektomie u. RTx 1988;
V. a. Metastasen BWK 8/9;Z. n. Biopsie 01/2007: kein Anhalt für Filiae
aktuell: Abklärung V. a. Metastasen BWK 8/9
Fragestellung: Metastasierung?
Mammakarzinom: Patientin Fall # 4
12
Ossäre Metastase: BWK 8
Mammakarzinom: Patientin Fall # 4 Mammakarzinom: Patientin Fall # 4
Patient: ♀, 41 Jahre
Diagnose: ► Mamma-Ca.; ED: 03/1996;► M.Hodgkin zervikal/supraclaviculär/mediastinal;
ED: 04/ 1988; Stadium II;
Anamnese: ► Z. n. BET re. u. RCTx 1996;► Z. n. Splenektomie u. RTx 1988;
V. a. Metastasen BWK 8/9;Z. n. Biopsie 01/2007: kein Anhalt für Filiae
aktuell: Abklärung V. a. Metastasen BWK 8/9
Fragestellung: Metastasierung?
Befund: Ossäre Metastasen BWK 8/9
Mammakarzinom: Patientin Fall # 4
PET / CT zum Restaging des kolorektalen Karzinoms
13
PET/CT: Rektumkarzinom - Rezidiv PET/CT: Rektumkarzinom - Lebermetastase
Therapiekontrolle nach Chemotherapie
27.11.01: 9,6 22.01.02: 22,4
T1-gewichtet
STIR, (T2-gewichtet)
PET/CT: Rektumkarzinom Recommendations on the Use of[18F]FDG in Oncology
[Fletcher et al., JNM 2008]
Recommended? Net benefits? Overall quality
14
Patient: ♂, 71 Jahre
Diagnose: Rectum-Ca, ED 06/2003; pT3, pN0.
Anamnese: neoadjuvante RCTx (06-08/2003) mit nachfolgender OP nach Miles (10/2003).
aktuell: steigende Tumormarker, Endoskopie negativ.
Fragestellung: Re-Staging – Lokalrezidiv?
Rectumkarzinom: Patient Fall # 5 Rectumkarzinom: Patient Fall # 5
Patient: ♂, 71 Jahre
Diagnose: Rectum-Ca, ED 06/2003;pT3, pN0.
Anamnese: neoadjuvante RCTx (06-08/2003) mit nachfolgender OP nach Miles (10/2003).
aktuell: steigende Tumormarker, Endoskopie negativ.
Fragestellung: Re-Staging – Lokalrezidiv?
Befund: Narbengewebe, kein Lokalrezidiv
Rectumkarzinom: Patient Fall # 5
Patient: ♂, 60 Jahre
Diagnose: Rectum-Ca, ED 11/2005; pT3, pN1.
Anamnese: neoadjuvante RCTx (11-12/2005) mit nachfolgender tiefer anteriorer Rectumresektion (02/2006).
aktuell: steigende Tumormarker, Endoskopie negativ.
Fragestellung: Re-Staging – Lokalrezidiv?
Rectumkarzinom: Patient Fall # 6
15
Rectumkarzinom: Patient Fall # 6
Patient: ♂, 60 Jahre
Diagnose: Rectum-Ca, ED 11/2005;pT3, pN1.
Anamnese: neoadjuvante RCTx (11-12/2005) mit nachfolgender tiefer anteriorer Rectumresektion (02/2006).
aktuell: steigende Tumormarker, Endoskopie negativ.
Fragestellung: Re-Staging – Lokalrezidiv?
Befund: Lokalrezidiv
Rectumkarzinom: Patient Fall # 6
Patient: ♂, 74 Jahre
Diagnose: Rektum-Ca., ED 04/05; CEA 2,5 µg/l
Anamnese: Neoadjuvante Radiochemotherapie (5-6/2005)Tumorresektion mit Anus Präter Anlage (8/2005)
aktuell: Kompressionssyndrom N. ischiadikus re.
Fragestellung: Re-Staging?
Rectumkarzinom: Patient Fall # 7 Rectumkarzinom: Patient Fall # 7
16
Rectumkarzinom: Patient Fall # 7
Multiple pulmonale Metastasierung
Rectumkarzinom: Patient Fall # 7
Patient: ♂, 74 Jahre
Diagnose: Rektum-Ca., ED 04/05; CEA 2,5 µg/l
Anamnese: Neoadjuvante Radiochemotherapie (5-6/2005)Tumorresektion mit Anus Präter Anlage (8/2005)
aktuell: Kompressionssyndrom N. ischiadikus re.
Fragestellung: Staging?
Befund: Pulmonale Metastasierung des Rektum-Ca.s in allen Lungenlappen
Rectumkarzinom: Patient Fall # 7
PET / CT bei malignen Lymphomen
17
M. Hodgkin IIIA, Z.n. BEACOPP, avitale Restmasse mediastinal
CT PET/CTPET
CT
PET/CT
PET
M. Hodgkin IIIA, Z.n. BEACOPP, avitale Restmasse mediastinal
PET/CT: Lymphknoten auf dem Musculus psoas
Vorbefund ein Monat später
Rezidiv eines imunoblastischen NHL
CT PET/CTPET
18
NHL I E, 12/00,Right orchiectomy,Cutaneous relapse,High dose chemo,CD 20 immuno-Th,Allogeneic SCT 5/02,Clinical CR,Restaging
Rezidiv eines NHL Recommendations on the Use of[18F]FDG in Oncology
[Fletcher et al., JNM 2008]
Recommended? Net benefits? Overall quality
Kostenübernahme PET/CT Onkologie