8/2/2019 Nur sras

1/97

NUR SIRSI

FAZL BR OLU LNKRAN

MHMMD FAZL LNKRAN

MHMMDCAVAD FAZL LNKRAN

1

8/2/2019 Nur sras

2/97

:......................................:...............................

............:...................................

....................................1385 :............................................. :....

............................................3000:.

Kitbn d:...................................................Nursras

Mllif:........................................irmmmdNzrli

Nr dn:...................................................hriyrp trii:..........................................................2006p nvbsi:...................................................BirinciTirj:..................................................................3000

2

8/2/2019 Nur sras

3/97

vvl Cnb y MhmmdFzil Lnkrninin 75 ymnsibtil snbll bir kitb

yzmq tbbsn bulunduq.mm...

MLLF

Sn illr mstqil tdqiqtlrn fikrinc, msir rnrzisind Lnkrni sy d v y lqbil yzlrlzrbycnl din limi, irfni sim, sdc yymdr. zrbycnd ssilist inqilb dvrnd,susn d svt hkimiyyti qurulndn snr slm dini(dindrlr) t`qiblr, tzyiqlr mruz qldqlr n

dm yurdlrn trk tmk mcburiyytind qlmlr.nlrdn qidsin gr `dm, srgn dilnlr, vdust lnlrl yn, zlrinin v illrinin ilsnmin hicrt dnlr d lmudur.

Tbii ki, triqt v qidvi uyunlu gr rn rzisin mnsib pnh yri sylmdr. rnd yr-yrmminlrdn, himy v qy grm hmin slr

burnn slm lminin czib mrkzin v hli-bytdyrlrin syknmsindn bhrlnrk yksk thsil

3

8/2/2019 Nur sras

4/97

lm, tdris v tblitl mul l bilmi, srlryzmlr. Zlm, dltsizliy mlifliyi il, hrjimin mtmdi `tirzlr il tnnn, yni zmndrgind slm dini kdmiys hsb lunn Qum

hrinin b-hvs bu insnlrn irfni lmynlmsind byk rl ynmdr. Szgdn rifslr rsnd Lnkrni kimi tnnn slrdyildilr v nlr d zrbycn lqnn bir nvtmsililri sttusunu qznmdlr.

byk tssfl qyd dilmlidir ki, mstqilzrbycnn bu gnnn hidi lmq hmin lmli, pk

qlbli, nur siml silzdlrin ylnz bir qismin nsiblmudur. Ydmz srbstlik, mstqillik dvrimkn vrir ki, vtil yr-yurdlrndn didrgin slnmv dnynn yrin splnmi, mm qidsini,imnn, milliliyini ytm hmin insnlrilhinmtlri trb tpq, nlr trii vtnlrindtntdrq, sydlrnn d nlr unutmdqlrn

tdrq. Bu bmdn bynumuz vzif dd ki, byklim, tvz nmunsi, zn, ilsini slmn sgrihsb dn Mrcyi-tqlid, y Mhmmd FzilLnkrnini, nun rhmtlik ts, Qum lmi Hvzsiningrkmli simlrndn lmu, grkmli lim FzilLnkrnini v nhyt, bu nslin, yni zmnd,ytullhlr lminin cvn nmyndsi, Lnkrni

crsinin dvms, lyqti mhur limlr trfindntsdiqlnn istdd shibi y MhmmdcvdLnkrnini gni ucu ktlsin dh yndntntdrq. Bu mqsdl yrlr sfr tmli lduq,tutrl fktlrl zldik. Ntic is bu ldu ki, syd,dind, hmyrli qismind tpcmz insnlrlgrmk niyytil i blsq d, llh-tlnn iznil

bu gn dny mslmnlrnn bhrln bilcyi nursn insnlrn kf tdik.

4

8/2/2019 Nur sras

5/97

TK YZILMLIBllikl, vvl bynumuz dm vzif yk yli

rld v indi biz bu nurlu simlr hqqnd

yzcmz kitb zrbycn, frs, rus, rb v bqdillrd trtib dib yymlyq. ndiki sr dyilnmqsdl grlm ilk tdqiqt ii lduundn,tmzlqlrdn v qyri-dqiqliklrdn, yqin ki lidyil. n gr d, ziz uculr, zrhlmz qbuldin, niyytimizin hyt kmsi n du din. Biz isllh-tldn kmk istyirik. min!

Dd Nzrli

5

8/2/2019 Nur sras

6/97

ZZ UCULR!

slam tarixind hr biri mktb ola bilck simalarkifayt qdrdir. Mhmmd Peymbrin (s) vfal,sdaqtli, imanl shablri, mam linin () ixlasl

silahdalar, digr on bir imammzn tqval ardcllarmnviyyat rnyi kimi tannrlar. Onlar haqqnda aparlanaradrmalar sr halnda oxuculara tqdim edilibs d,tdqiqatlar davam edir, bu yolda gecni gndz qatanslam alimlri yksk ruhiyy il ilrini davam etdirirlr.Danlmaz hqiqtdir ki, bu yolun yolular nfsini

bomu, zn trbiylndirmi xslr olduundan tarixi

oerklr yazmazdan qabaq insanlarn hyatn, xlaqn,yaam trzini, db-rkann, faliyytini tnzimlynbdiyaar Quran akademiyasnn mzunlardrlar.Quran ruhunda formalam xsiyyt ninki tarixinmunlrdn faydal srlr yazr, hm d nticd z

bir rnk olur.ziz oxucularmza byk ehtiramla tqdim etdiyimiz

Nur sras kitab kk zrbycn bl o crxsiyytlr hsr edilmidir.Nriyyt

6

8/2/2019 Nur sras

7/97

RKVAN

Qs trii kskurs.Azrbaycan Respublikas Masall rayonunun rkivan

kndi respublikann qdim yaay mntqlrindndir.Burada akar edilmi tunc v dmir dvrn aid tapntlarda bunu sbut edir.

Hazrki rkivan Masall hrindn iki kilometrqrbd, Vil aynn sa sahilind, Lnkran ovalndav Tal dalarnn tyind yerlir. Lnkran oval isTal sra dalar il Xzr dnizi arasnda qrar tutub.1

Deyirlr rkivan Dtvndin bir parasdr. Dtvndis Tal xanlnn 8 mhur mahalndan biri olmudur.Bu mahal qrbdn Tal dalar, rqdn Xzr dnizi vMuan dz il, cnubdan bugnk Boradigahn,imaldan Gytpnin razisini hat edn ox srvtli birmkan olub. rkivan is bu mahaln mrkzi, sanki zkqa saylb. Bir sra tdqiqatlar is mumiyytl

Dtvnd v rkivann eyni yer olduunu bildirirlr. S.Kazmbyolunun fikrinc, Tal xanlnn n bykmahallarndan biri olan rkivan, xanln imalndayerlib, qrb hisssi dalq, rqi is dznlik olan birmahal olmudur. imaldan v imali-rqdn irvanvilayti, rqdn Xzr dnizi, cnubdan Lnkran vdalq mahallar, qrbdn Sfdt mahal v ranla srhd

olmudur.1 (ASE, V cild, Bak, 1982).

7

8/2/2019 Nur sras

8/97

Dtvnd adna gr bir ox tdqiqatlar rkivanl knar, dniz knar olan yer adlandrr. Sn illrqdr kndd bir ne yerd taplm lvbr qalqlar

burann dniz knarnda yerln bir yer olmas

ehtimallarn daha da gclndirir. Xzrin sviyysinin sonminilliklrd 6-7 df kskin kild ykslmsi,Lnkran hri z d daxil lmql, bir sra yerlrin sualtnda qalmas bu fikri bir daha tsdiq edir.

Bir sra tarixi alimlr eyx Sfiddinin (1252-1334)rkivanda olduunu iddia edirlr.

Rus dilind ap edilmi Azrbaycann tarixi

corafiyas kitabnda XV sr aid trtib edilmi xritdrkivan toponimin d rast glirik.Rus ar Pyotr (1672-1725) rkivan mntqsini

Rusiya xadimlrindn Ker lqbi il tannan BernardAleksandrovi hdiyy etmidi.

Bs, rkivan n demkdir?rk fars dilind qala, istinadgah, i birldirici

ss, van is yer demkdir. rkivann mnas qalannyaxnlnda, istinadgah yerind salnm knd demkdir.2

rkivan qalal yer, qala yeri demkdir. rk qala, vanyer demkdir.3 Baqa bir mnbd - Vaqif Yusiflininrkivan v rkivanllar kitabnda is gstrilir: rkivan,rkvan, Ardjuvan v Akon kimi gstrilir. Akon taldilind kon szndndir. o, k ev, on cm

kilisidir. Bu toponimin talca daha inandrc variantArkondur, yni rklilr demkdir.Dili alim, professor Aamusa Axundov yazr ki,

rkivan qala yeri demkdir.Mlum olduu kimi, tariximizd mhm v

hmiyytli yer tutan Sfvilr dnyvi v ruhanihakimiyytini birldirmidilr. rkivann Sfvilrl

2 (Knd hyat jurnal. 17-ci say, 1977).3 (Aamusa Axundov. Torpan kksnd tarixin ilri Bak, 1983.)

8

8/2/2019 Nur sras

9/97

ball artq tsdiq olunmu hqiqtlrdndir. Tarixialimlr eyx Sfiddinin rkivan kndind (7 il)yaadn (1274-1281) qeyd edirlr. Tarixi mnblrinverdiyi mlumata gr, 1501-ci ild Tbrizdn qaydarkn

ah smayl Xtai yolst rkivanda dayanrq birmddt dinclmi v eyx Sfiddin bulandan suimidir.

V-V srlrd tikilmi rkivan qalas is hmi hrbistrateji hmiyyt malik olmudur. Aparlan elmitdqiqatlar rkivan qalasnn mdafi mqsdiltikildiyini v dmn qar mrdlikl dym rkivan

halisinin qhrmanlq simvolu olduunu gstrir. Nadir ahn vfatndan sonra randa mrkzihakimiyyt ziflyir v Azrbaycanda ayr-ayr xanlqlar,o cmldn XV srin sonlarnda Tal xanl meydanaxr. rkivan qalas Tal xanlnn iqtisadi chtdn ninkiaf etmi razilrindn biri hesab olunur.

XV srin vvllrindn balayaraq rkivan Rusiya

dvltinin diqqtini clb etmy balamdr. XX srinvvllrind Rusiya v ran arasnda gdn mharibdvrnd (1904-1913) rkivan hr iki trf n mhmhmiyyt malik idi. Tsadfi deyil ki, generalP.S.Kotlyarevskinin rhbrliyi il rus qounlar Talaglrkn ilk nvbd rkivan l keirmyi daha vacibhesab edirdilr. Bu zmn rkivan Sadiq xann rhbrliyi

il ran qounlar qoruyurdu. O, Kotlyarevskiymqavimt gstrmyib cnuba doru geri kildi. Rusqounlar rkivan l keirtdilr. A. A. Bakxanov yazr:General Kotlyarevski Muana gedib burada Qarabaelatn v rkivan ald. (Glstani-rmsrindn).Rus v Tal qounlarnn qlbsinticsind rkivan vuruunda dmnin 2 topu v oxlu

silah l keirildi. (F. sdov, Dar gnd yax arxakitabndan).

9

8/2/2019 Nur sras

10/97

Cvahirnameyi-Lnkran kitabnda rkivan qalasbard yazlb: Bu qala Mir Mustafa xann sadt ulduzuxmamdan Mir hmd xann v onun misi uaqlarnnmskni olmudur. Hazrda onlardan bir dstsi, o

cmldn, Mir hmd xann vladlarnn tikdirdiyiimartin binas dadlmdr.mm 1747-1750-ci illrd rkivan qalasnn iind

hmin imarti tikmk n Mir Hsn xana vsaitverilmidir.

Hmin kitabda hminin qeyd olunmudur ki, buimart bir-birinin iind yerln qat divardan hrlm

qala irisind olmudur.1912-ci il dekabrn 31-d 1913-ci ilin yanvarna kengec Lnkran hri v rkivan tamamil ruslarn linkeir. Glstan slh mqavilsindn sonra rkivanqalasnda imarti olan Mir Hsn xan burada hakimiyyt

bana glir.Bu gn rkivan qalasnn taleyi necdir? rkivann

Cbili mhllsind yerln bu abid qzl hvskarlarnnv hvskar arxeoloqlarn kortbii qazntlar nticsindinsafszcasna dadlb. Yal adamlarn bildirdiyin gr,

bzilri drin quyulardan qiymtli zint yalar tapmlar.Uzun illr indiki Masall rayonunun mrkzi, paytaxt

olmu Dtvn-rkivan, 1930-cu ild Azrbaycan SovetRespublikasnda rayonlama aparlarkn mrkz

funksiyasn indiki Masall hrin vermidir. Hmin vaxtknddki mhur Qala bazar da Masallya krlmdr.(Zahir mnov, rkivan kitab)

man gtirib yax mllr ednlr gldikd is,Biz yax ilr grnlrin mkafatn zay etmrik.

(Khf, 30)

10

8/2/2019 Nur sras

11/97

BSMLLAHR-RHMANR-RHM

Azrbaycan torpa tarix boyu znn hli-beyt olanmhbbt v sdaqti il mhur olmudur. Bu diyarminlrl alim yetirmi, Allah yolunda hidlr vermidir.

On ikinci imamn byk qeyb dvrnd hdsin armsuliyytlr grtrm v hqiqi slam yaatmal olanalimlr arasnda azrbaycanl mcthidlrin xsusi yerivardr. Onlardan Aytullah eyx Sdra Badkubeyi,Aytullah Seyyid Hseyn Badkubeyi v digrlridvrmzn dahi mcthid v filosoflarndan olan llamTbatbainin, hid Mhmmdbaqir Sdrin v digrmhur alimlrin ustadlar olmular.

Grkmli Ncf alimlrindn olan hmyerlimizmrhum eyx li Ali-shaq deyirdi: Bir zaman Bakhrind risal mllifi olan 120 mcthid var idi.Mxtlif yerlrdn buraya oxumaa v ri msllriyrnmy glirdilr. Ncfd mrcyi-tqlidi t`yin edndqquz mcthiddn bi Azrbaycandan idi.

Ytmi illik kommunist rejimi dvrnd alim vmcthidlrimiz hbs, srgn v edam edilmi, mslmanlklri v elm ocaqlar il laqlr ksilmi v bununla da

byk dini, elmi v mnvi boluqlar yrnmdr.Btn bunlara baxmayaraq sevindirici haldr ki,

hazrda slam dnyasnn n parlaq simalar arasndahmyerlilrimiz d rast glmk olur. Haqqnda shbtaacamz Aytullah eyx Mhmmd Fazil Lnkranimhz bellrindndir.

eyx Fazil Lnkrani rana getdikdn sonra bir ne ilMhd v Zncan elmi hvzlrind thsil v tdrislmul olmu, Qum elmi hvzsi tsis olunduqdan bir ilsonra is o hr getmidir.

11

8/2/2019 Nur sras

12/97

Mrhum eyx Fazil Lnkraninin mqam v fzilti barsind tkc bunu demk kifaytdir ki, o, idnyasnn n byk mrcyitqlidlri olan AytullahBrucerdi v mam Xomeynil yaxn dost olmudur.

Aytullah Brucerdi ixtiyarnda olan imam shminin(xmsn) 50 fizini znn byk olu v hm dAytullah Fazil Lnkrni trfindn elmi hvz ilrinsrf edilmsini vsiyytnmsind qeyd etmidi. HabelQum hrind hzrt Msumnin () mqbrsi yanndaMscidi-zmi tikdirdikdn sonra gnorta namazlarnaimamlq etmyi ona taprmd. y Fzil hm d

Aytullah Brucerdinin istifta (ri suallara cavab)urasnn zv olmudur.

12

8/2/2019 Nur sras

13/97

YEN RKVANLI

Kitabmzla bal bu gnn rkivannda olduq.

Masallnn rkivan mntqsi rsmi sndlrd knd kimiqeyd olunsa da byk qsb statusuna tam uyun glir.Hazrda burada 16 min sakin yaayr. Biz eyx FazilLnkraninin qarda lu Mhsn Murad olu Birovqarlad. Lnkranilrin crsi, muliyyti haqqndamlumat da biz o verdi.

Vaxtil rann hns mntqnins Ramazanl

mhllsindn Bar adl cavan bir xs rkivana pnahgtirir, burada mskunlar. (htiml lunur ki, Hicrtl

bl rkivnd yni mhll yrnm v bur yniskinlrin rndk dd-bb yurdlr rfin Rmznldlndrlmdr. Bllikl rkivnd mvcud n drdmhlldn biri d Rmznldr. Onun ahgldi adlolu, onun da Hac Bir adl vlad hl d yaddalarda

qalmaqdadr. Onlar haqqnda kimisi ata-babasndaneitmi, kimisi Hac Birin klini grb nurani simasnxatirsind saxlamdr. Onlarn yaxn crsi aadakkimidir:

13

Br hgldi

MhdiRhimbbsqulu Bir

Br Miqdd FzilChngir

8/2/2019 Nur sras

14/97

Bu crd gstrilnlrin rkivanda muliyytisasn bu mkann qdim tarixi il hmahng grnr.Tkc Hac Birin kiik olu Fazilin muliyyti frqliolub ki, irlid bu bard danlacaq. Biz is rkivanhalisinin muliyyti il bal tarix qsa ekskursumuzudvm tdirk.

Tunc dvrnn vvllrind dulusuluq znnyksk mrhlsin atr. Artq bu dvrd qablarn l il,lakin simmetrik formada hazrlanm nmunlrintsadf edilir. Eyni zamanda, qulplu qablarn saylarartmaa balayr. Aparlan elmi tdqiqatlar zaman ilknehrlrin meydana xmas myyn olunmudur.Maraqldr ki, neolit dvrndn yni X minillikdn

rkivanda balanm gil qablar istehsal bu gn d davametdirilir.Gil qablarn hazrlanmasnda n mhm yenilik dulus

arxlarnn meydana glmsidir. Bu arx gilin daha yaxyorulmasna, daha mkmml v mxtlif nvl qablarnktlvi kild hazrlanmasna imkan verdi. rkivannBalk mhllsind dulus arxlar il qablar

hazrlanmas bu gn d nsildn-nsl trlr. Xan qzNatvann rkivan dulusularnn myindn faydaland bard mlumatlar var. Bel ki dulusu Abdullann bildirdiyin gr, rkivan dulusularnn kmyi iluada bu snt nkiaf tpb.

Bar kii v ahgldi nslindn olan rkivanllar da,sasn, dulusuluqla mul olmular. Bununla yana,

ox zhmtke, zirk v bacarql Hac Bir tbiiimkanlardan faydalanaraq maldarla da diqqt verib.

14

8/2/2019 Nur sras

15/97

kinilik sasnda inkif dib rtn yli mal-qara srsolub. ahidlrin dediyin gr, tvlsinin uzunluu 50metrdn artq imi. O, traf mntqlrd d sltsrrfat nfuzuna malik olmudur.

Hac Birin oturduu-durduu, nsiyyt saxladkiilr d z kimi halal ruzi il dolananlar, xeyriyyilr,yksk xlaq sahiblri imilr. rfani mclislrin birinddnyvi msllr yer ayrlarkn rkivan haclarndankims ondan rkyana soruub: Hac Bir, olanlarnn n etmisn?

Dnyagrm, mmin Hac sualn el-bel

verilmdiyini anlayb, cavaba hazrlaarkn msahibideyib: Gndr olanlarndan birini qoy oxusun.Hac Bir oullarn bana yb oxumaq tklifini

verir. Bar, Cahangir v Miqdad evli olduqlar, tsrrfatilrind hacya yaxndan kmk etdiklri n subay velm daha ox hvsli kiik oul Fazil tez razlq verir.Bellikl, 18 yal Fazil hm qardalarn namnasib

vziyytdn qurtarr, hm atasn elin gznd baucaedir, hm d arzusuna atmaq n yaranm imkandanbhrlnir. O, rdbild 5 il mdrs thsili alr v domarkivana qaydr. Knd camaat il vvlki kimi qaynayb-qarr, atasna tsrrfat ilrind yardm olur, hm dyeniyetmlril rdbil mdrssind qazand biliyi

paylar. Yeri glnd mclislrd d itirak edir.

Mclislrin birind is tk-tkdn sen, arif v ayqknd hlindn bzilri illr boyu formalamxsusiyytlrini unuda bilmyib 23 yal Fazilin moizsinqyqac baxrlar: Snin ki, mmamn yoxdur, moiznbhli grn bilr...

TK YZILMLIGnc Fazil atasnn icazsi il rdbil qaydb

thsilini davam etdirir. Bir mddt sonra ustadlar onunbilik v bacarn nzr alb thsil ald mdrsd drs

15

8/2/2019 Nur sras

16/97

8/2/2019 Nur sras

17/97

Sovetlr dalana qdr rkivanda 20 min yaxnsakin yaayrd. Hazrda bu rqm 16 mindir.

17

8/2/2019 Nur sras

18/97

KSKURS DVM DR. NY LNKRN?

Tal xanl XV srin ortalarnda Azrbaycandayaranm feodal dvlti olub Gilan, rdbil, Qarada,

Cavad xanlqlar v Salyan sultanl il hmsrhd idi.Mrkzi vvllr Astara, sonralar is Lnkran hri idi.Tal xanlnda hali kinilik (xsusil ltikilik) vmaldarlqla mul olurdu. Balqlq v arlq datsrrfat hyatnda mhm yer tuturdu. Tal xanlndayksk keyfiyytli dy nvlri (sdri, akl, yetim

bilgicri, nbrbu v s.) yetidirilirdi. Lnkran, Astara,

Qzlaac xanln sas ticart mrkzlri idi. kiniliktexnikasnn primitivliyi v sni suvarma sisteminin,demk olar ki, yluu zndn Tal xanlnda kndtsrrfat zif inkiaf etmidi.

Digr xanlqlarda olduu kimi, Tal xanlnda dahali ar vziyytd yaayrd. Burd 19 adda vergi vmkllfiyyt (mal-cht, vcuhat, ixracat, lf, qonalqa,

ulaq, bigar v s.) mvcud idi. Vergi toplayan mmurlarnzbanal kndlilrin feodal torpaqlarndan qamasnasbb olurdu. Tal xanlar slalsinin banisi Sfvinslin mnsub olan rdbilli Seyyid Abbas idi. randa

ba vern qarqlqlar zaman Tala gln Seyyid Abbasyerli feodallarla yaxnlq etmi, 1736 ild Nadir ahnhakimiyytini tanm v sonralar olu Camal (Qara xan)

onun xidmtin gndrmidi. Nadir ah rsmi frmanlaSeyyid Abbas Taln nsli hakimi elan etmidi. Nadir ah

18

8/2/2019 Nur sras

19/97

ldrldkdn (1747) sonra Azrbaycanda yaranmmstqil xanlqlardan biri d Tal xanl idi. SeyyidAbbas ldkd yerin Qara xan kedi. Qara xan Talniqtisadi v siyasi qdrtini mhkmltmk n bir sra

tdbirlr hyata keirdi, daimi qoun tkil etdi. Taldatorpaq sahlrinin ksriyyti xan nslindn olmayan yerlifeodallarn lind idi. Qara xan hmin feodallarn iqtisadiv siyasi qdrtini qrmaq mqsdil mrkzi hakimiyytlhesablamayanlarn torpaqlarn msadir etdi, paytaxtLnkrana krtd v abadlq ilri apard. Bu tdbirlrhrin ticart v mdniyyt mrkzin evrilmsin

rait yaratd.Qara xan xarici siyastd Rusiyaya meyl gstrirdi.Bu bzi ran hakimlrini, xsusil d gilanl Hidayt xannarahat edirdi. 1768 ild Hidayt xan 12 min nfrlikqounla Tala hcum etdi. indan qalasna kiln Qaraxan bir mddt mqavimt gstrs d, Hidayt xanatslim olmaq mcburiyytind qald. Hidayt xan oxlu

xrac alaraq Qara xan azad etdi. Qara xan Gilantcavzn qar yardm almaq mqsdil qardaKrblayi Sultan kiik silahl dst il Qubad Ftlixann xidmtin gndrdi. Bellikl, Tal xanl Qubaxanlndan asl vziyyt dd. Ftli xann vfatndansonra Qara xan mstqil siyast yrtmy balad. Qaraxann vfatndan sonra yerin olu Mir Mustafa xan

(1786-1814) kedi. Hrbi chtdn nisbtn zif olan Talxanl n ran ciddi thlk trdirdi. Aa Mhmmdah Qacarn hcumu rfsind Mir Mustafa xan Rusiyayameyl edn Azrbaycan xanlarna mktub yazaraq ranaqar birg mbariz aparmaa hazr olduunu bildirdi.1795 ild Aa Mhmmd ah Qacar Tala hcum etdi.Mir Mustafa xan mqavimt gstrmk iqtidarnda

olmad n Lnkran halisini zr dnizindki Saradasna krb mdafi mvqeyi tutdu. ran qounlar

19

8/2/2019 Nur sras

20/97

getdikdn sonra Tala qaydan Mir Mustafa xan 1795 ilinsentyabrnda z nmayndsi Zaman byi imali Qafqazarus general Qudoviin yanna, oktyabr ynd isKrblayi sdulla byi Peterburqa gndrdi. 1796 il

martn 12-d Krblayi sdulla by Tal xanlnnRusiyann himaysin qbul edilmsi haqqnda MirMustafa xann mktubunu Yekaterinaya tqdim etdi.1800-c ild Tal xanl Rusiyann himaysin qbulolundu. Mir Mustafa xann lmndn sonra hakimiyytMir Hsn xan (1814-26) kedi. 1826-c ild arhkumtinin frman il Tal xanl lv edildi. (ASE,

V cild, Bak, 1980-ci il)Lnkrann mumi inkiaf, sasn, XV srin ikinciyarsna tsadf edir. Qara xann hakimiyyti dvrnd(1747-86) Tal xanlnn mrkzi Astaradan krld.Tdqiqatlarn fikrinc, bu, Lnkrann iqtisadi, siyasi,mdni hyatnda dn yaratmdr. Bel ki sntkarlq,mdniyyt v ticart inkiaf etmidir. Bu sahnin

insanlar is, mlumdur ki, qabaqcl v real dncsahiblri olub, cmiyytd aparc mvqe tuturlar.Qonu ran, Orta Asiya, Hindistan, Rusiya il fal

ticart marrutu zrind qrarladndan Lnkran Xzrdnizinin sas liman hrlrindn biri statusunu alr.Yqin el buna gr d bu liman hrind mdafi qalastikilmidi.

XV srin sonlarnda Aa Mhmmd ah Qacarnqounlar Lnkrana hcum kir. 1812-ci ild mdafiqalas yaxnlnda ran v Rusiya qounlar arasndady olur. 1913-c il yanvar aynn 1-d general P.S.Kotlyarevskinin bal il rus qounlar qti hcumlaLnkran tuturlar. Glstan slh mqavilsin sasn(1813) Lnkran Rusiyaya birldirilir v qza mrkzin

evrilir. 1897-ci ild hr znidar sistemi yaradlr.

20

8/2/2019 Nur sras

21/97

rkivan qdim insanlarn yaay yeri, zl tbitlixslrin mskni, aqrar tsrrfat baxmndan irlid olan

bir mkan idis, Lnkran btn bu xsusiyytlrl yana,hm d iki qdrtli dvltin (ran v Rusiya) maraqlarnn

toqquduu, ticart gmilrinin lvbr sald, inkiafetmkd olan hr v mdniyytlrin qvuduu mrkzidi. Tarix boyu gedn mhur Tal syanlar (1629-cu il,1931-ci il), Rusiya il rann buradak mvqeyi urundagedn mhariblr, nhayt, liman hri statusu daLnkran indn Hindistana qdr hr yerd tantmaqda

byk rol oynamdr.

slind Lnkran qzas ar hkumtinin Qafqazdainzibati islahat haqqnda 1840-c il 10 aprel qanununasasn Kaspi vilaytinin trkibind yaradlmdr. 1859-cuild Bak quberniyasnn trkibin daxil idi. ndiki Astara,Lnkran, Lerik, Masall, Yardml, Clilabad rayonlarnhat edirdi. Lnkran hri mrkz idi. Sbican,Lnkran, rkivan mntqlrindn v Muan

pristavlndan ibart qza idarsind hakimiyyt risinlind idi. 1897-ci ild hr znidar sistemi yaranandaLnkran qzasnn sahsi 5321,5 kvadratkilometr, halisi131 min nfr idi.

Lnkran dy istehsalna gr Qafqazda birinci yerituturdu. Burada zmnlr qiymtli syln qzlboyaistehsal edilirdi. zrbycnd Svt hkimiyyti 1920-ci

ild qurulmudusa da, Lnkran qzas yalnz 1929-cu ildlknin rayonladrlmas siyastin uyun olaraq lvedilmidir. (ASE, V cild, Bak, 1980)

Qsa tarixi oerkdn mlum olur ki, Fzil Birlunun Azrbaycandan knar yerd zn Lnkranitxlls il tantdrmas el anadan olduu blgsini,yerini-yurdunu, corafi mkann tantdrmaq kimi

anlaql xr. Bu baxmdan cnab Fazil Lnkranininmhllilikdn uzaq, qza mrkzin uyun byk ad

21

8/2/2019 Nur sras

22/97

8/2/2019 Nur sras

23/97

1774-1783-c illr. mpriy rqbtinin Qfqzmydn. Rusiy istilsnn vvllri.

23

8/2/2019 Nur sras

24/97

ZRBYCN XX SRN SNLRIND

24

8/2/2019 Nur sras

25/97

8/2/2019 Nur sras

26/97

meydann kiildir v din tbliatlarn hr cr tzyiqgstrilirdi. Tzyiqlr ignclr , hbs v srgnlrlsnuclnrd. tist cmiyytin fl zvlrin llhszlqkitbs tqdim dilirdi. Dini kitablar sradan rlrd

fiyylrin. l keirdiklri dini materiallar, cinaytsndi saylrd. Mminlr dini dbiyyt quyulmmcbur lurdulr. Bel bir boucu v zzil mhit hr nvdini faliyyti qrsn sdd kirdi. Bllikl, FazilLnkrninin doma vtni trk edrk rana glmsinin

bir sbbi d aydnlar. Thsilini bitirdikdn sonra vtndnrs d, orada yaaya bilmyib yenidn rana dnmk

mcburiyytind qalr. slind Aytullah Lnkrani(rbc)Hr kim dinini qorumaq n htta bir qar da olsa

z vtnini trk ets, Allah ona cnnti ta edr v onuMhmmd (s) v brahimin () dostlarndan edr.7

Hdisini praktiki olaraq gerkldirmidir.O, tlblrin navazil buyurard:

Siz Allaha trf k etmkdsiniz. El slindmhacirtinizin d sbbi uca Allaha grdir. gr onaxatir elmi thsil alma semisizs, Allah sizin ruziniziyetirck v Allahn mhacirlri drcsinyiylncksiz.

Tlblr byk tsir balayan bu xlarda bznQurani-krimd hicrtl bl ayni sitat gtirirdi.

Hzrt Aytullah Lnkrani yetkinliy atdqdan sonra1330-cu (h.q) sh 3 ild Lnkran qzasndan rdbilhrin glrk drd il mddtind orada mskunlamaloldu. Bu vt rzind mqddim drslrini v rb dilininqramatikasn eyx Qdrtullah kimi lmli v imanlxsin hzurunda oxudu. Daha sonra rdbildn TKYZILCQ Zncana krk 3 il mddtind orann

grkmli alimlrin fziltlrindn fdlnd.

26

8/2/2019 Nur sras

27/97

Hicri-qmri tarixi il 1337-ci ild Aytullah FazilLnkrani, mqdds Mhd hrin kr. O, mamRzann () pak mqbrziyrtgh ynlnd msknsalr. alqanl saysind 5 il mddtind Aytullah

Aazad Kifayi Xorasani, Aytullah eyx MurtzaAtiyani v Aytullah l-zma Aa Hseyn Qumi kimigrkmli xsiyytlrdn son drc bhrln bilir.

Aytullah Lnkrani 1342-ci (h. q.) ild mqddsQum hrin glmkl hyat kitabnn yeni shifsiniad. Bu mqdds hrd bir trfdn oxsayl alimin vi mrcyi-tqlidlrinin mvcudluu, digr trfdn

znn samball alimlrdn istifad etmy son drcmaraql olmas ona bilik ld etmk, xlaqi dyrlryiylnmk v nfsini pakladrmaq yolunda cidd-chdetmkd lverili rait yaradrd. Fiqh v sul drslrindQum elmi hvzsinin tsisats Aytullah l-zma HairiYzdi kimi xsiyytlr agirdlik etmidir. Aytullah l-zma Brucerdi Quma gldikdn sonra Fazil Lnkrani

onun tdris etdiyi drs halqasna birldi.10

Blk d onunAytullah Brucerdinin agirdlri srasna qatlmasnnsbbi hl gnc ikn grdy yuxu idi. Bu bard onunhrmtli olu, Aytullah l-zma Fazil Lnkrani (Allahonu hifz etsin) bel deyir:

Atam buyurard: Aytullah Brucerdi Qumaglmzdn vvl bir df yuud Cmkran mscidind

olduumu grdm. Mscidin hytind is su anbarnnzrind bir mnbr dzltmidilr. Mscidin hyticmiyytl (tlblrl) dolu idi v eyx Tusi d minbrinzrind nitq sylyirdi. Atam yuxunun yozumunuglckd Aytullah Brucerdinin Quma glii ilizahlandrd. Mn is Aytullah l-zma Brucerdinintqvas v elmi drcsin vaqif olduum n he bir

bh etmdn ona qouldum.

27

8/2/2019 Nur sras

28/97

Aytullah Fazil znmxsus mziyytlri v elmithsil son drc hvs gstrmsi nticsind, bir oxxsiyytlrin diqqt mrkzind olmu v Aytullah Hairiv Aytullah l-zma Brucerdinin hrmtini qazana

bilmidi.Mscidi-zmd (Byk mscid) tikinti iiqurtardqdan sonra, Aytullah Brucerdinin bzilrininnarazlna baxmayaraq Lnkrani aan oraya imam-camaat semsi ona olan laqdn qaynaqlanrd. TKYZILCQ Aytullah Lnkrani Qumda yaadmddtd byk maraq v hvsl thsil v tdrisl

mul idi. Bel ki, qsa bir mddtdn sonra HzrtFatimeyi-Msumnin () mqbrsinin v bdullahmscidinin (Aytullah Fazilin dftrxanas knarndayerlir) knarnda fiqh v sul elmlrinin tdrisin

balad. Habel onun bir ne il rzind tdris etdiyi ali(xaric) fiqh drslri trafna yli tlb toplaya bilmidi.Bu elm bulandan su imi xslr nmun olaraq

mrhum eyx Mehdi Hadvi v cnab Vaizini gstrmkolar.Aytullah Fazilin elmi msllr byk hvsi v

yorulmaz syi onu yksk drcy atdrmd. O,Brucerdi, Kuhkmreyi, Sdr kimi xsiyytlrinzmnnd alqanlq gstrrk ictihad drcsin atmv rit hkmlrinin izah ssnd rb dilind

Nihaytul-hkam adl elmi srini yazmdr., Qumda yd ilk zamandan z mnzilind mamXomeyni, Aytullah Brucerdi, Aytullah Glpayqani,Aytullah Sultani, Aytullah Qazi v digr grkmlialimlrin itirak il cm gnlri shrlr rvz mclisikeirirdi. Bu mrcyi-tqlidlrin itirak mclis xsusimnvi ab-hava v cazibdarlq bx edirdi. Mclis

alimlrdn birinin x il balayr v msum imamlarnbana glmi msibtlr xatrlanrd. Daha sonra alimlr

28

8/2/2019 Nur sras

29/97

mzakiry qoyulmu hr hans fiqhi msl trafnda birne saat polemika aparr v fikirlrini blrdlr.Dnrlr ki, bu elmi daird Mrhum AytullahLnkrani mbahislri byk hvsl izlyir v bu

msllrd fllq gstrirdi.Bir sr yaxndr ki, bu rvz mclisinin tkili dvmtdirilir. Hazrda mclis rhmtlik Aytullah Lnkranininqdim evind (Aytullah l-zma Fazil Lnkraninindftrxanas) bir ox elm adamnn v tlblrinin itirakil hr cm gnlri keirilmkddir.

Aytullah Lnkrani znmsus xlaq

xsusiyytlril frqlnir.Cmiyyt v tannm alimlri sl ils shibi lduun n hrmtl ynrlr. Hl Qumda ali (xaric) fiqhdrslrinin tdrisi il mul olarkn, mrcyi-tqlid kimitannacaq drcd mcthidlik hddin yiylnmidi.Qum hrin gldikdn sonra rit hkmlrin dair elmirisal v yksk elmi drc sahibi olmasna baxmayaraq,

Aytullah l-zma Brucerdinin, dftrxanasnda onunnvanlanan ri suallar cavablandrma bsinin msuluvzifsind alrd. O deyibmi: Cnab Brucerdininxidmtind olmaqslind slama xidmt etmkdir.

catli lms onun digr bir sciyyvixsusiyytlrindn saylr. lr nun slamhrmtsizlikl dananlar qr kskin mvqe tutmasnn

hidi lmudur. din, rit, mslmanlarla balmsllr diqqtl yanar v nhayt drcd hssaslqgstrirdi. Hcctul-slam Sid raqinin onun csrtindair syldiyi bir hadisni nmun gtirk:

Aytullah l-zma Brucerdinin mrcyi-tqlidliyivtlrnd, bir gn Hzrt Msumnin () hrmin(mqbrsin) gedrkn yolda zldiyi mnzr

Aytullah Lnkranini hiddt gtirir. grr ki, iki polis,ah rejiminin leyhin dnn tlblrin llrin qandal

29

8/2/2019 Nur sras

30/97

vuraraq qaravula (polis bsin) aparr. Bu shnninhidi Lnkrani hiddtlnib zn CnabBrucerdiy tdrr. Mhkm sbldiyindnmmamsini yer rpr. Aytullah Brucerdi tccbl

onun bu hrktinin sbbini soruduqda, Fazil Lnkranibuyurur: Aa! Qum hrind siz ola-ola nec mamZamann (.c) sgri saylan tlblr qollarna qandalvurulmu halda polis bsin aparlr?! Bu xbrdntsirlnmi Cnab Brucerdi ndn sruur ki, bu shnniz gzyl grb, y y. Rhmtlik Fazil buyurur ki,

bli, z gzyl grb. Bundn sonra Aytullah Brucerdi

zng dib hrin polis risini yanna artdrr. Polis risiglnd, Brucerdi aa, qzbli halda dyir: Deysnqocalb aln itirmisn. Tlby qandal vurursan?Qayt! Aytullah Brucerdinin zhmindn qorxuyadm polis risi qamaa mcbur olur. Bu hadistlblr arasnda bir partlay sbb lur. Qum elmihvzsind drslr dynr, aclq aksiyalar.

O, tlblr xsusi diqqt yetirirdi. Bu d nunqykliyini gstrirdi. znn bir o qdr d vrlolmasna baxmayaraq, imkan daxilind tlblr lindngln yardm sirgmirdi.

Sad yaay Aytullah Fazilin bariz mziyytlrindnidi. Kiik v sad bir evd yaayrd. Ail zvlrininoxluu, nun mitini sl prblm virmidi. yli

sonralar mnzili gnilndi v hazrda i dnyasnn byk mrcyi-tqlidi, Hzrt Aytullah l-zma FazilLnkraninin dftrxanas burada yerlir.

Uzaqgrnliyi d n msus mziyytlrdndir.Lnkran qzsnda yaad dvrlrd, kommunistlrmslman dindarlarn faliyytin prblm yrdrdlr.Bu durum onun iki df rana mhacirt edrk yenidn

gri qaytmasna sbb olmudur. Anas dnyasndyirkn Fazil randa idi. O zaman sovetlr

30

8/2/2019 Nur sras

31/97

ittifaqnn thlksizlik orqan onu tqib edirdi. DTKdflrl onu yaxalamaa chd etmidis d uur qazana

bilmmidi.Brktli mrnn hr ann fiqhi v suli msllrin

aqlanmasna xalqn hidayt olunmasn hsr etmi,zn tam varl il slam dnysn balam buzmtli v azad insan hicri-qmri tarixi il 1392-ci ilinsfr aynn on drdnd, 78 yanda vft dir. Onuncsdi izdihaml cmiyytin itirak il Qumd hzrtFatimeyi-Msumnin () mqbrsi yaxnlnda, eyxanadlanan mkanda torpaa taprld.

Qs trinin bu yerind, hrmtli mrcyi-tqlid,rhmtlik Aytullah Fazilin olu Aytullah MhmmdFazil Lnkraninin hyatndn kiicik frqmntlrgtirmk istrdik.

, nadir hallarda d ls atas il birlikd dvtolunmu qonaqlq v kbin mrasimlrin gedrdi. nki

btn syini mtali v tdqiqat ilrin srf edn xs bu

mclislr getmyi z inkiaf yolunda vt itkisi hesabedirdi. Bl mclislr vaxt cnab hristani MrhumAytullah Fazill gedirdi.18 Aytullah Brucerdinindrslrini ali sviyyd qlm alm tlblrdn biri dAytullah Fazil Lnkranidir. O, znn gcl hafizsisaysind mtlblri drsin gediatnda deyil, zehnindsaxlayaraq mnzilind yazrd. Bir df Aytullah l-zma

Brucerdi onun si iin bb?, atas mrhum AytullahFazil bel demidi: Artq kamil mctehiddir. Bu zamanonun 20 ya var idi. Bu sz mrhum Aytullah Fazilinsevincin sbb oldu. Qum elmi hvzsind mumi sthdrslrinin tdrisin d l zmndn balam v otuzildn artqdr ki, ali (xaric) fiqh v sul drslrini tdrisedir. Yazd srlr, gec-gndz kdiyi zhmtlrin

bhrsidir.

31

8/2/2019 Nur sras

32/97

Aytullah Mhmmd Fazil Lnkrani ts hqqndbl bir hvlt d dnr:

Atamn vfatndan doqquz il sonra, ran slaminqilabnn zfrinin ilk illrind fqanstan vqlri

zmn hid olmu bir cavann myitini Quma gtirdilr,Aytullah Fzil Lnkraninin mzarnn aa hisssindonun n qbir qazdlar. Bu zaman onun mzarnn divarskld v Aytullah Lnkraninin csdi grnd. Onunkfnsiz bdni he bir dyiiklikliy urmm v tamsalam kild qalmd. Bu hadis hidin dfninditirak ednlrin d hyrtin sbb oldu.

Bu hadisyl bal bir msl var ki, deyrlr: Qzltorpa ds z trkibini itirib aradan gdr. Lakin imanlxsin bdnini rtmy hmin torpaq acizdir.

O, Aytullah Fazil Lnkraninin yaxn adamlarndanhesab edilir. Hcctl-slam Yusif Dbestani Qarabazonasnn kndlrindn olan irvanlda (Brd rayonunun

irvanl kndi) dnyaya gz ad. Demk olar ki,Aytullah l-zma Brucerdi Quma gln zamandan,Lnkrani aa, Aytullah Brucerdinin silahdalarndanolduundan, Cnab Dbestani onunla tan olur vbutanlq Aytullah Fazilin vfatna kimi z qvvsiniitirmir. Aytullah Fazil kr xstliyin mbtla olubgzlri tutulduqda, cnab Dbestani, onun n fiqhi

kitablar oxuyur v Fazil aa da qulaq asrd.

32

8/2/2019 Nur sras

33/97

Y YUSF DBSTNNN DDKLRNDN

y Yusif Dbistni Qrbi Brdnin irvnlkndind ndn lmudur. Dqiq tvlldn bilmir.Ylnz nu trlyr ki, zrbycnd qurulmu svthkimiyytinin thlksizlik rqn iilri tsn t`qibtdiyi n illri Tiflis qml lmu v rdtnlrn kmyil dum hqqnd yni snd l

bilmilr. Hmin sndd nun tvlld 1306-c il

gstrilib. Hr hld y Yusif ynn 85 civrndlduunu inkr tmir.mm y ydnddr ki, ts ilsini Yvl

dmiryl vzln, rdn Culfy gtirib rn ylslm, z is yli mddt qq hyt kirmkmcburiyytind qlmdr. yin t`birinc ilsini lkir bilmyn K iilri nlrn irvnldk ml-

mlkn tzlikl qsb tmilr. Bllikl, il rnd hryi ynidn blml lmudur.

33

8/2/2019 Nur sras

34/97

y Yusif Dbistni-Qrbi kdiyi hyt ylunu bu kitbd vrmkd mqsd n minlrl mslmnzrbycnl ilsini dtm mhiti, nun fsdlrnuculr bir dh trltmqdr. Fzil Lnkrni is

hmyrlilrinin, bq dindlrnn kmklihytndn brdr lduundn, dh drusu,zrbycndn hicrt tmi insnlrn cncql tlyini

bldyndn hl hli idi v imkn dilind nlrnddn trd.

y Dbistni-Qrbi bu brd dyir: vvllr Tbrizd lurduq. lli ildn rtqdr ki,

Qumd yyrm v cnb Fzil Lnkrni iltnlmn trii d bir qdr lmudur. qyrtlidm idi. llh n rhmt lsin. nunl grdk,imdd istdik, d ytullh Brucrdiy vziyytimizidnd, ndn bizim n vkltnm ld, rityrtd.. Bllikl, hytmz yv-yv qydsndmy bld. Krdstnn Pirnhr mntqsin

und t`yin lunmm d Mhmmd FzilLnkrninin qys shsind b tutdu.Ssil qylrm yli zlm, lmimi rtrm,

srlr yzm, minbrdn lq vql slmimrifilik idylrn tbli tmy hvsim rtmd.llhdn qismt ldu ki, Hcc ziyrtin d gd bildim.ndi dsm, yqin ki, inndrc mz. Hqiqtn mnim

Mkk ziyrtim 3 tmn b gldi, mm zmnlrbu, z mbl dyildi, yli pul idi. Fzil Lnkrni ilnsiyytimiz gnbgn mhkmlnirdi. Ziyrtdn snrd fytn minib vimiz gldi, dmz sfr bndyldi.

Qy szlrimdn l msn ki, yrlibz,trfk idi v y tkc mniml s lq slyrd.

yr! btn zbk tlbnin htiycllrn, llh,slm ylund lnlrn, lm yrnmk istynlrin v

34

8/2/2019 Nur sras

35/97

lbtt, hli-bytilrin dstu, rs idi. qdr lmli,mllrind drst, smimiyyt shibi, mllim kimisvimli, lim kimi hrtli, hqiqt v dlt iqi idi ki,i lminin mhur mcthidi Brucrdi mscidi-

zmiyni mm Musyi-Kzm ()-n qz, imm Rz ()-n bcs hzrt M`sum nmn Qumdk mhur vzmtli ziyrtgh kmplksi nzdind yni mscidi intdirndn snr cmt nmznn pinmzln mhzFzil Lnkrniy hvl lmidi. Burd pinmzlmq Qumd, lc d rnd sz shibi lmq dmkidi. rsnd b yr lduunu h vt itmmi,

grmmidim. zm d mntzm cmt nmzlrnditirk dr, ibdtdn snr piyd, yv-yv nlrnvlrin trf gdrdik. Hmin v indi Mhmmd FzilLnkrninin dftrnsdr. Bli, mscidl v qdrln yl byu ln shbtlr, mkllrimizdn, grmkistdiyimiz ilrdn, h zlmnn nticlrindn,mslmn lqmzn cncql hytndn lrd.

nlrn drvz qplrn n vt tdmz hisstmzdik. Bir d grrdim ki, Fzil qpnn cftsinitqqlddr: Ftm, mnim blm, gl qpn ! dyir.Rhmtliyin dqquz vld vrd. Bi qz, drd ln.Ftm n kiiyi idi. Kiik vld mnsibt, yqin ki,hmy ydndr. ndi Ftm blmz Hc nmdr.rnn Trkmnistnl hmsrhd mntqsi ln Qurqn

hrinin imm-cmsi, Vilyti fthin burdknmyndsi ytullh Nurmfidinin hyt ylddr.Btn vrl il slm tssbkliyi bununl bl

mkllr gr dim grginlik nun shhtin t`sirtmy bilmzdihkimlr nd kr stliyi krtmidilr. Gzlri ziflmidir. Mn hr gn n bkirdim. --------------------------------- srini nun n

ucdn uyurdum. , diqqtl qulq sr v irdlrndyirdi. Mn d yrindc dzlilr dirdim.

35

8/2/2019 Nur sras

36/97

zmn yni vlnnlrin qdini d biz ikimizuyurduq: bir trfini uyurdu, bir trfini d mn.l vt lurdu ki, qdi uyub bitirdikdn, il hytqurnlr tbrik dndn snr Fzil Lnkrninin tlb

lu Mhmmd bb glmsyirdim. nun nurniznd, l bir ifddn svy h n y idiumq!Cvnlndn n-hrtdn qn idi. llhn

rzln lrd. Dny n ln ilr rkqzdrmzd. h rjiminin n qt vtlrnddnyvilikdn uzq, m`nviyyt lminin nmyndlrin tin idi.

lhmdlillh! llh-tlnn hikmtil hr y birc birc yrini ld. Mhmmd d vlndi, luMhmmdcvd Lnkrni d il hyt qurdu vytullh drcsin td. Mllh! t kk st bitr.lm hvs gstrmkd, bilik qznmq bhslmsindtsn, rhmtlik bbsn kib. Fzil Lnkrni rbcrisl yzb thvil vrnd msirlri ln qdrtli

limlrin hl risllri y idi. Bununl bl hmifikirli idi. rklrimizi bir-birimiz b mtlblridy bilirdik. Qmginliyinin sbbini srund knlszd ls dyrdi: qid ylund n qdr sbitqdmlm lsq d, cnl insnlrq. Yusif, qriblik zntz-tz bruz vrir. Mn d bqlr kimi yrli lsydm,

burnn dr-divr mn kmk lrd, indi iztirbm y

idi, lmd yli irli gd bilrdim. mirlm`mininlyhisslm d qriblik dvr kirib. cnbn bubrd ddiklrini bilirsn. Bli, qu qndl ur, mnimqndm ydur. Mnqti z vtn (yni vtn lizlm mhcirlrik rd.) Mhmmdin ki lm bir

bl hvsi vr, qrurm rit nun hvsin grlmy, nigrnm ndn tr. Qrib qyunun

quzusu d qrib lr dyiblr. Bunu dynd dstum,

36

8/2/2019 Nur sras

37/97

hmkrm, mllimim, m`nvi byym Fzilin gzlriyrd.

Btn bunlr n dllt dir ki, , ndn lduumhiti, Lnkrn qzsnn rkivn mntqsini unud

bilmirdi. mm llh-tlnn ltf il tl l gtirdi ki,lu Mhmmdin ylu iql ldu. Nurdn nur izi qldv ndn d yni nur yrnd... Bu dndqlrm birnticdir. Ntic iin gditndn yrnr. in gditntrlynd grrsn ki, rhmtliyin nfsi slmidmtl gdib glirdi. Hr cm vlrind Qur`nrvznlq, mrsiy mclislri tkil lunrd. Mrhum

Fzil Lnkrninin mziyytlrindn dyilib, yqinbundn snr d dyilck, yzlcq, kitblr blncqv bir nmun kimi cvnlr tqdim luncq. Bllnd mn istrdim ki, cnbn mziyyt siyhsnn

bnd qyrtli idi klmsi yzlsn. Ydmddr,nlrn vlrindn b k il gdirdik. Grdk ki,

jndrm iki rdbilli tlbnin qllrn qndl vurub

prr. Sbbini sruduq, guy nlyiq dnblr. FzilLnkrniy trf dnnd grdm ki, hirsindn rngiqb. Ddi ki, Yusif, mn bu hl dz bilmrm, gdkBrucrdi nn ynn. Gtdik. Brucrdi nnhzurund z hiddtini zrlm ln Lnkrniyqlrn yr vurub ddi: Tlbni qndllmq ndmkdir? Bir zdn digr tlblr d hvlt idib

yldlrn hvdrlq mqsdil Brucrdi nn vitrfn tpldlr v bu ynq 15 gn dvm tdi.lbtt, nfuzlu Brucrdi tlblri burdrd,mm mvcud hqszl dzmszlk gstrmk, hqqnmdfisin ql bilmk yqinliyi yddlrd hkklundu. Biz ylnz snrlr thlil prb grdk ki, rndslm inqilbnn risi, hrdn v nc blyb.

37

8/2/2019 Nur sras

38/97

38

8/2/2019 Nur sras

39/97

MRQLI GR

1994-c ilin yznd ytullh y Mhmmd Fzil

Lnkrni zrbycndn rn qnq v ziyrti kimiglmi mhur ruhni mrhum y Mhmmd brhimiil grd. Bu gr bir n chtdn mrql idi.vvl n gr ki, ytullh Fzil Lnkrni slmdnysnn tnnm hrlrindn lduu hld, Qumlmiyy hvzsinin risi, i lminin mrcyi-tqlidi,y Mhmmd brhimi is Qfqzn tnnm din

dimi, zrbycnn n svdl v tcrbli ruhnisi,yni zmnd lk mslmnlrnn ykdillikl qbultdiklri y idi. kincisi, bu siyytlrin hr ikisisln rkivnl idilr, cnlrnd, qnlrndzrbycnn - rkivnn mhbbtini dyrdlr.ncs, hl-hzrd z lklrinin iftir syln bulimlrin tlr yn dst, mslkd v ustd-gird

lmulr.y Mhmmd brhiminin ts, hrti dillrzbri ln mchid lim y Qdrtullh Ncfii-rfd thsilini b vurduqdn snr, ilk vvl zdm kndi rkivnd, dh snr Clilbd rynundtdrisl mul lmudur. rkivnd tdris tdiyi illrdmrhum Fzil Lnkrninin istdd, bcrq v tqvs

nun gzndn yynmm, bu sbbdn z svimligirdinin lmi inkif n lindn glni

39

8/2/2019 Nur sras

40/97

sirgmmidir. Shbtimizin vvlind qyd tdiyimizmrql grd mhz bu ustd-gird mnsibtitrldld. ytullh Mhmmd Fzil Lnkrni

buyurdu: Mrhum tm dyrdi ki, mnim din limi

lmmd, bu mqdds yl btn vrlmlblnmmd ustdm y Qdrtin rlu digrustdlrmn tsiri il mqyislunmzdr. qyd dirdiki, mnim hr nyim vrs, y Qdrtdndir. Mrhumy Mhmmd d z nvbsind tsnn y Fzilyksk mhbbtindn, n mid bsldiyindndnd. , tsnn dilindn bl sylyirdi: Mn Fzili

rn gndrdim ki, hm zlm kmmunistlrin rindnmnd qlsn v hm d mcthid lsun. nd mcthidlmq lyqti vr idi. Mn nu du tdim, mm Zmn() tprdm v bir timdnm il byk limlrinynn gndrdim. Siz nun hytn izlyin, glib-gdnlrdn br tutun, gr bir gn nu grsniz mnimslmm tdrn. Bur tnd y Mhmmd

ytullh Fzil Lnkrniy susi intnsiy il syldi:Mn tnzn ziyrtin nil l bilmdim, n gr dtmn slmn siz tdrrm. Bu szdn snr hr ikiy kvrldi.

Biz bu hvlt grn itirks lmu.Hsynzd dnd. n minntdrlq dirik.

40

8/2/2019 Nur sras

41/97

QUM HR

Qum rn slm Rspubliksnn pytt Thrndn150 kilmtr cnub-qrbd lpq dlr qynundyrln, znmsus yrnm triin mlik hrdir.Hicri trii il 83-c ildn mslmnlrn mskunldmntqy vrilib.

bbsilr v mvilr dvrnn sitmlrindn,yksk vrgi siystindn, mnvi v cismni tzyiqlrdn

usnb brn snn immzdlr rbistn cmiyytinitrk dir, iliyin brqrr lunduu yrlr pnhprrdlr. hli-bytdn ln 7-ci immmz Mus l-Kzmn () qz, 8-ci immmz Rznn () bcs HzrtMsum d nlrl imm vld il yn burdmskunlmdr. (mm Riznn () iki bcs is Bkyhicrt tmidir) Tri gstrir ki, bu sitm, khk

rnd sfvilr dvrn qdr dvm tmi v snrQumd mscid tikintisi, bdldrm ilri, bzr vkrvnsrlrn ins v s. tikintilr gni vst lmdr.Bu ilrl yn hrslm v mmrlq bidlrininucldlms h bbsn hkimiyyti zmn znnzirv mrhlsin tmdr v Qum bir hr kimifrmlmdr.

HRN DI HQQIND

hrin slmqdri d Kmidn lduu bildirilir.Lkin bu mntqnin Qum (Qm) kimi rlmsn idhdislr v rvytlr mvcuddur ki, nlrn rll dhuyun lduunu mhtrm mnblr d tsdiq dir. hli-

bytdn ln iki hdis, dh snr bir rvyt nzrslq. i hdislrinin birind dyilir ki, slm Pymbri

41

8/2/2019 Nur sras

42/97

(s) Mrc gdnd bu rzinin zrindn krkn iblismlunu grr. Mlun trpq zrind turub dizlriniqucqlm hld gzlrini yr zillyibmi. MhmmdPymbrin (s) mbrk dilindn bu zmn Qm!

sz r. Yni ql burdn, gt! (Mlun)kinci i hdisind buyurulur ki, intizrndlduumuz Qimi li Muhmmd ()yni n ikincimm Mhdi Shibz-Zmn mhz bu hrd zhurdck v yrli hlidn kmk lcq. zmn mm() kmki lmqdn tr yrbyrdn nidlrsslnck: Qm! Ql!

Rvyt is bldir ki, Nuhun () gmisi tltml z-z su shsinin bu yrin tnd hycn nisbtnsngiyir, gminin hrktind bir rmlq hiss lunur.Snr yn d vvlki frtn qlr.

Qum hrinin slmqdrki vtndn tutub bugnmz qdr hm dnyd, hm d rnd ylr, mnsibtlr dyiilib. mm, dmk lr ki,

dyiilmz bir msl vtdn dvm dir. d dQum hri il bl insnlr rhbrliyin mnfimnsibtidir...

PRBLML QUM

ndi bir milyndn hlisi ln Qum hri

mslmn dnysnn, illh d i lminin mhm lmmrkzidir. Kn srin vvlin kimi bu yk LivnnCblmil vdisi, rqn Krbl v Ncf hrlrikirdis, hzrd ictimi-siysi hdislr, digr prsslrv mnsibtlr stfti Qum hrin thvil vrilmidir.

hr hlisinin nzr rpcq qdr trkib hisssislm limlrindn v tlblrdn tkil lunmudur.

Qum, yni zmnd, indi ..R.-in n prblmlihrlrindndir. Bu mkllrin bnvrsi burnn i

42

8/2/2019 Nur sras

43/97

llhdyn qydd ymq istynlrin pnh yristtusu ln zmnd qyulmu, hlq dvrnd zirvhddin tmdr. rnd slm inqilb qlb lndnsnr insnlr llh qyd-qnunlr il ym

stnlk vrslr d, knr tzyiqlr sngimk bilmir.Qnu rspublikdn glib burd lmi Hvznin vsitihsbn yyb-uslr bl, snr vtn qydnmzunlr i tpmr, Qumd thsil ldqlrn grtibrsz hsb lunurlr. Bu hr hkim dirlrinyddnd ndns inqilb biyi, Mliftilrhri kimi qlmdr...

Phlvi sllsindn ln hkimlr Qumun inkiftmmsi nmin rdcl tdbirlr hyt kirmilr.Ssil-iqtisdi prblmlrin hllin b qrn hrskinlrinin vlri dm-dm rtm, hr, tbii lrqlzumsuz lrq shsini gnilndirmidir. Nticd cmi1 milyn hlisi ln Qum, skinlrin sy nisbtin gr

byk rziy mlik indiki kli lmdr. Qz, su, lktrik

tlri, yl nqliyyt msrflri v s. urbnizsiy rclriminimum l bilck hdi indi yli r. Trpq shsininqiymti rtdqc, mrkzd v v mnzillrin dyri dyli qlr.

lvrisiz tbii rit knd tsrftnn dh srtlinkifn lngidir. trldq ki, yyd hvnn hrrtiklgd bzn 50 drcy tr. Qd ndir hllrd qs

mddtli qr grnr, pyz v bhrd is y sulrrn trpqlr sirb d bilmir. hli imli suyu pulllr. Kiik sny byktlri nzr lnmzs, ssmuliyyt nv i shsi v ticrtdir. mm hrhr il milynlrl zvvr glir. . . R-in yni silmiPrzidnti Cnb Mhmud hmdinjdn mqsdynlsiysti zn mqdds Qum hrinin

bdldrlmsnd d gstrir. Msum nmn

43

8/2/2019 Nur sras

44/97

ziyrtgh kmplksi ynidn qurulur v nun bir kilmtrrdiusund gnilndirm lyihsi hyt kirilck.

QUML BLI BZ RQMLR* hrin hlisi bir milynu tmdr.* Burd 600- yn ziyrtgh mvcuddur.* Trii 1000 ildn ln Hvzyi-lmiyy

mrkzinin n mtkkili Qum hrind yrlir.* 75 rici lkdn dini thsil dlnc bur 90 min

tlb glmidir.

* Qumd dini thsil mssislrind 300 zrbycnltlb uyur.

* Qumd uyun btn tlblrin (90min) thsil vyy rclrini mcthidlr dyir.

* Bu hrd 40 min yn yksk dini-lmi drcsiln lim mskunlb.

* Tkc ytullhul-zm y Mhmmd Fzil

Lnkrninin dftrns ylnz 2005-ci ild 20 minmslmnn mktubunu cvblndrmdr.

ALMNN MRCY-TQLDAYTULLAHL-ZMA HACI EYX

MHMMD FAZL LNKRANNN

MRLYNDN

Aytullahl-zma eyx Mhmmd Fazil Lnkrani1310-cu hicri msi ilind (1931-ci miladi) rannmqdds Qum hrind dnyaya glmidir.

Alim z v valideynlri haqqnda buyurur: Mn buailmizin drdnc oluyam v yalnz mn ruhani oldum.

Hl orta mktbd mllim biz glckd nolacaqsnz? adl ina mvzusu vernd mn yazdm ki,

44

8/2/2019 Nur sras

45/97

ruhani olmaq istyirm. z d bu szlri el bir dvrdyazrdm ki, o zamanlar ruhanilr bzilrinin nzrindalsz v yolunu azm kimi qiymtlndirilirdi.

Mhmd ibtidai thsil aldqdan sonra on yanda

Qum Elmiyy Hvzsin daxil olub slam dinininincliklrini yrnmy balayr. stedadl v bacarqlolduu n mqddimat v sth drslrini alt ildoxuyub baa atdrr. On doqquz yanda ikn AytullahBrucerdinin stidlali fiqh v sul drslrinin xaricingedir. Yann az, al v zkasnn kifayt olmas il ustadv tlblrin diqqtini clb edir. Onun smimi dostu v

elmi mzakirlrdki yolda, vvld qeyd etdiyimizkimi, mam Xomeyninin (r) olu hid Aytullah MustafaXomeyni olmudur.

Cnb Mhmmd Fzil Lnkrni znn thsilillrini bu cr xatrlayr: rta mktbi qurtardqdan sonraslami elmlri yrnmy son drc rbtl baladm...rb dbiyyatnn orta v ali sviyysinin btn

dvrlrini (kurslarn) yksk sviyyd oxudum. Yksksviyyd demkd mqsdim budur ki, mn hr kitabdrslrin gediatnda iki df oxuyurdum. vvlcmllim drsi sinifd tdris edirdi, drsdn sonra ishmin kitablarla bal dostlarmla yenidn mbahisedirdim. El buna gr d, drslrimd irli getdim v ilkdvrnin drslrini alt il rzind baa vurdum. Dqiq

yadmdadr, on doqquz yam olanda AytullahBrucerdinin xaric drslrind itirak edirdim. lk thsilgnlrimd elmi mbahis etdiyim bir dostum var idi.Drslrimi onunla bhs edirdim. Qn soyuq gnlrindmthhr hrmin eyvannda aq havada mbahisetmy mcbur olurduq. Aytullah Brucerdi bir mclisdvt olunmudu. Mn d atamla birlikd bu mclisd

idim. Aytullah Brucerdi Mtvvl kitabndan bir eroxudu v bu er haqqnda mndn sorumaa balad. Mn

45

8/2/2019 Nur sras

46/97

drhal cavab verdim. Bundan sonra o mn lli tmn pulhdiyy etdi. Bu mbl o gnlrd ox dyr malik idi.Bel bir byk xsiyytin hdiyy vermsi mni daha daruhlandrd v bundan sonra z drslrim v mllrim

daha diqqtl nzart etmy baladm.Mhmmd Fazil Lnkrani on bir il mddtindAytullahl-zma Brucerdinin sul v fiqhin xaricdrslrind, hminin doqquz il Aytullahl-zma mamXomeyninin (r) drslrind itirak etmi, bu iki elmmnbyindn son drc bhrlnmidir.

O, Aytullah llam Tbatbainin flsf v tfsir

drslrind itirak edrk bu grkmli xsiyytin dmaarif dolu elm dryasndan imkan olduqcafaydalanmdr.

Aytullahl-zma Mhmmd Fazil Lnkrani QumElmiyy Hvzsind bir mddt sth drslrini tdrisetmidir. ndi 30 ildn dur ki, sul v fiqh fnlrinitdris edir. Bu drslrd Qum Elmiyy Hvzsinin 700-

dn adam itirak edir.Xeyli vaxtdr ki, onun xaric drslrinin lent yazs Rradiosundan efir buraxlr v rann hr mntqsind,habel, dnyann mxtlif yerlrind elm adamlar ondanfaydalanrlar.

mam Xomeyni (rhmtullahi lyh) taut Phlvirejiminin trtdiyi zlm v fsada qar mbarizy

balayanda, Aytullahl-zma Mhmmd FazilLnkrani n yaxn dost, sirda kimi onunla qdm-qdmhrkt edir. slam nqilabnn qlby atmas nyorulmadan faliyyt gstrir, Qum Elmiyy Hvzsininfal zvlrindn saylrd. Dflrl dvlt mmurlartrfindn tutularaq hbs edilmi, axrda is BndriLngey srgn edilmidir. Orada drd ay qalandan sonra

Yzd hrin srgn olunur v iki il yarm orada qalr.

46

8/2/2019 Nur sras

47/97

hli-beyt (leyhimusslam) mhbbti onun Qumhrinin mhm yerlrind camaat namazna imamlqetmy svq edir. Aytullah Ncfi Mrinin vfatndansonra tlblr v Qum camaatnn tkidi il Hzrti

Msum lyhasslamn hrmind camaat namaznaimamti hdsin gtrd ki, minlrl alim, tlb vziyart glnlr onun arxasnda namaz qlblar.

Hzrti mam Xomeyninin (r.) vfatndan sonramminlrdn oxu tqlid mslsind ona mracitetmy baladlar. Mrhum Aytullah rakinin vfatndansonra is, Qum Elmiyy Hvzsi Mdrrislr Ynca

(Camieyi-Mdrrisin) trfindn rsmi olaraq ilk xskimi slam mmtin mrcyi-tqlid seildi. ndi onundnya mslmanlar arasnda yz minlrl mqllidi var.

Ali (xaric) drslr19 yal bu cavan olan mrhum Aytullah

Brucerdinin ali fiqh drslrind itirak etmy balayr.Tlblr tccbl bir-birin baxr v onun bu sinftsadfn gldiyini dnrlr. Lakin o, drslrdmtmadi itirak edir.

Fatimiyy gnlri (cmadil-vvl aynn 13-dncmadis-sani aynn 3-dk olan 20 gn) imi. Onlarnevind za mclisi qurulubmu. Bir gn AytullahBrucerdi onu gstrib atasndan soruur: O da drsditirak edirmi? Mrhum Fazil cavab verir: Mhmmdninki sizin drsinizd itirak edir, htta buyurduunuz

btn mtlblri rbc yazr. Aytullah heyrtlnib,onun yazdqlarn istyir v yarm saat rzind diqqtloxuyub deyir: Gman etmzdim ki, o bu yandadrslrin btn incliklrindn xbrdar olsun v onlargzl ibarlrl, z d rbc yazsn.

Hmin yazlarn 1957-ci ild Nhaytt-tqrir adl 1-ci cildi, bir ne ildn sonra is 2-ci cildi apdan xd. Bu

47

8/2/2019 Nur sras

48/97

kitabdan shbt dnd mrhum Aytullah Brucerdideyrmi: Cavan tlb cavan mcthid! Mndnyadan kcym, mndn qalan is bu kitab olacaq.

Bir mddt sonra Aytullah mam Xomeyni sul

elminin ali drslrinin tdrisin balayr v MhmmdFazil Lnkrani 7 il bu drslrd d itirak edir, uyunelmin btn sirlrin yiylnir. z bu bard deyir:

Aytullah Brucerdi mrnn son 7-8 ilind gndyalnz birc saat tdrisl kifaytlnirdi. Tbii ki, tlbn bu ox azdr. n gr d mn lav drs yriaxtarrdm. Bir df eitdim ki, mam Xomeyni sul

drslrin balayb. Mn onun nec tdris etdiyinibilmirdim. mm, ox kemdi anladm ki, axtardmtapmam.

mam Xomeyni flsf, irfan v digr elmlrd dustad olduundan mtlblri el byan edirdi ki, hr ygn kimi aydn olurdu.

mam Xomeyninin tdris etdiyi drslri tlblik

hyatnn n irin xatirlri v znn n byk iftixaradlandran lim dh snr dyir:mam Xomeyninin drslrind itirak etdiyim vtlr

bir tlb kimi mnim n irinli gnlrim saylr. nundrslri bzn 90 dqiqy qdr uzanrd, amma n zyorulurdu, n d tlblr. O drslrin irin xatirsi hl dyadmdadr. Mn onlardan lzzt alrdm. O gnlr Allahn

mn bx etdiyi n rfli anlar idi.Bellikl, istddl tlb 11 il mrhum AytullahBrucerdinin, 9 il is mam Xomeyninin drslrinditirak etmkl, 30 yanda ikn mcthidlik mqamnaatmdr. Aytullah Mhsininin dediyin sasn,Aytullah Brucerdi onun artq mcthid olduunudflrl qyd tmidi.

48

8/2/2019 Nur sras

49/97

Bir atir

Bizim mam Xomeyni il mnasibtimiz eyni ailzvlrinin mnasibti kimi idi. Onun mn v mnim d

ona xsusi mhbbtim var idi. O mnim atamla v mnonun oluyla yaxn dost olduumuzdan, ailvi get-gliimiz vard. Yadmdadr, bir hadis il bl mn oxnigaran idim. O vaxt artq Mustafa hid edilmidi. mammn dedi: Mn sni olum Mustafann (immmyninin ftusu) yerind bilirm. Mnim n sizinaranzda he bir frq yoxdur. O deyirdi ki, mni

krpliyimdn bydb. Dorudan da bel idi".nu d qeyd etmk lazmdr ki, mam Xomeyninin

tapr il, vfatndan sonra onun ixtiyarnda qalan ridnilr (xms, zkat v s.) mhz Aytullah FazilLnkrani v Qum elmi hvzsinin ryast heytitrfindn l burnn ilrin xrclnmidir.

49

8/2/2019 Nur sras

50/97

DGR DRSLR

Mhmmd Fazil Lnkrani b il qdr hikmt v

flsf drslri alm, mrhum llam Tbabaidnbhrlnrk Sbzvarinin Mnzum v Molla Sdrannsfar kitablarn yrnmidir. Bunlardan lav omxtlif ustadlarn xlaq v ideoloji bhslr aiddrslrind d itirak etmidir. Lakin onun sas ixtisas ifiqhi v sul elmlridir.

TdrisMhmmd Fazil Lnkrani hvzy daxil olduqdan

bir ne il sonra, 16 yanda ikn thsill yana tdris dbalamdr. Uzun illr rb dili, mntiq, sul, fiqh v s.drslri tdris etdikdn v yzlrl agird yetidirdikdnsonra Mkasib, Rsail v Kifay kitablarn tdris etmy

balayr. Onun Kifay drslrind 600-700 tlb itirakedirdi. Bu drslr hvz tlblri trfindn bykrbtl qarlanr v , hvznin n mhur ustadlarndanhesab olunurdu. Hyatnn uyun dvrn xatrlayanAytullah deyir: rhi-lm kitabnn rs blmsinitdris etdiyim vaxt drsd txminn 100 nfr itirakedirdi. Bir gn diqqt yetirib grdm ki, onlarn hamsyaca mndn bykdr.

60-c illrin sonlarnda Mhmmd Fazil Lnkrani,Kifay drsind itirak edn tlblrinin xahii il ali(xaric) sul drsinin tdrisin balayr v bllikl bykalim v mcthidlr arasnda silir.

Nitqinin irinliyi, i dnyasnn mhur fiqh v sulalimlrinin elmi saslar bard drin mlumat, hli-snnalimlrinin nzrlri il tanl, gcl tdqiqat varadrmalar, habel, agirdlrini elmi bhslrd yaxndanitirak etmy arb mhkm dlillr v tutarl

50

8/2/2019 Nur sras

51/97

cavablarla onlarn iradlarn aradan qaldrmas, elmihvznin bu yorulmaz ustadnn mziyytlrindn saylr.El buna gr d sthi drslri baa vuran tlblr onundrslrin cn trdlr. Bir mddtdn sonra tlblrinin

xahii il o, ali (xaric) fiqh drslrinin d tdrisinbalayr. Bu drslr d hvznin n rvnqli drslrinvrilir. Bu cr tdrisdn bhrlnmi tlblr indi elmihvznin adl-sanl ustadlarndan v slam dnyasnnsylb-siln elmi, ictimai v siyasi simalarndan hesabolunurlar.

Yan v nszln baxmayaraq, Aytullah eyx

Mhmmd Fazil Lnkrani bu gn d znn alidrslrini davam etdirir.

Elmi hvzd idmtimam Xomeyni slam inqilabnn qlbsindn sonra

Qum elmi hvzsinin idarsini Aytullah MhmmdFazil Lnkraniy taprmd. O, hvznin Mdrrislrurasna balq edirdi.

Bir gn doktor Behiti gileylnib demidi: Siz niy biz kmk etmk n Tehrana glmirsiz? AytullahFazil Lnkrani bel cavab vermidi: Siz hvzdnayrlb bu ilrl mulsuz. Daha hvzd bir kimsqalmayb ki, biz d Tehrana glk. mam Xomeyni donun bu fikri il razlarq, Qumda qalmasn msbtqarlamd.

On il elmi hvznin dar Heytinin sdri v Feyziyymdrssinin mdiri vzifsind alm lim digr msulxslrl birg tlblrin hm elmi, mnvi v hm dmit msllri il ciddi maraqlanrd.

Tlblrin elm yiylnmlrini srtlndirmkmqsdil onlar elmi drclr zr qrupldrmq,Mhdiyy tlb hrciyinin tsis edilmsi, Feyziyy

51

8/2/2019 Nur sras

52/97

mdrssinin byk iclas zalnn tikilmsi v bir bqilr onun tkliflrindndir.

Onun tdris sistmind smrldirici tkliflrindn biri d hvznin ayr-ayr ixtisaslara blnmsidir.

Hvzy mdiriyyti dvrnd bununl bl zhmtkmi, mrcyi-tqlid olduu zaman is Msumimamlar fiqh mrkzini yaratmd.

Ayttullah dnyann mxtlif blglrind olan dini-elmi hvzlr dyrli xidmtlr gstrir. Qum elmihvzsinin 43 min, Mhd elmi hvzsinin 10 min,sfahan elmi hvzsinin 6 min, tlbsin, habel, digr

hvzlrin minlrl ruhani v tlblrin onundftrxanas trfindn aylq tqad verilir. (6-c shifyblsn)

Aytullah Lnkraniy gr, dini tlblrin tqadyalnz ri dnilr vasitsil tmin olunmaldr. Onunfikrinc, nyin bahasna olursa-olsun, elmi hvzlr he

bir dvlt v hkumt bal olmamal v z tarixi,

mnvi mstqilliyini qorumaldr. Bir ne il vvlhvzy dvlt bdcsindn pul ayrlmas bard sslnnbir tklif cavabnd bunu elmi hvz v onun glcyin ciddi thlk hesab etmidi. Onun yrd tqadlris mqllidlri (n tqlid ednlri) v digr mminlrtrfindn dftrxanaya krln ri dnilrfndundndr.

Arzularndan biri Qurana tfsir yazmaq olan AytullahLnkrani, fiqhi bhslr gr buna vaxt tapmasa da, cmaxam v cm gnlri hvzd istirht gnlriolmasndan istifad edib Quran tfsiri mvzusunda xlaretmi v bu xlar Mdxlt-tfsir adl kitab klindapdan xmdr.

52

8/2/2019 Nur sras

53/97

Aytullah Lnkrani mrcyi-tqlid

kimi

n ikinci imamn txminn 1100 il nc balayanbyk qeyb dvr dvm dir. Bu dvrn sas sciyyvichti ilahi hcctin gizliliyi v buna uyun olaraqmrcyi-tqlidlik institutunun meydana xmasdr. Qeybmddtind znn elmi, tqvas v dalti ildigrlrindn siln mcthidlr, mrcyi-tqlid kimitantdrlr. Bel mcthidlr Quran, hdis v digrmnblrdn istifad edrk ri hkmlri, xsusil dyeni v bhli, mbhisli msllrin hkmn byanetmli, mcthid olmayanlar is onlara tqlid edrkmrlrini hmin hkmlr uyunldrmldrlr.

mam Xomeyninin vfatndan sonra hvznin bykustadlar Aytullah Mhmmd Fazil Lnkraniymracit etdilr ki, mrcyi-tqlid lsun. Lakin lim

qtiyytl bildirdi ki, Aytullah Glpayqani v Aytullahraki olan yerd baqalarn, yni nu n kmk dzgndeyil. Onlarn hr ikisinin vfatndan sonra, (1994-c ilindekabr aynda) Ruhanilr cmiyyti v onun ardnca Qumelmi hvzsinin Mdrrislr uras yeddi mcthidimrcyi-tqlid kimi elan etdi. Aytullah Mhmmd FazilLnkraninin ad bu yddi nfrlik siyahnn banda

dururdu.

MziyytlriSad hyat trzi, tvazkarlq v mehribanlq

Aytullah Mhmmd Fazil Lnkraninin ss

mziyytlrindndir. Bu xsusiyytlr hl uaq ikn onuntbitin nfuz tmi, cavanlnda elmi hvznin, habel,

53

8/2/2019 Nur sras

54/97

Aytullah Brucerdi, mam Xomeyni v llam Tbatbaikimi tarixi xsiyytlrin elmindn v mnvidyrlrindn fydlnmql kamillmidir. (Mtlbl

bl ft)

Fazil Lnkrani digr hvz tlblri kimi sadyaay trzi keirmidir. O, ail hyat qurduqdan ylisonra d, htta, vladlarnn say be atdqda belikiotaql ata evind yaayrd. Yalnz bundan sonraqaynatasnn hdiyy etdiyi yeni mnzil kd.Yrmsrlik tikili olmasna baxmayaraq, o indi d hminevd yaayr.

he zaman xsi rifah n almamdr. Httaaild kims zruri olmayan mit yas almaq istdikd,onun e`tiraz il zlmli olur. Olu eyx MhmmdCavad Lnkrani deyir: Bir gn anam tz prd alb,asmd. Atam onu grn kimi dedi: Bu saat nu burdana! Lakin, sonra anam mndn xahi etdi ki, tm razsalm, vd prd lazmdr...

eyx Mhmmd Cavad lav edrk deyir: Atamnmrcyi-tqlid olduu bu on iki ildn artq dvrd bir negnlk Mhd ziyartini xmaq rti il o, btn yayttillrini, havas olduqca isti v ar olan Qum hrindkeirir. Halbuki, traf kndlrd ab-havas yax olanyerlr oxdur. Lakin o, tlblrin zirzmilrd, dar vqaranlq otaqlarda yaadn grnd, z rahatl bard

dn bilmir. Buna gr d geyindiyi paltarlar da oxsaddir. Son 20 ild ksr vaxtn hvz ilrin srf edir,htta yay ttillrini d. Bir df yayda xstliyin grTehranda qalmal oldu. mm hvz ilril bl 52 dfQuma gldi v bzn gecnin yarsna qdr uzananiclaslarda itirak etdi.

hidlrin syldiyin gr, Aytullah Fazil Lnkrani

elmi drcsi, lim nfuzun baxmayaraq, atasnnqulluunda hmi bir xidmti kimi dururdu.

54

8/2/2019 Nur sras

55/97

Aytullah Bocnurdi deyir: O, ibadt v misal ndeyim ki, gec namazna ox byk diqqt gstrir. mmdaha ox elmi, savad v lq il tannr. Bel msllrihe yerd (ft) byan etmir v bunu yalnz nun yaxn

adamlar bilir. nunla qohum olduumdan mn bllidirki, ox sad hyat trzi keirir. Onun mrcyi-tqlidolmazdan qabaqk v sonrak yaay arasnda he bir frqyoxdur.

Aytullah Nurmfidi deyir: nsan b`zi dahilrinyannda olanda, z il onun arasnda bir prd hiss edir,qriblik duyur. Lakin, Aytullah Lnkrani o qdr

tvazkar insandr ki, onun yannda zn ox rahatedirsn. Bellri indi ox azdr. (ft)eyx Mhmmd Cavad: O, mrcyi-tqlid olduu

vaxtdan bu gndk bir df d sorumayb ki, filan yerdmn tqlid ednlr n qdrdir? V yaxud mnim risalmap olundu, ya yox? O, bir ne il hzrt Msumnin (s)hrmind imamlq etmidir. Dflrl deyirdi ki, minlrl

tlbnin iqtida etdiyi bu namazla, vvllr kiik msciddqldm namaz arasnda he bir frq yoxdur.

hli-beyt () mhbbtiAytullah Mhmmd Fazil Lnkrani Peymbr (s)

v hli-beyt () qurulan za v bayram mclislrindnlav, hr hft cm gnlri shr a zdftrxanasnda qurulan rvz mclislrind d itirakedir. Hminin, Fatimeyi-Zhrann () hadti mnasibtiil hr ilin 20 gnlk Fatimiyy yyamnda evlrind zamclislri tkil olunur. Mrhum atasnn balad bu i60 ildn artqdr ki, davam edir.

Aytullah zadarlq v bayram mclislrininxurafatdan qorunmasna xsusi diqqt gstrib, znn

byanatlarnda v ri suallara verdiyi cavablarda zif

55

8/2/2019 Nur sras

56/97

rvaytlrdn istifad etmmy v dinimiz yad olanahng v slublardan kinmy armdr.

Siyasi shndnsanlara v mslmanlara diqqt v qaykelik,

onlarn problemlrinin hlli n s`y gstrmk,grkmli limin hmi diqqtd sldmsllrdndir. O, beynlxalq mnasibtlri v dnyada

ba vern ictimai-siyasi proseslri izlmkl slam v briyyt dmnlrin qar hmi barmaz mvqetutmudur.

Flstin, Qaraba, raq, fqanstan v digrmslmanlar mdafi, habel, Salman Rdinin mrtdelan edilmsi hkmn himay etmsi, bu qtiyyt v

barmazla yani sbutdur.Aytullah mslmanlarn birliyi namin ediln

mdarat tqiyysini ri nqteyi-nzrdn dzgn bilir.Onun nzrin gr, bu mqsdl hli-snnnin camaatnamazlarna iqtida etmk olar. Lakin bu he d istnilnadamla kompromis getmk demk deyil. Msln, birne il nc Mdin hrindki Peymbr (s) mscidininimam eyx Hzeyfi ilrin nvnn nalayiq szlriltmidi. Aytullah Mhmmd Fazil bunu eidrkn bumzmunlu bir byanatla x etdi: Mn tvsiy etmidimki, ilr Mscidl-hram v Mscidn-nbid qlnancamaat namazlarnda itirak etsinlr. Bu tvsiym yen dqvvddir. Lakin byan edirm ki, mslmanlar arasndatfriq salan bu xs iqtida etmk dzgn deyil!

O, bunu zn vzif bilir v ona gr d he ndnkinmirdi. Bilirdi ki, bu byanat onun hccmrasimindki nmayndliyi n problemlr yarada

bilr. obxtlikdn ox kemdi ki, Mdin hrininmiri Hzeyfini imamalqdan azad etdi.

56

8/2/2019 Nur sras

57/97

mam Xomeyni z hrakatn balayan gndn eyxMhmmd Fazil hm bir sravi vtnda v hm d Qumelmi hvzsi Mdrrislr urasnn zv kimi faliyytqoulmudur. Hmin fallqlr gr dflrl hbs

olunmu, igncy mruz qlm v nhayt, ab-havasyax olmayan mntqlr srgn edilmidir. O ilk dfyayn qzmar anda 4 ay mddtin yandrc Lnglimanna gndrilmidir; el bir 4 ay ki, z tbiril desk,40 il brabr zhmt v mqqtl kemidir. Onunardnca is, iki il yarm Yzd hrind, dznlik birrayonda qalmaa mcbur edilmidir. Olu eyx

Mhmmd Cavad Lnkrani bu bard deyir: Lnglimannda srgnd olduu 4 ay rzind bdni xeylizifldi. Hkumt adamlar qorxuya db, onu Yzdkrtdlr. Atam, mam Xomeyninin mrcyi-tqlidolduunu elan edn 12 mcthiddn biri idi v mhz bunagr srgn edilmidi. (ft)

znn srgn hyatnda Thrirl-vsil kitabna

rh yazan Mhmmd Fazil Lnkrani, z elmifaliyytindn lav, insanlara ictimai-siyasi mlumatlarvermi, onlar slam hrkatna kmk gstrmyarmdr.

slam dininin hl 1400 il vvl terrorizm qarmbarizy baladn bildirn Aytullah, AB-nfqanstan v raqa hcumlar rfsind d etiraz

byanat il x etmidir.

MHMMD FZL LNKRANNNAZRBAYCAN GNCLRN MRACT

Azrbaycann imanl cavanlar, mnim din qardalarm bir ne klm nsiht istmilr. Tbrrk olaraq zikr

edilmsini mnasib bildiyim hdisd msum imambuyurmudur ki, Allahn nzrindn he bir vaxt knarda

57

8/2/2019 Nur sras

58/97

olmadn bil. nsan zn hmi Allahn hzurunda hissetmli, btn ml v rftarlarn Allahn razlnqazanmaq istiqamtind tnzimlmlidir. nsann oturuu-duruu, yuxusu v oyaql, hrkti v skutu, iarlri v

htta btn qlbindn kenlr Allahn hzurundadr.zizlrim, insann ilahi ruhdan frlm nfsi (can)onun cismind Allahn mantidir. Dnyada hyat vvarlqdan stn bir ne`mt yoxdur. Kamilliyin hr hans

bir mrtbsin atmaq istsniz, vvlc znztanmalsnz. Nfsi (zn) tanmaq bilik qaplarnnalmas n mhm bir mqddimdir. nki zn

tanyan Allahn tanyar. Tssf ki, insan gnclikdvrn bu hqiqtdn xbrsiz keirir. El ki, qocalqqapn dyr, insann btn diqqti zif v zabke

bdnini qorumaa ynlir.nsan gnclikd nfsinin trbiy v tzkiysin

(gzlldirilmsin) qadir olur. Bu mhm idn tr zizcavanlar hmi Qurani-krim yaxn olmal,

susuzluqlarn bu ilahi emd yatrmaldrlar. llah,llah, fil-Qur`an btn vliyalarn tvsiysidir.Qurandan faydalanmaq v bu sahilsiz ilahi okeann birgusin atmaq n zmtli v vzsiz hli-beytmaarifi il tan olmaq lazmdr. Onlarn yolu, hyat vlm kamillik istyind olan insan n ox mnasib birnmundir. slam dininin mhm stnlklrindn biri

kamil insanlarn trbiysidir. Bu msly he birmktbd slamdak qdr diqqt yetirilmir. Msumlarnz brktli mrlrini hans yolda srf etdiklriniyrnrk, hmin yolla sfr xmalyq. Gnclrin diqqtyetirmli olduqlar n zruri msllrdn biri msumimamlarn hyatnn yrnilmsi v bu mvzudadnmkdir.

ziz gnclr, ayq olun! Bu gn kfr v zor dnyasslamla gnclr arasnda tfriq yaratmaqdadr. Onlar

58

8/2/2019 Nur sras

59/97

gnclrin doru yoldan azdrlmas n qvvlrinisfrbr etmilr. Dinin v dini xsiyytin mhvi nfaliyyt gstrn azdrc vasitlr v mexanizmlrgnbgn artmaqdadr. Bo vaxtlarnzdan v mvcud

imkanlarnzdan dzgn faydalann, hqiqi dini tanmaqn mrn slami aradrmalara srf etmimtxssislrdn istifad edin.

Allah-taladan dilyirm ki, mslman dnyasn,xsusil gnclri eytanlarn rindn hifz etsin, sadt vkamillik qaplarn onlarn zn daha artq asn.nallah.

YTULLH-ZM Y MHMMD FZLLNKRNNN YLNIZ P LUNMU

SRLR

Aada adlar kiln kitablar Aytullah MhmmdFazil Lnkraninin elmi aradrmalarnn bhrsidir:

1. Nhaytl-tqrir (Aytullah Brucerdinin ali(xaric) drslri)

2. Mtmdl-sul (mam Xomeyninin ali suldrslri)

3. "Tfsil-ri" (Thrirl-vsilnin rhi)4. Tibyanul-sul5. sul drslri (16 cildd)

6. l-rvtl-vsqa kitabna haiy7. Misbahul-fqih kitabnn thart blmsin haiy8. zahul-Kifay9. Mdxlt-tfsir10. Fiqh qaydalar11. l-ctihad vt-tqlid12. Mdarat tqiyysi

13. Frag v tcavz qaydalarna dair risal14. Hcc hkmlri

59

8/2/2019 Nur sras

60/97

15. Hcc v mr risalsi16. Hcc haqqnda sual-cavablar17. l-hkamul-vazih18. Oruc

19. Qzavt20. rit hkmlrinin izah21. ri suallara cavab (stiftaat)22. bhli paltarla namaz qlmaa dair risal23. Yeni fiqhi msllr24. Mndricatlar mcmusi (Biharul-nvar, l-

Qdir v Tfsir-l-mizan kitablarnn mndricat)

25. Hmd sursinin tfsiri26. hli-beyt v yaxud Tthir aysinin parlaq simalar27. Msum imamlar v yaxud vhy keikilri28. Peymbrlrin msumluu29. mam linin () nzrind lk idarsi (Hzrt

linin () Malik tr yazd mktubun rhi)30. Tqriratul-sul

31. Mnasikul-hcc

YTULLH-ZM Y MHMMD FZLLNKRNNN TVZHUL-MSL SRHQQIND YRIC DNIMQ STYRK.

Bu sr bir kitb yrls d, nn, gr bldmk cizdirs, mnumntl srlrindndir. srhm ytullhn mqllidlri, hm d btn zmrdnln digr mslmnlr n mrq ksb tmklictimi rktr dyr v bununl d bqkitblrndn silir. Kitbd Cfri triqtirdcllr n gndlik hytd sul dru bilck

2896 mslnin mfssl izh vrilir.

60

8/2/2019 Nur sras

61/97

Risldn byk mmnunluql sm frqmntlrtqdim dirik.

MDF MSLLRM:2888. gr dmn mslmnlrn lksin,

srhdlrin hcum ts, btn mslmnlr, mmknln hr vsit ilcn v ml srf tmkl nu qrumq,mdfi tmk vcibdir. Bu id cm-rit mcthidiniczsin htiyc ydur.

M:2889. gr cnbilrin mslmnlrn lklrini

istil ltn lmq plnlrndn thlk trnrsistr birb lsun, istrs d dildki v ricdkicsuslrnn, lltlrnn vsitsi ilslm lklrinimdfi tmk mmkn ln hr vsit il vcibdir.

M:2890. gr cnbilr trfindn slm lklrinindilind pln kils v nlr hkim lmsndn qrutrns, mslmnlr vcibdir ki, mmkn ln hr vsit

il nlrn plnlrn pzub nfuz dirlriningnilnmsinin qrsn lsnlr.

M:2891. gr cnbilrin siysi, iqtisdi v ticrtnfuzunun gnilndirilmsi vsitsil mslmnlklrinin istil ltn lnms qrusu trnrs,mslmnlr vcibdir ki, mmkn ln hr vsit il zlklrini mdfi dib, istr dili istrs d rici

cnbilrin llrini kssinlr.M:2892. gr slm dvltlri il cnbi dvltlrrsndk siysi lqlrdn nlrn slm lklrin istrsiysi, istrs d iqtisdi chtdn hkim lms qrusutrnrs, mslmnlr vcibdir ki, bu syq lqlrlmliftilik dib slm dvltlrini, bu lqlriksmy vdr tsinlr.

M:2893. gr cnbilrl ticrt lqlrinin brqrrlunmsndn mslmnlrn iqtisdiyytn zrb

61

8/2/2019 Nur sras

62/97

dymsi, nticd iqtisdi v ticrt srtin dmlrigzlnirs, bu cr lqlrin ksilmsi vcib, bu cr ticrtlqlri hrmdr.

M:2894. gr slm dvltlri il cnbi dvlt rsnd

blnn iqtisdi v y ticrt mqvillri slm vmslmnlrn mnfyinin ilfn lrs, ciz dyil.gr hr hns bir dvlt bu cr lq yrts, sirdvltlr vcibdir ki, mmkn ln hr yll nu, bulqlri ksmy vdr tsinlr.

M:2895. gr bzi slm lklrinin rhbrlri, yudmsul iilri cnbilrin slm v mslmnlrn

mnfyin zidd ln nfuzunun (istr siysi, istr iqtisdi,istrs d hrbi) gnilnmsin sbb lrs, grk buynt vsitsi il lduu mqmndn knrldrlsn.gr frzn mqm kr tmsi hqq ls d,mslmnlr vcibdir ki, mmkn ln hr yll v ritmyrlrn riyt tmkl nlr czlndrsnlr.

LNKRANNN DFTRNSI

Mrcyi-tqlid Mhmmd Fazil Lnkranidftrnsnn informatika bsin daxil olanmktublarn say, mzmunu v gndrilm nvan ilmaraqlandqda xeyli fakt v rqmlrl zlirsn. ksrmktublarn mzmunu ri suallara cavab almaq

istyindn ibart olsa da, mslht, tkkr, arzu vtkliflr d az deyil. mumiyytl, 2005-ci ilin martayndan ken 11 ay rzind informatika bsin 47. 715mktub daxil olub. Onlarn say tn illr nisbtn 7 dfartb, tbii ki, veriln suallarn say da oxalb. Msln,tkc miladi 2005-ci ilin 11 ay rzind 15 dild 60mindn ox sual daxil olub. dary tkc ingilis dilind

4681, rbc 12002, farsca 29424, trkc 194, rusca 286,Azrbaycan dilind 495, franszca 92, urdu dilind 170

62

8/2/2019 Nur sras

63/97

mktub glmidir. Fil Dii Sahili, Hindistan, Almaniya,spaniya, ndoneziya v digr lklrdn gndrilmimktublar hycansz oxumaq mmkn deyil.

Hac eyx Mhmmd Fazil Lnkrani tdqiqat ilri,

elmi srlr yazmaqla yana, R-in ali mktbrhbrlril, yksk dini drcli ruhanilrl drs d keir.Dvlt v hkumt adamlar il gr d qsa zamanayrr.

MUSVT QZTAytullahl-zma grgin i rejimin baxmayaraq

Rusiyann paytaxt Moskva hrind faliyyt gstrnhli-Beyt icmasnn, burada nr ediln eyni adlqzetin, Salam uaq jurnalnn v man mtbuorqannn nmayndlrini 2006-c il Aurasndan sonraqbul edir. Yarm saata qdr davam edn grd alimRusiya, elc d onun paytaxtnda mslman-i icmasnnfaliyyti il maraqlanr, mvcud mrkkb ictimai-siyasi

raitd dindalarna gr qaylandn bildirir. Eynizamanda da mqllid qonaqlarnn rit msllril balsuallarn cavablandrr. Hmin sual-cavabdan fraqment:

Sual: Mlumdur ki, yz minlrl mslmanazrbaycanl kii hazrda Rusiya razisind rkqazanmaqla muldur. Onlarn bzilrindn xanmlarikaytidirlr. Aylarla ev pul gndrmir, aillrin ba

kmirlr. Biz bigan rlrimizdn boana bilrikmi?soruurlar. Bu vziyytin ri hkm ndir?Cavab: Bel hallarda hmin xsin tqlid etdiyi

mcthid hakimi-r z ixtiyarndan istifad edrk,kii istms bel hmin xanm boatdrmaqhququndadr. Bu rtl ki, rl ilkin shbt aparlmal,onun bundan sonra xanm il laq saxlayb, yardm edib-

etmycyi yrnilmlidir. slami qaydada ailsininqaysna qala bilmycyi myynls, xanm boayr.

63

8/2/2019 Nur sras

64/97

Yox, gr, kii peman olsa, hdlik gtrs v ona mletmy balasa, nigahlar vvlkitk drst saylr.

Sual: Danimarkann zdniraq karikaturalarnadnyann hr bir mslman kimi, Moskvada yaayan

azrbaycanllar da srt mvqe nmayi etdirmk istyirlr.Amma onlarn oxu Rusiya vtnda olmadqlar,yarleqal raitd yaadqlar n slam dmnlrinqar kskin x ed bilmirlr. Bel hallarda onlarzlrini nec aparmaldrlar?

Cavab: Karikatura il bal hr bir mslmann borcudur ki, ona etiraz mvqeyini bildirsin. Amma

mslmanlar hicrt etdiklri lknin siyasi, ictimai raiti,ab-havan nzr almaldrlar. El bir tdbirkeirmmlidirlr ki, zlrinin thlksizliyin, dinifaliyytlrin v ya hr hans ictimai mvqelrin xllglsin, sasl problem yaransn. Bunu mhrrmliyinzadarlq mclislrind d nzr almaq lazmdr.

Sual: Rusiya raitind yaayan mslman, risalsini

ld ed bilmdiyi mcthid tqlid ed bilrmi?Cavab: Hr bir mslman gr z mcthid deyilsv ya ehtiyat mllr srbst riayt ed bilmirs,mcthid tqlid etmlidir. Tqlid mcthidin zndnsorumaq, onun hkmn bld olan alimlrdn yrnmkv ya o mcthidin risalsini ld edib orada yazlmhkmlr saslanmaq yolu il hyata keirilir. Bunlarn

he birin imkan olmadqda mqllid tqlid edn slamnqayda-qanunlarna baa ddy trzd ml etmlidir.Qeyd etmk lazmdr ki, bayaq dediyimiz imkanszlq,dorudan da obyektiv, zrl sbblrdndirs, omslmann sylri, mllri v nhayt, zr qbuldur.

Sual: Moskva oxmilyonlu, izdihaml qeyri-mslman hridir. Metro vaqonlarnda, kiik tutumlu

marrut avtobuslarnda srxo, itini qoltuuna vuran v

64

8/2/2019 Nur sras

65/97

slama zidd digr ml sahiblri il yana getmli olursan.Bu bizim n gnah, ya haram saylrm?

Cavab: Dediyiniz icbari hyat trzinin sizin ngnah v ya qbahti yoxdur. Amma almaq lazmdr

ki, dediyiniz xslr rtubtli, nm olsalar, onlaratoxunulmasn. Srniinlrin sx olduu nqliyyatdatrafnzdaklarn st-balar quru olarsa, eybi yoxdur.

Sual: Rusiya raitind gr bir mscidin bnvrsinidin xadimi il yana, hmin hrin qeyri-mslman meriqoyursa, tikinti d mvafiq olaraq hr iki trfin yardmil hyata keirilrs, bu doru sayla bilrmi? Mlumdur

ki, burada hrin bdcsi hm d haram vsaitlformalar.Cavab: Mscid tikintisi n mminlrin vsaiti,

halal ianlr, yardmlar ortaya qoyulursa, bu zamanmnbyi bhli olan vsaitlrdn imtina edilir. Yox, gr

bu cr tbbs v ya imkan yoxdursa, onda dediyinizqaydada mscid tikintisin irad tutmaq olmaz.

Mrcyi-tqlid idarsinin Moskva hrindkifilialnn mqllidlri il laqlrini lazmncadyrlndirir, Cfri triqtinin mtbuat nmunlri v

burada drc ediln materiallarla maraqlanr, dyrlitvsiylr verir.

EYX MHMMD FAZL LNKRANDFTRNSININ NMYNDLKLR

MOSKVA

Aytullah Hac eyx hmd Xodai 2 il yaxndr ki,mrcyi-tqlid, aytullahl-zma Mhmmd FazilLnkraninin Moskvada slahiyytli nmayndsidir. Qsa

mddt rzind mdrik alim tvazkarl, qaykeliyi,hidayt yolunun sbrli tbliats kimi tannmdr.

65

8/2/2019 Nur sras

66/97

eyxin itirak etdiyi mclislr mslmanlar n sl drs prosesini xatrladr. Yzlrl mdavim onu dinlyir,qeydlr edir, sonra suallarna cavab ala bilirlr. Artq 2df ramazan ayn, bir Auran v mamn () tziysini

yola vermi Hac Rusiya raitind - dinlr, mzhblrarasnda triqtini saxlam dindlr daxili bir sevinc,minlik bx ed bilmidir.

1993-c ildn Bakda aytullahl-zma MhmmdFazil Lnkraninin nmayndsi ilmi, 4 il sonramrcyi-tqlidin tklifi il Qum hrin arlmdr.Son illr Moskvaya kemi mttfiq respublikalardan,

uzaq xarici lklrdn axnn gclnmsi, Cfrimzhbin qulluq etmli mslmanlarn itatind knartsirlrin gclnmsi nzr alnaraq tcrbli,dnyagrm Hac eyx hmd Xodai Rusiya paytaxtnagndrilmidir.

Moskvada slami durumla tanlqdan balayanHac maarifiliyin gclndirilmsin byk ehtiyac olduu

qnatin glir. z iki mstqil v trcm srininmllifi olan alim Moskva raitind kitablarnn oynaya bilcyi rolu doru qiymtlndirrk tezlikl Qurani-krim tfsirinin rus v Azrbaycan dillrind olan iyirmicildliyin mvcud nsxlrini gtirdib paylayr. rimsllr aid, namazqlma qaydalar, msumlarla balkitablar tez bir zamanda oxucularn tapr. Hac buyurur ki,

Azrbaycan hlinin ksriyyti Cfri mzhbin qailolduundan orada baa dlmk problemi yoxdur.Moskvada iqlim, razi geniliyi, vaxt atmazl,

brokratik ngllr v s. mkllrl yana, dinlr vtriqtlrin tzyiqi ilmyi tinldirir.

Xodai aa z grdy ilrdn, hidayt yolundafaliyytindn knlsz danr v bunu tvazkarlqdan

uzaq sayr. tinlikl d olsa, bir sra eylri yrnirik.Aa deyir: Allah-tala qismt edib Moskvada yaayan v

66

8/2/2019 Nur sras

67/97

dini thsili olan gnclri bir araya ya bilmiik. Hftdbir df onlarla grmz olur (a onlara drs keir red.). Gnlri rk qazanmaqla ken btnmslmanlar bir araya toplamaqdan, onlarla i aparacaq

mllimlrl grb tcrb mbadilsi etmk dahafaydaldr. Hr cm axam Kumeyl duas oxuyuruq.rnb axam Tvssl duas gndr. nterAzrbaycan kabel televiziyas il hftd 45 dqiqlikmaarifilik mvzusunda dini proqram hazrlamaq da bizqismt olub. Quran drslri qoymuuq, fars diliniyrnirik.

Moskvada Azrbaycan dilind nr olunan diniqzetlrd mqallrl mtmadi x etmk boynumuzdabir haqdr. Bir szl, slamn sravi sgrlriyik.

Xodai aann oturduu nmayndlik he zaman boolmur. n mxtlif dini, ri msllrl bal gndonlarla mslman ona mracit edir. Mxtlif nvanlaramclis aparmaa dvt alr. Rusiyann n ucqar

hrlrindn bel onun ziyartin adamlar glir. Aradayarm saat fasil olan kimi eyx hmd Xodai ibadt edir,Quran oxuyur, xtblr hazrlar. mkdamz onunfaliyytini mxtlif vaxtlarda izlmi v klinikmidir. Onu da qeyd edk ki, hrmtli alim Rusiyada Moskvada yaayan btn hmqid yoldalarna manvasitsil mracit edrk demidir: Allah-talann izni

il istyirm ki, qarda-baclarmz oturu-durular,xlaqlar, insanlarla tmaslar il Cfri adndorultsunlar, bu mslkin dayclar olduqlarn ninki

bir an bel unutmasnlar, htta btn mslmanlaranmun olsunlar...

67

8/2/2019 Nur sras

68/97

(Ya Peymbr!) De:Mn risaltimin

mqabilind hli-Beytimmhbbtdn baqa bir ey

istmirm!

(ura sursi, 23)

Y MHMMD FAZL LNKRANNNMOSKVADA YAAYAN MQLLDLRNN

2005-C L RAMAZAN TSSRATLARI

(Yazlar Rusiyada populyar olan hli-Beyt qzetininnoyabr, dekabr saylarndan gtrlmdr.)

Ramil Babayev:- Allah-talann slamda qoyduuel qanunlar var ki, vvlki dinlrd olmu insanlara daaiddir. Onlardan biri orucdur. Bu bard Qurani-Krimday d var. Yqin el ona grdir ki, uca Allah ramazanaynda eytann l-ayan, chnnmin qaplarn

balayr. znn mbark fv, fzilt sfrsini ar.Alllar Yaradann qona olmaq frstini qarmrlar, bu

nadir rfdn faydalanmaa alrlar. Dorudan da, ildcmi bir df v bir ay imkan yaranr ki, on bir ay sndn

68

8/2/2019 Nur sras

69/97

asl v asl olmayan sbbdn etdiyin gnahlardantmizlnsn, balanmaq n llrini Allahn drgahnauzadasan. bhsiz ki, oruc tutanlar bu mraciti xtbmclislrind, alimlri ziyart edrkn, camaat

namazlarnda, iftar mclislrind etmlidirlr. Mn dmmin dostlarmla bu qaydalara riayt etmy aldm.Yeri glmikn onu da deyim ki, Moskvadakibadtlriml vtnd yaadm oruc-namazlarmmqayis edirm v frq grrm. Frq ondadr ki,Azrbaycanda drd trfin mslmandr, oxlu dinikitablar v mscidlr var, mtmadi olaraq alim

shbtlrini dinlmy imkan yaranr, n azndan hzrmclislri xtblr n meydan ar. Moskvada is builri yalnz hli-beyt cmiyyti hyata keirir. Onlarnmvqeyi, faliyyti ox rfli v msuliyytlidir. Minlrlsoydamz mhz onlarn saysind tvb etmi, din-imana glmi v ya imanlarnn kamilliyin doru yoltapmlar. Bu gn mn tsvvrm gtir bilmirm ki,

hli-beyt cmiyytinin tdbirlri olmasa, mn dahaharada iman mclisi axtarb tapa bilrm. Hazrda is bizhli-beytdn mnn dolu xandan sonra i yerimizd

bir tbliat meydan grrk.Builki ramazan yadmda hm d onunla qalacaq ki, iki

azrbaycanl yoldamz Allah yoluna dvt etdik,sralarmz mhkmlndi. Bilirsiniz ki, erkizovski

dediyimiz ticart mrkzind oxsayl azrbaycanl ilyir,gr hli-beytin hr zv burada ild bir-iki nfri imanyoluna dvt ed bils, yaadmz cmiyyt n qdrsaflaar, dalt artar, yaamaq asanlaar. ritl bal sualyarananda is Aytullah Mhmmd Fazil Lnkranininrisalsi kmyimiz atr...

Hr ramazanda olduu kimi, bu il d imam linin ()

zrbtlnmsi v hadti gnlri, Qdr geclrimrasimlri n ox yaddaqalan oldu. Ax z iftarsz qalb

69

8/2/2019 Nur sras

70/97

yemyini miskin vermi (bu bard Qurani-KrimdHl-ta sursi nazil olmudur red.) linin ()catlrin, onun bdi hyat nmunsin nec istinadetmysn?!

ahin Axundov:- slam qaydalar il yaamaa,xsusn d oruc tutmaa 1999-cu ildn balamam. ox

pemanam ki, daha vvldn ibadtim olmayb. ilvvl Adamda sgri xidmtd olanda komandirlrin qti

etirazna baxmayaraq orucdan qalmrdm, nki ordudabuna nzart etmk hmi mmkn deyil. Amma namazaqtiyytl mane olurdular. He cr anlamram, dahadorusu, razlamram ki, gr bir ey insann iradsini,mqavimtini mhkmlndirirs, adam kkn, Allahna

balayrsa, eytan, kafir, dmn zrind qlbyhazrlayrsa, sgri mbariz edirs onu niy tbli yox,

qadaan edirlr?!Ramazan ay hm d zikr aydr, gtr-qoy, dncaydr. Mn d oturub drindn fikirlnd grdm ki,zrbycnn rmni il ltnd ln Qaraba rzisiil laqli hadislr mhz dinimiz Allah-talann

buyurduqlarna etinasz qalmamzdan irli glib. haliyhl kiik yalarndan mam Hseyn () mktbindn drs

deyilsydi, hli-beyt yolu yrdilsydi, dmnAzrbaycan torpaqlarndan bir ovuc gtrmyi alna belgtirmzdi. Amma mn el glir ki, yen gec deyil.Moskvada hli-beyt cmiyytinin faliyytindnfaydalansaq, imanmz kamilldirsk, Allah yolunuyrnib imkan daxilind baqalarna da tlqin ed bilsk,zhmtlrimiz boa getmz. Bu mnada yenic baa

atm ramazan ayn hyatmda n mnal v fziltlihesab edirm. Builki xtblr, tbliat, hli-beyt

70

8/2/2019 Nur sras

71/97

qzetinin yazlar, y Mhmmd FzilLnkrnininrit hkmlrinin izah risalsi, cmiyytzvlrinin etiqad mni kamilliy doru bir addm da irliaparb. ndi drk edirm ki, din alimlri niy xtb

sylyndn sonra baqa bir alimin xtbsin qulaqasmaa tlsirmilr. Bu mziyyt istr-istmz mnimkimi slamda elmi drcsi olmayan sravi mslmanlarada tsir edir v bizi z bacarmz sviyysind falolmaa svq edir. Allah qismt eldi bu il ramazandamaddiyyata sx bal, dnya ilrini axirt ilrindn dahahmiyytli sayan adamlarla tsirli shbtlrim oldu.

Tutduu orucu ac qalmaqdan baqa bir ey olmayan bzilrin izah etmy alrdm ki, - lbtt, Allahdankmk dily-dily - ramazan aynda gz, qulaq, dil,qlb, htta, dnc bel phrizd olmaldr.

Yeri glmikn, onu da deyim ki, iiml bal(Halal kafesind xrkpaylayanam) qrib hisslrkeirirdim. ftar vaxt mminlr xidmt etmkdn xsusi

zvq alrdm, amma gnn gnorta a, xrk, ay sifariieidnd o bburma, salam soydalarmn halnayanrdm: Axirtd cavabnz n olacaq? deydnrdm.

Sevda Hsnova:- Allah-tala qismt eldi, 2005-ci ilin ramazan ayndan lazmnca bhrlndik.badtlrimizi vaxtnda, byk vql yerin yetirirdik,hiss edirdim ki, qlbimd ilahi eq, mhbbt get-gedalovlanr. Hr il ondan vvlki ramazana nisbtn imannkamilliyin alma da vrdi halna gtirmk lazmdr.

Builki iftar sfrlrimizin hm say, hm d eidi, Allahyetirdi, bol oldu, tbii ki, sfr bana da daha ox mmin

71

8/2/2019 Nur sras

72/97

xanm toplamd. Allah qismt eldi rb dilindn sonrabu il fars dilini d yrndim. ndi dbiyyat oxumaa dahaox imkanm var, daha ox mslman qarda-baclarlansiyyt yaratmaq rait yaranb. Hddi-blua atm,

milliyytc rus olan bir qz yen d Allah-talannrazl saysind - slama gtirdik. Qz znazrbaycanlya mxsus ad sedi.

Be ildir Moskvada yaayram, builki kimi brktliramazan olmamd. Mscid ibadt gln xanmlarn,din aid msllrinin izah il mracit ednlrin, islamiqaydada geyinmk n mslht almaq istyn qzlarn

say da xeyli ox oldu. Ortaya xan ri suallarn cavabnis mqllidi olduumuz Hzrt Aytullah MhmmdFazil Lnkraninin risalsindn taprdq.

Gileylrim d az deyil. Rusiya paytaxtnda yaayanazrbaycanl qz-glinlrimizin bzilri yerli hava iloynamaa meyillidirlr. Yni aq-saq geyinmystnlk verirlr, tmtraql, halallq olmayan mclislrd

kiilrl yana itirak etmkdn (htta ramazan aynda)kinmirlr. Gnahn bir hisssi o xanmlarn znddirs, bir hisssi d onlarn hyat yoldalarnda v yaqardalarndadr. Onlar unudurlar v ya baa dmkistmirlr ki, Azrbaycandan xmaq hl Allahnnzrindn qamaq deyil. Yaradnmz hr zaman hryerddir, ona gr d xanmlarmz zlrini slam xlaqna

uyun aparmaldrlar. strdim ki, hammz dua edk,Allahdan xanmlarmza fv dilyk, din-imana glmyiarzulayaq v onlar da gln ramazanda sralarmzdagrk, inallah!

Cnb Mhmmd Fzil Lnkrni dftrnsnnMskv nmyndliyinin fliyyt bld 2005-2006-

c illr Moskvada hli-beyt aiqlrinin iman yolundayksli dvr sayla bilr. Hmin illrd keiriln

72

8/2/2019 Nur sras

73/97

mhrrmlik aynn zadarl, Aura mclislri d bunutsdiq edir.

Moskva hri, 2006-c il, Aura gn, ProspektMira mscidi. hli-beyt aiqlri zdniraq Danimarka

karikaturaya qti etirazlarn bildirirlr. slamndmnlrin lm!, Peymbrimizin (s) nvannaynlmi thqirlri balamarq! arlar sslndirilir.

73

8/2/2019 Nur sras

74/97

BAN AYININ FZLT V MLLR

(Cnab Mhmmd Fazil Lnkraninin tvsiysi)

ban ox byk fzilt malikdir v hdislr sasn bu ay slam Peymbrin (s) aid edilmidir. HzrtPeymbr (s) bu ayda oruc tutub onu mbark Ramazanayna birldirirdi. Hzrt Mhmmd (s) buyurmudur:ban mnim aymdr. Hr ks mnim aymda birc gnoruc tutarsa, behit ona vacib olar.

mam Sadiq () buyurmudur: ban ay daxil

olduqda mam Zeynul-abidin () shablrini yannaarb buyurard: Ey mnim shablrim! Bu ayn necay olduunu bilirsiniz. Hzrt Peymbr (s) buyurard ki,

bu mnim aymdr. Siz d banda Peymbrin (s)mhbbtin gr oruc tutun....

mirl-mminin mam li () buyurard: Hr ksban aynda Peymbrin (s) mhbbtin gr v

Allaha yaxnlamaq n oruc tutarsa, Allah da onu sevr,Qiyamt gnnd onu z kramtin yaxnladrar vBehiti ona vacib edr.

slam peymbri hzrt Mhmmd (s)buyurmudur: Allah bu ayda mn kmk edn - ynibu ayda oruc tutana rhm etsin...

74

8/2/2019 Nur sras

75/97

BAN AYININ MLLR

ban aynn mllri iki hissy blnr: mtrkv mxsusi mllr.

Mtrk mllri:Mtrk mllr aadaklardan ibartdir:

1-Hr gn yetmi df stfirullah v sluhut-tvb szn demk;

2-Hr gn yetmi df stfirullahllzi la ilah illahuvr-Rhmanur-Rhimul-Hyyul-Qyyum v tubuilyh szn demk;

3-Sdq vermk;4-Bu ay rzind min df La ilah illllah v la

nbudu illa iyyahu muxlisin lhuddin v lv krihl-murikun demk;

5-Bu ayda Mhmmd v Ali Mhmmd (sllllahulyhi v Alihi v sllm) oxlu salavat gndrmk;

6-Mfatihul-cinan kitabnda qeyd olunmu mxsusnamaz qlmaq;

7-Mfatihul-cinan kitabnda imam Zeynul-

abidindn () nql olunmu mxsus salavat mrib vhabel, bu ayn yarsnn gecsi alarnda oxumaq;8-Mfatihul-cinan kitabnda bn Xalveyhin imam

lidn () nql etdiyi mnacat oxumaq.

Mxsusi mllri:ban aynn mxsusi mllri Mfatihul-cinan

kitabnda trafl kild byan olunmudur. Burada isonlardan bir nesini diqqtiniz atdrrq:

75

8/2/2019 Nur sras

76/97

1- Bu ayn birinci gnnd oruc tutmaq; (Bu gnnorucunun fzilti v faydalar bard hdis v rvaytlrd mvcuddur)

2- Bu ayn nc gnnd imam Hseyn ()

dnyaya glmidir v hmin gn oruc tutmaq dahafziltlidir;3- ban aynn on drdnc gnnn gecsi ox

fziltli saylr. Htta, bzi hdislr sasn, bu gec Qdrgecsindn sonra stn saylan bir gec kimi adlanmdr.Bu mqdds gecd qsl etmk v shrdk oyaq qalbnamaz, istifar v dua il mul olmaq, hminin,

Kumeyl duasn oxumaq tvsiy olunmudur.4-ban aynn n binci gn imam MehdiSahibz-Zamann () anadan olduu mqdds bir gndr.Bu gnd O hzrti () ziyart etmk, Onun n duaetmk v Allahdan Onun tezlikl zhurunu dilmkmsthb saylr.

5-ban aynn son gnnd oruc tutmaq. mam

Rza () buyurmudur: Hr ks ban aynn son gnnd oruc tutub onu Ramazan ayna atdrarsa, Allah-tala ona iki ardcl ayn oruc savabn verr.

6-Hminin, bu ayda oxlu tvb v istifar etmk dtvsiy olunmudur. Bu haqda trafl mlumat n eyxAbbas Quminin (r) Mfatihul-cinan kitabnda banaynn mllri blmsin baxa bilrsiniz.

USTD Y MHMMDCVD FZLLNKRNNN QIS VTBQRFYSI

i dnysnn byk mcthidi ytullh yMhmmd Fzil Lnkrninin lu y

Mhmmdcvd Fzil Lnkrni 19 62-ci ild mqddsQum hrind dnyy glmidir.

76

8/2/2019 Nur sras

77/97

, ibtidi thsilini Qum v Yzd hrlrind lm,rt thsilini tcrbi lmlr zr b vurmudur. 1977-ciild rt mktbd umql yn, dini hvz drslrinid dvm tdirmidir. Mhmmdcvd Fzil Lnkrni

fitri istdd v lqnl sysind hvznin mumisth drslrini b tdrrq 1982-ci ild li (ric) fiqhv sul drslrin blm, bu drslrd ts ytullhMhmmd Fzil Lnkrnidn v ytullh Vhidrsnidn bhrlnmidir. , 1987-ci ild mcthiddrcsin tmdr.

y Mhmmdcvd Fzil Lnkrni tfsir v

flsf drslrind ytullh Hsnzd mulinin vytullh Cvdi mulinin girdi lmu, bn Sinnnif, Mll Sdrnn sfr kitblrn v digrmhm flsfi srlri drindn yrnmidir.

Ustd Lnkrni rtq 20 ildir ki, tlblr drs dyir., drd df Mlim, df Mksib v drd dfKify srlrini tdris tmidir.

nun bu drslri limlrin nzrind mtbrdrslrdn sylr. y nsri, Mqdds rdbili, mmmyni v digr bu kimi siyytlr hsr lunmumtbr lmi knfrnslrd nun syl lmi mqllriunmu v nr dilmidir.

USTD Y MHMMDCVD FZLLNKRNNN SRLR:

1. Risltun fit-tqiyy;2. Risltun fi rtiyytil-ibtil;3. Risltun fi hqiqtil-vz`;4. Hucciyytul-kitb fil-fiqhil-islmi;5. t-tvf mint-tbiqil-vvl, dirstun fiqhiyytun

istidlliyy;

77

8/2/2019 Nur sras

78/97

6. Mll hmd Nrqinin Mstnd-ikitbndk istinbt sulun qs bir b;

7. slm hkumti v Vilyti-fqih nzriyysinddlt prinsipi;

8. Zhur dvrnd din;9. Fiqh lmi v zmn-mkn rivsi;10. Qur`n thrif lunmyb;11. Mscidl-hrmn birinci mrtbsind tvf

tmk brd fiqhi rdrm;12. y grmk n tlskp kimi yni cihzlrn

`tibrll;

13. Tqlidd ictihd bhsi (istidlli v istinbti);14. li (ric) sul drslri kursu;15. Qvidl-fiqhiyy;

78

8/2/2019 Nur sras

79/97

M`SUM MMLR BYNLLQ FQHRDIRMLR MRKZ

Mrkz 1997-ci ildn fliyyt gstrir. Burd

tdqiqt din limlri, mcthid v fqihlr, zmn,mkn v rit tm bld l biln limlr ytidirilir.sul v fiqh shsind drindn rdrm v mtliprmq qbiliyytin mlik glckd qry

bilck hr hns yni msllr cvb vr bilck (tibb,iqtisdiyyt, ictimi-siysi, r`i, ssil v digr shlrd)dini kdrlr hzrlnr. lmi kitblr v mqllri nr

lunms il bl mtssislr hzrlnr.Mrkzin fliyyti, ssn, 5 shd cmlib:1.T`lim-trbiy v tdris.2. Tdqiqt v lmi-srlrin (mtrillrn) p.3. Qdimdn bu gn qdr mvcud dbiyyt

rdrb ynidn p tmk.4. Kitbnnn fliyyti.5. nfrmtik.T`lim-trbiy v tdris shsin 5 nfrdn z

lmmq rtil limlr rhbrlik dirlr. Yur sviyylitlblr (nlr, dtn, dini thsil mlik lurlr) hminlimlrin nzrti v gstrilri sysind lmi mvzulrzrind ilyirlr.

Hzrd fiqh v sul lmlri shsind 8 bu cr qrupmvcuddur ki, hr qrup d 20-30 tlb clb dilmidir.Bu tlblrin kdiklri zhmtin sn bhrsi mcthidlik

79

8/2/2019 Nur sras

80/97

lcq. yrlqd hmin qruplrn hrsi hqqnd qsm`lumt vrk v nu d dyk ki, bu thsil sistminin .. R-d vvlr nlqu lmd n indi zrurilmudur. Bl ki, yni islmi dvltd hr cr institut

idrtm, bnk sistmi, mhkm v prkurrluq, mllifhquqlr, icrvrm, r`i qydlr, Hcc mllrimzhblrrs mnsibti v nlrl digr sh islmi

prizmdn z hllini tlb dir. V tbii ki, mtssislrhtiyc vr. Mvcud thsil sistmi d z nvbsind hmnzri, hm prktik, hm d yni-yni tdrisinvdnlqlrl tchizi bmndn tkmillir. Bllikl,

qruplr:1. Prkurrluq v mhkm qnunlr.2. Hcc qrupu.3. cr qrupu.4. Fiqh sulu ( qrup)5. Fiqh sulu ( qrup)6. Nmz (ibdt) qrupu

7. Yni msllrin rdrlms qrupu.8. slm iqtisdiyyt (ms) qrupu.1. Bu shd umq imthn ylu il li dini thsili

ln spirntlr qbul dilir. nlrl hr gn 2 stlq lidrs kilir. Bu tlblr d z nvbsind hr hftprdqlr rdrmlrl bl izht, hsbt, (sminr)vrirlr. nlr, yni zmnd, Qur`n v hdislrdn

hkm rmq qydlr, sz yrdcl v digr fnlrd tdris dilir.2. Tdqiqt v lmi rdrmlr thsil shsind

grkmli limlr cmlniblr. nlr istr tdris n,istrs digr shlrd ln lm dmlrnn istifdsin itiss dbiyyt trtib dib p vrirlr. Mrkzinfliyyti dvrnd nlrl dd bu cr kitb iq z

grmdr.

80

8/2/2019 Nur sras

81/97

3. slmi kitbnlrd minlrl qdimi srlrqrunur. mm nlr zmn msir insnlrtrfindn tin qvrnlr, y d uzun illrin tbii ritikitblr yrrsz hl sld n istifd lun bilmir.

B`zi mlliflrin lmi mlhizlrind ynllqlrn,dqiq lmyn fktlrn lduu d mhid dilir v s.burd slm mmti (millt v triqtdn sl lmyrq)nmyndlrinin lmi ilri byk sbr, qy v diqqtlrdrlr, b`zn krifylrl yzlm lyzmlr bl,sistmldirilir. Dyiln shd indiy qdr yzlrlqdimi sr yni hyt b dilib. Mhz bu cr

sylrin nticsind (bu shd grln ilr bzn illrldvm dir) Nsrddin Tusi, y mili, y Mfid vdigr krifylrl uculrn yni grn mmknlmudur.

4. Mrkzin nhng bir lmi mssis lduunu nzrlsq, nun zngin kitbnsz tdyn tsvvrtmk mmkn dyil. Zngin kitbny zrurt

dnilibs d, shsi, uculrn rhtl v s. tnikiimknlrn hllik mhdudluu `tirf dilmlidir. (Bushd grln ilr hqqnd irlid dnlcq).

Hzrd mvcud kitbnd tkc itisslr zr 20mindn kitb slnlr. Bunlrdn lv yr-yrmvzulr zr kitb fndu d lb v mllimlrinhdsin vrilib. lmi niliyytlrl bl dny

dbiyyt mntzm lrq lnr v kitbnnn fndutzlnir. Mvcud kitblr is kmptr ylr ki, tlbv mllimlr vd turrq hzrl bilirlr. Mrkzinkitbn fndundn knr slrin istifdsin d iczvrilir. Hr qbildn ln ucu n bibliqrf iikmptr vsitsil yksk sviyyd hyt kirilir.

5. Bunu dmk rtqdr ki, msir lmi, tniki, thsil

v digr mssislrd infrmtiksz kinmk mmkndyil. Bu bmdn M`sum mmlr Bynllq Fiqhi

81

8/2