11
Andrea Schubert / Martin Schuberth Oberfläche und Volumen von Zylindern Arbeitsblätter für Schüler mit sonder- pädagogischem Förderbedarf DOWNLOAD Downloadauszug aus dem Originaltitel: Andrea Schuberth Martin Schuberth Bergedorfer ® Unterrichtsideen SONDERPÄDAGOGISCHE FÖRDERUNG 5.– 9. Klasse Körper und Rauminhalte Arbeitsblätter und handlungsorientierte Aufgaben

Oberfl äche und Volumen von Zylindern - persen.de€¦ · Andrea Schubert / Martin Schuberth Oberfl äche und Volumen von Zylindern ... Der Zylinder besteht aus zwei runden Flächen,

Embed Size (px)

Citation preview

Andrea Schubert / Martin Schuberth

Oberfl äche und Volumen von ZylindernArbeitsblätter für Schüler mit sonder-pädagogischem Förderbedarf

DOWNLOAD

Downloadauszug

aus dem Originaltitel:

Andrea SchuberthMartin Schuberth

Berg

ed

orf

er

® U

nte

rric

hts

ideen

SONDERPÄDAGOGISCHE

FÖRDERUNG

5.– 9. Klasse

Körper und Rauminhalte

Arbeitsblätter und handlungsorientierte Aufgaben

Das Werk als Ganzes sowie in seinen Teilen unterliegt dem deutschen Urheberrecht. Der Erwerber des Werkes ist berechtigt, das Werk als Ganzes oder in seinen Teilen für den eigenen Gebrauch und den Einsatz im eigenen Unterricht zu nutzen. Die Nutzung ist nur für den genannten Zweck gestattet, nicht jedoch für einen schulweiten Einsatz und Gebrauch, für die Weiterleitung an Dritte (einschließlich aber nicht beschränkt auf Kollegen), für die Veröffentlichung im Internet oder in (Schul-)Intranets oder einen weiteren kommerziellen Gebrauch. Eine über den genannten Zweck hinausgehende Nutzung bedarf in jedem Fall der vorherigen schriftlichen Zustimmung des Verlages. Verstöße gegen diese Lizenzbedingungen werden strafrechtlich verfolgt.

verfo

1Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag

4.9 Oberfläche und Volumenvon Zylindern

Die Oberfläche von Zylindern berechnen (1)

h = 10 cm

r = 3 cm

h = 15 cm

r = 4 cm

� Berechne die Oberfläche der Zylinder-Netze.

O = 2 • 3,14 • _____ cm2 + 3,14 • _____ cm • _____ cm

O = _______ cm2 + _______ cm2 = _______ cm2

O = 2 • 3,14 • _____ cm2 + 3,14 • _____ cm • _____ cm

O = _______ cm2 + _______ cm2 = _______ cm2

Der Zylinder besteht aus zwei runden Flächen, der Grund- und der Deck-fläche sowie der rechteckigen Mantelfläche. Daher kann man die Oberfläche eines Zylinders berechnen mit:

O = 2 • Grundfläche + Mantelfläche

Berechne zuerst die Grund- und die Deckfläche. Erinnere dich, für den Flä-cheninhalt von Kreisen gilt:

A = π • r2

Setzen wir nun die Formeln zusammen, ergibt sich: O = 2 • Grundfläche + MantelflächeO = 2 • (π • r2) + (π • 2r) • h

Berechne dann die Mantelfläche mit der Formel A = a • b.

Die Seite a der Mantelfläche ist so lang, wie der Umfang der Kreise. Die Seite b ist die Höhe des Zylinders.

h h

Deckfläche

Grundfläche

h = 10 c

cm

r Zylind r-Netze.� Berechne die O

nun• Grundf

O = 2 • (π • r2) +

n die Formeln äche + Mant

π • 2r

usa

g, eite b

r Umfangdie Höhe de

.

elfläche istder Kreise.es Zylind

e mit

so

2Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag

Die Oberfläche von Zylindern berechnen (2)

� Berechne die Oberfläche der Zylinder.

a) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ______ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

b) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ______ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

c) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ______ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

� Berechne die Oberfläche der Zylinder.

h = 8 cm

r = 4 cm

h = 12 cm

r = 5 cm

h = 14 cm

r = 2,5 cm

a) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ________ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

b) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ________ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

c) O = 2 • 3,14 • ______ cm2 + 3,14 • ______ cm • ________ cm

O = ________ cm2 + ________ cm2 = ________ cm2

h = 7 cm

r = 6 cm

h = 11 cm

r = 4 cm

h = 3 cm

r = 2,5 cm

4.9 Oberfläche und Volumenvon Zylindern

r = 2,5

h = 3

r Zylind r.

___ cm

___ cm

� Berechn

______

e die O

___

____ cm2

cm2 +

____ cm2

+ 3,1

cm2

____

_

_______

__ cm •

______ c

cm2

m

3Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag

Die Oberfläche von Zylindern berechnen (3)

� Rechne in deinem Heft. a) Berechne den Umfang der Grundfläche. b) Berechne die Oberfläche der Zylinder.

Rechnung:

Antwort:

� Johanna möchte eine Laterne basteln. Die Laterne soll einen Durchmesser von 16 cm haben und 22 cm hoch sein.Wie viel cm2 Papier benötigt sie, wenn sie keinen Deckel für die Laterne bastelt?

Rechnung:

Antwort:

� Die Firma Martin stellt Konservendosen her. Für welche Dose wird am meisten Weißblech benötigt?

a) b) c)

h = 15 cm

r = 4 cm r = 6 cm r = 3 cm

h = 10 cmh = 12 cm

r = 2 cm; h = 3 cmr = 3 cm; h = 5 cmr = 1 cm; h = 4 cm

4.9 Oberfläche und Volumenvon Zylindern

h 12 cm

Rechnung:

4 cm

ötigt?

4Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag

Das Volumen von Zylindern berechnen (1)

Das Volumen des Zylinders be-rechnet man aus der Größe der Grundfläche (G) mal der Höhe (h):

V = G • hV = π • r2 • h

h

r

� Berechne das Volumen der Zylinder.

h = 12 cm

G = 78,5 cm2

h = 9 cm

G = 153,9 cm2

h = 14 cm

G = 95 cm2

h = 23 cm

G = 23,2 cm2a) V = ______ cm2 • ______ cm = ___________ cm3

b) V = ______ cm2 • ______ cm = ___________ cm3

c) V = ______ cm2 • ______ cm = ___________ cm3

d) V = ______ cm2 • ______ cm = ___________ cm3

� Fülle die Tabelle aus.

G 34 cm2 255 cm2 123 cm2 314 cm2 153 cm2 201 cm2 79 cm2

h 8 cm 4 cm 11 cm 7 cm 12 cm

V 1 353 cm3 2 142 cm3

� Berechne das Volumen der Zylinder.

h = 7 cm

r = 4 cm

h = 18 cm

r = 2 cm

h = 9 cm

r = 4 cm

h = 1,8 cm

r = 6 cm

a) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

b) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

c) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

d) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

4.9 Oberfläche und Volumenvon Zylindern

e das Volumen

23 cm2

1

53 c

314 cm2

1 cm

cm3

1

cm2

� Fülle

34

h

V

e Tabelle

cm2

______

cm2 • ______

us

cm = ___

cm =

___

___

G

____ cm

5 cm2

h =14

5Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag

Das Volumen von Zylindern berechnen (2)

� Wie viel passt in die Konservendosen? Berechne das Volumen.

a) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

b) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

c) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

d) V = 3,14 • ______ cm2 • ______ cm = ____________ cm3

� Die Hochzeitstorte von Andreas und Carmen hat einen Durchmesser von 40 cm und ist 15 cm hoch. Wie viel cm3 Kuchen können die Hochzeits-gäste essen?

Rechnung:

Antwort:

� Sollte Murat eine rechteckige Familien-Pizza oder lieber drei normale runde Pizzen kaufen?

Rechnung:

Antwort:

Familien-PizzaLänge: 60 cmBreite: 40 cmHöhe: 1,5 cm

a

15 €

Normale PizzaDurchmesser:30 cmHöhe: 1,5 cm

a

6 €

a) b) c) d)

r = 3 cm

h = 16 cm

r = 5 cm r = 4 cm r = 6 cm

h = 6 cmh = 18 cm

h = 9 cm

4.9 Oberfläche und Volumenvon Zylindern

?echte

FamLä

e Familie

dchmesser

ie Hochzei s-

Antwort

So

has und

och. Wie vi

m

Carel cm

_______

men ha

____ cm

___ cm3

3

Lösungen

Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag 34

An

dre

a S

chu

be

rth

/ Ma

rtin

Sch

ub

ert

h:

© P

ers

en

Ve

rla

g

4.9

Ob

erfl

äch

e u

nd

Vo

lum

envo

n Z

ylin

der

n

Die

Ob

erfl

äch

e vo

n Z

ylin

der

n b

erec

hn

en (1

)

h =

10

cm

r =

3 c

m h =

15

cm

r =

4 c

m

Ber

ech

ne

die

Ob

erfl

äch

e d

er Z

ylin

der

-Net

ze.

O =

2 •

3,1

4 •

9 c

m2 +

3,1

4 •

6 c

m •

10

cm

O =

56,

52 c

m2 +

188

,4 c

m2 =

244

,92

cm2

O =

2 •

3,1

4 •

16

cm2 +

3,1

4 •

8 c

m •

15

cm

O =

100

,48

cm2 +

376

,8 c

m2 =

477

,28

cm2

De

r Z

ylin

de

r b

est

eh

t a

us

zwe

i ru

nd

en

Flä

che

n,

de

r G

run

d- u

nd

de

r D

eck-

flä

che

sow

ie d

er

rech

teck

ige

n M

an

telf

läch

e.

Da

he

r ka

nn

ma

n d

ie O

be

rflä

che

ein

es

Zyl

ind

ers

be

rech

ne

n m

it:

O =

2 •

Gru

nd

flä

che

+ M

an

telf

läch

e

Be

rech

ne

zu

ers

t d

ie G

run

d-

un

d d

ie

De

ckfl

äch

e.

Eri

nn

ere

dic

h,

für

de

n F

lä-

che

nin

ha

lt v

on

Kre

ise

n g

ilt:

A =

π •

r2

Se

tze

n w

ir n

un

die

Fo

rme

ln z

usa

mm

en

, e

rgib

t si

ch:

O =

2 •

Gru

nd

flä

che

+ M

an

telf

läch

eO

= 2

• (π

• r

2 ) +

(π •

2r)

• h

Be

rech

ne

da

nn

die

Ma

nte

lflä

che

mit

de

r F

orm

el

A =

a •

b.

Die

Se

ite a

de

r M

an

telf

läch

e is

t so

la

ng

, w

ie d

er

Um

fan

g d

er

Kre

ise

. D

ie

Se

ite b

ist

die

he

de

s Z

ylin

de

rs.

hh

De

ckfl

äch

e

Gru

nd

flä

che

An

dre

a S

chu

be

rth

/ Ma

rtin

Sch

ub

ert

h:

© P

ers

en

Ve

rla

g

Die

Ob

erfl

äch

e vo

n Z

ylin

der

n b

erec

hn

en (2

)

Ber

ech

ne

die

Ob

erfl

äch

e d

er Z

ylin

der

.

a)

O =

2 •

3,1

4 •

16

cm2 +

3,1

4 •

8 c

m •

8 c

m

O

= 100

,48

cm2 +

200

,96

cm2 =

301

,44

cm2

b)

O =

2 •

3,1

4 •

6,2

5 cm

2 +

3,1

4 •

5 c

m •

14

cm

O

= 39,

25 c

m2 +

219

,8 c

m2 =

259

,05

cm2

c)

O =

2 •

3,1

4 •

25

cm2 +

3,1

4 •

10

cm •

12

cm

O

= 157

cm

2 +

376

,8 c

m2 =

533

,8 c

m2

Ber

ech

ne

die

Ob

erfl

äch

e d

er Z

ylin

der

.

h =

8 c

m

r =

4 c

m

h =

12

cm

r =

5 c

m

h =

14

cm

r =

2,5

cm

a)

O =

2 •

3,1

4 •

6,2

5 cm

2 +

3,1

4 •

5 c

m •

3 c

m

O

= 39,

25 c

m2 +

47,1

cm2 =

86,

35 c

m2

b)

O =

2 •

3,1

4 •

36

cm2 +

3,1

4 •

12

cm •

7 c

m

O

= 226

,08

cm2 +

263

,76

cm2 =

489

,84

cm2

c)

O =

2 •

3,1

4 •

16

cm2 +

3,1

4 •

8 c

m •

11

cm

O

= 100

,48

cm2 +

276

,32

cm2 =

376

,8 c

m2 h =

7 c

m

r =

6 c

m

h =

11

cm

r =

4 c

m

h =

3 c

m

r =

2,5

cm

4.9

Ob

erfl

äch

e u

nd

Vo

lum

envo

n Z

ylin

der

n

)

he

n,

de

un

d-u

rs b

e

d

ech

ne

n m

it:

äch

e

e G

run

d-

un

d d

ie

dic

h,

für

de

nn

gilt

: 2

tel

a)

O39

,

b)

O =

2 •

3,1

O=22

O =

2 •

3

O=10

ub

ert

h / M

art

in S

chu

be

rth

:

Ve

rla

g

0,48

cm

a)

O O =

b)

O =

2 •

3

O=

39,

c)O

=

+

3,1

4 •

25

cm

O=

157

cm7

e d

ie O

ber

flä

ch

h=

5cm

= 2

,5 c

m

+ 3

,14

• 5

cm

cm2

=86

,35

cm2

3,1

4 •

12

cm •

7cm

7

6 cm

2=

4

Lösungen

Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag 35

An

dre

a S

chu

be

rth

/ Ma

rtin

Sch

ub

ert

h:

© P

ers

en

Ve

rla

g

Die

Ob

erfl

äch

e vo

n Z

ylin

der

n b

erec

hn

en (3

)

Rec

hn

e in

dei

nem

Hef

t.

a)

Ber

ech

ne

den

Um

fan

g d

er G

run

dfl

äch

e.

b)

Ber

ech

ne

die

Ob

erfl

äch

e d

er Z

ylin

der

.

Re

chn

un

g:

a)O

=2

•3,

14

•1

6c

m2+

3,1

4•

8c

m•

15

cm

=1

00,

48

cm

2+

37

6,8

cm

2=

47

7,2

8c

m2

b)O

=2

•3,

14

•3

6c

m2+

3,1

4•

12

cm

•1

0c

m

=2

26,

08

cm

2+

37

6,8

cm

2=

60

2,8

8c

m2

c)O

=2

•3,

14

•9

cm

2+

3,1

4•

6c

m•

12

cm

=5

6,5

2c

m2+

22

6,0

8c

m2=

28

2,6

cm

2

An

two

rt:

Für

Dos

e b)

wird

am m

eist

en W

eißb

lech

ben

ötigt.

Joh

an

na

chte

ein

e L

ate

rne

ba

stel

n. D

ie L

ate

rne

soll

ein

en D

urc

hm

esse

r vo

n 1

6 cm

ha

ben

un

d 2

2 cm

ho

ch s

ein

.W

ie v

iel c

m2 P

ap

ier

ben

öti

gt s

ie, w

enn

sie

kei

nen

Dec

kel f

ür

die

La

tern

e b

ast

elt?

Re

chn

un

g:

O =

3,1

4 •

64 c

m2 +

3,14

• 1

6 cm

• 2

2 cm

= 1

306

,24

cm2

An

two

rt:

Joha

nny

benö

tigt

1 306

,24

cm2 Pa

pier

.

r =

2 c

m;

h =

3 c

mr

= 3

cm

; h

= 5

cm

r =

1 c

m;

h =

4 c

m

Die

Fir

ma

Ma

rtin

ste

llt K

on

serv

end

ose

n h

er.

Für

wel

che

Do

se w

ird

am

mei

sten

Wei

ßble

ch b

enö

tig

t?

a)

b

)

c)

h =

15

cm

r =

4 c

mr

= 6

cm

r =

3 c

m

h =

10

cm

h =

12

cm

U =

6,2

8 cm

;

U =

18,

84 c

m;

U =

12,

56 c

m;

O =

31,4

cm2

O =

150

,72

cm2

O =

62,

80 c

m2

4.9

Ob

erfl

äch

e u

nd

Vo

lum

envo

n Z

ylin

der

nA

nd

rea

Sch

ub

ert

h / M

art

in S

chu

be

rth

:

© P

ers

en

Ve

rla

g

Da

s V

olu

men

vo

n Z

ylin

der

n b

erec

hn

en (1

)

4.9

Ob

erfl

äch

e u

nd

Vo

lum

envo

n Z

ylin

der

n

Da

s V

olu

me

n d

es

Zyl

ind

ers

be

-re

chn

et

ma

n a

us

de

r G

röß

e d

er

Gru

nd

flä

che

(G) m

al d

er

he

(h):

V

= G

• h

V =

π •

r2 •

h

h

r

Ber

ech

ne

da

s V

olu

men

der

Zyl

ind

er.

h =

1

2 c

m

G =

78

,5 c

m2

h =

9

cm

G =

15

3,9

cm

2

h =

1

4 c

m

G =

95

cm

2

h =

2

3 c

m

G =

23

,2 c

m2

a)

V =

78

,5 c

m2 •

12

cm =

942

cm

3

b)

V =

153

,9 c

m2 •

9

cm =

1 385

,1 c

m3

c)

V =

95

,5 c

m2 •

14

cm =

1 330

cm

3

d)

V =

23

,2 c

m2 •

23

cm =

533

,6 c

m3

Fülle

die

Ta

bel

le a

us.

G3

4 c

m2

25

5 c

m2

12

3 c

m2

31

4 c

m2

15

3 c

m2

20

1 c

m2

79

cm

2

h8

cm

4 c

m11

cm

11

cm

14 c

m7

cm

12

cm

V27

2 cm

31 02

0 cm

31

35

3 c

m3

3 45

4 cm

32

14

2 c

m3

1 40

7 cm

394

8 cm

3

Ber

ech

ne

da

s V

olu

men

der

Zyl

ind

er.

a)

V =

3,1

4 •

16

cm2 •

7,5

cm =

351

,68

cm3

b)

V =

3,1

4 •

4

cm2 •

18,

5 cm

= 226

,08

cm3

c)

V =

3,1

4 •

36

cm2 •

1,

8 cm

= 203

,472

cm

3

d)

V =

3,1

4 •

16

cm2 •

9,

5 cm

= 452

,16

cm3

h =

7

cm

r =

4 c

m

h =

1

8 c

m

r =

2 c

m

h =

9

cm

r =

4 c

m

h =

1

,8 c

m

r =

6 c

m

)

läch

eer

5 c

m

U

2O =

r =

3 c

= 1

2 c

mh

cm

m

)V

= 3

,14

b)

V =

3,1

= 3

,14

d)

V =

3,1

Be

be

rth

/ Ma

rtin

Sch

ub

ert

h:

erl

ag

4 •

16

cm

8,5

cm

a)

V =

78

=15

3,

c)V

=95

)

cm2

•14

23,2

cm2

e d

ie T

bel

le a

u

cm2

25

5 c

m2

cm4

cm

m3

102

0 cm

3

lum

en d

er Z

yl

5cm

= 351

,68

cm3

m =

226,

18

cm

r

Lösungen

Andrea Schuberth / Martin Schuberth: Oberfläche und Volumen von Zylindern

© Persen Verlag 36

An

dre

a S

chu

be

rth

/ Ma

rtin

Sch

ub

ert

h:

© P

ers

en

Ve

rla

g

Da

s V

olu

men

vo

n Z

ylin

der

n b

erec

hn

en (2

)

Wie

vie

l pa

sst i

n d

ie K

on

serv

end

ose

n?

Ber

ech

ne

da

s V

olu

men

.

a)

V =

3,1

4 •

9

cm2 •

16

cm =

452

,16

cm3

b)

V =

3,1

4 •

25

cm2 •

6

cm =

47

1 cm

3

c)

V =

3,1

4 •

16

cm2 •

18

cm =

904

,32

cm3

d)

V =

3,1

4 •

36

cm2 •

9

cm =

1 01

7,36

cm

3

Die

Ho

chze

itst

ort

e vo

n A

nd

rea

s u

nd

Ca

rmen

ha

t ein

en D

urc

hm

esse

r vo

n 4

0 cm

un

d is

t 15

cm h

och

. Wie

vie

l cm

3 Ku

chen

nn

en d

ie H

och

zeit

s-g

äst

e es

sen

?

Re

chn

un

g:

V=

3,1

4•

20

cm

•2

0c

m•

15

cm

=1

88

40

cm

3

An

two

rt:

Die H

ochz

eits

gäst

e kö

nnen

18 84

0 cm

3 Ku

chen

ess

en.

So

llte

Mu

rat e

ine

rech

teck

ige

Fam

ilien

-Piz

za o

der

lieb

er d

rei n

orm

ale

ru

nd

e P

izze

n k

au

fen

?

Re

chn

un

g:

=6

0c

m•

40

cm

•1,

5c

m=

36

00

cm

3

=3,

14

•1

5c

m•

15

cm

•1,

5c

m=

10

59,

75

3•

10

59,

75

cm

3=

31

79,

25

cm

3

An

two

rt:

Dre

i no

rmale

Pizz

en h

aben

ein V

olum

en v

on 3

179,

25 c

m3 un

d

ko

sten

18

€. D

aher

sollte

Mur

at li

eber

eine

Familien

pizz

a

ka

ufen

. Diese

ist

größ

er u

nd b

illiger

.

Fam

ilien

-Piz

zaL

än

ge

: 6

0 c

mB

reite

: 4

0 c

mH

öh

e:

1,5

cm

a

15 €

No

rma

le P

izza

Du

rch

me

sse

r:3

0 c

mH

öh

e:

1,5

cm

a

6 €

a)

b

)

c)

d

)

r =

3 c

m

h =

16

cm

r =

5 c

mr

= 4

cm

r =

6 c

m

h =

6 c

mh

= 1

8 c

mh

= 9

cm

V Fam

ilie

V Nor

mal

cm3

4.9

Ob

erfl

äch

e u

nd

Vo

lum

envo

n Z

ylin

der

n

en?

Ber

ech

ne

dc)

r =

4 c

m

chm

esse

r o

chze

its-

880

cm

0c

3

e

© 2013 Persen Verlag, Hamburg AAP Lehrerfachverlage GmbHAlle Rechte vorbehalten.

Das Werk als Ganzes sowie in seinen Teilen unterliegt dem deutschen Urheberrecht. Der Erwerber des Werkes ist berechtigt, das Werk als Ganzes oder in seinen Teilen für den eigenen Gebrauch und den Einsatz im Unterricht zu nutzen. Die Nutzung ist nur für den genannten Zweck gestattet, nicht jedoch für einen weiteren kommerziellen Gebrauch, für die Weiterleitung an Dritte oder für die Veröffentlichung im Internet oder in Intranets. Eine über den genannten Zweck hinausgehende Nutzung bedarf in jedem Fall der vorherigen schriftlichen Zustimmung des Verlages.

Die AAP Lehrerfachverlage GmbH kann für die Inhalte externer Sites, die Sie mittels eines Links oder sonstiger Hinweise erreichen, keine Verantwortung übernehmen. Ferner haftet die AAP Lehrerfachverlage GmbH nicht für direkte oder indirekte Schäden (inkl. entgangener Gewinne), die auf Informationen zurückgeführt werden können, die auf diesen externen Websites stehen.

Illustrationen: Eckhart BreitschuhSatz: Satzpunkt Ursula Ewert GmbH, Bayreuth

Bestellnr.: 23227DA6

www.persen.de

Hat Ihnen dieser Download gefallen? Dann geben Sie jetzt auf www.persen.de direkt bei dem Produkt Ihre Bewertung ab und teilen Sie anderen Kunden Ihre Erfahrungen mit.

Bergedorfer®

Weitere Downloads, E-Books und Print-Titel des umfangreichen Persen-Verlagsprogramms fi nden Sie unter www.persen.de

Verrfachverla

hte vorbeha

Ganzes sowin sein

ag, Hamburg ge Gmb

n.

ungen m

jetztertung

it.