PROCJENA POČETNOG STANJA UOBLASTI UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA OBIODIVERZITETU I IZVJEŠTAVANJUU CRNOJ GORI

Izdavač Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

Sjedište Bonn i Eschborn, SR Njemačka

Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu – Biodiverzitet (ORF-BD) GIZ centralni ured za Bosnu i Hercegovinu Zmaja od Bosne 7-7a, Importanne Centar 03/VI 71 000 Sarajevo, Bosna i Hercegovina T +387 33 957 500 F +387 33 957 501 info@giz.de www.giz.de

Godina izdavanja Maj 2017

Štampa Agencija ALIGO o.r.

Dizajn naslovnice GIZ ORF–BD / Igor Zdravković

Priprema Exatto d.o.o. za informacijske tehnologije

Odgovorni GIZ ORF-BD tim BIMR Projektni menadžer / koordinator za Crnu Goru Jelena Peruničić (jelena.perunicic@giz.de) BIMR Projektni menadžer / koordinator za Bosnu i Hercegovinu Azra Velagić-Hajrudinović (azra.velagic-hajrudinovic@giz.de)

Autor dr. Gabor Mesaroš

Recenzija i odobrenje BIMR Regionalna platforma za Jugoistočnu Evropu

Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost GIZ-a.

U ime Njemačkog Saveznog ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ)

SKRAĆENICE

AZPŽS – Agencija za zaštitu prirode i životne sredine AZŽS – Agencija za zaštitu životne sredine BIMR - Upravljanje sistemom informacija i izvještavanje o biodiverzitetu CBD - Konvencija o biološkoj raznovrsnosti CZIP – Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore CHM - eng. Clearing House Mechanism, mehanizam razmjene informacija DBMS – Sistem za upravljanje bazama podataka EEA - Evropska agencija za životnu sredinu EIA – Procjena uticaja na životnu sredinu EIONET - Evropska informaciona i posmatračka mreža za životnu sredinu EU – Evropska unija GEF - Globalni fond za životnu sredinu GIS - Geografski informacioni sistem GIZ - Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (Njemačko društvo za međunarodnu saradnju) IPA – Instrument za pretpristupnu pomoć IUCN - Međunarodna unija za zaštitu prirode MPRR – Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja MORT – Ministarstvo održivog razvoja i turizma MONSTAT – Zavod za statistiku Crne Gore NVO – Nevladina organizacija NP – Nacionalni park NIPP – Nacionalna infrastruktura prostornih podataka ORF-BD - Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu - Biodiverzitet PA – Zaštićeno područje JP – Javno preduzeće JU - Javna ustanova pSCI – predloženo Područje od značaja za zajednicu SEA – Strateška procjena uticaja na životnu sredinu JIE – Jugoistočna Evropa PPZ – Područja posebne zaštite UNDP - Razvojni program Ujedinjenih nacija WWF – eng.World Wildlife Fund, Svjetski fond za zaštitu prirode

SADRŽAJ

PREDGOVOR

ZAHVALNICA

1. UVOD I KONTEKST 1

2. METODOLOGIJA 3

3. PROCJENA POLITIKA 6 3.1. Zaštita prirode i životne sredine 6 3.2. Upravljanje prirodnim resursima 7 3.3. Meteorologija i hidrometeorologija 9 3.4. Nacionalni statistički sistem 9 3.5. Nacionalna infrastruktura prostornih podataka 9 3.6. Zaključci 9

4. PROCJENA AKTERA 11 4.1. Proces konsultacija 11 4.2. Trenutna situacija 11 4.3. Analiza aktera 12 4.4. Zaključci 17

5. PROCJENA POSTAVKI INFORMACIONOG SISTEMA 18 5.1. Završene i tekuće inicijative vezane za informacione sisteme za biodiverzitet 18 5.2. Prikupljanje podataka 20 5.3. Obrada/analiza/pružanje i korišćenje podataka 20 5.4. Finansijski i kadrovski kapaciteti za informacioni sistem 21 5.5. Zaključci 21

6. ZAKLJUČCI I PREPORUKE 23

7. PRILOZI 25 Prilog 1. Spisak konsultovanih dokumenata 26 Prilog 2. Spisak aktera 28 Prilog 3. BIMR upitnik 30

PREDGOVOR

Jugoistočna Evropa (JIE) je po pitanju biodiverziteta jedan od najbogatijih dijelova Evrope. Da bi se biodiverzitet i vrijedni prirodni resursi očuvali i koristili na održiv način u okviru regionalno usaglašenog pristupa, potrebno je postići regionalni konsenzus i pravilno uspostaviti mehanizam za upravljanje informacijama i izvještavanje o biodiverzitetu (BIMR) koji će biti u skladu sa Konvencijom o biološkoj raznolikosti (CBD) i zahtjevima Evropske unije (EU). To će omogućiti regionalnu razmjenu podataka i informacija u cilju kolaborativnog praćenja, izvještavanja i upravljanja (zajedničkim) resursima u domenu biodiverziteta. Pristupanje EU je cilj svih ekonomija JIE a važan preduslov u tom procesu je transponovanje i potpuna provedba pravne stečevine EU u oblasti životne sredine, naročito Direktive o pticama (2009/147/EK) i Direktive o staništima (92/43/EK), te EU Strategije biološke raznolikosti 2020. BIMR stoga predstavlja ključnu komponentu za sve ekonomije u regiji JIE i neophodno je raditi na njegovom unapređenju.

Okvirno posmatrano, na različitim nivoima unutar svake ekonomije u regiji JIE postoje značajni nedostaci u ovom pogledu. Na primjer, najveći izazovi se u svim ekonomijama odnose na nedovoljne tehničke, organizacione i finansijske kapacitete relevantnih institucija (naročito ministarstava i agencija za zaštitu životne sredine i institucija nadležnih za parkove prirode), kao i na nepostojanje standarda za prikupljanje, provjeru i potvrdu podataka i indikatora na osnovu kojih se po preporukama CBD-a vrši praćenje realizacije nacionalnih akcionih planova i Aichi ciljeva.

Jedna od inicijativa usmjerenih na uspješno uspostavljanje i unapređenje informacionih sistema za biodiverzitet u regiji JIE je započeta ovom publikacijom. Nastala je iz postojećih regionalnih projekata i inicijativa, kao i evropskih i globalnih standarda. Ova publikacija se bavi trenutnom situacijom u oblasti upravljanja informacijama i izvještavanja o biodiverzitetu na nacionalnom i regionalnom nivou i obuhvata doprinose ključnih aktera u periodu od septembra 2016. do aprila 2017. godine. Pristup je zasnovan na bitnim zaključcima koji daju dodatnu vrijednost postojećim i budućim inicijativama, s tim da je neophodan nastavak saradnje i usaglašenih napora da bi se ove preporuke provele u praksi.

Njemačko Savezno ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) podržava tekuće aktivnosti u ovom procesu, što uključuje i izradu Regionalnih Smjernica za BIMR i njihovu pilot provedbu u okviru projekta „Regionalna mreža za upravljanje informacijama o biodiverzitetu i izvještavanje“ koji provodi GIZ-ov Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu – Biodiverzitet (ORF-BD) u bliskoj saradnji sa relevantnim akterima i partnerima.

Gabriele Wagner Voditeljica GIZ sektorskog fonda – ORF-BD

ZAHVALNICA

Ova publikacija je rezultat zajedničkog napora ministarstava, nadležnih organa vlasti, naučno-istraživačkih institucija, NVO-a i stručnjaka iz Crne Gore na izradi sveobuhvatnog pregleda stanja u oblasti upravljanja informacijama i izvještavanja o biodiverzitetu. Ovaj poduhvat, koji je zahtijevao združenu stručnost u Crnoj Gori, je izveden odlučno i u duhu odlične saradnje na svim nivoima: političkom, tehničkom i administrativnom. Svim uključenim organizacijama i pojedincima u Crnoj Gori se iskreno zahvaljujemo na njihovom doprinosu.

Strana 1

1. UVOD I KONTEKST

Okvir za budući razvoj Republike Crne Gore kao ekološki prihvatljivog društva zasniva se na Deklaraciji o ekološkoj državi Crnoj Gori koju je usvojila Skupština Crne Gore 1991. godine. Ona je kasnije ugrađena u Ustav. Na strateškom nivou, donošenjem Nacionalne strategije održivog razvoja i Nacionalnih strategija biodiverziteta sa Akcionim planom (za periode 2010-2015 i 2016-2020), Crna Gora je definisala dugoročnu posvećenost očuvanju i održivom korišćenju prirodnih resursa.

Nedavno je Crna Gora značajno unaprijedila svoj pravni i politički okvir u oblasti životne sredine. Usvojen je novi paket zakona i odgovarajuća podzakonska akta. Osnivanje Agencije za zaštitu životne sredine omogućilo je razdvajanje političke i zakonodavne funkcije od obaveza implementacije. Odlukom Vlade Crne Gore od 23. marta 2017. godine promijenjen je status Agencije za zaštitu životne sredine. Agencija je sada organ uprave u okviru Ministarstva održivog razvoja i turizma i njen naziv je Agencija za zaštitu prirode i životne sredine (AZPŽS). Nadležnost AZPŽS ostala je ista. Glavni pokretač za jačanje politike i zakonodavstva u oblasti životne sredine je proces pristupanja Evropskoj uniji (EU), uključujući i početak pristupnih pregovora.

Upravljanje i zaštita biodiverziteta su u nadležnosti Ministarstva održivog razvoja i turizma, ali su neki segmenti životne sredine, kao što su vode i šume, u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja. Ova podjela nadležnosti ometa planiranje i efikasnu implementaciju programa.

Iako su napravljeni neki važni koraci u skladu sa politikom zaštite životne sredine EU, još uvijek postoji niz izazova i obaveza koje treba ispuniti. Jedna od njih je uspostavljanje organizovanog sistema za prikupljanje i upravljanje podacima o biodiverzitetu kako bi se osiguralo pridruživanje EU i poboljšanje međunarodnih obaveza izvještavanja. IPA projekat "Uspostavljanje i razvoj informacionog sistema životne sredine" započet 2015., i "Uspostavljanje mreže Natura 2000" započet 2016. (korisnik oba projekta je AZPŽS) su u fazi implementacije, što je dobar trenutak za definisanje procedura i razvoj održivog informacionog sistema za upravljanje podacima o biodiverzitetu. Osmišljen kako bi se zadovoljilo potrebe relevantnih aktera i uz adekvatno upravljanje, sistem može poboljšati kvalitet podataka o biodiverzitetu koji se koriste za podnošenje informacija i izvještaja o stanju biodiverziteta u Crnoj Gori Konvenciji o biološkoj raznovrsnosti (CBD) i Evropskoj agenciji za zaštitu životne sredine (EEA), kao i širojjavnosti, direktno i putem Nacionalne infrastrukture prostornih podataka.

Ideja projekta BIMR (Upravljanje informacijama o biodiverzitetu i izvješavanje) je bila da pruži pomoć ekonomijama regiona Jugoistočne Evrope (JIE) u procjeni trenutnog statusa informacionog sistema za biodiverzitet na regionalnom i nacionalnom nivou i unaprijedi kapacitete partnerskih institucija za izvještavanje u skladu sa zahtjevima CBD-a i drugim zahtevima EU (npr. za mrežu Natura 2000). Da bi se stekao jasan uvid u procedure i metodologije upravljanja podacima o biodiverzitetu u Crnoj Gori, sprovedena je sveobuhvatna procjena aktera, politika i informacionih sistema na nacionalnom nivou. Informacije za ovu procjenu

Strana 2

zasnivaju se na: (i) saznanjima iz sekundarne studije relevantnih zakonodavnih i drugih dokumenata (studija, izvještaja) koja su pripremile nadležne organizacije; (Ii) neposrednim i telefonskim razgovorima sa ključnim akterima i (iii) on-line upitniku. Procjena je bila usmjerena na sve oblike upravljanja podacima o biodiverzitetu (primarni podaci, indikatori i/ili metapodaci o biodiverzitetu), ali, s obzirom na njihov značaj za potrebe planiranja, zaštite i monitoringa biodiverziteta, obuhvatila je i upravljanje podacima o prirodnim resursima kao što su šume, vode i poljoprivredno zemljište, kao i pregled svih aktera i institucija koje mogu indirektno koristiti podatke o biodiverzitetu (Zavod za statistiku, zavodi za urbanizam i sl.).

Strana 3

2. METODOLOGIJA

Metodologija za procjenu se sastojala od četiri osnovna koraka uz niz pod-koraka, kako slijedi:

1) Identifikacija aktera na osnovu informacija primljenih od lokalnih eksperata. 2) Analiza aktera putem njihovog rangiranja po kriteriju relevantnosti za BIMR, političkom

uticaju i kapacitetima. 3) Analiza politika putem sekundarne studije svih relevantnih izvora. 4) Sastanci sa akterima:

a) Informativni sastanci na nivou ekonomije b) Razgovori sa akterima (lično i telefonski)

5) Prikupljanje podataka o postavkama informacionog sistema pomoću online upitnika.

1) Identifikacija aktera Kako bi se stekle detaljne informacije o pravnim, organizacionim i tehničkim aspektima upravljanja podacima o biodiverzitetu i protoku podataka između raznih subjekata u svakoj ekonomiji, utvrđeni su svi relevantni akteri koji učestvuju u popisivanju, čuvanju i obradi podataka i izvještavanju o biodiverzitetu. U tu svrhu, kao i za potrebe naknadne analize aktera, angažovana su tri lokalna eksperta koji su pružili vrijedna znanja i informacije potrebne za identifikaciju aktera relevantnih za BIMR u svojim ekonomijama. Uz njihovu pomoć pripremljena je inicijalna lista aktera i identifikovani su svi relevantni akteri. Lista je proširena nakon informacija dobijenih na informativnim sastancima i sastancima aktera održanim tokom oktobra i novembra 2016. godine. Pored identifikacije, ovaj proces je rezultirao i dodatnim informacijama o akterima i njihovim rangiranjem po političkom uticaju, relevantnosti, kapacitetu, ulogama i obavezi izvještavanja. 2) Analiza aktera Svi akteri su prvo rangirani po političkom uticaju, relevantnosti, kapacitetu, ulozi i obavezi izvještavanja na osnovu informacija dobijenih od lokalnih eksperata i iz drugih izvora. Nakon početne evaluacije, svi akteri su podijeljeni po grupama zavisno od njihove uloge u kontekstu BIMR-a. Prva uloga i "prva karika u lancu" su pojedinci koji na terenu prikupljaju podatke o biodiverzitetu (sakupljači podataka o biodiverzitetu) vezano za vrste, staništa i/ili karakteristike pejzaža značajne za biodiverzitet. Prikupljeni podaci se mogu koristiti za lične potrebe (objavljivanje naučnih radova, na primjer) ili se mogu objediniti sa podacima koje dostave drugi sakupljači podataka.

Akteri koji objedinjuju podatke o biodiverzitetu iz različitih izvora u jedinstvenu bazu podataka (integratori podataka o biodiverzitetu) se moraju pobrinuti za standardizaciju strukture i usklađivanje metodologija prikupljanja podataka za podatke koji potiču iz različitih izvora. Akteri koji su voljni i spremni da svoje strukturisane podatke podijele sa drugim pojedincima ili organizacijama (omogućavanjem pristupa svojim podacima o biodiverzitetu ili davanjem strukturisanih podataka u digitalnom obliku) su pružaoci podataka o biodiverzitetu. Pružaoci podataka koji dostavljaju podatke koji nisu direktno vezani za biodiverzitet, ali su korisni za bolje razumijevanje bioloških obrazaca i procesa (npr. ortofoto ili satelitski snimci, mape korišćenja zemljišta, itd.) su pružaoci pomoćnih podataka, i takođe su važni za efikasnu obradu podataka o biodiverzitetu i izvještavanje.

Strana 4

Akteri koji nisu direktno povezani sa aktivnostima prikupljanja i obrade podataka o biodiverzitetu, ali su spremni da pruže podršku (logističku, robnu ili finansijsku) su pružaoci finansijske podrške. Pored rangiranja aktera, detaljno su mapirani i tokovi podataka između svih grupa aktera kako bi se prikazali konkretni odnosi između aktera i stekao uvid u sve postojeće i planirane informacione sisteme i baze podataka. 3) Analiza politika Analizom svih relevantnih izvora (zakonodavstvo, studije, izvještaji, itd.) vezanih za politike koje propisuju uređenje informacionog sistema za biodiverzitet, pripremljena je lista svih relevantnih zakonodavnih akata u kojima se spominje obaveza uspostavljanja informacionog sistema za biodiverzitet u bilo kojoj instituciji aktera. 4) Sastanci sa akterima U cilju sticanja dodatnih informacija o pojedinim akterima, organizovane su dvije vrste sastanaka. Kao prvo, u svakoj ekonomiji je organizovan informativni sastanak sa ministarstvima i agencijama nadležnim za zaštitu prirode i životne sredine. Cilj ovih sastanaka je bio nastavak dijaloga nakon početnog sastanka BIMR-a održanog u Sarajevu, sa naglaskom na obezbjeđivanje aktivnog učešća nacionalnih aktera uključenih u BIMR projekat. Prisutnima na tim sastancima je prezentovano iskustvo Hrvatske na temu "Razvoj hrvatskog Nacionalnog informacionog sistema zaštite prirode". Paralelno sa sastancima, sprovedene su i konsultacije sa pojedinačnim akterima u obliku direktnih (odnosno, u nekim slučajevima, telefonskih) razgovora sa relevantnim akterima (uglavnom akademske institucije i NVO-i) na temu prikupljanja, pružanja, integracije i upravljanja podacima o biodiverzitetu. 5) BIMR upitnik Za potrebe dobijanja konkretnih informacija o postavkama informacionog sistema i upravljanju podacima u svakoj organizaciji-akteru je korišćen online upitnik baziran na Google Form platformi. BIMR upitnik je objavljen i poslat akterima 11. novembra 2016. godine i ostao je dostupan na internetu do kraja decembra 2016. godine. Planirano je da upitnik popuni svaka organizacija-akter i svaka od gore navedenih grupa aktera: sakupljači podataka o biodiverzitetu, integratori podataka o biodiverzitetu i pružaoci podataka o biodiverzitetu, odnosno tri grupe koje su najznačajnije i najrelevantnije u kontekstu BIMR procjene. Cjeloviti upitnik sa svim pitanjima je dat u Prilogu 3. 6) Podaci o biodiverzitetu BIMR okvir stavlja naglasak na rješenja za efikasno upravljanje podacima i izvještavanje o biodiverzitetu. Podaci o biodiverzitetu se mogu odnositi na određeno područje ili grupu živih organizama: mogu obuhvatati informacije na nivou primjerka, na nivou vrste ili na nivou ekosistema, informacije o nomenklaturi ili bilo koju kombinaciju gore navedenog. Takođe, podaci o biodiverzitetu mogu da prođu određeni nivo obrade. Podaci o biodiverzitetu prikupljeni na terenu se na osnovu stepena obrade mogu podijeliti na:

Strana 5

Primarne (sirovi) podatke o biodiverzitetu

Nalazi - opažanje (na terenu ili na obilježenom primjerku u zbirci) taksona (ili ekosistem/biološka zajednica) na određenom mjestu na navedeni datum (uz eventualne dodatne atribute vezane za prikupljanje/uzimanje uzoraka, npr. ime sakupljača, broj primjeraka, itd.). Kontrolne liste - spisak naučnih naziva organizama grupisanih po taksonomskoj hijerarhiji koja se uobičajeno koristi u datom području. Registri lokaliteta i/ili karakteristika pejzaža - spisak elemenata životne sredine (po mogućnosti uz prostorne reference).

Obrađene podatke o biodiverzitetu

Indikatori - statistički parametri biodiverziteta koji naučnicima, menadžerima i političarima omogućavaju uvid u stanje biodiverziteta i faktore koji utiču na biodiverzitet. Indikatori obično predstavljaju rezultat nekog oblika obrade podataka, npr. grupisanje, kategorizacija, povlačenje ili matematička transformacija primarnih podataka o biodiverzitetu. Metapodaci - strukturisani opisi drugih skupova podataka

Pomoćne podatke o biodiverzitetu Postoje vrste podataka koje nisu direktno vezane za biodiverzitet ali su korisne za bolje razumijevanje bioloških obrazaca, razjašnjavanje bioloških procesa i predstavljaju vrijedan resurs za praćenje stanja prirode. Ove podatke uglavnom prikupljaju i održavaju institucije nadležne za upravljanje prirodnim resursima, a nalaze se u obliku ortofoto ili satelitskih snimaka, mapa korišćenja zemljišta, geoloških mapa, meteoroloških podataka, kao i podataka koji se koriste za nadzor ribljeg fonda, fonda lovne divljači i šumskog fonda.

Dobro poznavanje prirode podataka o biodiverzitetu koji će biti obuhvaćeni informacionim sistemom je od izuzetne važnosti zbog toga što se dizajn i funkcionalnost sistema mora prilagoditi specifičnim karakteristikama podataka.

Strana 6

3. PROCJENA POLITIKA

Crna Gora ozbiljno prihvata svoje međunarodne obaveze i jasno je pokazala svoju posvećenost očuvanju biodiverziteta usvajanjem svih relevantnih Konvencija i ugrađivanjem obaveza koje proizilaze iz njih u nacionalno zakonodavstvo. Najvažniji međunarodni sporazumi relevantni za BIMR okvir su ratifikovani posebnim nacionalnim zakonima. Donošenjem Nacionalne strategije održivog razvoja i Nacionalnih strategija biodiverziteta sa Akcionim planom (za periode 2010-2015 i 2016-2020), Crna Gora je pokazala da je brigom o biodiverzitetu u dužem periodu spremna da preduzme praktične korake ka njegovoj zaštiti. Upravljanje biodiverzitetom i njegova zaštita su pod kontrolom države. Ministarstvo održivog razvoja i turizma (MORT) je vodeća institucija za pružanje zakonskih i nadzornih funkcija u određenom broju oblasti koje uključuju zaštitu životne sredine, održivo korišćenje prirodnih resursa i sistem prostornih informacija ali, značajan segment upravljanja prirodnim resursima (npr. upravljanje vodama i šumama) je u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja (MPRR). Ova podjela nadležnosti i odgovornosti često ometa planiranje i efikasnu implementaciju programa. Spisak relevantnih zakonodavnih i drugih akata u Crnoj Gori koji definišu obaveze, procedure i metodologije vezane za prikupljanje i upravljanje podacima značajnim za biodiverzitet se nalazi u Prilogu 1.

3.1. Zaštita prirode i životne sredine

MORT je ključni organ zadužen za politiku zaštite životne sredine, uključujući odgovornost za zaštitu prirode, urbanističko planiranje, klimatske promjene i razvoj turizma. Vladinom uredbom formirana je AZPŽS (nekadašnja AZŽS) koja je zadužena za zaštitu životne sredine kroz primjenu propisa, licenciranje, inspekcijske aktivnosti, izradu programa monitoringa i izvještavanje u skladu sa nacionalnim indikatorima o stanju životne sredine. Njeni izvještaji se dostavljaju MORT-u, EEA, Sekretarijatu CBD-a i široj javnosti. Informacije prikupljene i pripremljene od strane AZPŽS trebalo bi da budu osnova za donošenje zakona, strategija, planova i programa, i uopšteno, za kreiranje politika zaštite životne sredine na nacionalnom nivou. Za "... praćenje i evidentiranje prirodnih resursa i upravljanje zaštitom životne sredine ..." Zakonom o zaštiti životne sredine propisano je uspostavljanje informacionog sistema i njegovo postavljanje u AZŽS. Informacioni sistem treba da sadrži podatke i informacije o stanju opterećenja i uticaja na životnu sredinu, uključujući informacije o prirodnim i fizičkim karakteristikama; prirodnim fenomenima; upravljanju prirodnim resursima i korišćenju prirodnih resursa; područjima koja su određena kao zaštićena ili ugrožena, kao i o biodiverzitetu. Zakon predviđa da organ uprave (tj. AZPŽS) mora da upravlja bazom podataka u oblasti zaštite prirode kao dijelom jedinstvenog informacionog sistema. Još jedan važan elemenat upravljanja životnom sredinom propisan Zakonom je kontinuirana kontrola i praćenje životne sredine. Podaci o stanju i kvalitetu životne sredine prikupljaju se u skladu sa Programom monitoringa životne sredine Crne Gore (koji godišnje usvaja Vlada Crne Gore) i predstavljaju osnovu za izradu godišnjeg izvještaja o stanju životne sredine, koji priprema

Strana 7

AZPŽS i dostavlja MORT-u. Program monitoringa se sprovodi u okviru šest tema od kojih su za okvir BIMR-a najvažnije Stanje biodiverziteta i Stanje priobalnih ekosistema. Istim zakonom se predviđa i imenovanje menadžera zaštićenog područja koji ima potrebne stručne i druge kapacitete za uspješno upravljanje. Između ostalog, menadžeri moraju da prate stanje zaštićenog prirodnog područja i dostavljaju podatke AZPŽS. Za zaštićena područja u statusu nacionalnih parkova (Durmitor, Biogradska gora, Lovćen, Skadarsko jezero i Prokletije) Zakonom o nacionalnim parkovima osnovano je posebno javno preduzeće - Nacionalni parkovi Crne Gore. Jedna od aktivnosti koju ova organizacija treba da obavlja je "... zaštita, održavanje i praćenje prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne sredine ...". Ove aktivnosti se sprovode sopstvenim kapacitetima i uz pomoć akademske i nevladine zajednice. U skladu sa Zakonom o zaštiti prirode (član 100), lokalnim upravama se predlaže da godišnji Izvještaj o stanju prirode dostavljaju Državnoj upravi, odnosno AZPŽS za svoje teritorije. (Ovo izvještavanje je bilo obavezno prema bivšoj verziji Zakona i, u odsustvu zakonske obaveze, očekuje se značajan pad obima izvještavanja od strane lokalnih samouprava). Na osnovu primljenih izvještaja i druge relevantne dokumentacije AZPŽS priprema nacionalni Izvještaj za usvajanje od strane Ministarstva i Vlade. U okviru ovog Zakona doneseno je nekoliko podzakonskih akata: Pravilnik o načinu praćenja brojnosti i stanja populacija zaštićenih divljih ptica, Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta, Pravilnik o bližem sadržaju godišnjeg programa monitoringa stanja zaštite prirode i uslovima koje mora da ispunjava pravno lice koje vrši monitoring u kojima je proces prikupljanja i obrade podataka o biodiverzitetu razjašnjen i detaljno objašnjen. Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu propisuje procedure za sprovođenje Procjene uticaja na životnu sredinu za projekte koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu, dok Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu propisuje postupke za procjenu uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu. U posebnom podzakonskom aktu, Pravilniku o sadržaju procjena uticaja na životnu sredinu, propisani su detalji o tačnom sadržaju studija procjene uticaja. U skladu sa ovim Pravilnikom, između ostalog, studija mora da sadrži "... opis flore i faune, zaštićenih područja prirode, rijetkih i ugroženih divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa ...".

3.2. Upravljanje prirodnim resursima

Obaveze vezane za donošenje pravnih akata i strateških dokumenata i implementaciju programa u oblasti poljoprivrede, proizvodnje hrane, ruralnog razvoja, upravljanja i zaštite prirodnih resursa (vode, poljoprivredno zemljište, šume, biodiverzitet vrsta divljači na poljoprivrednom zemljištu i riblji fond) su u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja (MPRR). Aktivnosti i programe koji se direktno odnose na BIMR okvir sprovode Direktorat za vodoprivredu i Direktorat za šumarstvo, lovstvo i drvnu industriju. Poslove vezane za šumarstvo sprovodi Direktorat za šumarstvo, lovstvo i drvnu industriju. U okviru Direktorata Direkcija za monitoring u šumarstvu, lovstvu i drvnoj industriji mora da

Strana 8

organizuje izradu i ažuriranje GIS-a i baza podataka. Organ državne uprave nadležan za upravljanje šumama je Uprava za šume Crne Gore. Prema Zakonu o šumama, Informacioni sistem za šume i šumarstvo u Crnoj Gori mora da bude uspostavljen u Upravi za šume. Između ostalog, Informacioni sistem treba da sadrži podatke o stanju i promjenama u šumskim ekosistemima i podatke prikupljene tokom popisa šuma. Prema ovom Zakonu, pristup ovom Informacionom sistemu mora se obezbijediti samo Ministarstvu i državnom organu nadležnom za informaciono društvo. Prema Zakonu o divljači i lovstvu Ministarstvo "... vodi centralnu evidenciju o lovstvu i bazu podataka o divljači u lovištima ...". Detalji u vezi sa metodologijama i bazom podataka su pojašnjeni u (nacrtu) Metodologiji za monitoring divljači, vođenje evidencije, uspostavljanje bioloških indikatora usklađenosti divljači sa životnom sredinom i metodologiji za procjenu štete od divljači.

Sve pravne poslove vezane za upravljanje vodama i zaštitu voda vrši Direktorat za vodoprivredu. Osnovni zakon koji reguliše integrisano upravljanje vodnim resursima je Zakon o vodama. Ovim Zakonom predviđen je Vodni informacioni sistem koji treba da uspostavi i održava nadležni organ uprave. Detalje o Vodnom informacionom sistemu Vlada Crne Gore je obrazložila u Uredbi o sadržaju i načinu vođenja Vodnog informacionog sistema. Prikupljena je značajna količina podataka, razvijeni su neki djelovi sistema (npr. u okviru IPA projekta "Kroz geografski informacioni sistem ka boljem prekograničnom upravljanju rizikom od poplava u slivu rijeke Lim", sprovedenog od 2012. do 2014. godine, kreirana je GIS baza podataka), ali u ovom trenutku nije uspostavljen centralni, u potpunosti funkcionalan vodni informacioni sistem za cijelu teritoriju Crne Gore.

Kao mediteranska ekonomija, Crna Gora ima pristup morskim i slatkovodnim resursima, tako da je upravljanje i održivo korišćenje ribljeg fonda regulisano sa dva različita zakonodavna akta (Zakon o slatkovodnom ribarstvu i Zakon o morskom ribarstvu i marikulturi). U okviru Direktorata za poljoprivredu i ribarstvo Direkcija za ribarstvo (u saradnji sa Institutom za biologiju mora) održava i upravlja bazom podataka - Informacioni sistem ribarstva. Taj sistem može biti potencijalno koristan za upravljanje opštim podacima o biodiverzitetu omogućavanjem pristupa podacima koji se redovno evidentiraju o ribljem fondu (npr., dnevnici i evidencija o odlaganju ulova). Zakonom o slatkovodnom ribarstvu propisano je uspostavljanje baza ribarstva (stručne studije o metodama i mjerama održivog korišćenja ribljeg fonda u ribolovnim vodama). Upravljanje morskom i priobalnom zonom reguliše se posebnim zakonom, Zakonom o javnom morskom dobru koji izričito ne propisuje uspostavljanje baze podataka, osim popisa i katastra priobalne zone. Sprovođenje ovog Zakona je povjereno Javnom preduzeću "Morsko dobro" koje je, između ostalog, uspostavilo interni informacioni sistem i bazu podataka (katastar) koji sadrži sve relevantne informacije o prirodnim i vještačkim karakteristikama u priobalnoj zoni Crne Gore. Upravljanje mineralnim resursima regulisano je Zakonom o geološkim istraživanjima. Ovim Zakonom delegirane su sve operativne odgovornosti javnoj ustanovi Zavod za geološka istraživanja Crne Gore. Zavod je izradio geološke i geomorfološke mape Crne Gore u različitim

Strana 9

razmjerama koje su vrijedan izvor za planiranje istraživanja, objašnjenje obrazaca podataka o biodiverzitetu i implementaciju efikasnih programa zaštite prirode.

3.3. Meteorologija i hidrometeorologija

Pitanja od značaja za sprovođenje hidrometeoroloških aktivnosti regulisana su Zakonom o hidrometeorološkim poslovima. Načini evidentiranja, verifikacije, čuvanja i korišćenja hidrometeoroloških podataka objašnjeni su u Pravilniku o sadržaju baza podataka o stanju vremena, klime i voda. Nacionalna institucija zadužena za primjenu Zakona je Institut za hidrometeorologiju i seizmologiju. On ima obavezu da prikuplja podatke i prati stanje atmosfere i hidrosfere, kao i seizmičke promjene i rizike. Rezultati do kojih Institut dolazi su naročito značajni u kontekstu analize uticaja klimatskih promjena na biodiverzitet. Institut održava meteorološku bazu podataka, obrađuje podatke i objavljuje rezultate u obliku godišnjaka. On takođe učestvuje u Nacionalnom programu monitoringa životne sredine.

3.4. Nacionalni statistički sistem

Nacionalni statistički sistem, tj. prikupljanje, obrada i vođenje statistike na nacionalnom nivou, uređuje se Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike. Nacionalna institucija zadužena za kreiranje i održavanje zvanične statistike, uključujući onu od potencijalnog značaja za upravljanje podacima o biodiverzitetu, je Zavod za statistiku Crne Gore (MONSTAT). U Programu zvanične statistike za period 2014-2018, ne postoji istraživanje koje bi pružalo rezultate od interesa za BIMR okvir.

3.5. Nacionalna infrastruktura prostornih podataka

Usvajanjem izmjena i dopuna Zakona o državnom premjeru i katastru nepokretnosti stvorena je osnova za uspostavljanje Nacionalne infrastrukture prostornih podataka (NIPP) u Crnoj Gori. Uprava za nekretnine je zadužena za sprovođenje Zakona i uspostavlja i održava geoportal koji omogućava pristup servisima za određeni broj (meta) podataka i setova prostornih podataka. Primjena INSPIRE direktive u Crnoj Gori zavisi od donošenja novog zakona koji bi omogućio integraciju geoprostornih podataka iz različitih izvora u funkcionalnu cjelinu. Nacrt ovog zakona je pripremljen tokom 2016. godine i upućen na reviziju Evropskoj komisiji.

3.6. Zaključci

● Većina zakonodavnih akata relevantnih za efikasno upravljanje podacima koji se odnose na biodiverzitet je usvojena sa jasnim nalozima za uspostavljanje sektorskih informacionih sistema.

● Nadležnosti u oblasti upravljanja prirodnim resursima djelimično se preklapaju između MORT i MPRR - prvenstveno u smislu zaštite i korišćenja šuma i voda.

● Podjelu nadležnosti prati nerazvijena međusektorska komunikacija, što ima negativan uticaj na upravljanje podacima o biodiverzitetu, posebno u zaštićenim područjima.

● Nedostaju podzakonski akti koji će definisati standarde i metodologije za skladištenje podataka u centralni sistem upravljanja, uključujući smjernice za prikupljanje i strukturiranje podataka u institucijama koje su zadužene za pružanje podataka.

Strana 10

● U sistemu zvanične statistike nema planiranih istraživanja koja su direktno povezana sa biodiverzitetom.

● Ne postoji operativno rješenje za sistemsku podršku aktivnostima vezanim za zaštitu životne sredine (Fond za zaštitu životne sredine) u Crnoj Gori.

Strana 11

4. PROCJENA AKTERA

4.1. Proces konsultacija

Da bi se dobio bolji uvid u informacije o pravnoj, organizacionoj i tehničkoj pozadini upravljanja podacima o biodiverzitetu i protoku podataka između različitih subjekata u Crnoj Gori, u periodu septembar-novembar 2016. godine napravljen je spisak svih relevantnih aktera (pojedinaca i institucija) u Crnoj Gori koji su uključeni u evidentiranje podataka o biodiverzitetu i njihovo skladištenje, obradu i izvještavanje. Projektni konsultant / projektni tim je identifikovao oko 100 aktera iz skoro 50 pravnih lica. Koristeći različite metode komunikacije intervjuisano je gotovo 50 relevantnih pojedinaca iz 17 pravnih lica u Crnoj Gori. Zahtjev za učešće u elektronskoj anketi je poslat na skoro 50 adresa i dobili smo 27 popunjenih upitnika od 14 pravnih lica i 3 individualna odgovora. Početkom oktobra 2016. organizovan je sastanak sa ključnim predstavnicima relevantnih sektora MORT (Direktorat za životnu sredinu, Direkcija za zaštitu prirode, Direktorat za evropske integracije i međunarodnu saradnju) i Agencije za zaštitu životne sredine (današnja AZPŽS). Istaknuto je da postojeća organizacija upravljanja prirodnim resursima u Vladi Crne Gore, u kojoj su zaštita prirode / životne sredine i korišćenje prirodnih resursa (kao što je šumarstvo, lovstvo ili upravljanje vodama) u nadležnosti različitih ministarstava, prouzrokuje poteškoće u komunikaciji i efikasnu razmjenu podataka između sektora. To je ozbiljan nedostatak za efikasno sprovođenje programa održivog upravljanja koji bi trebalo riješiti na uzajamnu korist. U ovom trenutku se podacima o biodiverzitetu iz različitih izvora (podaci o praćenju vrsta i staništa u zaštićenim područjima, EIA / SEA i sl.) upravlja odvojeno u kontekstu određenog problema ili projekta i ne postoje kumulativni efekti različitih napora. Niz neposrednih i telefonskih razgovora obavljen je tokom oktobra i novembra 2016. godine sa predstavnicima vladinog, javnog, akademskog i nevladinog (NVO) sektora. Detaljne rasprave su sprovedene sa zaposlenima iz Agencije za zaštitu životne sredine, Nacionalnih parkova Crne Gore, Odsjeka za biologiju pri Prirodno-matematičkom fakultetu, Prirodnjačkog muzeja Crne Gore, NVO Green Home, NVO Centar za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP) i NVO Crnogorsko društvo ekologa. Ovo nam je omogućilo jasniji uvid u realizovane i tekuće aktivnosti i projekte značajne za BIMR okvir.

4.2. Trenutna situacija

AZPŽS je centralna institucija u koju se usmjeravaju svi zvanični podaci o biodiverzitetu iz različitih izvora. Dizajn i razvoj rješenja upravljanja podacima za izvještavanje o životnoj sredini u obliku integrisanog informacionog sistema je dobro uspostavljen u AZPŽS. Kompetentno osoblje AZPŽS i MORT nastoje da pronađu rješenje koje će osigurati prikupljanje, čuvanje i pružanje pouzdanih, objektivnih i uporedivih podataka kako bi se podržala politika zaštite životne sredine u Crnoj Gori. Moduli za upravljanje podacima o izvještavanju na bazi indikatora ka EEA i Eionet su završeni za većinu oblasti izvještavanja. AZPŽS i kompanija angažovana na uspostavljanju IS sada traže najbolje rješenje za integraciju svih podataka o biodiverzitetu u

Strana 12

informacioni sistem. Ti podaci će biti korišćeni za čuvanje indikatora podataka o stanju (prirode i) biodiverziteta u izveštajima za EEA/Eionet, integraciju informacija o vrstama i staništima područja predloženih za mrežu Natura 2000 (i kasnije njihov monitoring) i za izvještavanje ka Sekretarijatu CBD-a. Još uvijek su otvorena tehnička, organizaciona i personalna rješenja za upravljanje primarnim (sirovim) podacima o biodiverzitetu u okviru Informacionog sistema u AZPŽS (za dalji razvoj izvještavanja ka Rio konvencijama, Eionet-u i Natura 2000). Korisni podaci o biodiverzitetu su prikupljeni u prethodnom periodu: podaci o vrstama i staništima korišćeni u Studijama za zaštitu, podaci prikupljeni u okviru programa monitoringa JP Nacionalni parkovi Crne Gore, podaci prikupljeni različitim projektima u oblasti biodiverziteta, EIA/SEA procjenama, itd. Ozbiljan nedostatak takvih napora je da se, u odsustvu široko prihvaćenog standarda o skupu atributa za prikupljanje podataka tokom primarnih istraživanja i metodologija za strukturiranje podataka, podaci raspršuju u različitim strukturama, nivou obrade i čuvaju u različitim formatima. Njihovo usklađivanje i integrisanje u funkcionalnu cjelinu će predstavljati izazov. Postavljena su velika očekivanja u pogledu tekućeg projekta o Naturi 2000 u Crnoj Gori. Značajni podaci o vrstama i staništima za nominaciju područja za mrežu Natura 2000 će biti prikupljeni u bliskoj budućnosti. Tokom razgovora, nekoliko aktera je istaklo probleme i prepreke u pristupu (geoprostornim) podacima koje prikuplja i kojima upravlja Uprava za nekretnine, Zavod za geološka istraživanja Crne Gore i / ili Uprava za šume.

4.3. Analiza aktera

Na osnovu analize pravnih nadležnosti, nedavnih aktivnosti i rezultata, napravljen je spisak aktera u oblasti biodiverziteta, zaštite prirode ili korišćenja prirodnih resursa. Svi akteri su bili evaluirani, klasifikovani, rangirani i filtrirani u skladu sa značajem za BIMR okvir. Detaljnije analize se vrše na manjem broju (33) relevantnih aktera. Pregled aktera prema vrsti institucije / organizacije

Vrsta ustanove / organizacije Broj

Vladina institucija 9

Javna institucija 5

Javno preduzeće 2

Akademska institucija 8

NVO 6

Međunarodna organizacija 2

Projekat 2

Strana 13

Analiza aktera relevantnih za BIMR okvir pokazala je neujednačenu raspodjelu aktera prema njihovoj organizacionoj strukturi. Više od polovine pravnih lica su dio vladinog ili akademskog sektora. Vladine institucije predstavljaju različiti direktorati i sektori MORT-a i MPRR-a. Akademska zajednica je takođe bogata i sastoji se od fakulteta i instituta iz oblasti prirodnih nauka u Podgorici i Kotoru, kao i Prirodnjačkog muzeja Crne Gore. Ova procjena je prepoznala samo šest organizacija civilnog društva koje su direktno uključene u prikupljanje i upravljanje podacima o biodiverzitetu. Sa odličnim rezultatima na domaćim i regionalnim projektima i velikim brojem volontera ističe se CZIP, ali i druge organizacije (Green Home, Crnogorsko društvo ekologa, itd.) imaju svoj udio u popisu i zaštiti biodiverziteta. Zbog svog značaja za dalji razvoj upravljanja podacima o biodiverzitetu u Crnoj Gori, potrebno je pomenuti IPA projekat "Uspostavljanje mreže Natura 2000". Ovim projektom treba da se prikupe, procijene i obrade podaci o biodiverzitetu koji će služiti za izradu dokumentacije za nominaciju područja u mrežu Natura 2000 u Crnoj Gori. Pregled aktera prema gradu/ regionu

Možemo primijetiti visok stepen centralizacije relevantnih aktera za BIMR okvir. Preko 80% svih registrovanih aktera nalazi se u Podgorici. Samo mali broj pravnih lica i / ili pojedinaca, koji su uključeni u prikupljanje, integraciju, obradu i pružanje podataka o biodiverzitetu se nalaze izvan glavnog grada. Pregled aktera prema političkom uticaju, relevantnosti i kapacitetu Najvažnije institucije za upravljanje podacima o biodiverzitetu i izvještavanje u Crnoj Gori su MORT i AZPŽS, na državnom nivou, i Odsjek za biologiju na Univerzitetu Crne Gore, Institut za biologiju mora i Prirodnjački muzej Crne Gore, na akademskom nivou. Vladine institucije imaju najviše političkog uticaja, ali ograničene kapacitete za efikasnu koordinaciju i upravljanje podacima, dok obrnuto važi za akademske institucije. Relevantni akteri, posebno za prikupljanje i strukturiranje podataka o biodiverzitetu, su i organizacije civilnog društva, ali one imaju zanemarljiv politički uticaj, a većina njih nema dovoljno kapaciteta. IPA projekat "Uspostavljanje mreže Natura 2000 u Crnoj Gori" je značajan na više načina. Činjenica da je u pitanju međunarodni projekat, u bliskoj saradnji sa Vladom i da uspjeh njegove implementacije može

Strana 14

imati veliki uticaj na proces pridruživanja EU, govori da bi se mogao iskoristiti za postavljanje temelja modernog, standardizovanog i efikasnog upravljanja podacima o biodiverzitetu u Crnoj Gori. Visok stručni nivo i brojnost pojedinaca / institucija koje će biti uključene u projekat je dobra polazna tačka za prikupljanje i strukturiranje pouzdanih i verifikovanih podataka za nacionalnu bazu podataka o biodiverzitetu. Pregled uloga aktera

Skoro polovina relevantnih aktera u Crnoj Gori prikuplja podatke o biodiverzitetu na terenu, a značajan broj aktera dobija podatke od drugih aktera i upravlja njima. Međutim, samo nekoliko aktera obezbjeđuju drugima podatke o biodiverzitetu u strukturisanom obliku. Ovo može ukazati na nedostatak tehničkih i kadrovskih kapaciteta za uspostavljanje infrastrukture i održavanje alata neophodnih za pružanje podataka u digitalnom okruženju. Pregled obaveza izvještavanja

Nadležnosti za praćenje i izvještavanje o stanju ciljanih populacija i staništa definisane su međunarodnim obavezama i nacionalnim zakonodavstvom. Crna Gora je potpisnica najvažnijih međunarodnih konvencija koje se bave biodiverzitetom i upravljanjem podacima o biodiverzitetu, kao što su: CBD, Konvencija o močvarama, Konvencija o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa, Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divljih životinja i biljaka i Konvencija o zaštiti migratornih vrsta divljih životinja.

● Izvještavanje u okviru CBD-a vrši MORT na osnovu podataka koji se interno prikupljaju od Nacionalnih kontakt osoba/institucija i različitih aktera. Poslednji nacionalni izvještaj za CBD je izrađen i podnesen 2014. godine.

● AZPŽS je zadužena za praćenje i izvještavanje o svim segmentima životne sredine (uključujući biodiverzitet) i redovno priprema izveštaje o Stanju životne sredine prema sljedećem planu: Nacionalne informacije (godišnje) i Izvještaj zasnovan na indikatorima (svake četiri godine). Izvještaj zasnovan na indikatorima se priprema u skladu sa Nacionalnom listom indikatora zaštite životne sredine. Indikatori zaštite životne sredine potencijalno od interesa za BIMR, kao što su Zaštićena područja, Raznovrsnost vrsta, Invazivne i alohtone vrste i Prisustvo i stanje odabranih vrsta, svi pripadaju grupi Biodiverzitet.

Strana 15

● AZPŽS je Nacionalni resursni centar Eionet-a za brojne oblasti, gdje je oblast Priroda i biodiverzitet najvažnija za BIMR okvir. Podaci se pružaju u skladu sa zahtjevima EEA za protok prioritetnih podataka u oblasti životne sredine, kao i izveštaja na bazi indikatora za Izvještaj o stanju životne sredine u Evropi.

● Institucija zadužena za operativno upravljanje podacima prikupljenim u okviru IPA projekta "Uspostavljanje mreže Natura 2000" i pripremu dokumentacije za predložena Područja od značaja za zajednicu (pSCI) i Područja posebne zaštite za Crnu Goru je AZPŽS.

● JP Nacionalni parkovi Crne Gore organizuje nadzor nad ciljnim vrstama i staništima i na zahtjev dostavlja rezultate AZPŽS-u.

● Monitoring životne sredine mogu da organizuju i lokalne samouprave na svojoj teritoriji i u tom slučaju su obavezne da prikupljene podatke dostave AZŽS.

● Dokumentacija za EIA/ SEA studije se podnosi AZPŽS-u. ● Izrada istraživačkih studija o ribljem fondu (tj. stručne studije o metodama i mjerama

održive upotrebe ribljeg fonda u ribolovnim vodama) propisana je zakonom, ali trenutno je izrađeno samo nekoliko (Morača, vode oko Nikšića). Dokumentacija o završenim studijama se čuva u MPRR-u.

● JP Morsko Dobro redovno prosljeđuje izveštaje AZPŽS-u na godišnjem nivou. Mapiranje odnosa između aktera

Akteri su grupisani po sličnosti u pogledu statusa, obaveza i metodologija koje se koriste za upravljanje podacima i izvještavanje o biodiverzitetu. Crvene strelice u dijagramu označavaju redovno / obavezno izvještavanje definisano važećim propisima, dok crne strelice označavaju povremeno izvještavanje, tj. izvještavanje o konkretnim projektima i zadacima. Valjkaste ikonice koje se pojavljuju na više mjesta u dijagramu označavaju sistem za upravljanje bazom podataka (DBMS), tako da plava boja označava DBMS za biodiverzitet, a siva boja DBMS sa podacima korisnim za BIMR okvir.

Imajte na umu da strelice na slici 1 označavaju protok dokumenata sa podacima o biodiverzitetu u bilo kom obliku (npr.izvještaji, tabele, grafikoni, slike itd.), a ne samo u digitalnom obliku.

Strana 16

Slika 1. Konceptualni dijagram toka podataka o biodiverzitetu u Crnoj Gori U zakonodavnom smislu, organizacija toka podataka u Crnoj Gori je jasna i direktna. Centralna operativna institucija gdje se većina podataka o biodiverzitetu prikupljenih od strane različitih aktera upućuje i čuva je AZPŽS. Agencija svakodnevno sarađuje sa relevantnim Direkcijama MORT-a. Međutim, neki segmenti upravljanja prirodnim resursima i monitoringa (kao što su vode i šume) su u nadležnosti MPRR. Ova podjela nadležnosti i nepostojanje zakonskih procedura za razmjenu i dijeljenje podataka ometaju planiranje i efikasnu implementaciju programa u oblasti biodiverziteta, posebno u zaštićenim područjima. Ne postoji dvosmjerni protok podataka između aktera koji su najvažniji za BIMR sa institucijama koje obezbjeđuju pomoćne podatke o biodiverzitetu (MONSTAT, Uprava za nekretnine i Institut za hidrometeorologiju i seizmologiju). Ovo zvanično nije regulisano i često se svodi samo na korišćenje javno dostupnih podataka potrebnih za konkretne izvještaje ili studije koje ove institucije redovno objavljuju široj javnosti. Mehanizmi i obaveze razmjene podataka između MORT-a i MPRR-a takođe su neregulisani i svedeni na ličnu inicijativu.

Lokalne zajednice

Strana 17

4.4. Zaključci

● Određivanje uloga za upravljanje podacima o biodiverzitetu sa odgovarajućom

institucionalnom strukturom uglavnom je definisano, ali u nedostatku preciznih procedura, protok podataka između vladinih institucija je slab i neefikasan ili čak uopšte ne postoji;

● Ne postoji razvijen sistem pravila za prikupljanje i strukturiranje podataka o biodiverzitetu za dostavljanje izvještaja AZPŽS-u. Nedostatak svake vrste smjernica ima negativne efekte na upotrebljivost podataka o biodiverzitetu prikupljenih od strane primarnih sakupljača podataka o biodiverzitetu od akademske i NVO zajednice;

● Razmjena podataka između pružalaca podataka o biodiverzitetu i pružalaca pomoćnih podataka skoro u potpunosti nedostaje.

Strana 18

5. PROCJENA POSTAVKI INFORMACIONOG SISTEMA

5.1. Završene i tekuće inicijative vezane za informacione sisteme za biodiverzitet

Postoji nekoliko informacionih sistema i operativnih baza podataka kojima upravljaju različiti akteri u Crnoj Gori. Iako nije u potpunosti funkcionalan u ovom trenutku, potencijalno najvažniji je informacioni sistem (Nacionalni informacioni sistem za zaštitu životne sredine) u AZPŽS-u, koji je osmišljen da pomogne u donošenju pravih odluka, zakonodavstvu, planiranju, implementaciji i praćenju programa i projekata i na kraju efikasnom izvještavanju prema međunarodnim i drugim akterima. Nedavno je implementirano nekoliko projekata sa sličnim ciljevima (razvoj informacionog sistema i poboljšanje upravljanja podacima) i istim korisnikom (AZPŽS). U okviru IPA projekta "Uspostavljanje i razvoj informacionog sistema životne sredine", započetog 2015. godine, u skladu sa detaljnim projektnim zadatkom za strukturu i funkcionalnost informacionog sistema, programeri su završili i pokrenuli web aplikaciju koja olakšava obaveze izvještavanja Crne Gore prema Eionet-u kada su u pitanju prioritetni skupovi podataka i obaveze izvještavanja za nacionalne indikatore. Web aplikacija je dostupna na adresi https://eis.epa.gov.me. Cilj drugog IPA projekta, "Uspostavljanje mreže Natura 2000", započetog 2016. godine, je sprovođenje svih neophodnih aktivnosti kako bi se započelo sa postavljanjem temelja, uključujući ekstenzivno mapiranje terena i prikupljanje podataka o distribuciji i stanju ciljanih vrsta i staništa. Ovi podaci će se koristiti kao pomoćna dokumentacija za kreiranje liste predloženih Područja od značaja za zajednicu (pSCI) za mrežu Natura 2000 u Crnoj Gori. Primarni podaci se prikupljaju u strukturisanoj formi i biće spremni za unošenje u neki informacioni sistem za upravljanje primarnim podacima o biodiverzitetu. Rješenja za jedan takav sistem se ozbiljno razmatraju. Problemi u upravljanju i korišćenju informacija o biodiverzitetu u ekonomijama zapadnog Balkana istaknuti su i ciljano adresirani projektom "Ka poboljšanom planiranju zaštite u jugoistočnoj Evropi, koji je pokrenut 2014. godine i implementiran od strane IUCN ECARO. Projekat se bavi prioritetima u zaštiti prirode u regionu i namijenjen je organima zaštite prirode nadležnim za izradu nacionalnih sistema zaštite. Takođe predviđa pružanje pomoći od strane institucije za sprovođenje u pogledu pitanja koja državni organ smatra prioritetnim. AZPŽS (bivša AZŽS) je utvrdila da sistem za upravljanje informacijama o zaštićenim područjima predstavlja nacionalni prioritet za Crnu Goru. Na osnovu zahtjeva AZŽS razvijen je i implementiran informacioni sistem za evidentiranje zaštićenih područja. Web aplikacija je dostupna na www.prirodainfo.me U okviru projekta "Jačanje kapaciteta Vlade i civilnog sektora za usklađivanje sa pravom EU u oblasti zaštite prirode", podržanog od strane Ministarstva vanjskih poslova Norveške i implementiranog od strane WWF-a od 2009. do 2012. godine, izrađene su referentne liste za vrste i staništa značajne za zaštitu prirode u Evropi koje su uobičajene u Crnoj Gori, uključujući privremene mape distribucije, i dostavljene nekadašnjoj AZŽS.

Strana 19

U okviru projekta "Uspostavljanje Emerald mreže", koji je sproveden od 2005. do 2008. godine u nadležnosti Ministarstva turizma i zaštite životne sredine, identifikovane su vrste i staništa od značaja za zaštitu za teritoriju Crne Gore i 32 područja su predložena za Emerald mrežu. Izrađena je baza podataka o distribuciji vrsta i staništa i digitalna mapa predloženih područja. Prirodnjačka zbirka u Crnoj Gori započeta je kao dio Republičkog zavoda za zaštitu prirode početkom šezdesetih godina i nakon dinamične istorije, koja na sreću nije značajno uticala na zbirku, ona je konačno povjerena novoosnovanoj nacionalnoj instituciji - Prirodnjačkom muzeju Crne Gore. Zbirka se sastoji od desetine hiljada primjeraka različitih grupa biljaka, životinja i gljiva prikupljenih uglavnom na teritoriji Crne Gore koje su djelimično naučno obrađene. Bilo je pokušaja da se napravi popis zbirke i kreira baza podataka, ali u nedostatku odgovarajućeg finansiranja, izrađeni program (aplikacija za pristup na lokalnom računaru) nije ispunjavao zahtjeve Muzeja. Aplikacija je veoma zastarjela i zaposleni je slabo koriste. Zaposleni u Muzeju aktivno učestvuju u različitim programima inventura biodiverziteta koje organizuje Muzej i druge institucije. Kao član mreže organizacija uključenih u zaštitu vodenih ptica na Mediteranu, CZIP redovno dostavlja svoje podatke o monitoringu i istraživanjima kolonije dalmatinskog pelikana u Bazu podataka mediteranskih vodenih ptica. Iako je propisano zakonom, Vodni informacioni sistem nije uspostavljen. Značajna količina podataka o crnogorskim tekućim i stajaćim slatkovodnim vodama je prikupljena, digitalizovana i integrisana u GIS, ali su podaci rasuti kroz različite sisteme u različitim institucijama. Nacionalna inventura šuma sprovedena je krajem 2010. godine i uključuje obezbjeđivanje informacija o mapiranju korišćenjem sredstava kao što su ortofoto snimci, daljinsko očitavanje podataka i terensko uzorkovanje. Kao rezultat Inventure završena je baza podataka o šumama na nacionalnom nivou. Postavljanje Informacionog sistema je određeno u Institutu za šumarstvo.

Direktorat za ribarstvo u saradnji sa Institutom za biologiju mora pokrenuo je i upravlja bazom podataka - Informacioni sistem za ribarstvo za različite podatke o morskom ribarstvu, uključujući podatke koji se redovno evidentiraju o ribljem fondu (npr. dnevnici i evidencija o odlaganju ulova). Javno preduzeće "Morsko dobro" uspostavilo je interni informacioni sistem i bazu podataka (katastar) koji sadrže sve relevantne informacije o priobalnoj zoni i objektima na njoj, njihovom položaju, obliku, površini, kao i informacije o pravima priobalne zone i njenih korisnika. Uprave za nekretnine pokrenula je Geoportal koji omogućava pristup servisima pretraživanjem određenog broja metapodataka, skupova prostornih podataka i usluga putem Interneta za profesionalne korisnike, kao i za širu javnost. Uprava za nekretnine poziva sve državne organe, lokalne zajednice, kao i sve korisnike i kreatore prostornih podataka, na zajedničke aktivnosti i saradnju u korišćenju i razmjeni geoprostornih podataka putem Geoportala.

Strana 20

5.2. Prikupljanje podataka

U Crnoj Gori postoji nekoliko programa prikupljanja i strukturiranja primarnih podataka o biodiverzitetu. Podaci o biodiverzitetu koji su stvarno i potencijalno korisni za BIMR okvir dolaze iz različitih izvora. Najvažniji su (ne po redosljedu važnosti):

● Podaci o biodiverzitetu korišćeni u Studijama za zaštitu, na kojima su radili stručnjaci iz bivšeg Zavoda za zaštitu prirode Crne Gore (sada integrisan u AZPŽS) uz pomoć stručnjaka iz akademskih institucija i nevladinih organizacija;

● Podaci o biodiverzitetu iz godišnjeg nacionalnog programa monitoringa o stanju biodiverziteta u Crnoj Gori;

● Podaci o biodiverzitetu korišćeni za EIA / SEA; ● Podaci o biodiverzitetu korišćeni za Studije o metodama i mjerama održivog korišćenja

ribljeg fonda; ● Podaci prikupljeni u okviru programa monitoringa ciljanih vrsta i staništa u zaštićenim

područjima koje sprovode Nacionalni parkovi Crne Gore i njihovi saradnici; ● Podaci prikupljeni tokom multidisciplinarnih popisa biodiverziteta crnogorske flore,

faune i gljiva koje sprovodi Prirodnjački muzej Crne Gore; ● Podaci prikupljeni od strane naučnika iz akademskih institucija uključeni u projekte

biodiverziteta koje koriste za svoju akademsku promociju; ● Podaci o biodiverzitetu prikupljeni tokom implementacije regionalnih i nacionalnih

projekata (popis ptica stanarica, program monitoringa dalmatinskog pelikana i sl.) od strane naučnika i volontera iz NVO;

● Podaci prikupljeni tokom implementacije lokalnih projekata (npr. Program malih grantova Fonacije Rufford) od strane volontera iz NVO organizacija;

● Podaci koji su korišteni za nominaciju područja za Emerald mrežu; ● Podaci prikupljeni u okviru IPA projekta "Uspostavljanje mreže Natura 2000" i biće

korišćeni za nominaciju područja za mrežu Natura 2000 u Crnoj Gori. Većina intervjuisanih sakupljača podataka o biodiverzitetu prikupljaju terenska zapažanja o vrstama, uglavnom kičmenjacima, ali i vaskularnim biljkama, algama i beskičmenjacima). Znatno manji broj njih prikuplja podatke o ekosistemima, biološkim zajednicama i/ili vegetaciji. Prema upitnicima BIMR-a, većina intervjuisanih aktera koristi neku vrstu unaprijed definisanih formi za prikupljanje podataka, ali ne postoje standardizovani skup atributa za primarna istraživanja. Opšti nivo strukturiranja podataka o biodiverzitetu je loš, podaci su uglavnom u tekstualnim formatima ili Excel tabelama i pohranjeni u lokalnim računarima. Podaci su rijetko strukturirani i integrisani za efikasno upravljanje bazom podataka.

5.3. Obrada/analiza/pružanje i korišćenje podataka

Prikupljanje podataka o biodiverzitetu je uglavnom povezano sa projektima koje podržavaju različiti donatori. Dizajn baza podataka (ako postoji) se prilagođava zahtjevima projekta i izvještavanja konkretnog projekta. U većini slučajeva, nakon završetka projekta i dostavljanja izvještaja (ili objavljivanja rezultata), podaci ostaju u ovom formatu i ne pohranjuju se u neko

Strana 21

(privatno ili institucionalno) centralno skladište podataka, što otežava njihovo korišćenje u različitim kontekstima. Katalozi i liste flore i faune Crne Gore (objavljeni od strane Crnogorske akademije nauka i umjetnosti) predstavljaju vrijedan izvor koji se može koristiti kao osnovni rječnik u strukturiranju podataka o biodiverzitetu za implementacije upravljanja bazama podataka. Ali, kontrolne liste su izrađene samo za nekoliko grupa organizama. Dobra vijest je da su, pod određenim uslovima, akteri uglavnom spremni da razmjenjuju svoje podatke o biodiverzitetu, i ovi uslovi često nisu ograničeni samo na finansijsku nadoknadu. Značajni razlozi aktera za ustupanje svojih podataka su i lična/institucionalna promocija i afirmacija i uključivanje u programe i projekte u oblasti biodiverziteta.

5.4. Finansijski i kadrovski kapaciteti za informacioni sistem

Najvažniji sakupljači podataka i integratori podataka u BIMR okviru nemaju dovoljan stručni kapacitet za planiranje i organizovanje integrisanog upravljanja podacima o biodiverzitetu. Osim u institucijama koje imaju svoje IT sektore, ne postoje izvori finansiranja koji će podržati postavljanje i održavanje informacionih sistema usmjerenih na upravljanje podacima o biodiverzitetu. Pojedinci koji su zaposleni u IT sektorima (ili angažovani za razvoj aplikacija) uglavnom nemaju jasan uvid u karakter i standarde za organizovanje podataka o biodiverzitetu, dok s druge strane, osoblju koje mora da koristi i manipuliše podacima o biodiverzitetu nedostaje osnovno znanje o principima upravljanja bazama podataka. To često dovodi do međusobnih nesporazuma i poteškoća u komunikaciji.

5.5. Zaključci

● Sveobuhvatni sistem za prikupljanje i upravljanje podacima o biodiverzitetu u

ekonomiji nije uspostavljen. Najčešće se aktivnosti na istraživanju i monitoringu biodiverziteta sprovode samo u okviru različitih projekata koje sprovode razne organizacije.

● Ne postoje široko prihvaćene procedure ili sistem za standardizovano prikupljanje, strukturiranje i integraciju primarnih podataka o biodiverzitetu.

● U okviru različitih projekata implementiranih u prethodnom periodu, prikupljena je značajna količina podataka o biodiverzitetu, ali su ti podaci rasuti između različitih institucija/stručnjaka, različito strukturirani/formatirani i pohranjeni na lokalnim računarima, što ometa ozbiljnu analizu i izradu izvještaja na nacionalnom ili regionalnom nivou.

● Sistem monitoringa ciljanih vrsta i staništa na Skadarskom jezeru, koji su sproveli APZŽS i JP Nacionalni parkovi Crne Gore 2013. godine, u okviru GIZ projekta “Očuvanje i održivo korištenje biodiverziteta Ohridskog, Prespanskog i Skadarakog jezera” je dobar primjer zajedničkih napora različitih institucija ka uspostavljanju sistema razmjene

Strana 22

podataka i izvještavanju. Iako se aktivnosti monitoringa ciljanih vrsta i staništa sprovode samo u Nacionalnim parkovima, iskustva i poboljšanja trenutno korišćenih procedura za upravljanje podacima se mogu proširiti na cijelu ekonomiju.

● Tehnički i kadrovski kapaciteti državnih institucija i NVO organizacija koje su direktno uključene u upravljanje podacima o biodiverzitetu su nedovoljni.

● Podaci o biodiverzitetu i prirodi nisu zastupljeni u NIPP.

Strana 23

6. ZAKLJUČCI I PREPORUKE

Nedavno je napravljeno nekoliko važnih koraka u organizovanju zaštite prirode i održivog upravljanja prirodnim resursima u Crnoj Gori. Pravni okvir je oblikovan i usaglašen sa međunarodnim standardima, ovlašćenja relevantnih institucija su uglavnom definisana, a u toku je nekoliko značajnih inicijativa za poboljšanje upravljanja biodiverzitetom. Ipak, naša analiza je pokazala da određeni nedostaci i/ili greške u postupcima i praksama ometaju efikasni monitoring i izvještavanje o biodiverzitetu. Najvažniji su:

● Iako je usvojena većina zakonodavnih propisa od značaja za efikasno upravljanje podacima koji se odnose na biodiverzitet, kao rezultat zajedničkih nadležnosti u oblasti upravljanja prirodnim resursima između dva ministarstva u crnogorskoj Vladi i nerazvijene međusektorske komunikacije, upravljanje podacima o biodiverzitetu je loše, što negativno utiče na efikasnost i kvalitet izvještavanja. Odsustvo pravnih smjernica za prikupljanje i strukturiranje podataka o biodiverzitetu i odsustvo sistemskog rješenja za finansijsku podršku prikupljanju i integraciji podataka o biodiverzitetu sprječava brzo i bolje priznavanje i zaštitu prirodnih vrijednosti Crne Gore.

● Osnovna raspodjela uloga za upravljanje podacima o biodiverzitetu u Crnoj Gori je oblikovana, ali u odsustvu definisanih procedura, standarda i smjernica, protok podataka između aktera je slab i neefikasan.

● Sveobuhvatni sistem za prikupljanje i upravljanje podacima o biodiverzitetu na nivou ekonomije nije uspostavljen. Podaci o biodiverzitetu koje su prikupili i kojima upravljaju različiti akteri rasuti su u različitim formatima i pohranjeni uz pomoć različitih tehnologija, što otežava pristup i sprječava integrisanu analizu i izradu izvještaja na nacionalnom ili regionalnom nivou.

● Tehnički i kadrovski kapaciteti za efikasno upravljanje podacima i izvještavanje o biodiverzitetu u Crnoj Gori uglavnom su nezadovoljavajući kod svih analiziranih aktera.

Na osnovu sprovedenih analiza aktera i pravnog okvira u ekonomiji u vezi sa BIMR procesom, mogu se preporučiti sljedeće aktivnosti grupisane prema opštim ciljevima:

Unaprjeđenje zakonodavstva ● Usvojiti podzakonske akte Zakona o zaštiti prirode kako bi se regulisali organizacioni,

tehnički i proceduralni mehanizmi za prikupljanje, čuvanje i pružanje podataka o biodiverzitetu;

Jačanje saradnje između i unutar sektora

● Obezbijediti pravne i tehničke uslove za efikasnu razmjenu podataka o biodiverzitetu između institucija nadležnih za zaštitu prirode sa institucijama nadležnim za upravljanje prirodnim resursima;

● Definisati procedure i uslove za razmjenu prostornih podataka sa institucijom koja je priznata kao koordinator za NIGP u Crnoj Gori (Uprava za nekretnine);

Standardizacija i usklađivanje prikupljanja i obrade podataka o biodiverzitetu

● Organizovati ekspertske grupe za postizanje konsenzusa u vezi sa listama vrsta i staništa uobičajenih u Crnoj Gori;

Strana 24

● Unaprijediti regionalnu saradnju između eksperata u smislu koordinacije istraživanja i praćenja vrsta (i staništa), raspoređenih isključivo na teritorijama ekonomija Zapadnog Balkana (balkanski endemi);

● Definisati liste minimalnog i optimalnog skupa atributa za terenske podatke o vrstama/nalazima (usklađen sa međunarodnim standardima) koji će biti obavezan za sakupljače podataka finansirane iz javnih sredstava;

● Izraditi smjernice za sve potencijalne sakupljače podataka o (polu)strukturiranju primarnih podataka o biodiverzitetu;

● Implementirati međunarodna iskustva po pitanju autorstva nad podacima o biodiverzitetu;

Izgradnja kapaciteta

● Pronaći i implementirati rješenje za integraciju podataka o biodiverzitetu iz različitih izvora u Nacionalni sistem izvještavanja o životnoj sredini obezbeđujući funkcionalnost za upravljanje i sirovim (npr. vrste/nalaz) i obrađenim (npr. indikatori životne sredine) podacima o biodiverzitetu;

● Obezbijediti obuku o upravljanju podacima o biodiverzitetu za predstavnike vladinih i akademskih institucija, nevladinih organizacija, menadžere zaštićenih područja i korisnike prirodnih resursa;

● Izgraditi potrebne kapacitete ključnih aktera koji prikupljaju podatke o biodiverzitetu (Odsjek za biologiju, Prirodno-matematičkog fakulteta i Prirodnjački muzej Crne Gore) za uspostavljanje sopstvenih sistema za upravljanje bazama podataka koji će biti u skladu sa Nacionalnim sistemom za izvještavanje o životnoj sredini.

Strana 25

7. PRILOZI

Strana 26

Prilog 1. Spisak konsultovanih dokumenata

Spisak relevantnih zakonodavnih i drugih dokumenata u Crnoj Gori koji definišu obaveze, procedure i metodologije prikupljanja i upravljanja podacima značajnim za biodiverzitet i koji su konsultovani tokom pripreme procjene. Međunarodne obaveze i strategije

● Zakon o potvrđivanju Konvencije o biološkoj raznovrsnosti (Službeni list Republike Srbije i Crne Gore, 01/01), Crna Gora je preuzela ratifikaciju sukcesijom u novembru 2006. godine.

● Zakon o potvrđivanju Konvencije o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa (Sl. list RCG, br. 7/08)

● Zakon o potvrđivanju Konvencije o zaštiti migratornih vrsta divljih životinja (Sl. list RCG, br. 7/08)

● Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore do 2030. godine. Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine Crne Gore, 2016.

● Nacionalna strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2010 - 2015. Ministarstvo za prostorno planiranje i zaštitu životne sredine. Podgorica, jul 2010.

● Nacionalna strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2016 - 2020 (Nacrt). Ministarstvo održivog razvoja i turizma. Podgorica, decembar 2015.

Zaštita životna sredina / prirode

● Zakon o zaštiti prirode (Sl. list RCG, 51/08 i 62/13, 54/16) ○ Pravilnik o bližem sadržaju godišnjeg programa monitoringa stanja zaštite

prirode i uslovima koje mora da ispunjava pravno lice koje vrši monitoring. (Sl. list RCG, br. 35/10)

○ Pravilnik o praćenju brojnosti i stanja populacije zaštićenih divljih ptica. (Sl. list RCG, br. 62/10)

○ Rješenje o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta. (Službeni list Republike Crne Gore, 76/06)

● Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list RCG, 56/09 i 28/14) ○ Odluka Vlade o organizaciji Javnog preduzeća za nacionalne parkove. 31. mart

2011. ● Zakon o životnoj sredini (Sl. list RCG, 48/08, 35/13 i 27/14, 52/16)

○ Uredba o Nacionalnoj listi indikatora zaštite životne sredine (Sl. list RCG, 19/13)

● Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, br. 27/03, 80/05) ○ Pravilnik o sadržaju procjene uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, 14/07)

● Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, 80/05, 59/11) Druga zakonska regulativa relevantna za upravljanje podacima o biodiverzitetu

● Zakon o šumama (Sl. list RCG, 74/10 i 47/15) ● Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list RCG, 51/08, 34/11, 35/13)

○ Uredba o sadržaju i načinu vođenja dokumentacione osnove i informacionog sistema o prostoru ("Službeni list RCG", broj 44/10)

Strana 27

● Zakon o vodama (Sl. list RCG, 27/07) ○ Uredba o sadržaju i načinu vođenja vodnog informacionog sistema (Sl. list

RCG, br. 33/08) ● Zakon o divljači i lovstvu (Sl. List RCG, br. 52/08, 48/15)

○ (Nacrt) Metodologija za monitoring divljači, vođenje evidencije, uspostavljanje bioloških pokazatelja usklađenosti divljači sa životnom sredinom i metodologija za procjenu štete od divljači, Ministarstvo poljoprivrede i ribarstva, 2014.

● Zakon o javnom morskom dobru (Sl. list RCG, br. 14/92) ● Zakon o morskom ribarstvu i marikulturi (Sl. list RCG, br. 56/09) ● Zakon o slatkovodnom ribarstvu (Sl. list RCG, 11/07)

○ Naredba o ribolovnim zabranama, ograničenjima i mjerama za zaštitu ribljeg fonda (Sl. list RCG, 16/14)

● Zakon o državnom premjeru i katastru nepokretnosti (Sl. list RCG, 29/07, 32/11) ● Zakon o geološkim istraživanjima ("Službeni list RCG", br. 28/93, 27/94, 42/94 i 26/07) ● Zakon o hidrometeorološkim poslovima (Sl. list RCG, 26/10, 40/11 i 30/12)

○ Pravilnik o sadržaju baza podataka o stanju vremena, klime i voda (Sl. list RCG, 2/14)

● Zakon o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike (Sl. list RCG, 18/12) ○ Program zvanične statistike za 2014-2018 (Službeni list Republike Crne Gore,

13/14, dopunjen i izmijenjen od strane Vlade 15. 10. 2015.)

Izvještaji i procjene ● Ptice u crnogorskom zakonodavstvu. (Prakljačić, B. i dr.) Centar za zaštitu i proučavanje

ptica Crne Gore, 2011. ● Šumarstvo i zaštita prirode u Crnoj Gori. (Kovačević, N.) dio projekta WWF-a

Zaštićenih područja za živu planetu - ekoregion dinarskog luka, 2011. ● Nacionalni sistem izveštavanja o životnoj sredini Crne Gore. (Novaković, V.) UNDP /

Crna Gora, 2012. ● INSPIRE i Nacionalna infrastruktura prostornih podataka u Crnoj Gori. Projekat

INSPIRATION - Infrastruktura prostornih podataka na Zapadnom Balkanu, 2013. ● Zakonodavstvo u oblasti šumarstva i lovstva u Crnoj Gori. Ministarstvo poljoprivrede

i ruralnog razvoja Crne Gore, 2011. ● Peti nacionalni izvještaj Crne Gore prema Konvenciji UN o biološkoj raznovrsnosti,

Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore, 2014. ● Crna Gora i zaštićene morske oblasti. Procjena pravnog i institucionalnog okvira za

očuvanje priobalnog i morskog biodiverziteta i uspostavljanje zaštićenih područja u moru. UNEP / MAP – Centar regionalnih aktivnosti za posebno zaštićena područja, IUCN Centar za mediteransku saradnju, IUCN – Međunarodna unija za zaštitu prirode i Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore, 2014.

● Crna Gora - Treći pregled. Pregledi stanja životne sredine. Ekonomska komisija UN za Evropu, 2015.

Strana 28

Prilog 2. Spisak aktera

Spisak aktera u Crnoj Gori relevantnih za prikupljanje i upravljanje podacima o biodiverzitetu. Vladine institucije

Odjeljenje za održivi razvoj i integralno upravljanje morem i priobalnim područjem, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Podgorica Odjeljenje za turizam, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Podgorica Direktorat za poljoprivredu i ribarstvo, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Podgorica Direktorat za životnu sredinu, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Podgorica Direktorat za šumarstvo, lovstvo i drvnu industriju, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Podgorica Direktorat za vodoprivredu, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Podgorica Agencija za prirodu i zaštitu životne sredine, Podgorica Uprava za šume, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Podgorica Sekretarijat za prostorno planiranje i zaštitu životne sredine, Opština Podgorica

Javna preduzeća

Nacionalni parkovi Crne Gore, Podgorica Upravljanje morskim dobrom Crne Gore, Budva

Javne institucije Centar za eko-toksikološka istraživanja, Podgorica Zavod za geološka istraživanja Crne Gore, Podgorica Institut za hidrometeorologiju i seizmologiju, Podgorica Institut za javno zdravlje, Podgorica Uprava za nekretnine, Podgorica

Akademske institucije

Odbor za biološke i hemijske nauke, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti Odsjek za biologiju, Prirodno-matematički fakultet Odsjek za ratarstvo i povrtarstvo, Biotehnički fakultet Odsjek za prirodne nauke, Crnogorska akademija nauka i umetnosti Institut za biologiju mora, Kotor Institut za šumarstvo, Podgorica Prirodnjački muzej Crne Gore, Podgorica UDG – Fakultet za prehrambenu tehnologiju, bezbjednost hrane i ekologiju

Organizacije civilnog društva

Centar za zaštitu i proučavanje ptica, Podgorica Expeditio - Centar za održivi prostorni razvoj Green Home, Podgorica Crnogorsko društvo ekologa, Podgorica

Strana 29

Društvo prirodnjaka Crne Gore, Podgorica Noe Conservation, Podgorica

Međunarodne organizacije

REC Crna Gora, Podgorica UNDP / Centar za održivi razvoj, Podgorica

Tekući projekti

Uspostavljanje mreže Natura 2000 - EuropeAid / 137266 / DH / SER / ME Uspostavljanje i razvoj informacionog sistema zaštite životne sredine- EuropeAid / 135477 / DH / SER / ME Projekat koji implementira TechEd Consulting Services Ltd

Strana 30

Prilog 3. BIMR upitnik

Stranica 1

Regionalna mreža za upravljanje informacijama o biodiverzitetu i izvještavanje (BIMR)

Ovaj upitnik je izrađen u od strane Otvorenog regionalnog fonda (ORF) za Jugoistočnu Evropu – Biodiverzitet, u okviru pod-projekta „Upravljanje informacijama o biodiverzitetu i izvještavanje" (BIMR).

Projekat Otvoreni regionalni fond za Jugoistočnu Evropu - Biodiverzitet (ORF BD) podstiče regionalnu saradnju između organizacija koje djeluju u oblasti biodiverziteta - naročito nadležnih ministarstava i agencija za zaštitu okoliša/životne sredine, zavoda za zaštitu prirode, kao i ministarstava nadležnih za uticaje na biodiverzitet i okoliš/životnu sredinu (kao što su šumarstvo, poljoprivreda, turizam, voda i energetika), opština, obrazovnih institucija i naučno-istraživačkih instituta, te nevladinih organizacija iz oblasti zaštite okoliša/životne sredine. Aktivnosti ORF-a su grupisane i provode se putem tzv. pod-projekata.

Važnost rada na unapređenju upravljanja informacijama o biološkoj raznolikosti i izvještavanja je naglašena od strane aktera iz ciljnih ekonomija Jugoistočne Evrope (JIE) tokom misije za identifikaciju projekata provedene 2014. godine, te je stoga ova oblast izabrana za jedno od tri prioritetna područja intervencije ORF BD-a. Kontinuirane konsultacije koje su do sada održane u sklopu projekta, uključujući i one održane na početnom sastanku ORF BD-a u Beogradu u februaru 2016. godine, su ponovo potvrdile potrebu za intervencijom, što je rezultiralo izradom pod-projekta „Regionalna mreža za upravljanje informacijama o biodiverzitetu i izvještavanje" (BIMR).

Cilj BIMR projekta je da unaprijedi kapacitete partnerskih institucija u JIE potrebne za izvršenje zahtjeva koje postavljaju Konvencija o biološkoj raznolikosti (CBD) i EU.

Svrha ovog upitnika je da prikupi podatke potrebne za procjenu situacije po pitanju informacionih sistema o biodiverzitetu u svakoj zemlji, i namijenjen je sljedećim kategorijama: sakupljači podataka o biodiverzitetu (sakupljač podataka je institucija/organizacija/stručnjak koji prikuplja podatke o biodiverzitetu putem popisivanja na terenu); integratori podataka o biodiverzitetu (integrator podataka je institucija/organizacija koja finansira terenska istraživanja podataka o biodiverzitetu ili institucija/organizacija koja prikuplja podatke o biodiverzitetu od spoljnih stručnjaka/institucija po osnovu zakonske obaveze); i pružatelji podataka o biodiverzitetu (pružatelj podataka je institucija/organizacija koja drugim akterima pruža podatke o biodiverzitetu u strukturisanoj formi - baze podataka, web servisi, itd.).

Ovaj upitnik je dostupan i u PDF formatu na adresi: https://drive.google.com/file/d/0B35G6cPOz8QjM3BrcFN5R3pzb0k/view * Obavezno pitanje

Idite na pitanje br. 1.

Stranica 2

Stranica 3

Opšte informacije o akteru

Kontakt podaci institucije/ organizacije Molimo upišite podatke za vašu instituciju/organizaciju

1. Ime / naziv *

2. Ulica *

3. Poštanski broj *

4. Grad *

Podaci o kontakt osobi aktera

Molimo upišite podatke za osobu koja ispunjava ovaj upitnik

6. Ime i prezime osobe koja ispunjava upitnik *

7. Pozicija osobe koja ispunjava upitnik *

8. E-mail adresa osobe koja ispunjava upitnik *

9. Kako biste opisali svoju ulogu u vezi sa podacima o biodiverzitetu? *

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Sakupljač podataka o biodiverzitetu (sakupljač podataka jeinstitucija/organizacija/stručnjak koji prikuplja podatke o biodiverzitetu putem terenskog popisivanja)

• Integrator podataka o biodiverzitetu (integrator podataka je institucija/organizacija koja finansira terenska istraživanja podataka o biodiverzitetu ili institucija/organizacija koja prikuplja podatke o biodiverzitetu od spoljnih stručnjaka/institucija po osnovu zakonske obaveze)

• Integrator podataka o biodiverzitetu (integrator podataka je institucija/organizacija koja drugim akterima pruža podatke o biodiverzitetu u strukturisanoj formi – u obliku baze podataka, web servisa, itd.)

Važna napomena Pitanja u ovom upitniku su podijeljena i organizovana u tri grupe – grupa 1. sakupljači podataka o biodiverzitetu, grupa 2. integratori podataka o biodiverzitetu i grupa 3. pružatelji podataka o biodiverzitetu.

Stranica 4

Molimo da odgovorite SAMO na grupu (ili grupe) pitanja koja se odnose na ulogu koju ste odabrali (sakupljač, integrator ili pružatelj podataka). Molimo da PRESKOČITE grupe pitanja koja se ne odnose na vašu ulogu tako što ćete odabrati opciju "Next" na dnu svake stranice sa grupom pitanja. Akteri koji paralelno vrše dvije ili više uloga trebaju odgovoriti na grupe pitanja za sve relevantne kategorije u upitniku.

A. Pitanja za sakupljače podataka

Ova grupa pitanja je namijenjena samo sakupljačima podataka o biodiverzitetu. Ukoliko vi (ili vaša organizacija) ne pripadate ovoj kategoriji, molimo da ne ispunjavate ovaj dio upitnika.

10. A1. O kojoj grupi ili grupama organizama prikupljate podatke?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Biljke• Beskičmenjaci (vodeni i

kopneni)• Kičmenjaci• Gljive• Mikroorganizmi

11. A2. Na koji dio vaše zemlje se odnose vaši podaci o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Teritorija cijele države• Određena regija ili

regije 12. A2.1. Ukoliko prikupljate podatke za određenu regiju (ili regije), molimo navedite regije na koje se odnose vaši podaci o biodiverzitetu:

13. A3. Koju kategoriju podataka o biodiverzitetu prikupljate?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Vrste• Ekosistemi• Biološke zajednice• Karakteristike

pejzaža• Korištenje zemljišta• Drugo:

Stranica 5

14. A4. Koje tačno podatke o biodiverzitetu prikupljate/pohranjujete (određene grupe vrsta, životinje, populacije, itd.)

15. A5. U kom obliku prikupljate podatke/informacije o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Fotografije, zvučni zapisi i sl.• Obrađeni/prikupljeni primjerci ili dijelovi istih• Opažanja sa terena• Daljinsko praćenje (telemetrija, foto-zamke, satelitski snimci i sl.)• Prikupljanje karakteristika biodiverziteta iz mapa i GIS podataka• Drugo:

16. A6. Da li sakupljate primjerke biodiverziteta (kolekcije)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

17. A6.1. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo opišite vrstu primjeraka koje imate u svojoj kolekciji:

18. A6.2. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo navedite približan broj primjeraka koje imate u svojoj kolekciji:

19. A7. Da li koristite bilo koji oblik standardizovanih obrazaca za prikupljanje podataka? Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

20. A8. Da li za prikupljanje podataka koristite neku vrstu softvera (na ručnim uređajima, mobilnim uređajima, laptopima)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

Stranica 6

21. A8.1. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo opišite softverska rješenja koja koristite za prikupljanje podataka o biodiverzitetu.

22. A9. Da li za pohranu podataka koristite neku vrstu softvera (baza podataka, tabele u digitalnom formatu ili neko drugo rješenje za pohranu strukturisanih podataka)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

23. A9.1. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo da opišete rješenja koja koristite za pohranu podataka.

24. A10. U kom formatu čuvate podatke o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Pisani dokumenti• Tabele (npr. Excel, CSV)• Baze podataka (npr. Access, SQL Server)• Fotografije sa naznakom lokacije (geo tag)• Geoprostorni podaci (npr. Shapefile, GPX, KML)• Drugo:

25. A11. Molimo navedite gdje čuvate vaše podatke o biodiverzitetu.

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Lični računar• Lokalna mreža• Udaljeni server• Cloud servis (u oblaku)

26. A12. Koju vrstu podataka o biodiverzitetu ste spremni podijeliti?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Informacije o taksonomiji i nomenklaturi• Informacije o zabilježenim vrstama• Informacije o ekosistemima• Genetske informacije• Geografske informacije

Stranica 7

• Informacije o prirodnim resursima• Drugo:

27. A13. Kome ste spremni ponuditi vaše podatke o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Samostalnim istraživačima• Obrazovnim institucijama• Naučno-istraživačkim institucijama• Donosiocima odluka na državnom, regionalnom i lokalnom nivou• NVO-ima• Medijima• Preduzećima koja izrađuju studije uticaja na okoliš/životnu sredinu• Drugo:

28. A14. Po vašem mišljenju, šta su najveće prepreke dijeljenju podataka o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Iako su podaci upotrijebljeni u bar jednom objavljenom radu, moram napraviti dodatne analize

• Bojim se da bi kolege sa suprotstavljenim interesima mogle iskoristiti moje podatke• Ne mogu steći očekivanu korist od dijeljenja podataka o biodiverzitetu• Nisam upoznat-a sa postojanjem kvalitetne javne baze podataka gdje bih pohranio-

la svoje podatke• Moja organizacija ili nadređeni mi ne dozvoljavaju da dijelim podatke• Baze podataka ne nude jednostavne alate za unos podataka• Drugo:

29. A15. Koje koristi očekujete od dijeljenja podataka?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Materijalnu korist• Ugled• Veći broj citata• Učešće u budućim procjenama i terenskim istraživanjima• Drugo:

30. A16. Da li su postojeći kapaciteti i vještine za pravilno prikupljanje podataka adekvatni?

Označite samo jedan odgovor.

Stranica 8

• Da• Ne

31. A16.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Ne”, molimo navedite kapacitete i vještine koji vam nedostaju.

32. A17. Da li su postojeći kapaciteti i vještine za pravilnu obradu i analizu podataka adekvatni?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

33. A17.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Ne”, molimo navedite kapacitete i vještine koji vam nedostaju.

B. Pitanja za integratore podataka

Ova grupa pitanja je namijenjena samo integratorima podataka o biodiverzitetu. Ukoliko Vi (ili Vaša organizacija) ne pripadate ovoj kategoriji, molimo da ne ispunjavate ovaj dio upitnika.

34. B1. Iz kog izvora potiču podaci o biodiverzitetu koje obrađujete - da li podatke prikupljate samostalno (odnosno pomoću vaših stručnjaka) i/ili od spoljnih stručnihinstitucija i pojedinaca (fakulteti, muzeji, instituti/zavodi, NVO-i, individualni stručnjaci)?

Označite sve odgovarajuće odgovore. • Samostalno prikupljanje podataka• Iz spoljnih izvora

35. B2. Iz kojih spoljnih izvora uzimate podatke o biodiverzitetu?

Označite sve relevantne odgovore.

• Fakulteti (akademska zajednica)

• Muzeji• Instituti/zavodi• NVO-i• Stručnjaci (pojedinci)

Stranica 9

• Šira javnost

36. B3. Da li sa spoljnim izvorima podataka o biodiverzitetu imate formalni sporazum ili ugovor o saradnji?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

37. B4. Da li sporazumi/ugovori o saradnji sa istraživačima i spoljnim izvorima sadrže odredbe o vlasništvu i upotrebi podataka?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

38. B5. Da li objedinjujete/održavate neku određenu vrstu podataka o biodiverzitetu (npr. samo podaci o vodama, šumski ekosistemi, slatkovodni ekosistemi, itd.)

39. B6. Da li za pohranu podataka koristite neku vrstu softvera (baza podataka, tabele u digitalnom formatu ili neko drugo rješenje za pohranu strukturisanih podataka)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

40. B6.1. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo opišite softverska rješenja koja koristite za pohranu podataka.

41. B7. Da li održavate bibliografsku bazu podataka o biodiverzitetu?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

42. B7.1. Ako ste na prethodno pitanja odgovorili sa „Da”, molimo navedite približan broj bibliografskih podataka koji imate u vašoj bazi.

43. B8. Koju vrstu podataka o biodiverzitetu ste spremni podijeliti?

Stranica 10

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Informacije o taksonomiji i nomenklaturi• Informacije o zabilježenim vrstama• Informacije o ekosistemima• Genetske informacije• Geografske informacije• Informacije o prirodnim resursima• Drugo:

44. B9. Po vašem mišljenju, koje su najveće prepreke dijeljenju podataka o biodiverzitetu?

Označite sve odgovarajuće odgovore.

• Iako su podaci upotrijebljeni u bar jednom objavljenom radu, moram napraviti dodatne analize

• Bojim se da bi kolege sa suprotstavljenim interesima mogle iskoristiti moje podatke• Ne mogu steći očekivanu korist od dijeljenja podataka o biodiverzitetu• Nisam upoznat-a sa postojanjem kvalitetne javne baze podataka gdje bih pohranio-

la svoje podatke• Moja organizacija ili nadređeni mi ne dozvoljavaju da dijelim podatke• Baze podataka ne nude jednostavne alate za unos podataka• Drugo:

45. B10. Da li su postojeći kapaciteti i vještine za pravilnu obradu i analizu podataka adekvatni?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

46. B10.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Ne”, molimo navedite kapacitete i vještine koji vam nedostaju.

47. B11. Da li provodite neki oblik kontrole kvaliteta ili provjere podataka?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

Stranica 11

48. B11.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Da”, molimo detaljnije opišite način na koji vršite kontrolu kvaliteta odnosno provjeru podataka?

49. B12. Da li redovno pravite sigurnosne kopije podataka (backup)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

50. B13. Da li koristite bilo koji nacionalni ili međunarodni katalog vrsta/staništa za utvrđivanje taksonomskog statusa vaših podataka o biodiverzitetu (npr. nacionalne kontrolne liste, EU Nomen PESI, Catalogue of Life, Fish Base ili sl.)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

51. B14. Da li ste zaduženi za održavanje i ažuriranje kontrolne liste za bilo koju grupu flore i faune?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

52. B14.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Da”, molimo detaljnije opišite način na koji održavate i ažurirate relevantne kontrolne liste.

53. B15. Da li ste upoznati sa EU INSPIRE direktivom?

Označite samo jedan odgovor.

• Da ali sam samo čuo-la za tu direktivu i nisam potpuno upoznat-a sa njenim sadržajem i svrhom

• Da, upoznat-a sam sa sadržajem, odredbama i tehničkim smjernicama INSPIRE direktive.

• Ne

C. Pitanja za pružatelje podataka

Ova grupa pitanja je namijenjena samo pružateljima podataka o biodiverzitetu.

Stranica 12

Ukoliko vi (ili vaša organizacija) ne pripadate ovoj kategoriji, molimo da ne ispunjavate ovaj dio upitnika.

54. C1. Da li vaše podatke pružate spoljnim korisnicima?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

55. C2. Da li podatke dostavljate u strukturisanom obliku (baza podataka, web servis)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

56. C2.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Da”, molimo navedite koje strukturisane formate nudite.

57. C3. Da li naplaćujete uslugu pružanja podataka (odnosno da li korisnici plaćaju podatke)? Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne• Drugo:

58. C4. Ukoliko naplaćujete pristup podacima, da li postoje izuzeci - određene institucije/organizacije kojima podatke pružate bez naknade (npr. ministarstva, agencije ili javne institucije)?

Označite samo jedan odgovor.

• Da• Ne

59. C4.1. Ako ste na prethodno pitanje odgovorili sa „Da”, molimo navedite kojim institucijama/organizacijama dostavljate (ili ste spremni dostaviti) podatke bez naknade.

60. C5. Da li ste upoznati sa EU INSPIRE direktivom? Označite samo jedan odgovor.

Stranica 13

• Da ali sam samo čuo-la za tu direktivu i nisam potpuno upoznat-a sa njenim sadržajem i svrhom

• Da, upoznat-a sam sa sadržajem, odredbama i tehničkim smjernicama INSPIRE direktive.

• Ne