Prof. Dr. rer. soc. Jochen Schweitzer Sektion Medizinische Organisationspsychologie

Markus W. Haun Institut für Medizinische Psychologie

Henrike Maurer Universitätsklinikum Heidelberg

Dr. sc. hum. Julika Zwack Bergheimer Straße 20

Dr. sc. hum. Matthias Ochs D-69115 Heidelberg

SYMPA : Ένα πρόγραμμα συστημικής γενικής ψυχιατρικής στη Γερμανία

Εισαγωγή: Κατά τα τελευταία χρόνια έγινε για πρώτη φορά προσπάθεια στον γερμανόφωνο

χώρο να ενσωματωθεί η συστημική θεραπεία ως κύρια μέθοδος θεραπείας στη γενική

ψυχιατρική. Μ’ αυτόν τον στόχο εκπαιδεύτηκαν από το 2003 ως το 2005 όλα τα στελέχη έξι

κλασικών ψυχιατρικών τμημάτων, ανεξαρτήτως ειδικότητας και ιεραρχίας, σε συστημικές

τεχνικές στα πλαίσια του προγράμματος SYMPA. H συνολική διαδικασία αξιολογήθηκε

επιστημονικά τόσο πριν όσο και μετά από τη φάση της εισαγωγής των νέων μεθόδων στα

τμήματα παρέμβασης. Στο άρθρο που ακολουθεί παρουσιάζεται καταρχήν το πρόγραμμα και

δίνεται μια περίληψη των αποτελεσμάτων της έρευνας. Το άρθρο κλείνει με τη συζήτηση των

αποτελεσμάτων, συμπεριλαμβάνοντας την μετέπειτα έρευνα του 2008, στην οποία ερευνήθηκαν

τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα του προγράμματος και τα δομικά εμπόδια για την εφαρμογή

της συστημικής πράξης στο πλαίσιο ενός ψυχιατρικού νοσοκομείου.

Μέθοδοι: Στην έρευνα αξιολόγησης του προγράμματος SYMPA εφαρμόστηκαν τόσο ποσοτικές,

όσο και ποιοτικές μέθοδοι. Από τη μια έγινε έρευνα ερωτηματολογίου σε εργαζομένους στα

τμήματα (84 άτομα) με ερωτηματολόγια που φτιάχτηκαν ειδικά για τη συνθήκη παρέμβασης, και

από την άλλη διεξήχθησαν 44 ποιοτικές ημιανοιχτές συνεντεύξεις με ειδικούς του ψυχιατρικού-

ψυχοκοινωνικού χώρου, οι οποίες αξιολογήθηκαν με τη μέθοδο της ποιοτικής ανάλυσης

περιεχομένου μέσω του προγράμματος ATLAS.ti 5.0.

Αποτελέσματα: Στην καθημερινότητα των ψυχιατρικών τμημάτων που συμπεριλήφθηκαν στην

παρέμβαση εισήχθησαν με τρόπο στανταρισμένο οι συστημικές μέθοδοι της διερεύνησης και

διευκρίνισης αιτήματος και θεραπευτικού στόχου, η μέθοδος της συστημικής οικογενειακής

συνεδρίας και η λήψη του γενεογράμματος, η τελευταία με κάποιους περιορισμούς. Η μέθοδος

της αναστοχαστικής ομάδας δεν είχε σχεδόν καμιά εφαρμογή. Ως τα σημαντικότερα δομικά

εμπόδια μια συστημικής θεραπευτικής δουλειάς στο ψυχιατρείο διαπιστώθηκαν η οξεία

1

συμπτωματολογία των ασθενών, υπερβολικός αριθμός ασθενών στα τμήματα και η συχνή

αλλαγή ή διαρροή του προσωπικού.

1. Το πρόγραμμα SYMPA

Στόχοι

Το πρόγραμμα SYMPA1 ( „SYstemtherapeutische Methoden in der Psychiatrischen

Akutversorgung“) είναι η πρώτη προσπάθεια να εισαχθεί στην ψυχιατρική περίθαλψη της

Γερμανίας με συστηματικό τρόπο και να αξιολογηθεί επιστημονικά ένα δομημένο συστημικό

μοντέλο θεραπείας στην ψυχιατρική. (Schweitzer, Engelbrecht, Schmitz, Borst, & Nicolai, 2005;

Schweitzer & Grünwald, 2003).

Στόχος ήταν να καθιερωθεί σε έξι τμήματα γενικής ψυχιατρικής η συστημική θεραπεία ως

μέθοδος ρουτίνας για τους φιλοξενούμενους ασθενείς2 - συμπεριλαμβάνοντας μέλη της

οικογένειας και άλλα κοντινά πρόσωπα αναφοράς και να αξιολογείται αυτή η διαδικασία

συνεχώς επιστημονικά. Θεωρητικές βάσεις του προγράμματος:

1. Βάσεις της συστημικής οικογενειακής θεραπείας (Ochs, Schlippe, & Schweitzer, 1997; Schlippe

& Schweitzer, 1996; Schweitzer, Schlippe, & Ochs, 2007)

2. Ειδικά θεωρητικά μοντέλα συστημικής ψυχιατρικής(Greve & Keller, 2002; Josephson, 2008;

Rait & Glick, 2008a, 2008b; Retzer, 2008; Ruf, 2005)

3. Συστημική μετεκπαίδευση των συμμετεχόντων συνεργατών όλων των ειδικοτήτων

(Zwack & Schweitzer, 2008)

Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους θεωρούνται πρόσωπα που συναποφασίζουν και

συνδιαμορφώνουν την όλη θεραπευτική διαδικασία. Μια και η συμπτωματολογία κατανοείται

στο πλαίσιο της κοινωνικής, επαγγελματικής και βιογραφικής συνθήκης των ασθενών ως

φέρουσα νόημα και εγείρουσα λειτουργικές διαδικασίες („συστημική κατανόηση περίπτωσης“),

1 http://www.klinikum.uni-heidelberg.de/SYMPA-Project.6366.0.html2

?Για λόγους ευκολότερης ροής του κειμένου θα χρησιμοποιείται κυρίως ο αρσενικός τύπος των ουσιαστικών, μ’ αυτόν όμως εννοούνται και τα δύο φύλα.

2

επιλέγουμε συνειδητά να μη χρησιμοποιηθεί καθόλου μια οπτική παθολογικοποίησης των οξειών

ψυχιατρικών κρίσεων. Ταυτόχρονα εστιάζουμε στο σύστημα που δημιουργείται από το

πρόβλημα, και δευτερευόντως μόνο σε νευρολογικής έμφασης μοντέλα περί κατανόησης

νοσολογικών οντοτήτων3 (Anderson, Goolishian, & Windermand, 1986). Στην έναρξη μιας ψυχικής

διαταραχής θεωρείται ότι βρίσκεται καταρχήν ένα ειδικό βιοψυχοκοινωνικό πρόβλημα, το οποίο

παράγει κυκλικά, διαδραστικά και επικοινωνιακά ένα σύστημα γύρω από το πρόβλημα αυτό και

δεν χρησιμοποιείται πια η υπόθεση (Singer & Wynne (1965)), ότι κοινωνικά συστήματα παράγουν

δυσλειτουργικές, άρα και παθολογικές δομές. Πολύ περισσότερο θεωρούμε ότι ακόμα και τα

έντονα ψυχιατρικά συμπτώματα είναι δείκτες που μας οδηγούν να βρούμε από κοινού με

ασθενείς, τις οικογένειές τους και τα μέλη της θεραπευτικής ομάδας, λύσεις και αποθέματα για

ειδικές συνθήκες ζωής και σχέσεων. Η διαδικασία αυτή δεν σημαίνει καθόλου ένα «χρύσωμα του

χαπιού», μια ωραιοποίηση περιπτώσεων όπως βαριές αρνητικές συμπτωματολογίες ή επιθετικές,

βίαιες συμπεριφορές. Αντίθετα, είναι μια προσέγγιση, η οποία θεωρεί την κατανόηση της

σημασίας που έχει μια συμπτωματολογία ως βασική προϋπόθεση για μια αποτελεσματική

ψυχιατρική παρέμβαση.

Με βάση τα παραπάνω δίνεται το προβάδισμα σε μια δευτεροκυβερνητική προοπτική,

εστιασμένη σε έναν τρόπο σκέψης και συνομιλίας σχετικά με τους ασθενείς και τα συμπτώματά

τους προσανατολισμένο στη λύση και στα αποθέματα. Αυτό συμβάλλει στο να αναδειχθούν οι

ικανότητες που έχει ήδη τόσο ο ασθενής ως πρόσωπο όσο και το σύστημά του και να

αξιοποιηθούν. Ο πελάτης αντιμετωπίζεται ως ισότιμος σύντροφος-συνεργάτης στην αναζήτηση

λύσεων (Anderson & Goolishian, 1992), ενώ οι θεραπευτές «…καθιστούν εφικτούς διαλόγους,

στους οποίους περιγράφονται διαφορετικές κατασκευές πραγματικοτήτων και στους οποίους

γίνονται πειραματισμοί με εναλλακτικές κάθε φορά δυνατότητες» (Schlippe & Schweitzer, 1996,

p. 52). Για να μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε επαρκώς τις υποκειμενικές ιδέες και ερμηνείες των

πελατών για την ίδια τους της «ασθένεια», η θεραπευτική διαδικασία ακολουθεί τη φιλοσοφία

του «προσανατολισμού στον πελάτη ως μια φιλοσοφία παροχής υπηρεσιών» (Schweitzer,

1995).

Αναγνωρίζοντας τις ατομικές κατασκευές πραγματικότητας η συστημική ψυχιατρική

στοχεύει στην ενίσχυση της προσωπικής ευθύνης του ασθενούς και των φυσικών συστημάτων

αναφοράς του. Επανενεργοποιούνται υπάρχοντα αποθέματα και επεξεργαζόμαστε το

επικοινωνιακό μοντέλο που συγκροτεί το σύστημα γύρω από το πρόβλημα. Στη βάση κάθε

3 Αναλυτικές περιγραφές βλ. Hyman (2000) και Kandel (1998).3

θεραπευτικού βήματος βρίσκεται η ιδέα της διεύρυνσης των δυνατοτήτων επιλογής του πελάτη:

«Να δρας πάντα με τρόπο, που να σου επιτρέπει να αυξάνεις τον αριθμό των δυνατοτήτων σου!»

(von Foerster, 1988)

Συμμετέχοντα θεσμικά πλαίσια

Το ερευνητικό πρόγραμμα σχεδιάστηκε και διεξήχθη από την ομάδα του τομέα Ιατρικής

Οργανωτικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης υπό την διεύθυνση του καθ.

Jochen Schweitzer, σε συνεργασία με την Ευαγγελική Σχολή του Reutlingen-Ludwigsburg υπό την

διεύθυνση της Prof. Dr. Elisabeth Nicolai και τη Σχολή Εφαρμοσμένων Επιστημών του

πανεπιστημίου της Ζυρίχης υπό την διεύθυνση του Prof. Dr. Hugo Grünwald. Τα ψυχιατρικά

νοσοκομεία που έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν το ψυχιατρικό τμήμα του νομαρχιακού

νοσοκομείου του Gummersbach, η γενική ψυχιατρική κλινική της περιοχής Wunstorf του

Αννόβερου και η γενική ψυχιατρική κλινική του κρατικού νοσοκομείου της Paderborn. Κάθε

πλαίσιο συμμετείχε στο πρόγραμμα με δύο του τμήματα.

Το πρόγραμμα εκπαίδευσης των εργαζομένων οργανώθηκε από το Helm Stierlin Institut

της Χαϊδελβέργης και εφαρμόστηκε προσωπικά από τον Prof. Dr. Schweitzer σε συνεργασία με

την Dr. Ulrike Borst από το εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Συστημικής Θεραπείας στο Μάιλεν της

Ελβετίας.

SYMPA- Εκπαίδευση και παρέμβαση στην ψυχιατρική καθημερινότητα

Για να πετύχουμε το στόχο της εισαγωγής μιας συστημικής λογικής στην καθημερινή δουλειά

ρουτίνας των παραπάνω ψυχιατρικών τμημάτων, ήταν αναγκαίο να εκπαιδεύσουμε τους

συνεργάτες των τμημάτων όλων των ειδικοτήτων και όλων των επιπέδων ιεραρχίας σε όλα τα

συμμετέχοντα τμήματα στη συστημική ψυχοθεραπεία (Schweitzer, Ginap, et al., 2007). Έτσι

εκπαιδεύτηκαν όλα τα teams (συνολικά 100 εργαζόμενοι) από τον Σεπτέμβριο του 2003 ως το

Μάρτιο του 2005 στη συστημική θεραπεία (1ος κύκλος εκπαίδευσης, βλ. πίνακας 2). 70% των

συμμετεχόντων ήταν νοσηλευτές, 20% γιατροί, και οι υπόλοιποι ψυχολόγοι, εργοθεραπευτές και

κοινωνικοί λειτουργοί. Συνολικά ο εκπαιδευτικός αυτός κύκλος συμπεριέλαβε 18 μέρες ή 150

4

ώρες κατ΄ άτομο, χρόνος που αντιστοιχεί στο πρώτο έτος μιας κανονικής συστημικής

εκπαίδευσης στη συστημική θεραπεία και συμβουλευτική σύμφωνα με τις απαιτήσεις των

συλλόγων συστημικών θεραπευτών (σύγκρ. πίνακα 1). Όσοι ενδιαφέρονταν, μπορούσαν να

συνεχίσουν την εκπαίδευση μέχρι να πάρουν τον τελικό τίτλο ως συστημικοί θεραπευτές. Από

άποψη περιεχομένου το 70% της θεωρίας, των τεχνικών, των βιωματικών και άλλων σεμιναρίων

αυτοεμπειρίας ήταν πανομοιότυπα με αυτά της τυπικής εκπαίδευσης στο Helm Stierlin Institut

της ΧαΪδελβέργης4. Το 30% των περιεχομένων ήταν ιδιαίτερα εστιασμένα στο πλαίσιο τμημάτων

που αντιμετωπίζουν οξείες ψυχιατρικές κρίσεις (π.χ. συστημική διαπραγμάτευση με τους

ασθενείς και θεραπεία των ψυχώσεων):

Μπλοκ I:

Βασικές συστημικές στάσεις

Μοντέλα περί ασθένειας και οι συνέπειές τους

Γενεόγραμμα

Αφηγηματικές θεωρίες

Μπλοκ II:

Συστημική συνέντευξη

Διαπραγμάτευση

Διευκρίνιση αιτήματος

Σχεδιασμός θεραπευτικού στόχου

Μπλοκ III:

Προσανατολισμός στη λύση και τα αποθέματα

Αναστοχαστική ομάδα

Θετικές διατυπώσεις στον φάκελο του

ασθενούς

Διαπραγμάτευση σχετικά με τα φάρμακα

Μπλοκ IV:

Συνέντευξη ανοίγματος και τελική παρέμβαση

Δυνατότητες χρονιοποίησης

Αμφιδρομικός καθρέπτης, γλυπτό

Ιατρικές αναφορές, συμβόλαιο νοσηλείας

Μπλοκ V και VI - Εμβάθυνση:

Αναλυτική επανάληψη όλων των τεχνικών ερωτηματοθεσίας. Εποπτεία περιπτώσεων από την καθημερινότητα των

ψυχιατρικών τμημάτων. Άσκηση στη χρήση της συναδελφικής εποπτείας σε συγκεκριμένα περιστατικά. Ειδικά

θέματα: τα Ταμπού στη συστημική θεραπεία, βία στο σύστημα του προβλήματος

Πίνακας. 1 –Περιεχόμενα των 6 μπλοκ της μετεκπαίδευσης στα πλαίσια του προγράμματος SYMPA (Schweitzer, et

al., 2006)

Πώς επιτεύχθηκε τώρα η υιοθέτηση των διδαγμένων μεθόδων στην καθημερινότητα των

ψυχιατρικών τμημάτων; Στο τέλος κάθε εκπαιδευτικού μπλοκ δίνονταν στους συμμετέχοντες

καθήκοντα-ασκήσεις για να εφαρμοστούν στους χώρους εργασίας τους. Έτσι μετά το πρώτο

μπλοκ δοκιμάστηκε ως καθήκον η διεξαγωγή συνεδριών για τη λήψη γενεογράμματος, μετά το

δεύτερο μπλοκ η διερεύνηση-διευκρίνιση αιτήματος των ασθενών στην κάθε κλινική και μετά το

επόμενο μπλοκ η υιοθέτηση αυτών των τεχνικών ως μεθόδων ρουτίνας στην καθημερινή

4 http :// www . hsi - heidelberg . com / weiterbildung (γερμανόφωνη σελίδα)5

λειτουργία των τμημάτων. Επειδή λάμβαναν μέρος στην εκπαίδευση όλα τα μέλη του team ήταν

δυνατόν ήδη από την αρχή να αξιολογείται πρακτικά η εφαρμοσιμότητα των προτεινόμενων

αλλαγών και, αν χρειαζόταν, οι προτάσεις να μετατρέπονται ως προς κάποια στοιχεία τους (π.χ.

Είναι δυνατόν να ενσωματωθούν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του τμήματος καλά οργανωμένες

συστημικές συζητήσεις περιπτώσεων ή όχι;), και να συζητιούνται ως προς τη κατανομή

αρμοδιοτήτων. Σημαντικές σ’ αυτό στάθηκαν συμφωνίες που κλείστηκαν για ειδικές συναντήσεις,

οι οποίες θα αντιστάθμιζαν τα προβλήματα που δημιουργούνται από το ότι η δουλειά είναι

οργανωμένη σε βάρδιες και πολλοί εργαζόμενοι λείπουν κάθε μέρα σε ρεπώ.

16 εργαζόμενοι, προχωρημένοι στην συστημική σκέψη, (νοσηλευτές και θεραπευτικό

προσωπικό) εκπαιδεύτηκαν σε ένα ρόλο συν-εκπαιδευτή, ώστε οι διαδικασίες μάθησης να

μεταφυτεύονται σταδιακά μέσα στα ίδια τα τμήματα. Ο ρόλος τους ήταν να προσφέρουν

εποπτεία περιπτώσεων σε μικρές ομάδες εσωτερικά του τμήματος κ.α.. Μετά το πέρας του

αρχικού κύκλου εκπαίδευσης τα ψυχιατρεία αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν έναν δεύτερο

κύκλο 9 ημερών εκπαίδευσης με στόχο την εμπέδωση των νέων περιεχομένων, μια

μακροπρόθεσμη υποστήριξη των πρώτων αλλαγών και τη λύση πρακτικών δυσκολιών κατά την

εφαρμογή τους (2. κύκλος, βλ. Πίνακας 2) . Αυτή η φάση συντήρησης άρχισε το Δεκέμβρη του

2007, συνεχίστηκε τον Ιούνιο του 2008 και συνεχίζεται τον Μάρτη του 2009 με τη μορφή

διημέρων εκπαίδευσης και εποπτείας.

Πίνακας.2 – το πρόγραμμα SYMPA και η έρευνα διατήρησης του SYMPAσε χρονολογική σειρά

Η πράξη του προγράμματος SYMPA6

Τελειώνοντας το τελευταίο μπλοκ εκπαίδευσης αναπτύχθηκε με εκπροσώπους των τμημάτων

παρέμβασης ένας 16σέλιδο εγχειρίδιο SYMPA5, όπου περιγράφονται οι πυρηνικές τεχνικές και

ιδέες της συστημικής οικογενειακής θεραπείας και δίνει κατευθύνσεις για το μέλλον (βλ.

πίνακας. 3 και πίνακας. 4).

Πίνακας 3 – Βασικό πρόγραμμα SYMPA για όλους τους ασθενείς

5 http :// www . klinikum . uni h eidelberg . de / fileadmin / Psychosomatische _ Klinik / SYMPA / SYMPA __ Handbuch _ englisch . pdf

7

Πίνακας 4 – Ενισχυμένο SYMPA για ειδικότερες περιπτώσεις

Η θεραπεία εξελίσσεται προσανατολισμένη στις βασικές αρχές του προσανατολισμού σε

αποθέματα και λύσεις, της συστημικής περιέργειας και ουδετερότητας, της διαφάνειας και της

εκτίμησης απέναντι στο πρόσωπο του πελάτη. Στο προσκήνιο βρίσκεται πάντα μια στάση του

Team που χαρακτηρίζεται από μια εξατομικευμένη προσέγγιση της βιογραφίας του κάθε

ασθενούς. (βλ. Πίνακας 5).

8

Πίνακας 5 – Θεραπευτικό σχήμα για ασθενείς στα πλαίσια του προγράμματος SYMPA

2. Επιστημονική αξιολόγηση του προγράμματος SYMPA 2003-2008

Το πρόγραμμα SYMPA παρακολουθείται επιστημονικά από την πρώτη αρχή του τον Νοέμβριο

του 2002 μέσω ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας από δύο οπτικές γωνίες ως εξής (Schweitzer &

Grünwald, 2003):

Αξιολόγηση:

Πώς αλλάζει η ποιότητα της περίθαλψης για τους ασθενείς και τις οικογένειές

τους, καθώς και για την εργασιακή συνθήκη του προσωπικού μέσα από το SYMPA?

Ανάπτυξη του οργανισμού:

Πώς μπορεί η συστημική σκέψη και οι μέθοδοί της να εγκαθιδρυθούν χωρίς

περιπλοκές, με οικονομία χρόνου και προωθώντας τη συνεργασία στην κλινική

δουλειά;

Καταρχήν διαπιστώθηκε στα πλαίσια συμμετοχικής παρατήρησης διάρκειας 4 εβδομάδων σε όλα

τα τμήματα παρέμβασης (Twardowski , 2005) από το 2003 ως το 2005 μια στατιστικά σημαντική

άνοδος τόσο της συχνότητας, όσο και της απόλυτης χρονικής διάρκειας των συνομιλιών με

ασθενείς – με σταθερό αριθμό ασθενών και προσωπικού. Αυτό αφορούσε τόσο ατομικές

συζητήσεις, όσο και συνομιλίες με συνεργάτες, και σε ελάχιστη κλίμακα οικογενειακές

συζητήσεις. Συνομιλίες με συγγενείς εν απουσία των ασθενών έγιναν – συνειδητά – πολύ

σπανιότερες. Αυτό το εύρημα επιβεβαίωνε το στόχο μας «να μιλάμε με τον ασθενή και όχι για

τον ασθενή».

Ο Ginap (2006) ανέλυσε την αλλαγή που παρατηρήθηκε στον τρόπο διεξαγωγής των συνομιλιών

συγκρίνοντας 250 τυχαία επιλεγμένες δίλεπτες ακολουθίες από βιντεοσκοπημένες συνεδρίες με

ένα ή περισσότερα πρόσωπα το 2003 και το 2005. Για την επεξεργασία των βίντεο αναπτύχθηκε

από μας τους ίδιους ένα εργαλείο αξιολόγησης με 12 κατηγορίες, οι οποίες ανταποκρίνονται σε

εννέα βασικές αρχές διεξαγωγής συστημικής συνέντευξης: διευκρίνιση αιτήματος,

9

προσανατολισμός στο στόχο, προσανατολισμός σε αποθέματα και στη λύση, αναπλαισίωση,

κυκλικότητα, ουδετερότητα, διαφάνεια και διαπραγματευτική φιλοσοφία (σύγκρ. Honermann,

Müssen, Brinkmann, & Schiepek, 1999). Ενώ το 2003 διαπιστώθηκαν μόλις 0,3 από τις 12

προαναφερθείσες κατηγορίες σε κάθε βιντεοσκοπημένη μονάδα ανάλυσης, μετά την εκπαίδευση

το 2005 εντοπίστηκαν κατά μέσο όρο 1,6 από τις παραπάνω κατηγορίες σε κάθε ακολουθία

ανάλυσης. Στατιστικά σημαντική ήταν η μεταβολή στις κατηγορίες διαπραγματευτική φιλοσοφία,

προσανατολισμός στη λύση και στα αποθέματα, καθώς και στην διευκρίνιση του αιτήματος.

Συνολικά παρατηρήθηκε μια πολύ σημαντική στατιστικά διαφορά στην άνοδο της χρήσης

συστημικών τεχνικών συνέντευξης, παρόλο που δεν αξιολογήθηκε ακόμα συνολικά η ποιότητα

της εφαρμογής τους στα εκάστοτε πλαίσια. Κύρια στις κατηγορίες «προσανατολισμός στη λύση

για το χρόνο μετά το ψυχιατρείο», «ουδετερότητα απέναντι στο σύμπτωμα, στις κατασκευές της

πραγματικότητας και στα πρόσωπα» και «διαπραγμάτευση σχετικά με την εφαρμογή θεραπείας

επιλογής», βρέθηκαν στατιστικά σημαντικότατες διαφορές μεταξύ των ετών 2003 και 2005 (βλ.

πίνακας 6).

Πίνακας 6 – Εξέλιξη της συχνότητας εφαρμογής τεχνικών συστημικής συνέντευξης

μεταξύ 2003 und 2005

Οι Zwack & Schweitzer (2007) διεξήγαγαν έρευνα αξιολόγησης σχετικά με την ρεαλιστική

εφαρμοσιμότητα, την αντοχή τους στο χρόνο και το βαθμό χρηστικότητας των συστημικών

παρεμβάσεων, που έγιναν στα πλαίσια του προγράμματος SYMPA. Τέσσερις μήνες μετά το τέλος

της εκπαίδευσης στο Μάρτιο του 2005 διεξήγαγαν συνεντεύξεις με 49 συνεργάτες από όλες τις

επαγγελματικές ομάδες που έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα και στα τρία θεσμικά πλαίσια. Οι

απαντήσεις αξιολογήθηκαν με ανάλυση περιεχομένου. (Mayring, 2003). Συμπληρωματικά 75

εργαζόμενοι στα τμήματα παρέμβασης έκριναν με βάση ένα ερωτηματολόγιο «Συστημική

ψυχιατρική οξέων περιστατικών» (CSA), κατά πόσο εύκολα και σε διάρκεια μπόρεσαν να

υιοθετηθούν στην καθημερινότητα των τμημάτων οι νέοι κλινικοί τρόπο δουλειάς. Εύκολες στην

εφαρμογή τους αποδείχθηκαν κυρίως η τεχνική της διευκρίνισης του αιτήματος και η χρήση

του γενεογράμματος. Στις οικογενειακές συνεδρίες παρατηρήθηκε μια «μετακίνηση της

εστίασης του περιεχομένου», από τη χρήση ψυχοεκπαιδευτικών τεχνικών σε εξατομικευμένες

διαδικασίες λύσης προβλημάτων και στην ανάλυση δυσλειτουργικών αλληλεπιδραστικών

διεργασιών μέσα στην οικογένεια» (Schweitzer, et al., 2006, σ. 180). Η ομάδα αναστοχασμού και

η συναδελφική εποπτεία εφαρμόστηκαν μόνο σε λίγες εξαιρέσεις, λόγω του ότι θεωρήθηκαν 10

τεχνικές που απαιτούν πάρα πολύ χρόνο. Η από κοινού με τον ασθενή συγγραφή του εξιτηρίου

και της αξιολόγησης της πορείας της νοσηλείας κρίθηκε από τους γιατρούς ως αντιοικονομική

από άποψη χρόνου και ως μη χρήσιμη για τους ασθενείς και έτσι επίσης δεν εφαρμόστηκε.

Συνολικά μπορούμε να πούμε ότι το SYMPA στην πιλοτική του φάση αποδείχθηκε εφαρμόσιμο

στην πράξη και χρήσιμο για την κλινική πορεία των ασθενών και τη λειτουργία των τμημάτων

νοσηλείας (Schweitzer, et al., 2006, p. 181).

Οι Zwack & Schweitzer (2008) ερεύνησαν με 49 ημιδομημένες συνεντεύξεις την επίδραση που

είχε το πρόγραμμα στα επαγγελματικά αυτονόητα των διαφορετικών επαγγελματικών ομάδων,

στο επίπεδο συνεργασίας του team και στην επαγγελματική επιβάρυνση των εργαζομένων.

Παράλληλα χρησιμοποιήθηκαν τα εργαλεία Team-Climate-Inventory και το Maslach Burnout

Inventory και τα δύο στη γερμανική τους έκδοση (Brodbeck, Anderson, & West, 2000; Büssing &

Perrar, 1992) (βλ. πίνακας 2).

Με έγκυρα ερωτηματολόγια 94% (2003) και 83% (2005) το Maslach Burnout Inventory έδειξε

ανάμεσα στο 2003 και το 2005 πολύ σημαντικές στατιστικά μεταβολές. Οι κατηγορίες

„Αποπροσωποποίηση“ (F = 181,80; p < 0,01) und „συναισθηματική εξάντληση“ (F = 9,85; p < 0,01)

μειώθηκαν δραστικά, η „προσωπική εκπλήρωση “ και „αποδοτικότητα“ (F = 171,02; p < 0,01)

παρουσίασαν αύξηση. Η βίωση προσωπικής αποτελεσματικότητας και η χαρά που αντλείται από

την εντατική δουλειά με τον ασθενή αυξήθηκαν επίσης, ενώ έπεσαν οι δείκτες συναισθηματικής

σκλήρυνσης και αδιαφορίας για τον ασθενή, καθώς και αισθήματα επαγγελματικής εξάντλησης

και ματαίωσης.

Το Team-Climate-Inventory έδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές στην κατηγορία

«προσανατολισμός στα εργασιακά καθήκοντα» (F = 5,23; p = 0,02) και πολύ σημαντικές

στατιστικά διαφορές στην κατηγορία της «συμμετοχικής ασφάλειας» (F = 7,03; p < 0,01). Η

κατηγορία «προσαρμογή στις κοινωνικές προσδοκίες» έπεσε μεταξύ 2003 και 2005 πολύ

σημαντικά στατιστικά (F = 39,56; p < 0,01). Αυτές οι αλλαγές παραπέμπουν σε μια αύξηση των

επιπέδων επίδοσης και προσδοκιών στο team και στην ικανότητα αναστοχασμού επ’ αυτών,

καθώς και σε αύξηση της συνεργατικότητας και των δημιουργικών διαφωνιών στην ομάδα.

Στις ποιοτικές συνεντεύξεις έγιναν σε όλα τα τμήματα ανεξαιρέτως αναφορές σε μια

εντατικοποίηση της συνεργασίας εσωτερικά της ομάδας, γεγονός που συνδέθηκε στην εισαγωγή

δύο νέων συστημικών παρεμβάσεων, της «διευκρίνιση αιτήματος και θεραπευτικού στόχου» από

τη μια και στη συνέντευξη λήψης γενεογράμματος από την άλλη. Και οι δυο τεχνικές

11

εφαρμόζονταν από νοσηλευτές, οι οποίοι μετατράπηκαν μέσω αυτών γρήγορα σε φορείς

θεραπευτικά χρήσιμων πληροφοριών και ενεπλάκησαν ενεργά στη θεραπευτική διαδικασία,

υπερβαίνοντας τον παραδοσιακά βοηθητικό τους ρόλο. Η βασική επίδραση αυτής της εμπειρίας

ήταν, από την πλευρά των νοσηλευτών, η εντατικοποίηση της σχέσης τους με τον ασθενή. Η

εμπλοκή των νοσηλευτών στις συναντήσεις με την οικογένεια έγινε μέσω του προγράμματος

αυτονόητη και διαμορφώθηκε ως έντονα συμμετοχική. Σε δύο από τα τμήματα νοσηλευτές

διεξήγαγαν αυτόνομα συζητήσεις με τις οικογένειες. Αυτή η ανάληψη θεραπευτικών καθηκόντων

από τους νοσηλευτές κατέστησε αναγκαίο έναν νέο διακανονισμό διανομής αρμοδιοτήτων στα

τμήματα. („Ποιος επιτρέπεται να κάνει τι, ή ποιος είναι για τι πράγμα υπεύθυνος;“). Συνολικά

παρουσιάστηκε αύξηση του αισθήματος αμοιβαίας εκτίμησης και ισοτιμίας ανάμεσα στις

διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες, κυρίως όμως οι νοσηλευτές δήλωσαν πως αισθάνονται σε

μια ισότιμη σχέση με τους θεραπευτές, μέσα από την ενισχυμένη εμπλοκή τους στις

θεραπευτικές διαδικασίες». Αποφασιστικό γι’ αυτήν την αλλαγή κρίθηκε η από κοινού και στο

ίδιο επίπεδο ενασχόληση όλων των επαγγελματικών ομάδων με τα περιεχόμενα της συστημικής

μετεκπαίδευσης και η κοινή εξάσκηση στις νέες τεχνικές «χωρίς ιεραρχίες και άλλες παγίδες»

(Zwack & Schweitzer, 2008, p. 18).

Με βάση αυτά τα αποτελέσματα οι Zwack & Schweitzer (2008) θεωρούν μια

διεπιστημονικά οργανωμένη συστημική εκπαίδευση του προσωπικού ενός ψυχιατρικού

τμήματος οξέων ως μια αποτελεσματική στρατηγική ανάπτυξης του οργανισμού, η οποία εκτός

από τη θετική επίδρασή της στη δουλειά με τους ασθενείς, μπορεί να επιδράσεις έμμεσα σε μια

βελτιωμένη διακλαδική συνεργασία και στην αύξηση της αίσθησης προσωπικής

αποτελεσματικότητας για τον κάθε επαγγελματία χωριστά.

Οι Crameri et al. (2008) (βλ. πίνακας 2) αναφέρονται στα αποτελέσματα που είχε η συστημική

μετεκπαίδευση του προσωπικού στην πορεία των νοσηλευομένων ασθενών: „187 ασθενείς που

νοσηλεύτηκαν πριν και άλλοι τόσοι που νοσηλεύτηκαν στα ίδια τμήματα μετά την μετεκπαίδευση

του προσωπικού αντιστοιχήθηκαν σε ζεύγη ανάλογα με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους. Το

αποτέλεσμα της θεραπείας τους μετρήθηκε με κλίμακες αυτοαξιολόγησης και ξένης αξιολόγησης

(BSI, BPRS und FaeBe). Οι διαφορές πριν και μετά στην ίδια ομάδα αποδείχθηκαν πολύ

σημαντικές και στις δύο ομάδες. Αντίθετα οι διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων δεν ήταν

στατιστικά σημαντικές.“ Δεν μπόρεσε συνολικά να βρεθεί κάποια στατιστικά σημαντική βελτίωση

του θεραπευτικού αποτελέσματος πριν και μετά την συστημική μετεκπαίδευση του προσωπικού.

12

Τέλος ο Maurer (2009) έκανε ένα Follow-up σχετικά με την επίδραση του νέου συστημικού

τρόπου δουλειάς σε συμπτώματα Burnout και στη βίωση του κοινωνικού κλίματος στο Team

στους εργαζομένους στα τμήματα παρέμβασης. Αναλύθηκαν τόσο ποιοτικά (44 συνεντεύξεις με

ειδικούς), όσο και ποσοτικά δεδομένα (από το TKI und MBI-D, n = 84). Φάνηκε ότι οι στατιστικά

σημαντικές διαφορές που παρατηρήθηκαν σε συμπτώματα Burnout των εργαζομένων στα

τμήματα οξέων μετά την μετεκπαίδευση του 2005, έμεναν μέχρι το 2008 σταθερές . Τα

αποτελέσματα των νέων μετρήσεων με το MBI δείχνουν διάρκεια στα αποτελέσματα στις

κλίμακες «προσωπική εκπλήρωση» και «αποπροσωποποίηση». Στις συνεντεύξεις προκύπτει μια

διαφοροποιημένη εικόνα σχετικά με τη βίωση της εργασίας. Δίπλα στις θετικές αλλαγές (π.χ.

„εξύψωση των νοσηλευτών“ από 31 ερωτώμενους, „μεγαλύτερες δυνατότητες δράσης “ από 10

ερωτώμενους ή „ενδιαφέρον και κέφι κατά την εφαρμογή των συστημικών τεχνικών από 9

ερωτώμενους), αναφέρονται και αρνητικές επιρροές. Ιδιαίτερης σημασίας φαίνεται να είναι η

«ματαίωση που προκύπτει από τη διαπίστωση πόσο δύσκολο είναι να εφαρμοστούν οι

συστημικές μέθοδοι» (19 αναφορές) και κυρίως από νοσηλευτές η «υπερεπιβάρυνση και ο

φόβος» κατά την εφαρμογή των συστημικών μεθόδων με 13 και 11 αναφορές αντίστοιχα. Στις

κατηγορίες «κλίμα της ομάδας» και συνεργατικότητα μεταξύ των επαγγελματικών ομάδων,

σύμφωνα με τα αποτελέσματα της κλίμακας ΤΙΚ δεν παρατηρείται κάποια στατιστικά σημαντική

διατήρηση αλλαγών στη διάρκεια των χρόνων, ενώ στην κατηγορία «Προσανατολισμός στα

εργασιακά καθήκοντα» διαπιστώθηκε μάλιστα μια αρνητική αλλαγή από το 2005 ως το 2008.

Αντίθετα στις συνεντεύξεις τονίστηκαν οι θετικές επιδράσεις που είχε το πρόγραμμα στο κλίμα

του τμήματος (π.χ. «χαλαρή ατμόσφαιρα, καλύτερη διάθεση» με 8 αναφορές) και η συνεργασία

(π.χ. „πιο ανοιχτή ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των διαφορετικών επαγγελματικών ομάδων “ με

23 αναφορές). Συνολικά μπορεί να ειπωθεί ότι οι τιμές εργασιακές εξάντλησης (Burnout)

βελτιώθηκαν κατά την εξέλιξη του προγράμματος, αλλά αυτό δεν μπορεί να ερμηνευτεί

αιτιολογικά ως αποτέλεσμα του συστημικού τρόπου δουλειάς, λόγω της ελλιπούς εσωτερικής

εγκυρότητας των αποτελεσμάτων, μια και στο επίπεδο της συνεργασίας στην ομάδα και στην

ατμόσφαιρα στο χώρο εργασίας προκύπτουν ανόμοια συμπεράσματα, με τις διαφορετικές

μεθόδους μέτρησης-καταγραφής. Η διαπίστωση ότι σε μια συστημική ψυχιατρική οξέων είναι

χαμηλότερο το ρίσκο ενός συνδρόμου εργασιακής εξάντλησης θα μπορούσε π.χ. να βρίσκεται σε

συνάρτηση με την αύξηση της αίσθησης προσωπικής αποτελεσματικότητας. Αυτή η υπόθεση θα

ήταν ενδιαφέρον να ερευνηθεί περαιτέρω στο μέλλον.

13

Ο Haun (2009) ερεύνησε στα πλαίσια της δεύτερης έρευνας αξιολόγησης της διατήρησης των

αποτελεσμάτων του προγράμματος SYMPA (βλ. πίνακας 2), πώς εφαρμόζονταν οι συστημικές

μέθοδοι το 2008 στα τμήματα παρέμβασης (παρούσα κατάσταση). Εκτός αυτού ο στόχος ήταν να

αναλυθούν τυχόν δομικά εμπόδια στην εφαρμογή της συστημικής πράξης στα ψυχιατρικά

πλαίσια. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι συλλογής δεδομένων. (siehe

Abb. 7).

Abb. 7 – Theoretisches Rahmengerüst von SYMPA.nachhaltig

Αποτελέσματα – χρήση των συστημικών μεθόδων 2008, παρούσα κατάσταση): 48,3 % των

ερωτηθέντων χαρακτήρισαν το επίπεδο εφαρμογής των μεθόδων ως υψηλό (δηλαδή ως

εφαρμοσμένο σε περισσότερους από το 75% των ασθενών) (βλ. πίνακας 8). Η διευκρίνιση

αιτήματος και ο καθορισμός θεραπευτικού στόχου δείχνει το 2008 να είναι ακόμα σε υψηλό

επίπεδο εφαρμογής.

Abb. 8 –Διευκρίνιση αιτήματος και θεραπευτικού στόχου: εξέλιξη της χρήσης και παρούσα κατάσταση το 2008

14

Το 66,7 % των ερωτηθέντων δίνει στη χρήση του Γενεογράμματος ένα μέσο επίπεδο εφαρμογής

για το 2008 (βλ. πίνακας 9), με την έννοια της εφαρμογής του στο 25% περίπου των ασθενών, και

αυτό αποδόθηκε στις υψηλές απαιτήσεις χρόνου που έχει η τεχνική ως τέτοια.

Abb. 9 – Συνέντευξη λήψης γενεογράμματος: Εξέλιξης της χρήσής και παρούσα κατάσταση το 2008

Παρόλ’ αυτά κρίθηκε ως κατάλληλο εργαλείο ειδικά με χρονιοποιημένους ασθενείς για να

ανασυρθούν από τη βιογραφία τους νέες προοπτικές, οι οποίες πρόσφεραν στους επαγγελματίες

τη δυνατότητα να κατανοήσουν διαφορετικά τα πρόσωπα και τις δυσκολίες τους:

„Μου ΄ρχεται στο μυαλό μια ασθενής, που την είχαμε αιώνια… και για την οποία δεν είχαμε πια πραγματικά καμιά

κατανόηση και δεν είχαμε καμιά απολύτως ιδέα γιατί συμπεριφερόταν έτσι…Ξαφνικά, φτιάχνοντας το γενεόγραμμά

της, είδαμε πως η σύλληψη της κόρης της συνέβη μετά από έναν βιασμό. Θεωρούσαμε ότι την ξέραμε απ’ έξω κι

ανακατωτά , αλλά στην πραγματικότητα δεν είχαμε την παραμικρή ιδέα γι’ αυτήν, παρόλο που τη γνωρίζαμε επί

δεκαετίες. Με κάτι τέτοιες περιπτώσεις καταλάβαμε ότι επί της ουσίας γνωρίζει κανείς έναν ασθενή κάνοντας μαζί

του το γενεόγραμμά του. Διαφορετικά ρωτάς κατά την εισαγωγή του μόνο την εξέλιξη της αρρώστιας του και σχεδόν

τίποτα για τις επιμέρους καταστάσεις της ζωής του.“

Νοσηλεύτρια

56,7% των εργαζομένων στα τμήματα παρέμβασης περιέγραψαν το επίπεδο χρήσης της

συστημικής οικογενειακής συνέντευξη ως υψηλό, με την έννοια ότι εφαρμόζεται σε πάνω από το

75% των ασθενών (βλ. πίνακας 10). Κατ’ αυτόν τον τρόπο η διάρκεια διατήρησης των

αποτελεσμάτων της συγκεκριμένης παρέμβασης μπορεί να θεωρηθεί πολύ καλή, καθώς

διατηρείται ακόμα ως το 2008.

15

Πιν. 10 – Περιοχές εφαρμογής συστημικών οικογενειακών συνεντεύξεων 2008

Πράγματα που λέγονται στις συνεντεύξεις δείχνουν ότι η συστημική οικογενειακή συνέντευξη

συμπεριλαμβάνοντας και τρίτα άτομα, μπορεί να δώσει πληροφορίες για την κατασκευή της

πραγματικότητας που έχει κάνει η οικογένεια για τα συστήματα προβλημάτων:

«Μετά από μια οικογενειακή συνάντηση βλέπεις απλά κάποιον, που είναι κοντά στον ασθενή και επίσης πώς αυτός

συμπεριφέρεται όταν είναι μπροστά κάποιος συγγενής ή φίλος του. Αυτό προσφέρει μια εντελώς νέα προοπτική στα

υπάρχοντα προβλήματα , απ’ αυτήν που κερδίζει κανείς ακούγοντας μόνο τον ασθενή ή ακολουθώντας τη δική του

υποκειμενική αντίληψη».

Γιατρίνα

Σχετικά με την μέθοδο της αναστοχαστικής ομάδας 67,9 % των εργαζομένων αναφέρουν

σύμφωνα με τις απαντήσεις του στο IFB ότι δεν λάμβανε χώρα σχεδόν ποτέ (μ’ αυτόν εννοείται το

μία φορά τον μήνα, βλ. πίνακα 11). Στη συνέχεια δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί στην

καθημερινότητα των τμημάτων Χρησιμοποιείται μόνο σε εξαιρέσεις.

Πίνακας 11 –Χρήση της αναστοχαστικής ομάδας 2008

16

Στις ποιοτικές συνεντεύξεις αυτή η σπάνια χρήση αιτιολογείται με το ότι η χρήση της

αναστοχαστικής ομάδας έχει πολύ υψηλές απαιτήσεις χρόνου. Εκτός από περισσότερα χρονικά

αποθέματα απαιτείται γι’ αυτό επίσης και επαρκής αριθμός προσωπικού.

Ο Πίνακας 12 δίνει εποπτικά το βαθμό ενσωμάτωσης συστημικών μεθόδων κατά το έτος 2008

στα ψυχιατρικά τμήματα οξέων:

Επίπεδο χρήσης

Χαμηλό (max. 1 φορά το μήνα) Μεσαίο (σε περισσότερο από 25 %

των ασθενών)

Υψηλό (σε πάνω από 75 % των

ασθενών)

↓ ↓ ↓

Αναστοχαστική ομάδα (Reflecting

Team)

Γενεόγραμμα Διευκρίνιση αιτήματος και

θεραπευτικού στόχου

Συστημικές οικογενειακές

συνεδρίες

Πίνακας 12 – Συνοπτική εικόνα του επιπέδου χρήσης κατά το 2008

Αποτελέσματα – Δομικά εμπόδια στην νοσοκομειακή ψυχιατρική: Η έρευνα αξιολόγησης της

διατήρησης των αποτελεσμάτων του προγράμματος SYMPA είχε μεταξύ των άλλων το στόχο να

διαπιστώσει τυχόν δομικά εμπόδια στην εγκαθίδρυση της συστημικής θεραπείας στην

νοσοκομειακή ψυχιατρική. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης περιεχομένου των συνεντεύξεων

καταδεικνύουν τέτοιους παράγοντες επιρροής στο ίδιο το εκάστοτε σύστημα του προβλήματος,

στην οργάνωση του προγράμματος,στο σύστημα των εργαζομένων και στο ευρύτερο σύστημα

του νοσοκομείου. Στον πίνακα 13 που ακολουθεί καταγράφονται κατηγορίες, οι οποίες

αναφέρθηκαν τουλάχιστον 10 φορές η καθεμιά από ερωτώμενους:

Σύστημα του προβλήματος

1. Οξέα συμπτώματα των ασθενών κατά την εισαγωγή

τους

2. Ασθενείς με αυξημένες ανάγκες σωματικής φροντίδας

στα ψυχογηριατρικά τμήματα

3. Συγκεκριμένες διαγνώσεις (π.χ. άνοια)

Σύστημα εργαζομένων

1.Συχνή αλλαγή προσωπικού

2. Άγνοια συστημικών αρχών στους ειδικευόμενους

3. Αποχώρηση συνεργατών με συστημική εκπαίδευση

4. ελλιπής εποπτεία και υποστήριξη των ειδικευομένων

από τους ειδικούς (επιμελητές) στους στόχους του

προγράμματος

17

Σύστημα του νοσοκομείου

1.Υπερφόρτωση των τμημάτων με εισαγωγές

2. Αλλαγές των προσώπων των ειδικευομένων

3. Έλλειψη νοσηλευτών

4. Τυποποιημένες αναφορές για τα ταμεία

Παράγοντες αρνητικής επιρροής εγγενείς του

προγράμματος

1. Ελλείψεις περιεχομένου στο εγχειρίδιο

2. Ελλείψεις στη διδασκαλία και την εποπτεία κατά την

εφαρμογή των νέων μεθόδων.

Πίνακας 13 – Δομικά εμπόδια για την εφαρμογή της συστημικής πρακτικής στη νοσοκομειακή ψυχιατρική

3. Συζήτηση

Από τα αποτελέσματα συνάγεται η υπόθεση ότι μερικές συστημικές μέθοδοι περισσότερο (π.χ.

διευκρίνιση αιτήματος και θεραπευτικού στόχου, συστημικές οικογενειακές συνεδρίες) και άλλες

λιγότερο (π.χ. αναστοχαστική ομάδα) είναι εφαρμόσιμες στην καθημερινότητα ενός ψυχιατρικού

τμήματος οξέων. Δεν είναι δυνατόν να συγκριθούν αυτά τα αποτελέσματα με αντίστοιχα άλλων

προγραμμάτων. Υπάρχουν ωστόσο έρευνες, π.χ. σχετικά με το πρόγραμμα «Σωτηρία», οι οποίες

υποδηλώνουν ότι παρόμοια ειδικά προγράμματα δυσκολεύονται να επιβιώσουν στην ψυχιατρική

καθημερινότητα, τουλάχιστον κρατώντας υψηλά το επίπεδό τους (Calton, Ferriter, Huband, &

Spandler, 2008). Παρατηρώντας τους όρους αυτοοργάνωσης της νοσοκομειακής ψυχιατρικής

φαίνεται ότι υπάρχουν δύσκολες συνθήκες πλαισίου (π.χ. αλλαγή των ειδικευόμενων,

υπερβολικός αριθμός ασθενών και τα οξέα ψυχωσικά συμπτώματα των ασθενών), οι οποίες – με

την έννοια της συνεργητικής θεωρίας των συστημάτων έχουν ως «παράμετροι ελέγχου» μια

«υποδουλωτική» επιρροή στις παραμέτρους τάξης μιας συστημικής πρακτικής (Haken &

Schiepek, 2006). Αν υπήρχαν πιο θετικές συνθήκες από πλευράς προσωπικού, η μακροπρόθεσμη

εγκαθίδρυση των συστημικών μεθόδων θα ήταν πιθανόν επαρκέστερη και με μεγαλύτερη

διάρκεια απ΄ ό,τι στην πράξη υπήρξαν.

4. Συμπέρασμα

Το πρόγραμμα SYMPA μπόρεσε να δείξει σε διάστημα 7 ετών (2002 bis 2009) ότι χωρίς επιπλέον

προσωπικό, με ενεργητική υποστήριξη των διευθυντών των κλινικών, μέσω μιας κοινής για όλες

τις επαγγελματικές ομάδες μετεκπαίδευσης του προσωπικού, της συγκρότησης ενός πρακτικού

εγχειριδίου βοήθειας και της συνεχούς εκπαίδευσης κάθε νέου μέλους προσωπικού σ’ αυτόν τον

18

τρόπο δουλειάς, η συστημική σκέψη και πράξη μπορεί να εισαχθεί και να συνεχίσει να

εφαρμόζεται τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα σε ψυχιατρικά τμήματα οξέων περιστατικών.

Literaturverzeichnis

Anderson, H., & Goolishian, H. (1992). The client is the expert: A not-knowing approach to therapy. In S. McNamee &

K. J. Gergen (Eds.), Therapy as social construction. (pp. 25-39). Thousand Oaks, CA US: Sage Publications, Inc.

Anderson, H., Goolishian, H. A., & Windermand, L. (1986). Problem determined systems: Towards transformation in

family therapy. Journal of Strategic & Systemic Therapies, 5(4), 1-13.

Brodbeck, F., Anderson, N., & West, M. A. (2000). TKI - Teamklima-Inventar. Göttingen: Hogrefe.

Büssing, A., & Perrar, K. M. (1992). Die Messung von Burnout. Untersuchung einer deutschen Fassung des Maslach

Burnout Inventory (MBI-D). Diagnostica, 38, 328-353.

Calton, T., Ferriter, M., Huband, N., & Spandler, H. (2008). A Systematic Review of the Soteria Paradigm for the

Treatment of People Diagnosed With Schizophrenia. Schizophr Bull, 34(1), 181-192.

Caracelli, V. J., & Greene, J. C. (1993). Data Analysis Strategies for Mixed-Method Evaluation Designs. Educational

Evaluation and Policy Analysis, 15(2), 195-207.

Crameri, A., Grunwald, H. S., & Schweitzer, J. (2008). The Effectiveness of Family Systems Acute Psychiatry - First

Results. Psychiatrische Praxis, 2008/11/13(Epub ahead of print).

Flick, U. (1992). Triangulation Revisited: Strategy of Validation or Alternative? Journal for the Theory of Social

Behaviour, 22(2), 175-197.

Foerster, H. v. (1988). Abbau und Aufbau. In F. B. Simon (Ed.), Lebende Systeme. Wirklichkeitskonstruktionen in der

systemischen Therapie (pp. 19-34). Frankfurt am Main: Suhrkamp.

Froschauer, U., & Lueger, M. (2003). Das qualitative Interview. Zur Praxis interpretativer Analyse sozialer Systeme .

Stuttgart: UTB.

Ginap, C. (2006). Systemische Gesprächsführung in der Akutpsychiatrie. Qualitative Veränderungen nach einer

Teamweiterbildung. Universitätsklinikum Heidelberg: Unveröffentlichte Doktorarbeit.

Greve, N., & Keller, T. (Eds.). (2002). Systemische Praxis in der Psychiatrie. Heidelberg: Carl-Auer-Systeme.

Haun, M. W. (2009). Systemtherapeutische Psychiatrie. Zur Nachhaltigkeit systemischer Organisationsentwicklung im

stationären Kontext.Unpublished manuscript, Heidelberg.

Honermann, H., Müssen, P., Brinkmann, A., & Schiepek, G. (1999). Ratinginventar lösungsorientierter Interventionen

(RLI). Ein bildgebendes Verfahren zur Darstellung ressourcen- und lösungsorientierten Therapeutenverhaltens.

Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

Hyman, S. E. (2000). The millennium of mind, brain, and behavior. Arch Gen Psychiatry, 57(1), 88-89.

Josephson, A. M. (2008). Reinventing family therapy: teaching family intervention as a new treatment modality. Acad

Psychiatry, 32(5), 405-413.

Kandel, E. R. (1998). A new intellectual framework for psychiatry. Am J Psychiatry, 155(4), 457-469.

19

Kuzel, A. J. (1992). Sampling In Qualitative Inquiry. In B. F. Crabtree & W. L. Miller (Eds.), Doing Qualitative Research

(pp. 31-44). Newbury Park, CA: SAGE.

Maurer, H. (2009). SYMPA.nachhaltig: Ein 3-Jahres-Follow-up zu Burnout und Teamklima in der systemischen

Akutpsychiatrie.Unpublished manuscript, Bielefeld.

Mayring, P. (2003). Qualitative Inhaltsanalyse. Grundlagen und Techniken. Weinheim: Beltz.

Meuser, M., & Nagel, U. (2002). ExpertInneninterviews - vielfach erprobt, wenig bedacht. Ein Beitrag zur qualitativen

Methodendiskussion. In A. Bogner, B. Littig & W. Menz (Eds.), Das Experteninterview. Theorie, Methode,

Anwendung (pp. 71-94). Opladen: Leske & Budrich.

Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis. An Expanded Sourcebook. Thousand Oaks: Sage.

Muhr, T. (1997). ATLAS.ti for Windows. Berlin: Scientific Software Development.

Ochs, M., Schlippe, A. v., & Schweitzer, J. (1997). Evaluationsforschung zur systemischen Paar- und Familientherapie:

Methodik, Ergebnisse und Kritik von Sekundäranalysen. Familiendynamik, 22, 34-63.

Rait, D., & Glick, I. (2008a). A model for reintegrating couples and family therapy training in psychiatric residency

programs. Acad Psychiatry, 32(2), 81-86.

Rait, D., & Glick, I. (2008b). Reintegrating family therapy training in psychiatric residency programs: making the case.

Acad Psychiatry, 32(2), 76-80.

Retzer, A. (2008). Systemische Psychotherapie - Theoretische Grundlagen und klinische Anwendungsprinzipien. In H. J.

Möller, G. Laux & H. P. Kapfhammer (Eds.), Psychiatrie und Psychotherapie (pp. 815-840). Heidelberg:

Springer Medizin.

Ruf, G. D. (2005). Systemische Psychiatrie. Ein ressourcenorientiertes Lehrbuch. Stuttgart: Klett-Cotta.

Schlippe, A. v., & Schweitzer, J. (1996). Lehrbuch der systemischen Therapie und Beratung. Göttingen: Vandenhoeck &

Ruprecht.

Schütte, W. (2007). ATLAS.ti 5 - Ein Werkzeug zur qualitativen Datenanalyse. Gesprächsforschung - Online-Zeitschrift

zur verbalen Interaktion, 8, 57-72.

Schweitzer, J. (1995). Kundenorientierung als systemische Dienstleistungsphilosophie. Familiendynamik, 20(3), 292-

313.

Schweitzer, J., Engelbrecht, D., Schmitz, D., Borst, U., & Nicolai, E. (2005). Systemische Akutpsychiatrie. Ein

Werkstattbericht. Psychotherapie im Dialog, 3, 255-263.

Schweitzer, J., Ginap, C., Twardowski, J. v., Zwack, J., Borst, U., & Nicolai, E. (2007). Training psychiatric teams to do

family systems acute psychiatry. Journal of Family Therapy, 29, 3-20.

Schweitzer, J., & Grünwald, H. S. (2003). SYMPA. Vorschau auf ein Großexperiment zur systemischen Therapie und

Forschung in der Akutpsychiatrie. Systeme, 17, 36-46.

Schweitzer, J., Schlippe, A. v., & Ochs, M. (2007). Theorie und Praxis der systemischen Psychotherapie. In B. Strauß, F.

Caspar & F. Hohagen (Eds.), Lehrbuch der Psychotherapie (pp. 261-286). Göttingen: Hogrefe.

Schweitzer, J., Zwack, J., Nicolai, E., Grünwald, H., Ginap, C., & Twardowski, J. v. (2006). SYMPAthische Akutpsychiatrie:

ein Weg, systemische Therapie noch deutlich "alltagsfähiger" zu machen? Zeitschrift für systemische Therapie

und Beratung, 24(3), 175-182.

Singer, M. T., & Wynne, L. C. (1965). Thought disorder & family relations of schizophrenics: IV. Results & implications.

Archives of General Psychiatry, 12(2), 201-212.20

Twardowski, J. v. (2005). Altering work-behaviour in acute psychiatry through further education in systemic therapy:

analysis of the effect of the SYMPA-program. Universitätsklinikum Heidelberg: Unpublished Master's Thesis.

Zwack, J., & Schweitzer, J. (2007). Systemtherapeutisches Arbeiten in der Akutpsychiatrie. Familiendynamik, 32(3),

247-261.

Zwack, J., & Schweitzer, J. (2008). Multiprofessional family-system training programme in psychiatry--effects on team

cooperation and staff strain. Psychiatrische Praxis, 35(1), 15-20.

21