1

TRENDNACHT 2015

ROBOTS!

TERUGBLIK TRENDNACHT 2015: ROBOTS!DONDERDAG 26 NOVEMBER, HALL OF FAME, TILBURG

2

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

3

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

TRENDNACHT 2015

ROBOTS!

4

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

MET:Nachtvoorzitter | Richard Engelfriet

Gedeputeerde | Christophe van der Maat, provincie Noord-Brabant

KEYNOTESMaarten Steinbuch |

Hoogleraar & Wetenschappelijk directeur TU/e High Tech Systems Center

Tsjalling Swierstra | Hoogleraar techniek-filosofie

Universiteit Maastricht

OPENING 19.30-20.30 uur

ZAAL I

5

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Robots zijn allang geen Science fiction meer. Er is een nieuwe generatie robots aan zet, die met ons samen leeft en werkt. Per 10.000 pro-ductiemedewerkers zijn er nu 93 robots. En de komende jaren zal dit aantal alleen maar toene-men. Wat betekent dat voor de toekomst van de arbeidsmarkt, de zorg, de landbouw en de indus-trie? Wat zijn de kansen en bedreigingen? Over dat en meer gaat het vanavond in de Tilburgse Hall of Fame, overdag en ’s avonds skatepark en poppodium, ‘s nachts het terrein van robots…

PER 10.000 PRODUCTIE-MEDEWERKERS

ZIJN ER NU 93 ROBOTS

lees verder

Cecile Cramer @TAKEaCiCiJeeeeej, #trendnacht 2015 officially started! Let get them robots started! #robotics # future #cool

Kathy Marchand @BouwkateOpening #Trendnacht in @hoftb. Vanavond skaten met robots! Het ziet er mooi uit hier!

Christophe vdr Maat @cavandermaatDe #trendnacht is los! Alles over de toekomst met robots in #Brabant. Dank @BrabantKennis voor organisatie.

Tesla’s op de parkeerplaats, voetballende ro-bots, een rookgordijn bij binnenkomst, futuris-tische beats op de achtergrond… en dat alles op een ‘Berlijnesque’ locatie in hartje Tilburg. Op donderdag 26 november zijn alle ingrediën-ten aanwezig voor een inspirerende avond over robotisering. Welkom op de Trendnacht 2015: ROBOTS!

TRENDNACHT 2015 ROBOTS!

6

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

Slimme robotsTerwijl 250 deelnemers proeven van een bij-zondere bubble ice tea, opent nachtvoorzitter Richard Engelfriet de avond. Hij wil van gede-puteerde Christophe van der Maat weten wat hij verwacht van de Trendnacht. “Ik wil geïnspireerd raken. Maar natuurlijk wil ik ook horen of ik over vijf jaar nog een baan heb. Neemt een robot straks het werk van een gedeputeerde over?” Een vraag die bij meer mensen speelt. En niet helemaal onterecht, blijkt uit het verhaal van keynote spreker Maarten Steinbuch, hoogleraar en wetenschappelijk directeur van het TU/e High Tech Systems Center. “Elke achttien maanden verdubbelt de rekenkracht van computers. Over ongeveer tien jaar zijn computers (robots) net zo slim als een menselijk brein, supercomputer Watson van IBM is nú al zover. Net als mensen kan Watson associëren, kennis met elkaar in verband brengen. In de nabije toekomst is dit soort techniek overal. In onze mobieltjes, in au-to’s, in apparaten. Concurrentie voor de mens? Ja. Maar het biedt óók heel veel kansen.”

Master slaveIn zijn onderzoek aan de TU/e concentreert Steinbuch zich op het modelleren, ontwerpen en beheersen van beweging-systemen, onder meer in robotica. Hij ontwikkelt medische robots die de chirurg ondersteunen tijdens een operatie. “Hierbij werken we volgens het master slave system. De chirurg zit achter de knoppen, maar de robot voert de handeling uit. We kunnen ope-raties uitvoeren die voorheen onmogelijk waren. Bijvoorbeeld het opereren van bloedvaten in het oog om te voorkomen dat iemand blind wordt.

Die vaten zijn zo minuscuul, dat een chirurg dat niet met zijn blote handen kan. Of deep brain stimulation, een handeling waarbij een neu-rostimulator in de hersenen geplaatst wordt.

ELKE 18 MAANDEN VERDUBBELT DE REKENKRACHT

VAN COMPUTERS

DE CHIRURG ZIT ACHTER DE KNOPPEN, MAAR DE ROBOT VOERT DE HANDELING UIT

De robot boort tijdens de operatie zó precies, dat hij alle zenuwen omzeilt.” Niet alleen de medische wereld, ook andere branches maken inmiddels dankbaar gebruik van robots. Robots die varkens villen in de vleesfabriek en robots die zaaien op het land. Allemaal voorbeelden van mens-robotsamenwerkingen die het leven makkelijker maken. Zijn er dan geen nadelen? Steinbuch: “Niet als wij de regie blijven houden. We moeten in gesprek met ethici en mensen in de zorg om te bepalen welke kant we op willen gaan. Als we ‘gecontroleerd’ door ontwikkelen, zie ik het echt heel positief in allemaal.”

Joks Janssen @JoksJanssenDe eerste mens die onsterfelijk gaat worden is al geboren, aldus TUe prof @M_Steinbuch #robots #trendnacht

Henk Snijders @HenkSnijders1Onze auto wordt tablet op wielen. Steinbuch laat film zelfrijzende Tesla zien. Hij rijdt er zelf ook in. #trend-nacht

Marion Hinderdael @mhinderdael@M_Steinbuch ziet in robotica geen kansen en bedreigingen maar kansen en uitdagingen :-) #Trendnacht

7

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Eender en anderTsjalling Swierstra is hoogleraar techniek-filo-sofie aan de Universiteit van Maastricht. Als het gaat over robots en ethiek, dan zijn we bij hem aan het juiste adres. Waarom fascineren robots ons zo? Volgens Swierstra omdat ze net als ons zijn, maar toch anders. En daar hoort ook een stukje angst bij. “Als een robot menselijk lijkt, maar dit net niet is, vinden we dat eng. Denk aan Frankenstein. Dit is een levend wezen, gemaakt uit dode onderdelen. Het is een ‘ding’ dat een ‘actor’ is geworden.” Filosoof Swierstra zet ons aan het denken. “Wij maken robots, maar ro-bots ‘maken’ ons op hun beurt óók. Robotisering zorgt er namelijk voor dat wij ons leven gaan aanpassen. Denk alleen al aan de stofzuigrobot. Vóórdat dat dat ding zijn werk kan gaan doen, moet je eerst hebben opgeruimd; er mag niets op de vloer liggen. En je mag ook geen trap heb-ben, want die kan de stofzuigrobot niet op. De robot voedt jou op. Robots gaan onze omgeving veranderen. Willen we dat wel?

Moderne ontwikkelingen zoals de vaatwasser hebben ons tijd opgeleverd, maar tegelijkertijd heel veel stress! In de tijd die we hebben ‘ge-wonnen’, zijn we steeds harder gaan werken. Met een burn out als resultaat. We moeten er dus voor zorgen dat we robots niet de ‘controle’ over ons leven geven.”

WIJ MAKEN ROBOTS, MAAR DE ROBOTS MAKEN ONS OOK

WE ZIJN BEGONNEN!

Luud de Brouwer @Duul58De-skilling: verlies van vaardigheden door robotisering. Wie kan er nog een kaart lezen of de weg vragen? Zegt Swierstra #trendnacht

Ineke van Kruining @Inuk62De mooie belofte (zwaar & vuil werk ver-dwijnt), komt niet uit. Want door technolo-gie “laten we alle adem uit ons werk slur-pen” #trendnacht

InlevenVolgens Swierstra zijn we de laatste jaren dus harder gaan werken, maar kúnnen we ook steeds minder. Deze vorm van deskilling gaat op steeds grotere schaal plaatsvinden als robo-tisering verder ontwikkelt. “Kaart lezen gaat nu al minder goed dan twintig jaar geleden. Wat als onze automatische robotauto ons overal naartoe rijdt en we helemaal niks meer hoeven te doen? De verantwoordelijkheid ligt dan in handen van een computer. Dat is iets om over na te denken. Wie is er verantwoordelijk als het tot een ongeluk komt? Een robot denkt niet in schuld, kan zich überhaupt niet inleven. Het is dat inlevingsver-mogen wat mensen onderscheidt van robots.”

Als het gaat over toekomstige banen, dan zal werk waarin menselijk contact centraal staat, altijd blijven bestaan. Niemand die zit te wach-ten op een robot-begrafenisondernemer die zegt: ‘Gecondoleerd met dit verlies’. Toch sluit Swierstra niet uit dat er een moment komt dat we robots gaan socialiseren en opvoeden. “In het post-humanisme wordt hier zelfs al mee ge-experimenteerd…”

8

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

De robots de baas?De onstuitbare opmars van robots in de Brabantse industrie roept

vragen op over de toekomst van ons werk en onze werkgelegenheid. Nu robots slimmer en autonomer worden, nemen ze steeds meer taken van ons over. Pikken robots straks onze banen in? Zorgt ro-

botisering voor minder werkgelegenheid en meer ongelijkheid op de arbeidsmarkt? Of zijn deze angsten niet reëel en moeten we vooral

leren samen te werken met robots?

ZAAL I

MET: Heico Sandee | Oprichter robotuitzendbureau Smart Robotics

Robert Went | ‘De robots de baas’, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

Ton Wilthagen | Hoogleraar Arbeidsmarkt, Universiteit van Tilburg

Gespreksleider Judith Lekkerkerker

ROBOTS EN WERK 20.30-21.30 uur

9

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

onlangs een technicus gedood door een robot. “Als mensen zich aan de veiligheidsvoorschrif-ten houden, kan er niks gebeuren”, benadrukt de directeur van Smart Robotics. “Om de angst verder weg te halen, is het belangrijk dat robots voorspelbaar gedrag vertonen. Gekke, onver-wachte bewegingen vinden we maar eng.”

Robottax“Welk effect heeft robotisering op het Brabantse bedrijfsleven?”, wil Lekkerkerker ook graag we-ten. Sandee: “In Nederland ligt het arbeidsloon hoog, waardoor veel bedrijven de productie naar het buitenland hebben verplaatst. Robotisering haalt het repetitieve werk weer terug uit lagelo-nenlanden.” Als er meer robots komen, moeten we misschien ook nadenken over een robottax, is een suggestie uit het publiek. Ton Wilthagen twijfelt: “Als je iets belast, wil je het afremmen. Dat lijkt me onverstandig bij robotisering, want daarmee druk je ook de waarde die je uit geauto-matiseerde processen kunt halen.” Robert Went voegt daar aan toe: “De vraag is wie straks eige-naar van de robot is. De winst door robotisering mag niet alleen de eigenaren ten goede komen, maar moet de maatschappij ook iets opleveren.”

De robot de baasEr is nog veel onduidelijk als het gaat over ro-bots en werk. En dat brengt onrust. Want hoe ziet de toekomst van ons werk eruit? Welke taken neemt de robot precies over? Wat als ie het van de mens wint? De WRR-verkenning ‘De Robot de Baas’ geeft binnenkort meer inzicht. Robert Went zegt alvast dit: “Geen paniek! We hebben nog de tijd, al is het niet veel, om over robots en werk na te denken. Mensen worden bang gemaakt. Dit vloeit deels voort uit chro-nocentrisme: het idee dat in ons tijdperk alle ontwikkelingen veel sneller gaan dan in andere tijden. Wees gerust, dat is niet zo. Technologie overkomt ons niet. We hebben er invloed op.”

ROBOTS OP DE WERKVLOER: VLOEK OF ZEGEN?Stel je voor dat we in een maatschappij zou-den leven met commerciële androïden, ook wel hubots (samenvoeging van human en ro-bot) genoemd. Hubots met een USB-poort op het lichaam, waardoor ze steeds verder zijn te programmeren. Bijvoorbeeld als bediende, ar-beider of zelfs als echtgenoot. Zou je deze le-vensechte robots omarmen óf juist wegduwen omdat ze onze banen en partners afpakken?

De sciencefictionserie Real Humans zoomt in op dit thema. Leuk televisievermaak, maar niet iets om serieus bij stil te staan en verder over na te denken. Toch? Jawel hoor, blijkt uit de the-masessie Robots & Werk. Wees voorbereid: de robots komen eraan!

Robot als uitzendkrachtHet robotuitzendbureau Smart Robotics levert het bewijs. Oprichter Heico Sandee: “Wij zetten slimme robots in als uitzendkrachten. Denk aan een robot die kerstpakketten inpakt. Met ons robotuitzendbureau willen we de kwaliteit van automatisering combineren met de flexi-biliteit van een uitzendbureau.” Veel onderne-mers zien hier brood in. En zij niet alleen. Uit onderzoek van het PON blijkt dat veertig pro-cent van de Brabanders de komst van robots op de werkvloer een mooi vooruitzicht vindt. “Ons bedrijf is pas net opgestart, maar inmiddels staan er al zes robots in het veld. En de aanvra-gen blijven binnenstromen.”

Eng?“Zijn er ook obstakels?”, vraagt gespreksleider Lekkerkerker. “Jazeker, de regelgeving”, aldus Sandee. “Nederland is nog niet voorbereid op robots die zonder medewerkers inzetbaar zijn. Robots die in de grond zijn vastgeschroefd en zelfstandig taken uitvoeren.” Vanuit het publiek dringt zich de vraag op: hoe staat het eigenlijk met de veiligheid? In een Volkswagenfabriek is

VEERTIG PROCENT VAN DE BRABANDERS VINDT DE KOMST

VAN ROBOTS OP DE WERKVLOER EEN MOOI VOORUITZICHT

ROBOTISERING HAALT HET REPETITIEVE WERK WEER

TERUG UIT LAGELONENLANDEN. RE-SHORING ALS KANS

VOOR BRABANT

lees verder

10

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

Mens en robot: werk samen!Went heeft meer geruststellende woorden. “Banen zijn bundels van taken. Sommige taken worden uitgevoerd door mensen, andere door robots. Boekhouders zijn ook niet verdwenen door de komst van boekhoudprogramma’s.” Sandee springt hierop in: “Robots en mensen kunnen ook heel goed samenwerken, wat voor-al ambachtslieden veel efficiëntie oplevert. Een metselaar is nu slechts twintig procent van zijn werktijd bezig met het ambacht metselen. Alle andere uren sjouwt hij stenen of mengt hij spe-cie. Laat de robot dat werk maar doen!” Lekker-kerker: “En fluiten naar de vrouwen...”

Robots zijn net mensen, waardoor het publiek zich afvraagt of robots ook bepaalde rechten hebben. Wilthagen: “Naarmate robots meer op mensen gaan lijken, moeten we meer gaan nadenken over hun rechten. Misschien een idee voor het uitzendbureau Smart Robotics: een CAO voor robots?” Sandee: “Tsja. Wij wisten in eerste instantie ook niet hoe we de robots in de boekhouding moesten opnemen. Uiteindelijk zijn we bij het onderdeel perso-neelsadministratie beland.”

Brabant als testcaseIn dit tweede machinetijdperk lijkt alles mo-gelijk. “En dat levert kansen op”, beklemtoont Went. “Zo komen er veel nieuwe banen bij. Wie bouwt bijvoorbeeld al die robots?

Natuurlijk verdwijnt er ook werk, de afgelopen vijftien jaar vooral in het middensegment, maar het is onduidelijk hoe dat zich verder ontwikkelt. Iedereen die claimt te weten welke banen in de

LAAT DE ROBOT DE STENEN VAN DE METSELAAR MAAR

SJOUWEN (ÉN FLUITEN NAAR DE VROUWEN...)!

IEDEREEN DIE CLAIMT TE WETEN WELKE BANEN IN

DE TOEKOMST VERLOREN GAAN, MOET JE NIET GELOVEN

TECHNOLOGISCHE INNOVATIE KAN NIET ZONDER

SOCIALE INNOVATIE

toekomst verloren gaan, moet je niet geloven. Dat is onvoorspelbaar.”

Ton Wilthagen: “Onze grootste angst is dat een nieuw ras, de robotmens, ons gaat verdringen. Dat mensen tot de flexibele schil van de robots verworden. Is er straks nog voldoende werk voor iedereen? Lukt het ons om de verwachte stijging van de werkloosheid te voorkomen? Zijn we nog op tijd? Brabant is met haar maakindustrie een testcase voor robotisering in Nederland. In Eind-hoven signaleren we economische groei, maar die vertaalt zich niet naar het oplossen van de werkloosheid. Het bijstandspercentage loopt zelfs op. Een ontwikkeling die zorgen baart. Is dit het crisiseffect óf is er sprake van uitstoot van ar-beid die niet meer in het moderne plaatje past?”

Voorkom uitsluitingWilthagen vervolgt: “Ik ben ervan overtuigd dat er ook weer nieuwe banen komen, maar daar heeft niet iedereen toegang toe. Veel jongeren hebben geen startkwalificatie. Uitsluiting op de arbeidsmarkt heeft gevolgen voor maatschappe-lijke participatie, zelfontplooiing en eigenwaarde

van mensen.” Volgens Wilthagen moeten we in de robotsamenleving meer in alternatieven den-ken. Experimenteer met ondernemerschap en het basisinkomen. (Werken voor je geld is uit. Vanaf nu werkt iedereen voor de samenleving - Loesje). “We moeten ook dringend in het primair onderwijs investeren. Leer kinderen op tijd digi-tale skills aan én zorg voor vernieuwende leer-arrangementen. Technologische innovatie kan niet zonder sociale innovatie!”

Joost Farla @joostfarlaJa, robots gaan banen overnemen en nee, deze ontwikkeling is - hoe erg dat voor sommigen ook is - niet te stoppen. #trendnacht

Joost Farla @joostfarlaEen uitzendbureau voor robots... Wat kost zo’n ding per week? #trendnacht

11

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Ineke van Kruining @Inuk62Gaat het gebruik van #robots Brabant ook banen opleveren en de bijstand ‘leegzui-gen’? #trendnacht

Marion Hinderdael @mhinderdaelRobottax, wie krijgt de revenuen van werk door robots? Er zou iets van maatschappe-lijke payback moeten zijn. #trendnacht

12

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG Boeren als bureaubaan?

Technologie is al heel lang de drijvende kracht achter de spectaculaire productiviteitsstijging van de Brabantse

landbouw. Waar voorheen automatisering van mensenwerk toptechnologie was – denk aan de door mensen bestuurde melkrobot en de fruitplukkende machine – gaan de huidige

generatie robots en drones een stap verder. Ze ‘denken’ snel en diep na en komen met Zwitserse precisie in actie. Zo is er minder energie en grondstoffen vereist, kunnen

onaantrekkelijke arbeidsomstandigheden worden vermeden en zijn oogsten en resultaten rijker en van betere kwaliteit.

Hoe staat het met deze technologische innovatie in Bra-bant? Zorgen ‘smart farming’ en ‘precisielandbouw’ voor

meer duurzaamheid? Wordt boeren straks een kantoorbaan voor slimme ICT-ers?

ZAAL II

MET: Eldert van Henten | Hoogleraar Biosystems Engineering,

Wageningen UniversiteitRichard Vialle | Directeur Beltech / Crux Agrirobotics

Gespreksleider Silke Den Hartog – De Wilde

ROBOTS IN DE LANDBOUW

20.45-21.45 uur

13

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

OLD MCROBOT HAD A FARM… Robots in de landbouw? Jazeker! Van melk-robot tot fruitplukkende machine: robots nemen de mens in sneltreinvaart werk uit handen, en technologie is al geruime tijd de drijvende kracht achter de spectaculaire pro-ductiviteitsstijging in de Brabantse landbouw.Smart farming en precisielandbouw gaan ech-ter een stuk verder. Tijdens de sessie rond ro-botisering in de landbouw gaan de deelnemers vooral zelf aan de slag. Hoe ziet de toekomst van de agrarische sector eruit?

Sneller, beter en meer produceren, daar draait de robotisering van de landbouw om. De wereld-bevolking groeit hard; volgens de laatste prog-noses telt onze aarde rond 2050 zo’n tien miljard bewoners. Tegelijkertijd neemt de beschik-baarheid van natuurlijke hulpbronnen als wa-ter en van fossiele brandstoffen af, en heeft de landbouw steeds meer impact op de omgeving, onder meer in de vorm van broeikasgassen.

Al die monden voeden, met zo min mogelijk be-lasting van het milieu, is dan ook dé uitdaging waarvoor de landbouw momenteel staat.

Effectieve precisielandbouwTechnologie kan helpen bij het succesvol aangaan van die uitdaging, zo maakt de pre-sentatie van Eldert van Henten, hoogleraar Biosystems Engineering aan Wageningen Uni-versiteit, duidelijk. Sterker nog, er gebeurt al heel erg veel op technologisch vlak. Waar een eeuw geleden nog meer dan een kwart van de Nederlanders in de landbouw werk-zaam was, is dat nu minder dan 4 procent.

Drones worden ingezet om informatie in te win-nen over de status van gewassen en verande-ringen in het landschap. De al langer bestaande

IN 2050 HEBBEN WE ZO’N TIEN MILJARD MONDEN TE VOEDEN

PRECISIELANDBOUW: MINDER ZAAD, MINDER KUNSTMEST EN

MINDER BRANDSTOF

melkrobots worden steeds effectiever en nauw-keuriger: goed voor de koe én voor de melkop-brengst. En tractoren worden steeds groter en krachtiger en kunnen – dankzij GPS-technieken – steeds vaker zelfstandig en met grote precisie taken uitvoeren. Het resultaat is ‘precisieland-bouw’ waardoor voor een goede oogst minder zaad nodig is, net als minder kunstmest, minder bestrijdingsmiddelen en minder brandstof.

Paprika’s plukkenAlleen door gebruik te maken van de nieuwste robottechnologie zal de landbouw de uitdagin-gen van de eenentwintigste eeuw – de groeiende wereldbevolking, het verminderen van emissies – het hoofd kunnen bieden. Volgens Van Henten is technologie nu nog vooral probleemoplos-send van aard; robots zijn behulpzaam bij het sneller oogsten en het wieden van onkruid. Te-gelijkertijd kennen robots ook nog steeds tal van beperkingen. Van Henten neemt als voorbeeld het plukken van paprika’s. Dat is een handeling die voor een mens gemakkelijk uit te voeren is, maar die een robot nu nog onevenredig veel tijd kost. Paprika’s variëren immers in vorm, grootte en kleur, wat ze voor een robot nu nog lastig te herkennen en te plukken maakt. Bovendien spe-len omgevingsfactoren – zoals slecht weer en een drassige ondergrond – een robot vaak parten.

Interessanter is het volgens Van Henten om na te denken over de vraag of de landbouw van de toekomst er niet radicaal anders uit zou moeten zien. Dát is dan ook de vraag waarmee de deel-nemers aan de sessie aan het werk worden ge-zet. Zij krijgen de opdracht om – in vijf groepen van een man of vijf à zes – na te denken over de toekomst van de landbouw. Hoe ziet die er mo-gelijk uit (de zogenoemde formal future)? Hoe wíllen we dat die eruit ziet (desirable future)? En: welke acties en aanbevelingen horen daar-bij om deze twee beelden bij elkaar te brengen? Die vragen vormen het startsein voor een hoop discussie, volgekrabbelde flipover-vellen, teke-ningen en berekeningen.

Optimale balansEen landbouwsector die zich onder invloed van technologie ontwikkelt tot een branche die con-troleerbaar teelt, die doet aan ‘voedselassem-blage’ (bijvoorbeeld in de vorm van kweekvlees), en die de behandeling optimaal afstemt op de

lees verder

14

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

individuele plant of het individuele beest: het zijn enkele van de suggesties die we voorbij horen komen als het gaat om het meest waarschijn-lijke scenario waarbinnen de landbouw zich zal ontwikkelen. Vooral de vraag hoe de landbouw er uit zou móeten zien, blijkt de zinnen vandaag te prikkelen. In het volgens de aanwezigen wen-selijke scenario helpt robotica om de landbouw-sector goedkoop en duurzaam te maken, met in de productie een optimale balans tussen techni-sche en voedselsystemen.

Daarbij is het belangrijk om meer kennis en be-wustzijn te creëren bij consumenten. Ondanks de robotisering mogen de beleving en emotie niet verdwijnen als het gaat om de relatie die mensen hebben met hun voedsel. Een van de manieren om dat te bereiken, zou kunnen zijn om supermarkten en boerenbedrijven meer te integreren. Verder waarschuwen de deelne-mers vooral om niet te veel ‘spelletjes’ te spelen met de natuur. Ook het in stand houden van de biodiversiteit zou bovenaan moeten staan.

Technologie onderbelichtGespreksleider Silke den Hartog constateert na afloop van de brainstormsessies dat er voor-al veel aandacht is voor de sociale en ethische aspecten rond technologie. De technologie zélf blijft onderbelicht; het blijkt lastig om een con-creet ‘toekomstplaatje’ te schetsen. We lijken simpelweg te accepteren dat robotica zijn intre-de doet; de acties en aanbevelingen zijn vooral geformuleerd als een soort randvoorwaarden en ‘waarschuwingen’ voor bepaalde neveneffecten.

Oogstrobot in de maakHoe de technologie er mogelijk uit gaat zien, blijkt uit het verhaal van directeur Richard Vialle van de Eindhovense 3D-vision-specialist Bel-tech (die agrofood heeft benoemd tot een van zijn speerpunten). Hij besluit de sessie met een kort doorkijkje naar de toekomst van de agrari-sche sector. Vialle denkt dat robots kunnen zor-gen voor een productiviteits¬verhoging en voor een homogenere productkwaliteit. De kracht zit

INTEGREER SUPERMARKT EN BOERDERIJ

EN CREËER ZO MEER BEWUSTZIJN

OP BASIS VAN ALGORITMES EN ERVARING LEERT DE

OOGSTROBOT CONTINU BIJ

hem daarbij vooral in de combinatie van hoog-waardige mechatronica, 3D-vision en machine learning: op basis van algoritmes en ‘ervaring’ leert de robot steeds meer bij – en kan hij steeds zelfstandiger te werk gaan.

Een voorbeeld is de oogstrobot waaraan Bel-tech momenteel (onder de noemer ‘Crux Agrorobotics’) werkt; die kan dag en nacht doorwerken (óók als de kas vol pesticiden zit), scant zelf welke vruchten al wel en nog niet volgroeid zijn, en maakt zelf een inschatting of ze wel of niet geoogst kunnen worden.

Kathy Marchand @Bouwkate Werksessie ‘robots in de landbouw’ en mooie setting in @Ladybirdskate @hoftb #trendnacht

Henk Snijders @HenkSnijders1 Van landbouw een game maken, dan wordt het misschien weer een interessant vak voor jongeren, zegt hoogleraar Eldert van Henten #trendnacht

carly jansen @carlyjansen64 Vele spannende uitdagingen bij roboti-ca in de landbouw omdat er veel variëteit en onordelijkheid is; het groeit maar wat. #trendnacht

Lenny van Erp @LennyvanErp Wat is nodig? Duurzame landbouw! volgens Van Henten, hoogleraar landbouwtechniek @WageningenUR #trendnacht robots

15

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Ruben Kolfschoten ‏@rkolfschotenBenut de kansen van crossover agrofood en high tech in de landbouw! #Trend-nacht2015 #robotics #BOM

16

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

ROBOTS: WAT VINDT DE BRABANDER ER EIGENLIJK VAN?

In opdracht van BrabantKennis heeft het PON een korte enquête over robots uitgezet onder de leden van het Brabantpanel. Veel Bra-banders namen deel aan het panel, zo’n 890 in totaal. De respons is voldoende groot om uitspraken te kunnen doen voor Brabant. De antwoorden geven een aardig beeld van hoe de Brabanders aankijken tegen de opkomst van robots in onze provincie. Het algemene beeld is dat Brabanders positief zijn over de inzet van robots op de werkvloer, in de landbouw en waar het gaat om de economische positie van Brabant. Zodra robots de eigen werk- en leef-situatie, of die van familieleden, raken, is men terughoudender. Brabanders zijn positief over de opkomst van robots in het algemeen, maar zien op persoonlijk vlak ook nadelige gevolgen.

ROBOTS: VLOEK OF ZEGEN? HOE DICHTERBIJ, HOE ENGER!

17

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

ROBOTS: WAT VINDT DE BRABANDER ER EIGENLIJK VAN?

lees verder

Hoe kijken Brabanders aan tegen robots? Vier op de tien Brabanders vindt de komst van robots op de werkvloer een mooi vooruitzicht. 45% is van mening dat de inzet van robots in huis (denk aan de robotstofzuiger!) en op de werkvloer zorgt dat we meer tijd over houden voor onszelf. 57% van de respondenten is van mening dat de landbouw in Brabant beter en slimmer boert met robots op het erf. Minder positief is men over de werkgelegenheid. Zo geeft 30% aan te vrezen voor zijn/haar baan als robots steeds slimmer worden. Dezelfde terughoudendheid zien we in de zorg. Weliswaar 38% geeft aan dat men beter samen met een robot kan zijn dan eenzaam in een verzorgingstehuis, maar toch zou slechts 14% zijn eigen ouders door een robot laten verzorgen. Op sociaal vlak is de Bra-bander er niet helemaal gerust op: 48% denkt dat Brabant onpersoonlijker en kouder wordt door de komst van robots.

We constateerden al dat Brabanders positief zijn over robots in de landbouw. Dit zien we ook terug wanneer we Brabanders bevragen naar wat voor bijdrage robots kunnen hebben op verschillende economische sectoren. Ruim 70% van de respondenten schat in dat robots een positieve bijdrage kunnen leveren aan de landbouw. Hier speelt ongetwijfeld mee dat de Brabanders vertrouwd zijn geraakt met de toepassing van nieuwe technologie in deze sector. Dit optimisme geldt ook voor de economische positie van Brabant en voor de inzet van robots – in de vorm van zelfrijdende auto’s – voor het oplossen van mobiliteitsproblemen. Minder uitgesproken positief is men over de inzet van robots in de zorg en voor de werkgelegenheid. Ook hier geldt dat Brabanders positief zijn over de ontwikkeling in het algemeen, maar terughoudender als het de persoonlijke leefwereld raakt.

18

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

Of Brabant nationaal en internationaal voorop moet lopen in de toepassing van nieuwe robot tech-nologie, zijn de meningen sterk verdeeld. Een meerderheid vindt van wel (39%), maar een kwart van de respondenten is het daarmee oneens. De rest (37%) heeft geen uitgesproken mening of weet het simpelweg niet.

De top-3 van robottoepassingen die de Brabanders het meest toejuichen wordt aangevoerd door de melkrobot, met de robotstofzuiger en de zelfrijdende auto op de tweede en derde plek. De inzet van drones wordt vooralsnog het minst omarmd. Daar spelen ongetwijfeld overwegingen rond privacy een rol.

WELKE ONTWIKKELINGEN JUICHT U HET MEEST TOE? %JA

Melkrobot 37Robotstofzuiger 35Zelfrijdende auto 32Zorgrobot 20Cobot (collaborative robot: een robot die met je samenwerkt 20Drones 11Geen van bovenstaande 9Geen mening/weet niet 6

19

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

EN WAT VINDEN DE DEELNEMERS VAN DE TRENDNACHT 2015 VAN ROBOTS?

Dezelfde vragen zijn gesteld aan de deelnemers van de Trendnacht. De 44 deelnemers die de en-quête invulden, waren beduidend positiever over robots dan ‘de gemiddelde Brabander’ uit het Brabantpanel. Dit is geen verrassing aangezien bij deze deelnemers meer affiniteit en bekendheid met robots verondersteld kan worden. Wel opvallend is dat we bij de deelnemers aan de Trendnacht hetzelfde patroon zien als bij het BrabantPanel: zodra robots de eigen werk- en leefsituatie, of die van familieleden, raken, is men terughoudender. De deelnemers staan bijvoorbeeld zeer positief tegenover een bijdrage van robots aan de zorg, maar zijn een stuk terughoudender om hun ouders door een robot te laten verzorgen. Kortom: men is positief over de opkomst van robots in het alge-meen, maar ziet op persoonlijk vlak ook nadelige gevolgen.

ENKELE QUOTES UIT HET ONDERZOEK:

Ik geloof in de toekomst van robots maar dan moeten wij nu ook al met ethiek bezig zijn.

Aan wie leggen robots verantwoording af?

Gelet op de potentie van Brainport moet Brabant voorop kunnen lopen.

Robots zijn geen doel op zich. Als de belasting van het personeel in de zorg minder kan worden door hulp van robots dan is dat goed, maar het mag niet ten koste gaan van het menselijke contact met de mensen die zorg nodig hebben. Het zou er juist voor moeten zorgen dat er meer persoonlijke aandacht komt voor die mensen.

Alles wat een robot kan doen door een robot laten doen.

Denk niet te veel in efficiëntie. De wasmachine, magnetron ed. hebben ook geen tijd opgeleverd: we hebben het drukker dan ooit. Pas op voor het niet meer nodig vinden van persoonlijk contact: dit is een levensader.

Een robot klinkt bedreigend maar dit appa-raat zit al zeer ingebed in onze samenleving: machines, auto’s gezondheidsapparatuur e.d. Alleen door het nu robot te noemen krijgt het iets kils en bedreigends.

Een groot probleem wordt de lager opgeleide werknemer.

In de geschiedenis is er altijd angst geweest voor nieuwe ontwikkelingen.

Overal zijn robots. Ze geven mensen meer moge-lijkheden. Het is allang geen hype meer. De robot is een vervanger voor de mens op sommige gebieden maar hij al ons voorbij gestreefd. We zullen ons moeten verdedigen en gebruik beperken.

We zijn een van de slimste regio’s ter wereld. Laten we die slimheid verzilveren.

20

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

ZAAL III

MET: Henk Kiela | Lector Mechatronica en Robotica, Fontys Hogeschool

Ruben Kolfschoten | Business Development Manager, BOMMichael Vermeer | Eigenaar Robomotive

Gespreksleider Jesse Scholtes

Slimme robots, slimme fabrieken?Hoogtechnologische ontwikkelingen volgen elkaar in snel tem-

po op. De wereldwijde concurrentie neemt toe. De roep om duurzaamheid klinkt luider. En er is steeds meer behoefte aan

maatwerk in plaats van bulkproductie. Met ‘slimme fabrieken’ en maatwerk geleverd door robots wil Nederland aanhaken bij de

internationale maakindustrie. Het nationale beleid voor automati-sering wordt vormgegeven onder de noemer Smart Industry. Wat is de laatste stand van zaken van deze slimme industrie in Bra-

bant? Hoe geven bedrijven in onze provincie dit proces vorm? Waar liggen de (markt)kansen van robotica voor het Brabantse MKB?

ROBOTS IN DE INDUSTRIE

20.45-21.45 uur

21

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

HOE SLIM IS ONZE INDUSTRIE NOU ÉCHT? In de auto-industrie worden robots al sinds de jaren zeventig op grote schaal gebruikt voor re-peterende handelingen als het in elkaar zetten van carrosserieën. Inmiddels volgen de hoog-technologische ontwikkelingen elkaar in rap tempo op en staan we op de drempel van wat wel de ‘vierde industriële revolutie’ of smart industry is gaan heten. Robots bieden daar-bij volop kansen voor de Nederlandse (maak)industrie, zeker nu de behoefte aan maatwerk (in plaats van bulkproductie) groeit. Tijdens de sessie rond slimme industrie gaan drie robot-kenners met elkaar in gesprek. Waar staan we nu als het gaat om industriële robotisering? Wat ligt er allemaal in het verschiet? En: welke kansen liggen er voor Brabant?

Aan de zijkant van de zaal kijkt Baxter nieuws-gierig toe, met opgetrokken wenkbrauwen. Ge-decideerd pakt hij de twee blokjes op die voor hem liggen, om ze vervolgens weer netjes neer te zetten. Zijn twee armen zwaaien driftig door de lucht.

ProeftuinenVoor wie het nog niet doorhad: Baxter is geen mens, maar een robot. In de VS (waar ze voor-al veel voorkomende productietaken uitvoeren) ‘lopen’ inmiddels zo’n 500 soortgenoten rond in de industrie, maar déze Baxter is in bezit van Fontys Hogeschool. Volgens Henk Kiela, lector Mechatronica en Robotica bij Fontys, maakt ‘de robot’ een stormachtige ontwikkeling door. “Van grasmaaien tot stofzuigen, van de auto inparke-ren tot een auto in elkaar zetten: de ‘klassieke’ robot voert één taak uit. Zelf kan zo’n robot ei-genlijk nog niks: er is altijd een programmeur nodig om hem iets te laten doen, en interactie met de gebruiker is er ook al niet of nauwelijks. Bovendien zie je in industriële omgevingen dat de robot strak wordt afgeschermd met het oog op de veiligheid. Dat gaat veranderen: nieuwe robots zijn gemakkelijk in het gebruik, ‘praten’ met hun gebruiker, en maken integraal deel uit van de werkomgeving. Bovendien leren ze snel bij. Wat dat betreft staan we aan de vooravond van een enorme ontwikkelslag: de nieuwe gene-ratie robots wordt straks net zo gemakkelijk in het gebruik als een smartphone.” Volgens Kiela biedt de inzet van robots volop kansen nu een

land als Nederland kampt met een tekort aan technisch personeel. “Tegelijkertijd zie je dat Europa nog achterloopt in vergelijking met lan-den als Japan en ook China.

Bemoedigend is dat er nu tien fieldlabs van start zijn gegaan: proeftuinen waarin driftig wordt geëxperimenteerd met smart industry. Ook in Brabant is de bereidheid groot om daaraan mee te werken.”

Steeds meer ‘mens’Iemand die al langer werkt met robots is Mi-chael Vermeer van het Roermondse bedrijf Ro-bomotive. Hij hoort tijdens de Trendnacht vooral academische verhalen. Graag zet Vermeer – zelf gezegend met inmiddels zo’n 25 jaar praktische ervaring met robots – daar de praktijk tegen-over: wat werkt nú al op de werkvloer? “Robots zijn natuurlijk geen nieuw fenomeen: vooral in de automotive industry zijn ze al een tijdje ge-meengoed. Tegelijkertijd zie je dat de huidige generatie robots één groot nadeel heeft: ze zijn bij uitstek voor grote volumes en een kleine pro-ductiemix. Zodra je te maken krijgt met kleinere volumes en uiteenlopende producten, zie je dat de klassieke robot het aflegt tegen mensenhan-den. Wat je nu ziet gebeuren, is dat de klassie-ke robot steeds vaker wordt gecombineerd met proven technology als adaptieve grijpers – die de grijpbeweging van menselijke handen kun-nen imiteren –, met 3D-vision en met een meer menselijke vorm.

Daarmee wordt de robot steeds mensachtiger – en wordt hij geschikt voor wat in jargon high mix, low volume heet: in laag volume geprodu-ceerde onderdelen voor uiteenlopende klanten.” Vermeer toont een filmpje van een ‘industriële humanoïde robot’, die met twee armen onder-delen oppakt en in een krat plaatst. “Dankzij mensachtige eigenschappen als grijphanden en

EUROPA LOOPT ACHTER IN VERGELIJKING MET AZIË

DANKZIJ 3D-VISION EN GRIJPERS WORDT DE ROBOT

STEEDS MEER MENS

lees verder

22

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

het vermogen om diepte te zien, worden robots flexibeler en kunnen ze ook moeilijkere taken overnemen. Een moer uit een bakje plaatsen en op een bout draaien lijkt simpel, maar voor een klassieke robot is dat niet te doen. Dat soort bezigheden komt nu binnen handbereik voor een robot.”

Goede fundamentenWelke rol speelt robotica in Brabant? En: waar zou de kracht van Brabant op dit vlak kunnen lig-gen? Die vragen stonden centraal in de markt-verkenning die de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) liet uitvoeren, vertelt busi-ness development manager Ruben Kolfschoten. “Van de robot die de chirurg ondersteunt in de OK tot de volautomatische transportrobot die containers vervoert: de ontwikkelingen in de ro-botica gaan razendsnel. Robots kunnen steeds meer, en de investeringen in robotica nemen sinds 2010 exponentieel toe. Oók in Brabant. De vraag is nu: gaan we hier ons geld mee ver-dienen? En zo ja: hoe dan?” In haar marktver-kenning ’Robotics: Ondersteunen, Assisteren en Samenwerken’ onderscheidt de BOM vijf marktdomeinen waarop Brabant succesvol kan zijn met robotica: zorg, agrofood, maintenance, intralogistiek én industrie.

“Als high tech provincie herbergt Brabant veel expertise op het gebied van mechatronica, is er veel ervaring met industriële automatisering voorhanden, en hebben we gespecialiseerde bedrijven op het gebied van vision en software. Bovendien beschikt onze provincie over een mo-derne industrie. Kortom, de fundamenten liggen er. Het is nu vooral zaak om door te pakken.”

Benut Brabantse samenwerkingWat willen jullie meegeven aan Brabant? Dat is de vraag die gespreksleider Jesse Schol-tes, projectmanager Robotica bij de TU/e en Platform Manager bij RoboNED, aan het einde van de sessie nog in petto heeft voor de drie sprekers. Ruben Kolfschoten van de BOM pleit vooral voor een gereguleerde omgeving waarin naar hartenlust geëxperimenteerd kan worden.

HOE GAAN WE IN BRABANT ONS GELD VERDIENEN

MET ROBOTS?

INVESTEER IN TECHNISCH ÉN FILOSOFISCH ONDERWIJS

ROND ROBOTICA

“Met de fieldlabs hebben we in elk geval een eerste stap in de juiste richting gezet. En verder denk ik dat het belangrijk is om te investeren in onderwijs rond robotica: we hebben behoefte aan mensen die op zowel technisch als filoso-fisch vlak iets toe te voegen hebben aan onze huidige robotkennis. Of robots banen gaan kos-ten? Uiteindelijk wel ja.” Ondernemer Michael Vermeer pleit vooral voor meer middelen voor innovatie. “Om nu echt stappen te kunnen zetten is er geld nodig voor onderzoek.

Ook zou een nationaal masterplan kunnen zor-gen voor meer focus. Robots gaan verder geen banen kosten, maar bepaald werk zal wel ver-dwijnen ten koste van nieuwe bezigheden.” Benut de natuurlijke Brabantse aanleg voor samenwerking ten volle: dat is wat Henk Kiela de bezoekers ten slotte wil meegeven. “Europa biedt veel kansen, en samen sta je dan natuurlijk een stuk sterker.”

RobotmuseumNa afloop drommen de deelnemers aan de ses-sie samen rond Baxter, die stoïcijns doorgaat met het optillen en neerzetten van blokjes. Het oogt misschien nog niet heel indrukwekkend, na vanavond weten we dat Baxter naar de huidige maatstaven al behoorlijk geavanceerd is. Trek-ken Baxter en zijn soortgenoten de Brabantse economie de komende jaren vlot? Of staan ze straks weg te stoffen in een robotmuseum als een fraaie herinnering aan ‘de goede oude tijd’? De tijd zal het leren.

Mark van Banning @markcb360gWerknemers moeten bepalen welke slim-me hulpjes ze willen inzetten op de werk-vloer Henk Kiela #Trendnacht2015

Agnes v.d. Straaten @Straat12Robotisering haalt ook in Brabant weer werk terug uit lage lonen landen #Trendnacht2015

23

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

24

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

De robots als metgezel?Autonome robots rukken op in de gezondheidszorg: ze helpen de

chirurg, letten op ouderen en nemen zorgtaken over. Zorgrobots als Zora, Paro en Alice gaan vereenzaming bij ouderen tegen, en maken dat zij langer prettig thuis kunnen wonen. Hoe veranderen robots in de zorg onze toekomst? Wat vinden we ethisch verantwoord en wat niet? En wat kunnen we in dat verband leren van de eerste experi-

menten met zorgrobots?

ZAAL IV

MET: Margo van Kemenade | Ethiek & Techniek VU/SELEMCA en InHolland

Tinie Kardol | Vughterstede en hoogleraar Gerontologie in Brussel Paul Groenland | Directeur Focal Meditech

Gespreksleider Heidi Buijtels

ROBOTS EN ZORG 20.30-21.45 uur

25

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

WIE ZORGT ER STRAKS VOOR OMA? Je bent oud, dement en alles aan je lijf doet zeer. Op weg naar het toilet in het verzorgings-tehuis, kom je ten val. Je ligt op de grond. Geen mens in de buurt, niemand die je hoort. Maar dan is daar die robot. Uit zichzelf heeft ‘hij’ ge-signaleerd dat er iets niet klopt in het kamertje waar je woont. Hij rijdt naar je toe, klaar om je overeind te helpen. Zou je je laten oprapen? Een vraag waarop het antwoord zich laat raden. Als je maar geholpen wordt, toch?

In de gezondheidszorg is robotisering al jaren een hot topic. Demente bejaarden knuffelen met robotzeehondje Paro en Zora is er voor de broodnodige conversatie. Toch zijn er maar wei-nig zorgprofessionals die het onderwerp zonder bedenkingen tegemoet treden. Zeker als het gaat om robots die zorgtaken van verplegend personeel over kunnen nemen. ‘Hoe kan een robot een verzorger van vlees en bloed vervan-gen?’ ‘Is het allemaal wel veilig genoeg, een hoogbejaarde, zwevend boven de grond in de armen van een robot?’ ‘Kunnen we het maken, ethisch gezien?’ Vragen die de gemoederen be-zig houden. Ook vanavond.

Volgens Prof. Dr. Tinie Kardol, bestuursvoorzit-ter bij zorginstelling Vughterstede en hoogleraar Gerontologie in Brussel, is het belangrijk om stil te staan bij dit soort onderwerpen. Tegelijkertijd wil hij ons laten zien dat de vraag óf we robots in de zorg nodig hebben, een gepasseerd station is. “De komende jaren zullen we meer en meer een beroep op ze moeten doen”, zegt hij in zijn openingspresentatie. “In Nederland is één op de vier mensen 65 jaar of ouder. Ook is er een grote groep 80-plussers. Er is dus sprake van dub-bele vergrijzing. Daarnaast krijgen we steeds minder kinderen. Omdat we steeds ouder wor-den – volgens Kardol is de eerste persoon die 150 jaar oud gaat worden nu al geboren –krijgt het overgrote deel van ons ooit met intensieve zorg te maken. En er zijn niet genoeg mensen om die taak op zich te nemen, dus moeten we op zoek naar alternatieven. De samenleving (bij-

HOE KAN EEN ROBOT OOIT EEN VERPLEGER VAN VLEES

EN BLOED VERVANGEN?

DIEPDEMENTE BEJAARDEN DIE AL JAREN GEEN WOORD

HEBBEN UITGEBRACHT, PRATEN WÉL TEGEN ZORA

voorbeeld mantelzorg) gaat een belangrijkere rol spelen, maar ook de inzet van robots.”

Zo lang mogelijk zelfstandigIn zijn onderzoek houdt Kardol zich bezig met aging in place. Zijn werk en onderzoek dragen eraan bij dat ouderen zolang mogelijk in hun ei-gen omgeving kunnen blijven wonen.

Een robot kan je helpen bij je dagritme, maar heeft tegelijkertijd een signaalfunctie. Is er al een tijdje geen activiteit in de ruimte? Dan zal hij proberen je ‘wakker te maken’, of, als dat geen effect heeft, contact maken met de centrale van de instelling. Kardol: “Momenteel zetten we Zora vooral in als gezelschapsrobot. Ze is er voor een praatje of het leiden van de bingoavond. Hierdoor draagt ze bij aan het welbevinden van de bewo-ners. Ze maakt iets los bij mensen. Diepdemente bejaarden die al jaren geen woord uitgebracht hebben, praten wél tegen Zora. Waarom is dat? Dat willen we heel graag onderzoeken.” Een bijkomend voordeel van Zora is volgens Kardol dat zo’n robot een mobiliserende werking heeft. Kinderen en kleinkinderen van de patiënt zijn nieuwsgierig, en komen vaker op bezoek.

Black boxVanuit haar functie aan de VU en Hogeschool InHolland houdt Margo van Kemanade zich be-zig met zorgrobotica. In haar laatste onderzoek focust ze zich op de zorgverlener. Wat vinden zij van de inzet van robots? “Over het algemeen vinden ze het niks”, begint Van Kemenade haar presentatie. “Zorgverleners maken zich zor-gen. Want wat als een robot een patiënt laat vallen? In Japan zetten ze om die reden as-sisterende robots wel in, maar alleen onder

Claudia van Erven @ClaudiavErven#trendnacht robots komen onze levens-ruimte binnen ook in de zorg

lees verder

26

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

toezicht van een mens. Verplegers hoeven hier-door minder te tillen, dat is het voordeel. Maar eigenlijk is het zonde. Een robot zou zo’n taak prima alleen aankunnen.”

Nog veel meer dan in Japan –in Japan houden ze van techniek, kunnen ze zelfs verliefd worden op hun robothond- heerst er volgens Van Ke-menade in Nederland een angst voor techniek, we vinden robots eng. “Maar wat ik dan vreemd vind, is dat ik tijdens mijn onderzoek niemand heb gehoord over de tillift, wijdverspreid in de gezondheidszorg, en tegelijkertijd doodeng. Waarom zou een robot iemand laten vallen en zo’n tillift niet? Ik denk dat het een kwestie van tijd is. Langzaam maar zeker zullen we wennen aan robots die ons verzorgen.” Daarop merkt een iemand uit de zaal op dat er iets is wat ro-bots niet van ons kunnen overnemen, namelijk het menselijk oog, de vlugge check op wond-jes, doorligplekken, veranderingen, algemene gesteldheid. Dat mis je als je de zorg overlaat aan ‘niet-mensen’. Van Kemenade antwoordt met het voorbeeld van de black box. “Wat als je als patiënt zelfstandig een cabine in zou kunnen gaan om gewassen te worden. Op ieder moment van de dag, met de shampoo van jouw keuze, en een waterstraal zo hard of zacht als jij wenst. Wat als die cabine een robot zou zijn, jouw li-chaam van top tot teen kent en dus ook veran-deringen kan signaleren. Wat als die robot zelfs een diagnose kan stellen op basis van zijn bevin-dingen. Dan vervang je dat menselijk oog door een computer, nauwkeuriger, slimmer dan een mens. Voordeel is bovendien dat mensen zich niet steeds door een andere verzorger hoeven te laten wassen, maar gewoon alleen de black box in kunnen gaan. Hoe heerlijk is dat? ”

ZORGVERLENERS MAKENZICH ZORGEN.

WANT WAT ALS EEN ROBOT EEN PATIËNT LAAT VALLEN?

PARO SPREEKT EEN OERGEVOEL AAN,

NET ALS BABY’S EN PUPPY’S DAT DOEN

OergevoelLaatste spreker rondom het thema zorg is Paul Groenland, directeur van Focal Meditech uit Til-burg. Focal produceert en levert persoonlijke en sociale robots die mensen helpen hun dagelijks leven makkelijker en fijner te maken. Ook robot-zeehond Paro is door Focal ontwikkeld. Een paar momenten daarvoor heeft Paro nog gezorgd voor vertedering in de zaal. Een ijswitte baby-zeehond met grote donkere ogen, kwispelend en kirrend op je schoot. Moeilijk om daar niet van onder de indruk te zijn. “In ons werk gaan we altijd uit van de menselijke maat, het menselijk beleven. We proberen iemands leven weer zo dicht mogelijk bij het ‘normale’ te brengen. Daar horen emoties van vertedering, ontroering en verzorging bij. Het zijn zelfs onze basisemoties.

Waarschijnlijk is het daarom dat we met Paro zulke goede resultaten behalen bij dementiepa-tiënten. Paro spreekt een oergevoel aan, net als baby’s en puppy’s dat doen. Het komt vaak voor dat mensen die jaren niet hebben gepraat, dat wel tegen Paro doen. ‘Ik zie mijn moeder terug zoals ze vroeger was’, zeggen naasten dan. Als dat óók robotisering in de zorg is, dan kun je er toch niet op tegen zijn?’

Concluderend lijkt het erop dat de voor- of te-genvraag sowieso alleen speelt bij zorgverle-ners en toeschouwers. Bang voor het onbeken-de, bang voor het loslaten van rollenpatronen. De patiënt wil gewoon geholpen worden. Of dat nu door een zorgrobot is, of door verpleegkun-dig personeel, maakt in wezen niet zoveel uit. De komende jaren zal zich een mix van ‘geroboti-seerde’ en ‘persoonlijke’ zorg gaan ontwikkelen waarin cliënten zelf de regie kunnen nemen. Met de middelen die voorhanden zijn, samen zorgen voor de beste zorg.

Henk Snijders @HenkSnijders1Waarom ontstaat angst in zorg over robo-tisering? Antwoord Paul Groenland Focal Meditech: mensen bang om controle kwijt te zijn. #trendnacht

Martin van Berloo @MartinvanBerloo#robotica in #zorg geeft de regie terug aan de cliënt. #trendnacht

27

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

lees verder

Mieke Nuijen @miekenuijen35 procent van de volwassenen in Enge-land slaapt met een knuffel. Binnenkort met een robotje? #trendnacht

28

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

ZAAL I

KEYNOTE Melanie Peters |

Directeur Rathenau InstituutIN GESPREK MET:

Ruben Kolfschoten | Business Development Manager

oa Robotics, BOMTon Wilthagen |

Hoogleraar Arbeidsmarkt, Universiteit van Tilburg

Nachtvoorzitter | Richard Engelfriet

SLOT22.00-22.45 uur

29

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Aan het woord is Melanie Peters, directeur van het Rathenau Instituut. “Wat een avond! Het is inspirerend om te ontdekken wat er allemaal al bestaat en mogelijk is op het gebied van roboti-sering. In Brabant gebeurt veel op dit vlak. Deze avond maakt het tastbaar en dat werkt aanste-kelijk.” In 1978 stelde de regering een commis-sie onder leiding van G.W. Rathenau in om de maatschappelijke gevolgen van de opkomst van micro-elektronica te bestuderen. Vandaag de dag houdt het Rathenau Instituut zich nog altijd bezig met vraagstukken op het snijvlak van we-tenschap, technologie en samenleving. Want de technologie raast voort.

Van pc naar robotPeters blikt terug naar eind jaren zeventig. “Ik weet nog goed dat mijn vader zijn eigen pc in el-kaar had gezet. Mijn moeder volgde een compu-tercursus in het buurthuis.

Ook wíj moeten ons voorbereiden op wat komen gaat: de robotisering van de samenleving. Wees daarbij niet naïef. We moeten ons beseffen dat

robots ons gedrag kunnen bepalen. Maar hoe de samenleving en ons leven eruitzien, blijft aan ons. Daarom is het verstandig dat wij, net als mijn ouders vroeger, leren omgaan met de nieuwe technologie.”

Aan het roer...“Terugdenkend aan vroeger lijkt het misschien alsof de computer vanzelf een plekje in de sa-menleving heeft gevonden, maar dat is niet het geval”, vervolgt Peters. “In de tijd van Ra-thenau werden veel maatregelen getroffen om het nieuwe tijdperk aan te kunnen. Denk aan de omscholing van veel mensen tot computerpro-grammeurs. Ook nú is het belangrijk dat over-heid, onderwijs en bedrijfsleven samen slim blij-ven inspelen op wat komen gaat. De robot kan veel moois opleveren, als we maar aan het roer blijven staan van deze nieuwe technologie.”

HOE DE SAMENLEVING EN ONS LEVEN ERUITZIEN,

BLIJFT AAN ONS

Joks Janssen @JoksJanssenNieuwe technologie vraagt om maat-schappelijke investeringen - Melanie Pe-ters #Rathenau

Henk Snijders @HenkSnijders1Goede nieuws voor Brabant: er gebeurt al veel op het gebied van robotisering. Jonge mensen worden opgeleid, zegt Melanie Peters. #trendnacht

WEES NIET NAÏEF!De robotvoetballers vertrekken naar de kleedruimte. Paro, de witte robotzeehond, neemt een mo-mentje voor zichzelf na alle vertroetelingen. De robot-diskjockey draait de volumeknop omlaag. Precies volgens het programma, want ja, op robots kun je rekenen. Terwijl de robots on hold staan, krijgen de aanwezigen de kans om alle sciencefiction (geen film, maar werkelijkheid!) op zich in te laten werken. “We breien een mooi inhoudelijk slot aan deze avond”, stelt de nachtvoorzitter voor.

lees verder

30

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

Heteroseksuele monstersNachtvoorzitter: “Wat is je vanavond het meest opgevallen?”Kolfschoten: “De term ‘heteroseksuele monsters’. Daar moeten we meer mee doen...”Nachtvoorzitter: “Waarom triggert dat?”Kolfschoten: “De optiek dat je op een heel andere manier naar deze technologie kunt kijken. Dat er heel andere associaties ontstaan op het moment dat je het in perspectief brengt.”

Adult supervisionNachtvoorzitter: “Laten we niet naïef zijn, zeggen velen. Techniek overkomt ons niet.”Wilthagen: “Klopt. Robots are beautiful things, but they need adult supervision.”

Nieuwe middenklasse?Vraag uit publiek: “Moeten we de robot als de nieuwe middenklasse beschouwen?”Wilthagen: “Dat is ingewikkeld. Bij een mid-denklasse draait het om opleiding en inkomen, maar robots krijgen niet uitbetaald. Bovendien zijn de rechten van robots niet Europees vastgelegd.”Vraag uit publiek: “Maar als robots de midden-klasse wegdrukken op de arbeidsmarkt, dan nemen we ze eigenlijk op in onze wereld.” Peters: “Nee, we mogen robots niet met mensen verwarren.”

GOED GESPREK

De grootste dreiging zit ‘m in het níet grijpen van kansenNachtvoorzitter: “Zien jullie naast kansen ook dreigingen?”Kolfschoten: “De grootste dreiging zit ‘m in het níet grijpen van kansen. Als mensen meer ken-nis hebben over robotica en vaker met robots werken, levert dat veel mogelijkheden op.”Wilthagen: “Eens. Denk aan de kansen voor de gezondheidszorg. Met behulp van robots zijn veel operaties preciezer uit te voeren en patiën-ten beter en sneller te helpen.”Peters: “Ook in het onderwijs is veel moois mogelijk. Een voorbeeld is de robot die kinde-ren op spelenderwijze leert programmeren. Fantastisch!”

Joks Jansen, directeur BrabantKennis: “Technologie ontwikkelt zich vanzelf, maar we moeten het gesprek met elkaar voeren over wat dat betekent voor de inrichting van onze maatschappij. Er liggen mooie kansen, mede door de industriële traditie en innovatieve maakmentaliteit, om een Brabantse touch aan de robotsamenleving te geven. Daarmee kunnen we vooroplopen in deze fascinerende ontwikkeling.”

Anja Cornelissen @AnjaCornelissenRobots worden sneller slimmer dan men-sen. Bedreiging of een kans? #trendnacht

31

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Mark van Banning @markcb360gWapenen tegen....vormgeven aan nieuwe technologie. Melanie Peters #rathenau #Trendnacht2015

Martin van Berloo @MartinvanBerlooJa! Daar was ik ook benieuwd naar! Wat vinden die robots er zelf eigenlijk van? #trendnacht

32

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

33

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Collegereeks robotiseringTon Wilthagen, gekleed in een hypermodern T-shirt, komt met een verrassende uitsmijter. “Laten we in Brabant de kansen van robotisering grijpen. Dat kan onder meer door mensen beter te informeren over nieuwe technologieën. Daarom bieden wij studenten van Tilburg University, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en Avans Hogeschool Breda een collegereeks over robotisering. Een belangrijk initiatief, want zij kunnen deze kennis weer met de rest van de wereld, op stage- en werkplekken, delen. Bent u onder de indruk van de collegereeks? Ja? Laat dan van u horen! Hoe meer volume u maakt, hoe verder de LED-balken op mijn T-shirt uitslaan.” Er volgt een oorverdovend applaus en gejuich, en de LED-balken op het T-shirt van Ton Wilthagen slaan rood uit!

Ton Wilthagen licht de collegereeks toe bij Omroep Brabant.

Waarom een collegereeks?“Brabant is de slimste regio van Europa. De verregaande verwevenheid van bedrijfsleven in de maak-industrie, technisch onderwijs en overheid maakt het aannemelijk dat de effecten van robotisering zich eerder en op grotere schaal in Brabant voor doen dan in de rest van Nederland. Brabant kan daarmee ook de kansen grijpen en negatieve effecten voorkomen. De Brabantse hoger onderwijs-instellingen zien dan ook een taak weggelegd om zich samen met hun studenten voor te bereiden op het Brabant van de toekomst. Op de robotsamenleving. Vanwege die reden organiseren hoger onderwijsinstellingen in Brabant (Tilburg University, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en Avans Hogeschool Breda) een gezamenlijke, multidisciplinaire collegereeks organi-seren over de robotsamenleving. De reeks wordt ondersteund door BrabantKennis, Beagle en het Rathenau Instituut.

We zien een reeks van 12 inspirerende colleges voor ons, gegeven door topdocenten in hun vakge-bied, in de periode tussen februari en mei 2016. Iedere instelling neemt ten minste twee colleges voor haar rekening, vanuit een voor die instelling relevante invalshoek. Die invalshoek kan technisch, maatschappelijk, maar ook creatief of bijvoorbeeld pedagogisch zijn. De studenten zullen aan het einde van de reeks een paper schrijven. Bij voorkeur in multidisciplinaire teams waar studenten uit alle verschillende instellingen samen komen, zodat zij niet alleen van de colleges, maar ook van elkaar kunnen leren. De deelnemende instellingen dragen zorg voor de eindtermen en beoordeling. De papers worden online beschikbaar gesteld, ook voor het grote publiek. De collegereeks staat open voor studenten van alle instellingen en alle studierichtingen op bachelor niveau. De voertaal zal Engels zijn.”

COLLEGEREEKS

Christophe vdr Maat @cavandermaatKlasse initiatief van #BrabantUniversity! Opleidingen Tilburg, Breda en Eindhoven starten collegereeks robotisering

Iris van Bossum @iris013@Wilthagen Ik geef colleges technologi-sche trends, waaronder robotisering. Wil graag leren én bijdragen ;)

34

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

Ik werd gevraagd om op 26 november een Nicodijkshoorntje te schrijven tijdens de Trend-nacht2015, van Brabantkennis. Dit jaar was het thema: Robots. De avond vond plaats in meer-dere zalen met sprekers van o.a. de TUEindho-ven en TUDelft. Er waren ook robots te zien, van onderwijsrobots tot zorgrobots. Dit is de column die ik als afsluiter heb voorgelezen:

In de popcultuur wordt de robot vaak geportret-teerd als iets engs en vreemds.Als je naar een avond over robots gaat verwacht je dan ook een zaal vol pokdalige tieners die voor het eerst sinds hun twaalfde hun kamer hebben verlaten, maar niets blijkt minder waar. Een zaal vol knappe mensen!Hoe dan ook: nerdmodus: AAN!We kunnen vanavond een robot winnen, hoor ik. Wie weet is een van de mensen in de zaal een robot. Als dat zo is dan gok ik dat ‘ie tussen de groep mannen in strakke donkerblauwe pakken zit. Met hun leren puntschoenen, lichtblauwe overhemden en net iets te korte broeken. Misschien winnen we gedeputeerde Christophe van der Maat dus wel!

Maarten Steinbuch is in elk geval geen robot. Dat kan niet, daar is hij veel te slim voor. Daarbij hebben robots nooit volle baarden.Zo ontzettend interessant aan zijn keynote is om te zien hoe hij moeiteloos lijkt te kunnen wisse-len tussen het menselijke- en robotperspectief. Hij wil de technologie laten doordenderen maar kan zich als echt menselijk algoritme ín de menselijke geest nestelen en begrijpen dat een chirurg bijvoorbeeld tegendruk nodig heeft als hij werkt met een robot, dat hij moet voelen, de robot moet leiden en niet andersom. Behalve als de robots het alleen beter kunnen. Tsjalling Swierstra (tongbreker!) plaatst juist vraagte-kens bij dat ‘beter dan wij’-aspect.

Hij introduceert de robot als monster (het woord ‘robot’ komt oorspronkelijk uit het Tsjechisch en betekent zoveel als ‘horige’ of ‘slaaf’). De robot als niet-wij, een lichaams- en geestesvreemd object dat zich als subject/mens voordoet in onze wereld.De slaaf die in opstand komt tegen de meester, de dekknecht die muiterij pleegt. Creepy!Vanuit de popcultuur zijn we gewend om het fenomeen robot met argwaan te bekijken, maar is dat terecht?Tsjalling sprak over de leefwereld en hoe de ro-bots die meer en meer zullen betrekken, en ons ook zullen veranderen. Maar, houdt hij als slag om de arm, meestal is het resultaat van techno-logie onbevredigend. Afwasmachines leveren ons tijd op die we vullen met dingen die ons een burn-out bezorgen. We overdenken onze eigen paradoxen niet goed genoeg: tijd creëren om te praten in plaats van af te wassen, terwijl we juist fijn praatten tijdens de afwas!

Ik denk dat Tsjalling een punt heeft, maar ik overpeins toch het een en ander:Ja, de robots zullen ons veranderen, maar dat doet alles al. TV veranderde onze manier van kijken. De wasmachine gaf de vrouw meer tijd voor werk en zelfontplooiing. Vuur vormde onze manier van eten en onze spijsvertering, de com-puter gaf ons het slechte idee om alles wat hip en nieuw is 2.0 of 3.0 te noemen en smartphones namen ons talent tot vervelen af.Echter, het omgekeerde is ook te zeggen: doordat we op een andere manier wilden kijken ontstond de TV, omdat ons spijsverteringsstelsel het toeliet konden we voedsel koken en omdat vrouwen al die tijd ook hersens hadden ontstond de wasmachine. Alles is een extentie van ons! De auto van onze benen, de vork van onze hand, de smartphone van onze geest en de robot van een synthese van alles.

PORCELIJNTJEEsther Porcelijn

35

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

Je kunt het ook zien als onderdeel van de evolutie; zoals armen ontstonden en nuttig bleken, zo ontstaan robots en ontstaat tech-nologie om later te kijken of alles ervan nuttig bleek en overleefde.Als je zo kijkt is er geen goede of slechte techno-logie, alleen die is blijven bestaan en die uitge-storven is. Dan kun je het zorgrobot Alice net zo min kwalijk nemen dat ze geen inherente ethiek kent als dat je panda’s kwalijk kan nemen dat ze zo’n eenzijdig en onmogelijk eetpatroon hebben. Het ontstaat en wie (of wat) overleeft?

Maar goed, ok. We willen inderdaad geen muiterij van onze slaven, dat is duidelijk.Dat kan alleen als we onze slaven zelf goed behandelen. Als je ze ziet als extenties van onszelf en onze ontwikkeling dan zijn ze onderdeel van ons.In het boek en in de film wordt het monster van Frankenstein tot monster gemáákt door de buitenwereld. Wij maken het monster zelf tot monster!Terwijl ik op deze conferentie rondloop is het enige écht enge wat ik kan bedenken, behalve uiteraard de hypothetische zelfmoord-/oorlogs-robots met een slecht humeur, dat het systeem, de grote bedrijven, nog meer onze leefwereld betrekt dan nu en zich als handhaver gaat ge-dragen. Een Shell-auto die je verbiedt om bij BP te tanken, een belastingrobot die je betrapt op 100 euro zwartwerken en een overdreven over-heidsrobot die jou een grap hoorde maken over Mark Rutte en je loon inhoudt.Dát is eng.

Maar, dat zal alleen ontstaan als slechte men-sen dat als extentie van hun grieven nodig gaan hebben of kunnen maken. Dus, in feite is er niks veranderd. We hebben nog altijd behoefte aan wetten die ons beschermen tegen slechte men-

sen en systemen, en die de slechte mensen en systemen ook weer tegen henzelf beschermen.Wel lastig aan robotrechten is de vraag of je van een robot dan ook plichten kan eisen?

Goed, ik ga eens een bionische arm bekijken. Ah, ik kom bij Tilrobots die oma later uit bed zullen hijsen. Oma’s dag zal er dan een zonder mensen worden? ‘s Ochtends uit bed getild en gewassen door Asimo, in de middag bezocht door Alice en in slaap gezeehond door knuffel-robot Paro. Het zal zo zijn als wij dat willen of als wij er behoefte aan ontwikkelen, druk als we zullen zijn door al die vrijgemaakte tijd.‘Mag je een mens niet bedotten?’ vraagt Margo van Kemenade. Is zo’n robotzeehond wel bedot-ten? Wat is echt voor een diepdement persoon? Is de onherkenbare zoon, de onbekende dus, dan wel echt?

Misschien moeten we een ethiekrobot uitvinden. Een die weet of hij mag bestaan en of wij hem wel hadden mogen maken.Overigens, als wij robots maken, zijn wij dan de goden van de robots? Maken zij dan weer men-senkerken? Kunnen wij ons wel voorstellen hoe iets zal zijn voor het er is? Of zal het altijd een afspiegeling zijn van onszelf en dus leren we des te meer over de mens door technologie te ontwikkelen?

Zal ik vervangen worden? De filosoof en schrijver..Is dat enger dan de dood, er wel zijn maar geen functie dienen? Misschien.Maar dan kan ik mij altijd nog bij het blauwe maatpakken-leger voegen. Dan staat Robot-penner 8.0 waar ik nu sta: –maak grap hier–.Tot die tijd denk ik in mijn hoofd, met mijn laptop, op internet, met anderen en met pen en papier.

Mark van Banning @markcb360g Breekbaar en menselijk porcelijn #Trendnacht2015

36

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

TERUG NAAR DE ROBOTSTerug naar het Trendnacht Café. Terug naar de beats van DJ EL GO RHYTHM+++ en DJ Hi-tone. Terug naar de film ‘Ik ben Alice’. Terug naar het voetbalveld. Te-rug naar de expositie Nova Eden. Terug naar alle ro-bots die het publiek van de Trendnacht nog lang AAN gaan. Om 0.30 uur gaat het licht uit. Maar... we houden onze ogen open voor deze nieuwe werkelijkheid!

TECH UNITED: POWERPLAYTerwijl er elders in de Spoorzone druk wordt gepraat en geluisterd, wordt er ook gewoon lekker… gevoetbald! Door robots, uiteraard; het aan de Tu/e gelieerde Tech United laat zien hoe ‘onze jongens’ al meerdere Europese en wereldtitels wisten te vergaren in de RoboCup, het jaarlijkse WK voetbal voor robots. Bijzon-der is dat de RoboCup is een ‘open source’ competitie is: de deelnemende teams delen na elk toernooi al hun gegevens met elkaar. Het doel: elkaar uitdagen en stimuleren om te blijven innoveren. You’ll never walk alone! www.techunited.nl

ALICE: DE IDEALE VERZORGER? Kan technologie een mens van vlees en bloed vervangen? Tussen de sessies door kunnen de Trendnacht-bezoekers kijken naar ‘Ik ben Alice’, een ontroerende en verwarrende documentaire over zorgrobot Alice. Alice is nooit moe en geeft altijd antwoord: de ideale verzorger voor de-menterende ouderen? www.ikbenalice.nl

37

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

TERUG NAAR DE ROBOTS

NOVA EDEN: HALF PLANT, HALF ROBOT?Planten verrijkt met technologie kunnen weer floreren in de snel veranderende wereld waarin steeds minder ruimte is voor natuur. De prachti-ge expositie van cybernetische planten, gemaakt door mediakunstenaar Rob van der Burg, zette je aan tot denken.www.robvanderburg.com

VERDER LEZENWetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid De robots de baas

Rathenau Instituut Werken aan de robotsamenleving

BOM Robotics: Ondersteunen, assisteren en samenwerken

Andrew MCAfee Het tweede machinetijdperk

Isaac Asimov Ik, robot

Bert van Helvoirt @bertvanhelvoirtWat ga je morgen doen? Robot kopen? #trendnacht

Hagar Roijackers @_HagarInteressant om over impact #robots op de samenleving te praten #trend-nacht. Iemand tipte me Tegen-licht-uitzending: http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2014-2015/de-robot-als-mens.html …

Tim van Iersel @Tim_vanIerselZeer inspirerende #trendnacht gehad over robots. Hadden eigenlijk meer #fhict studenten naar toe moeten gaan!

38

TERU

GB

LIK TR

END

NA

CHT 2015: R

OB

OTS! D

ON

DER

DAG

26 NO

VEMB

ER, H

ALL OF FAM

E, TILBU

RG

ROBOTIC PORTRAITS

R U REAL? Tijdens de trendnacht konden bezoekers zich met een robotic twist op de foto laten zetten door Marieke Philipsen

39

TER

UG

BLI

K T

REN

DN

ACH

T 20

15: R

OB

OTS

! DO

ND

ERD

AG 2

6 N

OVE

MB

ER, H

ALL

OF

FAM

E, T

ILB

UR

G

COLOFON BrabantKennis is het platform waar strategische kennis en informatie van en over Brabant wordt verzameld, ontwikkeld en gedeeld. BrabantKennis staat voor onafhankelijk vooruitdenken; het bekijkt de toekomst van de Brabantse samenle-ving vanuit wisselend perspectief. Naast het verzamelen en analyseren van data, het opstellen van trendverkenningen en scenariostudies, voedt BrabantKennis het publieke debat met discussie, lezingen en periodieke trenddagen.WWW.BRABANTKENNIS.NL @BRABANTKENNIS

Tekst: Hanneke Verhoeven (Bureau Vrijdag), Sara de Kort (Sara de Kort Tekst & Communicatie), Joost Peters (Textuur) I Eindredactie: Anke van der Heijden, Mijntje Notermans (BrabantKennis) I Fotografie: Willeke Machiels I Vormgeving: Irene Hinderks (Bureau Vertigo)