PROGRAM RESORTOWY EKONOMIA SPOŁECZNA 2014-2020 – wstępna koncepcja (ver. 20.08.2015).

DEFINICJE:

Ekonomia społeczna – to sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: · integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych społeczną marginalizacją, · tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej

(interesu ogólnego), rozwojowi społeczności lokalnych.

Grupa nieformalna – na potrzeby Programu rozumiana jako nie mniej, niż trzy osoby wspólnie realizujące lub chcące realizować działania w sferze ekonomii społecznej, w tym pożytku publicznego, a nie posiadające osobowości prawnej.

Podmiot ekonomii społecznej -

a) przedsiębiorstwo społeczne, w tym spółdzielnia socjalna, o której mowa w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 651, z późn. zm.);

b) podmiot reintegracyjny, realizujący usługi reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym:

i) podmioty, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 2011 r. Nr 43, poz. 225, z późn. zm.), tj. centrum integracji społecznej (CIS) i klub integracji społecznej (KIS),

ii) podmioty, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.), tj. zakład aktywności zawodowej (ZAZ) i warsztat terapii zajęciowej (WTZ);

c) organizacja pozarządowa lub podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, z późn. zm.);

d) podmiot sfery gospodarczej utworzony w związku z realizacją celu społecznego bądź dla którego leżący we wspólnym interesie cel społeczny jest racją bytu działalności komercyjnej. Grupę tę można podzielić na następujące podgrupy:

i) organizacje pozarządowe, o których mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie prowadzące działalność gospodarczą, z której zyski wspierają realizację celów statutowych;

ii) spółdzielnie, których celem jest zatrudnienie tj. spółdzielnie pracy, inwalidów i niewidomych, działające w oparciu o ustawę z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1982m Nr 30 poz. 210 z późn. zm.);

iii) spółki non-profit, o których mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, o ile udział sektora publicznego w spółce wynosi nie więcej niż 50%.

Ruchy nieformalne – inicjatywy nastawione np. na cele ekonomiczne (przetrwanie lub obniżenie własnych kosztów utrzymania, samopomoc lub pomoc innym ludziom znajdującym się w trudnej sytuacji ekonomicznej, wspólne gospodarowanie, samorealizację, realizację projektów, naukę), ale także wspierające realizację celów danej grupy czy społeczności (cele społeczne, kulturalne, lokalne, obywatelskie, artystyczne, edukacyjne itp.). Inicjatywy te korespondują z wartościami ekonomii społecznej, a także wykorzystują pochodzące stamtąd metody i rozwiązania organizacyjne (zasady demokracji bezpośredniej, dystans wobec anonimowego kapitału i kumulacji własności prywatnej1.

I. Ramy prawne oraz zgodność z dokumentami strategicznymi i programowymi.

Podstawa prawna PR ES.

Ramy prawne dla PR ES określają przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1118). Zgodnie z art. 5c. ustawy, minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego może opracować resortowy program wspierania organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz wspierać go finansowo.

Zgodność z dokumentami strategicznym i programowymi oraz innymi regulacjami.

W dniu 12 sierpnia 2014 r. Rada Ministrów przyjęła Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej (KPRES)2. Program został utworzony w celu realizacji Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego w zakresie włączenia społecznego oraz wspierania rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych. Koordynowanie i nadzorowanie realizacji Programu powierzono ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego.

KPRES jest programem rozwoju w rozumieniu art. 15 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm. ) i stanowi tym samym dokument o charakterze operacyjno-wdrożeniowym, ustanowiony w celu realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju – Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz innych strategii rozwoju.

W ramach KPRES przewidziano do realizacji resortowy program Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej „Ekonomia Społeczna 2015-2020” (PR ES), finansowany w ramach

1 Por. Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, Biblioteka Pożytku Publicznego, Warszawa 2014, s. 26 oraz Herbst, K., Ruchy nieformalne, Biblioteka Pożytku Publicznego, Warszawa 2013.2 Uchwała Nr 164 Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 2014 r. w sprawie przyjęcia programu pod nazwą „Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej”, Monitor Polski z 2014 r., poz. 811, tom 1.

limitu wydatków części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego.

PR ES jest zgodny z KPRES oraz komplementarny wobec Programu Operacyjnego Wiedza, Edukacja, Rozwój 2014-2020; Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020 oraz Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2014-2020. Oznacza to, iż środki finansowe pozostające w dyspozycji PR ES przeznaczone są na finansowanie działań, które nie są lub nie mogą być finansowane z innych źródeł.

II. Diagnoza.

Pomimo wyraźnego zainteresowania obszarem ekonomii społecznej oraz instrumentarium realizacji jej działań, jest ona rozmaicie rozumiana, a możliwości wykorzystania jej potencjału budzą różnorodne oczekiwania. Obszar ekonomii społecznej tworzą zarówno podmioty formalne – posiadające osobowość prawną, ale także coraz dynamiczniej rozwijające się grupy i inicjatywy o charakterze nieformalnym, mające swoje korzenie w zachodzących przemianach społeczno-gospodarczych oraz wynikających z nich zmianach w postawach i możliwych formach działalności.

Grupy sformalizowane funkcjonujące w ramach ekonomii społecznej, w tym m.in. spółdzielnie socjalne, centra i kluby integracji społecznej czy zakłady aktywności zawodowej są podmiotami o wyraźnych statusach prawnych, których zasady funkcjonowania oraz instrumenty wsparcia ukształtowane zostały na przestrzeni wielu lat.

Liczba funkcjonujących PES wzrasta. W 2013 r. funkcjonowało w Polsce 138 Centrów Integracji Społecznej, a więc o 38 więcej niż w roku 2012.3 W ostatnich latach odnotowano także wysoki wzrost liczby funkcjonujących Klubów Integracji Społecznej. O ile w 2012 r. funkcjonowało ich 122, to w 2013 r. liczba funkcjonujących KIS wynosiła 220. 4 Dynamicznemu wzrostowi uległa także liczba spółdzielni socjalnych uznawanych powszechnie za modelowy przykład przedsiębiorstwa społecznego. O ile na koniec 2011 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych było 425 spółdzielni socjalnych, to na koniec 2012 r. w rejestrze figurowało już 615 spółdzielni socjalnych, a na koniec 2013 r. było ich aż 936. Według stanu na dzień 19 sierpnia 2015 r. liczba zarejestrowanych spółdzielni socjalnych wynosi 1348.

Niezwykle dynamiczny wzrost liczby funkcjonujących podmiotów ekonomii społecznej może wskazywać na rosnące potrzeby w zakresie społecznej i zawodowej integracji osób zagrożonych społeczną marginalizacją, świadczyć o skuteczności wdrożonych form wsparcia tych podmiotów lub wskazywać na chęć wykorzystywania możliwości jakie daje działalność w sferze ekonomii społecznej. Należy przy tym zauważyć, że możliwości pełnego wykorzystania potencjału podmiotów ekonomii społecznej są bardzo szerokie, a charakter prowadzonych przez nie działalności wykracza poza tradycyjnie rozumiane dotąd obszary zabezpieczenia społecznego.

Wyniki ogólnopolskiego badania ankietowego spółdzielni socjalnych przeprowadzonego w 2014 r. przez Departament Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Centrum Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Sp. z o.o. z siedzibą w Szczecinie wykazały, że ponad połowa spółdzielni socjalnych prowadzi 3 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Informacja o funkcjonowaniu Centrów i Klubów Integracji Społecznej w okresie 2012-2013, Warszawa 2014, str. 74 Ibidem, str. 35

działalność o zasięgu lokalnym te zakorzenione w ramach lokalnych struktur mają szerokie możliwości w zakresie kreowania rozwoju lokalnego zarówno w wymiarze gospodarczym jak i społecznym m.in. poprzez dostarczanie usług społecznych użyteczności publicznej, co zostało w sposób szczególny wyrażone w Rekomendacjach Ministra Pracy i Polityki Społecznej w zakresie współpracy jednostek samorządu terytorialnego ze spółdzielniami socjalnymi w ramach realizacji usług społecznych użyteczności publicznej (w interesie ogólnym).5

Skuteczne i efektywne wykorzystanie potencjału lokalnie zakorzenionych podmiotów ekonomii społecznej wymaga jednak podjęcia działań mających na celu rozwój i profesjonalizację zarówno podmiotów ekonomii społecznej, m.in. poprzez wsparcie rozwoju animacji lokalnej, w tym szkoleń dla animatorów lokalnych, doradztwa, organizacji spotkań branżowych podmiotów ekonomii społecznej na rzecz podniesienia jakości ich produktów i usług itp., a z drugiej strony także działań ukierunkowanych na rozwój wiedzy i kompetencji decydentów, członków lokalnych i regionalnych ciał biorących udział w koordynacji wspierania rozwoju ekonomii społecznej na poziomie lokalnym i regionalnym. Ponadto w kontekście wykorzystania potencjału podmiotów ekonomii społecznej w realizacji usług społecznych użyteczności publicznej konieczne jest podjęcie działań promujących m.in. w ramach lokalnych dokumentów planistycznych usługi użyteczności publicznej realizowane przez podmioty ekonomii społecznej.

Opracowanie i wdrożenie instrumentów pozwalających na wykorzystanie możliwości ekonomii społecznej w ramach wspólnot samorządowych nie tylko wzmocni poziom kapitału społecznego w ramach lokalnych społeczności i przyczyni się do realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości, ale może pozytywnie wpłynąć na lokalny wzrost gospodarczy.

Nowe możliwości w zakresie kreowania rozwoju lokalnego niesie ze sobą także dostrzegalny rozwój grup o charakterze nieformalnym, do których zalicza się m.in. działalność o charakterze wzajemnościowym, określaną jako ekonomia współdzielona, rodzący się ruch kooperatyw spożywców, rolnictwo wspierane przez społeczność czy różnego rodzaju ruchy miejskie, sąsiedzkie, ruchy ukierunkowane na samowystarczalność wspólnot lokalnych oraz spółdzielnie uczniowskie. Te nowe formy aktywności społecznej to z jednej strony duży potencjał, którego fundamentem jest oddolna i dobrowolna aktywność społeczeństwa. Z drugiej strony ze względu na ich charakter i związany z tym brak kompleksowych i rzetelnych danych dotyczących choćby liczby tych podmiotów, istnienie tego typu inicjatyw stanowi wyzwanie szczególnie w kontekście opracowania instrumentów wsparcia ich rozwoju.

O ile informacje dotyczące ugrupowań o charakterze nieformalnym funkcjonujących w ww. sferach są rozproszone i niekompletne, co stanowi barierę dla opracowania możliwych do realizacji, adekwatnych do potrzeb i skutecznych instrumentów wsparcia tych grup, to ich potencjał w zakresie aktywizacji członków lokalnych społeczności i budowy kapitału społecznego skłania do podjęcia działań ukierunkowanych na wsparcie ich działalności.

Zgodnie z informacjami gromadzonymi przez Departament Pożytku Publicznego na potrzeby sprawozdawczości z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, liczba JST korzystających z trybu inicjatywy lokalnej wynosiła 128 w roku

5 Rekomendacje Ministra Pracy i Polityki Społecznej – standardy współpracy jednostek samorządu terytorialnego ze spółdzielniami socjalnymi w zakresie realizacji usług społecznych użyteczności publicznej (w interesie ogólnym) zostały wypracowane w ramach projektu systemowego pn. System wzmacniania potencjału i kompetencji sektora spółdzielczości socjalnej oraz stworzenie sieci współpracy z instytucjami rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej.

2010, 122 w roku 2011, 73 w roku 2012 oraz 114 w 2013 r. Liczba składanych ofert wzrasta, jednak wciąż inicjatywa lokalna nie stanowi trwałego instrumentu realizowanego powszechnie przez jednostki samorządu terytorialnego. W latach 2010-2013 udział JST korzystających z instrumentu inicjatywy lokalnej w ogólnej liczbie JST wynosił w przybliżeniu odpowiednio6: 5,1%, 4,8%, 3,9% oraz 5%.

W Badaniu Spójności Społecznej, przeprowadzonym przez Główny Urząd Statystyczny w 2011 r.7 w ramach części poświęconej analizie kapitału społecznego uwzględniono nieformalny kapitał społeczny, za który przyjęto kapitał budowany na bliskich relacjach członków podstawowych struktur społecznych takich jak rodzina, grupy sąsiedzkie czy grupy koleżeńskie. Jako przejawy kapitału społecznego uznano zadeklarowane przez respondentów relacje, które wiązały się z możliwością uzyskania przez nich wsparcia zarówno w wymiarze materialnym jak i duchowym. Przyjęta metodologia badania pozwoliła wyodrębnić cztery poziomy kapitału nieformalnego: wysoki i bardzo wysoki, średni, niski, bardzo niski lub brak8. Pomijając relacje rodzinne, biorąc pod uwagę kapitał budowany w gronie grup towarzysko-sąsiedzkich, najliczniejszą grupę – 61% stanowiły osoby o niskim poziomie takiego kapitału. W przypadku 14% osób stwierdzono brak lub bardzo niski poziom kapitału towarzysko-sąsiedzkiego.9

Wsparcie różnego rodzaju aktywności obywatelskiej, podejmowanej niekoniecznie w ramach formalnych struktur, może wpłynąć na wzmocnienie i rozwój kapitału społecznego, a także zwiększyć aktywność obywatelską – szczególnie na poziomie społeczności lokalnych. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na kluczową rolę edukacji w tym edukacji nieformalnej w zakresie kształtowania postaw obywatelskich oraz promocji ekonomii społecznej poprzez krzewienie wartości stanowiących ideowy fundament ekonomii społecznej m.in. współpracy, solidarności czy troski o dobro wspólne, a także kształtowania postaw przedsiębiorczych wśród dzieci i młodzieży.

Zgodnie z nadrzędnym celem Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej, przyjętym przez Radę Ministrów w dn. 12 sierpnia 2014 r., docelowo w roku 2020 ekonomia społeczna stanowić będzie zarówno ważny czynnik wzrostu zatrudnienia, a także spójności społecznej i kapitału społecznego. Kapitał nieformalny stanowi szczególne ogniwo w ramach szeroko rozumianego kapitału społecznego, szczególnie z uwagi na charakter struktur społecznych, w których jest kształtowany. Wspomniane grupy nieformalne uznawane są za pierwotne środowisko rozwoju i kształtowania wartości i postaw społecznych jednostek stanowią struktury mogące służyć wzmacnianiu więzi międzyludzkich, krzewieniu idei współpracy, solidarności, troski o dobro wspólne, a w konsekwencji aktywizacji lokalnych społeczności i wzmocnieniu kapitału społecznego.

6 Udział JST korzystających z instrumentu inicjatywy lokalnej w ogólnej liczbie JST biorących udział w badaniu ankietowym przeprowadzonym przez DPP w MPiPS, stanowiącym źródło danych na potrzeby opracowania sprawozdania z realizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 7 Główny Urząd Statystyczny, Jakość życia, kapitał społeczny, ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, Warszawa 20138 Szerzej o aspektach metodologicznych dotyczących pomiary kapitału nieformalnego w: Jakość życia, kapitał społeczny, ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013, str. 117-1209 Główny Urząd Statystyczny, Jakość życia, kapitał społeczny, ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce, Warszawa 2013

III. Strategia realizacji celów.

1. Cel główny:

Zwiększenie zaangażowania obywateli, organizacji pozarządowych i instytucji publicznych w aktywność i kooperację w obszarze ekonomii społecznej.

2. Cele szczegółowe:

A. Zwiększenie udziału podmiotów ekonomii społecznej w realizacji inicjatyw na poziomie wspólnoty lokalnej.

B. Wzrost poziomu powiązań międzysektorowych, branżowych oraz partycypacji podmiotów ekonomii społecznej w sprawach publicznych.

C. Wzmocnienie świadomości obywateli w zakresie wartości i zasad ekonomii społecznej.

3. Grupy docelowe:

(do uzupełnienia)

Program adresowany jest w szczególności do następujących grup i podmiotów:

grupy i inicjatywy nieformalne; podmioty ekonomii społecznej, w tym organizacje pozarządowe, o których mowa w

art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 1118, 1138 i 1146), a także podmioty określone w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;

jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne; organy administracji rządowej i jednostki im podległe lub przez nie nadzorowane.

Jedną z zasad realizacji PR ES jest jego elastyczność, co m. in. oznacza możliwość modyfikacji i uzupełniania powyższego katalogu – w zależności od potrzeby reagowania na dynamikę zmian w otoczeniu sektora ekonomii społecznej.

W przypadku jednostek organizacyjnych, które nie mogą brać udziału w otwartym konkursie ofert w ramach PR ES, możliwość korzystania z dotacji w pośredni sposób stwarza partnerstwo z oferentem. Partnerstwo dotyczy innych podmiotów, przede wszystkim publicznoprawnych, ale nie może dotyczyć spółek prawa handlowego (działających dla zysku). Szczegółowe zasady partnerstwa zawarte są w regulaminie konkursu

IV. Priorytety i Działania.

1. Priorytet I. Rozwój społecznie odpowiedzialnego terytorium.

Trwały rozwój ekonomii społecznej wymaga realizacji odpowiedzialnej społecznie i świadomej polityki wspólnoty samorządowej opartej na zasadach partycypacji i dialogu z przedstawicielami różnych środowisk szczególnie w formie współpracy międzysektorowej. Działania wspierające rozwój ekonomii społecznej powinny być zakorzenione w lokalnych społecznościach, znajdować oparcie w orientacji na kwestie społeczne obecnej w ramach lokalnych struktur samorządowych, a także aktywności społeczności lokalnej i troski o lokalny wzrost gospodarczy. Mając na uwadze kluczową rolę społecznie odpowiedzialnego terytorium w zakresie rozwoju ekonomii społecznej, w ramach Priorytetu I realizowane będą następujące działania:

Działanie I.1. Rozwój animacji lokalnej wspierającej rozwój ekonomii społecznej (m. in. szkolenia dla animatorów lokalnych, doradztwo, tutoring, superwizje itp.);

Rozwój ekonomii społecznej w ramach wspólnot samorządowych wymaga ciągłego pobudzania aktywności społecznej. Aktywne i zaangażowane w życie publiczne społeczności lokalne stanowią fundament dla trwałego wzmacniania jej rozwoju. Pobudzenie aktywności społecznej wymaga jednak podjęcia działań o charakterze animacyjnym umożliwiających tworzenie organizacji i podmiotów obywatelskich oraz partnerstw publiczno-społeczno-prywatnych wspierających partycypację społeczną i ukierunkowanych na rozwój ekonomii społecznej, dlatego w ramach działania I.1 wspierane będą następujące zadania:

1. Organizacja spotkań, warsztatów skierowanych do animatorów lokalnych z różnych dziedzin (międzysektorowe);

2. Stworzenie platformy wymiany wiedzy i dobrych praktyk dla animatorów lokalnych;3. Szkolenia i doradztwo dla animatorów lokalnych.

Działanie I.2. Promowanie i wspieranie ruchów nieformalnych i ruchów społecznych (m. in. kooperatywy spożywców, rolnicze, grupy wymiany wzajemnej, innowacje, inicjatywy eksperymentalne);

Szczególnie istotne w kontekście pobudzania aktywności społeczności lokalnej jest dostrzeganie i wspieranie samoorganizacji społecznej stanowiącej przejaw oddolnej i dobrowolnej aktywności społeczeństwa. Występujące coraz liczniej grupy i ruchy o charakterze nieformalnym, w tym ekonomia współdzielona, rodzący się ruch kooperatyw spożywców, rolnictwo wspierane przez społeczność czy różnego rodzaju ruchy miejskie i sąsiedzkie często łączą lokalnych aktywistów, innowatorów animujących rozwój lokalnych społeczności, a ich działalność opiera się najczęściej o zasady i wartości właściwe ekonomii społecznej. Działalność grup o charakterze nieformalnym należy uznać za istotny czynnik wspierający wzrost aktywności społeczeństwa, budujący lokalny kapitał społeczny oraz

promujący wartości ekonomii społecznej, dlatego w ramach działania I.2 wspierane będą następujące zadania:

1. Wsparcie organizacji branżowych spotkań sieciujących grupy o charakterze nieformalnym.2. ……………………………………………………………………………..

Działanie I.3. Wsparcie inicjatywy lokalnej;

Instrument inicjatywy lokalnej obok m.in. inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców czy budżetu partycypacyjnego stanowi jeden z działań mających wspierać wzrost udziału społeczności lokalnej w życiu publicznym na poziomie lokalnym. Pełne wykorzystanie możliwości z niej wynikających wymaga ciągłej aktywizacji lokalnej społeczności, edukacji obywatelskiej, ale także promowania partycypacyjnej formuły realizacji polityki na poziomie lokalnym, dlatego w ramach działania I.3 wspierane będą następujące zadania:

1. Promowanie najlepszych przykładów wykorzystania instrumentu inicjatywy lokalnej 2. …………………………………………….

Działanie I.4. Promowanie (m. in. w lokalnych dokumentach planistycznych) usług użyteczności publicznej realizowanych przez podmioty ekonomii społecznej na poziomie wspólnoty samorządowej;

Działalność przedsiębiorstw społecznych zakorzenionych w lokalnych społecznościach może i powinna dla zwiększenia ich pozytywnego oddziaływania iść w parze z realizacją konstytucyjnych obowiązków wspólnot samorządowych, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajania zbiorowych potrzeb społeczności lokalnych w drodze świadczenia powszechnie dostępnych usług użyteczności publicznej. Wykorzystanie potencjału lokalnych przedsiębiorstw społecznych do realizacji usług społecznych użyteczności publicznej pozwoli nie tylko na zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności, ale także umożliwi skuteczne przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom i wykluczeniu społecznemu oraz będzie sprzyjać lokalnemu wzrostowi gospodarczemu.

W ramach działania I.4 wspierane będą następujące zadania

1. Wsparcie metodyczne/ doradcze dla Jednostek Samorządu Terytorialnego JST w zakresie zlecania przedsiębiorstwom społecznym realizacji usług społecznych użyteczności publicznej na poziomie lokalnym. (przygotowanie podręcznika itp.)

2. ………………………………………………………

2. Priorytet II. Wsparcie rozwojowe partycypacji i kooperacji sektora.

W aspekcie wewnętrznym kluczowa dla rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych jest współpraca będąca podstawą tworzenia więzów ekonomicznych pomiędzy przedsiębiorstwami społecznymi w formie franczyzy, klastrów czy partnerstw, a także wzajemna wymiana wiedzy i doświadczeń związanych z prowadzoną działalnością społeczno-gospodarczą. W aspekcie zewnętrznym natomiast niezwykle istotnym elementem jest samoorganizacja, umożliwiająca reprezentację potrzeb i interesów sektora ekonomii społecznej. Wszechstronny rozwój ekonomii społecznej wymaga realizacji działań w obu tych

obszarach. Jednocześnie nie należy zapominać o konieczności zwiększania świadomości i wiedzy osób odpowiedzialnych za realizację polityk publicznych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym w zakresie dotyczącym ekonomii społecznej.

Działanie II.1. Wsparcie działań koordynacyjnych na poziomie centralnym w zakresie eksperckim, doradczym i ewaluacyjnym;

Kluczowe dla rozwoju ekonomii społecznej jest wspierane działań koordynacyjnych na poziomie centralnym m.in. poprzez zwiększanie wiedzy i kompetencji osób odpowiedzialnych za realizację polityk publicznych na poziomie centralnym w zakresie ekonomii społecznej. Niedostatek wiedzy o ekonomii społecznej i przedsiębiorstwach społecznych w tym m.in. dotyczącej możliwości wykorzystania ich potencjału może stanowić silną barierę uniemożliwiającą opracowywanie instrumentów wsparcia ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych na poziomie centralnym, dlatego w ramach działania II.1 realizowane będą następujące zadania:

1. Wsparcie realizacji staży krajowych w przedsiębiorstwach społecznych skierowanych do pracowników administracji publicznej ??

Działanie II.2. wsparcie kompetencyjne członków lokalnych i regionalnych ciał biorących udział w koordynacji wspierania rozwoju ekonomii społecznej (m. in. szkolenia, doradztwo itp.);

Równie ważne dla rozwoju ekonomii społecznej jest podejmowanie działań zwiększających wiedzę i kompetencje w zakresie ekonomii społecznej członków lokalnych i regionalnych ciał uczestniczących w koordynowaniu działań wspierających ekonomię społeczną na poziomie lokalnym i regionalnym w tym. m.in. członków gminnych, powiatowych i wojewódzkich Rad Działalności Pożytku Publicznego, Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, Regionalnych Komitetów Rozwoju Ekonomii Społecznej itd. Ponadto w kontekście wspierania działań ukierunkowanych na realizację przez podmioty ekonomii społecznej usług użyteczności publicznej na poziomie lokalnym szczególnie istotne jest zwiększanie wiedzy i kompetencji pracowników JST.

W ramach działania II.2 realizowane będą następujące zadania:

1. Szkolenia/ doradztwo ??2. Wsparcie organizacji spotkań konsultacyjnych ??

Działanie II.3. Wsparcie tematycznych/branżowych spotkań podmiotów ekonomii społecznej na rzecz podniesienia jakości ich produktów i usług (np. spotkania coroczne w kilku grupach branżowych np.: opieka nad dziećmi, opieka i wsparcie osób niepełnosprawnych, usługi dla osób starszych, określony rodzaj produktu itd.);

Ciągłe podnoszenie jakości produktów i usług, marketing, sieć współpracy z innymi przedsiębiorstwami to tylko kilka czynników stanowiących o pozycji danej firmy na rynku i jej zdolności w zakresie sprostania zmieniającym się potrzebom i oczekiwaniom klientów oraz sytuacji rynkowej. Wsparcie rozwoju ekonomii społecznej wymaga podejmowania działań wspierających przedsiębiorstwa społeczne w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, umożliwiających nawiązywanie nowych kontaktów, podnoszenie jakości produktów i usług, doskonalenie kontaktu z klientem. Spotkania branżowe stanowiące miejsce wymiany wiedzy i doświadczeń oraz nawiązywania kontaktów biznesowych są jednym z instrumentów mogących skutecznie wspierać przedsiębiorstwa społeczne w zakresie prowadzonej przez nie działalności społeczno-gospodarczej, dlatego w ramach działania II.3 przewidziano do realizacji następujące zadania:

1. ……………………………………2. ……………………………………

3. Priorytet III. Wiedza i kompetencje.

Szczególnie istotna w kontekście wspierania rozwoju ekonomii społecznej jest kwestia upowszechniania i wzmacniania ekonomii społecznej w zbiorowej świadomości oraz zbudowanie pozytywnej, silnej i rozpoznawalnej marki ekonomii społecznej. Jednocześnie rozwój ES wymaga także wzmacniania umiejętności i kompetencji zarówno zawodowych i społecznych, którymi charakteryzować się powinny osoby tworzące przedsiębiorstwa społeczne, ale także osoby kształtujące otoczenie ekonomii społecznej w tym. m.in. decydenci, dlatego w ramach priorytetu III realizowane będą następujące działania:

Działanie III.1. Wspieranie działań w zakresie edukacji nieformalnej i pozaformalnej, kierowanych do dzieci i młodzieży, promujących ekonomię społeczną i innowacyjne rozwiązania w tym zakresie;

W kontekście rozwoju ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych w sposób szczególny należy zwrócić uwagę na rolę i znaczenie edukacji formalnej i pozaformalnej skierowanej do dzieci i młodzieży, zwiększającej aktywność społeczną tych grup, kształtującej postawy przedsiębiorcze i promującej zarówno podstawy ideowe i wartości ekonomii społecznej, a także jej konkretne rozwiązania praktyczne. W ramach działania III.1 wspierane będą następujące zadania

1. Konkurs grantowy dla najlepszych „projektów edukacyjnych” (przy zaangażowaniu OWES)

2. Organizacja zajęć/ warsztatów w szkołach 3. ……………………………………………………..

Działanie III.2. Promowanie i wspieranie badań nad tradycjami w kontekście współczesnej ekonomii społecznej.

Choć historia idei i działań stanowiących fundament polskiej ekonomii społecznej sięga XIX w. w świadomości społecznej jest ona wciąż nowym i mało znanym zjawiskiem często niesłusznie utożsamianym z systemem wsparcia socjalnego. Rozwój ekonomii społecznej w Polsce wymaga nie tylko podjęcia działań edukacyjnych, kreujących i utrwalających jej pozytywny wizerunek w świadomości społecznej, ale także promujących polską historię ekonomii społecznej, wieloletnie tradycje oraz doświadczenia i dobre praktyki z niej wynikające. Ostatnie z wymienionych działań są szczególnie istotne w kontekście budowy wizerunku polskiej ekonomii społecznej na arenie międzynarodowej w tym kreowania współpracy międzynarodowej w zakresie rozwoju ekonomii społecznej, powoływania partnerstw, związków czy organizacji spotkań na poziomie ponadnarodowym.

Mając na uwadze kluczową rolę upowszechniania informacji o historii polskiej ekonomii społecznej i jej promowania, w ramach działania III.2 przewidziano do realizacji następujące zadania:

1. Wspieranie rozwoju badań dotyczących polskiej historii ekonomii społecznej2. Wspieranie działań promujących polską ekonomię społeczną w formie portali czy forów

internetowych3. Wspieranie działań promujących polską ekonomię społeczną w formie artykułów

prasowych, tematycznych wkładek do pism itp.

Działanie III.3. Promowanie i rozwój spółdzielczości uczniowskiej w szkołach i organizacjach młodzieżowych;

Działalność spółdzielni uczniowskich w Polsce ma długą tradycję sięgającą 1900r. Funkcjonowanie spółdzielni uczniowskich wspiera kształtowanie postaw przedsiębiorczych wśród dzieci i młodzieży, rozwija umiejętności wspólnego, zespołowego działania i gospodarowania, a także wspiera kształtowanie postaw ukierunkowanych na organizowanie wzajemnej pomocy oraz promuje wartości współpracy i troski o dobro wspólne. Kompetencje te powszechnie uważane są za kluczowe w procesie budowania kapitału społecznego. Ich rozwijanie szczególnie u dzieci i młodzieży należy uznać za fundamentalne dla rozwoju ekonomii społecznej, dlatego w ramach działania III.3 przewidziano do realizacji następujące zadania:

1. minigranty dla spółdzielni uczniowskich 2. Zawiązywanie współpracy pomiędzy funkcjonującymi przedsiębiorstwami społecznymi

i spółdzielniami uczniowskimi (mentoring)

Działanie III.4 Wspieranie działań służących wypracowaniu i wdrożeniu systemu certyfikacji kompetencji społecznych i zawodowych uzyskiwanych podczas pracy wolontarystycznej w organizacjach młodzieżowych;

Zadania w ramach III.4

1. ………………………………………2. ………………………………………

Działanie III.5 Wspieranie tworzenia Krajowego Systemu Informacji Młodzieżowej, promującego zdobywanie wiedzy, kompetencji i wymianę doświadczeń młodzieży i osób pracujących z nią w ramach edukacji pozaformalnej i nieformalnej.

Zadania w ramach III.5

1. ………………………………………2. ………………………………………

4. Priorytet IV. Pomoc Techniczna.

Priorytet Pomoc techniczna służy w szczególności zapewnieniu odpowiedniego zarządzania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji oraz promocji PR ES. Środki z pomocy technicznej będą przeznaczane m. in. na organizację systemu zarządzania i wdrażania Programu, wsparcia eksperckiego, organizację systemu promocji, informacji i szkoleń, organizację i wdrożenie systemu narzędzi informatycznych usprawniających wdrażanie Programu, zapewnienie monitoringu, ewaluacji oraz audytu projektów realizowanych w ramach Programu, współpracy ponadnarodowej, wymiany dobrych praktyk itp.

5. System realizacji PR ES.

a. Zasady ogólne.· PR ES jest dokumentem elastycznym, a proces jego systematycznego

monitorowania i ewaluacji pozwoli na bieżącą identyfikację potrzeb grup docelowych oraz reagowanie na dynamikę zmian w otoczeniu sektora ekonomii społecznej.

· W zależności od potrzeb, kierunki wsparcia mogą być precyzowane poprzez preferencje m. in. o charakterze podmiotowym, przedmiotowym, terytorialnym itp.

· W ramach PR ES przewiduje się szerokie zastosowanie instrumentu współpracy finansowej, o którym mowa w art. 16 ust. 7 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tzw. „regranting”).

b. Zarządzanie i wdrażanie.

Instytucją odpowiedzialną za zarządzanie i wdrażanie Programu jest minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego (Instytucja Zarządzająca). Do szczegółowych zadań Instytucji Zarządzającej należy m. in.:

1) przygotowanie konkursów w ramach PR ES:a) opracowanie regulaminu konkursu PR ES, regulującego zasady przyznawania dotacji i

zawierającego kryteria i procedury wyboru projektów,b) określanie kryteriów kwalifikowalności wydatków objętych dofinansowaniem,c) określenie poziomu dofinansowania projektu, jako procentu wydatków objętych

dofinansowaniem,

d) przygotowanie wzoru wniosków aplikacyjnych i innych dokumentów związanych z realizacją PR ES;

2) wybór, w oparciu o przygotowane kryteria, projektów, które będą dofinansowane;3) zawieranie z beneficjentami umów o dofinansowanie projektu;4) dokonywanie płatności ze środków PR ES na rzecz beneficjentów;5) sprawdzanie sprawozdań końcowych z realizacji zadań dofinansowanych w ramach

PR ES;6) odzyskiwanie kwot nienależnie wypłaconych beneficjentom;7) monitorowanie stanu realizacji przez beneficjentów zadań (projektów)

dofinansowanych w ramach PR ES;8) zarządzanie środkami finansowymi przeznaczonymi na realizację PR ES;9) powołanie roboczej Grupy Doradczo-Opiniodawczej PR ES, kierowanie jej pracą i

zapewnienie jej wymaganych dokumentów i obsługi organizacyjno-biurowej, umożliwiającej udział w monitorowaniu wdrażania Programu w kontekście jego celów;

10) przygotowanie cyklicznych sprawozdań z realizacji Programu FIO i przekazywanie ich do wiadomości roboczej Grupy Doradczo-Opiniodawczej PR ES;

11) prowadzenie i koordynacja procesu oceny (ewaluacji) PR ES;12) opracowywanie, w razie potrzeby, propozycji zmian w PR ES;13) opracowanie opisu systemu kontroli dla PR ES;14) opracowanie procedur dla Instytucji Zarządzającej;15) opracowanie szczegółowego Planu Komunikacji dla PR ES;16) przygotowanie raportów o nieprawidłowościach oraz przekazywanie ich do

uprawnionych instytucji;17) opracowanie procedur archiwizacji dokumentacji związanej z wdrażaniem PR ES i

przechowywanie jej zgodnie z tymi procedurami.

Instytucja Zarządzająca przygotowuje szczegółowe procedury i zasady przyznawania i rozliczania dotacji w ramach PR ES, które zostaną zamieszczone w dokumentach uszczegółowiających.W uzasadnionych przypadkach minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może, w trakcie i po realizacji Programu, przeprowadzić jego kontrolę.

c. Monitorowanie i ewaluacja.

Monitorowanie i ewaluacja prowadzone są przez Instytucję Zarządzającą, z udziałem roboczej Grupy Doradczo-Opiniodawczej PR ES – w celu zapewnienia jakości, efektywności i spójności wsparcia udzielanego w ramach PR ES. Ewaluacja prowadzona jest w związku z monitorowaniem realizacji PR ES, w tym oceny obejmujące poszczególne fazy realizacji PR ES, a także ocena ex-post.

d. Robocza Grupa Doradczo-Opiniodawcza.

Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego może powołać, w drodze zarządzenia, roboczą Grupę Doradczo-Opiniodawczą, w skład której wejdą przedstawiciele administracji publicznej (rządowej i samorządowej) oraz przedstawiciele podmiotów ekonomii społecznej i

grup nieformalnych zaproszeni przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego. Do zadań Grupy może należeć w szczególności udział w:

1) określaniu priorytetowych działań i alokacji w ramach PR ES;2) określaniu zasad i warunków uzyskiwaniu dotacji, w tym określaniu kryteriów

strategicznych;3) monitorowaniu postępów osiągania celów, analizie rezultatów realizacji PR ES

oraz wyników ewaluacji związanych z monitorowaniem realizacji Programu;4) analizie sprawozdań z realizacji PR ES;5) przygotowaniu propozycji zmian PR ES;6) innych czynnościach związanych z realizacją PR ES, wskazanych przez

ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego/Instytucję Zarządzającą.

e. Promocja i informacja.

Instytucja Zarządzająca zapewni odpowiednią informację i promocję dotyczącą PR ES oraz projektów realizowanych w jego ramach. Informacja i promocja ma na celu zapewnienie przejrzystości pomocy udzielanej ze środków PR ES. W celu prawidłowego prowadzenia procesu informowania i promocji PR ES, Instytucja Zarządzająca opracuje plan komunikacji, który będzie podstawą prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych. Celem strategicznym prowadzonego procesu komunikacji jest zapewnienie odpowiedniego poziomu wiedzy o możliwościach pozyskania wsparcia finansowego z PR ES oraz stworzenie dobrego klimatu dla absorpcji środków Programu. Cel ten będzie realizowany przez upowszechnianie wiedzy na temat efektów i postępów realizacji Programu oraz zapewnienie możliwości wymiany doświadczeń między uczestnikami procesu ich wdrażania.W ramach działań promocyjnych Programu oraz realizowanych projektów przeprowadzane będą m. in. kampanie promocyjne w środowiskach lokalnych (skierowane także do przedstawicieli samorządu terytorialnego), utworzenie podstrony z FAQ oraz konferencje umożliwiające wymianę doświadczeń, dobrych praktyk i rozpowszechnianie rezultatów.

6. Plan finansowy PR ES. Zgodnie z Uchwałą Nr 164 Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 2014 r. w sprawie przyjęcia programu pod nazwą „Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej”, realizatorem PR ES na lata 2015-2020 jest minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego. Program finansowany jest w ramach limitu wydatków części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego. Łączna alokacja na lata 2015-2020 wynosi …, przy czym … przeznacza się na finansowanie działań merytorycznych, a kwotę … na Pomoc Techniczną.Do trybu finansowania projektów ze środków PR ES zastosowanie będą miały przepisy regulujące wybór oferty zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.Podział środków na dany rok oraz między poszczególne priorytety będzie następował każdorazowo przy ogłaszaniu otwartego konkursu ofert.

7. Warunki i zasady składania ofert i realizacji PR ES.

W ramach konkursu:

• oferta składana jest do urzędu obsługującego ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego,

• przyznawanie dotacji odbywać się będzie w trybie otwartego konkursu ofert,

• postępowanie konkursowe odbywać się będzie przy uwzględnieniu zasad określonych w ogłoszeniu o konkursie,

• oferta jest składana zgodnie ze wzorem oferty, stanowiącym załącznik do ogłoszenia, oraz warunkami zawartymi w ogłoszeniu,

po zakończeniu realizacji zadania finansowanego z PR ES podmiot przedstawia ministrowi właściwemu ds. zabezpieczenia społecznego sprawozdanie w ujęciu merytorycznym i finansowym, zgodne ze wzorem stanowiącym załącznik do umowy.