Wdrażanie Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych

Paweł Kubicki, Fohrde 16.02.2016

Osoby z niepełnosprawnościami

• Te osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, psychiczną, intelektualną lub w zakresie zmysłów co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.

• W oryginalnym polskim tłumaczeniu angielski termin „mental” przetłumaczono błędnie, jako niepełnosprawność umysłową, a nie psychiczną, co czyni niejasnym rozróżnienie na niepełnosprawność umysłową i intelektualną.

Art. 2 Definicje

• "Racjonalne usprawnienie" oznacza konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami.

•"Uniwersalne projektowanie" oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. „Uniwersalne projektowanie” nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne.

Podstawowe fakty

• Ratyfikacja Konwencji 6 września 2012 r. (Dz. U. z dnia 25 października 2012 r., poz. 1169)

• Z zastrzeżeniami dotyczącymi: 1. ubezwłasnowolnienia, 2. zawierania małżeństw przez osoby, których niepełnosprawność wynika z choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego, 3. regulacji przerywania ciąży (art. 12 ust. 4, art. 23. ust 1 pkt a, art. 23 ust. 1 lit. b i 25 lit. b KPON) i bez protokołu fakultatywnego dającego możliwość składania skarg indywidualnych przez osoby, które twierdzą, że są ofiarami naruszenia przez państwo-stronę postanowień Konwencji.

• Niezależnym organem monitorującym ustanowiono Rzecznika Praw Obywatelskich

Sprawozdania z wdrażania KPON

• W 2015 r. powstały trzy raporty dotyczące wdrażania KPON:

• Rządowy, stan prawny, bez zajmowania się realizacją przepisów: http://www.mpips.gov.pl/spoleczne-prawa-czlowieka/organizacja-narodow-zjednoczonych/konwencja-o-prawach-osob-niepelnosprawnych/test/

• Rzecznika Praw Obywatelskich: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/realizacja-przez-polsk%C4%99-zobowi%C4%85za%C5%84-wynikaj%C4%85cych-z-konwencji-o-prawach-os%C3%B3b-niepe%C5%82nosprawnych

• Raport społeczny przygotowany przez NGO: http://konwencja.org/cala-tresc-raportu/

Postulaty wynikające z Raportu Alternatywnego

• Ratyfikowanie Protokołu Fakultatywnego.• Likwidacja zakazu małżeństw wobec osób z niepełnosprawnościami. • Zmiana systemu ubezwłasnowolnienia na system wspieranego podejmowania

decyzji.• Wypracowanie wspólnie ze środowiskiem strategii polityki społecznej wobec

osób z niepełnosprawnościami (celów, obszarów, instrumentów i kryteriów wsparcia itd.), w tym mapy drogowej wdrażania Konwencji.

• Zmiana definicji niepełnosprawności oraz dostosowanie systemu orzecznictwa (w tym do opracowanej strategii i Konwencji), jak i jego ujednolicenie.

• Przeniesienie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych do Kancelarii Premiera. Uczynienie go odpowiedzialnym horyzontalnie za polityką społeczną wobec osób z niepełnosprawnościami i koordynującym wszystkie ośrodki decyzyjne.

Postulaty wynikające z Raportu Alternatywnego

• Oparcie prawodawstwa o zasady godności, autonomii i niezależnego życia.

• Wspieranie aktywności osób z niepełnosprawnościami zamiast bierności. Zwiększenie udziału świadczeń i usług o charakterze kompensacyjnym, aktywizacyjnym i włączającym.

• Indywidualizacja wsparcia.

• Deinstytucjonalizacja – przejście od wsparcia w dużych instytucjach do wsparcia w środowisku lokalnym.

• Zdecydowane rozszerzenie oferty usług publicznych.

• Wzmocnienie wsparcia Państwa dla rodzin osób z niepełnosprawnościami.

• Preferowanie otwartego rynku pracy.

Postulaty wynikające z Raportu Alternatywnego

• Preferowanie i promowanie edukacji włączającej.

• Włączenie środowiska osób z niepełnosprawnościami w procesy kształtowania polityki publicznej i stanowienia prawa, w tym zapewnienie odpowiedniego udziału w ciałach decyzyjnych.

• Uchwalenie ustawy antydyskryminacyjnej zapewniającej osobom z niepełnosprawnościami kompleksową ochronę.

• Ciągłe prowadzenie szkoleń podnoszących wiedzę na temat niepełnosprawności pracowników podmiotów realizujących zadania publiczne.

• Likwidacja aborcji eugenicznej.

• Usunięcie błędów w tłumaczeniu Konwencji.

Plusy Konwencji

• Całościowo opisuje prawa osób z niepełnosprawnościami

• Wprowadza/stoi na straży nowego społecznego paradygmatu niepełnosprawności

• Dobra platforma do integracji całego środowiska działającego na rzecz osób z niepełnosprawnościami – patrz raport społeczny

• „Drogowskaz” na który można powoływać się w dyskusji z władzami i negocjowaniu nowych ustaw oraz realizacji przepisów prawa –przykład edukacji

• Podstawa do dokonywania cyklicznej oceny sytuacji osób z niepełnosprawnościami

Słabości we wdrażaniu KPON

• W świadomości i praktyce wciąż dominuje paradygmat medyczny, a nie społeczny – niepełnosprawność raczej problemem jednostki, a nie wyzwaniem dla społeczeństwa, by redukować bariery w otoczeniu

• Formalnie dokument nadrzędny, w praktyce kluczowe są ustawy i rozporządzenia – bardziej znane ludziom i bardziej szczegółowe

• W sytuacji złamania postanowień KPON brak sensownego mechanizmu odwoławczego i szybkiej ścieżki sądowej

• (Na razie) niewielka przekładalność na życie codzienne, najbardziej pomaga osobom z najwyższym kapitałem ludzkim i społecznym, najmniej korzystają najbardziej potrzebujący, kluczowi „Ambasadorzy Konwencji” – NGO i osoby aktywnie promujące postanowienia KPON