27
12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 Pragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 1

Pragmatik und Fossilisierung

Reinhard Blutnerdepartment of philosophy UvA2006

Page 2: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

1 EinleitungFossilien sind die mineralisierten Überreste von Tieren oder Pflanzen oder hinerlassene Spuren wie Fußabdrücke. Fossilien werden unterteilt in:Körperfossilien: Als solche bezeichnet man vollständig erhaltene Körper von Lebewesen, sowie auch deren teilweise erhaltenden Hartteile/Weichteile. Steinkerne: Diese entstehen, wenn Lebewesen einen Hohlraum im Sediment hinterlassen, der später ganz oder teilweise mit Sediment verfüllt wird. Spurenfossilien: Spurenfossilien enthalten alle Hinweise auf Leben, die nicht das Lebewesen selbst betreffen. Beispielsweise Fußabdrücke, Bewegungs- und Grabspuren, Ernährungsspuren (Fraß oder Kot), Fortpflanzungs- und Wohnspuren (Eier, Nest). [wikipedia.org/fossilien]

Page 3: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 3

Fossilisierung in L2 Warum erreicht kaum ein Erwachsener beim Lernen

einer Zweitsprache eine Sprachbeherrschung, die der seiner Muttersprache ähnelt?

Antwort: Fossilisierung Fossilisierung ist allgemein definiert als Tendenz zum

vorzeitigen und dauerhaften Abbruch der grammatikalischen Entwicklung trotz (a) kontinuierliches Angebot an L2-Äußerungen, (b) adäquater Lernmotivation, (c) hinreichend Gelegenheit die L2 unter realen Bedingungen zu gebrauchen.

“Der Mann verlor die Melone und zerbrach” (cf. La Polla 1997)Dyirbal-Hörer (Konjunktionsreduktion wie im dt. nicht vorhanden)

Page 4: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 4

Fossilisierung und Pragmatik

Sprachen unterscheiden sich darin, welche Aspekte der Interpretation durch die Grammatik bestimmt sind und welche der Pragmatik überlassen bleiben

Sprachwandel besteht oft in der einseitigen Verschiebung dieser Grenze: Implikaturen frieren ein/fossilisieren.

‘Invited Inferences’ (Geis & Zwicky 1971). Mechanismus zur Konventionalisierung von Implikaturen (s. a. Traugott)

Levinson (2000) und Mattausch (2004) im Zusammenhang mit der Entwicklung von Bindungsprinzipien

Page 5: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 5

Fossilisierung und OTFossilisierung in L2

(DuBravac 2001)

L1 L2

c1

c1′

c2

c2′

… …cn cn

Fossilisierung in der Pragmatik

L L′

c1 c1′

c2 c2′

… …cn cn′

Page 6: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

2 Pragmatik und Polysemie

Lexikalische Pragmatik Phänomene Semantik und Pragmatik

Page 7: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 7

Lexikalische Pragmatik Lexikalische Pragmatik: Beruht auf der Beobachtung,

dass die im Gebrauch kommunizierten Begriffe sich oft von den durch Wörter kodierten Begriffen unterscheiden. Untersuchungsgegen-stand sind die Prozesse, welche die sprachlich spezifizierten Wort-bedeutungen bei ihrem Gebrauch modifizieren (Interpretation).

Lexikalische Semantik: Beschreibung der sprachlich kodierten Verbindung zwischen Wörtern und Begriffe.

Für verschiedene Zugänge s. Grice (1967; 1989); Ducrot (1972; 1973; 1980; 1984); Searle (1979; 1993); Lakoff & Johnson (1980); Sperber & Wilson (1986; 1998); Cruse (1986); Hobbs & Martin (1987); Lakoff (1987); Merlini Barbaresi (1988); Lahav (1989); Sweetser (1990); Horn (1992; 2000); Aitchison (1994); Bach (1994; 2001); Gibbs (1994); Copestake & Briscoe (1995); Franks (1995); Recanati (1995; forthcoming); Rips (1995); Bertuccelli Papi (1997); Carston (1997; 1999; 2002); Noveck, Bianco & Castry (2001); Blutner (1998; 2002); Lascarides & Copestake (1998); Ruiz de Mendoza(1998); Lasersohn (1999); Fauconnier & Turner (2002); Wilson & Sperber (2002; 2004); Merlini Barbaresi (2003)." (Deirdre Wilson: Relevance and Lexical Pragmatics, p. 1)

Page 8: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 8

Phänomene Bedeutungseingrenzung

– Alle Manager trinken– “Please smoke inside”

Approximative Bedeutungsausweitung – Dieser Laptop kostet 1000 €– “Der Mann rennt um das Haus (Barriere, Ecke)” *

Metaphorische Bedeutungsausweitung– Ich sehe den Baum– Ich sehe was Du meinst – Ich schmecke/rieche was Du meinst **

* Zwarts 2003** Sweetser 1990

Page 9: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 9

Semantik und Pragmatik

Sprachliche (semantische) Unterspezifizierung

Pragmatischer Interpretationsprozess– konversationale Implikaturen– optimalitätstheoretische Behandlung

Woher kommen die Beschränkungen?– semantische Beschränkungen sind

(teilweise) pragmatisch motiviert– Pragmatik beeinflusst das semantische

System (Fossilisierung von Implikaturen)

Page 10: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

3 Pragmatik in OT

Konversationelle Implikaturen

Bidirectionale OT Ein Problem für Neo-

Grice Bidirektionale

Optimierung und online Sprachverarbeitung

Page 11: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 11

Konversationale Implikaturen

I-principle (termed R by Horn)

Q-principle

Quantity 2, Relation Say no more than you must

(Horn 1984) Read as much into an utterance

as is consistent with what you know about the world

[Levinson 1983: 146f.]

Quantity 1 Say as much as you can

(Horn 1984). Do not provide a statement

that is informationally weaker than your knowledge of the world allows,

[Levinson 1987: 401]

Conditional perfection, neg-raising, bridging

Seeks to select the most harmonic interpretation

Interpretive Optimization

Scalar implicatures Can be considered as a

blocking mechanismExpressive Optimization

(given Q)

(given I)

(bearing the Q-principle in mind).

unless providing a stronger statement would contravene the I-principle

Page 12: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 12

Unidirektionale OT

Contraint-Hierarchy:C1 >> C2 >> C3 Evaluator

Output

Input

Generator

1 2 3 4 5Kandidaten

Page 13: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 13

Bidirektionale OT Betrachte zwei Richtungen der Optimierung

– Hörer-orientiert: Expressive Optimierung– Sprecher-orientiert: Interpretative Optimierung

Gebrauche die gleiche Menge der Constraints und die gleiche Rangordnung für beide Perspektiven

Somit bewertet der Evaluator Paare von Repräsen-tationen (z.B. Form-Bedeutungs-Paare)

Starke Bidirektion: ein Form-Bedeutungs-Paar heisst optimal falls es Hörer- und Sprecher-optimal ist

Page 14: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 14

Ein Problem für Neo-Grice Skalare Implikaturen sind online und automatisiert

verfügbar. (Tanenhaus, Noveck, Breheny,…) Inkrementalität: Natürlichsprachliche Äußerungen

werden inkrementell verarbeitet (z.B. Pluralinterpretation in Sprachen mit Dual)

Bidirektionale Optimierung nur offline und nicht inkrementell möglich.

Fossilisierung formt das Kenntnissystem so um, dass die Lösungen der globalen Optimierung online und verfügbar sind und inkrementelle Verarbeitung unterstützen.

Das geschieht dadurch, dass ein bidirektionales System in ein äquivalentes unidirektionale System transformiert wird

Page 15: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 15

Einige und Alle Experimentelle Pragmatik: Noveck u.a.

– Einige Elefanten leben im Zoo (passend) ja 90% 99%– Alle Elefanten leben im Zoo (unpassend) nein 99% 99% – Einige Elefanten haben Rüssel (unpassend) ja 85% 41%– Alle Elefanten habe Rüssel (passend) ja 99% 96%– Einige Elefanten haben Flügel (absurd) nein 99% 98%– Alle Elefanten haben Flügel (absurd) nein 99% 99%

Warum denken Kinder logischer als Erwachsene?

Zwei mögliche Antworten– Bidirektionales Denken noch nicht entwickelt– Fossilisierung noch nicht fortgeschritten

10 -11

Erwachsene

Page 16: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 16

Antwort 1: Erwachen von Bidirektion

Lexikalische Constraint A: alle Mengeninklusion Referentielle Ökonomie: bevorzugt alle gegenüber

einige

Bidirektionale Lösungen

einigealle

einige

alle

Page 17: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 17

Antwort 2: Fossilisierung Lexicalische Constraint A: alle Mengeninklusion Referentielle Ökonomie: bevorzugt alle gegenüber

einige Potentielle lexikalische Constraint B: einige

Mengenkonsistenz; ….einigealle

einige

alle

Sprecher all

e

Hörernichts geschieht

Constraint B verstärkt

Sprecher eini

ge

Hörernichts geschieht

Page 18: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 18

Erklärungsansätze

Functional FormalGenetische Evolution

Evolutionäre Psychologie

(Pinker)

Minimalistisches Programm (Chomsky)

Kulturelle Evolution

Rekrutierungstheorie (Steels)

Iteriertes Lernen

(Kirby, Hurford, Jäger)

Page 19: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

4 Fossilization in lexical pragmatics: Om

and rond Jost Zwarts: round Die Hypothese der stärksten

Bedeutung om and rond im

Niederländischen Fossilisierung

Page 20: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 20

Joost Zwarts: round (Englisch)

a. The postman ran round the block (in a circle)b. The burglar drove round the barrier (to the opposite side)c. The steeplechaser ran round the corner (to the other side)d. The captain sailed round the lakee. The tourist drove round the city centre

Page 21: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 21

Die Hypothese der stärksten Bedeutung

Dalrymple, M., M. Kanazawa, S. Mchombo & S. Peters (1994). What do reciprocals mean? Proceedings of SALT 4.

HSB: Wähle die logisch stärkste Interpretation, die bekannten Eigenschaften der assoziierten (relationalen) Konzepte nicht widersprechen– Die Mädchen kennen einander ≃ Jedes Mädchen

kennt jedes (andere) Mädchen.– Die Wagen hängen an einander ≄ Jeder Wagen hängt

an jedem (anderen) Wagen. Zwarts verwendet diese Idee für die

Beschreibung der Interpretationen von round.

Page 22: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 22

Die Erzeugung der Kandidatenmenge Kernbedeutung von round entspricht dem Konzept eines

Kreises Damit verbunden ist ein System von möglichen Bedeutunsg-

abschwächungen (diese sind partiell geordnet)

vector space semantics– constancy: all vectors have the same length– completeness: there is a vector pointing in every direction– loop: Starting point and end point of the path are identical– inversion: at least a half circle– orthogonality: at least a quarter-circle– detour: any path that does not describe a straight line

round

Page 23: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 23

Anwendung von OT

round the door

FIT STÄRKE

completeness

*

inversion *

orthogonality

**

detour ***

Constraints– FIT: Interpretationen sollten dem

konzeptuel-len/linguistischen Kontext nicht widersprechen

– STÄRKE: logisch stärkere Interpretationen sind besser als schwächere.

Page 24: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 24

Formvariation im Niederländischen: om, rond, rondom

a. They sat round the television

b. A man put his head round the door

c. The drove round the obstacle

d. the area round the little town

Ze zaten rond (?om) de televisieEen man stak zijn hoofd om (?rond, ?rondom) de deurDe auto reed om (?rond, ?rondom) het obstakel heenhet gebied rondom (?om) het stadje

Umweg ---------------------------------------------------------- Kreisom … Verstärkung … Abschwächung …

rond/rondom

Page 25: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 25

Predikativer Gebrauch von om und rond

Zwart’s (2005) finding using minimal pairs:– rond hat Interpretation m rond hat auch jede stärkere

Interpretation– om hat Interpretation m om hat auch jede schwächere

Interpretation– Es gibt eine gewisse Überlappung zwischen om and rondrond

om

Ein Rätsel:– die markierte Form (rond) realisiert die

stärkere (= bevorzugte) Interpretation– die unmarkierte Form (om) realisiert die

schwächere Interpretation– Dies widerspricht dem Prinzip der

Ikonizität (Bidirektion)

Page 26: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

12. Mai 2006 IDS Mannheim 26

Anwendung von Fossilisierung Stärke: präferiert Kreis gegenüber Umweg Lexical constraint A: rond Kreis Markiertheitskonvention: präferiert om gegenüber

rond Potential lexical constraint B: om Umweg; ….

omrond

om

rond

Sprecher o

m

Hörernichts geschiehtConstraint B verstärkt

Sprecher om

Hörer

Page 27: 12. Mai 2006 IDS Mannheim 1 P ragmatik und Fossilisierung Reinhard Blutner department of philosophy UvA 2006

4 Schlussfolgerungen Fossilisierung erklärt wie konversationale

Implikaturen konventionalisiert werden können- ‘Grammaticalization’ = the harnessing of pragmatics by a grammar (Haiman 1985)

In Rahmen der bidirektionalen OT kann der Mechanismus der Fossilizierung als kultureller Lernmechanismus gefasst werden.

Vereinigung von neo-Griceschen und relevanztheore-tischen Ansätzen. - Neo-Grice: Globale Beschreibung der diachronischen Kräfte

- Relevanztheorie: Beschreibung einer synchronischen Theorie der Interpretation (online & inkrementell)