ค ำน ำ - DLDpvlo-knr.dld.go.th/webosm_61/webfile/bowchow/bowchow1.pdf · 2019. 3. 22. · คู่มือการเลี้ยงโคเนื้อส าหรับเกษตรกรไทย

ค ำน ำ

ประชากรสวนใหญในประเทศไทยประกอบอาชพการเกษตรกรรมมาโดยตลอด โดยมการเลยงโคเนอเปนอาชพเสรม มไดเปนรายไดหลก บางสวนเลยงไวเพอใชแรงงานในไรนา หรอเลยงไวเปนลกษณะเงนออมสน เมอมความจ าเปนกจะจ าหนายเพอน าเงนมาใชจายในครอบครว ปจจบนการเลยงโคเนอในประเทศไทยไดมการพฒนาจากการเลยง โดยเกษตรกรรายยอยไปสการเลยงเปนฟารมเชงธรกจมากขน ขณะเดยวกนกระทรวงเกษตรและสหกรณ โดยกรมปศสตว ซงเปนหนวยงานทรบผดชอบหลกโดยตรง ไดมนโยบายสงเสรมใหภาคเอกชนการผลตโคเนอพนธด เพอแบงเบาภาระของภาครฐ ซงมงบประมาณสนบสนนการผลตโคเนออยางจ ากด โดยใหหนวยงานของรฐ ท าหนาทหลกในการศกษาวจยและพฒนาเทคโนโลยและถายทอดใหแกเกษตรกร เพอท าการผลตตอไป ดงนนกองสงเสรมการปศสตว จงมแนวคดทจะจดพมพหนงสอ “คมอการเลยงโคเนอส าหรบเกษตรกรไทย” เพอใหเกษตรกรไทย ฟารมเอกชน ใชเปนแนวทางในการจดการฟารมโคเนอและยงจะเปนประโยชนใหแกนกวชาการ เจาหนาทสงเสรม ใชเปนคมอแนะน าในการเลยงโคเนอแกเกษตรกรรายยอยไดดวย

หลกส าคญในการเลยงโคเนอนน คอ การเลยงใหไดก าไรสงสด ซงหมายถงการผลตทมตนทนต าทสดและขายไดราคาสงสด ดงนนในการเลยงโคเนอเพอใหบรรลถงจดหมายน ผเลยงจ าเปนตองเรยนรและศกษาถงขอดขอเสย รวมทงปจจยตางๆ ทจะมผลกระทบตอการผลตสตวและการตลาดใหถองแทเสยกอน การสนใจศกษาถงขอดขอเสยตลอดจนวธการผลตใหไดก าไรสงสด อาจจะยงไมส าคญและจ าเปนเทากจการเลยงสตวเปนอาชพหลก ซงรายไดทงหมดมาจากผลตผลของสตว และมกจะตองใชเงนลงทนสง เลยงสตวเปนปรมาณมาก ดงนน ผทคดจะเลยงสตวเปนอาชพหลก จงควรศกษาหาความรในแงตาง ๆ รวมทงปญหาทเกยวของกบการผลตสตวชนดนน ๆ ใหรซงและแนใจกอน จงจะตดสนใจลงทนเลยงสตวตอไป ดงนนหนงสอเลมนจะเปนประโยชนตอเกษตรกรในการผลตโคเนอใหไดคณภาพ เพอทประเทศไทยจะสามารถลดการน าเขาเนอโคจากตางประเทศ รวมทงสามารถสงออกโคเนอคณภาพดออกไปจ าหนายใหแกประเทศเพอนบานในอนาคตได

ดร. สวช บญโปรง กองสงเสรมและพฒนำกำรปศสตว

กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ธนวำคม 2558

สำรบญ

บทท เนอหำ หนำ

1 บทน า ........................................................................................................................ ................. 1

2 สภาพแวดลอมและศกยภาพการเลยงโคเนอในประเทศ ............................................................. 4

3 พนธโคเนอส าคญ ๆ ทเลยงในประเทศไทย ................................................................................ 13

4 วตถประสงคและระบบการเลยงโคเนอ ...................................................................................... 20

5 การประมาณอายโคจากฟนหนาและน าหนกตวจากรอบอก ....................................................... 25

6 การเลยงดและการจดการโคเนอในระยะตาง ๆ .......................................................................... 30

7 อาหารและการใหอาหารโคเนอ .................................................................................................. 42

8 พชอาหารสตวและการเลอกพนธทเหมาะสมกบสภาพพนท ....................................................... 48

9 โรคทส าคญในโคเนอและการสขาภบาล ………………………………………………………………………….. 64

บรรณานกรม ........................................................ ...................................................................... 76

คมอการเลยงโคเนอส าหรบเกษตรกรไทย 1

บทท 1

บทน า

หลกส ำคญในกำรเลยงสตวโดยทวไปนน คอ กำรเลยงเพอใหไดก ำไรสงสด หมำยถงกำรผลตทมสวนตำงของตนทนและรำคำจ ำหนำยสงสด ดงนนในกำรเลยงสตวตำง ๆ เพอใหบรรลถงวตถประสงคทวำงไว ผเลยงสตวจ ำเปนตองเรยนรและศกษำถงขอดขอเสย รวมทงปจจยตำง ๆ ทจะสงผลกระทบตอกำรผลตสตว และกำรตลำด ใหถองแทเสยกอน ส ำหรบกจกำรเลยงสตวประเภทเปนงำนอดเรกหรอกำรเลยงเปนอำชพเสรม หรอเลยงในระบบหลงบำน ซงมกำรลงทนต ำ และรำยไดจำกกำรเลยงสตวยงเปนรำยไดเสรม สนใจศกษำถงขอดขอเสย ตลอดจนวธกำรผลตใหไดก ำไรสงสด อำจจะยงไมส ำคญและจ ำเปนเทำกจกำรเลยงสตวเปนอำชพหลก รำยไดทงหมดมำจำกผลตผลของสตว และมกจะตองใชเงนลงทนสง เลยงสตวเปนปรมำณมำก ดงนน ผทจะประกอบอำชพเลยงสตวเปนอำชพหลก จงควรจะศกษำหำควำมรในแงตำง ๆ รวมทงปญหำทเกยวของกบกำรผลตสตวชนดนน ๆ ใหรซงและแนใจกอน จงจะตดสนใจลงทนเลยงสตวตอไป ซงมรำยละเอยดดงน

การเรมตนเลยงสตว

ผทจะเรมตนเลยงสตวนนจะตองมกำรศกษำขอมล หำควำมรเพมเตม เปนผทมควำมกระตอรอรน ขยน อดทน ทงน เพรำะสตวเปนสงมชวตทตองกำรกำรเอำใจใสดแลเปนพเศษ ธระ (2528) ไดใหค ำแนะน ำกำรเรมตนเลยงสตวไว ดงน

1. ลกษณะของผเลยงสตวทจะประสบผลส าเรจ จะตองมลกษณะและอปนสย ดงตอไปน 1.1 ตองมนสยรกและชอบสตว ควำมรกชอบจะเปนเหตใหผเลยงเอำใจใส ดแลสตวอยเสมอ ผเลยง

สตวบำงคนเหนคนอนลงทนเลยงสตวแลวรวยกเลยงตำมบำง แตพอลงทนเลยงไปแลว พบวำนสยไมชอบกำรเลยงสตว ท ำใหกจกำรเลยงสตวตองลมเลกไปในทสด

1.2 ตองเปนผแสวงหำควำมร ควำมช ำนำญอยเสมอ ซงควำมรและควำมช ำนำญในกำรเลยงสตว นบวำเปนหวใจส ำคญทสดของกำรผลตสตวใหเกดประสทธภำพสงสด ควำมรนนอำจจะศกษำไดจำกต ำรำวชำกำรตำง ๆ ซงมรำยงำนถงกำรคนพบใหม ๆ หรออำจศกษำจำกตวสตวเอง ในขณะทควำมช ำนำญจ ำเปนตองอำศยประสบกำรณและกำรปฏบตดวยตวเองเปนหลก

1.3 ตองเปนคนละเอยดรอบคอบ เนองจำกสตวพดไมได ดงนนผเลยงจ ำเปนตองคอยตรวจตรำสงเกตอยเสมอ กำรมองขำมจดเลกๆ นอยๆ อำจเปนสำเหตท ำใหกจกำรเลยงสตวขำดทนและลมเลกกจกำรไปในทสด

1.4 ตองเปนคนขยน อดทน สงำน ในกำรเลยงสตว ผเปนเจำของฟำรมจะตองเปนผท ำงำนดวยตนเองบำง งำนบำงอยำงจะวำงใจใหคนอนท ำแทนไมได เนองจำกควำมกระตอรอรนและควำมเอำใจใสทมเทกบงำนของลกจำงมกจะไมสงเทำเจำของกจกำรเองและกำรท ำงำนดวยตนเอง เทำกบเปนกำรเพมพนประสบกำรณและควำมช ำนำญใหตวเองดวย

1.5 ตองเปนคนกลำและมมำนะ เพรำะกจกำรเลยงสตวกวำจะพบควำมส ำเรจตองพบปญหำอปสรรคหลำยอยำง เนองจำกมปจจยตำง ๆ เปนตวแปรทส ำคญมำก โดยเฉพำะปญหำดำนกำรตลำด รำคำผลตผลจำกสตวและรำคำวตถดบอำหำรสตว ซงประเทศไทยยงไมมระบบประกนรำคำทงรำคำสตวมชวต ผลผลต และวตถดบอำหำรสตว ทแนนอน รำคำขนลงอยเสมอ ฉะนน ถำไมกลำสและไมมควำมพยำยำมแลว เมอพบปญหำอปสรรคกจะเกดควำมทอถอยและเลกกจกำรเลยงสตวได

2 คมอการเลยงโคเนอส าหรบเกษตรกรไทย

2. การเลอกสถานท ท าเลเลยงสตว

ในกำรเลยงสตวนน ถำเปนกำรเลยงแบบหลงบำนหรองำนอดเรก สถำนทเลยงสตวมกไมคอยมปญหำ เพยงแตเลอกทใดทหนงในบรเวณบำนหรอทดนของตนใหเหมำะสม เนองจำกมจ ำนวนสตวทเลยงนอย แตกำรเลยงเปนอำชพหลก ท ำเล สถำนทในกำรเลยง นบวำเปนสงส ำคญทมผลกระทบตอควำมส ำเรจหรอลมเหลวในกำรท ำฟำรม ดงนน ผเลยงจะตองพจำรณำอยำงระมดระวงและรอบคอบ ดงเชน

2.1 สถำนท ควรอยหำงไกลจำกชมชนและผเลยงรำยอน ๆ พอสมควร เนองจำกกำรเลยงสตวเปนจ ำนวนมำก ปญหำจำกกลนมลสตวและเสยงรอง อำจรบกวนผอนทอำศยในชมชน เปนปญหำถงขนตองยำยฟำรมได และสถำนทฟำรมไมควรตงอยในแหลงเลยงสตวทหนำแนนเกนไป เพรำะอำจเกดปญหำโรคระบำดเขำมำสฟำรมไดงำย

2.2 ตองอยในท ำเลทเหมำะสม ในกำรตดตอกบตลำดชมชนและสะดวกในกำรขนสง กำรอยใกลตลำดรบซอ และแหลงผลตอำหำรสตว ท ำใหประหยดตนทนคำขนสง ทงในดำนตวสตวมชวต ผลตภณฑจำกสตวไปจ ำหนำย และซออำหำรสตวน ำเขำมำเลยงสตว นอกจำกนในกำรตงฟำรม ถำเจำของจ ำเปนตองตงบำนเรอนอยในบรเวณฟำรมดวย จ ำเปนตองค ำนงถงควำมสะดวกเหมำะสม ส ำหรบตนเองและครอบครวในกำรตดตอกบชมชน เชน ไมหำงไกลโรงพยำบำล โรงเรยนจนเกนไป

2.3 ศตรของสตวเลยง ควรจะเลอกสถำนททมศตรของสตวนอยทสดหรอไมมเลย ศตรของสตวเลยงนอกจำกพวกสตวดวยกน เชน เสอ ง หน พงพอน ฯลฯ แลว ศตรทส ำคญทสดกคอ คน ถำสถำนทตงฟำรมอยในชมชนแหลงทมขโมยมำก ชมชนทมคนมนสยไมดจองลกขโมยตลอดเวลำ กจกำรกไปไมรอด

2.4 ดน แมวำในหลกกำรโดยทวไปจะพจำรณำวำ ดนทมควำมอดมสมบรณต ำปลกพชใหผลผลตนอย สมควรพจำรณำน ำมำเลยงสตว แตในทำงปฏบตแลว ส ำหรบผเลยงโค-กระบอ หรอสตวประเภทกนหญำอนๆ จ ำเปนตองปลกพชอำหำรสตวเอง กำรเลอกสถำนททดนด มควำมอดมสมบรณสง มกำรระบำยน ำด และน ำไมทวม

2.5 น ำ ควรมน ำมคณภำพดและมพอเพยง น ำสะอำดเปนสงจ ำเปนส ำหรบสตวในกำรเตบโตใหผลผลต ฟำรมบำงแหงตองเสยคำใชจำยสงในกำรกรองน ำหรอท ำน ำสะอำดเพอใหสตวดมกนได เนองจำกคณสมบตของน ำไมเหมำะสมและบำงแหงกจ ำเปนตองหยดกจกำรหรอลดขนำดของฟำรมลง เนองจำกปญหำขำดแคลนน ำโดยเฉพำะหนำแลง นอกจำกนสถำนทตงฟำรมควรอยใกลแหลงชลประทำนทสำมำรถใชน ำเพอบรโภคไดตลอดป เปนสงจ ำเปนในกำรผลตพชอำหำรสตว

2.6 ขนำดพนทของฟำรม ควรมพนทกวำงขวำง เพอไมใหสตวอยอยำงแออดและสำมำรถขยำยกจกำรในอนำคตไดเมอกจกำรเจรญขน กำรขยำยกจกำรฟำรมโดยอยในพนทเดยวกน นบวำประหยดและสะดวกในกำรควบคมดแลมำกกวำกำรแยกฟำรมตงเปน 2 หรอ 3 แหง

3. การลงทน ตนทนทใชในการเลยงสตว แบงไดเปน 2 อยำง คอ

3.1 ทนหมนหมนเวยน ไดแก พวกคำอำหำร คำเวชภณฑสตว คำตวสตวและคำแรงงำน เงนทนพวกนคำอำหำรสตวนบวำสงทสดของตนทนกำรผลตทงหมด ดงนน ทนหมนเวยนควรจะกนไวอยำงนอยทสดกไมต ำกวำ 50 เปอรเซนตของเงนทนทม

3.2 ทนคงท ไดแก คำทดน โรงเรอน อปกรณตำงๆ ทนพวกนมกจะลงทนครงเดยว แตตองใชเวลำนำนกวำจะถอนทนได ฉะนน กำรลงทนประเภทนไมควรเกนครงของเงนทนทงหมด กำรสรำงโรงเรอนควรถอหลกประหยด แตสตวตองอยสขสบำย และมประสทธภำพในกำรใชโรงเรอนสง


4. การตลาด

ปญหำดำนกำรตลำดนน แมจะอยนอกเหนอวงจรกำรผลต แตปญหำกำรตลำดกนบวำเปนหวใจส ำคญในกำรท ำก ำไรหรอขำดทนใหแกผเลยงสตว เนองจำกระบบตลำดกำรเกษตรของประเทศไทย ยงไมมระบบประกนรำคำหรอควบคมปรมำณกำรผลตทแนนอนไดผล ดงไดกลำวมำแลว ดงนน ผทจะเรมตนเลยงสตวจ ำเปนตองศกษำถงควำมตองกำรและควำมมนคงของตลำด ตดตำมกำรเคลอนไหวและแนวโนมทจะเปลยนแปลงในปรมำณกำรผลตของสตวแตละชนดอยำงใกลชด ผเลยงทเขำใจระบบกลไกตลำดไดด คำดกำรณไดถกตองสำมำรถน ำผลผลตและผลตภณฑ ออกจ ำหนำยถกจงหวะในชวงทควำมตองกำรของตลำดสง หรอรำคำแพงกยอมจะท ำก ำไรไดมำก

วธการเรมตนเลยงสตว

วธกำรเรมตนเลยงสตวส ำหรบผทคดจะเลยงสตวนน เปนสงส ำคญมำก เพรำะหำกเรมตนไมดแลว อำจท ำใหกำรเลยงสตวลมเหลวได แตถำหำกเรมตนไดดแลวกำรเลยงสตวจะประสบผลส ำเรจแนนอน ดงนนวธกำรเรมตนเลยงสตวทด มดงน

1. เรมตนเลยงตงแตจ ำนวนนอย ๆ เพอเปนกำรเรยนรใหเกดประสบกำรณและมควำมช ำนำญกอน เมอมนใจแลวคอนขยำยกจกำรใหใหญโตขน กำรเรมตนเลยงแตนอยประสพควำมลมเหลวกจะ เสยเงนลงทนไมมำก

2. เรมตนจำกงำนงำยไปหำงำนยำก เนองจำกในระยะแรกผเลยงมอใหมยงขำด ควำมรควำมช ำนำญ แมจะไดศกษำเรยนรจำกต ำรำวชำกำรมำบำง แตประสบกำรณและควำมมนใจยอมจะยงไมมำก ตวอยำงเชน ถำจะเลยงหมกควรจะเรมจำกเลยงหมขน ซงเปนงำนหยำบ และ ไมจ ำเปนตองใชเทคนควชำกำรเขำชวยมำก เมอมควำมรควำมช ำนำญพอเพยงคอยขยบไปเลยงหมพนธ ซงตองอำศยควำมละเอยดและวชำกำรเขำชวยในกำรผลตมำกขน

3. เรมตนดวยกำรเลยงสตวพนธด เพรำะสตวพนธดแมจะมรำคำแพง แตใหผลผลตสง ใชเวลำในกำรเลยงสน และใหผลตอบแทนคนสผเลยงมำกกวำกำรใชสตวพนธทใหผลผลตต ำ เมอคดโดยทว ๆ ไปแลวเปนกำรลงทนทคมคำกวำกำรเลอกเลยงสตวพนธเลวรำคำถก

หลกส าคญในการเลยงสตว

กำรเลยงสตวโดยทว ๆ ไปนน มหลก 3 ประกำร ทผเลยงควรปฏบต เพอใหกำรเลยงสตวไดผลดทสด คอ ใชพนธด อำหำรด และกำรจดกำรด ดวยเหตผล ดงน

1. เลยงแตสตวพนธด เพรำะสตวพนธดจะโตไวใชเวลำเลยงสนใหผลผลตสงและกนอำหำรไมเปลอง 2. เลยงดวยอำหำรทด มคณคำทำงอำหำรครบถวนตำมควำมตองกำรของรำงกำยสตวในแตละระยะกำร

เจรญเตบโตใหผลผลต รวมไปถงมวธกำรใหอำหำรทถกตอง ยอมจะท ำใหสตวเจรญเตบโตไดเตมท 3. มระบบกำรจดกำรฟำรมทด กำรรหลกกำรจดกำรฟำรมทด ท ำใหประหยดตนทนและแรงงำนในกำร

เลยงดสตว กำรใชประโยชนจำกทดนและโรงเรอนเปนไปอยำงมประสทธภำพ ปญหำมลภำวะทจะเกดจำกกำรเลยงสตว เชน กลนเนำเหมนของมลสตวมนอยและปองกนโรคระบำด ซงจะกอใหเกดควำมเสยหำยตอสตวเลยงได

อยำงไรกตำม หลกทง 3 ประกำรน จ ำเปนตองเกอหนนซงกน และกนจงจะท ำใหกำรผลตสตวใหผลดทสด นนคอ ลงทนนอยแตใหผลผลตสง กำรดอยในจดใดจดหนง จะท ำใหประสทธภำพของกำรผลตไมไดผลสงสด หำกขำดสงหนงสงใดแลวกจะท ำใหประสทธภำพกำรผลตสตวดอยลงไปท ำใหไดผลผลตไมเตมทหรออำจจะขำดทนได


บทท 2

สภาพแวดลอมและศกยภาพการเลยงโคเนอในประเทศไทย

กำรเลยงสตวนนนอกจำกพนธสตวหรอพนธกรรม (Genetics) แลว สภำพแวดลอมทอยรอบ ๆ ตวสตว จดเปนปจจยส ำคญอกประกำรหนงทมผลตอกำรเจรญเตบโต และกำรใหผลผลต ปจจยดำนสภำพแวดลอม มผลโดยตรงตอควำมสำมำรถหรอศกยภำพในกำรเลยงสตวของผประกอบอำชพเลยงสตวไมวำจะเปนสตวเลก สตวใหญ หรอสตวปก หรอสตวเลยงชนดอน ๆ สภำพแวดลอมทเกยวของกบกำรเลยงสตว

ผลของสภาพแวดลอมตอการเลยงโคเนอ

สภำพแวดลอมมบทบำทและควำมส ำคญตอกำรเลยงสตวมำก ทงนเพรำะเมอคนน ำสตว มำเลยงกเทำกบกำรเปลยนสภำพแวดลอมของสตว จำกสภำพธรรมชำตมำอยในสภำพแวดลอมทคนจดให กำรทสตวอยในสภำพแวดลอมทผดจำกเดมอำจจะเกดผลไดทงผลดและผลเสย ผลดกไดแก กำรจดสตวใหอยในสภำพทเหมำะสมกวำเดม กลำวคอ มโรงเรอนคมกนแดดและฝน อำกำศไมรอนจด หนำวจด มอำหำรอดมสมบรณ ในแงผลเสย ไดแก กำรน ำสตวมำอยในสภำพแวดลอมทไมสขสบำยเหมอนเดม เชน กำรน ำโคทเลยงเคยในสภำพแวดลอมอำกำศเยนมำเลยงในสภำพอำกำศรอน จะท ำใหโคชนดนนไดผลผลตต ำลง เปนตน (สวทย , 2536; ชำญวทย, 2539) ซงสภำพแวดลอมทมผลกระทบและเกยวของกบกำรเลยงโคเนอ มดงน

สภาพภมอากาศ

สภำพภมอำกำศประกอบดวยอณหภม ควำมชน ปรมำณฝนตก กระแสลม แสงแดด และแสงสวำง สภำพภมอำกำศจะผนแปรไมแนนอน เนองมำจำกทตง ลกษณะภมประเทศ ลกษณะดน กระแสน ำในมหำสมทร ตลอดจนพชพรรณตำง ๆ ภมอำกำศเปนปจจยทมอทธพลตอสตวทงทำงตรงและทำงออม ดงน

1. อณหภม

โดยทวไปอณหภมของภมอำกำศในประเทศไทยอยในเกณฑเฉลยระหวำง 25 - 28 องศำเซลเซยส โดยอำกำศในภำคเหนอจะเยนกวำภำคกลำงเลกนอย ส ำหรบอณหภมสภำพแวดลอมในภำคใต จะคอนขำงสบำย สม ำเสมอตลอดป สวนภำคตะวนออกเฉยงเหนอ ในฤดรอนอำกำศแหงแลงและอณหภมคอนขำงสง โคในเขตรอนอณหภมสภำพแวดลอมทเหมำะสมจะอยในชวง 15 – 27 องศำเซลเซยส สวนโคพนธยโรปอณหภมทเหมำะสมจะอยในชวง 5 - 15 องศำเซลเซยส ดงนนหำกอณหภมของอำกำศรอบ ๆ ตวสตวสงหรอต ำกวำอณหภมของอำกำศทเหมำะสมตอสตวแตละชนด จะมผลท ำใหประสทธภำพในกำรใหผลผลตของสตว เชน อตรำกำรเจรญเตบโต และประสทธภำพกำรใชอำหำรลดลง นอกจำกน ในสภำพอณหภมสภำพแวดลอมสงจะมผลกระทบทำงออม โดยเปนสำเหตใหอำหำรสตวเสอมคณภำพหรอเสยหำยได เชน วตำมนบำงชนดสลำยตว เปนตน

2. ความชนสมพทธ

ควำมชนสมพทธ เปนหนวยวดทนยมใชในกำรวดระดบควำมชนในอำกำศ ซงควำมชนสมพทธ (Relative Humidity, RH) หมำยถง อตรำสวน ของปรมำณไอน ำ ทมในอำกำศ ณ ขณะนนเทยบกบ ปรมำณไอน ำทอำกำศจะรองรบได ควำมชนสมพทธมผลกระทบตอกำรระบำยควำมรอนจำกรำงกำยสตว โดยธรรมชำตสตวจะพยำยำมระบำย


ควำมรอนจำกรำงกำยไดดทสด ขณะทอยในสภำพแวดลอมอำกำศรอนดวยวธระเหยน ำ เชน ระเหยโดยเหงอ หรอลมหำยใจ ในโคจะมตอมเหงอทผวหนงของรำงกำย ถำเหงอออกมำกและระเหยไปโดยเรว ควำมรอนกจะระบำยออกไปไดมำก แตถำอำกำศมควำมชนสมพทธสง น ำกระเหยไดชำ โดยเฉพำะถำควำมชนสมพทธถงจดอมตวถง 100 เปอรเซนต เหงอจะระเหยไมไดเลย ถำสภำพอำกำศแหง น ำกจะระเหยไดเรว โดยเหตนถำอำกำศรอนจดและควำมชนสมพทธสง สตวจะไมสบำย เพรำะไมสำมำรถระบำยควำมรอนออกจำกรำงกำยได นอกจำกควำมชนในอำกำศจะมผลตอตวสตวโดยตรงแลว ยงมผลโดยออมตอกำรผลตสตว เชน ท ำใหกำรเกดโรคกบสตวเพมขน โดยเฉพำะโรคเกยวกบระบบทำงเดนหำยใจ นอกจำกนยงสงผลใหแมลงทเปนพำหะของโรคมจ ำนวนมำกขน และมผลตอกำรเกบรกษำอำหำรสตวหรอวตถดบอำหำรสตว สภำพแวดลอมทมอณหภมสง และควำมชนสง งำยตอกำรเกดเชอรำและเมอน ำไปเลยงสตว มผลท ำใหสตวปวย เจรญเตบโตชำหรอชะงกกำรเจรญเตบโตและตำยในทสด

3. ลมหรอการระบายอากาศ

ลมมสวนส ำคญในกำรถำยเทระบำยควำมรอนสวนทเกนของสตว โดยทวไปอำกำศทอยรอบ ๆ ตวสตวบรเวณทตดกบผวหนง มกจะมอณหภมสงกวำอำกำศทอยไกลออกไป ดงนน หำกมกำรถำยเทอำกำศทอยรอบตวสตว กจะชวยใหกำรระบำยควำมรอนจำกตวสตวไดมำกขน เนองจำกอำกำศทเยนกวำจะเขำมำแทนท นอกจำกน ลมยงชวยใหกำรระเหยของน ำหรอเหงอเรวขน ซงจะชวยระบำยควำมรอนจำกตวสตวอกทำงหนง จงมผลท ำใหสตวรสกสบำยใจในสภำพกำรเลยงสตวแบบหนำแนนภำยโรงเรอน ลมหรอกำรระบำยอำกำศทดจะชวยลดควำมรอนของอำกำศและควบคมควำมชนภำยในโรงเรอน ตลอดจนระบำยอำกำศเสยทเกดจำกกำรเลยงสตว เชน กำซคำรบอนไดออกไซด มเทน แอมโมเนย และกำซซลเฟอรไดออกไซด ซงสงผลกระทบตอสขภำพของสตวและกำรเจรญเตบโต แตถำหำกลมพดแรงเกนไปกจะเกดผลเสยตอสตวไดเชนกน กลำวคอ สตวอำจจะปวยหรอเกดโรคบำงอยำงกบสตวไดดวย

4. แสงแดด

แสงแดดมสวนส ำคญตอกำรเจรญเตบโตและควำมแขงแรงของสตว เนองจำกผวหนงเมอถกแสงแดดจะสำมำรถสงเครำะหวตำมนด ซงรำงกำยสตวสำมำรถน ำไปใชประโยชนตอกำรเจรญเตบโตของกระดกซงเปนโครงสรำงหลกของรำงกำย สตวเลยงทไมไดรบแสงแดดจะเกดโรคกระดกออน ในทำงตรงขำมหำกสตวไดรบแสงแดดหรอถกแสงแดดตลอดเวลำ จะท ำใหอณหภมของรำงกำยสตวสง มผลกระทบตอกำรกนอำหำรของสตว เชนเดยวกบผลกระทบทเกดจำกอณหภมของสภำพแวดลอมสง ดงนน กำรท ำรมเงำใหสตวในเวลำกลำงวน จงเปนสงจ ำเปนเพอ ใหสตวสำมำรถหลบควำมรอนจำกแสงแดดได ผลของแสงแดดกลำ สงผลใหสตวรสกรอนและอดอด ไมสบำย นอกจำกนแสงแดดยงท ำใหเกดควำมแหงแลง สรำงควำมเสยหำยตอพชอำหำรสตว โดยจะเหยวเฉำและตำยในทสด ท ำใหสตวขำดแคลนพชอำหำรสตว แตถำแสงแดดออน ๆ จะมควำมจ ำเปนตอชวตของพชและสตว เพรำะแสงแดดกอใหเกดกระบวนกำรสงเครำะหแสง (photosynthesis) ในพช ซงเปนประโยชนตอสตวและมนษย ในสตวแตละชนดและตำงละสำยพนธจะมควำมทนทำนตอแสงแดดตำงกน โคจะทนตอแสงแดดไดดกวำกระบอ ซงโคเนอจะทนตอแสงแดดไดดกวำโคนม สตวบำงชนดไมทนทำนตอแสงแดดเลย เชน สกร ดงนนผเลยงสตวจ ำเปนตองจดหำรมเงำใหกบสตวแตละชนด ทงนเพอปองกนอนตรำยของแสงแดดทจะเกดกบตวสตวได


5. ปรมาณน าฝน

ฝนมสวนเกยวของกบควำมชนและอณหภมของภมอำกำศ โดยฝนมสวนท ำใหควำมชนของอำกำศสงขน แตในขณะเดยวกนจะชวยใหอณหภมของอำกำศเยนสบำย ซงมผลตอกำรเจรญเตบโตของสตวและกำรใหผลผลตดงทไดกลำวมำแลวในเรองของอณหภมและควำมชน นอกจำกน ฝนยงมผลกระทบทำงออมตอสตว คอ มผลตอชนดและปรมำณพชอำหำรสตวโดยตรง โดยทวไปประเทศไทยมปรมำณฝนตก โดยเฉลยปละ 1,200 มลลเมตร โดยมฝนตกชกตงแตเดอนพฤษภำคมถงเดอนตลำคม ซงถอวำเปนฤดฝน สวนฤดหนำวเรมตงแตเดอนพฤศจกำยนจนถงเดอนกมภำพนธ และมฝนตกนอยมำก แตยงมควำมชนพอทพชจะเจรญไดบำง ในฤดรอนเรมตงแตเดอนมนำคมถงเดอนเมษำยน สภำพภมอำกำศทแหงแลงและรอนแหง ในฤดรอนมกจะขำดแคลนพชอำหำรสตว ดงนน สตวเลยงทเลยงในฤดรอน โดยเฉพำะโคเนอ ซงเกษตรกรมกปลอยเลยงใหหำกนแบบธรรมชำต จงมอตรำเจรญเตบโตชำและกำรผสมตดต ำ เนองจำกปรมำณอำหำรทไดรบไมเพยงพอ นอกจำกนนในชวงฤดฝนยงมผลตอกำรเกดโรคและพยำธในสตว โดยเฉพำะพยำธตำง ๆ จะเจรญเตบโตและแพรระบำดไดดในชวงฤดฝน ฝนทตกตดตอกนเปนเวลำนำน ๆ อยำงภำคใตของประเทศไทยกมผลตอสตวเลยงเชนกน เนองจำกสตวจะเกดโรคไดงำยหรออำจเปนผลตออำหำรสตว ท ำใหอำหำรสตวมควำมชนสง อำจเกดเชอรำได ดงนน ปรมำณฝนหำกมำกเกนไปหรอนอยไปกเกดผลเสยตอกำรเลยงสตวทงสน

6. แสงสวาง

แสงสวำงในทนหมำยถง ควำมยำวชวงแสงระหวำงเวลำพระอำทตยขนถงพระอำทตยตก ซงจะผนแปรไปตำมฤดกำล เชน ในฤดรอนควำมยำวชวงแสงจะยำวนำนกวำในฤดหนำว ส ำหรบควำมยำวของชวงแสงนนมผลกระทบหรอมอทธพลตอพชอำหำรสตวและกำรแสดงออกของโค สวนมำกจะสงผลกระทบกบอตสำหกรรมกำรเลยงโคในเขตอบอนและในเขตหนำว กลำวคอ ในฤดรอนอณหภมของอำกำศสงและควำมยำวชวงแสงยำวจะมอทธพลตอพฤตกรรมทำงเพศ โดยโคเพศเมยจะมควำมสมบรณพนธลดลง คณภำพของน ำเชอเพศผลดลง แตจะกระตนกำรกนอำหำร ส ำหรบในประเทศไทยนน ควำมยำวของแสงในแตละฤดจะแตกตำงกนเพยงเลกนอยเทำนน แทบจะไมสงผลกระทบตอกำรเลยงสตว โดยเฉพำะในโคเนอ

ภมประเทศ

ภมประเทศ หมำยถง ลกษณะของธรรมชำตของพนดน พนโลก หรอลกษณะของ สภำพแวดลอมในบรเวณใดบรเวณหนง เชน ลกษณะควำมสงต ำของพนท ควำมเปนกรดดำงของดน ควำมอดมสมบรณของดนและแหลงน ำ เปนตน ภมประเทศมสวนเกยวของกบกำรเลยงโคเนอมำกพอสมควร โดยเฉพำะเกยวกบแหลงของอำหำรสตว สภำพภมอำกำศ ชนดของโคทเลยง ตลอดจนเกยวของกบรำยไดจำกกำรท ำฟำรม ซงภมประเทศทเปนตวก ำหนดดงกลำวน คอ

1. ท าเลทตงฟารม

ท ำเลทตงฟำรมจะเปนตวก ำหนดควำมยำกงำยในกำรเลยงโคเนอ ตงแตเรองควำมใกลหรอไกลจำกตลำดทจดจ ำหนำยผลตผลและจดหำอำหำรสตว รวมทงอปกรณในกำรเลยงโคเนอ ถำหำกวำท ำเลทตงฟำรมอย ไกลตลำด กำรผลตโคเนอเพอจ ำหนำยผลตผล ยอมตองสงผลตอกำรเพมคำใชจำยในกำรขนสง และมผลตอคณภำพของผลตผล นอกจำกน ท ำเลทตงฟำรมยงเกยวของกบตนทนกำรผลตอกดวย หำกฟำรมตงอยในพนทหำงไกลเกนไปกจะท ำใหสนเปลองคำขนสง ทงกำรขนสงวตถดบอำหำรสตวและผลผลต รวมทงกำรตงฟำรมอยในพนททคนหรอชมชนไมเปนมตรกอำจเกดปญหำตำมมำได


2. แหลงน า น ำเปนปจจยส ำคญมำกตอกำรผลตสตวทกชนด เนองจำกกำรเลยงสตว ตองอำศยน ำใหสตวบรโภค

รวมทงใชในกำรท ำควำมสะอำดคอกและโรงเรอนสตว ในสภำพภมประเทศทมแหลงน ำตำมธรรมชำต เชน แมน ำ คลอง หวย หนอง บง รวมทงแหลงน ำใตดน ทอยในระดบตน กำรน ำขนมำใชในกจกำรเลยงสตวยอมสะดวกและงำย ซงจะมผลท ำใหตนทน ในกำรผลตสตวต ำกวำกำรเลยงสตว ในภมประเทศทไมมแหลงน ำธรรมชำตหรอแหลงน ำใตดนทอยในระดบลกหรอหำงไกล นอกจำกแหลงน ำแลว คณภำพของน ำในแตละแหลง ยอมมผลตอกำรผลตสตวเชนกน น ำในแมน ำล ำคลองในแหลงเพำะปลกพชผกอำจมสำรเคมตำง ๆ ปนเปอน เชน ยำฆำแมลง ปย ฯลฯ ซงเมอน ำมำใหสตวบรโภคโดยตรง ยอมมผลท ำใหสตว เจรญเตบโตชำและตำยในทสด นอกจำกนอำจมกำรสะสมของสำรตำง ๆ ในเนอสตว ซงจะมผลกระทบตอผบรโภคและกำรยอมรบผลตผลของตลำด แหลงน ำใตดนในสภำพภมประเทศบำงแหงทระดบของควำมกระดำงสงมำก ๆ คอ มเกลอของแคลเซยมและแมกนเซยมสง เมอน ำมำใหสตวบรโภคจะมผลท ำใหสตวมอตรำกำรเจรญเตบโตชำลง ซงปญหำของควำมกระดำงนไมสำมำรถแกไขได ดงนน กำรเลอกท ำเลทตงฟำรมจงเปนสงทจ ำเปน จะตองมกำรส ำรวจแหลงน ำวำมเพยงพอตลอดทงปหรอไม อยในพนททมระบบชลประทำนหรอไม รวมทงตรวจคณภำพของแหลงน ำในแหลงนน ๆ ดวย

3. ระดบความสงของพนท

ควำมสงต ำของพนท มควำมเกยวของกบควำมกดดนของบรรยำกำศ ยงระดบสงขนไปเทำใดควำมกดดนของบรรยำกำศจะต ำกวำในพนทรำบเทำนน ควำมกดดนของบรรยำกำศจะเกยวของตอระบบควำมดนโลหตและอตรำกำรหำยใจของสตว เปนตน สตวทเจรญไดดในทรำบเมอขนไปอยบนทสงมำก ๆ จะร สกเหนอยเรว หอบงำย เพรำะปรมำณออกซเจนในบรรยำกำศทสง เบำบำงกวำในทต ำ รำงกำยจงจ ำเปนตองหำทำงท ำใหพอดโดยกำรหำยใจหอบใหไดปรมำณออกซเจนตำมควำมตองกำรของรำงกำย ในท ำนองเดยวกนสตวทอยในทสงเมอน ำมำเลยงในทรำบกจะรสกอดอดไดเชนกน

4. ความอดมสมบรณของดน

สภำพควำมอดมสมบรณของดนเปนอกปจจยหนงทมผลตอตนทนในกำรผลตสตว ในภมประเทศทมควำมอดมสมบรณของดนด กำรปลกพชอำหำรสตวยอมไดผลด ใหผลผลตตอหนวยพนทสง ท ำใหตนทนคำอำหำรสตวต ำลง หรอสำมำรถลดตนทนในเรองของทดนได เนองจำกสำมำรถใชพนทนอย นอกจำกนคณภำพของพชอำหำรสตวทปลก ในพนททอดมสมบรณยอมสงกวำปลกในแหลงทไมอดมสมบรณ ซงมผลตอกำรผลตสตว เชน พชอำหำรสตวทปลกในพนทดนขำดธำตซลเนยม ปรมำณธำตซลเนยมในพชอำหำรสตวนนจะไมเพยงพอส ำหรบสตว ท ำใหมผลตอควำมสมบรณพนธของสตว อตรำกำรผสมตดต ำ กำรแกไขจงจ ำเปนตองเสรมแรธำตทมซลเนยมในอำหำรสตว ซงเปนกำรเพมตนทนในกำรผลตสตว ซงในกำรเลยงโคเนอ จ ำเปนตองใชพนทในกำรเลยงมำก ทงนเพรำะตองจดท ำทงหญำไวใหโคกน หำกเลอกพนทท อดมสมบรณดกำรปลกพชอำหำรใหสตวกนกจะไดผลตอบแทนทสง ทงน พนททใชเลยงโคเนอไดดจะตองอดมสมบรณของดนดและน ำทวมไมขง

ศกยภาพในการเลยงโคเนอของประเทศไทย

กำรเลยงโคเนอของประเทศไทยเทำทเปนอยในปจจบน ยงไมจดวำอยในสภำพกำรผลตทดพอสมควร แมวำปรมำณกำรบรโภคโคเนอของไทยเพมขน หำกนบตำมปรมำณกำรขออนญำตฆำ ในรำยงำนของกรมปศสตวนน จะมปรมำณเฉลยเพยง 1.1 กโลกรมตอคนตอป ซงจดวำคอนขำงจะนอยมำก เมอเทยบกบปรมำณโคในประเทศ ทงน มกำรคำดกำรณกนวำมปรมำณโคทถกฆำ แตทไมไดรำยงำนอยรำว 2.5 เทำของปรมำณทรำยงำน


ทงหมด หำกนบสวนนเขำไปรวมดวยจะถอไดวำ คนไทยบรโภคเนอโคเฉลยรำว 2.85 กโลกรมตอคนตอป เมอเทยบกบสหรฐอเมรกำทบรโภคสง ถง 43.2 กโลกรมตอคนตอป ญปน 12.3 กโลกรมตอคนตอป เกำหลใต 12.3 กโลกรมตอคนตอป และฟลปปนส 4.2 กโลกรมตอคนตอป ถอวำไทยมปรมำณกำรบรโภคนอยมำก เมอเทยบกบประเทศดงกลำว อยำงไรกตำม ประเทศไทยยงมโอกำสและสงเอออ ำนวยมำกมำยทจะเลยงโคเนอ และแปรรปผลตภณฑจำกโคเนอ ไดมำกกวำทเปนอยในปจจบน ถำมกำรสงเสรมและสนบสนนอยำงจรงจง มกำรแกไขปญหำตำง ๆ ทจะเปนตวจ ำกดกำรผลตอยำงรวดเรวและไดผล ซงควำมสำมำรถในกำรเลยงโคเนอของประเทศไทย มควำมเปนไปไดสงมำก ทงนเพรำะหนวยงำนของรฐบำลและเอกชนไดรวมมอกนด ำเนนกำรผลตสตวสงออกตำงประเทศอยำงเปนรปธรรมในปจจบน ในหลำย ๆ ประเทศของภมภำคเอเชยไดมกำรปรบปรงและพฒนำอตสำหกรรมกำรผลตโคเนอ ไดอยำงมำก มกำรใชเทคโนโลยตำง ๆ เพอน ำมำใชในธรกจกำรผลตสตว และอตสำหกรรมทตอเนองจำกกำรผลตสตว เชน อตสำหกรรมผลตภณฑนม อตสำหกรรมผลตภณฑเนอ อตสำหกรรมอำหำรสตว และอตสำหกรรมเวชภณฑสตว เปนตน ซงศกยภำพในกำรเลยงสตวของประเทศไทยมรำยละเอยดดงน

การพฒนาการเลยงสตวในประเทศไทย

สตวเลยงทมควำมส ำคญทำงเศรษฐกจของประเทศไทย ไดแก โค กระบอ สกร ไก เปด สวนสตวชนดอน ไดแก แพะ แกะ มำ และหำน มควำมส ำคญทำงเศรษฐกจนอย แตอำจสงเสรมใหสตวเศรษฐกจชนน ำไดในอนำคต สตวเลกอน ๆ ทเลยงกนไมมำกนก ไดแก นกกระทำ กระตำย นกพรำบ เปนสตวทบำงคนเลยงเปนอำชพเสรมและเปนสตวทใหเนอพเศษกวำสตวอน ๆ จ ำนวนสตวทเปนสตวเศรษฐกจมกจะมจ ำนวนคอนขำงจะคงทและแนนอน แตจ ำนวนสตวทมควำมส ำคญทำงเศรษฐกจนอยนนไมแนนอน เพรำะขนอยกบควำมนยมเปนครงครำว ซงกำรเลยงสตวแตละชนดในประเทศไทยมควำมเปนมำในกำรพฒนำกำรเลยง ดงน

ภาพท 1 แสดงกำรพฒนำกำรเลยงสตวในประเทศไทย ทมา: สรชย (2529)

กำรเลยงสตวแบบดงเดม

กำรผลตสตวแผนใหม ขนำดเลกและผสมผสำนในไรนำ

กำรผลตสตวแผนใหม ขนำดเลก – ขนำดกลำง

สหกรณผเลยงสตว จ ำกด แบบครบวงจร เปนอตสำหกรรม

บรษทหรอฟำรมผลตสตวแบบใหม แบบครบวงจร เปนอตสำหกรรม


การพฒนาการเลยงโคเนอในประเทศไทย

กำรเลยงโคเนอ มปรำกฏในศลำจำรกพอขนรำมค ำแหงวำ โคเปนสตวทมกำรซอขำยกนมำตงแตในสมยนน จงนบไดวำ โคเปนสตวเศรษฐกจมำแตครงโบรำณกำล และสบเนองมำจำกในป พ.ศ. 2488 ไดเกดกำรระบำดของโรครนเดอรเปสต (Rinderpest) หรอเรยกตำมอำกำรวำ โรคลงแดง ไดระบำดอยำงหนก ท ำใหโค กระบอ แพะ แกะ สกร ลมตำยเปนจ ำนวนมำก โค กระบอ ทตำยทวประเทศ มจ ำนวน 20,526 ตว และตอมำในป พ.ศ. 2489 โค กระบอ ตำยมจ ำนวนมำกถง 84,000 ตว ทงนเพรำะเปนโรคทเกดจำกเชอไวรส สตวจะมอำกำรไขสง เบออำหำร ภมคมโรคต ำ เมดเลอดขำว ลดลง มตมเกดขนทเตำนม อณฑะ โคนขำหลงดำนใน อวยวะสบพนธเพศเมย คอและโคนหำง (บรเวณโคนหำงจะพบมำกทสด) นอกจำกนจะเกดตมทเหงอก เพดำนปำก ลน รมฝปำกดำนใน เมอตมแตกออกจะเปนแผลหลม เกดเปนเนอตำยลอกหลดงำย น ำลำยฟมปำก ทองรวง อจจำระ มกลนคำวจด ออนเพลย และตำยในทสด สงผลใหจ ำนวนโค – กระบอลดลง

นบแตป พ.ศ. 2497 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ เรมท ำกำรปรบปรงพนธโคเนอ โดยน ำเขำโคพนธตำง ๆ จำกตำงประเทศมำทดลองเลยง อำท พนธอเมรกนบรำหมน แซนตำเกอรทรดส ชำรโรเลส จำกประเทศสหรฐอเมรกำ จนถงป พ.ศ. 2518 โคพนธอเมรกนบรำหมนไดรบควำมนยมจำกเกษตรกรเปนอยำงมำก กรมปศสตวจงไดก ำหนดใหใชโคพนธอเมรกนบรำหมนเปนโคเนอพนธหลกทใชในกำรสงเสรมสเกษตรกร ดวยเหตผลวำเปนโคพนธททนทำนตอโรคแมลง (โดยเฉพำะเหบ) ทนทำนตอโรคพยำธ ทนรอน มกำรเจรญเตบโตดในสภำพอำหำรคณภำพต ำ ลกทคลอดออกมำม น ำหนกแรกเกดนอย ท ำใหคลอดงำย และมกำรเจรญเตบโตเรวในระยะกนนม อตรำรอดชวตสง

ในป พ.ศ. 2519 กรมปศสตวจดท ำโครงกำรพฒนำกำรปศสตวภำคตะวนออก-เฉยงเหนอโดยใชเงนกจำกธนำคำรโลก ด ำเนนงำนในระยะเวลำ 5 ป (2519 – 2523) จ ำนวน 100 ลำนบำท และไดรบงบประมำณสมทบอก 131 ลำนบำท ส ำนกงำนโครงกำรฯ นตงอยทต ำบล ทำพระ อ ำเภอเมอง จงหวดขอนแกน โครงกำรนมงเนนในกำรสงเสรมโคเนอพนธอเมรกนบรำหมน สเกษตรกรในเขตภำคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยกำรบรกำรโคพอพนธและกำรบรกำรผสมเทยม โครงกำรนสนสดเมอเดอนมถนำยน พ.ศ. 2525 ท ำใหโคเนอลกผสมอเมรกนบรำหมน – พนเมองกระจำยทวภำคตะวนออกเฉยงเหนอในปจจบน เนองจำกควำมตองกำรบรโภคเนอโคคณภำพดมมำกขน อนเนองมำจำกคนไทย มรำยไดสงขนและจ ำนวนนกทองเทยวเพมมำกขน จงไดเกดอำชพกำรเลยงโคขนขน ทงนอยภำยใตกำรสงเสรมของภำครฐบำลและภำคเอกชน ภำครฐบำล ไดแก กรมปศสตว มหำวทยำลยเกษตรศำสตร องคกำรสงเสรมกจกำรโคนมแหงประเทศไทย (อ.ส.ค.) กองอ ำนวยกำรรกษำควำมปลอดภยแหงชำต (กรป. กลำง) เปนตน สวนภำคเอกชน ไดแก ชมรมโคเนอแหงประเทศไทย และกลมผเลยงโคขนอสระอน ๆ อำท บรษทนอรเทรนฟำรมโปรดกท (Northern Farm Products) จงหวดเชยงใหม และบรษทโดลไทยแลนด (Dole Thailand) จงหวดประจวบครขนธ เปนตน นอกจำกน หนวยงำนทเกยวของกบรฐ หรอสหกรณบำงแหงยงมกำรด ำเนนกำรเปนผคำปลกอกดวย อำทเชน สหกรณกำรเลยงปศสตว กรป . กลำง โพนยำงค ำ จ ำกด สหกรณโคเนอมหำวทยำลยเกษตรศำสตร วทยำเขตก ำแพงแสน จ ำกด เปนตน ซงมรำนขำยปลกเนอโคคณภำพดทกรงเทพฯ โดยมยหอชอเนอไทย - ฝรงเศส (Thai-French Meat) และ KU Beef ตำมล ำดบ ซงเปนทรจกและยอมรบถงคณภำพในตลำดเนอโคขนชนสง


ความเหมาะสมในการเลยงสตวของประเทศไทย

ประเทศไทยตงอยในเขตรอนชน มปรมำณน ำฝนตอปมำกพอสมควร มควำมหลำกหลำยของพนธพชซงใชเปนอำหำรสตว มหญำและพนธพชอำหำรสตวหลำยชนดซงสตวโดยเฉพำะโคและกระบอจะมพชอำหำรสตวเหลำนกนไดตลอดป ประเทศไทยมวตถดบอำหำรสตวมำกมำย หลำยชนดซงสวนใหญปลกไดเองในประเทศ มกำรสงน ำเขำจำกตำงประเทศในวตถดบบำงชนดเทำนน ประเทศไทยมควำมพรอมและควำมเหมำะสมส ำหรบกำรเลยงสตวในหลำย ๆ ดำน ดงน

1. ภมอากาศ

แมวำประเทศไทยจะจดอยในเขตรอนชน แตสภำพภมอำกำศมควำมเหมำะสม ไมมพำยหรอมรสมทรนแรง โคเนอพนธดตำง ๆ ทสงเขำมำจำกตำงประเทศ สวนใหญกสำมำรถปรบตวเขำกบสภำพภมอำกำศของประเทศไทย และใหผลผลตไดด ดงนนสภำพภมอำกำศของไทยจงไมเปนอปสรรคตอกำรผลตสตว

2. ภมประเทศ

ประเทศไทยมภมประเทศทเหมำะสมตอกำรเลยงสตว มทรำบเชงเขำทเหมำะสมตอกำรเลยง โค กระบอ แพะ และแกะ มทงหญำธรรมชำตอยในเกอบทกภมภำคของประเทศไทย ซงภมประเทศของประเทศไทยมควำมเหมำะสมตอกำรเลยงสตวไดด

3. แรงงานและระบบการเลยงด

เกษตรกรผเลยงโคเนอสวนใหญเปนเกษตรกรรำยยอย ใชแรงงำนในครวเรอน ท ำใหตนทนกำรผลตต ำ มระบบกำรเลยงทสอดคลองกบศกยภำพของเกษตรกร เพอผลตเนอโคใหตรงกบควำมตองกำรของตลำด เชน เกษตรกรทยำกจนจะเลยงโคดวยหญำธรรมชำตเพอใหไดน ำหนกส ำหรบเข ำขน หรอเลยงโคพนเมองแบบปลอยแทะเลมตำมทงหญำสำธำรณะ กลมทมทนพอสมควรกจะเลยงโคมนซงใชระยะเวลำสน สวนกลมทมเงนทนหรอมระบบสหกรณกสำมำรถเลยงโคขนคณภำพได

4. แหลงอาหารสตวในประเทศ

ประเทศไทยนบวำเปนแหลงผลตอำหำรธญพชทส ำคญแหงหนงในโลก สำมำรถผลตพวกวตถดบทใชเปนอำหำรสตวพวกร ำ ปลำยรำว ขำวโพด มนส ำปะหลง ตลอดจนปลำปน ถวตำง ๆ เชน กำกถวเหลอง กำกถวลสง และกำกพชน ำมนอน ๆ อำท กำกร ำสกด กำกมะพรำว กำกเมลดนน กำกเมลดฝำย รวมไปถงพวกกำกน ำตำลไดมำกมำย เกนควำมตองกำรใชภำยในประเทศ จนวตถดบบำงอยำงตองสงออกกลำยเปนสนคำส ำคญท ำรำยไดเขำประเทศ เชน พวกขำว ขำวโพด มนส ำปะหลง ซงวตถดบตำง ๆ เหลำนถำมกำรน ำมำเลยงสตวเปลยนเปนพวก เนอ นม ไข ทมรำคำแพงกอนสงออก กจะท ำรำยไดเขำประเทศไดมำกยงขน

นอกจำกแหลงอำหำรสตวทกลำวมำแลว ประเทศไทยยงมผลพลอยไดจำกไรนำและโรงงำนอตสำหกรรมอำหำรกระปองอกมำกมำยทสำมำรถน ำมำใชเปนอำหำรสตวได เชน ฟำงขำว ตนขำวโพด ยอดและใบออย ใบมนส ำปะหลง ใบปอ เปลอกสบปะรด กำกผลไมทเหลอจำกคนเอำไปบรรจกระปอง และอน ๆ ซงเศษเหลอเหลำน


จ ำนวนมหำศำลยงถกทงไปโดยเปลำประโยชน ดงนน เมอพจำรณำโดยทวไปจะเหนไดวำประเทศไทยเรำไดเปรยบประเทศอน ๆ อกมำก ในแงสำมำรถผลตวตถดบอำหำรสตวไดเองในรำคำถก

5. โอกาสในการพฒนาการเลยงโคเนอ

ประเทศไทยไมมขอขดแยงทำงกำรเมองกบกลมประเทศมสลม ท ำใหมโอกำสสงออกเนอโคจ ำหนำยไดทวโลก ชอเสยงอำหำรไทยทรจกไปทวโลก ท ำใหมโอกำสพฒนำเนอโคเพอกำรสงออกประเภทพรอมบรโภค สำมำรถสรำงเอกลกษณของเนอโคไทย เชน เนอจำกโคพนเมองทมขนำดเลกโตไดดในสภำพปลอยเลยงตำมธรรมชำต อำจจดเปน Organic Beef หรอ Natural Beef ได มระบบกำรผลตเนอโคคณภำพสงอยำงเปนรปธรรม โดยมคณภำพเทยบเทำกบเนอโคทผลตไดในตำงประเทศ ควำมตองกำรบรโภคเนอคณภำพดมสงขน ไดแก นกทองเทยว และผบรโภคภำยในประเทศ หนมำบรโภคเนอคณภำพ มควำมสะอำดและปลอดภย และผลจำกกำรท ำขอตกลงเขตกำรคำเสรอำเซยน (AFTA) ท ำใหประเทศไทยมโอกำสสงโคเนอไปจ ำหนำยตำงประเทศเพมมำกขน

ปญหาและอปสรรคของการเลยงโคเนอของเกษตรกรไทย

กำรประกอบกำรเลยงโคเนอ มกประสบปญหำหรออปสรรคตำง ๆ ทมผลตอควำมส ำเรจในกำรเลยงโคเนอ ดงน

1. ปญหาดานพนธสตว

ขำดแคลนพอแมโคเนอพนธด โคเพศเมยถกท ำลำย ท ำใหขำดแมโคพนฐำนในกำรผลตโคเนอ ขำดแผนกำรปรบปรงพนธทมประสทธภำพ ในชวงเวลำทผำนมำกำรปรบปรงพนธยงไมปรำกฏผลเดนชด ทงนเพรำะขำดกำรสนบสนนจำกภำครฐอยำงจรงจง ทงดำนงบประมำณและควำมรทำงวชำกำร

2. ปญหาดานอาหารสตว

มกำรปนปลอมวตถดบอำหำรสตว เชน กำรใชแกลบบดผสมในร ำออน กำรใชกระดกปนผสมในปลำปน กำรใชใบมะขำมผสมในใบกระถนปน เปนตน คณภำพของอำหำรขนไมไดมำตรฐำน อนเปนผลมำจำกใชวตถดบอำหำรสตว ทคณภำพต ำ กำรใชพนทกำรเกษตรยงไมเหมำะสม ขำดแคลนพนทมระบบชลประทำนส ำหรบปลกพชอำหำรสตว ท ำใหในบำงพนทมพชอำหำรสตวไมเพยงพอในกำรเลยงโคเนอ ขำดกำรบรกำรควำมรทำงวชำกำรดำนโภชนศำสตร ระดบควำมตองกำรโภชนะของสตวชนดตำงๆ ในเขตรอน เปนตน

3. ปญหาดานการจดการปองกนและรกษาโรค

กำรปองปรำมโรคระบำดสตวยงไมประสบผลส ำเรจสมบรณ ยงปรำกฏโรคระบำดสตวส ำคญ ๆ เชน โรคปำกและเทำเปอย โรคคอบวม โรคแอนแทรกซ เปนตน โดยเฉพำะในพนทจงหวดตดชำยแดนประเทศเพอนบำน

4. ปญหาดานการตลาดภายในและตางประเทศ

ระบบตลำดปศสตวไทยไมมประสทธภำพ มบคคลเขำมำเกยวของจ ำนวนมำก สงผลกระทบตอรำคำ ผผลตจ ำหนำยไดในรำคำถก ขำดอ ำนำจในกำรตอรองรำคำ สวนผบรโภคซอในรำคำแพง กำรซอขำยโคและเนอโคยงไมมมำตรฐำนทงในดำนคณภำพและรำคำ ยงไมมกำรจดแบงเกรดคณภำพเนอโค เกณฑในกำรก ำหนดรำคำยง


ไมเปนสำกล เชน ก ำหนดรำคำดวยกำรประเมนดวยสำยตำ กำรประมลรำคำ เปนตน ปญหำกำรฆำโดยหลกเลยงคำอำชญำบตรหรอกำรฆำเถอน นอกจำกจะเปนกำรเลยงภำษยงเปนกำรฆำโดยไมถกสขอนำมยดวย ขำดระบบกำรตรวจสอบคณภำพผลผลต ผลตภณฑทมประสทธภำพ ท ำใหไมไดมำตรฐำนและกระทบตอกำรสงออก กำรแขงขนจำกสนคำตำงประเทศ กำรกดกนกำรคำภำยใตขอตกลงขององคกำรคำระหวำงประเทศ (World Trade Organization, WTO) หรอขอตกลงทวไปทำงภำษศลกำกรและกำรคำ (General Agreement on Tariffs and Trade, GATT) สงผลใหสนคำไทย สงออกไดนอยลง นอกจำกน ปญหำกำรน ำโค – กระบอ มชวต จำกประเทศชำยแดนทมรำคำถกกวำเขำมำจ ำหนำย ท ำใหรำคำสตวของไทยรำคำต ำลง

5. ปญหาเกยวกบรฐและการบรการ

นโยบำยกำรสงเสรมกำรพฒนำปศสตวของรฐยงไมชดเจน และขำดกำรเอำใจใสอยำงจรงจง ไมวำจะเปนดำนกำรตลำด รำคำปศสตว แหลงทนสนบสนน เปนตน กำรเลยงโคเนอตองลงทนสงผลตอบแทนในระยะเวลำนำน กำรสงเสรมเผยแพรควำมรทำงวชำกำร เทคโนโลยททนสมยของรฐยงไมมประสทธภำพ ขำดกำรสนบสนนดำนกำรวจยและพฒนำ กำรด ำเนนกำรของรฐดำนกำรจดกำรดำนขอตกลงระหวำงประเทศ หรอขอตกลงทวไปทำงภำษศลกำกรและกำรคำ ตลอดทง ระเบยบ ขอบงคบ วำดวยกำรเคลอนยำยสตวและซำกสตว ไมเอออ ำนวยควำมสะดวกตอระบบกำรตลำด ตองมกำรปรบปรงแกไขใหเขำกบสถำนกำรณปจจบน


บทท 3

พนธโคเนอส าคญ ๆ ทเลยงในประเทศไทย

ส ำหรบพนธโคเนอทส ำคญและนยมเลยงในประเทศไทยนน จะขอกลำวเฉพำะพนธโคเนอทเลยงในประเทศไทย ซงอำจเปนโคเนอดงเดมของไทย และโคพนธเนอจำกตำงประเทศ ทน ำเขำทงในรปสตวพนธ น ำเชอ เพอกำรพฒนำกำรเลยงโคเนอในประเทศไทย สวนใหญจะพบเหนไดในพนททวไปของประเทศไทย ดงน

โคพนเมองไทย (Thai Indigenous Cattle)

โคพนเมองไทย เปนโคเนอเมองรอนในตระกลโคอนเดย (Bos indicus) โคพนเมองไทยมลกษณะใกลเคยงกบโคพนเมองของประเทศเพอนบำนในแถบเอเชย ลกษณะรปรำงกะทดรด ล ำตวเลก ขำเรยวเลก ยำว เพศผมหนอกขนำดเลก มเหนยงคอ แตไมหยอนยำนมำก หเลก หนงใตทองเรยบ มสไมแนนอน เชน สแดงออน เหลองออน ด ำ ขำวนวล น ำตำลออน และอำจมสประรวมอยดวย ขอดคอ เลยงงำย หำกนเกง ไมเลอกอำหำรเพรำะผำนกำรคดเลอกแบบธรรมชำตในกำรเลยง แบบไลตอนโดยเกษตรกร และสำมำรถปรบตวใหเขำกบกำรเลยงโดยใชทรพยำกรทมอยอยำงจ ำกดในพนทไดเปนอยำงด ใหลกดก สวนใหญใหปละตว ทนทำนตอโรคและแมลงและสภำพอำกำศในบำนเรำไดด สำมำรถใชแรงงำนไดด แมโคพนเมองเหมำะทจะน ำมำผสมพนธกบพอพนธหรอผสมเทยมกบพนธอน เชน โคพนธบรำหมน โคพนธตำก โคก ำแพงแสน หรอ โคกบนทรบร มเนอแนน เหมำะกบกำรประกอบอำหำรแบบไทย แตขอเสย กคอ เปนโคขนำดเลก เพรำะถกคดเลอกมำในสภำพกำรเลยงทมอำหำรจ ำกด ไมเหมำะทจะน ำมำเลยงขน เพรำะมขนำดเลกไมสำมำรถท ำน ำหนกซำกไดตำมทตลำดโคขนตองกำร คอ น ำหนกมชวต 450 กโลกรม และเนอไมมไขมนแทรก เนองจำกแมโคมขนำดเลกจงไมเหมำะทจะผสมกบโคพนธยโรปทมขนำดใหญ เชน ชำรโรเลส ซมเมนทอล หรอโคพนธยโรปขนำดใหญพนธอน ๆ เพรำะอำจมปญหำกำรคลอดยำก โคพนเมองไทย แบงออกตำมลกษณะรปรำงภำยนอกและวตถประสงคกำรเลยงได 4 สำยพนธ คอ

1.) โคพนเมองอสาน

ลกษณะประจ าพนธ มขนสนเกรยน โดยทวไปมล ำตวสน ำตำลแกมแดง แตอำจมสแตกตำงกนหลำยส เชน ด ำ แดง น ำตำล ขำว และเหลอง เปนตน หนำตำบอบบำง หนำผำกคอนขำงแคบ ตะโหนกเลก เหนยงคอ และหนงใตทองไมหยอนยำนมำกนก น ำหนกแรกเกด 16 กโลกรม หยำนมอำย 200 วน น ำหนก 94 กโลกรม น ำหนกโตเตมท เพศผ 300 - 350 กโลกรม เพศเมย 220 - 250 กโลกรม อำยเมอใหลกตวแรก 2.71 ป ระยะกำรอมทอง 270 - 275 วน ชวงหำงกำรใหลก 395 วน การกระจายของประชากรโคพนเมองอสาน เลยงกนมำกทำงภำคตะวนออกเฉยงเหนอทงตอนลำงและตอนบน เพอใชลำกจง

เทยมเกวยน และเปนอำหำรโปรตนทส ำคญโดยเฉพำะในงำนพธและเทศกำลทส ำคญ ในป 2535 กรมปศสตวจดซอโคเพศผ 10 ตว เพศเมย 100 ตว น ำไปเลยงและขยำยพนธท หนวยบ ำรงพนธสตวบณฑรก อ ำเภอบณฑรก จงหวดอบลรำชธำน และในป 2543 ไดจดซอเพมเตมเปนโคเพศผ 8 ตว และเพศเมย 200 ตว น ำไปเลยงท หนวยบ ำรงพนธสตวบณฑรก จงหวดอบลรำชธำน และสถำนบ ำรงพนธสตวชยภม จงหวดชยภม


2.) โคขาวล าพน

ลกษณะประจ าพนธ เขำ และกดเทำ มสน ำตำลสม ขอบตำ และเนอจมก มสชมพสม ขนพหำง สขำวไมมเหนยงสะดอ ขนำดเหนยงคอปำนกลำงไมพบยนมำกเหมอนกบโคบรำหมน น ำหนกแรกเกด 18 กโลกรม น ำหนกหยำนมเมออำย 200 วน น ำหนก 122 กโลกรม น ำหนกโตเตมทเพศผ 350 - 450 กโลกรม เพศเมย 300 - 350 กโลกรม อำยเมอใหลกตวแรก 2.5 ป ระยะกำรอมทอง 290 - 295 วน ชวงหำงกำรใหลก 460 วน

การกระจายของประชากร โคขำวล ำพนเปนโคพนเมอง พนธหนง ประวตควำมเปนมำอยำงไรไมมหลกฐำนทแนชด กลมคนบำงคนเลำวำ เกดจำกกำรกลำยพนธของโคพนเมองในสมยพระนำงจำมเทว

เปนสตวคบำรมของชนชนปกครองในสมยนน จำกกำรออกส ำรวจของเจำหนำทศนยศกษำกำรพฒนำหวยฮองไคร อนเนองมำจำกพระรำชด ำร เกยวกบขอมลของโคขำวล ำพน โดยออกเยยมเยยนเกษตรกรในพนทตำง ๆ ในเขตจงหวดล ำปำง ล ำพน และเชยงใหม พบวำเกษตรกรสวนใหญใหขอมลในลกษณะเดยวกนวำ "โคขำวล ำพนไดพบเหนมำชำนำนแลวอยำงนอยก 70 - 80 ป และจะพบเหนมำกทสดในเขตพนทของจงหวดล ำปำง ล ำพน และเชยงใหม เทำนน" เกษตรกรบำงทำนเลำวำ ชำวเมองล ำพนนยมใชโคขำวล ำพนลำกเกวยน เพรำะจะท ำใหมสงำ รำศด เนองจำกเปนโคทมลกษณะใหญและมสขำวปลอดทงตว ใครทมโคขำวล ำพนเทยมเกวยนในสมยกอนเปรยบไดกบกำรมรถเบนซไวขบในสมยนนนเอง และเนองจำกมตนก ำเนดทจงหวดล ำพน จงเรยกโคพนธนวำ "โคขำวล ำพน" จำกคณสมบตทมลกษณะเดนและเปนลกษณะเฉพำะพนธ โคขำวล ำพนจงไดรบกำรคดเลอกเพอใชในพระรำชพธจรดพระนงคลแรกนำขวญดงเชน พระโคเพชร และพระโคพลอย ในป 2537 พระโครง และพระโคโรจนในป 2538 เปนตนมำ ในป พ.ศ. 2539 กรมปศสตว ไดจดซอโคเพศผ 20 ตว เพศเมย 100 ตว น ำไปเลยงและขยำยพนธท สถำนบ ำรงพนธสตวพะเยำ อ ำเภอเมอง จงหวดพะเยำ และในป 2543 ไดจดซอเพมเตมเปนโคเพศผ 8 ตว และเพศเมย 200 ตว น ำไปเลยงทสถำนบ ำรงพนธสตวพะเยำ จงหวดพะเยำ และสถำนบ ำรงพนธสตวแพร จงหวดแพร 3.) โคพนเมองภาคใต (โคชน)

ลกษณะประจ าพนธ มสแดง สน ำตำลออน ด ำ และดำง สะดอชดล ำตวไมหยอนยำน มเหนยงคอบำง น ำหนกแรกเกด 15 กโลกรม น ำหนกหยำนมอำย 200 วน เฉลย 88 กโลกรม โตเตมท เพศผ หนก 280 - 320 กโลกรม เพศเมย 230 - 280 กโลกรม อำยใหลกตวแรก 3 ป ระยะกำรอมทอง 270 - 275 วน

การกระจายของประชากร นยมเลยงกนมำกทำงภำคใต ซงจำกกำรทคนภำคใตสวนใหญประกอบอำชพท ำนำ เมอหลงฤดเกบเกยวประมำณเดอนมนำคม - เมษำยน ชำวนำจะปลอยโคออกหำกนตำมทองทงเปนฝงใหญ โคจำกในหมบำนและตำงหมบำนมโอกำส

ไดพบกน ประกอบกบเปนชวงฤดผสมพนธโคตวผจะชนกนแยงชงเปนจำฝง เพอจะไดยดครอบโคตวเมย ชำวบำนจงไดเหนลลำกำรชนของโคบำงตว เกดควำมรสกพอใจ ประทบใจ และคดเลอกไวเปนโคชน ซงโคชนจะตองเปนโคตวผทมลกษณะด มอำยประมำณ 4 -6 ป ตองมสำยพนธเปนโคชนโดยเฉพำะ ผำนกำรเลยงดฟตซอมใหรำงกำยแขงแรงและฝกชนบอย ๆ จนกลำยเปนโคชนทมคณสมบตเดนเฉพำะ เชน แขงแรงสมบรณ มไหวพรบในกำรชน

http://2.bp.blogspot.com/-8gi46ie770U/UApEcPWHJOI/AAAAAAAAAQI/BZK9ULlOkcw/s1600/cow1.jpg


และทรหดอดทนเปนพเศษ เปนตน โคชนมมำกทสดในจงหวดนครศรธรรมรำช พทลง ตรง และสงขลำ ในป พ.ศ. 2538 กรมปศสตวจดซอโคเพศผ 10 ตว เพศเมย 100 ตว น ำไปเลยงและขยำยพนธท สถำนบ ำรงพนธสตวนครศรธรรมรำช อ ำเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมรำช และในป 2543 ไดจดซอเพมเตมเปนโคเพศผ 24 ตว และเพศเมย 600 ตว น ำไปเลยงท สถำนบ ำรงพนธสตวนครศรธรรมรำช สถำนบ ำรงพนธสตวเทพำ อ ำเภอเทพำ จงหวดสงขลำ สถำนบ ำรงพนธสตวกระบ อ ำเภอเมอง จงหวดกระบ และสถำนบ ำรงพนธสตวตรง อ ำเภอหวยยอด จงหวดตรง 4.) โคลาน (โคพนเมองภาคกลาง)

ลกษณะประจ าพนธ นสยปรำดเปรยว ตนตกใจงำย ล ำตวยำวบำง มสแดง สน ำตำลออน น ำตำลแก ด ำ และดำงไมมเหนยงสะดอ มเหนยงคอบำง น ำหนกแรกเกด 14 กโลกรม น ำหนกหยำนมเมออำย 200 วน 78 กโลกรม น ำหนกโตเตมท เพศผ 280-300 กโลกรม เพศเมย 200-260 กโลกรม อำยเมอใหลกตวแรก 3 ป ระยะกำรอมทอง 270-275 วน ในป 2543 กรมปศสตวจดซอโคเพศผ 4 ตว เพศเมย 100 ตว น ำไปเลยงและขยำยพนธทศนยวจยและบ ำรงพนธสตวหนองกวำง อ ำเภอโพธำรำม จงหวดรำชบร

การกระจายของประชากร โคลำนนยมเลยงกนมำกในภำคกลำง โดยเฉพำะจงหวดเพชรบร รำชบร กำญจนบร ประจวบครขนธ

นครปฐม และสพรรณบร จำกกำรทเกษตรกรในจงหวดดงกลำวสวนใหญประกอบอำชพท ำนำ เมอเพรำะปลกเสรจแลว พอถงฤดเกบเกยวขำวเกษตรกรจะน ำขำวทเกบเกยวแลวมำวำงเรยงวนในลกษณะวงกลม มเสำไมเปนจดศนยกลำงส ำหรบผกโครำว (คำน) โดยใชวธขอแรงงำนจำกโคของเพอนบำนมำชวย ซงจะผกโคเรยงเปนแถวรำยตวใหพอเพยงกบขำวทตงกองรำยลอมไว จำกนนไลโควงวนเวยนรอบ ๆ เสำไมทปกไวจนกวำเมลดขำวจะรวงหลนจำกรวง เกษตรกรจะชวยกนเกบฟำงขำวออกจนหมดใหเหลอเฉพำะเมลดขำวเปลอก หลงจำกเสรจสนกำรเกบขำวแลว เกษตรกรจะมเวลำวำงในชวงเดอนมนำคม - พฤษภำคม ไดมผคดน ำวธกำรนมำใชและเพมจ ำนวนโคทวงใหมำกขน นยมจดกำรแขงขนในบรเวณวด ตอมำเรมจดกำรแขงขนนอกวด จำกเรมแรกเพอควำมสนกสนำนและตอมำไดมกำรพฒนำวธกำรแขงขนเรอย ๆ จนถง ป พ.ศ. 2500 จงไดรเรมกำรแขงขนวงววลำนกนขน โคพนธอเมรกนบราหมน (American Brahman)

โคพนธอเมรกนบราหมน (American Brahman) เปนโคเนอเมองรอนในตระกลโคอนเดย (Bos indicus) ไดรบกำรปรบปรงพนธจำกประเทศอเมรกำ โดยน ำไปปรบปรงและคดเลอกพนธ ทำงตอนใตของอเมรกำ ซงเปนแถบทมอำกำศรอนและมเหบมำก โคพนธนถกปรบปรงพนธขนมำจำกโคพนธ ในประเทศอนเดย เชน กจำรำต เนลลอร และเกอรร กบพนธอนดบรำซลจำกประเทศบรำซล ดงนน จงตงชอวำ บรำหมน ซงแผลงมำจำกค ำวำพรำหมณ และใสอเมรกนไวขำงหนำ เพอใหทรำบวำปรบปรงพนธจำกประเทศอเมรกำ กรมปศสตวไดทดลองน ำเขำโคพนธนครงแรกจำกประเทศอเมรกำเมอป พ.ศ. 2497 หลงจำกนนก


มกำรน ำเขำเปนระยะ ๆ ทงจำกหนวยงำนรำชกำรและฟำรมเอกชน เพศผโตเตมทหนกประมำณ 800 - 1,200 กโลกรม เพศเมยประมำณ 500 – 700 กโลกรม ปจจบนเปนทนยมของเกษตรอยำงมำกโดยเฉพำะภำคอสำน อกทง ยงนยมใชเปนโคพนฐำนในกำรผสมพนธกบโคเนอสำยพนธยโรปอน ๆ เนองจำกสำมำรถเจรญเตบโตไดดในสภำพภมอำกำศแบบเมองรอนและมควำมทนทำนตอโรคและแมลงด เกดเปนโคพนธผสมทดเดนไดหลำกหลำยพนธในตำงประเทศ เชน โคพนธชำรเบรย (Chabray) แบรงกส (Brangus) บรำหฟอรด (Brahford) ซมบรำห (Simbrah) เปนตน สวนในประเทศไทยใชเปนโคพนฐำนเพอสรำงโคพนธใหมขนมำ เชน โคพนธตำก พนธก ำแพงแสน และพนธกบนทรบร เปนตน โคพนธฮนดบราซล (Hindu-Brazil)

โคพนธฮนดบราซล (Hindu-Brazil) เปนโคเนอในตระกลโคอนเดย (Bos indicus) เชนเดยวกบโคบรำหมน แตปรบปรงพนธทประเทศบรำซล สมตงแตสขำวจนถงสเทำเกอบด ำ สแดง แดงเรอๆ หรอแดงจดขำว หนำผำกโหนกกวำงคอนขำงยำว หมขนำดกวำงปำนกลำงและหอยยำวมำก ปลำยใบหมกจะบด เขำแขงแรงมกจะเอนไปดำนหลง ตะโหนกมขนำดใหญ ผวหนงและเหนยงหยอนยำนมำก เปนโคทมขนำดใหญและคอนขำงสง เพศผโตเตมทน ำหนกประมำณ 900-1,500 กโลกรม เพศเมย 600-800 กโลกรม ขอด คอ เปนโคทนรอน ปรบตว

เขำกบสภำพแวดลอมภมอำกำศของประเทศไทยไดด ทนตอโรคและแมลง แตขอเสย คอ ไมเหมำะทจะเลยงเปนโคเนอทใหผลตอบแทนทำงเศรษฐกจ เนองจำกเปนโคขนำดใหญ โครงสรำงกระดกใหญ กำรสรำงกลำมเนอชำ ผเลยงโคขนจงไมนยมน ำไปเลยงขน ในอดตนยมเลยงเปนโคลกษณะสวยงำม เชน หยำว หนำผำกโหนกกวำง กำรเลยงตองเอำใจใสดแลพอสมควร ไมเหมำะทจะน ำไปปลอยเลยงในปำหรอปลอยทงโดยไมดแลเอำใจใส โคพนธชารโรเลส (Charolais)

โคชารโรเลส (Charolais) เปนโคพนธตระกลยโรป (Bos taurus) ไดรบกำรเรยกชอตำมแหลงก ำเนด คอเมองชำรโรเลส (Charolles) ในแควนเบอรกนด (Burgandy) ทำงตอนกลำงของประเทศฝรงเศส ในระหวำงป ค.ศ. 1850 - 1880 มกำรน ำโคพนธชอรทฮอรน (Shorthorn) มำผสมขำมพนธเพอปรบปรงใหมลกษณะของโคเนอทดยงขน ไดมกำรยอมรบเปนพนธโคอยำงเปนทำงกำรในป ค.ศ. 1864 และจดเปนพนธแทและจดทะเบยนลกษณะสำยพนธมำตงแตป ค.ศ. 1887 โคพนธชำรโรเลสเปนพนธหลกของประเทศฝรงเศสท

ใชผลตเปนพอแมพนธหรอเปนโคขนสงออกไปขำยยงประเทศตำง ๆ ทวโลก โคพนธนไดมกำรน ำเขำมำในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2515 โคพนธชำรโรเลสเปนโคทมคณสมบตในกำรถำยทอดพนธกรรมทดมำกทสดพนธหนง เปนทยอมรบกนมำกในแหลงเลยงโคเนอทวโลกวำ สำมำรถใหลกผสมทมคณลกษณะทำงเศรษฐกจดเดนหลำยประกำร เชน อตรำกำรเจรญเตบโตเรว ซำกมขนำดใหญ เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) เปนทตองกำรของตลำดเนอโคคณภำพสง มโครงรำงทใหญ มประสทธภำพกำรแลกเปลยนอำหำร (feed conversion) สง เหมำะทจะน ำ


น ำเชอมำผสมกบแมโคบรำหมนหรอลกผสมบรำหมนเพอน ำลกมำเลยงเปนโคขน แตขอเสย คอ ถำเลยงเปนพนธแทหรอมสำยเลอดสงๆ จะไมทนตอสภำพภมอำกำศของประเทศไทย และ ไมเหมำะทจะใชผสมกบแมโคขนำดเลก เชน โคพนเมองเพรำะอำจท ำใหคลอดยำก เพศผเมอโตเตมทหนกประมำณ 1,100 กโลกรม เพศเมย 700 - 800 กโลกรม โคพนธแองกส (Angus)

โคพนธแองกส (Angus) เปนโคพนธตระกลยโรป (Bos taurus) มถนก ำเนดอยทำงภำคตะวนออกเฉยงเหนอในแควนสกอตแลนด ประเทศองกฤษ เปนโคขนำดเลกถงขนำดกลำง โคเพศผมน ำหนกประมำณ 900 กโลกรม โคเพศเมยมน ำหนกประมำณ 600 กโลกรม โคพนธนอำจมสด ำหรอสแดงตลอดล ำตว ไมมเขำ ถงวยเจรญพนธเรว แมโคเลยงลกเกง โคพนธนมไขมนแทรกในกลำมเนอสงกวำพนธอน ๆ ท ำใหเนอมคณภำพดเยยม แตมขอเสยคอ เนองจำกมขนำดเลกอตรำกำรเจรญเตบโตหลงหยำนมไมดนก พรอมทงปรบตวเขำกบ

สภำพภมอำกำศของประเทศไทย ในสภำพรอนชนไดไมด ไมเหมำะทจะน ำพนธแทเขำมำเลยง แตเหมำะทจะน ำน ำเชอพอพนธดงกลำว มำผสมกบโคพนเมองไทยทมขนำดใหญ เชน โคขำวล ำพน โคลกผสมบรำหมนหรอแมโคพนธบรำหมน ปจจบนไดรบควำมนยมอยำงสงในกำรใชผสมเพอผลตเปนโคลกผสมเพอขนในภำคเหนอและภำคตะวนออกเฉยงเหนอเปนจ ำนวนมำก โคพนธเฮยรฟอรด (Hereford)

โคเฮยรฟอรด (Hereford) เปนโคพนธตระกลยโรป (Bos taurus) มถนก ำเนดจำกประเทศองกฤษ จดเปนโคมขนำดกลำงถงขนำดใหญ โคเพศผ มน ำหนกเฉลย 1,000 กโลกรม โคเพศเมย น ำหนก 800 กโลกรม รปรำงเตยและสน และมสขำวบรเวณใบหนำ หนำอก เหนยงคอ พนทอง โคพนธนมกมสขภำพทำงเพศด สำมำรถใหลกได มำกกวำโคยโรปพนธอน ๆ แตคณภำพซำกมกจะสโคยโรปพนธอนๆ ไมได ในไทยไดมกำรน ำน ำเชอโคพนธดงกลำวมำผสมกบแมโคลกผสมบรำหมนในพนทภำคตะวนออกเฉยงเหนออยบำง


โคพนธซมเมนทอล (Simmental) โคพนธซมเมนทอล (Simmental) เปนโคสำยพนธตระกลยโรป (Bos taurus) มถนก ำเนดในประเทศสวสเซอรแลนด นยมเลยงกนในประเทศยโรป ในเยอรมนเรยกวำพนธเฟลคฟ (Fleckvieh) ไดรบกำรปรบปรงพนธเปนโคกงเนอกงนม ในประเทศสหรฐอเมรกำน ำไปคดเลอกปรบปรงพนธใหเปนโคเนอ ล ำตวมสน ำตำลหรอแดงเขมไปจนถงสฟำงหรอเหลองทองและมสขำวกระจำยแทรกทวไป หนำขำว ทองขำว และขำขำว เปนโคขนำดใหญ โครงรำงเปนส เหลยม ลกษณะล ำตวยำว ลก บนทำยใหญ ชวงขำสนและแขงแรง เพศผโต

เตมทหนกประมำณ 1,100 - 1,300 กโลกรม เพศเมย 650 - 800 กโลกรม ขอด คอ กำรเตบโตเรว ซำกมขนำดใหญ เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) เปนทตองกำรของตลำดเนอโคคณภำพด เหมำะทจะน ำน ำเชอมำผสมกบแมโคบรำหมนหรอลกผสมบรำหมนเพอน ำลกมำเลยงเปนโคขน เพศเมยสำมำรถใชรดนมได แตมขอเสย คอ ถำเลยงเปนพนธแทหรอมสำยเลอดสงๆ จะไมทนตอสภำพภมอำกำศของประเทศไทย ไมเหมำะทจะใชผสมกบแมโคขนำดเลก เพรำะอำจท ำใหคลอดยำก และเนองจำกเนอมสแดงเขม เมอน ำมำเลยงเปนโคขนอำจจะไมมควำมนำกนเทำกบโคลกผสมจำกโคพนธชำรโรเลส โคพนธตาก (Tak)

โคพนธตาก เปนโคพนธสงเครำะหระหวำงพนธชำรโรเลสกบพนธ บรำหมน โดยกรมปศสตวไดมอบหมำยใหศนยวจยและบ ำรงพนธสตวตำก ท ำกำรคดเลอกและปรบปรงพนธใหเปนโคเนอพนธใหมทโตเรว เนอนม เพอทดแทนกำรน ำเขำพนธโคและเนอโคคณภำพดจำกตำงประเทศ กำรสรำงพนธในฝงปรบปรงพนธ โดยน ำน ำเชอโคพนธชำรโรเลสคณภำพสงจำกประเทศฝรงเศส ผสมกบแมโคบรำหมนพนธแท ไดโคลกผสมชวท 1 (พนธตำก 1) ทมเลอด 50% ชำรโรเลส และ 50% บรำหมน แลวผสมแมโคเพศเมยชวท 1 ดงกลำวดวยน ำเชอ

หรอพอบรำหมนพนธแทไดลกโคชวท 2 (พนธตำก 2) มเลอด 25% ชำรโรเลส และ 75% บรำหมน จำกนนผสมแมโคเพศเมยชวท 2 ดวยน ำเชอโคพนธชำรโรเลสคณภำพสง ไดลกโคชวท 3 (พนธตำก) ซงมเลอด 62.5% ชำรโรเลส และ 37.5% บรำหมน แลวน ำโคชวท 3 ผสมกน คดเลอกปรบปรงพนธใหเปนโคเนอพนธใหม เรยกวำ โคพนธตำก ขอด คอ กำรเตบโตเรว เนอนม เนอสนมไขมนแทรก (marbling) ซำกมขนำดใหญทสนองควำมตองกำรของตลำดเนอโคคณภำพด เลยงงำย หำกนเกง ไมเลอกกนหญำ ทนทำนตอสภำพอำกำศรอนไดดพอสมควร เหมำะทจะน ำมำผสมกบแมโคพนเมอง โคบรำหมนและลกผสมบรำหมนเพอน ำลกมำเลยงเปนโคขนได โคสำวผสมพนธไดเรว แตขอเสย คอ กำรเลยงตองอำศยกำรดแลเอำใจใสพอสมควร ไมเหมำะทจะน ำไปปลอยเลยงในทงหญำสำธำรณะโดยไมดแลเอำใจใส หำกเลยงในสภำพเลยงปลอยทง

http://www.rakbankerd.com/kaset/Animal/1934_3.jpg


โคพนธกบนทรบร (Kabinburi)

โคพนธกบนทรบร เปนโคพนธสงเครำะหระหวำงพนธซมเมนทอลกบพนธบรำหมน โดยกรมปศสตวไดมอบหมำยใหศนยวจยและบ ำรงพนธสตวปรำจนบร (ตงอยทอ ำเภอกบนทรบร) ท ำกำรสรำงโคพนธใหมใหเปนโคกงเนอกงนม โดยลกโคเพศผเปนโคขน และแมโคใชรดนมได กำรสรำงพนธในฝงปรบปรงพนธ ใชน ำเชอโคพนธ ซมเมนทอล คณภำพสงจำกประเทศเยอรมนนผสมกบโคบรำหมนพนธแท ไดลกโคชวท 1 ทมเลอด 50% ซมเมนทอล และ 50% แลวผสมโคชวท 1 เขำดวยกน คดเลอกปรบปรงใหเปนโคเนอพนธใหมเรยกวำ โคพนธกบนทรบร ซงโคพนธนมสแดงเขมคลำยโคพนธ

ซมเมนทอล เปนโคขนำดกลำง เพศผโตเตมทน ำหนกประมำณ 900 - 1,000 กโลกรม เพศเมย 600 - 700 กโลกรม โคพนธน มขอด คอ หำกเลยงแบบประณตในลกษณะโคเนอทวไป จะมกำรเตบโตเรว ซำกมขนำดใหญทสนองควำมตองกำรของตลำดเนอโคคณภำพดได มควำมทนทำนตอสภำพอำกำศรอนไดดพอสมควร เหมำะทจะน ำมำผสมกบแมโคพนเมอง โคบรำหมนและลกผสมบรำหมน เพอน ำลกเพศผมำเลยงเปนโคขน มไขมนแทรกพอสมควร ลกเพศเมยใชรดนมไดมำกพอสมควร แตมขอเสย คอ กำรเลยงตองอำศยกำรดแลเอำใจใสพอสมควร ไมเหมำะทจะน ำไปปลอยเลยงในปำหรอปลอยทง หำกใชจะใชเปนแมโครดนม ลกโคทเกดออกมำตองแยกเลยงแบบลกโคนม ดงนนผเลยงตองมควำมรในกำรเลยงโครดนม และเอำใจใสใหด นอกจำกนเนอโคพนธนจะมสแดงเขม ซงอำจเปน ขอต ำหนของตลำดเนอโคคณภำพดเมอเปรยบเทยบกบลกผสมชำรโรเลส เชน โคพนธตำก และ โคก ำแพงแสน โคพนธก าแพงแสน (Kamphangsaen)

โคพนธก าแพงแสน เปนโคเนอทไดรบกำรปรบปรงและสรำงขนมำใหม โดยมหำวทยำลยเกษตรศำสตร วทยำเขตก ำแพงแสน เพอใหเหมำะสมกบสภำพแวดลอมของประเทศไทยทมภมอำกำศรอนชนและโรค พยำธและแมลงชกชม ส ำหรบมำตรฐำนของโคพนธก ำแพงแสน มกำรก ำหนดลกษณะพนธและปรบปรงพนธครงสดทำย เมอป พ.ศ. 2548 โคพนธก ำแพงแสน มเลอดผสมโคพนธชำรโรเลส 50 เปอรเซนต พนธบรำหมน 25 เปอรเซนต และพนเมองไทย 25 เปอรเซนต มสและลกษณะประจ ำพนธ คอ ล ำตวสขำว สครมจนถงส

เหลองออน มเหนยงคอ และหนงหมลงคหยอนยำนเลกนอย เปนโคเนอขนำดปำนกลำง น ำหนกโตเตมท เพศผ 800 - 900 กโลกรม เพศเมย 500 - 600 กโลกรม


บทท 4

วตถประสงคและระบบการเลยงโคเนอ

วตถประสงคจำกกำรเลยงโคเนอ กคอ ลกโค กำรทจะจ ำหนำยลกโคได ขนอยวำตลำดมควำมตองกำร

หรอไม พนธโคทเลยงนนจะตองสนองวตถประสงคทตลำดตองกำร ซงกำรเลยงโคเนอพนธตำง ๆ ในประเทศไทยนน มขอไดเปรยบประเทศเพอนบำนทเปนสมำชกประเทศสมำชกอำเซยนหลำยประเทศ

ดงนนในกำรเลยงโคเนอส ำหรบเกษตรกรไทย จงมค ำแนะน ำ เพอวำงแผนกำรเลยงโคเนอ จ ำแนกเปน เลยงเพอผลตโคพนธแท และเลยงเพอผลตลกโคขน มรำยละเอยด ดงน

การเลยงเพอผลตโคพนธแท

ในประเทศไทย ปจจบนโคตำงประเทศพนธแทหำซอยำก หำกซอจำกตำงประเทศโดยตรงกมรำคำแพง วธกำรจดซอกยงยำก นอกจำกนโคทน ำเขำเกดปญหำกำรปรบตวเขำกบสภำพแวดลอมของไทย ดงนนสำยพนธโคเนอทตองกำรเลยงและผลตเพอแขงขนหรอจะสงออกจ ำหนำยยงตำงประเทศ จงไมพอเพยงตอกำรบรโภคในประเทศหรอสงออกจ ำหนำยไปยงตำงประเทศ ดงนน กำรสรำงโคพนธโคทเหมำะสมขนมำใหมในประเทศไทย โดยใชแมโคพนเมองหรอลกผสมบรำหมนทมอยจ ำนวนมำกในประเทศไทยเปนแมพนฐำน แลวผสมแบบยกระดบสำยเลอด (Upgrading) ไปเรอยๆ โดยทวไปพอถงลกชวท 4 ถอวำเปนพนธแทได ซงจำกกำรแสดงในแผนภำพดำนลำง พอถงลกชวท 4 จะคดเลอกโคตำก โดยตรวจสอบพนธประวตในแตละคผสมพนธจะไมใหมควำมเกยวพนธกำรเปนญำตพนองกน โดยเนองจำกโคพนธแทจำกตำงประเทศทมเลอดสง เชน พนธชำรโรเลส แองกส และ ซมเมนทอล เลยงไดยำกในประเทศไทย สวนใหญพอสำยเลอดถง 75 เปอรเซนต จะเลยงยำก ตองดแลเอำใจใสมำก ผทมควำมสำมำรถในกำรดแลเอำใจใสดสำมำรถเลยงไดแตอำจะไมคมทน เพรำะโคสำยเลอดตำงประเทศสงจะมปญหำผสมตดยำก ไมทนตอโรคและแมลง ดงนน เมอไดลกโคชวท 1 แลวควรผสมดวยโคพนธตำก ก ำแพงแสน หรอกบนทรบร เพอสรำงเปนพนธแท (ตำมภำพ) โดยใหมสำยเลอดของโคพนธตำงประเทศไมเกน 75% ซงเปนกำรสรำงโคพนธตำก ซงกำรวำงแผนปรบปรง ดงภำพขำงลำง อยำงไรกตำมกำรสรำงโคเนอพนธใหมขนในประเทศไทย เกษตรสวนใหญของประเทศไทย ไมนยมสรำงโคพนธใหม เนองจำกตองใชเวลำนำน ประชำกรโคเพอคดเลอดโคตองมจ ำนวนมำก สวนใหญจะเปนหนวยงำนของรฐบำลทรบผดชอบกำรปรบปรงพนธสตว หนวยงำนหลก คอ ส ำนกพฒนำพนธสตว กรมปศสตว สวนในภำคเอกชนสวนใหญจะเนนกำรพฒนำกำรสรำงพนธโคบรำหมนพนธแท ทมกำรเจรญเตบโตสง มรปรำงทตรงตำมควำมตองกำรของผเลยงโคเนอ และกำรเจรญเตบโตสง


แผนกำรสรำงโคพนธตำก (http://www.dld.go.th/service/beef/target.html, 2558)

การเลยงเพอผลตลกโคขน

ลกโคทผลตไดเพอน ำไปเลยงขนสงโรงฆำ อำจเลยงขนเองหรอจ ำนำยใหฟำรมอนน ำไปขน ดงนนจะตองทรำบวำลกโคทผลตไดนนเมอเลยงขนแลวจะไดซำกทมน ำหนกและคณภำพตำมทตลำดตองกำรหรอไม ตลำดเนอคณภำพดในประเทศไทยตองกำรน ำหนกซำก 225 กโลกรม ขนไป หรอน ำหนกมชวตประมำณ 450 กโลกรม ขนไป ดงนนโคพนเมองซงมขนำดเลกไมสำมำรถใชเลยงขนสงตลำดดงกลำวได เนองจำกมอตรำกำรเจรญต ำ ขนำดซำกเลก ซงคณภำพซำกจ ำแนกออกตำมเกรดและกำรมไขมนแทรกในเนอสน หำกตลำดตองกำรซำกทมไขมนแทรก พนธทไมมไขมนแทรกกไมสำมำรถน ำมำขนได ดงนนโคพนเมองไทย แนวทำงกำรสรำงมลคำเพม กคอ กำรผลตลกโคเพอเปนลกโคขนมกใชกำรผสมขำมพนธ โดยใชพอแมพนธคนละพนธมำผสมกน ลกทไดจะเปนลกผสมทมลกษณะดเดนกวำพอแม เรยกวำ "เฮตเตอโรซส (Heterosis)" กำรผสมขำมพนธอำจใชแค 2 พนธผสมหมนเวยนกนไปเรอยๆ เชน ใชพอโคชำรโรเลสผสมกบแมโคบรำหมน ลกตวผทกชวน ำไปใชเลยงขน ลกตวเมยชวท 1 น ำมำผสมกบพอพนธบรำหมน ลกตวเมยชวท 2 ผสมดวยพนธชำรโรเลสหมนเวยนไปเรอยๆ ตำมภำพขำงบน

การผลตโคขนโดยการผสมขามพนธแบบหมนเวยนโดยใช 2 พนธ

อกวธหนงในกำรผลตโคขน โดยใชกำรผสมขำมพนธแบบสนสด (terminal rotational) รปแบบกำรผสมจะคงทตลอดเพอใหไดลกทมสดสวนของยนจำกแตละพนธคงท ลกทไดทงเพศผและเพศเมยจะไมใชท ำพนธตอไป (ตำมภำพ) แผนกำรผสมแบบนเหมำะทจะใชในบำนเรำเพรำะสำมำรถใชประโยชนจำกแมโคพนเมองหรอโคลกผสมพนเมองทมอยแลวได

http://www.dld.go.th/service/beef/target.html


การเลยงโคเพอวตถประสงคอนๆ

กำรเลยงโคเนอนน นอกจำกจะเลยงเพอผลตลกโคจ ำหนำยเปนโคพนธ หรอเพอขนจ ำหนำยเนอโคแลว ยงมกำรเลยงโคเพอวตถประสงคอนๆ เชน เลยงเพอใชมลโคในกำรท ำเกษตรกรรม เพอใชแรงงำน เพอเปนโคชน หรอโคลำนเพอวงแขงขน สวนใหญจะเปนโคพนเมองเปนสวนใหญ ระบบการเลยงโคเนอในประเทศไทย

ในกำรเลยงโคเนอนน นอกจำกจะตองทรำบถงวตถประสงคกำรเลยงโคเนอแลว ผเลยงโคตองทรำบดวยวำ จะเลยงในระบบใดจงจะเลอกพนธโคและวธกำรจดกำรใหถกตอง ซงปจจยทก ำหนดวำ เกษตรกรรำยนนควรจะเลยงในระบบใด ขนอยกบ

1.) เงนทนของเกษตรกร เพอใชในกำรเลยงโค ไดแก คำพนธโค คำสรำงคอกและโรงเรอน คำอำหำรโค และคำจำงแรงงำน เปนตน

2.) สถำนทตงฟำรม สงทผลกระทบ ไดแก สภำพพนท ภมอำกำศ แหลงอำหำร หำกทตงฟำรมอยในพนททมผลพลอยไดจำกกำรเกษตรมำก กสำมำรถซอมำใชเปนอำหำรโครำคำถกได จะท ำใหลดตนทนลงไดมำก

3.) วธกำรผสมพนธ ขนอยกบวำจะเลยงเพอผลตพนธแทหรอลกผสม ดงทกลำวมำแลว

หลกกำรส ำคญอกประกำรหนง กคอ สตวพนธดทใหผลผลตสงจะตวโต ยอมตองกำรอำหำรคณภำพดในปรมำณมำก เลยงคอนขำงยำกและตองดแลเอำใจใสด จงจะใหผลผลตตำมทตองกำร ตองใชเงนลงทนสง ในขณะทสตวพนธทมขนำดเลก ใหผลผลตต ำ จะตวเลก กนอำหำรนอย ไมตองกำรอำหำรคณภำพดมำกนก เลยงงำย หำกนเกง ทนทำนตอสภำพภมอำกำศ ใหลกทกป จงใชเงนลงทนต ำ นอกจำกนขนำดของแมโคเปนปจจยทส ำคญอยำงยง แมโคทมขนำดเลกจะตองกำรอำหำรเพอด ำรงชพนอยกวำแมโคทมขนำดใหญ ซงอำหำรเพอกำรด ำรงชพของแมโคนน เปนตนทนทสญเปลำ ดงนนหำกเลยงแมโคขนำดเลกหรอขนำดปำนกลำงแลว สำมำรถผลตลกโคขนำดทสนองควำมตองกำรของตลำดได เชน สำมำรถใชผสมขำมพนธได กควรใชแมโคพนธขนำดเลกหรอขนำดปำนกลำง


สงส ำคญอกประกำรหนงกคอ รำคำทจ ำหนำยได ในระยะเรมตนนน สตวพนธดทหำยำก ตลำดมกมควำมตองกำรสง จงท ำใหจ ำหนำยไดรำคำสง ท ำใหกำรผลตโคพนธดในระยะเรมตนไดก ำไรสง ตอมำเมอสตวพนธนนมจ ำนวนมำกขนรำคำจะตกต ำลงมำเปนรำคำผลผลตทแทจรงตำมปรมำณและคณภำพของเนอทผลตได

ระบบกำรเลยงโคเนอในประเทศไทยโดยทวไป ในทำงปฏบตไมจ ำเปนตองใชระบบใดระบบหนงโดยเดดขำด อำจใชระบบตำงๆ ผสมผสำนกน เกษตรกรในแตละพนท ควรเลอกใชระบบกำรเลยงโคเนอทเหมำะสมกบสถำนกำรณ จะสงผลใหกำรเลยงโคเนอประสบผลส ำเรจและไดก ำไรสงสด ระบบกำรเลยงโคเนอของเกษตรกรไทย สำมำรถจ ำแนกได ดงน

การเลยงแบบไลตอน

สวนใหญเปนกำรเลยงแบบผสมผสำนกบกำรท ำเกษตรกรรมของเกษตรกรรำยยอย เปนฝงโคมขนำดเลก ใชสมำชกภำยในครอบครวไลตอนไปเลยงแทะเลมหญำตำมแหลงท ำเลเลยงสตว รมถนน หรอพนทสำธำรณะใกลหมบำน ตอนเยนไลกลบเขำคอก คอกอำจอยในบรเวณบำนหรอในชำยปำทเลยง มกำรเสรมฟำงขำวและผลพลอยไดจำกกำรเกษตรใหกนในเวลำกลำงคน สวนใหญมกเปนโคพนเมองหรอโคลกผสมพนเมองหรอโคลกผสมอนทมขนำดรปรำงไมใหญมำกนก เลยงงำย หำกนเกง หำกเกษตรกรสำมำรถปลกหญำหรอจดหำหญำหรอพชอำหำรสตวมำเสรม กจะท ำใหโคเหลำนเจรญเตบโตดขน กำรเลยงโคระบบนลงทนไมมำกนก อำจเสยคำใชจำยในกำรซออำหำรขนเสรมบำงในฤดแลง การเลยงแบบฟารมเปนการคา

เปนกำรเลยงโคเนอแบบประณต โดยจะเลยงในพนทของตนเองทงหมด มกำรท ำแปลงหญำเลยงสตวแบงเปนแปลงยอยๆ มรวกน มคอกและโรงเรอนตำง ๆ มกำรเกบส ำรองอำหำรสตว เชน ท ำหญำหมก หญำแหง ไวใหโคกนในฤดแลง อำจหำซออำหำรสตวจำกนอกฟำรมมำใชเลยงเสรมบำง เชน ผลพลอยไดจำกกำรเกษตร หรออำหำรขน กำรเลยงโคเนอระบบน มตนทนสงสด เพรำะตองใชพนทมำก หำกไมซออำหำรจำกนอกฟำรมมำใช ฟำรมโคเนอทเลยงในระบบน ควรตงอยในเขตเกษตรกรรมทมระบบชลประทำน เนองจำกตองมกำรปลกหญำเพอใชเลยงโคตลอดป หำกอยนอกเขตชลประทำนทอำศยน ำฝน ตองใชพนทประมำณ 4 ไร ตอกำรเลยงแมโค 1 ตว อยำงไรกตำมโคทเลยงในระบบน ตองสำมำรถจ ำหนำยไดรำคำสง เชน ขำยเปนโคพนธ โคขนคณภำพสง จงจะคมคำตอกำรลงทน การเลยงในพนทปาเขาและตนน าล าธาร

กำรเลยงโคในพนทปำเขำและตนน ำล ำธำร แมวำนกวชำกำรบำงกลมในแตละสำขำจะใหควำมคดเหนวำ โคจะเหยยบย ำ ท ำใหพนดนแนนตว ท ำใหควำมสำมำรถในกำรเกบกกน ำและกำรดดซบน ำลดลง จะกอใหเกดกำรไหลบำหนำดน และกำรชะลำงพงทลำยดนมำกขน แตหำกมองในอกมมหนงกำรเลยงโคในพนทปำเขำและตนน ำล ำธำร ในจ ำนวนทเหมำะสมจะเปนกำรเพมควำมสมดลของระบบนเวศนของธรรมชำตทเกอหนนกนไดอยำงลงตว โคจะกนหญำและพชอำหำรสตวธรรมชำต ท ำใหแสงแดดสองถงพนดนสงผลตอกำรท ำปฏกรยำทำงเคมกบวตถดบและแรธำตทอยบนดน รำกของตนไมใหญไดรบสำรอำหำรจำกทงกำรยอยสลำยใบไมทรวงหลนและจำกมลโคทหำกนในบรเวณนน นอกจำกนกำรเลยงโคกเปนอำชพของเกษตรกรทอำศยอยบนทสงมำเปนเวลำชำนำน และเปนอำชพทสรำงรำยไดใหกบผเลยงโคไดมคณภำพชวตทดขนได


จำกกำรศกษำของ พรชย (2533) อำงองโดย ยอดชำย (2547) รำยงำนวำ โคทเลยงบนภเขำหรอปำเขำ จะไมท ำลำยปำและประโยชนของกำรเลยงในพนทปำเขำ โดยมขอสรปถงขอด ดงน

1.) ท ำใหชำวเขำหรอเกษตรกรทอำศยบนพนทสง มรำยไดเพมขน 2.) โคกนเมลดและผลไมบำงชนด หลงจำกขบถำยจะท ำใหเปอรเซนตกำรงอกของพนธไมสงขนหรอเรวขน 3.) ชวยลดควำมรนแรงของไฟไหมปำ เนองจำกกำรทโคกนหญำในปำธรรมชำต ท ำใหกำรสะสมของเชอ

ไฟใหเบำบำงลงได 4.) ควำมอดมสมบรณของดนดขน เพรำะท ำใหกำรหมนเวยนของธำตอำหำรเรวขน แทนทจะเสยเวลำ

รอหญำแก หรอกำรรวงหลนของใบไมแลวรอสลำยตวตำมธรรมชำต แตถำโคกนหญำยอยสลำยแลวและขบถำยออกมำจะท ำใหกำรหมนเวยนของธำตอำหำรในสภำพแวดลอมเรวขน

5.) ท ำใหเพมผลผลตและเพมกำรเจรญเตบโตของตนไมในปำ เนองจำกโคชวยลดวชพช ลดไฟปำ และเพมธำตอำหำรในดน และ

6.) เปนกำรเพมผลผลตหญำอำหำรสตว เนองจำกหญำทขนภำยใตรมเงำตนไมใหญยงคงสดและรกษำคณภำพไดนำนกวำในทงโลง ท ำใหเพมควำมชมชนใหแกดน และควำมอดมสมบรณของดนทไดจำกมลโค

อยำงไรกตำมกำรสงเสรมกำรเลยงโคในระบบน ควรใหค ำแนะน ำกำรปรบปรงและดแลเอำใจใสโค เพอใหเกดประสทธภำพเพมขน ดงนคอ ปรบปรงแหลงน ำส ำหรบใหโคไดบรโภคพอเพยง เชน จดท ำฝำยหรอเขอนกนน ำขนำดเลกในล ำหวย โดยใชวสดทหำงำยในทองถน เชน ไมไผ ไมในปำดนลกรง และกำรขดบอใกลล ำธำรเพอสะสมน ำในฤดแลง เพมเกลอแร โดยอำจฝงเกลอทะเลเพอทดแทนดนโปงใกลๆ แหลงน ำเพอใหโคไดกนตำมควำมตองกำรของรำงกำย ใหค ำแนะน ำกำรเปลยนพอพนธตวใหมเพอคมฝงโคของเกษตรกร เพอปองกนกำรเกดเลอดชดขนในฝง ใหกำรสนบสนนและใหควำมชวยเหลอดำนกำรใหวคซนปองกนโรคและกำรถำยพยำธเปนประจ ำทกป รวมทงใหขอมลขำวสำรดำนกำรตลำดแกเกษตรกรผเลยงโคเนอในระบบนใหมำกขน เพรำะผเลยงมก จะคดวำ ตนทนกำรผลตมเฉพำะรำคำโคทซอเขำมำใหมเทำนน

ในเกษตรกรรำยยอยทมอำศยอยบนพนทภเขำสง หรอมบำนเรอนทอยตดกบปำเขำสำธำรณะและตนน ำล ำธำร ควรมกำรสงเสรมกำรเลยงโคเนอระบบนใหมำกขน ซงจะเปนกำรกำรพฒนำกำรเลยงโคเนอไดอยำงยงยน มตนทนกำรผลตต ำทสด สำมำรถน ำไปใชพฒนำควำมมนคงของประเทศอยำงยงยน โดยสงเสรมใหชำวเขำและเกษตรกรทตงบำนเรอนในพนทผนปำในเขตอนรกษหรออำศยทมบำนเรอนในพนทตงอยตดกบปำเขำสำธำรณะและตนน ำล ำธำรของประเทศเลยงโคเนอ โดยอำจสงเสรมใหเลยงเปนอำชพหลกหรออำชพเสรม จะสำมำรถลดกำรตดตนไมท ำลำยในพนทปำอนรกษและกำรบกรกพนทปำของประเทศเพอกำรท ำเกษตรกรรมอนๆ ได และเปนกำรเพมผลตอบแทนทำงเศรษฐกจจำกกำรประกอบอำชพดำนกำรปลกพชและปศสตวไดอยำงมำกมำย

การเลยงโคเนอในพนทสวนปลกไมผลและไมยนตน

ในประเทศไทยมพนทปลกไมผลและไมยนตน ประมำณ 20 ลำนไร (ยอดชำย, 2547) แตกำรเลยงโคเนอในพนทดงกลำวมนอยมำก เนองจำกเกษตรกรเกรงวำโคทเลยงในพนทดงกลำวจะท ำลำยตนไมหรอกนผลผลต อยำงไรกตำมกำรปลกไมผลและไมยนตนบำงชนด เชน มะพรำว ปำลมน ำมน ไมหอมเพอใชกลนน ำมนหอมระเหย (ไมกฤษณำ) ไมสกทอง เปนตน ซงกำรเลยงโคเนอในพนทดงกลำว ในระยะตนไมอำย 1 ถง 3 ปแรก ตนไมยงมขนำดเลก อำจใชวธตดหรอเกยวหญำในสวนปลกไมผลและไมยนตนน ำมำใหโคกน จำกนนเมอตนไม โตขนแลว จงปลอยโคเลยงในพนทสวนดงกลำว ซงจะใหผลตอบแทนและกำรรกษำระบบนเวศนของสงแวดลอมเชนเดยวกบกำรเลยงโคในพนทภเขำปำตนน ำล ำธำร ดงทกลำวมำแลว


บทท 5

การประมาณอายโคจากฟนหนาและน าหนกตวจากการวดรอบอก

กำรเลยงโคเนอของเกษตรกรไทยนน ปญหำและอปสรรคอยำงหนงทส ำคญ กคอ เกษตรกรมกจะไมจดบนทกพนธประวตของโค ดงเชน วนเดอนปเกด พอแมพนธ น ำหนกโคเนอระยะตำง ๆ ตลอดจนไมมเครองชงน ำหนกโค ซงมรำคำแพง ท ำใหเกษตรกรรำยอนทจะซอโคไปเลยง ไมทรำบอำยและน ำหนกทแทจรงของโค ดงนนในบทนจงใหค ำแนะน ำกำรประมำณอำยจำกกำรดฟนหนำของโค และกำรประมำณน ำหนกโค เพอใชประโยชนในกำรซอขำยทเปนธรรมทงผซอและผขำย กำรใหยำสตว และวตถประสงคอน ๆ ดงน การประมาณอายจากการดฟนหนา

กำรประมำณอำยวำเปนโคสำวหรอโคแกหรอไม ดไดจำกฟนหนำของโค โคจะมเฉพำะฟนลำงเทำนน ฟนของโคมทงฟนหนำและฟนกรำม จ ำนวนทงสนรวม 32 ซ ซงฟนกรำมจะดไดยำก โดยปกตโคจะมฟน 2 ชด คอ ฟนน ำนม เปนฟนชดแรกทงอกในลกโค จะงอกครบ 8 ซ (4 ค) ภำยใน 1 เดอนหลงคลอดและคงอยตอไปจนโคอำยประมำณ 1 ปครง ฟนน ำนมจะทยอยหลดไปแลว ฟนแทจะงอกขนมำแทน ฟนแทคแรกจะมำแทนเมอโคอำย 2 ป กำรงอกของทงฟนน ำนมและฟนแทจะเรมจำกคกลำงกอน คท 2, 3 และ 4 จะอยถดออกไปทง 2 ขำง ตำมล ำดบ กำรประมำณอำยโคดไดจำกฟนแทตำมภำพ ซงในภำพฟนโคทอำย 1 เดอน จนถงอำยเกอบ 2 ป จะมขนำดเกอบเทำ ๆ กน เมอฟนแทคท 1 เกดขนจะมขนำดใหญกวำฟนน ำนม ดงภำพ

รปภาพ กำรประมำณอำยโคจำกกำรงอกของฟนแทของโค ทมา: บญเสรม และ บญลอม (2542); ทมงำนนตยสำรสตวบก (2544)


การค านวณน าหนกโคจากความยาวรอบอก

กำรทผเลยงทรำบน ำหนกโคของตนจะเปนประโยชนชวยในกำรจดกำรเลยงดโควำเลยงไดอยำงถกตองหรอไม โคเจรญเตบโตไดดตำมทควรจะเปนหรอไม กำรใชเครองชงในกำรชงน ำหนกโคจะมรำคำแพง ไมเหมำะสมส ำหรบเกษตรกรรำยยอย นอกจำกจะเปนฟำรมขนำดใหญ หรอเปนตำชงรวมประจ ำกลมหรอหมบำน วธทสะดวกกคอ กำรวดรอบอกโค บรเวณซอกขำหนำหลงตะโหนก แลวน ำควำมยำวรอบอกมำเทยบเปนน ำหนกตำมตำรำงควำมหมำยของสภำพโคในตำรำง (ปรำรถนำ, 2535) ดงน

สภำพอวน หมำยถง ไมเหนกระดกซโครงและกระดกสนหลง

สภำพปำนกลำง หมำยถง เหนกระดกซโครงเลกนอย แตไมเหนกระดกสนหลง

สภำพผอม หมำยถง เหนกระดกซโครงชดเจน และเหนกระดกสนหลง


ตารางท 1 ตำรำงประมำณน ำหนกววลกผสมอเมรกนบรำหมนจำกกำรวดควำมยำวรอบอก

รอบอก (ซม.) น ำหนก (กก.)

รอบอก (ซม.) น ำหนก (กก.)

อวน ปำนกลำง ผอม อวน ปำนกลำง ผอม ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127

61 63 66 68 70 72 75 77 79 81 84 86 88 90 92 95 97 99 101 104 106 108 110 113 115 117 119 121 126 129 131 134 137 145 148 151 155 159

54 56 58 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 84 86 89 91 94 97 100 102 105 109 112 115 117 120 126 129 132 135 138 140 143 146 149

146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183

243 244 248 249 252 253 257 258 262 262 267 267 272 272 277 277 282 282 287 287 292 292 297 296 302 302 308 307 313 312 319 317 324 323 330 330 335 333 341 339 347 344 353 350 359 356 365 361 371 367 377 373 383 379 389 385 395 391 402 397 408 403 414 409 421 415 427 422 434 428 441 448 455

222 229 226 233 230 237 234 241 238 245 242 249 247 253 251 257 256 261 260 265 265 270 269 274 274 278 279 283 284 288 289 292 294 297 299 302 304 307 310 312 315 317 321 322 326 327 332 333 338 338 344 350 356 362 368 375 382 388 395 402

215 217 218 220 222 224 225 228 229 231 233 234 237 238 240 241 244 245 248 249 253 253 257 257 261 261 265 265 270 269 274 273 278 277 283 282 288 286 292 290 297 302 307 312 317


ตารางท 1 (ตอ)

รอบอก (ซม.)

น ำหนก (กก.) รอบอก (ซม.)

น ำหนก (กก.) อวน ปำนกลำง ผอม อวน ปำนกลำง ผอม

ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145

162 166 169 172 176 179 183

186 186 190 195 198 199 202 203 206 207 210 211 221 222 225 226 229 231 234 235 238 240

152 155 158 161 169 172 176

183 183 187 186 190 189 194 193 197 196 200 199 204 211 207 215 211 218 215 222 219 226

179 183 182 186 185 189 188 192 191 195 195 198 198 201 201 204 208 210 211 213

184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200

461 468 475 483 490 497 504 511 519 527 534 542 550 558 565 573 581

ทมำ: ปรำรถนำ (2535) ตารางท 2 ตำรำงประมำณน ำหนกววตระกลยโรปจำกกำรวดควำมยำวรอบอก (ส ำหรบโคขน) เซนตเมตร นว น ำหนก

79 31 35

81 32 39

84 33 43

86 34 38

89 35 54

91 36 58

94 37 64

96 38 69

99 39 74

101 40 82

เซนตเมตร นว น ำหนก

104 41 88

106 42 95

109 43 102

111 44 109

114 45 116

117 46 124

119 47 132

122 48 141

123 49 150

127 50 159


129 51 160

132 52 178

134 53 188

137 54 198

140 55 208

142 56 219

145 57 230

147 58 241

150 59 252

152 60 263


155 61 275

157 62 287

160 63 300

163 64 313

165 65 327

168 66 341

170 67 356

173 68 371

175 69 386

178 70 401


180 71 416

183 72 431

185 73 446

188 74 461

190 75 477

193 76 493

195 77 510

198 78 527

200 79 544

203 80 567

ทมำ: ปรำรถนำ (2535)


ตารางท 3 ตำรำงประมำณน ำหนกววพนธพนเมองจำกกำรวดควำมยำวรอบอก

รอบอก (ซม.)

น ำหนก (กก.) รอบอก (ซม.)

น ำหนก (กก.) อวน ปำนกลำง ผอม อวน ปำนกลำง ผอม

ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย ผ เมย 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105

37 39 41 44 46 48 50 53 55 57 59 62 64 66 69 71 73 75 78 80 82 84 87 89 91 93

36 37 38 40 41 43 44 46 47 49 50 52 54 56 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 80

121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146

144 146 149 151 154 157 159 162 165 168 171 174 177

186 190 189 193 192 196 196 199 200 202 203 205 208 208 218 219 222 222 226 224 230 227 234 229 238 233

129 132 136 139 142 146 150 153 157 160 165 169 173

176 178 180 182 184 186 188 190 192 194 196 198 201 202 201 202 205 205 208 208 212 212 216 215 220 218

120 123 126 129 132 135 138 141 144 147 150 153 156

167 170 173 176 180 183 186 199 203 206 210 213

217 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120

96 98 100 102 111 114 116 118 120 122 125 127 130 132 134

82 84 86 89 95 98 100 103 105 108 111 113 116 119 122

87 90 93 96 99 102 105 108 111 114 117

147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160

242 235 246 238 251 241 255 244 259 247 264 250 268 253 273 256 277 259 282 262 286 265 291 268 296 271 300 274

224 221 228 225 231 228 235 231 239 234 243 237 247 240 251 244 254 247 258 250 262 254 266 257 270 260 274 263

221 224 228 232 236 240 244 248 252 256 260 264 268 272

ทมำ: ปรำรถนำ (2535)


บทท 6

การเลยงดและการจดการโคเนอในระยะตางๆ

กำรจดกำรเลยงดโคเนอนน วธกำรจดกำรเลยงโคในแตละชวงอำย เพศ ระยะกำรใหผลผลต นบวำมควำมส ำคญมำก และมขนตอนกำรปฏบตทควำมแตกตำงกน ผทจะเลยงโคเนอ จ ำเปนตองมควำมรควำมช ำนำญพอสมควร เพอใหกำรเลยงโคเนอประสบควำมส ำเรจ มวธกำรปฏบตและจดกำรเลยงโคในแตละชวงอำย ดงน

การจดการเลยงดลกโค

ทนททลกโคคลอดออกมำผเลยงควรใหควำมชวยเหลอโดยเชดตวใหแหงจดกำรเอำน ำเมอกบรเวณปำกและจมกออกใหหมด ซงบำงครงอำจจะมน ำเมอกและของเหลวคำงอยในทอทำงเดนหำยใจของลกโค ซงสำมำรถชวยไดโดยจบขำหลงยกลกโคขนมำใหหวหอยลง ในกรณทลกโคหำยใจไมสะดวกอำจตองชวยกำรหำยใจดวยกำรเปำปำก จำกนนเมอลกโคลกขนยนไดควรใชดำยผกสำยสะดอใหหำงจำก พนทองประมำณ 3 ถง 6 เซนตเมตร ใชกรรไกรทสะอำดตดแลวใชยำ

ทงเจอรไอโอดนชบทสำยสะดอ หำกไมตดสำยสะดอทยำวจะเปนชองทำงใหลกโคตดเชอจำกพนดนท ำใหลกโคมโอกำสเปนสะดออกเสบสง นอกจำกนลกโคมโอกำสเหยยบสำยสะดอของตวเอง อำจมผลใหกลำมเนอภำยในชองทองขำด มโอกำสเปนไสเลอนไดงำย ผเลยงควรชวยใหลกโคไดกนน ำนมแมใหเรวทสด เพรำะน ำนมโคระยะแรกทเรยกวำ “น ำเหลอง” จะมคณคำทำงอำหำรสงและภมคมกนโรคจำกแมถำยทอดมำสลก หำกลกโคไมสำมำรถกนนมแมไดเอง ผเลยงควรรดนมจำกแมมำปอนใหลกโคกนจนแขงแรง จนกระทงสำมำรถดดนมไดดวยตวเอง ส ำหรบแมและลกโคทคลอดใหมไมควรปลอยใหไปตำมฝงเพอแทะเลมหญำไกล ๆ ควรจดหำอำหำรและน ำดมกกไวแยกจำกฝงตำงหำกจนกวำลกโคจะแขงแรงดแลวจงปลอยใหไปตำมฝง

สวนกำรปฏบตนอกเหนอจำกกำรเลยงดลกโคอนๆ ควรท ำดงน

1. ตดเบอรหหรอท ำเครองหมำยลกโคโดยเรวทสด ซงมประโยชนในกำรจดท ำพนธประวตโค วนเดอนปเกด พอ แม พนธ ระดบสำยพนธลกโค เปนตน

2. เมอลกโคอำย 3 สปดำห ควรถำยพยำธตวกลม และถำยพยำธซ ำอกเมออำย 6 สปดำห 3. ฉดวคซนปองกนโรคแทงตดตอ (หรอบรเซลโลซส) ใหแกเฉพำะลกโคเพศเมย อำย 3 ถง 8 เดอน


การหยานมลกโคและการเลยงดโครน

เกษตรกรโดยทวไปมกจะปลอยใหลกโคอยกบแมโคจนกระทงแมโคคลอดลกตวใหม ซงจะมผลเสยท ำใหแมโคขณะอมทองใกลคลอดมสขภำพไมสมบรณ เพรำะตองกนอำหำรเพอเลยงทงลกโคทอยในทองและลกโคตวเดมดวย ดงนนจงควรหยำนมลกโคเมออำยประมำณ 6 เดอน ถง 7 เดอน แตทงนใหค ำนงถงสขภำพของลกโคดวย กำรหยำนมลกโคไดเรวเทำใดกจะท ำใหแมโคมโอกำสฟนฟสขภำพไดเรวเทำนน ลกโคจะเรมหดกนหญำและอำหำรเมออำยประมำณ 2 - 3 เดอน ในชวงนเจำของควรเรมหดใหกน

อำหำรผสมดวย เนองจำกหลงจำกคลอดแลว 3 เดอน แมโคจะเรมผลตน ำนมเพอเลยงลกโคลดลงเรอยๆ ในขณะทลกโคเจรญเตบโตขนทกวน จงจ ำเปนตองหำอำหำรอนมำทดแทน ดงนนหำกหดใหลกโคกนหญำและอำหำรไดเรวลกโคกจะเจรญเตบโตไดเตมท หำกลกโคโตเรวกสำมำรถหยำนมลกโคไดเมออำยประมำณ 5 เดอน จะมผลใหแมโคมสขภำพไมทรดโทรม

ส ำหรบลกโคทยงกนหญำและอำหำรขนไมเปน กำรแยกหยำนมจะเปนระยะเวลำทตองระมดระวงเปนอยำงมำกเพรำะจะท ำใหลกโคชะงกกำรเจรญเตบโตไประยะหนง ควรมหญำและอำหำรผสมคณภำพดไวใหกนเตมท หำกหยำนมลกโคแลวแตไมมหญำและอำหำรคณภำพดใหลกโคกนกยงไมควรหยำ และหำกลกโคยงไมสมบรณพอกใหอยกบแมไปกอนจนถงอำย 8 เดอน แตกท ำใหแมโคมสขภำพทรดโทรมมำก มผลท ำใหเมอคลอดลกตวใหมแลวจะกลบเปนสดชำลง ระยะเวลำกำรใหลกตวตอ ๆ ไปจะยำวนำนขน ดงนนควรหดใหลกโคกนอำหำรใหเรวขนจะดกวำ สวนในกรณทแมโคผอมมำก อำจแยกหยำนมลกโคเมอขนำดเลกๆ กได ลกโคอำยต ำกวำ 5 สปดำห จะตองใหอำหำรนมหรออำหำรแทนนมแบบเดยวกบกำรเลยงลกโคนม ควรใหลกโคกนอำหำรหยำบจ ำพวกหญำได ไมเกน 15 เปอรเซนต ของน ำหนกแหงของอำหำรลกโค อำหำรหยำบตองมคณภำพ กำรเลยงลกโคขนำดเลกดงกลำวตองใชอำหำรคณภำพด ซงมรำคำคอนขำงแพง ดงนนหำกไมจ ำเปนกไมควรหยำนมลกโคเรวเกนไป

สวนโครนสำวหรอโครนเพศผ ทไมถกคดเลอกเกบไวท ำพนธในฝง โครนทหยำนมแลวทเหลอ เจำของอำจขำยออกไปจำกฝงหรออำจเลยงไวตอไป เพอขำยเปนโคเนอสงพอคำช ำแหละหรอเปนโคเพอใชท ำพนธ วธกำรเลยงขนอยกบวตถประสงคและผลตอบแทนทำงเศรษฐกจทเจำของจะไดรบ เชน เลยงปลอยตำมธรรมชำตรวมกบเสรมอำหำรขนบำงเพอจ ำหนำยใหเกษตรกรรำยอนตอไป หรอ อำจเลยงเปนโคขนเพอผลตเนอ ดงรำยละเอยดทจะแนะน ำตอไป

การเลยงดโคสาว

โคสำวหำกผสมพนธเรวเทำใดกจะใหลกไดเรวเทำนน น ำหนกแมโคเปนปจจยส ำคญทพจำรณำวำควรผสมไดหรอไม น ำหนกทควรผสมพนธคอ 260 กโลกรม ขนไป หำกเลยงดดโคอำย 15 เดอน ควรมน ำหนกได 260 กโลกรม หำกผสมเมออำย 15 เดอน แมโคจะคลอดลกตวแรกเมออำย 24 เดอน หรอ 2 ป กำรผสมในระยะดงกลำวไมมผลเสยตอกำรผสมตดหรอกำรใหลกตอๆ มำ แมวำแมโคทใหลกเรวเมออำย 2 ป จะใหลกหยำนมมน ำหนกนอยกวำแมโคทใหลกเมออำย 3 ป เลกนอย แมโคตวแรกเรวยอมใหผลตอบแทนดกวำ


อำยเมอผสมพนธดงกลำวขนอยกบพนธโคดวย โคพนธทมขนำดใหญในตระกลโคอนเดย เชน บรำหมน ฮนดบรำซล สวนใหญจะเปนสดชำ ดงนนกำรคดเลอกโคเกบไวท ำพนธในฝงโคของเกษตรกร ควรคดเลอกโคทผสมพนธไดเรว และผสมตดงำยดวย ไมควรค ำนงถงแตขนำดใหญเพยงอยำงเดยว นอกจำกนแมโคทขนำดใหญตองใชอำหำรเลยงตวเองมำกกวำแมโคขนำดเลกกวำ หำกสำมำรถผลตลกโคเมอเลยงสงโรงฆำแลวมน ำหนกซำกตำมทตลำดตองกำรเชนเดยวกนแลว ควรเลอกพนธทแมโคมขนำดเลกกวำ

กำรทจะเลยงโคสำวอำย 15 เดอน ใหไดน ำหนก 260 กโลกรม นน ควรเลยงลกโคเมอหยำนมใหไดน ำหนกไมต ำกวำ 160 กโลกรม และตองเลยงโคใหเจรญเตบโตไดเฉลยวนละไมต ำกวำ 420 กรม จงจะไดน ำหนก 260 กโลกรม เมออำย 15 เดอน ดงนนจงควรใหอำหำรขนเสรม โดยเฉพำะในฤดแลง แตหำกมหญำสดหรอหญำแหงคณภำพดใหกนตลอดปกไมจ ำเปนตองใหอำหำรขนเสรมกได

ส ำหรบกำรทจะคดโครนสำวในฝงเพอใชเปนแมพนธตอไปนน ควรเลอกโคเพศเมยทมลกษณะ ดงน

1. เมอหยานม ลกโคทมน ำหนกหยำนมต ำควรคดทง เพรำะแสดงวำแมของโคตวนมควำมสำมำรถในกำรใหนมต ำ ลกษณะน สำมำรถถำยทอดมำยงลกได เชนเดยวกบลกโคทมน ำหนกมำกเกนไปกไมควรใชท ำพนธเพรำะจะมกำรสะสมไขมนบรเวณเตำนมมำกเกน ซงจะมผลในกำรท ำลำยเนอเยอในกำรสรำงน ำนม ดงนนเมอหยำนมควรเลอกโครนสำวทมขนำดปำนกลำงทสำมำรถจะโตพอทจะเลยงใหไดน ำหนกตำมอำยในระยะทควรผสมพนธไดตำมทกลำวขำงตน

2. กอนระยะผสมพนธ โคสำวทน ำหนกนอยกวำ 260 กโลกรม ไมควรใชผสมพนธเพรำะจะมโอกำสผสมตดนอย โคสำวทควรเปนแมพนธควรมลกษณะควำมเปนแมโคเพศเมย เชน มหนำยำวพอสมควร มล ำคอยำวไดสดสวนตอเนองไปยงไหล ดำนขำงดเรยบ หนงหนำและนม ลกษณะเพศเมยนแสดงวำจะเปนแมโคทผสมตดงำยและใหนมเพอเลยงลกไดมำก โคทเปรยวควรคดทง ส ำหรบแมโคทดนน ควรมขอเทำและขำแขงแรง แตลกษณะนจะเหนไดชดในแมโคทอำยมำกแลวเทำนน ในโคสำวสำมำรถดไดเพยงแตวำโคสำมำรถเดนไดคลอง ขอตอตำงๆ ของสวนขำแขงแรง ขอเทำสน กบทงสองขำงเทำกนและชไปขำงหนำไมบดหรอโคงงอ ลกษณะเทำทผดปกตจะถำยทอดไปยงลกหลำนได ซงโคสำวทมโครงรำงและลกษณะรปรำงด ตรงตำมพนธ ดงแสดงดงรปภำพดำนลำง

3. หลงการผสมพนธ โคสำวทผสมตดยำกควรคดออกจำกฝงทนท รวมทงโคสำวทตงทองแลว แตมปญหำดำนกำรคลอดและกำรเลยงลก


การเลยงดแมโคและลก

กำรเลยงดแมโคใหมสขภำพด เปนปจจยส ำคญตอกำรผสมตดและท ำใหแมโคใหลกสม ำเสมอทกปนน

กำรวำงแผนกำรใหอำหำรแมโคใหตรงตำมโภชนะทตองกำรในระยะตำง ๆ ยอมแตกตำงกนไป ซงกำรจดกำรเลยงดแมโค สำมำรถจ ำแนกตำมระยะตำง ๆ ทใหผลผลต ดงน

ระยะท 1 กำรเลยงดแมโคจำกคลอดลกถง 3 เดอนหลงคลอด ระยะนเปนระยะกอนผสมพนธ เพอแมโคจะไดผลตลกโคตวตอไป ปกตแมโคทมควำมสมบรณพนธสงนน จะเรมแสดงอำกำรเปนสดและผสมตดหลงคลอดลกแลว จะกลบเปนสดอกภำยใน 30 - 50 วน แตควรผสมหลง 60 วน โดยเฉลยประมำณ 60 – 90 วน กำรใหอำหำรแมโคควรใหอำหำรหยำบเปนหลก อำจเปนหญำสดหรอหญำหมก ประมำณ 30 – 40 กโลกรม รวมกบเสรมอำหำรขนโปรตน 12 – 14 เปอรเซนต ในปรมำณ 1 – 2 กโลกรม ซงกำรเลยงดและกำรจดกำรแมโค ควรเนนกำรกำรจดกำรไมใหแมโคผอม เพรำะจะมผลตอกำรผสมตด หลงจำกแมโคไดรบกำรผสมพนธจนตดแลวตงทอง ซงเฉลยประมำณ 282 วน ซงในโคพนเมองไทย จะมระยะกำรอมทองระหวำง 270 – 275 วน โคลกผสมบรำหมน หรอโคลกผสมอนๆ มระยะกำรอมทองระหวำง 280 – 285 วน ส ำหรบโคพนธบรำหมน ซงเปนโคพนธหนกในตระกลโคอนเดย (Bos indicus) จะมระยะอมทองระหวำง 290 – 295 วน ดงนนผเลยงควรจดบนทกวนทผสม แลวอกประมำณ 21 วน ตอไป ตองคอยสงเกตดวำแมโคกลบเปนสดอกหรอไม หำกกลบเปนสดแสดงวำผสมไมตดตองผสมใหม หำกไมกลบเปนสดแสดงวำผสมตดแลว แตอกทกๆ 21 วน ตอไป ควรคอยสงเกตอกเพอใหเกดควำมมนใจมำกขน ควรมกำรตรวจทองเพอดวำแมโคไดรบกำรผสมตดจนตงทองจรงหรอไมนน สำมำรถท ำไดโดยกำรคล ำตรวจดมดลกและรงไขผำนทำงทวำรหนกตงแตแมโคตงทองได 2 – 3 เดอน ขนไป โดยผทมควำมสำมำรถและมประสบกำรณเปนผตรวจใหเทำนน ในปจจบนอำจใชวธตรวจหำระดบฮอรโมนในเลอดหรอในน ำนมกสำมำรถบอกไดวำตงทองหรอไม แตวธนตองอำศยหองปฏบตกำรในกำรตรวจ จงยงไมเหมำะสมในกำรน ำไปใชกบสภำพกำรเลยงทวไป แมโคทไมทองควรคดออกหรอจ ำหนำย ควรเกบโคสำวทผสมตดเรวเลยงทดแทนในฝงดกวำ

ระยะท 2 กำรเลยงแมโคระยะตงทอง 4 - 6 เดอน เปนระยะทลกโคโตเตมทแลวและเตรยมตวหยำนม หำกลกโคกนหญำและอำหำรไดเกงแลว แมโคกตองกำรอำหำรเพยงเพอบ ำรงรำงกำยเทำนน ระยะนควำมตองกำรอำหำรเพอเลยงลกในทองยงนอยอย แมโคจงตองกำรอำหำรนอยกวำระยะอน สำมำรถประหยดคำใชจำยในกำรเลยงโดยใหอำหำรคณภำพต ำได ถำใหอำหำรคณภำพดอำจท ำใหแมโคอวนเกนไป แตกควรระวงอยำใหแมโคผอม ควรมไขมนสะสมอยบำง นอกจำกมหญำไมเพยงพอ กใชฟำงขำวเสรมดวยร ำหยำบและอำหำรขน อำหำรขนทเสรม อำจปรบใชตำมวตถดบทมอยในทองถนและใหมรำคำถกทสดเพอประหยดคำใชจำย

ระยะท 3 กำรเลยงแมโคระยะ 90 วน กอนคลอด เปนระยะทส ำคญอกระยะหนงของแมโค เพรำะเปนระยะทลกในทองเจรญเตบโตถง 70 – 80 เปอรเซนต และแมโคเตรยมตวใหนมดวย ถำใหอำหำรคณภำพไมด แม


โคจะสญเสยน ำหนก ซงจะท ำใหกำรกลบเปนสดหลงคลอดชำลง มผลท ำใหไมไดลกปละตว ระยะนควรใหแมโคมน ำหนกเพมขนเพอชดเชยน ำหนกทจะสญเสยเมอคลอด โดยเฉพำะโคสำวเปนสงจ ำเปนมำก สวนกำรใหอำหำร แมโคทองใกลคลอดจะกนอำหำรนอยกวำเมอไมทอง 12 – 14 เปอรเซนต แตกำรกนอำหำรจะเพมขนอยำงรวดเรวหลงแมโคคลอด

ดงนนระยะนจงจ ำเปนตองใหอำหำรคณภำพด หรอหำกจ ำเปนตองใหอำหำรเสรมเพอชดเชยจ ำนวนอำหำรทแมโคกนนอยลง โดยเฉพำะแมโคอมทองและเลยงลกกอนหยำนม ถำใหอำหำรพลงงำนไมเพยงพอจะมผลท ำใหอตรำกำรผสมตดต ำ อตรำกำรตำยของลกโคเมอคลอดและหยำนมสง น ำหนกลกโคเมอคลอดและหยำนมต ำ ดงนน ควรแยกเลยงดตำงหำก ใหโคไดกนอำหำรคณภำพดและท ำใหแมโคฟนตวหลงคลอดไดเรว ส ำหรบกำรคลอดของแมโค กอนคลอด 1 สปดำห ควรแยกแมโคใหอยในคอกทสะอำด มฟำงหรอหญำแหงรอง หรอใหอยในแปลงหญำทสะอำดสำมำรถดแลไดงำย ปกตแมโคจะตงทองตำมทไดกลำวถงมำแลวในกำรเลยงโคในระยะท 1 ถำเลยก ำหนดคลอดแลว 10 วน และแมโคยงไมคลอดตองสงเกตและดแลอยำงใกลชดลกโคทคลอดปกตจะเอำเทำหนำโผลหลดออกมำกอน แลวตำมดวยจมก ปำก หว ซงอยระหวำงขำหนำ 2 ขำ ทโผลออกมำในทำพงหลำว กำรคลอดทำอนนอกจำกนเปนกำรคลอดทผดปกตอำจตองใหควำมชวยเหลอ ควรใหเจำหนำทผมควำมช ำนำญเปนผด ำเนนกำร แมโคสวนใหญไมจ ำเปนกำรชวยในกำรคลอด ควรอยหำงๆ ไมควรรบกวนแมโค แมโคควรคลอดลกออกมำภำยใน 2 ชวโมงหลงจำกทถงน ำคร ำปรำกฏออกมำ หำกชำกวำนควรใหกำรชวยเหลอ หำกไมคลอดภำยใน 4 ชวโมง ลกจะตำย หลงจำกคลอดลก 8 – 12 ชวโมง แตถำรกยงไมหลดออกมำแสดงวำรกคำง ตองใหเจำหนำทผมควำมช ำนำญมำลวงออกและรกษำตอไป

การเลยงดโครนแบบปลอยแทะเลมตามธรรมชาต

ในกรณทเจำของไมตองกำรรบขำยอำจเลยงโครนโดยปลอยเลยงในแปลงหญำธรรมชำต ในฤดฝนโคอำจมหญำกนเพยงพอตำมทรำงกำยโคตองกำรท ำใหโคเจรญเตบโต ในชวงฤดแลงซงขำดแคลนหญำ โคจะชะงกกำรเจรญเตบโต แตพอถงฤดฝนหำกไดกนหญำเตมทแลวโคจะเจรญเตบโตเรวกวำปกต เพอชดเชยชวงทอดอยำก จนเกอบมอตรำกำรเจรญเตบโตเกอบเทำโคทเลยงอยำงอดมสมบรณมำตลอด จงอำจไมจ ำเปนตองใหอำหำรเสรม โคพวกนจะโตชำแตกลงทนนอยกวำ

ยกตวอยำงเชน หำกเรมตนเลยงโครนอำย 1 ปทน ำหนก 200 กโลกรม ในประเทศไทย ฤดฝนทมหญำอดมสมบรณตงแตเดอนพฤษภำคมถงเดอนตลำคม เปนระยะเวลำ 6 เดอน หรอประมำณ 180 วน โคทกนหญำธรรมชำตอยำงเดยวจะโตไดเตมทวนละประมำณ 400 กรม หรอเฉลยตลอดฤดโตวนละ 300 กรม ในระยะเวลำ 6 เดอนดงกลำว จะโต 300 กรม x 180 วน = 54,000 กรม หรอ 54 กโลกรม หรอโคอำย 1 ปครง จะมน ำหนก 200 + 54 = 254 กโลกรม ชวงเดอนพฤศจกำยนถงกมภำพนธ เปนเวลำ 4 เดอน หรอ 120 วน พอมหญำหวไรปลำยนำกนอยบำง โคอำจโตไดวนละประมำณ 150 กรม ระยะเวลำ 4 เดอน จะโต 150 กรม x 120 วน = 18,000 กรม หรอ 18 กโลกรม ระยะเดอนมนำคมถงเมษำยน โคจะขำดอำหำรท ำใหไมเจรญเตบโต หำกคดวำชวงนน ำหนกไมเพมขน (ควำมจรงน ำหนกโคจะลดลงจำกเดมอก) ระยะเวลำ 1 ป โคจะมน ำหนกเพมขน 54 + 18 = 72 กโลกรม หรอโคอำย 2 ป กจะไดน ำหนก 200 + 75 = 275 กโลกรม หำกตองกำรเลยงโคสงตลำดทน ำหนก 350 กก. ตองเลยงโคจนถงอำยไมต ำกวำ 3 ป กำรจ ำหนำยโคทเลยงดวยวธนจะไดก ำไรมำกควรจ ำหนำยหลงจำกสนสดฤดฝนใหมๆ เพรำะโคยงมน ำหนกดอย แตหำกจ ำหนำยในฤดแลงโคอำจมน ำหนกลดลง


ส ำหรบกำรเลยงโครนเพอสงโรงฆำอำจไมมปญหำ แตหำกเลยงโคสำวเพอเตรยมเปนแมโคระยะทโคชะงกกำรเตบโตจะมผลใหอวยวะเกยวกบกำรสบพนธไมสมบรณเทำทควร อำจมผลท ำใหโคเปนสดชำเรมผสมพนธไดชำ ปกตโคสำวควรเรมผสมพนธเมออำยประมำณ 15 เดอน น ำหนกประมำณ 260 กโลกรม ในกรณนจะผสมพนธไดเมออำย 2 ป ไปแลวท ำใหไดลกชำตำมไปดวย

การจดการและเลยงดโคพอพนธ

ส ำหรบลกโคตวผทควรจะเลอกเพอใชเปนโคพอพนธนนควรเลอกจำกโคทมลกษณะ ดงน

1. เมอหยานม ไมควรเลอกลกโคทแคระแกรน หรอเกดจำกแมโคทมปญหำในกำรเลยงดจนตองแยกลกโคมำเลยงดตำงหำก เพรำะถงแมลกโคจะโตเรวกโตเนองจำกกำรเลยงดเปนพเศษท ำใหไดเปรยบลกโคตวอน แมวำลกโคตวอนจะมพนธกรรมดกวำ

2. หลงจากหยานม ควรตงเปำหมำยวำลกโคหลงจำกหยำนมแลวจนถงโตพอทจะเปนพอพนธได ควรมอตรำกำรเจรญเตบโต เฉลยวนละ 1 กโลกรม แตไมใชโคทอวน เพรำะพอโคทอวนเกนไปจะมปญหำในกำรขนผสมพนธ โดยเฉพำะเมออำย 2 ถง 3 ป ขนไป จะมปญหำเกยวกบขอขำ จงควรดลกษณะอนประกอบดวย โดยเฉพำะกำรพฒนำของลกอณฑะระหวำงอำย 9 เดอน ถง 15 เดอน ถำอวนเกนไปจะมไขมนสะสมทบรเวณลกอณฑะ สงผลท ำใหลกอณฑะไมเจรญตำมปกต

3. การเลอกโคหนมเปนโคพอพนธ ในกำรเลอกซอโคพอพนธ หรอลกโคในฝงทจะเปนพอพนธ ควรใช

หลกเกณฑดงตอไปน 1.) เกดจำกพอแมพนธทมลกษณะด ใหลกดกหรอใหลกทกป 2.) มอำยระหวำง 3 ป ถง 10 ป หำกจ ำเปนใชพอพนธเรงดวน อำจใชพอโคหนมอำย 2 ปขนไป 3.) มสดสวนรำงกำย โดยมควำมสงเมอวดทสวนสงขำหลง 130 เซนตเมตร ขนไป และมควำมยำวรอบ

อกเมอวดตรงซอกขำหนำไมต ำกวำ 195 เซนตเมตร 4.) มอวยวะเพศสมบรณ ลงคไมคดงอ บดเบยว หรอไมผดปกต 5.) อำรมณด เชอง ไมดรำย 6.) มลกษณะตรงตำมแนวพนธ และโครงรำงของรำงกำยแขงแรง โดยเฉพำะในสวนของขำหนำและขำหลง

ลกอณฑะควรมขนำดใหญ ทง 2 ขำงควรมขนำดเทำกนหรอใกลเคยงกน เมอดลกษณะภำยนอก พอโคควรจะมหนำตำเปนโคตวผ ไดแก หนำคอนขำงสนกวำตวเมย ปำกและกรำมใหญกวำโคเพศเมย หนำผำกกวำง มสนจมกกวำง ใบหนำไมมสวนผดปกต ขำหนำยนไดมงคงด ไมโกงออกหรอโคงเขำหำกนขำหลงแขงแรง เมอยนตำมปกตขำหลงจะเอยงท ำมมกบเสนตงฉำกทลำกจำกกนกบหำงกนประมำณ 2 - 3 นว ขำทตรงเกนไปจะเปนสำเหตใหเกดอำกำรบวมน ำทเหนอขอเขำเพรำะตองรบน ำหนกมำก ขอเทำสนและแขงแรง กบขนำดพอเหมำะไมยำวเกนไป ท ำมมกบขอเทำเลกนอย กบกบขอเทำทตรงเกนไปน ำหนกตวจะลงมำกจะท ำใหเทำบวม แตถำท ำมมกนมำกเกนไปจะท ำใหกำรทรงตวไมด


โดยเฉพำะลกษณะของลกอณฑะเปนสงส ำคญอกอยำงหนงของโคพอพนธ โดยโคทมขนำดของลกอณฑะใหญจะผลตน ำเชอไดมำกท ำใหมโอกำสผสมตดไดด ลกษณะนถำยทอดไปยงลกได ลกทเกดจำกพอพนธทมขนำดลกอณฑะใหญจะผสมพนธไดเรวกวำลกทเกดจำกพอพนธทมขนำดลกอณฑะเลก ขนำดของลกอณฑะวดจำกขนำดเสนรอบลกอณฑะ ใชองมอขำงหนงก ำทขำงลกอณฑะแลวบบไลใหลกอณฑะทงสองขำงมำอยตอนปลำยสดใชสำยเทปวด ซงในโคพนธอเมรกนบรำหมน อำย 2 ป ควรมเสนรอบลกอณฑะยำวไมต ำกวำ 28 เซนตเมตร และอำย 3 ป ควรมควำมยำวไมต ำกวำ 30 เซนตเมตร

โคหนมอำย 2 ปขนไป อำจสำมำรถใชเปนพอพนธไดหำกมควำมแขงแรงและสมบรณเพยงพอ อยำงไรกตำมควรใชพอโคหนมเฉพำะกบแมโคทตวเลกไมสำมำรถผสมกบพอโคตวโตไดเทำนน ไมควรใหพอโคไดผสมพนธกบลกสำวหรอแมโคทเปนพนองกน เพรำะจะเปนกำรผสมแบบเลอดชด จะท ำใหไดลกทมลกษณะไมด ดงนนควรเปลยนพอโคทก ๆ 3 หรอ 4 ป

กำรใหอำหำรพอพนธ ถำมพชอำหำรสตวสมบรณด กอำจไมจ ำเปนจะตองใชอำหำรผสม เวนแตพอโคยงไมเจรญเตบโตไดอยำงเตมท (อำยยงไมเกน 6 ป) ควรจะใหอำหำรผสม 2 – 3 กโลกรมตอวน ทงน ใหพจำรณำจำกสภำพควำมสมบรณของโคดวย โดยปกตพอโคทมน ำหนก 400 – 500 กโลกรม โดยพอโคพอโค 1 ตว ควรไดรบหญำสดวนละประมำณ 40 – 50 กโลกรม หรอไดรบพชตระกลถววนละ 15 – 20 กโลกรม หรอหญำแหงวนละประมำณ 12 กโลกรม ควรใหอำหำรแรธำตแกพอโค โดยตงใหกนหรอเลยโดยอสระในคอก ตลอดจนใหมน ำสะอำดทจะใหโคกนไดเสมอจะชวยใหกำรผสมตดดขน

ถำจ ำเปนตองเลยงในคอกทมเนอทจ ำกด (ขนำด 3 x 4 ตำรำงเมตร) หรอใตถนบำนควรรกษำพนคอกใหสะอำด หมนเอำมลโคออก และหำฟำงรองพนเปลยนใหบอยๆ และตองจงใหพอโคเดนออกก ำลงกำยในชวงเชำ (ระหวำงเวลำ 06.00 – 08.00 น.) ดวย นอกจำกนควรจดหำน ำสะอำดตงใหโคกนไดตลอดเวลำ พอโคตวหนงจะกนน ำวนละประมำณ 2 – 2.5 ปบ หรอ 40 – 50 ลตร ทงนขนอยกบสภำพภมอำกำศและขนำดของโคพอพนธ ควรแปรงขนใหพอโค ตำมล ำดบตวหลงจำกเดนออกก ำลงกำย จะท ำใหพอโคสบำยและเชองกบผเลยงมำกขน และอยำเลยงพอโคใหอวนเกนไป เพรำะพอโคทอวนมำกมกอยอำยและผสมไมเกง ควรใหพอโคเดนออกก ำลงกำยเปนประจ ำ ควรถำยพยำธและก ำจดพยำธภำยนอกเปนประจ ำ ตำมค ำแนะน ำของเจำหนำทกรมปศสตว

กำรน ำพอโคเขำผสมพนธ โดยกำรจงเขำผสม ไดแก กำรจงแมโคมำใหพอโคผสม ผเลยงจะตองท ำคอกพอโคไวแยกตำงหำกจำกแมโค เวลำแมโคตวใดเปนสดกน ำแมโคตวนนไปขงรวมกบพอโคหรอจงเขำไปหำพอโค คอยจนกวำพอโคจะผสมได 1-2 ครง แลวคอยแยกแมโคออกไป ในกรณทเปนพอโคบรำหมน เวลำจงแมโคหรอโคสำวเขำไปผสมพนธอยำใหมคนไปยนดกำรผสมมำกนก ปกตพอโคคอนขำงขอำย เวลำทจะผสมพนธ บำงทอำจไมยอมผสมพนธกได ทำงทดถำจะดมนผสมพนธกควรยนหำงๆ และเงยบอยำใหมเสยงอกทก จะไดไมมปญหำเรองกำรไมผสมพนธ อยำงไรกตำมหำกแมโคมขนำดเลก แตพอโคมขนำดใหญจะท ำใหผสมพนธล ำบำก ควรจดท ำซองส ำหรบผสมพนธจะท ำใหพอโคขนผสมไดสะดวกและไมเกดอนตรำยกบแมโคได

การผสมพนธโค

เมอแมโคคลอดลกแลวปกตจะกลบเปนสดอกภำยใน 30 - 50 วน แตควรผสมหลงคลอดลกแลว 60 วน กำรผสมภำยใน 40 วนหลงคลอด อำจมปญหำท ำใหเกดกำรตดเชอจำกแบคทเรย ควรผสมหลง 60 วน กำรทจะใหแมโคใหลกปละตว แมโคจะตองไดรบกำรผสมอกภำยใน 80 วน ถำแมโคผอมจะกลบเปนสดชำลง


แมโคจะผสมตดไดจะตองอยในระยะทเปนสดซงเปนระยะทแมโคจะแสดงอำกำรมอำรมณทำงเพศและพรอมทจะยอมใหผสม แมโคทเปนสดจะมอำกำรกระวนกระวำยกวำปกต ไลขนทบตวอนหรอยอมใหตวอนขนทบ อวยวะเพศจะบวมกวำปกต ผนงดำนในชองคลอดเมอใชเมอเปดออกดจะมสชมพออกแดง ในชวงตนของกำรเปนสดอำจมเมอกใสๆ ไหลออกมำก ในชวงหลงๆ น ำเมอกจะขนและเหนยวขน แมโคจะเปนสดอยนำนประมำณ 24 - 36 ช.ม. ถำไมไดรบกำรผสมหรอผสมไมตด อกประมำณ 20 - 22 วน (เฉลย 21 วน) จะกลบเปนสดใหมอก

ชวงกำรเปนสดไดแกระยะกำรเปนสดจำกครงกอนถงครงหลง ชวงกำรเปนสดของโคเฉลย 21 วน แต แมโคในฝงประมำณ 84 เปอรเซนต จะมชวงกำรเปนสดในระยะ 18 - 24 วน อก 5 เปอรเซนต เปนสดกอน 18 วน และ 11 เปอรเซนต เปนหลง 24 วน กำรเกบประวตกำรเปนสดของแมโค จงเปนสงส ำคญในกำรชวยสงเกตกำรเปนสดของแมโคทใชกำรผสมเทยมและกำรจงผสม

วธการผสมพนธ ทนยมในประเทศไทย ม 3 วธ คอ

1. การปลอยใหพอพนธคมฝง

เปนกำรปลอยพอพนธใหคมฝงแมโคและใหมกำรผสมพนธตำมธรรมชำต ซงมขอดคอ ผเลยงไมตองคอยสงเกตกำรเปนสดของแมพนธ พอพนธจะทรำบและผสมเอง แตมขอเสยคอ ถำแมพนธเปนสดหลำยตวในเวลำใกลเคยงกน จะท ำใหพอพนธมรำงกำยทรดโทรม วธแกไข โดยขงพอพนธไวเมอปลอยแมพนธออกไปเลยงในแปลงหญำ แลวน ำพอพนธเขำผสมเมอฝงแมพนธกลบเขำคอก ในพอโคอำย 3 ปขนไป ควรใชคมฝงแมโคประมำณ 20 - 30 แม ตอพอโค 1 ตว แตในพอโคอำย 2 ปถง 2 ปครง

ควรใชคมฝงแมโคประมำณ 12 - 25 ตว ตอพอโค 1 ตว ในทก ๆ วนทปลอยแมโคออกไปในทงหญำ ควรขงพอโคไวในคอกพรอมทงหญำและน ำสะอำดอยำงเพยงพอ มรมเงำใหพอโค พอโคจะมเวลำอยกบแมโคและผสมกบแมโคทเปนสดในชวงเชำ เยน และกลำงคน แตทงนจะตองไมมพอโคตวอนอยในทงหญำดวย มฉะนนจะถกแอบผสมกอน กำรขงพอโคไวดงกลำวเพอใหพอโคมสขภำพสมบรณแขงแรง ซงจะชวยใหประสทธภำพกำรผสมพนธสงขน พรอมทจะผสมกบแมโคไดเสมอ และอำยกำรใชงำนของพอโคจะยำวนำนขน

2. การจงผสม

เปนกำรผสมโดยจงพอพนธมำผสมกบแมพนธหรอจงแมพนธมำผสมกบพอพนธ กำรผสมโดยวธนควรแยกพอพนธออกเลยงตำงหำก เพรำะจะท ำใหพอพนธมสขภำพสมบรณด และพอพนธสำมำรถผสมกบแมพนธไดจ ำนวนมำกกวำกำรใชคมฝง แตมขอเสยคอผเลยงตองคอยสงเกตกำรเปนสดเอง ปกตพอโคสำมำรถใชผสมไดสปดำหละ 5 ครง หำกมกำรเลยงดทด

ส ำหรบเกษตรกรรำยยอยทเลยงแมโครำยละประมำณ 5 - 10 แม กำรทจะเลยงพอพนธไวใชคมฝงอำจไมคมกบกำรลงทน เพรำะพอโค 1 ตว สำมำรถใชคมฝงได 25 - 50 ตว ดงทกลำวมำแลว หำกอยนอกเขตบรกำร

ผสมเทยม จงควรรวมตวกนเปนกลมแลวจดซอหรอจดหำพอพนธมำประจ ำกลม เมอแมโคเปนสดจงน ำแมโคมำรบ


กำรผสมพนธจำกพอโค เจำของแมโคอำจตองเสยคำบรกำรผสมบำง เพรำะผเลยงพอพนธ กมคำใชจำยกำรเลยงดพอพนธ ขอควรระวงเปนอยำงยง คอแมโคทจะผสมกบพอโคจะตองปรำศจำกโรคแทงตดตอ (หรอโรคบรเซลโลซส) ดงนน พอโคและแมโคของสมำชกกลมทกตวจะตองไดรบกำรตรวจโรคและปลอดโรคแทงตดตอ เพรำะหำกพอพนธเปนโรคแลวจะแพรโรคใหแมโคทกตวทไดรบกำรผสมดวย

3. การผสมเทยม

เปนวธกำรผสมทน ำน ำเชอพอพนธมำผสมกบแมพนธทเปนสด โดยผทท ำกำรผสมเทยมจะสอดหลอดฉดน ำเชอเขำไปในอวยวะเพศของแมโคทเปนสด ปกตจะสอดหลอดผำนคอมดลก (Cervix) เขำไปปลอยน ำเชอในมดลกของแมโค ดงรปภำพ

การผสมเทยมมขอด คอ

1) ไมตองเสยคำใชจำยในกำรซอและเลยงโคพอพนธ 2) ในกรณฟำรมปรบปรงพนธทตองใชพอพนธคมฝงละตว ตองแบงแปลงหญำตำมจ ำนวนฝงโคดงกลำว

แตถำใชผสมเทยม ไมจ ำเปนตองแบงแปลงมำกขนำดนน 3) สำมำรถเกบสถตในกำรผสมและรก ำหนดวนคลอดทคอนขำงแนนอน 4) สำมำรถใชน ำเชอโคพนธดจำกทตำง ๆ ไดสะดวก ท ำใหควำมกำวหนำในกำรปรบปรงพนธเรวขน 5) ถำใชควบคกบฮอรโมนควบคมกำรเปนสด จะท ำใหกำรจดกำรเกยวกบกำรผสมสะดวกขน

ขอเสยของการผสมเทยม คอ 1) ตองใชแรงงำนสงเกตกำรณเปนสดหรอใชโคตรวจจบกำรเปนสด 2) ตองใชคอกและอปกรณในกำรผสมเทยม เสยเวลำตอนแยกโคไปผสมในขณะทมลกตดแมโคอย 3) แปลงเลยงโคควรใกลบรเวณผสมเทยม มฉะนนจะเสยเวลำตอนโคจำกแปลงทไกล 4) เสยคำใชจำยในกำรจำงคนหรอฝกอบรมคนผสมเทยมของฟำรมเอง 5) อตรำกำรผสมตดขนอยกบควำมสำมำรถในกำรตรวจจบกำรเปนสดและควำมช ำนำญของคนผสม 6) เสยคำใชจำยในกำรซอน ำเชอ


ในบำงพนทอ ำเภอ กรมปศสตวมหนวยผสมเทยมไวบรกำรแกเกษตรกร ผเลยงโค-กระบอ โดยไมคดมลคำ เกษตรกรทสนใจจะใชบรกำรผสมเทยม สำมำรถตดตอไดทส ำนกงำนปศสตวอ ำเภอหรอส ำนกงำนปศสตวจงหวด แมโคทผสมตดยำกโดยผสมเทยมแลว 3 ครงไมตด ในครงตอ ๆ ไป ควรผสมโดยใชพอพนธ หำกผสมหลำยครงแลวไมตดควรคดแมโคขำยทงไป

ส ำหรบกำรตงทองและกำรกลบเปนสด หลงจำกแมโคไดรบกำรผสมพนธจนตดแลวตงทองเฉลยประมำณ 282 วน (274 ถง 291 วน) ผเลยงควรจดบนทกวนทผสม แลวอกประมำณ 21 วนตอไปตองคอยสงเกตดวำแมโคกลบเปนสดอกหรอไม หำกกลบเปนสดแสดงวำผสมไมตดตองผสมใหม หำกไมกลบเปนสดแสดงวำผสมตดแลว แตอกทก ๆ 21 วนตอไป ควรคอยสงเกตอกเพอใหเกดควำมมนใจมำกขน

เมอตองผสมซ าจะท าอยางไร?

แมโคบำงตวแมขณะตงทองกยงแสดงอำกำรเปนสดได และแสดงอำกำรเปนสดไดในทก ๆ ระยะของกำรตงทองและกำรตงทองชวงตนๆ อำจพบอำกำรเปนสดตรงรอบ จงเปนปญหำส ำหรบกำรผสมเทยมวำเมอพบแมโคทมประวตกำรผสมแลวและแสดงกำรเปนสดใหเหน แมโคตวนนอำจจะก ำลงตงทองอยหรอไมตงทองกได

ดงนนกำรทจะทรำบวำแมโค ผสมตดตงทองหรอไม วธทสะดวกทสดคอ กำรลวงตรวจกำรตงทองโดยลวงผำนทำงทวำรหนก ผมควำมช ำนำญสำมำรถตรวจตงแต 45 วนหลงผสม โดยทวไปกำรลวงตรวจกำรตงทองจะลวงตรวจท 60 วนหลงผสมเทยม

ถำหำกจะผสมเทยมซ ำ ควรซกประวตใหแนนอนวำแมโคทเปนสดทตองผสมซ ำนน แสดงอำกำรยนนงใหตวอนขใหเหนหรอไม นอกจำกน กอนท ำกำรผสมเทยมควรลวงตรวจกำรตงทองกอนเสมอ แตถำอยในชวงทไมสำมำรถลวงเพอตรวจกำรตงทองได เชน ชวงเวลำหำงจำกผสมครงทผำนมำเพยงแค 21 - 45 วน และตองผสมซ ำ กควรปลอยน ำเชอในคอมดลก อยำสอดปนทะลคอมดลก นอกจำกนน ำเชอทใชควรเปนน ำเชอจำกพอพนธตวเดยวกบกำรผสมครงทผำนมำ เพอปองกนกำรสบสนในกำรท ำทะเบยนประวตลกเกดกรณแมโคคลอดกอนก ำหนด

ส ำหรบระบบกำรผสมพนธของส ำนกพฒนำพนธสตว กรมปศสตว นน จะใชกำรผสมพนธเปนฤด โดยเขำฝงผสมพนธ 4 เดอน พก 2 เดอน จำกนนท ำกำรตรวจทอง แมโคทผสมไมตดจะน ำเขำผสมพนธ 4 เดอน และ พก 2 เดอน สลบกนไป วธผสมจะใช วธกำรผสมเทยม ใน 2 เดอนแรก และใชพอพนธใน 2 เดอนหลงของฤดผสมพนธ คมฝงเพอผสมแมพนธทไมไดรบกำรผสมหรอผสมเทยมไมตดทอง ซงเปนเปนกำรรวมขอดของวธท 1 และ 2 อกทงกำรก ำหนดกำรผสมพนธเปนฤด จะไดลกโคเปนชด ๆ งำยตอกำรจดกำร


สวนกำรจดกำรอนๆ ในกำรเลยงโคเนอในระยะตำง ๆ มรำยละเอยดปลกยอย ทผเลยงโคเนอควรทรำบ เชน

การตอนโค

ลกโคตวผทไมตองกำรใชหรอขำยเพอท ำพนธหรอเพอใชงำน ควรท ำกำรตอนเมออำยประมำณ 5 ถง 6 เดอน โคตวผทตองกำรใชงำนควรตอนเมออำยประมำณ 3 ถง 4 ป เพอใหกลำมเนอสวนหนำของรำยกำยโคไดพฒนำอยำงเตมทกอนตำมลกษณะของโคตวผ กลำมเนอสวนหนำจะท ำใหโคท ำงำนไดแขงแรง กำรตอนสำมำรถท ำไดโดยกำรทบแบบพนบำน กำรผำเอำลกอณฑะออก แตวธทปลอดภย คอ กำรตอนโดยใชคมทเรยกวำเบอรดซโซ (Burdizzo; ลกษณะดงรป) หนบใหทอน ำเชอเหนอ

ลกอณฑะอดตน ผทสนใจจะตอนโคผโดยใชคมนสำมำรถตดตอขอรบบรกำรจำกส ำนกงำนปศสตวอ ำเภอทกแหง

การสญเขาโคหรอการท าลายเขาโค

เขำโคในปจจบนถอวำไมไดมผลดทำงเศรษฐกจและอำจท ำใหเกดปญหำหลำยๆ อยำง คอ 1. อำจท ำใหเกดอนตรำยตอผเลยงหรอผเกยวของ 2. โคมกขวดกนเอง ท ำใหเกดบำดแผลและเสยคำใชจำย เสยเวลำในกำรรกษำ 3. โคบำงตวอำจมเขำยำวโงง มำท ำอนตรำยทมแทงบรเวณหนำหรอตำตวเองได 4. อำจเกดอบตเหตเขำไปตดหรองดกบคอกอำจท ำใหตำยได 5. โคบำงตวเขำยำวกำงออก ท ำใหสนเปลองเนอทรำงอำหำร คอก และกำรขนสง

อยำงไรกตำมกำรท ำใหโคไมมเขำนน อำจจะใชวธกำรปรบปรงพนธ ซงตำงประเทศไดเคยท ำส ำเรจมำแลว เชน โคพนธโพลดเฮยฟอรด ซงใชระยะเวลำกำรปรบปรงพนธหลำยป กำรท ำลำยปมเขำนนจะท ำตงแตยงไมเกดเขำขนมำ หรอถำเกดมำแลวกมวธกำรท ำลำยไดหลำย ๆ วธดวยกน อำยโคทจะท ำกแลวแตวธกำร แตถำยงท ำเมออำยนอยเทำใดยงด เพรำะจะลดควำมเจบปวดและบำดแผลทเกดขน และกำรจบยดโคกท ำไดงำย วธกำรท ำลำยเขำโคแบงเปนหลำยวธดวยกน

การสญเขาโคเลก

1.) การสญเขาโคเลกโดยใชสารเคม

สำรเคมทน ำมำใชท ำลำยเขำโค คอ โซดำไฟ หรออำจใชปนแดงกบสบกรดในปรมำณเทำๆ กนกวนผสมน ำจนเหลวคลำยยำสฟน ซงจะไปท ำลำยเซลลบรเวณปมเขำตำย ท ำใหไมมเขำงอกขนมำ โซดำไฟทน ำมำใชอำจใชในรปแหงเหมอนชอลกเขยนกระดำน หรอใชของเหลวขนคลำยยำสฟนกได ควรจะท ำเมอลกโคหลงคลอดไมเกน 10 วน

วธกำรท ำ คอตดขนบรเวณรอบ ๆ ปมเขำออก ถำใชโซดำไฟชนดแหงกตองท ำใหปมเขำชนเลกนอย แลวเอำแทงโซดำไฟถบรเวณปมเขำจนมเลอดซมเลกนอย ใชเวลำประมำณ 15 วนำท ถำเปนโซดำไฟเหลวขน ตองขดปมเลกนอยใหเปนรอยเพอเอำไขมนปกคลมออก แลวใชโซดำไฟทำบนปมเขำ หลงจำกทำปมเขำแลว ควรแยกลกโคจำกแมอยำงนอยหนงชวโมง เพอไมใหแมเลยออก หลงจำกนนประมำณ 2 – 3 วน ปมเขำจะเกดสะเกดหนำและภำยใน 10 วน สะเกดจะหลดออกไมมแผลเปด แตถำใชสำรเคมมำกเกนไป หรอถกแทงโซดำไฟแรงเกนไปหรอสะเกดขดลอกกอำจจะเกดบำดแผลได


2.) การสญเขาโคเลกโดยใชความรอนท าลาย

วธนเหมำะสมทจะท ำกบโคเลกอำยประมำณ 3 สปดำห ถง 3 เดอน โดยใชเหลกหรอวสดโลหะประดษฐขนมำเปนรปทรงกระบอก ปลำยเปนรปบมโคงเขำเพอครอบสนทกบปมเขำ น ำเหลกทเผำไฟใหรอนจด แลวน ำไปจทปมเขำของลกโคทโผลขนมำเลกนอย ใชเวลำประมำณ 3 วนำท ขนกบปมเขำทงอกขนมำแลวกอนทจะจกใชวธจบลกโคใหมนแลวตดขนบรเวณรอบปมเขำแลวจงจเหลกโคใหมน แลวตดขนบรเวณรอบปมเขำแลวจงจเหลกเผำไฟลงบนปมเขำโดยหมนวนไปรอบๆ ปมเขำ แตไมกดเชนเดยวกบกำรตเบอร ถำหำกเปนโคทมเขำงอกออกมำหนำแลวกควรใชมดคมๆ ตดออกกอนแลวจงใชเหลกเผำไฟจอกครง จงจะท ำลำยปมเขำไดส ำเรจ เมอเสรจแลว ควรใชยำสฟนทมจ ำหนำยทวไปชโลมแผลใหมอกครง อยำงไรกตำมจำกประสบกำรณของผเขยน นกวชำกำรและเจำหนำททปฏบตงำนในดำนน จะใชน ำมนมะพรำว น ำมนถวเหลองหรอพชน ำมนชนดอน ๆ แตจะมปญหำเกดจำกกำรเลยบรเวณแผลลกโคของแมโค ท ำใหแมลงวนหรอแมลงอน ๆ เจำะวำงไข ท ำใหเกดบำดแผลอกเสบได ระยะหลง ๆ ตอมำ กำรใชยำสฟนชโลมบนแผล นอกจำกลดกำรอกเสบแลว ยงปองกนกำรตดเชอโรคไดดขน

การท าลายเขาโคใหญ

โคบำงตวไมไดท ำลำยเขำมำตงแตเลก ท ำใหเขำเกดมำยำวหรอโงง ท ำใหเกดอนตรำย จงตองท ำลำยเขำตอนโคใหญแลว ซงมวธกำรท ำหลำย ๆ อยำง เชน

1.) กำรใชเลอย อำจจะใชเลอยตดไมหรอเลอยตดเหลกธรรมดำกได 2.) เลอยลวด (Steel Wire Saw) ใชลวด ซงมลกษณะคลำย ๆ กบ สลงเสนเลก ดงดวยดำมจบใหตง เลอย

บรเวณเขำใหขำด กำรตดเขำดวยวธนควรตดบรเวณ 1 ใน 3 ของเขำจำกสวนปลำย จะไมมเลอดออก แตเขำสำมำรถงอกออกมำไดอก ถำตดชดโคนเขำโดยตดใหตดหนงรอบๆ โคเขำ โคนเขำกจะตดออกมำดวย เลอดจะออกมำกตองหำมเลอดโดยใชหวแรงเผำไฟจ หรอใชดำยผกมดเสนเลอดเพอหำมเลอด

3.) ใชคมตดเขำ เปนคมขนำดใหญ มใบมดคม ใชส ำหรบตดเขำโดยเฉพำะ

ในกำรตดเขำโคใหญทง 3 วธน ท ำใหเกดแผลทตองใชยำรกษำและยำปองกนแมลง และตองดแลเปนอยำงด ควรท ำในฤดหนำว เพอรกษำแผลไดงำย กำรตดเขำโคใหญถำท ำไมถกวธอำจท ำใหมเลอดออกมำก เปนอนตรำยท ำใหโคตำยได เกษตรกรไมควรท ำเอง ควรใหเจำหนำทของกรมปศสตว หรอผทมควำมรดำนควำมช ำนำญเปนผด ำเนนกำรให จะลดกำรสญเสยไดมำกกวำ


บทท 7

อาหารและการใหอาหารโคเนอ

วตถดบอำหำรสตว (Feedstuffs) หมำยถง สำรใด ๆ กตำม ทใหโภชนะเกดประโยชนแกสตวทกนเขำไป โดยวตถดบอำหำรสตวอำจไดมำจำกแหลงธรรมชำต เชน พช สตว ฯลฯ หรออำจไดจำกกำรสงเครำะหทำงเคม เชน กรดอะมโน แรธำต วตำมนตำง ๆ หรอทำงชววทยำ เชน โปรตน จำกพชหรอสตวเซลลเดยวกได ซงสำมำรถจ ำแนกวตถดบอำหำรสตวออกเปน 3 กลมใหญ ดงน

1. อาหารหยาบ (Roughages) อำหำรหยำบ หมำยถง วตถดบทมโภชนะตอหนวยน ำหนกต ำ มเยอใยสงกวำ 18 เปอรเซนต แบง

ออกเปน 3 พวก คอ 1) อำหำรหยำบสด (Green Roughages หรอ Green Forages) หมำยถงอำหำรหยำบทอยในสภำพสด

มควำมชนสง 70 – 85 เปอรเซนต ไดแก พชทตดสดมำใหโคกน (Soilage) และพชอำหำรสตวในทงทสตวเขำไปแทะเลม (Pasture) อำหำรหยำบสด ประกอบดวย

1.1) พชตระกลหญำ (Gramineae) ไดแก หญำขน (Para Grass หรอ Mauritius Grass) หญำกนน (guinea grass) หญำเนเบยร (Napier Grass) หญำรซ (Ruzi Grass) เปนตน สวนพชตระกลหญำซงเปนพชทใหคำรโบไฮเดรตเปนหลก (แปงหรอเยอใย) บำงทเรยกวำ Carboneceous Plants

1.2) พชตระกลถว (Leguminosae) ไดแก ถวลำยหรอถวเซนโตรซมำ (Centrosema) ถวชรำโตร (Siratro) ถวสไตโล (Stylo) ฯลฯ พชตระกลถวจะใหคณคำทำงโภชนะ เชน โปรตน สงกวำพชอน มกนยมปลกผสมกบหญำท ำเปนทงหญำผสมเพอเพมคณคำทำงอำหำรใหแกสตว บำงทเรยกวำ Proteineceous Plants

1.3) พชอำหำรอน ๆ (Others) ไดแก ผกตบชวำ (Water Hyacinth) ตนขำวโพด (Corn Stem) ตนขำวฟำง (Sorghum stem) และเศษเหลอจำกอตสำหกรรมอำหำร เชน ไหมขำวโพด เปลอกขำวโพด ฯลฯ

2) อำหำรหยำบแหง (Dry Roughages หรอ Dry Forages) อยในรปทมควำมชนไมเกน 15 เปอรเซนต เพอจดประสงคในกำรเกบรกษำไวใชในยำมขำดแคลนอำหำร โดยน ำเอำอำหำรหยำบสดมำระเหยควำมชนออกดวยกำรตำกแดด 2 – 3 แดด หรอกำรอบดวยควำมรอนใหเหลอควำมชนไมเกน 15 เปอรเซนต ซงอยในสภำพทเชอรำและรำเมอกเจรญไดยำก จงสำมำรถเกบไดนำนขน ตวอยำงของอำหำรหยำบแหง ไดแก หญำแหง (Hay) เปนหญำทเกบเกยวในระยะทมคณคำทำงอำหำรสงแลวน ำมำระเหยควำมชนออกไป นอกจำกนอำหำรหยำบแหงยงรวมถงฟำงขำว (Rice Straws) อกดวย

3) อำหำรหยำบหมก (Ensile Roughages หรอ Ensile Forages) อย ในรปทมควำมชน 70 – 75 เปอรเซนต ระดบ pH ประมำณ 4.2 ในหลมหมกทมสภำพไรออกซเจนเพอจดประสงคในกำรเกบรกษำไวใชในยำมขำดแคลนอำหำร และสำมำรถเกบรกษำไวไดนำนนบสบปถำไมเปดหลมหมกโดยกำรน ำอำหำรหยำบสดทเกบเกยวในระยะคณคำทำงอำหำรสง และมปรมำณของ คำรโบไฮเดรตมำกพอ มควำมชน 70 – 75 เปอรเซนต น ำมำสบเปนทอนเลก ๆ บรรจอดแนนลงหลมหมกหรอบอหมก (Silo) ปดปำกหลมหมกใหสนทแนนปองกนไมใหอำกำศเลดลอดเขำไป ประมำณ 21 วน ขบวนกำรหมกกจะเสรจสมบรณ ตวอยำงอำหำรหยำบหมก ไดแก พชหมก (Silage) แตถำใชอำหำรหยำบสดทมควำมชน 55 – 60 เปอรเซนตมำท ำกำรหมก เรยกวำ พชหมกแหง (Haylages)


2. อาหารขน (Concentrate)

อำหำรขน หมำยถง วตถดบทมควำมเขมขนของโภชนะตอหนวยน ำหนกสง มเยอใยต ำกวำ 18 เปอรเซนต แบงออกเปน 2 พวก ไดแก

1) อำหำรหลกหรออำหำรพลงงำน (Basal Feed หรอ Energy Feed) คอ วตถดบอำหำรสตวทใหพลงงำนสงหรอมคำรโบไฮเดรตมำก มโปรตนต ำกวำ 20 เปอรเซนต ทเรยกวำ “อำหำรหลก” เพรำะเปนวตถดบทใชในปรมำณมำกถง 50 – 80 เปอรเซนต ในกำรประกอบสตรอำหำรสตว ไดแก

1.1) ไดจำกพช ไดแก เมลดธญพชตำงๆ เชน ขำวโพด ขำวฟำง ปลำยขำว ร ำละเอยด เปนตน พชหว เชน มนส ำปะหลง (มนเสน) มนเทศ เปนตน และน ำมนพชตำง ๆ

1.2) ไดจำกสตว เชน ไขมนโค – กระบอ (Tallow) ไขมนสกร (Lard) เปนตน 1.3) อนๆ ไดแก กำกน ำตำล เศษเหลอจำกอตสำหกรรมอำหำร เชน เปลอกสบปะรด เปนตน

2) อำหำรเสรม (Supplements) คอ วตถดบทเสรมลงไปในอำหำรหลก ในกำรประกอบสตรอำหำรสตวเพอใหมโภชนะครบสมบรณตำมควำมตองกำรของสตว แบงยอยออกเปน

2.1) อำหำรเสรมโปรตน (Protein Supplements) คอ วตถดบทเปนแหลงโปรตน มโปรตนมำกกวำ 20 เปอรเซนต ไดแก

(1) ไดจำกพช ไดแก ผลพลอยไดจำกขบวนกำรแปรรปอำหำร พลงงำน เชน สำเหลำ ผลพลอยไดจำกอตสำหกรรมพชน ำมน เชน กำกถวเหลอง กำกถวลสง กำกมะพรำว กำกเมลดฝำย กำกเมลดนน กำกเมลดปำลม กำกเมลดยำงพำรำ เปนตน ใบพชตำง ๆ คอ ใบกระถน ใบมนส ำปะหลง ใบปอ เปนตน

(2) ไดจำกสตว เชน ปลำปน เนอปน เลอดปน เครองในปน ขนไกปน เปนตน (3) ไดจำกกำรสงเครำะห เชน โปรตนจำกพชหรอสตวเซลลเดยว (single cell proteins) เชน

สำหรำยเซลลเดยว ยสต เปนตน กรดอะมโนสงเครำะห เชน ไลซน เมทไธโอนน ฟนลอะลำนน เปนตน 2.2) อำหำรเสรมแรธำต (Mineral Supplements) คอ วตถดบทมควำมเขมขนของแรธำตสง ใช

เสรมลงไปในอำหำรหลกเพอใหมแรธำตครบสมบรณตำมควำมตองกำรของสตว ไดแก (1) วตถดบทเปนแหลงของแคลเซยม เชน หนปน (CaCO3) ปนขำว (CaO) เปลอกหอยปน (2) วตถดบทเปนแหลงของแคลเซยมและฟอสฟอรส เชน กระดกปน ไดแคลเซยมฟอสเฟต (3) วตถดบทเปนแหลงของโซเดยมและคลอรน เชน เกลอทะเล (4) วตถดบทเปนแหลงของโปตสเซยม เชน กำกน ำตำล

2.3) อำหำรเสรมวตำมน (Vitamin Supplements) คอ วตถดบทมควำมเขมขนของวตำมนสง เสรมลงไปในอำหำรหลกเพอใหวตำมนครบสมบรณตำมควำมตองกำรของโคในระยะกำรใหผลผลตตำงๆ ไดแก

(1) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนเอ เชน พชสเขยวทมแคโรทน (2) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนด เชน พชแหงแบบตำกแดด (field cured hay) (3) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนอ เชน ร ำละเอยด (4) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนเค เชน ใบกระถน (5) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนซ เชน ผลไมรสเปรยว (citrus fruits) (6) วตถดบทเปนแหลงของวตำมนบรวม เชน ธญพช พชสเขยว


3. สารเสรมอาหาร หรอวตถเตมในสตรอาหารสตว (Feed Additives)

เปนวตถทไมใชโภชนะโดยตรง เปนสำรทเตมลงไปในอำหำรเพอชวยปรบปรงคณภำพอำหำร ท ำใหสตวใชประโยชนจำกอำหำรไดมำกขน ใชเสรมในสตรอำหำรสตวเพอจดประสงคตำง ๆ ในปจจบนสำรบำงอยำงถกหำมใชเสรมในสตรอำหำรสตว เนองจำกมผลกระทบตอสขภำพสตวเลยงโดยตรงและมผลตกคำงไปถงผบรโภค ดงนนกำรทจะใชสำรเสรมชนดใดเตมลงในอำหำรสตว ควรปรกษำกบเจำหนำทของกรมปศสตวหรอตดตำมขำวสำรดวยวำ สำรชนดใดเมอใชเสรมในอำหำรแลวผดกฎหมำย ผใชอำจมควำมผดทงถกปรบและตดคกได ซงในกำรเลยงโคเนอ เกษตรกรผใชสวนใหญจะเปนเกษตรกรผเลยงโคขน สำรเสรมทเตมลงในอำหำรสตว ในปจจบนสำรบำงชนดหำมใชแลว ไดแก

1) เพอยบยงกำรเจรญเตบโตของจลนทรย เชน ยำปฏชวนะ อำท เพนซลลน (Penicillin) ออกซเตตรำไซคลน (Oxytetracycline) รเมนซน (Rumensin) เปนตน

2) เพอเรงกำรเจรญเตบโต เชน ฮอรโมนสงเครำะหหรอสำรคลำยฮอรโมน อำท ไดเอทธล สทลเบสทรอล (Diethyl Stilbestrol, DES) เมเลนเจสทรอล อำซเตท (Melengestrol Acetate, MGA) ซนโนเวกซ (Synovex) เชอรำนอล (Zeranol) หรอรำลโกร (Ralgro)

3) เพอถำยพยำธ เชน ไทอำเบนดำโซล (Thiabendazole) ปเปอรำซน (Piperazine) 4) เพอปรงรสชำต เชน กำกน ำตำล (Molasses) 5) เพอปองกนหน เชน เอทธอไซควน (Ethoxyquin) บวทเลทไฮดรอกซโทลน (Butylated Hydroxy

Toluene, BHT) บวทเลทไฮดรอกซอำนโซล (Butylated Hydroxy Anisole, BHA) 6) เพอปองกนเชอรำ เชน เบนโซเอท (Benzoate) ควโนซำลน (Quinoxalene) 7) เพอปองกนโรคบด (Coccidiostat) เชน แอมโพรเลยม (Amprolium) บวทโนเรท (Butynorate) 8) เพอรกษำโรค เชน ฟรำโซลโดน (Furazolidone) จนส (Copperas)

สารพษและสารยบยงการเจรญเตบโตในอาหารสตว

ในวตถดบอำหำรสตวบำงชนดอำจมสำรพษหรอสำรยบยงกำรเจรญเตบโตอย สวนใหญแลวสำรเหลำนเปนสำรทพชผลตขนมำหรอพชอำจดดซมมำจำกดนแลวสะสมตกคำงอย เมอสตวกน เขำไปจะมผลชะงกกำรเจรญเตบโต สตวอำจแสดงอำกำรเปนพษและอำจถงตำยได ดงนน ผเลยงโคเนอหรอผเลยงสตวอนๆ จ ำเปนจะตองทรำบวำมวตถดบชนดใดบำงทมสำรพษตกคำงอยภำยใน เมอทรำบแลวกหำวธแกไขใหวตถดบเหลำนนมควำมปลอดภยเมอสตวกนเขำไป นอกจำกพษจะอยในพชแลว แรธำตบำงชนด กเปนพษตอสตวไดเชนกน สำรพษและสำรยบยงกำรเจรญเตบโตในอำหำรสตวมหลำยชนด ดงน

1. สารพษอะฟลาทอกซน (Aflatoxin)

สำรอะฟลำทอกซนเปนสำรพษทเกดจำกกำรผลตของเชอรำพวก Aspergillus spp. ทขนอยในอำหำรสตวทเกบไวในสภำพแวดลอมทไมเหมำะสม มอณหภมและควำมชนสง เชน เมลดพชทมควำมชนมำกกวำ 9 เปอรเซนต และเกบไวในททมควำมชนสมพทธสงกวำ 85 เปอรเซนต และอณหภมอยระหวำง 25 – 45 องศำเซลเซยส จะท ำใหเชอรำพวก Aspergillus spp. ทมอยทวไป ในอำกำศและวตถดบมกำรเจรญเตบโตแพรขยำยอยำงรวดเรว และเกดกำรสรำงสำรพษอะฟลำทอกซนขนมำ (มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช , 2537) ในเปดโดยเฉพำะลกเปดมควำมทนทำนตอพษของ อะฟลำทอกซนต ำสด สวนในแกะจะตำนทำนพษไดสงสด สตวทไดรบ


พษของอะฟลำทอกซนเขำไป สตวจะกนอำหำรไดนอยลง เตบโตชำ ซม ซด เกดอำกำรดซำน วธแกไขเพอไมใหเกดอะฟลำทอกซน วธทงำยและประหยดทสด กคอ น ำวตถดบอำหำร เชน ขำวโพด ขำวฟำง มน ถวตำง ๆ ไปตำกแดดใหแหงสนทใหเหลอควำมชนไมเกน 12 เปอรเซนต จะแกปญหำกำรเกดสำรพษอะฟลำทอกซนได

2. สารพษไมโมซน (Mimosine)

ไมโมซนเปนสำรพษทมอยในใบกระถน มอยในปรมำณ 2 – 4 เปอรเซนตของโปรตนทงหมด ในใบกระถน ใบออนจะมประมำณ 4 เปอรเซนต ซงมำกกวำในใบแกประมำณ 3 เทำ ในเมลดมมำกถง 7 เปอรเซนต พษของไมโมซนจะท ำใหเกดโรคคอพอกในสตว เนองจำกไมโมซนจะไปขดขวำงกระบวนกำรผลตฮอรโมนไทรอกซน ของรำงกำย ท ำใหตอมไทรอยดขยำยใหญขนเพอจะผลตฮอรโมนไทรอกซน ดงนนในสตรอำหำรสตว ถำเปนสตวปกไมควรเกน 5 เปอรเซนต ในสกร ไมควรเกน 10 เปอรเซนต และในอำหำรโค กระบอ ไมควรเกน 50 เปอรเซนต กำรท ำลำยพษของไมโมซนท ำไดโดยใชควำมรอนอบใบกระถนทอณหภม 70 องศำเซลเซยส นำน 12 ชวโมง

3. สารพษแทนนน (Tannin)

สำรแทนนนพบในพชอำหำรสตวหลำยชนด โดยเฉพำะพชตระกลหญำ เชน ขำวฟำง และในพชตระกลถว จะมรสฝำด ขม ท ำใหควำมนำกนลดลง แทนนนจะท ำใหโปรตนตกตะกอน กำรยอยไดของโปรตนลดลง เพรำะจะไประงบกำรท ำงำนของเอนไซมอะไมเลส ทรปซนและไลเปส อำจจะท ำใหสตวทองอดเนองจำกโปรตนไมยอยได กำรลดพษของแทนนนอำจท ำไดโดยกำรบดเมลดขำวฟำงใหเลกลง หรอใชควำมรอน 70 – 80 องศำเซลเซยส กท ำใหพษแทนนนลดลงได ในสตรอำหำรโคควรใชขำวฟำงเปนสวนผสมไมเกน 50 เปอรเซนต

4. สารพษไซยาไนด (Cyanide)

สำรไซยำไนดมอยในมนส ำปะหลง ขำวโพด และพชตระกลถวบำงชนด เมอสตวกนพชทมสำรนเขำไป น ำยอยในกระเพำะจะไปท ำใหเกดกรดไฮโดรไซยำนก ซงเปนสำรพษ สวนของใบพชจะมสำรนอยมำกกวำสวนของล ำตนและหว พษของกรดไฮโดรไซยำนกจะท ำใหระบบประสำทสวนกลำงถกท ำลำยอำจท ำใหสตวชอกตำยได กำรแกไขไมใหเกดพษของไฮโดรไซยำนกท ำได โดยสบมนส ำปะหลงเปนชนเลก ๆ แลวตำกแดด 3 – 4 แดด จนแหงกจะท ำลำยพษของไฮโดร-ไซยำนกได

5. ทรปซนอนฮบเตอร (Trypsin Inhibitor)

ทรปซนอนฮบเตอรเปนสำรยบยงกำรเจรญเตบโตของสตว มอยในเมลดถวเหลองดบ จะยบยงกำรท ำงำนของเอนไซมทรปซนในกำรยอยโปรตน ท ำใหกำรยอยไดของโปรตนลดลง สตวจะเกดอำกำรทองอด วธแกไขคอ ตองอบหรอนงถวเหลองใหสกทอณหภม 100 องศำเซลเซยส นำน 20 นำท กจะท ำลำยพษทรปซนอนฮบเตอรได

6. กอสไซปอล (Gossypol)

กอสไซปอลเปนสำรพษทมอยในตอมสของเมลดฝำย สวนทเปนพษ คอ สวนของกอสไซปอลอสระ (Free Gossypol) สำรพษกอสไซปอลมผลท ำใหสตวกนอำหำรลดลง อตรำกำรเจรญเตบโตและประสทธภำพกำรเปลยนอำหำรลดลงถำสตวไดรบเขำไปมำก ๆ พษของกอสไซปอลจะท ำใหสตวหวใจวำยและตำยได กำรแกไขกำรเปนพษจะเสรมเหลกซลเฟตในอำหำรทมกอสไซปอลประมำณ 4 เทำของกอสไซปอลทมอย


7. แรธาตตางๆ ทเปนพษ

แรธำตเปนพษเกดเนองจำกสตวไดรบแรธำตมำกเกนไป อำจจะจำกอำหำรพชทปลก ในบรเวณทมแรธำตบำงชนดสะสมอยมำก หรออำจไดจำกสภำพแวดลอม โดยหำยใจเขำไปแลวเกดกำรสะสมพษจนถงขดอนตรำย ไดแก ปรอท ตะกว ฟลออรน โมลบดนม ซลเนยม และโลหะหนกอนๆ นอกจำกนยงมกลมสำรทกอใหเกดสำรพษ เชน ไนเตรทออกซำเลต

การใหอาหารโคเนอ

กำรใหอำหำรโคเนอนน ผทจะด ำเนนกำรเลยงโคเนอจ ำเปนจะตองมควำมรควำมช ำนำญพอสมควรเพอใหกำรเลยงโคเนอประสบควำมส ำเรจ ซงกำรเลยงโคแตละชวงอำย ในแตละฤดกำล มขอแนะน ำ ดงน

โดยทว ๆ ไปกคลำย ๆ กบกำรจดกำรเลยงดโคนม แตมควำมยงยำกนอยกวำ ซงในปจจบนอำชพเลยงโคเนอโดยเฉพำะโคขนเปนอกอำชพหนงทไดรบควำมสนใจ ซงกำรจดกำรเลยงโคเนอมวธกำรปฏบตดงน

1. การใหอาหารพอพนธและแมพนธโคเนอ

กำรใหอำหำรในสภำพปกตจะจดกำรใหอำหำรดงน ในฤดฝน พอแมพนธโคแตละตว ควรใหหญำสด 10 เปอรเซนตของน ำหนกตว ถำเปนหญำสด 30 – 40 กโลกรมตอวน หรอหญำแหง 12 กโลกรมตอวน เสรมอำหำรขน โปรตน 14 - 16 เปอรเซนต 0.5 – 1 กโลกรมตอวน ทงนขนอยกบสภำพรำงกำย แตหำกพอแมพนธโคสมบรณดกไมตองเสรมอำหำรขน ในฤดแลง ใหหญำหมก 30 กโลกรมตอวน เสรมอำหำรขน 2 กโลกรมตอวน หรอถำใชฟำงขำวเปนอำหำรหยำบหลก และเสรมร ำหยำบ 2 กโลกรมตอวน และอำหำรขน 1.5 กโลกรมตอวน นอกจำกนควรฉดไวตำมน เอดอ (AD3E) ใหตวละ 1 - 2 ซซ เนองจำกในฤดแลง โคจะขำดแคลนพชอำหำรสตวหรอหญำสด ซงจะสงผลตอควำมสมบรณพนธของพอแมพนธส ำหรบน ำสะอำดตองมใหโคกนอยำงนอย 30 - 40 ลตรตอวน

การใหแรธาตเสรม แรธำตท ำใหสตวเจรญเตบโต และท ำใหกำรท ำงำนของรำงกำยและระบบสบพนธเปนปกต กำรใหอำหำรแรธำตอำจท ำไดดงน

1) แรธาตกอน มบรษทตำงๆ ท ำอำหำรแรธำตกอนส ำหรบโคกระบอขำย ท ำเปนกอนทรงกลมหรอสเหลยมลกบำศก ใชส ำหรบวำงหรอแขวนไวใหโคเลยกนโดยอสระ ขนำดกอนละ 2 กโลกรม รำคำ 30 - 50 บำท แรธำตแบบนใชไดสะดวก

2) แรธาตผง ผเลยงอำจผสมแรธำตผงตงไวใหโคเลยกน หรอใชผสมในอำหำรขนสตรทแนะน ำโดยกองอำหำรสตว กรมปศสตว ดงน

(1) กระดกปน 50 สวน

(2) เกลอปน 50 สวน

(3) จนสปน 1 สวน

(4) โคบอลทซลเฟต 0.06 สวน

ถำหำจนสและโคบอลทซลเฟตไมได อำจจะใชกระดกปนและเกลอปนอยำงละครงกใชได แรธำตผงม ขอเสยคอ อำจหกเสยหำยหรอถกน ำละลำยไดงำย


2. การใหอาหารและการจดการลกโคเนอแรกเกดถงหยานม

ควรมกำรเสรมอำหำรขน โปรตน 16 - 18 เปอรเซนต ใหกน 0.5 – 1 กโลกรมตอวน โดยวำงทใหอำหำรขนในทมวสดกนไมใหแมโคเขำไปกนได แตลกโคสำมำรถลอดเขำไปกนอำหำรขนได จะท ำใหลกโคไดรบอำหำรพอเพยงแกควำมตองกำรของรำงกำย เนองจำกเมอลกโคอำยมำกขนจะตองกำรโภชนะมำกขน และปรมำณน ำนมจำกแมโคจะเรมลดนอยลง สวนกำรจดกำรอน ๆ เชน ควรถำยพยำธครงแรกทอำย 3 – 4 สปดำห ครงท 2 เมออำย 3 เดอน และครงท 3 อำย 6 เดอน ใหฉดวคซนปองกนโรคแทงตดตอใหลกโคเพศเมยอำย 3 – 8 เดอน นอกจำกนกำรปฏบตเพมเตม เชน กำรตอนลกโคเนอเพศผทไมไดเอำไวท ำพนธ กำรตอนจะใชเครองมอทเรยกวำ เบอรดสโซ (Burdizzo) หนบทขวอณฑะทง 2 ขำง ของลกโคหยำนมทอำย 7 เดอน

3. การใหอาหารและการจดการโคเนอรน

เมอโคอำยครบ 1 ป ท ำกำรคดเลอก โดยเฉพำะโคเพศเมยเพอเปนโคทดแทนประมำณ 16 – 25 เปอรเซนตทกป โดยปกตควรคดแมโคทมอำยมำกกวำ 10 ป ออกจำกฝงปละ 10 เปอรเซนต เนองจำกแมโคอำยมำกเหลำนจะเรมใหลกหำงขน น ำนมนอย กำรเจรญเตบโตของลกโคเมอหยำนมจะต ำลง สวนเพศผคดเลอกไวเปนพอพนธ สวนทเหลอควรจ ำหนำยออกจำกฝง ส ำหรบกำรใหอำหำรและน ำควรใหอำหำรขน โปรตน 15 เปอรเซนต วนละ 1 - 2 กโลกรม ทงนขนอยกบสภำพรำงกำย หำกโคมสภำพรำงกำยสมบรณกไมตองเสรมอำหำรขน ควรเนนใหอำหำรหยำบเปนหลก ซงแตละวนควรใหหญำสด 20 – 30 กโลกรม หรอหญำแหง 4 - 6 กโลกรม มน ำสะอำดใหกนวนละ 20 – 30 ลตรตอตว และมอำหำรแรธำตไวใหเลยกนตลอดเวลำ


บทท 8

พชอาหารสตวและการเลอกพนธทเหมาะสมกบสภาพพนท

พชอำหำรสตว เปนอำหำรหลกทส ำคญส ำหรบสตวเคยวเออง ไดแก โคเนอ โคนม กระบอ แพะ แกะ เปนตน ปจจบนนเกษตรกรสนใจเลยงสตวมำกขน ในขณะทพนทสำธำรณะส ำหรบเลยงโค กระบอ ลดลง ในบำงป บำงฤดกำล พชอำหำรสตวทมตำมธรรมชำต ตำมหวไรปลำยนำจงไมเพยงพอส ำหรบโค กระบอ ท ำใหโคกระบอ ผอม กำรเจรญเตบโตชำ ไมใหลก ท ำใหผเลยงไดผลตอบแทนจำกกำรเลยงสตวต ำ

ดงนนในกำรเลยงโคเนอ หรอสตวเคยวเอองชนดอน ๆ ใหมกำรเจรญเตบโตและมผลผลตเปนปกตนน เกษตรกรจ ำเปนจะตองปลกพชอำหำรสตวในทสวนตว โดยเลอกปลกพชอำหำรสตวทเหมำะกบ สภำพพนท มกำรเจรญเตบโตด มผลผลตตอไรสงในพนทเทำ ๆ กน ถำปลกพชอำหำรสตวพนธด มกำรจดกำรดแลอยำงถกตอง สำมำรถเลยงโคเนอ หรอสตวเคยวเอองอน ๆ ไดมำกกวำ ท ำใหสตวเจรญเตบโต ใหผลผลตและมสขภำพดกวำ

พชอำหำรสตวทส ำคญม 2 ชนดคอ หญาอาหารสตวและถวอาหารสตว ปจจบนเกษตรกรไดรบกำรสงเสรมใหปลกทงหญำอำหำรสตวและถวอำหำรสตวรวมกนเรยกวำแปลงหญำผสมถว เนองจำกหญำโดยทวไปใหผลผลตสง เปนแหลงพลงงำนและสตวชอบกน สวนถวอำหำรสตวนนมโปรตนสง กำรปลกหญำผสมถว โดยเลอกพนธหญำทสำมำรถเจรญเตบโตรวมกนไดด จงท ำใหเปนแหลงพชอำหำรสตวทมควำมสมดลตอบสนองควำมตองกำรของสตวเลยงไดเปนอยำงด

พนธพชอาหารสตวทส าคญในประเทศไทย

หญากนน (Panicum maximum)

หญากนน มถนก ำเนดในเขตรอนและกงรอนของทวปแอฟรกำ ปลกกนแพรหลำยในทวปอเมรกำใต เอเชยตะวนออกเฉยงใต และในออสเตรเลย ส ำหรบประเทศไทยนน เจำพระยำสรวงศ เปนผน ำเขำมำปลกใน พ.ศ. 2444 หญำกนนเปนหญำทมอำยหลำยป ลกษณะล ำตนตงเปนกอสงประมำณ 1.5 - 2.5 เมตร มชอดอกเปนแบบ panicle ตดดอกและเมลดได แตเมลดมควำมงอกต ำมำกเพยง 12 – 20 เปอรเซนต ระบบรำกเปนรำกฝอยแขงแรงทนตอสภำพแหงแลง เจรญเตบโตไดดใน

ทมปรมำณน ำฝนตลอดป 1,000 มลลเมตร ดนควรจะมกำรระบำยน ำด และมควำมอดมสมบรณปำนกลำง กำรใชหญำกนนท ำเปนทงหญำส ำหรบตดใหสตวกน หรอปลอยสตวลงไปแทะเลมไมควรปลอยใหสตวแทะเลมหญำจนเหลอสงจำกพนต ำกวำ 15 ซม. สำมำรถปลกรวมกบถวเซนโตรซมำและซรำโตรได นอกจำกนยงปรบตวไดในสภำพรมเงำ จงปลกในสวนไมยนตนหรอสวนปำได หญำกนนทปลกในสวนมะพรำวบรเวณจงหวดนรำธวำส ใหผลผลตน ำหนกแหง 2,000 กโลกรมตอไรตอป แตถำปลกในสวนยำงซงรมเงำหนำทบกวำจะใหผลผลต 700 กโลกรมตอไรตอป ส ำหรบผลผลตหญำกนนทปลกในทโลงแจงไดประมำณ 2,500 – 3,500 กโลกรมตอไรตอป มปรมำณโปรตนประมำณ 8.2 เปอรเซนต


หญากนนสมวง (Panicum maximum cv. TD 58)

หญากนนสมวง เปนหญำสำยพนธใหมทน ำเขำจำกประเทศไอเวอโคสท ทวปแอฟรกำ โดยนำยกรโรแบร ทปรกษำ กรป.กลำง ในป พ.ศ. 2518 โดยใชชอพนธ K 187 B ในปจจบนใชชอพนธ TD 58 หญำกนนสมวงมขนำดของใบและล ำตนใหญกวำ และสงกวำกนนธรรมดำ แตจะเตยกวำหญำ เฮมล กลมดอก (Spikelets) จะมสมวงซงแตกตำงจำกพนธอนทสวนใหญมสเขยวอยำงเดนชดขนำดของเมลดจะใหญกวำหญำกนนธรรมดำ และทส ำคญคอใบจะมลกษณะออนนมกวำหญำกนนธรรมดำและ เฮมล สตวชอบกนจงเปนหญำทไดรบควำมสนใจจำกเกษตรกรผ

เลยงสตวมำก นอกจำกนยงใหผลผลตคอนขำงสง และตอบสนองตอควำมอดมสมบรณของดนและน ำไดด ทนตอสภำพทมรมเงำไดดเชนเดยวกนกบหญำสกลกนนอน ๆ ขยำยพนธไดดวยเมลด ใชเมลดอตรำ 1 – 2 กโลกรมตอไร (เมลดมคณภำพดกวำหญำในกลมกนนดวยกน) หรอปลกเปนหลมระยะระหวำงหลม 50 x 50 เซนตเมตร สวนกำรปลกดวยหนอพนธ ในพนท 1 ไร ใชหนอพนธประมำณ 300 – 400 กโลกรมปลกหลมละ 3 ตน ใชปยรองพนสตร 15 – 15 – 15 ในอตรำ 50 – 100 กโลกรมตอไร และใสปยไนโตรเจนหลงเกบเกยวทกครงในอตรำ 10 กโลกรมไนโตรเจนตอไร ควรตดหญำเลยงสตวครงแรกหลกปลก 70 วน และหลงจำกนนควรตดทก 30 – 45 วน ไดผลผลต 1.5 – 4 ตนตอไร มโปรตนประมำณ 10 เปอรเซนต ซงเปนหญำทมคณภำพด สำมำรถน ำไปเลยงแมโคทใหนมในระดบวนละ 8 – 10 กโลกรม โดยไมตองใหอำหำรขนเสรม หญาเนเปยร (Pannisetum purpureum) หญาเนเปยรแคระ และหญาเนเปยรยกษ

หญาเนเปยร มถนก ำเนดในแอฟรกำเขตรอน น ำเขำมำในประเทศไทยครงแรกจำกประเทศมำเลเซยเมอป พ.ศ. 2472 โดยนำยอำร พ โจนส ตอมำมกำรน ำหญำเนเปยรสำยพนธใหม ๆ เขำมำ และก ำลงเปนทสนใจของเกษตรกรผ เลยงโคนม คอ หญำเนเปยรแคระ (Mott Dwarf Elephantgrass) มชอวทยำศำสตรวำ P. purpureum cv. Mott โดยนำยวฑรย ก ำเนดเพชร น ำเขำมำจำกมหำวทยำลยแหงรฐฟลอรดำ ประเทศสหรฐอเมรกำ เมอพฤศจกำยน 2532 และหญำเนเปยรยกษ (Kinggrass) ชอวทยำศำสตร Pannisetum purpureum cv. Kinggrass

น ำเขำมำจำกประเทศอนโดนเซย โดยนำยชำญชย มณดลย เมอมกรำคม 2533 หญำเนเปยรและหญำเนเปยรยกษจะมทรงตนเปนกอคอนขำงตงตรงคลำยออย หญำเนเปยรยกษมล ำตนสงใหญกวำหญำเนเปยรธรรมดำ โดยหญำ เนเปยรยกษ โตเตมทจะสงประมำณ 3.80 เมตร ขณะทหญำเนเปยรสงประมำณ 3 เมตร สวนหญำเนเปยรแคระ มลกษณะทรงตนเปนพมคอนขำงตง (bunch type) สงประมำณ 1.60 เมตรมสดสวนของใบตอตน และแตกกอดกวำหญำเนเปยรอกสองสำยพนธ

หญำเนเปยรสำยพนธตำง ๆ มเหงำ (rhizome) อยใตดน เปนหญำอำยหลำยปเจรญเตบโตไดในดนหลำยชนดตงแตดนรวนปนทรำย ถงดนเหนยวทมกำรระบำยน ำคอนขำงดตอบสนองตอควำมอดมสมบรณของดนและน ำไดด เหมำะส ำหรบปลกบรเวณพนททมฝนตกเฉลยมำกกวำ 1,000 มลลลตรขนไปแตกทนแลงไดพอสมควร ไมทนน ำทวมขงและกำรเหยยบย ำของสตว ตดเมลดนอยและมควำมงอกต ำ จงตองปลกขยำยพนธดวยทอนพนธ 2 – 3


ทอนตอหลม ระยะระหวำงหลม 75 x 75 เซนตเมตร ตนพนธหญำเนเปยร 1 ไร สำมำรถปลกขยำยพนธในพนทประมำณ 20 ไร ใสปยยเรยอตรำ 40 กโลกรม (18.4 กก.N) ตอไรตอป โดยใสครงหนงกอนปลกหญำ สวนทเหลอแบงใส 2 ครง หลงจำกตดหญำครงท 1 และครงท 2 ส ำหรบในพนทดนรวนปนทรำยถงดนทรำย ควำมอดมสมบรณต ำ ควรใสปยยเรยอตรำ 40 – 80 กโลกรม (18.34 – 36.8 กก.N) ตอไรตอป นอกจำกนยงจ ำเปนตองใสปยคอก ปยฟอสฟอรส และโพแทสเซยมเปนปยรองพนกอนปลกดวย ควรตดหญำเพอเลยงสตวครงแรกหลงปลก 60 วน และตดครงตอไปทก ๆ 30 วน จะไดผลผลตน ำหนกแหงประมำณ 2 – 4.2 ตนตอไรตอป มโปรตนประมำณ 8 – 10 เปอรเซนต ซงจดวำเปนหญำทใหผลผลตสงมคณคำทำงอำหำรสตวอยในเกณฑด และสำมำรถปลกรวมกบพชตระกลถวไดหลำยชนด เชน ถวไมยรำ ถวแกรมสไตโล ถวขอนแกนสไตโล และถวเซนโตรหรอถวลำย หญาเนเปยรปากชอง 1 (Pennisetum purpureum cv. Pakchong 1)

หญาเนเปยรปากชอง 1 เปนหญำทน ำเขำจำกไตหวนทไดรบกำรปรบปรงและคดเลอกพนธ โดย ศนยวจยและพฒนำอำหำรสตวนครรำชสมำ กองอำหำรสตว กรมปศสตว เปนลกผสมระหวำงหญำ เนเปยร (Pennisetum purpureum) กบ หญำไขมก (Pennisetum americanum) มอำยหลำยป (perennial) ลกษณะของล ำตนเปนแบบตงตรง ทรงตนเปนกอคอนขำงตรง ไมตดเมลด ระยะออกดอกสน มระบบรำกทแขงแรง สงประมำณ 2-4 เมตร แตกกอด มสดสวนใบตอล ำตน (leaf to stem ratio) สง เจรญเตบโตไดดในดนทมควำมอดม

สมบรณสง ขยำยพนธโดยใชทอนพนธ ใหผลผลตตอไรสง ใหผลผลตน ำหนกสด 12-15 ตนตอไรตอรอบกำรตดทก 60 วน หรอผลผลตน ำหนกแหง 2-2.5 ตนตอไรตอรอบกำรตด มคณคำทำงอำหำรสตวสง มโปรตน 15-18 เปอรเซนต และคำรโบไฮเดรตทละลำยน ำได 11-12 เปอรเซนต ทกำรตดทก 60 วน (ศนยวจยและพฒนำอำหำรสตวนครรำชสมำ, 2553) การปลก โดยน ำทอนพนธหญำเนเปยรปำกชอง1 ตดเปนทอนสนๆ ประมำณ 25-30 เซนตเมตร ใหมตำตดมำทอนละ 2 ตำ มดรวบเปนก ำๆละ 10 ทอนน ำไปใสตระกลำคลมดวยกระสอบปำน หรอฟำงขำว บมไวในทรม รดน ำใหชมประมำณ 5 – 7 วน จะแตกรำกและยอดออน ภำยหลงจำกทเตรยมดนเสรจ เพอปองกนกำรสญเสยควำมชนจำกดนควรปลกทนท น ำไปปลกโดยใชระยะปลกระหวำงแถว 120 เซนตเมตร ระหวำงตน 80 เซนตเมตร ปลกหลมละ 2 ทอนปกไขวทอนพนธเอยง 30 องศำ ให 1 ขอจมอยในดนประมำณ 1-2 นว การก าจดวชพช ก ำจดวชพชครงแรก หลงจำกปลกประมำณ 2-3 สปดำห สวนใหญจะก ำจดวชพชแคครงเดยวหลงจำกก ำจดวชพชใหใสปยยเรย (46-0-0) กอละ 1 ชอนโตะ เรงใหหญำตงตวและเจรญเตบโตเรว แตกกอด ใบเขยวเขมดกงำม ล ำตนสงใหญ ท ำใหคลมวชพช การใหน า หญำเนเปยรสำยพนธนตอบสนองตอกำรใหน ำไดดมำก ถำสำมำรถวำงระบบกำรใหน ำในแปลงปลกไดจะมกำรเจรญเตบโต และใหผลผลตสงตอเนองตลอดทงป การเกบเกยวผลผลต เพอใหระบบรำกของหญำพฒนำเจรญเตบโตและแขงแรงเตมท ใหตดครงแรกหลงปลก ประมำณ 75 วน จำกนน ใหตดทกๆ 45-60 วน กำรเกบเกยวหญำเนเปยรสำยพนธน ตองตดใหชดดนทสด เพอใหแตกหนอใหมจำกใตดน จะท ำใหมขนำดโต ล ำตนสมบรณใหผลผลตสง ถำตดสงเหลอขอไวจะมแขนงออกมำจำกขำงขอ ล ำตนเลกท ำใหไดผลผลตต ำ ถำปลกในเขตชลประทำนหรอเขตทใหน ำไดและมกำรใสปยสม ำเสมอตดไดปละ 5-6 ครง ใหผลผลตน ำหนกสดประมำณ 100 ตน/ไร/ป กำรปลกในพนท 1 ไรพบวำสำมำรถเลยงโคได 7-8 ตว ตลอดทงป


หญารซ (Brachiaria ruziziensis)

หญารซ มชอเรยกวำ คองโก เคนเนดรซ และรซ มถนก ำเนดในทวปแอฟรกำแถบประเทศคองโค น ำเขำมำจำกประเทศออสเตรเลย ปลกในประเทศครงแรกทมวกเหลกเมอป 2511 โดยฟำรมโคนมไทย – เดนมำรก (ปจจบนคอ องคกำรสงเสรมกจกำรโคนมแหงประเทศไทย) สถำนอำหำรสตวปำกชองปลกขยำยพนธและทดสอบพนธ ตอมำศนยสงเสรมกำรขยำยพนธสตวของ กปร. กลำง น ำเขำจำกไอเวอรโคส หญำรซเปนหญำทมอำยหลำยป เจรญเตบโตเรว แตกกอด ใบออนนมสตวชอบกน ลกษณะล ำ

ตนกงตงกงเลอยมรำกตำมขอ ขยำยพนธไดดวยเมลดและล ำตน เนองจำกตดเมลดไดด มควำมงอกสงนยมขยำยพนธดวยเมลด จดเปนพชวนสน เจรญเตบโตไดดในดนหลำยชนด ทงดนอดมสมบรณในทดอนน ำไมขง และในดนทมธำตอำหำรคอนขำงต ำ ชอบอำกำศในเขตรอนทมปรมำณน ำฝนมำกกวำ 1,100 มลเมตรตอป ไมทนตอสภำพน ำขง หญำรซตอบสนองตอปยไดด กลำวคอใหผลผลต 2,584 กโลกรมตอไรเมอใสปยสตร 12 – 24 – 12 อตรำ 25 กโลกรมตอไร ถำปลกในดนทรำยชดโครำชไดผลผลต 3,400 กโลกรมตอไร เมอใสปยยเรย 140 กโลกรมตอไรตอป มปรมำณโปรตนประมำณ 8.2 เปอรเซนต หญามอรชสหรอหญาขน (Brachiaria mutica)

หญาขน มถนก ำเนดในทวปแอฟรกำ และอเมรกำใต โดย Mr. R.J. Jones เปนผน ำเขำมำปลกในประเทศไทยเมอ พ.ศ. 2472 เปนหญำทมอำยหลำยป ลกษณะล ำตนเปนแบบกงเลอย ตนสงประมำณ 1 เมตร ล ำดบทอดขนำนกบพนดน มรำกขนตำมขอ มระบบรำกเปนรำกฝอย และตน ไมตดเมลดขยำยพนธดวยเหงำ และล ำตน สำมำรถเจรญเตบโตไดดและใหผลผลตสง ในทมปรมำรน ำฝนตลอดปมำกกวำ 1,000 มลลเมตร ทนตอสภำพพนทชนแฉะหรอมน ำทวมขงใชระยะปลก 50 x 50 เซนตเมตร อำจปลกโดยหวำน

ทอนพนธแลวไถกลบหรอปลกแบบปกด ำขำว หญำขนเปนหญำทเจรญเตบโตเรว เหมำะส ำหรบบรเวณพนททเปนดนเหนยวโดยไมใสปยจะไดผลผลต 3,100 กโลกรมตอไร เมอใสปยยเรย 40 กโลกรมตอไร รวมกบปยคอก 1 ตนตอไร ผลผลตจะเพมขนเปน 4,370 กโลกรมตอไร แตถำปลกในดนทรำยและไมมกำรใสปยจะไดผลผลตเพยง 1,500 กโลกรมตอไร และเมอใสปยยเรย 140 กโลกรมตอไรตอป จะไดผลผลตเพมขนเปน 3,665 กโลกรมตอไร มปรมำณโปรตนเฉลยประมำณ 7.2 เปอรเซนต


หญาซกแนลนอน (Brachiaria decumbens)

หญาซกแนลนอน มถนก ำเนดอยในประเทศอกำนดำ น ำเขำมำปลกในประเทศไทย โดย Dr. Hudson เมอพ.ศ. 2499 เปนหญำทมอำยหลำยป ลกษณะล ำตนแบบกงตงกงเลอย มรำกทขอของล ำตน ตดเมลดนอยเมลดมควำมงอกต ำ และมอำยพกตวนำนถง 1 ป ตองน ำเมลดไปแชในกรดซลฟรกเปนเวลำ 10 – 15 นำท กอนจะน ำไปปลก โดยทวไปมกปลกดวยหนอพนธและทอนพนธ เจรญเตบโตไดดในเขตรอนชน ซงมฤดแลงนำนกวำ 4 – 5 เดอน และมฝนตกเฉลยมำกกวำ 1,000 มลลเมตร นอกจำกนยงทนตอ

รมเงำของไมยนตน เชน สวนมะพรำว หรอสวนยำงโดยผลผลตน ำหนกแหงประมำณ 1,700 กโลกรมตอไร หญำซกแนลนอนโดยทวไป จะมปรมำณโปรตนเฉลยประมำณ 8.1 เปอรเซนต หญาซกแนลตง (Brachiaria brizantha)

หญาซกแนลตง มถนก ำเนดในทวปแอฟรกำน ำเขำมำปลกในประเทศไทย โดย Dr. Hudson เจำหนำทองคกำรอำหำรและเกษตร เมอ พ.ศ. 2499 เปนหญำอำยหลำยป ลกษณะต ำตนตงตรง สำมำรถเจรญเตบโตไดในพนทปรมำณฝนตกตลอดปตงแต 800 มลลเมตร มควำมทนแลงไดดกวำหญำรซ และหญำมอรซส นอกจำกนยงสำมำรถปรบตวและเจรญเตบโตไดในสภำพรมเงำของสวนมะพรำว และใหผลผลตเปนน ำหนกแหง 1,500 กโลกรม

ตอไร หญำซกแนลตงโดยทวไปจะมโปรตนประมำณ 8 เปอรเซนต หญาซกแนลเลอย (Brachiaria humidicola)

หญาซกแนลเลอย มถนก ำเนดในทวปแอฟรกำ น ำเขำมำปลกในประเทศไทย โดยนำยมงคล หำญกลำ เมอ พ.ศ. 2528 เปนหญำอำยหลำยป ลกษณะล ำตนเลอยและสำนกนหนำแนน มรำกตำมขอ มชอดอกตงตรงสง 60 เซนตเมตร แตไมตดเมลดภำยใตสภำพแวดลอมของไทย จงขยำยพนธดวยหนอพนธและทอนพนธ ระยะปลก 30 - 50 เซนต เมตร สำมำรถต งตวได เรว และเจรญเตบโตไดด ในทมปรมำณน ำฝนตลอดป ประมำณ 1,500 มลลเมตร ทนตอสภำพน ำทวมขงไดดพอสมควร ทนตอกำร

เหยยบย ำและแทะเลมของสตว นอกจำกนยงทนตอสภำพแหงแลง สำมำรถปรบตวไดดในดนหลำยชนด แมกระทงดนทมควำมอดมสมบรณต ำ เชน ชดดนบำนทอน ชดดนรอยเอด ฯลฯ เหมำะส ำหรบปลกบรเวณพนททมควำมลำดชน เพอปองกนกำรพดพำหรอชะลำงหนำดน เปนหญำทตอบสนองตอปยไนโตรเจนไดดและสำมำรถเจรญเตบโตไดภำยใตสภำพรมเงำของสวนมะพรำว โดยใหผลผลตน ำหนกแหงเพยง 700 กโลกรมตอไร หำกปลกในทโลงแจงจะไดผลผลตน ำหนกแหง 2,100 – 3,000 กโลกรมตอไร มโปรตนประมำณ 8 เปอรเซนต


หญาอะตราตม (Paspalum atratum cv. Swallen)

หญาอะตราตม เปนหญำพนเมองของประเทศบรำซล น ำเขำมำปลกในประเทศไทย ครงแรกในป พ.ศ. 2537 เปนพชอำยหลำยป ลกษณะล ำตนตงเปนกอสงประมำณ 1 เมตร และมชอดอกจะสงมำกกวำ 2 เมตร ใบมขนำดใหญแบบใบกวำงประมำณ 3 – 4 เซนตเมตร ยำวประมำณ 50 เซนตเมตร ขอบใบมควำมคมลกษณะชอดอกเปนแบบ raceme เมลดมขนำดเลกสน ำตำลแดงผวเปนมน จำกกำรศกษำในเบองตนพบวำหญำอะตรำตมสำมำรถเจรญเตบโตไดดในพนทชนแฉะ และถำปลกใน

ดนทมควำมอดมสมบรณจะใหผลผลตสงถง 3 – 4 ตนตอไร มโปรตนประมำณ 7.6 เปอรเซนต (ตดทก 45 วน) จงเปนหญำทเหมำะส ำหรบปลกบรเวณพนทฝนตกชก หรอมน ำขงดงเชนในภำคใตของประเทศไทย นอกจำกนยงทนตอสภำพแหงแลงและดนเลว หญำอะตรำตมตดเมลดดจงขยำยพนธไดทงเมลดและหนอพนธ หญาพลแคทลม (Paspalum plicatulum)

หญาพลแคทลม มถนก ำเนดทำงเขตทมภมอำกำศรอนของทวปอเมรกำ น ำเขำมำปลกในประเทศไทย โดยนำยรตน อณยวงศ เมอ พ.ศ. 2507 กำรเจรญเตบโตแบบเปนกอ อำยคำงป สำมำรถทนทำนตอควำมแหงแลงไดด และทนตอสภำพน ำขงได นอกจำกนยงทนตอสภำพดนเลว แตตอบสนองตอควำมอดมสมบรณและควำมชนไดด เจรญเตบโตไดในบรเวณพนททปรมำณน ำฝนตลอดป 760 – 10,000 มลลเมตรตอป สำมำรถปลกรวมกบถวซรำโตร ถวเวอรำโนสไตโล และถวเดสโมเดยมไดด เปนหญำทตอบสนองตอปยไดด กลำวคอ

ใหผลผลต 1,250 กโลกรมตอไร เมอใสปยสตร 12 – 24 – 12 แตถำไมใสปยจะใหผลผลตเพยง 225 กโลกรมตอไรเทำนน หญำพลแคทลมมโปรตนประมำณ 5 – 6 เปอรเซนต จดไดวำเปนหญำทมผลผลตคณคำทำงอำหำรและควำมนำกนส ำหรบสตวต ำกวำชนดอน ควรจะปลกหญำพลแคทลมเฉพำะบรเวณพนทซงไมเหมำะสมส ำหรบปลกหญำชนดอน ๆ อยำงไรกตำมหญำพลแคทลมตดเมลดด จงขยำยพนธไดทงเมลดและหนอพนธ หญาแพงโกลา (Digitaria erianhta)

หญาแพงโกลา (Pangola) มชอวทยำศำสตร Digitaria erianhta มถนก ำเนดในแอฟรกำ น ำเขำมำปลกในประเทศไทยครงแรกในป 2496 จำกประเทศฟลปปนส โดยกองอำหำรสตว กรมปศสตว หญำแพงโกลำ เปนหญำประเภทเลอย (stoloniferous) มล ำตนทอดนอนไปตำมพนผวดน มรำกเจรญออกมำตำมขอทสมผสผวดนและแตกหนอเจรญเปนตนใหม ตนออนจะตงตรง แตเมออำยมำกขนล ำตนจะทอดนอนไปตำมพนดน ปกคลมพนดนไดหนำแนน ล ำตนมขนำดเลกสง 40- 60 เซนตเมตร ไมมขน

ล ำตนออนนม จงขยำยพนธโดยใชทอนพนธ หญำแพงโกลำเจรญเตบโตไดดในพนทชมชน ทปรมำณน ำฝนตกเฉลย


มำกกวำ 1,000 มลลเมตร/ป ขนไดในดนหลำยชนดตงแตดนทรำยจนถงดนเหนยว ทนแลงไดดพอสมควร แตเจรญเตบโตไดดในพนทชนแฉะชมน ำ ทนน ำทวมขง

กำรเตรยมทอนพนธ ทอนพนธของหญำแพงโกลำทจะใชปลกตองไมออนหรอแกจนเกนไป มอำยประมำณ 60 วน ควำมยำวของตนประมำณ 60 เซนตเมตร ขอควรระวงคอ ทอนพนธทตดมำแลวควรน ำไปปลกทนทไมควรทงทอนไวนำน เพรำะจะท ำใหกำรเจรญเตบโตของทอนพนธหลงท ำกำรปลกลดลง แตหำกเกษตรกรจ ำเปนตองเกบทอนพนธไว ควรเกบทอนพนธไวในทรมและควรท ำกำรรดน ำใหชมชนตลอดเวลำ

กำรปลก วำงทอนพนธหญำแพงโกลำประมำณ 3 – 5 ทอน เรยงกนเปนแถวตำมแนวรองทขดไว ใชทอนพนธหญำแพงโกลำประมำณ 100 - 150 กโลกรม จำกนนน ำดนกลบทอนพนธหญำแพงโกลำบำง ๆ เปนระยะ โดยใหเหลอเฉพำะสวนยอด กำรใหน ำ ควรใหน ำหญำแพงโกลำอยำงสม ำเสมอในชวงฤดแลง หรอเกษตรกรจะใชวธรดน ำแบบสปรงเกอร ประมำณ 7 วน ๆ ละ ประมำณ 4 - 6 ชวโมง (ส ำนกพฒนำอำหำรสตว, 2558) หญำแพงโกลำเปนหญำทเหมำะส ำหรบท ำหญำแหงใหผลผลตน ำหนกแหง 800-1,200 กโลกรมตอไร ขนอยกบสภำพแวดลอม สำมำรถตดไดทก 40 วน โดยมโปรตนหยำบ ประมำณ 10 เปอรเซนต เยอใย 29 เปอรเซนต และ TDN 59 เปอรเซนต (ส ำนกพฒนำอำหำรสตว, 2558) จดไดวำเปนอำหำรหยำบทมคณภำพด ถวเวอราโนสไตโลหรอถวฮามาตา (Stylosanthes hamata cv. Verano)

ถวฮามาตา มถนก ำเนดอยทหมเกำะอนเดยตะวนตก และแถบชำยฝงของทวปอเมรกำเหนอและอเมรกำใต เปนถวคำงป ล ำตนกงตรง ลกษณะแผและตงไมมขน หลงจำกออกดอกแลวยงคงเจรญเตบโตตอไปจนถงปลำยฤด มควำมทนแลงไดดกวำถวทำวนสวลสไตโล ในสภำพทแลงจดจะปรบตวเปนถวฤดเดยว ขยำยพนธเองตำมธรรมชำตจำกเมลดทวำงลงดน ทนตอกำรแทะเลมของสตว เจรญเตบโตไดในดนหลำยชนด เชน ดนทรำยทมควำมอดมสมบรณต ำ ดนลกรงหรอดนท เปนเหมองแรเกำ

ทนทำนตอควำมแหงแลง เปนพชทมควำมส ำคญในเขตรอนและเขตกงรอน ทไดรบฝน 500 – 1,250 มลลเมตรตอป ไมทนตอสภำพน ำทวมขง ถวเวอรำโนสไตโลเปนพชตระกลถวทกองอำหำรสตวสงเสรมใหเกษตรกรปลกเพอเลยงสตวแพรหลำยกนทวไป เปนทรจกกนในนำมถวฮำมำตำ ซงปรบตวไดดในดนกรด สำมำรถปลกรวมกบหญำกนน กนนสมวง ซกแนล และรซได รฐบำลไดใชถวเวอรำโนสไตโลหวำนในท ำเลเลยงสตวสำธำรณะและปำเสอมโทรม เพอปรบปรงคณภำพของพชอำหำรสตวพนเมอง ปรบปรงบ ำรงดนและปองกนกำรชะลำงหนำดน นอกจำกนเกษตรกรยงนยมปลกถวเวอรำโนสไตโลเพรำะวำปลกงำย เจรญเตบโตด และตำนทำนตอโรคแมลง ในกำรจดท ำแปลงหญำเลยงสตว ควรปลกตนฤดฝนระหวำงพฤษภำคม – กรกฎำคม เมลดพนธทใชควรจะเรงควำมงอกดวยกำรแชน ำรอน 80 องศำเซลเซยส นำน 10 นำท ในอตรำ 2 กโลกรมตอไร กอนปลกใสปยฟอสฟอรสอตรำ 6 – 16 กโลกรม P2O5 ตอไร และยบซมอตรำ 1.6 – 3.2 กโลกรมตอไรเปนปยรองพน ท ำกำรปลกโดยหวำนเมลดใหสม ำเสมอใชเมลดพนธอตรำ 2 กโลกรมตอไร หรอปลกเปนแถว ระยะระหวำงแถว 50 เซนตเมตร ควรตดหญำเลยงสตวสงจำกพนดน 10 เซนตเมตร ครงแรก 70 – 90 วน หลงปลกและตดครงตอไปทก 45 วน ไดผลผลตน ำหนกแหง 1.3 – 1.9 ตนตอไร โปรตน 18 เปอรเซนต


ถวแกรมสไตโล (Stylosanthes guianensis cv. Graham)

ถวแกรมสไตโล มถนก ำเนดอยในอเมรกำใต และอเมรกำกลำง มอำยหลำยป ลกษณะทรงตงเปนพมขนำดกลำงล ำตนแผและตงตรงถงกงทอดยอด มระบบรำกแบบรำกแกว สำมำรถเจรญเตบโตไดดในดนเกอบทกชนด เชนดนทมควำมอดมสมบรณต ำ ทนทำนตอดนทเปนกรด โดยเฉพำะในดนทขำดธำตฟอสฟอรส แตไมขำดธำต ทองแดง และดนเหนยวทมกำรระบำยน ำเลว มคณคำทำงอำหำรอยระดบปำนกลำง สำยพนธทปลกเปนกำรคำในประเทศไทยคอ สำยพนธแกรม (cv. Graham) พบทประเทศโบลเวยซงมปรมำณน ำฝน

600 – 1,000 มลลเมตรตอป มชวงแลงนำนถง 7 เดอน จงเปนถวททนแลงและสำมำรถทนตอสภำพน ำขงในระยะสน แตถวสไตโลชนดนไมทนตอกำรเหยยบย ำของสตว จงควรปลกเพอตดใหสตวกนและควรตดสม ำเสมอ ไมควรปลอยใหตนแกจะเปนเสยนแขง ควำมนำกนสงสดในชวงทกำรเจรญเตบโตเตมทใกลจะออกดอก ในบรเวณพนทซงมชวงแลงยำวนำนจะใชปลกเปนถวฤดเดยวโดยใหตดเมลด และงอกเปนตนใหมตอไปตำมธรรมชำต ใชปลกรวมกบหญำไดบำงชนด เชน หญำกนน แตไมสำมำรถปลกรวมกบหญำทมกำรแขงขนสง อำทเชน หญำแพนโกลำ และหญำซกแนลเลอย เปนตน กำรปลก กำรดแลรกษำ และกำรจดกำรแปลงหญำ เชนเดยวกนกบถวเวอรำโนสไตโล และใหผลผลตเฉลย 1.8 ตนตอไร โปรตนประมำณ 18 เปอรเซนต ถวเซนโตรซมา (Centrosema pubescens)

ถวเซนโตรซมา ลกษณะล ำตนเปนเถำเลอยขนำนกบผวดน อำจเลอยพนหลกทอยใกลเคยง มอำยหลำยปเปนถวพนเมองในเขตรอนของอเมรกำกลำง อเมรกำใต และหมเกำะคำรเบยน ส ำหรบประเทศไทยไดน ำมำปลกคลมดนในสวนยำงพำรำภำคใตเปนเวลำนำนแลว มล ำตนเลอยยำวประมำณ 0.5 – 1.5 เมตร อำจมรำกตำมขอของล ำตนทอยชดผวดน และมระบบรำกแกวทหยงลกลงไปในดน ถวเซนโตรซมำตอบสนองตอชวงแสงกลำงวนสน จงออกดอกในชวงฤดหนำว ฝกแกจะมสน ำตำลเขม แตละฝกมเมลดประมำณ 20 เมลด สำมำรถ

เจรญเตบโต และปรบตวไดดในดนคอนขำงเปนกรด และมควำมอดมสมบรณปำนกลำงมปรมำณฝนตกตลอดป 1,000 – 1,500 มลลเมตร ชอบดนทมกำรระบำยน ำด แตกทนตอสภำพน ำขงไดบำง ถวชนดนสรำงปมทรำกไดโดยเชอไรโซเบยม โดยเฉพำะไรโซเบยม Strain CB.1923 ซงจะชวยตรงไนโตรเจนจำกอำกำศได เปนถวอำหำรสตวทมควำมนำกน และมคณคำทำงอำหำรสง มปรมำณโปรตน 17 เปอรเซนต ทนตอกำรแทะเลมของสตว นอกจำกนยงปรบตวไดดภำยใตสภำพทมรมเงำ สำมำรปลกรวมกบหญำเนเปยร หญำขน และหญำกนน ไดด ถวเซนโตรซมำทปลกในชดดนปำกชอง ซงมควำมอดมสมบรณคอนขำงสง ไดผลผลตน ำหนกแหง 900 กโลกรมตอไร


ถวไมยรา (Desmanthus virgatus)

ถวไมยรา หรอถวเดสแมนธสหรอถวเฮดจลเซอรน (Hedge lucern) เปนพชตระกลถ วชนดหน งจดอย ใน Subfamily Mimosaceae เชนเดยวกบกระถน กระถนณรงค และมะขำมเทศ เปนพชพนเมองทปลกในเขตรอน มรำยงำนพบพชชนดนในประเทศไทย ป พ.ศ. 2465 ไมมชอเรยกทองถน และไมปรำกฏบนทกชอเรยกทองถนในประเทศไทย ผศ.จรำยพน จนทรประสงค เหนสมควรก ำหนดชอไทยวำไมยรำ มกำรน ำถวเดสแมนธสสำยพนธ CPI 52401 มำปลกขยำยพนธทศนยวจยอำหำรสตวขอนแกน ศนยวจยอำหำรสตวปำกชอง ศนยวจย

อำหำรสตวชยนำท และสถำนอำหำรสตวเชยงยน เมอป พ.ศ.2530 ปลำยป พ.ศ. 2532 โดย Dr. D.S. Loch ไดน ำถวเดสแมนธส อก 6 สำยพนธ จำกทวปอเมรกำใต และออสเตรเลยเขำมำอก จำกกำรศกษำพบวำ สำยพนธ CPI 52401 สำมำรถเจรญเตบโตไดดในพนทดนเหนยว ใหผลผลตสวนตนและใบทใชเลยงสตวสงกวำสำยพนธอน เปนพชตระกลถวทมอำยหลำยป ลกษณะเปนพมคลำยกระถน แตมทรงพมใบและฝกขนำดเลกกวำ ตนคอนขำงจะตงตรง สงประมำณ 2 – 3 เมตร เจรญเตบโตไดดในดนรวนเหนยวทมควำมอดมสมบรณคอนขำงสง มควำมเปนกรดเปนดำง 5 – 6.5 สำมำรถปรบตวและเจรญเตบโตไดในดนเหนยว เปนพชเขตรอนทมปรมำณน ำฝน 1,000 – 1,500 มลลเมตรตอป สำมำรถปลกรวมกบหญำเนเปยร และหญำกนนได นยมปลกดวยเมลด ถวไมยรำใหผลผลตเมลดไรละประมำณ 140 – 170 กโลกรม แตเมลดถวไมยรำมระยะพกตว ดงนนกอนปลกจงตองน ำเมลดแชในกรดก ำมะถนเขมขนนำน 8 นำท ใชเมลดอตรำประมำณ 0.5 กโลกรมตอไรควรใชระยะปลก 10 x 50 หรอ 10 x 75 เซนตเมตร จำกรำยงำนวจยของศนยวจยอำหำรสตวชยนำทพบวำควรจะตดตนถวไมยรำสงจำกพนดนประมำณ 35 ซม. โดยตดครงแรกเมออำย 60 วน และตอมำตดทก 30 – 45 วน ไดผลผลตน ำหนกแหง 2,200 – 3,150 กโลกรมตอไร มปรมำณโปรตนประมำณ 19 เปอรเซนต ซงจดไดวำเปนพชอำหำรสตวทใหผลผลตและคณคำทำงอำหำรสง และไมมสำรพษทเปนอนตรำยตอสตว


พนธพชอาหารสตวทเหมาะสมส าหรบในพนทตาง ๆ ของประเทศไทย

พชอำหำรสตวแตละชนดสำมำรถปรบตว เจรญเตบโตและใหผลผลตสงภำยใตสภำพแวดลอมของพนททแตกตำงกน เชน ปรมำณน ำฝน อณหภม ควำมชน ชวงแลง คณสมบตทำงกำยภำพและเคมของดน ฯลฯ ดงนน กำรปลกพชอำหำรสตวใหไดผลด จ ำเปนตองคดเลอกพนธหญำหรอถวอำหำรสตวใหเหมำะสมกบสภำพพนทโดยพจำรณำ ดงน

ภาคกลาง

1. พนทลม มน ำอดมสมบรณ ดนสวนใหญเปนดนเหนยว ระบำยน ำไมด และน ำทวมขงในชวงฤดฝน ควรปลกหญำมอรซส หญำซตำเรย แตถำดนมควำมอดมสมบรณต ำควรปลกหญำพลแคทลม ส ำหรบบรเวณพนทในเขตชลประทำนซงสำมำรถควบคมน ำไดและมทำงระบำยน ำ สำมำรถปลกพชทมศกยภำพในกำรใหผลผลตสง เชน หญำเนเปยรปำกชอง1 หญำเนเปยรแคระ หญำแพงโกลำ หญำเนเปยรยกษ หญำกนนสมวง หญำซอกม และถวไมยรำ

2. พนทดอน ในบรเวณภำคกลำงสำมำรถปลกพชอำหำรสตวไดหลำยชนด อำทเชน หญำกนนสมวง หญำกนน หญำเฮมล หญำเนเปยรปำกชอง1 หญำเนเปยรแคระ หญำเนเปยรยกษ หญำซอกม หญำรซ ถวเซนโตรซมำ ถวเวอรำโนสไตโล ถวแกรมสไตโล และถวไมยรำ ส ำหรบบรเวณรมรวบำน หวไรปลำยนำหรอหลงบำน ควรจะปลกพชตระกลถวยนตน เชน กระถน ทองหลำง แค และประดเนอออน เพอใชเปนอำหำรเสรมโปรตนซงจะมประโยชนมำกในฤดแลง

ภาคเหนอ

1. พนทเขตชลประทาน จะมแหลงน ำเพยงพอส ำหรบใชขณะฝนทงชวง ควรปลกหญำเนเปยรแคระ หญำเนเปยรปำกชอง1 หญำเนเปยร หญำกนนสมวง หญำแพงโกลำ หญำซอกม ถวเซนโตรซมำ ถวเวอรำโนสไตโล ถวแกรมสไตโล และถวไมยรำ ส ำหรบบรเวณพนทมน ำทวมขงในฤดฝนควรปลกหญำมอรซสและหญำซตำเรย

2. พนทดอน ดนรวนปนทรำยมพชอำหำรสตวทสำมำรถเจรญเตบโตไดด ไดแก หญำกนน หญำกนนสมวง หญำเฮมล หญำกรนแพนค หญำซกแนลเลอย หญำซกแนลนอน หญำสตำร ถวเวอรำโนสไตโล ถวเซนโตรซมำ และกระถน


3. พนทบนดอยหรอทสง ควรจะปลกหญำซตำเรย หญำสตำร และถวกรนลฟเดสโมเดยม และควรจะปลกหญำแฝกเปนแนวขวำงควำมลำดเทเพอปองกนกำรชะลำงพงทลำยของดนอกทำงหนง

4. พนทปาโปรงหรอบรเวณทมรมเงาไมหนาทบเกนไป ควรปลกหญำกนนสมวง หญำกนน หญำเฮมล หญำกรนแพนค หญำกนน หญำซกแนลเลอย หญำรซและถวเซนโตรซมำ

5. พนทนาภายหลงเกยวขาว ขณะทดนยงมควำมชนพอสมควร กสำมำรถปลกถวพมได

6. พนทในสวนไมผล ไมยนตน อำจจะปลกหญำกนน หญำกนนสมวง และหญำเฮมล ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

1. พนทดนรวนปนดนเหนยว มควำมอดมสมบรณปำนกลำง เชน ชดดนปำกชอง ชดดนพระพทธบำท เหมำะสมส ำหรบปลกพชอำหำรสตวหลำยชนด เชน หญำกนนสมวง หญำกนน หญำเฮมล หญำเนเปยรปำกชอง1 หญำเนเปยรแคระ หญำเนเปยรยกษ หญำนวตรฟด หญำซอกม หญำรซ หญำซกแนลนอน หญำซกแนลเลอย ถวเซนโตรซมำ ถวเวอรำโนสไตโล ถวแกรมสไตโล ถวไมยรำ และไมตระกลถวยนตน เชน กระถน ถวมะแฮะ และทองหลำง

2. พนทดนรวนปนทรายหรอดนเนอหยาบ ควำมอดมสมบรณต ำ เชน ชดดนโครำช ชดดนอบล ฯลฯ พชอำหำรสตวทสำมำรถเจรญเตบโตไดดพอสมควรในบรเวณนไดแก หญำซกแนลเลอย หญำซกแนลนอน หญำกนน หญำรซ ถวลสงนำ ถวเวอรำโนสไตโล ถวแกรมสไตโล พชตระกลถวยนตน ไดแก ถว มะแฮะ ทองหลำง และกระถน ส ำหรบในบรเวณทมน ำทวมขงเปนบำงครงในฤดฝน ควรปลกหญำพลแคทลมซงนอกจำกจะทนแลงไดดแลวยงทนตอน ำขงดวย

3. บรเวณคนนาและพนทไหลถนน ควรใชถวเวอรำโนสไตโลปลกคลมดนส ำหรบบรเวณพนท มควำมลำดชนมำกและมกำรชะลำงพงทลำยของดนสง ควรปลกหญำแฝกเปนแนวขวำงควำมลำดเทของพนท ภาคใต

1. พนทลม มน ำทวมขงในฤดฝนสำมำรถปลกหญำมอรซสและหญำพลแคทลมไดส ำหรบบรเวณทควบคมน ำไมใหทวมขงได ควรปลกหญำเนเปยรปำกชอง1 หญำเนเปยรแคระ หญำเนเปยรยกษและหญำซตำเรย

2. พนทดอนและดนรวน มพชอำหำรสตวหลำยชนดทสำมำรถเจรญเตบโตไดด เชน หญำ ซกแนลเลอย หญำซกแนลนอน หญำโคไร หญำรซ หญำกนน ถวเซนโตรซมำ ถวแกรมสไตโล กระถนและทองหลำง

3. พนทดนทรายจด ไมอมน ำและมควำมอดมสมบรณต ำ เชน ชดดนบำนทอน ฯลฯ ควรปรบปรงดนดวยกำรปลกหญำซกแนลตงในระยะ 2-3 ปแรก แลวไถกลบกอนทจะปลกพชอำหำรสตวพนธดตำมตองกำร อำทเชน หญำกนน หญำซกแนลเลอย หญำซกแนลนอน หญำรซ ถวเวอรำโนสไตโล และถวแกรมสไตโล

4. พนทดนพร มปรมำณอนทรยวตถสง เปนดนกรดจดและมน ำทวมขงในฤดฝน จะมเพยงหญำพนเมอง เชน หญำชนกำดและหญำปลอง ทสำมำรถเจรญเตบโตไดส ำหรบบรเวณพนททมกำรปรบปรงดนแลวสำมำรถปลกหญำมอรซสเพอตดใหสตวกน สวนบรเวณพนทของพรทสำมำรถควบคมน ำไดควรปลกหญำซกแนลเลอย และหญำซกแนลนอน


5. พนทบรเวณรมเงาไมผลและไมยนตน ในแหลงทเปนดนรวนปนดนเหนยวและฝนตกชกควรปลกหญำมอรซส ส ำหรบในสวนมะพรำวมรมเงำไมหนำทบสำมำรถปลกหญำกนน หญำโคไร หญำซกแนลเลอย หญำรซ ถวเซนโตรซมำและถวเวอรำโนสไตโล สวนในสวนยำงพำรำและสวนปำลมน ำมนทมรมเงำหนำทบกวำ ใชหญำกนน หญำเฮมล ถวเซนโตรซมำ และถวลสงเถำ

พชอาหารสตวอน ๆ ทใชเลยงโคเนอและมอยในภมภาคตางๆ ของประเทศไทย

เปนเรองทหวงส ำหรบเกษตรกรไทยมำกเรองหนงคอ กำรขำดแคลนอำหำรส ำหรบเลยงโคในชวงฤดแลง เนองจำกนบตงแตเดอนตลำคมไปจนถงเดอนพฤษภำคมทกป ภำคกลำง ภำคเหนอ และภำคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงเปนแหลงเลยงโค-กระบอทส ำคญ มกจะมฝนตกนอยมำก ท ำใหหญำธรรมชำตทเปนแหลงอำหำรหลกของโค กระบอ ชะงกกำรเจรญเตบโต ปรมำณอำหำรสตวในธรรมชำตมไมเพยงพอส ำหรบสตว ท ำใหโค กระบอไดรบอำหำรไมเพยงพอ ท ำใหน ำหนกลด ผอม หรอเจบปวย วธหนงทเกษตรกรอำจจะน ำมำใชเพอแกปญหำขำดแคลนอำหำรส ำหรบเลยงโค กระบอในชวงฤดแลง คอ กำรน ำพชชนดตำงๆทมอยในธรรมชำต หรอพชยนตนบำงชนดทมอยในไรนำมำเลยงสตว เนองจำกพชหลำยชนดสำมำรถใชเลยงสตวได จงขอแนะน ำพชทองถนทใชเปนอำหำรเลยงโคได ซงเกษตรกรไทยรและมพชเหลำนทองถนตำงๆ ดงตอไปน

กระถน (Leucaena) มชอวทยำศำสตรวำ Leucaena leucocephala เปนพชอำหำรสตวทดทสดชนดหนง ประโยชนของกระถนนนมมำกมำย ใบกระถนใชเลยงสตวไดทกชนด เชน ใชผสมอำหำรขนไกเนอ ไกไข สกร โคเนอ โคนม ใบกระถนสดใชเลยงโคเนอ โคนม กระบอ แพะ แกะ ไดไมมขอจ ำกด ใบกระถนน ำมำตำกแหงใสกระสอบเกบไวเลยงสตวในฤดแลงได ในตำงจงหวดจะสงเกตพนธพชทขนอยสองขำงถนนและพชทขนตำมไรนำเกษตรกร กระถนเปนพชอำหำรสตว ทน ำมำเลยงสตวได แตไมคอยเหนเกษตรกรน ำมำเลยงสตวเทำใดนก นอกจำกนยงเหนกำรตด กำรเผำท ำลำยพชเหลำนน ปหนงๆ ประเทศไทยสญเสยทรพยำกรไปมำกไมนอย วธปลกกงำย คณคำทำงอำหำรสง เกษตรกรควรพจำรณำน ำกระถน และพชตำงๆ อกนบรอยชนดมำเลยงสตวเพอประคบประคองใหสตวของทำนมสภำพรำงกำยปกต ไมทรดโทรมหรอเจบปวย รอฤดฝนปหนำจงปลกสรำงแปลงพชอำหำรสตวใหมใหเพยงพอส ำหรบเลยงโค – กระบอ ตลอดทงป ส ำหรบคณคำโภชนะของใบและกงออนสดจำกตนกระถน มน ำหนกแหง (Dry matter, DM) 38.7 เปอรเซนต โปรตนหยำบ (Crude protein, CP) 8.9 เปอรเซนต ไขมน (Ether extract, EE) 0.4 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ (Crude fiber, CF) 7.8 เปอรเซนต สวนในใบแหง มน ำหนกแหง 91.6 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 22.3 เปอรเซนต ไขมน 4.1 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 11.7 เปอรเซนต

กระถนณรงค (Acacia) มชอวทยำศำสตรวำ Acacia auriculaeformis Cunn. จดเปนพชตระกลถวอกชนดหนง ทใชเปนแหลงอำหำรหยำบเลยงโค กระบอ และสตวเคยวเอองอนๆ ในฤดแลงไดด กระถนณรงคสำมำรถเจรญเตบโตไดดในทวทกภมภำคของไทย เปนไมยนตนขนำดกลำงถงขนำดใหญ ส ำหรบคณคำโภชนะของใบกระถนณรงคสด มน ำหนกแหง 28.2 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 4.6 เปอรเซนต ไขมน 1.1 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 7.2 เปอรเซนต

กลวย (Banana) มชอวทยำศำสตรวำ Musa sapientum L. ใชเลยงสตวไดทกสวน เชน เหงำ กำบใบ กำนใบ ใบ เปลอกกลวย กลวยดบ และกลวยสก ในกำรวเครำะหเปลอกผลสก สด พบวำ มน ำหนกแหง 16.5


เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.2 เปอรเซนต ไขมน 2.0 เปอรเซนต เยอใยหยำบ 2.0 เปอรเซนต สวนใบสด มน ำหนกแหง 16.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.2 เปอรเซนต ไขมน 1.4 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 2.8 เปอรเซนต

ขาวโพด (Corn) มชอวทยำศำสตรวำ Zea mays ขำวโพดทปลกในประเทศไทยมทงชนดสขำวและเหลอง ทงสองชนดมคณคำทำงอำหำรใกลเคยงกนแตสเหลองมแคโรทน (Carotene) ซงเปนแหลงทใหวตำมนเอมำกกวำ อยำงไรกตำมผลพลอยไดจำกขำวโพด (corn by product) ทใชเลยงโค กระบอ มหลำยชนด ไดแก

- ขาวโพดฝกออน (Baby corn) สวนทใชเปนอำหำรหยำบเลยงโค ไดแก ตนหลงเกบฝกสด น ำหนกแหง 25.6 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.1 เปอรเซนต ไขมน 0.4 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 7.0 เปอรเซนต เปลอกฝกสด น ำหนกแหง 15.7 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.8 เปอรเซนต ไขมน 0.2 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 3.5 เปอรเซนต สวนเปลอกฝกแหง จะมน ำหนกแหง 88.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 10.5 เปอรเซนต ไขมน 1.9 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 21.6 เปอรเซนต

- ขาวโพดเลยงสตว (Corn/Maize) สวนทใชเปนอำหำรหยำบเลยงโค ไดแก ขำวโพดบดแหงทงฝก น ำหนกแหง 87.4 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 7.2 เปอรเซนต ไขมน 2.7 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 5.3 เปอรเซนต ตนสด อำย 70 วน มน ำหนกแหง 21.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.7 เปอรเซนต ไขมน 0.4 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 6.0 เปอรเซนต สวนตนขำวโพดหมก มน ำหนกแหง 26.2 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.0 เปอรเซนต ไขมน 0.6 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 6.3 เปอรเซนต

- ขาวโพดหวาน (Sweet corn) สวนทใชเปนอำหำรหยำบเลยงโค ไดแก ซงสด (จำกโรงงำนผลตขำวโพดกระปอง) มน ำหนกแหง 25.8 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.3 เปอรเซนต ไขมน 0.9 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 8.6 เปอรเซนต ตนสด น ำหนกแหง 25.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.2 เปอรเซนต ไขมน 0.6 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 7.0 เปอรเซนต เปลอกฝกและซงสด มน ำหนกแหง 20.9 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.4 เปอรเซนต ไขมน 0.6 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 2.6 เปอรเซนต

ขาวฟาง (Sorghum) ซงมชอวทยำศำสตรวำ Sorghum bicolor และ ขาวฟางพชอาหารสตว (Sorghum grass) ชอวทยำศำสตรวำ Sorghum almun ขำวฟำงหลำยพนธ เชน ซอกมแดง มสำรพษในใบนอย ใชเลยงโคกระบอได ขอดของขำวฟำงคอเตบโตเรว ใชน ำนอยกวำขำวโพด ระยะเวลำปลก 50-60 วน ตดมำเลยงสตวหรอหนท ำหญำหมกได ขอควรระวงในกำรใชขำวฟำงเลยงสตวคอ ขำวฟำงหลำยพนธมสำรพษทใบน ำมำเลยงสตวแลวเกดอนตรำย ขอใหปรกษำเจำหนำทดำนพชสวนพชไร หรอศนยวจยอำหำรสตว สถำนอำหำรสตวกอนน ำมำใช ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของตนขำวฟำง และขำวฟำงพชอำหำรสตว มน ำหนกแหง 17 - 22 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.5 – 1.8 เปอรเซนต ไขมน 0.3 - 0.6 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 4.4 - 8.0 เปอรเซนต

แคบาน (Sesbania) มชอวทยำศำสตรวำ Sesbania grandiflora แคบำนเปนพชผกทปลกไวกนฝก ยอด และดอก ส ำหรบใบแกนนน ำมำเลยงโคกระบอหรอผสมอำหำรเลยงสกร เปด ไกได ใบแคมโปรตนสง อยำกแนะน ำเกษตรกรปลกตนแคตำมแนวรวแปลงหญำ หรอตำมคนบอปลำ ตำมคนนำ คนกนไดสตวกนไดพงพำกนไป ส ำหรบคณคำโภชนะของใบสดจำกตนแคบำน มน ำหนกแหง 17.1 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 4.5 เปอรเซนต ไขมน 0.8 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 3.0 เปอรเซนต

จามจร (Rain tree) มชอวทยำศำสตรวำ Samanea saman (Jacq.) Merr. ตนจำมจร เปนพชยนตนขนำดใหญ ขนอยทวไปตำมหวไรปลำยนำเกษตรกร อยำกบอกเกษตรกรวำ ตนจำมจรนนเปนพชตระกลถว ทงใบสด ใบแหง และฝกแกสกงอม น ำมำเลยงสตวได ใบจำมจร มโปรตนสงเหมอนพชตระกลถวชนดอนๆ ส ำหรบ


เกษตรกรทเลยงโคเนอหรอโคนมเปนอำชพ ควรปลกจำมจรเปนรมเงำบรเวณคอกสตว และภำยในแปลงหญำ ส ำหรบคณคำโภชนะของใบแหงจำกตนจำมจร มน ำหนกแหง 100.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 26.2 เปอรเซนต ไขมน 7.9 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 26.6 เปอรเซนต ฝกออนสด มน ำหนกแหง 24.3 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 5.8 เปอรเซนต ไขมน 0.5 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 5.2 เปอรเซนต ฝกแกแหง มน ำหนกแหง 86.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 16.1 เปอรเซนต ไขมน 2.8 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 10.2 เปอรเซนต

ตนสาค (Sago palm) เปนพชพนเมองตระกลปำลม ประเทศไทยในเขตพนททำงภำคใตหลำยจงหวด เชน จงหวดยะลำ ปตตำน นรำธวำส สงขลำ สตล ฯลฯ บรเวณสภำพทลมรมฝงแมน ำล ำคลอง หรอในพนททลมรมฝงแมน ำล ำคลอง หรอในพนททมกำรระบำยน ำไมด พชเศรษฐกจไมสำมำรถขนได ขนเรยงรำยอยทวไปตำมธรรมชำต และสำมำรถเจรญเตบโตไดดในพนทประมำณ 3 ลำนไร ตนสำคเปนพชใบเลยงเดยว ทพบขนในบำนเรำ มอย 2 ชนด คอ ชนดไมมหนำม (Metroxylon sugus Roltb.) เปนสำค ชนดมยอดมสแดง และชนดมหนำม (Metroxylon rumphii Mart.) เปนสำค ชนดมยอดมสขำว มหนำมอยตำมกำนใบ ลกษณะของใบจะสนกวำ และเปรำะกวำชนดแรก (ชนดมยอดสแดง) ตนสำคขยำยพนธโดยกำรแตกหนอ เมอตนเกำตำยจะมหนองอกออกมำแทนอยเรอยๆ โดยไมจ ำเปนตองปลกทด แทน ใบของตนสำคทรวงหลนลงมำบนพนดน จะคลมพนดนอยำงหนำแนนจนวชพชขนไมได ถอเปนกำรก ำจดวชพชไปดวยวธหนง ใบของตนสำค สำมำรถน ำไปมงหลงคำแทนใบจำก ล ำตนสำมำรถน ำมำสรำงบำน ท ำเชอเพลง และน ำมำผลตเปน แปงได โดยเฉพำะสวนกลำง (ไส) ของล ำตนจะใหแปงมำกทสด แปงทผลตจำกตนสำคจะมสเหลอง ระยะของตนสำคทเหมำะสมจะตดมำท ำแปง จะมอำยประมำณ 9-10 ป โดยเฉพำะทชวงควำมสง 7.5-9 เมตร จำกพนดนจะ มแปงมำกทสด ส ำหรบคณคำโภชนะของแปงจำกตนสำค มน ำหนกแหง 89.7 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.2 เปอรเซนต ไขมน 1.8 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 13.3 เปอรเซนต

ถวเขยว (Mung bean) มชอวทยำศำสตรวำ Phaseolus aureus ตนถวเขยวหลงเกบฝกแหง มโปรตนสงและสตวชอบกนเหมอนพชตระกลถวชนดอนๆ โดยมน ำหนกแหง 92.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 6.0 เปอรเซนต ไขมน 0.5 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 35.1 เปอรเซนต

ถวลสง (Pea nut) มชอวทยำศำสตรวำ Arachis hypogaea ตนถวลสงเมอถอนขนมำใหมๆมใบสเขยวตดอยคอนขำงมำก ใชเลยงโคกระบอได เกษตรกรทมตนถวลสงมำกๆ ขอแนะน ำใหตำกเปนถวแหงมดฟอนเกบไวเลยงสตว ตนถวลสงหลงเกบฝก และหลงจำกท ำใหแหง มน ำหนกแหง 86.6 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 11.5 เปอรเซนต ไขมน 1.8 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 24.8 เปอรเซนต สวนเปลอกฝกถวลสงแหง มน ำหนกแหง 89.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 7.5 เปอรเซนต ไขมน 0.9 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 51.3 เปอรเซนต

ถวเหลอง (Soybean) มชอวทยำศำสตรวำ Glycine max เกษตรกรสวนใหญปลกถวเหลองเพอเกบเมลดจ ำหนำยเทำนน ทจรงหลำยประเทศถอวำตนถวเหลองเปนพชอำหำรสตวชนดหนง สวนทเหลอจำกกำรผลตเมลดถวเหลองคอ ตนถวเหลองทมใบตดอย เรยกวำฟำงถวเหลอง ฝกถวเหลองทแกะเอำเมลดออกแลว เกษตรกรน ำมำเลยงโคกระบอได ทำงภำคเหนอเกษตรกรใชตนถวเหลองเปนอำหำรหยำบเลยงโคแทนฟำงขำว วธใชนน บำงคนน ำมำแชน ำใหออนนม บำงคนใชกำกน ำตำลรำดใหหวำนและนำกน ผลตภณฑจำกถวเหลองอกหลำยชนดมคณคำทำงอำหำรสตวสง น ำมำเลยงสตวไดทงนน ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของสวนตำงๆ เชน ตนถวเหลองหลงเกบฝกหรอฟำงถว มน ำหนกแหง 86.8 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 6.1 เปอรเซนต ไขมน 1.7 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 30.5 เปอรเซนต เปลอกฝกถวเหลอง มน ำหนกแหง 89.8 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 5.6 เปอรเซนต ไขมน


1.5 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 30.5 เปอรเซนต สวน กำกเตำห มน ำหนกแหง 12.3 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 3.7 เปอรเซนต ไขมน 1.1 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 1.6 เปอรเซนต

ทองหลาง (December-tree) มชอวทยำศำสตรวำ Erythrina subumbrans ตนทองหลำง ถอวำเปนพชอำหำรสตวชนดหนง เปนพชยนตนทมขนำดใหญ มอยสองชนดคอชนดใบเขยวและชนดใบลำย ชนดใบเขยวจะมผลผลตใบมำกกวำชนดใบลำย เมอเกบใบหรอตดกงมำเลยงสตวแลวจะผลใบแตกยอดใหม ตดมำเลยงสตวไดเรอยๆ กำรขยำยพนธทองหลำงท ำไดงำย เพยงตดกงทเรมเปนสน ำตำลทอนสนๆ ปกช ำในแปลงช ำหรอถงพลำสตกหรอปลกลงในแปลงเลยกได เกษตรกรเลยงโคเนอ โคนมชอบปลกทองหลำงเปนแนวรว เพรำะทนกวำรวลวดหนำม ไมสกหรอ ไมตองลงทน และมอำหำรส ำหรบเลยงโคเพมขน ส ำหรบคณคำโภชนะของใบสดจำกตนทองหลำง มน ำหนกแหง 29.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 5.6 เปอรเซนต ไขมน 1.3 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 8.4 เปอรเซนต

ผกตบชวา (Water hyacinth) มชอวทยำศำสตรวำ Eichomia crassipes ใบผกตบชวำสด มควำมนำกนและมสำรอำหำรคอนขำงสง ในชวงฤดแลง พชอำหำรสตวบนบกตำยหรอถกแทะเลมจนหมด ยงเหนผกตบชวำเขยวสดอยตำมแหลงน ำสำธำรณะ เกษตรกรใชใบผกตบชวำเลยงไก เปด สกร โค กระบอได มกำรทดลองน ำใบผกตบชวำมำหนตำกแหง เกบไวเปนเสบยงเลยงสตวไดดไมแพเสบยงสตวชนดอน ๆ ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของใบผกตบชวำสด มน ำหนกแหง 12.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.0 เปอรเซนต ไขมน 0.2 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 2.2 เปอรเซนต สวนล ำตนรวมใบสด มน ำหนกแหง 8.1 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.0 เปอรเซนต ไขมน 0.2 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 2.2 เปอรเซนต

มะขามเทศ (Manila tamarind) มชอวทยำศำสตรวำ Pitthecellobium dulce (Roxb.) Benth. เปนพชยนตนทรงพมขนำดกลำง ขนอยทวไปตำมหวไรปลำยนำเกษตรกรและพนทสำธำรณะเกอบทวทกภำคของประเทศไทย มควำมทนทำนตอสภำพแวดลอมและเจรญเตบโตไดดในดนทขำดควำมอดมสมบรณของอนทรยวตถ เปนพชตระกลถวอกชนดหนง ในสตวเคยวเออง โดยเฉพำะ แพะจะชอบกนใบและเปลอกตนมะขำมเทศมำก มะขำมเทศนำจะเปนพชอกชนดหนงทเกษตรกรควรน ำมำเลยงโค กระบอ โดยเฉพำะในฤดแลงทขำดแคลนอำหำรหยำบคณภำพด ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของสวนใบมะขำมเทศสด มน ำหนกแหง 29.1 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 6.1 เปอรเซนต ไขมน 1.4 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 5.3 เปอรเซนต

มะเขอเทศ (Tomato) มชอวทยำศำสตรวำ Lycopersicon esculentum หลำยจงหวดมโรงงำนผลตน ำมะเขอเทศ เมอคนน ำออกไปเหลอกำกมะเขอเทศทน ำมำเลยงสตวไดหลำยชนด กำกมะเขอเทศแหงใชผสมอำหำรขนเลยงสกร โคเนอและโคนม ฟำรมโคเนอหลำยแหงใชกำกมะเขอเทศเปนวตถดบหลกส ำหรบผสมอำหำรขนเลยงโคเนอ เนองจำกรำคำถก คณภำพด และโคชอบกน ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของกำกมะเขอเทศแหง มน ำหนกแหง 92.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 19.3 เปอรเซนต ไขมน 10.3 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 31.9 เปอรเซนต

มนเทศ (Sweet potato) มชอวทยำศำสตรวำ Ipomoea batatas (L.) Lam. มนเทศเปนพชสดทสตวชอบกนมำก เกษตรกรในชนบทหนเถำมนเทศเปนชนเลกๆ ผสมอำหำรเลยงสกร ไก เปด โค กระบอ อยำกจะแนะน ำใหเกษตรกรปลกมนเทศเลยงสตวโดยเฉพำะ ในหนำแลงพชอนๆ ตำยหมด ยงเหนมนเทศเขยวอยเสมอ นำจะเปนแหลงอำหำรโคกระบอทดอกแหลงหนง ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของเถำมนเทศแหง มน ำหนกแหง 91.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 20.0 เปอรเซนต ไขมน 1.5 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 17.9 เปอรเซนต


มนส าปะหลง (Cassava) มชอวทยำศำสตรวำ Manihot esculenta มนส ำปะหลงเปนพชทใหคำรโบไฮเดรตสง 80 – 85 เปอรเซนต แตมแรธำตต ำ เนอมนส ำปะหลงมลกษณะเปนฝนและควำมหนำแนนต ำ กำรใชมนส ำปะหลงจะตองค ำนงถงสำรพษทมในเนอมนส ำปะหลง เปลอกรำกและใบ ไดแก แทนนน (Tannin) กรดไฮโดรไซยำนก (Hydrocyanic Acid, HCN) หรอกรดพรสสก (Prussic Acid) วธกำรลดสำรพษ ไดแก กำรอบทอณหภม 70 – 80 องศำเซลเซยส กำรตมหรอตำกแดด หรอใชวธกำรอดเมด (Pelleted) กำรใชในระดบสงควรเพมเตมวตำมนและแรธำต แมวำมแคลเซยมและฟอสฟอรสสง แตแรธำตอนๆ เชน ทองแดง เหลก สงกะส มจ ำนวนนอย ส ำหรบโภชนะในสวนตำงๆ ของมนส ำปะหลงทนยมน ำมำเลยงโค กระบอ ไดแก กำกมน มน ำหนกแหง 87.6 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.5 เปอรเซนต ไขมน 0.3 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 13.2 เปอรเซนต ใบมนแหง มน ำหนกแหง 90.6 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 20.1 เปอรเซนต ไขมน 5.1 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 17.8 เปอรเซนต มนเสน มน ำหนกแหง 89.8 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.1 เปอรเซนต ไขมน 0.4 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 7.4 เปอรเซนต

สบปะรด (Pineapple) มชอวทยำศำสตรวำ Ananas comosus ตน ใบ ตะเกยง เปลอก และแกนในสบปะรด เปนวตถดบทใชเลยงโคไดเปนอยำงด แหลงผลตสบปะรดทส ำคญของประเทศไทย คอ จงหวดเพชรบร จงหวดประจวบครขนธ จงหวดชมพร ไดกลำยเปนแหลงเลยงโคนมโคเนอไปดวย มกำรทดลองน ำใบสบปะรด และตะเกยงสบปะรด มำหนเปนชนยำว 2-3 นว เลยงโคเนอโคนมไดเชนเดยวกนกบหญำสด ส ำหรบคณคำทำงโภชนะของสวนตำงๆ ของตนสบปะรด อำทเชน จกสด มน ำหนกแหง 19.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.8 เปอรเซนต ไขมน 0.3 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 3.4 เปอรเซนต ตนสด มน ำหนกแหง 47.8 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.2 เปอรเซนต ไขมน 0.4 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 7.8 เปอรเซนต เปลอกสดจำกโรงงำนสบปะรดกระปอง มน ำหนกแหง 14.2 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 0.8 เปอรเซนต ไขมน 0.2 เปอรเซนต และ เยอใยหยำบ 2.5 เปอรเซนต และไสสบปะรดแหง มน ำหนกแหง 87.1 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 1.7 เปอรเซนต ไขมน 1.3 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 7.4 เปอรเซนต

หางนกย ง (Barbados pride) มช อวทยำศำสตร ว ำ Caesalpinia pulcherrima (L.) Sw. ซ ง ในตำงประเทศถอวำ ตนหำงนกยง ตนนนทร และพชยนตนในตระกลใกลเคยงกนอกหลำยชนดเปนพชอำหำรสตวและเปนพชตระกลถวชนดหนง ใบตนหำงนกยงมโปรตนสงแตเกษตรกรยงไมใชเลยงสตว เนองจำกสตวไมชอบกน อยำงไรกตำมถำฝกไประยะหนงสตวกจะเคยชน ส ำหรบคณคำโภชนะของใบสดจำกตนหำงนกยง มน ำหนกแหง 34.9 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 7.6 เปอรเซนต ไขมน 3.6 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 4.3 เปอรเซนต

ออย (Sugar cane) มชอวทยำศำสตรวำ Saccharum officinarum ในหลำยจงหวดเกษตรกรปลกออยเปนอำชพหลก ตนออนของออย ใชเลยงโคกระบอหนำแลงไดดเชนกน ผลตภณฑจำกออยทนยมใชเลยงสตว ไดแก กำกน ำตำล ชำนออย ตนออยทเหลอตดสงโรงงำน สำมำรถบดเปนอำหำรหยำบเลยงโคเนอได ส ำหรบสวนของออยทน ำมำใชเปนอำหำรหยำบเลยงโค กระบอ นน จำกกำรวเครำะหคณคำโภชนะ พบวำ ชำนออย มน ำหนกแหง 91.5 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 3.5 เปอรเซนต ไขมน 3.0 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 24.5 เปอรเซนต ใบออย มโปรตนหยำบ 4.4 เปอรเซนต ไขมน 1.1 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 36.5 เปอรเซนต สวนยอดออยสด มน ำหนกแหง 28.0 เปอรเซนต โปรตนหยำบ 2.0 เปอรเซนต ไขมน 0.5 เปอรเซนต และเยอใยหยำบ 9.6 เปอรเซนต ตำมล ำดบ

บทท 9


โรคทส าคญในโคเนอและการสขาภบาล

กำรเลยงสตวทกชนดนน ผเลยงตองกำรใหสตวเลยงของตนมสขภำพรำงกำยทสมบรณ แขงแรง มกำร

เจรญเตบโตทเปนปกตตำมพนธกรรมของสตวในแตละชนด ซงสงเหลำนจะเกดขนไดกอยทผเลยงสตวมควำมร ควำมช ำนำญ ในกำรเลยงสตวแตละชนดเปนอยำงด ผเลยงตองรจกวธกำรปองกนทจะไมใหสตวเกดโรค หรอหำกเกดโรคขนแลวจะรกษำไดอยำงไร ปจจบนโรคทเกดกบสตวมอยหลำยโรคทงโรคทไมตดตอและโรคทตดตอสคน ในโค กระบอ เชน โรคแทงตดตอ โรคเทำและปำกเปอย และโรควณโรค เปนตน ซงทงเจำหนำทของรฐและเอกชนกไดใหควำมรวมมอกนหำวธกำรปองกนและก ำจดโรคทเกดกบสตวใหหมดไป และในปจจบนกท ำไดระดบหนง แตสตวเลยงยงคงเกดโรคระบำดในทก ๆ ป และมโรคใหม ๆ เกดขน ดงนน ผด ำเนนกจกำรเลยงสตวจ ำเปนทจะตองศกษำหำควำมรเรองกำรปองกนและรกษำโรคสตวเพอน ำไปใช ในฟำรมของตนเอง โดยมงหวงใหสตวมกำรเจรญเตบโตเปนปกตและใหผลตอบแทนสงสด สาเหตของการเกดโรคในโคและสตวเศรษฐกจชนดอน

กำรเกดโรคในสตวเกดจำกหลำยสำเหต ทงสำเหตทำงตรงและสำเหตทำงออม ซงอำจจะเกดจำกตวสตวเอง โรงเรอนและอปกรณ อำหำร น ำ หรอจำกตวผเลยงเอง ซงจะเปนสำเหตใดกตำม ลวนสงผลตอสขภำพของสตวทงสน สำเหตของกำรเกดโรคในสตวแบงได ดงน

1. สำเหตทำงออม เปนสำเหตทไมไดเกดจำกเชอโรคแตเกดจำกสภำพแวดลอมรอบ ๆ ตวสตว ซงชกน ำใหสตวเกดโรคได สำเหตทำงออม ไดแก

1.1 ควำมเครยด เชน สภำพโรงเรอนไมเหมำะสม มแมลงรบกวน อำกำศรอนจด หนำวจด ลวนเปนสำเหตทท ำใหเกดควำมเครยดซงกอใหเกดโรคในสตวได

1.2 กำรขำดสำรอำหำร เชน ขำดธำตซลเนยมท ำใหโคผสมไมตด ขำดโปรตนท ำใหแคระแกรน เปนตน 1.3 สำเหตอนๆ เชน เกดจำกควำมผดปกตของระบบฮอรโมนในรำงกำยสตว ควำมบกพรองทำง

พนธกรรม หรอ ไดรบสำรพษในอำหำรสตว เชน กรดไฮโดรไซยำนก (Hydrocyanic Acid) ในมนส ำปะหลงสด สำรเคมหรอยำฆำหญำในอำหำรหยำบ เปนตน

2. สำเหตทำงตรง ไดแก กำรเกดโรคทเกดจำกเชอจลนทรยตำง ๆ เชน แบคทเรย ไวรส เชอรำ โปรโตซว พยำธภำยนอก และพยำธภำยใน ปจจยทมผลตอการเกดโรคในโคและสตวเศรษฐกจชนดอน

กำรเกดโรคในสตวมปจจยเกยวของหลำยประกำร กำรทสตวจะเกดโรคหรอไมนนนอกจำกปจจยตำง ๆ ทงดำนกำรสขำภบำล สงแวดลอมรอบ ๆ ตวสตว ชนดของเชอ และปรมำณเชอทสตวไดรบยอมสงผลตอกำรเกดโรคระบำดไดทงสน ปจจยทมผลตอกำรเกดโรคในสตวมดงน

1. ชนดและคณสมบตของตวเชอโรค เชอโรคบำงชนดมควำมรนแรงนอยบำงชนด มควำมรนแรงมำกและถงแมจะเปนเชอชนดเดยวกน ถำสภำวะแตกตำงกนควำมรนแรงของโรค กอำจแตกตำงกนได

2. ปรมำณของเชอทสตวไดรบเขำไป ถำสตวไดรบเชอในปรมำณทมำกหรอไดรบเชออยตลอดเวลำโอกำสทจะเกดโรคกมมำกขนดวย


3. วถทำงทเชอโรคเขำสรำงกำย เชอโรคบำงชนดมควำมเหมำะสมในกำรกอใหเกดโรคไดด ถำเชอโรคนนเขำรำงกำยโดยวธทำงจ ำเพำะ (Affinity) ของเชอโรคนน แตถำไมมวธจ ำเพำะทสำมำรถจบกบเซลลรำงกำยสตวตวนนได กำรเกดโรคกอำจจะไมเกดขนได

4. ภมคมกนของรำงกำยสตวเอง ถำสตวมระบบภมคมกนตอบสนองตอเชอโรคไดด โอกำสเกดโรคกลดลง 5. กำรจดกำรดำนสขำภบำลทด เชน กำรท ำควำมสะอำด พนยำฆำเชอเปนประจ ำ ดแลสภำพแวดลอม

ในโรงเรอนใหเหมำะสม ไมรอน อบอำวเกนไป หลกเลยงกำรท ำใหสตวเครยด ฯลฯ สงเหลำนจะชวยใหโอกำสเกดโรคนอยลง หรอถำเกดโรคขน อำกำรจะไมรนแรงนก และสำมำรถควบคมควำมรนแรงและกำรระบำดโรคไดงำย การสงเกตพฤตกรรมโคเนอเพอการจดการเลยงด การปองกนและรกษาโรค

พฤตกรรมของสตวเลยงทแสดงออกมำนน เมอสตวมควำมสขกบสภำพแวดลอมทมกำรจดกำรเลยงด กำรใหอำหำร กำรดแลเอำใจใสและกำรจดกำรทงในดำนควำมปลอดภย กำรมสขภำพกำยและสขภำพจตทด สำมำรถสบพนธเพอด ำรงเผำพนธของตนเองได ตรงตำมกบวตถประสงคของผเลยงสตว เนองจำกผเลยงสตวเปนผก ำหนดและวำงแผนใหสตวเลยงชนดนน ๆ สนองตอบควำมตองกำรของผเลยงสตว ทงในดำนกำรผสมพนธ กำรใหผลผลต กำรทจะมชวตด ำรงอยในสภำพแวดลอมทผเลยงสตวตองกำร และกำรตลำด พฤตกรรมทสตวเลยงแสดงออกมำ สงผเลยงสตวสงเกตไดนนตรงตำมควำมตองกำรของสตว หรอตองกำรควำมชวยเหลอจำกผเลยงสตว ซงแตกตำงจำกกำรศกษำในดำนสงคมศำสตรทศกษำในมนษย ในบทน จะกลำวถงเฉพำะกำรเลยงโคเนอ เทำนน

พฤตกรรมปกตของโคเนอ สำมำรถสงเกตได ดงน

1. เมอปลอยแปลง จะแทะเลมหญำตดตอกนประมำณ 1 – 3 ชวโมง แลวหยดนง ซงอำจยนหรอนอน ประมำณ 10 – 20 นำท จำกนนจะเรมเคยวเออง ประมำณ 10 – 20 นำท จำกนนจะแทะเลมหญำสลบกนไป

2. เมออยในคอก จะเคยวเอองและหยดนงสลบกนไป ขณะหยดนงอำจยนหรอนอน บำงครงกหลบตำ แตหและหำงยงคงกระดกไลแมลงตลอดเวลำ

3. ในวนหนงๆ โคจะดมน ำ 3 – 4 ครง ถำแปลงหญำไมสมบรณ โคจะใชเวลำแทะเลมหญำมำกขน อำจจะแทะเลมหญำตลอดวน ถำยงไมอม โดยไมหยดพกนงและเคยวเอองเลย

4. ปสสำวะปกตมสใส หรอสเหลองออนๆ 5. ปกตโคถำยอจจำระ วนละประมำณ 8 ครง คอ กลำงวน 5 ครง และ กลำงคน 3 ครง รวมอจจำระ

ประมำณ 4 – 5 เปอรเซนต ของน ำหนกตว 6. อตรำกำรเตนของหวใจหรอชพจรปกต 60 – 70 ครงตอนำท 7. อตรำกำรหำยใจปกต 15 – 30 ครงตอนำท 8. อณหภมรำงกำยโคปกตอยระหวำง 38 – 39 องศำเซลเซยส โดยวดอณหภมททวำรหนก

พฤตกรรมทบงชวาโคปวย สำมำรถสงเกตได ดงน

โคทปวยจะแสดงอำกำรตำงๆ ออกมำใหเหน อำจจะแสดงออกทำงระบบหำยใจ ระบบยอยอำหำร ระบบขบถำย ระบบประสำท และควำมผดปกตทำงผวหนง แตสวนใหญแลวอำกำรเบองตนจะคลำยคลงกน คอ มไข หงอย ซม เบออำหำร แตลกษณะปลกยอยของอำกำรทแสดงออก เมอโคปวยหรอเปนโรคแตละชนดนน จะแตกตำงกนออกไป ซงลกษณะทบงชวำสตวปวยแบงออกไดดงน


1. อำกำรผดปกตเกยวกบระบบหำยใจ ดงน (1) หำยใจขดหรอหำยใจไมเตมท มเสยงดง กำรหำยใจโดยใชชองทอง หรอหำยใจเฉพำะทหนำอก (2) มน ำมลไหลออกทำงจมก สงเกตดมเยอจมกอกเสบ (3) มกำรไอ และจำม บอยครง

2. อำกำรผดปกตเกยวกบระบบยอยอำหำร ดงน (1) เบออำหำร ไมยอมกนหญำและอำหำร เมอปลอยแปลงจะยนนงใตตนไมตลอดเวลำ โดยไมแทะ

เลมหญำและไมเคยวเออง ขณะอยในคอกกไมเคยวเอองเลย ไมแกวงหำงไลแมลง ยนหรอนอนซมตลอดเวลำ ไมชอบเคลอนไหว ทองรวง หรอบำงครงอำจทองผก โคบำงตวอำจจะมกำรอำเจยน

(2) กนอำหำรมำกกวำปกตแตไมอวน อำจเกดจำกพยำธทงภำยในและภำยนอก และกนสงอนทไมใชอำหำร เชน ถงพลำสตก เชอก ตะป เสนลวด เสอผำเกำๆ หรอสงของเครองใชจำกผเลยงโค เปนตน

(3) มน ำลำยไหล ปำกเหมน ปำกแหงผำก 3. อำกำรผดปกตเกยวกบระบบขบถำย ดงน

(1) ปสสำวะมสขน หรอเหลองเขม หรอเหลองปน (2) ปสสำวะไมออก หรอกะปรดกะปรอย หรอปสสำวะไหลไมหยด (3) ลมหำยใจ ปสสำวะ และน ำนม มกลนเหมน ซงเปนกลนสำรอำซโทน (Acetone) เกดภำวะคโตซส

4. อำกำรผดปกตเกยวกบระบบประสำท ดงน (1) ชพจรเตนผดไปจำกสภำพปกต กระวนกระวำย ตวสน ตนเตน บำคลง น ำลำยไหล ตำพองโต (2) เดนเปนวงกลม หรอเดนถอยหลง เดนขำแขง นอนไมลง (3) อำกำรขำแขงแขงทอ หรออำจลกเดนไมได ลกยนและนอนล ำบำก ชกกระตก

5. อำกำรผดปกตทำงผวหนง ดงน (1) เหงอออกมำก มไขสง อณหภมรำงกำยสงหรอต ำกวำปกต (2) ขนรวงและขนหยำบกรำน ผวหนงตกสะเกด หยำบแหง ขนลกชน (3) น ำเหลองคงทปลำยเทำและโคนขำ (4) บรเวณทอง หนำอก หนงหมปลำยอวยวะเพศ เหนยง หวนมแมโคเกดอำกำรบวม (5) ตอมน ำเหลองทบรเวณปลำยเทำและโคนขำ บวมโต

การสงเกตและเฝาระวงการเจบปวยหรอเกดโรคในโคเนอ

ในประเทศไทย ยงมโรคทเกดกบสตวเลยงอกหลำยโรค โดยเฉพำะโรคระบำดรำยแรงทพบใหม เมอเกดขนแลวจะท ำใหโรคแพรกระจำยไปตำมภมภำคตำง ๆ ของประเทศ ซงทงรฐบำลและผเลยงโคตองเฝำระวง หำวธปองกนกำรระบำดของโรค เพอใหทรำบสำเหตของกำรเกดโรค ปจจยทมผลตอกำรแพรกระจำยของโรค โดยกำรเฝำระวงและสงเกตกำรณเพอหำวธยบยงกำรระบำดของโรคในโคเนอ กระบอ และสตวเลยงอนๆ ซงขอควรปฏบตเมอเกดกำรระบำดของโรคกระท ำไดดงน

1. ถำมโคหรอสตวอน ปวยหรอตำยเฉยบพลนโดยไมทรำบสำเหตหรอบรเวณหมบำนใกลเคยงกน หมบำนเดยวกนมสตวปวยหรอตำยตงแตสองตวขนไปในระยะเวลำหำงกนไมเกน 7 วน ใหผเลยงโคตองแจงตอเจำหนำทปศสตวหรอสตวแพทย ภำยใน 24 ชวโมง นบจำกสตวปวยหรอตำย


2. หำมเคลอนยำยสตวปวย หำมช ำแหละ หรอกระท ำกำรอยำงหนงอยำงใดกบ ซำกสตวปวย และถำเกน 48 ชวโมงหลงแจงเจำหนำทแลว ใหท ำกำรฝงซำกลกอยำงนอย 50 เซนตเมตร โรยทบดวยปนขำวและถมดนใหสงไมนอยกวำ 50 เซนตเมตร เพอปองกนสตวมำคยเขย

3. เจำหนำทหรอสตวแพทย ผมอ ำนำจในกำรออกค ำสง กกขง กำรแยกหรอยำยสตวปวย ใหฝง หรอเผำท ำลำยซำก และท ำกำรฆำเชอบรเวณรอบ ๆ ได และเจำของสตวสำมำรถรบคำชดใชในกำรท ำลำยซำกไดตำมทกฎกระทรวงก ำหนดไมต ำกวำกงหนงของรำคำสตว

โรคระบาดรายแรงของโคเนอในประเทศไทย

โรคทส ำคญในโคเนอนนมอยดวยกนหลำยโรค บำงโรคกสำมำรถแพรระบำดตดตอกนได แตบำงโรคกไมสำมำรถแพรกระจำยได ผเลยงสตวจ ำเปนอยำงยงทจะตองมควำมรและควำมเขำใจเกยวกบโรคชนดตำง ๆ ในโคและสตวเคยวเอองอนๆ ตองศกษำวธกำรปองกนมใหเกดโรคกบสตวเลยงของตน หรอเมอเกดโรคขนในฝงสตวแลวจะด ำเนนกำรรกษำอยำงไร โรคระบำดรำยแรงของโคเนอทเลยงในประเทศไทยทพบบอย เรยงล ำดบได ดงน

1. โรคปากและเทาเปอย (Foot and Mouth Disease)

โรคปำกและเทำเปอย สำเหตเกดจำกเชอไวรส เอฟ เอม ด (FMD) ในประเทศไทยพบ 3 ไทป คอ โอ (O) เอ (A) และเอเชยวน (Asia I) เชอทง 3 ไทปน จะท ำใหสตวปวยแสดงอำกำรเหมอนกน ส ำหรบอำกำร โคทเปนโรคนจะมไข ซม เบออำหำร หลงจำกนนจะมเมดตมพอง เกดทรมฝปำกในชองปำก เชน เหงอกและลน ท ำใหน ำลำยไหล กนอำหำรไมได และเกดเมดตมทระหวำงชองกบ ไรกบ ท ำใหเจบมำก เดนกะเผลก เมอเมดตมแตกออกอำจมเชอแบคทเรยรวมดวย ท ำใหแผลหำยชำขณะทโคเปนโรคจะผอมน ำนมจะลดลงอยำงมำก กำรรกษำ ถำไมมโรคแทรกซอนแผลจะหำยเองใน 1 - 2 สปดำห ถำแผลมกำรตดเชอใหท ำควำมสะอำดแผล ส ำหรบทกบใสยำปฏชวนะชนดทใชปำยแผล ส ำหรบทปำกปำยใชยำสมวง (เจนเชยนไวโอเลท) สวนกำรควบคมและปองกนนน ฉดวคซนปองกนโรค โดยฉดครงแรกเมอโคอำย 6 เดอน และฉดซ ำทก ๆ 6 เดอน

2. โรคบรเซลโลซส (Brucellosis)

โรคบรเซลโลซสหรอทเกษตรกรนยมเรยกวำ โรคแทงหรอโรคแทงตดตดตอ เปนโรคตดตอเรอรงทส ำคญของสตวเลยงลกดวยนม เชน โค กระบอ สกร แพะ มำ สนข เปนตน ลกษณะทสงเกตไดของโรคน คอ สตวจะแทงลกในชวงทำยของกำรตงทองและอตรำกำรผสมตดในฝงจะต ำ สำเหตและกำรแพรของโรคในโค กระบอ เกดจำกเชอแบคทเรย ชอ Brucella abortus พบมกำรแพรระบำดในทกประเทศของโลก โดยเฉพำะโคเนอ โคนม และกระบอ โรคนสำมำรถตดตอถงคนได (Zoonosis) อำกำร แมโคจะแทงลกในระยะตงทองได 5 – 8 เดอน จะมรกคำงและมดลกอกเสบตำมมำเสมอ กำรแทงมกจะเกดขนในกำรตงทองแรกเทำนน หลงจำกนนอำจไมแทง แตจะเปนตวอมโรคแพรไปยงโคตวอน ๆ ได กำรรกษำ ไมแนะน ำใหรกษำเนองจำกไมใหผลดเทำทควร เนองจำกเชอของโรคจะฝงตวในตอมน ำเหลอง อณฑะ มำม และในสวนของกลำมเนอเรยบ และเสนเอน ซงยำทใชรกษำแทรกซมเขำไปไดชำมำก กำรควบคมและปองกนโรค ควรตรวจโรคทก ๆ 6 เดอน ในฝงโคทยงไมปลอดโรคและทกปในฝงโคทปลอดโรค สตวทตรวจพบวำเปนโรคควรจะแยกออกจำกฝง คอกสตวปวยดวยโรคน ตองใชน ำยำฆำเชอท ำควำมสะอำดแลวทงรำงไวอยำงนอย 1 เดอน กอนน ำสตวใหมเขำคอก ท ำลำยลกทแทง รก น ำคร ำ โดยฝงหรอเผำ แลวท ำควำมสะอำดพนทนนดวยน ำยำฆำเชอ ตองปองกนหรอก ำจด นก หน แมลง สนข แมว และสตวเลยงอนทเปนตวแพรโรค สตวทน ำมำเลยงใหม ตองปลอดจำกโรคนกอนน ำเขำคอก และท ำวคซนปองกนโรคตำมก ำหนด


3. โรควณโรค (Tuberculosis)

โรควณโรคเปนโรคทตดตอเรอรง สำมำรถตดตอระหวำงคนกบสตวได เชอโรคนมควำมทนทำนสำมำรถอยในซำกสตวไดหลำยสปดำห และสำมำรถอยในน ำนมไดประมำณ 10 วน สำเหต เกดจำกเชอแบคทเรยทเรยกวำ ไมโคแบคทเรยม โบวส (Mycobacterium bovis) พำหะทแพรโรค คอ คนและสตวทปวย กำรตดตอ กำรหำยใจพบมำกทสดถง 70 เปอรเซนต กำรกนน ำ อำหำร น ำนม กำรสมผสทำงผวหนงทเปนแผล ตดตอจำกแมทปวยไปยงลกในทองโดยผำนทำงสำยสะดอ กำรผสมพนธ อำกำรของโรค โคจะเบออำหำรซบผอมลงเรอย ๆ อำจจะมไขไดเลกนอย อำกำรอน ๆ นอกจำกนจะขนกบอวยวะทเปน เชน เกดวณโรคทปอด โคจะไอในตอนกลำงคนหรอเมอท ำงำนหนก วณโรคทล ำไสจะมอำกำรทองเสยรวมดวย วณโรคทลกอณฑะ ลกอณฑะจะบวมโต วณโรคทเตำนม เตำนมจะอกเสบ วณโรคทสมองจะพบวำสตวมอำกำรทำงประสำท เมอช ำแหละซำกสตวทปวยเปนโรคนจะพบตมเปนกอนสเทำมน ๆ ตรงกลำงจะเปนน ำหนองสเหลอง หนองแขง กำรดแลรกษำเนองจำกเชอของโรคจะฝงตวในตอมน ำเหลอง ปอด มำม ตบ อณฑะ และในสวนของกลำมเนอเรยบอนๆ ซงยำทใชรกษำแทรกซมเขำไปไดชำมำก ยำสวนใหญทใชจะเปนยำปฏชวนะ ซงมผลตอแบคทเรยและโปรโตซวในกระเพำะรวมของโคทมหนำทชวยยอยอำหำรหยำบและสรำงโภชนะใหแกโค ดงนนเมอพบสตวปวยใหแยกออกจำกฝง แลวท ำลำย ไมควรน ำไปบรโภค กำรควบคมและปองกน ควรตดตอสตวแพทยในทองทใหท ำกำรทดสอบโค ดวยวธกำรทดสอบทำงผวหนงอยำงสม ำเสมอ ปละ 1 ครง ถำพบวำสตวในฝงเปนโรคหรอสงสยวำเปนโรค ควรแยกสตวนนออกจำกฝงและท ำลำยสตว ฟำรมทเคยมประวตกำรเปนโรค หรอยงคงมโรคนอยตองมกำรตรวจโรคสม ำเสมอ และท ำกำรเฝำระวงโรค กำรน ำโคเขำออกจำกฟำรม ตองท ำกำรตรวจโรควณโรค

4. โรคเฮโมรายกเซฟตซเมย (Haemorrhagic Septicemia)

โรคเฮโมรำยกเซฟตซเมย หรอนยมเรยกตำมอำกำรวำ “โรคคอบวม” เปนโรคระบำดรนแรงของโค กระบอ แตโรคนจะมควำมรนแรงนอยลงในสตวอน ๆ เชน แกะ สกร มำ อฐ กวำง และชำง เปนตน ลกษณะส ำคญของโรค คอ หำยใจหอบมเสยงดง คอหรอหนำบวมแขง อตรำกำรปวยและอตรำกำรตำยสง สำเหตและแพรระบำด เกดจำกเชอแบคทเรย ชอ พำสทเรลลำ มลโตซดำ (Pasteurella multocida) พบในประเทศตำง ๆ ของเอเชยและแอฟรกำเปนสวนมำก กำรระบำดของโรคจะเกดขนในสภำวะทสตวเกดควำมเครยด เชน ตนหรอปลำยฤดฝน กำรเคลอนยำยสตวหรอกำรใชแรงงำนสตวมำกเกนไป ในสภำวะควำมเครยดเชนนสตวทเปนพำหะ (carrier) จะปลอยเชอออกมำปนเปอนกบอำหำรและน ำ เมอสตวตวอนกนอำหำรหรอน ำทมเชอปนอยเขำไป จะปวยเปนโรคนและขบเชอออกมำกบสงขบถำยตำง ๆ เชน น ำมก น ำลำย อจจำระ ท ำใหโรคแพรระบำดตอไป ซงเชอ Pasteurella multocida น เมอปนเปอนอยในแปลงหญำจะมชวตอยไดประมำณ 24 ชวโมง แตถำอยในดนทชนแฉะอำจมชวตอยไดนำนถง 1 เดอน ลกษณะอำกำร สตวทเปนโรคแบบเฉยบพลนจะมอำกำรซม ไขสง น ำลำยไหล และตำยภำยในเวลำอนรวดเรวไมเกน 24 ชวโมง แตถำเปนโรคแบบเรอรงจะสงเกตเหนอำกำรทำงระบบหำยใจ คอ อำปำกหำยใจ หำยใจหอบลก ยดคอไปขำงหนำ หำยใจมเสยงดง ลนบวมจกปำก หนำ คอ หรอบรเวณหนำอกจะบวมแขงรอน ตอมำจะมอำกำรเสยดทอง ทองอด อจจำระมมกเลอดปน สตวจะตำยภำยใน 2 – 3 วน (สถำบนสขภำพสตว กรมปศสตว, 2549) กำรรกษำ กำรรกษำจะไดผลดเมอท ำกำรรกษำขณะสตวเรมแสดงอำกำรปวย โดยใหยำปฏชวนะหรอยำซลฟำตำง ๆ สวนกำรควบคมและปองกน เมอมสตวปวยหรอตำยทสงสยวำจะเปนโรคระบำดน ใหแจงเจำหนำทสตวแพทยในทองทโดยเรว สตวทตำยไมควรน ำไปบรโภค ควรฝงปองกนกำรแพรระบำดของโรค ควรแยกสตวปวยออกจำกฝงทนทและรบตำมเจำหนำทมำท ำกำรรกษำ หลกเลยงสภำวะทท ำใหสตวเกด


ควำมเครยดดวยกำรจดกำรและสขำภบำลทด ท ำวคซนปองกนโรคใหโค อำยตงแต 4 เดอนขนไป วคซนนจะสำมำรถคมโรคไดนำน 1 ป

5. โรคพาราทเบอรคโลซส (Paratubercullosis หรอ Johne’s Disease)

โรคพำรำทเบอรคโลซส หรอโรคฉหน โรคนเปนโรคตดตอเรอรงในสตวเคยวเออง ไดแก โค กระบอ แพะ และแกะ ลกษณะทส ำคญของโรค คอ ท ำใหสตวปวยแสดงอำกำรทองเสยเรอรงมผลท ำใหเกดควำมสญเสยทำง เศรษฐกจอยำงมำก สำเหตและกำรตดตอ เกดจำกเชอแบคทเรยไมโคแบคทเรยม พำรำทเบอรคโลซส (Mycobacterium tuberculosis) เชอสำมำรถเจรญเตบโตและฟกตวอยไดนำน 2 ป หรอมำกกวำนในสตวปวยโดยยงไมแสดงอำกำร และสำมำรถมชวตอยในดนไดนำนหลำยป สตวปวยจะปลอยเชอออกมำพรอมกบอจจำระ โดยสตวนนจะสำมำรถปลอยเชอออกมำกบอจจำระไดกอนแสดงอำกำรถง 15 เดอน กำรตดตอและกำรแพรกระจำยของโรคจงเกดจำกกำรกนอำหำร น ำทมเชอปนเปอน ลกโคอำยแรกเกดถง 6 เดอน จะตดโรคไดงำย อำกำร ทพบเหน โคทแสดงอำกำรปวยมกอยในชวงอำย 3 - 6 ป สตวจะผอม ทองเสยอยำงเรอรง กนน ำบอย น ำหนกลด เมอสตวอยในภำวะเครยด เชน กำรขนยำยสตว กำรคลอดลก สตวจะแสดงอำกำรรนแรงมำกขน ในทสดจะขำดน ำอยำงรนแรง และตำยได ในโคนมน ำนมจะลดในระยะทยงไมแสดงอำกำรทองเสย โคทเปนโรคยงกนอำหำรไดปกต แตกนน ำมำกกวำปกต อจจำระเหลวใสเปนเนอเดยว ไมมกลนผดปกต ไมมเลอดหรอมกปน อำกำรทองเสยเปนตดตอกนตลอดไป หรอเปนๆ หำยๆ กได เนองจำกสตวทเปนตวอมโรคมกจะไมแสดงอำกำรใหเหน กำรเฝำระวงโรค จงตองใชวธกำรตรวจทำงเซรมวทยำ เพอท ำกำรคดแยกสตวปวยออกจำกฝง สวนกำรรกษำ กำรรกษำไมไดผล ยำปฏชวนะบำงตวมผลเพยงเลกนอยในกำรท ำใหสตวปวยหยดแสดงอำกำรเพยง ระยะหนงเทำนน ดงนนจงไมมกำรรกษำสตวปวยดวยโรคน วคซนไมแนะน ำใหใชเนองจำกไมใหผลคมโรค

6. โรคเลปโตสไปโรซส (Leptospirosis)

โรคเลปโตสไปโรซสนพบในสตวเลยงทกชนด รวมทงสตวปำ หน สตวเลอดเยน และตดตอถงคนได สำเหตและกำรตดตอ เกดจำกเชอเลปโตสไปรำ (Leptospira interrogans) มลกษณะเปนเสนเกลยวยำวเหมอนเสนดำย ปลำยดำนหนงหรอสองดำนโคงงอ มควำมยำว 8 - 12 ไมครอน อณหภมทเหมำะสมในกำรเจรญเตบโตของเชอประมำณ 20 – 30 องศำเซลเซยส กำรเกดโรคน พบวำหนเปนตวกำรส ำคญ อำกำรและวกำรของโรค คอ มไขและเกดภำวะโลหตเปนพษ ซงจะท ำใหโคทตงทองแทงได มจดเลอดออกตำมเยอเมอกตำง ๆ ในลกสตวอำจมกำรซดตำมเยอเมอก และอำจมอำกำรดซำนไดในสตวบำงตว มอำกำรทำงระบบไต เชน ไตอกเสบ ปสสำวะออกมำมสแดง มกจะพบในรำยทมอำกำรแบบเรอรง และมอำกำรเตำนมอกเสบ ซงพบในรำยทมอำกำรแบบเฉยบพลน กำรรกษำ ใชยำปฏชวนะในกำรรกษำ โดยเจำหนำทผมควำมร ควำมช ำนำญ ซงสวนมำกจะเปนเจำหนำทและอำสำสมครกรมปศสตว กำรควบคมและปองกนโรค ก ำจดสตวทเปนตวน ำโรค และแยกสตวทตดเชอออกจำกฝง

7. โรคกาล หรอโรคแอนแทรกซ (Anthrax)

โรคกำลนบำงแหงกเรยกวำ “โรคแอนแทรกซ” จดเปนโรคทรำยแรง เพรำะนอกจำกจะเกดกบสตวเลยงแลว โรคนกยงตดตอมำถงคนได เชอโรคกำลนสำมำรถสรำงเกรำะหมตวมนเอง ท ำใหเชอโรคทอยในเกรำะนคงทนอยไดในพนดนเปนเวลำนำนนบสบ ๆ ป ดวยเหตนเมอเกดโรคนระบำดขนในทองทใดกตำม หลงจำกนนนำนนบสบปโรคนกอำจกลบมำเกดขนอกไดในทองทนน ถำเชอโรคกำลทเกดในตอนแรกเขำเกรำะหมตวออนอยในดน และสตวเลยงเผอญไปกนเอำเชอโรคในดนนนเขำไป โรคกำลเกดไดกบสตวเลยงทวไปและคนกสำมำรถเปนโรคนไดเชนกน สำเหต เกดจำกเชอแบคทเรยชอ แบซลส แอนทรำซส (Bacillus anthracis) เชอนเมอถกกบอำกำศจะ


สรำงสปอร ท ำใหทนตอ สภำพอำกำศรอน หนำว แหงแลงรวมทงทนตอน ำยำฆำเชอทวไปและสำมำรถมชวตอยในดนไดนำนนบสบป สตวตดเชอจำกกำรกนหญำ อำหำร หรอน ำทปนเปอนเชอหรอสปอรของเชอ เชนกนหญำหรอดมน ำในแหลงเดยวกบสตวทเปนโรค หรอเกดจำกเชอเขำทำงบำดแผล รอยขดขวน ถกแมลงเชน เหลอบ ทไปสมผสกบซำกสตวทเปนโรคมำกดหรอจำกกำรหำยใจเอำฝนละอองทมสปอรของเชอเขำไป อำกำรของสตวทเปนโรคน จะปรำกฏออกมำหลงจำกเชอเขำสรำงกำยแลวตงแต 1 หรอ 2 วน จนถง 1 หรอ 2 สปดำห ในรำยทสตวเปนโรคนอยำงเฉยบพลน จะพบวำสตวตำยอยำงกะทนหนโดยไมแสดงอำกำรใหเหนมำกอนเลย โค กระบอ แพะ แกะ เปนสตวทเปนโรคไดงำยทสดและมกตำยอยำงกะทนหน โดยไมทรำบสำเหตและไมแสดงอำกำรปวยใดๆ ใหเหน แตบำงตวอำจจะมอำกำรเคยวฟน กลำมเนอสน หำยใจเรว และชกกอนตำยประมำณ 1-2 ชวโมง สตวทตำยจะมเลอดสด ำคล ำ ไมแขงตวหรอแขงตวชำ ไหลออกตำมทวำรตำงๆ ของรำงกำย เชน จมก ปำก ทวำรหนกเปนตน ซำกสตวจะขนอดเรวและไมแขงตว ในรำยทเปนโรคนอยำงไมเฉยบพลน จะแสดงอำกำรออกมำ ใหเหนอยรำว 1 – 2 วน โดยจะมไขสง ซมมำก กลำมเนอสน หวตก หตก ชพจร และกำรหำยใจถเรว ระยะแรกมอำกำรทองผก ตอมำมเลอดปนออกมำและตอมำสตวตำยในทสด กำรรกษำนยมใชยำปฏชวนะ แตสวนใหญจะรกษำไมทน กำรปองกนโรค ใหฉดวคซนใหโคตงแต อำย 14 สปดำห ขนไป และฉดซ ำทกป ส ำหรบพนทเคยมโรคระบำดใหฉดซ ำทก 6 เดอน สตวทตำยกะทนหนโดยทไมทรำบสำเหตหรอสงสยเปนโรคแอนแทรกซ ตองรบแจงเจำหนำทสตวแพทยในทองท และหำมช ำแหละหรอเคลอนยำยซำกสตวกอนทสตวแพทยจะมำถง สตวทตำยดวยโรคแอนแทรกซ ตองท ำลำยซำก รวมทงดนและสงของตำงๆ ทเปอนเลอดตลอดจนสงขบถำยของสตว โดยเผำหรอฝงรวมกนใหลกประมำณ 2 เมตร แลวโรยปนขำวทบกอนกลบ สวนอปกรณตำงๆ ใหเผำหรอแชในน ำยำฆำเชอ เชน น ำยำฟอรมลดไฮด 5-10 เปอรเซนต หรอ กลเตอรลดไฮด 2 เปอรเซนต นำนไมต ำกวำ 8 ชวโมง และไมลกลอบน ำโค กระบอ แพะ แกะ ทมชวต ซำก หรอเนอสตวจำกชำยแดนเขำมำในประเทศ

โรคจากพยาธภายนอกและภายในของโคเนอในประเทศไทย

ประเทศไทยตงอยในพนทมรสมเขตรอนชน ซงเหมำะสมกบกำรด ำรงชพของทงสตวเลยง แมลงและพยำธทงภำยในและภำยนอก เนองจำกกำรเปลยนแปลงของอณหภม ควำมชนในแตละฤดกำลของสภำพแวดลอมแทบจะไมมกำรเปลยนแปลงมำกนก แตกตำงกบประเทศในพนททวปยโรปและทวปอเมรกำ หรอออสเตรเลย ซงในพนทดงกลำวน จะมอณหภม ควำมชนในแตละฤดกำลแตกตำงกนมำก ท ำใหสำมำรถตดวงจรกำรด ำรงชพของพยำธและแมลงทมปญหำตอกำรเลยงโคเนอและสตวเลยงอน ๆ ได โรคพยำธภำยนอก (ecto-parasite) พยำธภำยนอกทพบในโคมหลำยชนด ทส ำคญไดแก เหบ ไรขเรอน เหำ แมลงดดเลอด และหนอนแมลงวน ซงกอเกดควำมเสยหำยตอกำรเลยงโคเนอของเกษตรกรไทย ไดแก

1. เหบโค (Tick)

เหบโคมชอทำงวทยำศำสตรวำ Rhipicephalus microplus เหบตวหนงอำจดดเลอดไดถง 0.5 มลลลตร เปนตวน ำโรค เหบโคสำมำรถน ำโรคแพรไดหลำยชนด เชน อะนาพลาสมา มารจนาเล (Anaplasma marginale) และ อะบาพลาสมา เซนทรลเล (Anaplasma centrale) เชอทพบจะเปนจดขนำดเลกอยทขอบหรอกลำงเมดเลอดแดงเปนเชอทท ำใหโคตำยมำกทสดโรคหนง โรคนมเหบและแมลงดดเลอดหลำยชนดเปนพำหะโดยเฉพำะเหลอบ (Tabanus spp.) กำรถำยทอดเชอเปนแบบโดยตรง คอเชอออกจำกเหบหรอแมลงแลวเขำสตวโค รอยแผลทเกดจำกเหบกดท ำควำมเสยหำยแกหนงโค ท ำใหขำยหนงไมไดรำคำ รอยแผลจำกเหบดดเลอดอำจเกดแผลทมหนอนแมลงวนมำเจำะไชได กำรควบคมเหบโค ไดแก กำรควบคมเหบในทงหญำ เหบทอยในทงหญำจะเปนเหบตวออนหรอเหบตว


เมยดดเลอดอมตว ควรจดกำรทงหญำ โดยกำรปลอยทงหญำทงไวนำน ๆ หรอไถกลบ ไมควรใชสำรเคมหรอยำฆำเหบพนในทงหญำ และกำรควบคมเหบบนตวโค โดยกำรใชยำฆำเหบชนดตำง ๆ เชน ยำพวกออแกนโนฟอสฟอรส อำทเชน อำซนทอล นโอซด เนกวอน ยำจ ำพวกไพรทรอยด เชน คเพกซ ซอลแพค ดบบลวพ ไบทรอด เอช 10 ดบบลวพ บทอกซ ยำพวกอะมดน เชน อะมทรำช ยำฉด เชน ไอโวเมค ไอโวเมคตน เปนตน

2. เหาโค (Louse)

เหำโคมอยหลำยชนด มชอทำงวทยำศำสตร ไดแก Menopon gallinae, Menacanthus stramineus, Menacanthus pallidulus, Lipeurus caponis, Goniocotes galinae, Goniodes dissimilis สำเหต เหำโคมหลำยชนด พบไดงำยในบรเวณทขนยำว เชน ทพหำง มกพบในลกสตวหรอสตวทมสขภำพไมด โคทมเหำมำกจะแสดงอำกำรคนอยำงเหนไดชด กำรควบคม ยำทใชก ำจดเหบทกชนดสำมำรถใชควบคมเหำไดด แตควรใชตดตอกน 2 ครง เพอฆำตวออนของเหำทเพงจะออกจำกไข

3. ไรขเรอน (Mange) ซงไรขเรอนในโค แบงเปน 2 ชนด ไดแก

3.1 ไรขเรอนขมขน (Demodectic Mange) เกดจำกไรชนดดโมเดกซ (Demodex bovis) พบไดบอยในโคในประเทศไทย อำกำร ชนดทพบมกเปนแบบเฉพำะท ซงรอยโรคทปรำกฏจะมลกษณะคลำยเชอรำคอ มขนหกหรอขนรวงหลดเปนวง ๆ ขนำดเสนผำศนยกลำงประมำณ 2 –5 เซนตเมตร เมอดใกล ๆ จะเหนเปนรอยนนสงขนมำคลำยเปนตมเลก ๆ ถำบบหรอขดบรเวณทเปนรอยนนนจะพบของเหลวคลำยหนองขนสขำว เมอน ำไปตรวจดดวยกลองจลทรรศนจะพบ ไรขเรอนขมขนเปนจ ำนวนมำก กำรรกษำ ไรขเรอนแบบเฉพำะทไมตองรกษำเพรำะโรคมกไมแพรกระจำย แตถำโคเปนแบบทวตวควรจ ำหนำยออกเพรำะรกษำยำกมำก ยกเวนในรำยทเปนไมมำกอำจใชยำทำเฉพำะท เชน ยำพวกออแกนโนฟอสฟอรสหรอยำอะมทรำช

3.2 ไรขเรอนชนดโครออนตก (Chorioptic Mange) เกดจำกไรชนดโครออบเทส (Chorioptes spp.) อำกำร ในโคจะพบรอยโรคทบรเวณโคนหำง รอบกน หลง และเตำนม โดยอำจจะเกดตมพอง (Papule) หรอรงแค (Scab) หรอรอยโรคทเปนลกษณะของกำรระคำยเคอง หนงบรเวณนนจะหยำบ ยน สกปรก ขนรวง มกพบไดบอยทบรเวณโคนหำงและรอบกน กำรรกษำ เนองจำกไรชนดนจะไมฝงตวลงในผวหนง กำรรกษำจงท ำไดไมยำกนก กำรใชยำทเปนยำฆำเหบและไร (Acaricide) ทกชนดในขนำดทแนะน ำสำมำรถใชไดแตตองพจำรณำถงควำมเหมำะสม ประหยด ปลอดภย และพษตกคำง

4. แผลหนอนแมลงวน (Maggot)

แมลงวนทท ำใหเกดแผลหนอนในสตวตำงๆ รวมทงโคมหลำยชนดแตทพบบอยทสด คอ แมลงครส ซอเมย (Chrysomyia bezzina) ซงแมลงตวแกจะมลกษณะคลำยกบแมลงหวเขยวมำก แมลงเหลำนจะบนมำตอมและหำกนอยทแผลของสตว เชน แผลทสะดอลกโค แผลจำกอบตเหต และวำงไขไวทแผล ไขจะฟกเปนตวออนหรอหนอน ตวออนนจะใชเวลำเจรญอยในแผล 3 – 6 วน จำกนนตวออนจะหลนลงดนกลำยเปนดกแดและเจรญเปนแมลงตวแกตอไป อำกำร บำดแผลจะเปดกวำง เปอยยย สงกลนเหมนเนำ อำจมเลอดออกเนองจำกตวออนของแมลงวนชอนไช โคจะแสดงอำกำรเจบปวด ถำไมไดรบกำรรกษำทถกตองสขภำพสตวจะทรดโทรมและอำจตำยในทสด กำรรกษำ โกนขนรอบบรเวณแผลใหกวำงหำงจำกขอบแผลพอสมควร ลำงแผลใหสะอำดโดยใชน ำยำฆำเชอหรอน ำตมสกอน ถำมหนองใหลำงแผลดวยไฮโดรเจนเปอรออกไซด จำกนนใชส ำลเชดขดเนอตำยออกใหหมด โรยผงเนกำซนตลงในแผลเพอฆำตวออนแมลง จบตวออนออกใหหมดทำแผลดวยทงเจอรไอโอดน แลวควรโรยผง ยำเนกำซนตไวอก เพอฆำตวออนทหลงเหลอและปองกนกำรวำงไขซ ำ ท ำเชนนทกวนจนกวำแผลจะหำยสนท


5. โรคพยาธใบไมในตบ (Fasciolosis)

โรคพยำธใบไมในตบ สำเหตและกำรตดตอ เกดจำกพยำธชนดหนงชอ Fasciola gigantica ซงมรปรำงลกษณะคลำยใบไม ขนำดตวยำว 30 – 55 มลลเมตร กวำง 9 – 15 มลลเมตร ล ำตวแบน สวนหนำกวำงกวำสวนทำย อำศยอยในถงน ำดและทอน ำด มกพบในโคทมอำยตงแต 8 เดอนขนไป อำกำรปวยพบได 2 ลกษณะ คอ

อาการเฉยบพลน เกดขนเมอโคกนตวออนระยะตดตอของพยำธเขำไปพรอมกนมำก ๆ พยำธจะไชเขำตบท ำใหเกดแผลและมเลอดออกมำก โคจะตำยกะทนหนโดยไมแสดงอำกำรลวงหนำ พบมำกในโคอำยนอย

อาการเรอรง มกพบในโคทโตแลว โคทเปนโรคจะซบผอม เบออำหำร ทองอดบอย ๆ โลหตจำง สงเกตไดจำกเยอเมอกทตำและปำกซด ในแมโครดนมปรมำณน ำนมลดลง ผวหนงหยำบ มอำกำรบวมน ำใตคำง ทองผกสลบกบทองเสย และตำยในทสด กำรรกษำ กำรดแลรกษำเบองตน ในกรณทตรวจพบวำเปนโรคพยำธใบไมตบควรใหยำถำยพยำธทนทดวยยำทออกฤทธตอพยำธใบไมตบตอไปนอยำงใดอยำงหนง เชน นโคลโฟแลน หรอไบเลวอน ขนำด 1.0 ซ.ซ.ตอน ำหนก 50 กโลกรม ฉดเขำใตผวหนง โคลซำนเทล หรอฟลกเวอร ขนำด 1 ซ.ซ.ตอน ำหนก 20 กโลกรม ฉดเขำใตผวหนง อลเบนดำโซล หรอวลบำเซน ใหกนขนำด 1 ซ.ซ.ตอน ำหนก 10 กโลกรม ทรคลำเบนดำโซล หรอฟำซเนกซ ใหกนขนำด 12 มลลกรมตอน ำหนก 1 กโลกรม คลอซลอน หรอไอโวเมค-เอฟ ขนำด 1 ซ.ซ. ตอน ำหนก 50 กโลกรม ฉดเขำใตผวหนง ไบไทโอนอล ซลฟอกไซด หรอเลวำซด ใหกนขนำด 4.5 กรมตอน ำหนกสตว 100 กโลกรม

การควบคมและปองกน ไมปลอยใหโคไปกนหญำหรอพชน ำในแหลงทมกำรระบำดของพยำธใบไมตบ ทงหญำเลยงสตวควรจดใหมกำรระบำยน ำอยำงด อยำใหมน ำขงนำนเพรำะจะเปนทอยของหอยได ควรมกำรตรวจอจจำระโคเปนประจ ำอยำงนอยปละครง ในแหลงทมกำรระบำดของพยำธใบไมตบ ควรใหยำถำยพยำธแกโคทมอำยตงแต 8 เดอนขนไป เปนประจ ำปละ 2 ครง

6. โรคพยาธไสเดอน (Ascariasis)

โรคพยำธไสเดอนเกดจำกพยำธตวกลม สขำว ลกษณะคลำยไสเดอน มชอวทยำศำสตรวำ ทอกโซคำรำ ไวโทโลรม (Toxocara vitulorum) อำศยอยในล ำไสเลกของลกโค กระบอ พยำธตวแกจะกนอำหำรทยอยแลวในล ำไส พยำธชนดนเปนอนตรำยตอลกสตวมำกกวำสตวทโตแลว กำรตดตอโดยลกโคไดรบตวออนพยำธทำงรกขณะอยในทองและผำนทำงน ำนมแม นอกจำกนยงไดรบไขพยำธทปนเปอนอยในพนดน พยำธไสเดอนเปนอปสรรคอยำงยงตอกำรเพมผลผลตโคและกระบอ โรคนมผลรนแรงตอลกโค กระบอ เพรำะตำยสงถง 60 เปอรเซนต

อาการ ลกโค กระบอทเปนโรคพยำธไสเดอนจะมอำกำรซบผอมแคระแกรน ขนหยองและหยำบกรำน เบออำหำร ระบบทำงเดนอำหำรผดปกต โดยแสดงอำกำรทองผก อจจำระมลกษณะเหนยว สขำวปนเทำ กลนเหมน ซงเปนกลนของโรคน โดยเฉพำะลกโค กระบอจะแสดงอำกำรเบงถำยอจจำระล ำบำก ในรำยทมพยำธไสเดอนจ ำนวนมำกจะท ำให ไมสำมำรถถำยอจจำระออกมำได และอำจมพยำธไสเดอนออกมำแทนบรเวณทองจะโปงออก มลกษณะกลมเหนไดชด

การปองกน วธทดทสดในกำรควบคมปองกนโรคพยำธไสเดอน คอ กำรปองกนไมใหพยำธตวออนเจรญเตบโตเปนพยำธตวแกในลกโค กระบอ ซงจะชวยตดวงจรทจะเกดไขพยำธตอไปโดยใหยำถำยพยำธแกลกโค กระบอทมอำย 10 – 16 วน ยำถำยพยำธทใชในกำรก ำจดพยำธไสเดอนตวออนในลกโค กระบอ ในประเทศไทยทมกำรทดลองวำใชไดผลด คอ ยำถำยพยำธ ไทโอฟำเนท ใชขนำด 50 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม


การรกษา ควรใหยำถำยพยำธแกลกโค กระบอ เมอเรมแสดงอำกำรปวยใหเหนหรอเมอมอำยประมำณ 1 เดอน ยำถำยพยำธทใชในกำรรกษำโรคพยำธไสเดอนในประเทศไทย ซงไดมกำรทดลองวำไดผลด อำท ยำถำยพยำธปบเปอรำซน เชน ปบเปอรำซนซเตรท ใชขนำด 220 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม ยำถำยพยำธไพแรนเทล ทำรเทรท ใชขนำด 5 มลลกรม ตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม ยำถำยพยำธเตทตรำมโซล ใชขนำด 7.5 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม ยำถำยพยำธเฟแบนเทล ใชขนำด 5 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม ยำถำยพยำธเฟนเบนดำโซล ใชขนำด 7.5 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม ยำถำยพยำธไอเวอรเมคทน ใชขนำด 0.2 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม หรอใหยำถำยพยำธไทโอฟำเนท ใชขนำด 50 มลลกรมตอน ำหนกตวสตว 1 กโลกรม เปนตน

วธการสขาภบาลในฟารมโคเนอของเกษตรกรไทย

กำรสขำภบำล (Sanitation) หมำยถง กำรจดกำรทกอยำงทเกยวของกบสภำพแวดลอม รอบ ๆ ตวสตวใหเหมำะสมกบควำมตองกำรสตวแตละชนด พนธ เพศ และอำย เพอใหสตวไดด ำรงชวตไดอยำงสขสบำย มกำรเจรญเตบโตเปนปกต ใหผลผลตสง และไมเกดโรค ซงกำรสขำภบำลสตวนนจะตองมกำรจดกำรในเรองตอไปน

1. การจดการดานโรงเรอน

โรงเรอนเปนทอยอำศยของสตวทกชนด ถำหำกโคเนออยในสภำพโรงเรอนทไมเหมำะสมกจะท ำใหเกดควำมเครยด สขภำพออนแอ เจรญเตบโตชำ และผลผลตลดลง ดงนนผเลยงจ ำเปนทจะตองจดกำรโรงเรอนใหเหมำะสมกบชนดของโคและวตถประสงคกำรเลยง ซงท ำไดดงน

1) กำรเลอกทตงโรงเรอน (กลำวถงมำแลว ในบทท 1 และ 2) ควรปฏบตดงน ฟำรมควรอยหำงจำกชมชนพอสมควร ทงนเพอปองกนมลภำวะตำง ๆ ไปรบกวนคนในชมชน น ำตองทวมไมถง มสำธำรณปโภคทกอยำงครบครน ไมเปนแหลงทเกดโรคระบำดมำกอน กำรคมนำคมสะดวก และมแหลงน ำสะอำดใชไดตลอดป

2) กำรออกแบบโรงเรอน ตองใหเหมำะสมกบชนด พนธ เพศ และอำยของสตว ทส ำคญคอใหโคอยไดอยำงสบำย ไมคบแคบหรอกวำงเกนไป

2. การจดการดานอาหารและน าส าหรบโคเนอ

อำหำรและน ำเปนอกปจจยหนงทมควำมส ำคญในระบบกำรสขำภบำลสตว โดยทวไป ซงในบทนจะเอยถงกำรเลยงโคเนอส ำหรบเกษตรกรไทย แตสำมำรถน ำไปประยกตใชกบกำรเลยงกระบอ หรอสตวเคยวเอองอนๆ ได ผเลยงสตวตองจดกำรดำนอำหำรและน ำดมใหพอเพยง โคตองกนอำหำรและดมน ำทมคณภำพ สะอำด และปลอดภย หำกผเลยงโคใหอำหำรทไมสะอำดและไมมคณภำพแลว กจะท ำใหโคมกำรเจรญเตบโตไมเปนไป ตำมวตถประสงคกำรเลยง ท ำใหไดผลตอบแทนต ำ น ำดมกเชนเดยวกน หำกสตวเลยงไดรบน ำทไมสะอำดกจะเกดโรคกบโคทเลยงได ส ำหรบกำรจดกำรอำหำรและน ำ ท ำไดดงน อำหำรทเลยงจะตองสะอำด ใหม และนำกน มโภชนะครบถวนตำมควำมตองกำรของโคแตละชวงอำย อำหำรตองไมปนเปอนสำรพษ เชอรำ หรอสงเจอปนอนๆ วธกำรใหอำหำรตองปองกนกำรตกหลนใหมำกทสด น ำส ำหรบสตวตองสะอำด ไมมสงเจอปน ไมเคมหรอกรอย และตองมใหสตวดมกนอยำงเพยงพอตลอดเวลำ


3. การก าจดของเสยในฟารม

กำรท ำฟำรมเลยงสตวทกประเภทนน จะตองมของเสยจำกกำรเลยงสตว อำจจะเปนน ำลำงมลสตว น ำเสยทเกดจำกกำรท ำควำมสะอำด หรอน ำเสยทเกดจำกคนทปฏบตงำนในฟำรม ถำหำกผเลยงสตวจดกำรไมดและไมถกตอง สงเหลำนกจะสงผลเสยใหกบคนและสตวเลยงในฟำรมได เชน เกดกลนเหมน เกดแมลงรบกวน และทส ำคญคออำจจะเกดโรคกบสตวเลยงของเรำได ดงนน ผเลยงสตวจงควรปฏบตในกำรก ำจดของเสยในฟำรม ดงน

3.1 น ำลำงคอก ลำงสตว ลำงอจจำระปสสำวะ ตองจดกำรดงน พนโรงเรอนตองลำดเอยงเลกนอยเพอใหน ำไหลออกภำยนอกไดงำย ตองมรำงระบำยน ำเพอรองรบน ำเสยจำกโรงเรอน มบอพกน ำ บอตกตะกอน บอน ำใส กอนระบำยลงแหลงน ำสำธำรณะ ก ำจดหนอนและแมลงวนรบกวนสตว และเปนพำหะของโรค

3.2 ซำกสตวทตำย ขวดยำวคซนทใชแลวตองก ำจดโดยวธกำรเผำ หรอฝงกลบ แลวโรยทบดวยปนขำว 3.3 หมนท ำควำมสะอำดรอบ ๆ โรงเรอนอยเสมอ

4. ระบบจดเกบขอมลฟารม และการบนทกขอมลโค

กำรบนทกขอมลของโคมควำมส ำคญมำก ผเลยงสตวจะตองมกำรบนทกขอมลกำรเลยงโคทกอยำง ทงนเพอควำมสะดวกในกำรคดเลอกและปรบปรงพนธโค ชวยในกำรวนจฉยโรค และปองกนโรค ขอมลทควรเกบมดงน

4.1 ประวตสำยพนธโค พอ แม ป ยำ ตำ ยำย และพนอง 4.2 ประวตกำรเจบปวย กำรรกษำ และกำรใหยำ 4.3 ประวตกำรสบพนธของโค เชน กำรผสม กำรคลอด จ ำนวนลกทคลอด น ำหนกแรกคลอด

น ำหนกลกหยำนม เปนตน 4.4 ประวตกำรท ำวคซนและกำรถำยพยำธของโคแตละตว 4.5 ประวตกำรเกดโรคระบำดในชวงทผำนมำและปจจบน กำรเคลอนยำย กำรจดหำพอแมพนธ

ทดแทน กำรเกดโรคระบำดในตำงประเทศ

5. ระบบการปองกนโรค

กำรเลยงสตวทกชนดถำหำกผเลยงมระบบกำรปองกนโรคทดแลวกมนใจไดเลยวำ สตวเลยงไมเกดโรค หรอถำเกดกจะเกดในจ ำนวนทนอยมำก กำรปองกนโรคทดจะชวยปองกนกำรเกดโรคในโคเนอหรอสตวเลยงอนๆ ได ระบบกำรปองกนโรคในโคเนอหรอสตวเลยงอนนน มขอแนะน ำ ดงน

5.1 ฟำรมหรอทเลยงสตว ตองมรวกนโดยรอบ ปองกนสตวอนเขำมำใกลฟำรม สวนฟำรมทผประกอบกำรเลยงโคในรำยระดบกลำง หรอรำยใหญทประกอบกำรอตสำหะกรรมกำรเลยงโคเนอ

5.2 มบอน ำยำฆำเชอโรคหนำฟำรม ทงรถทงคนทจะผำนเขำฟำรมตองผำน บอน ำยำหนำฟำรม ตองมบอน ำยำฆำเชอโรคหนำโรงเรอนทกหลง ผปฏบตงำนฟำรมทกคนจะตองเดนผำนบอน ำยำหนำโรงเรอนและเขำไปอำบน ำกอนปฏบตงำนในโรงเรอนทกครง

5.3 ควรหำมบคคลภำยนอกเขำออกโดยไมจ ำเปน มระบบปองกนสตวทเปนพำหะ เชน สนข นก หน แมลงวน ท ำควำมสะอำดคอกสตวและตวสตว อยำงนอยวนละ 2 ครง

5.4 มโปรแกรมท ำวคซนและถำยพยำธใหกบสตวอยำงถกตองและเหมำะสม ท ำกำรตรวจสขภำพสตวอยำง เสมอ ท ำกำรคดสตวทปวย ออนแอ หรอพกำรออกจำกฝง สตวทปวยตองแยกออกจำกสตวปกต และท ำกำรรกษำใหหำย


5.5 กอนน ำสตวตวใหมเขำฝงตองกกสตวเพอดอำกำรอยำงนอย 30 วน เฝำระวงโรคระบำดประจ ำถน เมอเกดโรคระบำดในฟำรมตองแจงสตวแพทยหรอผรบผดชอบในทองทโดยดวน

5.6 ใชระบบกำรสอสำรและเทคโนโลย ดำนกำรคดเลอก ปรบปรงพนธ พฒนำพนธกำรเลยงโคเนอ กำรปองกนกำรระบำดของโรค ทเจำหนำทหรอผเชยวชำญดำนกำรสงเสรมกำรกำรเลยงและพฒนำโคเนอ ทงจำกกรมปศสตว อำจำรยมหำวทยำลยตำง ๆ ในทองท จะชวยใหกำรด ำเนนกจกำรฟำรมไดตำมระบบมำตรฐำนฟำรมททำงรำชกำรก ำหนด บทสรปเกยวกบโรคทส าคญในโคเนอและการสขาภบาล

โรคสตว หมำยถง ควำมผดปกตทเกดขนกบรำงกำยสตว ซงอำจเกดขนกบอวยวะใดอวยวะหนงหรอเกดขนกบทกระบบของรำงกำย มผลท ำใหกำรท ำงำนของรำงกำยและอวยวะตำง ๆ เสยไป เมอสตวเกดโรคแลวจะท ำใหกำรเจรญเตบโตชำลง กำรใหผลผลตลดลง หรอบำงครง อำจท ำใหสตวตำยได โรคทส ำคญในสตวมอยดวยกนหลำยโรคซงสวนใหญจะเปนโรคทอยใน พระรำชบญญตโรคระบำดสตว พ.ศ. 2499 มทงโรคทเกดขนในโค กระบอ มำ สกร และสตวปก ผเลยงสตวจ ำเปนทจะตองมควำมรควำมเขำใจเกยวกบสำเหตของกำรเกดโรค อำกำรของโรค วกำรของโรค และกำรปองกนรกษำ ทงนเพอหำวธกำรปองกนไมใหสตวปวยเปนโรคได หรอหำกสตวเกดปวยขนมำแลวกสำมำรถทจะท ำกำรรกษำได สวนกำรสขำภบำลจะหมำยถง กำรจดกำรใด ๆ เกยวกบสภำพแวดลอมใหเอออ ำนวยและเหมำะสมกบควำมตองกำรโดยธรรมชำตของสตวแตละชนด แตละชวงกำรใหผลผลต และวตถประสงคของผเลยงสตว ทงนเพอใหสตวมสขภำพแขงแรง มกำรเจรญเตบโตดและใหผลผลตสง สภำพแวดลอมรอบ ๆ ตวสตวทตองมกำรจดกำรใหด ไดแก ภมอำกำศ อณหภม โรงเรอน อำหำร น ำ และระบบกำรปองกนโรค ถำผเลยงสตวมกำรสขำภบำลทดแลวสตวกจะไมเกดโรคและใหผลตอบแทนไดอยำงเตมท


บรรณานกรม กรมปศสตว. 2547. คมอกำรปฏบตงำนกำรวจยและพฒนำโคเนอ ป 2547. โรงพมพชมนมสหกรณกำรเกษตรแหง

ประเทศไทย, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. กรมปศสตว. 2549. โรคระบำดสตว. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. แหลงสบคน:

http://www.dld.go.th/, วนทสบคน: 5 ตลำคม 2558. กรองแกว พพทยำสถำพร. 2539. หลกกำรเลยงสตว. ภำควชำชววทยำ, คณะวทยำศำสตร, มหำวทยำลย

ศรนครนทรวโรฒ, วทยำเขตประสำนมตร, กรงเทพฯ. กองบ ำรงพนธสตว กรมปศสตว. 2550. โครงกำรวจยกำรกระจำยพนธสตวด สเกษตรกรฟำรมเครอขำยของกรม

ปศสตว. กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ กองฝกอบรม. 2536. คมอกำรเลยงโค - กระบอ ส ำหรบเกษตรกร. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ,

กรงเทพฯ. โคอนเตอร. 2545. โคไทย “โกอนเตอร” เอกชนพรอมแตรฐบำลยงมแตแผน. เรยบเรยงในวำรสำรขำวโคเนอ ฉบบ

ปรบปรงใหม: พฤศจกำยน-ธนวำคม 2545, โรงพมพ ฤทธกรกำรพมพ, นครปฐม. จรญ จนทลกขณำ. 2549. ปรชญำเศรษฐกจพอเพยงกบควำมสขมวลชนและกำรเกษตรยงยน. สำขำวชำสงเสรม

กำรเกษตรและสหกรณ, มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช, กรงเทพฯ. จนดำ สนทวงศฯ จระวชร เขมสวสด และ บญชำ สจจำพนธ. 2531. กำรใชตนสำคเปนอำหำรเลยงแกะ. รำยงำน

ผลงำนวจยกองอำหำรสตว, กรมปศสตว. จฑำรตน เศรษฐกล และ ญำนน โอภำสพฒนกจ. 2549. คณภำพเนอโคภำยใตระบบกำรผลตและกำรตลำดของ

ประเทศไทย. กรงเทพมหำนคร. บรษท สเรยพรนตงเฮำส จ ำกด 85 น. ชนวน รตนวรำหะ. 2550. เกษตรอนทรย. ส ำนกวจยพฒนำเทคโนโลยชวภำพ, กรมวชำกำรเกษตร, กระทรวง

เกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. ชำญวทย วชรพกก. 2539. สรรวทยำสภำพแวดลอมของสตวเลยงในเขตรอน. ภำควชำสตวบำล, คณะเกษตร,

มหำวทยำลยเกษตรศำสตร. กรงเทพฯ. 347 น. ชำญวทย วชรพกก. 2555. พฤตกรรมสตว. ภำควชำสตวบำล/สตวศำตร, คณะเกษตร, มหำวทยำลยเกษตรศำสตร,

วทยำเขตบำงเขน, กรงเทพฯ. ชำตร อครสขบตร. 2535. กำรประเมนโครงกำรกลมพฒนำอำชพกำรเลยงโค กระบอของกรมปศสตว. วทยำนพนธ

ปรญญำวทยำศำตรมหำบณฑต, สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตร, คณะบณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยขอนแกน, ขอนแกน.

ญำณวฒ ชตำรกษ และ ชยณรงค รตนนำวนกล. 2548. กำรศกษำกำรมสวนรวมของเกษตรกรในกจกรรมกลม เกษตรกรเลยงสตวทไดรบเงนอดหนนป พ.ศ. 2546. ส ำนกพฒนำกำรปศสตวและถำยทอดเทคโนโลย, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

ณฐวฒ มณรตน. 2548. ควำมตองกำรสงเสรมของเกษตรกรผเลยงโคเนอในจงหวดปรำจนบร. วทยำนพนธปรญญำวทยำศำสตรมหำบณฑต สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตรบณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยขอนแกน, ขอนแกน.

ด ำรง กตตชยศร. 2542. กำรสขำภบำลและโรคสตวทวไป. คณะเทคโนโลยกำรเกษตร สถำบนรำชภฏบรรมย, บรรมย.


ทวชย อวรทธพำณชย. 2546. ค ำแนะน ำกำรขนโคส ำหรบเกษตรกรรำยยอย. ศนยวจยและบ ำรงพนธสตวตำก, กองบ ำรงพนธสตว, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

ทศน อภชำตสรำงกร. 2540. สขศำสตรสตว. บรษท สำรพดกำรพมพ จ ำกด, เชยงใหม. ทมงำนนตยสำรสตวบก. 2544. ววเนอเพอกำรคำ. เมองเกษตรแมกกำซน, สมทรปรำกำร. ธเนศ โพธทอง วโรจน ประยรววฒน และ นงนช งอยผำลำ. 2556. ควำมตองกำรสงเสรมกำรเลยงโคเนอของ

เกษตรกรในอ ำเภอแปลงยำว อ ำเภอพนมสำรคำม อ ำเภอสนำมชยเขต และอ ำเภอทำตะเกยบ จงหวดฉะเชงเทรำ. รำยงำนผลงำนวชำกำรส ำนกงำนปศสตวเขต 2, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

ธำตร จรำพนธ. 2548. หลกกำรผลตสตว. คณะเทคโนโลยกำรเกษตรและเทคโนโลยอตสำหกรรม มหำวทยำลยรำชภฏนครสวรรค, นครสวรรค.

ธระ วสทธพำนช. 2528. หลกกำรผลตสตวทวไป. ภำควชำสตวศำสตร, คณะเกษตรศำสตร, มหำวทยำลย เชยงใหม. เชยงใหม.

นฤมล อนตรำ ประสทธ ยมเกต วชระ ศรกล นกร สำงหวยไพร และ สวช บญโปรง. 2555. ควำมตองกำรสงเสรมกำรเลยงโคเนอของเกษตรกรในอ ำเภอ แกงคอยและวงมวง จงหวดสระบร. รำยงำนผลงำนวชำกำรส ำนกพฒนำพนธสตว, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

บวพนธ พรหมพกพง. 2555. ควำมอยดมสข. วำรสำรมนษยศำสตร สงคมศำสตร. มหำวทยำลยขอนแกน, ขอนแกน 23: 1-31.

บญเสรม ชวะอสระกล และ บญลอม ชวะอสระกล. 2542. พนฐำนสตวศำสตร. ธนบรรณกำรพมพ, เชยงใหม. ประวร วชชลตำ. 2555. แรธำตทส ำคญตอสมรรถภำพกำรสบพนธในสตวเลยง. ภำควชำสตวบำล, คณะเกษตร,

มหำวทยำลยเกษตรศำสตร, กรงเทพฯ. ปรำรถนำ พฤกษะศร. 2533. แปลงหญำเลยงโคส ำหรบเกษตรกรรำยยอย. ภำควชำสตวบำล, คณะเกษตร, มหำ

วทยำเกษตรศำสตร วทยำเขตก ำแพงแสน, นครปฐม. ปรำรถนำ พฤกษะศร. 2535. กำรเลยงโคขน. ภำควชำสตวบำล, คณะเกษตร, มหำวทยำเกษตรศำสตร วทยำเขต

ก ำแพงแสน, นครปฐม. 226 หนำ. พรรณทพำ วเชยรสรรค. 2533. อำหำรโค-กระบอในระบบกำรท ำฟำรมของเกษตรกรต ำบลบำนคอ อ ำเภอบำนคอ

จงหวดขอนแกน. รำยงำนผลกำรวจยโครงกำรวจยระบบกำรท ำฟำรม, คณะเกษตรศำสตร, มหำวทยำลยขอนแกน, ขอนแกน.

ไพรตน โสภณโณคร. 2530. กำรศกษำกำรสกด และฟอกสแปงจำกตนสำค. วำรสำรสงขลำนครนทร 9: 393-396. มนยำ เอกทตร. 2555. คมอสขภำพโค-กระบอ. สถำบนสขภำพสตวแหงชำต. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ. 21-25 น. มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช. 2537. เอกสำรกำรสอนชดวชำเกษตรทวไป 3: สตวเศรษฐกจ หนวยท 1 – 7.

พมพครงท 4, นนทบร. มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช. 2545. เอกสำรกำรสอนชดวชำกำรผลตสตว หนวยท 1 – 7. พมพครงท 7.

มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช, นนทบร. มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช. 2546. วทยำศำสตรสขภำพสตว. ส ำนกพมพ มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช,

นนทบร. ยอดชำย ทองไทยนนท. 2547. กำรเลยงโคเนอ. กองบ ำรงพนธสตว, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ,

กรงเทพฯ.


ยอดชำย ทองไทยนนท. 2551. ควำมหลำกหลำยทำงชวภำพกบกำรผลตปศสตวตำมปรชญำเศรษฐกจพอเพยง. กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

ยอดชำย ทองไทยนนท. 2552. กำรปรบปรงพนธสตวเชงปฏบต. กองบ ำรงพนธสตว, กรมปศสตวรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ.

รกไทย วรำนนต. 2539. ปจจยทมผลตอกำรยอมรบเทคโนโลยกำรเลยงโคเนอแบบเปนกำรคำของเกษตรกรในจงหวดเพชรบรณ. วทยำนพนธปรญญำเทคโนโลยกำรเกษตรมหำบณฑต, สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตร, สถำบนเทคโนโลยกำรเกษตรแมโจ, เชยงใหม.

เรขำ คณตพนธ ธนศกด บญเสรม ววฒน ชยชนะศรวทยำ และ มนยำ เอกทตร. 2544. กำรชนสตรวณโรคในโคโดยวธ gamma interferon assay รวมกบกำรทดสอบทำงผวหนง. ประมวลเรองกำรประชมสรปผลกำรด ำเนนงำนวจย ประจ ำป 2544, สถำบนสขภำพสตวแหงชำต, 19-22 มถนำยน 2544 โรงแรมโลตสปำงสวนแกว, เชยงใหม, หนำ 46-54.

วนย ประลมพกำณจน และ ผกำพรรณ สกลมน. 2543. พนธสตวพนเมอง. เอกสำรกำรสอนชดวชำกำรปรบปรงพนธและกำรสบพนธสตว หนวยท 2 น. 45-102, สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตรและสหกรณ, มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช. กรงเทพฯ.

ศภพร ไทยภกด และ พนธจตต พรประทำนสมบต. 2552. สอมวลชนและสอบคคลกบกำรยอมรบเทคโนโลย กำรเกษตรของเกษตรกรในอ ำเภอด ำเนนสะดวก จงหวดรำชบร.

ศนยสำรสนเทศ กรมปศสตว. 2551. สถตจ ำนวนโคเนอและเกษตรกรผเลยงป 2551. แหลงทมำ: http://www.dld.go.th/ ict/th/index.php?option=com. วนทสบคน 1 มกรำคม 2558.




สถำบนสขภำพสตวแหงชำต. 2556. โรคบรเซลโลซส (Brucellosis).โรคทส ำคญในสตว, สถำบนสขภำพสตวแหงชำต, กรมปศสตว. สบคนจำก: http://www.dld.go.th./niah/AnimalDisease/index.html. วนทสบคน 7 มถนำยน 2556.

สมศกด เหลำเจรญสข. 2530. กำรใชล ำตนสำคเลยงสตว. วำรสำรวทยำศำสตรและเทคโนโลย 2(1): 35-40. สวำง องกโร. 2545. เลยงโคเนออยำงไรจงจะมก ำไร. รำยงำนประจ ำป 2545, กรมปศสตว, กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ, กรงเทพฯ สำยณห ทดศร. 2547. พชอำหำรสตวเขตรอน. ภำควชำพชไรนำ, คณะเกษตร, มหำวทยำลยเกษตรศำสตร,

บำงเขน, กรงเทพฯ. ส ำนกงำนมำตรฐำนสนคำเกษตรและอำหำรแหงชำต (มกอช.). 2547. กำรชนสตรโรควณโรคในโคและกระบอ.

ส ำนกงำนมำตรฐำนสนคำเกษตรและอำหำรแหงชำต, กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรงเทพฯ. ส ำนกงำนเศรษฐกจกำรเกษตร. 2549. ตนทนและผลตอบแทนในกำรเลยงโคเนอ. ส ำนกงำนเศรษฐกจกำรเกษตร

กระทรวงเกษตรกรและสหกรณ, กรงเทพฯ. หนำ 68.

http://www.dld.go.th/%20ict/th/index.php?option=com




http://www.dld.go.th./niah/AnimalDisease/index.html.%20วนทสบคน

http://www.dld.go.th./niah/AnimalDisease/index.html.%20วนทสบคน


ส ำนกพฒนำอำหำรสตว. 2558. พนธพชอำหำรสตวทส ำคญ พนธพชอำหำรสตวส ำหรบปลกในแตละสภำพพนทของประเทศไทย และ พชหลำยชนดใชเลยงสตวได. แหลงสบคน: http://www.dld.go.th/, วนทสบคน: 5 พฤศจกำยน 2558.

สรชย ชำครยรตน. 2529. หลกกำรผลตสตวโดยภำพถำย. ศนยหนงสอสมำคมศษยเกำมหำวทยำลยเกษตรศำสตร.กรงเทพฯ.

สจนต สมำรกษ และ วโรจน ภทรจนดำ. 2530. กำรส ำรวจสภำพกำรเลยงดโคและกระบอของหมบำน นอกเขตและในเขตชลประทำน จงหวดขอนแกน. สำยงำนสตวบำล, โครงกำรวจยระบบกำรท ำฟำรม, คณะเกษตรศำสตร, มหำวทยำลยขอนแกน. 70 หนำ .

สจนต สมำรกษ กนก ผลำรกษ และ พงษชำญ ณ ล ำปำง. 2530. ระบบกำรเลยงโคและกระบอบำนหดลำด จงหวดขอนแกน. รำยงำนผลกำรวจยโครงกำรวจยระบบกำรท ำฟำรม, คณะเกษตรศำสตร, มหำวทยำลยขอนแกน, ขอนแกน.

สชำต ประสทธรฐสนธ. 2546. ระเบยบกำรวจยทำงสงคมศำสตร. พมพครงท 12, บรษทเฟองฟำปรนตง, กรงเทพฯ.

สทศน สำยยำโน. 2539. กำรใชบรกำรผสมเทยมโค กระบอของเกษตรกรสมำชกหนวยผสมเทยมในจงหวดนำน. วทยำนพนธปรญญำวทยำศำตรมหำบณฑต, สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตร, บณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยแมโจ, เชยงใหม.

สรยพร ไชยภกด. 2536. กำรมสวนรวมของเกษตรกรในกจกรรมกลมผเลยงโคเนอ จงหวดนครสวรรค. วทยำนพนธปรญญำวทยำศำตรมหำบณฑต, สำขำวชำสงเสรมกำรเกษตร, บณฑตวทยำลย, มหำวทยำลยเชยงใหม, เชยงใหม.

อำภสสรำ ชเทศะ. 2545. กำรคนหำเครองหมำยพนธกรรมจำกเลอด โดยวธ Electrophoresis. ภำควชำสรรวทยำ, คณะสตวแพทยศำสตร, มหำวทยำลยเกษตรศำสตร, กรงเทพฯ.

อดม เจอจนทร อรณพรรณ ดงสงเนน และ บพธ ปยะต. 2010. กำรตรวจวนจฉยโรควณโรคในกระบอปลกดวยวธทดสอบทำงผวหนงและกำรตรวจหำสำร -IFN. Thai-NIAH e-Journal 4(3): 71-76.

Bassa, R.J., Santos-Silva, B.J., Ribeiro J.M.R. and Portugal, A.V. 2000. Reticulo - rumen biohydrogenation and the enrichment of ruminant edible product with linoleic acid conjugated isomers. Livest. Prod. Sci. 63: 201-211.

Blum, H., H. Beier and H.J. Gross. 1987. Improved silver staining of plant protein, RNA and DNA in polyacrylamide gels. Electrophoresis 8: 93–99.

Brown-Brandl, T.M., J.A. Nienaber, R.A. Eigenberg, G.L. Hahn and H.C. Freetly. 2002. Thermoregulatory responses of feeder cattle. Am. Soc. Agric. Eng., No. 024180. St. Joseph, MI.

Butterworth, M.H. 1985. Beef Cattle Nutrition and Tropical Pastures. Longman, London, New York, NY.

Chaiyarit. P., S. Thaweechaisupapongt, J. Jaresitthikunchai, N. Phaonakrop and S. Roytrakul. 2014. Comparative evaluation of 5-15 kDa salivary proteins from patients with different oral diseases by MALDI-TOF/TOF mass spectrometry. Clin. Oral Investig. (In Press)

http://www.dld.go.th/


Chanman, S.C., R. Brown, L. Lees, C. Schoenwolf and A. Lumsden. 2004. Expression analysis of chick and frizzled genes and selected inhibitors in early chick patterning. Dev. Dynam. 229: 668-676.

Cho, Y.T., Y.S. Chen, J.L. Hu, J. Shiea, S.M. Yeh, H.C. Chen, et al. 2012. The study of interferences for diagnosing albuminuria by matrix-assisted laser desorption ionization/time-of-flight mass spectrometry. Clin. Chem. Acta 413: 875–882.

Combs, G.F. 1992. The Vitamins Fundamental Aspects in Nutrition and Health. Division of Nutritional Science, Cornell Univ., Ithaca, New York.

Cosivi, O., J.M. Grange, C.J. Daborn, M.C. Raviglione, T. Fujikura, et al. 1998. Zoonotic tuberculosis due to Mycobacterium bovis in developing countries. Emerg. Infect. Dis. 4: 59–70.

Cramer, R., J. Gobom and E. Nordhoff. 2005. High-throughput proteomics using matrix-assisted laser desorption/ ionization mass spectrometry. Expert Rev. Proteomics 2: 407–420.

de la Rua-Domenech, R., A.T. Goodchild, H.M. Vordermeier, R.G. Hewinson, K.H. Christiansen and R.S. Clifton-Hadley. 2006. Ante mortem diagnosis of tuberculosis in cattle: A review of the tuberculin tests, [gamma]-interferon assay and other ancillary diagnostic techniques. Res. Vet. Sci. 81: 190-210.

Doherty, M.L. and J.P. Cassidy. 2002. New perspectives on bovine tuberculosis. Vet. J. 163: 109-110. Fang, Y., D.P Robinson and L.J. Foster. 2010. Quantitative analysis of proteome coverage and

recovery rates for upstream fractionation methods in proteomics. J. Proteome Res. 9: 1902–1912.

FAO. 1983. The Sago Palm. FAO Plant Production and Protection. Food and Agricultural Organization of the United Nation. Paper 47.

Fend, R., R. Geddes, S. Lesellier, H.M. Vordermeier, L.A. Corner, E. Gormley, E. Costello, R.G. Hewinson, D.J. Marlin, A.C. Woodman and M.A. Chambers. 2005. Use of an electronic nose to diagnose Mycobacterium bovis infection in badgers and cattle. J. Clin. Microbiol. 43: 1745-1751.

Francis, J., R.J. Seiler, I.W. Wilkie, D. O'Boyle, M.J. Lumsden, and A.J. Frost. 1978. The sensitivity and specificity of various tuberculin tests using bovine PPD and other tuberculins. Vet. Rec. 103: 420-425.

Golovan, S.P., H.A. Hakimov, C.P. Verschoor, S. Walters, M. Gadish, C. Elsik, F. Schenkel, D.K. Chiu and C.W. Forsberg. 2008. Analysis of Sus scrofa liver proteome and identification of proteins differentially expressed between genders and conventional and genetically enhanced lines. Comp. Biochem. Physiol. D: 3 (3): 234-242.

Gordon, I.J. 2001. Animal based measurement techniques for grazing ecology research. Macaulay Land Use Research in State Craggier Buckler, Scotland.

Harrison, J.H., D.D. Hancock and H.R. Conrad. 1984. Vitamin E and selenium for reproduction of the dairy cow. J. Dairy Sci. 67: 123 – 132.


Hockings, B. 2003. Pasture Intake More Important than Allocation. Graze, Volume 10, No. 1. Hurley, W.L. and R.M. Doane. 1989. Recent developments in the roles of vitamin and minerals

in reproduction. J. Dairy Sci. 72: 784 – 804. Hussain, S.Z., X. Tan, A. Micsenyi, T. Sneddon, G.K. Michalopoulos and S.P. Monga. 2004. Wt

impacts growth and differentiation in ex vivo liver development. Exp. Cell Res. 292: 157-169.

Jayasri K, Padmaja K, Prasad PE. 2014. Proteomics in Animal Health and Production. IOSR J. Agric. Vet. Sci. 7(4): 50-56.

Jia, X., K. Hollung, M. Therkildsen, K.I. Hildrum and E. Bendixen. 2006. Proteome analysis of early post-mortem changes in two bovine muscle types: M. longissimus dorsi and semitendinosis, Proteomics 6: 936-944.

Johansson, C., J. Samskog, L. Sundstrom, H. Wadensten, L. Bjorkesten and J. Flensburg. 2006. Differential expression analysis of Escherichia coli proteins using a novel software for relative quantitation of LC-MS/MS data. Proteomics 6: 4475-4485.

Kaweewong, K., W. Garnjanagoonchorn, W. Jirapakkul and S. Roytrakul. 2013. Solubilization and identification of hen eggshell membrane proteins during different times of chicken embryo development using the proteomic approach. Protein J. 32(4): 297-308.

Klinbunga, S., S. Petkorn, S. Kittisenachai, N. Phaonakrop, S. Roytrakul, B. Khamnamtong and P.Menasveta. 2012. Identification of reproduction-related proteins and characterization of proteasome alpha 3 and proteasome beta 6 cDNAs in testes of the giant tiger shrimp Penaeus monodon. Mol. Cell Endocrinol. 355 (1): 143-152.

Laemmli, U.K. 1970. Cleavage of structural proteins during the assembly of the head of bacteriophage T4. Nature 227: 680–685.

Lametsch R and E. Bendixen. 2001. Proteome analysis applied to meat science: Characterizing postmortem changes in porcine muscle. J. Agric. Food Chem. 49: 4531-4537.

Leng, R.A. 1982. Factor affecting the utilization of poor quality forages by ruminants particularly under tropical conditions. Nutrition Res. Rev. 3: 277-303.

Llamazares, O.R.G., C.B.G. Martin, D.A. Nistal, V.A. de la Puente Redondo, L.D. Rodriguez and E.F.R. Ferri. 1999. Field evaluation of the single intradermal cervical tuberculin test and the interferon- assay for detection and eradication of bovine tuberculosis in Spain. Vet. Microbiol. 70: 55-66.

Lo, L.H., P.C. Wu, Y.C. Wu and J. Shiea. 2010. Characterization of Human Neutrophil Peptides (α-Defensins) in the Tears of Dry Eye Patients. Anal. Methods 2: 1934–1940.

Lowry, O.H., N.J. Rosbrough, A.L. Farr and R.J. Randall. 1951. Protein measurement with the folin phenol reagent. J. Biol. Chem. 193: 265.


Marco-Ramell. A., L. Arroyo, Y. Saco, A. García-Heredia, J. Camps, M. Fina, J. Piedrafita and A. Bassols. 2012. Proteomic analysis reveals oxidative stress response as the main adaptive physiological mechanism in cows under different production systems. Proteomics 75(14): 4399-4411.

Martin, S.W., A.H. Meek and P. Willeberg. 1987. Veterinary Epidemiology: Principles and Methods. Iowa State University Press, Ames.

McDowell, L.R., J.H. Conrad and F.G. Hembry. 1993. Minerals for Grazing Ruminants in Tropical Regions. 2nd edition, Univ. Florida, Florida. 76 p.

Monaghan, M., P.J. Quin, A.P. Kelly, K. McGill, C. McMurray, K. O'Crowley, H.F. Bassett, E. Costello, F. Quigley, J.S. Rothel, P.R. Wood and J.D. Collins. 1997. A pilot trial to evaluate the gamma-interferon assay for the detection of Mycobacterium bovis infected cattle under Irish conditions. Irish Vet. J. 50: 229-232.

Munro, N.P., D.A. Cairns, P. Clarke, M. Rogers, A.J. Stanley, J.H. Barrett, et al. 2006. Urinary biomarker profiling in transitional cell carcinoma. Int. J. Cancer 119: 2642–50.

Neil, S.D., J. Cassidy, J. Hanna, D.P. Mackie, J.M. Pollock, A. Clements, E. Walton and D.G. Bryson. 1994. Detection of Mycobacterium bovis infection in skin test negative cattle with an assay for bovine interferon-gamma. Vet. Rec. 135: 134-135.

Norby, B., P.C. Bartlett, S.D. Fitzgerald, L.M. Granger, C.S. Bruning-Fann, D.L. Whipple and J.B. Payeur. 2004. The sensitivity of gross necropsy, caudal fold and comparative cervical tests for the diagnosis of bovine tuberculosis. J. Vet. Diagn. Invest. 16: 126-131.

O’Reilly, L.M. 1986. Field trials to determine a suitable injection dose of bovine PPD tuberculin for the diagnosis of bovine tuberculosis in naturally infected cattle. Devel. Biol. Stand. 58: 695–703.

Office International des Epizooties (OIE). 2008. Bovine Tuberculosis. In Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals (mammals, birds and bees), 6th ed., 12 rue de Prony, 75017 Paris, France. p. 77-92.

Opatpatanakit, Y., J. Sethakul and K.Tuntivisootikul. 2007. Factors affecting carcass quality of Thai-French beef. Proceeding 53th ICOMST.

Perkins, D.N., D.J.C. Pappin, D.M. Creasy and J.S. Cottrell. 1999. Probability-based protein identification by searching sequence databases using mass spectrometry data. Electrophoresis 20: 3551-3567.

Phinyo, M., V, Visudtipole, S. Roytrakul, N. Phaonakrop, P. Jarayabhand and S. Klinbunga. 2013. Characterization and expression of Cell division cycle 2 (Cdc2) mRNA and protein during ovarian development of the giant tiger shrimp Penaeus monodon. Gen Comp. Endocrinol. 193: 103-111.


Piersma, S.R., U. Fiedler, S. Span, A. Lingnau, T.V. Pham, S. Hoffmann, et al. 2010. Workflow comparison for label-free, quantitative secretive proteomics for cancer biomarker discovery: method evaluation, differential analysis, and verification in serum. J. Proteome Res. 9: 1913–1922.

Prajanban, B., L. Shawsuan, S. Daduang, J. Kommanee, S. Roytrakul, A. Dhiravisit and S.Thammasirirak. 2012. Identification of five reptile egg whites protein using MALDI-TOF mass spectrometry and LC/MS-MS analysis. J. Proteomics. 75 (6): 1940–1959.

Quirin, R., V. Rasolofo, R. Andriambololona, A. Ramboasolo, T. Rasolonavalona, C. Raharisolo, H. Rakotoaritahina, S. Chanteau and P. Boisier. 2001. Validity of intradermal tuberculin testing for the screening of tuberculosis in Madagascar. Onderstepoort J. Vet. Res. 68: 231–238.

Sethakul, J., Opatpatanakit, Y., Sivapirunthep, P., and Intrapornudom, P. 2008. Beef quality under production system in Thailand: Preliminary Remarks. Presented at 13th AAAP Animal Science Congress, 22nd - 26th September 2008, Hanoi, Vietnam.

Soares, R., C. Franco, E. Pires, M. Ventosa, R. Palhinhas, K. Koci, A. Martinho de Almeida and A.V. Coelho. 2012. Mass spectrometry and animal science: Protein identification strategies and particularities of farm animal species. J Proteomics 75(14): 4190-4206.

St-Pierre, N.R., B. Cobanov and G. Schnitkeyt. 2003. Economic losses from heat stress by US livestock industries. J. Dairy Sci. 86 (E. Suppl.): E52-E77.

Stuhler, K. and H.E. Meyer 2004. MALDI: more than peptide mass fingerprints. Curr. Opin. Mol. Ther. 6: 239–248.

Talakhun, W., N. Phaonakrop, S. Roytrakul, S. Klinbunga, P. Menasveta and B. Khamnamtong 2014. Proteomic analysis of ovarian proteins and characterization of thymosin-β and RAC-GTPase activating protein 1 of the giant tiger shrimp Penaeus monodon, Comp Biochem Physiol Part D: Genomics Proteomics 11: 9-19.

Talakhun, W., S. Roytrakul, N. Phaonakrop, S. Kittisenachai, B. Khamnamtong, S. Klinbunga and P. Menasveta. 2012. Identification of reproduction-related proteins and characterization of the protein disulfide isomerase A6 cDNA in ovaries of the giant tiger shrimp Penaeus monodon. Comp. Biochem. Physiol. Part D Genomics Proteomics 7(2): 180-90.

Turk, R., C. Piras, M. Kovačić, M. Samardžija, H. Ahmed, M. de Canio, A. Urbani, Z.F. Meštrić, A. Soggiu, L. Bonizzi and P. Roncada. 2012. Proteomics of inflammatory and oxidative stress response in cows with subclinical and clinical mastitis. Proteomics 75(14): 4412-4428.

Underwood, E.J. 1981. The Mineral Nutrition of Livestock. Commonwealth Agriculture, Bureaux, Farnham Royal. pp. 149 – 163.


Whipple, D.L., A.J. Davis, J.L. Jarnagin, D.C. Johnson, R.S. Nabors, J.B. Payeur, D.A. Saari, A.J. Wilson and M.M. Wolf. 1995. Comparison of the sensitivity of the caudal fold skin test and a commercial -interferon assay for diagnosis of bovine tuberculosis. Am. J. Vet. Res. 56: 415-419.

Wood, P.R. and S.L. Jones. 2001. Bovigam: an in vitro cellular diagnostic test for bovine tuberculosis. Tuberculosis 81: 147-155.

Wood, P.R., L.A. Corner, J.S. Rothel, J.L. Ripper, T. Fifis, B.S. McCormick, B.R. Francis, L. Melville, K.J. Small, K. de Witte, J. Tolson, T.J. Ryan, G.W. de Lisle, J.C. Cox and S.L. Jones. 1992. A field evaluation of serological and cellular diagnostic tests for bovine tuberculosis. Vet. Microbiol. 31: 71-79.

Wood, P.R., L.A. Corner, J.S. Rothel, S.L. Jones, D.B. Cousins, B.S. McCormack, B.R. Francis, J. Creeper and N.E. Tweddle. 1991. Field comparison of the interferon gamma assay and the intradermal tuberculin test for the diagnosis of bovine tuberculosis. Aust. Vet. J. 68: 286-290.

Wu, C.I., C.C. Tsai, C.C. Lu, P.C. Wu, D.C. Wu and S.Y. Lin, et al. 2007. Diagnosis of occult blood in human feces using matrix-assisted laser desorption ionization/time-of-flight mass spectrometry. Clin. Chim. Acta 384: 86–92.

www.dld.go.th. 2558. กำรดแลสขภำพโคเนอ. กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ. แหลงสบคน: http://www.dld.go.th/service/beef/type.html, วนทสบคน: 12 ตลำคม 2558.

Zechara, B.A., K. Borowska, R. Zamorski and M. Kaptur. 1989. Blood selenium status, glutathione peroxidase, and creatine kinase activities in ewes during pregnancy and lactation. 6th International Trace Element Symposium 3: 813 – 821.

http://www.dld.go.th/

ประวตผเรยบเรยง

ดร. สวช บญโปรง Dr. Suvit Boonprong

1. สถานทเกด จงหวดอบลราชธาน 2. ต าแหนงปจจบน รกษาการ ผเชยวชาญดานการสงเสรมและพฒนาโคเนอ (นกวชาการสตวบาลเชยวชาญ) กองสงเสรมและพฒนาการปศสตว กรมปศสตว เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 3. หนวยงานทอยทตดตอไดพรอมโทรศพท โทรสาร และ E-mail

กองสงเสรมและพฒนาการปศสตว กรมปศสตว เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 E-mail: [email protected] โทรศพท / โทรสาร: 02-6534444 ตอ 3323 มอถอ: 081-9363754

4. ประวตการศกษา 4.1 ระดบมธยมศกษาตอนตน (ม.ศ.3) และตอนปลาย (ม.ศ.5) จากโรงเรยนเบญจะมะมหาราช จงหวดอบลราชธาน ป 2522 4.2 ระดบปรญญา

ปทจบการศกษา ชอปรญญา สาขาวชา วชาเอก สถาบนการศกษา 2526 วทยาศาสตรบณฑต (วท. บ.) เกษตรศาสตร สตวศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 2542 วทยาศาสตรมหาบณฑต (วท. ม.) เกษตรศาสตร สตวบาล มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2553 วทยาศาสตรดษฎบณฑต (วท. ด.) สตวศาสตร สตวศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

5. สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) Animal Physiology and Endocrinology

6. ประวตการฝกอบรมและดงาน ฝกอบรมทางดาน Animal Physiology and Endocrinology ณ Functional Genomic and Bioregulation, Institute of Animal Behaviour (FAL), Mariensee, Germany ระหวาง 15 พ.ย. 2548 – 14 ก.ค. 2549 เวลา 8 เดอน 7. ความรความสามารถพเศษนอกเหนอจากการปฏบตงานปกต อาจารยพเศษ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน กรงเทพฯ รหส XA 862 กรรมการผทรงคณวฒการสอบวทยานพนธทงการสอบเคาโครงวทยานพนธ การสอบประมวลความร/สอบวดคณสมบต และการสอบปากเปลาขนสดทายวทยานพนธของนสต ในระดบปรญญาโท และปรญญาเอก คณะบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และมหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ 8. ประวตการรบราชการทเกยวของกบงานวจยและปรบปรงพนธโคเนอ – โคนม – กระบอ 1.) รบราชการในกรมปศสตวครงแรกเมอ พ.ศ. 2528 ถง พ.ศ. 2543 รบผดชอบเกยวของกบการเลยงโคเนอ ไดแก การทดสอบสมรรถภาพการเจรญเตบโตโคอเมรกนบราหมนเพศผ ทศนยวจยและบ ารงพนธสตวทาพระ ขอนแกน รบผดชอบการเลยงและการจดการฝงโคบราหมน ทสถานบ ารงพนธสตวมหาสารคาม รบผดชอบการเลยงและการจดการฝงโคบราหมน โคเรดซนด และเปนหวหนาผรบผดชอบการเลยงโคกกกนโรคน าเขาจากตางประเทศทงโคเนอ–โคนม ทศนยวจยและบ ารงพนธสตวทบกวาง สระบร ปฏบตงานทกลมงานโคเนอ กองบ ารงพนธสตว กรมปศสตว พ.ศ. 2543 – 2546 2.) พ.ศ. 2546 – 2551 ปฏบตงานท กลมโครงการพเศษ ส านกสงเสรมและพฒนาพนธสตว กรมปศสตว 3.) พ.ศ. 2551 – 2558 ปฏบตงานท กลมวจยและพฒนากระบอ ส านกพฒนาพนธสตว กรมปศสตว 4.) พ.ศ. 2558 – ปจจบน ปฏบตงานท กองสงเสรมและพฒนาการปศสตว กรมปศสตว 9. ประสบการณทเกยวของกบงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ 1.) ผลงานวจยทเผยแพรระดบชาต จ านวน 54 เรอง 2.) ผลงานวจยทเผยแพรระดบนานาชาต จ านวน 12 เรอง

mailto:[email protected]

Documents

ค ำน ำ - DLDpvlo-knr.dld.go.th/webosm_61/webfile/bowchow/bowchow1.pdf · 2019. 3. 22. · คู่มือการเลี้ยงโคเนื้อส าหรับเกษตรกรไทย