82
ELSE VIER URIJAN & FISCil ER Atlas der Anatomie des Menschen Tabellen zu Muskeln, Gelenken und Nerven 2. Auflage herausgegeben von F. Paulsen und J. Waschke URBAN & FISCHER

Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln

Citation preview

Page 1: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

ELSEVIER URIJAN & FISCilER

Atlas der Anatomie des Menschen Tabellen zu Muskeln, Gelenken und Nerven

2. Auflage herausgegeben von F. Paulsen und J . Waschke

URBAN & FISCHER

Page 2: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Atlas der Anatomie des Menschen Tabellen zu Muskeln, Gelenken, Nerven

2. Auflage herausgegeben von F. Paulsen und J. Waschke

ELSEVIER URBAN & FISCHER UR BAN & FISCHER München

Page 3: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Sobotta

Tabellen zu Muskeln, Gelenken, Nerven

Herausgegeben von F. Pau lsen und J. Waschke

Die Abbildungsnum mern, auf die in den Tabellen verwiesen w ird, beziehen sich auf die Abbildungen im Sobotta-Atlas. 23. Auflage (Band 1 bis 3) . Das Tabellenheft ist auch unabhängig vom Sobotta-At las zum systematischen Lernen und Wiederholen verwendbar. Abkürzungen: U = Ursprung, A = Ansatz, F = Fun ktion.

Zuschriften und Kritik an: Elsevier GmbH, Urban & Fischer Verlag, Hackerbrücke 6, 80335 M ünchen. E-Ma1l: medizinstudium@elsevier de

Anschriften der Herausgeber: Professor Dr. med. Friedrich Pau lsen Institut für Anatom ie II (Vorstand) Un1versitä t Erlangen-N ürnberg Universitätsstraße 19 91054 Erlangen

Professor Dr. med. Jens Waschke Institut für Ana tomie und Zellbiologie Lehrstuh l 111 (Vorstand) Julius-Maximilians-Universität W ürzburg Koell ikerstraße 6 97070 Würzburg

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationa lbibliothek verzeichnet diese Publ ikation in der Deutschen Nationalbibliograf1e; de tai ll1e11e bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.d-nb.de abrufbar.

Alle Rechte vorbehalten 2. Auflage 2010 © Elsevier, M ünchen Der Urban & Fischer Verlag ist ein lmprint der Elsevier GmbH.

10 11 12 13 14 5 4 3 2 1

Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrecht lich geschü tzt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechts­gesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Verviel fält igungen. Übersetzungen. Mi kroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.

Planung: Alexandra Frntic Lektorat: Dr. Andrea Beilman n Reda ktion: Julia Baier. M ünchen; Amelie Gutsmied l, M ünchen; Ulnke Kriege!, buchundmehr. M ünchen Herstellung Sibylle Hart!; Renate Hausdorf, buchundmehr, Gräfelting

Layout: Nicola Neubauer, Puchheim . . . .. Satz: Mi tterweger & Partner, Planks tadt ; Nicola Neubauer. Puchhe1m, M1chael W 1edorn , M unchen

Gesamtherstellung: Firmengruppe appl, W emding Umschlaggestal tung: M ichael Keller und Jan Riemer, München; SpieszDesign, Neu-Uim

Gedruck t auf 80 g Luxoart Si lk

ISBN 978-3-437-44074-8

Aktue lle Info rmati onen find en Sie im Intern et unter www.elsevier.com und www.elsevier.de

Page 4: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Inhaltsverzeichnis

Tabellen von Muskeln, Gelenken und Nerven

Gesichtsmuskeln . . . . . .. .. . ..... . . a Stirn, Schei tel , Schläfe b Ohrmuschel c Lidspa lte d Nase e Mund f Hals

2 Muskeln der Zunge . . . . . . . . . . . ......... . a Innere Muskeln der Zunge (Binnenmuskeln) b Äußere Muskeln der Zunge (Außenmuske ln)

3 Muskeln des Gaumens

4 Kaumuskeln . . . .... . .

5 Muskeln des Rachens .. . . . . ... . . . a Schlundschnürer b Schlundheber

6 Muskeln des Kehlkopfs .. .

7 Äste und Versorgungsgebiete des Plexus cervicalis ............. .

6

8

9

10

8 Lateraler Halsmuskel . .. .......... ......... . . . . . .. ....... . .. . . . . . . . . . ... . .. .. .. . .

12

14

14

15

16

17

9 Obere Zungenbeinmuskeln . . . . .. ...... . . .. . .. . . ... . .. .. .... .

10 Untere Zungenbeinmuskeln ..... ......... ... . .. . . ... . .... . . . . . .. .. .

11 Skalenusmuskeln . . ... .. .. . . ... .. . . .. .. . .. . . .. . . . . .. .

12 Prävertebrale Muskeln .

13 Muskeln der Brustwand

14 Ventrale Muskeln der Bauchwand . . .. .. .... . .. . . . .... . ... .. . .

15 Laterale Muskeln der Bauchwand . . . . . . . .. . . . .. .. . .

16 Dorsale Muskeln der Bauchwand . . .. . .. ..... . ..... . .. .. . . .. .. . .

17 Spinakostale Muskeln . ... . .. . . .. . .. . .

. ..... .. . 18

19

20

20

21

. . . . . . . . 21

18 Autochthone Muskeln des Rückens . . . .. ... . . ... ... .... .. ... . . . . .. .. . . 22 22 I Lateraler Trakt ..... .. .. . .......... ... .. .. .. . ... . . .. . . . . .

a Sakrospina les System b Intert ra nsversales System c Spinatransversales System d Mm. levatores costarum

II Medialer Trakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 a Spinales System b Transversospinales System

III Autochthone tiefe Muskeln des Nackens

19 Zwerchfell .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .

20 Beckenboden und Dammmuskulatur . . . . . .. . . . a Diaphragma pelvis b Dammmusku latur

29 31

. . . ... . . . . 32

21 Gelenke der oberen Gliedmaße, Articulationes membri superioris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 a Gelenke des Schultergürtels. Articula tiones cingu li pectoralis b Gelenke der f reien oberen Gliedmaße. Articulationes membri superioris liberi c Bewegungsebenen und Achsen der Gelenke des Arms

22 Äste und Versorgungsgebiete des Plexus brachialis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

23 Segmentale Innervation der Muskeln des Arms, diagnostisch wichtige Kennmuskeln . . . . . . . . . . 37

24 Ventrale Muskeln des Schultergürtels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

25 Ventrale Muskeln der Schulter . . ... ... . ... . . . . . . 38

26 Laterale Muskeln der Schulter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

27 Dorsale Muskeln des Schultergürtels .. . . . . ... ... . . . ... ... . ... . ... . . .. .... . . . . . 39

Page 5: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

28 Dorsale Muskeln der Schulter

29 Ventrale Muskeln des Oberarms

30 Dorsale Muskeln des Oberarms .

31 Ventrale oberflächliche Muskeln des Unterarms .

32 Ventrale tiefe Muskeln des Unterarms

33 Laterale (radiale) Muskeln des Unterarms.

34 Dorsale oberflächliche Muskeln des Unterarms .

35 Dorsale tiefe Muskeln des Unterarms .

36 Muskeln des Daumenballens (Thenar) .

37 Muskeln der Hohlhand ...... .... .

38 Muskeln des Kleinfingerballens (Hypothenarl

39 Gelenke der unteren Gliedmaße, Articulationes membri inferioris

a Verbindungen der Knochen des Beckengürtels, Juncturae cinguli pelvici b Gelenke der f reien unteren Gliedmaße. Art icu lationes membri in ferioris liberi c Bewegungsebenen und Achsen der Gelenke des Beins

40 Äste und Versorgungsgebiete des Plexus lumbosacralis ..

40

41

42

43

44

45

46

47

48

. . . . .... .. 49

50

51

41 Segmentale Innervation der Muskeln des Beins, diagnostisch wichtige Kennmuskeln .. .

54

56 56

57 58

59

60

42 Ventrale Muskeln der Hüfte

43 Dorsolaterale Muskeln der Hüfte .. .. .

44 Pelvitrochantäre Muskeln der Hüfte .. .

45 Ventrale Muskeln des Oberschenkels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .

46 Mediale Muskeln des Oberschenkels (Adduktoren) . . .. ... . . . . .. . ... . . . . .... . .. . .

47 Dorsale Muskeln des Oberschenkels (ischiokrurale Muskeln) .... . . . . . 61

48 Ventrale Muskeln des Unterschenkels .. . .

49 Laterale (fibulare) Muskeln des Unterschenkels ..

50 Dorsale oberflächliche Muskeln des Unterschenkels .

51 Dorsale tiefe Muskeln des Unterschenkels .

52 Muskeln des Fußrückens . . . . .. . . .. .

53 Mediale Muskeln der Fußsohle .

54 Muskeln der Fußsohlenmitte .

55 Laterale Muskeln der Fußsohle . ..... . . .. . . .... .

56 Hirnnerven, Übersicht .

57 Hirnnerven, Funktionen {Faserqualitäten) .

58 Hirnnerven a N. olfactorius [I] b N. opticus [II] c N. ocu lomotorius [1111 d N. troch learis [IV] e N. t rigeminus !VI

- N. ophthalmicus [V/1 1 - N. maxi llaris [V/21 - N. mandibularis [V/31 N. abducens lVII

g N. fac ialis [VII] h N. vest ibulocochlearis [VII/ I i N. glossopharyngeus [IX] J N. vagus [X] k N. accessorius lXII I N. hypoglossus [XIII

. ..... . .. 62

. . ...... . 63

63

64

..... .. . . '' ... 65

. . .. . . . . . 65

66 67 68

.. . .. . .... ....... .. . " . 68

69

59 Funktionelle Gliederung des lsokortex: primäre und sekundäre Rindenfelder . . . . . . . . . . . . . 73

60 Thalamuskerne {Auswahl! . . . · · · · · · · · · · · · · · . . . . . · · · · · · · · · · · · · · · · · . . . . . . . . . . 73

Page 6: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Kopf - Hals -+ Rumpf __, Arm __, Bein -+ Hirnnerven -+Tabelle 1

1 Gesichtsmuskeln (-+ Abb. 8.63-8.65, 11 .2, 11.13)

Die mimischen Muskeln entspringen nur zum Teil an umschnebenen Knochenarea len. Sie strah len allesamt in die Haut ein.

a Stirn, Scheitel, Schläfe

------------------------~----------------------------~ M . occipitofrontalis N. facialis {VII] M. occipitofronta lis und M . temporoparieta lis werden zusammen als M. epicranius bezeichnet.

M. temporoparietalis N. facialis {VII}

b Ohrmuschel

M . auricularis anterior N. facialis [VII]

M . auricularis superior N. facialis [VII}

M. auricularis posterior N. facia/is [VII]

U: Venter frontalis: Haut der Stirn Venter occipitalis: Linea nuchalis suprema

U: Haut der Schläfe, Fascia tempora lis

U: Fascia temporalis

U: Galea aponeurotica

U: Proc. mastoidaus

A: Galea aponeurotica

A: Galea aponeurotica

A: vorne an der Ohrmuschel

A: oben an der Ohrmuschel

A: hinten an der Ohrmuschel

F: Stirn Venter frontalis: Stirnrunzeln (Erstaunen) Venter occipitalis: glättet Stirnfalten

F: bewegt die Kopfhaut nach unten

F: bewegt die Ohrmuschel nach vorne oben

F: bewegt die Ohrmuschel nach hinten oben

F: bewegt die Ohrmuschel nach hinten

Page 7: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

2

---.Tabelle 1

1 Gesichtsmuskeln (Fortsetzung)

c Lidspalte

M . orbicularis oculi (umgibt sphinkterartig den Aditus orbitae) N. facialis [VII]

U: Pars orbitalis: Pars nasalis des Os fron ta le, Proc. fronta lis der Maxilla, Os lacrimale, Lig. palpebrale mediale Pars palpebralis: Lig . palpebrale mediale. Saccus lacrimalis Pars lacrimalis: Cri sta lacrimalis posterior des Os lacrimale, Saccus lacrimalis

A: Pars orbitalis: Lig. palpebrale laterale Pars palpebralis: Lig. pa lpebrale latera le Pars lacrimalis: T ränenröhrchen, Lidrä nder

M. depressor supercilii lAbspaitung der Pars orbitalis des M. orbicularis ocul i) N. facialis {VII]

M. corrugator supercilii N. facialis [VII]

M . procerus N. facialis [VII]

U: Pars nasalis des Os fronta le. Nasenrücken

U: Pars nasalis des Os frontale

U: Os nasale

A : mediales Dritte l der Haut der Augenbraue

A: mittleres Dritte l der Haut der Augenbraue

A: Haut der Glabella

Kopf -+ Hals -+ Rumpf -..

F: schließt die Lider, komprim iert den Tränensack

F: senkt die Haut der Augenbrauen

F: zieht die Haut der Stirn und der Augenbrauen zur Nasenwurzel, erzeugt eine senkrechte Falte über der Nasenwurzel (Zorn, Nachdenken)

F: Querfalten des Nasenrückens (Nasenrümpfen)

Page 8: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ..... Bein ..... Hirnnerven

1 Gesichtsmuskeln (Fortsetzung)

d Nase

M. nasalis N. facialis [VII]

M. depressor septi nasi N. facialis [VII]

e Mund

M . orbicularis oris N. facialis [VII]

M. buccinator N. facialis [VII]

M. Ievator labii superioris N. facialis [VII]

U: Pars alaris: Maxilla auf Höhe des se itlichen Schneidezahns Pars transversa: Maxi lla auf Höhe des Eckzahns

U: Maxilla auf Höhe des medialen Schneidezahns

U: Pars marginalis und Pars labialis: latera l des Angulus oris

U: Maxil la, Raphe pterygomandibularis, Mandibula

U: Maxilla über Foramen inf raorbitale

A: Pars alaris: Nasenf lügel, Rand des Nasenlochs Pars transversa: Sehnenplatte des Nasenrückens

A: Carti lago septi nasi

A: Haut der Lippe

A: Angulus oris

A: Oberlippe

-+Tabelle 1

F: bewegt die Nasenf lügel und damit die Nase Pars alaris: erweitert die Nasen­öffnung Pars transversa: verengt die Nasen­öffnung

F: bewegt die Nase nach unten

F: sch ließt die Lippen, Spitzen des Mundes

F: spannt die Lippen. bewirkt eine Erhöhung des Innen­drucks der M undhöhle, z. 8. beim Blasen oder Kauen

F: zieht die Oberlippe nach latera l oben

3

Page 9: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

4

-Tabelle 1

M. depressor labii inferioris N. facialis [VII]

M. mentalis N. facialis {VII]

M . transversus menti N. facialis [VII]

M . depressor anguli oris N. facialis [VII]

M . risorius N. facialis [VII]

U: Mandibula unterhalb des Foramen mentale

U: Mandibula auf Höhe des unteren lateralen Schneidezahns

U: quere Abspaltung aus dem M . mental is

U: Unterrand der Mandibula

U: Fascia parotidea, Fascia masseterica

A: Unterl ippe

A: Haut des Kinns

A: Haut des Kinnwulstes

A: Angu lus oris

A: Angul us oris

Kopf - Hals - Rumpf ~

F: zieht die Unterlippe nach latera l unten

F: erzeugt das Kinngrübchen, stülpt die Unterlippe vor (zusammen mit M . orbicularis oris; .. Schnute ", .. Flunsch")

F: bewegt die Kinnhaut

F: zieht den Mundwinkel nach unten

F: verbreitert die Mundspalte (Grinsen). erzeugt das Lachgrübchen

Page 10: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm - Bein - Hirnnerven

1 Gesichtsmuskeln (Fortsetzung)

M. Ievator anguli oris N. Facialis {VII]

U: Fossa canina der Maxilla

M. zygomaticus major N. Facialis {VIII

U: Os zygomaticum

M. zygomaticus minor N. Facialis {VII]

U: Os zygomaticum

M . Ievator labii superioris alaeque nasi N. facialis {VII]

f Hals (-t Abb. 11.2)

Platysma N. Facialis {VII]

U: Proc. frontalis der Maxilla (mediale Orbitawand}

U: Basis mandibulae. Fascia parotidea

A: Angulus oris

A: Angulus oris

A: Angulus oris

A: Nasenf lügel. Oberlippe

A: Haut unterhalb der Clavicula, Fascia pectoralis

-+Tabelle 1

F: zieht den Mundwinkel nach medial oben

F: zieht den Mundwinkel nach lateral oben

F: zieht den Mundwinkel nach lateral oben

F: hebt die Lippen und die Nasenf lügel

F: spannt die Haut des Halses, bildet Längsfalten

I

5

Page 11: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

6

-Tabelle 2

2 Muskeln der Zunge (-+ Abb. 8.139, 8.141, 8.147 -8.150)

a Innere Muskeln der Zunge (Binnenmuskeln)

M. longitudinalis superior N. hypoglossus [XII]

M . longitudinalis inferior N. hypoglossus {X II]

M . transversus linguae N. hypoglossus {XII]

M . verticalis linguae N. hypoglossus {XII]

U: Radix linguae

U: Radix linguae

U: Seitenrand der Zunge, Septum linguae

U: Radix linguae

A: Apex linguae

A: Apex linguae

A: Seitenrand der Zunge, Aponeurosis linguae

A: Aponeurosis linguae

Kopf ~ Hals --. Rumpf -.

F: verkürzt und verbreite rt die Zunge, hebt die Zungenspitze

F: verkürzt und verbreitert die Zunge, sen kt die Zungenspitze

F: verschmälert die Zunge und bewirkt mit dem M. venica li s linguae eine Streckung

F: verbrei tert die Zunge

Page 12: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven

2 Muskeln der Zunge (Fortsetzung)

b Äußere Muskeln der Zunge (Außenmuskeln)

M. genioglossus N. hypoglossus [XII}

M . hyoglossus N. hypoglossus [XII}

M. styloglossus N. hypoglossus [XII}

U: Spina menta lis der Mandibula

U: Cornu majus und Corpus ossis hyoidei

U: Proc . styloideus des Os temporale

-+Tabelle 2

A: Aponeurosis linguae F: zieht die Zunge nach vorne unten

A: Aponeurosis linguae F: zieht die Zunge nach hinten unten

A: Aponeurosis linguae F: zieht die Zunge nach hinten oben

7

Page 13: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

8

-+Tabelle 3

M . Ievator veli palatini Rr. pharyngeales des N. glossopharyngeus {IX] und des N. vagus [X] (=Plexus pharyngeus)

U: Unterfläche der Pars petrosa des Os temporale, Carti lago tubae auditivae

A : Aponeurosis palatina

M. tensor veli palatini (wird um den Hamulus ossis pterygoidei als Hypomochlion umgelenkt) N. musculi tensoris veli palatini des N. mandibularis [V/3]

M . palatoglossus N. glossopharyngeus [IX]

M . uvulae (unpaarer Muskel)

U: Fossa scaphoidea am Proc. pterygoideus. membranöser Anteil der Tuba auditiva

U: Aponeurosis palatina

A: Aponeurosis palatina

A: strahlt in die Binnenmuskeln ein

Rr. pharyngeales des N. glossopharyngeus [IX] und des N. vagus {X](= Plexus pharyngeus)

U: Aponeurosis linguae A: Stroma der Uvula

Kopf _, Hals _, Ru mpf _,

F: hebt das Gaumensegel. erweitert das Lumen der Ohrtrompete

F: spannt das Gaumensegel. erweitert das Lumen der Ohrtrompete

F: senkt das Gaumensegel, hebt zugleich den Zungengrund und verengt damit den Isthmus faucium

F: verkürzt das Gaumenzäpfchen und bewirkt damit seine Verd ickung

Page 14: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ___, Be in ___. Hi rnnerven -+Tabelle 4

Der M. masseter ist in seinem Verlauf vom Kieferwinkel bis zum Jochbogen gut durch die Haut zu tasten . Beim Zusammenbeißen der Zähne spürt man auch den Bauch des M. tempora lis in der Schläfengrube. Dem Kieferast liegt innen der M. pterygoideus medialis an. Vom Kieferge lenk nach vorne zieht der M . pterygoideus lateralis.

M. temporalis Nn. temporales profundi (N. mandibularis {V/3])

M . masseter

U: Os temporale unterhalb der Linea temporalis inferior, t iefes Blatt der Fascia temporalis

N. massetericus (N. mandibularis {V/3]}

M . pterygoideus medialis

U: Pars superficialis: Unterrand des Arcus zygomaticus Pars profunda: Innenfläche des Arcus zygomaticus

N. pterygoideus medialis (N. mandibularis {V/3])

U: Fossa pterygoidea

M . pterygoideus lateralis N. pterygoideus /ateralis (N. mandibularis [V/3]}

U: Caput superius: Crista infra­temporalis des Os sphenoidale Caput inferius: Lamina lateralis des Proc. pterygoideus

A: Proc. corono ideus mandibulae

A: Pars superficialis: Angulus mandibulae (Tuberositas masseterica) Pars profunda: Unterrand der Mandibula

A: Unterrand der Mandibula IT uberositas pterygoidea)

A: Caput superius: Discus und Kapsel der Articu latio temporo­mandibularis Caput inferius: Proc. condylaris mandibulae (Fovea pterygoidea)

F: schließt die Kiefer (stärkster Kaumuskel) vordere Portion: zieht den Unterkiefer nach vorne (= Protrusion) hintere Portion: zieht den Unterkiefer zurück I= Retrusion)

F: schließt die Kiefer Pars superficialis: zieht den Unterkiefer nach vorne I= Protrusion)

F: schließt die Kiefer, zieht den Unterkiefer nach vorne(= Protrusion)

F: Caput superius: Einleitung der Kieferöffnung du rch Zug des Discus articularis nach vorne Caput inferius: zieht den Unterkiefer nach vorne (= Protrusion)

I

9

Page 15: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

10

-Tabelle 5 Kopf -+ Hals -+ Rumpf --.

5 Muskeln des Rachens("""" Abb. 8.150, 11 .12, 11 .13, 11.21)

Die Rache nmuskeln werden unterte ilt in Schlundschnürer (Konstriktoren: Mm. constr~ctores pharyngis superior, medrus und rnterior) und in Schlund­heber (Levatoren: M. stylopharyngeus, M . sa lpingopharyngeus und M . palatopharyngeus).

a Schlundschnürer

M . constrictor pharyngis superior Rr. pharyngeales des N glossopharyngeus [IX] I= Plexus pharyngeus)

U: Pars pterygopharyngea: Lamina medialis des Proc. pterygoideus, Hamulus ossis pterygoidei Pars buccopharyngea: Raphe pterygomand i bu la r~s

Pars mylopharyngea: Li nea mylohyoidea der Mandibula Pars glossopharyngea: M. transversus linguae

M. constrictor pharyngis medius

A: Membrana pharyngobasilaris, Raphe pharyngis

Rr. pharyngeales des N. glossopharyngeus [ IX] und des N. vagus [X] I= Plexus pharyngeus)

U: Pars chondropharyngea: Corn u minus ossis hyoidei Pars ceratopharyngea: Cornu majus ossis hyoidei

M. constrictor pharyngis inferior Rr. pharyngeales des N. vagus /X] I= Plexus pharyngeus)

U: Pars thyropharyngea: Cartilago thyroidea Pars cricopharyngea: Seitenfläche der Carti lago cricoidea

A: Raphe pharyngis

A: Raphe pharyngis

F: engt den Rachenraum ein (PASSA­VANT-Wulst), sch ließt den Epipharynx vom Mesopharynx ab

F: engt den Rachenraum von hinten her ein, fördert durch wellen förm ig ab­laufende Kontraktion nach unten hin den Transport des Bissens bis in die Speiseröh re (perista lt ische Welle)

F: Schluss des Aditus laryngis durch Hebung des Kehlkopfes, engt den Rachenraum von hinten her ein, förde rt durch wellenförmig ab­laufende Kontraktion nach unten hin den Transport des Bissens bis in die Speiseröhre (peristalt ische Welle)

Page 16: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven

5 Muskeln des Rachens (Fortsetzung)

b Schlundheber

M. palatopharyngeus (gehört seinen Funktionen nach auch zu den Gaumenmuskeln) Rr. pharyngeales des N. g/ossopharyngeus [IX] 1~ Plexus pharyngeus)

U: Aponeurosis palatina

M. salpingopharyngeus

A: Cartilago thyroidea, strahlt in die Seiten- und Hinterwand des Pharynx ein

Rr. pharyngeales des N. glossopharyngeus [IX] 1~ Plexus pharyngeus)

U: Cartilago tubae auditivae

M. stylopharyngeus R. musculi stylopharyngei des N. glossopharyngeus [IX]

U: Proc. styloideus des Os temporale

A: strahlt in die Seitenwand des Pharynx ein

A: Cartilago thyroidea, strahlt in die Se itenwand des Pharynx ei n

-Tabelle 5

F: engt den Isthmus faucium ein. senkt das Gaumensegel, hebt die Rachenwand zum Gaumensegel

F: hebt den Schlund

F: hebt den Schlund

11

Page 17: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

12

-Tabelle 6

M. cricothyroideus (Pars recta: oberflächlich , Pars obl ique: tief) R. externus des N. /aryngeus superiordes N. vagus [X]

U: Außenfläche des Arcus der Carti lago cricoidea

M. cricoarytenoideus posterior N. laryngeus recurrens des N. vagus [X]

U: Hinterf läche der Lamina der Cartilago cricoidea

M . cricoarytenoideus lateralis N. laryngeus recurrens des N. vagus [X]

U: seitlicher Oberrand des Arcus der Cartilago cricoidea

M. arytenoideus transversus N. /aryngeus recurrens des N. vagus {X]

M. arytenoideus obliquus

U: laterale Kante und Hinterfläche der Cartilago arytenoidea

N. /aryngeus recurrens des N. vagus [X]

U: Basis der Hinterfläche der Cartilago arytenoidea Pars aryepiglottica: Spitze der Cartilago arytenoidea

Kopf --+ Hals --+ Rumpf ---. -----------------

A: Unterkante der Lamina der Cartilago thyroidea

A: Proc. muscularis der Carti lago arytenoidea

A: Proc. musculari s der Carti lago arytenoidea

A: laterale Kante und Hinterf läche der Cart ilago arytenoidea der Gegenseite

A: Spitze der Cart ilago arytenoidea der Gegenseite Pars aryepiglottica: lateraler Rand der Cartilago epig lottica

F: spannt durch Kippen des Ring­knorpels die Stimmbänder (stärkster Spanner der Stimmbänder)

F: erweitert die St immritze durch Auswärtsdrehen des Proc. vocalis des Stellknorpels und durch Seitwärtskippen des Stel lknorpels

F: schließt durch Einwärtsdrehen des Stel lknorpe ls die Pars inter­membranacea der Stimmri tze

F: sch ließt durch Annäherung be ider Ste llknorpel die Pars intercart ilag inea der Stimmritze

F: zieht den Stellknorpel nach medial und verengt damit die Pars intercarti laginea der Stimmritze, verengt den Kehlkopfeingang

Page 18: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ___, Bein ___, Hirnnerven

6 Muskeln des Kehlkopfs (Fortsetzung)

M. vocalis N. laryngeus recurrens des N. vagus {X]

U: Innenseite der Cartilago thyroidea

M. thyroarytenoideus N. laryngeus recurrens des N. vagus {X]

U: Innenfläche der Lamina der Cartilago thyroidea

A: Proc. voca lis der Cartilago arytenoidea lateral der Stimmbänder

A: Proc. muscularis und Vorder­fläche der Cartilago arytenoidea Pars thyroepiglottica: lateraler Rand der Cartilago epiglottica

-+Tabelle 6

F: verschließt die Stimmritze voll­ständig, reguliert die Spannung der Stimm­bänder fein

F: verengt die Pars intermembranacea der Stimmritze Pars thyroepiglottica: verengt den Kehlkopfeingang

13

Page 19: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

14

-+Tabelle 7-8 Kopf -+ Hals __, Rumpf -+

[ 7 Aste und Versorgungsgebiete des Plexus cervicalis ('""' Abb. 11 .61, 11. 62, 11.65-11.69)

Ansa cervicalis profunda Radix superior (; Radix anterior) Radix inferior (; Radix posterior)

Rr. musculares

Äste des sog. Punctum nervosum N. auricularis magnus

N. transversus colli

N. occipitalis m inor

Nn. supraclaviculares mediales, intermedii, laterales

N. phrenicus

motorisch

Mm. inf rahyoidei

M . longus colli , M . longus capitis, Mm. recti capitis anterior und lateralis. Mm. intertransversari i an teriores cervicis, M. trapezius. M . Ievator scapulae. Mm. scalen i, M . geniohyoideus

Diaphragma

l 8 Lateraler Halsmuskel (-+ Abb. 11.3, 11.5)

sensorisch

Haut im oberen Teil des Halses. im Bereich des Kieferwinkels, vor und hinter der Ohrmuschel, den größten Ante il der Ohrmuschel

Haut im oberen vorderen Tei l des Halses

Haut der Okzipita lregion

Haut in einem Streifen unterha lb der Clavicula

Pleura parietal is, Perikard, Peritoneum

Der M . sternocleidomastoideus geht aus e1ner gemeinsamen Anlage mit dem M . trapezius hervor (gleiche Innervation). Er zieht schräg vom Proc. mastoidaus nach vorne unten medial und ist in die Lamina superficial is der Fascia cervicalis integriert.

M. sternocleidomastoideus N. accessorius [XI}; Plexus cervicalis

U: Caput sternale: Ventralfläche des Sternums Caput claviculare: sternales Drittel der Clavicula

A: Proc. mastoideus, laterale Linea nuchalis superior

F: einseit ig aktiv: dreht den Kopf nach der kontralateralen Seite und neigt ihn zur gleichen Seite, beidseitig aktiv: richtet den Kopf auf, beugt die Halswirbelsäule, Atemhilfsmuskel bei festgestelltem Kopf

Page 20: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm _, Bein _, Hirnnerven -+Tabelle 9

9 Obere Zungenbeinmuskeln (-+ Abb. 8.145-8.148, 11.3, 11 .5)

Die oberen Zungenbei nmuskeln bilden den Boden der Mu ndl1öhle und sind Gegenspie ler der unteren Zungenbeinmus kei n. Oberflächlich liegt der vordere Bauch des M. digastricus. Als brei te Platte schließt der M. mylohyoideus die Mundhöhle nach unten ab. Innen liegt ihm der M. geniohyoideus als runder Strang an. Der hintere Bauch des M. digastricus und der M . stylohyoideus liegen dorsal.

M . mylohyoideus (Rechter und linker Muskel bilden zusammen eine die Mundhöhle nach unten abschließende Platte .) N. my/ohyoideus (N. mandibularis {V/3})

U: Linea mylohyoidea der Mandibula A: Raphe mylohyoidea. Corpus ossis hyoidei

F: hebt den Mundboden (Mundöffnung). senkt den Unterkiefer, hebt das Zungenbein beim Schluckakt

M. digastricus (Venter posterior und Venter anterior sind durch eine Zwischensehne verbunden, die an das Cornu minus des Os hyoideum fixiert ist.) Venter anterior: N. mylohyoideus IN. mandibularis {V/3]); Venter posterior: R. digastricus (N. facia/is {VII])

M . stylohyoideus

U: lncisura mastoidea des Os temporale

R. stylohyoideus (N. facia/is {VII])

U: Proc. styloideus des Os temporale

A: Fossa digastrica der Mandibula

A: Corpus ossis hyoidei mit zwei Tei lzügen. die die Zwischensehne des M. digastricus umgreifen

F: unterstützt den M . mylohyoideus

F: hebt das Zungenbein beim Schluckakt

M . geniohyoideus (Rechter und linker Muskelliegen -nur durch ein dünnes bindegewebiges Septum getrennt - dicht nebeneinander.) Rr. ventrales aus C7-C2

U: Spina menta lis der Mandibula A: Corpus ossis hyoidei F: unterstützt den M. mylohyoideus

15

I

Page 21: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

16

-Tabelle 10 Kopf -+ Hals -+ Rumpf ~

10 Untere Zungenbeinmuskeln (-+ Abb. 11 .3, 11.5)

Die unteren Zungenbein muskel n sind Gegensp1eler der oberen Zungenbein muskeln. Oberflächlich liegt der M . stern ohyoideus. Daru nter folgen der M. sternothyroideus und der M . thyrohyo ideus. Am weitesten nach lateral zieht der M . omohyoideus.

M. sternohyoideus Ansa cervicalis (Plexus cervicalis)

M . sternothyroideus

U: Innenfläche des Manubrium sterni

Ansa cervica/is {Plexus cervicalis)

M. thyrohyoideus

U: Innenfläche des Manubrium sterni

Ansa cervicalis {Plexus cervicalis)

U: Außenfläche der Lamina der Cart ilago thyroidea

A: Corpus ossis hyoidei

A: Linea obliqua der Lamina der Cart ilago thyroidea

A: Corpus ossis hyoidei

F: zieht das Zungenbein nach kaudal

F: zieht den Keh lkopf nach kaudal

F: nähert das Zungenbein und den Keh lkopf

M. omohyoideus (Venter inferior und Venter superior stehen durch eine mit der Vagina carot ica zusammenhängende Zwischensehne in Verb indung.) Ansa cervicalis (Plexus cervicalis)

U: Venter inferior: Margo superior der Scapula

A: Venter superior: Corpus oss is hyoidei

F: spannt die Halsfaszie durch Verwachsung seiner Zwischensehne mit der Vagina carotica, hält die V. jugularis interna offen. zieht das Zungenbein nach kauda l

Page 22: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven -+Tabelle 11

11 Skalenusmuskeln (-+ Abb . 2.89, 11.3, 11 .5, 11 .6)

Die drei Skalenusmuskeln, M. sca lenus anterior, M . sca lenus medius und M . sca lenus poster ior, Ziehen bis zu den oberen R1ppen und formen seitl ich der Ha lswirbelsäu le eine dre1seitige Muskelplatte Die Mm. scaleni anterior und medius begrenzen die Skalenuslücke (Durchtritt fü r Plexus brachialis und A. subc lavial.

M. scalenus anterior Direkte Äste des Plexus cervicalis und Plexus brachialis

M. scalenus medius

U: Tubercula anteri ora der Procc. transversi des 3.- 6. Halswirbels

Direkte Äste des Plexus cervicalis und Plexus brachialis

M. scalenus posterior

U : Tubercu la der Procc. transversi des 3.- 7. Halswirbels

Direkte Äste des Plexus cervicalis und Plexus brachialis

U: Tubercula posteriorader Procc. t ransversi des 5. und 6. Halswirbe ls

A: Tuberculum musculi sca leni anterioris der Costa I

F: W irbelsäu le: beugt die Halswirbelsäule nach der Seite Thorax: hebt die I. Rippe und damit den Thorax (Atmungsmuskel: Inspiration)

A: Costa I hinter dem Sulcus arte riae F: Wirbelsäule: subclaviae beugt die Halswirbelsäule nach der

Seite

A: Costa II

Thorax: hebt die I. Rippe und damit den Thorax (Atmungsmuskel: Inspiration)

F: Wirbelsäu le: beugt die Halswirbelsäu le nach der Seite Thorax: hebt die II. Rippe und damit den Thorax (Atmungsmuskel: Inspirati on)

[

17

Page 23: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

18

-Tabelle 12 Kopf _, Hals _, Rumpf -

12 Prävertebrale Muskeln (-+ Abb.2.89, 11 .6)

Die prävertebralen Muskeln liegen recl1ts und links der Wirbe lkörper der Ha ls- und der oberen Brustwirbelsäule und werden von der Lami na prevertebral is der Fascia cervicalis bedeckt. Die vorderen seitl ichen Anteile von Atlas und Axis verbinden M . rectus capitis anterior und M. rectus capitis lateralis.

M . rectus capitis anterior und M. rectus capitis lateralis Direkte Äste des Plexus cervica/is

M. longus capitis

U: Proc. transversus und Massa lateralis des Atlas

Direkte Aste des Plexus cervicalis

M . longus colli

U: T ubercu la anteriora der Procc. t ransversi des 3.-6. Halswirbels

Direkte Äste des Plexus cervicalis

U: Körper des 5. Hals- bis 3. Brust­wirbels, Tubercula anteriora der Procc. trans­vers i des 2.-5. Halswirbels

A: Pars basilaris des Os occipitale

A: Pars basilaris des Os occipitale

A: Procc. transversi des 5.-6. Halswirbels. Körper des 2.-4. Halswirbels, Tuberculum an terius des At las

F: beugen den Kopf nach lateral ventral, drehen den Kopf zur ipsilateralen Seite

F: beugt den Kopf nach ventra l, dreh t den Kopf zur ipsilateralen Seite

F: beugt den Kopf nach ventral, dreht den Kopf zur ipsilateralen Seite

Page 24: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ___, Be in ___, Hirnnerven --+Tabelle 13

13 Muskeln der Brustwand (-+ Abb. 2.87-2.93)

Das Oberflächenrelief der vorderen oberen Brustwand wird vom M. pectoralis major geprägt. Darunter liegt der M. pectoralis minor. Zusammen mit dem M. subclavi us gehören diese be iden Muskeln zur Gruppe der ventra len Muskel n des Schultergürtels 1- Tab. 24) Die Zwischen rippenräume werden von den Mm. intercostales externi und interni ausgefüllt. Innen liegen der Brustwand die Mm. subcostales und der M. transversus thoracis an.

Mm. intercostales externi Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: Unterrand der Rippen vom Tubercu lum costae bis vor die Knochen-Knorpe l-Grenze

A: Oberrand der jeweils nächsttieferen Rippe

F: heben die Rippen, Inspirati on

Mm. intercostales interni (Nach innen werden die Mm. intercostales intimidurch die Vasa intercostalia posteriora und denN. intercostalis abgegrenzt.) Nn. intercosta/es {Nn. thoracici)

U: Oberrand der Rippen ventra l des Angu lus costae

Mm. subcostales (inkonstanter Muskel) Nn. intercostales {Nn. thoracici)

M. transversus thoracis

U: Oberrand der unteren Rippen zwischen Tuberculum und Angulus costae

Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: dorsal an Corpus sterni und Proc. xiphoideus

A: Unterrand der jeweils nächsthöheren Rippe

A: Unterrand der unteren Rippen, jeweils eine Rippe überspringend

A: Cartilago costalis der 11.-VI. Rippe

F: senken die Rippen, Exspiration

F: senken die Rippen, Exspiration

F: verspannt d ie Thoraxwand, Exspiration

[

19

Page 25: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

20

-+Tabelle 14 Kopf ___, Hals ___, Rumpf -.

14 Ventrale Muskeln der Bauchwand (-+ Abb. 2.91-2.93, 2.93, 2.98)

Die vorderen Muskeln der Bauchwand. der M. rectus abdommis und der M. pyram1dal1 s. liegen inne1halb der Rektusscheide.

M. rectus abdominis Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: Außenfläche der Cart ilago costa lis der V.-VI I. Rippe, Ligg. costoxipho idea

M . pyramidalis (inkonstanter Muskel) Kaudale Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: Symphysis pub1ca ventral des M. rectus abdomin is

A : Symphysis pubica

A: Linea alba

F: Rumpfbeugung, Bauchpresse, Exspiration (Bauchatmung)

F: .. spannt die Linea alba"

15 Laterale Muskeln der Bauchwand (-+ Abb. 2.85-2.87, 2.91-2.93, 2.96, 2.98, 2.99)

Als laterale Muskeln der Bauchwa nd w erden der fVI. obliquus extern us abdominis, der M. obl1quus internus abdomin is und der fVI. 1ransversus abdo­min is zusammengefasst. Ihre Sehnenplatten bilden die Rek:usscheide . Be1 Mann und Frau spa ltet sich vom M. obl iquus abdorn inis intern us und vom M. transversus der M. cremaster ab

M . obliquus externus abdominis Kaudale Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: Außenfläche der V.-XII. Rippe

M . obliquus internus abdominis

A: Labium extern um der Cnsta iliaca. Lig. ingu1nale. nimmt am Aufbau des vorderen Blattes der Rektusscheide tei l

Kaudale Nn. intercostales (Nn. thoracici); N. iliohypogastricus; N. ilioinguinalis (Plexus lumbalis)

U: oberfläch liches Blatt der Fascia thoracolumbalis, Linea intermedia der Crista iliaca. Lig. inguinale

A: Unterrand der Cartilago cos talis der IX.-XII. Rippe, nimmt oberhalb der Linea arcuata am Aufbau des vorderen und des hinteren Blattes der Rektusscheide teil, darunter ziehen alle Sehnen­fasern in das vordere Blatt

F: einse itig aktiv: rot iert den Thorax zur kontra lateralen Seite, beugt die Wi rbelsäule zu r ipsi latera len Seite, beidseitig aktiv: Rumpfbeugung, Bauch presse, Exspirat ion (Bauchatmung)

F: einseit ig akt iv: rot iert den Thorax zur ipsilateralen Seite. beugt die Wirbelsäule zu r ipsi latera len Seite, be idseitig aktiv: Rumpfbeugung, Bauchpresse. Exspiration (Bauchatmung)

Page 26: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ..... Bein _, Hirnnerven -+Tabelle 15-17

15 Laterale Muskeln der Bauchwand (Fortsetzung)

M. transversus abdominis Kaudale Nn. intercostales (Nn. thoracici); N. iliohypogastricus; N. ilioinguinalis (Plexus lumbalis); N. genitofemoralis

M. cremaster N. genitofemoralis

U: Innenfläche der Carti lago costa lis der VII.- XII. Rippe, Fascia thoracolumbali s, Labium intern um der Crista iliaca. Lig inguinale

U: Abspaltung aus dem M . obl1quus 1nternus und dem M. transversus abdominis

A: nimmt oberhalb der Linea arcuata am Aufbau des hinteren Blattes der Rektusscheide te il, darunter am Aufbau des vorderen Blattes

A: umgreif\ den Samenstrang, bei der Frau das Lig. teres uteri

16 Dorsale Muskeln der Bauchwand (-+ Abb. 2.96, 2.99)

F: Bauchpresse, Exspirat ion (Bauchatmung)

F: hebt den Hoden

Der M. quadratus Jumborum bilde t die muskuläre Grundlage der h1nteren Bauchwand. Nach media l schließt sich der M . psoas ma1or an.

M . quadratus lumberum Kaudale Nn. intercostales; Rr. musculares (Plexus /umbalis)

U: Lab ium Internum der Crista il iaca

17 Spinakostale Muskeln(-+ Abb. 2.75)

A: XII. Rippe, Proc. costalis des 4.-1 . Lendenwirbels

F: beugt d1e Wirbelsäule zu r ipsilateralen Seite

Die spinakostalen Muskeln, M . serratus posterior superiorund M . serratus posterior inferior, liegen als dünne Muskeln mit geringer funktion eller Rele­vanz in der Tiefe den autochthonen Rücken muskeln au f.

M. serratus posterior superior Kraniale Nn. intercostales (Nn. thoracici)

U: Proc. spinosus des 6., 7. Ha ls­und 1 ., 2. Brustwirbels

M. serratus posterior inferior Kaudale Nn. intercostales {Nn. thoracici)

U: Proc. spinosus des 11 .. 12. Brust­und 1 ., 2. Lendenwirbels

A: II.- V. Rippe jeweils latera l des Angu lus costae

A: kauda ler Rand der IX.-XII. Rippe

F: hebt die Rippen, Inspiration

F: senkt die IX. -XI I. Rippe, als Antagonist des Zwerchfells auch bei der forcierten Inspiration aktiv

21

Page 27: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

22

-+Tabelle 18 Kopf -+ Hals ..... Rumpf --.

18 Autochthone Muskeln des Rückens(- Abb. 2.76-2.79, 2.81-2.84, 2.96)

I Lateraler Trakt

Der laterale Trakt de r autoch thonen Rückenmuskula tu r überd eckt im Hals- und Lendenbereich den mediale n Tra kt und wird deshal b auch als oberflächl eher Anteil der autochthonen Rückenmuskulatu r bezeichnet. Dazu gehöre n als gerade verlau fende Muskelsträ nge der M. il iocosta l1s, der M . longissimus und die M m . 111tertransversa ri i. Schräg nach kran ial diverg1erend (spinotransversall verlaufen die Mn· sp leni i. D e M m . levatores costarum ziehen schräg nach latera l kaudal zu den Rippen.

a) Sakrospinales System M. iliocostalis lumborum Rr. posteriores der Nn. lumbales

M . iliocostalis thoracis

U: gemeinsam mit M. long issimus thoracis von : Procc. spinosi der Lendenwirbel, Fac1es dorsalis des Os sacrurn, dorsa lem Dnttel der Crista iliaca, Fascia thoracolumbalis

Rr. posteriores der Nn. thoracici

M. iliocostalis cervicis

U: XII.-VI I. Rippe media l des Angulus costae

Rr. posteriores der Nn. cervicales

U: VI I.-( IV.) II I. Rippe medial des Angulus costae

A: Angu lus costae der XII.-V. Rippe

A: Angulus costae der lVI.) VII. - I. Rippe

A: Tuberculum posterius des Proc. transversus des 6.-(4. ) 3. Halswi rbe ls

F: einseitig aktiv: Lateralflexion, be idseitig aktiv: Extension

F: einseitig akt1v: Latera lflex ion, beidseitig akt iv: Extension

F: einseitig aktiv: Latera lflexion. beidseitig aktiv: Extension

Page 28: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm _, Bein _, Hirnnerven

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

M. longissimus thoracis Rr. posteriores der Nn. spinales

M . longissimus cervicis

U : P10cc. sp inosi der Lendenwi rbel, Facies dorsalis des Os sacrum, häufig von Proc. mamilla ri s des 2. und 1 Lendenwirbels sowie von Proc. transversus des 12.-6. Brust­w irbels

Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. transversus des 6.-1. Brust- und 7.-3. Halsw irbels

M . longissimus capitis Rr. posteriores der Nn. spinales

(

U: Proc. t ransversus des 3. Brust- bis 3. Halswirbels

A: medialer Anteil: Proc. mamillaris des 5. Lendenw irbels, Proc. accessorius des 4 .-1. Lenden­w irbel s, Procc. transversi der Brustwi rbel; lateraler Anteil: Proc. costalis des 4.- 1. Lendenwirbels, tie fes Bla tt der Fascia thoraco­lumbalis, XI I.- II. Rippe medial des Angulus costae

A: Tubercu lum posterius des Proc . t ransversus des 5.-2. Hals­wi rbels

A: Hinterrand des Proc. mastoideus

-+Tabelle 18

F: einseit ig aktiv: Lateralf lexion, beidseit ig akt iv: Extension

F: einseitig akt iv: Latera lflexion. beidseitig aktiv: Extension

F: einseitig aktiv: Lateralflexion, beidseitig aktiv: Extension

23

Page 29: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

24

-+Tabelle 18 Kopf ___, Hals ___, Rumpf .___,

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

b) Intertransversales System Mm. intertransversarii laterales Jumborum (Sie sind streng genommen keine autochthonen Muskeln. sondern ventraler Herku nft.) Rr. anteriores der Nn. spinales

II Ir Ir

! ~\

~I

l)l

1' 1·~-,, ... I" I

\f .. l

,f ·l y. I

,. I I

' I

U: T uberositas iliaca, Proc. costalis und Proc. accessorius des 5.-1. Lendenwirbels. Proc. transversus des 12. Brustwirbels

Mm. intertransversarii mediales Jumborum Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. accessorius des 4. -1. Lendenwirbels

Mm. intertransversarii thoracis Rr. posteriores Nn. spinales

U: Proc. transversus des 12.- 10. Brustwirbels

Mm. intertransversarii posterioras cervicis Rr. posteriores der Nn. spinales

/: .

U: Tuberculum posterius des Proc. transversus des 6 .-1. Halswirbels

A: Proc . costa lis des 5.-1 . Lendenwirbels, T uberositas 1liaca

A: Proc. mamillaris des 5.-2. Lendenwirbels

A: Proc. accessorius und Proc. mamillaris des 1. Lenden­wirbels bis Proc . transversus des 11 . Brustwirbels

A: Tuberculum posterius des Proc. transversus des 7 .-2. Halswirbels

F: einseit1g aktiv: Latera lflex ion, beidseitig aktiv: Exte nsion

F: einseitig aktiv: Lateralflex1on, beidseit ig aktiv: Extension

F: einseitig akt iv: Latera lflexion, beidseitig aktiv: Extension

F: einseitig aktiv: Lateral f lexion; beidseitig akt iv: Extension

Mm. intertransversarii anteriores cervicis (Sie sind streng genommen keine autochthonen Muskeln. sondern vent ra ler Herkunft.) Rr. anteriores der Nn. spinales

'fJ' ' ' 1

U: T uberculum anterius des Proc. transversus des 6.-1. Halswirbels

A: Tubercu lum anterius des Proc. transversus des 7.-2. Halswirbe ls

F: einse itig aktiv: Lateral fl ex1on, be idseit ig aktiv: Exte nsion

Page 30: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ~ Bein ~ Hirnnerven

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

cl Spinatransversales System M. splenius cervicis Rr. posteriores der Nn. cervicales

M . splenius capitis

U: Proc. spinosus des 3 . Brust- bis 6. Halswirbels , Lig. suprasp inale

Rr. posteriores der Nn. cervicales

U: Proc. spinosus des 3.-7. Ha lswirbels, Lig. nuchae

dl Mm. levatores costarum

A: Tuberculum posterius des Proc. t ransversus des 131 2.-1 . Halswirbels

A: Proc. masto ideus, ilinea nuchalis superior)

-+Tabelle 18

F: einseitig aktiv: Lateralflexion, Rotat1on von Halswirbelsäu le und Kopf zur ipsilateralen Seite, be idseitig aktiv: Extension der Halswirbelsäule

F: e1nseitig aktiv: Lateralflexion, Rotation von Halswirbelsäule und Kopf zur ipsilateralen Seite, beidseitig aktiv: Extension der Halswirbelsäule

Mm. Iavatores costarum (Die Mm. levatores costarum long i überspringen jeweils eine Rippe, die Mm. levatores costarum brevesziehen zur nächsten kaudalen Rippe.) Rr. posteriores des N. cervicalis [C8] und der Nn. thoracici [T1-T70]

U: Proc. transversus des 11. Brust- bis 7. Halswirbels

A: Xll.-1. Rippe jeweils lateral des Angulus costae

F: heben die Rippen, Lateralflexion und Rotation der Wirbelsäule

25

Page 31: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

26

-Tabelle 18 Kopf __, Hals __, Rumpf ~

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

II Medialer Trakt

Der mediale Trakt der autochthonen Rückenmuskulatur liegt 1m Hals- und Lendenbereich unter dem lateralen Trakt und wird desha lb auch als tiefer Ante il der autochthonen Rückenmusku latur bezeichnet. Dazu gehören als gerade verlau fende Mu skelstränge die Mm. interspinales und de · M . spina lis . Schräg nach kranial med1al konvergierend ltransversospinal) ziehen die Mm. rotatores, die Mm. multifidi und der M. semispinalis

a) Spinales System Mm. interspinales lumborum Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. sp inosus des 5.-1 . Lenden­w irbels

Mm. interspinales thoracis Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. spinosus des (12.) 11 .-2. (1 .) Brustwirbels

Mm. interspinales cervicis Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. spinosus des 7.-2. Hals­w irbels

A: oberster Rand der Crista sacralis mediana, Proc. spinosus des 5.-2. Lenden­wirbels

A: Proc. spinosus des (1. Lenden-) 12.-3. (2.) Brustwirbels

A: Proc. spinosus des 1. Brust­bis 3. Halswirbels

F: segmenta le Extension

F: segmentale Extension

F: segmentale Extension

Page 32: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ----+ Bein ----+ Hirnne1·vcn -Tabelle 18

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

M. spinalis thoracis (Er hängt an seinem Ursprung eng mit dem M. longissimus thoracis, an seinem Ansatz eng mit den Mm. mult ifid i zusammen.) Rr. posteriores der Nn. spinales

M. spinalis cervicis

U: Proc. spinosus des (3 .) 2., 1. Lenden- und 12.-10. Brustwirbels

Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. spinosus des (4.1 3.-1 . Brust- und 7.-6. Halswirbels

A: Proc. spinosus des (10 I 9.-2. Brustwirbels

A: Proc. spinosus des (6.) 5.-2. Halswirbels

F: einseitig aktiv: Lateralflexion, be idseitig aktiv: Extension

F: einseitig aktiv: Lateralf lexion, beidseit ig aktiv: Extension

M. spinalis capitis (Inkonstanter Muskel, hängt an seinem Ansatz eng mit dem M. semispinalis capitis zusammen.) Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. spinosus des 3.-1. Brust- und 7.-6. Halswirbels

A: Squama ossis occipitalis zwischen Linea nuchalis suprema und Linea nuchalis Superior nahe der Protuberantia occipitalis externa

F: einseit ig aktiv: Lateralflexion, beidseitig aktiv: Extension

27

Page 33: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

28

-+Tabelle 18 Kopf - Hals - Rumpf --

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

b) Transversospinales System Mm. rotatores (Sie werden in die Mm. rotatores cervicis, in die rvlm. rotatores thorac isund in die inkonsta nten Mm. rotatores lumborum gegliedert. Als Mm. rotatores brevesziehen sie zum nächsthöheren Wirbel, als Mm. rotatores longi überspnngen sie jeweils einen Wirbel) Rr. posteriores der Nn. spinales

.,__.".I U: Procc. mamillaras der Lenden­wirbel , Procc. transversi der Brustwirbel, Procc . articulares inferiores der Halswirbel

A: Wurzel des Proc. spinosus des 3.-1 Lenden-, 12.-1. Brust- und 7.-2. Halswirbels

F: einseit ig aktiv: segmenta le Lateral­flexion, Rotation, beidseitig aktiv : segmentale Extens ion

Mm. multifidi (Sie sind im Lendenwirbelbereich besonders kräftig und überspringen jeweils zwei bis vier W~rbel) Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Facies dorsalis des Os sacrum, Lig. sacroil iacum posterius, dorsaler Antei l der Crista iliaca, Procc. mamil laresder Lendenwirbel, Procc. transversi der Brustwirbel, Proc. articularis inferior des 7. - 4. Halswirbels

A: Proc. spinosus des 5.- 1. Lenden-, 12.-1 . Brust- und 7.-2. Halswirbels

M . semispinalis thoracis (Seine Fasern überspringen jeweils fünf bis sieben Wirbel.) Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. transversus des (12.) 11.-7. (6.) Brustwi rbels

A: Proc. spi nosus des (4.) 3. Brust- bis 6. Halswirbels

F: einseitig aktiv: segmenta le Lateralflexion, Rotation, beidseitig akt1v: segmentale Extension

F: einseitig akt1v: Rotation von Wirbelsäule und Kopf zur kontralateralen Seite, beidseit ig aktiv: Extension

Page 34: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm _, Bein ___, Hirnnerven

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

M. semispinalis cervicis Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. transversus des (7 .) 6. Brust· bis 7. Halswirbels

M. semispinalis capitis Rr. posteriores der Nn. spinales

U: Proc. transversus des (8.) 7. Brust- bis 3. Halswirbels

A: Proc. spinosus des 6.-3. Halswirbels

A: Squama oss is occ ipitalis zwischen Linea nuchalis suprema und Linea nuchalis superior, medialer Bereich

111 Autochthone tiefe Muskeln des Nackens(-+ Abb. 2.77, 2.78, 2.81-2.83)

M. rectus capitis posterior major N. suboccipitalis (dorsaler Ast des N. cervicalis [C1])

U: Proc. spinosus des Axis

M. rectus capitis posterior minor N. suboccipitalis (dorsaler Ast des N. cervicalis {Cl])

U: Tu berculum posterius des Arcus posterior des Atlas

A: mittleres Drittel der Linea nuchalis inferior

A: medial unterhalb der Linea nuchalis inferior

-+Tabelle 18

F: einseit ig aktiv: Rotation von Wi rbelsäule und Kopf zur kontra· lateralen Seite, Seitenneigung be idseitig aktiv: Extension

F: einseitig akt iv: Rotat ion von Wirbelsäule und Kopf zur kontra­lateralen Seite, Seitenneigung beidseitig akt iv: Extension

F: einseitig akt iv: dreht und neigt den Kopf zur ipsi lateralen Seite, beidseit ig aktiv: w irkt bei der Fein­abstimmung der Position und der Kinematik der Kopfgelenke zusammen, Extension

F: einseitig aktiv: dreht und neigt den Kopf zur ipsilatera len Seite, beidseitig aktiv: w irkt bei der Fein­abstimmung der Position und der Kinematik der Kopfgelenke zusammen. Extension

29

Page 35: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Ii

30

-+Tabelle 18 Kopf -+ Hals -+ Rumpf --.

18 Autochthone Muskeln des Rückens (Fortsetzung)

M. obliquus capitis superior N. suboccipitalis (dorsaler Ast des N. cervicalis [C1])

U: Proc. transversus des At las

M . obliquus capitis inferior N. suboccipitalis (dorsaler Ast des N. cervicafis {C1])

U: Proc. spinosus des Axis

A: late ra les Drittel der Linea nuchalis F: einseitig aktiv: neigt den Kopf zur inferior ipsilateralen Seite.

A: Proc. transversus des At las

beidsei tig aktiv: wi rkt bei der Fein· abst immungder Position und der Kinematik der Kopfgelenke mit, Extension

F: einsei tig aktiv: dreht den Kopf zur ipsilateralen Seite, beidseitig akt iv: w irkt be i der Fein­abstimmung der Position und der Kinematik der Kopfgelenke mit, Extension

Page 36: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

A rm -+ Bein -+ Hirnnerven -+Tabelle 19

19 Zwerchfell (-+ Abb. 2.98-2.101)

Das Diaphragma trennt die Brust- von der Bauchhöhle. Seine Kuppe ln bi lden den Boden der rechten bzw. linken Pleurahöh le. Die Pa rs lumbalis begrenzt dorsa l das Retroperitoneum und ste ll t einen Anteil der hinteren Bauchwand da r.

Diaphragma N. phrenicus {Plexus cervicalis)

U: Pars sternalis: Innenfläche des Proc. xiphoideus. Rektusscheide Pars costalis: Innenf läche der Cartilago costal is der XII.- VI. Rippe Pars lumbalis: - Pars medialis: Corpus des

3.- 1. Lendenwirbe ls - Pars lateralis: mit Ligg. arcuata

media le (Psoasarkade) und laterale (Quadratusarkade} an Proc. costa lis I und XII. Rippe

A: Alle Teile vereinigen sich im Centrum tendineum.

Durchtrittsstellen und Schwachstellen im Zwerchfell

Name

Hiatus aorticus

Hiatus oesophageus

Foramen venae cavae

Trigonum sternocostale [LARREV-Spalte]

Trigonum lumbocostale

ohne Namen

ohne Namen

ohne Namen

Lage

Pars lumbalis, zwischen Crus dextrum. Crus sinistrum und Wirbelsäule

Pars lumbalis (Pars medialis links)

Centrum tendineum

zwischen Pars costalis und Pars lumbalis

zwischen Pars sternalis und Pars costa lis

Pars lumbalis, (Pars medialis}

Pars lumbalis, zw ischen Pars medial is und Pars lateralis

Centrum tendineum

F: Bauchatmung (Inspirat ion), Bauchpresse

Strukturen

Aorta; Ductus thoracicus

Oesophagus; Nn. vag i; N. phrenicus sinister: R. phrenicoabdominal is sinister

V. cava inferior; N. phrenicus dexter: R. phrenicoabdominal1s dexter

A.(V epigastrica superior

N. splanchnicus majorund minor; V. azygos; V. hemiazygos

Truncus sympath icus

N. phrenicus sinister: R. phrenicoabdominalis sinister

31

Page 37: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

32

-+Tabelle 20 Kopf _, Hals _, Rumpf ---.

20 Beckenboden und Dammmuskulatur (--+ Abb. 7.63- 7.65, 7.87-7.89, 7.99, 4.115)

Das Diaphragma pelvis w ird vom M . Ievator an i und vom M. ischiococcygeus gebildet. Darunter liegt die Dammmuskulatur.

a Diaphragma pelvis

M . Ievator ani (Er besteht aus dem M. pubococcygeus und dem M. iliococcygeus. Vom M. pubococcygeus ausgehend bildet der M. puborecta lis eine Schlinge um das Rectum.) Äste des N. sacra/is [53 und 54}

M . ischiococcygeus

U: M . pubococcygeus: Innenfläche des Os pubis nahe der Symphyse M. iliococcygeus: Arcus tendineus musculi levatoris ani

Äste des N. sacralis [53 und 54]

M . sphincter ani externus

U: Spina ischiadica, Lig. sacrospinale

N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Pars subcutanea: Dermis und Subcutis rund um den Anus Pars superficialis und profunda: Centrum tendineum perinei

A: Centrum tendineum perine i, Os coccygis, Os sacrum, Schlingenbildung mit Fasern der Gegensei te hi nter dem Anus (M . puborecta lis)

A: Os sacrum, Os coccyg is

A: Dermis und Subcutis rund um den Anu s. Lig. anococcygeum

F: stab ilis iert Beckenorgane, dadurch Harn- und Stuhlkontinenz, umfasst das Rectum von hinten, dadurch Rektumverschluss (M. puborectalis)

F: w ie M . Ievator an i

F: Verschluss des Anus

Page 38: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven

20 Beckenboden und Dammmuskulatur (Fortsetzung)

b Dammmuskulatur

M . transversus perinei profundus N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Ramus inferior ossis pubis A: Centrum tendineum perinei

M. sphincter urethrae externus (Teil des M. transversus perinei profundus) N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Ringmuskel, Fasern aus M . transversus perinei profundus

M. transversus perinei superficialis (inkonstanter Muskel) N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Ramus ossis ischii

M. ischiocavernosus N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Ramus ossis ischii

A: Bindegewebe um Urethra (Pars membranacea). Vaginalwand (M . sphincter urethrovaginalis)

A: Centrum tend ineum perinei

A: Crus penis/clitorid is

M . bulbospongiosus (umgreif! beim Mann den Bulbus penis. bei der Frau den Bulbus vestibuli) N. pudendus (Plexus sacralis)

U: Centrum tendineum perinei, beim Mann zusätzlich an der Raphe penis

A: umfasst Bulbus penis/ Bulbus vestibu li

-.Tabelle 20

F: sichert das Levatortor

F: Versch luss des Urethra, Versch luss der Harnblase bei der Ejakulation

F: unterstützt den M . t ransversus perinei profundus

F: Schwellkörperstabilisierung, Ejakulation

F: Schwellkörperstabilisierung, Eja kulation

33

Page 39: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

34

-+Tabelle 21 Kopf --+ Hals __, Rumpf

21 Gelenke der oberen Gliedmaße, Articulationes membri superioris (-+ Abb. 3.8)

a Gelenke des Schultergürtels, Articulationes cinguli pectoralis

Gelenkname

Mediales Schlüsselbeingelenk, Articulatio sternoclavicu laris

Laterales Schlüsselbeingelenk (= Schultereckgelenk), Articulatio acromioclavicularis

Gelenkart

unregelmäßige Gelenkf lächen, Articulatio irregularis funkt ionell : Kugelgelenk (Besonderheit : Discus articularis)

planes Gelenk, Articulatio plana funktionell: Kugelgelenk (Besonderheit: variabler. meist unvollständiger Discus articularis)

Bewegungsmöglichkeiten

Rotat ion um eine sagitta le Achse (beim Heben der Schulte r), Rotation um eine longitudinale Achse (be im Vor­und Rückführen der Schulter). Rotation um die Längsachse der Clavicula (beim Pendeln des Arms)

Rotation um eine sagittale Achse (beim Heben der Schulter) , Rotation um eine transversa le Achse (beim Pendeln des Arms), Rotation um eine longitudinale Achse (beim Vor- und Rückführen der Schulter)

b Gelenke der freien oberen Gliedmaße, Articulationes membri superioris liberi

Gelenkname

Schultergelenk, Articulatio humeri

Ellenbogengelenk, Articu latio cubiti a) Oberarmellengelenk,

Articulatio humeroulnaris b) Oberarmspeichengelenk,

Articulatio humeroradia lis

c) Proxima les Ellenspeichengelenk, Articulatio radiou lnaris proximalis

Distales Ellenspeichengelenk, Articu lat io radioulnaris distalis

Handgelenke a) Proximales Handgelenk.

Articulatio radiocarpa lis b) Dista les Handgelenk.

Art iculatio mediocarpal is

Daumensattelgelenk, Articulatio carpometacarpalis pollicis

Handwurzel-Mittelhand-Gelenke 11-V, Articulationes carpometacarpales II-V

Fingergrundgelenke, Articulationes metacarpophalangeae

Fingergelenke, Articulationes interpha langeae manus

Gelenkart

Kuge lgelenk, Articulatio spheroidea

Scharniergelenk, Ginglymus Kugelgelenk, Articulatio spheroidea (funktionell eingeschränkt: keine Abduktion) Radgelenk, Articu latio trochoidea

Radge lenk, Articu latio t rochoidea

Eigelenk, Articulatio ellipsoidea Scharniergelenk, Ginglymus

Sattelgelenk, Articulatio sellaris

plane Gelenke, Art iculationes planae

Kugelgeien ke, Articulationes spheroideae (funktionell eingeschränkt)

Scharniergelenke, Ginglymi

)

l

Bewegungsmöglichkeiten

Vorführen (Beugung) Rückführen (Streckung) Seitheben Heranführen Innenkreiseln Außenkreiseln (Armkreisen. Zirkumduktion: Kombinationsbewegung aus Anteversion, Abduktion. Retroversion. Adduktion)

Beugung Streckung Beugung Streckung Kreise ln

Umwende-bewegungen der Hand

Latera lbewegungen der Hand Beugung Streckung

Abspreizen Heranführen Gegenüberstellen Rückste ilen

Anteversion (Flexion) Retroversion !Extension) Abduktion Adduktion Innenrotation Außenrotation

Flexion Extension Flexion Extension Rotation

Pronation

Supination

Abduktion nach ulnar Abduktion nach radia l Pa lmarflexion Dorsalextension

Abduktion Adduktion Opposition Reposition

sehr unterschiedliche Verschieblieh ke il

Beugung Streckung Spreizen• Schließen• (* bezogen auf den Mittelfinger)

Beugung Streckung

Flexion Extension Abduktion * Adduktion*

Flexion Extension

Page 40: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm __, Bein _, Hirnnerven -+Tabelle 21

21 Gelenke der oberen Gliedmaße, Articulationes membri superioris (Fortsetzung)

c Bewegungsebenen und Achsen der Gelenke des Arms

netroversio (Extensio) ('<,

Axis transversalis

Abb. 1 Schultergelenk; Bewegung in der Sagittalebene.

Ax is transversalis

Extensio

Abb. 4 Ellenbogengelenk; Bewegung in der Sagittalebene.

Abb. 6 Handgelenke; Bewegung in der Sagittalebene (Fiächenbewegungen).

Abb. 2 Schultergelenk; Bewegung in der Frontalebene.

Abb. 3 Schultergelenk; Bewegung in der Transversa lebene.

Abb. 5 Ellenbogengelenk; Umwendebewegung der Hand .

Axis sagitalis

~ j rsopalmaris) .

~ Abducuo ulnans

Abductlo rad1ahs

Abb. 7 Handgelenke; Beweg ung in der Fronta lebene (Randbewegungen).

Beim Handgelenk wird die Palmarflexion auch als Flexion, die Dorsalflexion auch als Extension bezeichnet.

35

Page 41: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

36

--+Tabelle 22

22 Aste und Versorgungsgebiete des Plexus brachialis (-+ Abb. 3.102-3.115, 3.117-3.120, 3.123, 3.124, 3.127, 3.128)

Plexus brachialis (C5) C4- Tl (T21

N. dorsalis scapulae [C3] C4, C5

N. suprascapularis C4-C6

Nn. subscapulares C5-C7

N. subclavius C5. C6

N. thoracicus longus C5-C7

Nn. pectorales C5- T1

N. thoracodorsalis C6- C8

Rr. musculares

N . musculocutaneus C5- C7

N. medianus C6-T1

N. ulnaris C8-T l

N. cutaneus brachii medialis C8-Tl

N. cutaneus antebrachii medialis CB- Tl

N. axillaris C5-C6

N. radialis C5-Tl

motorisch

M. Ievator scapulae, Mm. rhomboidei

M. supraspinatus, M . infraspinatus

M. subscapula ris, IM. teres majorl

M. subclavius

M . serratus an terior

M. pectoralis major, M . pectoralis minor

M. latissimus dorsi, M. teres ma)or

M. longus colli , M. longus capitis

M . coracobracll ialis, M . biceps brachii, M . brachialis

M . pronator teres, M. flexor ca rpi radialis, M. palmaris longus, M. flexor digitorum superficialis, M. flexor pollicis longus. M . flexor digitorum profundus (radia ler Terl), M. pronator quadratus, M. flexor pollic is brevis (Caput superficia le), M. opponens pollicis, Mm. lumbricales 1, II

M. f lexor carpi ulnaris. M. flexor d igitorum profundus (u lnarer Tei l), M . pa lmaris brevis, M . flexor digiti m inimi, M. opponens digiti min imi, M. abductor digit i m inimi. M. f lexor pollicis brevis (Caput profunduml. M . adductor poll icis. Mm. lumbricales 111, IV, M m. interossei

M . deltoideus, M . teres minor

M. triceps brach ii , M. anconeus. M . brachioradial is, M. extensor carpi radialis longus, M. extensor carpi rad ialis brevis, M. supinator, M. extensor digitorum, M. extensor pollicis longus. M. abductor pollicis longus, M . extensor pollicis brevis, M. extensor indicis, M . extensor carpi ulnaris

l<opf - Hals - Rumpf --.

sensibel

Haut an der radialen pa lmaren Seite des Unterarms

Haut des radia len Antei ls der Handfläche (3 y, Finger). Haut am Endglied dorsal (3 'h Finger)

Haut der ulnaren Seite der Hand (palmar: 1 'h Frnger. dorsal 2 'h Finger!. Haut am Endglied dorsal 11 y, Finger)

Haut der medialen palmaren Seite des Oberarms

Haut der ulnaren pa lmaren Seite des Unterarms

Haut der Schulter

Haut der dorsa len Seite von Oberarm, Unterarm und Hand (2 'h radia le Finger. mit Ausnahme der Endglieder)

Page 42: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

-' -

Arm ___, Bein ___, Hirnnerven -+Tabelle 23-24

23 Segmentale Innervation der Muskeln des Arms, diagnostisch wichtige Kennmuskeln

(nach MUMENTHALER un:J SCHLIACKI Dre fettgedruckten Mu skeln werden klinisch als Kennmuskel n für das jeweil ige Segment verwendet.

M . supraspinatus C4-C5 M . abductor pollicis longus C6-C8 M. teres minor C4 -C5 M . extensor pol licis brevis C7-Tl M . deltoideus: C5 C5-C6 M. extensor pollicis longus C6-C8 M . infraspinatus C4-C6 M. extensor digitorum C6-C8 M . subscapularis C5- C6 M . extensor indicis C6- C8 M . teres major C5-C7 M. extensor carpi ulnaris C6-C8 M. biceps brachii: C6 C5-C6 M. extensor digiti m inimi C6-C8 M . brachialis C5-C6 M. flexor digitorum superficialis C7-Tl M . coracobrach ialis C5 - C7 M. flexor drgrtorum profundus C7-Tl M. triceps brachii : C7 C6-C8 M. f lexor ca rpi ulnaris C7-Tl M. brachioradia lis C5-C6 M. abductor pollic1s brevis C7-Tl M . extensor carpi radia lis longus C5-C7 M. flexor po llicis brevis C7-T1 M . extensor carpi radial1s brev is C5-C7 M . opponens pollicis C6- C7 M. supinator C5- C6 M . f lexor digiti minimi C7- Tl M. pronator teres C6-C7 M. adductor po llicis C8-Tl M. fl exor carpi radia lis C6-C7 M. abductor digiti minimi: CS C8-T1 M. fl exor poll icis longus C6-CB Mm. interossei: CS C8-T1

24 Ventrale Muskeln des Schultergürtels(-+ Abb. 2.85-2.87, 3.64, 3.65, 3.66c, d, 3.70)

Im Berterch der Schulter gibt es zwer Muske lgruppen. Die Schultergürtelmuskeln setzen an der Scapula oder Clavicula an und bewegen prrm~r den Schultergürtel und da mit nur indirekt den Arm. Dre Sch ultermusku la tur dagegen hat ihre Ansätze am Humerus und bewegt dresen damit unmittelbar. Zu den ventra len Muskeln des Schulterg rjrtels zäh len M. serratus anterior, M. pectoralis minor und M. subclavius.

M. pectoralis minor Nn. pectorales medialis et lateralis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. subclavius

U: 111. ) 111.-V. Rippe nahe der Knochen-Knorpel-Grenze

N. subclavius (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

U: Knorpe l-Knochen-Grenze der I. Rippe

A: Spitze des Proc. coracoideus

A: laterales Drittel der Clavicu la

F: Schultergürtel· Senken Thorax: hebt die oberen Rippen (Inspiration: Atemhi lfsmuskel)

F: Schultergürtel: stabilisiert Sternoklavikulargelenk, schützt Vasa subclavia Die Faszie des M . subclavius ist mit der Adventitia der V. subclavia fest verwachsen und hält diese damit offen.

M . serratus anterior (Bei Lähmung des M . serratus anterior oder des M. rhomboideus entsteht eine Scapula alata .) N. thoracicus longus (Plexus bracllialis, Pars supraclavicularis)

U: Pars superior: 1., II. Rippe Pars divergens: 11.-1 11. Rippe Pars convergens: IV- IX. Rippe

A: Pars superior: Angulus superior der Scapula Pars divergens: Margo medialis der Scapula Pars convergens: Angu lus inferior der Scapula

F: Schulteraürtel: zieht die Scapula nach media l, presst zusammen mit den Mm. rhomboidei die Scapula an den Thorax Pars superior: hebt die Scapula Pars divergens: senkt die Scapula Pars convergens: senkt die Scapula und dreht ihren unteren Winkel nach außen zur Elevation des Arms über die Horizonta le zusammen mit dem M. trapezi us Ib..Qrax; hebt bei festgeste ll ter Scapu la die Rippen !Inspiration)

37

Page 43: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

38

-+Tabelle 25-26 Kopf ~ Hals ~ Rumpf --

25 Ventrale Muskeln der Schulter(-+ Abb. 2.85-2.87, 3.64, 3.65, 3.67f, 3.70)

Der M. pectorali s major rst der einzige vordere SchultermuskeL Er prägt das Oberflächenrelief der vorderen oberen ßrustwand.

M. pectoralis major (Die Fasern konvergieren nach lateral zu einer breiten Sehne in Form einer nach oben offenen flachen Tasche.) Nn. pectorales m edialis et Jateralis (Plexus brachialis, Pars in fraclavicularis)

U: Pars clavicularis: sternale Hälfte der Clavicu la Pars sternocostalis: Manubrium und Corpus stern i, Carti lago costa lis der 11 .- VII. Rippe Pars abdominalis: vorderes Blatt der Rektusscheide

A: Crista tubercul i ma1oris des Humerus

26 Laterale Muskeln der Schulter(-+ Abb. 3.65, 3.67d, e, 3.69, 3.76)

F: Schultergelenk· Adduktion {wichtigster Muskel), lnnenrotation. Pars clavicularis: Anteversion {w ichtigster Muskel); Retroversion aus Anteversionsstel lung Schulteroürtel: Senken, Anteversion Thorax: hebt bei festgestell tem Schultergürtel das Sternum und die oberen Rippen (Inspiration : Atemhilfsmuskel)

Der M . deltoideus bes timmt maßgeblich das Relief der Schulter. Durch die Bursa subdeltoidea getrennt. liegt unter ihm die Sehne des M. supraspinatus.

M . deltoidaus N. axiflaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. supraspinatus

U: Pars clavicularis: akromiales Drittel der Clavicula Pars acromialis: Acromion Pars spinalis: Sprna scapulae

N. suprascapularis {Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

U: Fossa supraspinata, Fascia supraspinata

A: Tuberosi tas del toidea

A: obere Facette des Tubercu lum majus, Gelenkkapsel

F: Schul tergelenk: Pars clavicularis: Adduktion (ab ca. 60° zunehmend Abduktion), lnnenrotat ion, Anteversion Pars acromialis: Abdukt ion bis zur Horizontalebene Pars spinalis: Addukt ion (ab ca. 60° zunehmend Abdukt ion), Außenrotati on, Retroversion

F: Schulte rgelenk : Abduktion in der Skapu larebene bis zur Horizonta lebene. geringe Außenrotat ion

Page 44: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm __, Bein __, Hirnnerven -+Tabelle 27

27 Dorsale Muskeln des Schultergürtels (-+ Abb. 3.65, 3.66a, b, 3.71)

Die dorsaleil Muskeln dieser Gruppe, M . trapezius, M. Ievator scapulae, M. rhomboideus majorund M. rhornboideus minor, gehören ihrer Lage nach zu den oberfläch lichen Rückenmuskeln, ihrer Herkunft und Innervation nach werden sie als eingewanderte Rückenmuske ln bezeichnet.

M. trapezius N. accessorius {XI] und Äste des Plexus cervicalis

M . Ievator scapulae

U: Pars descendens: am Os occipitale zwischen Linea nuchalis suprema und Linea nuchalis superior, Procc. spinosi der oberen Halswi rbel Pars transversa : Procc. spinosi der unteren Hals- und oberen Brust­wirbel Pars ascendens: Procc. spi nosi der mitt leren und unteren Brustwirbe l

A: Pars descendens: akromiales Drittel der Clavicu la Pars transversa: Acromion Pars ascendens: Spina scapulae

Direkte Äste des Plexus cervicalis und N. dorsalis scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

M. rhomboideus minor

U: T ubercula posteri ora der Procc. transversi des 1 .- 4. Halswirbe ls

N. dorsa/is scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

M. rhomboideus major

U: Proc. spinosus des 6. und 7. Halsw irbels

N. dorsalis scapulae (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

U: Proc . spinosus der vier oberen Brustwirbel

A: Angulus superior der Scapula

A: Margo medialis der Scapula kranial der Spina scapulae

A: Margo medialis der Scapula kaudal der Spina scapulae

F: Pars descendens: verhindert das Absinken des Schultergürtels und des Arms (z. B. Koffe r t ragen). hebt die Scapu la und dreht ihren unteren Winkel nach außen zur Elevat ion des Arms über die Horizontale gemeinsam mit dem M. serra tus anterior, dreht bei festgestell ten Schultern den Kopf zur kontralateralen Seite, streckt die Halswirbelsäu le bei beidseitiger Innervation Pars transversa: zieht die Scapula nach unten Pars ascendens: senkt die Scapula und dreht sie nach unten

F: Schultergürtel: hebt die Scapula

F: zieht die Scapula nach medial und kran ial, fixiert gerneinsam mit dem M. serratus anterior die Scapula am Rumpf

F: zieht die Scapula nach medial und kranial, fixiert gemeinsam mit dem M . serratus anterior die Scapula am Rumpf

39

Page 45: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

40

-+Tabelle 28 Kopf ___, Hals ___, Rumpf --.

28 Dorsale Muskeln der Schulter(--> Abb. 3.65, 3.67a-c, 3.71)

Am we itesten krania l liegt der M. infraspinatus. Nach kaudal hin folgen der M. teres minor und der M. teres ma1or. Der M. subscapulans liegt als einziger Muskel d1eser Gruppe auf der Vorderseite des Schul terblatts . Der M. latiss1mus dorsi bedeckt gror!.tläch1g die unteren Abschnitte der autoch­thonen Rückenmuskulatur.

M. infraspinatus N. suprascapularis (Plexus brachialis, Pars supraclavicularis)

M. teres minor

U: Fossa infraspinata , Fascia infraspinata

N. axillaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. teres major

U: mittleres Drittel des Margo lateral is

N. thoracodorsalis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Angulus inferior

A: mittlere Facene des Tubercu lum maJUS, Gelenkkapsel

A: untere Facette des Tuberculum majus. Gelenkkapsel

A: Crista tuberculi rninoris medial vom M. latiss imus dorsi

M . subscapularis IAnsatznahe liegt unter dem Muskel die Bursa subtendinea muscu li subscapu lans.) Nn. subscapulares (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Fossa subscapularis

M . latissimus dorsi N. thoracodorsalis (Plexus brachiafis, Pars supraclavicufaris)

U: Proc. spinosus der sechs unteren Brustwirbel und der Lendenwirbel. Fascia thoracolumbalis. Facies dorsal is des Os sacrum, Labi um externum der Crista iliaca. 9.-12. Rippe, häufig Angu lus infer ior der Scapula

A: Tuberculum minus, Gelenkkapsel

A: Crista tubercu li minoris

F: Schulterge lenk: kran ialer Tei l: Außenrota t ion (wichtigster Muskel)

F: Schultergelenk: Außenrotation, Addukt ion in der Skapularebene

F: Schu lterge lenk : lnnenrotation. Addu ktion, Retroversion

F: Schultergelenk: Innenrotation (wich tigster Muskel)

F: Schultergelenk : Adduktion, lnnenrotation. Retroversion

Page 46: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --. Bein --+ Hirnnerven -+Tabelle 29

29 Ventrale Muskeln des Oberarms(--+ Abb. 3.61, 3.72, 3.74, 3.75)

Der M . biceps brachii prägt da s Rel1ef der Ventralseite des Oberarms . ln enger Verbindung mit seinem Caput brevesteht der M. coracobrachia lis. Am ti efsten lieg: der M. brach1alis .

M . biceps brachii (D ie Sehne des Caput longum zieht fre i durch das Schu ltergelenk.) N. musculocutaneus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Caput longum: Tuberculum supraglenoidale Caput breve: Spitze des Proc. coracoideus

A: Tuberositas rad ii, über die Aponeurosis musculi bicipit is brachii an der Fascia antebrachii

M . coracobrachialis (Er wi rd im Normalfa ll vom N. musculocutaneus durchbohrt.) N. musculocutaneus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Proc. coracoideus

M . brachialis N. musculocutaneus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Facies anterior des Humerus (untere Hälf te)

A: Facies anterior des Humerus medial distal der Crista tuberculi minoris

A: T uberositas ulnae

F: Schultergelenk: Caput longum: Abduktion, Anteversion. Innenrotat ion Caput breve: Adduktion, Anteversion. Innenrotat ion Ellenboqenqelenk: Flexion (w ichtigster Muskel), Supination (wichtigster M uskel bei gebeugtem Ellenbogen)

F: Schultergelenk· lnnenrotation, Addukt ion, Anteversion

F: Ellenboqengelen k: Flexion, spannt Gelenkkapsel

41

Page 47: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

42

-+Tabelle 30 Kopf _, Hals _, Rumpf -...

30 Dorsale Muskeln des Oberarms(-+ Abb. 3.73, 3.76, 3.77)

Die Muskulatur der Dorsalseite des Oberarms wird von den drei Köpfen des M. triceps brachii gebildet. Der M . anconeus schl1eßt s1ch ihm am Übergang zum Unterarm nach ulnar hin an und stellt eine Fortsetzung des Caput media le dar.

M . triceps brachii N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Caput longum: Tuberculum inf raglenoidale Caput mediale: Facies posterior des Humerus medial distal des Sulcus nervi radial is Caput laterale: Facies posterior des Humerus lateral proximal des Sulcus nervi radia li s

A: Olecranon

M. anconeus (Er liegt dem lateralen Anteil des Caput mediale des M . triceps brachi i an.) N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Epicondylus latera lis humeri A: Facies posterior der Ulna, Olecranon

F: Schultergelenk: Caput longum: Abduktion, Retroversion Ellenboqengelenk: Extension (wichtigster Muskel)

F: Ellenboqengelenk: Extension

Page 48: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ---+ Bein __, Hirnnerven -+Tabelle 31

31 Ventrale oberflächliche Muskeln des Unterarms(--+ Abb. 3.61 , 3. 78-3.81, 3.93)

Die oberflächlicl1e Schieilt bilden M . pronator teres, M . flexor carpi radialis, M. pa lmans longus und M. flexor carpi ulnaris. Der M . flexor digitorum superficia lis bildet die mittlere Schicht.

M . pronator teres N. medianus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. flexor carpi radialis

U: Caput humerale: Epicondylus medialis des Humerus Caput ulnare: Proc. coronoideus

N. medianus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Epicondylus medialis des Humerus, Fasc ia antebrachii

M. palmaris longus (inkonstanter Muskel) N. medianus (Plex us brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Epicondylus medialis des Humerus

A: mitt leres Drittel der Facies lateralis des Radius

A: palmare Fläche der Basis des Os metacarpi II

A: Aponeurosis palmaris

F: Ellenbogengelenk: Prona tion (wichtigster Muskel), Flexion

F: Ellenbogengelenk: Flexion, Pronation Handgelen k: Palmarf lexion, Abduktion nach radial

F: Ellenbogengelenk: Flexion Handgelenk: Palmarflexion, Spannung der Palmaraponeurose

M . flexor digitorum superficialis (Die Sehnen dieses Muskels werden kurz vor ihrem Ansatz von den Sehnen des M. flexor digitorum profundus durchbohrt.) N. medianus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. flexor carpi ulnaris

U: Caput humeroulnare: Epicondylus medialis des Humerus, Proc. coronoideus Caput radiale: Fac ies anterior des Radius

N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Caput humerale: Epicondylus medialis des Humerus Caput ulnare: Olecranon, obere zwei Drittel des Margo posterior der Ulna

A: mit vier langen Sehnen an der Basis der Phalanx media des 2.-5. Fingers

A: über das Os pisiforme und die Ligg. pisometacarpa le und pisohamatum an der Basis des Os metacarpi V und des Os hamatum

F: Ellenbogengelenk: Flexion Handgelenk: Palmarflexion Fingermundgelenke !II-V)· Flexion Proximale Fingergelenke (11-V): Flexion (wichtigster Beuger)

F: Ellenbogengelenk: Flexion Handgelenk: Palmarflexion, Abdukt ion nach ulnar

43

Page 49: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

44

-+Tabelle 32 Kopf --+ Hals --+ Rumpf -.

32 Ventrale tiefe Muskeln des Unterarms(-+ Abb. 3.78, 3.80, 3.82, 3.89, 3.90, 3.94)

Medial in der tiefen Schicht liegt der M . flexor digi torum profundus. lateral von ihm der M . flexor pollicis longus. Der M . pronator quadratus bedeckt das dista le Viertel der Unterarmknochen und stel lt somrt dre trefste Schicht dar.

M. flexor digitorum profundus N. ulnaris für den ulnaren Teil, N. interosseus antebrachii anterior aus dem N. medianus für den radialen Teil/Plexus brachialis, Pars infracla­vicularis)

M. flexor pollicis longus

U: Facies anterior der Ulna, Membrana interossea

A: Basis der Phalanx distal is des 2.- 5. Fingers

N. interosseus antebrachii anterior aus dem N. medianus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Facies anterior des Radius

M. pronator quadratus

A: Basis der Phalanx distali s des Daumens

N. interosseus antebrachii anterior (N. medianus, Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: dista l an Facies anterior der Ulna A: Facies anterior des Radius

F: Handgelenk: Palmarflexion Fr ngergrundgelenke 111 VI : Flex ion Fingergelenke 111-VI: Flexion (wichtigster Beuger der Fingerendgelenke)

F: Handgelenk: Palmarflexion Daumensa ttelqelenk: Flexion, Oppos it ion Daqmengelenke: Flexion

F: radioulnare Gelenke: Pronat ion

Page 50: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm __, Bein __, Hirnnerven -+Tabelle 33

33 Laterale (radiale) Muskeln des Unterarms(-+ Abb. 3.83, 3.89, 3.90)

Die Gruppe der radialen M uskeln des Unterarms wi rd von proximal nach distal vom M. brachioradialis. vom M. extensor carpi radialis longus und vom M. extensor carpi radialis brevis gebildet

M. brachioradialis N. radia/is (Plexus brachia/is, Pars infraclavicularis)

U: Margo lateral is des Humerus

M. extensor carpi radialis longus N. radia/is (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Crista supraepicondylaris lateralis bis Epicondylus lateralis

M . extensor carpi radialis brevis N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Epicondylus laterali s des Humerus

A: proximal des Proc. styloideus des Radius

A: dorsale Fläche der Basis des Os metacarpi II

A: dorsale Fläche der Basis des Os metacarpi 111

F: Ellenbogengelenk: Flexion (wegen des großen virtuellen Hebelarms besonders kräftig aus mittlerer Beugestellung heraus). Pronat ion oder Supination (aus den gegensätzlichen Endstel lungen hera us)

F: El lenbogengelenk: Flexion. Pronat ion (aus der gegensätzlichen Endstellung hera us) Handgelenk : Dorsa lf lexion, Abduktion nach radial

F: Ellenbogengelenk: Flexion. Pronation (aus der gegensätzlichen Endstellung heraus) Handgelenk: Dorsalflexion. Abdukt ion nach radial

45

Page 51: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

46

-+Tabelle 34 Kopf _, Hals _, Rumpf -.

34 Dorsale oberflächliche Muskeln des Unterarms(--+ Abb. 3.84a, 3.86, 3.87, 3.91)

Die Gruppe der dorsalen oberflächl ichen Muskeln des Unterarms w ird von radia l nach ulnar hin vom M. ex tensor digitorum, vom M . extensor digiti minimi und vom M . extensor carpi ulnaris aufgebaut.

M . extensor digitorum R. profundusdes N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. extensor digiti minimi

U: Epicondylus latera lis des Humerus, Fascia antebrachii

A: Dorsalaponeurosen des 2 .-5. Fingers

R. profundus des N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. extensor carpi ulnaris

U: Epicondylus lateralis des Humerus, Fascia antebrachii

A: sog . Dorsalaponeurose des 5. Fingers

R. profundus des N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Caput humerale: Epicondylus lateralis des Humerus Caput ulnare: Olecranon, Facies posterior der Ulna, Fascia antebrachii

A: dorsale Fläche des Os metacarpi V

F: Ellenbogengelenk: Extension Handgelenk: Dorsalflexion Fingergrundgelenke !1 1-Vl/ Fingergelenke !11-VI : Extension (wichtigste Strecker der Grund- und Mitte lgelenkel

F: Ellenbogengelenk: Extension Handgelenk: Dorsalflexion Fingergrundgelenk !VI/ Fingergelenke (V):

Extension (wicht igster Strecker des Grund- und M itte lgelenksl

F: Ellenbogenqelenk: Extension Handgelenk: Dorsalflexion, Abduktion nach ulnar

Page 52: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm __. Bein __. Hirnnerven -Tabelle 35

35 Dorsale tiefe Muskeln des Unterarms (-+ Abb. 3.78, 3.84b, c, 3.87-3.91)

Der Radius w ird in seinem oberen Drittel vorn M. supinator lateral umwickelt . Nach distal schließen sich von lateral nach media l der M. extensor pollicis longus, der M . extensor indicis, der M . abductor pol licis longus und der M . extensor pollicis brevis an.

M. supinator (Er wird in Längsrichtung des Unterarms vom R. profundusdes N. radialis durchbohrt. An der Eintrittsstelle des Nervs in den Supinatortunnel ist ein kleiner Sehnenbogen IFROHSE-FRÄNKE L-Arkadel ausgebildet.) R. profundus des N. radialis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. extensor pollicis longus

U: Epicondylus lateralis humeri. Crista musculi supinatoris der Ulna. Ligg. col laterale radiale und anulare radii

A: Facies anterior des Radius (proximales Drittel)

R. profundusdes N. radiafis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. extensor indicis

U: distale Hälfte der Facies posterior der Ulna, Membrana interossea

A: Pha lanx distalis des Daumens

R. profundus des N. radiafis (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: distales Viertel der Facies posterior der Ulna, Membrana interossea

M . abductor pollicis longus

A: Dorsalaponeurose des Zeigefingers

R. profundus des N. radia/is (Plexus brachiafis, Pars infraclavicularis)

M . extensor pollicis brevis

U: Facies posterior der Ulna, Membrana interossea. Facies posterior des Radius

A: Basis des Os metacarpi I

R. profundus des N. radia/is (Plexus brachiafis, Pars infraclavicularis)

U: Facies posterior des Radius. Membrana interossea

A: Basis der Phalanx proximalis des Daumens

F: radiou lnare Gelenke: Supination (w ichtigster Muskel bei gestrecktem Ellenbogen!

F: Handgelenk: Dorsalflexion Paumensattelge lenk: Extension, Reposit ion Daumenarundgelenk/ Daumengelenk: Extens ion

F: Handgelenk: Dorsalflexion Fingergrundgelenk l lll : Extension, Addu ktion F1ngergelenk !II!: Extension

F: Handgelenk· Dorsalflexion Daumensattelgelenk: Abduktion

F: Handgelenk: Dorsalfl exion Daumensattelgelenk· Abduktion, Repos it ion Daumengrundgelenk: Extension

47

Page 53: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

48

-+Tabelle 36 Kopf - Hals - Rumpf -.

36 Muskeln des Daumenballens (Thenarl (-+ Abb. 3.93, 3.94, 3.97)

Der Thenar wird von rad ial nach ulnar vom M. abduetor poll ic is brevis, vom M. fl exor poll ie1s brevis und vorn M . aclductor po llicis aufgebaut . Der M. opponens pol lic is liegt unter dem M . abductor pollicis brevis.

M. abductor pollicis brevis N. m edianus (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M . flexor pollicis brevis

U: Retinaculurn museulerum flexorurn, Em inent ia carpi radialis

A: radiales Sesambein des Daumen­grundgelenks, proximale Phalanx des Daumens

F: Daumensattelgelenk: Abduktion, Opposition Daurnenqrundqelenk: Flexion

Caput superf ieiale: N. medianus; Caput profundum: R. profundus des N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M . opponens pollicis

U: Caput superficiale: Retinaculum museulerum fl exorum Caput profundum: Ossa capitatum, trapezium

A: radia les Sesambein des Daumengrundgelenks, proximale Phalanx des Daumens

N. medianus und N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

M. adductor pollicis

U: Retinaeulum museulerum flexorum, Eminent ia earpi rad ialis

A: Os metacarpi I

R. profundus des N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Caput obliquum: Os hamatum, Os metaearpi 11-IV Caput transversum: Os metacarpi II I

A: ulnares Sesambein des Daumen­grundgelenks, proximale Phalanx des Daumens

F: Daumensattelgelenk: Opposition, Addu ktion Daumenqrundqelenk: Flexion

F: Daumensa ttelgelenk: Opposition

F: Daumensattelqelenk: Adduktion, Opposition Daurnengrundgelenk: Flexion

Page 54: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ~ Bein --+ Hi rnnerven -Tabelle 37

37 Muskeln der Hohlhand (- Abb. 3.91, 3.93, 3.94, 3.97-3.99, 3.101)

Die Mm. lumbrica les entspringen gemeinsam von den Sehnen des M. fle xor digitorum profundus. Die Mm. inte rossei pa lmares und die Mm. interossei dorsa les füllen die Räume zwischen den Ossa metacarpi.

Mm. lumbricales I- IV N. medianus (1, II); N. ulnaris (I II, IV) (Plexus brachia/is, Pars infraclavicularis)

U: Sehnen 11- IV des M. flexor digitorum profundus (1+11 von rad ial; II I + IV von einander zugewandten Seiten. zweiköpfig)

Mm. interossei palmares 1-111 R. profundus, N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: ulnare Seite des Os metacarpi 11 , radia le Seite der Ossa metacarpi IV und V

Mm. interossei dorsales I-IV (zweiköpfig) R. profundus, N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: einander zugewandte Seiten der Ossa metacarpi 1-V

A: von rad ial her in die Dorsal­aponeurase (lateraler T raktl der Fi nger II-V

A: Phalanx proximalis und Dorsa l­aponeurase (latera ler Trakt) der Finger II, IV und V

A: Phalanx proximalis und Dorsal­aponeurase der Finger I I-IV

F: Fingergrundgelenke 01 -VI: Flexion Fingergelenke 111- VI: Extension (wichtigste Strecker der Fingerendgelenke)

F: Fingermundgelenke 111 IV VI: Flexion (wichtigste Beuger l), Addukt ion (bezogen auf die Achse des Mittelfingers) Fingergelenke (II IV Vl : Extension

F: Fingergrundgelenke 01- IV): Flexion (wichtigste Beuger!). Abduktion (bezogen auf die Achse des Mittelfingers) Fingergelenke 111-IVI: Extens ion

I

49

Page 55: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

50

-+Tabelle 38 Kopf -. Hals -. Rumpf -.

38 Muskeln des Kleinfingerballens (Hypothenar) (-+ Abb. 3.93, 3.94, 3.97)

Von ulnar nach radia l wird der Hypothenar vom M. abductor digit i minimi. vom M. flexor dig it1 minimi brevis und vom M. opponens digiti minim1 gebildet. Als Hautmuskel gehört der M. pa lmaris brevis dazu.

M . palmaris brevis R. superficia/is des N . ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Aponeurosis pa lmaris A: Haut des Hypothenars

M . abductor digiti minimi R. profundusdes N. ulnaris (Plexus brachia/is, Pars infraclavicularis)

U: Os pisiforme, Retinaculum musculorum f lexorum

M. flexor digiti minimi brevis

A: Grundphalanx

R. profundus des N. ulnaris (Plex us brachia/is, Pars infraclavicularis)

M. opponens digiti minimi

U: Retinaculum musculorum f lexorum. Hamulus ossis hamati

A: Phalanx proximalis des 5. Fingers

R. profundus des N. ulnaris (Plexus brachialis, Pars infraclavicularis)

U: Retinaculum museulerum f lexorum, Hamulus ossis hamati

A: Os metacarpi V

F: spannt die Haut im Bereich des Hypothenars

F: Karoometakaroalge lenk (V): Opposition Fingergrundgelenk (V): Abduktion

F: Karpometakarpa lgelenk (V): Opposition Fingergrundgelenk (V!: Flexion

F: Karoometakarpalgelenk (V): Opposit ion

Page 56: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm Bein --+ Hirnnerven -+Tabelle 39

39 Gelenke der unteren Gliedmaße, Articulationes membri inferioris (-+ Abb. 4.3)

a Verbindungen der Knochen des Beckengürtels, Juncturae cinguli pelvici

Bezeichnung

Kreuzbein-Darmbein-Gelenk Articu lat io sacroiliaca

Ligg. sacroi liaca anteriora Ligg . sacroiliaca posterio ra Ligg. sacroiliaca interossea Lig. sacrotubera le Lig. sacrospinale

Schambeinfuge, Symphysis pubica

Lig. pubicum superius Lig. pubicum inferius

Art

straffes Gelenk, Amphia rthrosis

Bandhaften, Articu lationes fibrosae

Knorpel halt, Synchondrosis mit Discus interpubicus

b Gelenke der freien unteren Gliedmaße, Articulationes membri inferioris liberi

Gelenkname

Hüftgelenk, Articu latio coxae

Kniegelenk, Art iculatio genus

Oberes Schienbein-Wadenbein-Gelenk, Art iculatio t ibiofibularis

Untere Schienbein-Wadenbein­Verbindung, Syndesmosis tibiofibularis

Oberes Sprunggelenk (OSG), Articu latio ta locrura lis

Unteres Sprunggelenk (USG), Articu latio ta lotarsa lis a) Articulatio taloca lcaneonavicu laris

(= vordere Abtei lung) b) Articu latio subta laris (= hintere Abtei lung)

Oueres Fußwurzelgelenk, Articu latio tars i transversa (Gelenklinie nach CHOPARTI a) Articulatio ta loca lcaneonavicularis bl Articu latio ca lcaneocuboidea

Fußwurzelgelenke a) Articulatio cuneonavicu laris bl Articu lationes intercune iformes c) Art icu latio cuneocuboidea

Fußwurzel-Mittelfuß-Gelenke, Articulationes tarsometatarsa les (Gelenklinie nach LISFRANCI

Zwischen-Mittelfuß-Gelenke, Articulationes intermetatarsa les

Zehengrundgelenke, Articulationes metatarsophalangeae

Zehengelenke, Articulationes interphalangeae pedis

Gelenkart

Kugelgelenk, Art icu lat io spheroidea

Drehwinkelgelenk (Drehscharnierge lenk) , .. Trochoginglymus"

straffes Gelenk, Amph iarthrosis

Bandhaft, Articulatio fibrosa

Scharniergelenk, Ginglymus

kombin iertes Zapfen-Kugel-Gelenk

Kugelgelenk

Zapfengelenk

straffe Gelenke, Amph iarthroses

straffe Gelenke, Amphiarthroses

straffe Gelenke, Amphiarthroses

straffe Gelenke, Amphiarthroses

funktionell eingeschränkte Kugelgelenke

Scharniergelenke, Ginglymi

Bewegungsmöglichkeiten

Verschieb liehkeil und Rotation um wen ige Millimeter im Zusammenhang mit der Verformung des Beckens als Ganzheit bei vielfäl tigen Belastungen

Bewegungsmöglichkeiten

Beugung, Flexion (Anteversion) Streckung, Extension (Retroversion) Beiz iehen (Anziehen). Addukt ion Abspreizen (Abziehen). Abduktion lnnendrehung, Innenrotation Außendrehung, Außenrotation

Beugung, Flexion Streckung, Extension Innendrehung (nur in Beugeste llung möglich) Außendrehung (nur in Beugestellung möglich)

geringe Verschiebungen in transversa ler und vert i­kaler Richtung sowie geringe Rotation möglich

Verklammerung der Malleolengabel; bei Dorsa lextension im oberen Sprunggelenk weicht Malleoiengabel etwas auseinander

Beugung (Senken des Fußrückensl. Plantarflexion Streckung (Heben des Fußrückens), Dorsalflexion

Heben des media len Fußrandes (= Supination) Heben des lateralen Fußrandes (= Pronation)

geringe Plantar-, Dorsa l- und Drehbewegungen, Sicherung des Längsgewölbes (Schlüsse/gelenk des Plattfußes)

sehr geringe Bewegungen bei der Verformung des Fußes bei seiner Anpassung an den Boden. z. B. beim Gehen

sehr geringe Planta r- und Dorsalbewegungen und Verdrehung des Vorderfußes

sehr geringe Mitbewegungen bei Verdrehung des Vorderfußes

Beugung, Flexion; Streckung, Extension Spreizen, Abduktion; Schließen, Adduktion

Beugung, Flex ion Streckung, Extension der Zehen

51

Page 57: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

52

-+Tabelle 39 Kopf ___, Hals ___, Rumpf -.

39 Gelenke der unteren Gliedmaße, Articulationes membri inferioris (Fortsetzung)

c Bewegungsebenen und Achsen der Gelenke des Beins

Axis transversalis

Abb. 8 Hüftgelenk; Bewegung in der Sagittalebene .

- ~~

Ex tensto/~ Flexio

Abb. 11 Kniegelenk; Bewegung in der Sagittalebene.

Abb. 9 Hüftgelenk; Bewegung in der Frontalebene.

• Entsprechend der ungleichförmigen Krümmung der Femurkondylen ändert gerade diese Achse ihre Lage im Bewegungsablauf besonders (instantane Achsel.

J

Abb. 10 Hüftgelenk; Bewegung in der Transversalebene.

Abb. 12 Kn iegelenk; Bewegung in der Transversalebene .

Page 58: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven --.Tabelle 39

39 Gelenke der unteren Gliedmaße, Articulationes membri inferioris (Fortsetzung)

Abb. 13 Oberes Sprunggelenk (OSG); Bewegung in der Sagitta lebene. Beuge- und Streckbewegung f inden vornehmlich im oberen Sprunggelenk statt.

Pronatio

Abb. 14 Unteres Sprunggelenk (USG); Umwendebewegung des Fußes. Von der Endste llung der Plantarflexion aus wird die Prona tion im unteren Sprunggelenk auch als Abduktion nach latera l, die Supination als Abduktion nach medial bezeichnet. • Diese Achse verläuft von der Innense ite des Talusha lses nach hinten unten

zum Proc. latera lis des Tuber ca lcanei etwas steiler als hier aus didakt ischen Gründen dargestellt.

Am oberen Sprunggelenk wird die Plantarflexion auch als Flexion, die Dorsalflexion als Extension bezeichnet.

53

Page 59: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

54

-+Tabelle 40

40 Äste und Versorgungsgebiete des Plexus lumbosacralis (-+Abb. 2.154, 4.151, 4.152, 4.154- 4.161, 4.165, 4.166, 7.108}

Plexus lumbalis (T12) L1 -L3 (L4)

Rr. musculares T12- L4

N. iliohypogastricus IN. iliopubicusl T12, L 1

R. cutaneus lateralis R. cu taneus anlerior

N. ilioinguinalis T12, L 1 Nn. scrota les anteriores/ Nn . labiales anteriores

N. genitofemoralis L 1, L2 R. genita lis R. femora lis

N. cutaneus femoris lateralis L2, L3

N. obturatorius L2- L4 R. anterior

R. cutaneus R. posterior

Rr . musculares

N. femoralis L2-L4 Rr. musculares Rr. cu tanei anteriores

N. saphenus R. infrapatellaris Rr. cutanei cruns media les

Plexus sacralis L4-S5, Co1

N. m. obturatorii interni L5-S2

N. m. piriformis S 1, 52

N. m. quadrati femoris L4-S1

N. gluteus superior L4-S1

N. gluteus inferior L5-S2

N. cutaneus femoris posterior S1- S3

Nn. clunium inferiores Nn. perineales

N. ischiadicus L4-S3

N. fibularis communis L4-S2 N. cutaneus surae lateralis R. communicans fibularis

motorisch

M. iliopsoas. M. quad ratus lumborum

Mm. rectus abdominis, obliquus internus abdominis, transversus abdominis, pyramida lis, cremaster

Mm. rectus abdominis, obliquus in te rnus abdominis, t ransversus abdominis, pyramida lis, cremaster

Mm. pectineus, adductor brevis, adductor longus, graci lis

M. obturatorius externus, M . adductor magnus, (M. adductor brevis), M. adductor min imus

Mm. iliopsoas, pectineus, sartorius. quadriceps femoris

M. obturatorius internus, M . gemellus superior

M . piriformis

M. quadratus femoris, M. gemellus inferior

M m. glutei medius und minimus. tensor fasciae latae

M. gluteus maximus

ischiakrurale Muskeln, alle Muskeln des Unterschenkels und des Fußes

M. biceps femoris, Caput breve

Kopf _, Hals _, Rumpf ___,

sensibel

Haut über der Hüfte Haut oberhalb des Beckenkamms, des Lig. inguinale und des Mons pubis

Hau t der Le istenregion, der Peniswurzel und des Seroturns bzw. der Labia majora

Hodenhüllen (einschließlich der Tunica dartos) Haut über dem Hiatus saphenus

Haut auf der lateralen und vorderen Seite des Oberschenkels bis zum Knie

Kapsel des Hüftgelenks

Haut der Innenseite des Oberschenkels oberhalb des Kn ies Kapsel des Hüftgelenks, Periost der Rückseite des Femurs

Kapsel des Hüftgelenks Haut auf derVorder-und Innenseite des Oberschenkels bis zum Knie, Periost der Vorderseite des Femurs Haut auf der medialen und vorderen Seite des Kn ies sowie auf der medialen Seite des Unterschenkels und des Fußes

Haut auf der Rückseite des Ober- und proximalen Unterschenkels Hautüberdem Gesäß Damm, Skrotalhaut bzw. Haut der Labia majora

Kapsel des Kniegelenks Haut der Wade bis zum lateralen Knöchel Verbindungsast zum N. surali s

Page 60: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein ~ Hirnnerven ---.Tabelle 40

40 Äste und Versorgungsgebiete des Plexus lumbosacralis (Fortsetzung)

N. fibularis superficialis L4-L2 Rr . musculares N. cutaneus dorsa lis medialis

N. cutaneus dorsalis intermedius Nn. digitales dorsales pedis

N. fibularis profundus L4-L2 Rr . musculares

Nn. digitales dorsa les pedis

N. tibialis L4- S3 Rr. musculares

N. interosseus cru ris

N. cutaneus surae medialis

N. suralis N. cutaneus dorsalis lateralis

Rr. ca lcane i latera les Rr. ca lcanei mediales N. plantaris media lis

Nn . digitales plantares communes

Nn. digitales plantares proprii N. plantaris latera lis

R. superficialis Nn. digitales plantares communes Nn. digitales plantares proprii

R. pro fundus

N. pudendus S2-S4 Nn. recta les [anales] inferiores S3, S4 Nn. perineales

Nn. scrotales posteriores/ Nn. labiales posteriores Rr . musculares

N. dorsalis penis/ N. dorsalis clitoridis

Rr. musculares S3, S4

N. anococcygeus S5-Co1

motorisch

Mm. fibu lares [peronei] longus und brevis

Mrn. t ibialis anterior, extensor digitorum longus, extensor hallucis longus, extensor digitorum brevis und extensor hallucis brevis

Mm. triceps surae, plantaris, pop­liteus, tibialis posterior. flexor dig i­torum longus, f lexor hallucis longus

Mm. abductor hallucis und f lexor digitorum brevis, t lexor hallucis brevis (medialer Kopf), lumbricales pedis I (I I)

Mm. abductor digiti minimi, quadratus plantae Mm. flexor digiti minimi brevis, opponens digit i minimi, interossei, Mm. lumbricales pedis 11- IV, adductor hallucis (Caput transversum)

Mm. transversi perinei super­ticialis und profundus, bulbo­spongiosus und ischiocavernosus, sphincter ani externus

M. Ievator ani, M. ischiococcygeus

sensibel

Haut des Unterschenkels und des Fußrückens bis zu 1.- 3. Zehe Haut des lateralen Fußrandes Haut der Zehenrücken mit Ausnahme des 1. Interdigitai­raums und der Außenseite der 5. Zehe

Peri ost der Unterschenkelknochen und Kapsel des oberen Sprunggelenks

Haut des 1. Interdigita lraums

Kapsel des Kniegelen ks

Periost der Unterschenkelknochen und Kapsel des oberen Sprunggelenks Haut der Wade bis zum medialen Knöchel verein igt sich mit dem N. cutaneus surae lateralis zum N. sural is

Haut des lateralen Fußrandes bis zum Seitenrand der kleinen Zehe Haut der Ferse lateral Haut der Ferse medial Haut der medialen Fu ßsohle

Haut auf der Plantarseite der medialen 3\o2 Zehen und ihres Nagelbereichs

Haut auf der Plantarseite der lateralen 1 v, Zehen und ihres Nagelbereichs

Haut der Ana lregion und des Damms

Schleimhaut der Urethra, dorsa le Skrotalhaut bzw. hintere Bereiche der Labia majora und minora , Vestibulum vaginae

Haut von Penis, Glans/Ci itoris, Preput ium

Haut über dem Steißbein sowie zwischen Steißbein und Anus

55

Page 61: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

56

-+Tabelle 41-42 Kopf __, Ha ls __, Ru m pf _,

41 Segmentale Innervation der Muskeln des Beins, diagnostisch wichtige Kennmuskeln

(nach M UMENTHALER und SCHLIACKI Die l engedruckten Muskeln werden klinisch als Kenn muskeln für das jeweilige Segment verwendet

M . iliopsoas: l1 , l2 T12-L3 M. tibialis anterior: l 4 L4- L5 M. tensor fasciae latae L4- L5 M extensor ha llucis longus L4 - S1 M gluteus medius L4- S1 M. popli teus L4- Sl M. gluteus minimus L4- Sl M . ex tensor digitorum longus L4-S1 M . gluteus maximus L4- S2 M. soleus L4-S2 M. obturatorius internus L5-S 1 M . gastrocnemius l5

M. piriformis L5- S1 M. libularis longus L5- S1 M. sartorius L2- L3 M fi bularis brevis L5-S1 M . pect ineus L2-L3 M . tibialis posterior: 51 L5- S2 M . adductor longus L2- L3 M. f lexor digitorum longus L5- S3 M. quadriceps femoris: l 3 L2- L4 M l lexor hal lucis longus L5-S3 M. gracilis L2- L4 M. extensor hal lucis brevis L4-S1 M . adductor brevis L2- L4 M . extensor digitorum brevis L4-S1 M. obturatorius externus L3-L4 M l lexor digitorum brevis L5- S1 M . adductor magnus L3-L4 M. abductor hallucis L5-S1 M. semitendinosus L4-S1 M. flexor hallucis brevis L5- S3 M. semimembranosus L4- S1 M . adductor hallucis S1-S2 M. biceps femoris L4- S2

42 Ventrale Muskeln der Hüfte (- Abb. 2.96, 2.99, 4.112, 4.1 15, 4.11 6, 4.1 19-4. 121 )

Zu dreser Gruppe w ird hrer nur der aus M. iliacus und M . psoas ma1or bestehende lVI. il iopsoas gezählt. da er in Bezug auf das Bernskele tt als einziger ventraler Muskel nur über das Hüftge lenk hinwegzieht . Die anderen vor dem Hüftgelenk liegenden Muskeln überspannen auch das Kniegelenk und werden daher als Oberschenkelmuskeln zusam mengefa sst

M . iliacus (Teil des M. iliopsoas) Rr. muscu lares (Plexus lumbalis)

U: Fossa il iaca

M. psoas major (Tei l des M. iliopsoas) Rr. musculares (Plexus /um balis)

U: oberflächliche Schicht: Seiten­fläche des Körpers des 12. Brust- bis 4. Lendenwirbe ls, Disci intervertebrales tiefe Schicht: Proc. costalis des 1 .-4. Lendenwirbe ls

A: Trochanter minor

A: Trochan ter minor und angren­zender Bereich des Labi um mediale der Linea aspera

M . psoas minor (Teil des M. il iopsoas; inkonstan t; läuft oft in eine lange platte Sehne aus) Rr. musculares (Plexus lumba/is)

U: Seitenfläche des Körpers des 12. Brust- und 1. Lendenwirbe ls

A: Faszie des M . iliopsoas, Arcus iliopectineus

F: Lendenwirbe lsäu le Latera lf lexion Hüftgelenk: Flexion (wicht igster Muskel), Außenrotat ion aus Innenrota tions­stellung

F: Lendenwirbelsäule: La teral fl exion Hüftgelenk : Flexion (w ichtigster Muskel), Außenrotation aus Innenrotat ions­stellung

F: Lendenwirbelsäu le: Lateralflexion

Page 62: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm -+ Bein _, Hirnnerven -Tabelle 43

43 Dorsolaterale Muskeln der Hüfte(-+ Abb. 4. 113, 4.115, 4.117a, 4.123, 4.125-4.128)

Der M . gluteus maximusprägt maßgeblich das Rel ie f der Gesäßreg1on und überdeckt fast vollständig die übr1gen Muskeln dieser Gruppe. Nach ven­tral kranial schaut der M. gluteus medius heraus, der seinerseits den M. gluteus rn ini rnus bedeckt. Nach kaudal folgen in der Tiefe der M. piriformis. der M. gernellus superior. der M . Obturator us internus. der rv1. obtura torius ex ternus , der M . gemellus inferior und der M . quadratus femoris . M . obtura torius internus. M. gemellus superiorund M . gemellus inferior w erden zusammen auch als M. triceps coxae bezeichnet. Am weitesten lateral liegt mit seinem kurzen Muskelbauch der M. tensor fasciae latae. der in den Tractus il iotib ialis übergeht.

M. gluteus maximus N. gluteus inferior (Plexus sacrafis)

M. gluteus medius

U: Fac ies glutea der Ala ossis ilium dorsal der Linea glutea posterior. Facies posterior des Os sacrum, Fascia thoracolumbalis, Lig. sacrotuberale

N. gfuteus superior (Plexus sacrafis)

M . gluteus minimus

U: Facies glutea der Ala ossis ilium zwischen Lineae gluteae anter ior und posterior

N. gluteus superior (Plexus sacral is)

M . tensor fasciae latae

U: Facies glutea der Ala ossis ilium zwischen Lineae gluteae anterior und inferior

N. gluteus superior (Plexus lumbosacralis)

U: Spina il iaca anterior superior

A: kran ialer Anteil: Tractus iliotibialis kaudaler Anteil: T uberositas glutea

A: Spitze des Trochantermajor

A: Spitze des Trochantermajor

A: über Tractus il iotibial is, Tibia unterha lb des Condylus lateralis

F: Hüftgelenk: Extension (wichtigster Muskel). Außenrotation (wichtigster Muskel). kranialer Te il: Abduktion, kauda ler Teil: Addukt ion Kniegelenk: kranialer Ante il über Tractus iliotibialis, Stabilisierung in der Streckste llung, Zuggurtunq des Femurs

F: Hüftgelenk: Abduktion (wichtigster Muskel) ventra ler Anteil: Flexion. Innenrotat ion (wichtigster Muskel); dorsaler Ante il: Extension, Au ßenrotation

F: Hüftgelenk: Abdu ktion (wichtigster Muskel) ventraler Anteil : Flexion, Innenrotation (wicht igster Muskel); dorsaler Anteil : Extension, Außenrotation

F: Hüftgelenk: Flexion, Abduktion, Innenrotation Kniegelenk: Stabilisierung in der Streckste llung, Zuggurtunq des Femurs

57

Page 63: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

58

-+Tabelle 44

44 Pelvitrochantäre Muskeln der Hüfte(-+ Abb. 4.115, 4.123, 4.126-4.128)

M. piriformis N. musculi piriformis (Plexus sacralis)

U: Facies pe lvica des Os sacrum

M . obturatorius internus N. muscu/i obturatorii interni (Plexus sacralis)

M. gemellus superior

U: knöcherner Rand des Foramen obturatum. mediale Fläche der Membrana obtura toria

N. musculi obturatorii interni (Plexus sacralis)

U: Spina ischiadica

M . gemellus inferior N. musculi quadrati femoris (Plexus sacralis)

U: Tuber ischiadicum

M . quadratus femoris N. musculi quadrati femoris (Plexus sacralis)

U: Tuber ischiadicum

A: Spitze des Trochanter major

A: Spitze des Trochanter major

A: Sehne des M . obturatorius internus

A: Sehne des M. obturatorius internus

A: Crista intenrochanterica

Kopf ~ Hals ~ Rum pf ----..

F: Hciftgelenk: Außenrotation. Abduktion

F: Hüftgelenk: Außenrotation

F: Hüftgelenk: Außenrotation

F: Hüftgelenk: Außenrotation

F: Hüftgelenk: Außenrotation. Adduktion

Page 64: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm - Bein _, Hirnnerven

44 Pelvitrochantäre Muskeln der Hüfte {Fortsetzung)

M. obturatorius externus N. obtura torius (Plexus lumbalis)

U: knöcherner Rand des Foramen obturatum, latera le Fläche der Membrana obturatoria

A: Fossa t rochante rica

-Tabelle 44-45

F: Hüftgelenk: Außenrotation, Adduktion

45 Ventrale Muskeln des Oberschenkels {-+ Abb. 4.112, 4.115, 4.117, 4.119-4.122, 4.129, 4.130)

Von prox imal late ral zieht der M . sartorius schräg über den Oberschenkel noch dista l medial. Den größten An tei l der vorderen Muskelmasse des Oberschenkels macht der M . quadriceps femoris aus.

M . quadriceps femoris N. femoralis (Plexus lumbalis)

M. sartorius

U: M . rectus femoris, Caput rectum: Spina il1aca anterior inferior M. rectus femoris, Caput reflexum: kran ialer Rand des Acetabu I ums M. vastus medialis: Labium mediale der Linea aspera M. vastus lateralis: Trochanter major, Lab ium laterale der Linea aspera M . vastus intermedius: Facies anterior des Femurs M . articularis genus: distal an der Facies anterior des Femurs

N. femoralis (Plexus lumbalis)

U: Spina iliaca anterior superior

A: Patella, Tuberositas tibiae über Lig. patellae, Bere iche seit lich der Tuberos itas tibiae über Ret inacula patellae

A: oberfläch lich am Condylus medialis der Tibia

F: Hüftgelenk (nur M. rectus femoris) : Flexion Kniegelenk: Extens ion (einziger Strecker !)

F: Hüftgelenk: Flexion. Außenrotati on, Abduktion Kniegelenk: Flexion, Innenrotation

59

Page 65: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

60

--+Tabelle 46

46 Mediale Muskeln des Oberschenkels (Adduktoren) (-+ Abb. 4.112, 4.115, 4.118-4.122, 4.126-4.130)

Kopf - Hals - Rumpf -.

Am weites ten medial liegt der M . graclli s. Von proximal nach distal sind M. pectmeus, M . adductor brevis. M adductor longus und M . adductor magnus angeollJnet.

M. pectineus N. femoralis und N. obturatorius (Plexus lum balis)

U: Pecten ossis pubis

M. gracilis N. obturatorius (Plexus lumba/is)

M . adductor brevis

U: Corpus ossis pubis, Ramus inferior ossis pubis

N. obturatorius (Plexus lumbalis)

U: Ramus inferior ossis pubis

M. adductor longus N. obturatorius (Plexus lumbalis)

U: Os pubis bis zur Symphyse

A: Trochanter m inor und Linea pectinea des Femurs

A: oberflächlich am Condylus medialis der Tibia

A: proximales Drittel des Labium mediale der Linea aspera

A: mittleres Dritte l des Labium media le der Linea aspera

F: Hüftgelenk: Addukt ion , Flexion, Außenro tat ion

F: Hüftgelenk: Adduktion. Flexion, Außenrotati on Kn iegelenk: Flexion, Innenrotation

F: Hüftgelenk: Adduktion, Flexion. Außenrotation

F: Hüf tgelenk: Adduktion, Flexion, Außenrotation

M. adductor magnus (E ine unvollständige proximale Abspaltung des M . adductor magnus w ird als M . adductor minimus bezeichnet) Haupttei l: N. obturatorius (Plexus lumbalis); dorsaler Teil : tibia ler Anteil des N. ischiadicus (Plexus sacralis)

U: Hauptteil: Ramus inferior ossis pubis, Ram us oss is ischii dorsaler Teil: Tuber ossis ischii

A: proximale zwei Drittel des Labium mediale der Linea aspera . Epicondylus medialis des Femurs, Septum intermusculare vastoadductorium

F: Hüftqelenk· Adduktion, Außenrotation Hauptteil: Flexion dorsaler Anteil : Extension

Page 66: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm __. Bein __. Hirnnerven

47 Dorsale Muskeln des Oberschenkels (ischiokrurale Muskeln) (-+ Abb. 4.113, 4.115. 4.124, 4.126-4.130)

---+Tabelle 47

Zu den dorsalen Muskeln des Oberschenkels yehören in der Reihenfolge von lateral nach medial der M. biceps femoris. der M . sernrtendrnosus und der M. semirnembranosus.

M. biceps femoris (Caput longum: zweigelenkig, Caput breve: eingelenkig) Caput longum: N. ischiadicus, tibialer Anteil (Plexus sacralis) Caput breve: N. ischiadicus, fibularer Anteil (Plexus sacralis)

M. semitendinosus

U: Caput longum: Tuber ischia­dicum Caput breve: mittleres Drittel des Labium laterale der Linea aspera

N. ischiadicus, tibialer Anteil (Plexus sacralis)

U: Tuber ischradicum

M. semimembranosus N. ischiadicus, tibialer Anteil (Plexus sacra/is)

U: Tuber ischiadicum

A: Capu t fibulae

A: oberflächl ich am Condylus medial is der Tibia

A: tief am Condylus medial is der Tibia

F: Hüftgelenk : Extension. Außenrotation (wichtigster Muskel). Adduktion Kniegelenk: Flexion, Außenrotation

F: Hüftgelenk: Extension. Innenrotation Kniegelenk : Flexion, Innenrotation

F: Hüftgelenk: Extension, Innenrotation Kniegelenk: Flexion, Innenrotation

61

Page 67: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

62

--+Tabelle 48 Kopf -+ Hals -+ Rumpf --.

48 Ventrale Muskeln des Unterschenkels (--+ Abb. 4.112, 4.131 , 4.134, 4.135)

Am weitesten oberfläch lich und media l verläuft der M. tib1alis anterior. Nach außen folgt der M . exter1sD1 digitorum longus, aus dessen latera lem Rand häufig der M. fibularis tertius hervorgeht . Am weitesten distal liegt der M. extensor ha llucis longus.

M. tibialis anterior N. fibularis profundus (N. ischiadicus)

U: Facies lateralis der Tibia, Fascia cruris, Membrana interossea

M. extensor hallucis longus N. fibularis profundus (N. ischiadicus)

U: Facies medialis der Fibula, Membrana interossea. Fascia cruris

M. extensor digitorum longus N. fibularis profundus (N. ischiadicus)

U: Condylus lateralis der Tibia, Margo anterior der Fibu la. Membrana interossea cruris, Fascia cruris

M. fibularis [peroneus] tertius (inkonstanter Muskel) N. fibularis profundus (N. ischiadicus)

U: distale Abspa ltung des M . extensor digitorum longus

A: Os metatars i I, Os cuneiforme mediale

A: Phalanx dista lis des Hailux

A: Dorsalaponeurosen der 2.-5. Zehe

A: Os metatarsi V

F: oberes Sorunggelenk: Dorsalfl exion (wicht igster Muskel) unteres Sprunggelenk: Supination (schwach)

F: oberes Sorunggelenk: Dorsalflexion unteres Sprunggelenk: Pronation (schwach) Gelenke der Großzehe: Extension

F: oberes Sprunggelenk: Dorsa lflex ion unteres Sprunggelenk: Pronation Zehenqelenke: Extension

F: oberes Sorunggelenk: Dorsalflexion unteres Sprunggelenk: Pronation

Page 68: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm -+ Bein _, Hirnnerven -Tabelle 49-50

49 Laterale (fibulare) Muskeln des Unterschenkels(-+ Abb. 4.112, 4. 132, 4.134, 4.135)

Laterall iegt oberflächl ich der M. fibulari s longus, dista l von ihm der lv1. fibularis brevis.

M . fibularis [peroneus]longus N. fibularis superficialis (N. ischiadicus)

U: Caput f ibu lae, proximale zwei Drittel der Fibula, Fascia cruris

M . fibularis [peroneus] brevis N. fibu/aris superficia/is (N. ischiadicus)

U: distale Hälhe der Fibula

A: Tuberositas oss is metatarsi I, Os cuneiforme media le

A: Tuberositas ossis metatarsi V

F: oberes Sprunggelenk: Plantarflexion unteres Sprunggelenk: Pronation (wichtigster Muskel)

F: oberes Sprunggelenk: Plantarf lexion unteres Sprunggelenk: Pronation

Das Relief der Wade wird von den Köpfen des M. gastrocnemius geprägt. Er liegt dem M. soleus auf und bildet mit diesem zusammen den M . triceps surac. Der sehr kleineM. plantaris kann als vierte r Kopf dieses Muskels aufgefasst werden.

M . triceps surae (Die brei te Sehne des M. triceps surae wird als Achillessehne bezeichnet.) N. tibialis (N. ischiadicus)

U: M. gastrocnemius, Caput mediale: Condylus media lis des Femurs M . gastrocnemius, Caput laterale: Condylus lateralis des Femurs M . so Ieus: proximales Drittel der Fibula, Facies posterior der Tibia (Linea musculi solei). Arcus tendineus musculi solei M . plantaris: Condylus lateralis des Femurs

A: Tuber calcanei (über Tendo calcaneus)

F: Kniegelenk (nur M. gastrocnemius und M . plantaris): Flexion oberes Sprunggelenk: Plantarflexion {wichtigster Muskel) unteres Sprunggelenk: Supinat ion {wicht igster M uske l zu­sammen mit M. t ibialis posteriorl

63

Page 69: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

64

-Tabelle 51 Kopf - Hals -. Rumpf

51 Dorsale tiefe Muskeln des Unterschenkels (-+ Abb. 4.133, 4.138, 4.139)

Am weitesten prox imal zieht der M. popliteus schräg nach la teral zum Kniegelenk . Von den zum Fuß verlaufenden Muskeln liegt der M . tibialis postenor in der M itte. Medial lieg t der M. flexor digitorum longus. latera l der M . flexor ha llucis longus.

M . popliteus N. tibia lis (N. ischiadicus)

M . tibialis posterior N. tibialis (N. ischiadicus)

U: Condylus lateralis des Femurs. Hinterhorn des Außenmeniskus

U: Membrana interossea, Tibia und Fibula

M. flexor digitorum longus N. tibialis (N. ischiadicus)

M. flexor hallucis longus N. tibialis (N. ischiadicus)

U: Facies posterior der Tibia und der Fibula

U: distale zwei Drittel der Facies posterior der Fibula, Membrana interossea

A: Facies posterior der Tibia ober­halb der Linea muscul i solei

A: Tuberositas ossis navicu laris, Plantarfläche der Ossa cunei­formia 1-1 11 , Ossa metatarsi 11-IV

A: Phalanx dista lis der 2.-5. Zehe

A: Phalanx dista lis der großen Zehe

F: Kniegelenk: lnnenrotation. verhindert Einklemmunq des Meniskus

F: oberes Sprunggelenk: Plantarflexion unteres Sprunggelenk: Supination (wichtigster Muskel zusammen mit M . triceps surae)

F: oberes Sprunggelenk: Plantarflexion unteres Sprunggelenk· Supination Zehengelenke· Flexion

F: oberes Sprunggelenk: Plantarflexion unteres Sprunggelenk: Supination Gelenke der Großzehe· Flexion

-

Page 70: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm _, Bein _, Hirnnerven -+Tabelle 52-53

52 Muskeln des Fußrückens (-+Abb. 4.135, 4.143, 4.144)

D1e beiden Muskeln des Fußrückens springen nur wenig durch die Haut vor. Der M. extensor halluc is brevis zieht zur Großzehe, der /VI. extensor dig itorum brevis zu den übrigen Zehen.

M. extensor digitorum brevis N. fibularis profundus (N. fibularis communis)

U: dorsale Fläche des Calcaneus

M. extensor hallucis brevis N. fibularis profundus (N. fibularis communis)

U: dorsale Fläche des Ca lcaneus

A: Dorsalaponeurose der 2.-4. Zehe

A: Phalanx proximalis der Großzehe

53 Mediale Muskeln der Fußsohle(-+ Abb. 4.146-4.148)

F: Zehengelenke· Extension

F: Großzehengrundgelenk· Extension

Die Kontur des medialen Fußrandes wird in erster Lin ie vom M. abductor halluc is geformt. Ihm sch ließt sich der M. flexor hallucis brevis an, nach lateral folgt der M . adductor hallucis.

M . abductor hallucis N. plantaris media/is (N. tibialis)

M . flexor hallucis brevis

U: Proc. medialis des Tuber calcanei, Aponeurosis plantaris, Retinaculum museulerum flexorum

Caput mediale: N. plantaris media/is (N. tibialis) Caput laterale: N. plantaris latera/is IN. tibialis)

U: Plantarf läche der Ossa cuneiform ia. Lig. calcaneocuboideum plantare, Lig. plantare longum

A: mediales Sesambein des Großzehengrundgelenks, Phalanx proximalis der Großzehe

A: Caput mediale: mediales Sesambein des Großzehen­grundgelenks. Phalanx proximal is der Großzehe Caput laterale: latera les Sesambein des Großzehengrundgelenks, Pha lanx proximalis der Großzehe

F: Großzehengrundgelenk: Abduktion, Flexion, Verspannung der medialen Fußlängswölbung

F: Großzehenarundgelenk: Flexion, Verspannung der Fußlängswölbung

65

Page 71: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

66

-Tabelle 53-54

53 Mediale Muskeln der Fußsohle (Fortsetzung)

M . adductor hallucis N. p/antaris fatera/is IN tibia/is}

U: Caput obliquum : Os cuboideum, Os cuneiforme laterale, Lig. plantare longum, Lig. calcaneocuboideum plantare Caput transversum: Kapseln der Grundgelenke der 3.- 5. Zehe, Lig. metatarsale transversum profund um

A: laterales Sesambein der Kapsel des Großzehengrundgelenks, Phalanx proximalis der Großzehe

54 Muskeln der Fußsohlenmitte (-+ Abb. 4.143, 4. 144, 4.146-4.150)

Kopf __, Hals __, Rumpf --.

F: Großzehengrundgelenk: Adduktion zur 2. Zehe, Flex ion, Verspannung derFußlängs- und Querwölbung

Mit der Plantaraponeurose proximal verwachsen ist der M. f lexor dig 1torum brevis. Unter ihm geht der M . quadratus plantae mit der Hauptsehne des M. flexor dig itorum longus e111e Verbindung ein. Von dessen v1er Sehnenzweigen entspringen die Mm. lumbricales ped1s I-IV Die lvlm . interosse1 plantares 1-111 und d1e Mm. interossei dorsales pedis I-IV füllen die Räume zwischen den Ossa metatarsi.

M. flexor digitorum brevis {Die Sehnen dieses Muskels werden kurz vor ihrem Ansatz von den Sehnen des 1\1. flexor dig itorum longus durchboh rt .) N. plantaris mediafis (N. tibialis}

M. quadratus plantae

U: Plantarfläche des Tuber ca lcanei, Aponeurosis plantaris

N. plantaris faterafis (N. tibiafis}

Mm. lumbricales pedis I-IV

U: Plantarfläche des Calcaneus, Lig . plantare longum

Nn. plantares mediafis (I} und /aterafis (II-/V} (N. tibialis}

U: M. lumbricalis pedis: Sehnen des M. f lexor dig itorum longus 1: einköpfig 11 - IV zweiköpf ig

Mm. interossei plantares pedis 1-111 N. plantaris fateralis (N. tibialis}

U: Plantarfläche der Ossa metatarsi 111 -V, Lig . plantare longurn

A: Phalanxmedia der 2.- 5. Zehe

A: lateraler Rand der Sel1ne des 1\1. f lexor dig itorum longus

A: mediale Seite der Phalanx proximalis der 2.- 5. Zehe

A: mediale Seite der Grundphalanx der 3.-5. Zehe

F: Grund -und M ittelgelenke der Zehen: Flexion, Verspannung der Fußlängswölbung

F: unterstützt M. f lexor dig itorum longus

F: Grundgelenke der Zehen: Flexion, Adduktion

F: Grundgelenke der Zehen: Flexion, Adduktion zur 2. Zehe

Page 72: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ..... Bein _, Hirnnerven

54 Muskeln der Fußsohlenmitte (Fortsetzung)

Mm. interossei dorsales pedis I-IV (zweiköpfige Muskeln) N. p lantaris lateralis (N. tibia lis)

U: einander zugewandte Seiten der Ossa metatarsi 1-V, Lig. plantare longum

A: Phalanx proximalis der 2 .-4. Zehe (2 . beidseits, 3. und 4. Zehe von lateral)

55 Laterale Muskeln der Fußsohle (-+ Abb. 4.146-4.148)

-+Tabelle 54-55

F: Grundgelenke der Zehen: Flexion, Abduktion der 2. Zehe nach medial, der 3 . und 4. Zehe nach lateral

En tlang dem late ra len Fußrand zieht der M. abductor digiti min imi. Unter se1ner plantaren Fläche erstrecken sich der M f lexor digiti minimi brevis und de r M. opponens digit i mini mi .

M. abductor digiti minimi N. plantaris latera/is (N. tibialis)

U: Proc. late ralis des Tuber ca lcanei, Aponeurosis plantaris

M. flexor digiti minimi brevis N. plantaris /atera/is (N. tibialis)

U: Basis des Os metatarsi V, Lig. plantare longum

M. opponens digiti minimi (inkonstanter Muskel) N. plantaris lateralis (N. tibialis)

U: Basis des Os metatarsi V, Liq. plantare longum

A : Tuberositas ossis metatarsi V, Phalanx proximalis der 5. Zehe

A: Phalanx proximalis der 5. Zehe

A: Os metatarsi V

F: Grundgelenk der 5. Zehe: Abduktion, Flexion, Verspannung der Fußlängswölbung

F: Grundgelenk der 5. Zehe: Flexion, Verspannung der Fußlängswölbung

F: Grundgelenk der 5. Zehe: Opposition. Verspannung der Fußlängswölbung

67

Page 73: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

68

..... Tabelle 56-57

56 Hirnnerven, Übersicht (-oAbb. 9.41 , 9.46, 9.47, 12.131-12.163)

a N. olfactorius 111

b N. opticus [II)

c N. oculomotorius [111)

d N. trochlearis [IV)

e N. trigeminus [V) - N. ophthalmicus IV/1 1 - N. maxillaris IV/21 - N. mandibularis IV/31

N. abducens [VI)

g N. facialis [VIII

h N. vestibulocochlearis [VIII)

N. glossopharyngeus [lXI

N. vagus [X)

k N. accessorius [XII

N. hypoglossus [XII)

57 Hirnnerven, Funktionen (Faserqualitäten) ( ..... Abb. 9.38, 12.136-12.1 63)

(ASE) allgemeine Somato-Efferenz: Innervation der Skelettmuskulatur (111. IV. VI. XII)

Kopf --+ Hals --+ Rurnpf

(AVE) allgemeine Viszero-Efferenz: Innervat ion von Eingeweide- und Gefäßmuskulatur und von Drüsen (111, VII, IX, X)

(SVE)

lAVA)

(SVA)

IASAl

(SSA)

spezielle Viszero-Efferenz: Innervation von mimischer M uskulatur, Kaumusku latur. Larynx, Pharynx, Oesophagus, M . sternocleidomastoideus, M. trapezius (V, VII, IX, X, XII

allgemeine Viszero-Afferenz: Informa tion aus Eingeweiden und Blutgefäßen etc. IIX. X)

spezielle Viszero-Afferenz: Schmecken (VII, IX, Xl

allgemeine Somato-Afferenz: Schmerz, Temperatur. Information über Mechanorezeptoren aus Haut und Bewegungsapparat (V, VII, IX, XI

spezielle Somato-Afferenz: Riechen, Sehen, Hören, Gleichgewichtsempfindung (1, II, VIII)

Page 74: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

~I Arm _, Bein _, Hirnnerven -Tabelle 58

58 Hirnnerven (-+ Abb. 12.131-12.163)

a N . olfactorius 111 (- Abb. B.92, 12.138, 12.139)

Als N. olfactorius wird die Gesamtheit der Fila olfactoria bezeichnet. Sie stel len das periphere Neuron der Riechleitung dar.

Beginn Riechzellen der Regie olfactoria

Durchtritt durch die Schädelbasis Lamina cribrosa

Durchtritt durch die Dura mater Lamina cribrosa

Eintritt am Gehirn Bulbus olfactorius

Versorgungsgebim Schleimhaut (= Riechfeld) im Bereich der Kuppel der Nasenhöhle, der oberen Nasenmuschel und des oberen Anteils der Nasenscheidewand

b N. opticus [II) (--> Abb. 9. 72, 9. 73, 12.140, 12.141)

Der N. opticus ist ke in peripherer Nerv, sondern Te il des Diencephalons.

Beginn Stratum ganglionare der Ret ina

Verlauf in der Dura mater Vag ina nervi optici

Durchtritt durch die Schädelbasis Canalis opticus

Weiterer sichtbarer Ve rlauf Chiasma opticum, kontinu ierliche Fortsetzung der Fasern im Tractus opticus, Corpus geniculatum laterale

Versorgungsgebiet Retina

c N. oculomotorius !1111 (- Abb. 12.142, 12.143)

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Eintritt in die Dura mater

Austritt aus der Dura mater

Durchtritt durch die Schädelbasis

Versorgungsgebiet

Nervenanlagerungen

• Nucleus nervi oculomotorii (paariger Haupt- und unpaariger Nebenkern) (ASE) • Nucleus accessorius nervi oculomotorii (AVE) -7 Ganglion ci liare

Fossa interpeduncularis des M ittelhirns

Cisterna basalis, Cisterna interpeduncularis

Dach des Sinus cavernosus

Fissura orbita lis superior

Fissura orbita lis superior (medialer Anteil, innerhalb des Anulus tendineus)

motorisch: M. Ievator pa lpebrae superioris, Mm. rect i superior, rnedialis und inferior. M. obliquus inferior parasympathisch: M. ciliaris, M. sphincter pupillae (über Ganglion ciliare)

sensible Fasern aus N. nasociliaris (V/1) sympathische Fasern aus Plexus ophthalmicus

d N. trochlearis [IV) (--> Abb. 12.142, 12. 143)

Kerne (Qual ität) • Nucleus nervi troch learis (ASE)

Austrittsstelle am Gehirn dorsal, kauda l des Colliculus inferior (Tectum mesencephali)

Lage im Subarachnoidalraum Cisterna ambiens, Cisterna basalis

Eintritt in die Du ra mater Zwickel zwischen Plica petroclinoidea anterior und posterior

Verlauf in der Duramater laterale Wand des Stnus cavernosus

Austritt aus der Dura mater Fissura orbita lis superior

Durchtritt durch die Schädelbasis Fissura orbitalis superior (lateraler Antei l)

Versorgungsgebiet motorisch: M. obl iquus superior

69

Page 75: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

70

-+Tabelle 58 Kopf ---+ Hals ___. Rumpf -..

e N. trigeminus [V) (- Abb 12.144-12.1471

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Eintritt in die Dura mater

Auftei lung in drei Äste:

- N. ophthalmicus [V/11 Verlauf in der Dura mater

Austritt aus der Dura mater

Austritt aus der Schädelbasis

Versorgungsgebiet

- N. maxillaris [V/21 Verlauf in der Dura mater

Austritt aus der Dura mater

Austritt aus der Schädelbasis

Versorgungsgebiete

Nervenanlagerungen

- N. mandibularis [V/3] Verlauf in der Dura mater

Austritt aus der Dura mater

Austritt aus der Schädelbasis

Versorgungsgebiete

Nervenanlagerungen

Nucleus mesencephalicus nervi trigemini IASA) Nucleus pont inus nervi trigemini (Nucleus pnncipalis nervi t rigemini) (ASA) Nucleus spinalis nervi tri gem ini IASAJ Nucleus motorius nervi trigemini ISVEJ

Seitenrand des Pons

Cisterna basal is. Cavum trigemina le

als Ga nglion trigeminale in die laterale Wand des Sinus cavernosus

- N. ophthalmicus IV/1 1 - N maxi llaris IV/2 1 - N. mandibularis IV/31

laterale Wand des Sinus cavernosus

Fissura orbitalis superior

Fissura orb italis superior - N. nasociliaris: medialer Anteil - N. fronta lis: latera ler Antei l - N. lacrimalis: lateraler Antei l

sensibel: Dura mater der vorderen Schädelgrube. Falx cerebri. Tentorium cerebe lli, Stirn, Oberlid, Nasenrücken, Sclera, Cornea, Cellu lae ethmoidales anteriores, Sinus sphenoidalis , Nasenhöhle !vorderer Teil)

laterale Wand des Sinus cavernosus

Foramen rotundum

Foramen rotundum

sensibel: Dura materder Fossa cran ii media, Wange, Unterlid, Seitenfläche der Nase, Oberlippe, Zähne und Gingiva des Oberkiefers, Ce llulae ethmoidales posteriores, Sinus sphenoidalis, Sinus maxillaris, Conchae nasales superior und media, Palatum, Tonsilla palatina, Pharym (Dach)

parasympathische (sekretorische) Fasern an div. Rr. nasales für die Glandulae nasales, die Nn. pa latini für die Glandulae palat inae sowie an den N. zygomat icus für die Glandula lacrimalis (aus Nucleus salivatorius superior überN. facialis, N. petrosus majorund Rr. gangl ionareszum Ganglion pterygopa latinum, N. zygomaticus, R. communicans cum nervo zygomatici (Tränendrüsenanastomose). N. lacrimalis)

laterale Wand des Sinus cavernosus

Foramen ovale

Foramen ovale

motorisch: Kaumuskeln, M . tensor veli palat ini, M. mylohyoideus, M . digastricus IVenter anterior). M . tensor tympani sensibel : Dura materder Fossa cranii media, Cellu lae mastoideae, Haut des Unterkiefers, Schläfe, Wange, Ohrmuschel (oberer Teil), Gehörgang, Trommelfell (außen), Zähne und Zahnfle isch des Unterk iefers, vordere zwei Dnttel der Zunge, Isthmus faucium, Kiefergelenk

sensorisch: vordere zwei Drittel der Zunge laus N. facialis lVII Iüber Chorda tympani zum N. Iinguaiis) parasympathische (sekretorische) Fasern al zum N. Iinguaiis für die Glandulae submandibu laris und Sublingualis (aus Nucleus sa livatorius Superior über

N. facialisund Chorda tympani zum Ganglion submandibulare) b) zum N. auriculotemporalis für d ie~~ (aus Nucleus salivatorius inferior über

N. glossopharyngeus, N. tympanicus. Plexus tympanicus und N. petrosus minor zum Ganglion oticum)

Page 76: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm --+ Bein --+ Hirnnerven --+Tabelle 58

f N. abducens [VI] (-+ Abb. 12.142, 12.143)

Kerne (Qualität) • Nucleus nervi abducentis (ASE)

Austrittsstelle am Gehirn zwischen Pons und Pyramis

Lage im Subarachnoidalraurn Cisterna basal is

Eintritt in die Dura rnater oberes Drittel des Clivus

Verlauf in der Dura mater f re i durch Sinus cavernosus, latera l der A. carotis interna

Austritt aus der Dura mater Fissura orbitalis superior

Durchtritt durch die Schädelbasis Fissura orbitalis superior, medialer Anteil (innerhalb des Anulus tendineus)

Versorgungsgebiet motorisch: M . rectus latera lis

g N. facialis [VII) (-+ Abb. 12.148- 12 152)

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Eintritt in die Schädelbasis

Durchtritt durch die Dura mater

Verlauf innerhalb der Schädel­basis

Austritt aus der Schädelbasis

Versorgungsgebiete

Nervenanlagerungen

• Nucleus nervi facial is (SVE) • Nucleus salivatorius superior (AVE)

-7 Ganglion pterygopa latinum -7 Ganglion submandibu lare

• Nucleus sol itarius (SVA) • Nucleus spina lis nervi tr igemini (ASAI

Kleinh irnbrückenwinkel

Cisterna basalis, Cisterna pontocerebellaris

Porus -7 Meatus acusticus internus

Fundus meatus acustici interni

Canalis nervi facialis

Foramen stylomastoideum

motorisch: mimische Muskulatur, Mm. auricu lares, M. digastricus (Venter posteriorl, M. stylohyoideus, M. stapedius sensorisch: vordere zwei Drittel der Zunge (über Chorda tympani zum N. Iinguaiis) parasympathisch : Glandula lacrimali s, Glandulae nasales, Glandulae palatinae (über Ganglion pterygopalati· num). Glandula submandibularis, Glandula sublingualis (über Ganglion submandibu lare)

sensible Fasern aus dem N. t rigeminus an die Gesichtsäste des N. facial is

h N. vestibulocochlearis [VIII] (-+ Abb. 12.153, 12 154)

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Eintritt in die Schädelbasis

Austritt aus der Dura mater

Verlauf innerhalb der Schädelbasis

Versorgungsgebiete

• Nuclei cochlearas anterior und posterior (SSA) • Nuclei vestibu laras medialis, lateralis, superiorund inferior (SSA)

Kleinhirnbrückenwinkel

Cisterna basalis, Cisterna pontocerebe llaris

Porus -7 Meatus acusticus internus

Fundus meatus acustici interni

direkt zum Labyrinth des Felsenbeins

sensorisch: N. coch learis: Gehörorgan (= CORTI-Organ) sensorisch: N. vest ibularis: Gleichgewichtsorgan

I

71

Page 77: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

'

72

-Tabelle 58 Kopf - Hals --+ Rumpf --.

i N. glossopharyngeus [IX] (- Abb. 12. 155, 12. 1561

Kerne (Qualität)

Austritlsstel le am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Durchtritt durch die Dura mater

Durch tritt durch die Schädelbasis

Versorgungsgebiete

• Nucleus ambiguus (SVEI • Nucleus solitarius ISVA uno AVA) • Nucleus sal ivatorius inferior (AVE) -7 Ganglion oticum • Nucleus spinalis nervi trigemini IASA)

Medulla oblongata: Sulcus retroolivaris

Cisterna basalis

Foramen jugulare

Foramen jugulare

motorisch: Pharynxmuskeln (kranialer Anteil). M. Ievator veli palat in i. M . pa latog lossus. M. palatopharyngeus. lVI. stylopharyngeus sensibel: Pharynxsch leimhaut (k ranialer Anteil). Tonsilla palatina, hinteres Drittel der Zunge, Plexus tympan icus. Membrana tympani (innen). Sinus caro ticus sensorisch: Zunge (hinteres Drittel) parasympathisch: Glandula parotidea (über Ganglion oticum). Glandulae linguales (hintere)

j N. vagus [X) 1-Abb. 12.1 57 -1 2.159)

Kerne (Qual ität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Durch tritt durch die Dura mater

Durchtri tt durch die Schädelbasis

Versorgungsgebiete

Nucleus ambiguus (SVE) Nucleus solitarius (SVA, AVA) Nucleus dorsal is nervi vagi (AVE. AVA) Nucleus spinalis nervi tr igemini IASAI

Medulla oblongata: Su lcus retroolivaris

Cisterna basalis

Foramen jugulare

Foramen jugulare

motorisch: Pharynxmuskeln (kaudaler Antei l), M. Ievator veli palatini , M . uvulae, Larynxmuskeln sensibel: Dura materder Fossa cranii pos terior. Tiefe des Meatus acusticus ex ternus, Membrana tympani (außen) sensorisch: Zungengrund parasympathisch: Hals-, Thorax- und Bauchorgane bis zum CANNON-BÖHM-Punkt

k N. accessorius[XIJ 1- Abb. 12.160. 12.161 )

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Eintritt in die Schädelhöhle

Durchtri tt durch die Dura mater

Durchtritt durch die Schädelbasis

Versorgungsgebiete

N ucleus ambiguus (SVE) Nucleus nervi accessorii (SVE)

Radices craniales: Medul la oblongata: Sulcus retroolivaris Radices spinales: Medul la cervical is (lateral )

Cisterna basa lis

Foramen magnum ( Radices spinales)

Foramen jugulare

Foramen jugulare

motorisch: M. sternoc leidomastoideus. M . trapezius (gemeinsam mit Plexus cervica li s)

I N. hypoglossus [XII) (-+ Abb . 12.162, 12.163)

Kerne (Qualität)

Austrittsstelle am Gehirn

Lage im Subarachnoidalraum

Durcht ri tt durch die Dura mater

Durchtritt dureil die Schädelbasis

Versorgungsgebiete

• Nucleus nervi hypogloss i (ASE)

Medulla oblongata: Sulcus anterolateralis

Cisterna basalis

Canalis nervi hypoglossi

Canalis nervi hypog lossi

motorisch: innere Zungenmuskeln, M. styloglossus, M. hyoglossus, M . geniog lossus

Page 78: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Arm ~ Bein ~ Hirnnerven -+Tabelle 59-60

59 Funktionelle Gliederung des lsokortex: primäre und sekundäre Rindenfelder 1- Abb. 12.42. 12.43)

primäres Rindenfeld*

primäre somatamotorische Rinde IMotocortex)

primäre somatasensible Rinde

primäre Geschmacksri nde

primäre Sehrinde

primäre Hörr inde

Lage

Gyrus precentralis. Fronta llappen

Gyrus postcentralis, Parietallappen

un terer Bereich des Gyrus postcentralis (entspricht dem sensorischen kort ika len Repräsentat ronsfeld der Zunge) im Bereich der Pars opercu laris sowie Bereiche der Inselrinde

im Bereich des Su lcus calcarinus im Okzipitallappen

Gyri temporales transversi (HESCH L-Ouerwindungen) des Gvrus temporalis superior im Temporallappen

BRODMANN-Areal(e) (die Hemisphärenrinde wird nach histologischen Parametern in 52 Rinden­felder I Areae eingeteilt)

4

1. 2 und 3

43

17

4 1

• \licht aulgc fl thrt sind das pnmdre olfaktorische Area l (Cortex preprrrforn1r sr sowre die zahlrerchen ves trbu lären Pr rrnil rf elder des Isokortex

sekundäres Rindenfeld*

sekundäre motorische Rindenfe lder (prä- und supplemen tärmotorische Rinde)

Lage

vor der primären motorischen Rinde im Frontallappen

BRODMANN-Areal(e) (die Hemisphärenrinde wird nach histologischen Parametern in 52 Rinden­felder I Areae eingeteilt)

6,8

sekundäre somatasens ible Rinde hinterer Teil der primären somatasens iblen Rinde im Parietal lappen 5

sekundäre Sehrinde angrenzend an die primäre Sehrinde im Okzipita llappen

sekundäre Hörrinde angrenzend an die primäre Hörrinde im Tempora llappen

• Es sind nur d1e w rchllgsten sekun d~i ren Rindenfelder aufgefl rhr t.

60 Thalamuskerne (Auswahl) 1- Abb. 12.521

Gruppe

spezifische sensorische Schaltkerne

spezifische motorische Schaltkerne

Assoziationskerne

unspazifische Schaltkerne

Kern

Nucleus ven tralis posterolateralis

Nucleus ven tralis posteromedialis

Nucleus corporis geniculati medialis

Nucleus corporis genicu lati lateral is

Nuclei ventrales anterior et intermedius

Nuclei pu lvinares

Nuclei mediales

Nuclei an teriores

Nuclei intra laminares (centromedianus, parafascicularis)

Nuclei mediani

18, 19

42

Funktion

Sensibi lität aus Spinalnerven

Sensibilität Kopf und Geschmack

Te il der Hörbahn

Teil der Sehbahn

Koordinat ion von Kleinhirn und basa lem motorischem System

Integration verschiedener Sinnesempfindungen

enge Bezi ehung zur präfronta len Hirnrinde ( .. Persönlichkeit")

Teil des limbisehen Systems

Teile des retiku lären Systems, wichtig für Wachheit und Bewusstsein

sensorische Integration

73

Page 79: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

74

Register

Die Fundstellen beziehen sich auf die Nummer der Tabelle.

Ansa ce rvica lis 7. 10 Arrn

A

- Gelenke. Bewegungsebenen und Achsen 21 - Kennmuskeln 23 - Muskeln. segmenta le Innerva t ion 23 Art icula tio(-nes) - acromioclavic ularis 21 - calcaneocuboidea 39 - ca rpometacarpa iiS(-es) 21 - - poll icis 21 - coxae 39 - cuneocuboidea 39

cuneonavicularis 39 ellipsoidea 21 genus 39 humeri 21 humeroradial is 21 humeroulnaris 21 inte rcunei forrnes 39 interme tatarsa les 39 interphalangeae manus 21 - ped is 39

- med iocarpalis 21 - membr1 1n ferioris 39 - - - Bewegungsebenen und Achsen 39 - - - liberi 39 - - superioris 21 - - - liberi 21 - meracarpophalangeae 21 - mera tarsophalangeae 39 - plana 2 1 - radiocarpalis 21 - radiou lnari s distalis 21 - - proximalis 21 - sacroil iaca 39 - se llaris 21 - spheroidea 21 - sternoclavicularis 21 - subtalans 39 - ta localcaneonavicularis 39 - taloc ruralis 39 - talota rsa/is 39 - ta rsi transversa 39 - ta rsornetatarsa les 39 - ribio fibu la ris 39 - trochoidea 21 ASA lallgerneine Somato-Afferenzen) 57 ASE (allgemeine Somato-Effe renzen) 57 Assoziationskerne. Thalamus 60 au toch thone Rückenmuskeln 18 AVA (allgemeine Viszero-Afferenzenl 57 AVE (all gemeine Viszero-Efferenzenl 57

B

Bauchwandmuskeln 14-16 - dorsa le 16 - laterale 15 - ventrale 14 Beckenboden 20 - Muskeln 20 Bein

Gelenke, Bewegungsebenen und Achsen 39 - Innervation. segmentale. Kennmuskeln 41 - Muskeln 50 BRODMANN-Areale, Isokortex 59 Brustmuskeln 13 Brustwand. Muskeln 13

c Capu t . - breve IM . biceps femonsl 4 0. 47 _ clavicu lnre IM . sternocleidomas toideusl 8

Caput - humerale IM. flexor ca rpi ulnaris) 31 - - IM. pronmor teresl 31 - humeroulnare IM . flexor d1gitorurn superficialis)

31 - inferius IM . ptc rygoideus lareralisl 4 - laterale IM . flexor hallucis brevis) 53 - - IM . gastrocnemius) 50 - - IM triceps brachii) 30 - longum IM . biceps brachii) 29 - - IM . bice~s femoris) 47 - - IM. triceps brachiil 30 - mediale (M . flexor hallucis brevisi 53 - - IM. gastrocnemius) 50 - - IM. tnceps brachii l 30 - obl iquum IM. adductor pollicis) 36 - profundum IM. flexor poll ici s brevis) 36 - rad1a le (M . flexor d ig itorum superf icia lis) 31 - rectum IM . rectus femorisl 45 - reflexum IM . rectus femon s) 45 - sternale IM . sternocle idomastoideus) 8 - Super ficiale IM. flexor pollicis brevis) 36 - superius IM . pterygoideus la teraiJS) 4 - transversum IM . adductor ha llucis) 40 - - IM . adductor pollicis) 36 - ulnare IM . flexor carpi ulnarisl 31 - - IM . pronator te res) 31 Centrum tendineum 19 CHOPART-Gelenklinie 39 Crus(-ra) - dex tru m (Pars lumbalis. Diaphragma) 19 - sinis trum !Pars lumbalis. Diaph ragma) 19

D Dammmuskulatur 20 Daumenballen. M uske ln 36 Diaphragma 7, 19 - pelvis 20 Discus interpubicus 39

E Ellenbogengelenk 21 - Beweg ungsebenen und Achsen 21

F

Foramen venae cavae 19 Fußrücken. M uskeln 52 Fußsohlenmuskeln 53-54 - la terale 55 - mediale 53

Gaumen, Muskeln 3 Ge lenke

G

- Arm. Bewegungsebenen und Achsen 21 - Bein. Bewegungsebenen und Achsen 39 Geschmacksrinde. primäre 59 Gesichtsmuskeln 1

H

Handgelenke 21 - Bewegungsebenen und Achsen 21 Hiatus - aorticus 19 - oesophageus 19 Hirnnerven 56 - Faserqualitäten 57 Hörrinde. primäre/sekundäre 59

Holl lhand. M uskeln 37 Hüftmuskeln - dorsolarerale 43 - pelv itrochantä re 4 4 - ventrale 4 2 Hypothenar 38

lsokortex, funktionelle Gliederung 59

J Junc turae cinguli pelvici 39

K Kaumuskeln 4 Keh lkopf. M uskeln 6 Kleinfingerballen, M uskeln 38

l

LARREY-Spalte (Trigonum sternocosta le) 19 Ligamentumt-a l

pubicum inferius 39 - superius 39 sacroiliaca anteriora 39 - interossea 39 - posteriora 39 sacrospinale 39 sacrotubera le 39

LISFRANC-Gelenk lin ie 39

M

motorische Schaltkerne. spezielle. Thalamus 60 M usculusl-il - abductor digit i min imi (Manus) 38

- - (Pes) 40. G5 - hallucis 40- 4 1 - pollicis brevis 36 - - longus 35 adductor brevis 40- 41. 46 - hallucis 40, 53 - longus 40-4 1, 46 - magnus 40-41 , 46 - min imus 40 - poll icis 36 anconeus 30 articularis genus 45 arytenoideus obliquus 6 - transversus 6

- au ricularis anterior - - posterior 1 - - superior 1 - biceps brachi i 29 - - femoris 40- 41 . 47 - brachia lis 29 - brachioradialis 33 - buccinator 1 - bulbospongiosus 20. 40 - constr ic tor pharyngis inferior 5 - - - medius 5 - - - Superior 5 - coracobrachia lis 29 - corrugator superci lii - cremaster ·15. 40 - cncoary tenoideus lateralis 6 - - posterior 6 - cricothyroideus 6 - deltoideus 26 - clepressor angu li ans

Page 80: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

~ ,

I I

Musculus(-i) depressor anguli oris - - lab1i inferioris 1 - - septi nasi 1 - - supercili i 1 - digastricus 9 - extensor(-es) carpi radialis brevis 33 - - - - longus 33 - - - ulnaris 34 - - dig iti minim i 34 - - dig ito rum brev is 40-41, 52 - - - longus 40- 41 . 48 - - - (Manus) 34 - - hal lur.is brevis 40- 41. 52 - - - longus 40- 41, 48 - - indicis 35 - - pollicis brevis 35

- - longus 35 - f ibularis brcvis 40- 41, 49 - - longus 40-41, 49 - - te rt ius 48 - flexor carpi radiali s 31 - - - ulnaris 31 - - digiti m inimi brevis 38. 40. 55 - - digitorum brevis 40-41. 54

longus 40- 41, 51 - profundus 32

- - superfic ial1s 31 - ha llucis brevis 40 - 41, 53

--- longus 40- 41.51 - - pollicis brevis 36 - - - longus 32 - gastrocnemius 41, 50 - gemellus in ferior 40, 44 - - superior 40, 44 - genioglossus 2 - gen iohyo ideus 7, 9 - glu taus maximus 40-41, 43 - - medius 40-4 1, 43 - - minimus 40-41, 43 - gracilis 40- 41, 46 - hyoglossus 2 - iliacus 42 - iliococcygeus 20 - iliocostalis ce rvic is 18 - - Jumborum 18 - - thoracis 18 - iliopsoas 40- 42 - infrahyoidei 7 - infraspinatus 28 - inte rcosta les externi 13 - - interni 13 - interossei dorsales (Manusl 37 - - - (Pes) 54 - - palmares 37 - - (Pes) 40 - - plantares 54 - interspina les cervicis 18 - - Jumborum 18 - - thoracis 18 - intertransversarii anteriores cervici s 7, 18 - - laterales Jumborum 18 - - mediales Jumborum 18 - - posterioras cervicis 18 - - Thoracis 18 - ischiocavernosus 20. 40 - ischiococcygeus 20. 40 - latissimus dorsi 28 - levator(-es) angul i oris 1 - - ani 20, 40 - - costarum breves 18 - - - long i 18 - - labii superioris 1 - - - - alaeque nasi - - scapu lae 7. 27 - - veli palatini 3 - linguae 2 - longissimus capi t is 18 - - cervicis 18 - - Thoracis 18 - long itud inalis inferior - - superior 2

longus capit is 7, 12 - - colli 7. 12 - lumbricales IManusl 37 - - IPesl 40, 54

Muscufus(-i) - masse ter 4 - menta lis 1 - mul ti fidi Jumborum 18 - rnylohyoideus 9 - nasalis 1 - obl iquus capit is inferior 18 - - - superior 18 - - externu s abdomin is 15 - - internus abdominis 15, 40 - obturatorius externus 40- 41 , 44 - - internus 40-41 , 44 - occipi tofrontal is 1 - omohyoideus 10 - opponens dig it i minimi - - - - IManus) 38

- - - (Pes) 40, 55 - - pollic is 36 - orbicu laris oculi 1 - - ori s 1 - palatog lossus 3 - palatopharyngeus 5 - palrnaris brevis 38 - - longus 31 - pec tineus 40-41, 46 - pecto ral is major 25 - - minor 24 - piritormis 40-41,44 - plantaris 40, 50 - popliteus 40-41, 51 - procerus 1 - pronator quadratus 32 - - teres 31 - psoas major 42 - - minor 42 - pte rygoideus lateralis 4 - - medialis 4 - pubococcygeus 20 - pyramidalis 14, 40 - quadratus femoris 40, 44 - - Jumborum 16, 40 - - plantae 40, 54 - quadriceps fe mor is 40-41, 45 - rectus abdomin1s 14. 40 - - capitis anterior 7. 12 - - - lateralis 7, 12 - - - posterior major 18 - - - - minor 18 - - femoris 44- 4 5 - rhomboidaus rnajor 27 - - minor 27 - risorius 1 - ro tatores breves 18 - - cervicis 18 - - long i 18 - - Jumborum 18 - - thorac1s 18 - salpingopharyngeus 5 - sartorius 40-41,45 - sca lenus(-il 7 - - anterior 11 - - medius 11 - - posterior 11 - semimembranosus 41, 46 - semispinalis capitis 18 - - cervicis 18 - - thoracis 18 - semitendinosus 41. 47 - serratu s anterior 24 - - posterior inferior 17 - - - superior 17 - soleus 41. 50 - sphincter ani externus 20, 40 - - urethrae ex ternus 20 - spinal is capitis 18 - - cervicis 18 - - thoracis 18 - splenius capit is 18 - - cervicis 18 - sternocleidomastoideus 8 - sternohyoideus 10 - sternothyroideus 10 - styloglossus 2 - stylohyoideus 9 - stylopharyngeus 5

Muscu/us (-i) - subc lavius 24 - subcosta les 13 - subscapularis 28 - Supinator 35 - supraspinatus 26 - temporalis 4 - temporoparietalis - tensor fasciae latae 40-41. 43 - - vell palatini 3 - teres major 28 - - minor 28 - thyroarytcnoidcus 6 - thyrohyoideus 10 - tibialis anterior 40-41, 48 - - posterior 40-41. 51

transversus abdominis 15, 40 - - linguae 2 - - menti 1 - - perinei profundus 20, 40 - - - superficialis 20. 40 - - thoracis 13- 14 - trapezius 7. 27 - triceps brachii 30 - - surae 40, 50 - uvulae 3 - vastus 1ntermed ius 45 - - lateralis 45 - - mediali s 45 - ve rtica lis linguae 2 - vocalis 6 - zygomaticus major - - minor 1

Nackenmuske ln 18 Nervus(- i) - abducens (VII 56. 58

- Faserqua litäten 57

N

accessorius [XI [ 8, 27, 56, 58 - Faserq ua li täten 57 anales inferiores 40 anococcygeus 40 auricularis magnus 7 ax1llaris 22. 26. 28 cervica les 18 cl unium inferiores 40

Register

cutaneus antebrachii medialis 22 - brachii medialis 22 - dorsalis intermedius 40 - - lateralis 40

- - fern oris lateralis 40 - - - medialis 40 - - - posterior 40

surae lateralis 40 - - - medialis 4 0 - dig itales dorsales pedis 40 - - plantares communes 40 - - - proprii 40 - dorsalis cli tori di s 40 - - penis 40 - - scapulae 22, 27 - facial is (VI II 1, 9, 56. 58 - - Faserquali täten 57 - femoralis 40. 44. 46 - fibu laris communis 40, 52 - - profundus 40, 48, 52 - - superficia lis 40, 49 - genitofemoralis 15, 40 - glossopharyngeus [lXI 3, 56, 58 - - Faserqualitäten 57 - gluteus inferior 40, 43 - - superior 40. 43 - hypoglossus lXII[ 1- 2, 56 , 58 - - Faserqualltäten 57 - iliohypogastricus 15, 40 - ilioingu inalis 15, 40 - iliopubicus 40 - intercosta lis(-es) 13- 17 - interosseus cru ris 40 - ischiadicus 40, 46-51 - labiales ante riores 40 - - posterioras 40

75

Page 81: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

,. __

76

Register

Nervus(-i) - laryngeus recurrens 6 - - superior 6 - mandibularis IV/31 9. 58 - massetericus 4 - maxillaris [V/21 58 - medianus 22, 31, 36-37 - musculi obturatorii interni 40 - - piriformis 40 - - quadrat i femoris 40 - - tensoris veli pala:ini 3 - musculocutaneus 22. 29 - mylohyordeus 9 - obturatorius 40. 44, 46 - occipitalis minor 7 - oculomotorius [1 11) 56. 58 - - Faserqua litäten 57 - olfactorius [I) 56, 58 - - Faserquali täten 57 - ophthalmicus [V/1 I 58 - opticus [II] 56, 58 - - Faserqualitäten 57 - pectoralis(-esJ 22 - - latera lis 24- 25 - - media li s 24-25 - perineales 40 - phrenicus 7. 19 - plantaris lateralis 40. 53-5 5 - - medialis 40, 53-54 - pterygoideus lateralis 4 - - medialis 4 - pudendus 20, 40 - radialis 22, 30 - rectales inferiores 40 - sacrales 20 - saphenus 40 - scrota les anteriores 40 - - posteriores 40 - subclavius 22, 24 - ,;ul>uccipita lis 18 - subscapulares 22, 28 - supraclaviculares rntermedii - - laterales 7 - - media les 7 - suprascapulans 22, 26, 28 - suralis 40 - tempora les profundi 4 - thoracicus longus 22, 24 - thorac icus(-i) 13-15. 17 - - longus 24 - tho racodorsa lis 22, 28 - trbra lis 40, 50-51, 53-55 - transversus colli 7 - tngeminus lVI 56. 58 - - Faserqualitäten 58

troch learis [I V) 56. 58 - - Faserquali täten 57 - ulnaris 22, 31 , 36-37 - vagus lXI 56, 58 - - Faserqual itäten 57 - vestibulococh learis lVI II] 56, 58 - - Faserqual itäten 57

Oberarmmuskeln - dorsale 30 - vemrale 29

0

Oberschenkelmuskeln 42. 45-46 dorsale 47 medrale 46 ventrale 45

p

Pars abdomrnalrs (M . pectora lis major) 25

- acrom ialis IM. deltordeusl 26 alaris (M . nasalisl 1 aryepiglottica 6 ascendens (M . trapezius) 27 buccopharyngea 5 cera topharyngea 5

Pars - chondropharyngea - clavicula ris IM. deltoideus) 26 - - IM . pectoral is major) 25 - convergens IM . se rratus anterior) 24 - costalis draphragmatrs 19 - cricopharyngea 5 - descendens (M . trapeziusl 27 - divergens IM . serratus anterior) 24 - glossopharyngea 5 - infraclavic laris (Plexus brachralrs) 24-25 - lacrimalis (N. orbrculans oculi) 1 - lumbalis diaphragmutis 19 - mylopharyngea 5

obliqua 6 orbital is (M . orbicularis oculil 1

- pa lpebralis (M . orbicula ris ocu lil - profunda IM. masseterl 4 - - (M. sphincter ani externusl 20 - pterygopharyngea 5 - recta 6 - sprnalrs IM. delto rdeus) 26 - sternalis diaphragmatis 19 - sternocosta lrs IM. pec toralis major) 25 - subcutanea IM. sph incte r ani externus) 20 - superficia lis IM. masseterl 4 - - IM. sphincter ani externusl 20 - superior IM. se rra tus anterior) 24 - supraclavicularis (Plexus brachralrs) 24, 27 - thyroeprglottica 6 - thyropharyngea 5 - transversa (M . nasalis) - - (M. trapeziusl 27 pelvitrochantäre Hüftmuskeln 44 Platysma 1 Plexus - brachialis 11, 24-25. 27 - - Äste/Versorgungsgebiete 22 - cervicalis 8. 10- 12 , 19, 27 - - Aste/Versorgungsgebiete - lumbalis 15. 40, 42- 46 - lumbosacra lis 40 - - Äste 40 - pharyngeus IN . glossopharyngeusl 3, 5 - - (N. vagus) 3, 5 - sacra lis 20. 40, 43-44, 46-47 prämotorische Rinde 59 prävertebrale Muskeln 12 Punctum nervosum 7

R

Rachenmuskel n 5 Radix superior IAnsa cervical is) Ramus(-i) - anterior IN . obturatorius) 40

- IN. spinal isl 18 ca lcaner laterales IN. tibia lis) 40 - mediales IN . tibia lis) 40 communicans fibu laris 40 cutaneus(-i) anterior (N . femoralis) 40 - - (N il ioinguinalis) 40 - cruris mediales tN. saphenusl 40 - lateralis (N. ilioinguinalis) 40 - (N . obturatorius) 40 digastricus 9 femora li s 40 genitalis 40 infrapatellarrs 40 muscularisl-esl - (N. femoralisl 40 - (Plexus cervicalis) 7 - (Plexus brachialis) 7, 22 muscu li stylopharyngei 5 pharyngea les IN . glossopharyngeus) 3, 5 - IN. vagus) 3. 5 posterior(-es) IN. obturatorius) 40 - (Nn. cervicales) 18 - (Nn. lumbales) 18 - (Nn . spina les) 18 - (Nn. thoracici) 18 profundus IN . radialrs) 34- 35 - (N. tibialis l 40 - (N. ulnarisl 36-38

Ramus i-il - stylohyoideus 9 - superficiali s IN. tibialis) 40 - - IN. ulnaris) 38 - ventrales IN . spinalisl 9 Rindenfeld. primäres/sekundäres 59 Rücken11uskeln. autochthone 18

s Schaltkerne. (un)spezi frsche. Tha la mus 60 Schlundheber 5 Schlundschnürer 5 Schul tergelenk 21 - Bewegungsebenen und Achsen 21 Schul tergürte lmuskeln. dorsa le 27 Schultermuskeln - dorsale 27- 28 - laterale 26 - vent rale 25 Sehrinde, primäre/sekundäre 59 sensor ische Scha ltkerne, spezielle, Tha lamus 60 Ska lenusmuskeln 11 somatamotorische Rinde, primäre/sekundäre 59 somatasensible Rinde. primäre/sekundäre 59 spinakostale Muskeln 17 SSA I spezielle Somato-Af fere nzen) 57 supplemen tärmotorrsche Rinde 59 SVA (spezielle Vis<ero -Afferenzen) 57 SVE (spezielle Viszero-Efferenzen) 57 Symphysis pubica 39 Syndesmosis tibiofibula ris 39

Thalamuskerne 60 Tl1enar 36 Trigonum - Jumbocastale 19

T

- sternocosta le (LARREY-Spa lte) 19

u Unterarmmuskeln - latera le !radiale) 33 - oberflächlich e, dorsa le 34 - - ven tra le 31 - tiefe. dorsale 35 - - ventra le 32 Unterschenkelmuskeln - dorsale, oberfläch liche 50 - - tiefe 51 - laterale 49 - vent ra le 48

V Ven ter - anterior IM . digastricus) 9

fron talis IM . occipitofrornalis) inferior IM. omohyoideus) 10 occ ipi talis (M . occ ipitofron talis) posterior IM . digastricus) 9 superior (M . omohyoideus) 10

z Zunge, Muske ln 2 Zungenbeinmuskeln 9- 10 - obere 9 - untere 10 Zwerchfell 19 - Durchtrrt ts-/Schwachstellen 19

Page 82: Ebooksclub.org Sobotta Atlas Der Anatomie Des Menschen Band 4 Tabellen Zu Muskeln Gelenken Und Nerven

Sobotta obotta -- ----

ISBN 978 3 437-44071 7 ISB . 978 3 37 40 /_ ... B 4 44 J 13 ..,.10 0 0

Lernen Sie mit dem Sobotta-System

Sobona- Tabellen zu Muskeln. Geien en und Nerven

Anhand von 60 Tabellen ventefen oder wtederholen Ste sehn II und systun1at tsch Ihr ISS n

• Alle Muskeln des menschlichen örpers rr11t Ursprung. Ansarz. lnn r vat•on und Fun rton.

Passend zum Atlas Band 1 bts 3 ftnden S1e 1n1 Tabellenhah 7.u Jt:ld r11 besd r ab nen Mus el etne

~leme sehemattsehe Sobona-Abbtldung. Der Jewetls b schrtBb ne Mus eltst dänn arbtg 1118(' tert

• Aste und Versorgungsgebiete des Plexus cer 1calls. brach•alls und lurnbosc er lls • Gelenke und Htrnnerven

Diese praktische Lernhilfe ist ideal zum Mitnehmen und Lernen unterwegs!

Jede Tabelle hat Verweise auf die passenden Bilder im Sobotta-Atlas (Band 1 bis Band 3).

--ISBN 978-3 37 o~140 "/4 8 www ls ·v1 r cJ WWW. IS VI f CQI)'\ 4 7 440748