Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Berichte aus der Psychologie
Michael Krämer, Siegfried Preiser, Kerstin Brusdeylins (Hrsg.)
Psychologiedidaktik und Evaluation XI
Materialien aus der Sektion Aus-, Fort- und Weiterbildung in Psychologie (AFW) im Berufsverband Deutscher Psychologinnen und Psychologen e.V. (BDP) Band 14
Dem Wunsch mehrerer Autorinnen und Autoren folgend sei an dieser Stelle darauf hingewiesen, wenn in den folgenden Beiträgen entweder nur die männliche oder nur die weibliche Sprachform genutzt wird, so sind jeweils beide Geschlechter gemeint. Es geschieht ausschließlich der besseren Lesbarkeit halber.
Um den Datenschutz zu wahren, wurde auf die Veröffentlichung der Autoren-adressen verzichtet. Wenn Sie Kontakt zu einer Autorin oder einem Autor aufnehmen wollen, schreiben Sie bitte eine e-mail an folgende Adresse. Der Herausgeber leitet Ihren Wunsch gerne weiter: [email protected]
Inhalt
Aus-, Fort- und Weiterbildung in Psychologie
MICHAEL KRÄMER
Novellierung des Psychotherapeutengesetzes – Stand der Dinge und Auswirkungen auf das Studium der Psychologie und die Profession 3
SIEGFRIED PREISER UND MICHAEL GIEBEL
Weiterbildungsmotivation von Studierenden der Psychologie 2012 - 2014 - 2016 11
LARS BEHRMANN
„Je höher der Frauenanteil eines Fachs, desto weniger Frauen promovieren …“ 17
MIRIAM THYE, KATHARINA MOSEN, ULRICH WEGER UND DIETHARD TAUSCHEL Meditation und akademische Prokrastination – eine qualitative Studie 25
HANS-PETER LANGFELDT
Kulturelle Grenzen der (Psychologie)Didaktik – Erfahrungen an einer äthiopischen Universität 35
CARL P. A. KESSELER, STEFAN TROCHE UND MICHAELA ZUPANIC
Zur Konsistenz der Erwartungen an die ideale Persönlickeit von Psychologie-Studierenden und die Auswirkungen auf Studienzufriedenheit und Studienleistung 43
CHARLOTTE VEHOFF, MICHAELA ZUPANIC, ROBIN JÖRN SIEGEL UND STEFAN TROCHE
Die Motivationsquellen studentischer GutachterInnen im Auswahlverfahren Psychologie: Neugier, Engagement oder doch das Bedürfnis nach Macht? 53
STEPHAN DUTKE, LENA KOEPCKE UND ELMAR SOUVIGNIER
Beiträge der Psychologie zum Praxissemester in der Lehramtsausbildung 61
Lehren und Lernen
HANS-PETER NOLTING
Einführung in die Psychologie: themenbezogen oder systembezogen? Das Konzept der Integrativen Didaktik 73
MARLENE WAGNER, STEPHANIE MOSER, INES DEIBL UND JÖRG ZUMBACH
Psychologiedidaktik trifft Philosophiedidaktik: Der Einsatz von Wikis im interdisziplinären Unterricht 81
III
S I E G F RI E D P R EI S E R U N D T A M A R A T U R A S H VI LI
Wis s e ns c h aft s k o m m u ni k ati o n u n d E x p ert e n -L ai e n -K o m m u ni k ati o n: K o m p et e n z er w er b d ur c h Tr ai ni n g ss e mi n ar e a n d e ut s c h e n u n d g e or gis c h e n U ni v er sit ät e n 9 3
JU LI A M E N D Z H E RI T S K A Y A U N D C A R O LI N E S C H E R E R
H er a usf or d er u n g e n, M a ß n a h m e n u n d Ver b e ss er u n gsi n di k at or e n g ut er M et h o d e nl e hr e 1 0 1
L A R S B E H R M A N N U N D S T E F A NI E V A N O P H U Y S E N
„ F or s c h e n d es L er n e n “ l er n e n – Di e M et h o d e n a u s bil d u n g f ür L e hr a mt st u di er e n d e a n d er W W U M ü nst er 1 0 9
D A G M A R T R E U T N E R
O pti mi er u n g ei n e s K o m m u ni k ati o ns s e mi n ar s mit Vi d e of e e d b a c k a n h a n d v o n Vi d e o a n n ot ati o n 1 1 9
B A S TI A N H O D A P P
M e di e n b a si ert es F or s c h e n d es L er n e n – ei n M o d ell pr oj e kt 1 2 7
IN G O J U N G C L A U S S E N U N D S I L VI A N A S T U BI G
„ F a c k j u P ä d d a! ? “ – N e u e We g e i n d er Di d a kti k d er P ä d a g o gis c h e n P s y c h ol o gi e. Er g e b nis s e ei n er o nli n e -U mfr a g e z u m Ei ns at z v o n S pi elfil m e n i n d er u ni v er sit är e n L e hr a mt s a us bil d u n g a m B eis pi el d er S c h ul k o m ö di e „ F a c k j u G ö ht e “ 1 3 5
IN G O J U N G C L A U S S E N
Di e ‚ P s y c h o d y n a mi k - A ni m ati o n‘ – Ei n m e di e n g est üt zt er B eitr a g z ur Di d a kti k d er P s y c h o a n al ys e 1 4 5
M A R K U S K N Ö P F E L , FR A N K M U S O L E SI U N D W I L LI N E U T HI N G E R
K o n z e pti o n ei n es P B L -M o d uls i m R a h m e n d e s P s y c h ol o gi e st u di u ms 1 5 7
N I C O L A B U C H H O L Z U N D S U S A N N E H I L D E B R A N D
S el bst or g a nisi ert es L er n e n i m P s y c h ol o gi e u nt erri c ht 1 6 7
N I N A Z E U C H U N D E L M A R S O U VI G NI E R
Wis s e ns c h aftli c h es D e n k e n b ei L e hr a mt s - u n d P s y c h ol o gi e st u di er e n d e n 1 7 5
T O M R O S M A N , AN N E - KA T H RI N M A Y E R U N D G Ü N T E R K R A M P E N
Di e F ör d er u n g diff e n zi ert er e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n b ei St u di e n a nf ä n g er n d er P s y c h ol o gi e: E m piris c h e B ef u n d e u n d f a c h di d a ktis c h e I m pli k ati o n e n 1 8 5
I V
A N N E - KA T H RI N M A Y E R , NI K O L A S L EI C H N E R U N D G Ü N T E R K R A M P E N
F ör d er u n g f a c hli c h er I nf or m ati o ns k o m p et e n z v o n P s y c h ol o gi e -St u di er e n d e n d ur c h ei n c urri c ul ar i nt e gri ert es Bl e n d e d L e ar ni n g -Tr ai ni n g 1 9 3
K A T R I N B. K LI N G SI E C K , DA NI E L A L - KA B B A NI , CA R L A B O H N DI C K , J O H A N N A H I L K E N M EI E R, SE B A S TI A N K Ö NI G , HA N N A S. M Ü S C H E , S A S KI A P R A E T O RI U S U N D S A B RI N A S O M M E R
G a m e b asi ert es L er n e n i n d er L e hr er bil d u n g – s pi el e n d z ur di a g n o stis c h k o m p et e nt e n L e hr kr aft w er d e n 2 0 3
N A T H A S H A B O D O N YI , VI K T O RI A F A L K E N H O R S T U N D U L RI K E S T A R K E R ,
Pl a ns pi el – P a pi er st er n m a n uf a kt ur 2 1 3
M I RI A M T H Y E , DÉ SI R É E R I T Z K A, RO S E L I N K U N D D I E T H A R D T A U S C H E L
L er nst d u s c h o n o d er li e st d u n o c h ? – Z u d er Fr a g e, wi e m a n als St u d e nt d as a k a d e mis c h e L er n e n l er n e n k a n n 2 1 9
P s y c h ol o gi e a n S c h ul e n
P A U L G E O R G G EI ß
K o m p et e n z ori e nti ert er P s y c h ol o gi e u nt erri c ht i n Öst err ei c h 2 2 9
D O MI NI K M O M B E L LI
K o m p et e n z ori e nti ert er P ä d a g o gi k - u n d P s y c h ol o gi e u nt erri c ht a us d er g y m n a si al e n O b er st uf e i n d er S c h w ei z 2 3 9
JÜ R G E N M A L A C H U N D M A R G R E T P E T E R S
Vo n d er I n p ut - z ur O ut p ut ori e nti er u n g – I nt e nti o n, Str u kt ur u n d I m pl e m e nt ati o n d es k o m p et e n z ori e nti ert e n K er nl e hr pl a ns P s y c h ol o gi e f ür di e g y m n asi al e O b er st uf e N R W 2 4 7
P r a xi s b e z o g e n e A n w e n d u n g ps y c h ol o gi s c h e r E r k e n nt ni ss e
K E R S TI N B R U S D E Y LI N S U N D J O RI N T H E H A G N E R
P E N T A pl us Str ess pr ä v e nti o n f ür O b er st uf e ns c h ü l er u n d St u di er e n d e 2 5 7
T I M O B E R S E
Kr a n k v or S or g e n – Ei n W or ks h o p z ur kli nis c h e n P s y c h ol o gi e f ür P s y c h ol o gi el e hr er/i n n e n 2 6 3
V
S A BI N E F A B RI Z , LU K A S S C H U L Z E - VO R B E R G U N D H O L G E R H O R Z
„ B er at u n g u n d B etr e u u n g v o n St u di er e n d e n i m St u di u m “. K o n z e pti o n & E v al u ati o n ei n er S c h ul u n g sr ei h e f ür s c h ulis c h e B etr e u er/i n n e n u n d Pr a kti k u ms b e a uftr a gt e i m Pr a xis s e m e st er 2 7 1
E v al u ati o n
M I C H A E L K R Ä M E R
Z ufri e d e n u n d gl ü c kli c h ?! Z u m Z u s a m m e n h a n g z wis c h e n St u di e n z ufri e d e n h eit u n d Gl ü c k s e m pfi n d e n 2 8 1
A R N O L D H I N Z
Wi e n ü t zli c h ist L e hr e v al u ati o n dur c h St u di er e n d e mitt els R ati n gs k al e n ? 2 9 1
D A NI E L A F EI S T A U E R U N D T O BI A S R I C H T E R
Wi e z u v erl äs si g si n d st u d e ntis c h e Ei ns c h ät z u n g e n d er L e hr q u alit ät ? Ei n e A n al ys e mit kr e u z kl as sifi zi ert e n M e h r e b e n e n m o d ell e n 2 9 9
E LI S A B E T H D A L L Ü G E , MI C H A E L A Z U P A NI C , CO R N E LI A H E T F E L D
U N D M A R Z E L L U S H O F M A N N
Wi e bil d et si c h d as C urri c ul u m d e s St u di u ms i m Pr o gr ess T est P s y c h ol o gi e ( P T P) a b ? 3 0 7
M I C H A E L A Z U P A NI C , JA N P. E H L E R S , TH O M A S O S T E R M A N N
U N D M A R Z E L L U S H O F M A N N
Pr o gr ess T est P s y c h ol o gi e ( P T P) u n d Wis s e ns e nt wi c kl u n g i m St u di e n v erl a uf 3 1 5
JO N A T H A N B A R E N B E R G , EV A S EI F RI E D , BI R GI T S PI N A T H
U N D S T E P H A N D U T K E
Di e B e ar b eit u n g s c hriftli c h er Pr o bl e m a uf g a b e n er h ö ht d e n L er n erf ol g i n ei n er P s y c h ol o gi e -Vorl e s u n g 3 2 3
JU LI A N E S C H WI E R E N , JO N A T H A N B A R E N B E R G U N D S T E P H A N D U T K E
T est eff e kt i n P s y c h ol o gi e -L e hr v er a nst alt u n g e n ? Ei n e m et a a n al ytis c h e P er s p e kti v e 3 3 1
D O R O T H E A K R A M P E N , KA R L S C H W EI Z E R , SI E G B E R T R EI ß
U N D A N D R E A S G O L D
Er pr o b u n g ei n er K ur zs k al a z ur Erf a ss u n g v o n I m p ulsi vit ät 3 3 9
N I K O L AI Z I N K E, ST E F A N S T Ü R M E R U N D L A U R A F R O E H LI C H
Vali di er u n g ei n er d e ut s c hs pr a c hi g e n S k al a z ur m ulti di m e nsi o n al e n Erf as s u n g v o n i nt er k ult ur ell e n K o m p et e n z e n i n d er u ni v er sit är e n A us bil d u n g 3 4 9
VI
Di e F ö r d e r u n g diff e r e n zi e rt e r e pi st e m ol o gi s c h e rÜ b e r z e u g u n g e n b ei St u di e n a nf ä n g e r n d e r Ps y c h ol o gi e: E m pi ri s c h e B ef u n d e u n d f a c h di d a kti s c h e I m pli k ati o n e n
T o m R o s m a n, A n n e -K at h ri n M a y e r u n d G ü nt e r K r a m p e n
E pist e m ol o gis c h e Ü b er z e u g u n g e n, als o i n di vi d u ell e A n n a h m e n ü b er Wis s e n u n d s ei n e
E nt st e h u n g, si n d a u c h f ür d as F a c h P s y c h ol o gi e l er nr el e v a nt. S o k a n n d a v o n
a us g e g a n g e n w er d e n, d ass i ns b es o n d er e h o h e m ulti plistis c h e Ü b er z e u g u n g e n
( ps y c h ol o gis c h es F a c h wis s e n als s u bj e kti v e „ M ei n u n g e n “) l er n hi n d erli c h si n d. D er
B eitr a g st ellt ei n e Kl ei n gr u p p e ni nt er v e nti o n z ur R e d u kti o n m ulti plistis c h er
Ü b er z e u g u n g e n b ei St u di e n a nf ä n g er n d er P s y c h ol o gi e v or. Hi er b ei w er d e n P a ar e
fi kti v er F a c ht e xt e, w el c h e i m Wi d er s pr u c h st e h e n de St u di e n er g e b nis s e o d er T h e ori e n
b e s c hr ei b e n, i n Kl ei n gr u p p e n dis k uti ert. Dis k ussi o ns zi el ist, di e Wi d er s pr ü c h e
b eis pi els w eis e d ur c h d i e u nt er s c hi e dli c h e m et h o dis c h e G üt e d er St u di e n o d er d ur c h di e
Wir k u n g m o d eri er e n d er B e di n g u n g e n a uf z u kl är e n . Di e Wir k s a m k eit d er I nt er v e nti o n
w ur d e mit hilf e ei n e s f el d e x p eri m e nt ell e n Pr ä -P o st -D esi g ns (8 1 Er s t s e m e st er-
P s y c h ol o gi e s t u di er e n d e) g e pr üft ; di d a ktis c h e I m pli k ati o n e n d er B ef u n d e w er d e n
dis k uti ert.
T h e o r etis c h e r Hi nt e r g r u n d
I n di vi d u ell e L er n er m er k m al e b e sti m m e n d e n U m g a n g mit L er nst off u n d d e n
L er n erf ol g e nt s c h ei d e n d mit ( S c hr a d er & H el m k e, 2 0 0 8). Hi er z u g e h ört b eis pi els w eis e
Vor wiss e n ü b er d e n L er nst off, a b er a u c h Ei nst ell u n g e n u n d Ü b er z e u g u n g e n, di e si c h a uf
M er k m al e d er L er ni n h alt e ( z. B. d er e n Verl äs sli c h k eit o d er N üt zli c h k eit) b e zi e h e n.
Z u n e h m e n d e A uf m er ks a m k eit h a b e n i n d e n v er g a n g e n e n J a hr e n s o g e n a n nt e
e pist e m ol o gis c h e Ü b erz e u g u n g e n g e w o n n e n. Di es e si n d d efi ni ert als „i n di vi d u ell e
s u bj e kti v e A nsi c ht e n, A uff a s s u n g e n u n d T h e ori e n ü b er di e G e n es e, O nt ol o gi e,
B e d e ut u n g, R e c htf erti g u n g u n d G ülti g k eit v o n Wiss e n i n d e n Wis s e ns c h aft e n “ ( Pri e m er,
2 0 0 6, S. 1 6 0). L a ut d e m M o d ell v o n K u h n u n d Wei nst o c k ( 2 0 0 2) d ur c hl a uf e n L er n e n d e
s u k z es si v e dr ei E nt wi c kl u n g sst uf e n e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n : A uf d er St uf e
d es A bs ol utis m u s b etr a c ht e n L er n e n d e wis s e ns c h aftli c h e Er k e n nt nis s e als si c h er u n d
1 8 5
a bs ol ut. A uf d er St uf e d e s M ulti plis m us hi n g e g e n k o m mt z u ei n er Wa hr n e h m u n g v o n
Wis s e n als s u bj e kti v u n d b eli e bi g ; j e d w e d e wis s e ns c h aftli c h e Er k e n nt nis k a n n j e d er z eit
wi d erl e gt w er d e n u n d wiss e ns c h aftli c h e Er k e n nt nis b asi ert l e di gli c h a uf p er s ö nli c h e n
M ei n u n g e n. A uf d er St uf e d es E v al u ati vis m us er k e n n e n L er n e n d e s c hli e ßli c h, d a s s
Wa hr h eit a u c h i n d e n Wis s e ns c h aft e n r el ati v u n d k o nt e xt a b h ä n gi g ist, u n d d ass
wis s e ns c h aftli c h e Er k e n nt nis mit hilf e v o n E vi d e n z g e wi c ht u n g u n d kritis c h e m D e n k e n
b e w ert et w er d e n m u ss ( H of er & Pi ntri c h, 1 9 9 7).
R e z e nt e F or s c h u n g l e gt n a h e, d ass es b ei P s y c h ol o gi e st u di er e n d e n i ns b e s o n d er e
z u B e gi n n d es B a c h el or st u di u ms z u ei n e m A nsti e g m ult i plistis c h er Ü b er z e u g u n g e n
k o m mt ( P et er, R o s m a n, M a y er, L ei c h n er & Kr a m p e n, 2 0 1 5). Di es ist i ns of er n
pr o bl e m atis c h, als h o h e m ulti plistis c h e Ü b er z e u g u n g e n ei n e Wa hr n e h m u n g v o n
ps y c h ol o gis c h e m Wis s e n als „ b eli e bi g “ u n d „ a ust a us c h b ar “ i m pli zi er e n, w as wi e d er u m
d e n L er n erf ol g s c h m äl er n k a n n ( R o s m a n, P et er, M a y er & Kr a m p e n, 2 0 1 5) . Ei n e
H er a usf or d er u n g f ür P s y c h ol o gi est u di er e n d e ist s o mit, z u v er st e h e n u n d v eri n n erli c h e n,
d ass z u m We s e n d er P s y c h ol o gi e als Wis s e ns c h aft s o w o hl T h e ori e n pl ur alis m us als a u c h
ei n e di ff er e n zi ert e W ür di g u n g k o n k urri er e n d er T h e ori e n b z w. wi d er s pr ü c hli c h er
B ef u n d e mit i hr e n A n n a h m e n b z w. m et h o dis c h e n Gr u n dl a g e n g e h ö rt ( v gl. R o s m a n,
2 0 1 6) . Z u di es e m Ver st ä n d nis z u g el a n g e n, s ollt e z ur Z ufri e d e n h eit mit d er Wa hl d e s
St u di e nf a c hs b eitr a g e n so wi e Str ess u n d Fr ustr ati o n r e d u zi er e n, di e a uftr et e n k ö n n e n,
w e n n St u di er e n d e si c h mit wi d er s pr ü c hli c h s c h ei n e n d e n I nf or m ati o n e n k o nfr o nti ert
s e h e n. I ns g e s a mt l äs st si c h als o a bl eit e n, d as s ei n er F ör d er u n g e v al u ati vistis c h er
Ü b er z e u g u n g e n i n d er P s y c h ol o g i e ei n h o h er St ell e n w ert z u k o m mt, w ä hr e n d
m ulti plistis c h e Ü b er z e u g u n g e n a b g e s c h w ä c ht w er d e n s ollt e n.
D a mit e pist e m ol o gis c h er Wa n d el st attfi n d e n k a n n , m u ss ei n e P er s o n n a c h d e m
Pr o z ess m o d ell v o n B e n di x e n ( 2 0 0 2) i hr e bis h eri g e n Ü b er z e u g u n g e n z u n ä c hst ei n m al
a n z w eif el n; e s m uss als o e pist e mis c h e r Z w eif el e nt st e h e n. D ar ü b er hi n a us s ollt e
e pist e mis c h e Voliti o n , als o d er Will e z ur a kti v e n Ver ä n d er u n g d er ei g e n e n Ü b er z e u-
g u n g e n, v orli e g e n. S c hli e ßli c h hi n a us m us s di e P er s o n g e ei g n et e L ös u n gsst r at e gi e n ( z.
B. s o zi al e I nt er a kti o n) z ur Ü b er wi n d u n g d es e pist e mis c h e n Z w eif els fi n d e n ( B e n di x e n,
2 0 0 2). A uf B asis di e s es Pr o z ess m o d ells w ur d e ei n e ps y c h ol o gi es p e zifis c h e
K ur zi nt er v e nti o n e nt wi c k elt, di e a uf ei n e R e d u kti o n a bs ol ut er u n d m ulti plistis c h er
Ü b er z e u g u n g e n ( u n d d a mi t i n dir e kt a u c h a uf ei n e F ör d er u n g e v al u ati vistis c h er
1 8 6
Ü b er z e u g u n g e n) a b zi elt. Zi el w ar i ns b e s o n d er e, z u v er mitt el n, d ass ( 1) g ül ti g e T h e ori e n
d ur c h n e u e e m piris c h e Er k e n n t nis s e wi d erl e gt w er d e n k ö n n e n, u n d d ass ( 2)
Wi d er s pr ü c h e z wis c h e n ei n z el n e n T h e ori e n k ei n A u s dr u c k v o n S u bj e kti vit ät si n d, d a
oft m als tr ot z d e m ei n e G e wi c ht u n g m ö gli c h ist, w eil b eis pi els w eis e di e e m piris c h e
E vi d e n z v er s c hi e d e n er A ns ät z e u nt er s c hi e dli c h st ar k s ei n k a n n.
U m e pist e mis c h e n Z w eif el z u e v o zi er e n, w ur d e d e n St u di er e n d e n s o g e n a n nt e
k o nfli gi er e n d e E vi d e nz ( Ki e n h u es, F er g us o n & St a hl, 2 0 1 6) d ar g e b ot e n. Di e
St u di er e n d e n l a s e n i ns g es a mt s e c hs P a ar e k ur z er T e xt e ( si e h e A b bil d u n g 1); i n j e d e m
T e xt p a ar w er d e n j e w eils z w ei di v er gi er e n d e P o siti o n e n ( z. B. z w ei si c h
wi d er s pr e c h e n d e St u di e n) z u ei n e m b esti m mt e n ps y c h ol o gis c h e n G e g e nst a n d s b er ei c h
g e g e n ü b er g est ellt. Di e ei n z el n e n P o siti o n e n si n d d a b ei e m piris c h b z w. ar g u m e nt ati v
u nt er s c hi e dli c h g ut b el e gt, u n d o b w o hl si e i m Wi d er s pr u c h z u ei n a n d er st e h e n, ist ei n e
G e wi c ht u n g u n d I nt e gr ati o n d er P o siti o n e n, b eis pi els w eis e d ur c h di e I d e ntifi k ati o n v o n
M o d er at or v ari a bl e n, m ö gli c h. Di es e Vor g e h e ns w eis e erl a u bt es, e pist e mis c h e n Z w eif el
s o w o hl hi nsi c htli c h a bs ol ut er Ü b er z e u g u n g e n ( d ur c h di e Pr äs e nt ati o n k o nfli gi er e n d er
E vi d e n z) als a u c h hi nsi c htli c h m u lti plistis c h er Ü b er z e u g u n g e n ( d a tr ot z d er
Wi d er s pr ü c hli c h k eit e n ei n e G e wi c ht u n g m ö gli c h ist) a uf z u b a u e n.
A b b. 1: B eis pi els z e n a ri o d e r I nt e r v e nti o n z u e pist e m ol o gis c h e n Ü b e r z e u g u n g e n
1 8 7
B eis pi els w eis e wi d er s pr e c h e n si c h di e i n A b bil d u n g 1 pr äs e nti ert e n T e xt e, d a
ei n e St u di e p o siti v e Eff e kt e ei n er n e u e n U nt erri c ht s m et h o d e a uf d e c kt, di e a n d er e j e d o c h
ni c ht. B ei g e n a u er er B etr a c ht u n g z ei gt si c h j e d o c h, d as s si c h di e p o siti v e n Eff e kt e d er
U nt erri c ht s m et h o d e a uf Z w eit kl ässl er b es c hr ä n k e n. D as Alt er d er Pr o b a n d e n st ellt hi er
als o ei n e M o d er at or v ari a bl e d ar, di e d as i n k o nsist e nt e B ef u n d m ust er er kl är e n k a n n.
D i e A u s ei n a n d er s et z u n g mit d e n T e xt e n w ur d e i n m o d eri ert e Gr u p p e n -
dis k u ssi o n e n ei n g e b ett et. S o k a n n ei n er s eit s d ur c h M o d elll er n e n di e e pist e m is c h e
Voliti o n g e st är kt w er d e n; a u ß er d e m st ell e n i ns b es o n d er e r efl e xi v e Pr o z ess e u n d s o zi al e
I nt er a kti o n e n n a c h B e n di x e n ( 2 0 0 2) L ö s u n gs str at e gi e n z ur Ver ä n d er u n g e pist e m o -
l o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n d ar. Di e Gr u p p e n dis k u ssi o n e n f a n d e n i n Kl ei n gr u p p e n st att
u n d w ur d e n v o n ei n e r D o z e nti n m o d eri ert. A uf g a b e d er D o z e nti n w ar ei n er s eit s d as
Ei nl eit e n ei n er fr u c ht b ar e n Dis k u ssi o n d ur c h g e ei g n et e Fr a g e n, a n d er er s eit s a b er a u c h
d as a kti v e H er a nf ü hr e n d er St u di er e n d e n a n M ö gli c h k eit e n z u m U m g a n g mit
k o nfli gi er e n d er E vi d e n z ( z. B. d ur c h di e A uff or d er u n g, n a c h M o d er at or v ari a bl e n z u
s u c h e n). Er g ä n zt w ur d e di es d ur c h k ur z e Ei ns c h ü b e d er D o z e nti n, w el c h e di e z e ntr al e n
Dis k u ssi o ns er g e b nis s e z us a m m e nf as s te n u n d di e o b e n g e n a n nt e n, „r eif er e n “ A n n a h m e n
ü b er di e P s y c h ol o gi e t h e m atisi er te n.
M et h o d e
Di e I nt er v e nti o ns g üt e w ur d e i m R a h m e n ei n er f el d e x p eri m e nt ell e n
E v al u ati o nsst u di e i m Pr ä -P o st -D esi g n mit z w ei K o ntr oll gr u p p e n g e pr üft. I ns g e s a mt
n a h m e n 8 1 Er st s e m est er -B a c h el or -St u di er e n d e d er P s y c h ol o gi e t eil ( 8 4 % Fr a u e n; Alt er:
M = 2 0. 3 8; S D = 2. 3 6). Di e I nt er v e nti o ns gr u p p e ( E G) er hi elt di e b e s c hri e b e n e
I nt er v e nti o n z u e pist e m ol o gis c h e n Ü b er z e u g u n g e n, w ä hr e n d di e er st e K o ntr oll gr u p p e
( K G 1) ei n e di d a ktis c h ä h nli c h e I nt er v e nti o n z ur F ör d er u n g el a b or ati v er L er nstr at e gi e n
d ur c hli ef 8 . Di e z w eit e K o ntr oll gr u p p e ( K G2 ) er hi elt k ei n erl ei I nt er v e nti o n u n d n a h m
a uss c hli e ßli c h a n d e n Pr ä - u n d P o st -M ess u n g e n t eil. E nt s pr e c h e n d d er I nt er v e nti o ns -
zi el e w ur d e als H y p ot h es e a n g e n o m m e n, d ass e s i n d er E x p eri m e nt al gr u p p e ( E G) z u
8 D a d er v orli e g e n d e B eitr a g pri m är di e I nt er v e nti o n a n si c h s o wi e di e f a c h di d a ktis c h e n I m pli k ati o n e n d er Er g e b nis s e b e h a n d elt, s ei f ür ei n e diff er e n zi ert er e B es c hr ei b u n g v o n M et h o d e u n d Er g e b niss e n a uf R o s m a n ( 2 0 1 6) v er wi e s e n.
1 8 8
einem stärkeren Absinken absoluter und multiplistischer Überzeugungen kommt als in
den beiden Kontrollgruppen.
Zur Messung absoluter und multiplistischer Überzeugungen wurde der sog. EBI-
AM von Peter et al. (2015) herangezogen. Das Verfahren enthält 23 epistemologische
Aussagen; Proband/-innen werden aufgefordert, ihre Zustimmung bzw. Ablehnung auf
einer fünfstufigen Likert-Skala anzugeben (z. B. „Das einzig Gewisse in dieser
Disziplin scheint mir die Ungewissheit“). Dabei wurden sie in der Instruktion gebeten,
ihre Einschätzung mit Bezug zur Psychologie als Wissenschaft abgeben.
Ergebnisse Zur Auswertung wurden in einem ersten Schritt residualisierte
Differenzvariablen berechnet. Diese indizieren die um den Ausgangswert bereinigte
Prä-Post-Veränderung epistemologischer Überzeugungen und wurden entsprechend als
abhängige Variablen verwendet. Darüber hinaus wurde die Gruppenzugehörigkeit
dummykodiert. Die Experimentalgruppe diente dabei als Referenzkategorie (0/0-
Kodierung). Die erste Dummyvariable (D1) testet die Lernstrategie-Kontrollgruppe
gegen die Experimentalgruppe; die zweite Dummyvariable (D2) testet die unbehandelte
Kontrollgruppe gegen die Experimentalgruppe.
Tab. 1: Veränderung epistemologischer Überzeugungen je nach Gruppe
Absolute Überzeugungen MultiplistischeÜberzeugungen
Interventionsgruppe Prätest 2.14 (0.51)
Posttest 1.88 (0.39)
Prätest 3.52 (0.42)
Posttest 3.32 (0.54)
Kontrollgruppe Lernstrategien Unbehandelte Kontrollgruppe
2.25 (0.36)
2.21 (0.36)
2.19 (0.32)
2.15 (0.35)
3.54 (0.43)
3.36 (0.30)
3.54 (0.45)
3.49 (0.35)
Anm.: Werte in Klammern = Standardabweichungen.
Tabelle 1 veranschaulicht die Veränderung epistemologischer Überzeugungen in
Abhängigkeit der Gruppenzugehörigkeit. Zur Prüfung der Hypothese wurden zwei
Regressionsanalysen (je einmal für absolute und einmal für multiplistische
189
Ü b er z e u g u n g e n) b er e c h n et. B e z ü gl i c h a bs ol ut er Ü b er z e u g u n g e n w ur d e n f ür b ei d e
D u m m y - Vari a bl e n h o c hsi g nifi k a nt e Eff e kt e g ef u n d e n ( D 1: β = . 4 1; p < . 0 0 1; D 2: β =
. 3 8; p < . 0 0 1; p < . 0 0 1 ). A u c h b ez ü gli c h m ulti plistis c h er Ü b er z e u g u n g e n er g a b e n si c h
f ür b ei d e D u m m y -Vari a bl e n si g nifi k a nt e Eff e kt e ( D 1: β = . 2 1; p < . 0 5; D 2: β = . 3 3; p <
. 0 1; p < . 0 5). I ns g es a mt z ei gt di es, d ass i n d er E x p eri m e nt al gr u p p e ei n e st är k er e
Ver ä n d er u n g e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n v orl a g als i n d e n K o ntr o ll gr u p p e n, w as
di e Eff e kti vit ät d er I nt er v e nti o n b el e gt.
I m pli k ati o n e n f ü r di e P s y c h ol o gi e di d a kti k
Wi e di e B ef u n d e d er I nt er v e nti o ns st u di e z ei g e n, l ass e n si c h s o w o hl a bs ol ut e als
a u c h m ulti plistis c h e Ü b er z e u g u n g e n – z u mi n d est k ur zfristi g – d ur c h e nt s pr e c h e n d e
di d a ktis c h e M a ß n a h m e n r e d u zi er e n. W ä hr e n d e pist e mis c h er Z w eif el hi nsi c htli c h
a bs ol ut er Ü b er z e u g u n g e n d ur c h di e N at ur ps y c h ol o gis c h e n Wis s e ns ( g eri n g er
F or m alisi er u n g s gr a d, h o h e s A u s m a ß a n K o ntr o v er s e n) i m L a uf e d es P s y c h ol o gi e -
st u di u ms q u asi „ v o n s el bst “ e nt st e ht, b est e ht di e gr ö ß er e H er a usf or d er u n g f ür di e
P s y c h ol o gi el e hr e i n d er R e d u kti o n m ulti plistis c h er s o wi e, d a mit ei n h er g e h e n d, d er
F ör d er u n g e v al u ati vistis c h er Ü b er z e u g u n g e n ( P et er et al., 2 0 1 5).
I ns b e s o n d er e b ei ei n er o b erfl ä c hli c h e n Pr äs e nt ati o n v o n L er nst off u n d/ o d er b ei
o b erfl ä c hli c h e m L er n e n m a g b ei vi el e n St u di er e n d e n d er Ei n dr u c k e nt st e h e n,
ps y c h ol o gis c h e s Wis s e n s ei g e pr ä gt d ur c h S u bj e kti vit ät u n d ni c ht a uf kl är b ar e K o ntr o -
v er s e n. A u s ei n er di d a ktis c h e n P er s p e kti v e ist als o a n z us tr e b e n, d ass si c h St u di er e n d e
ti ef gr ü n di g mit d e m L er nst off a us ei n a n d er s et z e n, d a mit ei n e G e wi c ht u n g u n d
diff er e n zi ert e W ür di g u n g k o n k urri er e n d er T h e ori e n u n d B ef u n d e st attfi n d e n k a n n. Ei n
B eis pi el: S of er n i n ei n er Ver a nst alt u n g k o n k urri er e n d e T h e ori e n b e h a n d elt w er d e n,
s ollt e n di es e ni c ht f ür si c h, s o n d er n i nt e gr ati v d ar g est ellt w er d e n, i n d e m, z u m B eis pi el,
d er e n G e m ei ns a m k eit e n h er a us g est ellt o d er U nt er s c hi e d e i n i hr e m G elt u n g s b er ei c h
a n g e s pr o c h e n w er d e n.
D a i n d er P s y c h ol o gi e l ä n gst ni c ht all e K o ntr o v er s e n a uf g e kl ärt w er d e n k ö n n e n,
s ollt e d ar ü b er hi n a u s S or g e g etr a g e n w er d e n, d ass es b ei ni c ht a uf kl är b ar e n
Wi d er s pr ü c h e n ni c ht z u ei n er G e n er alisi er u n g m ulti plistis c h er Ü b er z e u g u n g e n v o n
ei n e m b esti m mt e n T h e m e n b er ei c h a uf di e P s y c h ol o gi e als G a n z es k o m mt. Hi er z u z ä hlt
i ns b es o n d er e, St u di er e n d e v o n d er B e d e ut s a m k eit v o n Wi d er s pr ü c h e n f ür d e n
1 9 0
Wis s e ns c h aft s pr o z ess z u ü b er z e u g e n. B eis pi els w eis e k ö n nt e n L e hr e n d e e x pli zit
h er v or h e b e n, d ass k o n k urri er e n d e B e h a u pt u n g e n ei n e n A nr ei z d ar st ell e n, ei n
b e sti m mt e s T h e m e n g e bi et n o c h n ä h er z u erf or s c h e n.
Z u m S c hl u ss s ei a n di e s er St ell e ei n m al m e hr di e B e d e ut s a m k eit v o n
wis s e ns c h aftli c h e n K o m p et e n z e n h er a us g e st ellt. N ur w e n n St u di er e n d e ü b er di e
n ot w e n di g e n Wer k z e u g e z ur diff er e n zi ert e n A n al ys e u n d B e w ert u n g v o n T h e ori e n o d er
B ef u n d e n v erf ü g e n, ist ei n e G e wi c ht u n g u n d I nt e gr ati o n k o n k urri er e n d er B e h a u pt u n g e n
m ö gli c h. Mit d e m B e griff wis s e ns c h aftli c h er K o m p et e n z e n si n d a n di e s er St ell e
ei n er s eit s F erti g k eit e n z u m wis s e ns c h aftli c h e n Ar b eit e n ( z. B. Wis s e n ü b er
Ver s u c hs pl a n u n g u n d T estt h e ori e), a n d er er s eit s a b er a u c h g e n er ell e B e w ert u n gs -
k o m p et e n z e n wi e b eis pi els w eis e K e n nt nis s e d ar ü b er, w el c h e Krit eri e n z ur B e w ert u n g
d er G üt e ei n er wiss e ns c h aftli c h e n Ar b eit h er a n g e z o g e n w er d e n k ö n n e n ( als B est a n dt eil
s o g. I nf or m ati o ns k o m p et e nz e n), g e m ei nt. D a s ol c h e K o m p et e n z e n d ur c h a us als
n ot w e n di g e B e di n g u n g f ür e v al u ati vistis c h es D e n k e n a n g es e h e n w er d e n k ö n n e n,
k o m mt i h n e n i m R a h m e n d er F ör d er u n g e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n ei n e
z e ntr al e R oll e z u.
Lit e r at u r
B e n di x e n, L. D. ( 2 0 0 2). A pr o c e ss m o d el of e pist e mi c c h a n g e. I n B. K. H of er, & P. R.
Pi ntri c h ( E ds.), P ers o n al e pist e m ol o g y: T h e ps y c h ol o g y of b eli ef s a b o ut
k n o wl e d g e a n d k n o wi n g ( p p. 1 9 1– 2 0 6). M a h w a h, NJ: Erl b a u m.
H of er, B. K., & Pi ntri c h, P. R. ( 1 9 9 7). T h e d e v el o p m e nt of e pist e m ol o gi c al t h e ori es:
B eli efs a b o ut k n o wl e d g e a n d k n o wi n g a n d t h eir r el ati o n t o l e ar ni n g. R e vi e w of
E d u c ati o n al R es e ar c h, 6 7 ( 1), 8 8-1 4 0. d oi: 1 0. 3 1 0 2/ 0 0 3 4 6 5 4 3 0 6 7 0 0 1 0 8 8.
Ki e n h u e s, D., Br o m m e, R. & St a hl, E. ( 2 0 0 8). C h a n gi n g e pist e m ol o gi c al b eli efs: T h e
u n e x p e ct e d i m p a ct of a s h ort -t er m i nt er v e nti o n. B ritis h J o ur n al of E d u c ati o n al
Ps y c h ol o g y, 7 8 ( 4), 5 4 5-5 6 5. d oi: 1 0. 1 3 4 8/ 0 0 0 7 0 9 9 0 7 x 2 6 8 5 8 9.
Ki e n h u e s, D., F er g us o n, L. E. & St a hl, E. ( 2 0 1 6). Di v er gi n g i nf or m ati o n a n d e pist e mi c
c h a n g e. I n J. A. Gr e e n e, W. A. S a n d o v al & I. Br åt e n ( E ds.), H a n d b o o k of
e pist e mi c c o g niti o n ( p p. 3 1 8- 3 6 0). L o n d o n, U K: R o utl e d g e.
K u h n, D., & Wei nst o c k, M. ( 2 0 0 2). W h at is e pist e m ol o gi c al t hi n ki n g a n d w h y d o es it
m att er ? I n B. K. H of er & P. R. Pi ntri c h ( E ds.), P er s o n al e pist e m ol o g y: T h e
1 9 1
ps y c h ol o g y of b eli ef s a b o ut k n o wl e d g e a n d k n o wi n g ( p p. 1 2 1-1 4 4). M a h w a h, NJ:
L a wr e n c e Erl b a u m Ass o ci at es.
P et er, J., R o s m a n, T., M a y er, A. -K., L ei c h n er, N. & Kr a m p e n, G. ( 2 0 1 5). Ass e ssi n g
e pist e mi c s o p histi c ati o n b y c o nsi d eri n g d o m ai n -s p e cifi c a bs ol ut e a n d
m ulti pli cisti c b eli efs s e p ar at el y. B ritis h J o ur n al of E d u c ati o n al Ps y c h ol o g y.
A d v a n c e o nli n e p u bli c ati o n. d oi: 1 0. 1 1 1 1/ bj e p. 1 2 0 9 8
Pri e m er, B . ( 2 0 0 6). D e ut s c hs pr a c hi g e Verf a hr e n d er Erf ass u n g v o n e pist e m ol o gis c h e n
Ü b er z e u g u n g e n. Z eits c hrift f ür Di d a kti k d er N at ur wi ss e n s c h aft e n, 1 2, 1 5 9- 1 7 5.
R o s m a n, T. ( 2 0 1 6). B e ei nfl u ss u n g e pist e m ol o gis c h er Ü b er z e u g u n g e n v o n P s y c h ol o gi e -
st u di er e n d e n: Ei n e f el d e x p eri m e nt ell e E v al u ati o nsst u di e. I n A. -K. M a y er & T.
R o s m a n ( Hr s g.), D e n k e n ü b e r Wiss e n u n d Wiss e n s c h aft: E pist e m ol o gis c h e
Ü b erz e u g u n g e n ( S. 1 7 3- 1 9 0). L e n g eri c h, G er m a n y: P a bst S ci e n c e P u blis h er s.
R o s m a n, T. , M a y er, A. -K., P et er, J. & Kr a m p e n, G. ( 2 0 1 6). N e e d f or c o g niti v e cl o s ur e
m a y i m p e d e t h e eff e cti v e n es s of e pist e mi c b eli ef i nstr u cti o n. L e ar ni n g a n d
I n di vi d u al Diff er e n c es. A d v a n c e o nli n e p u bli c ati o n. d oi: 1 0. 1 0 1 6/
j.li n dif. 2 0 1 6. 0 5. 0 1 7
S c hr a d er, F. -W. & H el m k e, A. ( 2 0 0 8). D et er mi n a nt e n d er S c h ull eist u n g. I n M. S c h w e er
( Hr s g.), L e hr er - S ch ül er-I nt er a kti o n. I n h altsf el d er, F ors c h u n g s p e rs p e kti v e n u n d
m et h o dis c h e Z u g ä n g e ( 2. A ufl.; S. 2 8 5 -3 0 2). Wi e s b a d e n: V S V erl a g f ür
S o zi al wis s e ns c h aft e n.
1 9 2