FRIEDRICH NIETZSCHE AHLAKIN SOYKTG

BiR POLEMiK

KABALCI YA 362 Felsefe Dizisi: 40

Friedrich Nietzsche Zur Genealogie der Moral - Eine Streitschrift

- Bir Polemik Istanbul 2004

Birinci Ekim 2011

Kapak Dzeni: Gken Ali Nalbant

KABALCI YAYINEVl Glbahar Cemal Sahir Sok. elik Merkezi

D Blok No. 16 Mecidiyeky -Tel.: (0212) 347 54451 Faks: (0212) 347 5464

yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalci.com.tr internetten www.kabalci.com.tr

KTPHANE BlLGl KARTI Cataloging-in-Publication Data (CiP)

Nietzsche, Friedrich

ISBN 978 975 997 183 o

Ezgi (0212) 452 2302 Sanayi Cad. Altay Sok. No. 14

Friedrich Nietzsche AHLAKIN SOYKTG

Bir Polemik

eviren Zeynep Alangoya

..................................................................................... 7 Birinci "lyi ve Kt", "lyi ve Fena" .......................................................... 16

"Su", "Vicdan ve Benzeri ............................. 51 nc ileci ldeallerin Nedir? ................................................... 97

5

1

Biz kendimizi bilmiyoruz, biz bilenler, biz kendimiz, kendimizi bilmiyoruz: iyi bir nedeni var bunun. Hi kendimizi -olacak da kendimizi gnn birinde? "hazi-neniz neredeyse, de demekle; bizim hazinemiz bilgimizin yerdedir. Oraya yol ruz hep, hayvanlar ve tinin balz toplayan olarak; yrekten tek bir var - "yuvaya bir

getirmek". denen gelince - onun iin hangimizin, en yetecek kadar ciddiyeti var? Ya da yeterli hi tam "vermedik kendimizi" by-le orada hatta bile Daha ok, kendi iine ve ilahi birinin, tm gcyle on ikisini vuran sesiyle bir anda "Bu alan da neydi?" diye gibi, bazen biz de sonradan kulak-

hepten hepten mahcup soruyoruz, "Ney-di "kimiz biz diye; ve gibi sonradan va r o l u u muzu n

on iki an sesini - ah! da stelik. .. Zorunlu olarak kendimize, kendimizi,

kendimiz kendine en uzak sz geerli bizler iin sonsuza dek - kendimizi bilmeye gelince, "bi-lenler" biz ...

7

AHLAKIN SOYKTG

2

- Ahlaksal k k e n i zerine - ki bu konusunu bunlar - ilk, tek tk ve

ifadelerini, bir gezginin mola vermesi gibi durup, zihnimin o ana kadar kat ve tehlikeli topraklara bakma bir vakti, Sorrento'da olan Insanca, Pek Insanca. zgr Tinler lin Bir Kitap aforizma koleksiyonunda buldu. 1876-77 kendileri ise daha eskiye Buradaki incelemelerde yeniden ele temelde o

- ki, aradan geen uzun zaman onlara olsun, daha olsunlar! Ne var ki, bugn bile onlara olmam, geen zaman iinde birbirlerine gitgide daha bir biimde hatta birbirleri-ne ve i ie beri iimde ay-

ve tek tk de ortak bir kkten, derinlerde hkm sren, gittike daha kesin ve daha kesin isteyen bilgi-nin teme 1 istencinden mutlu gveni glendiriyor. Bir filozofa da bylesi za-ten. Herhangi bir konuda tek olma yoktur bizim: ne tek ne de tek hakikati bulabiliriz. Daha ok, bir meyve vermesine benzer bir zorunlulukla geli-

iimizde evet'lerimiz ve ve - hepsi de birbirleriyle akraba, birbirleriy-

le ilintilidir ve bir istencin, bir bir bir rn-leridir. - Siz 1 erin gider mi acaba bizim bu meyvelerimizin

- Ama ne bundan! Bize, biz filozoflara ne! ..

8

3

Ahlaka , dnya zerinde dek ahlak her nedeniyle itiraf etmekten bana zg bir - bu ylesine erken, davetsiz ve nne geilemez bir biimde evremle, rneklerimle, kkenle-rimle ylesine bir iinde gsterdi ki, onu "a priori"m diye ad-

yeridir - ok gemeden ve iyi ve kt'm-zn k a y n a n n neresi sorusunda durmak zorunda

Kt nn sorunu gerekten de daha on dayken kurcalamaya ocuk ve

bir ilk ocuka gi-ilk felsefi denememin konusu oydu - sorunun o zaman

"zm"ne gelince, o gibi, ve onu kt 'nn tayin Byle mi bu-"a priori"m? O ahlaki olmayan, en olmayan

yeni "apriori" ve bu "a priori"den seslenen, aradan geen zaman iinde gitgide daha fazla kulak ve kulak vermekle de kalma-

ah! o tmyle Kant gizemli buyruk" ... Neyse ki ok gemeden teolojik ahlaksal

ve kt nn t e ara-maktan vazgetim. Biraz tarih ve filoloji ve tm psikolojik sorunlar gelme titiz bir sorunumu srede bir soruna hangi

bu iyi ve kt Ve bu de er -l a r n n k en dil e r i n i n d e e r i n ey d i ? mesini dek miydi, yoksa miydi? Bir be-lirtisi miydi bunlar? Yoksa tam tersine, gcn,

9

AHLAKIN SOYKTL\

istencini, gz umudunu, mi Bunun zerine buldum, dnemleri, rin toplumsal mevkilerini bir bir sorunumu

yeni sorular, tahminler, ta ki sonunda, kimsenin tahmin bile bana ait bir diyar, bana ait bir toprak, gizli byyen ve bir dnya, adeta baheler bulana dek. .. Ah, da mu t 1 u oluyoruz biz bilenler, ge-

kadar uzun bir sre

4

kkenine hipotezlerimi ilk olarak, soy-ktk hipotezlerinin 1 n g i 1 i z 1 e r e z g ters ve bir trn ilk kez seik gzmn nne seren, beni, tmyle bana ve ile seik, temiz pak, zeki ve bilgi bir ki-

sebep oldu. Ahlaki Kkeni'ydi; Dr. Paul Ree, tarihi ise 1877. kadar belki de hi byle her bir cmlesine, her bir ama buna

ve bir kitap Daha nce szn ve o zamanlar zerinde ya-

bu kitaptaki cmlelere yeri ve yersiz, gndermelerde bulundum; rtmek iin - ne var benim rtmeler-le! - daha ziyade, bir ak 1 a gibi, yeri-ne daha kimi zaman da bir yerine bir koymak iin. gibi o buradaki incelemelerin konusunu

o kken hipotezlerini ilk kez gn ama en az kendimden gizlemek acemice, zgr olmaktan henz uzak, bu kendine zg iin kendine zg bir sylemden

10

henz yoksun, geri ve yalpalamalarla. iin lnsanca, Pek lnsanca, s. 51 'de iyi ve kt nn ifte zerine sy-lediklerimle (bir kez asiller, bir kez de kleler cephesinden olmak zere); s. 119'da ileci ve kkeni zerine sylediklerimle; s. 78. 82. Il, 35'te o ok daha eski ve ok daha ilksel trden bir ahlak olan ve toto c o el o (btnyle) zgeci kalan (Dr. Ree bunda, tm liz ahlak soyktkleri gibi, kendinde ahlaksal gryor) "grenek zerine sylediklerimle; s. 74, Gezgin, s. 29, Tan s. 99, birbirlerine glerin

olarak (tm da tm hukukun lu olarak denge) adaletin kkeni zerine sylediklerimle; Gezgin, s. 25 ve 34'te kkeni zerine sylediklerimle

Dr. Ree'nin aksine, ne ce-znde ne de kkeninde - bu cezaya belirli sonradan ve her da yeri bir

eklenti olarak).

5

o zamanlar gnlmde, kkeni zerine kendimin ya da ok daha nemli bir (daha kkeni ile amaca gtren birok aratan sade-ce biri nedeniyle ilgileniyordum). Beni ilgilendiren d e e r iydi - ve buna olarak da neredeyse byk ho-cam Schopenhauer'la gerekiyordu; o kitap, tut-kusu ve gizli de sanki gibi Schopenhauer'a bir (o kitap da bir "polemik"ti nk). Konu zellikle, tam da

11

AHLAKIN SOYKTG

bunlar elinde "kendinde olarak kalana dek ve bunlara dayana-

rak ve kendisine H r d e mi "bencil kendini kendini feda etme igdlerinin ko-

nusuydu. Ama tam da bu igdlere iimde gitgide daha ilksel hale gelen bir kuruntu, gitgide daha derinleri bir ku Tam da burada gryordum iin byk tehlikeyi,

ve en yce biimini - neye ama? mi? - tam da burada gryordum sonun ba-

geriye istencin k a r cephe son ve hznle haber giderek daha da

filozoflara bile hasta eden bu verir hale Avrupa kltrnn en belirtisi olarak

Avrupa kltr bu yol zerinden yeni bir Bu-dizm'e, bir Budizmi"ne - nihilizme mi gidiyordu? .. Filo-

bu modern, merhameti ve yceltme yeni bir nk: tam da, merhametin 1 zerinde hemfikir-

di filozoflar dek. Platon, Spinoza, La Rochefoucauld ve saymam yeter: birbirlerinden ama bir konuda birlik drt beyin: merhameti konusunda. -

6

Bu merhametin ve merhamet sorunu bu rezil duygu ben) ilk

bir kendi bir soru gibi grnyor; ama kim buna bir kez burada soru , onun

da benim gelenler gelir: - yeni ve muazzam bir manzara nnde, bir bir dnmesi gibi onu, her

12

trl gvensizlik, kuruntu, korku ahlaka, tm ahlaka inan - ve sonunda yeni bir talep duyurur kendini. bu yeni ta 1 e p syleyelim haydi: ahlaksal bir e 1 isi -n e var, b u d e e r 1 e r i n d e e r i s o r g u 1 a n m a l her nce - ve bunu yapmak iin de bu

ve anlam durum ve da bir bilgi (sonu, belirti, maske, ikiyzllk, anlama olarak ahlak; bir de neden, deva, zehir olarak ahlak),

dek var hatta trden bir bilgi gerek-li. Bu tm

gibi "iyi"nin "kt "den, ilerlemesi, ya-de dahil olmak zere) daha

stn en ufak bir ve duraksama-kabul edildi dek. Ama ya tersi Ya "iyi" bir geri-

leme belirtisi de ieriyorsa, bir tehlike, bir bir zehir, g e 1 e c e i n s r t n d a n bugn bir

da ieriyorsa? Belki daha rahat, daha tehlikesiz ama zamanda daha kk daha seviyesiz bir .. yle ki, ya insan tr iin o 1 a n en y k s ek k u d r e t e v e g r -keme hi ve bunun sulusu da ahlak olacak ise? yle ki, ya ahlak tehlikelerin en tehlikelisi ise? ..

7

Btn bunlar, bu manzara nmde bu yana, evremde bilgili, cesur ve aramama yetti (bugn bile rum bunu). Bu muazzam, uzak ve ylesine gizli ahlak - ger-ekten var ve gerekten - bir sr yeni soruyla ve sanki yeni bir gzle kat etmek gerekiyor: bu da neredeyse

13

AHLAKIN SOYKTG

bu demek mi? .. Bu geen Dr. Ree'yi de nedeni,

onu daha bir yn-teme iteceklerinden hi Kendimi mi bu konuda? gerek ki bylesine keskin ve bir gz daha iyi bir yne, ah 1 gerek tarihine evirmek ve onu

b i 1 in m eye n e (in s B 1 a u e ) 1 olan lngiliz Bir ahlak soyktks iin hangi rengin,

renklerden bin kat daha nemli ortada: gri, di-olan, gerekten saptanabilir, gerekten var

olan, yani tm o uzun ve zlmesi zor hiyeroglifi! - Dr. Ree b u g e mi i ama Darwin'i

- bu yzdendir ki hipotezlerinde, Darwin'in ile za-alakgnll, yzn-

de sanki btn - bu ahlak - ciddiye almaya gibi hafif bir ve bezginlik

kibar bir ifadesiyle en denebilecek bir biimde, uslu Bana ise bu sorunlardan daha fazla ciddiye d e e r hibir gibi geliyor; belki de gnn birinde, bu ciddiye dl olarak, onlara ne e y 1 e elde ederiz. Zira ya da benim dilimde sylersek b i 1 im - bir dldr: elbette herkesin olmayan, uzun sreli, cesur, derinleri bir ciddiyetin dl. Ama yrekten gelerek, "lleri! khne da komedi 1 i km diye gn, "ruhun Dionysosu iin yeni bir entrika ve yeni bir olanak ve o, byk, eski ve lmsz komedi bundan bilecek, buna bahse girilir!..

1 "Blau" Almancada mavi rengi belirtmekten uzak bilinmeyeni de belirtir - yn.

14

8

- Bu ve gelmiyorsa, bunun suu, bana yle geliyor ki, ille de bende Bu yeterince bir ama be-nim de zere, bundan nce biraz gayret sarf edilerek ki kolay onlar gerekten de. ele o her bir

kah derinden kah derin kimseyi, onu biri saymam: nk ancak o zaman,

dingin o engin-ve ile hak Kimi

durumda ise, bir biim olarak aforizma zorluklara yol aar: bunun ne-deni, bugn bu biimin yeterince ciddiye Oysa ustaca ve bir okumak onu

olmak demek aksine ancak okunduktan sonra y o -r um 1 ama ve bu, bir yorum gerektirir. Bu kita-

nc incelemesinde, burada "yorum" diye bir verdim - o incelemenin bir aforizma yer incelemenin kendisi o bir sanat edimi olarak her evvel, gnmzde tama-men - ki bu yzden de benim daha zaman var - bir ngryor elbet, yapabilmek iin handiyse inek ama hibir surette "modern insan" o 1 m n ge-

bir g e v g e t i r m eyi ...

15

Sils-Maria, Engadin, Temmuz 1887

Birinci inceleme ve Kt", ve Fena"

1

dek tarihine yegane gster-olan kendileri de pek kolay zlr bir

bilmece hatta, itiraf ediyorum, tam da birer bilmece nedeniyle, kitaplara oranla kayda bir stn-

lkleri var - o n 1 a r k e n d il e r i i 1 g i n ! Bu psikologlar - ne istiyorlar ki de olsa istemeyerek de olsa hep

yani i parti e h on t e us e 'sn (utan verici n plana ve etkin ynlendirici

iin belirleyici tam da zihinsel gururunun bulma-en son d i 1 yerde arama

v is iner ti a e 'sinde [atalet kuvvetinde) ya da ya da kr ve bir fikirler-rgs ve ya da tmden edilgin, otomatik, tepkesel, molekler ve iyiden iyiye ahmaka herhan-gi bir - nedir bu hep bu yne iten? Gizli, sinsi, hain, belki de kendisine itiraf bir kltme igds m? Ya da hayal ilerini kasvet ve fke-den idealistlerin karamsar bir kuruntusu, mi? Ya da (ve Platon'a) alttan alta duyulan, henz bilin-cin bile bir ve garez mi? Yoksa varolu-

verecek denli paradoksal, ve sa-ma bir tat Ya da en nihayetinde - hepsin-

16

VE KT'', VE FENA"

den biraz biraz hainlik, biraz kasvet, biraz biraz da ve tuz-biber .. Ama bana bu psikologla-

evresinde ilerine kadar ve orada, sanki kendilerine en uygun yerde, bir

can sylyorlar. Gnlszce dinliyorum bunu, buna; ve yerde dilemeye varsa o zaman tm kalbimle dilerim ki, bunun tersi olsun - ruhun bu yaran

yce gnll ve yreklerinin da dizginlemeyi bilen, tm beklentileri hakikate feda

etmek zere kendilerini hayvanlar olsunlar; her hakikate, hatta basit, irkin, aksi, olmayan, hakikate ... Var nk byle hakikatler.-

2

bu ahlak tarihilerinin iinde hkm sren iyi tinler varsa, onlara tam! Ama ne ki, tarih tininin kendi-sinin onlara tarihin tm iyi tin leri yzst

da kesin! hepsi, eski bir filozof adeti gibi, znde tarihsel olmayan bir biimde buna

yok. ahlak soyktklerinin daha en da, "iyi" ve kkenini belirlemeleri

"Bencil olmayan eylemler," -diye buyuruyorlar- "ilkin, eylemin yani eylemin y a r a r vlp

iyi olarak sonradan vgnn bu kkeni u n u t u 1 mu ve bencil olmayan eylemler, a 1 hep iyi diye vl-

iyi olarak da - sanki kendi

17

AHLAKIN SOYKT

iyi gibi." Hemen grlyor ki, bu tretme zaten psiko-log tm tipik zelliklerini ieriyor, - "unutma",

ve sonunda da daha yce olan diye dek insana has bir tr gurur bir dizgesinin temelini Bu gurur bu

dizgesi zorunda: mi buna? .. Bir kere bence, bu "iyi" yerde ve yere ortada: "iyi" ken-dilerine "iyilik" ! "lyi olan-

kendilerinden bu daha ziyade; adi ruhlu, ve avam her kendilerini ve eylemlerini "iyi", yani

birinci olarak ve yle kabul olan asil, gl, stn ve yce gnll olanlardan yani. Bu m e s a f e t u t k u s u n d an ha-reketle yaratma, isimlendirme kendilerinde: ne var bak-mak, zellikle de en mertebe dzenleyici ve mertebe belirleyici nite-likteki bylesine olabil-

acayip ve yersiz duygu tam da burada, her tr her tr olan o

- hem de bir kerelik istisnai bir durum olarak daimi olarak. Asalet ve mesafe tutkusunun, hkmeden, daha st

bir cinsin ve nitelikteki btn temel daha bir cinsle, bir "alt"la -"iyi" ve "fena" kayna-

b u d u r . (Efendilerin isim verme o noktaya ki, dilin kkeninin kendisi, hkmedenlerin bir olarak grlebilir: "bu ve derler, her ve olaya bir szle dam-

vurur ve bu yolla onlara sahip olurlar.) Bu kkeni nedeniyle, "iyi" o ahlak soyktklerinin aksine, hi

18

VE KT'', VE FENA"

de beri zorunlu olarak "bencil olmayan" eylemlerle ilintili d e i 1 d i r . Daha ziyade bu aristokrat k yle birlikte , "bencil" "bencil olmayan" insan giderek daha fazla eder hale - benim dilimde sylersem, sr igdsdr bu yoluyla en nihayet sz alan (ve sze gelen). Ama buna uzun zaman bu igdnn, ahlaksal

o adeta yol aacak denli hakimiyet (gnmz gibi "ah-

"bencil olmayan", "desinteresse" [cmert] kavramlar olarak alan bugn bir "sabit fikir" ve has-

hkm sryor).

3

lkinci olarak: "iyi" kkenine bu hipotez, ta-rihsel yam kendi iinde psikolojik bir

da mustariptir. Bencil olmayan eylemlerin on-vlmelerinin nedeni olacak ve sonra bu neden u n u t u 1 mu

- mmkn olabilir bu unutma? Bu eylemlerin yarar-gnn birinde sona erdi ki? Durum bunun tam tersi: bu yarar-daha ziyade, tm gndelik deneyimi

srekli yeniden olan, da bilinten silinip unu-tulmak yerine, giderek artan bir belirginlikle bilince ge-reken bir yani. Bu hipotezin tersi olan ve Herbert Spencer

savunulan kuram ok daha akla (ama bu yzden daha Spencer, "iyi" "amaca uygun" kav-

ile kabul ediyor, yle ki "iyi" ve "fena" uygun, olana

19

AHLAKIN SOYKTG

tam da u n u t u 1 m a m ve u n u t u 1 a m a z deneyimlerini ve oluyor. Bu kurama gre "iyi", teden beri

bylelikle de "son derece olan "kendi olarak geerlik kazanabiliyor. Bu yntemi de gibi, ama hi kendi iinde ve psikolojik

savunulabilir bir

4

- D o r u yolu bana, dillerde "iyi"yi imleyen szcklerin etimolojik ne anlama sorusu gsterdi: grdm ki hepsi de kavram - hepsinde de sal anlamdaki "soylu", "asil" temel kavram; "asil ruhlu", "soy-lu", "stn ruhlu", "sekin ruhlu" "iyi" de zorunlulukla bu temel kavramdan bu evrim bir evrime, "avam", en sonunda "f e n a " d-

yol aan evrime gidiyor hep. Sonuncusuna en rnek Almancadaki "schlecht" (fena) kendisi: bu szck "schlicht" (basit) ile - "schlechtweg" fazla uzatmadan), "schlechterdings" (mutlaka) ile - ve

henz kmseyici bir iermezken, "asil olarak basit, Bu anlam,

Otuz yani olduka ge bir zamanda, kayar. Bu bana

bir gibi grnyor; bu denli ge nedeni ise, modern dnyada hkm sren demokratik

kkene tm sorular etkide ya-stelik bu burada sadece

20

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

la, en nesnel alanlar olan bilimleri ve fizyolojiye kadar Bu bir kez nefrete varana dek kontrolden

zellikle de ahlak ve tarih ne yol aabile-ise kt Buckle gsteriyor: modern tinin

p 1 e b e i ani z mi 2 bir kez daha kendi anayurdunun orada; amurlu bir volkan ve kadar btn

o fazla tuzlu, ve adi dil-lilikle.-

5

B iz i m birka hitap eden ve olarak g i z 1 i bir sorun olarak nitelendirilebilecek sorunumuz "iyi"yi imleyen szcklerde ve kklerde, asillerin kendilerini daha stn hissetmele-rine neden olan o temel daha hala saptamak hi de nemsiz Geri zaman, kendilerini belki

iktidar stnlklerini temel alarak ("gller", "efendiler", "hkmedenler" olarak) ya da bu en belirgin gstergesini temel alarak, "zenginler", "malikler" olarak (arya [Ari] ile kastedilen budur; Farsa ve Slavca' da da Ama tipik bir karakter ze 11 de temel burada bizi ilgilen-diren durum da budur. olanlar" diye kendile-rini en da, Theognis'in

Yunan aristokrasisi eker. Yunanca'da bu anlamda f. a e A 6 (esthlos: soylu, iyi), kk o 1 an, olan, gerek olan, hakiki olan biri gelir; daha sonra, znel

2 Pleb, eski Roma'da halktan, avam olan verilen -yn.

21

AHLAKIN SOYKTG

bir manevrayla, "hakiki olan" olarak niteler: kavram bu evresinde aristokrasinin ve haline

gelir ve Theognis'in ya 1 adamdan vurgulamak iin de btnyle "soylu" - ta ki

en sonunda, aristokrasinin ruh asaletini hale gelene ve adeta tatlanana dek. K a K 6 (kakos: kt)

de, b E LA 6 (deilos: korkak) gibi (aya 8 6 'un [agathos: iyi, soylu} olarak pleb) dleklik vurgu-

bu, trl yorumlara aya 8 6 (agathos: iyi, soylu) szc-etimolojik nerede aramak bir ipucu

verir belki de. Latince'deki m a 1 us (kt) (onu t A a [melas: siyah] koyuyorum), adama koyu tenli, zellikle de si-yah diye eder ("h i c n i ger es t -" [siyah biridir o]),

hkmdar olan yani Ari en belirgin biimde koyu tenleri ve siyah toprak-

Arilerden nceki sakinleri gibi; en Gal dili buna benzer bir rnek sunuyor bana, - Fin-Gal ismindeki) fin, aristokrasi-yi imleyen bir szck, sonradan iyi, asil, olan

ise, koyu renkli, siyah yerli halktan ta-Bu arada da belirteyim ki, Keltler btnyle bir

daha etnografik grlebilen, aslen koyu renk arazi Virchow'un hala gibi herhangi bir Keltik kkene ve Kelt lar ediyor: oralarda daha ziyade Ari n c esi

ne durum neredeyse btn Avrupa iin geerlidir: olarak boyun sonunda yeniden ste durum-

da orada; renkte, hatta belki zihinsel ve sosyal i-gdlerde bile: modern demokrasinin, ondan daha da modern olan

22

VE KT", VE FENA"

ve zellikle de, tm sosyalistlerinin ortak olan "komn" en ilkel toplum bii-mine olan muazzam bir k a r s a 1 d r demek

- fatihler ve efendiler , Ari fizyolojik ynden de alt kim garanti edebilir? .. ) Latince'deki b onu s 'u (iyi) olarak yorumlayabilirim onu, daha eski bir szck olan duo n us 'a olmam la (be 11 um 'u = d u el 1 um = d u en -1 um 'la duo n us gibi gzkyor orada bana). Buna gre b onu s (iyi), (duo [ikilik]) adam geliyor: eski Roma'da bir neyin nu gryorsunuz. "Gut" (iyi) de, olan", soyundan gelen" adam gelmiyor muydu ve Got

da Got aristokrasisinin) miydi? Bu temellerini yeri

6

Politik stnlk hep bir ruh kav-iin, en st zamanda r u h b an

ve kendi btnn iin ruhbani bir (istisnalara yol aacak nedenler olsa da) ilk

henz bir istisna bu noktada ve olmayan" ilk kez birer gstergesi olarak gelir; ama sonradan burada da, ierik "iyi"ye ve "fe-na"ya bir grlr. te yandan, bu ve olmayan"

daha en fazla ciddiye almaktan, ve hatta simgesel gibi gerekir: eski in-

23

AHLAKIN SOYKTG

tm bizim l-de kaba saba, biimsiz, dar, ve zellikle desi m -g ese 1 o 1 mayan bir biimde beri deri yol aan belirli yiyeceklerden

alt pis kalkmayan, kan grmekten tiksinen - daha ok daha te yandan,

olarak ruhban bir aristokrasinin tm ve tutumu gz nne neden burada zellikle erken ve tehlikeli bir biimde ve

gerekten de bu yoluyla en ni-hayetinde, insan ile insan zgr bir Akhilleus'unun bile rpermeden uurumlar Daha en s a l k s z bir bu tr ruhban aristokrasilerinde ve bun-larda hkm sren, eyleme

de ieren bu lar sonucunda, her rahiplerin tmne musallat neredeyse

olan o ve nevrasteni peki ama, kendi deva diye zmlerin uzun vadedeki etkilerinin, yz kat daha tehlikeli ortaya da sylemek gerekmez mi?

halen, tedavi bu rahip etkilerin-den mustarip! Belirli perhiz biimlerini (etyemezlik) rne-

oru cinsel "le" (Weis Mitc-hell'vari bir tecrit; ama onu izleyen ve ileci idealin en etkin panzehir olan semirme tedavisi ve beslenme el-bet): ek olarak da duyu ve inceltici tm o rahip

kendilerini Fakir ve Brahman hipnotize etmelerini - Brahman, cam ve sabit fikir olarak - ve en

24

VE KT'', VE FENA"

sondaki, tamamen olan kendi radikal tedavisinden, hi 1 i k ten (ya da - bir un i o m y s ti-c a 'ya [gizemli birlik) erme arzusu, Budist'in Nirvana'ya erme arzusudur - bir Rahipler sz konusu her

e y daha tehlikeli bir hal tedavi ve yntemleri gurur, , sevgi, hkmetme arzusu, erdem,

da yle; ama da eklemek gerekir ki, ancak bu znde t eh 1ike1 i biiminin, bu ruhban

zemin zerinde i 1 g in b i r hayvan haline ancak bu zemin zerinde insan ruhu daha st bir anlamda d e r in 1 i k

ve kt - ve evet, bunlar da hayva-nattan olan kadarki iki temel biimidir!

7

- Ruhban aristokrasisinin lendirme ne kadar kolay ynde tahmin edilebilir; zellikle de, ruhban

gelip, fiyat bir trl her durum buna yol aabilir. aristokrasisinin muazzam bir

drt mamur, zengin, hatta bir ve serveni,

ve gl, zgr, sevinli bir eylemlilik ieren her temel Ruhban aristokrasisinin biiminin ise - grdk ki

- daha iinde yeteri kadar vahim onlar iin! Rahipler en kt 1 gibi - niye peki? nk onlar en aciz Onlarda kin, aczden

en muazzam ve en tyler rpertici, en tinsel ve en zehirli biime

25

AHLAKIN SOYKT

Dnya tarihinin en byk kincileri rahipler her za-man, zamanda en (Geistig) kincileri de: - rahip kininin (Geist) hibir (Geist) sz edilemez. tari-hi, acizlerin ona (Geist) fazla ahmaka bir olurdu: en nemli ele hemen. Yeryznde, "asil-ler"e, "kudretliler"e, "efendiler"e, "g sahipleri"ne hi-bir Ya hu d i 1 e r i n onlara ile

bile edilemez: Yahudiler, ve efendilerinin kkten yeniden yoluyla, yani en 11

alma edimi yoluyla intikam olan o ruhban halk. Ruh-ban bir halka, ruhban en derinlere bir hal-ka da byle bir uygun zaten. Yahudiler aristokrat (iyi = asil = iktidar sahibi = gzel = mutlu = rktc bir tersine evirmeye cret edenler ve bu ters dipsiz bir kinin (aczin kininin) le yani iyi olan'lar, yoksul, gsz,

iyi olan'lar, ekenler, yoksunluk iindekiler, has-talar, irkinlerdir tek tek cennetlikler, sadece onlar lar rahmete, - oysa sizler, siz asiller ve kudretliler, sizler sonsuza dek kt , zalim, agzl, sonsuza dek de,

grmeyenler, lanetlenenler ve kahrolanlar ... Yahu-dilerin bu yeniden kim bili-yoruz ... bu en Yahudiler, o korkun ve had safhada felaketli nayak bu ilgili olarak,

bir vesileyle ("1 y inin ve Ktnn tesinde", 18'inci paragraD kaleme cmleyi -yani Yahudilerle birlikte ah 1 akta k 1 e 1 o

3 Almancadaki Geist tin ve tinsel gelmektedir - yn.

26

VE KT", VE FENA"

iki bin bir ve bugn gzden tek sebebi - zafere ..

8

- Ama siz musunuz bunu? Zafere iin iki bin bir grmyor mu gzleriniz? .. bir yok

bunda: tm uzun sren grmek, kavramak zordur. Olay dur: o ve kinin, Yahudi kininin -yeryznde bir benzeri daha g-

olan, idealler yaratan, evirip yeni yaratan, en derin ve en yce kinin - gvdesinden, benzersizlikte

bir yeni bir sevgi, sevgilerin en derini ve en ycesi boy verdi - hangi gvdeden ki zaten? .. Ama ki bu sevgi, ce gerek bir reddi olarak, Yahudi kininin kar-

olarak boy verdi! hakikat bunun tam tersidir! O kinden bu sevgi; onun, en berrak ve daha da serpilip utkulu olarak; ve ki o kin kklerini, derinlikli ve kt

olan her iine giderek daha ve ihtirasla bu sevgi de ve ykseklik o kinin hedeflerinin, zaferin,

ete sevgi mjdesi Isa; yoksullara, hastalara, gnahkarlara selameti ve zaferi geti-

ren - tam da en rpertici ve en konulamaz biimi, Yahudi ve Yahudilerin ideallere gt-ren bir yol ve miydi? lsrail tam da bu zerinden, lsrail'in bu szde muhalifi ve zerinden midir yce son hedefine? lsrail'in kendisinin, elin-deki alma "tm yani lsrail'in tm muha-liflerinin duraksamadan, tam da bu yemi iin

27

AHLAKIN SOYKTC

bir gibi tm dnya nnde ger-mesi, gerekten byk bir ileriyi gren, soluklanan, usul usul ve alttan alta bilen bir cn gizli bysnn bir midir? tm incelikleri seferber edil-se, bundan daha t eh 1ike1 i bir yem mi ki? O "kutsal ha" simgesi kadar, o tyler rpertici paradoksu ka-dar, o almaz, son kerte ve s e 1 a -met i i n kendini germesinin gizemi kadar cezbedici, mest edici, yoldan bir olabilir mi? .. Kesin olan

ki, lsrail dek su b h o c s i g n o (bu simge cn ve tm yeniden yoluyla btn idealleri, btn daha asil idealleri her yeniden alt - -

9

- "Ama ne diye daha asi 1 ideallerden bahsediyorsunuz ki hala? Gelin gereklere halk galip geldi - ya da "kleler" ya da "ayak-

ya da "sr", isterseniz yle -bu, Yahudiler yoluyla ne ala! hibir halk, dnya tarihini bu denli bir grev stlenmedi. "Efendiler"in biti-rildi; galip geldi. Bu zafer zamanda bir kan zehirlenmesi olarak da birbirine -

buna; ama hi a m a c n a u 1 a m t r bu zehirlenme. lnsan soyunun ("efendiler"den yani) yolunda gidiyor; her neredeyse gzle grlr bir (sze ne gerek!) veya veya Bu zehirlenmenin, tm bedenini nne geilemez gibi grnyor; ki, temposunun ve bundan byle gi-

28

VE KT", VE FENA"

derek daha daha daha daha ll bile yok - zaman var olsa ... Bu kiliseye z o r u n 1 u bir grev mu bugn hala, var olmaya dahi var Onsuz da mi yoksa? Q u a erit ur (sorulur). Kilise, zehrin yerine engelliyor ve dizginliyor gibi mi grnyor? Belki tam da bunu ... Daha bir zihne ve modern bir ters dpedz kaba saba ve kylce bir kilise Hi biraz incelik kazanmama-

.. Ayartmaktan ok bugn ... Kilise hangimiz zgr t i n 1 i olurduk ki? Bizi tiksindiren kilise, onun zehri

i 1... Kiliseyi bir yana biz de seviyoruz zehri. .. " - Bir "zgr tin 1 i "nin, besbelli drst bir stne stlk bir de-

benim sylevime sonsz bu; beni buraya kadar ve duymaya Zira bu konuya olarak su-

sacak ok var benim. -

10

Ahlakta kle hale gelmesi ve ler retmesiyle bu, gerek tepkiden, eylem tepkisinden yoksun olan ve kendilerini kurmaca bir yoluyla zarardan koruyan

Tm asil ahlak, utkulu bir kendini "evetleme" den kle en der

olana", "kendinden olmayana": ve bu onun edimidir. belirleyen bu tersine - kendine dnmek

yerine bu zorun 1 u ynelim - zgdr: kle mak iin ilkin hep bir ve gereksinir, fizyolojik bir terim ile sylersek, en ufak bir eylemde bulunabilmek iin bile uya-

29

AHLAKIN SOYKTG

gereksinim duyar, - eylemi, temelinde bir tepkidir. Asil lendirme ise durum bunun tersidir: o eyleme geer ve kendini daha minnetle, daha bir sevinle evetlemek iin arar, - onun olumsuzluk "ba-

"f e n a ", onun o iyiden iyiye ve tutkuyla olum-luluk "biz asiller", "biz iyi olanlar", "biz gzel olanlar", "biz mutlu olanlar" ile sonradan ve soluk bir asil da gerek-

bu onun yeterince evet gerekten sert bir alanda olur: alan ba-

hkm verir kimi zaman; te yandan, bu byklen-menin resmini bile, bu

aciz derinlere kininin ve duygusunun, has-- in e f fi g i e (temsili olarak) elbette -

ok gerisinde da dikkate almak gerekir. Gerekten de, nes-nesini bir karikatre, bir canavara denli savsaklamayla, hafife almayla, ve kendi sevin duygusuyla bu Yunan aristokrasisinin, alt

kendinden iin szcklere ne-redeyse iyicil nans 1 gz etmemek gerekir;

iin neredeyse tm szcklerin, en nihayetin-de "mutsuz" hale gelene dek srekli gzetme, ile ve ol-

(b ELA 6 (deilos: korkak), b dA a L 6 (deilaios: alak), o v Q 6 (poneros: adi), o X 8 Q 6 (mokhtheros: ile

son ikisi klesi ve yk olarak ta-- ve yandan "fena" "mutsuz" szckleri-

30

iNCELEME: VE KT", VE FENA"

nin Yunan iin hep "mutsuz"un bir gz etmemek gerekir: eski, soylu ve aristokrata olan,

o bile asil olan bu (Filo-loglara ol(, v Q 6 [oizyros: sefil], av o i\ [3 o [anolbos:

i\ tj w v [tlemn: b va v x E iv [dystykhein: olmak], E, v

AHLAKIN SOYKTG

paye de verir, birinci derecede bir var olma olarak grr onu, oysa asil insanlar iin lkse ve kaan bir tat - burada, b i 1 incin e dzenleyici igdlerin sekmez bir tr bile denebile-cek, tehlikenin ya da zerine o veya asil her zaman birbirlerinin olan fkenin, sevginin, hrmetin, minnetin ve cn o birdenbireli-

hi de bir yer Zira asil ortaya ani bir tepkide gsterir ve tketir kendini, bu

yzden de zehir 1 eme z: ki, tm ve acizlerin durumda, asil insan

hi. talihsizliklerini, kabahat 1 erini uzun sreli ciddiye alamamak - gl ve dolgun ilerinde esnek, yeniden kurucu, ve unutmaya da elveren bir g

gstergesidir bu (modern dnyadan buna iyi bir rnek Mi-rabeau'dur; kendisine hakaretler ve yer etmiyordu onun ve yegane nedeni de -

iine bir kendi zerinden byle bir insan; ve burada mmkndr, yeryzn-de byle bir mmknse gerekten sevmek". Asil bir ne de ok hrmeti - bylesi bir hrmet de sevgiye bir kprdr zaten ... kendine ait ister o, kendi olarak; hibir yam ol-mayan, ama duyulacak o k fa z 1 a olan bir

katlanamaz! Buna bir de - tam da onun edimi, "kt

o, bir temel kavram olarak "kt o 1 an ve sonra, bu temel kavramdan yola onun olarak, bir de "iyi o 1 an - kendisini! ..

32

"IYt VE KT", "IYt VE FENA"

11

"lyi" temel ncel olarak ve yani kendin-den yola ve ancak bu temel kavramdan hareket-le bir "fena" imgesi yaratan asilde tam tersi Asil kkten bu "fena" ve doymak bilmez nefretin

o "kt" - birincisi sonradan, ilaveten bir tamam-bir renk, ise zgn bir kle

gerek e d im - ne kadar da birbirlerinden, "iyi" gibi grnen bu iki szck "fena" ve "kt"! Ama "iyi" bu: gre da kimin "kt" sorulsa ya nce. Tmden kesin bir verelim buna: "iyi bu t a m da , asil olan, g-l olan, hkmedendir, zehirli gz, bir renge, bir anlama, bir grnme onu Ama bu noktada en az isteriz: O "iyi sadece olarak olanlar kt dan bir kar-

gelenek-grenekle, hrmet duygusuyla, rf ve adetle, duygusuyla, daha ok da birbirlerini kollama ve in -

ter pare s yoluyla dizginlenenler, te yandan birbirleri ile olan gzetme, kendilerine hakim ol-ma, nezaket, sadakat, vn, dostluk konusunda da ne kadar

-yerde, dizginleri hayvanlardan olur-

lar. Tm toplumsal zorlamalardan zgr ora-da, uzun sre toplum huzuru iine

atarlar stlerinden yabanda, bir dizi rezil cinayet, tecavz ve sonra, sanki bunlar bir

gibi, kibirle ve ruh ekip giden,

33

AHLAKIN SOYKT

sevinten ileri ilerine canavarlar olarak hayvan insaf-masumiyetine geri dnerler ve ikna ki ozanlara vgler dzecekleri bir gene. Btn bu asil

temelinde o av ve zafer arzusuyla kol gezen o grkemli zaman zaman bo-

ihtiya duyar bu rtk temel, tekrar tekrar yabana geri dnmesi gerekir - Roma, Arap, Germen, Japon

asilzadeleri, Homeros'un Vikingleri - hepsi de birbirinin bu gereksinim Asil gittikleri yerlerde "barbar" gerilerinde en yksek kltr-lerinde bile bunun bilinci, hatta bundan duyulan bir sezilir (Pe-rikles o nl cenaze rne-

"Tm karalara ve denizlere yolumuzu gz iyi ve kt ebedi dikerek her yerde"). Asil sama ve kendini aniden gsteren bu "gz peklik"leri,

ve - Perikles Q a 8 v i. a (rhathymia: verek vurgular - bedene, rahata ve her tr zafer ve zulmn tm o tyler rpertici ve - btn bunlar bir araya gelip, bunlardan zarar grenler iin, "kt "Got"un, resmi-ni iktidara geer gemez derin, buz gibi gvensizlik duygusu -ki bugn yeniden szkonusudur-lar boyu Germen iinde olan o tortusudur hala (oysa eski Germenlerle biz Almanlar bir kan bir kavram bile yoktur). Bir keresinde, kltr bir da

bronz diye ifade etmek Hesiodos'un

34

VE KT'', VE FENA"

dikkat Homeros'un o ama zamanda da rkn ve zorba bir iki yapmak ve art arda bir yolla ba-

- ilkin, asil yer haliyle kendi olan ve Thebaili kahramanlar ve sonra da bronz

hali: bronz bir olarak, gibi, zalim, duygusuz ve her ezen ve kana bulayan. Bugn "hakikat" yin varsayarsak, yani k 1 trn "insan" denen hayvandan evcil ve uygar bir hayvan, bir e v h ayvan yaratmak ise, o zaman sayelerinde asil ve ideallerin rezil edilip yenilgiye tm o tepki ve igdlerini de k 1 t r a r a 1 a r olarak grmek gerekir ne var ki, bu igdlerin t a y c 1 a r n n zamanda kltr de temsil ettikleri gelmiyor bu. Bunun tam tersi daha ziyade -

bugn bu ortada . Ezme ve intikam igdlerinin bu ve olmayan tm klelerin, zellikle de Ari ncesi bu - g e r i 1 e y i ini tem-sil ediyor onlar! Bu "kltr bir "kltr"e duyulan bir "kltr"e bir daha ok! Tmyle

belki, btn asil temelindeki bu canavardan korkmakta ve tetikte durmakta: ama kim, zamanda da duyabilecekse yz kere ki k o r km a m ay a ama buna zehir-

o grntlerinden de kurtulamamaya? Bizim kara mi bu da? Bizim "insan"a tiksinmemize yol aan

ne bugn? - insan bize veriyor nk, buna yok. Korku

35

AHLAKIN SOYKT

i 1 ; insanda korkulacak hibir daha ok; n planda "insan" denen iflah olmaz vasat-

yrek "evcil kendisini he-def ve doruk olarak, tarihin olarak, daha "stn insan" olarak - pis bugn sarmak zere olan o kusurlular, bitkinler, ii

lde, bu yzden de en grece kusursuz hi hala bir becerisine sahip hi lde bir by-le duyumsamaya ...

12

-Bu noktada bir i ve son bir umudu Ne-dir benim en yegane beni

ve mahveden Pis hava! Pis hava! Bir kusurlunun gelmesi; kusurlu bir ruhun koklamak zorunda kalmam!.. Sefalet, yoksunluk, kt hava, mzmin zahmet, gibi nelere germez ki insan bunun bunun

her mi ki bir sa-bir herkesin ara olur, ara

herkes kendi zafer - ve o zaman yle dururuz, gergin, yeni olana, daha zorlu olana, daha uzak olana tm daha fazla germeye bir yay gibi. - Ne ki zaman zaman - "iyi"nin ve "kt"nn tesinde kutsal

varsayarsak - bir bana, m-mutlu, kudretli, utkulu ve hala korku sa-

labilen bir tek bir

36

VE KT", VE FENA"

bir insana, onun ve olacak, in s a na o 1 an bir talih eserine bir nk durum klmesi ve bizim iin en byk tehlikeyi iinde, yoruyor nk bu man-zara ... Daha byk olmak isteyen hibir grmyoruz bugn; hep betere, daha betere seziyoruz, daha daha iyi huyluya, daha daha rahata, daha vasata, daha daha inliye, daha - insan, srekli "daha iyi" oluyor... Avru-

kara da burada - insana duyulan korku ile birlikte, ona olan sevgiyi, hrmeti, umudu, ve evet, ona olan istenci de yitirdik. lnsana bakmak yoruyor - bugn nihilizm b u nedir ki? .. 1 n san yorgunuyuz ...

13

- Ama geriye dnelim "iyi"nin teki sorunu, "iyi" sorunu bir sona erdirilmeyi bekliyor.

- byk fke ancak bu, kk diye gcenmek iin bir neden Ve kuzular kendi "bu kt; kim onlara az benzerse, aksiyse, yani kuzuysa, - onun da 'iyi' gerekmez mi?" derlerse, byle bir ideal

diyecek bir yoktur, buna biraz bakacak olsalar ve belki de kendi kendilerine "b i z hi de fkeli bu iyi kuzulara, seviyoruz hatta: hibir bir kuzudan daha lezzetli diyecek olsalar bile. - G'ten kendisini g ola-rak bir stn efendi engele ve zafere bir susuzluk

37

AHLAKIN SOYKTG

beklemek, kendisini gllk olarak bekle-mek kadar Bir miktar kuvvet, miktarda bir itki, isten, etkimedir - bu etme'den, isteme'den, etkime' den bir

ve ancak, her etkimenin bir etkiyeni, bir zneyi ve olan dilin (ve onun iinde

temel daha bir gibi gsterebilir onu. ki halk, ve bu sonuncuyu denen bir znenin e y 1 e mi , etkisi olarak grr,

ahlak da gc, gcn - sanki glnn gc vurup vurmama konusunda zgr o 1 an

bir alt katman gibi. Yok ama byle bir alt katman; eylemin, etki-menin, bir yok; "eylemci", eyleme sonradan

bir - eylem her Halk, sz ederken eylemi ikiler bu bir eylem eylem'dir:

bir keresinde neden, sonra bir de o nedenin sonucu olarak de, "kuvvet devindiriyor, kuvvet neden oluyor" ya

da bunun gibi dediklerinde daha iyi bir - tm bilimimiz, btn ve duygudan dilin etkisi hala ve "zneler"den, sonradan gel-me hilkat garibelerinden (atom byle bir hilkat gari-besidir "kendinde de yle): gerilere iin iin yanan ve nefret bu g 1 -nn e 1 inde o 1 d u u , kuzu elinde

kendileri ve hibir inanca, bu inanca denli -

s o r u m 1 u t u t m a elde ediyorlar bylece nk ... zulme aczin kendilerini: "kt-

38

VE KT", VE FENA"

lerden biz, iyi Ve zulmetmeyen, kimseyi yaralama-yan, misillemeyen, bizler gibi gizlide tm kt uzak duran ve fazla bir

beklemeyen herkes iyidir; biz alakgnll, adil olan-lar gibi." - bu ve "biz za-

ya p maya g c m z n ye t m e d hibir yapmamakla iyi ediyoruz." demekten bir - ama

bu gerek, byk bir tehlike "ok fazla" bir yapmamak iin kendilerini gibi gsteren bceklerde bile bulunan bu en adi trden aczin ve kendini sayesinde her el etek sessiz, iindeki erdemin brnd, sanki - ki bu onun z, etkimesi, ka-

ve ondan biricik ve tm - iradeye bir bir bir eylem , bir gibi. Bu tr insan, hayatta kalma ve kendini evetleme igdsnden, bu her tr kutsayan igdden hareketle, ve seme z-

sahip "zne"ye inanma gereksinimi duyar. zne (ya da daha bir ruh) belki de, her tr lml, insan o kendini aldatma ken-disini zgrlk, byle ya da de olarak yorumla-ma iin kadar yeryznde bir belirleyen en ifade

14

- bir gz da yeryznde idea 11 erin re -t i l d i n grmek isteyen var Kimin cesareti var buna? .. Haydi yleyse! O atlyeler buradan grlebilir. Bir dakika bekleyin Bay ve Gz kara: gznz bu ve sahte

39

AHLAKIN SOYKT

nce ... Tamam! Yeter! Neler dnyor Sizin en tehlikelisidir haydi syleyin ne grd-

- dinleyen b e n i m -- "Hibir grmyorum ama bir sr duyuyorum. bu-

cak her yerden temkinli, ve usuldan bir laflama, geliyor. Yalan sylyorlar gibi geliyor bana; bir

her bir sese. yarar 1 hi yok - durum sizin gibi." -

- Devam! - "Misillemede bulunmayan acz, "iyilik"e; dlek "alakg-

nlllk"e; nefret boyun "itaat"e (bu bo-yun syledikleri birine bir itaat bu, - di-yorlar ona) hatta onda bol bulunan

bile, onun ezilip o beklemede olma hali iyi bir n ve diye geiyor burada ve erdemin ta kendisi " alamamak"a " almak istememek", hatta belki de deniyor. ("nk on 1 ar ne bilmiyor-lar - biz biliyoruz on 1 ne sev-mek"ten de sz ediyorlar - ve ter dkyorlar bu arada."

- Devam! - 'Tm bu fiskosular, bu kalpazanlar pe-

haldeler, buna yok, yle birbirlerine sokulup - ama bana, bu bir seimi ve

sylyorlar; kpekler en ok sevilen k-bu belki de bir bir bir

belki daha da - ileride ve muazzam bir fa-izle olarak, mutluluk olarak geri denecek bir "En byk mutluluk" diyorlar buna."

40

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

- Devam! - 'Tkrklerini yalamak zorunda (korkudan i 1 ,

kesinlikle korkudan her tr iktidara hrmet edil-mesini iin) kudretlilerden, bu yeryz efendilerinden da-ha iyi bir yana, onlardan "daha iyi durumda"

ya da anda bile en gelecekte onlardan daha iyi bir durumda ima ediyorlar de. Ama yeter! Yeter! Daha fazla Pis hava! Pis hava! 1dea11 erin ret i 1 d i -

i bu atlyeler - gibi yalan kokuyor bana - Bir dakika daha! Her aka, ste, masumiyete

tren bu byclerin sz etmediniz henz: - incelikleri-nin doruk ne fark etmediniz mi; en cesur, en ustaca, en zekice, en bol usta dalaverelerini? Dikkatinizi ve-rin! Bu ve kin dolu bodrum - ne o ve kin yznden? Bu szckleri duydunuz mu hi? Bir sr gelir miydi szlerine ..

- tekrardan (pf! pf! pf! ve k a -paya y m burnumu). Ancak duyuyorum ana dek sy-

"Biz iyi'ler - b i z a d i 1 o 1an1 a r z " - talep ettiklerine "a d a 1 e t i n zaferi" diyorlar; nefret ettikleri

"tan, nefret ediyor-lar; ve almak o cn

de ("baldan daha Homeros iin) adi 1 zaferi; yeryz zerinde sevdikleri ise

kendi "sevgi ri", yeryznn tm iyi ve adil

- tm ne ad veriyorlar pe-

41

AHLAKIN SOYKTG

ki - grdkleri o gelecekteki en byk mutluluk

- mu duyuyorum? gn" diyorlar buna, kendi lkelerinin, devleti"nin gelip diyorlar - o zamana kadar ise "inan iinde", "sevgi iinde", "umut iinde"

- Yeter! Yeter!

15

Neye inan? Neye sevgi? Ne iin umut? - Bu - gnn birinde on 1 ar da kuvvetli olmak istiyorlar nk, buna yok, gnn bi-rinde "devleti" de gelip - devleti" diyorlar bu-na basite, gibi: her pek bir alakgnlller ya! Ama bunu grebilmek iin bile uzun gerekiyor, lm-den sonra da - hatta sonsuz bir gereksinim duyuluyor ki, o "inan iinde, sevgi iinde, umut iinde" geen yeryz

sonsuza dek "Tann'mn devleti"nde. Neyin Neyle .. Dante, cehenneminin stne, tyler

rpertici bir "beni de sonsuz sevgi koy-vahim bir bana - cennetinin ve

onun "sonsuz zerinde daha yerinde olurdu "beni de sonsuz ne f re t - bir yalana

zerinde bir hakikatin varsayarsak elbet. Ne d i r nk o cennetin .. Belki tahmin edebiliriz bunu

ama bu konularda kmsenmeyecek bir yetkenin Thomas Aquinas'tan, o usta ve azizden seik duymak daha iyi. "Beati in regno coelesti" (Kutlu gksel diyor

42

VE KT'', VE FENA"

bir kuzu "videbunt poenas damnatorum, ut be ati -t u d o i 11 i s m a g i s c o m p 1 a c e a t " ektikleri grecekler, bylece daha ok tatmin edecek Daha gl bir ses tonundan duymak istersiniz yoksa, halka tiyatro veren hazlardan uzak durma-

veren utkulu bir kilise - neden ama? "lman bize ok daha sunuyor nk, - diyor, De S p e c -taculis (Gsteriler zerine), c. 29 ss. - ok daha kuvvetli b i r e y ; sayesinde sevinler duruyor nmz-de; atletler yerine var bizim; kan istiyoruz, o zaman da

var bizim iin ... Ama neler beklemiyor ki bizi onun geri gnnde, onun zaferinin gnnde!" - ve sonra devam ediyor

kendinden bu hayalci: "At enim supersunt aha spectacula, ille ultimus et perpetuus judicii dies, ille nationibus insperatus, ille derisus, cum tanta saeculi vetustas et tot ejus nativitates uno igne haurientur. Quae tunc spectaculi latitudo! Q u i d ad mire r ! Q u i d r ide -a m ! U b i g a u d e a m ! U b i e x u l t e m , spectans tot et tantos re g es , qui in coelum recepti nuntiabantur, cum ipso jove et ipsis suis testibus in imis tenebris congemescentes! Item praesides." (Ama

gsteriler de var; o nihai ve ebedi karar gn, bekleme-alay btn o ve btn bir

o gn. Ne ferah bir manzara olacak o zaman! Neye hayret edeyim ! Neye gleyim ! Neye sevi-neyim ! N e heyecan b ende , Iuppiter ve onun birlikte en derin inle-yenleri, cennete kabul mjdelenen btn o byk k r a 11

yneticileri [blge valileri].) "persecutores dominici nominis saevioribus quam ipsi flammis saevierunt insultan-

43

AHLAKIN SOYKTG

tibus contra Christianos liquescentes! Quos prae-terea sapientes illos philosophos coram discipulis suis una conflagrantibus erubescentes, quibus nihil ad deum pertinere suadebant, quibus animas aut nullas aut non in pristina corpora redituras affirmabant! Etiam poetas non ad Rhadamanti nec ad Minois, sed ad inopinati Christi tribunal palpitan-tes! Tunc magis tragoedi audiendi, magis scilicet vocales" (ve

kara ynelttikleri bu sulamalar-dan daha alevlerde erirken

hibir ilgisi ya da bedene geri dnmeyeceklerini onlara kabul ettiren bil-ge nnde utantan kesilerek kl Ve Minos'un, Rhadamantus'un de-

de hi beklemedikleri mahkemesi nnde titreyen O zaman daha iyi duyulacak sesleri, daha tiz

atacaklar nk kendi [yksek sesle ve daha da ktcl olursa daha iyi]) "in sua propria calamitate; tunc historiens cognoscendi, solutiores multo per ignem; tunc spectandus auriga in flammea rota totus rubens, tunc xystici contemplandi non in gymnasiis, sed in igne jaculati, nisi quod ne tunc quidem illos ve-lim vivos, ut qui malim ad eos potius conspectum i n s a t i a b i 1 e m conferre, qui in dominum desaevierunt. 'Hic est ille,' dicam, 'fahri aut quaestuariae filius' " iindeyken her zamankinden daha rahat ola-

iin daha kolay oyuncular; alevler iinde daha iyi grnecek gymasium'da de

iinde cirit atan atletler seyredilecek. o zamana dek grmek istemem lsa'ya kprenlere doymak b i 1-m ez daha ok. bu o' derim, 'bir marangozun ya da bir " [takip eden blmn, zellikle

44

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

de Talmud'da yer alan, annesinin bu betimleniminin gsterdi-gibi, Tertullianus buradan itibaren Yahudileri kastediyor]) "'sabba-

ti destructor, Samarites et daemonium habens. Hic est, quem a ]uda redemistis, hic est ille arundine et colaphis diverberatus, sputamentis dedecoratus, felle et aceto potatus. Hic est, quem elam discentes sub-ripuerunt, ut resurrexisse dicatur vel hortulanus detraxit, ne lactucae suae frequentia commeantium laederentur.' Ut taba spectes, ut ta 1 i -bu s e x u 1 t es , quis tibi praetor aut consul aut quaestor aut sacerdos de sua liberalitate praestabit? Et tamen haec jam habemus quodammo-do p e r fi d e m spiritu imaginante repraesentata. Ceterum qualia illa sunt, quae nec oculus vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascen-derunt." bozan, bir Samarites ve iine iblis biri. Odur juda'dan odur sillelerle dvlen; tkrkler-le kirletilen; safra ve sirke iirilen. Odur havarilerinin gizlice

ve bylece tekrar sylenen ya da gelip geen zarar grmesin diye ekip

heyecan bu gibi hangi pra-etor, hangi consul, hangi quaestor ya da rahip cmerte size? Ama biz 1 a, ruhumuzda rak bir lde sahip oluruz bunlara. gzn

ve insan filizlenmeyen bu ne tr dir?) (l. Korintoslulara Mektup 2, 9) "Credo circo et utraque cavea"

ki bunlar sirkten, her iki izleyici (birinci ve drdnc balkon, ya da gre, komik ve trajik sahne) "et omni stadio gratiora." (ve her trl oyunundan daha memnun edicidir) - P er fidem (inanla): byle

45

AHLAKIN SOYKTC

16

Bitirelim B i r b i rl e r i n in k a r t 0 1 an "iyi ve fena" "iyi ve kt" yeryz zerinde binlerce kor-kun bir ve her ne kadar ikinci uzun zaman-

elinde kesinse de, ve henz yerler bugn de yok Hatta denebilir ki, geen zaman iinde srekli daha ve bylelikle s-rekli daha daha bu yle ki, "da -ha yksek bir daha tinsel bir bu-gn belki de bu anlamda bir ve o iin hala gerekten bir daha belirleyici bir gstergesi yoktur. Bu tm tarihi boyunca ko-

bir olan simgesinin ismi "Roma Yahudiye'ye Yahudiye Roma'ya - bu bu bu

daha byk bir olay dek. Ro-ma Yahudi'de, ta kendisini, adeta kendi olan bir duyumsuyordu; Roma'da Yahudi "insan soyuna nef-ret beslemek suundan h k m g i y m i " olarak grlrd: olarak, insan soyunun selametini ve aristokrat ve

lde. Yahudiler Roma'ya ne peki? Var olan binlerce gstergeden tahmin edilebilir bu; ama Yuhanna Incili'ni, sorumlusu duygusu olan ve en olan o bir kez da-ha akla getirmek yeter. igdsnn, tam da bu nefret kita-

sevgi havarisinin, o Incil'e uygun havarinin ismini koymaktaki derin da kmsemeyelim bu arada - : bunu yapabilmek iin ne kadar olursa

46

VE KT", VE FENA"

olsun, bir para hakikat burada yine de.) kuvvetli ve asil yle ki daha kuvvetlisi ve asili gelmedi yeryzne ye dek, hatta bile; her her oradan e

duyumsayabilmek nefes keser. Yahudiler ise tersine, par e x c e 11 ence ruhbaniyeti ve ken-dine zg, benzersiz bir ahlaksal dehaya sahipti: neyin birinci, neyin

varmak iin Yahudileri, benzer yeteneklere sahip halklarla, inlilerle ya da Almanlar-la yeter. Bunlardan hangisi yen mi durumda peki, Roma Yahudiye mi? Ama edecek ne var: bugn, hem de Roma'da, en yce kimin nnde

- stelik Roma'da da neredeyse ya da iste-

her yerde, - Y a hu d i a d a m ve b i r Y ahu d i k a d nnde Petrus'un, dokuyucusu Pau-lus'un ve ismi Meryem denilen nnde). Bu ok garip: Roma, hi yok ki, alt durumda. Gelgelelim Rnesans'ta, klasik ideal ve her asil bir biimi, r-pertici ve grkemli bir yeniden kendisi bile, zerine "Kilise" denen bir evrensel

sinagogu grnmndeki yeni bir l gibi ama hemen yeniden ele

geirdi Yahudiye; o iyiden iyiye Reformasyon de-nen (Alman ve hareketi ve bu hareketin zorunlu so-nucu olan, Kilise'nin yeniden - ve klasik o eski me-zar de yeniden sayesinde. Yahudiye klasik ideal

Devrimi'yle bir kez daha, o zamankinden daha da can ve derin bir anlamda zafere Avrupa'daki son siyasal aris-

47

AHLAKIN SOYKTG

tokrasi, on yedinci ve on sekizinci siyasal aristok-rasisi, igdleri kt, - daha byk bir tezahrat, daha grltl bir yeryznde! Geri bunun en muazzam, en beklenmedik olan antik idealin kendi, ete

o 1 arak ve bir grkemle in-gzleri ve nne - o yalan o -

u n 1 u u n a y r c a 1 alalma, alaltma, betere ve alaca ynelme istencine

o korkun ve byleyici slogan, 1 n 1 bir kez daha, her zamankinden daha gl, daha daha

delici bir biimde duyurdu sesini! teki yolu gsteren son bir gibi belirdi Napolyon, tm o en biricik ve en ge

ve onunla da, ete kendi asi 1 idea 1 sorunu - bu 1 bir sorundur iyi Napolyon, bu c a n a v a r ve s t i n s a n

17

- Bununla son mu ldeal o en son-suza dek ad acta (rafa) bylece? Yoksa miy-di, uzunca bir sre iin miydi sadece? .. O eski ok daha korkun ve ok daha uzun sre bir sz konusu herhangi bir tarihte? tm gcmzle tam da bunu dilememeli miyiz? hatta istememeli miyiz? hatta destekleme-meli miyiz? .. Kim benim gibi, bu noktada ve de-

kolay kolay sonunu getiremez bunun, - bu da benim sz kesmem iin iyi bir sebep, yeter ki ne son

gvdesine o tehlikeli sloganla, "l y i n in v e K -

48

iNCELEME: "iYi VE KT", "iYi VE FENA"

t n n t e sin d e " ile ne iyice olsun .. "lyinin ve tesinde" demek bu en - -

N ot: Bu incelemenin bana yararlanarak, kadar bilginlerle arada bir

bir ve resmen dile getiriyorum: her-hangi bir felsefe fakltesinin, bir dizi bilimsel yoluyla a h 1 a k ta r i h i destekleme - belki de bu kitap, o yne gl bir itki Byle bir duru-munda soruyu neririm: bu soru, meslekten felsefeci

kadar, ve tarihileri de ilgilendiriyor. "D i 1 b i 1 im , z e 11 i k 1 e d e e t i m o 1 o j i k ar a t r m a ,

ahlaksal evrim tarihine ne gibi vermektedir?"

- te yandan, bu sorunlar kadarki biimle-rinin sorunlar) iin, ve adamla-

da gerekiyor elbette: felsefe, fizyoloji ve ve gvenden yoksun

en dosta ve verimli sonra, bu konuda da sz ve uzman felsefecilere ye-rinde olur. Tarihin ya da etnolojik ortaya tm iyilik tm " ... psikolojik dan ok, ilkin fi z y o 1 o j i k ve yorumlanmaya

gerekten de; keza tm de bilimi bir beklemektedir. Bu ya da iyilik ve d e g e r i ne-dir? sorusunun olabildigince gz nne so-

gerekir; szgelimi "ne iin blm ne denli titizce Bir (ya da belirli bir

49

AHLAKIN SOYKTG

iklime uyum gcnn ya da en ok hayatta belirgin bir olan daha kuvvetli bir cinsin sz konusu hi de

ve birbirlerine ilkini, 'kendi grmeyi

liz ... Btn bilimler, filozofun gele-cekteki devi iin gerekli yapmak durumunda bundan byle: bu devse, filozofun de e r s o r u n s a 1 n zmesi ve d e -

er 1 er h iye r isini belirlemesi olarak

50

ikinci inceleme "Su", "Vicdan

ve Benzeri

1

Vaatte bu 1unabi1 i r bir hayvan - ken-disinin insanlara olarak o paradoksal devin ta kendisi mi bu tam da? bu, insana i 1 kin sorun mi? .. Bu sorunun byk lde ynde etkiyen kuvve-ti, u n u t kan l n kuvvetini btnyle takdir etmeyi bilen biri iin bsbtn olsa gerek. yzeysel gibi, basit bir v i s in e r t i a e (atalet) bedensel besinimizin

"gvdeye indirmek" denen o sre bilin dzeyine ne denli az tecrbe iimize da (ki "ruha indirmek" denebilir buna) bilin dze-yine o denli az etkin ve kelimenin tam da pozitif bir engelleme yetisidir daha ziyade. Bilincin ve pence-relerini geici bir sre iin kapatmak; hizmetkar

birbirleri iin ve birbirlerine ve srdrdkleri kalmak; bir para ses-

sizlik, bir para bilin tabu 1 a r asa levha), ki "yeni"ye, her nce de daha asil grevlere ve grevlilere, ynetmeye,

ye, nceden belirlemeye (nk biimde d-yer yeniden - budur, ruhun dzeninin, huzu-

run, grgnn koruyucusu, adeta bekisi olan, gibi, etkin

51

AHLAKIN SOYKT

"SU", RAHATSIZLI

AHLAKIN SOYKTG

maz bir istencin sahibi olan insan, kendi 1 tn de sahi-bi bu istenle bulur: kendinden yola bakar byle sayar ya da ve kendi benzerlerine, kuvvetlilere ve gvenilirlere (vaatte bulunma ha k a s a h i p o 1 a n 1 a r a )

bor gibi, - bir egemen gibi zorlukla, nadiren ve vaatte bulunan, gvenini gveniyle o n u r 1 a n d r a n ,

kendisini, sz felaketler hatta dahi tutacak kadar kuvvetli iin sz de gvenilir olan herkese yani-: vaatte bulunma sahip halde vaatte bulunan elimsiz ahmaklara tekmeyi ve daha sylerken sznden cayan

da bor bilir. bir biimde olma, ender rastlanan bu zgrl-

bilinci, bu kendine ve hkmetme gc en derinlerine ve igdye, bir igdye onda: - ne ad verecektir buna, bu igdye, onu imleyen bir gereksinim duyarsa

Ama buna ne bu egemen insan, diyor ona ...

3

.. Burada en yce ve neredeyse biimlenimi ile "vicdan" uzun bir

ve bir biim hemen tahmin edilebilir. Kendi-ne, hem de gururla kefil olma yani zamanda kendine Evet deme - olgun bir meyve bu gibi, ama zamanda ge bir meyve: - ne de uzun bir sre, ve kal-

bu meyvenin! Ve ok daha uzun bir sre boyunca da bu meyveden eser bile yoktu, - kimse onu vaat etme kendinde, oysa her ve ona gebeydi! - "lnsan hay-

54

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

bir bellek Bu uucu zihne, bu ete bir meli ki onda yer etsin?" ... Bu kadim sorun, zere hi de ve yollarla zlmedi; ki tm tarih ncesi dneminde, onun "b e 11 e k g e l i t i r m e t e k n i i "nden daha korkun ve daha tekinsiz bir yoktur belki de. "Bir bellekte yer etmesi iin o dinme-yen bellekte yer eder." - bu, yeryzndeki en eski (ne ki en uzun sreli de) psikolojinin temel bir ilkesidir. Hatta denebilir ki, bu-gn yeryznde insan ve halk trensellik, ciddiyet, gizem, kasvetli renkler her yerde, bir zamanlar yeryznn drt bir

szler verilirken, antlar iilirken, vgler dzlrken sregel-o e t kileri en uzun, en de-

rin, en duyurur ve ykseliverir iimizde "ciddi" kendine bir bellek gerekli

hibir seferde kan, kurban eksik en tyler rpertici kurbanlar ve kefaletler (ilk kurban edilmesi de buraya girer), en sakatlamalar etme), tm di-ni kltlerin en zalimce trenleri ki tm dinler en temelde birer zalimlik dizgesidirler) - btn bunlar, bellek en etkin yo-lunun olan o igdden Tm ilecilik de bir anlamda buraya dahildir: birka fikrin silinme-mek, her daim kalmak, unutulmamak zere ve bu "sabit fikirler" yoluyla tm sinirsel ve zihinsel sistemin hipnotize edilmesi gerekmektedir - ileci yntemler ve biimleri de bu fi-kirleri tm fikirlerle rekabetten uzak tutan, "unutulmaz"

yarayan ne denli rf ve adetlerinde de o denli korkun bir yan zellikle de

55

AHLAKIN SOYKT

ceza yenmek ve toplumsal birka ilkel bu duygu ve ihtiras klesinin kafa-

c t u t a b i 1 m e k iin ne denli aba bir ltdr. Biz Almanlar, zellikle zalim ve bir halk ola-rak grmyoruz kendimizi elbet; hele de, havai ve gnn gn eden bir halk olarak hi grmyoruz; gelgelelim, eski ceza tzklerimize bir gz atmak, yeryznde bir yaratmak iin ne zah-metlere katlanmak anlamaya yeter bugn hala en fazla ciddiyete, ve sahip olan ve bu nitelikleri da her tr hak kazanan yegane diyesim geliyor). Bu Almanlar, has temel igdlerinin ve bu igdlerin stesin-den gelebilmek iin, korkun yntemlerle bir bellek ken-dilerine: eski Alman bir; (efsanede bile, ezilir sulunun tekerlekle (Alman

ceza en zgn ve at-larla paralara ya da ("drde blme"), suluyu ya da iinde (on drdnc ve on hala

ok gren deri yzme halinde kesme"), s yararak etleri bir de, ktlk bala

sineklere terk etme. Byle imgeler ve olay-lar en nihayet "istemem" yer eder toplumun faydalanarak iin de bu "istemem"le-re szn verir, - ve gerekten de! bu tr bir bellek

en sonunda! - ah, ciddiyet, duygulara hakim olma, denen btn bu kasvetli tm bu ve

ne de mal oldular! ne de ok kan ve var tm "iyi temelinde!..

56

"SU", "vlCDAN RAHATSIZLII" VE

4

Peki ama diger "kasvetli mesele'', su bilinci, tm "vicdan geldi dnyaya? - Ve bununla da ahlak soyktkleri-

mize geri dnyoruz. Bir kez daha sylyorum - henz sylemedim mi yoksa? - hibir yaramaz onlar. kendilerine has, "modern" bir deneyim bilgileri, bilme istenleri yok; hele tarih igdleri, burada zellikle gerekli olan bir "kehanet" gleri hi mi hi yok - ve buna ragmen ahlak tarihine soyunmak: el-bette hakikatten uzak sonulara bu. Bu ahlak soy-ktkleri, temel bir olan "S c hu 1 d" un (su), ok maddi bir kavram olan "S c hu 1 den" (bor) kaynak-

oldugunu hayallerinden dahi midir rnegin? Ya da, bir m i s i 11 e m e olarak her tr istencin zgr olup

tmyle olarak oldugunu? - ve bu o de-receye ki, "insan" "ihmalkar", "rastlan-

"sorumlu tutulabilir" gibi ok daha ilkel ve ve belirlerken gz nne almaya

iin, hep daha yksek dzeyde bir nin o pek ehven, pek dogal ve pek olan, ada-let duygusunun yeryznde oldugunun da stlenmek zorunda olan "sulu hak eder, n k trl davranabilirdi" ve sonu etkinliginin epeyce ge ve bir biimidir gerekten de; bu koyan, eski psikolojisi fena halde tarihinin en uzun dnemi boyunca, eyle-minden sorumlu tutuldugu i in , yani sulu

gerektigi hareketle c e z a 1 a n d r 1 m a m t r mcrim: - daha ziyade halen ana

57

AHLAKIN SOYKTG

lan gibi, zarara fkesini verenden iin ce-- ama bu fke dizginlendi ve her yle ya da

byle bir e d e e r i n in ve zarar verenin c a n -n yakmak yoluyla da olsa, gerekten hareketle Bu kadim, kkl ve belki de kk kurutulamaz zarar ile can ne-reden mi gcn? Bunu zaten: a 1 a c ve bor-1 u "hak sahibi" kadar eski olan ve kk de temel biimlerine dayanan

5

Bu bu ya da uygun grp olan eski kar-

kadar zere epeyce bir ve diren iimizde. Tam da burada vaatte bu 1 u -

n u 1 m a k t a d r ; tam da burada vaatte bulunana bir bellek o 1 u -tur m ak sz konusudur; tam da -diye olarak- gaddar, can yakan bolca yer olsa ge-rektir. Borlu, geri dair szn gven

szn ciddiyetine ve gvence ver-mek, kendi da geri demeyi bir dev, bir ykmllk olarak belletmek iin, gc yoluyla, borcunu dememe durumu iin, "sahibi hala tahakkm bulunan bir bedenini, ya da ya da hatta ya-

(veya belirli dinsel geerli durumlarda, kendi ebedi ruh selametini, hatta mezardaki huzurunu bile: r-

58

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

borlunun cesedi mezarda bile nnde huzura - ki bu mezar huzuru meselesi, zellikle iin

epeyce nemliydi) rehin olarak gsterir. Ama her nce borlunun bedeni zerinde her tr ve

yi uygulayabilirdi, borcun uygun grlen kadar bir borlunun bedeninden kesip alabilirdi: - ve bu

hareketle ok gemeden her yerde, organ ve uzuvlara, kimi zaman ty-ler rpertecek denli yararak, ya s a 1 olan biilmeye

Bununla Oniki Levha kanun-byle bir durumda ne kadar az ya da ok

nin nemi karara ben bir ilerleme, daha zgr, daha daha bir hukuk delili olarak "si p 1 us mi n us ve s e c u er un t , ne f r a u -de es t o" (ister ok, ister az kessinler su Bu me biiminin kavramaya gelin: yeterince tuhaf bir

bu. bir yarar yerine (yani para, toprak, mal-mlk yoluyla tazmin edilmek yerine), alacak-

geri deme ve telafi olarak sunulan bir tr t a t m in d u y g u su ile - gcn bir gsz zerinde gsterebilmenin

tatmin duygusu, "de fa i re 1 e m a 1 p o ur 1 e p 1 a -isi r de 1 a fa i re , " (Ktlk zevk iin ktlk yapmak) zor zevki ile: bu zevk, toplumun ne den-li alt, ne denli bir gelirse, o kadar ve daha da leziz bir lokma, hatta daha st bir n gibi gelir ona. borluya verilen "ceza" sayesinde bire fendi -1 er - hukukundan pay nihayet o da bir kez, bir "kendi

grerek ve sahip yceltici duyguya - ya da en ceza verme ve uygula-

59

AHLAKIN SOYKT

ma yetkisinin eline durumlarda, borlunun ve grmenin duyguya.

tazminat, bir zulm gvencesinden ve

6

Bu alan, yani hukuku alam, ahlaksal kavramlar dn-"su", "vicdan", "dev", "devin be-

- yeryzndeki tm byk gibi, iyice ve uzun bir sre kanla Bu kavramlar

belirli bir kan ve kokusunu bir daha hibir zaman eklememeli miyiz buna? (hatta

Kant'ta bile buyruk zalimlik kokar...) O tekin-siz ve belki de zlemez hale "su ve fikir rgs ilk olarak burada birbirine. Bir daha ne lde "bor"un telafisi olabilir? ektirmenin son kerte bir

lde, zarara ve buna ek olarak zara-ra bir haz ile takas lde: a c ektirme , - gerek bir ve daha nce de sy-

gibi, ait ve toplumsal konumuna ters oranda da artan bir Tahminen sylyorum bun-

nk bylesi meselelerinin temelini grmek, bir yana, zordur da; ve bu noktada, araya hoyrata sokan, bu ok ve (nitekim de soruna geri gtrr: olur da ektirmek bir doyum Bana yle geliyor ki, eski sevincinin ne lde zalim -l i k ve hatta ne lde neredeyse btn se-vinlerinin yandan da, bu zalimlik

60

"SU", RAHATSIZLII" VE BENZERi

gereksinimlerinin da saf ve masumane bir biimde ortaya ktcllk" (ya da s y m p a t h i a

mal ev olen s 'i [kt niyetli da temel bir anlam-da o l a an bir ve yrekten Eve t

bir olarak tm zihinlerde canlan-uysal ev (modern yani bizlerin diye-

sim geliyor) daha ok da ters Daha keskin bir gz, bu en eski ve temel sevincinin bugnk izlerini bile belki; ve Ktnn tesinde" s. 117 vd'nda (ondan da nce "Tan s. 17. 68. 102) tm yksek kltr tarihi boyunca sregelen, (hatta daha nemli bir anlamda ele

onu giderek artan ve dikkat Ama muhakkak ki, kra-

liyet ve halk ya da bir engizisyonsuz, bir asilzade evinin, ev hal-

hainliklerini ve ekinmeden bir zamanlar pek de geride

Don bir tatla, neredeyse bir tr okuyoruz

Don bugn, oysa ki onun ve pek acayip, pek gelirdik bu halimizle, - onlar tam bir vicdan

en olarak onu, glmekten okurken.) grmek iyi gelir, ektirmek

daha da iyi gelir - sert bir cmle bu; ama eski, kudretli, insanca-pek insanca bir temel ilke, hatta belki maymunlar bile bu cmlenin

nk acayip zalimlikler konusunda iyi-den iyiye habercisi ve adeta insana bir

Zulmsz olmaz: byle en eski, en uzun tarihi - ve cezada da 1 i ok var! -

61

AHLAKIN SOYKTC

7

- Bu ktmserlerimizin ahenksiz ve kesinlikle su niyetinde ol-

da belirteyim; aksine, henz utan o zamanlarda yeryznde

gnmze oranla daha bu zerindeki gkyznn in -

s a n d a n olarak hep. Yorgun ve karamsar bilmecesine duyulan gvensizlik, tiksin-tisinin buzdan - insan neslinin e n k t gsterge-leri bunlar: bunlar, bu bitkileri, ait

sonra gn ancak, - "insan" en ni-hayetinde tm igdlerinden o madan ve sz ediyorum. "melek" (daha sert bir szckten iin bu olma yolunda ilerlerken, sadece hayvansal sevinci ve masumiyeti gznde tik-sinilecek bir kendisini de insan iin

olan o bozuk mideyi ve dili edindi kendine: - yle ki kimi zaman, kendi burnunu kapayarak durdu ve Papa Ill.

beraber rezilliklerinin listesini ("saf-kan olmama, ana rahminde kt beslenme, hammaddesinin

gibi kokma, tkrk, idrar, ekme-nin, a 1 e y h i ne ileri srlen savlar iinde, en vahim soru olarak hep en ekmek zorunda bugn, bir de bunun tersi bir olan vermek -t e n yoksun onda birinci bir sihir, y a a -maya ayartan gerek bir yem iyi olur. Belki de o zamanlar - avuntu olsun diye

62

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

sylyorum - kadar can i iltihaplanma vaka-zencileri tarihncesi temsilcileri olarak

tedavi olan bir doktor byle bir sonuca varabilir en en bnyeli bile neredeyse srkleyen bu has-zencilerde etkiyi yapmaz. dayanma

risi gerekten de, stkltrn ilk on bini ya da on milyonu hesaba ka-ve neredeyse ani bir gibi

grnyor; ben kendi tek bir isterik, okullu geir-bir gecenin kadar bilimsel almak

tm toplam bir hi eminim.) ki, zalimlikten o haz-

da bile yer verilebilir belki: bugn daha fazla can olarak, y-

celtilmesi ve inceltilmesi bu imgelem ve ruh haliyle ortaya ve en narin ve ikiyzl vicdanda bile

denli bir sr isimle bezenmesi gerek-("trajik merhamet" byle bir isim bir "le s n o s -

ta 1 g i es de 1 a c r o i x" zlemleri]). ekmeye isyan ettiren, ekmenin kendisi ekmenin ama, ne ekmeyi gizemli bir selamet olarak olan iin, ne de her seyirciler ya da verenler

kavrayabilen eskinin o naif iin, byle an 1 a m s z bir ekme sz konusu ve dnya yznden silebilmek ve olumsuzlayabilmek iin, ve yksekliklerde ve ara giz-lide de gezinen, da gren ve iinde olan ilgin bir oyunu kolay kolay bir icat etmek zorunda o zamanlar. nk o her zaman sahip hnerini,

63

AHLAKIN SOYKTC

kendini kendi hnerini bu icatlar gstermekteydi o zamanlar; bugn belki de

icatlara gereksinimi var bunun iin bilmece olarak bil-gi sorunu olarak bir yce duygular ilham eden her byle tarihncesinin duygu - tarihncesinin bu gerekten? 1 i sah-ne olarak kurgulanan - ah! bizim Avru-

bile da ilerine kadar bu en eski imge! Buna olarak Calvin ve Luther'e rne-

Kesin olan ki, da zulmn daha cazip bir Homeros,

ne gzle Troia Sa-ve benzeri trajik en son neydi Bu

konuda duymak iin birer 1 i k g s -t e r is i olarak onlar: ve onlarla ozan olana

insanlardan ne kadar ok benzerse, ozanlar iin de o kadar gsterisi olurlar ... ahlak felsefecileri de bundan daha zihinlerinde, erdemli ahlakla s-rp giden onun kendine eziyet yu-

seyreden gzlerini: "grevlerin Herakles'i" bir sahne zerindeydi, da bunun; erdem bu oyuncu-halk iin tmyle bir llkin Avrupa iin

olan o cesur, o filozof "zgr isten"in, iyide ve k-tde mutlak zellikle de insana, insani erdeme olan ilgilerinin as 1 a tkenemez o 1 d u u

hak kazanmak iin Gerekten ye-ni, gerekten heyecanlar, entrikalar, felaketler hi eksik

bu yeryz sahnesinden: btnyle belirlenimci biimde

64

"SU'', RAHATSIZLIGI" VE

bir dnya, iin tahmin edilebilir ve bir sre sonra da olurdu, - bu ylesi belirlenimci bir uygun grmemeleri iin yeterli bir nedendi bu da! znde kamusal ve olan, oyunsuz ve bir mutluluk antik "seyirciyi" gzeten bylesi inceliklerle doludur - Ve, daha nce de gibi, byk c e -z ada da ok

8

lncelememize geri dnersek, sululuk ve ykmllk duy-gusu, ki, var olan en eski ve en asli

ilk kez burada ilk kez burada b oy 1 t . Bu

herhangi bir iz denli dzeyde bir henz. Bedel belirlemek, lmek, bul-

mak, takas etmek - bunlar, ilk o derece etti ki, kendisi oldular bir anlamda:

nn en eski tr burada vnc olan hay-vanlardan stn olma duygusunun da ilk burada nlebilir. Bizim "Mensch" (insan) (manas) belki hala tam da b u zgvenden bir dile gelmektedir: insan kendini, len, bien ve len bir kendi-si" olarak ve tm psikolojik eklentileriyle birlikte, herhangi bir toplumsal rgtlenme biiminin ve

daha eskiye hukukun en kabataslak biiminden filizlenen takas, su, hak, ykmllk ve tazminata bilin nce en ilkel ve topluluk dizgelerine (ve ben-

65

AHLAKIN SOYKTG

zer dizgelerle kendini daha ziyade, ve ay-zamanda gc gle lme ve hesaplama

da. Gz, bu bir kez: ve eski zor harekete geirilen, ama harekete geirildikten sonra da ynde

ilerleyen zg o hoyrat la, byk bir genellemeye, "her nesnenin bir bedeli her geri denebilir" - ada 1 etin en eski ve naif ahlak yeryzn-deki her tr "iyi "hakkaniyetin", "iyi niyetin", "nesnelli-

ok gemeden. Adalet bu ilk birbirle-rine gte birbirleriyle bir tazminat yoluyla yeniden iin gsterdikleri iyi niyettir - daha az g-l ise kendi bir z o r 1 a m a k t r . -

9

Hep tarihncesini lt ki o tarihncesi, tm zaman-larda ya da yeniden var toplulukla yeleri

temel de, ile o nemli temel grrz. bir topluluk iinde yor, yararlardan (ah ne yararlar! bugn hafife oluyor kimi zaman huzur ve gven iinde, ve emniyette, "hu-zursuz maruz zarar ziyandan ve uzak-ta - bir Alman, "Elend", elend4 ilk zamanlarda neyi dile bilir - tam da bu zarar ziyan ve lara olarak sz ve ona ykmllk

Almancada bugn "sefalet" bu szck, Or-"srgn" geliyordu -n.

66

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

durumda ne Topluluk, bu elinden bundan emin

olabilirsiniz. Burada en az sz konusu olan, zarar verenin yol zarar bir yana, sulu

her nce bir o gne dek kendisinin de pay topluluk yararlar ve

ve sz btn a 1 ey hine Sulu, ona yarar ve geri gibi, da sal-

bir borludur: bu yzden de o andan itibaren, olarak, tm bu yarar ve yoksun kalmaz, - daha ziyade b u n 1 ar n ne k a d a r ne m 1 i o 1 d u u d a ona. Zarara yani fkesi, onu dek o ve konuma yeniden geri gn-derir: onu - her tr maruz Uy-

bu "ceza'', nefret edilen, alt her tr haktan ve korunmadan gibi her tr

dan da yoksun bir sureti, bir tak 1 idi d i r; tm ve va e v i c ti s 'in lar olsun kaybedenlere !) kanunu ve zafer yani: - bundan da ki, kendisi kurban-klt de dahil olmak zere), tarihteki tm ceza b i i m 1 e r i n e

10

Bir topluluk, gc tek tek gelenleri fazla nemsemez olur; nk btnn eskisi kadar tehlikeli ve grmez kabahati "huzurundan edilip" genel fke eskiden lde dizginsiz

67

AHLAKIN SOYKTG

veremez kendini onun zerine - kabahatli olan daha ziyade, bu fkeye, zellikle de zarar fkesine btn tara-

zenle savunulur ve koruma bundan byle. kabahat zarar grenin fkesi ile

varma; ve daha hatta belki de genel bir ka-ve nn alma bulma ve

sona erdirme (c om pos iti o zellikle de, gitgide daha her suu herhangi bir anlamda -1 dene b i 1 i r olarak grme, yani sulu ile sulunun edimini birbirinden hi belirli bir lde istenci - bunlar, ceza hukukunun ilerdeki hep daha belirgin biimde

zelliklerdir. Bir ve zbilinci ceza kanununun cezalar da hafifler hep; her gten her ciddi tehlike ceza kanununun daha biim-lerini yeniden gn hep lde

zarar grmeden mikta- 1 s d r en nihayetinde. Bir toplumun kendisine

en asil lks - ona zarar verenleri c e z as z lksn bir toplumsal i k t i d a r b i 1 i n c i hi de d-

bir "Bana ne benim bu diyebilir toplum bylece, serpilip ben bunu gteyim olsa!" ... "Her geri denebilir, her geri denmelidir" ile olan adalet, geri deyemeyecek

gz yummakla ve - yeryzndeki her iyi gibi kendi kendini ortadan son bulur. Ada-letin bu kendini ortadan kendini da gzel bir adla

bilinir - 1 ama ; besbellidir ki bu, en gl daha onun hukuk tesi olarak

68

"SU'', RAHATSIZLII" VE

11

- Burada, adaletin bir zeminde - zeminin-de aramak iin, son zamanlarda reddeden bir sz. nce olur da bir kez de ken-dileri incelemeye heves ederler: bu bitki en gzel ieklerini

ve antisemitistler veriyor hem de kokusu olsa da, hep iek yle, misali. Ve

ki benzer zorunlu olarak benzer adalet te-melde duygusunun ileriki bir gibi c , a d a 1 e t kutsama ve tm t e p ki s e 1 ra zerinden sonradan - daha nce de bu birinci inceleme, 14. blm - gene byle evrelerden ki, bu sonuncuya benim bile fazla yok: hatta bu tm biyolojik sorunsal (o bu diye bir ya r a r l km gibi geliyor bana. Benim dikkati tek nokta, bilimsel hakkaniyetin (nefret, haset, fesat, kuruntu, garez, lehine olan) bu yeni tininin kendisinden boy Nitekim bu "bilimsel hakkaniyet", bana gre tepkisel ok daha yksek bir biyolojik sahip olan ve da b i 1 i m s e 1 olarak ve

gerekten hak eden bir k-mesi sz konusu olur olmaz, durur ve bir ve

sergilemeye hkmetme sahip olma ve ben-zerleri gibi, yani e t kin olan sz konusu oldu-

(E. Dhring, "Felsefe Dersi"; hepsi.) Bu genel olarak syleyeceklerim bu kadar: Dhring'in adaletin anayurdunu tepkisel duygular aramak be-

69

AHLAKIN SOYKTC

lirten bir tmcesine gelince, bu tmcenin hakikat na, onun bir ters evrimi olan tmceyi koymak ge-rekir: adalet tininin en son alan, tepkisel duygular Adil kendisine zarar verene bile adil oluyorsa gerekten (ve ll, kalmak da adil-olmak o 1um1 u bir her zaman), adil veya r -g 1 c gzn o seik, kadar derin de olan alaya

tahriki bile bu o zaman, yer-yzndeki bir ve en st dzeyde bir -hatta beklememesi, en pek kolay gereken bir Genel olarak olansa, kck dozda bir sal-

en haksever bile gzn kan brmesi ve hakkaniyeti gz etmesi iin yeterli dur. Etkin, insan, tepkisel insandan yz kere daha

adalete gene de; nk onun, tepkisel yapmak zorunda gibi, nesnesini ve bir biimde meye hi yoktur. Gerekten de insan, daha gl, daha gz pek, daha asil olarak hep daha zgr bir gze, daha temiz bir vicdana da sahip bu yzden: buna "vic-dan kimin tahmin edilebilir -

Son olarak tarihe de bir gz hukukun tm idaresi, yeryznde hukuka duyulan gerek gereksinim hangi cepheyi yer yurt kendine dek? Tepkisel cephesini mi dersiniz? Kesinlikle etkin, gl, ve ola-

cephesini daha ok. Tarihsel yeryznde hu-kuk - sz edilen iin sylenmeli bu ki o da bir keresinde kendisi itirafta "

70

"SU", RAHATSIZLIC!" VE

bir adalet ana olarak ve tmnde gsteriyor kendini") - tam da tepkisel duygulara k a r bir kuvvetlerinin bir tepkisel tutkunun dizginlemek ve bir zorlamak iin olan etkin ve gle-rin bu duygulara temsil eder. Adaletin uygu-

her yerde, daha byk bir gcn, kendi (ister insan ister tek tek olsun) h-

km sren bir son vermek iin, yol aan nesneyi cn elinden ekip alarak, ve dzenin

yerine kendi koyarak, yollan bu-larak, nererek, kimi zaman da dayatarak, olarak

belirli kural dzeyine bundan byle bu kurallara havale ederek yollar grlr. En yksek kudretin, garez ve kin gc ve kabul ettir-

en nemli ise - yeterli gc hep yapar bunu - yasa kendi gznde neyin izin verilebilir ve neyin yasak ve dair buyurucu bir

koyduktan sonra, tek tek ya da ve keyfi eylemlerini ihlal, en yksek kudrete olarak yorumlamakla emri bu ihlallerin yol hasardan bir yne eker ve bylelikle uzun va-dede, zarara gren ve geerli duy-gusunun tam tersini elde olur - : bundan byle eyle-min, gitgide daha ki i s e 11 i k t e n u z a k bir belle-tilir gze; hatta zarara kendi gzne bile (geri, daha nce de

gibi, en sonda olacak bir bu). - ancak andan itibaren ve (Dh-

ring'in gibi, ihlal ediminden itibaren d e i 1 ) . K en d i b a -

71

AHLAKIN SOYKTG

na bir ve sz etmek tmyle znde , yani temel smrc, yok edici ve bu yara-lama, smrme, yok etme de kendi bir olamaz elbet. ki daha da bir itiraf etmeliyiz kendimize: en st dzeyde biyolojik bir gce gdml istencinin ve bu istencin hiz-metinde, onu gtren bir ara olarak, yani daha byk g birimleri yaratmak iin bir ara olarak hukuksal ancak is -ti sn a i durum 1 ar olarak var olma lktidar diz-geleri bir ara olarak de,

k a r bir ara olarak ege-men ve genel bir hukuk dzeni Dhring'in, her is-tencin bir istenci kendine grmesi syleyen ko-mnist bir ilke, ve par-

onun bir suikast, bir bitkinlik belirtisi, gtren gizli bir yol olurdu. -

12

kkeni ve zerine bir sz daha - birbirlerinden ay-ya da gereken iki sorun: ne ki ikisi

gibi grlyor Bugne kadarki ahlak soyktkleri bu konuya? Her zaman gibi safa-:

bir "ama" buluyorlar cezada, szgelimi ya da sonra saf saf bu c a usa fi endi 'si neden) olarak oturtuyorlar ve - mesele halloluyor. Oysa "hukukun hukukun

tarihi en son her trden tarih

72

"SU", RAHATSIZL!GI" VE

iin, bin bir glkle olan, ama gerekten de o 1 mas gereken nermeden daha nemli bir nerme yok-tur: - bir nedeni ile o son fiili ve bir amalar dizgesi iindeki konumu birbirlerinden t o t o c o e 1 o (btnyle) mevcut olan, bir meydana olan bir kendinden stn bir g yeni amalar tusunda srekli olarak yeniden yeniden ele geirilir, yeni bir yarar yeniden ve ynlendirilir;

olagelen her bir b oyu n e d i r m e , bir e fen d i o 1 m a d r ; te yandan tm boyun ve efendi olmalar da o zamana kadarki ve zorunlu olarak ya da btnyle silecek birer yeniden yorumlama, yeniden dzenle-medir. Herhangi bir fizyolojik (ya da hukuksal bir kurumun, toplumsal bir siyasal bir sanatta bir biimin veya dinsel bir ne denli iyi olur-sa olsun, bu onun herhangi bir

gelmez: eskilere ne kadar verici ve gelirse gelsin, - teden beri bir nesnenin, bir biimin, bir kurumun ve onun nedenini de

zira gz grmek iin, el tutmak iin Nitekim da iin Oysa tm ama-lar, tm bir iktidar istencinin, daha az gl bir ege-

ve ona, kendinden hareketle, bir anla-g ster g e 1 eridir ve bir

bir bir tm tarihi de, srekli yenilenen, nedenleri bile bir bulunmayabilen, daha ziyade

bir biimde birbirlerini takip eden ve birbirlerinin yerini alan yorum-lardan ve dzenlemelerden bylesi bir gstergeler zin-

73

AHLAKIN SOYKT

cirinden Buna gre bir bir grenegin, bir "ev-rimi" hi de onun bir erege dogru ilerlemesi degildir, hele, en ve yoldan, en zahmetsizce ve en az g sarf edilerek elde bir ilerleme hi degildir, - tersine, o zerinde cereyan eden, az ya da ok derine birbirlerinden az ya da ok olan bo-yun egdirme srelerinin birbiri buna ek olarak da, bu srelere her gsterilen direnler, savunma ve tepki

biim ve eylemlerin Biim "anlam" ise daha da kan ... ki her bir kendi iinde de degildir bu: btnn her ile birlikte tek tek da kaymalara ugrar - yok (ara ortadan sonucunda rnegin) kimi durumlarda bir kuvvet ve yetkinligin gstergesi olabilir. Diyecegim ki: gerek ilerlemenin bir ya r a r s z 1 a m a , krelme ve ve yitimi, lm de dahildir: o ki hep daha byk gce ynelen bir isten ve yol linde belirir ve her zaman daha kk gce mal olur. ki bir "ilerleme"nin byklg, ugruna feda edilmesi 1 1 r ; bir olarak d a ha k u v v e t 1 i tek bir insan trnn feda edilmesi - bu bir ilerleme o 1 urdu ... - Tarih yntembiliminin bu temel her olagelende cereyan eden bir iktidar istenci kabullenmektense, mut-lak evet mekanik yegleyen

begenisine ve gnmzn igdsne temelde iin zellikle daha ok vurguluyorum. Hkmeden, hkmetmek iste-yen her gsterilen demokratik bu modern m i s a r i z m (ynetim nefreti) (kt bir iin kt bir

74

"SU", VE

szck) giderek kendini o denli o denli tinsellik brnd ki, bugn en kesin, en nesnel bilimlerin bile

iine hak ; hatta bana yle ge-liyor ki, tm fizyolojisi ve de, bu temel bir

etkin 1 i k bir hokkabaz gibi yok ederek elbette bu olacak hakimiyeti ar-

Bu temel kavrama sz edilen o "uyma" (adaptasyon) n plana ikinci bir etkinlik yani, basit bir tepkisellikten te olmayan bir kendisi de,

etkenlere gsterilen, giderek daha amaca uygun hale gelen bir i uyum olarak (Herbert Spencer). Ama bylelikle z, onun iktidar istenci oluyor; kendi-

yeniden yorumlayan, yeniden yn veren ve biimlendiren kuvvetlerin sahip temel ncelik gz edil-

oluyor - "uyum" bu kuvvetlerin etkimesinden sonra sz konusu olabilir ancak; istencinin etkin ve biimlendirici olarak

st dzey grevlilerinin hkmedici rolleri de bylece. Huxley, Spencer'da neyi - onun "ynet-sel nihilizmi"ni: oysa mesele "ynetmek"ten da ha fa z 1 a s ...

13

- Konuya, yani c e z aya geri dnersek, onda iki etmemiz gerekiyor: bir yanda, cezada grece srek 1 i o 1 an grenek, edim, "dram", belirli bir kesinlik iinde birbirlerini takip eden bir di-zi te yanda ondaki anlam, ama,

olan beklenti. Bu noktada hi p er an a 1 o g i a m ( a n a 1 o j i k o 1 a r ak ) , biraz nce tarih

75

AHLAKIN SOYKTC

yntembiliminin temel uygun olarak, kendisinin, ceza daha eski ve daha evvel bir bu sonuncusunun (teden beri var olan ama bir anlamda

olan) yk 1 en mi bir durumun, eskiden, elin tutma iin icat

gibi de ceza ile i c a t e d i 1 -mi o 1 d u u n u safdil ahlak ve hukuk soyktklerinin zannettikleri gibi o 1 m a d n

gelince, "ceza" kltrn ok ileri bir bugnn bir de-

tm bir "anlamlar" temsil eder: kadarki tarihi, onun her trden amaca alet tarihi, ve -zmlemesi zor, vurgulamak gerekir ki, asla 1 anamaz bir tr btnlkte en sonunda. (N e d e n kesin olarak syleyebilmek bugn btn bir srecin gs-tergesel zetini kapsayan hibir kavram olan tarihi Buna daha erken bir o "anlamlar" daha hala ve esnek bir haldedir;

her durum iin diklerini ve kendilerini buna gre yeniden dzenlediklerini, by-lece kah o kah geride duruma

hatta kimi zaman tek bir tm izlenimi hala mmkndr.

ne denli belirsiz, ne denli sonradan konulma, ne denli ve temelden gayeler

uyarlanabile-olarak en bir fikir vermek iin, stelik olduka

da az ve rast gele bir kaynaktan dizelge

76

"SU", RAHATSJZLII" VE

daha fazla zarar verilmesini nleme olarak ceza. Zarar grenin herhangi bir biimde (duygusal tatmin de dahil ol-mak zere) geri denmesi olarak ceza. Bir denge

nlemek olarak ceza. belirleyenler ve uygulayanlar korku salmak olarak ceza. Sulunun o zamana dek nasibini nimetlerin bir tr bedelini demesi olarak ceza (maden kle olarak ya yz bir elenmesi olarak ceza (in hukukunda grl-

gibi, korumak veya bir sosyal modelin kimi zaman tm bir kolun elenmesi olarak ceza).

olarak, yani en nihayet alt bir zulmetme ve onu olarak ceza. Bellek olarak ceza, ister eken iin olsun - yani denen ister ceza

iin olsun. Ktlk cn koruyan iktidar cretin denmesi olarak ceza. Gl

hala ayakta ve bir olarak s-rece, cn hali ile bir olarak ceza. Toplum bir tehlike olarak ve toplum biri, bir asi, hain ve bozucu olarak grlen ve aralar

mcadele edilen bir yasa, dzen, iktidar bir ve bir nlemi olarak ceza. -

14

Eksiksiz bir liste bu belli ki bir sr var ce-Bu yzden bir s z d e hi ekinmeden bu

listeden; ne ki gre en o, - cezaya inan bugn birok nedenden tr da onda en kuvvetli daya-

77

AHLAKIN SOYKT(;

buluyor hala. Ceza, suluda su 1u1 u k duygusu acak sahip insan, "vicdan "vicdan aza-

diye o ruhsal tepkinin cezada Oysa bylelikle, gereklik ve psikoloji en uzun tarihini, onun tarihncesi bugn iin bile lyor. Gerek vicdan zellikle de sulular ve mahkumlar da son derece az rastlanan bir cezaevleri, bu kemirgen solucan trnn serpilip kuluka yerleri d e i 1 d i r : - tm

gzlemciler, durumda bylesi bir gnlszce ve kendi isteklerine ters verseler de, bu konuda hemfikirdir. Ge-nel olarak ve ceza; yo-

duygusunu direnme gcn bir kapanmaya ve kendini

alaltmaya yol oluyorsa bu sonu onun ortalamadaki et-kisinden - kuru, kasvetli bir ciddiyettir bu etkinin edici - daha da az sevindiricidir ki tarih n c esin -deki bin dnemini sululuk duygusunun minin en etkili biimde tam da ceza yoluyla e n g e 11 e n mi

varabiliriz - en kuvvetin kurbanlar dikkate ve infaz suluyu, kendi edimini, kendi biimini b a l

b a n a bir olarak duyumsamaktan ne lde kmsemeyelim: nk o, biiminin, adaletin

hizmetinde vicdan grr: yani tuzak hile ve kur-

dolu tm polis ve hnerini, da, trl ceza bi-imlerinde grlen, duygusal tatmin yoluyla dahi mazur

bir soygunu, boyun svmeyi, hapsetmeyi,

78

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

katletmeyi - ve tm de, onun b a l b a n a de, belirli bir ve belirli bir ama iin

ve cezaya "Vicdan yeryz bitki rtsnn bu en tekinsiz ve en ilgin bitkisi,

bu toprakta , - ok uzun bir sre, ve bilinlerinde bile bir

"sulu" bir Bir zarar-veren, so-rumlusu olmayan bir para onlar iin. te yan-dan, yine bir bela gibi stne ise,

ve hesaba bir korkun bir do-devrilip ve

ezici bir kaya ktlesi duyulandan daha bir "i

15

Bunun bilincine Spinoza, bir keresinde (onu bu noktada anlamak iin epey g ay r e t s a r f e d e n

Kuno Fischer'i, bezdirircesine), bir kim bilir hangi nl mors us c ons c i en ti a e 'den (vicdan geriye kendisi iin ne sorusuna

- Spinoza ki, iyi ve kty insan imgeler havale ve kendi "zgr" onurunu, her s u b r a ti o ne b o n i (iyi bir ama iin) ileri sren ("ama bu gelirdi ve gerek-ten de en olurdu") kafirlere bir f-keyle Spinoza iin dnya yeniden, vicdan

evvelki o masumiyet haline geri peki mors us

79

AHLAKIN SOYKTG

c ons c i en ti a e 'ya (vizdan ne bu arada? "G a udi -um 'un (sevin) en sonunda Spinoza kendi kendine, - tm beklentilerin aksine yeniden bir imgesi bir hzn." (Ethica III, nerme XVIII, yo-rum I.Il.) musallat "ktlk

da binlerce boyunca, "kabahatlerine" olarak du-S p in o z a ' n n kin d e n fa r k l d e g il d i :

"bir beklenmedik ters gitti burada" diye "bunu diye d e g i 1 - , bir bir talihsizlige ya da lme boyun egercesine, rnegin bugn bile

biz oranla daha stn yol aan o yrek-li ve boyun egdiler cezaya. O dnemler-de su ediminin bir o da edimin kendisi zerinde oldugu muhakkak ki, etkisini , her nce bir zeka bir bellek ge-

bundan byle daha dikkatli, daha daha gizli davranma istencinde, bir ok iin yetersiz oldugu-

nun idrakinde, kendi kendini daha iyi Ce-za yoluyla, insanda ve hayvanda genel olarak elde edilebilecek olan, korkuyu ve arzulara hakim bylece eh 1i1 i r ceza ama "daha iyi" yapmaz, - ki daha olarak bunun tersi de ileri srlebilir. ("Zarar denir halk lde da. okluk

neyse ki.)

16

Bu noktada "vicdan benim kendi hipotezime ilk ve geici bir oluyor:

80

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

kolay olmayan ve uzun sre gzetilmeyi, zm-senmeyi gerektiren bir hipotez bu. Vicdan oldu-

hepsinden daha bir kendini, toplum ve bysnn iine kesin olarak o olarak bir olarak gryorum ben. Deniz kara hayva-

olmaya, aksi halde yok olup gitmek zorunda na gelenden yabana, gezip maceraya mutlulukla uyum bu gelen, - tm igdleri bir anda ve O ana suyun bu hayvanlar, bundan byle zerinde yrmek ve "kendi kendilerini korkun bir

zerlerine. En basit iin bile beceriksiz gryor-kendilerini, bu yeni ve bilinmeyen dnyada, eski yol gs-

tericilerine, o dzenleyici ve bilinsizce drtlere yer yoktu - sonu hesaplamaya, neden-lerle bu talihsizler, "bilin"lerine

o en ve en ok Zannetmi-yorum ki yeryznde bylesi bir keder duygusu, gibi by-lesi bir daha olsun, - o eski igdler bir kez olsun taleplerini duyurmaktan vazgemediler gene de! Ne ki bu igdleri tatmin etmek zor ve nadiren genel olarak yeni ve adeta

tatmin aramak kendilerine. mayan tm igdleri e yne 1ir1 er - benim, ise 11 -m esi diye budur: insanda, sonradan onun "ruhu" diye olan ancak bylelikle

iki zar gerilecek kadar ince olan i dnya, insa-diz g i n 1 e n d i i lde ve o

81

AHLAKIN SOYKTG

lde derinlik, ve ykseklik Devlet rgtnn, eski zgrlk igdlerinden korunmak iin o korkun kaleler, - cezalar zellikle bylesi kalelerdir - zgrce

tm igdlerinin geriye, kendisine ynelmesine yol zulm, takipten, de-

dkmekten haz - tmnn, bylesi i-gdlere sahip olan insana cephe budur "vicdan rahat-

ve ve direnlerin kendini

paralayan, kendi kendini kemiren, kurcalayan, yan insan, kendini kafesinin vura vura yaralayan, bu

istenilen hayvan, bu yoksun olan ve le zleminin yiyip kendi kendinden bir serven, bir ye-ri, gvenliksiz ve tehlikeli bir yaratmak zorunda olan insan - bu deli, bu zlem eken ve umutsuz tutsak "vicdan

mucidi oldu. Ama bununla, bugn bile en vahim ve en yolu insan -

d a n , k e n din d e n ekmesi: hayvan olarak zorla yeni durumlar ve iine ve adeta o ana kadar kuvvetinin, korkun-

temellerini olan igdlere sonucu olarak. te yandan bu kendine kendine cephe hayvan ruhu olgusunun beraberinde yeryzne ne denli yeni, derinlikli, ve g e l e c e k va -a t e d e n bir ve bylece yeryznn nemli lde da hemen ekleyelim. Bylece ve sonu da henz grnmeyen bu oyunun takdir edilebilmesi iin seyirciler gerekten de - herhangi gln bir

82

"SU", RAHATSIZLIGI" VE

gezegende, ve dikkat ekmeksizin gz yumu-lamayacak denli ince, harikulade ve paradoksal bir oyun! O zamandan beri, Herakleitos'un "koca ister Zeus ister ol-sun, oynarken en beklenmedik ve heyecan verici ar a s n d a yer insan, - sanki onunla birlikte bir kendisini bildiriyor ve insan sanki ama de bir yol, bir ara durum, bir kpr, bir byk bir ilgi, he-

bir bir umut, handiyse bir kesinlik ken-disi ...

17

"Vicdan bu hipotezin ilki, sz edilen ve istemli bir

yeni organik bir uyum bir kesinti, bir bir zorlama, hatta bile

bir bela kendini ol-lkinci o ana ve

bir belirli bir sokma srecinin, bir yine yoluyla bir sona

- en eski "devlet"in korkun bir despotluk, ezici ve bir olarak ortaya ve halk ve hayvan bu ham-maddeyi itaatkar dek onu b i i m 1 e n -direne dek "Devlet" bununla kimi - herhangi bir hayvan s-rsn, iin olan ve rgtleme becerisiyle de, belki

ok daha stn, ama daha hala gebe bir halk kitlesinin zerine o korkun penelerini gzn koyan bir fatihler ve

83

AHLAKIN SOYK'fG

efendiler "Devlet" byle yeryznde: onu bir "sz-ile hayallerin sona

Buyurab