23 november 2018, pag. 4

Lief en leedRembrandt

vanen Saskia

Het verhaal van hetzeventiende-eeuw-se societypaar Rem-brandt van Rijn enSaskia Uylenburghloopt als een rodedraad door denieuwste expositiein het Fries Muse-um in Leeuwarden.Liefde in de Gou-den Eeuw, net alstegenwoordig,maar toch anders.Gitte Brugman

I n het rijtje ‘bekende Friezen’ aan wie hetFries Museum nog eens aandacht wildegeven, stond jaren geleden Saskia Uy-

lenburgh. De jonge bruid van Rembrandt, diehem inspireerde tot een reeks mooie portret-ten, maar die zo jong stierf. Een idee wastoen alle Saskia’s bij elkaar te brengen.

De tentoonstelling over Rembrandt enSaskia is nu een feit, maar het oorspronkelij-ke idee voor de expositie verdween uit beeld.De expo kreeg een grotere reikwijdte: Liefdein de Gouden Eeuw. Al speelt de jonge vrouwvan Nederlands beroemdste schilder wel eenprominente rol.

Op koperkleurige wanden wordt het ver-haal van Rembrandt en Saskia verteld, alsvoorbeeld van een zeventiende-eeuws socie-tyhuwelijk. Hun leven vormt de leidraad, diewordt omgeven door verhalen over hofma-kerij, trouwen, het huwelijkse leven (in voor-en tegenspoed), het nageslacht en de dood.Er zijn talrijke lijntjes tussen de adellijkefamilies, die trouwden in eigen kring. Voervoor genealogen en historici.

Bij binnenkomst kijken de jonge Rem-brandt en Saskia bezoekers aan vanuit hunlijsten. Van Saskia’s portret, uit de collectievan het museum, is sinds 1969 duidelijk dathet geen Rembrandt betreft, maar dat eenleerling het maakte, mogelijk Govert Flinck.Conservator Marlies Stoter: ,,Begin dit jaarben ik met het doek op reis geweest. In hetRijksmuseum is het door kenners vergelekenmet werk van Govert Flinck. Unaniem waren

zij van mening dat dit portret is geschilderddoor deze meester-leerling van Rembrandt.’’

Flinck volgde een deel van zijn opleidingtot schilder in Leeuwarden bij Lambert Ja-cobsz. Hij kende Saskia. Beiden verhuisden in1634 naar Amsterdam. Hij om zijn opleidingte vervolgen bij Rembrandt van Rijn, enSaskia als vrouw van deze schilder.

Waar Saskia en Rembrandt elkaar voor heteerst ontmoetten is niet geheel duidelijk. Datkan zijn geweest bij haar neef en kunsthan-delaar Hendrick in Amsterdam, bij wie Rem-brandt in dienst was als portretschilder. Of inHendricks filiaal in Leeuwarden, waar Saskiawoonde. Toen haar vader overleed (moederwas al gestorven), werd het familiehuis ver-kocht (tegenwoordig is dit het advocatenkan-toor Anker en Anker). Stoter: ,,Haar zus His-kia was inmiddels getrouwd, bij haar konSaskia intrekken. De verkoop was een prakti-sche beslissing, want wie van de acht kinde-ren woonde er feitelijk nog in het huis?’’

Saskia is de liefde van Rembrandts leven.Snel na hun eerste ontmoeting verlooft hetjonge paar zich. Dat is juni 1633, wanneer zein Sint Annaparochie op bezoek zijn voor dedoop van een nichtje van Saskia. Rembrandtsallereerste tekening van Saskia is een herin-nering aan de dag van hun trouwbelofte, ookvoor hemzelf, zo blijkt uit de tekst onderhaar portret: ‘Dit is naer mijn huysfrou ge-conterfeyt’.

Na de verloving trekt Saskia in bij haarzwager in Franeker, omdat haar zus Aaltje isoverleden. Ze zorgt voor het 6-jarige zoontjetot ze zelf in het huwelijk treedt. Tot die tijdziet ze Rembrandt waarschijnlijk niet, zehouden contact via brieven. Hun huwelijkvieren ze in Sint Annaparochie, in het deftigehuis van Hiskia en haar man Gerrit van Loo.Samen verhuizen ze naar Amsterdam, waarze een huurhuis betrekken.

Het gaat Rembrandt voor de wind, zijnportretten vinden gretig aftrek, in 1639 be-gint hij voor zichzelf. Hij gebruikt zijn jongevrouw graag als model. Een aantal van zijnwerken, waarop Saskia staat afgebeeld, is tezien in de tentoonstelling.

Het topstuk in de expositie – Saskia enprofil in rijk gewaad – is een van Rem-brandts meest persoonlijke meesterwerken.

Het komt voor het eerst in ruim 250 jaar naarNederland. Het is eigendom van de Gemälde-galerie Alte Meister binnen het Museumland-schaft Hessen-Kassel.

Uit hetzelfde museum komt ook Zelfportretmet helm in bruikleen naar Leeuwarden.Hiermee liet de schilder zien dat hij allerleigezichtsuitdrukkingen beheerste en ook deglans van metaal kon weergeven.

Hij begon aan Saskia en profil in 1634 enwerkte eraan tot na de dood van Saskia in1642. Stoter: ,,De laatste toevoegingen zijn dewitte veer op haar hoed, en het takje – waar-schijnlijk rozemarijn – in haar hand. Symbo-len voor vergankelijkheid en eeuwig durendeherinnering.’’

Het jonge paar kreeg vier kinderen. Deeerste drie – Rumbertus, Cornelia en Cornelia– sterven nog in de wieg. De vierde baby,Titus, wordt wel volwassen. Maar zijn moe-der maakt dat niet mee. Acht maanden nazijn geboorte overlijdt Saskia op 29-jarigeleeftijd. Ze laat in haar testament al haarbezittingen aan Titus na. Rembrandt magerover beschikken zolang hij niet hertrouwt.

Rembrandt houdt zich aan die voorwaar-de. Hij heeft wel een noodlottige affaire metkindermeisje Geertje Dircx, die voor Tituszorgt. Later hervindt hij de liefde bij Hen-drickje Stoffels, met wie hij een dochterkrijgt: Cornelia. Maar hij hertrouwt nooit.

In ruim 250 objecten vertelt het museum

hoe lief en leed destijds werden gedeeld.Tot deze objecten behoren zo’n zeventigschilderijen, schetsen en etsen van Rem-brandt, die uit bruiklenen komen. Veel ande-re schilderijen en voorwerpen zijn afkomstiguit eigen collectie, zoals zilveren knotten-doosjes, huwelijksbekers en -geschenken,merklappen en een zeventiende-eeuws bedopgemaakt met rijke sits en geborduurdelakens met familiewapens.

Gegraveerde huwelijksharten, schunnigegedichten en schilderijen vol symboliektonen hoe mensen in de Gouden Eeuw aan-keken tegen liefde, religie en eeuwige trouw.Zo wordt op een werk van Govert Flinck dejonge Suzanna van Baerle afgebeeld met een

als bewijs van haarliefde en een groene

symbool voor trouw enstandvastigheid.

Een deftige brui-loft duurt in de

zeventiendeeeuw soms

weken en gaatgepaard met uit-

bundige feesten. Kos-ten noch moeite wor-den gespaard en netals tegenwoordigworden deze dagenvastgelegd.

Een trouwreportagevan het huwelijk van

jonkheer Eraert vanPipenpoy en jonkvrouw

van Liauckema getuigthiervan. Een juwelenkistje

restauratie een ‘eengeheim vakje’ prijs, en

ook gerestaureerdeschilderijen uit eigen

collectie lieten nieu-bijzondere trouw-van Eminga. Dub-

handjes die in elkaaren een ring met een

van de onvermijde-lijke dood.

Kinderen vormen de kroon op een huwe-lijk in de Gouden Eeuw. Ze zijn behalve ‘eengoddelijke opdracht’, ook een vrijbrief voorseksueel contact en dé manier om familie-

naam, status, bezittingen en privileges doorte geven. Echter, kindersterfte komt veelvoor. Het verlies van een kind is voor elkgezin een groot verdriet. Vermogende ouderslaten hun (soms al overleden) kinderen vast-leggen op familieportretten. In de tentoon-stelling is hiervan een aantal voorbeelden tezien van Wybrand de Geest, Lambert Jacobszen diens zoon Abraham van der Tempel.

De expositie eindigt met een portret vaneen kind, de jonge Dirck Dircksz Santvoort.Hij draagt een gegraveerd gouden huwelijks-hart, een teken voor de eeuwige cyclus vanleven, liefde en dood.

Dit isnaer mijnhuysfrougeconterfeit

Vlnr: Portret van Suzanne van

Baerle door Govert Flinck;

Portret van Saskia Uylen-

burgh door Govert Flinck;

Huwelijksmaal ter gelegen-

hed van het huwelijk van

Eraert van Pipenpoy met Jel

van Liauckema in de grote

zaal van Liauckemastate te

Sexbierum; trouwring of

federing met ineengeslagen

handen; huwelijkshart met

kettinkje; Saskia en profil

door Rembrandt van Rijn, en

Het ledikant, ets van Rem-

brandt.

Op de voorkant van dit ka-

tern: Zelfportret met Saskia,

ets door Rembrandt.

Leeuwardenen Kassel

De tentoonstelling Rem-

brandt & Saskia: Liefde in de

Gouden Eeuw in het Fries

Museum wordt gemaakt in

samenwerking met Gemälde-

galerie Alte Meister binnen

het Museumslandschaft

Hessen-Kassel. Na Leeuwar-

den is deze van 12 april tot

en met 11 augustus 2019

daar te zien onder de titel

Kassel … verliebt in Saskia.

Liebe und Ehe in Rembrandts

Zeit.

Rembrandt & Saskia: Liefde

in de Gouden Eeuw is nog net

onderdeel van LF2018, maar

tegelijk een opmaat naar het

landelijke themajaar Rem-

brandt en de Gouden Eeuw.

In 2019 wordt het 350ste

sterfjaar van Rembrandt van

Rijn herdacht met tal van

activiteiten in onder meer

Den Haag, Leiden, Leeuwar-

den en Amsterdam.

Zie: www.friesmuseum.nl.

cupidofontein alsstromende liefdeklimop als symbool

standvastigheid.

gepaardbundigetendenalswordenvastgelegd.

Eenvan

jonkheerPipenpoy

Jel vanhiervan.gaf bij restauratie

geheimook

schilderijencollectie

we details zien. Zoals de bijzondereringen van His Hesselsdrbele ringen met twee handjesgrijpen (zie afbeelding), endoodshoofdje – symboollijke dood.