99

Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 1/96

Page 2: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 2/96

Page 3: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 3/96

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

iittpV/www.archive.org/detaiis/ueberdiebedeutunOOmert

Page 4: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 4/96

Page 5: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 5/96

1 HE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIO

10 fLMSLEr PLACETOBONTO 6, CANADA.

fß- ff" t

wtmMmi»c5 'gäifrfiöfTid'Kn 'g^riclicrfcintnats 511 trtct.

3ur l)iil)cn ;rncr öfv^ntl)ronif»itiou

Sr. 93ifc^öflitf)nt ©iiabcii Df8 ^Pd^ii'iirbiijftcit 5Bifrf)pfg,

W, ^£t^aihf^-ivälat 2v. .f-iciliflffit %^hi9 IX. uu& 3ttttcr l)or)cr Orbcii,

auf fltn gifchöflftlicil .^lulil uon ilrür

om 11. Sunt 18G5.

Kcbcr t»{c ^rbfutunp bcr Crrhfnntnifjlcljrcn Itco I).

^uoujtlnuoiinb lies I). (k^honnio v. p((\\\\n für bcn (^f|"i1)id)tlid)cu (Lhit-

W)idU«nf|ö0rtn9 bcr ,|.ll)ilo|'iipl)ic alö vciiur Vcruunftuul]cnfd)aft.

Cinc I)il'torifd):pI)ilofopl^if(i)e 2lbl;aiibhiun

D"*. Jacob Merten,

^'vofcfior brr '^Jj^ilofo^iliii- om ^<vicftov|i'miiiav jii 2vicr.

—^-c^^tjy^

—"gl r i c r.

ükxla^i bor ^r- i'iniridKU 5ihui)()nnMuii(i|.

1805.

Page 6: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 6/96

THE INSTITUTE OF MEDtAfV»«. Su10 ELM6LEY PLACE

TORONTO 6, CANADA.

OCT 15 m\

G19

5r. Sinfc'i'dte 58ud)bruderei in %x\ex.

Page 7: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 7/96

^r. 9Sifcf?ci|ii(f)en ^nabeu,

Jbcm Ijctbtoürbtgsten ^istboff,

imn

* ÄtBBBtT'

^"Plli$.

.^aii8|3iälot Seiner .f)ciligleit 'IPiuö IX. uiib JHittcr löoI)ct Orbcn,

als ;Auöliruck fl)rfurd)t9üollcr ITjulbigung un> treuer (ErQebenljeit

in (icfftcr (^Ijicrbictiiim

gcUMbmct.

Page 8: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 8/96

Page 9: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 9/96

Page 10: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 10/96

Page 11: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 11/96

Page 12: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 12/96

Page 13: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 13/96

Et ideo fortassc merito philosophi. in rebus

intdligibüihus diritias iionunt, i)i sensibiUbus

egestatem. Quid enini aerumniosius, quam minus

atque minus semper posse ßeri? Quid ditius,

quam crescere quantum velis, ire quo velis, redire

cum velis, quo usque velis, et hoc multum amare,

quod mimii non potest?

Augustin. ad Nebrid. ejiist. IV., 2.

^aö UcOcv[inuticlH\ bcffen (Jvfeiintnif^ bic ^^t)i(ofovt)ic mit \\>\\\z\v

fc()aftUckv 'Tcubcu^ iicfc()ic()tlirf) ,^ucv[t cvftvcbt, i[t bay ^i'cfcn bcv

jiunfäUij-jcu 'Siuc^c. 'il'ay un§ bic C'-^cfcIncMc über bic fviU)cftcu v^bifo

fo^'»(}ifdicu i'cl)vcii bcv©viccl)cu bcvicl}tct, bereu vcc^c unb ebcmnäijiiic

©ciftcSlljätigfcit fo ganj c^ceijpict ivav, bal mcnfcl}tid)C !')iiu(^cii nacl)

tieferen (>-rfeiiutui[fen bcr un[feii)d)aftlichcn ^liid)tiuui eiiti^Cvieiv^iifiibren,

begeuc^t mir eiiuiiiber übcrbictcnbe iNerjudjC, bic ir^eifc, in nHld)cv

ber ^?eufd) ba§ 5l^cfen ieucr ©inc^e crfcnucn föiiiie, au§iiubii^ jii

nuid)cn, unb barum blc^c .^"^iiitei tu ugcu ,^u ^^latou, bcr bao

bccjvifftid)C !I)cnfe)i ciu fi'iv aUciual al§ bicicnii'ic iieiftii-jc 'i()atij-^feit

fivirtc, in UHid)cr ba§ 53(cibcubc unb u\tl)rl}a[t Scienbe b. 1). baö

©.U'fcu ber T^'wuyz crfaiiut )i>crbc. ®ic 3iv-i()rl)cit, fi'ir unliebe alle

bcbeutcubcu (^i\^cuc)ui[fc bc» V''l)itofcpI}ircubeu 'i0cciifd)cnj^ci[teg ciu[tcl)cn:

bafe bcr 5H^eife, in iuctd)er man ba§ ^^erftänbitif^ i'ibcr bie 'X'atur

bev Dinj"ic erziele, ba§ ^iu^rft änbuif^ felbft entjvn-cdie, (endetet aber

aud) fd)ün bei jenen (^i[t(iniV-^^'er|nd}en bnrd). 1)ie älteren ^'^"i'^i"

liejjcn fiel) beim '^U)i(ofovt)ircu Don ben '.\\t(urcvfal)rungeu, bie jid) auf

bic ©iunc§ti>at)rnel)munßc)i (^rüubeten, leiten; unb il)r %5l)ilo^

foVl)cm beftimmtc baS Ä^cfen ber 1)inc^c al§ eine materielle Um

feiuuui eine§ in fid) fräftij^en UrftoffeS. !l^ie ^l-^iUbai^oräer rid>telcn

alw ''I)iatl)ematifer il)r .s>anvlany^enmerf auf bic ,S«H {y\U %\\v-

brucf be§ Waafu'S), v>on UHicl)er fie füUHM)l baö iueuid^lid\e Ifv^

fenuen, al^J bie unrflid}eu T^iuj-^c bcl)crr)d)l j^lanblen, u^eldu- fie balu-r

1

Page 14: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 14/96

2

aud), mit bcv f\)inboIiid)cu 5\>bcutuiu3 bc§ Unbegrcu,:\tcn uub 33cgveusteu,

fi'iv t>a§ 3;i>eicu bcv 'T^iu^c mib jornit Icl^tvc [üv btofjcä 5Ra[^DevI)ä[ttiife

l)icücu. ©ie ©(catcii teilten auf ba§ ab§tvat)ivcnbc 'Dcufcii

attc» ®ctyid}t; uub bic l^in^^c fd)runipftcu i()ueu unter bev alte»

^JOhuuigfaltigc au§fcl)cibeubcu '33uic()t biejeä 'Denfenä au[ ein 'XI leinet,

\iielitc§ fic baä Seienbe nauutcu, sufauimen. S)ie jiinc\cveu ^o'^i'-'^'

ivoUtcn bem ©eieuben bcv (^teaten uub bev buvd) bic ©inue§wa()v=

ne()nuuu3 auU3enöt(}iv3ten unb \)on beu älteven ^ouievu be(}auvteteu 'Isicl-

l^eit bcv 9iatnvbinc5c C5leicl)Iantcubc 9iec(nuuu] tvacjen; uub ba3 ÜH'feu bev

S)inc|e geftviltete jid) i()iieu ju einem Gomvteji-, in weld)em ba§ (5'n)ii)c

(ba§ (Seieube) i)iev 91atnv etemeute obev un5äl)licje einfad)c uid)t

qualitativ V)evid)iebeue .^üvpevd)en ('Xtome) univen, cutwebov fe(b[t

mit ^väften ,^u beu v>evfd)iebeuen ^kvbiubuui^en unb 9(nf(5junc\eu an§^

öevii[tct, obev von einem med}anijd) iinvfeubeu fclbftänbicieu C^knftc

bewältigt, ©ofvate» cnbUeb, bev 8o^''l)iften fcbavfcv, abev cieved)tcv

©eflucv,\)inbicivte ^uhiv

bcm aby tva()ivenbcnS)cnfen v^ov^ücjUd)

nnx bic unwanbelba ven ct()ildien '^loviuen, weUte bcm ine(-

cjeftalticicn meufd)lid)en !i-ebeu .lieget unb Ovbnung v>evteit)en

foltten, at» CiH\]en[tanb ju 'iUgviffyevftävuugeu, j;ebod) uuv

nbcvteiteub jn bcv nun nmiafjcnbcvcn (5HH)vvlt gcnnnucnben @ejd)id)tc;

benu ^^taton fd)on, ba§ begvifftid)e ©•vfenucn an fid) in t)ebad)tjame

ß-vnHvgung sict)eub, fügte beu im (Mei[tc bc§ ©ofvateS angefteltten

ett}iict)en 53etvad)tnngen bic bcgvifftidjc (5:vfovfct)ung bev ?catuvbinge

Ijinjn unb gab babuvd) bem begvifflicßen ©vfenncn ^tuwcifung auf 'oa^)

gan^c ^^l)i(ofovt)ifd)e ©ebict, fo ba^ baffelbe in feinen klugen fogav ^uv

(Svfenutnijs be§ tt>at)vt)aft Seienben at» bcv cnügen attgemciucn

2l^efenynci\;meu attev ®pt)civen bc§ C^j^ciftivcnbcn ba§ ^DJtittet wavb.

5)a ^taton abev bem allgemeinen ^egviffe entjpvcct)enb audi ba» iöcfcn

bev T)ingc in fid) atlgcmein faf3te, gingen ^tllgcmcincy unb 3itbiin=

buclle§ für bic ©inge in j^vei von cinanbev gefd)i ebene ©:pbävcn,

in ein ^cii^it^ ^on 5^ccn, ivctctic im ©ieffeitS bcv ^3catcvic nnv

gctviibt fid) abbitbeu fönntcu, au^cinaubev. ^C'^'^'^f*^^^^ i^'t»'-''-'') gvünbcte

fid) mit '|.^taton bic bcunifjte (S'vfeunlniji be§ äi>efeu§ eine bteibenbc

©tätte in bcv '^U)ilüfovl)te; unb c§ l)anbette fid) uuv bavum, baä

?Oiangctt)aftc au bcv von '^'tatou anfgefteltten !L'el)ve ju vevbcffevn, ba§

nod) 5"^'t)('-'ii'^'^ Ä^i entbeden unb eine allfeitige (^ntiuirflung bev ^^^l)ito=

fovt)ic ein^yitcitcn. ^n biefc 9{id)tung ging siicvft 9tviftotcte» ein,

bcV/ ^vic fein ?tubcvcv untev beu @vied)eu, bic (^iciftcSbtide bc» ^^Uatou

Page 15: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 15/96

t>cii (''k'fci.u'U luib Aovnieu bcy cnivi vifitcii ^cnt'ciig ciiljpvccbciib

^u maduMi, iinti baö übcri"iunliri)C ^^scjcn mit bcm v c v ä ii b c v l i d) c u

^iu II fällii^cii in iiiiiik^cii 3^'^^"ii"'-''il)^^"ß S^ biiiu^cii vcv[taiib.

'-irnc maiuiiojfacl) iiiib i^cvfttücbcii aber aucl) alle fernere ^"»l)ilofovI)iicl)C

3.u'[tvcbiuu^eu ficf) gcftaltctcii, bie[clbeu lesjeii fortU'>äl}reub .'^eußuils für

bic 'Kc^^el ab: uuc bic (5:v!euntulf5tel)ve, fo bic ^|>I)ilofüVl)ic.

v2oU btefe ^\<:<\d etiina blof] für bie eiii,^ einen ©\)ftcmc bcr

''|^l)i(ofovl)i''' ^^^ettnnc^ baben? ^oll blcfelbe niibt anc() für bic ^l)ilo=

fopI)ie al^o i]cfc()icbtUcl)ey C'^m^e von '-I^^bentnnc} fein? ^i''^" 33caut=

UMM'tunj'^ bicfev ^yracje j'^tauben nur bie biftcrifcl) vl)ilofovI)ifc()e ^iaclnvcifc

liefern 511 fonncn, b.if^ bie '?hupift inifch-itljctniiftif c[)e (?-rfenutnif>

lel)rc be^^i'u^UcI) ber vl)ilofoVl)ifcl)en (vorldjunjien iljrer '3iacl)iiHlt bic

iH\^eicl)iuuu^ eineö eaufalen 'l-^ri neip^ verbiene, ieC>ocb cincS fold;en,

ivelcl)e§ biircl; b i e (^- r f c n n 1 11 ifj

l e l) r c n b c r ^ ü r,^ e i t b e b i u g t

fc i , unb

in biefcm i^öcbiuj^tfein beii Icl^tcrii baä ')?Mtvrincivfcin l^crinittlc-

(5'incr l)öl}crcu ^luforberuuj^ vermeinen nur aber bi'-'vbei aiicb iiid)t

cntfprcd)eu 511 foUcn. Penn ber ertenntnif3tl)eeretifd)c .<>{cim fi'ir bic

l)iltorifd)e (Sntiincftuiu-i ber ']il)ilofovl)ie mi'if^te cicjcntlid) in bcr '^Ua=

tonifd)-xHriitütelifd)cu (5-r!cnntnif:!leI)re j^efiutit iiierbcn, inäre bicfcr

^eim, in ber (^knftc§nad)t be» vS^eibentbnmS i^eborcn, Hid)t ein x>erfiim=

merler nnb franfer i]en)cfcn, bcr, tv»ic bic C-k'fcbicbtc jeigt, aU foltbcr

nicbl bie C^Hninblas^e ber tiinftii^en Gntfaltniu^ ber '|>l)ilofovl)ic fein

feilte. \Vinf^te bcrfelbe nun bocb, aber aly leben^frciftii^er unb v-jefnuber,

feiner nrfprniu"\licl)en ^k^ftimmunj'j bicnen, fo jäl}lte er erft fi'ir bie

wirflid)c (5'ntu''ict'lu uj^ ihmi bcm '.liiomente ber 'Kcj^encration an,

nnb biefer 03ioment batirt von ber yUuv-iftinif eb = 'Il)omiftifd^en

C'-rfenntnifUel)rc l)er, nuHdie barnm and) bie ,^nm '^U'incipfcin ^ual)r=

l)aft bcfäl)ii^tc (^•rtcnntnif5lel)re ift. „\ufofern bai-iCi^jcn Icljtrc bcn '•^la-

tonif cb iH riftot elifd) en .Weim aufj^enommen l}abcn nuifjte, nni

^|>rinciv ,>n fein, fanu fie felbft nicbt al5 urfvri'uu-\licbci\ fonbern nur

(\U ein burd) baö nrjvriini-ilid)e vermitteltet' 'j^rineiv Der (Äntnnd-

luHj-^ an;'^eiel)eu iverben, iveld)e§ bnrdi feine Onalität beä ^|^rinciV'>fcinä

^^ußlcid) bcm nrfvri'uißlidjcn Ä\nmc bie lljcilnaljme an bcr v^iiicipicUcii

'Il)alij^feit .^nmittelt.

Tic :Kad)UHnfc nun, baf^ bic l'lnvinflinifd) Ib'-'*i"'f<M''"f)>^ (Lirfcnntnif^

leljre ein fold)Cü be,^iel)nniV^reid)e> '].Miiuip fi'ir bie pJ)ifpf'-'*V'')iifJ)C'i

^'s-ürfcljunjicn ber ^i^^v unb 'Jiacb^eiten fei, u^ollen unr in iicßeinvärtii*)cr

xHbl}anbluni^ ^u fiU)ren f neben, nnb ,^n bem .HuhhIc ,uii^vft bic {^x-

Page 16: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 16/96

4

feiuitni^lcl}vcu bc» l). ^Huc^uftinuS uub beö l). Sl()üniag V'üu ^Hquiu in

il;vc ©vuiibctemcutc äcvlci^cii, um in icncu baö (i-vfcuutniHtl)eovctifd)c

bc§ '^.-tatoii unb bcy '?(vi[totek^ unb i()v clociicä !i>cvl)ättiii[5 ju cuianbcv

aiif^iiftubcu, uub fobauu bic i)iclatii.Mi bcv '?tucju[tiui[d)='3:()c»iuifti)d}cu

(5Tfcuutni^lc()vc ^u bcu ^l)ilcifopI)ifdjcu i^cftvcbuucjeu bcv 3^ieucu ^t\t

in Uuterfud)uncj sicljcu.

L

Die CrhcniitntBlfljic ^cö Ij. ^ngullinuö i|t djitftlidj-platoiitfd), bic bes

1). tljomnö djnlUidj-niiftotclifd) niiö nugurtiiüfd).

1. 3^cv I). '^(uj]u|tiuu§ (cl)vt bic (^vfcuittuiß bc» Ucbcvjiun-

Iid)cu, iubcm er bcu ^öccj ancjibt, auf vocKtcm unv juv (Srfcuutm^

bcS 2.ßat)veu cjclauj^ni fönucii. ©cv juv (Svfcuutui^ be» iBaI)reu

fid)vcubc ilk\3 i[t if}m ibcnti]c() mit bcmjcuigcn, bev uu§ juv (Srfcuutuijj

bc3 UmiHiubclbarcu l}iulcitct; bcuu ba-3 äi^ai)rc bleibe jid) fclbft cjlcid)

uub ,;^eid)uc jid) buvd) fciuc Uuwaubelbavfcit au§. Umüanbclbavc» mm,

fo Ie()rt iMuvjujtiuuS, cvvcid)cu wir uid)t mit ben ©innen; benu

ba§ SiunfdUicjc ücvänbert fid) oI)uc Unterlaß, ift fortu>ät)venb im

5ßerbcu bc;]riffcn. 'Daju tommt, bajj bcr *:)Jceufd) I)in uub ujicber,

U)ic im €d}(afc cber im i\>al)ufiunc, ©inne^cinbvüdc evleibct, at§

vii()vtcu fie l">üu auUH^icubeii f5vvcvlid)cu IDiUk^en I)er, uub bod) v^cvmacj

bevfelbc mit ben ^i^inuen uid)t ^u eutjcbcibcu, bafj il)m bfc^e '-Öilbev

üorfd)UH'ben, fo bajs c\c\i\\}^t u>erbcu mu[3, bvi» Urtl)cil über 2Bal)vl)eit

vul)e nid)t in ben Sinnen. SSoücn wir atfo bic unwanbclbave 'i^ciijx-

I}cit cvfeuncu, \o muffen unr uuy von bcv fövvevtid)en uub finnfälligen

ÜÖelt abwcuben, ^a^ ©ebiet ber iSinne«tl)ätigfcit Dcrlaffcu uub m\§>

auf ba§ ijeiftigc, weldjco fid) in uufcrm ^unern finbct, begeben ).

') Omne quod corporeus sensiLs adtiugit, quod et sensibile dicitur, sine

Ulla intennissione tempovis coniinutatur: velut cum capilli capitis iiostri cres-

cuut, vel corpus vergit in seiiectutem, aut in juventam efÜorescit, perpetuo id

fit, nee omniuo intennittit fleri. Quod auteni non manet, percipi non potest:

illud enini percipitur quod scientia conipvehenditur. Coniprehendi autem non

potest quod sine internnssione niutatur. Non est igitur exspectanda sinceritas

veritatis a sensibus corporis. Öed ne quis dicat esse aliqua seusibilia eodem

modo seni]ier maneutia, et quaestionem nobis de sole atque stellis afferat, in

quibus facile convinci non potest : illud certe nemo est, qui non cogatur fateri,

nihil esse sensibile quod non liabeat simile falso, ita ut internosci non i)ossit.

Nani ut alia praetermittani, onmia quae per corpus sentimus, etiam cum ea

Page 17: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 17/96

'Daä (5:itciuicu bc;^ '^l>al)vcii c\,<:\)t in äf)iitirfH'V 5öcifc l^ov fid), uuc ba§

^icl)cu bcä SiuufiiHiöcii. ^um €c()cii ift cvfovbcvlicb; ducvfcito ein

;^c)iiiibc» ?liu^c, UHld)c§ l)iiiblicft iiiib bann ficl)t, aubvcvjcit» ein fimi=

falluicv (;*'k\^ciiftanb iiiib bic Icudjtciibc ^oiiuc, bind) bcvcu l'kl)t bcv

OH'vicnftaiib botcudjtct iiub ba« ^>efcl)ciniicvbcii bcnclbcu cniiöcjü^t imvb.

€>o ift aud) juni ©rfcnncu bcy iBat)vcii cvfovbcvUd): v>i.mi ©citcu bcv

8cclc ein i'icfuubcä 5luöc, lucldjc» bcv ®ci[t (mens) i[t, tuciui bcvfctbc

üou fciiicv filtUdicii iunfoiiimculjcit, in bcv cv fiiv ba» Ucbcvfiuulid)C

ivciii;] (;^:mpfäiu'jlid)fcit l}at, bcfvcit luovbcii, ba§ .^öiublirfcii (bic ©et)=

t'vait) bicfc» '.Hujic», bic iHn-uuiift (ratio), uiib ciiblid) ba§ Sdjaueu

(visio); bou 3citcu bc§ ju (5:vfciuicubcu ba§ (^köcuftäublid)c g. ^\ bic

Ü3cwcifc bcv ^iUffcu|d}aftcu, uiib ba» ßid}t, in iDcld)cm bay C^.^cgcm

ftäiibUd)c al§ äl^al)veö cvgläujt uiib vjcjdmut ivcvbcii fauii; aud) (.'«U^tt

i|t C^k'ßcuftanb bcy (^-vtcuucu^ b. I). bcw 8d)aucii§, abcv in aiibcvcv

'ilHnjc, a{§> bic iinifcn[d)aftliclicu ^eiücijc, bic uuv im l'id)tc bc§ cv(cud)=

tcubcii(^k^ttcvi

cvfaiiut ^ücvbcu. ®icSd)aiiuiu"5

ift bic (Ävfcniitnifj bcvcclc, ba» '^nobiict bc^ ©vfeuncubcii luib bcffcu, iv>cld)c« cvfaniit unvb ')•c

Hüll atlsuiit sensibus, iiiuigines tarnen eoiuni iiatiiiuu- tanqiiani prorsii.s adsint,

vcl in sonuK», vcl in furore. ilnod cum patinuir, (mmino utruin oa ipsis sen-

sibus seiitiainus, aut inia,i,^ines sonsibiliuni sint, disoernero nun valcuius. Si

if^fitur sunt iniaji^incs scnsibiliuni falsae, quac discerni ipsis sonsibus iiequcunt,

et nihil percipi potest, nisi (luud a i'also disceniitur, non Judicium voritatis

constitutum in scnsibus. Quamobrcni salubcrriinc adnioucmur avciti ab hocmundo, qui proiocto corjiorous est et sensibilis, et ad Deum. iil est veritateni,

quae intellectu et interiore nieiite capitur, ijuac semper manet et ejusdem modi

est, quae non habet imaginem falsi, a qua discerni non possit, tota ahicritate

converti. De divers, quaest. octog. tr. (juaest. IX.

') II. Proinittit enini ratio, (juae tecuni Uxiuitur. ita se (b'inonstraturam

Deum tuae menti, ut oculis sol demunstratur. Nam mentis (juasi sui sunt oculi

scnsus animae: disci))linarum autem quaeijue certissima talia sunt, ((ualia illa

(juae Sole iUustrantur ut videri jtossint, veluti terra est at(jue terrena omnia:

Dens autem est ipse qui illusirat. Ego autem ratio ita sum in mentibus, ut

in oculis est adspectus. Non ciiim hoc e.-it halten' ocnlos i|Uim1 adspicere: aut

item hoc est adspicere, {|Uod vidcrc Krgo animae tribus ((uibusdain rebus opus

est: ut ocnlos liabeat (juibus jaiii bcnc uli jiossit, ut adspiciat. ut videat. Oculi

sani mens est ab omni labe corporis pura, id est, a cupiditatibus rerum mor-

talium jam remota at<|ue purgata: (|Uod ei nihil alind pracslat (juani lides

primo. etc. . . Cum ergo sanos habuerit ocuh>s, <(uid restatV A. Ut adsj)iciat.

K. Adspectus animae, ratio est: etc. . . Jam adspectum seqnitur ipsa visio Pci,

((ui est tinis adspectus, etc. . . Ipsa autem visio, intellectus c.^t ille (jui in

anima est, (jui conticitur ex intelligente et eo quod int<dligitur : ut in oculis

vidcre quod dicitur, ex ipso sensu constat, atquc sensibili, qnorum d<d.racto

(luolil)ct, videri niliii potcst. etc. . . Intelligibilis iiem]»e Di'Us est, intelligibilia

Page 18: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 18/96

0>>ütt i[t bic (5:iiic 2öal)vt)cit, WQldjz aüc» iuu^cväubciUcI)c !föat)vc CMt()ätt

iiiib ^Uleii, ivclc()c baö iuUHn'äiibcvUrf)c 2[lsal)vc id)auon, unc ein in

UMiubcvbavoii ^'i^cifcii (^el)cimc§ iiiib öf[cntücl)c§ l'id)! ßCßcnuHivtifj tft ')•

— %[§> eine vV^iulcitmui bev i^cmunit juv ©rf)auiuic) ift bic ratiocinatio

(ba§ biycurjivc 3:)cnfcn) 511 betrad;tcu. ®ie ©djauuuß fclbft Ijeifet

aud) 5IiM[fcu ^).

©cv iDivb buvd) bicfe i-^ruub^üöUdjC (5:rfcuutuif3lct)rc uicl)t foßfeif^)

an "^Matonif d)C§ erinnert? 5lud) ^laton lel}vt, bafs nur iiiittel[t

ber Sinne nnr raftto^ 6ntftcl)cnbc§ nnb 3.'5cröel)enbe§ cvfaffcn, nnb

baf? unfre 33ecjri[fc üou bcm 3ä>efen()aften ber ^inge juriirf5ufü()vcn

ieien auf eine nvfipriingfidje ©vfcnntnif^ be§ uuV'eränbcrUdjen, fid) \dh\i

cwxo^ v3Und)cn, i'ibcrfinnndjcu Ji>efen§, u^eld)e baburd) jn ©taube fomnic,

ba[3 bic reine iHnnünftijjc ©eele biefe§ äöefcn, bie 3^ceu, im I^cnfcitä

aufd^aue ^) ; nur mad)t '^^taton biefc» ^eiifcity ber ^J)iugc ju einer

etiam illa (liscipliiiariiin spectaiiiiiia, tanien plurimum diiferuiit. Naui et terra

viöibüis, et lux, sed terra nisi luce illustrata videri uon potest. Ergo et illa

quae in disciplinis traduiitur, quae quisquis intclligit, verissiraa esse iiulla

dubitatione concedit, crcdendum est ea non posse intclligi iiisi ab alio quasi

suo sole illustrentur. Krgo quoiiiodo in hoc solc tria quaedani licet aniniad-

vertero, quod est, quod fulget, quod illumiuat : ita in illo secretissimo Deo quem

vis iatclligere, tria quaedam sunt, quod est, iutelligitur, et quod cetera i'acit

intclligi. Soliloq. lib. I, cap. 6, No. 12 et 13; cap. 8, No. 15.

') Quapropter nullo modo ncgaveris esse incommutabilem veritatem,

haec omnia quae inconimutabilite;- vera sunt continentem, quam non possis

dicere tuani vcl meani, vel cujusquam hominis, sed omnibus inconnnutabilia

vera cernentibus, tamquam miris modis secretum et ])ublicum lumen, praesto

esse ac sc pracbere communiter : omue auteni quod conmmniter omnibus ratio-

cinantibus atque intelligentibus praesto est, ad ullius eorum proiiric naturani

pertinere quis di;ferit V De über, arbit. lib. II, cap. 12, No. 33. Jam ipsa veritas

Dens est ; ibid. cap. 15, No. 39.

^) Sed recte ista fortasse ratiocinatio nominatur, ut ratio sit quidam

mentis adspt;ctus, ratiocinatio autem rationis inquisitio, id est adspcctusillius ])er ea quae ads]iicicnda sunt motio. Quarc ista opus est ad quaerendum,

illä ad videndum. Itatiue cum ille mentis adspcctus, quem rationeni vocamus,

conjectus in rem ali(|uam, videt illam, scientia nominatur: cum autem nun

videt mens, quamvis intendat adspectum, inscitia vel ignorantia dicitur. Non

cnini et bis corporalibus oculis onmis qui adspicit videt, quod in tenebris

facillimc animadvertimus De quant. animae cap, 27, No. 53.

•') Quapropter Plato imaginibus, ut assolet, rem perscquens ideas tau-

quam in alio mundo existere, neque tam cogitari quam mente pura adspici,

iisque onmium sensibilium causas atque rationes contineri et ipsas etiam vita

et motu atque intellectu praeditas es. o docet, cfr. Phaedr. p. 247 C, Tim. p. 28

A, 51 D sqq., Phaed. p. 83 B, Sophist, p. 248 E, de Eep. VI, p. 509 D, VII,

Page 19: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 19/96

aiibovcu Ti^ctt, UHit)vciib 'JhulufttuuS b«§fc(bc juni >^)vc(^ bc§ (Svfcuuenl

in b-v? „'sititcic bcv ^cctc l^cvjci^t. 'i)liuiu[tinu§ jclbft fpvicljt bcu

^^.natouifcvu ^icvabc bcSiuciicii ein bcfoubcvcS Vob, \mi fic ba«icniv-ic,

wa» mit bcm C^rViftc cvbUctt uicibc, wn bcmicuic^cii, uhi§ mit bcu

\rimicu cvfaf^t tucvbc, genau nutcvfd)icbcu unb benfclbcu ©ott, buvd)

wcld)cu Hlle§ cjeiüovbcu, aud) ba» Vid)t bev ©ciftcr ^uv i3cvcituuij bcv

.^cnutui[3 von ^((Icm fein üc^cu ')• -3''"i ^'^i^l^^^^'^

stelle, \vo ^dujuftinuy

in ba» '"l>cvitänbni|:! bcffcn, uh\§ '|>tatoii !^ii^m iicuut, ciufiil)vcii unU,

l>cvivcbt er ba§ ^4-vlatonifd}c fo innig mit feiner eigenen ©eufii^cife, bafj

9(nguftinifd)c§ unb ''^^Iatonifd)e§ gau^^ in cinanbei aufgegangen jn fein

fd)eiucn ^).

p. 517 13, al. . . Historia philosopliiae Graecae et Romanae ex foiitiuin locis con-

texta, auct. H. Ritter et L. Preller. 1857, editio sec. pag. 2;j3.

') De civit. Dei lib. VIII, cap. 7. ..

^) Ideas Plato primus appellasse perhibotnr : non tarnen si lioc iiomeii,

ante qnam ipse institneret, non erat, idco vol res ipsae non erant, cjuas ideasvocavit, vel a nullo erant intellectao : sed alio fortasse atque alio nomine ab

aliis atque aliis nuncupatae sunt etc. . . Sed de nomine hactenus dictum sit:

rem videamus, quae maxime consideranda atque noscenda est, in potestate con-

stitutis vocabulis, ut quod volet qnisque, a])pellet rem quam cognoverit. —Ideas igitur Latine possumus vel formas vel s])ecies dicere, ut verbuin et verbo

transferre videamur. Si autem rationes eas vocemus, ab interpretandi quidem

proprietate discedimus; rationes cnim Graece Aoyo/ appellantur, non ideae: sed

tarnen quisqnis hoe vocabulo uti voluerit, a rc ipsa non aberrabit. Sunt nani-

que ideae principales formae quaedam, vel rationes rerum stabiles at((ue im-

mutabiles, quae ipsae formatae non sunt, ac i)er hoc aeternae ac semper eodem

modo sese habentes, quae in divina intelligentia continentur. Et cum ipsae

necjue oriantur, neque intereant; secundum eas tarnen formari dicitur omnc

quod oriri et interire potest, et omne quod oritur et interit. Anima vero

negatur eas intueri posse, nisi rationalis, ea sui jiarte qua excellit, id est, i})sa

mente atque ratione, quasi quadam facie vel oculo suo interiore atque intelli-

gibili. Et ea quidem ipsa retionalis anima non omnis et quaelibet, sed ((uae

sancta et pura fuerit, hacc asseritur illi visioni esse ideona: id est, quae illum

ipsum oculum, quo videntur ista, sanum et sinceruin et serenum et similcni Ins

rebus, quas videre intendit, habuerit. Quis auten\ religiosus et vera religione imbu-

tus, quamvis nondum possit haec intueri, negare tarnen audeat, immo n')n etiam

])rofiteatur, oinnia (|uae sunt, id est, (juaecunque in suo genere ])ro))riä quadam

natura continentur, ut siiit, Deo auctore esse jirocreata, eoqne auctore omnia quae

vivuiit vivere, atque universalem rerum incolumitatem, onlincnKiue ipsum quo

ea ((uae mutantur, suos temporales cursus cirlo iiiodcramine celebrant, sunimi

l)ei legibus contineri etgubernariy Quo constilulo at((ue concesso, (juis audeat

dicere i)(Miin irralionaliilitcr omnia Cdudidisse. Quod si recte dici vel crcdi non

potest, restat ut omnia ratione sint condita. Nee eadem nitione Iionio, qua

equus: hoc enim absurdum est exisiiniare. Singula igilur propriis sunt creata

rationibus. llas autem rationes ubi arbitraiKiimi est esse, nisi in ipsa mente

Page 20: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 20/96

— 8 —Ueberl)au^>t gelten bcm 5lucjuftinu» bie ^latonifcr mc'^r at§ bie

Scfenncv {ebev aubevcu ^>t)ito[o^>t)ifd)eu 9^icl)tung ; cv t>cmü()t fid) ancje^

lcgcutüd)ft, auyciiiaubevjufei^en, ba^ bie ^tatoiiifcr fid) in ir)vcu p()t)fifd)eu,

biatccti]d}cn luib ctl)ifd)eu Sct)vcu i>ov allen anbeven ^I)t(ofoV''l)en <x\\%--

jeidjncn'); er jagt, bafj fic bie iibvicjen ^l)itoj'o^(}en an ^n)el)en fibev-

tvoffen t}ätten nnb ber 2ßal)vl)eit na()er ftänben, aB jene^); nnb uhmui

cv aud) anevfennt, ba^ '?Ui[toteIe§ ein Sfflamx t»on anggejeidnietcm (Reifte

fei, fo fel^t er bod) benfelben bem ^laton nad) ^) nnb niad;!t fonft

luenig 5(nff)ebcn» üon feinen ^()i(ofo^l)eincn *).

2Benn StngnftinnS bie ^tatonifer bloB aB bev 2;i^al)vl)eit näf)cv

Stet)enbe greift, fo tci^t fid) crn.H\rten, er werbe an§ ber ^(atonifd^en

^l)ilofo^l}ie nid)t fold)Cy anfgenommen nnb beibet)a(ten l)aben, \ua§ in

fein d)rifttid)c§ 23enni^tfein, ba§ dmi ber 2ßat)rl)eit tl)ein)aft unir,

^^viihmg I)ätte bringen fönnen. >^\\x allgemeinen D^ed)tfei1igung biefer

Creatoris? Non enim extra se quiilquam positum iiitiiebatur, ut secundum idcoustitueret quod constituebat: iiain hoc opinari sacrilegum est. Quod si liae

reruiii oninium creaiularum creatarumve ratioues in divina meute contiucntur,

neque in divina mente quidquam nisi aeternum atque incomniutabile potest

esse; atque has rerum rationes principales appellat ideas Plato: non soiuni

sunt ideae, sed ipsae verae sunt, quia aeternae sunt, et ejusmodi atque incom-

mutabiles nianent, quarum participatione fit, ut sit quidquid est, quoquo modo

est. Sed aninia rationalis inter eas res, quae sunt a Deo conditae, omnia

superat; et Deo proxima est, quando pura est; eique inqiiantum caritate

cohaeserit, in tantuni ab eo lumine illo intelligibili perfusa quodam modo et

illustrata cemit, non per corporeos oculos, sed per ipsius sui principale, quo

excellit, id est, per intelligentiam suam, istas rationes, quarum visione fit

beatissima. Quas rationes, ut dictum est, sive ideas, sive formas, sive species,

sive rationes licet vocare, et multis conceditur appellare quod übet, sed paucis

simis videre quod verum est. De divers, quaest. octog. . . trib., quaest. XLYI.

') De civ'it. Dei lib. VIII, cap. 6—8.

^-) Ibid. lib. XI, cap. 5.

ä) Ibid. VIII, cap. 12.

M Contra Julian, lib. V, cap. 14; Confess. lib. IV, cap. 16. — tuvdi bie

retract. lib. I, cap. 1. No. 4: „Laus quoque ipsa, qua Platonem vel Platonicos

seu Academicos philosopbos tantum extuli, quantum im])ios homines non opor-

tuit, non inimerito mihi displicuit: praesertim quorura contra errores magnos

defendenda est Christiana doctrina" \v\il ber h. '?(ii(iu(liiut§ aKcrbinciS ba§ ßob,

u^cl*c^ er fviikr beni ^Matoii uub beffen ?ln()äii(^evn (^c|pciii>ct, in liobeni Wape hcxah

<\e\(\}\ u>i)'ien. Ta§ 'Jlnfeficit abr:, uu-UteS bie -^Uatonifcr bei ?(UiiuftiuH§ in ben jenev

?>?eUMCtatioii i^ovan.iebenbeii J^citen cjeiiofien baben, unb unter bcffcn f5infliif! leljfevev

feine (Svfennfnifele()ve nufiicfteUt, fonnte bcd) bnvd) jene B^etvactafion fe.ctifd) nicbt nif'n-

viicfgäiioiioi gcniad)t U'cvben ; nnb eben auf bief e§ ?(nfeben fomnit e§ bier an. Uebriiieiiy

entbätt biefe (^rfenntnifdebvc an* nid)l§, ivag ^hisinftinnS am ?lbcnbe )einc§ ülebeno

5nviids5enoninien, ober nield)e§ ^^urücfjiineOmen cv ®ru:ib i]el)abt l)älte.

Page 21: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 21/96

— 9 —©mwvtiuu^ iuöc()tc fcl)üu obißc ©tcUc de divers, quaest. XLYI au§=

vci(l)cn, ba au§ bcvfctbcn c\cm\] fciu für ba§ vclicjiöfe 33eiDU^tjcin

9üuVi[tiu'^3 uiu]iiuftii]cv ^Jefliw bcv ^nateuifd)cii 3bccntcr}vc, ii3cW)C

fouu>t)l in bic (S-vfcuntuiislcljvc alö iu bic ^>l)ilojop()ic ^|>Iatou§ aufö

ticffte eiuöveift, gu cutncl)incu i[t. ^m ^ntcvcffc uujvcv ^(bljaublung

foll atcv im 5Bejoiibcvcu t)cvD0Vi]cI)übcu Kun-bcu, ba^ '?tiu3u[tiuu§ iu

23ctvcff bcS Ch-!cuucii§ bc» Uct^cvjiunUcIicn i'^cßcn eiuiiic» ^MatiMÜfd)C

fid) au^^bviicHid) \)crwal)vt I)at. ©cvfclbc ii^cilt joivol)! bic ^luual)nic

^^Jtatong ab, ba^ bic meufd)Ud)cu Seelen bcveitä i^ov bcm öcgcmvärtiflcn

Scbcii cviftivt unb iu bicfcv ^^l•äe)li[tcu5 bic ^bi-^cu flcfdjaut l)ättcn, aU

bic bamit iu iun-tiubuucj [tel)cubc, ba[3 uufvc bcrmalißc ©vfcuutuiB bc»

Uct)cvfiuulid)cu nid)l§ aubrcy, a\§> ciuc (Sviuucvuucj au bvvSjcuißc fei, beffcu

bic meufd)lid}C ©eck iu il)vev '^'väevifteuj burd) bic ©d^aimug bcr ^bccu

iuuc gcu^orbcu •). 3}3iv gelaugeu bamit ju bcm DicfuUatc, ba|"j ^higu^

ftiuu» au§, bcv 6Tfcuutuit3teI)vc ^Uatou§ aly fiiubamcutatcu jliciucvtvag

nur bic bcibcu @vuub|^ebau!eu aufsmpcifcu I)at: burd) uufrc SiuucS=tljätigfcit crfaffeu iinv blefs 6ut[tel}eubey uub ^crcicl)cube3, b. l). 23cr=

äuberüd)c§; burd) ©cbauuug bcy Uebcr[iuuUd)CU, b. I). bcä uui^cräubcr^

üd)cu ©eicubcu, gewinnt uufer ®ei[t bic ©rt'euutuiü be§ letztem. Slöenn

aber 3luguftiuuö beu ?i c u ^ l a t o u i f c r u , wcld)c ciuc burd) ömauatiou

t)c[tcl)cubc 3^crbiubuug ^wilcßcn (iH^tt unb beu ©eiftcru auual)mcn, baviu

5u[timmt, baf3 ®ott ,^nm „^iiH\fc ber (^•rt'enntuif^ ba§ 2kU ber (^knfter

fei, fo tl)cilt er bod) iene (gmanatioiiyvertHubung uid)t mit il)neu, foubevn

fud)t bic (5v[cud)tnug ber (N^ei[ter burd) ©Ott im cl)rifttid)cu Sinuc j^u

bcftimmcn, gemä^ \ve{d)cm l^ou einer X(}ei(nal)me an bem göttUd)cii

Sid)te, of)ne ciuc fo(d)c am göttticKMi 'il^efcn, Diebe jeiu faun. ^'sür jene

(5vteud)tuug in concreto finbet er ^'^iHV^^f^ i'^ ^*-'^' ^)- ©d)riit, u>e(d)C

einerfeitä beu g ö 1 1 H d) e u Si' o g o ö aB ba g S i d) t , lueld)e§ e r l e u d) t c

') Retract. lib. I, cap. 8, No. 2: In (|no li1)io (sc. do aniniao quant.

cap. 20) illiul (|iiod dixi, niiinos artcs aniuiam seoum adtulisso luilii

vidcri: nee aliml qniil(|Uinii esse 1<1 (HhmI discitur (dicitnr) dis-

cere, quam reminisoi ac rccordari, non sie accipiendum est. i|nasi ox

lioc api)robetiir, aniiiiani vd liic in alio corimiv, vel alihi, sivi' in corpoiv, si\t,'

extra corpus, aliquamlit vixisso: et oa quai* iiitcrroa^ata rcs]mnd('t, cnni liir non

didicovit, in alia vita anto didirisKc. Ibid. ca]). 1, No. 4: Crcdibilius est onini,

prGi)tcroa vora rospondrir de (|uibu,'<dain dis(M])linis, cii.'ini iniporitos oaruni,

(juando bono interrogantur, i|uia ])raesons est eis, quanlujn id cajten^ iiossnnl,

luuK'u rationis actornao, ubi iiaec ininiutabilia vora oonspicinnt; non (juia ea

noviTiud ;ilii|niiudo. et (dillli sunt, quod l'l.'ilnni, \cl (iililms visuin i-st.

Page 22: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 22/96

— 10 —ie b c n 9?t c u f d) e 11 , ber in bicfe SBett !omint, bejeicl)ue, unb anbrerfcit»

Stüi[c()en bem Sic()tc in ^o^auneä unb bcm 2id)tc ©(^rifti [o nnterjd)eibc,

bajj bic intcKcctnclIc »Scctc bc« ^o()annc§ fld) nid)t ba§ ?ld)t fein fönne,

fonbcvn nur bnvd) 3:()eilnal)me an bcm ii\il)vcn Sid)tc eine§ ^Inbcren

tcnd)tcnb ev[d)einc, bc^icnii^cn, für ii>cld)cn 3o^)^i^i^c^ ^^'^^ i^ciiönijs:

iios omnes de plenitiuliiie ejus accepimus, at)Ico;C '). ®al)ci' ift eä

9(ni-5u[tinn§ aud) ®ott, bcv Sogo§, in tx»c((^cin bcv menfd)Ud)c ®ei[t

W^ "Bciijxz fd)ant^).

?hi» ber üovl)cvgcl)cnben Gr^ofition ergibt fid), bafe bie 5(ngnftiniid)e

©r!enntnt^(cl)re a t § @ r u n b e t c m e n t e ^ ( a t o n ifd) c § unb S I) r i [t =

Ud)ey cntl}ä(t, unb bci§ biefe ©lemente in il)r fo mitcinaubcr ücrbun^

ben finb, ba^ ba§ ^Iatoniid)e bnrd) ba§ 6()ri[lüd)c gereinigt, üerebett

unb t-en^oüfornrnnet crfdjeint.

©§ m5d)te aber nod) bic ?Rürf[id)t ber ^^^eröoHtommniing bic 3?e=

antluortung ber '(Vragc: nnc ?(nguftinn§ ba§ ©ctjauen @ottey unb be§

älVif)ren in (5^ott r>cr[tcl)e, crl)eifd)en; bcnn Ie()vt 9lngu[tinn§ ein

unvf(id)e§ <Sct)anen @ottc§ unb be» 2öat)ren in ®ott felbft, bann

fönnte l>cn einer 3?erv>oÜtommnnng bc§ ^Hatonifcticn bnrd) (5[)riftlid)c§

feine 9icbc fein, iveil nad) bem ftaren ^^tu»fprud)e ber t). Sd)ri[t: Deum

nemo vidit uiiquam (Joan. 1, 18.) nid)t angenommen tverbcn barf, e§

fei bcm mcnfd)tid)cn @eiftc ^rniljrenb bc^o gcgcmDärtigen irbifd)cn ^\'ben»

gegeben, Öott fclbft jn fd)auen. (Sricbigcn nur atfo bicfc (^ragc.

®ie (Sd)riftcn '^(ugu]tin§ laffcn iiber bcffen d)riftttd)e» 5^crftänb=

nijj be» <Sd)auen§ @ottc^3 unb beä 2öal)rcn in ©ott feinen ^iveifct

beftcljcn. ^w feiner epistola CXLVII gibt 5(ngn[tiuu§ bic ?öfung be^

fd)cinbarcn $Ii>iberivrnd)e§ jnnfdjcn jener ©tctte Joan. l, 18 unb ber

anbernieitigen ^üttl)eUung ber I). ©dmft, ba§ 5lbra(}am, ^jaaf, ^afob,

^ioi"c§, 'äJcid}äa§, ^"^faiaä :c. @ott gcfd)aut I}aben/ geftiit^t auf eine

©rftävnng be§ t) 9(mbronn§, furj in fotgenben ^Sorten: Discretum

est quippe quomodo dictum sit, Deum nemo vidit uraquam, et

quomodo Deum justi antiqui viderint. Sed illud propterea dictum est,

quoniara Deus natura invisibilis est. Uli autem ideo videruut, quicumque

Deum viderunt, quia cui voluerit, sicut voluerit, apparet ea specie,

quam voluntas elegerit, etiam latente natura (cap. 7). 9^et)mcn tDir

gur ©vtäntcrung auy cap. 9 I^in^n : visus enim, sicut ille (Ambrosius)

') De civit. Dei lib. X, cap. 2.

-) De iiiagist. cap. 11, No. 38; cap. 12, No. 40.

Page 23: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 23/96

— 11 —ail, ad utrdimine rororemlus est, id est et lul ocult^s ot ad iiicuk'iii

|o ift aibj ioiuMi TlHn-tcu ,^u ciitiicl)mcii, baf^ c§ bcm 1). ^lucjuftiuuä

eine a 11 ^^ (\ c in ^i rb t c ^ad)c uhiv : e-H^tt [ c l b ft ,fcincv ^)lai\\x iiad)

inifiittbav, unn-bc uoii bcm 'OJtciifdicii l)iciücbcii iiicl)t v3cjcl)aut, ivcbcr

mit bcm lcibUcI)CH, iiod) bcm iV'iftii^'u "iJliu^c; jicjcl)aut iiunbc Ck^lt nur,

iufofcni cv, ol)uc mit .jcincv 'i^uitiiv l)cn'>ovsutictcii, uutcv ciucv il)m

bcUclHi^cii iSk\U\\t cifcl)ciiic unb fiel) hiub tt)uc. S^icfc ©cutuiiö fiitbct

il)vc IhMIc i^c)tätii]Uii3, ivcuii in cai». !) i^cjcicjt linvb: llujus cuim desi-

dcrii sui tlainiDaiu saiictiis Mooses iidelis faniulus ejus ostendit, ubi alt

Dco, cum quo ut amicus facie ad faciem luqnebatur, Si inveni gratiam

ante te, osteude mihi temetipsiim. Quid ergo? llle uou erat

ipse? Si 11011 esset ipse, iion ei diceret, osteiidc mihi temetipsum,

scd, ostondc mihi Deum: et taincu si ejus iiaturam substaiitiamque

consiticcret, nmlto minus diceret, ostende mihi temetipsum. Ijise

ergo erat in ea specie, qua ai)i)arere voluerat ; non autem ipse ai)parebat

in natura i)ropria, quam Moyses viderc cupicbat. Ea quippepromittitur

sanctis in alia vita. Undc quod rcsponsum est Moysi, verum est, quia

nemo potest faciem Dei videre et vivere; id est nemo potest eum in

hac vita videre viveus sicuti est. Nam multi viderunt, sed quod voluntas

elegit, non quod natura formavit. — ©oniit liiuf^ auc^cuonimcu ivcvbcil,

5hic5u[tiini§ v»cv[tcl}c uutcv bcm (Scbaucu @ottc§ unb bc§ 2Sa(}vcu in

{^^ctt iiicbt ein £rf)aucu ü^ottc§ unb bc» 2rHÜ)vcu in ®ott fclbft,

joiibcvn ein ©d}aucu bc§ cvfd} eine üben Wottc« unb bc» in bcv

®r jc()ciuniiß @ottc§ mitcv jcl}cincubcu 'liHil)vcn bc§ (*^U\"\cii^

ftänb(id)cn, \x>k benu aud), uad) ^dii^uftiirö cij^cucv ^Icufjcruiu^, bic

iH^UHM|c bcv l'iJiffcujcbaftcii aU \i\\\)x cvfauut ivcvbcu foKcu, iufofcvu

bicjclbcn luMi il)vcv cicjcucn ®ounc, v»oii ©ott, iu'§ 2icl)l jiefctU

flub')- -^HMin viti'o ©Ott bei ^?lnUHicnl)cit un)icnjd)aftUcl)cv ©ctvcifc

in bcm incnfd)lid)cn r^k'iftc eine (^;vfd)cinuiui bcunvft, UHld)c il)n fctbit

uiani[c[tivt unb bic '^i>al)vl)cit jcncv bcfniiDct, fo ivcvbcn bic iBcuunjc

i^on bcm ©cifte uid)t UHil)Vj]cncinmcn, oI)iic Kif^ fic in il)vcv 'ül^abvljcit

unb, ba bicjc '-ilHiljiijcit mit bcr l^vjd>ciiiuni"\ C^^k'^ttcw bcvbuubcn ift,

in (Mott jVM^"i)^iiit u>cvbcn. Unb fi.Miutc llJofcö in bcv änf^cvcii (5;v=

fcbcinunc^ (^-^ott cvfcnncn, u-^avnm foUtc bcnn uicbt auch bcv C^U'ift

') Ergo (,'t illa, (luae in disoiiiliiiiü traduiitur, ((uac quisqiiis inti lligit,

veriHsinia es.so, mdla iliibitatiouc cuiicedit, crodondinn est ca non ]»o.si!;o inti-lligi,

nisi ab alio quasi suo sole illustrentnr. ©ick ©. (\ *i(Olc.

Page 24: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 24/96

— 12 —bc^j ^J{ciifd}cu in feinen inncvn (&rfd)eiuungcn (^ott crfcnucu founcu ?

J)al)er finb bie iu bcr !(affifcl)en Stelle (Soliloq. Hb. I. etc., fic^c

©. 5—6, Dlotc) Dovfoinnicubeu SBovtc: ita in illo secretissimo Deo,

quem vis intelligcre, tria quaedam sunt, quod est, quod intelligitur,

et quod cetera facit intelligi fo ju ücrftcf)cu: obcjteid) ©Ott an

fid) unfid)tlHn- i[t, jo ^ibt er jid) bod) bem menfd)lid)en ®ci[tc in

foId)ev Jßcifc hinb, ba^ in blefev ^nnbgebnng ein SDreitad)c» jn

unlevfd)eibcn ift: ein aU \m^x ju Ch'fennenbcä (quod est), eben biefcä

ju (Srfennenbe in bev n)iv!lid}en (Situation evfannt .^^u ti^evben (quod

intelligitur), unb bic (Srfdjcinuncj (^5ottc§, Wtld^t ba§ ju (5rfcnuenbc

in jene Situation tocvfe^t (quod cetera facit intelligi). 3(u biejem S)rei'-

fad)en t)ält 5Uigu[tiuu» a(§ SScbinijungcn bev evfenntni^ beä SBa^ven

feft. T^a&i'elbc ift unfd)n.tci* aud) bort 5U fiubcn, tt)o er 5U geigen fud)t,

lüic ein ©dnilcv unter ber Einleitung feinet liel)rcrä gut (E-vfenntniß

ber äßal)rl}eit gelangt : nam quis tarn stulte curiosus est, qui filium

suum mittat in scholam, ut quid magister cogitet discat ? At istas omnes

disciplinas (evfte^ Otcquifit: <iuod est), quas se docere profitcntur,

ipsiusque virtutis atque sapientiae, cum verbis explicaverint, tum illi

qui discipuli vocantur, utrum vera dicta sint, apud semetipsos consi-

derant, interiorem scilicct illam vcritatem (britte§ Sftequtfit : quod cetera

facit intelligi) pro viribus intuentes. Tunc ergo discunt: et cum vera

dicta esse intus invenerint (jlDCiteä Otequifit: quod intelligitur) laudant,

nescientes non se doctores potius laudare quam doctos; si tarnen et

illi quod loquutur sciunt. Falluntur autem homines, ut eos qui non

sunt magistros vocent, quia plerumque inter tempus locntionis ei tempus

cognitionis nuUa mora interpouitur ; et quoniam post admonitiouem

sermocinantis cito intus discunt, foris se ab eo, qui admonuit, didicisse

arbitrantur (De Magistro cap. 14, No. 45). ^tx ift aber ber eigeut^

lic^e £et}vev? Cum vero de iis agituv, quae mente conspicimus, id est,

iutellectu atque ratione, ea quidera loquimur quae praesentia contuemur

in illa interiore luce veritatis qua ipse qui dicitur homo inferior, illust-

ratur et fruitur : sed tunc quoque uoster auditor, si et ipse iila secreto

ac simplici oculo videt, novit quod dico sua contemplatione, non verbis

meis. Ergo ne hunc quidem doceo vera diceus, vera intuentem : docetur

enim non verbis meis, sed ipsis rebus Deo intus pan de nte raanifestis:

itaque de liis etiam interrogatus respondere posset (ibid. cap. 12, No. 40).

?iod) näl)ev iinvb bev cigcntlid)e !i^el)rer be^eid)net: nie autem qui con-

sulitur, docet, qui in interiore homine habitare dictus est Christus, id

Page 25: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 25/96

— 13 —est, iiu'oininiiuibilis Dei Virtus atque scmpitcrna Sapicutia:

quam quidem oniiiis ratioiialis aiüma consulit, seil tantiim cuiquc paii-

ditur, quautum eapcrc propter propriam, sive nialaui sive bonam

Yoluutatcm potest. Et si quaudo fallitur, iion fit vitio coiisultae veri-

tatis: ut neque liujus, qnac foris est, lucis Vitium est quod corporei

oculi saepe falluntur: quam lucem de rebus visibilibus eonsuli fatemur,

ut eas nobis (luautum cernere valeraus osteudat (ibid. cap. 11, No. 38).

Wü diM\\d}t auf bicfc isevftäubic\uiui unb uod) viubcweiticjc

mjäujcubc ^(ciifecniucjcu 5(uciu[tiu» glauben luiv bic 5tuciu[tluifd)e ©v--

fcuntnife{ct)vc in folgcnbc i^affung bringen gu biivfcn : ^m (5rfcnntui9=

toben bc§ 'i)Jtenfc()cn [inb ^ivei ©pt)ären ^u nntcvfcl)eibcu : eine untere

unb eine l)ül}erc. ®er unteren gel)5ven jirei ©djanuugen an: bic

visio corporalis unb visio spiritalis. (Srftcvc bcllsict)t jid) burd) bie

Sinuc, wenn biefetbcn mit einem ß'örpcrlid)cn in 33eriU)vung fcmmeu,

unb ift auf biefc§ £örperlid)e gerid)tet; letztere i[t imm-lid)er, gciftiger

9iatnr unb gcid)icl)t burd) bic Silber, iveick bie Seele in il)r felbft

von bcm ^or^cr in bem ^(ugenbUde mad)t, iiHinn ber ^'örver ihmi bem

Sinne bcriil)rt tuirb, unb cl)ne ^ucld)e feine befiimmte Gmvfiubung

ftattfinbet; jene fommt uld)t ju ©taube, cl)nc baf^ äugteid) bieje eintritt;

unb man nnterfd)cit>et fie crft, ivenn fid) ber Sinn bom Äin%>cr abge=

jogcu l)at, fo ba^ nun b(oS im v^eiftigen ;^^nncrn gefunben unrb, wa§

burd) bcu flhvcrlicbcn Sinn gejd)aut iinirbc; bagcgen faun bie spiritalis

visio o()nc bic visio corporalis eintreten, u>enn näm(id) bie iHlber ab=

ivcfenbcr ^ör^cr im gciftigen ^i^ii'^^"^^ crfd)eiueu unb baran^3 neue

probucirt ivcrben; jene [tcl)t fomit ()ö()cr, al^ bicjc, gleid)jam in ber

'OJtittC ^^Unfcbcn ber visio corporalis unb ber visio intcllcctualis, iubem

fic nod) auf bic (elftere angeivicicn ift, um benrtl)ciü ^u u-^crbcn,

iväl)rcnb bic visio intellectualis jener uid)t bcbarf '). 3)ic bcibcu Sd)au=

ungcn ber unteren S^l}äre gelten bem 5?cränbcrlid)en, bie visio intel-

lectualis aber ift Sd)annng beä Unberanbcrlid)eu unb gel)örl ber I)6l)crcn

Spl)ärc ([]{. ,\u biejer bofinbet fid) ber i^Jcift (mens) alö xM\ige ,^um

Sd^ancu ber ^ii^al)rl)eit, ber leljtercH cntgcgcnblirfcnb al» "Isernunft

(ratio), bicfelbe erveicbenb in bor visio, UH'ld)c ^ie (,"»rfenntuif^ (iuiellectus)

ift. Xk ^^l^al)rl)cit bietet fid) aber bem Weifte ,^nr Sd^iMung bar burd)

(i^ütt, unb jwar bcn Vogox^, bcv il)n mit ber ftctcn 5.^crcitfd)aft, baö

:>{eid) ber*!li^al)r()cit

ju öffnen nub ^ngänglid),^n

mad>eii,fortiral)rcnbcr

') Do Goiios. ml litt. Hb. Xll. caj.. '^4, No. 51.

Page 26: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 26/96

14

^(müefcuf)Lnt it?ürbigt. ©obalb jid) im ©elfte auf eine aiifieve ^^kiau-

kffuui] l)iii ein (5-ifeiiiitnif:imatevia(e ciiiftellt, beunvft bev i'ogo^, bie

5l^al)vl)eit an fiel), in jenem eine (Ärfrf)ctnnnc) «Seiner, in ivelel^ev ba§

5irHil)ve be§ ©vfeunlnifjmatevialc mitcvfd^eint, in bem fobann ba§

tetjitcrc aU 3Bal)re§ cvfannt lüivb. 3^arf) bem "DlJcaa^c feiner mora=

Ufd)en SSürbigfeit t^erma;] bcv @eift mit ber 3Scrininft bag ©rfennt=

nif^materialc at§ 2.\>a[)re§ unb (^uc^Ieid) ben Sccjog fetbft, fo \vk fid)

bevfelbe mitoffenbavt, ju erraffen, ju fd)auen. ^ie (i-vüenntnife ift ba§

^^robuct jener g5tt(id)en örfdununiij^en unb bo§ jn il)nen Ijinblicfenben

®eiftc§. 3Me Offenbaruuy'j ber 2BaI)rl)cit öcfd}ie[}t auf iintriißlid^c

Steife; nur bie nnfittUd)e etimmnnc^ be§ @eifte», iveldie beffen (^m-

pfänc)tid)feit fi'ir ba§ Ueberfiunüdje Ijevabfet^t, trägt bie ©d)ulb, uhmiu

SÖ?al}re§ nid)t er!annt unrb. 'Xne im blc'^eu (Srfenntui^mateiiale be=

fd)loffenen ^^Icte fiub üorbereitenbe 23ebingunc}en baju, ba^ bie ©d)anung

eintreten fönne. !^cm§> ^''uüeriate fauu nur nod) bas ©rjeugnifs

entweber be» ©eifte» unb be^jenicjen©egenftanbe»,

ber crfannt lucrbeu

fofl, über be§ ©eifte» allein fein, mcnn tiefer nämlid) fid) felbft cvfennt.

©in foId)e§ (SrjengniB aber gibt e§ ') ^^^ Selbfierfenntnif^ füljrt

aB intiraa scientia fdjou ©etDif3l)cit unb 3Bal)r^eit mit fid}'^).

S^iefe ©r!enntnif3tet)re ift ruMi ben gtüci ^au^tgcbanfcu getragen:

ber menfd}lic()e ©eift erfennt ba§ Ueberfinnlid)e, inbem er baSfelbe

fd}aul; er fd^aut ba§ Ucberfinnlid^e in ©ott, infofern ©ott aB

bie ii>al)rl)eit er fd; eint. 233ie ift e§ um bie S;ragti>eite biefer erfeunt=

uifitt)eoretifd)en ©ebanfen befteUt? ^-ür un§, bie \mx am Gingange

ber geid)id)t(icl)en ©ntancflung ber ^^{}i(oicV''I)ie fteljen, l)at bie iu\int=

^üortung biefer ^-rage ein befonbeve» ^ntereffe. 3!öenn tvir mit betrad)=

tenber Oiefle^ion ertennen, fo woUm wix über ein vorläufig ©rfaunte»

') Primo itaque manifestum sit, posse fieri, ut sit aliquid scibile, id est,

quod scire ])Ossit, et tamen nesciatur: illud autem fieri noii posse, ut sciatur

quod scibile non fuerit. Unde liquido teuendum est, quod omiiis res quam-

cumque cognoscimus, congeuerat in nobis iiotitiam sui. Ab utroque enim

notitia paritur, a cogiioscente et cognito. Itaque mens cum so ipsam coguoscit,

sola parens est notitiao suae: et cognitum enim et cognitor ipsa est. Erat

autem sibi ipsa noscibilis, et ante quam se uosset: sed notitia sui non erat in

ea, cum se ipsa non uoverat. Quod ergo cognoscit se, parem sibi notitiam sui

gignit: quia non minus se novit quam est, nee alterius essentiae est notitia

ejus, non solum quia ipsa novit,sed etiam quia

seipsam,

sicut supra diximus.

De Trinit. lib. IX. No. 18.

*) SBijl. ibid. lib. XV, No. 21.

Page 27: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 27/96

— 15 —ein 'i\n-[tciubmj3 ^^mniiucu. ©teilen fid) im 3?cvtaufc bov söetradjtung

bcji'u^lid) jciicä ©vfanntcii K'i'^viiubele imb üou ®clui[^t)cit bej-^Icitctc

(^;vrciiuliiiffc ein, fo cvlauj-jcu iviv \}on bcmfctOeu ein iihiI}vc§ inH-ftäub^

ni[^, UH-Utc« bic i>evläufi^^c (J-rfountuifs fo u^cit iimfaHt, cily bic ^vaft

bcv in '}luUH'nbuui5 i^cbvaitteu '^>viiicipieu rcid)t. ^picrbci fiubet al(cv=

biiicjS ein ©duiuen Statt: c§ werben bie bej'jviiubenben (5v!enntni[je,

bie \.>ovIänfic5e (En-feuntnif^ unb bie 'i>crbinbinu^ biefer mit jenen Cjefd)aut,

wie wir benu aud) rfutiid)tlid) ber nun \)erftanbcncn ©ad)e jacjcn, ba^

wir jic einfel)en. ^ie iumi ^huyiftinuS üorc5efüt)rteu ©rfenntni^iwr^

vV^in^^e ber wi[[en[d)a[tlid)en ixnucife iiub be§ Untcrrid)tetwerbcu§ i3cl)ören

fotd)er betrad)tcnbeu 9teflcrion an. Unftreitic^ ift berarli^icS CSit'enncn

empivifd)er 3latur. ©^ miiJ3 bemnacl) gefa^'^t werben, bafs bie ©r^

fcnntnif3let)rc be§ l). 9lugn[tiun§ in ber 'S^artecjnncj be§ j'ieiftii^cu (Sr=

feunen§ a(§ fold^en Sdwieny eine cmvnrifd)e ^tidUun^^ l)at. "^lUx

aud) bie (grfenutnijjvorßäuvje, weldje biefem Sd}aucn \:ovl}eVi^eI)eu unb

baäfelbe bebiujjen, [inb cmvirifc()cv %xi, weil [ic entwebcr fetb[t ein

©d)aueu finb (bie visio corporalis), ober unmittelbar <x\\§> ©d)auen

()errü()rcn (visio spiritalis), ober au§ unmittelbarem 'iPerfe()r mit beu

SDiui^Mi felbft (ba3 urfvrüncjUdje (5-vfenncn be» ®ei[te§ über äuf^cre

!5)in(ie unb fid) felbft) cnti^vuiu-jcu finb. ß'ä muj^ bal)er bie em^n:

riid)C ^{id)tun(i ber ^?(Ui-^u[tiui1"d)en (5rfeuntniB(el}re aud) nod) über

biefc, iwu i(}r mit empivii"d)em (5I)aracter bebad)ten (>:rfenntniJ3lun\iäuc5e

au£n-jebe()nt werben. ®el)en wir weiter ,:^u! Unfcre innere (^rfal)ruui^

bcftäticjt uid)t, bafj mit beut ödHinen ber vvinciv^icUen unb j-^ewiffcn

©rfenntniffe ba§ 33ewu|Viein, in benfelben er fd) eine baö ivecieUc

mv^rüubtictje Ueberfiuulid)e unb ®ott, i^evbnnben ift. llNot)! aber

ergibt [id) in ber '|M)i(ofov()ie, wenn biefetbe ncimüd) \)on ©ott,

a(§ bem Sein fd)led)tl)iu, ,^u ber Ctrcatuv, aU5 bem v^ou @ott t)CV\Jor^

flcbrad)ten ©ein, I)crab[teic5t, bie (Srfenutnif^, ba[^ alleS (5rea(ürnd}e,

aud) ba§ ©rfennen, ein 5(cI)uUd)e§ i^on C^^ott ift, unb baf^ fomit

©Ott unb bag i()m au9cl)öric^c Ucberfinutid^e im 9Ibbilblid)eu gcfd)aut

werbe, wenn bie vrincivicUen unb j^ewiff eu evfcuntniffc ßefdjaut

werben. T)mn ift ("<3ott ba§ ©ein fd)(ed)tt)in, an^er weld)em cö fein

aubereö Sein, al§ iotd)e§ jybt, wcld)e§ i^on i()m l)er\)orijebrad)t würbe,

jo ift (^,k^tt ber abfolutc ^Jiaf^ft ab, an wctd)cm atleS ^Ttftircnbc,

fotcjlid) aud) baä (Srfcuncn, ju bemeffen ift. (^^ott fetbft t)at feinen

aubereu aiiaf^fiab für Seieube?, alö fid) jelbft, weil er eben ba^? Sein

fclbft ift. '4)ag \.>on il;m ,\>en^ov^ubvin(ieube iiiuf^ nüll)in i()n barftellen,

Page 28: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 28/96

— 16 —fanu aber at§ .^-^cn^orjubriugcubeä unb iufofcvn a{§> 9tid)tgöttUd)C§,

iiiclit ein @tcid)Cy, i'oubcvn nur ein 5leI)nUd)e» üon il)m fein. ®avan§

folgt, bvXJ3 bciS iuitürlid;e ©vfcuucn ©d)aiicu i[t, beim eben im ®d)aucn

at§ (xrfvin'cu vcfkctivt [id) ba§ mit bcr ^beutität bc§ cjüttUdjen

2öefen§ unb bc§ gottUckn ©rfenneuä gegebene unmittelbare ^nue^

fein; bap im crcatürüd)en S"rfennen ein SBcfcn erfaßt n)irb, benn

ba§ göttUdie SBefeu ift e§, n)c(d)e§ mit bem göttlichen ©rfennen

ibentifd) unb feiner fetbft unmittelbar inne ift; bafi and) bie ^rin =

cipi eilen Grfcnntniffe bc§ crcatiirUd)en @r!ennen§ gefc^ant tücrben,

benn ba§ göttüdje iöefcn ift, wegen feiner ^bcntität mit bem (Srfennen,

burd) ba§ (Srfcnnen aud) beafcnigen unmittelbar inne, föa§ bem

(Srfenncn jelbft angel}ort; weil nun bie (ärfenntni^^rincipien be§

creatürüdjen örfennenä ein 5iel}nlid}e§ üon bem im g5ttlid)en ©rfenncn

®ntt}attenen fein mi'iffcn, fo werben biefelben gteid)faU§ gefd)aut werben.

®a ba§ mit bem Grfcnuen ibentifd)e 3Bcfen in ©ott e» ift, weldie«

feiner auf bie unmittelbarfte 2Öeifc inne ift, fo wirb aud) i)on ber Kreatur

nur baäjenige SOefen gcfc^ant werben, wetd}e§ mit il)reiu 6r!ennen

ibentifd) ift. 3^^ wetd)er fpeciellen unb mannigfaltigen Sßeife fid) bie

g5ttlid)e ^bentität bc§ SBefcn» unb (ärfcnncn^ in bcr Greatur rcftectiren

mag — , benn ber Kreatur, a\§> 9ftid}tgßttU(^em, fanu uid)t bie g5ttlld)C,

fonbern nur eine fotd}C ^^icutität jufommcn, wcld)c fid) jwifcl)en bem

an^ercinanber Sctcnben unb fomit ^i>erfd)iebeucn r'0ll5iet)t unb im 5111=

gemeinen al§ lieber ein ftimmung be§ ©rfenneng mit bem Objectcgu diavacterifircn ift — immerl)in ift eä nur ein creatürlid)c» äöefcn,

mit weld)em ba§ creatürlid)e Grfennen in ^öcntitat ftel;en fanu,

unb wcldic» bemnad) luMt ber (Sreatur gcfd).uit wirb. Gin ©d)auen

be§ göttlid}cn 2Befen» felbft, wie and) bcr mit bem göttlid)en 2öefen

ibentifd)en ^^cen felbft, ftclit bcr (Srcatur nid)t gü. ®öttlid)ce wirb

nur, infofern e§ im Sreatürli(.tcn ein 5iel)nlid)e» feiner barftellt, b. 1).

in feinem 5tbbilbUd)en, iwn ber Greatur gefd)ant werben fönneu. —5Bergleid)t man mit biefem '^M)iIofopI)em bcu sweiteu bcr ^au^tgebanfeu

ber "i}Uiguftinifd)cu (Srfenntnif3lel)rc: ber mcnfd}lid)e ©eift fd)aut ba§

Ueberfinnlid)c in 65ott, infofern ©ott a(§ bie 29al)rl)cit er fd) eint;

fo wirb man 3Wifd)cn beibcu barum (äinflang finben, weit eben bie

(Srf d)cinnug, in wcld)cr @ottal§ bie äi>al)rl)eit offenbar wirb, ein

creatürlid)c§ 5tbbitblid)c§ von il)m fein, unb fomit ®ott unb ba§

anbcre Uebcrfinnlid)c im x'rbbilblid)en gcfdiaut werben foll. ?lbcr gcrabe

barin bcwäl)vt bie (h-fenntniJ3lel)re ;Huguftiny il)ren i^e.^ug ju bem

Page 29: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 29/96

— n —IciUcn, bcm fvccutatiiuii £r)cile bcv "pl)!! of o^t)ic, in

u>cUl)cm tic (5veahiv biivd) il)rc ^Ibtcitiiuß au§ (^jott at§ ba§ 3lel)uücl)c

ÖH>ttc» Ijcnun-tvitt ; uub luicf^ bicfcr tocitc t)at icuc evfeuutni[3tc()ve

eine fpcculatiiu ^liidilumv äöiv werben ba()cv fac^eu müffcii: in

jcueu Knbeii (^h-uubc^cbanten i[t bic 6Tfeuutiüf3(eI)ve be§ t). 5luguftinu§

u^ot)l (geeignet, einen I)pfiniuu3§iM>IIen ^cim für bic P)itcfo^t)ic ber

.^nfnni't abjnj^cbcn; bcnn bei il}rer eigenen 3BaI)vl)eit fteHt bic "i^oxt'

bitbnng i()rer emvirifd)cn 9iid)tnng bic 'Xnfiinbnng ber '^V^rinci^ten

f

iir bie ^^l)itofovI)ie in i()rem % n f [t e i g e n l^on ber (Sreatur ju ®ott,

— iinb it^rc fvecntatiüc 9iid)tung bie tr)af)rc 0'5ruublac|c für bie

^|U)iIofovt)ie in i()reni .^^erniebcrftcigcn i>on ©ott jn ber (Ereatnr

in '?lnlji6t. Tie§t>ilb aber, lueil jtc in biefer Onalität jugteid) ba§

äi?;al)rc ber '^tatonifd)en ©rf cnntni[j(el)rc mit einer tt)co=

retifd}en ©ncrgic imb Xiefe, unc bei deinem ber frül^crcn vtcitonifirenbeu

5?ird)en(e()rern ju finben i[t, mit fid) fiil)rt, nuif^ fie aU bicjcnicjc,

u>etd)c jncrft ba§ lebenSfrciftige 33anb ^:^iinfd)cn ber ^'{)itofoV'I)ie be§

9((tcrt{)nm§ imb ber jufiinftigen „>^dt fni'ipfte, bcgrüfjt iverbcn.

2. Unfre ^rüfnng ber 5lncju|'tinii'd)en Gr!c:intni|iter}rc I)at au

Ie(j,trcr gwet grnnbjiu-5Ud)e 3iid)tnngen, eine cinvirifd)e unb eine \\^ccn'

(aliüc, Ijcranäj-icilefft. Ser Tnn-folg foId)cv SiicMniigcn an ber (Ärlcnnt-

nifiteI)ro be§ f). X()oma^j l.^^^u "".Hqnin nuidt bie ^tuffinbunji ber

(•»(emcnte ber It)omi[li)cben C^rfcnntnifUcbre lcid}t. (^'ine emvirifd)e

^lidjtnng crfd)cint bort, u^o !!I()oma§ i^oin 5lri[t o tclif dten © tanb-

V'•nnfte an» ba» (iitennen be» Ueberiinnlid)en befprid)t. Stl)cma^

ll)ei(t bie '}(n[id)t be§ l>lri[totc(e§, baf^ bie C^'ifenntnijj be§ llcberfinn-

lid)en mit ber '3innc?^t()ätigfcit anbebe. C^ v nnterfd)eibet mit ^lri[toteIc§,

ber t)ierin mit '^(aton iibcrein[timmc, bcn ^u^cUect l>on bem Sinne,

unb ftcflt fid) in ber nä()eren S^cftimuinng ber Xl}äfigfei(en beiber

9.^crmi)gen, bei UHld)cr "^hiftoteley von ^J^lalon abu>eid)e, auf bie Seite

bcy (^rfteren. 'Dem Sinne uämlid) jdjreibe ^|^(aton, bein 'Olngn[tinn-5

in folgen fd)einc, u>ic bem .^iit»-'^»-'*-"'^ «-'ine eigne ^-iiMrffamfeit jn, inbcm

ba§ Organ be» ©innc» u^ol)t ihmi bem finnfälligen Thinge r^eränbert

liH'rbc, uicf}t aber ber Sinn fclbft, bei eine geiflige .Wraft fei unb bnrd)

bie ''iH'ränbernng be» OrganS bto» angeregt UK'rbe, felbft in fid) ba»

33ilb be» Sinniälligen ,^u bereiten. (>» erfd)cine bagegon bic 'iH1)anvlnng

bed ''^Iriftotcle»: ber Sinn l)abe obne (.'•^emcinfcbaft mit bem l'eibe feine

eigene ÜiMrfjamfeit, and) bie cinbilbeiibe.^h'aft jei nnv mit bem Crganc

tl)ätig, fo baf^ bie erfle ^HM'äiibcniiig bor lolUveu bnrch ben Sinn anf

Page 30: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 30/96

— 18 —bie (Sinlülr!ung be§ ©inufäüicjen gurücftüdfc, nid)t unangcmcffcn. So=

iDot)l bem 9lriftoteIc§, al§ bem ^laton fei ber ^ntettcct eine im--

matcrieHe ^xa\t, lueldje [\d) feinet fövpcvticl;en Organe» ^u U)rcr

5:l}ätig!eit fcebicuc iiub üom ^5i%^erUd)cii feinen (Sinbrnd evteiben fonne.

^(aton fcr)c fid) bcSiucgen ücvanla^t, baS (E-nt[tel}en ber inteüectneHen

©rfcnntnifj an» ber XI)eiIna()me be§ ^ntcflectS an ben für [id) beftet)en^

ben intefligiblen (Vormen jn erftären; wäl)renb 2(riftotcIe§ jn biefem

3uiede fid) jnnäd)[t an bie Dorl)anbenen (Sinbrüde ber finnfälligen

3;)ingc l)alte, aber njeitcrijin einen tl)dtigen ^ntellect (intellectus agens)

annel)me, ber mittelft be§ 5(t)§tral)iren§ bie Silber ber ©inbilbung^fraft

ber finnfäUigen 3nbi\)ibuaUtät cntfteibe nnb babnrd) eine 6rfd)einung

t)erbeifii()re, n)ctd)e ben intellectus possibilis, b. I). ben jnm tr>irfli(^en

ernennen beftinnntcn, aber biä bal)in nod) in ber bloßen ^oten^ jum

©ufenncn befinblicßcn ^Jntellcct, jnm actnetlen ©rfennen be§2öcfcng

ber 2)ingc viermöge. ®emgeinäf3 beinirlc bie (Sinnc§tl)ätig!cit an fid)

bie intellectnetlc ß-rfcnntnifj nid)t; bie bciüirfcnbc Urfad}e fei \)ic(mcl}r

ber intellectus agens; aber bie ©inne§t^ätig!eit tiefere bod) tc^trcr bie

Äterie 0- ©ingel;enbcr verbreitet fid) Itl)oma§ i'iber ben intellectus

') Sed contra est quod Philosophus probat in 1 Metaph., cap. 1, et in

fine Poster., lib. 2, text. 27, quod principium nostrae cognitionis est

a sensu... Respondeo dieenduni Plato vero e contrario posuit intellectum

differre a sensu, et intellectum quidem esse virtutem immaterialem organo cor-

poreo non utentera in suo actu. Et quia incorporeum non potest immutari a

corporeo, posuit quod cognitio Intellectualis non fit per immutationem intel-

lectus a sensibilibus, sed per participationem formanim intelligibilium separa-

taruni, nt dictum est art. 4 et 5. praeced. Sensum etiam posuit virtutem

quamdam per se operantem. Unde nee ipse sensus, cum sit quaedam vis spiri-

tualis, immutatur a sensibilibus ; sed Organa seusuum a sensibilibus immutantur

ex qua immutatione anima quodam modo excitatur, ut in se species sensibilium

formet. Et haue opinionem tangere videtur Augustinus, 12 super Gen. ad litt.,

c. 24, in medio . . . Aristoteles autem media via processit. Posuit enim, 2 de

Aniniä,text.

152, cumPiatone, intellectum differre a sensu. Sed sensum posuit

propriam Operationen! non liabere sine communicatione corporis, ita quod sentire

non sit actus animae tantum, sed conjuncti. Et similiter posuit de omnibus

opcrationibus sensitivae partis. Quia igitur non est inconveniens quod sensi-

bilia, quae sunt extra animam, causent aliquid in conjunctum . ..

; intellectum

vero posuit Aristoteles, 3 de Anima, text. 12, habere Operationen! absque com-

municatione corporis. Nihil autem corporeum imprimere potest in rem incor-

poream. Et ideo ad causandam intellectüalem operationem secundum Aristotelem

non sufficit sola impressio sensibilium corporum, sed requiritur aliquid nobilius;

quia agens est honorabilius patiente, ut ipse dicit, lib 3 de Anima,text. 19; non tarnen ita quod intellectualis operatio causetur in nobis ex sola

impressione aliquarum rerum superioruu!, ut Plato posuit; sed illud superius

Page 31: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 31/96

— 19 —agens qu. 71>, art. 3 et 4 ; u>iv ciitucl)mcu bicfcv (£tcttc gu imfcvm

^wecfc (J^olsicii^cö : 'i'Jad) ^(viftctctc^3, fai'jt Xt)oma§ bafclbft, i''Cvl)äU c»

fid) mit bou (Sovmcii bcr lUatuibiiu^c aiibcvy, al» ^^tatoii ct^ddjxt l)at:

uici^t cjL'iftivcu bicfc govmcii (spccies sivc ideiie) für fiel) ol)iic ^.luücvic,

fo bflf^ [ic alg immatevicllc aud) bc»()alb fd)on wivflid) cvfcuubav fiub;

foubcrii bicfclbcii bcfinbcu [id) im ^^JatcvicKcii luib jiub in bicfcm ^u-

[taube uid)t fd)ou wivflid) cvfcuiibav; fülkii [ic cvft iDivtüd) cvfcmibar

ivcvbcn, [o mu9 ein ^n biefem ^^^^i^tfc älUvfciibc» ciucjvcifcu; ba» \)ev=

mag aber bev in blofecv ^oteu,:^ cviftirenbc ^utcUect uid)t; c§ mu§

fomit uod) eine aiiberc iutclIcctucUc, uub giMv actiwe ilraft v>ovI)aubeii

fein, tüctd}c bic ^vi^mcu bcr fiuufätlicjcu ®iugc t>üu bev matcviettcn

3ut(>it reiuicjt, b. l). abätval)ivt uub baburd) jur unvtüdjen ©vfeunbavt'eit

crt)cbt; bicfc actiüc ^vaft ift bcr intellectus agens; bcr urfvriiuj-jlid)

V^ütcntictlc ^i^tcßcct ift bcr intellectus possibilis. ferner iinffcn \v>\x

aug (Srfal)ruuc5, bafj tuir c§ fiub, ii)cld)c bic 5lb»tractiüu i'»orucl)mcu;

eö fommt aber SBirfeu einer (£ad)e nur ju, lüciiu biefcr ein bem ilUrfcncntf^rcd)cubc§ ^riiicip imüo()nt; bcr actiüc ^ntcflcct muf^ ba()cr eine

^raft unfrcr 6cc(e fein; 5lriftotolc» l)ält if)n and) für etiva» bcr 'Seele

5tniiel}öriiV'» unb vcrijleid^t il)u mit bem li'id)te, u\id)c» fid) in bcr ^nft

borfiube. — ®ie ^:vfd)eiuuni5, ii>eld;c bcr actiuc ^^ntelfcct burd) feine

ab§trat}ireubc ^I)citicjfcit an bem intellectus possibilis Ijcrvorrnft, in

^clge beren lel^^trcr in'» actuclle (5'rfennen be§ ^-il'cfenö bcr finufälünen

SDinge übcrcjcbt unb iüctdjc siiccies intclligibilis l)eif5t, ift ein '^Ibbitb

toou ber 9iatur bcr ©^ccic» biefcr ^Dingc')- ~ S^amit aber, bafj bcr

potentielle ^utcÜect eine specics intclligibilis erl)ält, fcl)cn ^l)oma§ unb

et nobilius agens, qiiod vocat intellectum agentcm. de quo jain suj^ra

dixiimis, qu. 70, art. 3 et 4, facit phantasniata a sensibus accopta intelligibilia

in actu per niodum abstractionis cujusdani. — Secundum hoc ergo ex iiarte

phantasmatum intellcctualis operatio a sensu causatur. Sed quia phantasniata

non suftioiunt inimutarc intellectum possibilem, sed oportet quod fiant intel-

ligibilia actu per intellectum agentem; non potest dici quod sensibilis cognitio

sit totalis et perfecta causa intollcctualis cognitionis, sed magis quodam modo

est materia causae. Summa tlieol. Par. 1, qu. .'^4, art. H, rcsp .

') Sod virtutc intellectus agcntis rcsultat quacdam similituili» in intil-

lectu possibili ex conversione intellectus agfiitis supra ]dinntasmata, (|uae quidcm

est repracsentativa eorum quorum sunt ])hantasnnita, solum quantum ad natu-

ram sjieciei. Et per hunc modum dicitur abstrahi species intclligibilis a

phantasmatibus, non quod aliqua eadem numero forma, quac ])rius fuit in

phantasmatibus, postmodum fiat in intellectu possibili, ad modum quo corpus

accipitur ab uno loco, et transfertur ad alterum. Ibid. qu. 85, art. I, ad 3'"".

Page 32: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 32/96

20 —5(viftotcktf ni:>d) uic()t atlcä ^um actiicncii (Svfcnucn 6rforberUcl)c

cjelci[tet; c3 i[t auci) nod) iiotI)U>cubii3, baf^ bcv ^nteüect bcn 2)tlbcvii

bcr (Siubitbungäfvaft jugmeubct bleibe. 'Die (5vfcit)viiug Ic()rc, tl)ei(§

baf3 bcv ^Jtciifd) uicl)t nur ju einem neuen (Srfeuntni^actc nici)t üoi-

briucje, fonbcvu and) bap cv felb[t jnm actuellen (5vfcunen bcffcn, i>on

ii>eW)em er bereite eine (5vt'cnutuiJ3 c^ewciunen l)attc, nicf)t jnviutfel)vc,

tvcnn cv jid) ber (5iubi(bnucj§fra[t, iiuv^eu THU-tet^uncj bc» bcvfclbcn

äu[tcl)enbcn Organa, nicl)t bebicucn fönue; ll)eil§ ba^ mx un» gum

3^vcdc eigenen ©rfennen» immer irgenb ^I)anta[icbilber nad) ?lrt ber

23cifVHcIe, in iyctd)en man ba§ gn ©vfennenbe gleid}fam crfd)ane, macf)cn

nnb, iitcnn \ü\x einem 9lnberen eine ©vfeuutnif^ beibringen luoKen,

bicfcm 23cifvictc DorI)attcn, bamit er fid) an§ benfetben jnm ©rfcnncn

l^inlcitenbc ^Bilbcr Derfd)affe. ®er ®rnub bafür \d barin ^u fnc^cn,

ba^ ba§ cr!ennenbe S^ermogcn bem ju erfeunenbcn ©egenftanbe cnt=

fpred}c. ®er mit einem Körper i^erbnnbenc menfd)lid)e 3"^ctlect t)abe

eine im TOiatcricIIen c]fi[tirenbe 2Befcu()eit ^nm cigentl^nmtid)en Obicctc

nnb bic[e l)inUHeber tönnc nur bann crft i{)rer 9tatnr gemein toollenbct

nnb iral)rl)aft crfannt lüerbcn, lücnu |ie, n)ie fic in ber (Slnjeltjcit

eriftire, erfannt werbe ; ba§ (5:in^etne aber erfaffen nur bnrd) ben ©inn

unb bie ©inbilbnng^traft ; beut)alb fei c§ für ben actnelt crfennenbeu

^'utellect not()wcnbig, beu ^^^l;anta[icbilbcru jngeivenbet gn fein, um bie

allgemeine Kultur im (^'injeluen cxiftireub ^u crfd^anen '). — S)a§

') Sed contra est quod riiilosopluis dicit in o de Anima text. 30, quod

niliil sine phantasmate intelligit anima. Respondeo diccnduni quod

impossibile est intellectum nostnim secunduni praesentis vitae statnni quo pas-

sibili corpori conjungitur, aliquid intelligere in actu, nisi convertendo se ad

pliantasmata. Et lioc duobus indiciis apparet. Primo quideni quia, cum intel-

lectus sit vis quaedam non utens corporali ovgano, nullo modo im]jediietur in

suo actu per laesionem alicujus corporalis organi; si non requirctur ad ejus

actum actus alicujus potentiae utentis organo corporali. ütuntur autem organo

cor])orali sensus et imaginatio, et aliae vires ])ertinentes ad partem scnsitivani,

Unde niauirestuni est quod ad hoc quod intellectus actu intelligat, non solum

accipiendo scientiam de novo, sed etiam utendo seientiajam acquisita, requiritur

actus imaginationis et caetorarum virtutum. Videmus eniin quod impedito actu

virtutis imaginativae per laesionem organi, ut in lihreneticis, et similiter im-

pedito actu memorativae virtutis, ut in lethargicis, impeditur homo ab intel-

ligendo in actu etiam ea quorum scientiam praeaccepit. Secundo quia hoc

quilibet in se ipso experiri potest, quod quando aliquis conatur aliquid intelligere,

formatsibi aliqua

phantasmata per modumexemplorum, in quibus quasi in-

spiciat quod intelligere studet. Et inde est etiam quod quando aliquem volu-

mus facere aliquid intelligere, proponimus ei exempla ex quibus sibi phantasmata

Page 33: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 33/96

21

actucllc ^:vfcniicu <y\)i nun iu fotöcubev ißcifc i^ov fid). S)cr »lmi bei*

species intelligibilis iufüvmivtc ^ntcÜccl bvincjt, bei bcm ^^inacweiibctjciu

bcö intoll, agens ^M bcn 23i(bcvu bcv (Siubilbiuißyfiaft, eine jciicv species

ciitfvvccl)cnöc Gvfcnutnif^, aljo eine ii>cfciicvt'cuutiiii3 (ciucii 33c3riff) l)cv=

l>i>v, wddjt, ciU '^(iiybiucf bcv species intellig. cbcufo unc bicfc ciu 5lel)U^

lic()C§ üou bcm SBcfcu bcö äußern ©ingeä ift, ein 5Bilb, iu tucicfjcm bev

^ntcHcct bicjc^3 5.\^elcn cvfcnut '), luib un^IchcS 'J()oma§ a(y indivisibile,

ivcil al§ (5vlcuutnii3 ©iiicS 3Bcfcii§, baä al» folcl)Cö ein unnct()ciltc§ i[t,

bctvad)tct. 5)cr i^lmi 3:I)üma§ im (E-iui^ci-ftäubiiiffc mit 9lriftctclc§ aiicjc^

gcknc 9Ict, buvd) lüctdjcu bic aöcfeucvfeuntni^ gu (Staube iommt, unrb

formare possit ad intelligendum. Hujus autem ratio est quia potentia cognos-

citiva proportionatur cogiioscibili. Unde intellectus Angeli qui est totaliter a

corpore separatus, objectum proprium est substautia intelligibilis a corpore

separata; et per hujusmodi intelligibile materialia cognoscit. Intellectus autem

humani, qui est conjunctus corpori, proprium objectum est quidditas sive natura

in materia corporali existens; et per hujusmodi naturas visibilium rerum, etiam

in invisibilium rerum aliqualem cognitionem ascendit. De ratione autem hujus

naturae est quod in aliquo individuo existat, quod non est absque materia

corporali; sicut de ratione naturae lapidis est quod sit iu hoc lapide, et de

ratione naturae equi est quod sit in hoc equo, et sie de aliis. Unde natura

lapidis, vel cujuscunque materialis rei, cognosci non potest comi)lete et vere,

nisi secundum quod cognoscitur ut in particulari existens. Particulare autem

apprehendimus i)er sensum et imaginationem : et ideo necesse est ad hoc qaod

intellectus actu intelligat suum objectum proprium, quod convertat se ad phan-

tasmata, ut speculetur naturam universalem in ])articulavi existentem. Si auten\proprium objectum intellectus nostri esset forma separata, vel si formae rerum

sensibilium subsisterent non in i)articularibus, secundum Platonicos, non opor-

teret quod intellectus noster semper intelligendo converteret se ad phantasmata.

Ibid. qu. 84, art. 7, resp. .

') Ulterins autem considcrandum est quod intellectus i>er spcciem rei

formatus intelligendo format in sripso quaindam inteiitionem rei intellectae,

quae est ratio ipsius, ((uain signilirat diiiinitin. Kt hoc (|uidem ncccessarium

est, eo quod intellectus iutelligit iiidifl'eronter rem absentem et ])rarsentem;

in quo cum intellectu imaginatio convenit. Öed inlidlectus hoc amplius habet,

quod etiam intclligit rem ut separatam a ccndilinnibns materialibus, sine quibus

in rerum natura non cxistit; et hoc non posset esse, nisi intellectus intentioncni

sibi pracdictam t'ormaret. Haec autem intentio intellccta, quum sit quasi ter-

minus intelligibilis opcvationis, est aliud a spt< je intilligibili, (|uao facit infel-

Icctum in actii, (|uam njiortet considerari ut intclIlLribilis oporationis juincipium,

licet utrumque sit rei intcUrctae siinilitndo. IVr hoc enim, quod species

intelligibilis, quae ist forma intelbctus ei iiitelligondi princi]iium, est similitudo

rei exterioris, se<iuitur quod intellectus intentioncni formet illi rei similem;

quia qualc est unumquodquc, talia opcratur. Et ex hoc quod intentio intellecta

est similis alicui rei, sequitur (|uod intellectus, formando hujusmodi intcntionem,

rem illam intelligat. Sum c. gent. lib. I, cap. W.

Page 34: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 34/96

— 22 —intelligentia indivisibilium genannt')- ®^^ "i '^^^ Sföcfcncvfcnntmfe

gebad)tc ©ein i[t nnn ^war mit bcm ©ein bc§ SiatnrbincjeS ibcntifd), aber

in biefer Onalität nid}t initevfannt. 3)ic noc^ mangeinbe föifcnntni^

foW^er .^t'cntität ivivb eingeleitet, inbem, unter bem füvtbauernbcn 3"flc-

wcnbetfcin beä intellectus agens ju ben 23ilbern beu Ginbilbungäfraft unb

bem beftänbigen (Sinfluffc beäfelben auf ben intellectus possibilis*),

baä gcbad)te ©ein in feiner Sebeutung al§> 2öirüid)en, öon tüeld^em baä

9tid)tfein au§gefd)Ioffen ift, crfanut, unb ba§ etibente unb gemiffe Urtl}eit:

ba§felbc !aun nid)t sw9tci<i) fein unb nid)t fein, gcbilbet ujirb ^). S)icfc§

crfte Uvtl)eit ^at ben 6f)avacter ^rincipietlcr (Srfenntni^; benu in

unmittelbarer g-otgc bcäfclbcn trirb ba» im begriffe gebac^tc Sßefen

auf ba§ dufeere ®ing surncfbejogcn unb ein ucue§ Urtl)eil gebilbet, in

tüeld)em ba§ actueUc (Srfcnnen gum 9l6fd)tuffc gelangt unb mit @en)i^=

l^eit bic Ucbercinftimmung {cne» Sl^efen» mit biefem 9laturbingc au§=

gef^rod;en ift, etiüa ba§ Uvttjeit: ©ofrateä ift 9J?cnfc^, tuenn ber Segriff

bc§ 2Befen§ ber i>on „?JJenfd)" unb „©otratcg" bag Ginjelbing ift*).

Stuc^ ben 5lct bicfeä Urt^eiteng evfeuut 5(riftotcle§ an *). ©ic gcwiffc

1) Est autem duplex operatio intellectus secundum Philosophum in 3.

de Anima . . . Una quidem quae vocatur indivisibilium intelligentia, per quam

intellectus format in se ipso diffinitioneni, vel conceptum alicujus incomplexi.

') Et sie etiani in lumine intellectus agentis nobis est quodammodo

omnis scientia originaliter indita mediantibus universalibus conceptionibus, quae

statim lumine intellectus agentis cognoscuntur per quas sicut per universaliaprincipia judicamus de aliis et ea praecognoscimus in ipsis. Quaest. de veritate

disput., qu. 10, art. 6.

') Nam illud quod primo cadit sub apprehensione, est ans, cujus intel-

lectus includitur in omnibus, quaecunque quis apprehendit. Et ideo primum

principium indemonstrabile est, quod non est simul affirraare et negare, quod

fundatur supra rationem entis et non entis; et super boc'principio omnia alia

fuiidantur, ut dicit Philosophus in 4. Metaph. text. 9 et sq Sum. theol.

12''«» qu. 94, art. 2, resp. .

*) Indirecte autem, et quasi per quamdam reflexionem, potest (sc. intel-

lectus) cognoscere singulare, quia, sicut supra dictum est, qu. 84, art. 7, etiam

postquam species intelligibiles abstraxerit, non potest secundum eas actu in-

telligere, nisi converteudo se ad phantasraata, in quibus species intelligibiles

intelligit, ut dicitur in 3. de Anima, text. 32. Sic igitur ipsum universale per

speciem intelligibilem directe intelligit, indirecte autem singularia, quorum

sunt phantasmata. Et hoc modo format hanc propositionem : Socrates est homo.

Ibid. I, qu 86, art. 1, resp...

*) Est autem duplex operatio intellectus secundum Philosophum in 3.

de Anima (text. commu. 21). Una quidem quae vocatur indivisibilium intelli-

gentia, per quam intellectus format in se ipso diffinitionem, vel conceptum

Page 35: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 35/96

— 23 —C>vfcuntui9 von bcr Ucbevciuftimmuucj beä 23c(jviffeS mit bcm ©cc^cn-

ftanbc iiuid)t bic ai^at)rl)cit im (5-vfeuneu au§; luiv im Uvt^eit

ift bicfc O'vfciiutniii cubviüUiy) aii§v]ci>vod)en, bvuiun miv in i(}iu uub

uid)t in bcm l'»OVl)CV<}Cl)CUbcu 2:cvmillU» bcv intelligentia indivisibilium

bic 9öal)vt)cit ju fiid)Cii, obvjteid) tc^trcr in fid) ein iüa[)vcv ift').

^[t abcv ba§ im 58cnvitfc c\cbad)tc iii>clcu mit ©cunf^tjcit aty übcvcin^

ftimmcnb mit bcm ^iaturbingc cvfaunt, bann l)ln-t baSfctbc anf, ein

btüf^ abStvacteS jn fein; c§ bcftcl)t nun al§ ein concretcS, ein inbim=

bueUc§ 2r>cfen, \m[ in ^Berbinbnn^j mit ben finnfdßic|cn 6ii}cntl)ümlid^-

t'citcn bc§ ©inscibingc». — ®ic lUnfid)t bc§ ^idiftotelc», bcv menic()Iid)C

^ntellcct (jabc eine natüvtid)e 9lid)tung auf bic ?iatuv bcv matcvieUen

®in^]c, I)ält Stl)oma§ fiir cvfaI)vungSmäfeigev, atS bic ^^latonifd)c,

ber sufolijc immaterielle ©ubfiangeu ba§ eigentl)ümlid)c Obicct iinfcveS

^ntcHectg feien, unb gibt bavum jener ben i'orjug bor bicfer. @§ ift

il)m nun ^\\\d) bic 2Bal}v^eit einleud}tenb, bafj immaterictie Siibfianjcn

nid)t suerft unb an fid) üou un§crfannt iDCvben

tonnen*), ^a

alicujus incomplexi. Alia autem operatio est intellectus componentis, et divi-

dentis, secundum quam format enuntiationein. Quodl. V, art. 9.

') Sed contra est quod dicit Philosoplius in 6. Metaph., text. 8, quod

circa simplicia, et quodquid est, non est veritas nee in intellectu,

nequc in rebus. — Kespondeo dicendum quod verum, sicut dictum est art.

prac., secundum sui primam rationem est in intellectu. Cum autem onmis res

sit vera secundum quod habet pro]iriam formam naturae suae, necesse est quod

intellectus, in quantum est cognoscens, sit verus, in quantum habet similitu-

dinem rei cognitae, quae est forma ejus, in quantum est cognoscens ; et propter

hoc per conformitatcm intellectus et rei veritas dofinitur; unde conformitatem

istam cognoscere, est cognoscere veritatem. Hanc autem nullo modo sensus

cogiioscit. Licet enim visus habet similitudinem visibilis, non tarnen cngnoseit

(()m))ai\ati()nem qu.ae est inter rem visam et id quod ijise a)iiirelu'ndit de ea.

Intellectus autem conformitatem sui ad rem inti'lligibilem cognoscere potest;

sed tamen non a])i)reliendit eam, secundum quod cognoscit de aliquo quod

quid est. Sed quando judicat rem ita se habere sicut est forma quam de re

apprehendit, tunc primo cognoscit, et dicit verum; et hoc facit componendo,

et dividendo. Nam in omni propositione, aliquain formam significatam per

praedicatum, vel ai)plicat alicui rei significatae per subjectum, vfl removet ab

ea; et ideo bene invenitur quod sensus est verus de aliqua re, vel intellectus

cognoscendo quod quid est; sed non quod cognoscat, aut dicat verum. Et

similiter est de vocibus incomplexis. Veritas igitur jtotest esse in sensu, vel

in intellectu cognoscente quod quid est, ut in quadam re vera, non autem

ut cognitum in cognoscente; quod importat nomen veri. Perfeclio onim in-

tellectus est verum ut cognitum. Et ideo, proprie loquendo, veritas est in

intellectu componente et dividente, non autem in sensu, neque in intellectu

cognoscente quod quid est. Sum. theol. I, qu. ]C\ art. 2, resj), ..

') 8ed secundum Aristotelis ^ententi!lm, (luiiiii magis expcrinnir, intel-

Page 36: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 36/96

— 2i —bie meui(()Iid)e Seele foU [id) jelb[t unmittelbar md)t evfaffen,

joubcrn nur babnrd), bafj [ic 9(nbcre§ erfaßt, jur (irfcnntnii3 tljrcr

fclbft gelangen ')• ^^ f^'i \\\\\)x, luaä ^Iviftotelc^ fage: weit nur maljx--

ne()men, bafe \mx erfcnncn nnb empfinbcn, evfeniicn it>ir, baj? tvir

eriftUcn. ®a§ bcv ©elbftevfenntnife i>orl)evgel)cnbe (5rtenncn fei aber

©vfcnnen einco 6tTOa§, nnb fo luevbe bie ©eete jur (Srtaffung i()rer

jelbft babuvd) gefiU)vt, baf? fte "i}tnbere§ cvtenne nnb empfiiibc. i^ur

GifenntniB it}ver ©^riftenj nnb bcffen, n\i§ in i()r i)orgel)e, bebnvfe bie

(geclc tueiter nid)t§, als ber ® egeniuart itn'cr Söefculjeit; bcmi.

anS biefer gel)en bie 5(cte, in n)eld)cn [ic felbft actuelt evfaj^t tcerbc,

t)en^or^). Ta§ (Svfcunen, n^etdK'» ber ©etb[tevfa[juug ber Seele i^or*

l)ergel)t, ift ba§ auf bie materielle 2Befcnt}eit gerid)tctc *). SiUr tcerbeu

im Sinne be§ l). 'It)oma§ Derfat)ren, wenn wir auuel)men, bie Seele

werbe Xiov bem (Eintritte ber be tr ad) te üben Dlefleicion, balb nad)

bem (Srfenncu ber Otatur eine» materiellen 5)iuge§, iii'ö ©rtcnnen itjrer

lectus noster secundum statum praesentis vitae naturalem respectum habet ad

naturas rerum materialium ; unde nihil intelligit nisi convertendo se ad phan-

tasmata, ut ex dictis patet, qu. 84, art. 7. Et sie niauiftstum est quod sub-

staiitias immateriales, quae sub sensu et iniaginatioiie non cadunt, primo et

per se secundum modum cognitiunis nobis expertum intelligere non possumus.

Ibid. qu. 88, art. 1, resp, .

1) Unde mens nostra non potest se ipsam intelligere, ita quod se ipsani

iniraediate apprehendat; sed ex hoc quod apprehendit alia, devenit in suani

Cognitionen!. Quaest. de Veritate disput. qu. 10, art. 8, resp. .

*) In hoc enim aliquis percipit se animam habere, et vivere et esse, quod

percipit se sentire, ut intelligere, et alia hujusinodi vitae opera exercere: unde

ditit Philosoplius in IX Ethic. (cap. IX inter princ. et med.) Öentimus autera

quoniam sentimus; et intelligimus, quoniam intelligimus: et quia

hoc sentimus, intelligimus quoniam sumus. Nullus auttm percipit se

intelligere, nisi ex hoc quod aliquid intelligit, quia prius est intelligere aliquid,

quam intelligere se intelligere: et ideo pervenit anima ad actualiter percipien-

dum se esse per illud quod intelligit vel sentit ... Ad hoc autcm quod ])crcipiat

anima se esse, et quid in se ipsa agatur, attendat, non requiritur aliquis habitus,

sed ad hoc sufficit sola essentia animae, quae menti est praesens : ex ea eniin

actus progrediuntur, in quibus actualiter ipsa percipitur. Ibid. .

*) Est autcm alius intellectus, scilicet humanus, qui nee est suuni in-

telligere, nee sut intelligere est objectum primum ipsa ejus essentia, sed aliquid

extrinsecum, scilicet natura materialis rei. Et ideo id quod primo cognoscitur

ab intellectu humano, est hujusmodi objectum; et secundario cognoscitur ipse

actus, quo cognoscitur objectum; et per actum cognoscitur ipse intellectus,

cujusest

perfectio ipsum intelligere. Et ideo Philosoplius dicitlib.

2 de Anima,text. 33, quod objecta praecognoscuntur actibus, et actus potentiis. Sum. theol. I,

qu. 87, !irt. 3, resp. .

Page 37: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 37/96

— 25 —iclb[t ciiuv^bcn ; beim aubcvc Ofcquijitc, at§ ba§ 5Sovr)anbcufciu ieuc§

^)iatuvevfciuuMi§ unb bcv (Mcv^cinivivt bcv ci^'jcncu 2Bcfcn()cit bcv ©cctc

[tollt ^l)ouuv5 nict)t auf; unb ein auf fid) ^iivficftcuiicu i[t bie[cv

TiH>fcnI)cit ebcii)\nüol}l mit, aU ol)itc 33ctrac()tuiu-\ uatiivüd), uad)bem

bic ^cclc bcö ^Ictcy, buvd) tl^c(d^c^ fic ciii äiifjcre^ Objcct cvtauutc,

iunccjovov'bcii i[t, ein ^uucti^evbcu, iüctd)C§ ebenfalls mit 9iotI)iiicnbi(jfeit

bem (5-vfeiuieu (bc» '^latuvbiiujeS) foU^t. S^led^twecj facjt 5(vti[totetc§

sentiraus (luoniam sentimus, et intelligiraus quoniam intelligimus; imb

ba» natiivlid)c (5rc\cbni§ ba\)ou ift i()m bie 6clbftcrfciuituij^: et quia

hoc sentimus, intelligimus quoniam sumus. 3ft )^ bie ©elbftcvfeuutniß

bev ^eele \>on bev (iiteiiutnifi, \vdd}c ber ^utcdect juevft v>ou bev

9i a t u nu efe u t) e i t evlauj^t i)(\.t, a b l) ä u ^ i g ; baiiu evf lävt fid}, tivivum

Xl)c>maö fo ivenig al§ 9(viftotele§ ?(uftaiib nimmt, bcm mcufd)lid)eu ^ii=

tcUcct aU cioieutl}iimUd)Cy Obiect bie ^flatiinucfeul^cit sujufpvedjen.

— i?cl)veii mx jur 5i3ctvad)tiiuc5 be§ ^ntellectö in feiner 9tctatiou jii

bell äujicven fingen ^uviidl ^ii bem ^^luyfpnid^e bcy 5lviftoteIe§:

sunt primo nobis manifesta et certa confusa magis; posterius autem

cognoscinius distiuguendo priucipia et elementa fiiibet 'JljomaS 2liil)alt,

bie Terminen bcv fviit)cften Uvtl)ci(e cjciinffevmaf^en coufufe (uiibcj

ftimmtc), unb bie bcr fpätevcu biStincte (bcftimmte) ju nennen.

6iTOa§, in njcldjcm 'SJJcIjvcä enthalten ift, evfcunen otjue c^cncim ^ennt-

ui^ üou xHllem, ir»a§ in bcmfctbcii üovfommt, beifjt bei ^l)oma§ cognos-

cere aliquid sub confusione quadam; fo luevbc jebe» (i\in,^c ernannt,

beffen lljcile uid)t cvfanut univbcn. 5)ic biStir.cte ©vfcnnlniB ba;^cc\en

umfafjt ba5 im ©an^cn cnt()a(tcne C^injclne, [cbed} fo, baf^ fic ihmi

bcm mcl)r ^}(ni^cincincn ^u bem minbcv ^ilU^jemeineu fovtfd)veitet, fo une

mau aninial biytinct cvt'cunt, iufofcvu man cy aly animal unb bann

d» rationale ober irrationale cvfcnnt. T)iefelbe Ovbiiuui} bcS Uebcv;

gauflcy üLMii me()v 5l(lgcmcincu ^^um iuciii;]cv 9llKv'meinen tvifft lljOinaS

and) bei bcm finnUd)en C5vfennen au, be^iu^lid) bcv 3ti'uifid)teii be»

OvteS unb ber ,^cit: imd) bem Orte, une man auä ber •,\evuc (>tn)a§

juerft alö ^iMpev unb bann alö l'ebenbeci, ^nerft alö ?cbcnbe§ unb

bann al-S 'i'Jienfd), ,^novft atS llJcnfd) un:" bann alo toofvatc?^ crfaffc;

nad) bcr j^cit, u^eil bao iiinb von \Hufang fnU)er ben "llicnfd^cn von

bcm, u\i§ nid}t ^3icnfd) ift, alö bicfcn 11(\Mifd)en von einem aubcvcn

9-lienfcben uu(erfd)eibe; u>e§l),itb benii aucb bie .^tinber anfange alle l'eute

3?atev uäuiitcn unb fpäler evft icben (iiiuclnen ffir fid) be.^eidMiclcn ').

') Tbi<l. (|u. 85, art. 0, R'sp...

4

Page 38: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 38/96

— 26 —5)a§ SBcfcn, \t)etcf)e§ nad) ']o\d)cx Orbnung 5ucv[t cvfaj^t ivirb ui;b

barum ba§ Slffgemeiuftc i[t, evHicft 2^oma§ im ©ein, beffcn ©r^

fcnutni^ in atten aubcveu erfcnntuiffcii eiiu3cfd}(o[[eu fei ')• 3ft

aber bcv ^iitcücct ju bcm uutcvftcu 5(üi]einciucu t)iuabcjc[tit\]en, iiibcm

e§ ber Sinn suölfirf) S^i bcu iiibiinbucUeu (SctHnbuiic^cn (\e(>rad}t l)at,

bann btciM U)m bic biltiuctc ©vfenntui^ bc§ 2©cfen» bcr äußeren ®ingc

uld)t mcßr vovcutr)>-\(tcu ;ja cv ttcviiiag fogav, cut'VvcckMib bcu inbi^

inbucUcii Siunc^beftimiiiuugcu, bie (Si gen tl)iim (id) feite n, 9(cci;

benjcu Kub 25c5iel)uuo5eu bc» SScienS 311 cvfaficii, iiiib bel^alb

1lvt()cite 5U Inlbcu, in u^elcK^i cv bicjc§ jii iciicu in Diclaliou bringt,

fo baj^' cv, übwol)t nod) n nun llfiulid), eine immcv i^oUfoinmcncrc Gvfennt^

nif3 bca Seines gcunnnt nnb bamit fd^on ^Isovbevcitungeu trifft, um

bevciuft fd)licf!cnb von einem Urt{)ei(c ^u einem anbcven (}in5ufd)rciteu^).

5)amit aber fut}vcn {enc Uvt()cife eine r^cUfommcuevc Gvfcnutniß be§

(Sein» mit fid), bafs fie bic i'>cvfd)icbencn 2öcif cn, in wetd)en ba» ©ein

bajufcin itermag^), aulbviicfen nnb at§ '^(uäfagen {y.airiyoQiaC) Donbcm ©ein entl)attcn foKcn. '^(riftotele» nennt 5cl)u fotd;c Kategorien, wenn

cv fcigt: tiüv y.axa fn^chiuai' ovi.i7iXo/.rv ).fyn^täro)v, ty.aOTOv i]TOi

1) Ibid. 12'""= qu. 94, art. 2, resp. .

*) Cum enim intellectus humanus exeat de potentia in actum, similitu-

dinem quamdam habet cum rebus generabilibus, quae non statim perfectionem

suam habent, sed eam successive acquirunt. Et siiiüliter intellectus humanus

non statim in prima apprehensione capit perfeetam rei Cognitionen!;

sed primoapprehendit aliquid de ipsa, puta quidditatem ipsius rei, quae est primum et

proprium objectuni intellectus; et deinde intelligit proprietates et accidentia,

et habitudines circumstantes rei essentiam. Et secundum hoc necesse habet

unum apprehensum alii coraponere, et dividere, et ex una compositione et

divisione ad aliam procedere; quod est ratioein ari. Ibid. I, qu. 85, art. 4, resp. .

*) lUud' autem quod primo intellectus concipit quasi notissimum, et in

quo omnes conceptiones resolvit, est ens, ut Avicenna dicit in principio Meta-

physicae suae (lib. 1, cap. 9). Uude oportet quod omnes aliae conceptiones

intellectus accipiantur ex additiono ad ens. Sed enti non potest addi aliquid

quasi extranea natura, per modum quo differeutia additur generi, vel accidens

subjecto: quia quaelibet natura essentialiter est ens: unde etiam probat Philo-

sophus in III Metaphys. (com. X.) quod ens non potest esse genus; sed

secundum hoc aliqua dicuntur addere supra ens, inquantum exprimunt ipsius

modum, qui nomine ipsius entis non exprimitur. Quod dupliciter contingit.

Uno modo ut modus expressus sit aliquis specialis modus entis : sunt enim

diversi gradus entitatis, secundum quos accipiuntur diversi modi essendi, et

juxta hos rnodos accipiuntur diversa rerum genera: substantia enim non addit

supra ens aliquam ditierentiam, quae significet aliquam naturam superadditam

enti ; sed nomine substantiae exprimitur quidani specialis modus essendi, scilicet

per se ens; et ita est in aliis generibus. Qu. 1. de verit. art. 1, resp..

Page 39: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 39/96

— 27 —ovotar a;;//«n'f< /} nooov /} noior rj nQog ti /; noü i) noit i]

xholhm i] e'xeiv ?] noieiv )] näoxfir'). 'IljomaS T)at tiefe ^^atcj^Hicu

einer natuvj^emaf^Mi ^(btcitiiiu'\ untci\^Oi^en ^). 3:^icfcl6cii eutftct)cu une

bev 53ei)viff beä ^eiuS biivd) bic ab§tval)ivciibe 1l)ätigt'eit bcy intellcctus

agens au§ beu 53itbevu bev C'-intilbuucjgtvaft iiub l)abcu mit cj(eict)cv

9cotI)weiibii^feit entfvvedjenbe VH'incipieUc (^-vfeuntniffc im ©efotcje,

uncs-

^- bie .'i^atci^cvie be§ ^l^ivfcuö ba§ ^^'vinciv: feine 5K>iv!inu^ ot)nc

Hrjadie, bie ^afcv^ovie bev (S^öf^e ba?^ ^^vilK-iv: ba§ ©an^c ift c^xb^ix

aB bev 'i()eiP). ^iefc ^.niiici^iencu Uvtl)ci(c ßcbeu beu Uvtl)eitcn,

in luctcbcu ba§ 'ii?efen ju feinen 6-ii]entt)iimtid)f iten, ^Iccibengen unb

23c5iel)nnv3en in Dfetatiou gefeilt iinvb, i>ovI)ev, vnfen biefetben t)cvi>ov

unb finb (Un bavum beven ^vincivieu. ©otd)e bcj^vüubetc Uvt()eile

tragen ba» 3cid:}en bev ^bcutität 5mfd)cn Subject unb bem iumi

it)m Huygefagteu-*).

'S^ic (Svfaffung bev Quotationen be§ <2ein§ i>ev\)oItfoinmnct ba§

©vfenneu unb cv^ueitevt bem ^ntctfecte b.i§ ©ebict bc» Uebevfiun(ic[)en.

5)a§ ©vfeuucu tootlenbct jid) abev ev[t bnvd) bie fvcie ^Uftevion,

u^cld)e gugleid) bcn ^n^cUect bi» gnm I)öd)ftcn Ucbcvfinnlid)en I)inau^

fid}vt. ®er betvadjtenb veftcctivenbc unb an§ beu bevcitS evivovbeueu

©eiuScvfcnutniffeu neue 5IöaI)vl}citcn t)cvleiteubc ^ntellect l^ei^t ratio *),

1) Categ. 4, p. 1, b. 25.

') lu XII libros. Metai.h. Arist. Hl). V, lect. 0, p. 3. Cfr. Fr. Brentano„^on bev nianiiiiifad)cn Söcbcutuiifi bc^ ©cicnbcn nad) ?(viflofcIc?, <B. 181—182.

*) ... ex ipsa cnim natura animac intcUcitualis convcnit homini, quocl

statim cognito quid est totuni, et quid est pars, cognoscat quod omne totuni

est niajus sua parte; et similc est in e.aeteris. Sed quid sit toi um et quid sit

pars cognoscere non potest nisi per species intelligibiles a jdiantasiiiatibus

acceptas. Kt propter lioc riiilosojdius in tine Posteriorum, text. ult.. cire. med.,

ostendit quod eognitio jjrincipiorum proveiiit nobis ex sensu. Sum llieol. 12''"°

qu. r>l, art. 1. .

*) Secunda vero couipositio est aecidentis ad sultjectuiii; et liuie n'ali

eompositioni respondct eom))osi1i(i iiiti'lleetus, seeundnm quam praedieatur a<"-

cidens de subjecto, ut cum dicitur: liomo est albus. Tamon difTcrt comi)osilio

intelleetus a <'om])ositione rci; naiii ea quae cnmponnntur in re, sunt diversa;

enmpositio autem intelloctus est signum idrntitatis eorum. (|uao eoiii]ionnntnr.

N'in eiiim intdleotus sie compnnit, ut dical quod Iiomo est allx'do; sed dieit

quod liomo est albus, id est, babiMis albodiucm. lliid. I, qn. 85, art. 5. ad H"'".

') Intelleetus autem a rationc diircrro non iiotrst : quod jtiitot si porum

actus diligenter consideretur. Intelligere est veritatem sinipliii intuKu con-

siderarc. Ratiorinari autem est de uno intellocto ad aliud prorcdcre ad veri-

tatem intelligibilem cognoscendam: nndo rfitio ineipit scmjicr ab inlollcrtu et

ad intellcetum toriiiiniitur. TihIc juiirl, (piod riilincinari d ititdli^'iTc difVi-nitit,

Page 40: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 40/96

— 28 —bic refkxe (Srtenntuijjweifc inteiitlo secunda'). Sßcubct fiel) bor i\,\\-

teücct gum 23cl)ufc ßciiaucr (Ämdöuug bcii 33cc5viifcn ju, fo wirb er

bcrfctbcu, iiüc aud) bcv i'ibvicjcu iiincvu (i-rfd^eiuuugen, buvd) immittcl'

bavc Intuition f)abl)aft. s£:ic iS'viDäcjuuö fclbft iebod) Dcvfät)i1 j^ucvft

analutifd), iubem [ic üon bcm ^ufammengefc^tcn ju bem (Siufad)cii

iibcrgct)!. ^m ^Begriffe cntbccft bcv 3'^tcl(ect ein 3^^^'-'iü'td)C§ : ein Uii-

bcftimmtcS (geims) uub ein 33c[tiiumcubc» (differentiaj, lyeUtic 33cgriff»-

elemente beiielbe, entfpvccf^eub bevcn (51)avactcr, in bev Scfiuitioii

in fctd)e i^erbiubung t)viugt, baf3 biefe mcfet§ aubevcg, aB bic (£Tf(ävnng,

bic fadjgemäBC Darlegung bc§ ^ u I) a It e » bc§ 33cgriffca wirb '^). 'S^.zntd

bcr 3nl)alt auf ciuc S^Öivhuig, fo iinvb ber ^'^^^Wect »crantaßt, ein

anbeveS 6infad)e, bie Urjad^c, in 5i3ctvadit 511 5ic£)cu uub berfelben

33c[timmuugcu ju evt(}cilcn, U}c(d)c bic 33efäl}iguug bcv Uvjad)c j^ur

§cvv>ovbvinguug ber 2i>iv!uug evftävcn '). 3(uf biefem äl^cgc crfcunt

bcuu aud) bcr ^iitcUcct au§ bcii Xl)ätigtciteu bev ©c de bie ikruiogcn

unb Gräfte, burd) tueldje bicfelbc jene tüivft, uub gcwiffc 33cid)affcu^

I)eiteu, tt3eld)e bcr ?^\tuv bcr menfd)licl)eu ®cc(c cigcutl)ü:nlid) fiub *).

sicut iiioveri et quiescere. Constat auteiu secuudum Philosophum secundo coeli

et mundi, quod per eaudein potentiaiii movetur aliquid ad lociim et qiücscit

in loco in corporalibus : ergo niulto fortius in spiritualibus per unam et eandem

potentiani ratiocinamur et intelligimus : vcritateni inquirimus et inventam in-

telligimus. Opus. 43, cap. 6 Eic bcutid)cn '-Bescidjmuiijen ber ^atelügeu.^ mit

„SSenuintt" imb „a3erftaiib" Pinunen mit ber (Eiflärung, Jveld)e I^omas über

intellectus unb ratio gibt, infofcru ganj gut jufanimeu, als „Vernunft" (oon: oer;

nel}mcu) auf bin uinnittcltareu uub fcfteu 21ufd)lufe ber 3ntelligeuj an baä

©ein felbfi, uuo „i^ciilanb" (von: xieiftebeii) nuf bic in ben Unter fu d)uugcu f)cr=

lunlrctcnbe 53elvcguug bcr ^idcUigenj liinbcutct.

') Ad luijus igitur evidentiani considerandum est, quod noniina primae

inteutionis sunt quae rebus sunt impusita absolute, niediante conceptioue

qua fertur intellectus super ipsani rem in se : ut homo vel lapis. Noniina autem

secundae intentionis sunt illa, quae imponuntur rebus, non secundum quod

in se sunt, sed secundum quod subsunt intentioni, quam intellectus facit de

eis: ut cum dicitur, homo est species, animal est genus. Opus. 42, cap. 12.

-) ... quia omnis diffinitio est ex genere et ditferentiis. Sum. c. gent.

lib. I, cap. 25.

') Natura enini uniuscujusque rei ex ejus operatione o>stenditur. Sum.

tlieol. I, qu. 76, art. 1, resp. .

') NuUa autem actio cunvenit alicui rei nisi per aliquod principium

formaliter ei inhaerens. . . Ergo oi)ortet virtutem quae est principium hujus

actionis (sc. abstractionis), esse aliquid in anima. Ibid. qu. 79, art. 4, resp.

— Ibid. qu. 87, art 1, resp.: Non ergo per essentiam suam, sed per actumsuum se cognoscit intellectus noster; et hoc dupliciter: uno quidem modo par-

ticulariter, secundum quod Socratcs vel Plato pcrcipit se habere auiniam in-

Page 41: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 41/96

— 29 —(5ö cntöcl)t bcm vcflcetiicubcu ^utcUcctc fcvncv iücl)l, ba[5 bcv 'i^cvjvifj

bic «SijVivitiiv bcr IHlh^cmciuIjcit ivc[\\i, eine OaiaUtät, lucUtc jwav

i>i.Mi bcm bell iH'iiviff cvjcußcnbcii, mit '^lottMi^cubißfcit i^ou bcu fiun^

fällij^cii 'iH'vumftäiibuui^cu abytral)ivciibcu ^sutcUcctc iclbft l)cvvül)vt,

banim uuv von ibcalcv luib nidU aud) realer 33cbciituiu3 ift, iücld)C

icbod) bic OJU\^tid)fcit bciVi'iubct, bal|^ ber 23e(;viff t>iclc§ floate iimfaffeu

faiui. Tier ^utcllcct fi'iMt fid) aiuici\\V; i^iefc ^^iHn-jUd^feit juv ä\>irf^

lid)teit luevbeii ju laffcii '). @r i:cviilcid)t bal)cr einen 33ecjriff "üt

anbcveu 23ei3viffen. ^cuer fauii bem Tl^efcn ober bem ^um ^löefen

Ä^in^ufümmenbcu gelten. ^\i baä ®r[tvc ber (vaH unb wirb ber 23cgriff

iiad) ber j'^ai^'-'i^ äöcfeut}cit (genus unb differcutia) genommen, jo

fann er mit Dielen anbereu 33ecjriffcn, iu welken v'5(cid)fall§ bic gau^^c

äöefcuT}cit cvfafst i[t, bei ber 3?crölcid)un(i jufammeufallen, er umfd}Ucf3t

fobaiiu eine 23ien)eit düu ^u^^^^^'^ii'-''^ ii^^^ ift ^Irtbcjjriff. Stimmt

aber ber 33c3riff uur uad) bem®euu§, bcr.i unbe[timmtcn (SIcmeute,

mit aubercu 53ei^viifeu ^ufammeu, fo bilbet er beu C^Kt ttuuc^ Sbej^r if f

unic^er ba§ uutcrfd)cibeubc Clement uid)t bcfil^t unb barum bic Wirten,

au iveld)cu ba§ Uuterfd)cibcube vcrfommt, umfa[U- (5:rid)ciut bei bem

^^>erc\lcid)cu bc§ il^cgriffcc^ mit anbereu '-i3ec\viÜ»^u t»lt»t5 bic differentia

alä ©emeiuiamcö, fo cut[tel)t ein ^H\iriff, ti>eld)cr inelc äl^cfcu iuuer^

I)alb einer ©attuu^ non anbcren berfelbcu ©attuuc^ uutcrfd}cibct. 33c5iel)t

fid) ber ^n fercileicbcubc 23ci]riff auf elu\v3 jum ^Ik^jeu .s^^iujufommcubc^,

fo i[t biefea eutiv»eber eine bcni Sl^cfen unr»eräuf3erlid)e (£-iöcufd)aft, 'iDcld)c

fid) uur bei einer beftimmtcu ©attuuj] vorfiubct, ober ctivaä für baä

tclk'ctivam ex hoc quod i)orci])it kc intclligero. Alio modo in iiiivcisali, secun-

duiii (luod natunim liiunaiiac iiicntis ex actu iutelloftus coiisidoraiiius Sed

ail secundain cogiiitioiiciii de inciitc lialjendam iioii sufiicit ejus itracsentia, sed

rc(iiüritur dili^viis et siibtilis iiuiuisitio. Uiide ct. iriulti natuvain aiiiinac i<jno-

rant, et umlti ctiam circa naturaiii aniiiiao erravcnuit.

') IJndc in honiinc sie intellecto est duo considcrarc : scilicct ipsani

natnruin luiniaiiani seu habens cani: et ipsan» uiiiversalitatem sen absractiononi

a dietis conditionibns niateriae. Quantnni ad ijrinunn: Imnio dielt rem: quan-

tuni vero ad seeunduni dieit inti-ntioncni. Non enini in re invenitnr honio qui

non sit hie et nunc: et i])sa natura, ut sie dieilur esse jjfima intentio. 8ed

((uia inteUeetns rerteetitur snpra sc i])siiin : et supra ea quac in eo sunt sive

subjeetivc sive objeetive: fonsiderat iirnnn lioinincm sie a se intelleofuni sine

conditiunibus niateriae: et videt quod talis natura cum tali universalitate seu

abstractione intellccta potest attribui huic et illi individuo: et quod realiter

est in hoc et illo individuo: ideo format sccundani inteiitionem de tali natura:

et hanc vocat universale seu ])racdicabile: vel liujusmodi. Opus. 48, totius

Logicao Aristotelis Summa : ciip. 1.

Page 42: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 42/96

— 30 —SBcjcii 3iif^iWigc§; uieW)c§ [td) and) bei anbcvou äi^cfcn einftencii tanu.

©ort unvb bcr atli^cmeiiie 23eßvift jum 23cön[f beg proprium, I)ier gu

bcm bc§ accidens ^). ®oId)e 23ctl)äti^]uiiö bcv UnivcrfaUtdtStcnbeu^

bcv 33c9vi[fe I}at uncbcr ©inigung bev 33cc|vi[fc untcvcuuiiibcv jur

^olcje, jcbod) je^t eine jotdjc, ba^ burd) (Sincu 33egviff Diele l)5t)crcu

umfaßt werben. !5)ie t)5cl)fteu ©attnnggbccjriffc finb bic ^atecjorien,

n3eld)c jid) nur me^r im SScgriffe be§ (2ein§, aber nid)t at§ im ®enu§,

Jonbern iufoferu einigen fönncn, alä jic bie bem Sein fctl)[t vingel)5rigcu

äöeifen, ju fein, au»briiden^). 5i3ei ©e^iunung ber I)o{)cren begriffe

auä ben urfvn-iingüd)en (Sinjelbegriffcn beftnbet fic^ ber ^"teü'ect auf

bem äSege ber ^nbuction, ineldjcr i^m bic 6-in[id)t bereitet, einer=

fcitS bafs t>on iebem l)ö()eren begriffe aüei ba§ umfajjt luerbe, \Da§

t>on iljm erfaßt luerbcu foE, infofern jebcr berfetben nur fo tr^eit reidjeu

\m\lf aU er bereite mit anberen 23egriffcn (^ufammengcfatfen ift, unb

bcmnad) felbftrebenb ?(llcä au§fd)(ieBt, tM§ uid)t in biefer Spljdrc

liegt''); anbrerfeit§ ba^ bic l)5^cren begriffe nur iuiofcrn reale 33c=

beutung in 5(n[prud) uel)men, al§ il)r g^unbamentalcg, ba§ ben ur=

fpriinglid)en (5-injelbcgriffcn cuti^red^cnbe 2Qc[en, in ben realen 3)ingcn

cntl)attcn ift, unb ba^ Icl^trc il)re 23}efeneiul)eit nur im ,3ntenectc

l)abcn ^). — 9tad)bcm ber reflcctircubc ^ntellect inni ben (Sinselbegriffen

gu ben l}5f)ercn unb l)5d)ftcn Scgriffcn l)inange[ticgen i[t, tocrmag er

t>on bicfcn and) iriebcr ju jenen Ijcrab^uftcigcn unb ba§ ^htcrialc,

U^eld)c5 er burd) bic 5(nali)[i§ angcfammelt l)at, mittelft bcr ©\)ntl)c[eunter einauber gu lunbiubcn unb burd) bicfc 25crbinbung «on bem l)öl)e=

ren 5lllgemeincn auf baä uiitcvgeorbuctc i^efenbcic gcuuffc (.h-tenntui[[c

') 2?(^I. „bie (5ifcinifiii§t()coiie bei, ij. 3[;onuvo 'ooii ?(quiu" von P. ?Ji. i'ibc;

ratovc, ©. 49, unb D. Thomae Opus. 48, totius Log. etc.:.cap. 2 — cap. 8.

^) Quod autein ens non possit esse geiius, jjrobatur per Philosopluim in

hunc nioduin. Si ens esset genus, oporteret ditterentiam aliquam inveniri, per

quam traheretur ad specieni; nulla autem diiterentia participat genus, ita scilicet

quod genus sit in ratione differentiae, qnia sie genus poneretur bis in diffinitione

speciei. Sed oportet diHcrentiani esse praeter id quod intelligitur in ratione

generis. Niliil autem potest esse quod sit praeter id quod intelligitur per ens,

si ens sit de intellectu eorum de quibus praedicatur, et sie per nullam diife-

rentiam contrahi potest. Eelinquitur ergo quod ens non sit genus. Sum. c.

Gent. lib. I, cap. 25.

*) In inductione autem, concluditur universale ex singularibus quae sunt

manifesta. Anal, iiost. lib. I, lect. 1. 3(riftoteIc« bcbicnt [id} jur 33ejeid)nuu(5 beg inbuc^

litten 5>evfal)ren§ bcr 5lu§bvücfe: ?) tnaycoyri, 6 th, iTtayoTyrjg ober öia r^g tTiayoayrjg

avUoyiOfiög, ol Xöyoi o'i tnl rag cc()xäg. @efd). b, %{)\{. li. (5rn[t 9tcinl)olb, I, ©. 167.

*) Opus. 42, cap. 7.

Page 43: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 43/96

— 81 —lUcrjukitcn unb buvd> tcl3tvc ba§ 33cfonbcrc ivcitcv 511 kftimmcu. Sei

joli^em A^n-abftcu^eii V'üu bcm i'^öt)cvcu 311 bcm 9iiebcrcii, Dou bcm

,3bcvileu sum 9{ca(cii, \>mQ(\t fid) bcv 3"tcttcct auf bcm Ä^cc^c ber

"Dcbuctiou, fü baj^ cv vom Cvintad)cii jum „SiiJ''ii"'»cJU^cl'cl\tcn, von

bcv Uvfad)C jur 3Bivfiinn, vumi bcm (5^runbc juv JvoU^ fovtfd}veitct.

®ic ^Dcbiictioii fiiibct iljvcu foUcii 'Jlu^^vud in bcv Üi5 if [cnf d)att,

al» einem C^niu^^cu von alK^cmciucu iiiib bcijviiubctcii (h-fcuntnif[cn.

®a§ l)öl)cvc ^(Ücjcmeinc, au§ iPcUl)cm eine 'ii^iffciifctuift ©vfenutniffe

ableitet, be[tet)t in bcv geunffcu unb tval)ven

v

v i c i p i e U c u (STfeuutniB

ba§ 33cfcnbeve, fi'iv lücUtcä fövtcnntuiffc i^MinMinen incvbcn jofkn, liegt

i)Ov in bcv ©cfiniticu, aly bevicntc^cn bc5-^rifilic[)cn (^vttävnuvj cinc§

ein^clöCvjcnftanbcS, ^u \vcld)cv bie VHincivncUc ©vtcnntuiü (mittctft be§

l^öl)evcu obev I)5d)[tcn C^nittungäbccjvinc«) in SSe^uc; ftcl)t; bie 35cvBiu=

buug be§ '-^vinci^^ä mit bcv "Definition fiit}vt ju ben einzelnen 5?eftim=

muujjcn bc» ©cgcnftaubc» bev Icttvcn, U'>ctd)c attj"}emcinv^iltiv\c iinb

becjvüubcte finb, injoivcit fic an bcm allgemeinen unb u>al)vcu '-V^vincipe

ipavticipiven *). ®ev i?cvn bov ^ii>if|enfc(}aft liegt in bcv bcbnctivcu

3)emouftvatiou, im S\)Üogiymu§, bcv jum Obcvfal^c eine gcueveUe

2öal)vl)eit (principium demoiistrationis), jum Uutcvfat^c ciuc vcatc '^\vvticu=

tavität (principium cognitionis) ()at, unb in bev (Sonctufiou bie Tl^at}vt)cit

bc§ Obcvfat^eö bcm ^avticuldvcu be§ Uutevfat^e^ ^umittclt ^). S)a§ buvd)

bie ©emonftvation ev^cugte (Svfeunen tvägt bcn (5t)avactev b c» ^Tmj f c n § •').

') Cum ergo scibilc sit projirium objectum sriciitiae, iioii diversilioaljuntur

.scientiae secundum diversitatcm niaterialcni scibilium, sed secuiiduni diversitatem

eorum fornialem. öicut autcm forinalis ratio visibilis suniitur ex luiuine, per

quod color videtur, ita foriiialis ratio sribilis acciiiitur socundiiin principia, ox

quibus aliqviid scitur. Et idoo quaiituincunquo sint aliqua divorsa soibilia per

suain iiaturani, dumiiiodo per eadoiii i)riiuipia sciantur, ])ortinent ad uiiam

scientiam: quia non cruut jani diversa iiiquantuin sunt seibilia. Sunt onim

per sua principia seibilia. Anal. i)0.st. lib. I, loot. 41.

*) Circa prinmm sciendum est, quod id cujus scientia per denionatrationem

quaeritur, est conclusio aliqua in (jua priq)ria iiassio de aliquo subjccto prae-

dicatur: quae quideni conclusio inlV'rtur ex alii|uibus principiis. Et quia eog-

nitio siniplieium ])rae(t'dit cognitioneui ((iniitositornni, neeesse est quod antequam

habeatur oo^Miitio conclusionis, cof^nioscantur aliquo modo subjectuni et jiassio.

Et similiter ojiortet, qucd cognoscatur }irineipiuni, ex quo conclusio inlVrtur:

cum ex cognitione principii conclusio innotescat. Ibid. lect. 2. SUiftolclc^ hc-

jcid)uct bcn 5;;cbucfiontficI)luf} mit : ö öut töv fitpov avUoyiquög, 6 avXkoyiafiäc;, oi

Xöyoi ol und rcov uQXföv. ®C)cl'. b. ^l)il. V». (5'. :')vciu()ülb, I. @. 1G7.

') Scire autem est elTectus demonstrationis: est enim demonstratio Syl-

logismus apodicon. i. c. faciens seire. Opus. 4^, introd. . .

Page 44: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 44/96

— 82 —!5)ie I)öd)fte bcr MturM)cn 2Si[fcufd)aftcu ift bic ^cta^^\)fif

,

bevcn ©egenftanb ba§ ©ein au fid) ift, UHi()vcub bic übrigen äüiffen^

fctaftcu ein bc[timmtc§ Seicubc jum Obiecte l)aben. Sie befaßt fid)

mit bcn am meiftcu luiii^cvieftcn ^'riucipien, bcm Sein uub bcmjciiigcn,

H)etd}e§ bcm ©ein fct^^t, ivic (iineS nnb 25icle§, ^u^tcn5 nnb 9(ct')-

9lviftotctc§ nennt bieje 5i>iffenfd)aft noäm] cpdnoocpla, and) O-sioloyixj;

hq%M) i{)ve§ 3ie(el, n^e(d)e§ bie @ottl)eit fci'O- ®ic ^\\'tav()i)fif

fütjrt snv ©rfenntnife ®otte§, at§ bc§ ei^^cntUdien ©ein§. ©ein ift

2BirHid)fcit ! ^wwx erfcnnt bcv^nteHect bic 9Tatuvbiiu^e nnb bic Weiftev

at§ feicnb; aber er mnfi bei aflein ber 5[l>elt 3i'i'ic()5vißcn bag 9:i3efcn

(essentia) t>on feinem ©ein (esse) nnterfd)eibcn, nnb fann jcncy nur

at§ bic ^'otcnj ju biefcm aty 9lct crfaffen ^). S)a§ Potentiale ^nm

©ein fe^t iebod) ein 5lctuel(e§, burd) iueld)e§ e§ ift, \)ovan». ©o

(\^\v\\] nun iene§ ift, fo geixnfj ift ein ©ein al» rein IHctncdcS, o()ne

iri^enb ^oteug jum ©ein. T'cmnad) ift @ott al^j prima causa aller

jDiugc actus purus*). ®ie ^rincipielle (Jrtcuntni^ be§ ©ein§ al§

2SirfUd)fcit, iuetd)c ja nid)t erft bei bcr 23el)vinbhuu) bcr 53cctavl)t}fit,

fonbern fo oft im 3"teffcctc auftcud)tct, al^3 cv irc\eub ein 2ßirt[id)e§

cr!cnnt, Unn at» eine ©vfeuiitiiif^ C^^ottcä in confuso anc3cfe[)cn "luerben,

nicld)e erft mit bcr fortfd)reitcnbcn 5)i»tinction bcr ®incjc bcsüölid)

i()rc§ ©ciu§ kWX i\^ftimmt()cit gciyinnt nnb lel^trc in ber ^iÖiffcnfd)aft

bcr 9J^iapl)^fi£ enblid,) f'ollcnbet '). 3" ^'»-l«^^'i'otlcnbunc^ ift bic

'') Unde et illa scientia maxiine est intellectualis. quae circa principia

niaxime universalia versatur. Quae quidem sunt ens, et ea quae coiisequn-

tur ens: ut unum et multa, et poteiitia et actus. Et seq... Prol. in 12. lib.

Metapli. Arist. .

^) aSijl. Diciubolb, ®efd). b. iUiil. I. g. 169, ÜJotc 4... Cfr. Prol. in 12. lib.

Metaph. Arist. .

') In omni auteui creato essentia differt ab ejus esse, et comparatur ad

ipsum sicut potentia ad actum. Sum. theol. I, qu. 54. art. 3, resp. .

*) Nam quod est, est ipsa forma subsistens (sein ang'elis); ipsum autem

esse est quo substantia est; sicut cursus est quo currens currit. Sed in Deo uon

est aliud esse, et quod est, ut supra ostensuni est, qu. 3, art. 4. Unde solus

Dens est actus purus. Ibid. qu. 50, art. 2, ad 3""". ^n bcr citiitcn qu. 3, art, 4,

iH'ifet e§ : Oportet ergo quod illud cujus esse est aliud ab essentia sua, habeat

esse causatura ab alio. Hoc autcin uon potest dici de Deo, quia Deum dicimus

esse primara causam efficientem. Impossibile est ergo quod in Deo sit aliud

esse, et aliud ejus essentia.

*)

Sola autem natura rationalis creata habet immediatum ordinem adDeum ... Natura autem rationalis, in quantura cognoscit universalem boni

et entis rationem, habet immediatum ordinem ad universale essendi prin-

Page 45: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 45/96

— 33 —(genaue (^Tfcuutui[5 attcS bcffen ju :>,äi)U\\, uvi§ (^^ott jufommen inu^

um iirima causa ^:ni fciii ')• „S^ cii'cv 1)51) c VC n ©vfeuutmjj ®ottc§

aber faim ber ^'nt'-'f''^*-"^ i^^^^" ^^i^* ^*''*^ C^ni ab cii liefet cv()oIhmi

werben '^).

CMott ift ba§ ()öd)[te Ucbcvjimitic()c uiib ki^k^ Objcct bcv ineufd)-

IlcfKMi ^vleuutmt^, aber. ein foUtcS, u>c(ck§ alä cvftc Uvfac()c auf aücS

aubcve Sein unebcr ^iviuhücift. '-?uicl}bcni bic (5vfcnntnin(cl)vc bavi^clccjt

()at, bai3 uub unc ba§ Uebcvjiunlid)c l-» o u b c u c v e a t ü v t i d) c u '^ \nc\i n

CiWv, auf cmvivifd)cm^irH\ic, cvfanut werben fönuc, bleibt ibv bem^

uae() iuHi> bic ^hifjvibe i'ibvij^, bviS ^Hnl)ä(tnif^ be§ ineufd)tid)cn (h'fenncn^

ju bem in C-unt feieiibcu unb au§ (^UUt l)cvr>ortreteubcn

lieberjinuUd}en ,^u bcftiunncn, b. I). and) in fv>^*-^i'ta tiiuM- äöeifc

auf ba» ©rfcnncn cin^^u(5cl)cn. ^ic 2ciftun(;cu beä I). XI)Ouia§ fi'ir bic

cipiuHi. Ibid 22''»', qu. 2, art. 3, resp. . . T^oSfialb c\\\{ In'jiujlid) bcv errciinliiiH @ottc«5

»Oll bcr universalis cutis ratio, lva§ Ocii bcr universalis Ijoni ratio ßiU. lieber

let>tre a'ocr [pvic[)t [id) 3:[)0uicic- ibid. I, qu. 2, art. 1, ad l"" ioliciibevniaf^cn ans:

Ad primuni ergo dicendum quod cognoscere Dcuni esse in aliquo conniiuni sub

quadam confusione, est nnbis naturaliter insertum, in quantum scilicet Deus

est hominis beatitudo; homo enini naturaliter desidevat beatitudinem; et quod

naturaliter desideratur ab homine, naturaliter eognoscitur ab eodem. Sed hoc

non est sinipliciter cognoscere Deuni esse, sicut cognoscere venienteni, non est

cognoscere Petruni, quannis sit Petrus veniens; niulti < nini perfectuni hominis

bonum, quod est beatitudo, existiniant divitias: quidani vero voluptatcs, quidani

autem aliquid aliud.

') Sed quia sunt effectus a causa dependentes, ex eis in hoc perduci

possumus ut cognoscamus de Deo an est, et ut cognoscamus de ipso ea quae

necesse est ei convenire, secundum quod est prima omniuni causa, exccdens

omnia sua causata. - Unde cognoscimus de ijiso habitudinem ipsius ad crea-

turas, quod scilicet omniuni est eausa; et dürerentiam creaturarum ab ipso,

quod scilicet ipse non est aliquid eorum, quae ab eo causantnr; et quod haec

non removentur ab eo propter ejus defectum, sed quia superexccdit. Ibid. qu. 12,

art. 12, resp. . . Deus autem ponitur primnm princijjium, non materiale, sed in

genere causae efficientis; et hoc oportet esse perfectissimum ; sicut enini materia,

in quantum hnjusmodi, est in ])otentia; ita agens, in quantum hujusmodi, est

in actu : unde primum ]irincipiiini activuin oportet maximi" esse in actu, et per

consequens maximc esse perfednm; secundum hoc cnim dicitur aliquid esse

))('rfectum, scenndum quod est actu: nam perfectuni dicitur eiii nihil deest

secundum moduni snae perfectionis. Ibid. q>i. 1, art. 1, resji. .

') Sic igitur intellectus hunumus habet aliquam formam, scilieet iiisuni

intelligibile lumen, quod est de sc suffirinis ad quaedam int<'lligibilia cognos-

cenda, ad ea, scilicet, in qiioiinii ndtiliain per scnsibiliajiMssunnis

devenire.Altiora vero intclligibilin intcliecdis li\iinanus cognosecre n<ui iiotesl. nisi fortiori

lumine peviirialnr, sicut luiniue (idci, vcl ]ir(qthetiae, qund diciliir lumon gratiae.

inquantun) est iiaturae sui)cradili(mii. Ibid. 12''"" i\\\. ln;i, ait. 1, n^sp. .

5

Page 46: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 46/96

— 84 —fipcculatiüc 9Rid)tunc5 bcr ST!cnutmf?tcl)rc I)a'6cu entfpvcd)cnbc be§

l). SlußuftiuuS jur ©runbtage.

®ev t). ^^>oiua§ mad)t bic ^et)auvtuucj bca I). '^tuguftiuuS, e§

gebe in bcv gött(id)eu ^utelücjeng ciuic\c uiib unücväubcvtid)c ^'bc^in,

imd) ivetdjeu ©ott al(e§ 6rcatüv(id)C gcbltbet t)aüe, buvd) bic 33cjirüu=

biincj ju bcr feinigeii, baJ3 ©ott al§ int cHigciitcS äöcfeu bev Ur-

I)ct)cr bcr 2£>clt fei, ein ]oId)e§ aber iu feinem ©ciftc ba§ SSorbilb

bc§ üon il)m §crv>orjnbvinc|enben l)rtbc, lüic im ©eiftc bc§ 23aumci[tcvg

ba§ S^^<x\{§ aB ^sbcc cxiftivc, bei)or bcvfetbe in bcr 25^irflid)feit ein .^^anS

gnr 5Ui§fnl)rnnc\ bvini-)c; baf? ©ott in bic ^i^cc bcr 25>cU bic ^bec

eine^3 jcbcn einzelnen Dinßc§ bcfdjüefsc, wie and) ber ©anmeiftcr

ben ^^lan eine» §anfc§ nid)t entwerfe, ol)ne anf bic bcmfelben eic\en=

t()nmlid)en Xt)eilc 23ebad)t jn nel)mcn; ba§ ©ott mit feinem ©inen

^^ntellectc ba§ 9Siete, fowol)t in fid) felbft, wie and) aU üon i()m (Sr=

fannte§, cr!enne; ba^ aber ©ctt bc»I)alb ein üon il)m r'erfd)icbene§

3Sicle cvfennc, weit er eine iwllfommcne ©vfcnntnifs fcincS 2Bcfen§,

atfo and) bcr ?cad)al)mtid)feit nnb be§ in einem (jewiffen ©rabc ^idjw-

lid)cn bcSfetben, nnb fcmit bic l^i-fcnninif^ rȟn ^^tnbcrcnt t)abe, eine

(ärfenntni^ ö^ö^'-'^* ^'•'•''i^f"^

l>ic{cm ©ottä^iiIict;cn, aU ©ott felbft

feine SSefcn^eit al§ i.Hnfd)icbcnttid) nacbjnal}men crfcnnc'). <Bo finb

') Sed contra est, quod dicit Augustinus in libr. 83 Quaest., quaest. 46,

a med.: Ideae sunt principales quaedam foiniae, vel rationes rerum stabiles

atque inconimutabiles, quia ipsae fonnatae non sunt; ac per hoc aeternae, ac

semper eodem modo se habentes, quae divinä intelligentiä continentur. Sed

cum ipsae neque oriantur, neque intereant, secundum eas tarnen formari dicitur

omne quod oriri et interire potest, et onine quod oritur et interit. Ibid. I, qu. 15,

avt. 2. — Ibid. art. 1, resp. : Agens autem non ageret propter formam, nisi in

quantum similit,udo formae est in ipso. Quod quidem contingit dupliciter . .

In quibusdam vero secundum esse intelligibile, ut in bis quae agunt per intel-

lectum; sicut similitudo domus praeexistit in mente aedificatoris ; et haec

potest dici idca doraus, quia artifex intendit

domumassiniilare

formae quammente concepit. Quia igitiir mundus non est casu factus, sed est factus a Deo

per intellectuin agente, ut infra ]iatebit, qu. 46, art. 6, necesse est, quod in

mente divina sit forma ad similitudincm cujus mundus est factus. — Ibid.

art. 2, resp.: Ratio autem alicujus totius liaberi non potest, nisi habeantur

propriae rationes eorum ex quibus totum constituitur; sicut aedificator speciem

domus concipere non potest, nisi apud ipsum esset propria ratio cujuslibet

partium ejus. Sic igitur oportet quod 'in mente divina sint propriae rationes

omnium rerum. Unde dicit Augustinus in lib. 83 Quaest., qu. 46, post med.,

quod singula propriis rationibus a Deo creata sunt. — Ibid. art. 2,

ad 2'"": Dens autem uno intellectu intelligit multa et non solum secundum

quod in se ipsis sunt, sed etiam secundum quod iutellecta sunt; quod est in-

Page 47: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 47/96

— 35 —bomi nun auch iii (^V>tt ;\bccu bc^^i'u^lid) bcv crcaliivUd)CU ^nad)al)muiu3

feinet 51lscfcn§ in bcv ^;^oUfommcul)cit bcv (^5ci[tii'\tcit, b. I). at» ert'eiu

iiciibcii iiiib \uoUcnbcu, bic .S'^'-'t-'i^ ^'"^" '^'^'11 cvciitüvUdKU C^klftcvn. 2)ic

Ouul>il)muiu-i bc» cvtcuncubcu ©ottcö crbticft S:i)onuvo im cvcatüv^

licl)cn ^k\\k, iiifofcvu bicfcv mit einer (Svfcnntiiipvaft au§ßcvii[tct ift,

ii>cld}c eilt intc(lcctuclle§ Sid)t at§ IHbbilb bcg iutcUcctuclIcu l'id)tcg in

@ctt uiib ^bccu beflißt, u>c(*c ein 9(bbitblic(}ey bon ben ^sbeen im intel=

tectneUen Sid)tc ®ottc§ finb ')•'^'^^ mcnfd}lid^e ^eclc, bev nntcvften

etnfcbc§ @cifterveid)c§ anc5el)ürcnb, i[t fvcilid) ein @eift ber nnl>DlI=

fommenften 9(vt. 3:)a3 5(el)nlid)c bc§ intcüectnerien Sid}tc§ ©ottcS

öcl}övt bei il)v nid)t bev evfennenben ^raft felbft ju, fonbevn i>iclmcl)r

bev t({§> (Svfennen evmöcjUd)enben ^'vaft (bem iutellectus agens), i\)eld)C

ba§ entftel)cn bev evften iu\3viffe nnb bev vvincipiellen ^eiinffen ev=

fenntniffc, alä bev '^Ibbilbev bev 3cttUd)en ^^t-'ci^ in ^Ibl)än3i5-jfeit bon bev

Sinnc§tl)ätii-\feit in bev jnm (5-vfennen in '^k^ten,^ feienben ^vaft bcnnvft.

ilH\'\en bev jebod) immevhin fovl)anbenen '.Hel}n(id)feit beo evfennenben

menjd)tid}en (iunflcy mit bem evfennenben ©ott mnf^ bem UHi'^ven (5-v=

fennen be« evfteven bic evl)abcne 33ejd)affenl)eit, ein (Ävfennen bev in

©Ott feienben iinb iu>n @ott cvf annten 3Kal)vl}ei t jn jein,

äncjcfpvod)en ^vevben. 5^ie bnvd) ben intcUectus agens, bag 5lel)ntid)c

bcä göttUcben ;3«teüect§, in bev menfd)lid}en ©eetc cntftel)enben ^^^been,

ble evften ^Be^viffe nnb bie ^vincipiellen (^eiuiffen (S'vfenntniffe, finb ja

^ladjbilbnn^en bev im cjotttidKn ^ntellecte feienben 5Ii5al}vI}eit, bev ö5tt=

lidjen ^been, unb entt)aüen fomit ^öttlidjc 'iöal)v()eit, wie nid)t ivenij^cv

telligere plures rationcs verum; sicut artit'ex, dniii inli'llijj^it foniiaiii donius in

materia, dicitur iiitelligere doiimiii ; dum autcm intellip:it foriiiam doinus ut a

se siieculataiii, ex co qiiod intclligit .se intelligere cam ; iiitolligit ideam, vol

rationcm domus. — Ibid. ai't. 2, rcsp.: ipse onim essentiam suani perfecte cog-

noscit; unde cognoseit eam sccuiidum omiicm modum quo cognoscibilis est.

Potcst autem eognosci non soluin sccundum quod in se est, sed secuuduiii <iuod

est participabilis secundum aliquem modum similitudiiiis a creaturis. Unaqnae-

([ue autem creatura habet jiiopiiam speciem secundum «niod aliquo modo i»av-

ticijiat divinae essentiae siuiilitndinem. Sic igitur in quantum Dens cognoseit

suam esentiam ut sie imital)ilem a tali crcatuia, cognoseit eani ut iivnpijam

iiitiouem et ideam liujus cicaturae; et similiter de aliis.

') Jiisnm euim hnnen inielltetuab', q\\vi\ est iu nobis, nihil est aliud

quam quaidam paiti(i]ia1a similitiido lumiuis ineii'ali, in quo conlinrntur

rationcs aetcrnae. Öum. Ilicol. 1, qu. Sl, art. 5, reS]). .. Sicut enim oinnfs

rationes rerum intelligibiles prinu) existunt in Dro. et ab eo derivanlnr in

alios iutellectus, ut actu intelligant, sie ctiam derivantur in ercatur.as, ut sub-

sistant. Ibid. qu. lüÖ, art. ;'>, res])...

Page 48: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 48/96

— 36 —biejeuicicu ^^bccu, we(d)c mit (.?!}ctüiBf)eit au§ jenen vibcjdcitct werben.

S)eäf)alb vcvtl)cibic)t bcnn aud) 3:f)oma§ mit '}(nvpi)tinn§, lc|trcn s^iöf^'i*-"!)

red)tfevticjenb, ein bcm mcnfd)tid)cn @ei[tc sufommenbe» iSd)aucn bcv

Sjinge in bcr göttUdjen 2[ßa^rt)eit: ©d)anen, weil bic ^ingc

nad) bem (£-nt[tet}en bev elften 23cgviffe nnb ^'^äkx bie ^tinci^jicn

evfafst werben; in bev v]öttÜd)cn 9.ßvat)vl)eit, weil jene 33ec}vinc, weld)e

ba§ SBefen ber ®incje ent()attcn, nnb bieje '^rincipien, weld)c beven

2Sa^rl)eit au§brnden, ^^iad)bilbnnc\en ber 5i5tttid)en ^been jinb '). Sarin

jeboc^ weid}t ^.l)oma§ r>on 9(njin[tinn§ vib, baf^ er nid)t, wie bicfer, bie

(ärfenntni^ ber 21^al}vl)eit üon einer fid) immerwäfjrenb wicbert)otenben

(S rfd) e i n u n ä ® o 1 1 c § ober ber j-j ö 1 1 1 i d) c n 3 b c e n f c 1 b ft in ber

men)d)lidjen ©cele abl)ängig mad)t, Jonbern biejelbe \)ielmel)v i>on einem

ber Seele a n ^3 ef d) a f [ e n e n ^5 e r m ö 3 e n , bem intellectus agens, in

ber 3Beiie bewirft werben Id^t, ba§ in jener bnrd} biefcn .^^cen^ welcl^e

ben göttlid}en nl}nlld} finb, entftet)en. ©icfeä Unterfd}icbe» war fid)

S:l)oma§ and) wol}t bewn^t, legt jebod) bemiclbcn lein befonbereg (äc=

wic^t bei^). llebrigenS id}lieHt l;l)omay nidit ade» ^Birfen ©otte»

') Veritatem quidein in aniioa esse ipse Augustinus confitotur; unde

ab aeternitate veritatis inimortalitatem aniniae probat. Non soluni auteni sie

veritas est in aninia sicut Deus ])er essentiaiii in rebus oninibus dicitur, neque

sicut in rebus omnibus est per suam similitudinem, prout unaquaeque res in

tantuui dicitur vera in quantuni ad Dei similitudinem accedit; non enim in

hoc anima rebus aliis praefertur. Est er^o speciali modo in anima, in quantum

veritatem cognoscit. Sicut igitur animae et res aliae verae quidem dicuntur

in suis naturis, secundum quod similitudinem illius summae naturae liabent

quae est ipsa veritas, qaum sit suum intellectum esse, ita id quod pei animam

cognitum est verum est, in quantum illius divinae veritatis, quam Deus cognoscit,

siniilitudo quaedam existit in i]isa. Unde et Glossa super illud Psalniistae:

Diminutae sunt veritates a filiis hondnum (Psalm. XI, 2) dicit quod, „sicut ab

una facie resultant multae facics in speculo, ita ab una prima veritate resultant

nmltae veritates in nientibus honiiaum." — Quamvis autem diversa a diversis

cognoscantur et credantur vera, tamen quaedam sunt vera in quibus omnes

homines concordant, sicut sunt prima principia intellectus tani speculativi

quam practici, secundum quod uuiversaliter in mentibus hominuni divinae veri-

tatis quasi (quaedam imago resultat. In quantum ergo quaelibct mens quid-

quid per eertitudineni cognoscit in bis principiis intuetur secundum quae

de omnibu.s judicatur, facta resolutione in ipsa, dicitur onmia in divina veritate

vel in rationibus acternis videre et secundum eas de omnibus judicare. Et

hunc seusum conflrmant verba Augustini qni dicit quod scientiarum spectaniina

videutur in divina veritate, sicut visibilia in liuuinc solis; quae constat non

videri in ijjso corpore solis, sed per lumen, quod est siniilitudo solaris claritatis,

in aere et similibus coijjoribus relicta, Sum. c. Gent. lib. 3, cap. 47. .

-) a5i)(. \;ibeiatüvc, (^vttfstl). b. I). itjouiaa, e. 150-151.

Page 49: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 49/96

— :^7 —auf ^cll mcnfd)licl)cu ^u^f'^'^^'t ,>ii"i .S^^^'tt»: bc» (LhfcnnciiS au»; ba»

Dou il)m bcl)auptctc i[t uuv aubcvcr Olvt uub j'}cl)övt ju bem iu bcv

anj^cniciucu 'i\>clt C'^-vl)aItuuj^ unb ^^(cj'jicinuu'^ auf i-\cl)cubcu ^ii^iifcu ®c>ttc5,

ol)uc u^cldjcö fciu (SvcatiivUc(}c^v alfo aucl) uicl)t bcv ^\utcl(cct, fciuc

ctvieutl)iimUc()CU ^yunctloucu \.>cvvicl)tcu fauuO- ®ic ciin^-jcu ^iv-il)vl)citcu

iu ©Ott cutt)alteu audj bic Tmm, uacf) wddsn ©ott bic .s>aub(uiiöcn

bcv fvcicu @cid)6vfc ciui^cvtc()tct u>iffcu \m\l. ikMi bcvfclbcii cyiftivt

ölcic()faU^5 ciu ^J(cl)iiUc[)c§ iu bcv i^cvuliufti^-icu CSvcatuv -). ^äefc» bc[tcl}t

iu beul auj-\cbovucu .s^abitu» bcv ratio, cvftc uub aUgemeiuc ^4>viuci^ieu

SU l)abcu, bic cbcufo ju bcu .s>aubüuu]cu iu i5cvf)ä(tuif3 ftcr)cu, tine

bic '^Uiuci^icu ber ratio speculativa ^u bcu ©d)lu]sfo(o;cvuußcu. ^cue

wivb babuvcf) 5UV ratio practica, uub bic ^>vactiid)cu ^^H-iucivicu l)abcu

bcu ei)avactcv bcö Q>k\Qi\i§> ').

iHn-ftcl)cubc, t()cil§ auf cicjcucu ^(uSfpviid'KMi bc§ I}. 'Sl)oma§ bc-

vul)cubc, tkit§ iui (Sjciftc bcvfdbcu v>\]cbcuc ^arftclhnui bcv ^l)omiftifd)CU

evtcuutui^tcl}vc kgt aü> ©ruubet erneutebcv

IciUvcu^(viftotcUfd)C§

uub ^Uicjuftiuif d)c§ iViuj offeu juv ©d)au. i^emicuicieu aber, tucld)er

bicfcS 9(vi[totclifd)c mit bcm iu bcu i^cbviftcu bc§ ^^Hviftotctc» ^\n-fDm=

meubeu iui>evg(cid) bviußt, bleibt c§ uid}t vcvboviicu, baf3 aud) (5 l)vift-

lid)eg aly ©lemcut fcuev (^•vfcuutui[3lcl)vc uiit aujufül)veu fei; beuu

ba§ ^l)ümiftifd)=^lvtftotclifd^e cutl)ält bic Vcl)vvniufte be§ 5(vlftotete»,

wcld^c fid) mit bcv d)viftlid}eu ©octviu iiid)t iHneiubavcu taffeu, uid)t;

ftatt bcvfetbeu abcv ^Bcftimuuuuiieu, bie, u^euu aud) buvd) vciucy ii^cr=

uuuftcv!cuueu bcgvüubct, bod) auf ciue d)vifttid) ovieutivte inn-uuuft

juvücfiueifeu; fo baf3 (il)viftlid)ey al» ciu baö 5lviftotcUfd}C ü c v e b e l u b cä

nub i> c vv> U f m ui u e u b e § CSlcuicut bcv 'il)omiftifd)CU C^'vfcuutuifUctjvc

uid)t aufscv ^^ld)t ^ctaffeu lucvbeu bavf. ilMc foUte uuiu uid;t aud)

üüu 3:i)oma§ ba§felbe ä)cvfal)vcu vüdfid)lUd) bcv '.Hufual)mc bcö lHviftc=

tclifd)cu cviiHivtcu, iveldjc» bcvfclbe bod) au \Huc^uftiuuö iu iHljaubhnu^

') Silin, tluol. l, (|n. 79, rcsp., et iul 1'"".

*) Sed (luia riitiuiialis cveatiira ijarticipat cani (sc. ratioinin aotoriKnii)

iiiti'lU(iiialiter et vationalitcr, idco iiarticipatio lofjis aotorna«' in cicalura

ratioiiali itro])vic lox vocatur; iiani lex i-st ali((ni(l rationis. Iltid. H!''"' «pi. 91,

art. '2, ad l>""'.

^) VA i[\n;i ratio ctiani practica iititnr (|iii)dain .syllu^nsnio in (i]icrabililius,

ut sn|)ri lia1)itiiiu est, iiii. i:'., art. :', vi i\\\. 77, art. L'. ad 4, sccnndiini miod

riiiloKopiius diHTt in Mlli., rnji. :'., idio est invrnirc ali'jnid in ratiunc practica

quod ita so lialtrat ad (iiinatiuncs, sicut sc lialid jiroiiosilio in raliono specu-

lativa ad conclusiones, et hujusnioiii propdsiliunrs univrisitlis rationis practicao

ordinatao ad actioncs liabcnt rationmi \r<j;\s. ll>id. i|m. Imi, art. 1, ad 2""".

Page 50: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 50/96

— 38 —bcr ^ktoiiifc^eu fiel)vfäl^c aucvtcuut, lucuu cv faojt : Et idco Augustinus,

qui doctrinis Platoiiicorum irabutus fuerat, si qua invcnit fidei accoramoda

in corura dictis, assumpsit; quae vero invcnit lidei nostrae adversa, in

melius commutavit ^). (Äiuc iu bicfem ©iiiue Devi)oUfommuctc 5lvlfto=

tcUfd)c ^bcc iu bcv @r!enntui^kl)vc bc» ^. 2;{)oma§ i[t bie ^bcc

toon ©Ott. 2lvi[tütcte» ^attc bereits ba§ ©rfeuucn bi§ jii ®ütt, al§

bem leisten ©vuubc ber S)ingc, {)inauföefiir)rt ; aber biefer letzte ©runb

foütc eine causa efficiens jein, wddjt buvd) ^ovmiruncj ciucv iu jld)

c^üigeu Materie beu S^iugcu ba§ 5)afeiu bereite, mitl)iu eiuc \\x-

fadje, bie, ineuu aud) l>ou ©wivjfeit ()er iu ^ormiruuc^ ber OJJateric

wirffam, bod) uid)t alleiu au§ fid) bie ©iucje I)cn>i.nin-iuv3eu, uub fomit

auc^ uid)t prima causa oranium feiu fouute. 2^t)üma§ r>erfd)afftc ba=

gegeu bem (Srfeuueu beS let^tcu ©ruubeö jciuc gau^c 2BaI)vI)eit burd)

bie 5b*-'*^ t^iii*-'^' causa prima, U)eld)e al§ ©eiu jd)ted)t()iu alle ^ollfonu

meut}citeu beä ®eiu§ iu fid; Derciuißc uub burd) il)r ©rfeuueu uub

2Botteu allem aufeer il)r ©jfiftireubeu jur S)arfteÜuuc} ciue» bloßcu

51 e Uli d)eu t>ou il^r ba§ *Seiu üerteit^e, eiuc 3^ec, lveld)e bie U)a()re

€^ecutatiou iu fid) tvuvj. — föiue aubere mit d}riftlid)cm ©eifte erfaßte

5lriftotelifd)c ^bee i[t bie bom intellectus agens. ^u jeiuem d)riftlid)eu

33eU)uf3tjeiu fiubet e§ 2:I)ümal fo uatürlid), beu intcdlectus agens für

ciu blü^eS ^^ermögeu ju t)atteu, ba^ er ber feftcu Uebcräeuguug

i[t, awd) 5lriftütcle» l)abe bcujelbeu für uid)t§ aubcreä, at§ eiue ber

©eele au<3cl}ürige J?raft gcl)altcu, uub e§ fcieu ^ux 9Rad)U)cife biefer

2luftd)t be§ 5(riftotete§ iu bcffcu fiel)rc über beu intellectus bie au»=

rcid)cubfteu 5(ul)alt^^puuftc gcgcbeu. iöir töuueu uuu juhu ieuc Ueber=

jeuguuß be» l). 2:l)oma§ bc^ücjUd) biefer 5lriftotcliid)eu ^^lufid)t uid)t

t^eilcu; bcuu une 0'''i^)icft ^^^^^ fd)arffiuuig aud) bie ©egruubuuy für

biefelbe uutcr'uommeu ift 2), fo fd)eiucu bod) bie pl)iIologifd)=v^l)ilofopl)i=

fd)cu ©rüube uuferer 2:age für bie cutgegeucjcfcl^te 33el)auptuug,

5lriftotele§ toerftc!)c uuter bem intellectus agens beu g5ttlid)eu ©cift

felbft über bod) eiu fclbftäubigc» äöefeu^}, öeund)tvotIcr ju fciu; ob^

') Ibid. I, qu. 84, art. 5, resp. .

^) Sum. c. Geut. lib. II, cap. 78.

s) SSgl. (5{)X. 5(. ^fivaubif^, ©cfd). b. CiiüuirfhiHi) bcv giicd). ^l)iU>fcpHc,

cvflc größere iialftc, ©. 518-520, uub: 'llebeifid)! übcv ba» 3(vift. gctjrvjeb. <£. 107.

— Sjtc „historia i)hilosopbiae Graecae et Roinanae ex fontium locis contexta,

H. Ritter et L. Preller, 1857, edit, secda" fpvid)t fid) pag. 367 in bcv ^:)iote >,n

ber bcfannten ©teile 111, 4 et 5 au^- ber 5lriftoteli[d}eii ©du ift de Aninia folgcnber;

majicu an^i: Lifticillinms bie locus est de intellectu agente et patiente; sed

Page 51: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 51/96

— 39 —v^tcid) UHV bocb aud) uid}t i"tcvfd)Uiciöcu Mirfcn, \>a\^, unfvcä TiMffcug,

von bell ucucftcn |V'^v|d)evu md.) nid)t bavgct()au tv^orbcii ift, \x>k bcv

von 'l(}oma§ ^u (^ntnftcu feiner 5(iifld)t aiu-\cfü()vtc iinb wn tc^trcn

nicbt in 5lbvcbc (jcftellte bcbentfainc Umftanb: ^IviftoteteS be^eld^nc bcn

intelleotus agcns and) at§ habitus (J'^is) fle Aninin ITI. 5., mit bcv

3(nnal)me, bcv intcllectus ngcns [ei ba§ ®5ttlid)C jctb[t obcv bod) ein

felbftänbiv^cS ^iI>e|\Mi, in (^'inHan}} j-]eln\id)t iv>cvbcn fonnc. 9(bcv bc§

'Iljonuvo fovi"iJauiet> äHMniil)cn, c§ einlcnd)tcnb ^^n madcn, 9(vifletele§

I)abc bcn inioll. agens aU eine bcv ©eclc ancjcljövicjc ^vaft an^-iefcben,

jcij^t bod) bcutUd) gcnng, Xl)üma» [cl für feine ^crfon bcv fcften

Ucber^^cnc}n'u^ getucfcn, ber intell. agens mi'iffc al§ eine ©cclcnfvaft

bcl)anbett ivevben; nnb bicfc mit bem (Sl}viftcnt[)nm (javmonivenbe Ucber--

jcuoiuncj unirbc jll)oma§ gcanji nid)t anföccjcbcn l)aben, u^enn er and)

crfannt t)ätte, er weid)e in bcvfelbcn V'on '^(viftotclc^ ab; er iinivbe inel=

me()r bcn l). 5Uu-\nftinnä nad)öcal)mt I)aben, bem er ja nad)riil)mt:

quae vero invenit fidei nostrae adversa, in melius commutavit.—

SDurd) bic ©vnnbclemcntc feiner (5;TfenntnifetcI)vc tritt ^l)oma§

gn 51 r i ft 1 e t e § unb % n (\ n ft i n n § in Di e t a t i o n. ^ t)oma§ t)at

üd) bic ?lriftotelijd)cn £el)rfät}e nid)t anj^cci^vict, ol)nc .^lö^cid)

auf ba§ 5i>erl}äItniB, in u^ctcbcm biefclbcu ^nr ''].Matcnifd)en !^cl)re fte()cn,

9iüdficl)t ju ncl)mcn, oI)nc fic uod) n3citert)in ju bcgrüubcn nnb au^=

apparet patieiiteiu appoUari polissimuui cum, qui est siiigulonuii hoiiiinumatquo aiiiiiiorum, cum sensuum porceptionibus illum et cum imaginatioiübus

conjuiictum (cf. n. 319, not. d, 342), intellectum ageiitem contra esse divinum

etperomnem naturam dominantem (n.329): qui intelleotus sicuti omnis scientiae

atque cognitionis fons est atque principium (n. 319 extr.), ita ctiam hominum

animos ad intelligendum suscitat eos(|ui' notioiiibus et scientiae principiis in-

ditis veluti ad altiorem vitam ac bcatiludinem, qua ii)se semper fniitur, iiiformat

cf. n. 330 et Etli. Eud. VIT, M, quo loco (citatur n. 329, not.) d«Miin in nostris

animis jtrincipium cognitionis esse ai)crtc ])ronunciat. Kodein pevtinid (|uod in

Ibetu huniano cetoras facultates omiies a corpore uc seniiue, intellectum solum

a divina natura repetit eumque extrinsecus in animum humanuni intraro diserte

dicit, de Gen. An. II, 3: oantv y(iQ tariv uqxwv -q h'tgybtn aaiftmiyti], öijXov

OTi TCCVTCiii avtv acörjarog uövvcctov v^Üqx^i'"} """^ ßccöi'^i-iv cevfv noÖcöv, (oGtf

xal i)i<Qa^)'bv ftaitvKi afii'varov. — XfinfTcei Öl rnv vnvv (lövov \)vQctQ^t%>

tTTfiGikvai xfvt ^tlnv uvfxi itövnv nvöl yccQ ccvröv ry tvfQytici }inivfovH (ico/iariKt)

tvtQyi-in. Cf. Trendelenburg ad Arist. de An. )>. 192 sqq.; ,Hf!(cv: bic ^M^ilcfcvi>ic

b. &x. 11, p. 489 sqq.; 'iUontI: ®ffc(). b. VOiiif I, )•. KMi s(i(|. . . Deniqne Aristo-

teles divinani animi i)artem in vaticinatioiiibus et morte a reliqua anima et a

corpore separari e:ini(|ue iimnortalem esse et iindiori' iiost mortem vita frui

statuisse perhibetur, testibus Soxt. Kmiiir. adv. Matb. IX, 20 sqq., Cic. de

Diviiiit. I, 25, 53, Plntarclin Coiisi.l. ad Aixdlon. 27, qui libris dejierditis usi sunt.

Page 52: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 52/96

^___ 40 —gufiit^rcn, ja aud) ju 6erid;tigeu. (Sv I)at bemimd) bcr StcKuncj, lüctd)e

StriftoteleS ^n ^(atou eingenommen, in {)5t)cvem 'üO^af^e, al§ jener,

genügt, nub V'cvtritt barnm im 'is^u^i. ber (5k'fd)id)tc in f)od)jnf(^al5,enbcv

äöeifc bcn ^IviftotcüämuS bc§ ^(ltcvtl)nm§. 9tacvbing§ l}at Stlbcvtn?

bev ©voiV' in bcr nnl3baren Q.^eriv»cnbnng bc§ 5lvi[totcUid}en jnm realen

©enjinnc ber Jöiffcni*c()aft Ocbeutenbc 3Scrarbeiten geliefert; al)er^t)oma§

übertrifft feinen ^^tciftcr an i^onfommenl)cit bcr Iscravbcitnng bc§ 5(rifto=

tctifdicn unb I}at fid) nad) bicfcr Seite nm bcn ?(riftoteli§mn§ mcl)r, al§

jener, v^nbicnt gemad)t. — 'T^ a § 5( n g n ft i n if d) e ©lement l)at ^l^omaS

gtcid)fang nid)t b(o§ anfgenommen, fonbcrn and) tiefer begrünbet nnb

lueitergebitbct. <Bo unc 'I^I)cma§ baä 5(riftotcIifd)c in feiner (Srfcnntni[^=

tel)re f}anbl)abtc, bvad)tc er baä emvirifdie ?)3hMncnt bcr bctrad)tcnben i)?e-

fkjcion in bcr 3(ngnftiuifd)en C^rfenntnif3le(}rc mit bcm aUfeitig erfafsten

i^ovangeI)cnbcn crften cmvirifd)en 'i)?Zomcnte, bcr crften ©rfenntni^ be§

Uebcrfinnlidicn, in ^cvbinbnng nnb cr()ob babnrd) bie em^nrifdjc 9tid)=

tnng bc§ ©rfenncn» in bie <£pl)arc ber i^ollftänbigfcit. ^'nbem 1()oma§erflärt, nnc man fid) ba§ !i^orl)anbenfcin iion ^^'^^^i^ ^'i ^^^^^^ S^i benfcn

()abe, fül)rt er bie ^'^'-''-'i^^^^l}^''^ ^c§ 9(ugnftinn§ anf i()ren (elften ®vnnb

jnrüd. Unb inbem er in Ucbcrcinftimmnng mit bem menfd)lid)eu

ä^ewnfstfein bartljnt, bvrfj bie göttUd)e 2A>aI)rt)eit nic^^t burd) nnmittet^

bare (Sinbrüde in ben ©eift te^trcm crfdjcint, fonbcrn biefem bnvd)

ein it)m angefd)affenc§ ?(el)ntid)e bc§ @öttlid)cn offenbar tinrb, bilbct

er bie fv^ccntativc Seite bcr 5(ngnftinifd;en (5rfcnntni^Iet)re fort: jene»

blofs 'DJU^gticfjc crfcUt er bnrd) ba§ 2IUrfIid)c. Ä'nr^: in bcr (ävfennt-

nifstel}rc be§ t). 2;l)oma§ ift bcm, vom l). Slugnftinng in bcn gcfd)id)t'

üd)cn 33oben cingcfcntten, n}al)ren ^eimc '^^fatonifd)cr ©cftalt bie

©ntlvidlnng jn Iljctt geworben, bnrd) wetdc bie '4-'I-)i^'-''l'>^^i)i'^ ii^

8tanb gefetzt iinirbc, mit OUüd ju (^k'^tt anf= nnb von (^^ott nicbcr=

ftcigcn ju föunen. 3)a» i^rnb, uteldicy in ber 6rfenntnif3lel)re 'IbomaS

mit 5üignftinn§ \)cvfuüvft, i>crfd)afft fid) and) in ben unffcnfdjaftlidcn

©rortcrnngen, 'iiHdd)c 'J.l)oma§ anf bcr ©rnnblagc jener (Svteuntni[j[c()re

angeftellt l)at, 3üi§brncf. i^uerft bcv ibcalc "XngnftinnS, bann bcr er=

ftcivcnbe S;l)oma§! ^klb gcl)t (cl3trer birect üon jenem an§, bali) (äf^t

er beffcn G'iebanfeu in bcr Gy^ofitton einer ?cl)ve anfanidten, niib bie§

nid)t ba§ eine ober anbrc -I'uit, fonbcrn ftanbig, fo oft IHnguftinnä

einen 9tnbalt bietet; fein (3k^bant"c fnc^^t bcn "S^cg, fo er möglid) ift,

bnrd) ben ^^ccnfrciS 5lngnflin'§ jn ncl)men. S^Bcicbt 3;()oma§ i^on

^Uignftinu» ab, fo gcfd)iel)t c§ nid)t im i?ern ber ©ad)e, fonbcrn nur

Page 53: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 53/96

— 41 —in bcv uäl)ovcu 5J3cftimuuuu-\ bcviclbcu. (^v fud)t i^ov 5U(cm bie Uebev-

cinftiuuinuuv unc cv <\n(i} juv ^Hntl)ciblc5iuu'j eiutvitt, fal(§ bic 59ct)aup=

tmu^Mi ?(iic^ii[tin§ ciiicv i)iccl>tfcvticjiuu3 bcbiivfeu. S)al>ci i[t cv um

ba$ vid)tivic ^Hn-ftviiibiiij^ cinc«3 ^(luviftiuif^cu ":}(ii§fvviicl)C§ auf5Cvovbcnt=

licl) bcmiU}t: mdji luiv jicl}t cv aubcvUHntiöc '^teufecvuncjcu ^um ^ev-

gtcicf) unb 3111- 3(u§bcu-tung ()cvau; cv cjcl)! jogar ju bcii ^(atouifcvu

jurucf, um ben cißcntlid)cu (Sinn 511 cvmittclu. —©tcku (Svfcuntuif3(c()vc luib ^'(}i{ofov^l)ic in innerem ^c^iicje ju

citianbcv, fo bi'ivfcn unv cvuMvtcn, ba^ bcv S^ollftänbiojfeit fenev aud)

bic SL^onftcinbigfcit bicfcv fo(ßcn lucvbc. 3:()oma§ (}at nun allevbinö^

ba§ (janjc vI)itofovr}ifcße ©cbict jn unifaffcn gc[tvcbt ; abcv cv t)vat nod}

iüd)t auf feine ^^'d^nunc| alle vl^itolo^^bifcbe ?0^atcviaticn untcv einer

fi)ftematiid;en ©Uebcvnug ju einem O|covbnctcn ©anjen jnfammengefi'ic^t,

fonbcvn i^ielme()v ba§ cmpivifd) ^H)i(ofovt}ifd)C l^ov^iicjUd) in ben ©r=

f(ävunc\en bcv ^tviftotclifdicn SdH'iftcn unb in v^evcinjclten ?lbt)aubünu^en

uiebcvcjelev3t, unb ba§ «S^'ecntatii^c l)anvtfäd)Iid) im 3^ienftc un[fenid)aft=

lid)cv 93el)anb{unv3 bcv fatl)oUfd)cu ©lanbcny(cf)ve I}en>ovtvctcn taffcn;

obgicid) feine 5(nfid)t, bie ^^I)itofcpI}ic fonnc a(?^ vcinc ^^evuuuft-

njiff cufd)af t eine eigene Uöiffcnid)aft abgeben, unfdniHn- ju evmittetu

ift, J.5?. au§ Proem. qu. 2, art. 2 in libr. Boet. de Trinit., lv>o CV bcv

3:()eotov3ic all einer 3;i>i[fcnjd)aft iibev ba» ©5ttlid}c au§ iibevnatüvlidjcn

^vincipien bie 5(viftotetifd)e „evfte ^^()iloio'pt)ie" a(o eine eigene SBiffeu^

fdiaft übcv ba§ ®öttUc()C an§ uati'ivlicbcn ^|>vincivion mit 5(uevtcnnung

gcgenübcvftelü. (Svft bie Don ^()omay auygel)cnbe Sdjute t}at bie ^H)ilo=:

fop()ie im ©eiftc bc»fetben ju einem in fid) abgcfd)(c[[cncn ©an^en i^crar^

bcitet. SBic natiivlid) c§ nun cvfdicincn mag, baji bcv 2)en!geift, u^etdjcr

fid) fa beim ^'I)i(ofovI)iven \'om (5'ifenncn leiten lafU, ba» '^^I}i(ofovbifd)C

fiiv fid) jniammcn ju ovbnen fud)te, unnl er in bcm (5"inen (ht'cnneu

aüc 'DJiomcntc, buvd) u>cld)e ev auf baS oevfd)icbcnftc ©ein l)ingeuücfeu

univbe, jufammen\)ovfanb; fo bavf man fid) bod) nid)t bie unntevc (Et=

uvwtung geftatten, c^ uievbe, nad^bem bie ^'()i(ofovI)ie alö ein ©an^^eS

I)ingeftollt ivovccn, and) bie C^vtenntnif^ Icl) ve al^5 ein ©an^:^e^5 für fid)

jenev vovl)cvgefd)idt unnbcn fein. ik"i 'Il)cmav un'ivbe man allcibingä bic

(5vfcnnlnif^(el)rc alö ein fold)e^3 ©an^^e uod) nid)t anf^ufnd)en haben; bcv

5\ovfd)er ift and) Kuvtlicb gcnötl)igt, an?> ,^evftvcntcn ©teilen bev 'Jl)omifti=

fd)en ii^cvtc bic einzelnen Vcl)vcn vi'idjtd)tlid) bc^o C^ifennen-o bcö \lcbev=

finntid)cn I)cvau§5ntefcn, um fobann biefelbcn nad) il)vciM inneren 'i^cv^

t)ältniffe in 3iif^">"ii"i-"iif)^ii<g l'i bringen. ''))ta\\ l)at — im i>ürbcigcl)cit

ü

Page 54: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 54/96

42 —jci'ö bciucvft ~ jidj üor^ufcljcu, baji mau bie iin[jeiifdjaftUd)C (^jcpofitioii

bc» f). 3:f)0inag De potentüs intellectivis in beni 1. 3;(}ei{e bev Summa

theologica nUi)t [üv bic (Svfenntiii{3lc()ro bcafelbcu I)altc ; beim foiiimcii

aud) in jcuev biclc erfcuntuiBtl)ooveti)d)c 5tuöjvviid}c i^ov, fo finb bic=

fclbeii bod) uuv einer ßel}vc über bic mcnfd)tid)e Sectc

uiitcrmijd)t, iDe(d)c uid)t jum cii"\en t li d)eu ,3 i*^ ^*'' t)at, ,^u ^eicjeii,

wie mau ba» Uct)cvfiunlid}c evfcuueu föuue, foubcvu Wik bie Seele

at» eiu beftimmtev 'lijeil bev ® d)üVf uu^-^ bejdjaffeu [ei. — 9(bev aud)

bou beu fv^^t'^vcu 1t)cmii'teuluivb

mau baS Ö;vfeuueu unter beui @e=[id)t§^unfte einer ber ^t)i(ofovl)ie innt}CVj"iet)enbeu (5Tfeuntni^(et}vc nid)t

be()anbeft fiubeu ; unb baji e» nic^^t i]efd)al), viif)vt v>ou ber iri[fen[d;aft=

(id)eu Scnbenj (}ev, \\)dd)t bev mitte(a(ievlid)eu ^^U)ifofovl)ic, bic if)reu

.s^')ö(}e^^uuft in bev 'Jl)omi[tii"d)eu ^U)i(oioplJ)ic erreid)te, eivjeut()ümtid) ift,

unb bie if)ren ©vnnb l)iniriieber in ber (}ervfd)enben '^(n|id;t über ba§

(h-fennen be§ Uebev[iuuUdKU r)atte. ^Bie man nam(ic() beu ,3'"ii-'Ücct

babuvd) üov ben aubeven (£-vteuutiiijjiHn-möiien au^i^'jcidjuet cvblidte,

bais bevfelbe von Tiatnv auS bic (£-vfa[[nn^ be§ äöefenä cvjicte, jo

Uc9 man fid) and) \)Ov,^ruiUd) angelegen fein, anfjnfinben, mt man

bnrd) ben ^ntettcct ^Iffcy nad) bcm (Sl)aracter be§ Stöcfenä er=

fenncn fönne. ^))ian i^erjte^c luol)!! ©§ foll bamit nic()t gefaxt luerbeu,

al» l)abe mau an ben "S^iucjen nnv "ii^?» 2Be[eu, ba§ 5(nfic^be[te{)enbe

unb ©leibeubc, nub uid)t and) ba§ einem ^(ubeven 3ni)<^vivenbc nnb

?(ccibentef(c cvfenuen wetten. Sic ©vfenntnijjlefjrc be» I). 2:()oma§

bezeugt fa baS (iU\3eutI)eit baiwn. ?ieiu, man wottte foivol)! bag quod

est eiuev Sadjc, al§ ba^jenigc, we(d)e§ bev (Sad)c folgt, al»: habitus,

propi'ietates et accidentia, evfanut iviffcu. Hub geunfj, e» ift feine jn

ertcnneubc 9iürffic^it an beu !l)ingen, weld)c ber ©d)otaftif X'»erbovgcn

geblieben wäre ; and) ber habitus, bie proprietates k. finb dixiKX^) 23e=

ftimmte^, laffen fid) bcfiniven nnb l)alHni insofern if)r eigene^ 2Bcfen;

nnb fo fett bcnn angcbculet fein, baf; bie ©d)o(aftif tcftvcbt gcwcfen

fei, 9ltte» nad) biefer Onalität bc« 'Ißefeua ju cvfaffen. ^()i)ma» fet^t

evfennini^t()covetifd) an»einanbev, baf^ eine (Sad)c ^iveifad) crfaunt

werben fönne, nad) i[)vem quod est, nnb nad) bemj;enigen, wetdbeS in

i[)vem i^jefolgc fei; ba^ ba§ quod est bnvd) bic Gifcnntnife be» quid

est nnb an est evfanut wcvbc; nnb wa» ju bcobad)ten fei, um and)

bic habitu«, bic proprietates unb bie accidentia nad) bcm quid est,quia unb an est ju evfenueu. 5(ud) baä (Svfcnncn in @emä^t)eit

bc§ (Iaufalität§fcvl)ättniffey 3ict)t ev in beu ^icnft ber Gvfcnntniij

Page 55: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 55/96

— 43 —bc-3 (inid est linb bci^ au est'). ®a§ fjuid est, qiiia uilb an est gcUcii

'IMc cvfcuntnif^(()covclifcf)cii 'i}(nfic(itcu nun, n»c(cf^c wn bicfcv ^cn=

bcnj bcy SrH'fcu^-» tcl}cvvjcl}t UMivbcn, K^buvftcn tcincv cij^cncn, in fid)

') Rosponclco dicciuliiiTi, quod aliqiia res potest cognosci duplieiter: Uno

modo sccuiiduni id quod est; alio modo quautuin ad ea quae ipsam coiisequuntur.

Cognitio autom de re secundum id quod est, potest duplieiter liaberi, seilicct

dum cognoscitur quid est, et an est. Quid autem res est, cognoseitur, dum

ipsius quidditas comprchenditur: quam quidem uon eomprehendit seiisus, sed

solum accidentia sensibilia, nee imaginatio, sed solum imagines corporuni; sed

est proprium objectum intellectus, ut dicitur in III de Anima (text. VI) et

ideo Augustinus dieit, quod intellectus cognoscit res per essentiam suam, quia

objectum ejus est ipsa essentia vei. Essentiam autem alicujus rei, intellectus

noster tripliciter eomprehendit. Uno modo eomprehendit essentias rerum quae

cadunt in sensu, abstrahendo ab omnibus individuantibus, sub quibus cadebat

in sensu, et in imaginatione; et sie remanebit pura essentia rei, puta hominis,

quae consistit in his, quae sunt hominis, in quantum est homo. Alio modo

essentias rerum quas non videmus, cognoscinms per causas, vel efl'ectus eis

proportionatos, cadentes in st'nsu. 81 autem effectus non fuerint proportionati

causae, non faeient causam cognoscere (juid est, sed quia est tantum, sicut

patet de Deo. Tertio modo cognoscit essentias artitieialium numquam visorum,

investigando ex proportione linis ca quae exiguntur ad illud artiticiatum. Simi-

liter an res sit, tripliciter cognoscit. Uno modo quia cadit sub sensu. Alio

modo ex causis, et effectibus rerum cadentibus sub sensu, sicut ignem ex fumo

perpendimus. Tertio modo cognoscit aliquid in se ipso ex incliuatione quam

habet ad aliquos actus: quam quidem inclinationem cognoscit ex hoc quod

super actus suos reÜectitur, dum cognoscit se operari. Loquendo autem decognitionc habituum, qua cognoscuntur quid sint, eorum cognitio ex duobus

ultimis modis commiscetur: quia habitus ipsos per actus cognoscimus, sicut

causam per effectum. Et quia nos sumus causa actuum, ideo actus cognoscimus

per actum rationis investigantis quid sit neccssarium in actu illo ex pro])ortionc

objecti boni, et tinis, sicut dictum est de artificialibus. Similiter cognitio qua

cognoscitur, an habitus sint, ex duobus ultimis modis est: quia enim cognoscere

quid est, est ])rinci])ium ad sciendum quia est; ideo aliquis ])raedicto modo

cognoscendo quid sit aliquis habitus ex hoc quod videt talem actum exire

qualis requiritur ad illuni habitiim, cognoscit quod Die habitus est in aüqno,

etiam si i])sr illum habituui noii habeat; sed ille qui habet habitum, ])raeter

hunc modum, tertio modo cognoscit se habere habitum, inquantum ])ercipit

inclinationem sni a<l actum, Hecuiidum i|uam se habet aliqualiter ad actum

illum. Et hoc quidem cognoscit homo ]ier modum retlcxionis, inquantum scilicot

cognoscit se operari quae operatur. Et ideo dicit Augustinus, quod hnjusmodi

habitus cognoscuntur ])er suam jtotentiam (|uantum ad hunc modum. Ka, vero

quae consequuntur ad habitus, id est proprietates, et accidentia ipsorum, cog-

noscuntur partim ex cognitione naturae habituum. secundum quod cognitio

quid est, est principium ad cognoscendum quia est; partim vero ex eorum

actibus, secundum <|Mod conditiones causarum in effectibus repraesentantur.

In lil). III scnt. disl. 2:5, (|ii. 1. art. 2...

Page 56: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 56/96

— 44

5ufammeiil)äiu3enben ©arfteUuiiö; eö foUtc ja iccjüdjcg ®ing uad) bcni

(5f)avactev be^ 2Befcu0 erfauut tr>evbcu; mau brauc(}tc ba[)er nur bie

i^erfd)! ebenen SBeifcn jn fcunen, jid) in bcu 23e[ii^ bcä 2[ßefen»

ber i^evi'djiebenen S)inße jn feigen, jo wie 2:I)oma§ in ber jnlc^t ange^

fül)rten ©teüc auc^ eben nur bicfc v>erfd)iebencn 5Ißcifen angegeben

l^at; unb e§ tt^av gni- 23cgvüubuug jener (ävfeuntnifsweifcn nid)t evfov=

berlid), an[ eine fvüljere Savicgnng be« ganzen (grfenntni^^rüccffc»

änviidjngel}en nub jn ^^enücifeu; eä genügte, t^enn man ben 'DJcobuä,

bem SBefen eine^ beftimmten «Seienben beiänfommen, an [id) felb[t

cm^irifd) anf^eigen fonnte. 3ngteid}em nrnv and) für bie ^()ilülovl)ie,

lv)etd)e v>on ber Sienbenj ber SKefenerfenntniB getragen iynrbe, eine il)r

üort)erget)cnbe, eigene für jid) bel)anbelte Grfcnntni^tl)corle fein 23ebüv^

ni§; eä iDar I)inrcid)cnb, ivenn fie logifd) gn orbnen Devftanb, i()rc

^ropüjltionen aufftetlte, unb in bcn 23c\v>ei[cn unter ben ©rünben,

wenn and) an erfter Stelle, bicjcnigcn, n)ctd)e erfenntniBtt)eorctifd)er

3lvt waren, anfül)rte. ^?el}r aB eine Sogif an ber S^il^e ber ^()i(o=

jo^t)te fetbft war uid)t üon 9i5tt)en.

So td^t fld) benn wot)l begreifen, warum bie mittetaltcrtid)e

^l)itüjc>vt)ie nod) nidjt rion einer für fid) beftel)enben Grfcnntuif3tl)eoric

ausgegangen ift; man mn^ aber bod) aud) anbrerfeitS gcftet)cu, ba^

eine ©rfenntniBteljre info r m l i d) e r ® a r ft c U n n g e i n e r (5 r ! e n u t

ui{3tl)eüric einen l)5f)even @rab ber 2?üüfomment)cit einnimmt, at§

bieienige, rr^üd)^ fid) at» btojier ©ebanfe im ©elfte ciucS 5)ienfd)en

r>üvfinbet, ober, wenn fic it)rcn 5ln»brncf erl)alten fett, inncrl)alb ber

5ffiiffenjd)aft felbft unb jwar an x^erfdjiebenen Steflen jerftreut an'»

3:age§Ud)t tritt. 5(Üein, wie foüte ein foldjer ©rab non i5olI!ommen()eit

eine iiöirflic^feit werben? Jlann ba§ (Sr!ennen nod) eine anbere 3:cn-'

bcn§, aB bie ber 3;öefenabfd)ätj,ung annel)men, bie r»on fold)em ©inftuffc

auf bie ©rfenntni^lel)re, aber and) r)on einem cit)nlid)en auf bie ^I)ito=

fovl)ie felbft wäre, ba ja jene unb biefe ^"^anb in i>iub gcl)cn; eine

2;enbenj, weld)e jngleid) im (äinflange mit ber erfenntni§lel)re beS

l). 3:t)omag ftdube unb gu bereu g-örberung beitragen bürfte?

® a§ ©rfennen fann fid) nod) ben (5 a ufa l i t ä t » o c r l) ä 1 1 n i f f

c n

äuwenben, um baä 2.lUrf en bcS realen äÖefenS, wobnrd) eben baä !3)ing

erft ein üolleubeteg wirb, gu feinem 3ielvninfte gu ert)cben. 3:l)ut

eS bie» mit burd)greifeubcr ^Sntfd)icbenl)eit, fo gel)t e» üou einem a)or=

liegenben, baSfelbe auah)firenb, ju einem (Srften jurücf, um jn erforfd)en,

wie au» lelstrem crftreS l)en>orgegangen ift ; e» ftcUt fobann aud) einen

Page 57: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 57/96

— 45 —jirf) jclbit bct'iiu^cubcii iiub lH\jvüiibciibcu 3iil'^'^iii>ii'-'ii'}^i"i5 ^"^iit/

^''^" ^^^

^1iittclvjlici>cv, Je iiad) ^lluif^jvitc uä()cvcv ebcv cuticvutcrev SBcgrüubung,

gu ciiuMii wcl)(i}covbuctcn, ficß iclbj't tvavjciibcii ©aiijcu »crbinbct, fo ba^

ba§ (J-iu^ctuc nUM btojj au fid), foubcvii aurf) fi'iv bie 3]ciiinifüd)uug

bc» ©auscii i^ebcutuui5 cii}ciU. 3^^'M"cf)cit cvt"eiuitiii^t(}COVctii"d)cu ^Xn--

fid>tcu unb ^^I)ilL>fopl)ie .bcftcl)t uuu ein cjini>i|[c§ caujatc» 33cvt)ättuiB,

beim üou ber (Sinfidit iii bic ^cf d)af [cu()eit bc» Gvfcuneu»

mufe bag 55cv[tänbuiH über bie Diiiije ab()äuc}Ü3 fein, ii^cnu iibct=

l^aupt burd) bie Oualitätbe§ evfcunenä bic Äeiuitnif^ ber

S)iugc fclbft bcbiugt i[t. ^ft ba()cr ba§ Grfcuueu i^ o u b c v c a iifa I e u

S; c u b c n j b c 1} e r r 1 d;, t , bann i^er(aiu-\t c§ für bie aufjubviueubc '^'l)i(o^

jcpl)ie bie evfeuiilnifelcljrc al§ auSbrüdlid) Ijiugcft eiltet, mit

caufalcm ei)aracter iHnfc()enc§ ^'viuciv; ba{)er ciiid) bie

(5vfeuutmBtct)rc au fid) fclbft al^ ciu ©aujcS, miM fid) au§

einem (Srfteu iu ber ^ICnnfc erbaut, ba|5 c§ i^ou bcu näd^fteu förjeujv

uiffeu ju bcu uumittclbar barauf fotcjcubeu, i>on bicfcu ju bcu cut=

ferutercn unb fcrufteu iu fteticjcm, bcbiugcubcui 3iif'""t"^i"cu;

]^ a u v-} e f r t f d) r e i t e t ; uub cublld) md)t tvcuiger bie ^^I)ilüfov>l)ic ciU

ciu ®auje§, UH'(d)e§ in 23e()aubüuu3 feiner Diealitätcn bic (5a u-

falität vcflcctirt. '^luf biefcm ilH\3e alfo unirbc bic ®rfeuutuif5(cl)rc

i^ur 93oÜfommcnl)eit, ju cij^euer I'arfteUuuc^ öclaugen, unb fid) suj^tcicf)

als caufaleS ^riucip ber pl)i(ofovI)ild)eu '^n-obuctioucn beiMl)rcu'); —alle§ biefcö im (^-intlaui^c mit ber ^ilk^feutenbeuj ber crfenntnif^thcorc^

tifd)cu ?(ufid)tcu ber mittc{alterUd)eu 3d)o(aftif, bei bereu .s>iuvtVHntrctev

(1()omag) cinerfcit» dmi baöäöefen c3 ift, UH'ld)e§ burd)5lraft

9Utur luirb unb al§ 51atur burd) SiUrfen iu i^ü^cubuuö

iiberge()t^); unb anbrerfeit^J beut mcufd)tid)en ^sutellecte eine v^cm

') ^rincip ijl basjcnuic, aw^ iocldicm ein 'itnbcvcä l)croovgc()t, fei c^ im

©clictc bcü ©cin§ ober bc3 Jücrben^ über beö (Jifeiiucn^, id, a quo aliquid quo-

cumque modo procedit (nad) 1l)cma»), ober (na* ^Iriftotctcö) id, a quo aliquid

aut est, aut fit, aut oognoscitur. Uvfacl)e aber ifl baf-jeuiaf, i^cn bellen Sß?irfcn

bie (Jrifleiij eine« -^(nbcvcii Qbl)äuc\t, id, ad qnod seijuitur aliud, iiou quocuiu-

quc modo, sed per influxuiii et depo nd cii t iain , ober, U'ie fiel; Xt'cmaÄ oiid)

fonfi aii£'fvrid)t, illud priiicipiuiu ex quo coiiscquitur onsc itostorioris; id ox cujus

esse coiise(iuitur aliud. 3^a bic (.^riftcn; einer vlMlc>JLH'l>ifdien ''iUobiittien \>on einer

bfflimnifen iSrfenntniüIel^r« abbäufli;) ift, fe verbient in jebem cor.crcten \}<i\k bie (Sr:

fennlnif^Ie()re bie Se.^eid'nunjj eineÄ canfalen ^^rineip?.

') 23öl. „'•Jiatnr n.ib ®nabe" ooii Dr. ^}JJ. ^of. ^cliceben, ©. li^-lf), befuibev«

bic bafelbft anöefübvte ©teile bcö h. l\wmi niig: (|uacst. dis]). de Vcrbo incaniato,

arl. 1.: Dicenduiii (|Uüil ad cvidruliaiii liiijus i|uafsti<>iiis priino oportet con-

Page 58: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 58/96

46

U iu> n f m ni c n c u j ii m i' ü U f o m m e n c ufo v t j d) v c i t c üb

© 11 1 iiu cf 1 11 1U3 im (Ävfcimen, äl)nU(^ ber l'cl^cu^cutiinrftung oröanifc^cr

25>c[eii, siicjeftaubcu i[t ([iefje ?lote 2, ©. 26 uufcvev 51bl)blcj). STcv

caujalen Slenbcns folgt ba§ (5-ifeiincn aber cv[t in bev 9^euen

3eit; imb je ivevbcii wir beim, um bic (Srfeuiitiiif5(e()rc in it)rcm 5tuf;

ftcißcu ju b e r l) e l) e r e n ® 1 11 f e b e r (£ e I b [t ä u b i cj f e i t ju begleiten,

auf bcu 33ertauf, u^cld)eu ba§v')^^'-'*!"'-'*^^)^^"'^'!'^'^

(Srfeiincn iu bcr Oicuen

,3cit geuommen, (jincjeiüicjeii. Scr^or mx auf biefeu ^Bcvlauf näl)cr

einc|el)cu, möge un» ertaubt fein, folgeube 2Sorte bc§ (). 2:l)cma§,

n)etd)c uid^t mir bic 3iotl)weubigfeit ber (Srfcuutuijs be§ 2Bir!ena gut

SScftimmuug ber ?^itur ciney X'iugeä auyjvred)eu, fouberu aud) bie

©runbrid}tuugcu bcr (laufalität be^eidjueii, beueit, iine uii§ fd)eint, bic

f^citcrcit (Saufalität§fi)fteme gefolgt fiiib, bcr 33cad}tuug ^w empfel)(eu.

Rei cujaslibet perfecta cognitio liaberi iion potest, uisi ejus operatio

cognoscatur. Ex modo enim operntioiiis et specie, mensura et qualitas

virtutis i)ensatiir. Virtus vero naturara rei moiistrat; secuudura hocenim unuraquodque natum est operari, quod actu talem iiaturam sor-

titur. — Est autem duplex rei operatio, ut Philosoplius tradit (Meta-

phys. XI, text. comm. 16): üna quidem, quae in ipso operaiite man et

et est ipsius operantis perfectio, ut sentire, iutelligere et velle; alia

vero, quae in exteriorem rem t r a n s i t,

quae est perfectio facti quod

per ipsam constituitur, ut calefacere, secare et aedificare (Summ. c. Gent,

lib. 2, cap. I.). 5üid) ui5d}teu mir uod) aufmcrffam mad)cu auf bie

via generationis, meld}e S:()omag fo oft ermä()iit uub mit ®efd)i(f iu

ciujeüieu T^-dllcu für baS iBirfcu batb einer causa immanens, balb

einer causa transiens ju r^crivciibeu meiji. 2Senn mir ber ?(nfirf)t finb,

ba^ e» bie 5Inguftiuifd)=5llKMniftijd)c (ärfeuutuiJ3teI)re ift, metd;e iu bem

gcfd)id)tüd)cu 33crlaufc ju ber ©tufc bcr ©c(bftänbtgfeit em'porfteigen

fofi, uub baß biefelbe eben l)ierburd) caufaIcS ^Hinci^ bcr :pI)i(ofo:pI)ifd)cu

5orfd}ungcii il)rer ^^adjjeitcu merbc; fo bürftc man gur 23egriinbung

bicfcr 5(ufid)t iumi uu^S ctiva bie Oiad)mcife ermartcn, bic '^^l)i(ofo^^Biren-

bcu bcr ?t. 3- l}vätten burd) eine birccte 5^e^ugnat)mc auf ^^Uiguftinug

siderare quid est natura, Sciendum est ergo quod verbuni natura a nasceudo

sumitur: unde primo dicta est natura quasi nascitura ipsa nativitas viventium

scilicet animalium et plantarum. Deinde tractum est nonien natura ad prin-

cipium dictae nativitatis. Et quia nativitatis hujusmodi principium intrinseeum

est, ulterius derivatum est nomen natura ad significandum interius principium

motus. . . Et quia motus naturalis praecipue in generatione terminatur ad essen-

tiam speciei, ulterius essentia spcciei, quam siguificat diffluitio, natura vocatur.

Page 59: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 59/96

— 47 —unb 'Il)oiiu\y bovcii Ch-fcuiitiii9lcl)vc jum '^^viucip i()vcv ^>()i(olovI)tlrf)cu

i^ftvctnuh^cii cvl)i>bcit. SDamit mau fid) aOcv feiner ju t)ot}cn ®viiniv=

tuuj^ iKuT) bicfcv tocitc (jinc^cbc, lnniu30u lüiv jum 33ovau§ in evinncruucj,

baf^ bic Scitftvönnuu^, in u>c(d)cv bic ^^()ifofovf)ic bcni caufatcn Chfcnucu

cvvv^bcn UHiv, fiel) un^bcv bcr ®d)o(aitif ()o(b, \ml) bcm C51)vi[tcntr)um

fvcnnblicl) .^ci^^tc, baji bix'[cU>c jene fov^av ^^cviie bcfcitii]t y^cfc()cu t)dtte,

uiib, im ^([(viciucincu UHMiii][tcn§, bcu ^lU'vtl) bcr 5.\^()rcu bicfeS ffir bie

'll'ilicnid}aft uidit mcl)v aucvfanntc. (^'inc burdu-^rcifcnbc bivcctc 33ejUvV

ual)mc bov ,3*.'itVl)if'-'l'-^'pl)i'^ ^"^iif ^i»^ Vf)ifofovl}ij*cu i'ciitiincjcn bcr

'£d)o(altif föiincn )m- bal)cr nidit in 5(u§jid)t ncl)mcn ; um jo bcbcu^

tuUii»V)ol(cr uun-bcn ba^'^c^^cu unter \oUi)i\i T^crI)äUniffcn bic im c\(--

fcf)id)tlid)cu Verlaufe fclbft l)cr ü ort rctcubeu , mit bcu

a(tcrtl)iim(id;icn ^cvlvanbtcu ^viclitnui^cn unb ^s^«u crfd)ciucn mi'iffcu;

bcun fütlon bicfc and) fctbftänbiv'jc C5-v5cu(^ni[fc bcr ^^()itofovt}ircubcn ßc-

^ucfcu fciu, fo mü[[cu )ic bod) einem ©cifte juosefctjricbcu UHn-bcu, anldjcr

fid) in bcu bctveffcnbcu ^^Uinftcn bcr attcvt()iimUct}cu 'Kid)tnuii couform

jcij-^tc ; unb auf bcufa c t i

fd)

fo g c r i c() t c t c n (M e i ft unb nid}t barauf,

üb bie ilenntuiH i^on 'iJluöuftinny ober 3;()oma§ bivicjireub c^ciucfcn,

fommt bei bcm (i-nt\ind(uniV3|>"nuic aHeS an. ©reifen bie iivunbjüg=

lid)en Dftidjtnuj-icn unb ^been, iiuldjc ^Uu^uftinuä unb ^l)oma§ äufjcrtcn,

in bcr @eid)id;.te burd), fo fiub biefctbcu ein fi'ir aUemat bie ^rav3er

bcr ®cfd)id)te; in i()rer äöicberM)r tritt bcr crfcuucubc ^l^cufdjcugeift

fctbft für ^(u^uftinu» unb 2;()oma§ ein, ivcnn fid) uid)t bie attj^cmeinc

^H^rbreitnucj, \vdd)c ieuc 9lid)tnn^]cn unb ^^^becu allmäti^ j^efnubcn

babcn, unb, in golcje bavuMi, j-jemciugiltiijc unffcnfcl)afttid)c ?(nfid)tcn

aU v>evmittelnbe§ (Clement barbictcn.

IL

Die uifffiillirijcii tljfilc bcr :Aiuiin|linird)-tl)omi|*tifd)fU (Eihfiinfuifilflirc

rcfkdiicn |id) in (IrlliriäuMöcn (Erhfiintnifitljforifii; — öir immaiinitf

uiib bic tiniiöruiile €rtnCalitiit mx^tn Mr COniuö^iiiu ^fr uaml)nftc|kn

Vljilo|'ovl)i|"d)cii 5"i))irnic; - bic .Aui;in)liiiiCi1)-(II)omi)li|'ri)f a^ihrmitiiif;-

Icljic nlö C)au^cö i('t iiäd)jic 3fitan|'i^nl)c jüi uuö.

1. ©rft feit 'l^acou D. 'iHnutam fdduj^ bie ';U)i(ofovl)ie bei

^3i. 3. eine cntfd)icbene, ein v-icmeiufamcS „Sict intenbircube iKidduus^ ein.

!3)icfc iVilt bcr i^vfevfc()uu3 bcr (5 au f aU tat. Tic äl^at)rucl}muuö

bc§ tiefeiiu-\veifeHbcn (Uiiftuffcä bcr e^^ntbcdunjicn unb C^vfinbuui^cn

Page 60: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 60/96

•— 48 —au[ bic gefeU[cl)aftlid)eu a3cvl}aüiü[fc unb bcv ©cbaute, bic Scftimmuucj.

bcv 2]i>i[feuj'd)aft, bcm ^J^cufdjcu ^.Hul^cn ju c\cnDäI}vcii, tvOi^c bic ^Jj^orbc^

vuu;^ au bicjc iii fid), bcii scitcicniäijcu ^^iitevcffeu gcvcd)! ju tr^crbcn,

TOötcu bell Sacou au, bcm (Svtcnucu eine 9^Zctt)obc ju v>ci-

fdjaffcn, buvd) utetd)c ba§[clbc jid) auf gut»cvläffi9c ^ßcifc bcv ©cfc^^c,

ivelii^c bic ?iatuv iu i()vcm 2Sivfcu befolge, bemäd)tij3e, bamit bev

9J?cu[d) iu S^olijc bavtou fid) bic ^tatuv \ual)vl)aft bicuftbav mad)eu

föuue. 5)cmuad) lunlaucjtc 23acou l^oltc .^-liußatu au bic äußere

6vfa(;ruuß, beu ©cbvaud) bc3 evacteu ^uftvumcutc», auf baf? bic

eiujelueu 3:.t)atjad)eu, jo unc fic Iu fid) fctbft feieu, cvmittctt univbcu,

bic (5vl)cbuufi ber iwivfcubeu Xlvfad}cu, unliebe iu beu [ixivtcu

5£{)atfad)cu fid) äu^cvu, uub juiu ^wedc biefcv (Sif)ebuug eubUd) bic

a3cfc»Ii}uuc5 bcv ?>;)U'tI)obc bcv ^'''^ii'-'ii'-"*'^/ ^»^"'•'^5 ^^^cld)cv \\u\n bavauf

au§5ugel)cu l)abc, i^ou bcv Doviicgcubeu 3;l)atfad)c, uutcv fovgfättiöcv

23cad)tuui5 bev ^>ofitiv>eu uub uec^atiiicu ^uf^^iiö"-'"/ i'^^c sufäfügc 33c=

biuguuv3 au§5ufd)cibcu, um babuvd) ju beu iv>cfcutlid)eu 33cbiuöuugeu,

W)dd)c allciu bic ©xiftcuj bcv 5:l)atfad)c bccjvüubeu, gcfiif)vt ju u^evbeu,

uub buvd) fevucrc Slu^ucubuuvj bcv aufgcfuubcucu u^efcuttid)cu 33c-

biucjuui^, ujeldic ba§ ^^atuvgcfd^ entt)a{te, b. t). buvd) ST-cbucllou juv

©vfiubuuj-; ju gelauv3eu')- — 3\icou fafjtc alfo mit V'oHcv tI)eo =

Tetifd)cu Hcbcrlcguuö ^uv inn-folguu^ caufaleu 3ii^tc§ iu bev

fiuulid)cu fövfal)vuuc| fcfte ©tcffuug; cv cvflävte jubcm bicfc

©vfat)vuug aly bic ®vu üb tage allev 21>i[feufd)afteu, uub U)a» ^Ivifto-

telcS iu äl)ulid)cv ©telluug uid}t gcleiftct l)abe, u^ofltc cv buvd)

feiuc 9JtctI)obe bavgcbvad)t unffcu, u>ie cv bcuu aud) fciu „?]cuc§

Ovgauou" bcm „ D v g a u o u " b c § 51 v i ft o t e l c § cutgcgcufel^tc. SBav

ba§ (Svfeuucu iu bicfev ^t\i wixtiid) xm\ caufatev 9üd)tuug bel)evvfd)t,

fo ivcvbcu unv iveitcv[)iu cvwavtcu büvfeu, bafl ba» begeuueue cv!euutuifi=

t()COvetifd)C 2Scvfal)vcu aud) bic 23ebiuguugeu, auf UH'Id)cu bie mit

OUfIc):iciu cvivovbcue fiuuUdic (5vfal)vuug bevul)t, unn-be iu (^'vunigung

gejogeu l)abeu. Uub iu bcv XI)at fel)eu unv ba§ ev!cuutiiiJ5tl)covetifd}e

Uutevucl)mcu iu biefcv ili>eife fovtgefel3t. ?ocfc l'>cvgteid)t beu iiu'ufd)-

Iid)CU ®eift tu fciucm uvfVH-iuigtid)eu 3ii[t^i>i^*^ "^i^ »^''ii'-'v tabula rasa,

iu u^cld)e juevft bie uutcv uub cinS^ beu äuf^cveu (i-iiifliiffcu buvd) bie

(Siuuc»u\il)vuct)muug eutftaubeueu, fobaiiu bie au» bcv 9{efte)i-iüu auf

bic ciiigetvetcucu iuuevu ^^if^äube I)cvüovgct)cubeu 3}ovftcÜuugcu ciu=

«) Nov. Organ, üb. I et 11.

Page 61: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 61/96

— 49

(^C5cirf)uct ivcvbcn, [o baj3 burd; ©inneSiva'l)rueI}mung, buvd) 9ficfIc):iou

auf bicfclbc uiib burcl) bcibc i^ugtcid;, bcr Iccvc 2scv[tanb atlmälig an(je=

füllt luib bamit bcmfcIOon ba§ j^cfainmtc "iDiatcviatc jur fernem 5BiIbuncj

von .^njaiunuMu^cjct^lcn '-ikn-ftcUniu'jcn nnb 5i3cv3viffcn geboten u>ivb. 5Durd)

bicfc ^i^ovfteUuncjcn, fo (ct)rt Sode u^citcv^ evlancjt bcr 2>erftanb \)on

bell ^teujjcruncjen unb (Sigenfdjaften, nid)t aber von bem

SBefcn, ber ©nbftanj bcr S^incjc Crfenntniji ; tDC§t)atb bcr 23ccjriff

luMi ©ubftnn^ nnr ein '•^''cadjwerf bc» i>cv[tanbc§, tueld)e§ bic ©nbftanj

felbft i^cvbovcjcn nnb nncrtannt läjst, fein !anu. ^n i()rcu ^teufees

rnn(^cn C},dKn bic ©ingc il;r caufalc§ ä>erl)attcn jn einanber hmb;

in ben forpcrlicbcn ®efi'd)tcu nnb bcu @eiid}t»empfinbunc5cn bejengcu

bicfelbcn bie it)nen objcctiü jnßcl)öricjcn ©igcnf d)af tcn, ii\U)rcnb

ber ^Itenfd) in feinen iibriöcu ©enfationen nnr (5icjeufd)aftcn, ivcldjc

bie ©iuj'ic erft bnrct) bie S;r)citij'\feit ber ©innc^organc er(;atten,

fennen lernt '). 23erfelc\) begrabirte and) bic @cfiit)l^- nnb ®efid)t§=

fenfationen gn btoü fnbjcctir^en, feine obiectiüc ©ißcnfdjaft bcr SDingcv>crmittclnbcii ©enfvitioncn, fo bafj bcr ?Oicnfd) übcrtjanv^t nnr nm feine

eij^enen innern 23efdHiffenI)eiten tuiffen fann. 2?or .v^nme, bcr fid)

anjicr Staube fiel)t, toon canfalem 333ivtcn al§ einem Ueberfinnlid)eu

einen ©inncScinbvncf abjnleiten, mnf3 aber and) nod) bie Gaufalität

al§ ein von bein (ivfennen ^n 6rreid)cnbe§ fallen. — 5Ulerbincjä ein

fovtlanfeuber, fclbftänbi;]er eifcnntnii^tf)ccretifcber i'crfnd), ber, iinc

bebancvlid) and) fein .v^crcjanv-j ßcivcicn ift, bod) feine innere 23ejiel)niU3

jur ä)crganöcnl)cit nid}t verlängnen tann. Unverfennbar fet)rt bcrfelbc

bie an füre (5mvirie im ref leren menfd)lid)cn Grfcuncn, mit

')iüdfid}t anf bic \H viftot elifd)cn Ceifinn^-^en, I)ervor. 5lnf finu:

lid)e (i-rf al)vnni-\ bvaui^cn ?([(e, ivelcbe jn Ü3acon l)ielteu; in reiner,

b u r d) 6 r ^ e V i m c n t nnb b e o b a cl) t e n b e ä iU a d) b c u t* e n gcfd)drfter

^•affuni^ bcr finn(id)en (ivfal)rnncj Uiolllc cö 33acou bcm 9(riftotclc§

i\n\)ortl)un; nnb bic mit l'ode, anf bcr ©rnnbUij^c bcr in il)ver liefe

nicbt nntcvfnc()teii 5( viftot elifd)en i2äl;c: nict)t» ift im 3iit*-'1lccte,

UHVo nicl)t ^ncvft im ^iiiine umv; ber ^utctlect ift nrfpvi'uu^lid) tabula

riisn, ant)cbcnbcn Pvorfel)nnßen foUtcn eben ber von 53ac ou V^'o^onirtcu

finn(id)en (5'vfal)vnnß ^nv tiefeven 33ei^viinbniu3 bicnen; — Untevnel)!!^

nuy-jeit, UH'ld)e man i^ni-\(eid) fi'iv vcfovmatovifcbc berf d)olaft if d)eu

5!i.^iffciifd)aft l)ieU, u>eil man in ;Hviftotele§ ben i^cl)crvfcber bcr tc(jtrcn,

') llctcv bell iiicufcl)licl)cu i'cifltint', 93iicl) II.

Page 62: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 62/96

— 50 —unb in bev an ber 6vfat)vuncj§tc'^vc be§ 2lri[totcte§ ausgeübten Ävitif

nid^t \Denigcr bie ^riti! ber fcl;o(a[tifd}en Gvfal;rung§tel)rc ettUcfte ;—

aber barum eben[o\voI)t Untern c'^mungeu, 'iüeld)c ben finnUd)--enivnri[d}en

5;t;eit ber 3t ri[t o t e li

fd) = '2 b o m i [t

if d) c n ©vtcnutniistctjre nad} ber

©eitc ber ^tcftcrion luiebcr antnal)mcn nnb, unter ber l^citnng

ber caufaten Scnbcn^, benifetOen jogar uod) eine ge^rnffe 3Serl>ontomm=

miug — in Untcrfud)unoi bcv S)clfc, bic cvfar)runv3§mdjsiv3en ©injct^

l}eitcn gu beobadtcn, unb ber l'eijtnuöcn ber SinncStljätigtcit jur (£'r=

fenntni^ ber n)irnid)en (Sigenfdjaften ber Singe —, bereitet I)aben. Sßcnu

el bal)er and) 23acon an einer gercd)tcn 2[öürbigung be» ^(riftotetey l}attc

fe()Ien (äffen'), factifd) tvar burd) itju bcd) ein i'-^au^'^tmoment ber

S:I)omiftifd}en (5rtenntnif3tcl)rc, bie reftere finnlld)c (5'r-

fal)rung, ©cgenftanb ber (Srforfd)nng unb Sinnterbitbung, unb bamit

jener (5;rfenntni^(cl)ve eine v^^'^ii^l^»^ fclbftdnbige Otevräfentation ^n

^f)eit gen^orbcn.

33alb nad) bcm ."gingangc 23acon'g begann 6artefiu§ feine

:pI)i(ofo'pbifd)e 5ürfd)ungcn, 'wddK g(eid)farr» i^on ber caufaten Xen=

ben^ getragen unirben, im feine (Srf cnntnif3lel)rc, ber und)tigerc

S;^eit berfelben, auf» beftimmteftc bcfunbct. @crabe ba§ 93eftreben,

bie crfte n3al}rc Grfcnntni^ l}erauajufinben, um i^cn berfelben an§

in tu eil er bebingeubcin 3^^ j^ii^^i-icnljangc ben gangen ^rci»

ber 2ßat)rt)eitcn gu gcunnncn, fiil)rte il)u ju feiner, i:on ber ^\\conifd;cn

fct)r r>erfd)icbencu, eine neue juvcrtäffige 5J?etI)obe beabfid}tigenben

(Sr!enntniBtI)coric. ©eine g^orfdjnng galt ber Gaufalität in ber 6rfennt=

ni^ be§ äDat)rcn. 25ei 5lnffud^ung ber 9JcetI)obe lic^ er fid) l^on beiu

3SorI)aben leiten, fo lauge nid}t§ aU \\\\i)x I)inguftenen, at§ er uod)

an bem gn 33el}anvtenben givcifcdi tonne; erft uiit ber ®en)iB()cit bie

2rHi()rI}eit sujulaffen. iDie (^'viftcng ber förv^cvlidien Cbiecte be« (Sr=

fenueng an^er ^tveifel gn fetten, fanb er fid^ uuvcrinögenb; bie im

>) Ueberfid)t über b. ^diftct. Mjisjtbo., ©. 35 o. &}\: 51. 33ranbil: „5:er

Sßcüriff imb bie 2[)at|ad)cii foncii (nad) 9(riftclclcä) jiifammcHfcIjIa.jeii, bicfc erjtcrcm,

ber ^Begvifi fo(l Ict^creii 511111 3"i!l»iB btciieu (<5. 909, 607 \\)\. <B. 1306, 567);

gleid^iine ii>al)vc cll)ifd)c Sjcflininnuicjeu bvi rollen ©lauten fmben, wo bie ^janbhnigen

ilmcu entfprc^en (S. 1499, 433) : 5üi5ipnic^e, bie ?ovb 5ßafon, U'cnn ev fie gefannt,

u>oI)l l;.ätten itotbigcn niüfjou bcu nl» ©eiftoeoenvanbten aiiiiicifemicii, bon er füvta\il}renb

mit, man baif facien, bliiibem Gifev befehbet. Wät iiid}tcn i>cvaditet 9(viftotcIca crfal);

nmßimäBii}^ imb gei.nne i-ecbaditiiiui bcS Ginjcdien (ber Cvidjeiitniigeu); er cinvfiel)(t

fie aiid) ba 100 uni'jenfd\ifflid>e ^Uiffaffiiiii] bcJ JlUgemeiiien ncd) nid;t bcjU''edt unrb

(<£. 1520, 4^7 V3I. iinleu 5(iini. 61)."

Page 63: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 63/96

— 51 —'r^ciifcit, b. 1). im iV'Unii"^tlcin, fiel) auSfvvcdjCiibc OTiftcu^ bc§ eigenen

9.lH'[cib3 fal) cv abcv i'ibcv allcii ^Sivcifct cii)abcii, tucit cv jcl6[t im^^v^cifel

Vcj^viffcu jciiicv aU ©ciifcubcii, uiib foniit bcr (Sji'iftcuj feiner o,c\v>\^ IMV.

„Cogito ergo sum'' : bev fid) ©cufcube l)at bie innere 3'ntiiition, ba^ er

nid)t benfen fönne, oI)ne jn fein; unb biefc ^ntniticn ift eine flcirc unb

bentliclH', eine ex^ibentc (i'rfenntnifj, tneldje beut ©elbftbc^inifstfeinöeiüifsljeit

unb 51l>al)rl}eit innleivt. ^a (JartcfiuS jur ^e^vifjl^eit be§ eichenen ©eln§

burd) i>ort)er5^el)enbe ?lu§fd)cibnn^3 be§ i?örverüd)en öetancjt )mv, fo erfdnen

c§if)ni

einbent, ba[^ jeneä fein ^örvevtid^e», fenbern ein r>on bem 'ä)htc=

vicüen iiuaMjani^ii} unb fi'ir fid) (5xiftirenbe§, bafj c3 tlo^e benfcubc

<SuK)[tan5, @eift fei. $1^3ie einbent unb j^ninf? bcni dartefiuy nun bie

©rtenntni^ feine» eijjencu ®ein§ wav, fo cinbent unb cjewifs fanb ber=

felbc and) fotcjenbe ®runbf(ilj,e (veritates aetemae): e» ift unmoßlid),

baö zi\x\\§> siij'itcid) fei unb nic()t fei; an» ^\d)i^ tinrb 3iid)t§, b. (}.

bie äl^irhuuj I)at eine Urfad)e, unb lelptvc entt)ätt cntioeber eOeu fo im^,

ober niel)r als bie evftre; bie Urfvid^e einer gröf^ercn Ssirfung fanu

aud) bie Urfad)e einer j^erini^eren SSirfung fein. S)iefe ®runbfälj,c

follcn uid)t an» ber (Sifa()runc} ab»tral)irt, fonbern bem i^crftanbc

anv3e6üren fein. ®er (5knft !)abe aber and) nod) auf^n-bem 'iun'fteUnnc^eu

ober ^^(ii-w, b. I). geifticje 93i(ber uub SScgriffe, in tinid^en batb ein

t>oHftänbige§ Sein, U)ie i£ubftan5, balb ein unnoflftänbivie?, iinc 5(ccibcu5,

v^orgefteUt werbe; fold^er ^nl)<xU mad)e bie innre ^)fcalitcit ber 3*^eeu

cin^. il3rinj]t nun (5artefiu§ jene (^Hmnbfät^e auf bicfe ^i^ceu in 9(u-

lücnbung, fo eriiibt fid) il)m mit C^'inben^^, baf; ber C'knft iiioI)nirf ad)

von ber ^i^»^*^ »-"i"*-'^ ^(ccibenj fein fönne, iveil berfetbe uiel)r aB ein

'Jtceibens, eine ©ubftan.^ fei ; and) j^ar üon ber ^'^cz einer ©ubftau^^,

weit er al^ ©ubftan^:^ bod) wenißftenS cbenfoinet ^iealität inncl)abe;

nid)t aber xm\ ber ,3^>-'"^ ciliar unenblicben ^Snbftanj, weit ber C^icift

nurcnblicl)e, befd)vänfte, nämtict) blofj benfenbe ©ubftauj fei. i^cljtrc

^bec mi'iffe fomit V'on einer anf^u- bem &d\ic befinbtid)en Urfad)e l)er=

rüt)ren, i>on einem unenblicl)en ^ii^efen, wetcf)e» fid) in jener ,3^f<^ ^''•'''i

einer nnenblicl)en i^-ubflan,^ be^^enge, wetd)e» atfo and) eviftire. 'Diefc ;^^bee,

bie ,3bee i>on (^Hlt a(» bem volItoDimenflen ^^Ih'Jcu, l)ält CSartcfiuS gtcid)^

fatlö fi'ir eine bem (Meifte aniVl"d)aiiene. 'X^erfetbcn fei eä eii^ent()nmlidv

bie C^rifteu,^ al» eine notl)wenbiiV', cilfo mit bem ^^ik'fen felbft ibenlifd)c

i\u eutl)alteu, wäl)venb im iüe^^riffe beä enbtict)en iilu-fcnö bie C^Tiftcuj

alä eine btof^ möi^Ud)e unb .^nfäUij^e ßefeljt fei. ^ilntä aber bcni Söcj'iriffc

cineö Singet evibent ani5el)öre, j^elte bem Tinj^e felbft unb fei wal^v.

Page 64: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 64/96

52 —^abc ba§ (5ubtid)c blc ©viftcu^ uid)t in fid), fo muffe c3 bicfctbc toii

©Ott, bcm «Scieiibcu cvl)altcu I)al3cu. S)ic cjeunffc (Srfcnutuifj bcä cvifti-

rcnbcu @ottc§ ücrl)Uft bcm 6avtcftii§ juv 3>üücnbinu'i feiucv (Svfcuntnifi;

tl)covic. ©Ott i[t cd§> ba§ i^ofi!ommcuftc Sß>cfcu aOfodit u\i[}v()aft; c§

!anu atfo l^ou i[)m feine £äufd)uui] auüv3c(}cu; mitt)iu miif^ ba§ i>ou

U)m gcf(^affenc ©vfeuntuif^ttcvmocjcn be» ©ciftcl, iveiiii e?^ feinen ©ecjen^

ftanb ergreift unb flar unb beuttic^ erfennt, bicfcn ©ecjcuftanb in ®a()r=

l^eit ergreifen; c§ mufj uidjt n^enigcr aud) ba» finnlidje 9(nfd)auen auf

tvirfUd) liortjanbene fln%^erlid}C ®iugc gerid)tct fein, infofern baöfelbc

gemd§ feiner natürlidjen 33efd)affenl)cit auf foldje ()imr»cift. ©er ^xx-

t^um I)at cinsig barin feinen ®runb, ba^ ber ^Pienfd) mit feinem

iintefdjrdnften 253inen and) ba^jenige, u>oi>on er mit feinem befd)räuftcu

SBcrftaube feine ftare unb beutüdK (Srfcnntni^ ijat, im Urt()eil bejaljt

ober üerueint. 3'^ ©ott erfreut fid) alfo (Sartefiu» be§ ©runbeS für

bic 2[öal)rt)eit be§ finnlid)en (SrfennenS unb ber I)5d;ften 2?eficge(ung

ber 2Bal)rl)eit im geiftigen. llcbrigenS r^envarnt er lun- bem Untere

ncl)men, bic JJaturtuelt au§ g5ttUd)en @nburfad)en eiflären ju uiollcn,

tüeit n)ir un§ uid)t anmaf^en biirften, ju meinen, unr tonnten in bie

5lbfic^tcn ©otte§ einbringen; wir foHtcn unS i.nclmcl)r bcfd)cibcn, nad)

beu gottIid)cn ©igenfd)aftcn, bie unfrem uatih1id)cn (^:rfcnntnif3lid)te

gugängtid) feien, bie finufdlligen S)ingc a(» STnrfuugcu mi- ©ott, al5

ivirfenber Urfad)e, t)ersulciien ')• ©emgemäf^ ift ba§ mcnfd)(ide (Sv=

fennen tDat)r, uieil ba» ©vfenntui^r'ermögen be§ ^?ienfcßen ihmi ©ott,

bem 2öal)rt)aften, i''erliel)en u^ovben, unb nid)t an* be»()al(>, "lueil

j;eue§ (Srfcnuen mit feiner 2Sa()rr)eit ein 3teI)nlid)Cy i'son ©ott, bem

(Srfenuenben, unb r>on ber göttUd)eu 5Iöa()rt)cit ift, fo bau gefagt iverbeu

fönutc, ber 9)ienfd) erfenue in götttid)er 2.lsil)rl)eit, in ©ott. ?iad)

6artefiu§ foU man [ci nidjt i">ou ©nburfad)cn, alfo and) uid)t r^on

^bccu in ©Ott fvred)en. Siefen Geengten ®cfid)töfrei3 überfd)ritt

^Zatcbrand)e, jcbod) auf eine maaBlcfc 2A^eife, inbem berfelbc,

unter maunigfad)cr 93erufnng auf beu 1). 'Xuguftinnä, ba§ menfd);

ti^c (Srfenneu für ein fd)on im bieäfeitigcn Seben in ©ott felbft

ftattfinbenbe§ gel)atten unffen n.iontc. 9Jktebraud)c nämlid), ber mit

(SartefiuS beu fd)roffcn ©egenfat^ jiinfd)en ©cift unb ?0^iterie be{)auvtcte,

jd)lo§ eben an§ bicfer ©egenfäiUid)teit, ber ©cift tonne (i\\§> fiel) bic

^becber

5Ui§Deljnung unb fomit aud) ber fonftigeu Oualitätcn ber

') Princip. iiliil. ]iars I, et: De Methodo.

Page 65: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 65/96

— 58 —Icl^tvcn, uid)t j^nuiuiicu; uiib au« bcv 33cjcf)vän!it)cit bcv ^^ciftcv, bcr

einzelne ®ci[t u>cvbc c§<\\\§>

firf) nur ^n bcfoiibcvcii 2>ov[tclIuiu3CU

fciucv fclbft, uicbt aber ,^u iiuiocvfcllcu (Svfciiiituifi'cu bringen muffen.

1)100 ivciv il)ni siil)öcl)ft ©vuub ju bcv ^otj^cvuuc}, bic (^knftcr Ijcitten

bic ^\bccn, b. I). bic iHnftcKuugcn ihmi bcm ST^cfcn bcv ?uituvbingc

cm'pf^'^»9cn. ^cn fi.h-vcvticl}cu 5Diuv-\cu !onutc cv abcv lEcinc ^^ccn,

litctrf^c bcn CHnftcvn init^utl)citcu feien, jufd)vcibcn, ivcil jene nuv

^ovvev(irf)c§ in fiel) tvav^cn unb au§ fiel) t)cn>ovc\cl)cn taffcn !5nncn;

cv mujstc fomit bic 3^ccu in ©ott anfc^^cu. ®a nun bic ©eiftcv

buvd) eben bicfc ^been ba§ 5Iöcfen bcv ©incjc cvfcnucn foKcn, fo ual)ni

^?alebvanct)e an, bic C^iftcv cvlanntcn bic S)ingc in ®ott; ©Ott fei

bcv Ovt bcv ©eiftcv, bic i«elt bev ^becn unb ba§ £icl)t bcv ©eiftcv,

b. l). ba§ allv3cmcinc ©enfen, uielcf)eS bic cinjetncn ©eiftcv cvlcnd)tc.

©Ott ivcvbc unmittelbar gcfd)aut; bic ^iatuvbiuöc lüiivbcn buvd) bic

jÜ4tlid)cn ,3^*-''-'i^ erfanut; fid) felbft aber feilen bic ©eiftcv buvd) il)v

(Selbft*jcfiil)l, unb bic «Seelen 5(nbcrcv nuv buvd) 23evnnitl)nuc5 cv!cn=

neu'). — 3.nn\]leid)en luiv bic (Javtcfiaitifd)c, buvd) 'iDialebvand)C fc>vt=

öcbilbctc C^'vfeuiitniijtljccvic mit bev 5luc5uftinifd)=^t)omiftifd)cn (5vfcunt=

ui^lel)vc; fo ftcllen fiel) auffalfcnbc 33(;viil)vung§piiiifte ,:;^infd)en beiben

l)evau§. (iavtefiuy 5icl)t bay ©vfcuucu untev bem ©efid)t§vuultc bcv

ÜV>al)vl)cit in S^etvacbt; unb bcvfclbc ©efid)töpunft leitet '^Uuyiftinn^

bei fciucv ß-vfovfcbuu^ bc§ (Jrtenueiiy. S:l)oma§ t)cbt ba§ Urtl)eil aU

bcn 5lct, in iueld)em bic (5vteuntnif? bcv 3>3al)vl)eit fiel) öcltcnb macbc,

l)CVVüv ; unb in bcm Uvtl)cilc ,,cogitü ergo suin'* = ego suni cogitans

iv»ilt (iavtcfiuS bic cvftc 51lHil)vl)eit evj^viffen l)abcu, n^ic cv and) bcn

3vvtl)um allein im Uvll)eil cv^eu^t unnben läf^t. 9hupiftinuä sufolj^c

ßclaiu'^t bev in i^egviiubnuii bev »SelbftevtenntuiH vatf)lcfc '5)-"luMifd)

cvft juv cutfd)cibeubcn C^vteuntiiif^ bcy ©vunbeS feiucy !:imffenS um

feine (^viflcn,v iveun fi'iv beffcn J)(cfleviou bic 3:l)atfad)c bcö 5!^eiiMif^t=

feiuy, ban cv beute, UHtchi'\euifeu nnvb; ein foldu'v uu'if^ fobaiin,

baf^ cv ift, KHnl cv unnf^, baf^ evbeufl'^). X)cv juH'ifetubc (5avtcfiu5

bvini-\t cvft, nad)bem fid) feinem ^ikMuufjtfcin bic ll)a{iad)e, baf^ ev

beute, al5 nuläiu-jbavc aufneni.>tl)i3t l)at, ^;iuv (^-ifenntuif? bev ©cunfU)eit

um feine ^'viften^ iH^r. Vlnj^uftiunö vevlviu^t (^iulehv bcv Eeelc in fid)

felbft, bamit fie in fid) bie 51C>al)vl)eit von Vlucevem fiube, ebne jobed)

') De la rccherclu! do la vcritc, liv. III, I. ])ait., rliaji. 1 & 2; 2. iiarl..,

clia|i. 1 7.

') SuliliHi. lil.. 2, raii. I.

Page 66: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 66/96

54

Icljtvc in i(}vcv ÜJcniHiublfdjaft mit bcii (Svfciinluiil^uftäubcu iiäl)cv ju

t)C5cid;ucu. 2:f)i.Mna§ fprid)t in iiäl)cvcv Scftimmuncj 2ßal)vt)cit§'

:pviitcivneu bei* ©eck gu, buvd) uieldje biefctbe bev 2töal)vl)cit über

5lnbcre§ t()cill)aft lucrbc; iiiib Gavtcjiny [ix'ivt iual)re ©runbfcii^c

im ©ei[te, um mittel[t bcvie(bcu bic iibrii^cu :ltcaUtcitcn ju erfenneii.

Unter bie[cn ©vunbjäl^cn iincber fiubcu fid) mcl)vc, wctd)C unr aud)

bei 3:t)üma§ antreffen. 5(u§ ben ä'öir fangen \x>\\i %i}om<x^ ba^

©afein ©otteS erfannt I}aben; au» ber 3^ee be§ ©eifteä von bem

unenblid)cn ilBefen aB äöirfung fd}lieBt (5artefiu§ auf ba§ biefelbe

l'>eruvfad)cnbc unb be§l)atb eriftircnbc uucublidjc SBefen. 5föcnn aud)

2:()oma§ nidit fc(}on bic blofjc ^i^ce Don bcm üotlfonimenften 2Sefcn

5ur 93cövünbung ber ©rfenntnifs luMi ber Diealität ©ottcy fi'ir ju-

rcic^cnb I)cilt; fo unnf^ bod) er ebcnfoivol)!, aU (SartcfiuS, ba^ in ®ott

3Befen unb ©riftenj ibentifc^ finb^ unb bafj non ber Sadjc gelten foU,

^r»a§ im 23egriffe biefcr ein notI}iiienbigey 2)cerfinat ift. 2ScitcrI)in

ftimmt ^t}oma§ mit dartefiuy bavin gufammen, baf3 jnr SSoUcnbungber (SrfenntniB ber 2Saf>rI)eit auf ©ott guvüdgegangen lucrbcn

muffe; unb mit 9J?atebrand)c, bafs in ©ott ^been ftnb, burd) iueld)e

u>ir ber SS>al)rt}eit tf)cill)aft luerben. 5(n 5(uguftinu» enbtid) fd}Iief3t

fid) 5JJatebrand)e in 33etreff ber ©d)auung ®otte§ unb ber 2LÖal)r=

I)eit in ©ott, gevabegu an, inbem let^trer jenen fo r>erfte(;en gu mi'iffcn

glaubt, al» bcl)auvtc biefcr eine ©d)auung ber g5ttlid)en (Subftanj.

älMc anfc()nüd) nun aud) bic Uebereinftimmniig ber Gartefiauifd);

'OJ^r(ebvanc()c'id)eu (5rfcnntnif3(cl)re mit ber '^(uguftinifd) = ^()omiftifd)en

crfd)ciut, bicfeibe bleibt bocl) immer nur eine Ucbcreinftimmung in

©rnnbjügen, \vdd)c jnbcm nod) nur in icnem ^I)cile ber 5(ugu[ti=

nifd)="i()omiftifd)en (STfenntniijlcI)rc aufgcfud)t iocrb.en bürfen, iücld)cr

bic bctrad)tcnbe J)tcf(erion über ben menfd)(id)en ©eift, bcffen

3bcen unb pvincipicHcn ©rfenutniff e entl)aU unb bie(S:pccu=

lation einleitet; benn bic erfcnntnif|(c()re be§ (iartcfinS, wcld)e mit

bcm bctracbtcnb rcftcctircnbcn 3^^^i^if»^I ^"^n allem bnvd) bay uvfv>rnng-

licbc 93ciinif3tfcin ©elciftctcn beginnt, fiubct fid) nur im 6tanbe,

einen vofitiocn 5ln§gang ^nr unil)vcn (S'vfcnntnif? ber Tängc von bcm

,^n ncl)mcn, uwä in bcm betrad)tenbcn yte flexi on»acte fei bft al§

2:l)atfäd)lid)c» geboten ift, um von l)icr aug, in 33etrad)tnng ber

^beeu unb v^incipicllen C^rfenntniffc be» ©cifte», eine ©enefiä beä

n3al)ren Grfcnnenä ber Singe gu bcwcrfftclligcn. 9lber eben barum,

U)eit bie 6artefianifd)=i)Jtalcbrand)e'fd)e (5vtcnntnifjlel)rc nid)t, une bic

Page 67: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 67/96

— 55 —9(ucju[tiuifc()='4:()omi[tifci;H\ im lucnicjftcii^ unterftcütcn tcbiiiötcn 3"i^>"'

mcnt)ani3c mit bcm iivfvviinc)tid)cu mcu[cl)lid)cu (Svfcnncn auy9cfiit)vt ift,

foiiucn aud} fclb[t otcii gcuaunlc ©ninbji'u^c lunbcr (Svtcnutuif3(cl)vcu

iiid)t in i^ollcv Ucbcvciiiftimmiuu-^ mit ciiuiubcv ftc()cn. ^ebenfalls i[t cy

jcbod) ein .\>auvttl)cil bcv 5liu3u[tiiiifrf)=^I)omijtiid)cu (5Tfcuutni[UcI)rc —bcv über bcn mcujdilidjeu ©eift, bcffcu ^sbccn uiib vvincivicücu C-vtcnut=

iiiffc bctvad)tcub vcffcctivciibc imb btc S^cculation clukitcubc — , ii3cld)cv,

UHMiii aiid) in iV'lvi'ibtcr ii.'cifc, bei C^avtcfiii» inib ^Jia(cbvaud)c jcIO--

ftänbiv^c !I^av[tcl(inu-j cvtanj'it t)at.

©in ^vincivictt neuer evfeuntnijjtl)eovetifd)cr 3?evfnd) luurbe nur

cvft ivicbcv i^on 5vant unternommen, ber bie ^eta^^I)ri)i! an§ bem

„Su[tanbe ber a.lM[jonfe()aft§to[icjteit, iveldjcm biefelbe bi» bal)in anl)eim*

(^ecjcbcu cjciyefen jei, befreien ivolTte unb bnref) cinc^ritif befreien ju

fonucu glaubte, ir>e(d)e, an bem Ch-fennen mit ©cnauigfcit üolljoc^en,

bay 23eunif5tfein um bie Wladjt unb bcn Umfancj be§ Ict^trcn crjcuiicn

unb babnrd) ber ^^tetaplji^fif bie nötl)iiien ^Oiittel an bie ^^anb <yhmu^nbe, eine 2,öi[fenfd)aft fi'ir ficf) ,^u repräfcntircn. ^cnc 5lritit beginnt,

cntfvrcd)enb bem immer mcl)r fid) l^crtiefenben eaufatcu 9?crfal)rcn,

uiit bem ivirflidjen 5(nfangc be§ (_?r!ennen§. ®a§ finulid)c

51i>at)rucl)mung»v>cr mögen ift tl}ätig al» äuf^ever unb innerer

Sinn: burd) jenen ftcKen luir un§ bie Singe au^cr un§ im Duiumc

vor, burd) biefen erfaljren mx uufre inneru ^^ftänbc al» iHn-ficr}geI)enb

in ber ^dt. 5)ay 9rHit)rnel)mung§i'>ermogeu gelangt ^nr ^T}ätigfeit,

uad)bem ba^felbc l^on aujjen[)er afficirt iv»orben ift. ^^ic ^Iffecliou

bcftel)t in ber Gmpfinbung unb ift al§ fold^e bie ^laterie fi'ir bie

i^ormen be» 9uuime§ unb ber j^eit, u^eld)e avviorifd)er Kultur, b. I).

iencm 93ermögen an fid) eigentl)ümlid) finb unb bie (5mv^ftnbnng ju

einer Grfd}einnng geftaüen, in weldjer baS äuf^n-e !4)ing alö ränmlid\c§

V^orgeftcllt unrb. ^Tie fo entftaubene i^i^orfteflnng Ijat objectiven

C^l)aracter in bem Sinne, bafj fie auf einen äufjern C^k'genftanb geric[)tct

ift, uid)t aber aud) in bem, atö revrdfentire fic bcn äuf^ern Wegenftaub

uad) feiner 33cfd}affen()eit ; benn U\v3 ber ©egenftaub au fid) ift,

läf^t bie i^orfteUuiig nnevtannt, u>ci( fie nnv bie formen unb 513cfd)affen--

I)eiten bc§ ilH-il)VHcI}mnng§vcrmögcn^j anöbrüdt. Sie cin^^elnen <Sinncy=

l'^orftcUnngen u^evben bnrct) bie ikmu '-inn-ftaube geleitete Ci-iubilbungö^

traft unter irgenb einer gleid)fat(!S avniorifd)en, aber uid)t rein fi'ir

fid) t)crv^ortretenbeu 9(i'idfid)t jufammcngcbradü unb geeinigt. Surd)

biefc Xtiätigfeit bcveitct ber T>erftanb biejeuige ihm-, in u^etd^er er bie

Page 68: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 68/96

— 56 —gcfamnicttcn ©inncSüovftcüungcu untcv ganj bi^tiuctc ©cfidjt^^MUiftc,

apviorifd)C 93cgriffe, ferincjt iinb in bicfeu icuc (\a115 ciitfd)icbcu cinic^t,

gu bcm 3^i^ecf'c, um bic (5Tfd;eiintiu3cn bor äulVn-ii Diiu^c ivcitcv gu

bc[timmcn uub bic jiuulic[)c (i'v[a()niuß ju millciibcu. i?aut

i[t au^crorbcntlicl^ BcmiU)!, jene bciu 2.kn-[tiiubc a priori iinv>o[)ncHbcu

uub reiueu 23c^3rine genau ju fivivcu, bcu ^^cvciauv-j bcr ßinijjuujT uub

beu ,>^ufamnicnt)aiu-5 bic[cr a3ci^vinc mit bcu Sinuc§v>or[tcüuuöcn bav-

Sulcßcn. „W\x luoKcu biefc 93cc]viüc, uacl) bcm ?(ri[tc>tc(c§, (Jatc^ovicu

uciiucn, faßt ^aut, inbcm uitfvc 5lbitcl)t uvaufängUct) mit bcr fciuic\cii

^wcix einerlei) i[t, ob jie [id; gtcid) bai^on in bcr 5(nwfii()ruuj] c\,ax |c()r

entfernet ^)." „(S» wax, \ao,t 5?ant balb uad)t)cr, ein cincS id)ar[=

finnicjcu ^Dcanne§ luiirbißcr 5lnfcldag bc§ '^(riftcitelcÄ, bicfc ©vnnbbcc^riffc

auf5ufnd)en. ®a er aber fein ^U-incipinm Ijattc, fo raffte er fic auf,

\X)k fic it)m auffticf^en, uub trieb bcren guerft 5cl)n auf, bic er (Satc^

gorieu (^^U-äbicamcntc) nannte, ^n bcr ^yolgc ßlanbtc er noct) if)rer

fünfe aufgefunbcn juIjaben, bic er unlcr

bcm ^uimen bcr ^^oft^räbi-

cameutc I)in3ufiicjte. 5ü(cin feine S^afcl blieb nod) immer mani]cU)aft.

9(uf3crbem finben fid) and) einige modi bcr reinen Sinnlicbfcit barnnlcr

(quando, ubi, situs, imgtcid)en prius, sinuil), and) ein cmVMrifcl)er (inotus),

bic in biefcä ©tammregiftcr be» ikrftanbc§ gar nid)t öcl)örcn, ober cS

finb and) bic abgeteiteten 23cgriffc mit unter bic llrbegriffe gcjä()(t

(actio, passio), nnb an einigen bcr tcljtcrn fc[)(t e§ gänjlid) -). ©aä

3.^eräcid)niü aller reinen Stammbegriffe bc§ 5l>erftanbc5 nennt bic i?atc-

gorien berOnantität ((5-int)cit, 5IMcn)eit, 9(ai)cit), bcr Qnatität (ilicaU^

tat, S^cgation, ^'imitation), bcr Dtctation (3nt)äreii5 nnb (Eubfifteuj,

(Saufalität nnb ^iDcpcnbcnj, bcr @cmeinfd;aft), bcr ^.Kobalität {W^ci^--

Ud)fcit — Unmögüc()fcit, S)afeiu — 3tid)tfcin, ?ioti)iucubigt'eit —

^nfälligfcit). 5U§ erftc§ ber ^OJicmcntc, mclc()c bei bcr (^inignng

bcr toinncSr^orftcKungcn in beu iTategorien oortommen foKcn, ift bic

fl)ntt)etif d)e (Siut)eit bcr l'lvpcrcc^tiou ansnicl)cn. ;^\{ jebem

einzelnen 5(nfd)annng§acte tritt nämtlcb ba§ ©clbftbemnfjtfcin (^Iv^t-'v--

ccption) t)iujn, in iveld)em bcr ^;tnid)annng§act iu'a ^\d} anfgcnommen

U)irb (fcl)eu ift bcr 5(nfc[)anungyact, id) fcl)c bic ^lvvevce'p(ion) ; alle

^IV^Vcrccptioncn aber wevbcn in (i:incm 3d) i.\n-cinigt, nnb biefe L^int)cit

ift bic fi)utl)etifcf^c (£-inl)eit ber 9tpv<''^'C>-^Vtic'ii, bnrd) \velcl)e snglcid) alle

1) (^ritif bcr rciitm 'ü^cvinmil; 5inicflc ?aifl., 1791, g. 105.

») STafeUf ©. JU7.

Page 69: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 69/96

57

cin^^iclncn ?lHJcKimnuv-^H-tc in'f^ O'iiic ^\d) aufi-\cncmnicn ivcvbcu. S^a§

jutcitc '30iomcnt i[t bic ctjcclii>c (^'iutjcit bcv 9(vV*f ^"(^cV^ion.

T'abuvrf} uäiiind), bafj ba§ 'D.liainiiv^falticjc bcv 5hijcl)amiuc\cu in ba§

i^'uu ^sd) au[j'\ciicmiiicii iinnbc, u\ivb ba^fclbc bcu cii'^ciit'()ümtidHMi

§ovnicn bicfc§ ^d^ (bc§ i^cvftaubc§) iiutcnpovfcn, tvobm\t Inutincbcv

bicjc formen bic 5BqlcI)inu-\ auf jene? bcin Objcctc (\cltcubc ^^uinnivv

faltijU' iiub bcivuin fclbft objccti\:cn G[)avactcv cvI}icUcu. ©ic 5(ufuat)mc

be» D^iannioifaltiv^cu in bic ^•Dvineii bcä i>ovftaiibc» i[t (5-iuu3UUC\;

bicfc Giniiiiuici, uncctcii (^ejci^'it,

eineobjcctif'e

luib gUMv in bcv

^(pV'''^^'*^»^^''^^'^"/^^"^i^ i" '^''^" ^l^cvccpticu bcv f\>ntl)clifiticu öiul)cit. S)ic

vS^aubünu-^/ in uh^IcIh'V fic(^ bic objcctivc C^iuioiuiicj voir^icl)!, i[t ba§

Uvtljcil, in uicldcni ba§ (iinjclnc bcm cnivnvifdjcu 93cj-^viff, iiiib jcucö

imb bicfcv bcv .^atcjiovic untcv^-jctcii cvfcfHnnt. £)a§ bvittc 'D^tomcnt

k[tct)t in bem vciucu, a ^^ v i o r i f d) e it S di c iii a. ®ic 23cjicl)uug bcv

^atcjiovicu iiäiidid) auf baS Gmvivifcfic fauu uidt uumittcIKiv ftatt-

fiubcu, u^cil in bcm Ici^tvcu ba§, u\iS buvd) bic 5?atcc^c>vicu cjcbad^t

unvb, uic^it eut()viltcu ift, uub uid)t <\i\a\\i iiHnbou bavf, bcv 0»ky'^cuftaub

[tcl)c uutcv einem 23c^"jviffc, uhmiu bcibc il)vcm3i^l^)*'"iüc wad) au»einanbcv

gel)cn. 5)ic (Jaufalitat 5. ä3. unvb nidt V'ou bcu Sinnen wa(}Vj]cnommcn

ba§ finnUdjc i>ovfteÜcn entl)ält fomit and) nid;t§ bcv (ianfatität in'^i'uv

Iid)c§. Tk ^'zx\n\tihu\c\ nun siuijcku bcu iialc^ovicn nnb bcm

Gm^ivifd^cn lüivb buvd) ein eii'icncS apviovifdjCö (id^ema, locldjc» bic

(?'inbi{buni'\§fraft füv bic vcincn 2.Hn-ftanbc§bcviviffc vvobncivt, ciiK)cfii()vt.

?üic() bcv vein fiunlidjc iH\]viff ift mit bcv Siiinc^n-iiiid}aunnc^ buvd)

ein ©djcma i^cvmittelt : Icl3tvc aty 9.M(b cvfd^ciut jenem at§ ^lllcic^

meinem nidjt abciqncit, unibveub ba§ Sd^ema in bicfcm Js-alle eine

c^cunffc ^r{ßcmcinl)eit nnb ^tufd^antid^fcit l)at, uub bavnm bcu 23ec^vifi

jn bem 5lM(bc übcvicitcn fann. 5Dic ^atecjovien abcv, K>eld)c bic finn^

nd)cu 23ei"^viffe i'ibevfteij'jcu, cvfovbevu (2d)cmate, ivcld}c anj-jemcin finb

nnb nic^US Sinnlick» mel)v an fidj I)aben ; biefc fonneu fid fomit bc.u

(^•mvivifd)cn nnv vlmi Seite bcv ^-ovm bcv ,>\dt, loeldjc bem ,^nm 51i\il)v

net)mnnoigi.^evm5i'ien j-^ebövenbcn innevn Sinne eijv>ct, junci^^cn. T^abcv

finb guv 5>cvmittlunj] bcv 5i3e^icl)nni^ bcv iiatcc\ovicn auf'ö (5:mvnvifd)e

Sdematc cvfovbevlidi, UHld)c ,8citbeftimmnny^en entl)altcn. ^\\\ bcv

„>^citbeftimmnni^ finb fobann bic Scbemate bcn ixatCi^ovicn nnb bcu

finntidjcn ^^lnfd)anuiu^cn f\teid}avtiyv jenen, benn bic „^eitbcftimmuui)

fcefitjt ?inflcmcin()cit, bcvul)t auf cincv avviovifd>en 'i}li^d\ bicfcn, benn

bic ^t-'d foiumt in bcu 'i?(i;fd;aunniicu vcv. ©aJ-' SdH'ma bov fialcßovicn

8

Page 70: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 70/96

— 58 —bcv Quantität beutet auf bic ,3citvcil)C, ba§ bcv i^atccjovicu bcv ^mVv-

tätauf

bcu „>^citinl)att, ba§ ©dcma bcr DfJcIatiouSfatccjovieu auf bic

„^citovbnuui-^, uiib baä bcv 9^iobaUtät»fateöorieu auf beu ^citiubcciviff.

STa bicfc SdHMuatc, bic uncvIäjsUcl^^c Söcbinguuc^cu für bic S3c5ic[}uuö

bcv iTatcßovicu auf S^inoe, bcm ©mvivifcl^cu jufüljvcu; fo fauu bcv

iiHit)vc evfeuutui^ßctu'aud) bcv ^atccjovicu uuv ein em^nvifcljcr fciu;

bicfelOeu bicucu jur buvdjgäuc^igeu S3ev!uiipfuufl in einer ^-vfafivuucj.

— Scv vcine 'l^cvftaub ift aber and) uod; im ©efi^e von @vunb =

fäiuMi, ivcicbe IKcjTictu für beu objectiven ö^ebraud) bcr ^atcvjoricn

jiub. 'i^ieiclbcu lauten: 1) Stile Slnfdjauungeu [inb ertenfive ©röjien;

2) in atten C^rfdicinnucjen t)at ba§ 9icate, li>etd)c§ ein ©cgeuftaub bcr

(.^•mvfinbuncj ift, intenfii>e ©vofsc, b. l. einen ©rab; 3) ^-vfal^vuug ift

uuv buvd) bic i'ovftcttnuß einer not()U>enbic5eu 95erfniiVfnucj bcr 2iH-il)r=

net)mungen uiöglid). ©iefer ©rnubfalj ent()ä(t fotgenbc brei: ber 23e--

t)arrtid}feit bcv Subftau^, bcv 3citfoIge nad) bem ®efel3c ber Gaufalitcit,

be§ 3ii^3t'^i'^f)icin§ uad) bcui @cfcl^c ber äöcc^fctwirfuug ober ©eineiu^

fd)aft. 4) %B ^'oftutate bc§ cuivivifdHMt 5)cnfeug überftau^^t : n>a§

uüt bcn formalen i^cbingungcn bcv 6Tfal)rung (bcr Hnfd)auung unb

bcu iH\-\viffcn) übcvciufommt, ift möglich), — ixhi§ mit bcn materialeu

a3cbiuguugen bcv Oi-fa()ruug (ber (^-mpfinbung) 5nfammenl)äugt, ift

anrHid}, — ba^jenigc, beffen 3iif^"iw<^ii^ng 'i'it bem SBirflidjen uad)

aügcmeincn Sebingungen ber (Srfal}rung beftimmt ift, eviftirt uotbiDcu^

big. Siefc ®vunbfäl3C finb nid)t allein a priori \va\)x, „fonbern fogar

bcr Ouctl atter üi>a()vl}eit, b. l). bcv Ucbcveinftimmung unferer (Srfennt-

uif5 mit rbiecten babuvd), baJ3 fie bcn @vunb ber ^J^ögtidjfeit ber

(5-vfa()rung, a(» be» ^n'^^'^Ö^'Uf-' ^l^*-'^' ^Tfcnntnifj, barin m\§> Objecte

gcv3cben lucrbeu mögen, in fid) cnt[)a(ten." ^ou aK.en feinen ©runb-

fal^cn unb 33cgriffeu barf bcr i^erftanb feinen anberen, <x\§> empiri =

rifcben ©ckaud) mad^en; ein tvanfceubentaler ©cbraud), n>obet bic

S^inge iibcrr)anvt ober an fid) feUft betrad)tet ivcrbcn, ift nusu--

läffig. S)er ^I^cvftaub fauu a priori nid}t» anbere» leiften, atä bie

'^•ovm einer mögtidjen G'vfatjruug überr)aupt anticiviren; bie ©djranfcn

bcr ®inuUd)fcit, innerl)alb lueldjcr atlein un» ©egenftäube gegeben

werben, i>evmag bevfelbc nic^^t jn übcrfd)reiten. — 2}on bem (Srfennen

be§ '-iHn-ftaubeS ift n^'»!}! jn uutcrfd)ciben — ba§S)en'fen bcr 23er;

nunft; bem i'evftanbc gcI)oren bic ilategoricn au, bcr 35ernunft bie^becii; jene treten im Urtf)ei(e l^cvvov, biefe in beu mittetbaren

Sd^lüffen; evfive l>ibeu i()veu ©egenftanb in bcr Gvfa(}rung, let^tren

Page 71: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 71/96

— 59 —taim fein ciitfvvcdiciibcv (^H\-\cultaiib in bcii binnen i^c^icbcii u\nc>cii

bic 5ßcvmiuftibccu l\\^icl)cii fid) \vo(}l auf bcii (>3cbvaucl) bc« 5lkv[taiibcy,

aber iiicl)t 511 obii^ctivcm .^uwtc, joubcvu um bcnifdbcu bic Olict}tiuu^

bcv 'i^cruuuftciul.Hnt bov^iifcTucibcu. ,/|>Iato bcbicutc fiel) bcy '^üb^bvutfy

^\bcc fe, baji mau u>ol}l fielet, cv l}abc bavuutcv ctu\i3 v^cvftaubcu, uhi<j

uidit allciu uicmaly i^ou bcu Siuucii cutlcl)ut luivb, foubcvu \votd)C!5

foiv^v bic 51^Ci)viffc bcä i^cvftaubc>3, mit bcucu fiel) '^diftotclcS bcfduiftißtc,

weit iibcvftci*3t, iubem iu bcv lS-vfal)iiuu"5 uicmali etwa« bauiit (Si^n--

c^vuiveubeäauj^etvoffeu wivb. ©ic ^becu fiub

bei il)m Uvbilbcv bev

^Diuvjc fclbft, iiub uid}t bto^ ^£d)liiffct 311 müöUd)cu (Srfatjvuuc^en, iine

bic datcs^oricu." ^d) bcvftefjc unter bcv ,3bce, fa^^t STaut, einen notl)-

utcnbicjen i'cvnunftbccjviff, bcm fein eoncjvuivcubev ^ccjenftaub in ben

^Sinnen öCvjeben njevbcu faun'). (5v untevfd)cibct abev bie fvecutativen

3becn von ben ^vactifd)cn. \!etjtve fiub bie 'Dhiftcv bcy (^ittUcben nnb

„nnvfenbc Uvfad)eu bev .V)anbtuni'jcn unb il)vcv Öcv^enftänbe"; cvftic

bcwecjen ben i>evftanb junav and; jn 'Jleten, beiinvfen aber nuv bie

lSinI)cit biefcv 3lcte unb fiil)ven uid)t and) ^u einev realen (5inl)ett

I)iuübcv. ©er Obcrfal^ cincä mitlelbarcn €cl)lnffcy uämlid) ift ein

^H'incip für bic bcmfctben iiutcrßcovbncten (Ävt'enntniffc unb bebinj^t

bic (Sonetnfiüu. ITJan tann abev ju bev t5onclufion nuv nntcv bev

Siovauäfctuinc^, ba jj mit bcm '4>vincip alle b e b i ni^

e n b e n iS} v ü u b c

{^ecicbeu fiub, öclaui^en; beim anbevufaüy ift baä Uvlljcit bcv (Sonclufion

a lu-iüi-i uid)t möi'jtid). S)ie i)crnuuft ift bemnad) a priori auf bie

Totalität bcr 33cbiuc)unöcu (bcr bcbiuiienben (.yvünbe) ober,

„ba baö Unbcbiiu-jtc allein bie Totalität bcv ikbiue\unßcn mi.\-\licb

macbt, unb nnu-5elel)vt bic 2;otalität bcv 23ebinjvnu3cii febev^^cit felbft

unbcbinijt ift", auf baS Unbcbingtc l)iuiieunejen, unb cö faun il)v

rcincv 33cgviff buvd) ben i^cv'jviff bcy Unbebinj^tcn cvflavt UH'vben. (VÜr

bic brei '.Hvten bev ^l>cviinnftfd)Uiffc (bic fatcj^orifcbe, l)\)potl)etifd}e nnb

bi»iuuctit)c €d)lnf^iucife) bcfil^t bie Iknnnuft bvei i^e^viffo ihmi Unbc^

bingtcm: eine» 8ubieetc0, UH'ld)eö felbft nid)t meljv '|näbitat ift;

einer 'iiDvauöfctjnns^, bic nid)tö ivcitcv vovauyfetU; eine>S '"^(j^v^vc^

53a te» bev (MUebev bev I5intl)eilun;'\, buvd) u^eld)e^> bie l^intbeilnni"^ bcy

45cjU'iffe:J i^ollcnbet ift. 'ixMdUct man nun, baf^ unfvc 0;vtenntni|ic

eine bveifad)c 'In'^^iel^nni^ l)abeii: auf ba§ beufenbc ^2'Ubject, auf tie

(5;vfd;cinuih]en uiib bic (^cj^cnftänbc bog '^cufcuw übcvl)aupt; fo laffcn

') T-afcllM't ®. :383.

Page 72: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 72/96

— 60 —ftd) alle '^cvnuufttH'iiviffc uutcv bvci ^(affcii bviiujcii: bic cvftc ent=

\)äü bic un'6ebiiu3tc (i*inf)cit bc3 bcufcubcii ©ubicctc», bic jivcitc bic

ab[olutc ©iu()cit beu 9lcit)c bcr 23cbiUi^uiu3cu bcv (Svfdjcimiuv^, bic

bvittc bic abfohlte 6-inl)eit bcv 33cbiiu3iiiu3cu aflev ©cy-icnftdubc bc»

©cufcii» ii6cvl)aupt. „'Da^S beufeubc Subicct ift bcv ©ccjcuftaub bcv

'^[t)d)o(ov-5ic, bcv ,3nt>cflviff attev (ävid>nuuuv3cu (bie äöctt) bcv

@Cv\cu[taub bcv 6ü§moto3ic, uiib ba§ ^^ino;, ivcW)C» bic obcvftc

5?cbiu3uiu3 bcv 'D^USiUdjfcit i>ou allcni, Iva» cjcbadjt iv^cvbcii fauu, cut:=

I)ä(t, (baä 2öc[cu adcv SScfcu) bcv @Cv3cu[taub bcv 3:()cologic. 3U[o

gibt bie vciue 'i^cviiuuft bic ,;3^cc ju ciucv tvaii»i'ceubciita(cu Scctculcljvc

(psychologia rationalis), ^ii ciuev tvauäfccubcutalcu 3.^c(tun[fcufd)aft

(cosraologia rationalis), eiiblid) aiid) 511 ciucv tvau^iccubcutalcu @ottc§-

cvfeuntm^ (theologia transscendentalis) au bic i^aub." ^u ^^cfcv SÖcifc

wcvbcu bic ^atcgcvieu bc3 iBcvftaube» iviof)[ uutcv ^^cvuuuftibccu cjc--

eiuigt; au 9icalität K^ciinuueu bic[c(6eu babuvd) bod) uid}t, ivcit bcu

^bccu cuti>vcd)eube (5-iu(}citcu iu bcv (Svfa()vuuc5 uic autsuuieifcu fiub.

(5'§ ift beul 'l^icufdjcu, fetbft buvd) fciuc ?iatuv, ua()c gelegt, fctd}c

v3ebad)tc (Siut^eitcu füv veatc 511 l}alteu; aüeiii ev be3e()t at^bauu

'l'avalcgiöUieu bcjiiglid) be§ beufeubcu ©ubjcetc», v^cvK^irfclt fid) iu

^^(utiuomicu (®ibevftveit bev ©efei^ bev veiueu i\n-uuuft) iiirf)id;t(id)

be» ^ubegviffg altcv (E'vfc^ciuuugeu, uub vevfteigt fid) t)iufid)tlid} bcv

übevftcu ißebiuguug bcv '!)3c53lid}feit V'oii ^(tleiu, ii\i§ gebad)t ivevbcu

fauu, ju bem .^beate entis rcalissimi, ivctdjc» wcgcu feiucv buvcfigäugigcu

33cftimmuiu3 al» ein cviftiveubca ^.'CH'fcu augefel)cu luivb, U)at)vcub bod)

bic 23cvuuuft uuv bie tvaiifccubeute ^'^'^'^ auf^uftcUcu iuteubivtc. @ibt

c§ uuu fd)Ou i^Mi beni 3taubvuuftc be§ iH'vftaube§, bcffeu ©vuubfat^c

b(of5 "^^viiicivneji bev (i'vVofitiou bcv (i-vfdjciuuugeu fiub, fciuc Outotogic,

ive(d}e von bcu 5)iugeu übevljaupt f\^utl)etifd)c Gvfcuutuiffc a priori

üevfd>iffeu föiiute; fo gibt c» fevuev v^ou bciu ©taub^uufte bcv 23cv=

uuuft, beveu obccu fciucu objcctiv'cu (SW'bvaud) jutaffcu, fciuc vatieuatc

'^fi)d}c(ügie, 5to»nio(ogie uub Itjeclogic im xc^ikn ©iiiuc bcv bix^t)cvigcu

?:)?etav^()\)fif '). (Svft im ^utevcffe bev V'vaftifdjcii '^evuuuft

fiel)t fid^ ^aut geuctl)igt, ebiectiüc 9tca(ität bcv 3?evuuuftibcc ju^uge^

ftet)cu. „Tev 23egviff bcv 5vci)I)eit, fo fevu bcffeu 9ka(ität buvd) ciu

a^obietifd^cy ©cfelj bcv vv^iftifd,^eu iHn'iiuuft beiinefcu ift, mad)t uuu

bcu ®d)tuf3fteiu von bemgaujeu

©ebäubcciueS

@i)[tem^ bcvvciucu.

') Critif bev reinen ^^cvnimit, Glcinciitavfehvc I. n. IL Xl)(\U

Page 73: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 73/96

— 61 —iclbft t»cv [vccutaiivcii, 'i\n-iiuuft an?, iiub aUc aubcvc ^CjV'MK (i^ic

v>DU (^ott uub lln|tcvbUct)t'cit); mldjc, aB blefjc '^'^'i^w, in bicfcv cl)iic

«Vatiiuhj l^kiK'it, fcl)licj3cu jid) nun an il}ii an, nnb bcfomincn mit il)nt

nnb buvd) il)n iu'ftanb nnb oImccüvc Oi'caUtät, b. i., bic 'Diöj^üdjfcit

bcvfclbcn n)ivb babnvd) tciuicfcn, ba^ ^'yvct)t)cit iinvfUd) i[t; bcnn

bic[c .^bcc offenbaret ficf) bnvd)'« movaUfd)c ©efel^. — ^"vvc\)I}eit ift aber

and) bie ein^iv^e nnter c^Ucn ^h^iw ber fvcc. i^evnnnft, lucvon n)ir bic

0.^iövlüd>feit a priori ^viffen, ol)ne fie bod) cinjnfctjen, iveit jie bic

23cbiiu3nnk^ bc^3 movaUfd)cn ®efet^e§ ift, ioc(d)e§ \mx lüiffen. Xk !^twi

von Öütt nnb Un ft erb (id) feit finb aber nid}t 33cbini]nnv^en beä

moralifd)en @efe(pc§, fcnbern nnr 23cbinv3nnv'5en beS notI)ivenbi*3en Ob=

{ectS eine» bnvd) biefeS (ik^fcl^ beftimnitcn TCMlIen§, b. i. be§ blofj

pva!tifd)cn @ebrand)y nnfever reinen '-l'ernnnft; alfo tonnen ^inr i.>on

ieneu ^been and), id) \m\i nid}t bfeji fa^^^en, nict)t bie i\>irf(id)feit,

fonbern and) nid)t einmal bie ^^liSitidfeit jn erfennen nnb ein^n-

fcl)cu be()anpten. ®(cid)iuc()l aber [inb fie bie ^ebin^)nHi}en ber "iUu

ivcnbnnij be§ moralifd; bcftimniten 'Biftena anf fein il)in a priori

j^ei^ebeney Objeet (ba§ I)öd)fte OJnt). (Votßlid) fann nnb rnnf^ il)ve

lU'öi^liditeit in biefer vraftifd)en ii3e5ie()nn^ anj'^enommen iverbcn,

ol)nc fie bod) t()coretifd) jn erfennen nnb einsnfe()en ')." — — '^k

cjaujc (5-r!enntnif3tt)eorie iUnV§> ift lH^n ber lenben^ nad) 6inncy-

crfal)rnn|] bnrd)brnnv3en; fie lej^t iebod) anf ben Uvfvrnnj^ ber

le^tren ba» meifte (yeKnd)t; benn mit y{üdfid)t anf bie C^eftaltnuij

ber (Smpirie beftimmt fie bie '?iatnr be» 3.\\i{)rnel)nnuhv$vermi.M)en§, ber

(Sinbilbnnijtft'raft nnb beä i'erftanbey; <\\i ber 'i3etl)eilijinnß bei bicfev

C^yeftattnnj^ bemif^t fie ben (iin oinne ilaiit'^^) objectiveii (5I)aracter ber

'i>erm5i^en ; nnb bie ^i^eninnft nuif;; il)r ^nfo(v"\e anf Objectiintät il)ier

'Il)ätij^feit, anf (hfennen, v»ev^id)ten nnb fid) mit blof^em 'Denfen be-

iViüflen, \m[ biefetbe ,^n jener (^eftattnnj^ nid)t^3 beitva^^t nnb an» ber

v'ieftalteten (5rfal)rnni-\ für il)ve ^'^'-''-''^ f'-'i"'^ J){eatilät be;iie()en fann.

„^nr iüevjrnnbnni-j be§ Uvfpiün^^e'o ber C^-nipirie ivivb aber ber abfidjt-

tid)en Oteflerion fein bc^^vfinbciiter (5infln^ 5nrtefd)rieben, fonbern nnr

ber ctementaren apriorifd)en ,vormcn be» ^Ba()rncl)mnni^§vermi)i^en'o,

ber (Sinbitbnniv^fvaft nnb beö '-innftanbe» >^ebad)t; ba« \lvtl)eif, in

iue(d)em bie Katej^orieii l)ervortvelen follen, evfd)eint nnr alo eine

elementare l()älij'ifeit bei ber (Meftalinnj^ berI5vfal)vnnj^, nnb

bie

') (!vilif bcv Vvaflilcfjcii 2'cvniinfl, ['. '}[\\\{., ^. -i— 6.

Page 74: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 74/96

— 62 —©vuubfät^c, lücWic bie Otccjctu für bcii obicctivcu @cbvau(^ bcu ^atcs

c^ovicu mittclft 9le[lc)fiüu fiub, cv<jeku fid) nur cv[t auf bcm jyuuba =

uicnte bcr öcftaltctcu 6Tfat)vuuc5 iiub tocvUiuöcu im Ict3tcu ©ruubc

uid)t» aubcrcS, al» ba^ bvi» vcficvc Grfcmicu in Ucbcvciultimmuuö

mit bcm ur)>vüiic^Ud)cu ßrfcuueu v>ou ©tatteu (icl}cn foll. ^uvj, bic

uvfpriiuv^lidjc ©iuueycvfat}iinu3 ift ^aut bic cigcutUd)c ©iuneä^

cvfal}iiuui, uub barum bic 3luf[)cl(uuj-5 bcu buvd) 'Jhi t u v t()ätig!cit bev

33cvmL\^cu I^cvbcivjcfiiljvtcu eiuuc»cr[at)vuucj wcfcutUd) bic ^tufcjabc bcr

^aut')cf>cu (5rfciiutuiBt()Coric. ^rciüd) ift ^aut bicfcv 3lufc;abc ein

bcbcutcubcr ©d}ulbner geblieben, ©er i^on tocrnljcrciu intcubirtc 5(prio=

rilmuä ') licB it)n ju einer umfidjtigcn (Sn-faffunc; uub 3tna(i)fc bcr

^l)at[ad)cn bc§ 58cn)UBtfciu3 nidjt v>ürbringcn, unb jo ift it)ni \jcvborgcn

geblieben, bajs fid) bcr cifte ©rfcnntnifjact feiten» bc» 3»itcncctä in

einem Urtt)cilc üoU^ieljt, woburcf) bic D^calität feiner SSefenSibec, unb

ätiHir für ein ^J^^i^^i^iiii»^ au§gefprüd)en \üivb; baf^ fid) an biefcn

UrtljcilyvU't ein anbcvcr anrcil)t, n^cld)er bic SSirflidjfcit bca jency 6r-feunen anSfül)vcnbeu iföcfcnä funb mcid)t; nub ba§ biefcn ©ciftcäactcn

uücl) anbere nniinllfürlid)c nadjfolgen, in tvcld}cn bie 9tcalität bcr (Sigcn-

tl)iimlldjfeitcn, bcr '^Iccibcu^cn unb Ütclationcn be» iBcfen» crfaunt

werben. Ungcad)tet beffcn t)at bic (Srtenutni§tl)eoric ^ant'» immer

nod) fo bicl au§ bcm urfprünglidicn ®rfal)rung§crfennen aufgegriffen,

baf^ fid) eine Diclatioii 5nnfd)cn il)r unb bcr Xt)omiftif eben ßrfennt'

nif3lcl)re nid)t in 5lbrcbc fteücn Idfst. ^ant fetbft fcl^t fid) in 23csng

gu 3lriftotcte» unb bamit jnr Sd)olaftif, lücnn er bie reinen 3Ser:=

ftanbcöbcgriffc nad) 5lriftotclcy Kategorien nennt unb beifügt, ba^ feine

lHbfid)t nranfdnglid) mit bcr bc§ ?triftotclc§ einerlei fei. 2Bic 5lriftotelc5

fü gcr)t and) Äant iumi bcr Sinnc§wal)rncl)mung, at§ bcm unvt:lid)cn

5{nfangc bcä menfd)lic^ien (i-rfcuncn§, au» unb bebient fid) bei bcr

5lnali)fc bcr 5(nfd)aunug, jur 33c3eid)uung bcr Elemente bevfclbcn,

5ln»brücfc, bic von 5lviftotcle§ gnerft in ^Inircubnng gebrad)t tuorbcn

finb, ber '^luSbrücfc „??iaterie" unb „^orm". Unter feinen Kategorien

') „^ijfjcr ;iat}m man au, aUc iinfetc ©ifcnntniB miin'e ficfi nad) bcu ©cfienftänbcu

vid)tcii; abtx a((c 3?cvfuc{)e üOcr fic a priori tiwa» buvd) 33cc\vinc auSjuniadjcu, u>cburd)

uufcrc drfcuutniB ciioeitrvt unirbc, ciiui^cn uutev biefcr 2?ovauf-Kt5iiuoi ;^u uid)te. Waii

vcrfudie c» bnlicr cinmcil, eb wir nid)t in bcu ?lutsiabcn bcv 9}fctaVt)V)"if bauiit bcpcr

fortfoinmcu, bafe tt>ir auiiclnucu, bic ©cgcnflaube uiüffcu fid) nad) unfcim (ärfennt;

uiß lidjteu, n?eld)cg fo fdiou bcffcv mit bev V'cvlauiiten 9lcögtid)feit einer GvfeuutntB

bcrfelbeu a priori jiifcinimcnftinnnt, bie übet ©egenflänbc, el)c fic un» gcv^ebcn U^crbcu,

etivaö feftfc^cn fcK." Cnilif b. reinen 'i}\t., ©. XVl.

Page 75: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 75/96

— 63 —fiil)vt ^C[\\t auci) ?lvi[totcUfrf^c auf. ^-vfaljvmu^ ijt i(}ni, unc bcm

5lvi[tctctcx>, eine ^(ufammluiui eiujclnev (2iuiie§uvi()vucl)muiu-^eii 511

einem iSianjen. S)ie ?(viftoteli|d)=1f)onii[tifrf)c (5vfcnntnif3lel}ve I)atte fdiou

bie ^Kv^tuvbiui^c aly ba§ cic)cutl}nmnd)e Oi^icct bev mcnfd)Ud)en

C^Tfenntni^ InngefteHt, and) ein ^üvtfdjveiten bc§ ©vfcuuenS von bev

9.UeU)cit bev einselueu Sinue§UHif)vneI)nunu]en ju beven ^-iuljeit in ben

9?egviffen, uub eine Sjn>^^iii^ti'-^ii ^>^^* 33ciiviffc jn ben 33ilbevn bev (Sin--

bilbunv^i^t'vaft eutbedt. ül'ev Ue[t fo^-\enbe Stelle in i?ant'» (Jvitif b.

reinen 'i.'., ®. oOO: „Tafj biefeä abev and) bev Jyall mit allen (Jate--

(\ovien unb i>m bavau» gefv^nneneu (iH-nnbfät^en je\), evKilet and)

bavau§: ba[^ linv \o c\(ix feine einzige bevfelben veal bcfiniven, b. i. bie

9}iöv\lid;l'cit il)ve» ObjeetS vev[tcinblicl) machen tonnen, cl)ne un» fo

fovt 5U 5?ebinönngen bev SiunUd)teit, mitljin bev Ji-hmii bev (5-vfd)ein-

unöcu, t)cvabjnlafi'cn, al§ auf tvcldjc, <xl§> il)ve cin^^i^ie ©ej^^enftänbe, fic

fotcjtid} ein3efd)vanft jein muffen, unnl, tueiin man biefe 23ebinv3nncj

UHNjnimmt, alle 53ebentunil, b. i. SBcjielnnu^ anf'y Cbieet, ivejjfällt, unb

man bnvd) fein 23et)jviel fiel; felOft fafUid) macKni fanu, u\i§ untev

bergteid;eu 23cc5viffe beun ei^V'iiiii»^) fjiv ein ^T^iucj (gemeint fei)." — uub

tinvb uid)t u^cnigftcnS cvinncvt an jene Ä^ovte be5 1). 'il)oma» in Sum.

theol. Par. T, (ju. 84, art. 7, resp.: Sccundo qiiia hoc qnilibet in se

ipso experiri potest, quod quando aliquis coiiatur ali(iuid intelligere,

formal sibi ali(iua pliantasmata per modum excmplorum, in (luibus

quasi iuspiciat quod intelligere studet (®. 20, ^^lOte 1 uufv. ^lbl)bl.).

Q-mid) bejcid)uet 5lant „bie ©vunbfätjic" al§ „.O.ncU allev S>al)vl)eit",

uub ben Obevfalj bc§ mittelbaven ®d)luffeä al§ ^^U-inci^ füv bie

bcmfetben untev^eovbneten ©vfenntuiffe; unb uaeb bev ?lviftotelifd)=

5:()omiftifel)cn (5-vfenntnifjlel)vc finb bie v^'iii^-'^Vi'-'l**-''^ 0''vfenntni|fe bie

5i> er mittler ber üi>al)vl)eit in ben Uvtljeilen über bie ^KatuvbiuiV',

unb ber Obevfat^\ be§ 8villoeiiÄmn§ ba§ ^^vincip fi'ir bie auf^;,nfinbeube

(SvfenntniO. — 5)a nun abev bie ^;\ci\v^c Ch-fenntuif^tl)eLn-ie 5?ant'^^ fid)

unv um bie nvfvviuu'\Iid)e ^£inneyevfal)vnn|^ beuH\it, fo fanu in jenev

bod) nid)t r.iel)v al^j ein T>evfnd) felbftänbiv^cv 'ravftellnnn bcS cvfteu

v'^'» a n :p tm ü m e u t e § ber »Huy^nftinifd) - l)omiftifd)en C^vfeuntnif3lel)rc

anerfaunt ivevbcu. —2. T^ie ^InbentnniV'it t»fv bovftebenben 9inmmev jieben uu?, une

un§ bi'iuft, l)inveid)euben Ohnnb jn bev Uebev,^cnkinnc\, baf^ bie 'iHn^^ufti

uifd)--5;()omifiifcl)c CrfenntnifUel)ve u>enij^ften§ uad) ben .stäupt mo«

menten il)veö empivifd)en uub fveeuUiliven '5l)eileö in felbftänbi^^eii

Page 76: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 76/96

— 64 —©vfcuntnijjtt}Cpncu bcv ?icucn 3cit eine ^icV^'^M'^'^^^ition gctiuibcii l)at)c.

lim iinS in beu 23cjil3 adcv ^vcimi[|eu fi'iv t»ic Sd}Iu[^fotc5c: bic ydigufti-

iiifd)--^I)omi[üj*c (5-vfcnutiiijiIcI)vc fei bcu ^''l)itofovI;ifd)cu 33e[tvolningcu

ber ^"lRad)5cit ^^vincip, gii fetten, scicjcu \mx nun, baf; bie ipT^ilo-'

jo:pI)ifd)cii Sei) von bcv ?c. 3- ^'i j'-'i^cn cinsclucii C^-vfcnutnif5t()covieii

iljvc ^>viuci^Mcu I)at>cu; bafs bicfcIOcu btc S)inc\c au§ vcalcii

^^viuciipien abzuleiten fiidieii, uub baf3 bc§ -DJobiiS bcv 6rtu-

f alitdt, lücldjcv l^oit it)ncn ju letjtvem „^wcdc in 9lnU"*enbung c^cbiadit

luovbcn ijt, in ber 5lnguftiniid)-S:l)onii[tiidieu 6vfenntniJ3lcl)vc bevcit§

gebadjt i[t.

S)ie ^''l)itofov>t)ifd)c £cl)vc, ivctcl^c au» bcv cm^>ivi[tifclicn, au[

23acün snviiduicifcubcn, (äi-fenntniütl)covic kvi^ovgincj, wwx bcv "^^tate--

viati§uut§, bev in bcm Systeme de la nature aU ein C}cfd}lo[[cne§

©au^e auftrat, ©cn 2.0 cß jum '?Jiatcriati§mu§ Ijattc So de 'S Scl)vc

i'itcv ba§ (5Tfenncn an^-jctaljut. Sibcrot, ju (S'ubc feiner ^l)ilofovI)ifd)eu

SaufKil)u am 'OJiatevialiSmu» aui^elaui-jt, jog au§ jener Scl}re bie lvoI)t=

begri'inbetc Goufequcnj, and) ba§ SDenfen fönuc nur Scbeutnuoi

l;abcn, iihmiu c§ fid) auf (SinufciliigcÄ guriidfüljrcn laffc, inbem er fagt:

„Sode erneuerte ben alten ©runbfat^: 3n ^^"i 5)cn!en ift 9iid)t?\ Iva?

uid)t juvor im Sinuc u^ar, unb fd)lof3 barau§, ba^ e» feine angeboruen

^rincipieu gebe, weber f^cculatiDe nod) moralifd;e. (Et l)dttc aber nod)

einen aubcreu fel}r uiitj,lidicn •^•olgcfat^ 5iel)eu fonnen, uämlid}, bafj aUc

3becu, ivenn man fie bi§ in i()ve leisten (^'lemcnte auflöft, in einer

finnlic(^eu 23crfteriung aufgel)en muffen, baf^, iveil ^lllc», u>a§ im

S)cn!en ift, auf bcm älVgc ber (gcnfaÜLMi bal)in gelaugt, and) 9ltle§,

\x>v\§> au§ bcm S)cnfeu l)en^ürgcl)t, dnmärifcl) ift, ivenn c§ uidit auf bem

Söegc ber 9lebucticu einen finnlid}en ©cgcuftanb aiifscr un§ finbet,

auf ben c§ fiel) be,^iel)t'")- S'»^'^'^^^ ^"f fenfualiftifcl)er 93afia fid)

crbancnbeS v^)ilofovl)if(^^e§ vSi)ftem fann c§ coufcqucut feine anbrcn

Singe geben, als matcrietle. G§ ift bal)er uicljt ^u iHn'^iniubern, bafi

ba» Systeme de la nature, ivcldjc» rabifal auf'S Sinnfällige juriidging,

ben ^^lan au§jufiit)ven fud)te, anä ber ^JJatcric unb ber il}r eigenen

23 c ^y c g u u g , al§ bem r c a l e n ^ r i n c i p , ba§ ©utfteljcn aller 5Dingc

be» Unii>crfum§ ju begreifen unb bie Dtidjtcriftenj be§ immateriellen

barjutljuu. Gin fold)e§ burd) beftäubige llunpaublung bie 5)inge

crseugcnbeS SBirfen untcrfd^cibct fid; ivefentlid) uid;t von bcm feiten^

>) (Sisjanirt, ®c[d)i*te b. WM-, H., ©. HG.

Page 77: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 77/96

— 65 —bcö l). 1 () m a V unter bev t v a u ^5 c u n t c u (•>' a u

fa H t ä t auvjc[ü{)vteu

calefacere (|iet)C 8. 4(3 unjv. ^Jlbljblj-^) !—

3u bcv 6avtcfifd)cu Q!;vfcuiituitVI)covic ft 01)011 ba» metaV'>l)i^[iiil}C

(J\>[tom bc3 ©vini^^^ 11""^ ^i»^ iiictavl)\^fildHMi l'oI)von beö Scibnis

in i)to(atiou, )i\id)z lol^tvc, tvcnn auci) mobificivt, cv[t bnvd) 3.!L>olf fi)[te=

niati)ivt univbon unb in if)VOV .\>auvtvid)lnnci bic ©vnnbUiiio für bic

^4>l)i(o[ovI)ic bi§ ^:^u it'aut j-joutovbon jinb.

Sa» S\)[toin box^ ©^^»'^0^ Ö^i^B info[ovu au§ bcv (^-rfonutnils^

tl)0ovic bc» (iavtefluy l)ov\.^ov, aU ieucv auf bcv in fid) !Uv unboinbout unb bavnni i^cun^ fein follcnbon (Savtcf ianif d)cn ^bcc

t>ou bcv ©üb [tau5 fein c\an,^o§ (S\)[tciu cvtHiutc. ®ic C5-inc ©ubftan^,

ivold)c bic €:pinojil\tc ^i:)itojoVl)ic aufftclU unb ®ott nennt, cvjdjoint

buvd) bic 5Utvi(nitc bo§ S^cnfcnS unb bcv 5lu5bcl)nuuv^, i()vc 33cvm5vicn,

aia ba§ vcale "pvinciv i>cv ©ciftev unb Äüv^cv, al» it)vcv 93iobi;

fo ba[3 c^z']a(\t u^cvbcn mu]l, bic ©ub[tanj bc[it)c buvd) [cno ^(ttvibntc

in bicfon ^.liobificationcn iI)vo S c tbftba vftclhuuv 'i)ic Solbft^

bcivftcltnuß vnt)t auf innuancnt cv äi>ivfianifoit, in UH'(d)cv fid) nad)

bom l). 3;l)omag ([icl)c ©. 4ß unfv. 3Ibl)bU-5.) ein STsivfonbcä \)oUcnbct,

bic abcv bei Sv^'^'^S^ Wi<\cn bc« fat[d)en ®ub[tanjboj-\viüc§ pant()oi[ti[c()e

Qualität anj-jenounnon l)at. ©vino^a nennt an^bvüdUd) ©Ott bic

immanente Uvfad)c altev ®inc|c *).

Seibui^ bctvad)tcte bic £el)vc bc§ (5avtefiu§ alö bic 3SovfdniIc

Suv U\-iI)ven ^^r)iIofovI)ic. 5(u§ bcv ©vf"enntnif5tf)C0vic beSjetben eij^u'tc

cv fid) bic ^l)covcuic V'üu bcn u>at)vcn unb ben ancjcbovnen T^n-^

ftcUunc\cn an, iVib abev benfetben eine iveitove ^Inöbcutunjv Scibnij

cvfennt siuav ß(avt)eit unb 'I)ont(ic()feit al§ Äenn,:^oicf)cn waI)vcv9>ov=

fteflnucicn an, iHnlaujTit jebod) v>on bcv 5i'(avl)eit, baf^ vcvmi.\^c i()vev bov

©ocjcnftanb in feinov l*'inje(l)eit and) von ä()ntid)en unb vovivanbten

iT^ini'icn au§i"\ejd)iebon \vovbe; von bcv 'X^eutlid)feit, i^nfolj^c iDcIcbov bio

5)icvfnia(e eineS ^Bogiffoy bon einanbov untevfd)icben u>evbon, ba^ bio=

fclbc ju bcv i>on[täubiv'\en ^^(nalvfi^S, buvd) u^e(d)c nod) bic ^\\n-fmate

biy ju ben letzten einfad}on äH'ftanbt()oi(on ,^eVi^liobovt unnben, fovt|d^vcitc;

unb enblid) von bov „^ufammcnfoi.uuu'^ biofev C'^tenionle ,^um ^H-j^viffe,

uie(d)C jener IHiuilvjiy foIv"\en nu'i(|e, ba^ biejelbc feinen ^iMbeviprud)

cntl)altc. ^-iiv auiutorcn I)ie(t Voibni.^ bio alli'ionieinon unb notl)

') Pens est (iiiiiiiiuii niuiii caiis;! iiiiuiaiu'iis ;iioii vcio traiisionH. VAh. 1,

pro])os. 18.

9

Page 78: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 78/96

Page 79: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 79/96

— 67 —(5anfaltlät bic ,,\bcc von (^uUt in fid). - 5)aä ©tvcbcii luicl) i\n-

ftcllcu, u^ovcu bic lüiJbcvis-^cl^-utiincnuiu-;

bc§ Scclciilcbcnäc\ctvacicii

cvfducit, nimmt aKn- aiut) jclb[t ued) iH"[timimnu3cu luMi bcu ä>ov-

ItcUuiuicu ein iiub l^cvlciljt babiivd) bcv O'utundluncj eine v^"'>'if^iKtc

(Seite. 5^a»icIk baucvt ja luid) cvvcid)tcm 2.HnftcUcu ii^xt iiub unvb

Ulm eben iii bicfcv ^an-tbaiicv ein streben ]u\(l) 2.vcnviv!üd)uiu-^

bcv ikn-ftcttuiu^, ein .naiibclii. ®cv UctHn\]vinß vlmu 23ür[tcl"(eu jum

.N*")aubclu iinvb buvd) bic ci;^ciic !i\^ld)affciif)cit bcv i3tvcbfra[t l>cvmitic(t.

(5:iitjvvcd;cub ucimlicf) bcv V'cvivovvciicu iHnftcUuujj ivo()iicii bcv Stvcb=

fvaft (leiviffc ^ncliiuitioiicii, x\mi iuctd}cii bic luid) ©lücffcticjt'cit bic

mdcl)tiv3ftc i[t, V'Oii T^atuv an« iniic; bicfc ^iictinaticucu bcc5vfiubcii

ein iiatüvlichcy äl^oUcn, ein iiiftiiiftivcy vS^aubctu. .^ii bcv ^vf}'''i^"'^ "^i-'^*

bcuttid}cu 'iHn-ftcUiuuj ciitunrfcdi jicf) bic ^U'-'^iitvilioucu ju 'Diavimcn,

liüvb bcv uati'ivlid)C 'i^iüc jum movalifcbcii, luctcticv jid) luvd) bcii i>cv;

miuftnuiximcu bca (Anitcii viddct uub fvci i[t: fvci, ii^cil cv UHi()lt,

abev uid;t fvci in abfotiitcv ^Vibiffcvciij, \i\\i cv iiact) bcii mädjtijTiflcu

9)cctiüen, \vcld)C {cbod) blojj iucüiiivcii, iüäl)(t. iDaä iiiftiiictivc Stvcbeii

ift aud) ein uatiivlid)Cy Stvcbcu iiact) ®oit, ein (^ottc^vjefüf)!, uuid)eä

fid) jur ©üttcycvfciuituif^ uub Ütcli^you cutwidtcu uub bic ^)ioval

evfiitlcn uub i^oKcubcu joU. S^icjcv iuucvn Gutividhuuj bc§ (Sceleu=

leben» fcvlcif)t ^'cibui^ ciu äuf^cvcS 5(bbilb iu bcm coutiuuivlid)cu

3ufammcul)aUi]c, UHdd)cv alle I^iu^jc iu bcv ii.'ciic uutcv ciuviubcv i^cv-

fuü^ft, ba|3 aUe;5 (iU\-5Cufät3lic()C alduätjüi-j ^^^'^'^^ 'i)Jiittclftufcu, ül)uc

iv(^cnb ciu ^^mU, cl)uc ico\lid}cu Sviuiu], iu cinaubcv iibcvcicl)t, ba§

'^cicbcvc im .s>51)cvcu eut{).tücu i[t uub buvd) bicjcä u>citcv^icbilbct unvb.

Sic ciii^chicii Siiu]c fiub bic ciMicvctcu ^l'iomcutc bicfcS „^ulammcu=

I)aui'^c§, obi^lcid) fciue 'Dcouabc auf bic aubcvcu ciucu v^MM^'-'ii ^"""iiifluf^

auäi'ibcu foU. — T'ic j-jcfctMuäfji^c l^iitundüuu^, UHdd)c Vcibui,^ füv baä

<5eclculcbcu aufftcUt, bcfddicfU bic immaucutc (iaufvilität,UHddjc bcv 1). ibiMHa^i fi'tv l^vtcmicu uub ^^ol^Ucu bcaufvvucM, iu fid^.

'J'ic \;cibiii^^'jd)c .'öaub()abuU;'5 t'cv imiiuvucutcu isvufalilät abcv, j^ufolj^c

UH'ld)ev adcy '^Jivfcu iuucv()alb bcv fid) betl)vvlii'\cubcu ^eelc be=

fd)loffcu ift, ftcl)t mit uufcvm ^Hniuif^tfeiu, undd^cä unö foUHM)l übcv

ciu VHMi IHufuMi tommcui^C'C^, uiifcvc 'i()äti})fcit t^u'tijd) bebiiu^jcubciS alö

aud) i'ibcv ciu vhmi nwj unvtlid) au':M'\cl)Cubcy uub aubcvc 'T)\nc\c sy\\^\{-

teubcö I^lMvtcu vcvj'icuüffevt, im x^oibcvjpvudH* uub nu\d)t bic propouivte

(S'utwidlunc^ bcy Gvtcuucuy uub ^^IkMleuä ,^u eiiicv uniuitüvlicWn ; umc

bcuu aud) mit il)v bic Vlufid)t wn ciuciu UHil)vl)aft conliuuivlidH'u, bic

Page 80: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 80/96

— 68 —S)iugc nnif(icl) iHn-tiuipfciibcii ^^ujamnicnljauiic uidjt t)cite()cu fann.

— 2)ie £cibnis'id)C '^^l)i(ü[opl)ic I)attc mauuigfattiflc vl)U'-''joV'()tfcl)c 33e=

ftvcluiuöcii jiir go(c\c, iv>dcl)c fcbücl) burd) li!cibiiijcii» 3^" ^'*'^>i ^e^"

Giitwicfluiu] ^u ciucin ©anjcii ^ufammciiv]cl)aücii iDcvbcii, iiibcm fic bic

,\>auvtmoinciitc bcv loi^tvcii fctbft ju bcfüiibcvcv ®av[tclluiii} 511 bviiu'icu

fudjtcu. ®ic cv[tc ©avftcUuuß j>\(t bcni ^iclc bcr gciftii^cu Giit=

uncfluuö, bcv 5luft(ävunij iiiib bereu 2)icn[t[ci]"tinu3 fiir 9)iovaI, 9ic;

lu^iou uub ba§ '|h\ittifd)c übcvl)auvt. Sic ^(uft'läruug au fid) t'cv^

trat i>üVäiu3Ud) ^Bcl[ burd) bic Si)[tcmati]iruu3 bcr Scibiiij'fdjcu

Scl)rcU; fobaun ^DJcubclSf üt)u burd) jciuc ^o:puIar^l)ilofop()ic. 3'm

Sieuftc bcv ?OUn\i( cri'tvcbtcu 5(uft;(ävuuc} ?lbbt, ©ucjel, ©avDc;

im ^licuftc bcv uatüvüu)cu i)tclic5iou 9tcimavu§ k. . . S)ic giucitc

S)arftcUuug cjriff bcu ?lct bcr Gutwidhiuß auf: für bic ^'uuftgc-

fd)id;tc bcS 3(Itertl}uui» SBiutctniauu, für bcu @anK\ ber (Sr5icf;uui^

bc§ '^?cufd}cus^cfd)lcc(Uc» Seffiucj, für bic @cfd)ic()tc bcr 9}icufd)I)cit

iibcrljauvt .v;) er bcr. ©ic brittc SDavftcÜuucj vertiefte fid) iu bcu

bcv (Äutiindünuj iun-l)evv3el)eubeu 5(ufauj^ uub forfd)tc bciu Urfpvuußc

bcv Üielißiou, bcv ^-jiocfie, ber Äuiift, bcv (5pvac()c uub bcr (£-rfcuutuif5

bc» Ucbcvfiuulid)cu \u\d). ^n Icl3trcr 23c5ic()uuc5 tft §amauu, bc=

foubcvy abcv .^a^i^^i S^i craHil)ucu. — ^uf'^K^'ii i^ii^^ ^^c 8eibui5'fd)c

3bcc r*cu bcr C^utwicfhuu^, iuc(d)c bic bi» au ^ant ^cvaurcid)cubcu

:p()iloiopl)iid)eu Gräcuj^uiffc felbft al^ tiJiomcutc ciueä ©utwidtuucjS^

gau^cu l)crr'orcjetriebcu, il)reni ii\it)reu ®c()attc uad) iu bcr ^bcc bcr

immaucutcu (lauf atität luurjclt, uuif3 Icl^trc at§ bic bomiuireubc

UHif)rcub bcg be^cidiucteu ^t^iti'ctumc» bcr ^^M)i{ofüpI)ic aucvfauut lücrbcu,

S)ic v^)iIofcp()ifd)eu ®i)ftemc, lycldjC bcr fritifc^cu (Svfcuut =

niötI)Cüvic il'aut'» il)rcu Urfpruug r>cvbaufcu uub bcr '^U)iIefopl)ic

bcu fcvucveii (^utiuidtuußyi-jaucj bia iu uufve ^acjc I)iuciu i>ov(^cjcid)nct

l)abcu, öel)övcu i^ovgüglid) ^icijtc, ©d)eUiUi3 uub .'»^cj^cl au. (5'ä

UHir bcr vvobuctiüc '^(pr iori»mu» ^aut'y, U3clc(>er fic() iu bcv

3d)'-^|U)ilofcvt)ic 5-id)tc'y, iu bcr 9tatur= uub ®ciftc§= ClvaugfccubcutatO

^45t)itüfciVl)ic 8d)cUiucj§ uub eubüd) iu ber ^)cgcrfd)cu 5p()ilofüpl)ic be»

3lbfoIutcu ciucu immer abäquatcreu Stu^bruc! ju gcbcu fud)tc. ^aut

I)attc bcm mcufd)(id)cu ©eifte bic 3)^ad)t jucr!auut, bic (Srfd)ciuuuc5cu

bcr fiuufaUigeu Siuge ju geftalteu uub ciuc mova(ifd}c 2i3cU iu'y

S)afciu SU rufeu. ^id;)tc l)ielt biefe Wad)t aud) juv ^rcbuctiou bcö

erftcu D^ei^e^ ber ©iuucyaufdjauuug, bcu £aut uod) aB i^ou 5iatur=

biugeu beu)ivtt augcuommcu l)attc, auSrcidjcub, crl)üb beu ©cift jum

Page 81: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 81/96

— 69 —aii!3jd)UcfeUcl)Cii 'l^vincip aUcv jciucv '4>l)äiioiuciic uub ftvitt) eine au[^'v=

l)alb bc» ii.M|fciiy i>ovl)anbcuc Tyainv

aB:^)icaUtät bcv ilMffcufdjaft.

2?ou bcm aBcfcu bicjcö '^Uiiicivö Idf^t fiel) iiid)t§ aubcvc^j l'^^Ö^"/^^^^

bafe c» iicicbt lucvbcii faiiu iinb mit bcv reinen '^-onn bcr 5cf)t}cit/ «hS

u^ctrfjcv alleö '.Hubcvc l^evvovcjcljt, ücvfcl)cu i[t. Sie uri>vi'uu3Ucl)C ©ctjnncj

ift baä ^d), ein 3^cntijel)e» \)on 3Si|jcn nnb ©eiinijjteni (^'d^ö'^^^'^iifO-

60II baä ^rf) fid) fclb[t crfcfjcincu uub uutcrfdjeibcn, fo nniB e§ au§

bicfcr .^bcntitvit ^)enH^vtvcten unb ein ObjectiDeä ][d\ aB beut ©vfen-

ncnbcn; j^ei^eniiKn'fel^en. Sie ^"^-iittc bc§ Dbjcctii^en beftel)t in fäinmt-

Uc^cu a3ilbcvn bc§ |innüd;en, 0cid)vcinftcn Safciuö; ba« Grfcnnen

vctlsict)! [ic(} im 5(nfdjanen nnbScnfen; Ic^üve« faj^t nac() avn'iüvifd)cn

^ormen bic i^ieU)eit bcv im 5tnfd>-incn I)evi>ovßctvctcncn 23ilbcr ^nr

(5inl)cit bc» 23ev5vif[e§ jnfammcn nnb xun-leif)t jenen bie l^oKenbnnoj bcr

Obicctivität. Um bie in bcv Scljsnncj bc§ Objcctcl ücvl)ül(te, mit :^cotI)-

ivcnbicjfcit ftaltfinbcnbe fd)ov[cvi[cI)e 'II}ätii5£cit offcnlniv jn mad)en, t\i)vt

ba§ ^d) Dom ©cv-jenjdlpUcl^cn jn fief), bem uvjpviuu^Ud) 3^<^'^^M''-"f)'-'ii/

juvüct nnb untcvwivft bie c\c\üpk älnlt feiner ?Jiacl)t babnvd), bafj c§

mit (Vvciljcit an jener bie .^^'-'^''^te bcv 33crnunft für älMffcnfd)aft unb

£unft, für (^k^icUjd)aft unb Staat, l)efonber§ aber bic ^bealc bc§ fitt-

Ud)cu ä^nUcn« i.icrunvtliel)t nnb in bcvi^^inöabc an (ct3tvcn feine Sclijv

feit finbct. ^ai}, (^Jc^^cnfatj nnb (^Ucid)fa^ (^bcntildjc^) ju fein, ift

bic @cfct^tid)feit, nad) u^eldjcv baS ^^dj fid) in feinem vollen ^u^^^^tc

cvfdjcint. — Sic auf Ajicviun-bviucinncj unb ^l^ollenbuuv^ cine§ ^(cuf^eveu

ab^ielenbc (ianjalität ift bcm l). 'Il)oma» $ufol^c bic t r a u ä c u n t c

(Saufatität (y'O^l 6. 40). J^-rcilid) ift ba§ wm g-idjtc'fdjcu 3d)

©cfcl^tc nur i>orftelüuu-^ nnb C*«>ebantc eincS IHcufjeven; allein baöfctbc

unvb ton i^idjte, u>eun and) im i\>ibevfvvnd)c mit bem menfd)Iid>en

!i3ciünf3tfein, fo bel)anbelt, at-j fei cä ein UHvflid)eä xHenf^'ve ; iuei:-'l)alb

gefaßt lucrbcu rnuf^, JS"it()te l)abe ti^d) tranScuiitc l^anfalitat in 5lnivcn=

buuj^ ßebvad)t. ,3n 'li>ahvl)oit tommt bcr menfd)lic()cn 'Seele nur iufofern

tvan«euntc C^aufalität ^^u, also biefetbc ben meitfd)lid)e)i Vcib j^cftallet,

belebt, buvd) beffeu Ovj>inc tl)aliij ift, bnvd) biefe Ibätii^fcil felbft ber

mcnfd)lid)en C*3cfcllfd)aft Safein V'crlcil)t unb fobann an bcv let^tvcn

unb an bcv änf^evn Oiatnv bic ctl)ifd}cu, V'-''l<tiÜ'b'-''i imb äfll)ctifd)cn

,3bcatc vealifivt'). Say mit fid) ibentild)c,,ut finbct fid) jcnfcilä

') Iiitcllrctiis jiiacticus oiiiisat res: umlo est ineii.suratio rorniii, qiiae

per ipsuiii fiuiit, Thomas de Veiil. f|U. 1, art. '2.

Page 82: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 82/96

70 —bc§ ojcjcl^tcu Dbjoctc^. '.Hbcu ift bicjcä .^rf) uid)t ilUffcn, uiib bicjca

5K>l[fcii uid)t 5;i)at? !y\i alfi) jcncö ^cl) uic()t fclO[t ©ewovbcuc» luib

Wmis cy ficf) nicl)t al^5 ein ©lieb in bcv 9fcil)c alle» ©cwovbcncu?

(5cl)cUiug cvfa[3tc baö mcuicMicl)c ,3^) ^lä '^vobuct iiiib feilte füv

9la{ur= iiub ©ciftcvwclt eine iiucubücl)c ilvaft oX§> ^viiuiv» an. 3'^

bcr S^kfiiv i[t iicniäü ©clieüiiui eine iiucublid)c 5lraft tI)citii-5, ivcld)e

burd) 33cväui3cvuitc5 il)vcv fclbft bic matcvieücu (Jinjelbliicje (jcvijovbringt

luib bariii jid) v>cvcubUd)t, il)vc Uucubüd^fcit aber bciburd) fceii:äl)vt,

baij fic ba§ ^^vobiicivtc in jid) fetbft fovtwä{)reub cjcftaltct iiub in äal}t=

lojem 9(eI}uUdjcu unebevI)o(t, bajj fie i'iber ba§fctbe l)iiiau§ 511 t)5()cvcu

'^^vobiictioncn, luelcbe bie uiateviettc :s^Mi: immer mel)r abftveifcn, ba=

gegen ba§ i^'OvmeUe, ba§ ©eiftige, tu suucrjmcubcm ©vabc l}evDüvtveteu

laffeii, fovti"d)vcitet, biy fie im ^^^icufdum, at§ l)lH-()[tev ^nobuction, an§>

bev 5>icll)eit juv Giu()cit juvüdfef}vt, jid) jetbcv iiine uub 2.^eviniujt

unvb, als jcld)e in allgemciue;i, iiubejd)räuftcii 3^ccii aUe§ äujscvc

Olealc iimfaj^t uub im ,3ii^i""i^i-'iM"'i)tiii3 "^cv ^bccn mit bcm 9Realcu

fid) aU ba§ (5'iuc Uueublid)e beuHil)rt. — ®ic l>ou bev (Sd)eUiug'-

jd)eu ^?uitu\%^I}itojo'pt)ie in 5(uiucubuug geln-ad)te Gaujalität l)at

tvauScuute Oualilät, une beim aud), ivegeu be§ jortiiHiljreiibeu 6ut-

[tel)eu§ auüvgauijd)er uub orgauijd)er (5'iujelbingc^ tvanSeunt luivfcubc

^väjtc bev i^uituv in bev 5:l)at jugejiaubeu ivcvben miijjcu. 5lkr iüctd)cv

©vuub u5tl)igt ^^u bev 7(nnal)me, baj3 ba§ u ä d) jt e ^^^viiicip bcv^uituv:^

biuge ciuc uueublid)e ^rajt jei? uub wie bavf mau o.u\ bem 23)ege

bev Gvclutioii au3 bev Statur bie Gvijteu^:; bev iueujd)lid)eu €eelc

begreifen u^olleu, bie, in Uebcveiujtimmuug mit beu ^l)atjad)cu bc§

©elbftbeiimf^tfciuÄ, al§ ein ©au^eä au fid) felbft, iye(d)e» uid)t aud;

in ^lubevem fein iln'feu v>ovfinbet, betradjtet luerbeu mufs'? — — ^n

<2el)eniug'» ©eifte jd)eineu jo(d)e '/"vrageu nid)t aufgcftiegeu ju fein;

bcuu nur fef)eu il)u nur be]d)äftigt mit ualierev 93eftimmuug be>j

%m\ucip» ala uneublid)er ^raft, tueldje leiptrc er jcjovt aU bic veiufte, übev

allen ©cgeujäl^eu ftel)eube, ^^eutität be^cldjuete. IHu biefev 23cftimmnng

fnüpftc .'v^cgel au, iubcm er :;u entbecfen fud)te, une beun <[\\^ ber

bcftiiumuug^tojeu .^^^beutilät bie ©egeujäljc l)ätten bervovgebeu töuueu.

'Sie GutC'eduug l)iclt .^>egel fi'ir geinad)t burcl) ben ©ebaufen, ba» uubc-

ftimmte, ab^^traete Sein fei aß folel)e» eiufeiiig uub uiniH'il)v, e§ t'er^

tauge fein ©egeutl)eil uub fd)lagc bavum uotl)menbig in biefeä um;abev aud;i letUreä fei für fid) eiufeitig (nidit allcy (Sein) uub uumahr,

e» unnfe auf erftreS 3uri'id; ba nun lueber ba» eine uod) ba§ aubevc

Page 83: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 83/96

— n —tiH\VMi joiiicv l'^'iulcilu^tcit unil)v fct, fo föuiic ba§ STmTjvc imv bic (5-iuI)cit

bcibcr, in UHld}cv, al§ einem i>o()cvcii, bic CMcv]cufäl3C aufcicBobcn iinb

cvt)aUcu luovbcii, fein, ^'^bcm nun S^cc\d ba§ 'iJIbfC'tutc in vciucv 5lb?^tvact--

l)cit 3b cc nannte, c\ah er bie 3iatur füv ba§ ©ej-^eufätjüctic, in iretclied

bie 3bee unifdjlajie, iinb ben ©ci[t (bie i'evnnnft), in u^elc()eni 9iatnv

unb ^bec jnv (5:inf)cit -beS ©cbanfenS jui'annnciu^cl)cn, fiiv bie aui-\e=:

meffcnc '^ovm be§ 5lb|clnten auS. "STvi aber baä '^ibfolnte in ieber bici'ev

Sv()aveu bie 3^av[telhuu^ feincv fctbft evtebt, fo \\u\d}t \[d) auct) in

icbcv berfclben auf bnvd)j"\veifeube ii>cifc bie beni ^(bfoluteu cicjenc

bia(cctifd)c GH'fcliitid)feit, enti-\ec\cu= unb i-\Ieid>^^nfe(:.en, ^^elteub. '>^aI}er

cviftivt bay 'iJlbfoInte alS ^bee uur in einev ;^sbcen^, at§ .luituv in einer

9iatur^, aly (steift in einer ®cifter = 5.1set t. — tiefer 'i'ebeu§vrocejj

be3 '^(bfotuteu fii()rt bie tranScunte C^aufaütät mit fid), u>eit

leljitrcJ, uuc^ead)tet feiner 3elbfibavfteihuui, fid) bcd) uur buvd) ^n'obuc--

tioncu, bie ficb, '\iKC\m ber 0'^^ntc\cj^cn unb Ü^Icicbf etuuu-j, al§9(ubcre§

unb 2.x'fd)räntenbe3 c\ej^enüberftel)cn, voUeuben faun. 6-ine foM)C (Sau:

fatität ift aber mit bem l'eben, unniu öx>tt fid) felbcr tcbt, uu\)crcinbar:

von bem i'ebcii bcr prima causa aüe§ Q>eränbcvUd)eu muf^ febc 3>cr-

änbcruuv^ fern {(cljalfcn ii\nbeu; bemfefbeu cutfvn-icbt nur ber im iK\U

cnbetcn Sein uiaieränberUcbe actus i)nrus. 3u tranSeuntcr (Jaufalität

ivirft ©Ott bIo§ at§ Sd)opfer, Giljalter unb aicjpcrer ber ^i^iclt. —3. Unfrc bi»(}criflc ^orfdjuuc^eu über bie ^eiftun^^cu bcr ?icucu

3cit fiir ben (5ntuncHunji3vVinö ber (53efdnd)te ber '|>(}itofoVl)ic ftctteu

fotj^enbe (S-rjicbuiffe IjerauS. 1) ^'-''^c ^eiftinu'jcit finb i^ou bem cau-

fa(eu förfcnucu bct)crrfd)t: bie erften, einen cntfcbiebencn C^tjaracicr

funbgebcnbeu 5Beftrebuuc\cu fielen auf (irfenntuiij bcr (Saufati ät ab;

c3 brauchen fid) (Srfenntuif^tljcorien I)crv>or, u^cld)c bie caufatcu

^Nvinciipieu fiir beftimmte 'pt)it'-''l'-'V'^}^f»-"^.^'^ !Cet)reu \vcrben; biefe (Sx-

fenntniHt()corieu fteUeu fid\ al5 1uiffenfd)afllid^e Cüan^c auS eiiieneu

caufatcu ^4>vincipien l)in, unb bie barauä flicHcubcu vt)ito;ovl)ifd^eu

l*ct)reu uet)meu i>ou reatcu '^n-incivicu bev ju crfenuenbcn TiujU'

ben ^tuyjviUi^ unb fd)rciteu ^u ber (^vfountnif; bcr '^uici^c fetbft miltelft

canfater 33iubuniV5mittcl fort; bicfe§ caufale 'i'crfal)vcu träj'jt ein

couftauteS ("»^cvräj-^e unb ,:^ief}t fid) a(y trauöcuntcS tber imma-

ucuteS burct) alle jene vf)^t'-''foVbil'^t)C Ve()reu t)inburd), u>etct)c burd)

eine beftimmte (o^'vt'euntniHtt)corie, atö j'^cmeinfamc ^ii>urjef, unter cinauber

i>crfniipft finb; - 2) bie ^ciftuiu^u ber ?i. ,.^. ftctjcn mit bcr ?{unufti=

uifct)-^I}omiftifd)en (^•vfenntuif?tf;eovie in innij^ein ,Snfammcut)an5V': »itt)t

Page 84: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 84/96

-— 72 —nur fiub immanente unb tvan§ennte (^aufaütät \)on bcm I). '3:l)omay

fc()on gefannt unb bereu (Srfeuntnijs [iiv crfjeblid) getjalteu, foubevu bie

9[nßnftinii'cf)=It)omi[tijc()c 6vfeuutnii3tel)ve i[t jogav ber tiefere ©ruub

für bie 1l}atfac()C, bay eben jene (fanfalitätcn in ber ?i. 3- S^i^

S^enrenbung gelangten; iveil bie 6i1enntniil!t()eovien, ivetdjc beu @e-

branct) bor immanenten ober tvanSeunten (Sanfalität t)erbeifüt)rten,

vRcvräfentatiiMien bev ^'^auvtmomentc jener Gr!enntni^lel)re, unb bie

(vrfcnntnijst()eorien ber ?i. 3- bemnad} in ber gejd)id;ttidien ©utwidüing

bie ^ittetglieber fiub, burd) luclde bie 5(ngnftinifc^=1t)omiftifd}C 6r=

feuutniütel)re it)rc SKirffamfeit beu f:pätereu 3*'"*'f)vl)unberten julciteu

fonnte. ©eivif^ barf ii^cbcr ber fran^ofifd^e ^hteriali§mu§, nod) ber

(£^^iul^Jifct)c ^^antl)ei§mu§ unb ber £eibniJ'fc(^e 9Jionabi»muy, nod) eub=

lid) ber 73^id)te'id)e ^'^c^ti^"^!!^^, ber (Sdjeüing'fdjc avn-ioriftifdjc Sf^caU^^

mu§ uub ber ^egeFfdjc bialcctifd^c '^\-int[)ei§mu§ auf 9tcd)nung ber

?lnguftinifd)=2I)omiftifd)en Grtenntuijj(el)ve gcid)rieben U'terbcn; bcuu

bicfc vf)ifc'ic>P^)Mdien Grfdjeinungeu grünben in ikrfel)vtt)citen, lüctd^e

bie erfenutuif5tt}eorien ^ode'g, S)e§ Garteö'ä unb ^ant'g alä

fotc()e i'»eraulai3tcn ; aber bie immanente unb bie tran^ennte (JaufaUtät,

\\Kid)c fid) burd) jene ^^tji(ojopl}ifd)en Gvfd)einnngen I)inbnrd)5iel)en, au

fid; finb burd) biejcnigen Gifenntnii^momentc ber 3(nguftiniid)=2()0=

miftifd)eu (5rfenutniJ3teI)rc eingeleitet, ireldic in beu moberncn ©rfenut^

uiötf)eorien r^ertrcten uu'rben fcfltcn. (£outoI)i baS urfprüngtid)c, at§

ba§ reftcre finnüd) emviri|d)e 6'vfcnneu fud^t fein Cbject in einem

äußeren 5(ubercu unb gibt einer ^^^[)i[efopI)ie ba» £aifein, we(d;e

U)r reale» ^^rincip iu äufjerem 2.i>irfen tl)ätig fein tdjjt, UHiljrenb ba§

©clbftbeuuii^tf ein unb bie (Srf eun tnijs^n-incivien fcUft

xl)r Cbject mit fid) fül)ren unb eine '^M)i(efov()ie I)evV'i.n-vufeu, lueldK

il)rem realen '^'rincip ein 3r>ivfen rnnbieirt, u^ciiu ba§felbe feine innere

^l^oUeubuug burd)fet^t. ^e»()alb ift bie GvUHivtnng begvünbet, ba^

fid) jene (Saufalitäteu and) alö bie ccnftantcu ©ruub^üge ber ^()i(c=

fopl)ie eingeftellt I)ätten, u>enn unter an§bindlid)er i?e5ngna()me auf

bie ^au^tmomeutc ber 5(uguftinifd)=3:{)omiftifd)eu (5-vfenntni^le()re ^h\ic-

fovI)irt U)orben iravc; aber auf biefein foliben g^unbamentc ivar and)

jenen V''I)iioicvI)ifd)en '5el)fgebnrten vorgebeugt unb uid)t einer mate^

rialiftifd)eu, fonbern einer '^^()itofopt)ie i^on ber anorgauifd)en

5^atur, nid)t einer ©'piuD3ifd)4^ant() eiftifd)en, fonbern einer

tl)eiftifd)en, i>ou ©ott au fid), uid)t einer monabiftifd)en,

njot)I aber einer ^'t)i(ofov^ie i>on bem mcufd)Iid)eu ©eifte, uid)t

Page 85: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 85/96

— 73 —ciucv §• i d} t c ' j d) c ii 3 d} = *|U) i t o

fo ^ 1} i c , i>iclincl)v einer ^l;iIüfoV^I)ic b c

SD^cuf d)eu, uid)t einer ©d)cninn'fd)cn Siatur^ uub Xvanöfcen =

bcntv\lV'*t)iIofcvt)ie, icbod) einer ^^()i(ofeV''I)ie üonbcr crganifd^en,

b e n "iXR c n f d) c n a n ft r c t e n b c n dl a t n r , nid)t einer S^ e g e li f d) = )) a n --

tl)ei[tifd)cn, fonbern einer t(}ei[tif d)en --ptjifofovtjie x^on ® Ott, bem

<Sd)ü^fcr, ©rt)altcr unb .'){ei5iercr ber 3[ßc(t entcjci-jen^njetjeu.

€o crfd)eint benn jel^t bie 8cl)tn[5fDlj'\e, bic 5hiC5n[tinifd)=5 l)onii[tifd)e

6rfenntni{3tel)re fei bie ^vinci^nelle ©rnnblacjc fdmmt(id)cr Vf)ifofovl)ild}en

33cftrebnn9en biy in nnjerc Zo^c^^z l)inein, al» jn 9icd)t be[tet)enb. -)lad)'

bem aber and) nad)C|en.nefen u^orben, baji bic 6rfcnntmfetel)rcn be§

1). 5(nguftinu§ unb be§ l). 'JljonuiS bie \^auptlel)ren ber j^riedjijdHMi

^l}iIofopl)en i'iber ba» menfd)Ud)e (Srfennen anfcjcnoinmen nnb i^en^oU=

fommnet t)aben, barf nnfre urjvnüncjtidje ^Infünbicjnni], bie 5(ni)nftinifd)^

Xl^omi[tifd)c (Srfeuutnif3kl)re fei ein burd) bic ©rfenntni^terjren beö

?(Uertl)um§ bebingte?, bieje fell)[t ju principieWcm ^l)ciracter er()ebenbeä

nnb bic ^l)ilofo^'>l)ic ber 9ienen ^cit bebinv3enbe§ ^rincip, fiel) nid)t

mniger für cjcrcdjtfcrtigt l)alten.

4. ©ic 91. ^ät l}at nn§ biä fe^t nod) nnr ^artieUe (S-rfcnnt»

ni§tr)Coricn auföe^eißt. (Soll aber bie förfenntnif^tlieoric jnr vonfoni=

menen 5:)avfteUnncj gelangen, fo ftel)t nod) eine foldje, n}eld)c at» fclb=

ftäubigc si'Ö^cid) alle 'D.lconientc bc§ förfennenS mit cntfvred)cnber

2öertl)fd)at^nng wreinigt, in 5(n§fid)t. 2öir l)alten bat)er bic bigr)erigc

SBirtfamfeit ber 5(nguftiiiifd)--^bomiftifd)cn ©rfenntntf^ll)eoric t'cine§iiH\v3

fiir abgcfd)(offen; \mx fcl)cn \.nelmcl)v il)rer ^^ollcnbnng jn berjenigen

iprincipicUeu äöirffamfeit, u^eU1)e bic ',Uugnftinifd)=It)omiftifd)e (irfennt=

ni^tl)eoric in bcv Xotcililät it)rer -J^liomcntc fclbftänbig ju Iciften im

©tanbc ift, ^u\)crfid)t(ic() entgegen; benn bief e VnincivieUe Tl^iiffamfeit

ift bic eigentlid)c, alfo biejenige, u^eld)e ber gcfd)id)tlid)c iBevlanf ber

dl ^t\tgerabc

iutcnbirt. 3}a nnn über ba» üoii ^ant vertretene»Diomcnt l)inan§ fein anbercö at^ jinn ^roceffe bc^ menfd)lid)eu ©r-

feunenö gel)orige§ mel)r befannt nnb ,^n revräfentiren ift; fo u>crben

^vir eine in ber 'Totalität il)ver 'l'iomcnte felbjtäiibige y(ngnflinifd)=

Xl)omiftifd)c (5;vfcnntnifjtl)eorie für bic näd)ftc „Heitanfgabc erftären

muffen. 5)ic „Hcid)en unfrer '^age benten bereite an, bafj bicfe nm^

faffenbc ^(ufgabe in ^^(ngriff genommen nicrben foU. ^U)iloIogifcl)e

Äritif nnb ^|^l)itofopl)ie im 'ihmbe crflveben mit möglicl)fler ^k-nanigtcit

bie Ermittlung bc^5 iH>Ucn (yel)a(tcö ber '^latoni fdjcu uub ^.Urifto^

tclifd)cn £d)rifteii, bamit allfeitige nnb grünblicl)ftc ©rfaffung ber

lu

Page 86: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 86/96

__ 74 —Sc()vcu bor ^irößtcii ^^^l)i(oi'üV^t)CU bcg 5Utcvt()umy bcr ^cvtentmirfhini^

ber^^l)Ko[o^l)ie förbcvlid^ tuerbc. 5luf tlvd)üd)cm ©cOietc l)abeu

3tiigu[tiuu§ iiiib I)cfoubcv§ 5:t}oma§ üon 5(quiu bie allgemeine

^üifmcrffamfett auf ftd) gejogcu; uiib iinil^vcub bie 6rfeuntmi^le()ven

93eibcv frf^ou ®egcn[tanb crfcuutuiBttjcovetifdicr ^et>inbluug fcitenä

bcr (Sd)oIa[tif — aitgeitfdieinüd) tu 9(nnä()evunc5 au beu ^''nucivncUcu

(5r)aracter ber ^t)ilofovl)ie bcr 9icucu ^üt — gctüovbcu fiub, briugt

bie m b e r u c 9S tf f

c n j d) a f t auf (5rI)aItuuv-5 i^ou gcunffeu ©rruugcu^

jd)aftcu, iu u^e(d)cu bicjclbc ciu l>ou beu v^I)itofcpl)ifd}cu 5ßemü^uugcu

ber ^. 3eit mit 9led)t crftrcbtcä 3iet cvMicfcu wnü. ^i\x^ : ^Utertr^uui,

^J^ittctaltcr uub ^tcujcit i>cvlaugcu uumtttc(6are 23etl)eiligun9 an bem

V()i(eio'pt)ild)cu ^TÖerfc bcr 3i'fii^U"t- --^ic föuutc icbod) biefc 33et()ei=

liguug uaturgemäj^cr iumi iStatteu gel)cu, al§ iu bcr äUrbiubuug,

lucld)c bie ©cfd)td)tc für bie r>erfd)iebcuartigcu Sciftungcu 6crcit§ gc=

fdiaffeu I)at'? 5'u biefcv ^-Bcrbiubuug — fo l)älieu trir crfauut — bietet

ba§ 5(ltertl)um jur (5rfeuutuiB[cl)rc beu ^cim, aber ciueu fraufeu ßcim,

bar, ir'cldjcr auf bem 23obeu beä (it)vi[teut[)um§ regeucvivt uub l"»ou

bcr crfeuutui^bcfiiffeueu <2d)otaftif, unter 2Sorfct}ruug bcr ©citc bcr

Sßcfenevfeuutnijj, ju einem ber ©röf^e be» füuftigeu 33aume§ ^ro^or^

tiouirtcn aCnirjclftodc Ijcrangetnlbet u^urbe, uub nur au§ biefcm SBurjct^

ftücfc, unter 5(nftrenguug ber GaufaUtät§erfeuntniH, bie ^au^tmomeutc

bc» (SrfcuntniBproccffc» jum ^WKdz ber (Srfcuutuife bcg fid) tcgcbcubeu

Sßirfcuy iu ©ouberung uad}einauber I)eritortreibeu foßtc. ^it uidit

bie ^raft bc§ ^eime» nod) immevu\rl)renb iu bem jel^t fetbft i>onfommcucr

getDorbcucu 2Buvje[ftodc tuirffam? ©^eubct te^trcr uid)t fortbaucrnb

bem i)on i()nt getrageneu uub nun \üeit auggcbvcitctcn 53aume 33cftaub

unbSeben? ®o müfsteu benn and) je^t nod) bie mit aücu §ilf»mitteln

ber 3Siffcufd)aften neuerbing» crfürfd)teu GrfeuutuiBlcI}reu bc» '^tatou

unb be§ 5lri[totctcg iu eine ®rfcnutnif3t[}eorie,locld^c

bie2lugufti=u i

fd) '- S; I) m i ft i

f d) c (Srfeuutnif3tel)re gur ©runblage nimmt, einmüu=

beu; bie 3üignftinifd)=3:I)omiftifd}e erfenutuif3kl)rc fetbft icbod) müßte

iu bcr SBeife bie ©rnublage bcr ju erri^tcubeu (5vfenntui§tt)corie bilbcu,

bafe au§ i^r ein e r f c n u t n i 9 1 1) e o r c t ifd) c § ^ r t u c i ^ l^erDorgel^oöen

mirbc, au§ iretd)em burd) bie 5JJad)t bcr caufalcu ß-ntn^idlung

alte 5ur totalen Gr!euutnif5tl)eoric gel)origcu uub üou 9luguftinu§

uub 3:l)oma§ angegebenen 1l)eite uub iucfeutlid)cu DJ^omente l)ertoor=

gingen, jur ermöglid}uug ber ©rfeuutuif? be§ äBefcn§ unb be§ factifc^cn

äöirfeug biefcS SBcfcug. SDaun ftäubeu ?atevtt)um, 5Kittelatter unb

Page 87: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 87/96

7t)

Oici^cit in iiv^tiiiioiich|i»3cv l'^iul)cil; baim c\c(aiu]tc bic '^Uupiftiriijd)^

^l)omiftifct)c (5it'ciiiitiü|3lcl)vc fclbft juv ik>Ucnbiuu3, iiibcm fic in it)vcr

S^ctalität fclbftäiibiäe ©avfteüunc^ evl)icltc, luib ^:^iibcm ba§ iii ilji- nod)

bev fcvtbilbcubcii 23c[timmuiu^cu ^cbüvftti^c, ivnc 5. 23. bcv intellcctus

aii agc'iis uiib possütilis in i5valtuu;"\, bind) ba§ caufalc (Svfcuiicn in

fold)C 93e[tlmmuiu]cu ciHC)efül)vt uunbcii föiuitc; bann iinivbcn c\k\dy-

mä^ig bic x>oii bcv inobcvucu '^^l}i(ofovl)ic bcanfviudjtcn ©wuiu^eu^

fduaftcn, ivic freie Aovfrfnuui 11. bßl., burd) bcii 5lnßuftunf d)=

S:i)omi)tii d}cu C^)ci[t bcr (STfciiiitnifjtljcovic, uid)t§ auf5uucl}mcii,

iüa§ (5;i)vi[tlid}cm iüibcr[prid}t, auf xijv o^d)i^x\c\c§> 5JJaJ3 suriicföebvad)t

iiiib in bcu ßcbiil)vcnbcu ©d)vaiifcu (id)aUcu ivcvbcii. — Ober joUtc

cüiHi babiirdv bafj in bicfem ©ciftc üerfal)reu unirbc, bic (5r!cnut--

uiist()coric in bcm ß[)aracter reiner iHn-uuuftiiH|feufc(uift beciutväd)tiy^t

iDcrben? Unterfiid)cii iinr! 5icl)ineii iinr an, cö Ijanblc fid}, unc

bei 5üu3nftinn§ nnb ^I)oina§, um 5üifnal)me i>ou S^enfcrjcn^niffcn

5(nbcrer in bic (iTtcnntnij^tI}eorie. S)ie Hnfnaf}mc iHnlan^t eine \>qx-

I)cvv]el)enbe '^Hüfunc} bcrfclbcn, iveit nnr 3i>al)rc» in einer il>iifcnfd}aft,

uamcntlid) in ber erfcnntnii3tl)eovetifd)cn 21Uffcnfd)aft, Dorfommen fotl.

^cr ^riifenbc aber tritt al§ jüld)er bcm §u "^'vüfenben cjccienübcr

unb tuenn jener fid) and) anf bcn Stanb^ninft vcifel^t, V'lmi iiteldicm

an^ ba» kljtrc fid) ergeben l)at, fo \>x\\it er bod) iv)Al)rl)aft nnr, n^enn

er üor Willem bie 2[öa()vl)cit biefcg ©tanbpunflcö in (Snüägnncj sict)t,

ivobci er fid) cjenotl)ij\t fcl)en unrb, feiner ^^rüfnng bte^ bcn 93?a^=

ftab ber 3iJa()rI)cit, wetd)en er in fid) fclbft träj^t, jn (^hnnbc jn Icj^cn,

ivcil ber crft gu V^nfenbe Stanb^nnft fi'ir il)n in feiner ^llnnfc eine

L^orm abgeben fann. Tiefer ^HuiMi«^ beftel)t an» bcn natnrliAcn

(5vfcnntniffcn, ivclcbc tt)ci(ä nnniittelbar an« bcn nati'irlidjcn l'^rfcnnt-

nif^piii'^'ipicii l)crr>orge()en (pvimävc 5iÖal)r()eitcn), tt)city mittelbar an§

ober mit Icl^ürcn gemonnen ivovbcn finb (fccunbävc ^llHil)vbcitcn), nnb,

warn bcr 'In'iifenbe (5l)rift ift, auy bcu cl^viftlidlcn C*!-vfcnntniffen (bcn

nbcrnatiivlidicn ilHil)v()eitcn). Ter 'l^viifeubc aber barf and) im 'j^\u

tcvcifc einer reinen '-iknnnuftunffenfd)aft bic übcrnatüvIidHMi 5i.Hibvl)citcn

eben fLni>ül)(, ale bic natnrlid)cn, bei bev 'iNvnfung in IHnivenbnng

bringen; benu er barf nad)fcvfd)cn, cb baö ,v.i 'iMi'ifcnbc nicbt ivgcni?

einer 'ilHibrbcit nnbcvfvvccbc, mci(, mao ivgcnb einer '-li>al;vhcit mibcr^

fV>vid)t, nid)t fclbft bcn (5l)avactcv bcr iIiHil)rl)eit, iveld)e mit fid) fclbft

in ^"iarmonie fte()t nnb nnv.>cränberlicb ift, l)abcn fann. ''^iMvb nun

bcmjenigen, weld)ew im ili)ibevfvvnd)e mit (5l)riftlid)cm betreffen mirb,

Page 88: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 88/96

— 76 —bie 5(ufnal)mc in bic Gvfoiuitiiii3tl)ci.nic i^cviiHnj^cvt

; fo bavf iu biejcv

J^cnücii^erung !ciuc 33ccinti(id)tigung bcr (£TfcimtuiBtl)covic atä rcincv

93cinuuftun[i'cu[cl)aft cjcfof)cu ivevbcn, lucit c\cvabc ba§ 3jßal)r()citeintcreffe

bcr Ictjitveu fclbft bic 5(u§id)cibunii bcä ^lidjtpvobcljaltigcn not{)Wcubi9

\nad)t 2)ic Situation bc§ bcufcubcii 9Jicujcf)cn ift mit bcr im aiti^e-

uommcneii ^aüc btcfclbc, \x>m\\ jener ba» '^riucip ber (^rfenntuife--

tt)Cüric anfftcücn iinü ; bcnu ^cö^id^cm, iücld)e§ er al» )otd)c§ ^^rincip

5UV ©cltnn^-} ju bringen gcbenft, ftel)t er aB ein '^h-ufcnbcr gcöcuübcr,

ii>c(d)erirtecjcn

nod) nid)t erfolgter ?lncrfennung bcäintcnbirteu ^rin-

cipä, nur ben ^-IJaf^ftab ber 2Sat}rI)eit bcfit^t, bcn iinr im bcbad)ten

g-aüe naml}aft C5cmad)t, nnb inctdcr ton bicfem ^JiaBftabe einen jold)en

©ebraud) gu mad)cn I)at, tüic wir gtcid^fadS jd)on angegeben l)aben.

®d)reitct bcrfetbc iumi bem am (>l}ri]'tüd)cn bereite geprüttcu unb

bcwäl)rt gefunbencn principe ju bem sollen 33c triebe bcr ©rfeunt--

niytbeoric fort, fo voirb er nun and) nod) bnrd) biefeä ^rincip

angewicfen, i>ou bcr gangen fotgenbcn ©arftcUung bas bem (51)ri[tcn=

tl)um 3iUbcrjprcd)cnbc fern gu t)alten; bcnu bag ^rincip tragt in nuce

bic gange ©ntiindtungsrcibe iu fid) unb fd)Ucf3t barum, luic für fid),

jo and) für bic kl^trc ba» Und)viftlid)c au§. ©o ift benn nac^ teiucr

8citc I)in eine 23ccintväd)tigung ber (i-rfenutniBtkoric aB reiner ^Bzx-

unuftwi[icnfd)aft n)at}rjunet)men, menu nuin barauf ^cbad)t nimmt,

ba^ bem Uud)riftlid)en ba§ ©inbringcu iu bicfelbc »er\uct)rt

ivcrbe. i\n-trägt c§ fid) aber and} mit bcr reinen ikrnunftuüffeufd)aft,

ivcun ^ofitir» (5t)riftUd)c§ in fic aufgeuommcu n)irb? S)a§

6I)riftcutt}um r>erbrcitct fid) nid)t aulfd^ficijüd} über fold)e§, roaä bic

äicinunft übcrftcigt, rein überuatiirlid) ift, fonbcrn auBerbem nod) über

bie uatürtid)cn.S^'iuge, iveld)c ©cgenftänbe ber ^Bcruunfterfcnntui^ fiub.

6[)rifttid)e ßcl)veu tct^trer 5trt cntf)attcu eben folct)Cy, weld^cä and)

üou bcr crfcnucuben 3}eruunft ergiclt ivcrbeu foll, uid)t ein

ber iH'rnuuft ^vcmbcä, fonbcrn ein bcrfctbcn 3iiftcl)eubcä. SR>irb nun

biefeä (i[)riftlid)c in ber äSeife bcr (ärt:cnutuiBt()Coric eingefügt, ba^ e§

in let^trcr al» ein (irfenntuifsrcfuUvit aua bereu eigenem ^^rincip

crfd)cint; fo I)at man guglcid) bcr S>ernnuft unb ber 2Biffenfd)aft ber=

fetbcn, b. l). bcr (5;rfenntuif3t()corie a[§> reiner 33crnunftnnffcufc(uift,

©cnügc gcleiftet, iubem man bic iJcruuuft fclbft ba§ il)r „^ii ftet)enbe

auf bieil)r

cigcut ()üm tid}c '-löcife fid) nel)mcu lie^. 9}on33eeiu=

träd)tiguug reiner i3eruunftir>iffenfd)aft fanu alfo aud) ^icr feine i)lcbc

fein. 5)ic (5rfcnntuiBtcl)re 5üiguftin'» trägt, infofern fid) if)r bic ^huz

Page 89: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 89/96

77

bcli ^^^^lt(^o^cll l^OjU^'^ ciitmifc^t, aUcvbiiuvj ni>d) ein bcm reinen '^n--

nuufteifenncn '^vicmbcä in fiel); c» bavf abcv nie()t i'ibevjct)eulücvbeu,

baJ3 bicfcö fvcmbc ©tcmcnt in iencv ®vfcuntnij3lel)vc ein umvcicntüct)c§,

unb bic 6TtenntniHtct)ve noel) niel}t ansehe tülbct c (?:rl:cnntnif5^

1 1) c v i c ift. Äel)vcn unr jnm vl)itofopl)ife()cn ^Bcrfe bcv .3iifii'^ft jnincf.

^cnc totale Gifenntni^tI)eonc luävc ferner fät)io|, ^h'inei^ einet

totvilen ^s()ilofo^l)ic ju lücvbcn. 3l)rcv ©cetrin infolge fömmt bic

©rfenntniö be« Ueterfinnüd^en im ^llLicineincn babnrrf) ju ©tanbc,

bafe baS a^oefen unb beffcn caufale§ ai>irfen evfannt iinrb. 3)ic toott=

tommenc Setrad)tnnc5 be»3r>efeu§ mad)t bic ^n)itofovt)ic guvincta^

^)t)i)fif c^en; bic crfd)öpfcubc (Srfovfdjunvj be§ caufatcn SBir!cu§

^^^ur fvccuUtit^cn, infofern eine erfdjövÜ'»^»^ ©vforfclnnu^ be§ caufalen

51öirfcn§ crft iljrcu 'Jlnfviuv^ net^mcn fann, wmn bic r»oUfonnnenc 23c=

trad)tunö bc§ Üöcfcnö beenbigt, b. I). ivcnn bic ilücfent)eit sul)öd)ft in

©Ott erfaßt ift, n)a§ gur notI)weubigeu lyotvjc I)at, bafs nun i>on ©ott

au§, a(fo auf fv^-cutati^c SSeife, baö ä\>ivfen be§ ie^efenö jur tinffen=

fd)aftlid)cn S)arftellung gebrad}t iinrb. ® i c m e t a p l; i)f

ifd) c ^M) i l o -

fopt)ic I)at (lum ©nbjielc bie (Srfcnutniß bc§ SBefcnö atä '^vinciv^ä,

tücil ja baä 2^3cfcu cä ift, beffcn Gaufatitcit crt'annt luerbcu foU; in

bicfcr ^eubenj nimmt ba(}cr bic metav()\)fifd)c '|^()i(ofovl}ic felbft ein

caufalcl 3.k'rl}altcn an, unb unrb rficffd^veitcnb baö ii^efen entirteber

auf feine urfvrfuujlidjeu C^temente 5urncfj'^efrif}rt (beim ^.lienfd)en, bei

bcv äuf3evn ?iatur) ober, uad) ©rmiltdnu^ bcv il)m cißentl}iimtid)cn

Quatitätcn, in feiner aiu^eborncn i^efdniffcnbeit ^^um ilMrfen bctrad)tet

(bei ber mcnfd)Ud)en ©eele). ^^n Ucbcieiiiftimnuuu] mit bcm '|^lincive

ber ©rfcnntnifjtljeorie, utctd)c§ fein anbere§ fein bnrftc, at§ baä nor-

m i V c n b c u rf p v i'i u c\ 1 id) c 6rfcnnen be^ 1)J e n f

d) e n , in unldjem bcr

^nteUect in i^erbinbnnj^ mit ben innern unb änf^eru ^cnfationen fein

eij3cntf)iimlid)C» Object, bic ivirfUd}C 'iVn'fenl)eit ber '^latuvbincic, birect,

unb an^ biefem 9lctc fiel) felbft iubivect eifant, unirbe bie metavl)\)fifdK

'^^l)ilüfovl)ic jene 'il>cfenerfenntuif^, unter i^n ÖhnnbelCiViiu^ ber fd)olafti^

fd)en ili^efenbeftimnunu-jen, an crfter stelle be.^üj^lid) b c ö \VJ c nfd) c n

,

V)on U)eId)C!n anö S^ißtcid) ju allem anberen '^oefen iiberj^ev^anj^cn ujcrben

fann, an jiueitcr riicffid)tlid) ber ä uf^

e r n '.K a t n r , an bvittcr mit 93e^uj^

auf bie m c nfd) l i d) e e- e e l e , unb c[\{ vierter mit ^)ii'uffid)t auf i^^ o 1

1

bcm l)öd)ften 'iMineive ber crfannten '^vH'fenl)eiten, ^u j^eu^innen fud)en.

2)ic f^cculativc '•VM)itof opl)ie unirbe oic (^•rfenntnif? ©ottc^ in

bcv 9^id)tuni3 bcä }i^''ttUd)cn ^lUrfen» uad) 9luf?en, vi(eid)fal(i» auf bcr

Page 90: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 90/96

78

6Jiitiib(aijc bcv cutivvcdHMibcu id)o(a[tifd;cii i^lHMcnbcftimmiinj^cn, fovt=

jcljculuiD

bic 2BcU a{» ein rcalifirtcä xHel)u ließe dou (59ott,iueld)c§ in bev 9hl tuv 2Befeut}afte» mit tvau^euntcv (£aiifati =

tcit, in bem ©eiftc 3.1^cicn mit immanenter Ganfalität, uub

im '5)Unfd}en ein 2öefcn mit immanenter nnb tranäeuntcr (Sanfaütät

\mxi, ju ernennen [)abcn. S)ie an»fii(}rUd)e (5'):V"-M"itic>n ber tran»eunten

Ganfatität bee 9?^enl"d)en (allcrbingä mit 9iiicffid)tnat)me anf bie Gvcatnr,

bercn 23}cfen in ber mctavl)t)i"iid)cn ^f}ilol'oV''t}ic a(§ rcak§ bereite er;

tannt u>orben ift) Ijvittc aud) bie practifd)en S)i§ci:plinen ber

^H)i(o|ovf}ie gnr ^ctge. — iDcv in bicjer 3Bcii'e aU ^^rincip totaler

^^I)iloiovl)ic fid) bewä()renbcn ©rfenntnißt[)coric mni3ten jebod) at§ ein =

t e i t e n b e ilUffen| c^uiftcn S o o i f unb @ e f du d) t c b e r ^ I) i 1 o fo v l) i c

iun-l}cr(jc[)en, bcl^aubctt V'om Stanbpnuftc bevicnigcn nnffcn|d)aitlid)en

93ilbnnß, n^c(d)e man ]id\ aninn baö jelbftdnbicje ^l)itofo:pt)iren beginnt,

erworben I)aben mnj^. 2)ie ßov3it; l}at mit ben ©ejet^en nnb ^}ormen

beä 3Denfen§, bcffen mau ja fcbon gnm 5(nfban ber (i-vfenntnijjt[)eorie

nid}t entbct)ren fann, befannt jn madjcu ; ber (53eid)id)te ber '4^l)ilüfo^t)ie

jebod) liegt e§ ob, bnrd) l)i[torifd)c ©ntiuidhuig bie Orientirnng über

bie 3[nfgabe, wctd)e nnfrer ^q'ü geitcüt i[t, torjnberciten.

®eld)' eine l)et)ve ^^Infgabe, bic '|U)i(oiovt)ie, bie ä9i[fenfd)aft r>on

bem Ueberfinutid^en, i()rer i>olIenbung eutgegenjnfi'iljven! — 2.öic Diele

3al)rl}nnberte werben im cbel[ten ©ifer i()re DoÜe Äraft berfetben nod)

iveitjen, nnb fid) bcnuod) nid)t riil)mcn tonnen, baJ3 fie bic foftbaren

<Sd)ätpC atte gc(}oben, we(d)c ber ®d)OOB ber übevfiunlid)en ?l>c(t in

fid) birgt! — 5d)ün allein in ^volgc ber canfalen 23e[trcbnngen ber

nene[ten ^c'ü war ber ®egeu[tanb vt)i(i>ic>pi)if'i)*-'i' (i'rwagnng fo reid)-

t)a(tig geworben, ba[3 23alme§ feinen 5lnftanb nal)m, bie ilnn-te nieber;

gnjd)reiben: „(S^ gab eine ^dt, wo man bie -^Ujilojopljie ala eine

bcjonberc 2Bi[fenfd)att betrad)tete, bie, reu bcn anberen gänjUd) abge^

fd)ieben, fid) auf gewiffe ©egenftänbc beid)rdnfte, nnb ba§ bilbetc, wa§

man ein ^el;rg;bänbe, ^ct)ri\}ftem nennt, ^et^t nnb feit bem oevfioffenen

3al}r(}uubert ift bie ^pl)i(ofovI}te fein ^^^''-'iö ^'•'^' menfd)(id)en ileuiitniffe

mel}r; fie ift weber i()re äl^nr^el nod) il)rc ?5rnd)t, fonbcrn eine 5(rt

r»on foftbarem Saft, ber fid) allmätig in alle 3:l)eile Derbreitet, ^üif

fold)e Ji^eifc l)aben wir eine 2öiffenfd)aft§p()itofovf)ie, eine 5diteratnr^

Vt)i(ofopl)ie, .^unft= nnb äBeItvf}i{ofovl)ie, fnrj ^M)iIofopI)ic von 9tUcm.

dlnn aber, wa» be5eid)net bicfe» il^ovt in feiner gan.^en SSebentnng,

in feinem eigentlidjcn Sinuc, in feiner iwUftänbigen ^2(n^bel)nnug ge=

Page 91: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 91/96

— 79 —iiomuicii, baf^ c§ auf fo inc(c Vtcvfcbicbcue @t\^cii[täubc Doii io ltcvfd)ic-

bcncv '^iatuv, ihmi jo inauc()fad)cu 5'-''^'"ic»/ ^""•"'^i jc^^^v g^avbc iinb fcbcv

SdjattivuUk^ feine 5(müciibiiiu^ finbct. 2ßiv luollcu eine eiiifad)c unb

Icid)tc ©cfiiiitiou bai^oii ^cbcit, bic aber aud) bei i()vev (;5iiifad)I)eit nid)t

cvmaiujclt, boUftäiibij'j 511 fein. . . ®ic ^I)i(ofüpt}ie beftel)t bavin, bei

fcbem ©ej'ieuftanbi' 5nie§ 311 fcf)eii, \m^ bavin ift, unb ?cid}t» aU u^aä

bavin ift')-" ^^lit lüic gvo^cvem 9^cd)(e abev muf^ bev ^()i(ofov^t)ic

— iHnftc()t fid) innevl)alb bev veinen 33evnunftfvt)ävc — ein fo um=

faffenbe» ©cbict jucjeiDiefen luevben, U'tenu an fie luivfUd) bev 9tuf

evgangeu ift, fid} iui G()avactev eincv Mahn 5U beiiHä()ven unb i[)vcv

„ganzen 23ebeutuucj", it}vcm „eij^ientliiteu Sinne", i()vev „voUftänbicieu

5hi»bct)nnnvV' ju cutfvved}en. — Ti>o c\ibt e§ nun ©tillftanb, ivo dlwijc

fiiv ba§ C5;vfeuuen? Unb lueun bic Cviufidit in bic 51\>af)v()cit bem ©cifte

bic t)öd)ftc unb iin"ivbij-jftc ^vcubc bereitet, mit luctdjcv 2."9üune iinvb il)u

bann bie ©iufdjau in bic fid) imniev ivcitcv auffdjticöcnbc ^ülle bev

95saI)vT)eit beilüden! (53cu>if5 c§ iviivbe uid}t uuevfüUt bleiben, ivaS

5luguftiuu§ bereits gcat)nct, aly ev fd)vicb:

Et ideo fortasse merito philosophi in rebus intelligibilibus divitias

ponunt, et in sensibilibus egcstatem. Quid enim aerumnosius, quam minus

atque minus semper posse fieri? Quid ditius, (luam crcscere quantum

velis, Ire quo velis, redire cum vclis, quo usque velis, et hoc multum

amare,quod minui non potest?

'J l^'niiif(I)te 6cl)r. 1, e. ;^1— :'.2.

Page 92: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 92/96

Page 93: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 93/96

Page 94: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 94/96

Page 95: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 95/96

OC l>|p»o

U cd

OflBa

3

nO -P

t(?

Page 96: Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschichtlicehn Entwicklungsgang der Philosophie als reiner Vernunstwissenschaft

8/6/2019 Merten. Ueber die Bedeutung der Erkenntnisslehren des h. Augustinus und des h. Thomas v. Aquin für den geschic…

http://slidepdf.com/reader/full/merten-ueber-die-bedeutung-der-erkenntnisslehren-des-h-augustinus-und-des 96/96