404
[Tâi-gí/Taiwanese] Pán-koân sī chhut-pán-siā A-se-a Kok-chè Thoân-pò-siā ê. Tī chun-siú ē-bīn ê 3 ê CC tiâu-kiāⁿ chi-hā, lí ē-sái chū-iû thoân-pò͘ chit pún chheh ê tiān-chú-tòng: Chù-bêng lâi-goân — Lí ài sek-tòng chù-bêng siū-koân ê lâi-goân, chò liân-kiat kap chù- bêng tó-ūi ū siu-kái--kòe. Bô seng-lí bé-Lí bē-sái kā chit hūn chu-liāu the̍ h-lâi chò seng-lí bé-. Bô seⁿ-thòaⁿ Lí nā ū iōng chit hūn chu-liāu lâi thàu-lām, choán-ōaⁿ ia̍h-sī koh chè-chō, lí tō bē-sái koh sì-kè iā. Beh CC ê chu-sìn, chhiáⁿ khòaⁿ: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Nā beh kò͘-bé chóa-pún ê chheh ia̍h-sī ū jīn-hô siū-koân būn-tê, hoan-gêng hām chhut- pán-siā chih-chiap. [English] Copyright by the publisher Asian A-tsiu International You are free to redistribute this book in electronic format as long as you follow the following CC terms: Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use. NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes. NoDerivatives — If you remix, transform, or build upon the material, you may not distribute the modified material. For more info. on CC terms, visit: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Please contact the publisher in the case if you need to buy a hardcopy or get further authorization of this book. E-mail: [email protected] Web: http://www.atsiu.com/

Pán- chhut-pán- A-se-a Kok-chè Thoân -pò- ê.ebook.de-han.org/ggk/choanbun_s.pdf · 2015. 4. 29. · Tâi-gí/Taiwanese] Pán-koân sī . chhut-pán-siā . A-se-a Kok-chè Thoân

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • [Tâi-gí/Taiwanese] Pán-koân sī chhut-pán-siā A-se-a Kok-chè Thoân-pò-siā ê. Tī chun-siú ē-bīn ê 3 ê CC tiâu-kiāⁿ chi-hā, lí ē-sái chū-iû thoân-pò͘ chit pún chheh ê tiān-chú-tòng:

    • Chù-bêng lâi-goân — Lí ài sek-tòng chù-bêng siū-koân ê lâi-goân, chò liân-kiat kap chù-

    bêng tó-ūi ū siu-kái--kòe.

    • Bô seng-lí bé-bē — Lí bē-sái kā chit hūn chu-liāu the̍h-lâi chò seng-lí bé-bē.

    • Bô seⁿ-thòaⁿ —Lí nā ū iōng chit hūn chu-liāu lâi thàu-lām, choán-ōaⁿ ia̍h-sī koh chè-chō, lí

    tō bē-sái koh sì-kè iā.

    Beh CC ê chu-sìn, chhiáⁿ khòaⁿ: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Nā beh kò͘-bé chóa-pún ê chheh ia̍h-sī ū jīn-hô siū-koân būn-tê, hoan-gêng hām chhut-pán-siā chih-chiap.

    [English] Copyright by the publisher Asian A-tsiu International You are free to redistribute this book in electronic format as long as you follow the following CC

    terms: • Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate

    if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that

    suggests the licensor endorses you or your use.

    • NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.

    • NoDerivatives — If you remix, transform, or build upon the material, you may not

    distribute the modified material.

    For more info. on CC terms, visit: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ Please contact the publisher in the case if you need to buy a hardcopy or get further authorization of this book. E-mail: [email protected] Web: http://www.atsiu.com/

    http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/mailto:[email protected]://www.atsiu.com/

  • Gí-giân, G n-tông kap Khì-s…t-bîn

    Language, Identity and Decolonization

    701 1

    http://www2.twl.ncku.edu.tw/~uibun

    06-2757575 ext 52627

    06-2755190

    2005 1

    Copyright © 2005 by Wi-vun Taiffalo Chiung

    GPN: 1009400036

    ISBN: 957-8845-85-5

    Printed in Taiwan NT280 USD10

    Language, identity

    and docolonization / . --- .

    --- , 2005[ 94]

    ISBN 957-8845-85-5 ( )1. 2.

    802.5232 93022461

    gp註解台語研究室已改為國立成功大學台灣語文測驗中心http://ctlt.twl.ncku.edu.tw本書總經銷:亞細亞國際傳播社http://www.astiu.com

    gp註解蔣為文教授網站http://uibun.twl.ncku.edu.tw

  • i

    kám ê

    chún ê -tàng ê t

    ê lóng koh t g--khì in

    ùi

    koh t g--khì

    m ùi

    ùi 17 ta tiõh k ng ê Chit-

    kóa lóng tòe tiõh ê tôa -á

    ê kap ê ‹-koh ˜a ch…t kóa

    t g--khì soah t ài t ê

    ê kap ê t chit ê

    t t

    ˜-koh t soah -

    tàng ê kap ê

    Ho n-sè kám kiâ ê à

    k ng ê ho n-sè k ng ê 2000

    chit -tàng kap

    ê

    ê t -kha t u-t u-á

    Tòe tiõh ê m t u-

    t u-á hông chit kúi b chió

  • ii

    kap ê Chit ká-ná

    ê à ‹-koh kám án-ne chún

    ùi ê ê kap ê

    k ng-khoán iáu ê ah ê

    k ng-khoán

    khah ê

    soah ˜ ê

    Chit

    ê t t leh teh

    thang t ê

    teh t u-t u-á hông H -ló

    ê tong ê hông

    ê ún-tàng beh n chún -

    tàng pê -pê 50 ê ê

    b -tàng chiâ -chò Hit-kóa ê

    Thomas Barclay, 1874-1935 William

    Campbell, 1871-1918 George L. Mackay, 1844-1901

    koh b chió --ê ê án-chóa in ê

    b -tàng soah t hông Iáu koh

    hit-kóa ê kham-p¬-di-a ê

    ê kham-b¬-di-a thái

    -sái ê ê languages of

  • iii

    citizens ˜-koh ˜ Taiwanese languages

    h m kap ê k ng-khoán -sái ê

    teh ê ˜-koh lóng ˜

    ê Ká-sú chit-kóa

    koh chiâ -chò ê in

    in ê ê ‹-koh in ê koh

    khah lóng ài ê

    ‹-koh b -chió ê soah ê

    l³-k¬-moâi chiah ê

    Chit ê t leh ê kap

    lóng k ˜-chiâ -m…h

    ch ê kan-ta ê

    kan-ta soah

    kan-ta ê soah b -giàn Chit

    ê t ài chiah tiõh Hit-kóa

    kiò-s ka-t ê beh ê

    khah ê thang in ê

    ni -ni

    chún kiâ ê --ê

    ê tú-hó si ng-hó ê

    Chit thçh beh t

    kap ê

  • iv

    --ê t 1996 kah 2004

    t chit t ê

    kap ê Chit-kóa ch…t kóa

    ê tiõh ê kap ê

    tãk iáu ê t k ng ê

    kap

    Chit ài ch Chit ê

    t ê --ê hit Dallas-Fort

    Worth ê t ê Chit

    ê kap ê ê

    kap ‹-t án-ne ê m chit ê

    ê in

    kap

    kap ê chit

    li ng ê ê m

    ta

  • v

    17

    2000

  • vi

    Holo

    languages of

    citizens Taiwanese languages

  • vii

    1996 2004

  • viii

  • Bõk-liõk

    ê

    Thçh h m

    1. 2

    2. ê 3

    2.1. ê kap 4

    2.2. ê 6

    2.2.1. ê 7

    2.2.2. ê 9

    2.3. ê 11

    2.3.1. ê 12

    2.3.2. ê 15

    2.4. ê 16

    2.4.1. ê 17

    2.4.2. ê 18

    3. ê 20

    4. 22

    ê

    ê

    1. 26

    2. h m ê 27

    3. ê kap ê 30

  • Bõk-liõk

    4. Pái ê 32

    5. ê 34

    6. 42

    teh ê

    ê

    1. 52

    2. ê 53

    2.1. 17 -19 54

    2.2. 19 - 57

    3. ê 63

    3.1. ê 63

    3.2. ê 66

    4. ê 68

    4.1. ê kap 68

    4.2. ê 73

    4.3. ê 79

    5. 81

    h m ê

    1. 88

    2. 88

  • Bõk-liõk

    2.1. ê 89

    2.2. ê 91

    2.3. ê 96

    3. ê 100

    3.1. 102

    3.2. 107

    4. 116

    1. 124

    2. 125

    3. 126

    4. 131

    5. 139

    1. 144

    2. 145

    3. 147

    3.1. 149

    3.2. 149

    3.3. 150

  • Bõk-liõk

    4. 151

    4.1. 151

    4.2. 155

    4.3. 171

    5. 175

    1. 178

    2. 178

    3. 180

    4. 183

    5. 185

    1. 188

    2. 189

    3. 191

    4. 193

    5. 196

    6. 201

  • Bõk-liõk

    ê ê

    1. 212

    2. 213

    2.1. 214

    2.2. 214

    2.3. 215

    2.4. 216

    2.4.1. j n-bat ê 216

    3. 220

    3.1. ê kap 220

    3.2. ê 227

    3.3. ê 230

    3.3.1. word ê 230

    3.3.2. polysyllable ê 231

    3.3.3. h m ê hâm-h² 232

    4. 233

    ê /bi/ h m ê “bee” kám k ng-khoán

    Ùi Voice Onset Time ê h m ê ê

    1. h m 236

    2. h m ê 236

    3. 238

    4. h m 240

  • Bõk-liõk

    5. 247

    Romanization and Language Planning in Taiwan

    1. Introduction 252

    2. Socio-political background 253

    3. Romanization prior to 1945 256

    3.1. Sinkang Romanization (1624-early nineteenth century) 256

    3.2.Peh-oe-ji Romanization (1865-present) 258

    4. Romanization after 1945 263

    4.1. Romanization for Mandarin Chinese 264

    4.2.Romanization for Taiwanese 270

    5. The Future of Romanization in Taiwan 273

    6. Conclusion 276

    Peh-oe-ji, Childish Writing?

    1. Introduction 284

    2. Historical Development of Romanization in Taiwan 285

    2.1. Sinkang Romanization (1624-early nineteenth century) 287

    2.2.Peh-oe-ji Romanization (1865-present) 289

    3. Socio-cultural Factors of Developing Peh-oe-ji 295

    4. Socio-political Background in Hanji Sphere 295

    4.1. Sociolinguistics of Peh-oe-ji 298

    5. A Linguistic Account of Peh-oe-ji 301

  • Bõk-liõk

    5.1. Classification of Writing Systems 303

    5.2.Evaluation of the Peh-oe-ji 306

    6. Conclusion 311

    Language Attitudes toward Written Taiwanese

    1. Introduction 317

    2. Background 319

    3. Methodology 325

    3.1. Selection of reading samples 326

    3.2.Selection of raters 327

    3.3. Procedure for conducting the research 328

    3.4.Data analysis 328

    4. esults and Discussion 329

    4.1. Evaluations of the six characteristic scales 329

    4.2.Different readings show different scores 329

    4.3.Raters’ evaluations on writers’ backgrounds 334

    4.4.Effects of raters’ backgrounds on their evaluations 339

    4.5.The Taibun equation for predicting reading scores 341

    5. Implications 344

    6. Conclusion 347

  • Bõk-liõk

    Impact of Monolingual Policyon Language and Ethnic Identity:

    A Case Study of Taiwan

    1. Introduction 356

    2. Ethnic Background 357

    2.1. The Taiwanese aborigines 358

    2.2.The Holo people 359

    2.3.The Hakka people 360

    2.4.The Mainlanders 360

    2.5.Ethnic relations 361

    3. Methodology 362

    4. Results and Discussion 363

    5. Conclusion 377

  • 2

    1.

    Beh 1 ê h m ê 2

    -sái ùi 2 ê h m

    ê ê

    ê

    Ùi ê h m ê

    kap t lóng bat

    m lóng ê ê h m ˜-

    ta ê ê t m ê

    In ˜-ta tiõh m tiõh ê

    t ˜-bat ˜-koh

    h m ê ê m chiâ -chò ê

    ê ê

    h m ê m chit-kóa ¢g-b ng

    kap ê

    Ùi ê ê

    chit-kúi-ê kap

    ê h m ê 3 ê

    ˜-ta chit ê

    h m ê k ng ê

    1 ê bat iáu teh ê

    kap2 t chia

    ê kap ê3 th¢g-chhiah-kha chò-sit-lâng

  • ê 3

    t ê ê to

    b e-liáu--á thang Chit l³-bóe

    ê kap ˜-bat ê ê

    ê ê ê beh

    ián-tó ê ê ê ê

    nation-state ê

    2. ê

    ê h m ê tú-hó -sái t ê

    ê ê

    500 lóng-chóng lú t lú

    ê t ê ê

    ê iáu in ài

    chiâ -chò ê

    111 ê

    ê 939 ê sî-

    ch n chiah ê ˜-

    koh ê ê chit-ê

    108

    kap 4 tòa t ê

    ê sio-sòa

    Koguryo Paekche kap Silla

    3 iáu 668

    sòa--lâi ê

    918-1392 koh ê ê

    ê m t chit-ch m ùi

  • 4

    t h m ê ê sî-ch n koh bat

    ˜-bat ˜-koh

    h m ê m ê

    ê

    kap T

    ê sî-ch n in lóng tú-tiõh in ka-t ê ê

    In t 4 5

    chit-ê ê in ka-t ê

    ê Chu-Nom ê Hangul 6

    kap ê Kana in ka-t ê ˜-koh chit-

    kóa ˜-ta t ê t in

    ka-t ê m ê ê kap

    chiâ -chò ê ê 19 20

    ê chhiâ -i chiah t u-t u-á

    2.1. ê kap

    ê tú-hó ê

    ê 5 Chia-ê tú

    ê ê ê

    4 ê5 Bô-chhap ê kan-ta ê ê

    6 Hangul: ê Hangul

    Chu Si-gyong t 1913

    Chosoncha Chongum

  • ê 5

    1. word ê

    2. polysyllable

    3.

    4. ch

    5. ch 1996

    ê ê

    h m ê T

    ê ê

    nation-state ê

    chit t

    ê lóng ê

    t b e ê

    ê ê ùi ê

    ê chiah

    m ùi chit-ch m ê h m

    t Ùi chit ê

    kap

    ê ê lóng chit

    ê kap

    ê in ê beh chiâ -chò ê

    h m chhin-chiâ t ài

    koh ‹-koh chia-ê ˜-ta

    m in ê ê ˜

  • 6

    ê ê h m ê

    k ng ê ê to

    b e-liáu--á thang Chit

    t u-t u-á kap ê

    ˜-bat bat

    teh koh ê

    2.2. ê

    T 207

    Trieu Da ê ê

    ê 111 ê

    ê ê

    939 chiah ê sî-ch n

    ˜-koh ê

    ê chit-ê 19 chiah

    T ê Ly dynasty h m Tran dynasty

    1010-1428 ùi chin-ch

    h m ê

    ˜ t ê iáu ê m

    ê ê Tran Trong Kim, 1882-1953

  • ê 7

    1992

    19

    1885 h m

    t ê hông ê

    Ho Chi Minh

    ê chiah t 1945

    koh 2 pái ê

    Indochina War, 1946-1954; 1964-1975 chiah ê

    ê h m ê -sái ùi chit

    111-939

    /

    939-1651 ê / /1651-1861 ê / / /1861-1945 ê / / / / /1945- Quoc Ngu

    * John DeFrancis, 1977

    2.2.1. ê

    ê

    ka-t ê ê h m lóng

    kap ê 7 teh

    iá-s ê

    ê t

    7 cha-b¯-lâng

  • 8

    chiah t u-t u-á in ka-t ê

    ˜-koh m ê

    t h m beh

    t ài ê

    Chit -tàng h m

    in ka-t ê ˜-koh

    ê h m

    k ng-khoán ê k ng-khoán

    k ng-khoán ê -tâng-sî-á

    koh khah ti -ti 2 1

    1 chiâ -chò 1 ê

    kap chiâ -chò ê

    h m chiâ -chò

    ê 17 chiah 1624 ê sî-ch n

    ê Alexandre de Rhodes

    l³-bóe koh t 1651

    Dictionarium Annamaticum, Lusetanum et Latinum Chit

    chiâ -chò ê

    t 17 lóng kan-ta ê

    teh

    ch --leh ˜-koh 20 chìn-chêng m t

    ê ê kap

    ê ùi ê ˜

    ê tú ê h m

    ê

    sá 18 ê t ê

  • ê 9

    sak ˜-koh sak ê

    m t ê sî-ch n in

    khah ti thçh

    ê

    sòa--lòe sak

    2.2.2. ê

    20 ê ê

    ê ê khang-khòe sak

    ê beh chiâ -chò ê ˜-ta ài -

    m ài - Beh chit-ê t ài

    ê

    t 1907 khí ê

    Dong Kinh Nghia Thuc ê kap

    chiâ -chò m ê

    t chit-ê ê ê

    t u-t u-á khah ch teh kui-ê

    ê iáu ê Chit-ê ài kàu 1945

    chiah

    T 1945 chìn-chêng h m iáu hông

    ê kap koh khah in

    ê Ho Duy Kien t 1931

    ê kap t ê Gascogne

    Brittany Normandy Provence ê k ng-khoán

    ê beh ê

    ài liáu 500 ê

  • 10

    Tng-tong t 1945 9 2

    s i t 9 9 kap Quoc Ngu

    ê ¢g-b ng Quoc Ngu

    h m kô-kô-tî ê thang-hó ê

    T bat ê -sái ùi chit

    Bat ê ê1945 2,520,678 14% 1946 4,680,000 27% 1947 6,880,000 39% 1948 9,680,000 55% 1949 11,580,000 66% 1950 12,000,000 68% 1953 14,000,000 79%

    * 1953 p. 20

    t kap in

    ê ê

    1. ê

    2. t ê ê tín-t ngh m

    chiú ê behsak ê

    ê sî-ch n chiahk ng-khoán ê

    3. ê êkhí-ch ê

    ê ê ê ˜-koh h mê iáu khah

    ch ê ê DeFrancis, 1977, pp.77-83

  • ê 11

    án-chóa châi-ti u k in ê ê Quoc

    Ngu ê kap ê

    t 1945 chìn-chêng 95% ê lóng

    ê ˜-bat hit-kóa kap

    ê khah Quoc Ngu ê

    2.3. ê

    108

    kap 4 tòa t ê

    ê sio-sòa

    Koguryo Paekche kap Silla

    3 iáu 668

    Sòa--lâi ê

    918-1392 koh ê ê

    ê m t chit-ch m

    t ê kap k ng-khoán tú-tiõh

    in ka-t ê ê m ê8 1443 Sejong, 1398-1450

    sòa--lâi t 1446 t

    Hun Min Jong Um l i-té

    8 Chongum ê ê

  • 12

    Lee Sang-Baek, 1957

    chin kut-lãt teh ˜-koh ê

    beh

    Yonsangun t ê 1494-1506

    ê chit-ê koh

    hông 9

    bat ê b e chit

    kan-ta t Chit-ê 500

    19 ê giâ-koân chiah

    ê h m ê

    108-313

    /

    313-1446 ê /1446-1910 ê / /1910-1945 ê / / / /1948- Hangul+Hancha

    10

    1948- Hangul

    2.3.1. ê

    3

    Hyangka I-du kap To

    9 onmun ê ê10 Hangul h m Hancha ê t ùi

    ê

  • ê 13

    k h m ê

    t 11

    ê

    m

    h m

    chai-iá beh k

    ài ê

    ê kap

    ê

    kap ê chiâ -chò ê

    15 chiah

    T ê kap hit

    ê ê h m ê ê

    kan-ta 50 chhun

    ê ê -

    sái ùi chit-ê 1444 2 ê

    Choe Mal-li

    1

    11 Hyangka ê

  • 14

    2

    3

    4

    5

  • ê 15

    6

    Lee Sang-Baek, 1957

    2.3.2. ê

    t 16 sio-sòa h m ê

    1876 chiah koh t ê

    ê ê nationalism ùi 19

    1910 chiâ -chò chiah

    t 1894 ê koh -sái

    chiâ -chò ê t 12 1876-1916

    h m ê sak t u-t u-á ê sî-ch n

    ê t 1921 13 ê

    kap In t 1933 1936

    koh 1940

    sak kap ê

    kap sak l³-bóe ê

    28

    1945 t 1948

    kap t 1949

    12 1908 1910

    191413 1931

  • 16

    14 t 1970 ˜-koh

    ê khah iáu ch…t-kóa t

    ê t ê -sái ùi chit

    Chosun Ilbo ê ê

    _____ ê-------- ê

    Taylor, 1995

    PercentHancha

    Year of Sample

    2.4. ê

    108 ê

    ê t u-t u-á hit ê

    i 15 44516 7

    ê sî-ch n 618-895 ê

    14 60 ê ˜-koh iáu s kan-ta15 i ê16 57 Chit-liãp

    ê 1784 t ê

  • ê 17

    h m 16 ê

    kui-khì 1853 chiah

    koh t ê phah-khui t ê

    ê 1867

    2.4.1. ê

    712 h m 720 ê

    t 4 ê sî-ch n ê Si ng-

    thâu-á ê iáu ˜ ài ê 645-

    649 ê kap chiah kap

    h m t si ng chhiâ -i ê 7-9

    ê ê 2

    t ê k ng-khoán tú-tiõh h m

    ê ê

    in ê ê chit

    ê Manyogana 17

    ê sù-s l³-bóe koh

    ê ê

    ˜-koh t hit ê

    kan-ta ê chiâ -chò18 10 chiah

    17 a shi ta na

    mo ca.759 chit18 tó-tà ê

  • 18

    hiragana 19 h m katakana 20 ê

    2.4.2. ê

    t 18 phah-khui tãk-kang tiõh ê

    lú lú ch khah ê

    18 ê

    kap ê

    1866

    Maejima hit ê ê Kanji

    gohaishi no gi ê

    21 t 1873

    Keimosha ê Mainichi

    hiragana shinbun 1880 ê lú lú

    koân ê t 1883 Kana no

    kai b

    soah t u-t u-á

    ê

    iáu ê 1869 Nanbu Yoshikazu

    19 ê khah teh

    m onnamoji onnade ê

    hiragana chh m ê ê20 ê21 1954. P. 21.

  • ê 19

    hit ê

    1874 t

    ê ê

    ê 80

    ê t 1885 Romaji kai koh

    Romaji zasshi tú-tiõh k ng-khoán ê

    koh ê kap

    Hepburn kap Nipponshiki hit ê

    20 ê t 1930

    t 1937 Kunreishiki ê

    ê chit-mái iáu-b e

    ê teh t u-t u-á chiâ -chò ê

    ê ê

    iáu ê ê

    Fukuzawa Yukichi t 1873 Moji no

    oshie k leh ê thçh chhun ê

    Yano Fumio m t 1886

    Nihon buntai moji shinron koh

    Sanzenji jibiki sak ê

    1900 ê ê kap

    l i-té t 1,200 T

  • 20

    soah t 1908 1921 22

    ê ê Kanji seigen o

    teisho 1923 ê 2,108 ê

    Chit-ê t 1931 1856

    soah 23 1942 ê

    Hyojun kanjihyo 1,134

    1,320 74 t ê 141

    2,669 l³-bóe

    t 1946 11 16 1,850 ê

    Toyo kanjihyo koh ùi 881 chiâ -

    chò t 1948 ê 1949

    ê 24 ê

    chit t u-t u-á chit-mái ê

    3. ê

    h m ê ê beh

    ián-tó ê ê ê ê

    ê ê tháu-pàng25

    t 3000 ê

    kap ê in ê

    22 ch…t- t n23 ài ê m

    ê24 30025 tháu-pàng: ê

  • ê 21

    ê ka-t ê ka-t ê

    k

    ê ê

    h m ê ê thçh

    ê ê

    kap kap ê

    ê lú in ê lú ê ê

    t ê kap ê

    ê ka-t ê

    ê

    h m án-ne ê Chit t hit

    ê hông ˜-koh tng-tong

    chit ê soah ê ê

    ê ê ê

    ê

    tín-t ng26 khah hiah ê

    m ˜ ê

    lú lú ch ê kap ê

    ê ê

    In ê ê T

    ê ê sî-ch n tú-tiõh ê ê

    ê ê beh ài ián-tó ê

    m ài ê ê chiah

    26

  • 22

    ê ê

    ê

    h m ê -tàng

    m -tàng ê

    2000 -tàng chiâ -chò ê ˜ hiông-hiông ùi

    lak--lõh-lâi-ê ê t 19

    chiah ê sòa--lâi

    ê ê kap thang-hó ê

    ê beh ê t ài tàn

    ê kap ê ê tú-hó -

    tàng tàu ê sòa--lõh-lâi ài ê ka-t ê

    t kap téng-thâu s i to ài

    ùi tàu h m ê

    ê

    ê Tng-tong 1945

    s i ê ê

    h m k ng ê ê

    ê

    4.

    Ùi ê h m

    k ng ê in ˜-ta ê m

    ê ˜-ta iáu teh ài

    m teh ê

    ê h m

    l m leh ê kap kan-ta ê Chit 3

  • ê 23

    b e-s tú-hó h m ê

    kap T in kan-ta ch…t-

    kóa in ê in t 1997 ài ê

    h m ê ê

    beh chiâ -chò ê ài ê

    ê chiah

    t 1997 3 May 30-June 1, University of

    California at Berkeley

  • 24

    Coulmas, F. 1991 The Writing System of the World. Oxford: Blackwell. DeFrancis, J. 1977 Colonialism and Language Policy in Viet Nam.Gernet, J. 1982 A History of Chinese Civilization. NY: Cambridge University Press. Habein, Y. S. 1984 The History of The Japanese Written Language. Tokyo: University

    of Tokyo Press. Kolb, A. 1971 East Asia: China Japan Korea Vietnam. Great Britain: Methuen & Co.

    Ltd.Lee Sang-Baek, L. D. 1957 Hangul: The Origin of Korean Alphabet. Seoul: Tong-Mun

    Kwan.Lee Sang-Baek, L. D. 1970 A History of Korean Alphabet and Movable Types. R. of

    Korea: Ministry of Culture and Information. Seeley, C. 1991 A History of Writing in Japan. Netherlands: E. J. Brill. Taylor, I. & Taylor, M. M. 1995 Writing and Literacy in Chinese, Korean and

    Japanese. PA: John Benjamins. 1954

    25 pp. 30-321954 24 pp. 33-36

    1954 25 pp. 18-20

    197719781987

    198819901954 26 pp. 20-24

    19921954

    27 pp. 15-181954 16 pp. 17-

    221996 chiah châi-ti u1956 49 pp. 23-30

  • 26

    1.

    pi n lóng

    khi t ê ê chit ê

    in chia ê ˜ beh

    am-khàm chiah ê ê ê

    chai-iá t chìn-chêng ê

    ê Hit tong-ch n ê in ê

    tú ê hit ê kan-ta

    oral literature iáu written literature

    ê ùi

    koh chiah ch…t-kóa

    2003:26 ùi 1652 chiah

    m ê in ka-t

    ˜-chai thang ê In t 1636

    ê à t chìn-chêng ch

    ê Heylen, 2001 Chit-kóa kap

    chiâ -chò ê ê

    t ê -sái 2 Chiung,

    2001 ê ê

    ê 1933 Chit-ê ùi 17

    kah 19 ê 19 tan

    teh ê Pçh-o -j

    2001 2004 ê

    khah ê ê Chit

    ê tú-hó ê

  • ê 27

    kap lóng in lóng

    ê

    ê ê Hit-kóa ê

    ê kap

    ê lóng k

    kap ê

    in

    khi t kúi

    ê khi t ê ê

    ê chiah tiõh

    T chit l i-té kap ê koh

    ê sòa--lâi ê

    kap chiah ê

    h m ê

    kám tiõh chiah ê ‹

    lóng t ê t ê ê

    chiah ê Diamond, 1997:235

    ê tiõh ê chiah

    chín ê Sume Sumerian

    cuneiform kan-ta ch…t-kóa kap niâ

    ê Gelb, 1952:62 Koh ê

    ê ˜ m ˜

    ê hông thçh ê

    ê Gelb 1952 thçh ê

  • 28

    ê ê T chit-ê

    ê 3 word-syllabic

    systems 1 syllabic systems kap

    phonemic systems Sòa--lâi Gelb 1952 koh ê

    ùi ê khah ê ùi

    chiah koh

    k ng ê ê siá -m…h leh

    khah ê ê khah Smalley, 1963:7

    ê ê phonemes

    ê ê hit-kóa -tàng k

    ê khah khah ê

    ê m khah ê 2001

    khah ê khah m khah

    khah khah ê

    khah ê ê

    t ê

    khah ê

    ê ê

    ê t ê t

    kap Hit ê -sái ê

    beh -hiáu ài ‹-koh

    koh ê ê beh

    bat chhiu beh k kah chiâu-ch£g oh ê

    DeFrancis, 1996 hit-kóa khiáu--ê ê ch k 1 Gelb word-syllabic DeFrancis 1990 morphosyllabic

  • ê 29

    à in sòa--lòe ài koh hit-kóa ê Chit

    ê ˜ ka-t tiàm lìn bat neh

    ê ài

    k M ˜ chhìn-chhái chh e

    -sái neh chh e ˜-tiõh ê m b -

    sái hit-kóa ê ê t

    ê châi-ti u m

    ê

    Chit ê t

    lóng k m k t

    hit-kóa beh ê t b -sái Tng chit-kóa

    in ka-t ê t

    ê T ê ˜-

    koh chit ê iáu ê Hit-kóa

    ê t ê ê

    tiõh in ê ê ê chit

    ê ê k ng-khoán

    kap

    ê h m ê ê

    1997 ˜-ta chit ê

    h m ê k ng

    ê t ê ê t

    b e-liáu--á thang Chit l³-

    bóe ê kap ˜-bat ê ê

    Chit ka-t ê ê ê

    kah 19 chiah t ê

  • 30

    3. ê kap ê

    ê

    the Middle Age k ng ê ê

    t m-põh-á k ng ê ‹-koh

    ùi 5 kah 15 chit

    ê 1 2 ê kap 3 sá ê

    Davies, 1997:291 T hit-ê Latin hit-ê

    ê the Roman Catholic Church ê

    official language hông t kap

    Crystal, 1992:223 hit ê lìn in

    ê vernacular language ˜-koh t ê ài

    t ê ká-ná t lìn

    ê k ng-khoán Norman, 1988:83

    t ê kah

    Renaissances2 Reformations

    chiah tiõh ê hông ê

    ê chit-ê t ê

    ‹-koh Martin Luther, 1483-1546 thçh

    lóng -sái ê h m chih-

    chiap koh T chit-ê

    ê t 1522

    ê chit-ê

    ˜-ta t m se -thòa ê 2 ê kap ê k ng ê t m-põh-á k ng ê

    Davies 1997:469 ê 1450-1670

  • ê 31

    ê

    T -hiáu

    thang ê T

    t u-t u-á ch…t-kóa ê Dante

    Dante Alighieri, 1265-1321 ê ˜-koh ê

    kap ài chiah khah ê t

    ê chit

    ê chiâ -chò ê chiâ -chò

    ê 1996:51 chit

    ê chiâ -chò ê

    m in nation-state ê ê

    Davies, 1997:482

    ê m in ê

    khang-khòe In ê pi n

    ê in in khah ê

    t 17 ê hit

    chín

    ê

    ê ˜-koh ê siu

    siu ê m in koh

    ê chit 2

    lóng ê ˜-koh siu in k ng-khoán

    in ê T ê chit

    ch Qu c ng t kap chit ê

    Pçh-o -j 2003 2004

    ê chit ê

  • 32

    ê T 19 ê lú

    lú chit-kóa ê

    tiõh in thçh ch…t-kóa ê

    tiõh in ê -tàng

    ê thang in ài

    ê ê t

    l i-té ê t ê

    tiõh

    4. Pái ê

    1492 Kholanpos Christopher Columbus pái

    ê Gama Vasco da Gama t 1498

    The Cape of Good Hope phah ê

    15 ê tú ê T tòe

    táu ê ê kap l³-bóe ê

    t 1579 ê sòa--lâi

    t u-t u-á ê t 17 beh

    thang h m ê ê kap

    L³-bóe h m ài

    ê beh ê b T

    chit-ê t 1624 t tú-tiõh ê

    pái ê ê ê

    hit ê ê hit kh¬-ûi-á ê

    Siraya ê t 17 t

    teh ch…t-kóa m

  • ê 33

    lóng chit ê ˜-koh ài 19

    tiõh ê chiah ê

    ê kap ê ê 2

    Rev. William Campbell, 1871-1918 t ê ê

    Formosa under the Dutch l i-té in

    ˜-ta gâu ch koh ê kap

    ka-t châi-ti u kúi-n

    5,000 Campbell, 1903:vii

    Hit ê ê

    ê -sái

    koh ê -tàng

    ê m -sái ê -

    hiáu in ka-t ê ê kap ê án-ne

    ê ê ê soah t u-t u-á -

    hiáu in ka-t ê m ê

    ch…t-kóa ê k ch…t-kóa ê kap

    Jacobus Vertrecht ê Favorlang 3

    Daniel Gravius ê ê 4 Chit-kóa

    lóng chiâ -chò hit ê

    T Koxinga

    chiâ -chò hit ê ˜-koh ê iáu t

    3 William Campbell t 1896 koh4 ê Het Heylige Euangelium Matthei en Jonannis Ofte Hagnau Ka D'llig Matiktik,

    Ka na Sasoulat ti Mattheus, ti Johannes appa. Overgefet inde Formosaansche tale, voor de

    Inwoonders van Soulang, Mattau, Sinckan, Bacloan, Tavokan, en Tevorang.

    Campbell, 1888 1990:121-123

  • 34

    ch…t-ch m Siraya ê t u-t u-á ê sî-ch n

    chiah t 19 ê in bat ê Chit-kóa

    ch…t-kóa ê In ê kan-ta

    m h m l m leh Chit-kóa

    ê

    1933:IV chit-kóa lóng t ê

    ê k ê

    k 1990:125-127 T chit l i-té

    k chit-ê ê

    1933:XV ê ê 1415 T chit thóng ê l i-té ê 1683 ê oàn ê

    1813 t 19 iáu Siraya ê -hiáu

    pái ê 19

    ˜-koh kín t 19 koh chit-ê

    ê khang-khòe

    5. ê

    19 ê án-ne -sái

    ê ˜-ta 19 20

    ê ê ê

    ê lóng t 1920

    1993:28 1996:2 1996:18 1996:149

    2004:134 In ê 1

    2 ê chiah ê Chit ê ê

    5 chit kúi kap m koh ê

  • ê 35

    ê ê ê

    ùi 1885 Barclay Thomas Barclay 1849-1935 t

    Tâi-oân-hú-siâ Kàu-h e-pò ê

    à Tng hit-kóa iáu teh

    ê sî-ch n b chió ê kap

    1882-1963 1900-1990 1887-

    1947 1896-1951 1898-1970 1889-1983

    2000

    ê t

    ê ê ê ê

    koh ê

    2 ê niâ ho n-sè hit-kóa

    ê ê ˜-koh

    ê iáu ê

    ê

    t 1922 ê

    ê 2003:78 Che

    ê Barclay ê

    -sái t 1922 chìn-chêng ch ê

    1886 1 7 J…t-

    pún ê koài-s ê Chit

    ê ê ê

    Chit ˜-ta m

    1926 40 ê

    m kap ê 1886 2

    8 Pak-káng Má ê sin-bûn

  • 36

    ê 1887 20 T Hêng-chhun-ko n kiâ -iû thoân-t

    T

    ‹-ta án-ne m ch…t-kóa ê 1912 6 327

    Kong-phòa t a-chûn teh Titanic

    péng ê

    ùi 1885 1969 chit

    ê ê -sái 12 2000

    1 5 9 kap2 6 103 7 114 8 kap 12 kap ê

    t hông kap chiah

    ê ê Barclay Barclay 1849 t

    Scotland ê Glasgow t 1875 kah 1935 t

    lóng t 60 Barclay

    2003 Band,

    1936 Barclay ê kap ê chiah-

    n…h -sái ê

  • ê 37

    Barclay t 1885 ê ê l i-té

    beh sak

    Khó-sioh lín pún-kok ê j chin oh, chió chió lâng khòan hiáu--tit. S¯-í goán siat pãt-m…h ê hoat-t³, ng pçh-o -j lâi ìn-chheh, h³ lín chèng-lâng khòan khah khoài bat... Lâng ˜-thang phah-s¢g in- i i bat Khóng-chú-j s¯-í ˜-bián õh chit-h ê j ; i ˜-thang khòan-khin i, kóng s gín-á s¯-thãk--ê Barclay 1885 .

    ê ohê khah bat

    phah bat chit-h êê

    chiah án-ne án-chóa ê neh

    t ê

    t ê ê t ti m à

    kah 19 chiah koh t chhiân-i 1860 ê

    sî-ch n h m

    hit-ch n h³ ê m h³

    T t chit-ê kap

    si ng kut-lãt sak ê t 1865

    James L. Maxwell, 1836-1921 chh a t

    ê ê 1995:6-8 1990:277-280

    si ng-thâu-á ê chiah ê

    ê kap lóng h m ê Chit-

    kóa ê ê -sái 6 1

    2 3 kap 4

    5 6

    ê phoe

  • 38

    19 b chió ê t

    ch…t-kóa Medhurst Water H. Medhurst 1796-1857 t 18376 Douglas Carstairs Douglas 1830-

    1877 t 1873 7 t si ng ê8 Campbell William Campbell 1871-

    1918 t 1913 ê 1990

    1993 1996

    ê 9 t 187310 t 1884 t ê

    hông ê 11 t

    1885 Barclay ê h m

    m ch…t-kóa kap khah ê m…h-á 12 1897 Gê

    Uî Lîm ê 13 1917 G. Gushue-

    Taylor ê 14 1925 L a Jîn-seng 6 A Dictionary of the Hok-keen Dialect of the Chinese Language, According to the

    Reading and Colloquial Idioms Chit t 1932 19377 Chinese-English Dictionary of the Vernacular or Spoken Language of Amoy, with

    the Principal Variations of the Chang-chew and Chin-chew Dialects8 -m£g-im Sin J -tián A Dictionary of the Amoy Vernacular

    Spoken throughout the Prefectures of Chin-chiu, Chiang-chiu and Formosa9 Lán ê Kiù-chú Iâ-so

    .Ki-tok ê Sin-iok

    10 K -iok ê Sèng Keng11 kúi-n pái Chit

    t 1970 chìn-chêng lóng 1970 chit koh

    t 1 ê12 -sái 199413 Pit Soàn ê Chh¬ Hãk14 L i G a Kho Khan-h³-hãk The Principles and Practice of Nursing

  • ê 39

    ê ê 15 1926 T n Khe-phoàn ê16 1925 Chhòa Pôe-hóe ê ê17 Chit-kóa lóng t 30

    à Hit-kóa l i kan-ta té ê iáu b

    ê kap ê iáu t hia kám

    90 ta ê iáu b chió iáu teh chh e

    kám -tàng Che ê

    ê t -hiáu in k chit

    t phoe h³ h u-sen cha-b¯-kián

    t i-chì ê t 1970 chìn-chêng18 t ê

    iáu hông ê ˜-koh kap

    ê soah t u-t u-á lú lú chió

    ê cha-p¬ cha-b¯ ê T

    ê cha-b¯-lâng lóng leh ê

    Chit-ê ê

    m phái Chit-kóa cha-b¯-lâng t

    tú-hó h³ in thang ê

    ê In ˜-tan ê m -sái ê

    t iáu ch…t-kóa ê ˜-bat

    15 Án-niâ ê Bãk-sái16 Chhut Sí-Sòan k -sái t

    17 Chãp-h ng Koán-kiàn18 hit

  • 40

    kan-tan -hiáu 19

    si ng-thâu-á ê tan

    t ê niâ T 1980 20

    ê ê m chhùi21 T khah ê 3

    kap l i-té ê ch

    t ê 22

    Tâi-oân-j kap 5%23 t ê lóng

    ê ê ê

    ê

    Ùi ê t ê

    ê kúi-ê ê -sái ê

    ê ˜ hit kúi ê ê T

    ê ê t b e-liáu--á

    thang ê tú-hó chit-kóa ê t

    ê -hiáu kap t 20 ê

    ch -ch ê ê tháu

    19 t 1955 ê t H -ló ê

    lóng 115,500 -hiáu 32,000

    1992:7020 1980 ê -sái Chiung 1999:33-4921 t chia ê ê H -ló22 ê -sái & 199923 T 1996 ch…t-t n ê 5% chit-ê t

    beh k ch…t-kóa khah ê 1996

    10 ê à

  • ê 41

    khah ch -hiáu kap thang ti 1925

    ê ê l i-té

    Pún-tó lâng lóng-ki ng san-pah lãk-chãp-b n lâng, k n-k n chiah chha-put-to j -chãp-b n lâng hãk-b n, kiám ˜-s chin chió mah? Che s sím-m…h goân-in neh? Ch…t h ng, s lán ka-t b -hiáu khòan hãk-b n t ng;ch…t h ng, s siat-hoat ê lâng bô chãp-hun ê sêng-sim. Iáu koh ch…t h ng,chi -s beh õh hãk-b n ê b n-j giân-gú thài kan-kè hui-siông oh-tit õh

    Chhòa, 1925:14-15 .

    360 k n-k n 20 kámb -hiáu

    ê ê Iáu kohbeh oh

    khah soah k

    ê t ê hông ê

    kap chit-ê chit 3

    ê ê t l i-té kúi

    lóng hông ê

    ê beh ê ài -hiáu

    ê lóng khah ê teh ê

    ê kap soah

    ê -tàng ch chit ê soah

    ê in ê ‹-koh

    ê ê Hawaii DeFrancis 1990

    chit ˜ tiõh ê

    ê ê ê t

    ê

    ê ê

  • 42

    ê bat ê

    ê t 1975 ê

    6.

    ùi ê

    ê kap pái ê 17

    ê pái ê ùi 1885 Barclay

    t ê ke

    chit-mái iáu b chió ê teh

    tiõh chiah ê he ˜

    ê m ˜ ê Chit ê teh

    in ka-t ê t chit l i-té tiõh ê

    tiõh soah ê hông thçh

    ê lóng chiah koh ê T

    in ê

    ê chiâ -chò

    ê án-ne ê

    ê 24 m lóng

    koh sak ê lóng

    ˜ án-ne m ˜

    hit-kóa chah ê Arab m ˜

    Arab ê Arab in

    lóng teh ê chit kan-ta

    24 T ˜-koh t 1945 m

    ê ch Quôc ng ta ê chiâ -chò

    ê

  • ê 43

    ê kap khah

    ê ˜-thang ê

    ê ê i in

    lóng ê

    t 2004 10 9-10

    ê

  • 44

    Band, Edward. 1936. Barclay of Formosa. Tokyo: Christian Literature Society. Barclay, Thomas. 1885. Tâi-oân-hú-siân Kàu-h e-pò. No.1. Campbell, William. 1888. The Gospel of St. Matthew in Formosan Sinkang

    Dialect With Corresponding Versions in Dutch and English Edited From Gravius's Edition of 1661. reprinted in 1996 Taipei: SMC Publishing Inc.

    Campbell, William. 1903. Formosa Under the Dutch. reprinted in 1992 Taipei: SMC Publishing Inc.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 1999. Language Attitudes toward Taibun, the Written Taiwanese. MA thesis: The University of Texas at Arlington.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 2001. Romanization and language planning in Taiwan. TheLinguistic Association of Korea Journal 9 1 ,15-43.

    Crystal, David. 1992. An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages.Oxford: Blackwell.

    Davies, Norman. 1997. Europe: A History. London: Pimlico.DeFrancis, John. 1990. The Chinese Language: Fact and Fantasy. Taiwan edition

    Honolulu: University of Hawaii Press. DeFrancis, John. 1996. How efficient is the Chinese writing system? Visible Language.

    Vol.30, No.1, p.6-44. Diamond, Jared. 1997. Guns, Germs, and Steel. New York: W. W. Norton &

    Company.Gelb, I. J. 1952. A Study of Writing. London: Routledge and Kegan Paul. Heylen, Ann. 2001a. Dutch language policy and early Formosan literacy 1624-

    1662 . In Ku Wei-ying ed. . Missionary Approaches and Linguistics in Mainland China and Taiwan, 199-251. Leuven: F. Verbiest Foundation and Leuven University Press.

    Norman, Jerry. 1988. Chinese. Cambridge: Cambridge University Press. Smalley, William. et al.1963. Orthography Studies. London: United Bible Societies.

    20031996

    20031994 1978

    1995

    1933

  • ê 45

    1996 1999 t

    12004

    1993a4 10-25

    1993b4 1-9

    19961996200319932004 55 2

    289-3241925 Chãp-h ng Koán-kiàn1997 t 3

    2001 teh ê ê51 4 15-52

    2003 h m êê 94-123

    19902000

  • 46

    J…t-pún ê koài-s ê 1886 1 7

  • ê 47

    Pak-káng Má ê sin-bûn ê 1886 2 8

  • 48

    Th²-thòa -á 1915 9 366

  • ê 49

    Kong-phòa t a-chûn 1912 6 327

  • 52

    1.

    ê m ê 1885 t

    ê Tâi-oân-hú-siân Kàu-h e-pò

    ê Rev. Thomas Barclay, 1849-

    1935 t ê ê

    ˜-thang khòan-khin i, kóng s gín-á s¯ thãk--ê ˜

    ê chit tú-hó t ê

    b e ê

    ê ê

    ê lóng

    ê t m hông sòa--lâi

    hông ê lóng chiah --sái-tit Chit

    ê beh ê ˜-ta m

    ch…t-kóa hàm-k¯ ê k Clinton

    ê ê

    ê ˜-thang ê chit ê hàm-

    k¯ t ch à 1

    Ketagalang ê soah hông

    Koh

    Kavalan lô-tong ê

    ê soah

    ê t ê

    bat 2 pái pái t 17 19 ê

    1 án-chóan ê -sái 1998

  • teh ê 53

    pái ùi 19 tan ê Chit 2 pái lóng

    ˜-koh in ê k ng

    Siraya ê t h m H -ló

    Chit beh t ê

    kap ê M ùi ê

    án-chóan khah ê ê

    2. ê

    ùi 17 k ng ê ê

    h m m ê soah tòe leh ê h m

    ê -sái ùi 1

    1. ê h m ê

    **-16241624-1661 *1661-16831683-1895

    1895-1945

    1945-2000

    * t -chia h m H -ló** chit ê ê ê

    t ê -sái 2

  • 54

    ê ê

    Chit-ê ùi 17 kah 19

    19 tan teh ê

    2.1. 17 -19

    pái ê ê m

    Chit-ê ê

    ê hit ê ê hit kh¬-ûi-á ê

    Siraya ê t 17 toh t

    teh ch…t-kóa m

    lóng chit ê ˜-koh kàu 19

    ê 2 chiah ê

    ê kap ê ê

    Rev. William Campbell, 1871-1918 t ê ê

    Formosa under the Dutch in

    ˜-tan gâu ch koh ê kap

    ka-t châi-ti u kúi-n

    5,000 3

    Hit ê ê

    ê -sái

    2 k3 during that period they [i.e., Dutch] not only carried on a profitable trade, but made

    successful efforts in educating and Christianising the natives; one missionary alone having

    established a number of schools and received over five thousand adults into the membership of

    the Reformed Church Campbell, 1903:vii

  • teh ê 55

    koh ê Chit -tàng

    ê m -sái ê

    in ka-t ê ê kap ê án-

    ne ê ê ê soah t u-t u-

    á in ka-t ê m ê

    ch…t-kóa ê k ch…t-kóa ê kap

    Daniel Gravius ê ê4 ti 1661

    T Koxinga

    chiâ -chò hit ê ˜-koh ê iáu t

    ch…t-ch m Siraya ê t u-t u-á ê sî-ch n

    chiah t 19 ê in bat ê Chit-kóa

    ch…t-kóa ê In ê kui kan-ta

    m h m l m leh Chit-kóa

    ê

    1933:IV chit-kóa lóng t 5 ê

    k ê k

    1990:125-127 T chit k chit-ê ê

    1933:XV ê ê

    141 T chit thóng ê ê 1683 ê oàn ê

    4 ê Het Heylige Euangelium Matthei en Jonannis Ofte Hagnau Ka D'llig Matiktik,

    Ka na Sasoulat ti Mattheus, ti Johannes appa. Overgefet inde Formosaansche tale, voor de

    Inwoonders van Soulang, Mattau, Sinckan, Bacloan, Tavokan, en Tevorang.

    Campbell, 1996 1990:121-1235 ê

  • 56

    1813 t 19 iáu Siraya ê

    2. 75 ê

  • teh ê 57

    2.2. 19 -

    pái ê

    ê t ê t ê

    t ê ê ti m à

    kah 19 chiah koh t chhiân-i n 1860 ê

    sî-ch n h m

    hit-ch n ê m

    t chit-ê kap

    kut-lãt sak ê t 1865

    James L. Maxwell, 1836-1921 chh a t

    ê ê 1995:6-8 1990:277-280

    T chìn-chêng in t

    à in t hia k6 John Van Nest Talmage 1819-1892

    án-chóan ê 7 t

    1852 t Chit t

    k chit

    ê -sái ùi in ê

    án-ne iáu b ê

    si ng-thâu-á tiõh ê chiah ê

    ê kap lóng h m Chit-kóa

    ê ê -sái 6

    6 -sái 1978:18-257 T£g-o hoan-j chh¬-hãk

  • 58

    1.

    2.

    3. kap

    4.

    5.

    6. ê

    18 b ê

    ch…t-kóa Water H. Medhurst, 1796-1857 t 18378 Carstairs Douglas, 1830-1877 t

    1873 9 t ê10 t 1913 ê

    1990 1993 1996

    ê 11 t 187312 t 1884 t ê

    hông ê 13 t

    1885 ê h m

    8 A Dictionary of the Hok-keen Dialect of the Chinese Language, According to the

    Reading and Colloquial Idioms9 Chinese-English Dictionary of the Vernacular or Spoken Language of Amoy, with

    the Principal Variations of the Chang-chew and Chin-chew Dialects10 -m£g-im Sin J -tíán A Dictionary of the Amoy Vernacular

    Spoken throughout the Prefectures of Chin-chiu, Chiang-chiu and Formosa11 Lán ê Kiù-chú Iâ-s¬ Ki-tok ê Sin-iok12 K -iok ê Sèng Keng13 kúi-á pái Chit

    t 1970 chìn-chêng lóng 1970 chit kúi koh

    t ê

  • teh ê 59

    m ch…t-kóa kap khah ê 14 1897 Gê

    Uî Lîm ê 15 1917 G. Gushue-

    Taylor ê 16 1926 T n Khe-phoàn

    ê 17 1925 Chhòa Pôe-hóe ê

    ê 18

    ê t in k chit

    t h u-sen cha-b¯-kián

    ê t 1970 19 chìn-

    chêng t ê iáu hông ê ˜-koh

    kap ê soah t u-t u-á

    ê cha-p¬ cha-b¯

    ê T ê cha-b¯-lâng lóng

    leh ê Chit-ê

    ê m ke pháin

    Chit-kóa cha-b¯-lâng t tú-hó in ê

    ê In ˜-ta ê

    m -sái ê t iáu ch…t-kóa ê

    ˜-bat kan-ta 20

    14 -sái 199415 Pit Soàn ê Chh¬ Hãk16 L i G a Kho Khan-h³-hãk The Principles and Practice of Nursing17 Chhut Sí-Sòan k -sái t

    18 Chãp-h ng Koán-kiàn19 hit20 t 1955 ê t H -ló ê

  • 60

    si ng-thâu-á ê tan

    t ê niâ T 1980 21

    ê ê m22 T khah ê

    kap ê ch

    ê 23

    kap 5% 24 t

    ê lóng ê ê

    ê m ê

    lóng 115,500 32,000

    1992:7021 1980 ê -sái 1999:33-4922 t chia ê ê H -ló23 ê -sái 199924 T 1996 ê 5% chit-ê

    beh k ch…t-kóa khah ê 1996 kúi-

    chãp ê à

  • teh ê 61

    3. 1885

  • 62

    4. 1995

  • teh ê 63

    3. ê

    Beh ài ùi kui ê ê kap25 chiah -tàng t ê kap khah

    ê

    3.1. ê

    ê kap Beh

    chit-kúi-ê ê -sái ùi 2

    ê h m ê

    ê ê 26

    Ùi ê h m ê

    kap t lóng bat

    m lóng ê ê h m ˜-tan

    ê ê t m ê

    In ˜-tan tiõh m tiõh ê

    t ˜-bat ˜-koh

    h m ê ê m chiâ -chò ê

    ê ê

    h m ê m chit-kóa ¢g-b ng

    kap ê

    Ùi ê ê

    25 t chia

    ê kap ê26 1997 Chiung, 2000 Hannas , 1997 DeFrancis, 1950 1977

  • 64

    chit-kúi-ê kap

    ê h m ê ê

    ˜-tan chit ê

    h m ê k ng ê

    t ê ê t

    b e-liáu--á thang Chit l³-bóe

    ê kap ˜-bat ê ê

    Chit-kúi-ê t ê sî-ch n in lóng tú-tiõh

    in ka-t ê ê In t 27

    28 chit-ê ê

    in ka-t ê ê 29 Chu-

    Nom ê 30 Hangul kap ê

    27 ê28 Bô-chhap ê kan-tan ê ê

    29 ê ê t ùi 10 chiah t u-t u-á

    ê 17 ê

    ê ê -sái DeFrancis, 1977

    Chiung, 200030 T ê Hangul Hangul ê

    ê ê ê chit

    t 1443 kap ê ê Hangul si ng-thâu-á

    ê ˜ Hangul Hangul chit-ê

    Chu Si-gyong t 1913 k

    Hangul Chosoncha Chongum

    31 ùi 8 ê 19

    chiah ê

  • teh ê 65

    in ka-t ê ˜-koh hit-kóa ˜-

    tan t ê t in ka-t ê

    m ê ê kap chiâ -chò

    ê ê 19 20

    ê chhiâ -i n chiah t u-t u-á kap

    ê

    1443 Sejong, 1398-1450

    sòa--lâi t 1446 t

    Hun Min Jong Um l i-té

    Lee Sang-Beck, 1957: 47

    T ê kap hit ê

    ê h m ê ê

    kan-tan 50 chhun ê

    ê -sái ùi

    chit-ê 1444 2 ê Choe

    Mal-li

    Lee Sang-Baek,1957:4,31

  • 66

    in ê

    ê -sái ùi ê ê Tran Trong Kim, 1882-

    1953 t ê ê l i-té ê

    1992:1-2

    3.2. ê

    Ùi ê t ê ˜

    ê kúi-ê ê -sái ê

    ê ˜ hit kúi ê ê T

    ê ê t b e-liáu--á thang

    ê tú-hó chit-kóa ê t ê

    kap t 20 ê ch -ch ê

    ê tháu

    khah ch kap thang t 1925

    ê ê l i-té

    Pún-tó lâng lóng-ki ng san-pah lãk-chãp-b n lâng, k n-k n chiah chha-put-to j -chãp-b n lâng hãk-b n, kám ˜-s chin chió mah? Che s sím-m…h goân-in neh? Ch…t h ng, s lán ka-t b -hiáu khoàn hãk-b n t ng;ch…t h ng, s siat-hoat ê lâng bô chãp-hun ê sêng-sim. Iáu koh ch…t h ng,chi -s beh õh hãk-b n ê bûn-j giân-gú thài kan-kè hui-siông oh-tit õh.

    Chhòa, 1925: 14-15

    360 k n-k n 20 kám

  • teh ê 67

    ˜ ka-t b -hiáuê ê Iáu koh

    beh ê oh

    khah soah k

    ê 32 t ê hông ê

    kap chit-ê chit 3

    ê ê t l i-té kúi

    lóng hông ê

    ê beh ê ài

    ê lóng khah ê teh ê T 19 ê

    ê chit-ê t

    1885 ê ê

    Khó-sioh lín pún-kok ê j [Hàn-j ] chin oh, chin chió lâng khòa -hiáu-tit.S¯-í goán siat pãt-m…h ê hoat-t³, ng pçh-o -j lâi ìn chheh, h³ lín chèng-lâng khòa khah khoài bat. Lâng ˜-thang phah-s¢g in-ùi i bat Khóng-chú-j [Hàn-j ] s¯-í ˜-bián õh chit-h ê j ; i ˜-thang khòa -khini, kóng s gín-á s¯-thãk--ê.

    ê ohê khah bat

    phah bat chit-h êê

    ê kap soah

    ê -tàng ch chit ê soah

    ê in ê ‹-koh lú

    lú ch ê ê Hawaii DeFrancis

    32 l i-té ê “digraphia” digraphia -sái DeFrancis 1984;Dale 1980;Tiun

    1998

  • 68

    ˜-tiõh ê t chit

    ê

    ê ê ê t

    ê

    ê ê

    ê bat ê

    ê t 1975 ê 33

    4. ê

    Chit ê ê kap ê

    beh ùi ê ê kap ê

    4.1. ê kap

    ch lóng kap

    ê sòa--lâi

    ABC ê chit k ê

    m

    ê ê “semi”kap“er” kap ê ê

    ê ê

    “McDonald” chit-ê

    án-ne ê h m ê

    ABC k ng chiah tiõh ‹-koh ch ê

    lóng k ê kap ê

    33 kap ê -sái 1993 1996

  • teh ê 69

    ê Tzeng, 1992 ê k ng-khoán

    ê chit-ê kap ê ê 34

    kap ê t k ng-khoán

    ê 1992 ùi ê

    ê t ê

    ê lú lú chió ê ùi 11 ê

    27% 12 ê 90%

    l i-té m

    Chit m ˜ ê

    beh k ng k ng ê

    homophone chit t ch

    l i-té m in k ng ê lâi k ng-khoán ê

    ê k ng k ng k ng ê

    “see” kap “sea” “too” “two” 2 “to”

    ê l i-té

    lóng ê chit tong-ch n ê hiah

    ch à McGraw-Hill 1963 ùi ê

    l i-té ê 5% DeFrancis,

    1990:187 t ê l i-té lóng

    polysyllabic words compound words T chit

    beh ê ke kan-tan -sái

    34 the phonological effect in the reading of the Chinese characters is real and its nature

    seems to be similar to that generated in an alphabetic script Tzeng et al., 1992:128 .

  • 70

    ê niâ 35 kap

    ˜-koh teh sô ê káu-hi ant

    súi ê kh ng rainbow chit 5% ê soah

    chit ê ˜ DeFrancis

    hiah ê -

    kap koh khah ê 36

    ê ê Gelb 1952

    kap Smalley 1963 ê In ê

    ê ê chiah -tàng ê

    kap ê ê

    teh ê phoneme syllable

    morpheme kap word ùi k ng ê

    T chit-ê -sái - word-

    syllabic - morphosyllabic ê 37 ê

    ê

    kap -sái t chit-ê l i-

    té ê

    kap lóng ˜-koh in iáu t m-põh-á

    ê h m ê kap

    ê k ng h m ê kap

    35 ê -sái 199836 the inefficiency of the system stems precisely from its clumsy method of sound

    representation and the added complication of an even more clumsy system of semantic

    determinatives. DeFrancis, 1996:4037 Gelb word-syllabic DeFrancis morphosyllabic

  • teh ê 71

    ˜-koh ê

    kap

    lóng ê ˜-koh kap lóng ê

    ê

    kap lóng ê ê

    -sái ê

    Gelb ùi ê ê ê

    ùi ê ê chit úi ê

    ê ê tng ê

    khah ê khah ê

    ê

    T iáu sa ê chìn-chêng kan-tan

    -tàng t ê lìn in beh ê ê Chit-ê

    ê ê kui ê ê in t

    lìn hit ê lìn ê ê

    chit pak ê beh t

    sa leh kap hit M

    beh t beh

    kan-tan chit pak ê ka-t Tng ê chit

    pak ê in ài t hia ioh ê

    Tng ê ê

    ê k hit-ê ê

    tãk-pái beh k ng ê

    k ng chit ê

    ê à

    chit-ê Tng ê ê

  • 72

    ê k k ng-khoán

    ê ê k ng-khoán ê ê

    ê k ng ê

    t chit - ê chiâ beh

    ê ê ê soah

    ê ê khah

    khah ê

    ê In -tàng ê

    -sái ê T chit-ê in

    50 ê 50 -

    sái kap ê ê

    koh khah in koh khah ê ê In

    ê koh khah ê 28

    -sái ê

    ê ê kap leh

    khah ê ê khah

    ê in -sái ê ê ê

    ê ê -tàng chit

    ê lóng ê vowels kap

    consonants ê k ng ê k ng ê

    kap -sái k hit-ê ê

    Smalley 1963:7 kan-tan ê

    26 -sái hit-ê ê

    ê ch ê

    ài ch ê chiah châi-ti u

    ài 2,600

  • teh ê 73

    ê ài ch…t-kóa leh ê

    ê ê ài

    3,000 chiah ê Hannas 1997 ê

    chit-mái ê 7,000 Chit 7,000

    ê niâ k khah ê

    ê -sái

    ê 47,035

    ch…t-kóa ê k beh

    ê ká-ná ˜-koh

    k hiah

    ê 1,000 1,000

    ˜ khah sió-khóa niâ

    k ng-khoán ê ê

    thán ê

    ch a ê ê khàm

    khàm ê m teh ê

    k ng

    Chit ê ˜-tan

    ê

    4.2. ê

    Chit ê ˜ t

    l i-té ê ch ê

    ê lóng k ng k ng

    H -ló ê ê ê T chiah ch

    t 1837 ê

  • 74

    ê 1873 ê ê

    ê kap ê ê

    1996 1993 1913 ê t

    ê m t hông ê

    Chit kúi ê ê -sái ùi 5

    5. ê

    IPAin in

    ien ian oa oa

    o.

    k ng k ng ê sán k ng ê

    kah chit-mái iáu teh ê

    -sái 38

    ê kap tone ê

    38 /ts / kap /ch / ê /ch/

  • teh ê 75

    6. ê

    bûn

    t /i/, /e/ ê chi

    tsa

    chha

    hi

    j…t

    ka

    kha

    m

    ni

    ng³

    pi

    phoe

    thai

    7. ê

    ti

    ê tê

    /n/ /t/ kian

    ta

    tu

    to toh

    ê to.

    / / tong kok

  • 76

    8. ê

    -

    -1 2 3 4 5 6 7 8

    44 53 21 3 12 22 5 IPA

    ˜ -tàng ê hit-ê ê

    hit-ê ê ê

    ê hit-kóa ê lóng M in

    ê -sái ê h m

    kap ê ê

    H -ló

    ê chit

    án-chóan ê ê kap ê 39 Chit

    ê t 9 kap 10 Ùi 9

    kap 10 -sái chit ê ê

    m -tàng teh ê 3

    ê ê

    - ê

    39 ê kap ê -sái 1977 1999

  • teh ê 77

    9. ê

    bilabial alveolar velar glottal -asp/+asp -asp/+asp -asp/+asp

    voiceless stop p / ph t / th k / khvoiced stop b gvoiced flap lvoiceless fricative s hvoiceless affricate ch(ts)/chhvoiced affricate jvoiced nasal m n ng

    10. ê

    front central back

    high i u mid e o ¬

    low a

    ê ti ê lìn thán

    ch a kap ê ch a Ùi 9 kap

    10 -sái m chit-ê kap

    ê ˜-tan kap

    ê IPA 40 voiceless

    voiced kap aspiration ê /p t k/ /b g/

    /h/ ch…t-kóa

    40 International Phonetic Alphabet.

  • 78

    thái-- /p t k/ ê / / thái-- ài /b d g/

    /p t k/ / / chit ê

    ê ê lóng in

    ka-t ê beh ê ê

    ê l i-té kan-tan kap kap

    khi t ê -sái ê

    ch lóng kap

    beh ê kap ê

    ê ê

    kap ê m /h/

    spelling ê k ng ê

    beh ê iah beh

    siáng ê hit-ê khah

    ê ê ê

    - ê ch…t-kóa 41

    h m

    /p/ / / /ph/ / / Chit

    ê m án-ne ê -tàng koh ê

    ê

    ê t kap ê

    - ê ê

    lóng 24 ê 23 17 kap 6

    chit 24 kan-tan 17 ˜-bián

    26 kan-tan 17 châi-ti u H m

    41 /ts / kap /ch/ ê

  • teh ê 79

    kúi ê ê ˜ ê

    -tàng ê T chit kúi l i-té khah chiãp ê

    /ch/ kap /chh/ ê 42

    ê teh ê ch…t-kóa

    Sòa--lâi ê

    k ê ùi pêng pêng sio-sòa sòa--lâi43 chiah t ê “-”

    ê ˜

    Tâi-oân-lâng ˜-s Tiong-kok-lâng Chit ê ê

    koh ch…t-kóa ê

    án-chóan án-chóan án-chóan án-chóan

    4.3. ê

    ê khah koh ê leh Smalley 1963:34-

    52 ê 5 siáng -tàng chit 5

    siáng khah ê Chit 544

    1. -tàng ê kap

    2. -tàng ê hit-ê ê

    42 chit 2 /c/ kap /ch/ -tàng koh khah43 ê ê

    ài ³-kóe-khiau b -sái ò.-koe-khiau44 1 Maximum motivation for the learner, acceptance by its society, and controlling

    groups such as the government. 2 Maximum representation of speech. 3 Maximum ease of

    learning. 4 Maximum transfer. 5 Maximum ease of reproduction.

  • 80

    3.

    4. ê

    5. phah

    chit 5 -sái ke

    hit-kóa ê kap ê

    khi-m¬ giang chhun-ê ê

    pi n hit-kóa khàm-khàm ê

    ê kap ê in

    ê lóng kan-tan beh in

    in moh leh ê

    ê hit-kóa ê

    -tàng in ê

    -tàng ê ˜-koh ê

    ê ê ê

    ch iáu hit k

    ê 45 chit-ê iáu t

    l i-té ê ch lóng

    khah án-chóan ê

    hông hit-kóa ê àu ê

    Án-chóan ê kap ián-tó ê

    ê sak ài ê

    - ê

    koh ê

    ê chit

    45 kap ê -sái Chiung, 1999

  • teh ê 81

    ê chit-kúi-ê -tàng

    ê j n-bat sòa--lâi in

    kap ê k ng-khoán -tàng

    khah ê sòa--lâi khah k hit-ê

    -tàng

    ch pi n ài hiah in ê

    lóng ê -tàng

    ê khah ch in khah

    Lú ch lú t

    b hông beh m khah án-ne

    chiah -tàng -tàng ê

    t ê T ê lú lú

    t ê ti n-ti n ài khah

    ê kap ê lóng khah m

    ê hiah OCR

    -sái ch…t-kóa ê

    -sái

    5.

    ê chit

    ch…t-kóa chit ch…t-kóa

    ˜-koh k hit-kóa hông ê h m ê ê

    ká-ná niâ ê

    ê -tàng t l i-té

    kap lóng ê ê ê k ng Beh

    ài khah ê beh ê

  • 82

    kap sòa--lâi -sái

    ê iah beh ê ài án-ne

    t 2001 51 4 , 15-52

    “Peh-oe-ji, Childish Writing?” t 6

    NATSC 2000 ùi

    t ê Dr. Jerry Edmondson

    Pete Unseth ê

    ê kap t ê tàu ê

    ê

    kap

    t chia k in

  • teh ê 83

    Barclay, Thomas. 1885. Tâi-oân-hú-siân Kàu-h e-pò. No.1. Campbell, William. 1979. -—ng-im Sin J -tián A Dictionary of the Amoy

    Vernacular Spoken throughout the Prefectures of Chin-chiu, Chiang-chiu and Formosa . originally published in 1913 . Tailam: The Taiwan Church Press.

    Campbell, William. 1992. Formosa Under the Dutch. originally published in 1903Taipei: SMC Publishing Inc.

    Campbell, William. 1996. The Gospel of St. Matthew in Formosan SinkangDialect With Corresponding Versions in Dutch and English Edited From Gravius's Edition of 1661. originally published in 1888 Taipei: SMC Publishing Inc.

    Chen, Ping. 1999. Modern Chinese: History and Sociolinguistics. Cambridge: Cambridge University Press.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 1999. Language Attitudes toward Taibun, the Written Taiwanese. MA thesis: The University of Texas at Arlington.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 2000. Language, literacy, and nationalism: a comparative study of Vietnam and Taiwan. Paper presented at the 5th International Symposium on Languages and Linguistics: Pan-Asiatic Linguistics, Nov. 16-17,Vietnam National University, HCM, Vietnam.

    Dale, Ian R. H. 1980. Digraphia. International Journal of Sociology of Language.Vol.26, p.5-13.

    DeFrancis, John. 1950. Nationalism and Language Reform in China. Princeton University Press.

    DeFrancis, John. 1977. Colonialism and Language Policy in Viet Nam. The Hague. DeFrancis, John. 1984. Digraphia. Word. Vol.35, No.1, p.59-66. DeFrancis, John. 1990. The Chinese Language: Fact and Fantasy. Taiwan edition

    Honolulu: University of Hawaii Press. DeFrancis, John. 1996. How efficient is the Chinese writing system? Visible Language.

    Vol.30, No.1, p.6-44. Gelb, I. J. 1952. A Study of Writing. London: Routledge and Kegan Paul. Hannas, William. C. 1997. Asia's Orthographic Dilemma. University of Hawaii Press. Lee, Sang-Beck. 1957. The Origin of the Korean Alphabet Hangul, According to New

    Historical Evidence. Seoul: Tong-Mun Kwan. Naojiro Murakami, B. 1933. Sinkan Manuscripts. Taipei: Taihoku Imperial University. Norman, Jerry. 1991. Chinese. originally published in 1988 Cambridge:

    Cambridge University Press.Smalley, William. et al.1963. Orthography Studies. London: United Bible Societies.

  • 84

    Tiun Hak-khiam. 1998. Writing in two scripts: a case study of digraphia in Taiwanese. Written Language and Literacy. Vol. 1, No. 2, p.225-247.

    Tzeng, Ovid. et al. 1992. Auto activation of linguistic information in Chinese character recognition. Advances in Psychology. Vol.94, p.119-130. 1994 http://ws.twl.ncku.edu.tw/hak-

    chia/l/lu-heng-chhiong/peh-oe-ji.htm 1992 1978 1993a

    4 10-25 1993b

    4 1-9 1996

    1995

    1992 1992

    1993 1999 t

    1 1997 t 3

    1998 ê ê t 4

    1925 Chãp-h ng Koán-kiàn 1989 1990

    1977 1999t 1 1990

  • teh ê 85

    1897 ê ê

    1917 ê

  • 86

    ê 43

    ê ê

  • 88

    1.

    1492 Kholanpos Christopher Columbus pái

    ê Gama Vasco da Gama t 1498

    The Cape of Good Hope phah ê

    15 ê tú ê T tòe

    táu ê ê kap l³-bóe ê

    m t chit tòe ê

    h m t t án-ne ê t 17

    ê t ˜ ˜-koh

    t chiâ -chò in ê

    t beh ê ê h m

    ê chit 2 ê

    ê kh¢g t ê ê

    beh khah ch ê

    DeFrancis 1977 Hannas 1997 Chiung 2000

    2002 beh t ê Chiung 2001

    2001

    2.

    bat 1000 ê 111- 939

    ê ˜-koh iáu h m ê

    Chit-ê 19 ê chiah

  • h m ê 89

    2.1. ê

    ê

    Ch Nôm ê ˜-koh lóng kap

    ê

    t ê ùi ê 204- 111

    hit-ch m Nguyen, 1999:2 T ê

    chiâ -chò ê T t 10

    kap soah

    t ê t

    kap ê Nguyen, 1999:3-4

    t in ê

    á ê ê

    ê ê m -

    sái t 10

    chiah DeFrancis, 1977:21 ê

    ê kap

    Nguyen, 1999:2 T ê t 13 chiah

    ê ê 1 ah t 16 18 2 ê

    ê kap chió ê

    t

    kap Nguyen, 1999

    ê h m ê nih ê ê

    1 ê2 H m Nguyen Thanh Xuan ê

  • 90

    ê ê t ê3 ê gín-á t /kon/

    /kon/t ê chit ê /kon/ t

    koh gín-á ê kap

    /kon/

    ê ê m ê

    kan-tan ê

    soah ê Chit-ê t ê

    k ng-khoán ê

    t t koh ka-t ê ˜-

    koh soah ê Che ê

    ê t hông ê

    koh ê b -sái k

    ê lóng k

    m k t hit-kóa beh ê

    t b -sái Tng chit-kóa in

    ka-t ê t ê

    ê ê

    2 ê chiâ -chò ê

    ê m thòan koh khah ch ê

    ê t nih t

    /tre/ nih ê /le/ ê

    ê Ùi chia -tàng

    3 H m Nguyen Quang Hong ê

  • h m ê 91

    khah phái beh t ài bat chiah

    châi-ti u kap ê

    2.2. ê

    ê kah 17 phoneme ê

    ê chiah ê t ê -sái 4 ê

    17 19 ê 19

    ê 20 ê

    kap 1945 ê

    16 17 ê ê t u-t u-á In

    khah k thang t in ê k

    1 4 ê h m ch

    k ng-khoán ˜ t ê

    ê ê 5 T b

    chió ê phah Dac Lo6 t 1651

    3 7 Do, 1972

    Dac Lo h m ê t Medherst8 h m t

    1837 ê ê k ng-

    khoán In lóng ê k kap ê 1

    Dac Lo ê t k ng ê sió-khóa chiâ -chò

    4 ê Do Quang Chinh 19725 Thompson 1987:54-55) and Ly 1996:56 Dac Lo Alexandre de Rhodes7 Dictionarium Annamaticum, Lusetanum et Latinum Viet Bo La

    8 Walter Henry Medherst, 1796-1857 ê

  • 92

    ê

    T 19 chìn-chêng kan-tan t

    niâ 9 chiah sió-khóa

    kap t ê Vien Van Hoc, 1961:21-22

    sak ê ˜-koh soah

    ê k

    sòa--lâi t 1865 1 ê Gia Dinh Bao

    m ùi hit-ch m ch Quôc ng

    Vien Van Hoc, 1961:22 t h m 1885 ê 1

    Tâi-oân-hú-siân Kàu-h e-pò k ng-

    khoán chh a ê t 1882

    1 ê ài ê Vien Van Hoc,

    1961:22-23

    sak ê

    h m

    lóng k m

    kap t h m

    ê h m ê thang

    b -sái 10

    9 1862 kap 3 1885

    10 1866 Paulin Vial t 1 phoe--nih “From the

    first days it was recognized that the Chinese language was a barrier between us and the natives…;

    it is the only one which can bring close to us the Annamites of the colony by inculcating in them

    the principles of European civilization and isolating them from the hostile influence of our

    neighbors” quoted in DeFrancis, 1977:77)

  • h m ê 93

    ùi ê

    tng in beh t khah

    l³-bóe -tàng

    ê DeFrancis, 1977:131-134

    t chit t i-chì

    ê ê beh

    ˜-koh soah ê

    t ê sak t 19

    khah ˜-koh ê iáu DeFrancis,

    1977:69 ê ài 20 t ê ê

    chiah ê DeFrancis, 1977:159 Che t

    ê ê t hông oá

    ê ‹-koh t

    ê in t ê k

    chiâ -chò ê

    20 ê ê11 t ê t ká-n 20 ê

    ê kan-tan

    Chit-ê tú t h m k ng ê

    ê ch…t-kóa ê In t

    1907 t 12 Ha Noi thang

    11 H m Nguyen Quang Hong ê m -sái Marr

    1971:156-18412 ê

  • 94

    kap In beh ê b -

    sái ê t beh in beh

    thang

    1 t ˜-koh in ê soah

    t h m T in ê

    soah chiâ -chò ê kap m

    ch…t-ch n ê Vuong & Vu, 1980:20-32

    kah 1930 á 75 ê Hannas,

    1997:86

    t ê sak ê ˜-koh

    che t hit-ch n ê t 1945

    chiah ê

    t 1945 9 2

    t 9 8 t s i ê t hit 10

    koh 1 chò-hóe ê phoe i t phoe--nih

    Lán ê

    Khah lán in in lánin lán bat thang k lán

    Lán ê ê 95% -sái lónglán beh án-chóan

    Lán chit-má ê êlán ài ê khang-khòe Lán

    ài t 1 -hiáu chu Quoc ngu ê Lán

    Lán ê

  • h m ê 95

    Lán ài k ê thi u-á chh i ân Lán ài Lánài iá ka-t ê kap êchiah ê ah che m siá -m…h ài

    -hiáu ê

    Bat --ê ài ˜-bat --ê thang lán ê t m-põh-á

    ‹-bat --ê m ài kut-lãt phah Ang-sài ài b¯-kián a àisió ˜-bat ê p ài kián --ê ài

    --ê ài

    Cha-b¯ lóng ài koh khah phah chiah tòe ê

    ¢g ê chò-hóe phah

    Ho, 1994:64-65

    1945 bat ê 20% t

    1953 70% DeFrancis, 1977:240

    -tàng ùi ê ch si ng

    ê kap

    t kap

    chiâ -chò ê thang ê

    T 40 soah thçh

    ê thang

    ê ê ‹-koh hit iáu ê

    koh ˜ k koh thçh t g

    ê nih ê án-chóan ê thang

    ê t i-chì m

    soah ê

  • 96

    1971:107 ê

    1971:228-240 T chit p n-sè chiâ -chò

    ê si ng

    ê T t

    phoe ê án-chóan hiah ch ê

    thang chiok ê t i-chì T 19 ê

    nih in ê t hit

    ê chiâ -chò ˜-koh án-ne -sái ê

    koh -tàng ê ‹-koh kah 20

    ài ê ˜-tan niâ ài koh sio sòa--lâi ê kap

    ˜-koh soah siu kap phái

    ê t chiâ -chò

    ê si ng ê t ê

    chhân-chhân T kan-tan

    chió bat 13 ê ê sak

    t

    2.3. ê

    t ê -sái 2 ê Chiung,

    2001 ê ê

    ê 1933 Chit-ê ùi 17

    kah 19 ê 19 tan

    13 -hiáu ê ê ˜-bat ê

    khah Stubbs 1980:72 t

    ê ê t beh

  • h m ê 97

    teh ê 2001

    1 pái ê

    ê t ê t ê

    t ê ê t ti m à

    kah 19 chiah koh t chhiân-i 1860 ê

    sî-ch n h m

    hit-ch n ê m

    T t chit-ê kap

    si ng kut-lãt sak ê t 1865

    James L. Maxwell, 1836-1921 chh a t

    ê ê 1995:6-8 1990:277-280

    T chìn-chêng in t

    à in t hia t k 114 John Van Nest Talmage 1819-1892

    án-chóan ê 15

    1852 t Chit t

    k chit

    ê t -sái -hiáu ùi in ê

    án-ne iáu b ê

    si ng-thâu-á ê chiah ê

    ê kap lóng h m ê Chit-

    kóa ê ê -sái 6

    14 -sái 1978:18-25)15 T£g-o hoan-j chh¬ -hãk

  • 98

    1.

    2.

    3. kap

    4.

    5.

    6. ê

    19 b chió ê t

    ch…t-kóa Medhurst Water H. Medhurst 1796-1857 t 183716 Douglas Carstairs Douglas 1830-

    1877 t 1873 17 t si ng ê18 Campbell William Campbell 1871-

    1918 t 1913 ê 1990

    1993 1996

    1 ê 19 t 187320 t 1884 t ê

    hông ê 21 t

    16 A Dictionary of the Hok-keen Dialect of the Chinese Language According to the

    Reading and Colloquial Idioms Chit t 1932 193717 Chinese-English Dictionary of the Vernacular or Spoken Language of Amoy, with

    the Principal Variations of the Chang-chew and Chin-chew Dialects18 -m£g-im Sin J -tián A Dictionary of the Amoy Vernacular

    Spoken throughout the Prefectures of Chin-chiu, Chiang-chiu and Formosa19 Lán ê Kiù-chú Iâ-so

    .Ki-tok ê Sin-iok

    20 K -iok ê Sèng Keng21 kúi-n pái Chit

    t 1970 chìn-chêng lóng 1970 chit koh

    t 1 ê

  • h m ê 99

    1885 Barclay Thomas Barclay 1849-1935

    ê h m m ch…t-kóa kap

    khah ê m…h-á 22 1897 Gê Uî Lîm ê23 1917 G. Gushue-Taylor ê

    24 1926 T n Khe-phoàn ê 25 1925

    Chhòa Pôe-hóe ê ê 26

    ê t -hiáu in k chit

    t phoe h u-sen cha-b¯-kián

    t i-chì ê t 1970 chìn-chêng 27 t

    ê iáu hông ê ˜-koh kap

    ê soah t u-t u-á chió

    ê cha-p¬ cha-b¯ ê

    T ê cha-b¯-lâng lóng leh

    ê Chit-ê ê

    m phái Chit-kóa cha-b¯-

    lâng t tú-hó in thang ê

    ê In ˜-tan ê m -sái

    ê t iáu ch…t-kóa ê

    22 -sái 199423 Pit Soàn ê Chh¬ Hãk24 L i G a Kho Khan-h³-hãk The Principles and Practice of Nursing25 Chhut Sí-Sòan k -sái t

    26 Chãp-h ng Koán-kiàn27 hit

  • 100

    ˜-bat kan-tan -hiáu 28

    si ng-thâu-á ê tan

    t ê T 1980 29 ê

    ê m chhùi30 T khah ê 3

    kap ê ch

    t ê 31 Tâi-

    oân-j kap 5% 32

    t ê lóng ê

    ê ê ê

    3. ê

    h m t ê lóng

    lán t chit beh ê

    ê ê

    nih ê

    h m ê lóng h m in ê

    28 t 1955 ê t H -ló ê

    lóng 115,500 -hiáu 32,000

    1992:7029 1980 ê -sái Chiung 1999:33-4930 t chia ê ê H -ló31 ê -sái & 199932 T 1996 1 ê 1 ê 5% chit-ê t

    beh k ch…t-kóa khah ê 1996

    10 ê

  • h m ê 101

    lán t t chia ch…t- -á kap ê

    h m k ng-khoán lóng

    isolating languages t in ê siá ê

    ‹-tan án-ne chit 2 ê lóng koân ê

    monosyllabic ê t in ê ch lóng ê

    ê h m ê

    ê koân ˜-koh ch ê

    soah hit ê

    kap ê h m lóng

    hông ê 7 ê

    6 ê T koh ê tone

    sandhi ˜-koh t nih chió ê -sái

    ê

    h m chit 2 lóng

    ch…t-kóa phonetics ê ˜-koh

    lóng -sái phonemic writing h m

    ê in lóng ê ˜-koh

    b chió ê -kha lán t k h m

    sio-siâng h m siâng ê

    Sio-siâng ê

    1. Pê -pê lóng ê

    2. Lóng ê

    3. Lóng diacritics “^” t

    ê téng-koân thang

    4. Lóng ê ch

  • 102

    ê

    5. lóng ê ˜-koh

    lóng -sái ê

    6. chit 2 ê lóng a lóng

    ch…t-kóa h m siâng ê

    siâng ê

    1. ê t ˜-koh ê t

    kap chit-ê 2 ê

    3 ê

    2. h m ê “-“

    làng space

    3. h m ê ê

    ˜-koh b chió ê

    3.1.

    ê lóng t hit-ê ê k ng ê

    k ng ê ê

    zero consonant kap nâ-âu glottal

    stop 17 ê consonants 6 ê simple vowels kap

    7 ê 33 In t 1 2 kap 3

    33 ê kap -sái 2001

    1977

  • h m ê 103

    1. ê IPA

    (bi-labial) (alveolar) khok (velar) Nâ-âu (glottal)

    - / + - / + - / +

    (voiceless stop)

    (voiced stop) g (voiceless C. fricative) (voiceless G. fricative)

    (voiceless affricate)

    (voiced Affricate)

    (voiced lateral) *34(voiced nasal)

    2. ê IPA

    front central back

    high

    mid

    low

    3. ê kap i ê

    -

    *35 -

    1 2 3 4 5 6 7 8

    ê 44 53 21 3 12 22 5

    IPA ê

    34 ê /l/ ch sî-ch n [d] [ ê 2001:31-32

    ˜-koh t chia ê35 4 8 ê p t k h ê 1 p t k h

    4 h m 1

  • 104

    ê -sái t 1 2

    kap 3 ê ê Lán t k nih kap

    h m ê t 4 kap 5

    4. ê h m ê

    /b/ b bûnch t /i/, /e/ ê chi/ts/ts tsa

    /tsh/ chh chha/g/ g gí/h/ h hi/dz/ j j…t/k/ k ka/kh/ kh kha/l/ l lí

    /m/ m m/n/ n ni

    ng³

    /p/ p pi/ph/ ph phoe/s/ s sì/t/ t tê/th/ th thai

    5. ê h m ê

    /i/ i tie ê tê/e/ia piah /n/ /t/ kian

    /a/ a ta/u/ u tu

    to toh

    o. ê to./o/o piah / / tong kok

  • h m ê 105

    Ùi 4 kap 5 -sái chió ê

    lóng /b/ t b /kh/ t kh

    ê -sái ê

    Chai-ián h m ê lán t ê

    k word sòa--

    lâi ùi tò-pêng pêng k ê 4 kap 5 ê

    k koh k 3 ê t

    nucleus 36 l³-bóe chiah koh k “-” t

    h m chhit-thô han-chî ám-bõk-kóe chhài-thâu-kóe

    ê ê

    base tone of a syllable ê

    ê chhái-th u-kóe ˜-koh ê ài ê

    chhài-thâu-kóe Chit -sái ê

    ˜-koh chit tiõh

    ê t ê k

    ê t nih chiah

    kap “-” t Chit m bái Bái t

    ê Chit t koh

    khah ê k motorbike ¬-t¯-bái

    t ¬-tó-bái ˜ 3 ê “¬” “tó” kap “bái” tàu

    ê ê 3 ³t¬bái ¬t¬bái ho n-sè

    khah

    36 t 1 ê ê niâ m ch…t-kóa ˜ t

    ê “p e” kap “o ” ê t

  • 106

    ªt¬bái chit kap

    ê ˜ ê sòa--lâi k

    ê “-” thçh ¥t¬bái ê kap ³t¬bái ê ê

    kan-tan ê lóng

    homophone ê t nih

    t leh -sái m -tàng kah

    kah “-” chit-ê -sái k

    ê ˜ ê

    -sái k “-”

    han-chî i ê /n/ h m /ch/ tàu-t n chò-hóe

    ê -sái hanchî kokong kok-ong

    m ko-kong t t ê

    khah leh kokong chit chió

    lóng t ê chió

    chit-ê k thçh ê

    he khi t ê ê

    hàn t hanchî án-ne hanchî t -tàng

    ê ê

    ê glides /w/ t nih o góa koe

    thái ài w u /w/ ê Che

    ê /w/ gâu piah ê ê /w/ piah

    koân ê [-high] /a/ /e/ t [+high] ê /w/ [-high]

    ê Chit ch…t t /w/ ê [o] [ /w/

    khah sêng [o] [ t k góa koe Chit /w/

    piah ê t m m t in ê

  • h m ê 107

    nih 1

    b chió ê T nih k

    “ n ” t ê pêng koân tin chiún koain

    iáu nâ-âu glottal stop ê IPA

    [ ] chit-ê nâ-âu t nih h IPA

    ah IPA tih

    3.2.

    ê in ê ê

    koh khah k ng ê k ng ê

    Ngueyn Dinh Hoa 1997:10 ê -sái

    3

    ê ê t ê Doan

    Thien Thuat 1999 ê 19 ê 13 ê 3

    ê diphthongs 37 ê ê

    6 ê 38 Lán k chit-kóa kap t

    6 7 8 9 kap 10

    37 /p/ t Doan Thien Thuat k ê

    ê iáu /t 3 ê38 k ng ê -tàng 2 ê 4 ê 6 ê 8 ê

  • 108

    6. ê IPA

    khok khok Nâ-âu

    - / +

    (voiceless stop)

    (voiced stop) d (voiceless fricative)

    (voiced fricative)

    (voiced lateral) l (voiced nasal)

    7. ê IPA

    (- ) (+ )

    upper high i u

    upper mid e o

    lower lower mid

    low a

    8. ê ê

    (- ) (+ )

    upper high

    upper mid

    lower lower mid

    low

    9. ê

    (- ) (+ )

    upper i ulower

  • h m ê 109

    10. ê

    ngang s c huy n h i ngã n ng?

    ê 33 35 21 313 435 3

    IPA ê

    ê h m ê kap

    khah sió-khóa beh k kh¢g t nih lán

    t k in ê t 11 kap 12 thang ê -

    kap

    11. ê h m ê

    t t«i

    th thu

    ch cho

    /t tr trång

    k i, y, e, ê, kªq /w/ qu¶ c c¸ b ba

    ® ®i

    ph ph¸p

    s xa

    x so

    kh khi

    h hái

    ¨n

    v vÒ

    d da gi t giag i g× r ra

  • 110

    gh i, e, ê ghi g gμ l lμ

    m mÑ

    n nam

    nh nhí

    ngh i, e, ê nghØng ngäc

    * ---

    12. ê h m ê

    i khi iy t ®ång ý

    e ê ghÕe em

    a thanh

    u cò

    « c«

    ¬ th¬

    © thÊy

    o co

    o cong

    a ta

    ¨ ¨na y, u tay

    ê h m ê kap

    khah sió-khóa Che ê ê

    1 ê t khah ê

    ê - ê ài t ê

    ch…t-kóa t “o” chiân ô

  • h m ê 111

    thang o

    2 ê k ng ê ê

    gi [z] ê Italy ê Thompson 1987:62 nh [ ]

    ê Jerold Edmondson;David Silva c, k, q [k]

    Doan Thien Thuat ph [f]

    DeFrancis, 1977:58

    3 ê /t ˜-

    koh ch lóng lóng t ê

    nih ê “ch” /c/ “tr” / t

    ê /c/ h m / t ê ti n b ài “ch”

    iah “tr” tr ng ˜-tiõh ch ng

    4 ê tan m

    400 ê t chit 400

    ê chit-má à “d” h m “gi” chit 2

    t 17 ê [d] h m [kj] ê ˜-koh chit

    2 ê lóng [z] ê ê iáu “d” h m “gi” ê

    t Doan, 1999:163-164 hit-ch n

    k “d” thçh [d] ê /d/ i

    ê pre-nâ-âu pre-glottalized ê [ ] t ài “ ”

    5 ê ê

    “k” kap “q” k ng /k/ t

    kioh [w] ê “q” qu ê h m ê “k”

    kê k ng in t chit 2 Koh

    â h m / ê ˜-koh soah h m /a/

    a ê ê ê chiah á

  • 112

    ê hit ê ˜ ˜-koh ê

    à

    khah ê lán sòa--lâi

    kap ê

    ê ê kap

    ê h m k ng-khoán p t k b d g

    h

    ê nâ-âu [ ] ˜ ê ê

    k ng ê T ê nih k nâ-âu [ ]

    ê chit-ê n [ n]

    ài nâ-âu t ˜-koh t nih

    k [ ] che b án-ne t

    hoe

    double closure ê t m

    T nih kap /k/ t u, o, ô piah t

    kap ông

    ê final consonants [c] kap t nih

    2 ê ê “ch” h m “nh” ‹-koh [c] h m [ ]

    m -sái /k/ h m / ê allophonemes

    “k” h m “ng” t -tàng chit-ê ê t

    piah ê /k/ h m / [c] kap

    sinh súi; [si ] [si ]

    ê h m khah ˜-koh ch…t-kóa

    -sái thang ê Chit-ê ê k

    vs. piah vs. vs. chhùi vs. chhùi 7

    8 9 Lán /k/ piah

  • h m ê 113

    t ài “k” ê t ài “q” “c” kê cá

    11 /w/ piah t ài “u”

    t ài “o” nguy hoa 1

    coda [ j ] t ê piah t ài “y” ê t

    ài “ i ” ây tai 1 T ê á

    “ ’ ” t u [u] [ ]

    ê ê che t ài ê siá

    ê sió-khóa k ng ch lóng

    6 ê che ê

    kan-tan 6 t kioh kan-tan 6

    kan-tan 6 in ê

    /p/ p /t/ t /k/ c

    ch ê soah k in s c n ng ê

    8 13 ê t

    nih hông lòe 39

    t nih ê ê

    s c h m n ng lóng -sái koh 2

    “sáng” h m “sáp” lóng pê -pê s c ˜-koh in ê k ng

    “sáng” ê duration khah sêng ê 2

    c.k. 40 “sáp” ê khah sêng ê 8

    “ ng” h m “ c” lóng pê -pê n ng ˜-koh “ ng” ê

    huy n huy n “ c”

    39 H m Nguyen Quang Hong ê40 ê 2 212 h m ê 2 35 k ng--

    ê

  • 114

    “ c” ê “ ng” khah sêng ê 4

    ch…t-kóa ê ngã in hia ê

    k ngã h i hia ê teh ê khah

    k ngã phiãt h i

    chió ê án-chóan t án-

    chóan ê m i 10 ê

    m i i hai m i 20 ê ê

    m i ê t m i ê

    k ng ê k ng ê ê

    -sái cám n c m n ê

    hit-kóa à ê sî-ch n hit

    ê hông ˜-tiõh à ê chit ê

    t m t kap

    13. ê

    41

    ngang huy n h i ngã s c n ng s c n ngê 33 21 313 435 35 3 5 3

    IPA ê

    p t c ch p t c ch

    ê sî-ch n h m k ng-khoán ˜-

    koh t làng 1 space ê

    Vi t Nam hi n nay ti n s

    41 ê

  • h m ê 115

    ê kap ê ê

    koh in ê ê ka-t t sió-

    khóa

    ê lóng ài ài “.”

    ê ài

    2 ê chit-kóa

    kap ài Loan

    Vi t Nam ˜-koh m ê n

    Che ê ê b -hiáu b

    n ô ê t

    Qu c ng Xã h i ch

    ngh a C ng hoà xã h i ch ngh a Vi t Nam m -sái

    C ng hoà Xã h i Ch ngh a Vi t Nam

    ê Chit

    Áp-ga-ni-xtan Afghan Ô-xa-ma Bin La- en Osama Bin Laden

    ê sî-ch n Vi t Nam

    VN Xã h i ch ngh a XHCN

    ê 2 ê

    ê k

    M Pháp v n h c Xã h i ch ngh a

    ê t k ê

    lóng

    ài “-” Ô-xtrây-li-a Australia pa-

    l ng palan péc-m ng-ga-nát permanganate ô tô

    automobile cà phê coffee Ucraina Ukraine photo copy

    m -sái pho to co py photocopy

  • 116

    ê ê

    ê ˜-koh iáu

    4.

    400 ê l³-bóe ián-tó

    chiâ -chò ê t ê m

    ê ê

    ê khah ˜-koh ê k

    lán beh k ê ê

    ê khah koh

    chit 1 koh khah châi-ti u chiâ -chò ê

    t 2002 1 kap 7 14

  • h m ê 117

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 1999. Language Attitudes toward Taibun, the Written Taiwanese. MA thesis: The University of Texas at Arlington.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 2000. Language, literacy, and nationalism: a comparative study of Vietnam and Taiwan. Presented at the 5th International Symposium on Languages and Linguistics: Pan-Asiatic Linguistics, Nov. 16-17, Vietnam National University, HCM, Vietnam.

    Chiung, Wi-vun Taiffalo. 2001. Romanization and language planning in Taiwan. TheLinguistic Association of Korea Journal 9(1),15-43.

    DeFrancis, John. 1977. Colonialism and Language Policy in Vietnam. The Hague. , Quang Chính. 1972. L ch S Ch Qu c Ng 1620-1659 [ 1620-

    1659]. TPHCM: T Sách Ra Kh i.oàn, Thi n Thu t. 1999. Ng Âm Ti ng Vi t [ ]. Hà N i: NXB ài

    H c Qu c Gia. Hannas, William. 1997. Asia’s Orthographic Dilemma. Hawaii: University of Hawaii

    Press.Lý, Toàn Th ng. 1996. V vai trò c a Alexandre de Rhodes i v i s ch tác và

    hoàn ch nh ch Qu c ng [ Alexandre de Rhodes ê ]. Ngôn Ng 27(1), 1-7.

    Marr, David G. 1971. Vietnamese Anticolonialism: 1885-1925. California: Univ. of California Press.

    Nguyen, Dinh Hoa. 1997. Vietnamese. John Benjamins. Nguy n, Quang H ng. 1999. Ch Hán và ch Nôm v i v n hi n c i n Vi t

    Nam [ h m ]. Ngôn Ng & i S ng 6(5), 2-7.

    Thompson, Laurence. 1987. A Vietnamese Reference Grammar. Hawaii: University of Hawaii.

    Vi n V n H c. 1961. V n C i Ti n Ch Qu c Ng [ ê ]. HàN i: NXB V n Hoá. 1994

    1933 1978 1978 19934 1-9

  • 118

    1996 1995

    2001 &

    19922002 tú ê t

    4 4 27-28

    1999 t1

    19712001 teh ê ê

    51 4 15-522002 4

    4 26-27 1977

    1990

  • h m ê 119

    Ch÷ Quèc Ng÷ ê - kapVietnamese Phonemes and Their Corresponding ch÷ Quèc ng÷

    V.1.2 Designed by Taiffalo Oct. 13, 2002 CQN kap êPhonemes IPAOnset Glide Nucleus Coda

    Conditions Examples Remarks

    p For loanwords pin 'battery' /p/ [p] p t¹p 'complex' t t«i 'I' /t/ [t] t tèt 'good'

    /th/ [th] th thu 'autumn' /c/ [c] ch cho 'give'

    /t / [t ] tr trång 'grow' dialects k Followed by

    front vowels /i e(i, y, ª, e)

    kia 'there' ký 'sign' kª 'chicken' ke 'tartar'

    q Followed by the glide/w/ (u)

    qu¶ 'fruit' quy 'tortoise' que 'stick'

    c Elsewhere cò 'old' cø 'continue' c« 'aunt' c¬ 'muscle' con 'child' c¸ 'fish'

    [k]

    c Elsewhere kh¸c 'other' c Preceded by

    /u / (u, o, «)ôc 'punch' häc 'to learn' èc 'snail'

    /k/

    [c] ch Preceded by front vowels /i e /

    thÝch 'like' Õch 'frog' s¸ch 'book'

    Frenchinfluence

    /b/ [b] b ba 'three' /d/ [d] ® ®i 'go to' /f/ [f] ph ph¶i 'must' ancient

    Greek/s/ [s] x must be

    learnedxa 'far'

    / / [ ] s must be learned

    sa 'land in' dialects

  • 120

    /x/ [x] kh khi 'when' /h/ [h] h hái 'ask' /v/ [v] v vÒ 'go home'

    d must be learned

    di 'move' d× 'aunt' da'skin' dÎ 'chestnut'

    gi must be learned(used for Sino-Vietnamese in many cases)

    gia 'family'giò 'shake' gi Î 'cloth'

    Italianinfluence

    /z/ [z]

    g Followed by/i/ ( i )

    g× 'what' giÕng 'well'

    / / [ ] r must be learned

    ra 'go out' dialects

    g Elsewhere gμ 'chicken' / / [ ]gh Followed by

    front vowels /i e (i, ª, e)

    ghi 'record' ghª 'terribly' ghe 'boat'

    French & Italianinfluence

    / l / [l] l lμ 'is' m mÑ 'mother' /m/ [m] m nam 'south'

    n nam 'south' /n/ [n] n ®en 'black'

    / / [ ] nh nhí 'recall' Portugu-eseInfluence

    ng Elsewhere ngäc 'jade' ngh Followed by

    front vowels /i e (i, ª, e)

    nghØ 'rest' nghÒ'business'nghe 'listen'

    coincidewith g and gh

    [ ]

    ng hμng 'goods' ng Preceded by

    /u / (u, o, «)ung 'addle' cong 'bent' c«ng 'public'

    Doubleclosure

    / /

    [ ] nh Preceded by front vowels /i e /

    tinh 'clever' Ònh 'swell' nhanh** 'fast'

    samecondit-ions as final ch

  • h m ê 121

    u Followed by upper vowels / i e(y, ª, ¬, ©) or preceded by/k/ ( q )

    nguy 'danger' HuÕthuë 'time' xu©n 'spring' que 'stick' qu¶ 'fruit' quèc* 'state'

    /w/ [w]

    o Followed by lower vowels / ¨(e, a, ¨)

    khoÎ 'heathy' hoa 'flower' xo¨n 'curly'

    i Elsewhere*** khi 'when' /i/ [i] y Usually Sino-

    Vietnamese words***

    ®ång ý 'agree'

    /e/ [e] ª ghÕ 'seat'

    / / [ ] e em 'younger'

    / / [ ] a only -anh, -ach thanh 'sound' s¸ch 'book'

    /u/ [u] u cò 'old' / / [ ] tõ 'word'

    « Elsewhere c« 'aunt' /o/ [o] «« Followed by

    the phonemes / (ng, c)

    c««ngc«èc

    Only a few cases

    / / [ ] ¬ th¬ 'poem'

    / / [ ] © thÊy 'see'

    o Elsewhere co 'bend' / / [ ]oo Followed by

    the phonemes / (ng, c)

    coongxoong 'pot' moãc

    Only a few cases

    / / [ ] o Followed by the phonemes / (ng, c)

    cong 'bent' cãc 'toad'

    /a/ [a] a vμ 'and' an 'safety'

    ¨ Elsewhere ¨n 'eat' /¨/ [¨] a Followed by

    the coda y, u tay 'hand' sau 'later'

  • 122

    iª Elsewhere tiªn 'fairy' [ ] yª Preceded by

    glottal stop / /or glide /w/

    yªu 'love' truyÖn 'story'

    ia Without glide /w/ and coda

    bia 'beer' Øa 'shit'

    / /

    [ ]

    ya Preceded by glide /w/, and without coda

    khuya'midnight'

    [u o] u« Elsewhere chu«ng 'bell' uèng 'drink' quèc* 'state'

    /u o/

    [ ] ua Without coda vua 'king' cña 'of' ïa 'rush'

    [ ] ¬ Elsewhere ® îc 'able' / /[ ] a Without coda m a 'rain' [w] o Elsewhere vμo 'enter'

    sao 'star' keo 'gum'

    /w/

    [w:] u Preceded by upper vowels /i e

    ( i, ª, , ©, ¬,iª, yª ) or short vowels/¨ ( a, © )

    chÞu 'endure' kªu 'call' cøu 'save' ¢u 'Europe' r îu 'wine' kiªu 'proud' yªu 'love' sau 'later' ®©u 'where'

    [ j ] i Elsewhere tai 'ear' /j / [ j:] y Preceded by

    short vowels /¨(a, ©)

    tay 'hand' Êy 'that'

    * The word 'quèc' was pronounced as kw (as in quÊc) in the past, but nowadays

    it is pronounced as ku ok (as written in cuèc), in which 'u' represents a part of the

    diphthong /u o/ instead of the glide /w/.

    ** In fact, a is a short front vowel [ ] in the spelling of this case. *** The letter y is usually used for Sino-Vietnamese words; however, in the cases such as tói (i is coda) and tuý (y is necleus), y functions as the distinction between a necleus and a coda; and y functions as the distinction between short and long [j] in the cases such as tai and tay.

  • 124

    1.

    1492 Columbus

    Vasco da Gama

    15

    17

    17

    Siraya

    19 1933 19

  • 125

    2001 2002 Chiung 2000 2001

    2.

    isolating

    languages

    2

    7 6

    phonetics

    phonemic writing

  • 126

    1.

    2.

    3. diacritics ^

    4.

    5.

    6.

    1.

    2. -

    space

    3.

    3.

    1913

  • 127

    zero consonant

    17 consonants 6 simple

    vowels 7 tones 1 2 3 1

    1 / l / [ d ] [ ]

    2001: 31-32

    1. IPA

    2. IPA

    (front) (central) (back)

    (high)

    (mid)

    (low)

    1 1977

    2001

  • 128

    3.

    -

    -1 2 3 4 5 6 7 8

    44 53 21 3 12 22 5

    IPA

    4 5.

    4.

    /b/ b bûnch /i/, /e/ chi/ts/ts tsa

    /tsh/ chh chha/g/ g gí/h/ h hi/dz/ j j…t/k/ k ka/kh/ kh kha/l/ l lí

    /m/ m m/n/ n ni

    ng ng³/p/ p pi/ph/ ph phoe/s/ s sì/t/ t tê/th/ th thai

  • 129

    5.

    i tie têia /n/ /t/ kiana tau tuo to

    toho. to.

    o (/ / ) tongkok

    4 5

    phonemes

    /b/ b /kh/

    kh

    2 nucleus

    - chhit-thô han-chî ám-bõk-koé chhài-thâu-koé

    chhái-th u-koé chhài-thâu-

    koé

    2

    p e po

  • 130

    motorbike ¬-t¯-bái

    ¬-t¯-bái ¬ tó bái

    ³t¬bái

    homophone

    ³t¬bái

    ¬t¬bái

    -

    han-chî /n/ /ch/

    hanchî kokong kok-ong

    ko-kong

    kokong

    hanchî

    hanchî

  • 131

    glides /w/ o góa koe

    w u /w/

    /w/ -

    [-high] /a/ /e/ [+high] /w/ [-high]

    /w/ [o] [ ] /w/

    o

    n

    tin chiún koain

    glottal stop IPA

    [ ] h IPA

    ah IPA tih

    4.

    Nguyen Dinh Hoa 1997:10

    Doan Thien Thuat 1999

    19 13 3

    6 7 8 9

  • 132

    6. IPA

    - / +

    7. IPA

    (- ) (+ )upper high i u

    upper mid e olower lower mid

    low a

    8. IPA

    (- ) (+ )upper high

    upper mid

    lower lower mid

    low

    9. IPA

    (- ) (+ )upper i ulower

    2 4 6 8

    Doan Thien Thuat Ch Quôc

  • 133

    Ng 6 10

    10.

    ngang s¾c huyÒn hái ng· nÆng

    ?ê 33 35 21 313 435 3

    IPA ê

    -

    11 12

    11.

    t tôith thuch chotr Tr ngk i, y, e, ê, kêq /w/ quc cá b ba

    iph phápx xas so

    kh khi h h i

    nv vd da gi gia g i gì r ra

  • 134

    gh i, e, ê ghi g gà l là

    m mn nam

    nh nhngh i, e, ê nghng ng c

    12.

    i khi y ông ý ê ghe ema thanhu c

    tô cô

    thâ th yo coo conga ta

    na tayiê tiênyê / / /w/ yêu

    truyênia biaya khuya

    uô chuôngua vua

    ca m a

  • 135

    -

    -

    o

    ^ ô [o] o [ ]

    gi [z] Italy Thompson, 1987:62 nh [ ]

    Jerold Edmondson; David Silva c, k, q [k]

    Doan Thien Thuat ph [f]

    DeFrancis, 1977: 58

    /t

    ch /c/ tr

    /t /c/ /t

    ch tr tr ng ch ng

    d gi 17 [d] [kj]

    [z]

    Doan, 1999: 163-164 d [d]

    /d/ [ d]

    k q /k/

  • 136

    /w/ /k/ k

    q

    p t k b d g h

    [ ]

    [ ]

    n [ n]

    double closure

    /k/ u o ô