Embed Size (px)
Citation preview
Psy
chot
her
apie
bei
ch
ron
isch
en
Psy
chot
her
apie
bei
ch
ron
isch
en
körp
erlic
hen
Erk
ran
kun
gen
kö
rper
lich
en E
rkra
nku
nge
n
Jürg
en B
enge
lJü
rgen
Ben
gel
Un
iver
sitä
t Fr
eibu
rg
Lan
desp
sych
oth
erap
eute
nta
g, S
tutt
gart
, 5.J
uli
20
08
Lan
desp
sych
oth
erap
eute
nta
g, S
tutt
gart
, 5.J
uli
20
08
Zie
le u
nd
Inh
alte
Zie
le:
•B
edeu
tung
der
kör
perli
chen
Erk
rank
unge
n
•B
eson
derh
eite
n bz
gl. d
er P
atie
nten
und
der
B
ehan
dlun
g
1.K
rank
heits
spek
trum
2.S
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
t
Bei
spie
l Kor
onar
e H
erze
rkra
nkun
g
3.B
eson
derh
eite
n be
i der
Beh
andl
ung
Kra
nkhe
itssp
ektr
um
Som
ato-
psyc
hisc
heK
omor
bidi
tät
Beh
andl
ung
Ver
änd
eru
ng
en im
Kra
nkh
eits
spek
tru
m
•W
HO
Life
in th
e21
th C
entu
ry:
Dia
bete
s, D
epre
ssio
n, D
emen
z
Kra
nkh
eits
spek
tru
mS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlun
g
Fo
rtsc
hri
tte
in d
er a
kutm
ediz
inis
chen
Ver
sorg
ung
(Leb
ensv
erlä
nger
ung
ohne
vol
lstä
ndig
e H
eilu
ng)
(Ben
gel &
Koc
h, 2
000;
Wei
s &
Koc
h, 1
998)
Zu
nah
me
psy
chis
cher
Bel
astu
ng
enau
fgru
nd d
er a
llgem
eine
n Le
bens
-un
d A
rbei
tsbe
ding
unge
n
Dem
og
rap
his
che
En
twic
klu
ng
:Ans
tieg
der
Inzi
denz
chro
nisc
h de
gene
rativ
er E
rkra
nkun
gen
(Mul
timor
bidi
tät h
äufig
) au
fgru
nd
zune
hmen
den
Alte
rs
Ver
änd
eru
ng
en b
ei d
en P
atie
nte
n
An
stie
g C
hro
nis
cher
Erk
ran
kun
gen
•Z
uneh
men
d P
atie
nten
in h
öher
em A
lter
•M
ehr
mul
timor
bide
Pat
ient
en
Ste
igen
der
An
teil
der
•P
atie
nten
mit
psyc
hisc
hen
Bel
astu
ngen
und
Stö
rung
en
•P
atie
nten
mit
Mig
ratio
nshi
nter
grun
d
Kra
nkh
eits
spek
tru
mS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlun
g
Ver
änd
eru
ng
en in
der
ges
un
dh
eitl
ich
en
Ver
sorg
un
g
Tre
nd…
•…
zur
Ste
ueru
ng d
er P
atie
nten
und
der
Lei
stun
gsan
biet
er
•…
zur
Öko
nom
isie
rung
•…
zur
Evi
denz
basi
erun
g
•…
zur
Sta
ndar
disi
erun
g de
r B
ehan
dlun
g
•…
zur
Indi
vidu
alis
ieru
ng
•…
zu
meh
r P
atie
nten
orie
ntie
rung
& P
atie
nten
souv
erän
ität
•…
zur
Prä
vent
ion
und
Ges
undh
eits
förd
erun
g
•…
zur
inte
gri
erte
n V
erso
rgu
ng
•…
zur
Sp
ezia
lisie
run
g d
er A
nb
iete
r
(mod
ifizi
ert n
ach
Pfa
ff &
von
Prit
zbue
r, 2
006)
Kra
nkh
eits
spek
tru
mS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlun
g
Bei
spie
l: K
om
orb
idit
ät:
Fra
u H
.
So
mat
isch
e A
nam
nes
e
Sei
t 33.
LJC
oliti
sul
cero
sa
Sei
t 40.
LJch
roni
sche
pro
gre-
dien
te S
chm
erze
n in
K
nieg
elen
k, R
ücke
n,
Nac
ken
und
Fin
gern
Psy
chis
che
An
amn
ese
seit
Juge
ndal
ter:
Sch
mer
zstö
rung
(M
igrä
ne)
Sei
t 32.
LJD
ysth
ymie
Sei
t 37.
LJA
gora
phob
ie
45 jä
hrig
e P
at.,
verh
., 2
Kin
der,
Ver
käuf
erin
, Ren
tena
ntra
g vo
r 3
Jahr
enD
iag
no
sen
: Chr
onis
ches
Wirb
elsä
ulen
synd
rom
, Ath
ralg
ien
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Häu
fig
e E
rkra
nku
ng
en m
it A
sso
ziat
ion
zu
p
sych
isch
en B
elas
tun
gen
un
d S
töru
ng
en
•M
usk
ulo
-ske
lett
ale
Erk
ran
kun
gen
(z.B
. chr
onis
che
Rüc
kens
chm
erze
n)
•T
um
ore
rkra
nku
ng
en
•A
tem
weg
serk
ran
kun
gen
(z.B
. Ast
hma
bron
chia
le)
•G
astr
oen
tero
log
isch
eE
rkra
nku
ng
en(z
.B. e
ntzü
ndlic
he D
arm
erkr
anku
ngen
)
•E
nd
okr
ino
log
isch
e E
rkra
nku
ng
en(z
.B. D
iabe
tes)
•H
erz-
Kre
isla
uf-
Erk
ran
kun
gen
(z
.B. H
erzi
nfar
kt)
•H
IV-I
nfe
ktio
n /
Aid
s
•N
euro
log
isch
e E
rkra
nku
ng
en(z
.B. M
ultip
le S
kler
ose,
Sch
ädel
-H
irn-T
raum
a)
•H
aute
rkra
nku
ng
en
(z.B
. Neu
rode
rmiti
s, E
kzem
e)
•G
ynäk
olo
gis
che
Erk
ran
kun
gen
(z
.B. I
nfer
tilitä
t, U
nter
bauc
hbes
chw
erde
n)
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
So
mat
o-p
sych
isch
eS
töru
ng
smo
del
le I
••B
iolo
gis
che
Urs
ach
eB
iolo
gis
che
Urs
ach
e�
z.B
. dep
ress
ive
Stö
rung
en u
nd A
ngst
stör
unge
n be
i en
dokr
inen
Erk
rank
unge
n
�z.
B. D
ysre
gula
tion
des
Hyp
otha
lam
us-H
ypop
hyse
n-N
eben
nier
enrin
dens
yste
ms
bei d
epre
ssiv
en K
rebs
patie
nten
�z.
B. m
edik
amen
tös
indu
zier
te A
ngst
-un
d de
pres
sive
S
yndr
ome
••G
enet
isch
e G
enet
isch
e V
uln
erab
ilitä
tV
uln
erab
ilitä
t
�z.
B. L
Z-P
räva
lenz
für
Dep
ress
ion
bei E
rstg
rada
ngeh
örig
en
depr
essi
ver
Dia
betik
er (
27%
) im
Ver
glei
ch z
u ni
cht
depr
essi
ven
Dia
betik
ern
(3%
) er
höht
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
So
mat
o-p
sych
isch
eS
töru
ng
smo
del
le II
••E
infl
uss
au
f E
nts
teh
un
g /
Ein
flu
ss a
uf
En
tste
hu
ng
/ C
hro
nif
izie
run
gC
hro
nif
izie
run
gd
er
der
so
mat
isch
en E
rkra
nku
ng
som
atis
chen
Erk
ran
kun
g�
bei V
orlie
gen
eine
r de
pres
sive
n S
töru
ng z
.B. e
rhöh
te M
orbi
ditä
t für
kard
iova
skul
äre
Erk
rank
unge
n un
d hö
here
Mor
talit
ät
�S
chm
erzs
töru
ng –
Rüc
kens
chm
erze
n: r
ed fl
ags:
u.a
. Dep
ress
ivitä
t,
Unz
ufrie
denh
eit m
it de
m A
rbei
tspl
atz,
Kat
astr
ophi
sier
en
••S
om
atis
ieru
ng
So
mat
isie
run
g
••R
eakt
ion
au
f E
rkra
nku
ng
/ B
ehan
dlu
ng
Rea
ktio
n a
uf
Erk
ran
kun
g /
Beh
and
lun
g
••K
ein
e K
ausa
lität
(ze
itlic
he
Ko
inzi
den
z)K
ein
e K
ausa
lität
(ze
itlic
he
Ko
inzi
den
z)
Cre
ed19
97; D
epre
ssio
n G
uide
line
Pan
el 1
993;
May
ou19
97; H
ärte
r, B
aum
eist
er &
Ben
gel 2
007
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
So
mat
o-p
sych
isch
eS
töru
ng
smo
del
le
Bio
logi
sche
U
rsac
heG
enet
isch
e V
ulne
rabi
lität
Ein
fluss
auf
E
ntst
ehun
g/
Chr
onifi
zier
ung
der
som
. E
rkra
nkun
g.
Som
a-tis
ieru
ngR
eakt
ion
auf
Erk
rank
ung
Kei
ne
Kau
salit
ät
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
So
mat
isch
e E
rkra
nku
ng
So
mat
isch
e E
rkra
nku
ng
Psy
chis
che
Bel
astu
ng
Psy
chis
che
Bel
astu
ng
Ch
ron
isch
e E
rkra
nku
ng
als
Str
esso
r
••K
riti
sch
es L
eben
sere
ign
isK
riti
sch
es L
eben
sere
ign
isD
iagn
osem
ittei
lung
/ K
rank
heits
ausb
ruch
••T
rau
mat
isch
es E
reig
nis
Tra
um
atis
ches
Ere
ign
isLe
bens
bedr
ohlic
he D
iagn
ose
/ Erk
rank
ung
••C
hro
nis
che
Bel
astu
ng
Ch
ron
isch
e B
elas
tun
gP
sych
isch
e, k
örpe
rlich
e un
d so
zial
e F
olge
n
••A
lltäg
lich
e B
elas
tun
gA
lltäg
lich
e B
elas
tun
gE
insc
hrän
kung
en d
urch
die
Kra
nkhe
it
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Erk
ran
kun
g a
ls t
rau
mat
isch
es E
reig
nis
B
eisp
iel T
um
ore
rkra
nku
ng
••T
rau
mat
isch
er S
tres
sor:
Tra
um
atis
cher
Str
esso
r:D
iagn
osem
ittei
lung
, K
onfr
onta
tion
mit
lebe
nsbe
droh
liche
r K
rank
heit
→po
tent
iell
trau
mat
isch
es E
rlebn
is→
ersc
hwer
t dur
ch A
nhal
ten
des
Str
esso
rs
••P
räva
len
z P
räva
len
z ak
uter
Bel
astu
ngsr
eakt
ion
und
–stö
rung
bis
zu 2
5%
••P
räd
ikto
ren
Prä
dik
tore
nfü
r po
sttr
aum
atis
che
Sym
ptom
e:•
Ges
chle
cht
•In
itial
e B
elas
tung
srea
ktio
n•
Vor
best
ehen
de p
sych
isch
e B
elas
tung
en
•S
ozia
le U
nter
stüt
zung
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Mer
kmal
e ch
ron
isch
er E
rkra
nku
ng
en
•V
erle
tzun
g de
r kö
rper
liche
n In
tegr
ität
•B
edro
hung
des
Sel
bstb
ildes
•S
ubje
ktiv
e un
d / o
der
obje
ktiv
e Le
bens
bedr
ohun
g
•P
rogr
edie
nzun
d Ir
reve
rsib
ilitä
t
•R
eduz
iert
e kö
rper
liche
Lei
stun
gsfä
higk
eit
•C
hron
isch
e S
chm
erze
n
•A
vers
iver
lebt
e th
erap
eutis
che
Maß
nahm
en
•A
bhän
gigk
eit v
om m
ediz
inis
chen
Sys
tem
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Mö
glic
he
Fo
lgen
ch
ron
isch
er E
rkra
nku
ng
en
•V
erän
dert
e E
inst
ellu
ngen
zur
eig
enen
Per
son
/ Kör
per
•B
elas
tung
en fü
r P
artn
ersc
haft
und
Fam
ilie
•V
erm
inde
rung
sex
uelle
r A
ktiv
ität b
zw. s
exue
lle S
töru
ngen
•C
ompl
ianc
e-P
robl
eme
bei T
hera
piem
aßna
hmen
•V
orü
ber
geh
end
e / a
nh
alte
nd
e B
efin
dlic
hke
itss
töru
ng
en
•A
ufga
be /
Ver
ände
rung
von
Ber
ufst
ätig
keit
•E
inen
gung
von
Fre
izei
takt
ivitä
ten
und
Soz
ialk
onta
kten
Dia
gn
ost
isch
e F
rag
e :
Leid
ensd
ruck
, Allt
agsb
ewäl
tigun
g, In
tens
ität,
Zei
tdau
er
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Dia
gn
ost
isch
e A
bg
ren
zun
g
•S
töru
ngsw
ertig
eS
ympt
omat
ik
•A
npas
sung
sstö
rung
•D
epre
ssiv
e S
töru
ng
•A
kute
Bel
astu
ngsr
eakt
ion
und
PT
BS
•A
ngst
stör
ung
•S
omat
ofor
me
Stö
rung
•C
hron
isch
es E
rsch
öpfu
ngss
yndr
om
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Prä
vale
nz
psy
chis
cher
Stö
run
gen
(12
Mo
nat
e, D
iag
no
sen
nac
h D
SM
-IV
)
Gew
ich
tet
(in
%)
O
rth
opäd
ie
N=
20
51
K
ardi
olog
ie
N=
1641
O
nko
logi
e N
=20
01
B
GS
N=
41
812
Aff
ekti
ve S
töru
nge
n
1
9.4
14.
6
1
7.5
11
.5
An
gsts
töru
nge
n
2
5.2
1
7.7
2
0.5
1
4.5
Such
terk
ran
kun
gen
14
.1
12.
8
5.0
6.
8
Som
atof
orm
e St
öru
nge
n
10
.2
4
.3
7.5
1
1.0
1 Härter
& Bengel 2001;
2Allgem
einbevölkerung, W
ittchen
et al. 1999
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Häu
fig
keit
vo
n p
sych
isch
en S
töru
ng
en
bei
kö
rper
lich
en E
rkra
nku
ng
en
•T
umor
erkr
anku
ngen
20
-40%
•
Her
z-K
reis
lauf
-Erk
rank
unge
n 15
-30%
•M
usku
lo-s
kele
ttale
Erk
rank
unge
n 30
-50%
Ru
nd
1/3
der
Pat
ien
ten
mit
chro
nisc
hen
körp
erlic
hen
Erk
rank
unge
n le
iden
an
Anp
assu
ngss
töru
ngen
, Ang
stst
örun
gen,
D
epre
ssio
n, s
omat
ofor
men
Stö
rung
en
2.0
fach
erh
öh
tes
Ris
iko
geg
enü
ber
Allg
emei
nb
evö
lker
un
g
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Pat
ien
ten
mit
psy
chis
chen
Stö
run
gen
48%
(32%
) er
kan
nt
52%
(68%
) n
ich
t er
kan
nt
52%
(68%
) n
ich
t er
kan
nt
53%
der
Pat
ien
ten
mit
ko
rrek
ten
Dia
gn
ose
n
(= 1
/4 a
ller
Pat
ien
ten
)(=
1/4
alle
r P
atie
nte
n)
53%
Em
pfe
hlu
ng
p
ost
stat
ion
ärer
sp
ezif
isch
er M
aßn
ahm
en
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Dia
gn
ost
ik k
om
orb
ider
psy
chis
cher
Stö
run
gen
G
rün
de
für
un
gü
nst
ige
En
tdec
kun
gsr
aten
••F
ehlin
terp
reta
tio
n /
Üb
erla
pp
un
gF
ehlin
terp
reta
tio
n /
Üb
erla
pp
un
gso
mat
isch
er u
nd
psyc
hisc
her
Sym
ptom
e (z
.B. F
atig
ue, A
ppet
itman
gel)
••T
end
enz
zur
Un
ters
chät
zun
gT
end
enz
zur
Un
ters
chät
zun
gps
ychi
sche
r S
töru
ngen
be
i Vor
liege
n do
min
ante
r kö
rper
liche
r S
ympt
ome
••U
nke
nn
tnis
üb
er S
ymp
tom
e u
nd
Syn
dro
me
Un
ken
ntn
is ü
ber
Sym
pto
me
un
d S
ynd
rom
eps
ychi
sche
r S
töru
ngen
, man
geln
de d
iagn
ostis
che
Fer
tigke
iten
••U
nzu
reic
hen
de
Ken
ntn
isU
nzu
reic
hen
de
Ken
ntn
ishi
nsic
htlic
h de
r B
esse
rung
/
Beh
and
elb
arke
itB
ehan
del
bar
keit
psyc
hisc
her
Stö
rung
en
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Ko
ron
are
Her
zerk
ran
kun
g -
Her
zin
fark
t
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Ris
iko
fakt
ore
n d
er
Ko
ron
aren
Her
zerk
ran
kun
gR
isik
ofa
kto
ren
1. O
rdn
un
g
-H
yper
chol
este
rinäm
ie
-R
auch
en
-H
yper
toni
e
-D
iabe
tes
mel
litus
Ris
iko
fakt
ore
n 2
. Ord
nu
ng
-Ü
berg
ewic
ht /
Adi
posi
tas
-H
yper
urik
ämie
(Gic
ht)
-B
eweg
ungs
man
gel
-U
ngün
stig
e so
zio-
ökon
omis
che
Bed
ingu
ngen
-B
elas
tend
e Le
bens
-be
ding
unge
n, k
ritis
che
Lebe
nser
eign
isse
-B
eruf
l. Ü
berb
eans
pruc
hung
-E
mo
tio
nal
e P
rob
lem
e,
Dep
ress
ion
Fix
e R
isik
ofa
kto
ren
-G
esch
lech
t
-A
lter
-G
enet
isch
e F
akto
ren
-B
eson
derh
eite
n im
Lipi
dsto
ffwec
hsel
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Sch
utz
fakt
ore
n:
Sch
okol
ade,
Wei
n, T
ee
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Pro
gnos
tisc
her
RF
HR
= ===2,
0 bi
s 2,
42P
räm
orbi
der
RF
RR
= ===1,
6 bi
s 2,
71
Dep
ress
ion
un
d K
oro
nar
e H
erze
rkra
nku
ng
1 Rugulies 2002, 2Schumacher 2003
; siehe auch
Ferketichet
al. 2000
; Pratt et
al. 1996
; Ku
bzansky
& Kaw
achi2000, F
rasure
-Smith
et al. 1999, 2
000;
Thomas
et al. 1
997;
Irvine et
al. 1999
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Prä
disp
onie
ren
de F
akto
ren
Lebensstil
–Genetische Prädisposition
–Persönlichkeitscharakteristika
KH
K, M
yoka
rdin
fark
t,
plötzl
ich
er H
erzt
od
Ris
ikof
akto
ren
Lipide
↑Blutdruck
↑Blut
zucker
↑Metabolisches
Syndrom
↑
Neu
robi
olog
isch
e Ef
fekt
ez.B.
Endothelregeneration
↓
Thrombo
zytenaktivität
↑
Her
zfre
quen
z ↑
Her
zfre
quen
zvariabilität
↓
Dep
ress
ion
neurobiologisch gekenn
zeichnet
u.a.
durch
:
Sympathikotone
Überaktivierung
Hypercortisolismus
Thrombo
zytenaktivierung
Psy
chol
ogis
che
und
Ver
hal
tens
effe
kte
Zigarettenkonsum
↑Be
wegun
g ↓
Gesundheitsverhalten
↓
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Äti
olo
gis
che
Erk
läru
ng
en
•Geringere
sozialeUnterstüt
zung
•Kritische
Lebensereignisse
•Stress
und
belastendeArbeitsbedingun
gen
Psy
chos
ozia
leFa
ktor
enmitnegativem
Einfluss
auf D
epression
bzw. K
HK
•Re
duzierte
Medikam
entencom
plianceun
d Gesundheitsverhalten
•Erhöhter
Tabakkonsum
•Re
duzierterAn
trieb
Ver
hal
ten
sän
deru
ng
beidepressiven
Störun
genmiteinem
erhöhten
KHK-Risiko
•Re
duzierte
Her
zfre
quen
zvariabilität, e
rhöhte
Her
zfre
quen
z, Arrhythmien
•Ve
ränderte
Trom
bozytenaggregation
•Erhöhte
CRP-
und
Interle
ukin
6 W
erte
Som
atis
che
Ver
ände
run
gen
(Risikofaktoren)
durch
eine
depressive
Störung
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Ko
ron
are
Her
zerk
ran
kun
g –
Pat
ien
ten
mer
kmal
e
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
om
ato
-psy
chis
che
Ko
mo
rbid
ität
Beh
andl
ung
Mul
timor
bidi
tät
(Z.B
. Dia
bete
s)
Ris
ikov
erha
lten,
C
ompl
ianc
epro
blem
eA
lter,
Ges
chle
cht,
sozi
oöko
nom
isch
er
Sta
tus
Psy
chos
ozia
le
Ris
ikof
akto
ren
-Ger
inge
Soz
iale
U
nter
stüt
zung
-Ber
uflic
he Ü
berla
stun
g-K
ritis
che
Lebe
nser
eign
isse
…
Leis
tung
sorie
ntie
rung
Som
atis
che
Orie
ntie
rung
Lebe
nsbe
droh
liche
s E
rlebn
is d
urch
KH
K
Psy
chis
che
Bel
astu
ng
en –
psy
chis
che
Stö
run
gen
•P
sych
isch
e B
elas
tun
gen
beei
nflu
ssen
zum
inde
st z
eitw
eise
das
Erle
ben
körp
erlic
h K
rank
er
•P
räva
len
zp
sych
isch
er S
töru
ng
ener
höht
(im
Sch
nitt
15-3
0%)
•su
bsy
nd
rom
ale
Stö
run
gen
:H
äufig
nic
ht d
ie K
riter
ien
eine
r sp
ezifi
sche
n ps
ychi
sche
n S
töru
ng e
rfül
lt
•B
ehan
dlu
ng
sin
dik
atio
nhä
ufig
geg
eben
An
pas
sun
gss
töru
ng
: •
Bes
chw
erde
n al
s ps
ychi
sche
Rea
ktio
n au
f das
Kra
nkhe
itser
eign
is
•„U
nsch
arf u
nd u
nter
schw
ellig
“ –
Lösu
ng
•H
äufig
e D
iagn
osen
in a
llgem
einä
rztli
cher
Ver
sorg
ung
(Cas
ey,
2001
) un
d ps
ycho
som
atis
cher
Reh
abili
tatio
n (D
RV
Bun
d, 2
007)
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
Rel
evan
z
�ve
rläng
ern
die
Kra
nken
haus
liege
daue
r 1
�er
höhe
n di
e so
mat
isch
e M
orbi
ditä
t und
Mor
talit
ät 1
,2,4
-6
�tr
agen
zur
Chr
onifi
zier
ung
bei 5
�be
einf
luss
en C
ompl
ianc
eun
d Le
bens
qual
ität
ungü
nstig
3,4
,5
�ve
rurs
ache
n er
höht
e In
ansp
ruch
nahm
e un
d K
oste
n 3,
5
1 E
hle
rt 1
998;
2 C
avan
aug
het
al.
2001
, 3 H
ärte
r et
al.
2002
; 4
McD
anie
l et
al. 1
995;
5 L
into
n20
00;
6 S
aup
e&
Die
fen
bac
her
1999
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
Ko
mo
rbid
eK
om
orb
ide
psy
chis
che
Stö
run
gen
...
psy
chis
che
Stö
run
gen
...
Th
erap
euti
sch
e P
rin
zip
ien
beiP
atie
nten
mit
som
ato-
psyc
hisc
her
Kom
orbi
ditä
t
•M
otiv
atio
nskl
ärun
g un
d La
ient
heor
ie
•U
msc
hrie
bene
The
rapi
ezie
le /
Zw
isch
ensc
hritt
e
•E
mot
ions
ausd
ruck
und
Em
otio
nsre
gula
tion
•K
läru
ng v
on F
unkt
iona
lität
und
dys
funk
tiona
lem
Ver
halte
n
•E
xist
entie
lle F
rage
n un
d Le
bens
bedr
ohun
g
•S
ozia
le K
ompe
tenz
, Par
tner
scha
ft, F
amili
e
•P
atie
nten
schu
lung
, Ent
span
nung
, Str
essr
eduk
tion
�H
äufig
„kl
assi
sche
“ D
epre
ssio
ns-
und
Ang
stth
erap
ie
�F
lexi
ble
Dau
er, F
requ
enz
und
Set
ting
�E
nge
Koo
pera
tion
mit
haus
-un
d fa
chär
ztlic
hen
Kol
lege
n
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
Psy
cho
ther
apie
mit
kö
rper
lich
Kra
nke
n -
Bes
on
der
hei
ten
�P
sych
isch
e S
töru
ng n
icht
obl
igat
, häu
fig te
mpo
rär
�B
egre
nzte
The
rapi
emot
ivat
ion
�S
omat
isch
e La
ient
heor
ie
�H
öher
es A
lter
bzw
. spe
zifis
cher
Leb
ensa
bsch
nitt
�E
insc
hrän
kung
en d
urch
Erk
rank
ung
/ Beh
andl
ung
�V
orra
ng d
er s
omat
isch
en T
hera
pie
�A
rzt-
Pat
ient
-Bez
iehu
ng
�K
ein
klas
sisc
hes
Ver
sorg
ungs
setti
ng
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
An
ford
eru
ng
sfel
d
Reh
abili
tati
on
Str
ukt
ur,
R
ech
t,
So
zial
med
.
Dia
gn
ost
ik,
Ges
un
dh
eits
förd
eru
ng
, P
atie
nte
nsc
hu
lun
g
On
kolo
gie
, Ort
ho
päd
ie,
Kar
dio
log
ie, .
...
Psy
cho
log
isch
e P
sych
oth
erap
ie
Psy
cho
log
ie
Dip
lom
, MS
c,
BS
c
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
Das
An
ford
eru
ng
sfel
d R
ehab
ilita
tio
n
Faz
it
Die
chr
onis
ch k
örp
erlic
hen
Erk
ran
kun
gen
nehm
en z
u,
sie
stel
len
eine
bes
onde
re H
erau
sfor
deru
ng d
ar.
Ein
Tei
l die
ser
Pat
ient
en is
t tem
porä
r od
er lä
nger
fris
tig
psy
chis
ch s
tark
bel
aste
t.
Ein
Tei
l erf
üllt
die
Kri
teri
enfü
r ei
ne p
sych
isch
e S
töru
ng.
Auc
h u
nte
rsch
wel
lige
Stö
run
gen
(u.a
. Anp
assu
ngs-
stör
unge
n) v
erdi
enen
ther
apeu
tisch
e A
ufm
erks
amke
it.
Die
Ver
sorg
un
gdi
eser
Pat
ient
en g
eht ü
ber
eine
P
sych
othe
rapi
e im
eng
eren
Sin
ne h
inau
s.
Die
Psy
cho
ther
apie
mus
s si
ch a
uf d
iese
Pat
ient
en
vers
tärk
t ein
stel
len
und
ihre
Beh
andl
ung
ents
prec
hend
an
pass
en.
Kra
nkhe
itssp
ektr
umS
omat
o-ps
ychi
sche
Kom
orbi
ditä
tB
ehan
dlu
ng
Lit
erat
urh
inw
eise
•B
enge
l, J.
, Bar
th, J
. & H
ärte
r, J
. (20
07).
Kör
perli
ch K
rank
e.
In B
. Str
auß
et a
l. (H
g.),
Leh
rbuc
h P
sych
othe
rapi
e (B
d. 2
, S.
837-
59).
Göt
tinge
n: H
ogre
fe.
•F
alle
r, H
. (H
g.)
(200
5). P
sych
othe
rapi
e be
i som
atis
chen
E
rkra
nkun
gen.
Stu
ttgar
t: T
hiem
e.
•H
ärte
r, M
., B
aum
eist
er, H
. & B
enge
l, J.
(H
g.)
(200
7).
Psy
chis
che
Stö
rung
en b
ei k
örpe
rlich
er K
rank
heit.
Ber
lin:
Spr
inge
r.
•S
trau
ß, B
. (H
g.)
(200
2). P
sych
othe
rapi
e be
i kör
perli
chen
E
rkra
nkun
gen.
Göt
tinge
n: H
ogre
fe.
Pro
f. D
r. D
r. J
ürg
en B
eng
elA
btei
lung
für
Reh
abili
tatio
nsps
ycho
logi
e un
d P
sych
othe
rapi
eIn
stitu
t für
Psy
chol
ogie
, Uni
vers
ität F
reib
urg
Eng
elbe
rger
stra
ße
41, D
-790
85 F
reib
urg
Tel
efon
: 076
1 –
203-
2122
, Fax
: -30
40e-
mai
l: be
ngel
@ps
ycho
logi
e.un
i-fre
ibur
g.de
