ROMAANSE BOUWKUNST

1. Wanneer?

1000 – 1250

2. Waar?

Rooms-christelijk Europa. De verspreiding gebeurt langs de pelgrimroutes, via reizende bouwvakkers en onder invloed van de hervormingsgezinde kloosters zoals die van de cisterciënzers.Hoogtepunt = de dom van Speyer, de grafkerk voor de Salische dynastie.In Antwerpen en Brussel staan er geen uitgesproken Romaanse gebouwen, wel zijn er b.v. restanten in de oudste gedeelten van de Brusselse Kapellekerk.

3. Etymologie

De benaming is 19de-eeuws. 'Romaans' werd voor het eerst in 1820 gebruikt door de Franse historici de Gerville en de Gaumont omdat zij meenden dat deze bouwstijl zich ontwikkelde uit de Romeinse.

4. Typering

Het is in hoofdzaak een kerkelijke bouwkunst, een uiting van de godsdienstzin van die tijd, beheerst door een vrezend geloof en door een sterke drang naar veiligheid.Opvallend is de grote bouwactiviteit. De kerken zijn indrukwekkend en groot, vaak veel te groot in verhouding tot het aantal gelovigen. Ze worden dan ook niet ten behoeve van hen maar ter ere van God gebouwd.

1

5. Kenmerken

in Romaanse kerken is de ruimte verdeeld, ze bestaat uit onderdelen die je niet in één blik kan overzien (additief)

de eerste kerkgebouwen zijn geïnspireerd op de vroeg-christelijke basiliek : een langwerpig gebouw met een middenschip, 2 (of meer) zijbeuken en een halfronde apsis

dit grondplan wordt uitgebreid met een transept en een koor, een Latijns kruis met een duidelijke scheiding van de onderdelen :

een hoofdbeuk / middenschip ( ) dat door een dwarsschip / transept ( ) wordt doorsneden, de zijbeuken ( ), de viering ( ), het koor ( ), de apsis ( ), de torens van de westpartij ( )

het koor, steeds hoger gelegen en meestal boven de crypte, kan uitgebreid worden :

o met nevenabsideno met een kooromgang zonder of

met koor / straalkapellen, waarin zich de relikwieën van heiligen bevinden, door de toepassing van eenrichtingsverkeer vergemakkelijkt men de doorstroming van de gelovigen bij de verering

o a.h.v. een klaverbladkoor

de westpartij kan bestaan uit :

o een vierkante toreno een blokvormig geheel met 2 traptorens of bekroond met 2 torens, die vaak de

namen van de aartsengelen Michaël (overwinnaar van Satan – draak als belichaming van de duivel) en Gabriël (bewaker van het paradijs – zwaard) dragen, want uit het westen waar de zon ondergaat komen de demonen waartegen het sterke westwerk ons moet beschermen

o een wand met een groot portaal, een vensterraam en een geveltop, geflankeerd door 2 hoektorens, in het verlengde van de zijbeuken

een Romaans kerkgebouw heeft een massief uitzicht en is een samenspel van eenvoudige geometrische volumes : kubus, cilinder en halve bol, waarbij de binnenindeling aan de buitenkant is af te lezen en de verhouding hoogte – breedte eerder evenwichtig is (cf. blokkendoos)

2

van een vlakke, brandbare zoldering naar een stenen gewelf :

ooooo een

koepelgewelf op een vierkant plan, de overgang

tussen de ronde koepel en het te overwelven vierkant gebeurt door hoekzwikken / pendentieven

o een tongewelf, soms versterkt door gordelbogen die steunen op uit de wand springende muurbanden

o een kruisgewelf, de doorsnijding van 2 dwarse tonnen, de drukking van het gewelf wordt afgeleid naar de 4 hoekpunten, versterkt door brede banden aan de buitenmuur, steunberen

zware muren, soms ingedeeld door vlakke muurbanden / lisenen, met kleine ramen

de wanden worden door uitspringende muurbanden in traveeën verdeeld waarbij 1 travee verticaal is opgebouwd uit een wisselende combinatie van : arcade, blindarcade, tribune, triforium en bovenvenster

RONDBOOG

natuursteen of baksteen

beeldhouwkunst en schilderkunst :

o staan in dienst van en vormen 1 geheel met de bouwkunst

3

o op een expressieve manier worden de bijbelse geschiedenis en andere verhalen uitgebeeld op het boogveld boven het portaal, op deurstijlen en op kapitelen

o zowel beeldhouwkunst als schilderkunst hebben een didactisch doel, de boodschap moet duidelijk zijn waardoor er geen aandacht is voor de natuurgetrouwheid

o de figuren hebben geen lichamelijkheid, ze zijn onnatuurlijk, symmetrisch en onstoffelijk

o zo is de kledij niet tastbaar, de plooien vallen niet volgens de wetten van de zwaartekracht maar lijken gegraveerd, alle lijntjes lopen symmetrisch aan elkaar

o ook hier is de voorliefde voor geometrische vormen merkbaar : armen en benen lijken cilinders en de figuren passen schijnbaar in smalle dozen, hun vorm wordt bepaald door de zuil waartegen ze geleund staan : onbeweeglijk, samengeperst, kaarsrecht

o frontaal, statig, streng en zonder emotie kijken de figuren in dezelfde richting zonder enige vorm van onderlinge communicatie

o de kapitelen zijn de mooiste voorbeelden van Romaanse beeldhouwkunst, ze worden o.a. versierd met vlechtwerk, bladeren, fabeldieren en vaak vertellen ze een verhaal, b.v. de zondeval van Adam en Eva

o de buitenmuren van de kerken worden soms beschilderd en de binnenmuren worden versierd met fresco's (zonder perspectief)

o de glasramen met eveneens starre figuren hebben prachtige kleuren, o.a. blauw met een vleugje groen

4

burchten en woningen :

o de meeste mensen wonen nog in primitieve hutten; een houten constructie met muren van vlechtwerk of leem en een dak bedekt met stro, riet of plaggen (afgestoken gras- of heidezoden)

o de huizen van de boeren en van de eenvoudige stadsbewoners zijn hoofdzakelijk éénkamerwoningen, met een haard in het midden waaruit de rook wegtrekt door spleten in het dak, een tweede ruimte onder hetzelfde dak kan beschutting bieden aan de dieren; een of twee glasloze openingen in de buitenwanden zorgen voor licht en ventilatie

o in de steden en hier en daar ook daarbuiten worden door vermogenden gebouwd : de woontoren, waarin de vrijwel vierkante vertrekken boven elkaar zijn gerangschikt en een variant hierop met een ruimere plattegrond en meer vertrekken maar de hoofdruimte blijft op de verdieping; de muren zijn opgetrokken met ruwe brokken natuursteen, die vaak door een dunne pleisterlaag aan het oog worden onttrokken; er zijn nog enkele van deze huizen bewaard gebleven, o.a. het huis van Aäron de Jood te Lincoln (ca. 1160), het is voorzien van kleine vensteropeningen, die nog in tweeën gedeeld zijn door een zuiltje

6. Even oefenen

5

Dit is een Romaanse kerk.Geef 3 argumenten :

1.

2.

3.

Welke zijde van de l'Abbaye-aux-Hommes te Caen zie je hier?

1. Waarin onderscheidt de westpartij van de Dom van Worms zich van de doorsnee Romaanse kerk?

2. Verklaar waarom je uit de vorm van de traveeën kan afleiden dat dit een Romaanse kerk is.

Duid op de tekening van het binnenzicht

6

van de St.-Pieterskerk te Utrecht met de onderstaande nummers aan :

1. de hoofdbeuk2. de zijbeuken3. het tongewelf4. een zuil met teerlingkapiteel

Lokaliseer onderstaand fronton op de westgevel van Vézelay. Zoek op wat er wordt uitgebeeld.

7

A.

B.

Wat wordt er op deze kapitelen van de kerk van St.-Lazare te Autun, gebeeldhouwd door Gislebertus, uitgebeeld?

A.

B.

Het zijn uiteraard Romaanse kapitelen.Geef 2 argumenten :

1.

2.

8