DE WERELD VAN…

Käthe Kollwitz

Lotte Lenya

Irmgard Keun

Hannah Arendt

Lee Miller

Martha Gellhorn

DE WERELD VAN…

Käthe Kollwitz

Lotte Lenya

Irmgard Keun

Hannah Arendt

Lee Miller

Martha Gellhorn

Tot de leeuwen hun eigen geschiedschrijvers hebben,

zullen de jachtverhalen de jagers blijven roemen

Opschrift van een vergeeld affiche in de straten van Chicago,

opgetekend door Eduardo Galeano

‘De man behagen, van dienst zijn, zich door hem laten

beminnen en vereren, hem van jongs af aan opvoeden en

grootbrengen, raadgeven, troosten, het leven aangenaam en

zacht maken, ziedaar de plichten van de vrouw van alle tijden

en wat men hun van kindsbeen af moet leren’

Jean-Jacques Rousseau in Emile, of over de opvoeding (1762)

‘Geschiedenis, de echte eerbiedwaardige geschiedenis, kan mij niet boeien. En u?’

‘Ik ben verzot op geschiedenis.’

‘Ik benijd u! Ik heb er iets van gelezen uit plicht, maar ik zie er niets in wat mij

niet ergert of verveelt. Twisten van pausen en koningen, oorlogen en pest op iedere

bladzij, mannen die niet veel waard zijn, en bijna geen vrouwen – allemaal heel

slaapverwekkend!’

Jane Austen, Northanger Abbey (1818)

Käthe Kollwitz

Lotte Lenya

Irmgard Keun

Hannah Arendt

Lee Miller

Martha Gellhorn

KÄTHE KOLLWITZ

Katharina Rupp en Karl Schmidt

Julius Rupp

Käthe Schmidt wordt geboren op 8 juli 1867

Vijfde van zeven kinderen (twee van de oudere

kinderen waren al gestorven; een jonger broertje

overlijdt wanneer Käthe 10 jaar oud is)

Käthe trekt veel op met haar zusje Lise

Katharina Rupp en Karl Schmidt Käthe (‘Prulletje’), Lise, Konrad en Julie in 1880

Onze ouders meenden dat het talent van een kind in de ontwikkelingsjaren gevoed moet worden

om te groeien en dat die voeding alle kanten toestroomt, omdat ieder mens in deze periode van

het leven ontvankelijk is. Onze ouders gaven ons de gelegenheid ons verder te ontwikkelen. Zo

stond bijvoorbeeld altijd de boekenkast open en konden wij eruit halen wat we wilden zonder

dat het werd gecontroleerd

‘Talent schept verplichtingen’

1881/’82: les van de Königbergse kopergraveur

Rudolf Mauer (samen met Lise)

1882/’85: les van de Königbergse schilders Friedrich Naujok en Emil Neide

Die Auswanderer (zomer 1832)

Ich kann den Blick nicht von euch wenden

Ich muß euch anschaun immerdar:

Wie reicht ihr mit geschäft'gen Händen

Dem Schiffer eure Habe dar!

(…)

Wie wird das Bild der alten Tage

Durch eure Träume glänzend wehn!

Gleich einer stillen, frommen Sage

Wird es euch vor der Seele stehn.

Der Bootsmann winkt! – Zieht hin in Frieden:

Gott schütz euch, Mann und Weib und Greis!

Sei Freude eurer Brust beschieden,

Und euren Feldern Reis und Mais!

‘Van een bewuste arbeid in dienst van het proletariaat was destijds voor

mij geen sprake. Wat konden mij aan de andere kant echter de

schoonheidsidealen schelen van bijvoorbeeld de Grieken, die niet de mijne

waren, niet door mij ervaren of nagevoeld? Mensen uit de burgerij hadden

voor mij geen enkele bekoring. Maar het proletariaat was midden in de

roos’

‘Later, in een periode dat ik me alleen bezighield met het thema

“arbeider”, heb ik voor mijn werk een tijdlang inspiratie ontleend aan die

zwerftochten door de nauwe straatjes van de handelsstad vol arbeiders.

Het arbeiderstype trok mij (…) enorm aan’

Portret van de familie Hofferichter (Julie?), 1888

1885: Reis met moeder en Lise naar Engadin,

Zwitserland, via Berlijn en München.

Kennismaking (in Berlijn) met Gerhart

Hauptmann.

In München raakt Käthe Kollwitz in vervoering

van het werk van Rubens in de Pinakothek

1886/’87: studie aan de Berlijnse ‘Künstlerinnenschule’ bij Karl Stauffer-Bern

Sluit vriendschap voor het leven met Beate Jeep

Malerei ist das, was man nicht photographieren kann;

Plastik das, was man nicht abformen kann

1887:

terugkeer naar Königsberg;

schilderlessen bij Emil Neide;

verloving met Karl Kollwitz

1888 – 1890: studie aan de ‘Künstlerinnenschule’ in München,

bij Ludwig Herterich

1888:

doorbraak (in Duitsland) van het

naturalisme in de schilderkunst, waarbij

Fritz von Uhde en Max Liebermann een

sleutelrol spelen

Käthe Kollwitz maakt het van nabij mee en

begint naturalistische literatuur te lezen (o.a.

Zola). Begint – in navolging van Max Klinger

– series afbeeldingen te vervaardigen,

bijvoorbeeld bij Zola’s Germinal

Zelfportret, Max Liebermann

Scene uit Germinal van Emil Zola

1891:

Huwelijk met Karl Kollwitz

Het stel gaat in Berlijn wonen, waar Karl

een praktijk opent, in Prenzlauer Berg

De publicatie van Max Klingers Malerei und

Zeichnung opent Käthe Kollwitz de ogen. Ze

besluit zich voortaan geheel te wijden aan

grafiek en tekeningen omdat deze technieken

veel beter de negatieve kanten van het leven

kunnen verbeelden

Portretje van Hans Kollwitz,

geb. 14 mei 1892

Zelfportret, 1892. Käthe

Kollwitz is dan bijna 25 jaar oud

1892

In februari 1893 gaat Hauptmanns Die Weber in première, aanvankelijk in besloten kring. Het is een

sociaal drama dat handelt over de weversopstand in 1844 in Silezië, die bloedig werd neergeslagen.

Käthe Kollwitz is verschrikkelijk onder de indruk en besluit zich voorlopig te wijden aan een reeks

afbeeldingen over de weversopstand: ‘Deze voorstelling is een keerpunt in mijn werk’ (1893 – 1897)

Ein Weberaufstand

1. ‘Armoede’ 2. ‘Dood’

3. ‘Beraadslaging’

4. ‘Mars der wevers’

5. ‘Bestorming’

6. ‘Einde’

1898:

Grote doorbraak van Käthe Kollwitz door expositie van Ein Weberaufstand op de

Grote Berlijnse Kunsttentoonstelling

Musea en kunsthistorische instituten – bijvoorbeeld het Kupferstich-Kabinett in

Dresden – kopen werk van Käthe Kollwitz (in 1899 volgt het Kupferstich-Kabinett in

Berlijn; het zal één van de grootste verzamelingen van het werk van Käthe Kollwitz

aanleggen)

De ‘kleine gouden medaille’, waarvoor Käthe Kollwitz is voorgedragen door Max

Liebermann, wordt haar geweigerd. De keizer ziet niets in deze potentieel

revolutionair getinte kunst

Intussen (1896) is haar tweede zoon geboren: Peter

In 1897 overlijdt Käthe’s vader. Hij heeft de voltooiing van Ein Weberaufstand nog

meegemaakt

1898 – 1903: docent aan de Künstlerinnenschule für Radieren und Zeichnen in Berlijn

1901 / 1904 / 1907: reizen naar Parijs en Florence

1908 – 1910: illustraties voor Simplicissimus

Bauernkrieg-cyclus (1901 – 1908)

Hans, Käthe en Peter Kollwitz, 1908 Karl Kollwitz, 1910

‘Ik begin hoe langer hoe beter de tegenslag die je bij arbeidersgezinnen

ziet, te begrijpen. Altijd dezelfde verschijnselen zodra de man drinkt,

ziek of werkloos is. Of hij wordt een blok aan het been en laat zich

onderhouden terwijl zijn familie hem vervloekt, of hij wordt

depressief… of gek… of pleegt zelfmoord. Bij de vrouw hoor je dan

altijd hetzelfde gejammer. Ze heeft alleen de kinderen nog, die ze te

eten moet geven, terwijl ze scheldt en klaagt over haar man. Ze ziet

alleen wat er van hem geworden is en niet hoe hij zo geworden is’

‘Gabriele Reuter schreef in de krant wat nu de

taak van de vrouw moet zijn. Ze had het over de

wellust van een offer brengen, een uitdrukking die

me diep heeft getroffen. Waar halen al die

vrouwen, die zo uiterst zorgvuldig over het leven

van hun lievelingen hebben gewaakt, de

heldenmoed vandaan om hen als kanonnevoer weg

te sturen? Ik ben bang dat op deze opwelling van

enthousiasme een nog veel grotere wanhoop en

moedeloosheid zal volgen’

‘Soms de dwaze gedachte: ze

zullen aan die waanzin toch niet

meedoen. En meteen als een koud

stortbad: ze moeten, ze moeten!’

dagboek, 27 augustus 1914

In de nacht van 22 op 23 oktober

sneuvelt Peter Kollwitz, de

jongste zoon van Käthe en Karl

Kollwitz. Hij is dan 18 jaar oud

Al een week na het sneuvelen van Peter

besluit Käthe Kollwitz een monument

te ontwerpen ter nagedachtenis aan

Peter en als aanklacht tegen oorlog

‘Ik wil nog niet sterven, ook niet als

Hans sterft, of Karl. Zolang ik niet uit

mijn talent heb gehaald wat erin zit,

zolang ik niet het in mij gezaaide

zandkorreltje tot het laatste kleine

takje heb ontwikkeld, wil ik niet

sterven…

Sinds ik dit heb beseft, voel ik me bijna

opgewekt en veel sterker. Ik mag niet

alleen mijn werk afmaken – ik moet het

afmaken’ dagboek, februari 1915

Treurend ouderpaar (1914 – 1932)

Het grafkruis van

Peter Kollwitz in het

In Flanders Fields

Museum

Mutter mit zwei Kindern, Berlijn Pietà, Neue Wache (berlijn)

‘Hierin ligt werkelijk de beleving van

de oorlog ‘14 – ’18 besloten. Reëel voor

mij en vele anderen. Als je van de ene

figuur naar de andere kijkt: dat

zwijgen. Ook al zijn de monden

gemaakt om te spreken, hier zijn ze zo

stijf dicht alsof ze nooit hebben

gelachen. Maar de moeder heeft een

doek over haar hoofd geslagen. Goed,

Berlach!’

‘Zaaigoed mag niet tot meel vermalen worden’

Goethe

Die Mütter (1921/’22 – ‘Krieg’)

Die Eltern (1921/’22 – ‘Krieg’)

Die Witwe I (1921/’22 – ‘Krieg’)

1917: tentoonstelling t.g.v. de vijftigste verjaardag

1919: Käthe Kollwitz is de eerste vrouw die wordt

toegelaten tot de Pruisische Academie der Kunsten

1924: deelname aan de eerste internationale

tentoonstelling in Moskou

1925/’26: tentoonstellingen in de VS en Zwitserland

1927: tal van eerbetonen bij de 60e verjaardag

1933: gedwongen uittreding uit de Pruisische Academie der Kunsten

Het werk van Käthe Kollwitz wordt ‘Entartet’ verklaard en haar werk mag niet meer

worden geëxposeerd

1940: Karl Kollwitz overlijdt

1945:

22 april, enkele dagen voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, overlijdt Käthe Kollwitz