STUDIENUND

MITTHEILUNGENAUS DEM

BENEDICTINER- UND DEM CISTERCIENSER-ORDEN

MIT BESONDERER BERÜCKSICHTIGUNG DER

OR DEN S GE S CHI CH T E UND S TAT IST I K.

ZUR BLEIBENDEN ERINNERUNG

AN DAS ORDENS'JUBILÄUM GEGRÜNDET UND HERAUSGEGEBEN.

REDACTEUR:

P. MAU R USKI N TE R,O. S. B.

STnvrS-ARCHlV AR ZU RAIGERN .

.MOJ'lumentaClenT)(jr !.it" ili~tori<nlTraube-BlblioUwi\. I

-----18-9-7-. ----.-.------.- J

Druck der Raigerner plipstl. Benedictincr-Buchdruckerel ill Brünn, - Im Selbstverlage de.Beaedictiner- und Cistercienserordens.

II. Abtheilllng: Mittheilllngen.Aus einem Melker Formelbuche.

Von Dr. oaue Holzer, O. S. B. in Melk.Die Handschrift G 2 der Melker Bibliothek enthält von

S. 49a-87a etwa hundert Schriftstücke, wie sie in dem Verkehrder Klöster untereinander und mit den Bischöfen gebräuchlichwaren : Confraternitätsnrkunden, Rotein u. dgl. Bei manchen der-delben sind die Namen und das Datum angegeben und da dieOriginale zum Theil kaum mehr vorhanden sein dürften, so sinddiese Abschriften von Wert. Bei den meisten Schriftstücken fehlenjedoch die näheren Angaben; dieselben haben daher den Charaktervon Formeln. Schreiber stellten sich solche zusammen um füreinen bestimmten Fall eine Vorlage zu haben.

Die Schriftstücke beziehen sich grösstentheiis auf Melk undgehören in die Zeit des Abtes Christian (1433 -1451). Einige hatsehon Kropff in der Bibliotheca Mellicensis veröffentlicht.

Ich habe aus der grossen . Zahl diejenigen herausgesucht,welche mir von einigem Interesse zu sein schienen; von denFormeln habe ich einige beigefügt. welche für die damaligenklösterlichen Zustände lehrreich sind.

Viele Schriftstücke beziehen sich darauf, dass die Mönchein verschiedenen Klöstern sich aufgehalten haben; die stabilitasloci. wurde damals weniger streng beobachtet und es herrschteeine relative Freizügigkeit.

I.Forma fraternitatis ad e p is c o p u m gurcensem.1) (62a.)

Reverendo in ehristo petri et domino domino Johanni Epis-copo ecclesie Gurcensis sanete ealcsburgeasis eeelesie in spiritn-alibus vicario generali domino ae patri nobis plurimum reverendoffratres Cristannus abbas, Stephanus prior totusque conventus mon.mell. ord. s. B. pat. dioee. apostolice sedi sine medio subiecti

I) Keiblinger I. 563.

- 440 -

humiles ad deum preees videreque eundem post huius eamisergastulum in perhenni gloria. Cum mediante caritate, quae vin-culum perfection is praedicatur membra singula in corpore sancteecclesie sibi invicem eoniungantur et christo domino capiti suoad partieipandum per ipsum et in ipso gratiarum spiritualiuminfluenciam uniantur, tanto liberius sinum caritatis in ampliandeconfraternitatis consortium dilatamus, quanto ad partieipationishuius fructum aequirendum efficaeius atque ferventius anhelamus.Hine est, quod devotionis ac paterni favoris intuitu, quos ad nosnostrumque locum habere dinoscimini, sublimique vestre reverendepaternitatis fama attracti propensius et illecti ad supplicem nihi-lominus vestrae paternitatis petitionem vobis fraternitatis consortiumac bonorum operum nostrorum in orationibus ieiuniis et elemosinisae aliis bonis exerciciis, quae per nos singulosque nostrum auctoredeo communiter sive conventualiter (?) fient, partieipationem mutuamdeliberatione praehabita libere vobis ac hilariter concedimns etimpertimur, ut quo largius ae copiosius super vos divina gratiacoruscarit, eo bonitas vestra proficiat aput deum. Insuper cumdies mortis vestre nobis nunciatus fuerit missam et officium mor-tuerum iuxta monasterii nostri consuetudinem ceterum singulisacerdotes singulas missas, Clerici vero citra sacerdotium constitutisemel totum officium mortuorum, Conversi autem laici singuli,quod eis iniungitur, privatim pro anime vestre salute peragemus.Nos quoque simili devotione ac pari pietatis studio bonorumvestrorum spiritualium participationem exquirentes vestre tarnenreverendae paternitatis discretioni sine limitatione aliqua commit-timus, quidquid pro nostris ac nostrorum animabus, dum alicuiusvel aliquorum obitus nunciatus 'rel nunciati fuerint, agere deere-verit, certum tenentes nos minime fraudari, ut sic sancte frater-nitatis vinculo uniti in domino exinde peecatorum nostrorumindulgenciam ac vite beate praemium consequi domino miserantevaleamus: Ut autem praesens haec nostra confraternitas eciam8put posteros nostros, quos ad hoc hortamur, in domino indeficiensomnio perseveret, has patentes nostras litteras vobis in eiusdemfraternitatis concesse memoriale tradendas duximus nostrorumsigillorum appensione roboratas.

Datum in praefato nostro monasterio in die sancti bartholomaeiapostoli anno domini 1444.

II.Forma petitionis pro mutuo contrahellda

fraternitate.1) (6~a.)Venerabilibus in christo patribus ac fratribus domino Cristanno

abbati totique conventui mon. :Mell. ord. s. b. pat. dioee. orationes') Die Confraternitätsurkunde bei Hueber, Austria etc. 119.

- 441 -

nostre cum sincere caritatis affectu. Venerabiles ac relligiosi inchristo patres et fratres praeeari. Hoc summe esse pruden tiearbitramur, si nos in vita praesenti nobis talia media provideamuseaque sollicite procuremus, !l~!" quae in futuro non solum liberemura penis debitis, sed eciam eieins ad felicem visionem creatorisnostri perveniamus, Attendentes igitur, quod juxta sententiamapostoli deus frequenter exaudiat preces multorum et praestet id,quod ab eo petitur, qui hoc non praestaret ad preces unius dum-taxat aut paucorum) pariter deliberavimus et nobis omnibus nemineexeepto placuit vobiseum inire fraternitatem special em secundumaliquam formam littere desuper conficiende, qua nos mutno obli-gemus pro nobis ac nostris successoribus ad orandum pro invicem,prout inter vos et nos fuerit concordatum. Quamobrem omnes nosvestrae earitati eoneorditer et unanimiter rogamus et obsecramusin domino, quateous et vestra veneranda congregationobis in hacparte eonsentire dignetur ae nobiscum talismodi fraternitatem inirenohisque mittere aliquam formam littere desuper fiende .vobisplacentia, secundum quam et nos viceversa volumus nos obligare.Confidimus, quod hanc petition em nostram libenti animo exaudiatis,praesertim cum eins impletio non solum nobis sed eeiam vobisvideatur esse optanda. Nam si sanctissimus ilIe spostolus, paulumloquimur, ad impetrandnm sibi a deo hoc bonum, quod ab eooptabat, percipere se credebat aliorum precibus iustorum adiuvarinee de suis tantum meritis sperare audebat, quantominus nos etvos, qui ipsi apostolo vita et meritis longe impares sumns.

Datum ·pridie festi Epiphanie domini anno eiusdem 1446.Frater Michael tot usque conventus

monasterii celle marie ord. s. b. pat. dioec.

III.Littera super fraternitate contraeta cum singulari

persona. (58b.)Nos fratres N.1) abbas N. prior totusque conventus mon,

mellic. ord. s; Ben. pat. dioec. Venerahili et egregio viro domInomagistro Narcisso hercz de perchiDgen~) sacre theologie et arciumliberaHum professori in domino nobis sincere praedilectohumilesad dominum preces cum adeptione (?) salutis perennis. Cummediante caritate membra singula in corpore sanete ecclesie sibiinvicem coniungantur et christo domino capiti suo ad participandumper ipsum et in ipso gratiarnm spiritualium influenciam uniantur,tanto liberius sinum caritatis ampliande fraternitatis consorciumdilatamus. Hinc et quod devotionis ae familiaritatis intuitu, quas

t) Christian.') S. Keiblinger I. 521, 563 .

•Studien und lIr1ttbeilungen.· 1897. XVIII. S.

- 442-

ad nostrum congregationem vos habere cognoscimus ac honestatisvestre fama attracti perpensius et illecti ad supplicem vestramnichilominus petitionem plene fraternitatis videlicet bonorum no-strorum operum consortium in orationibus obedientiis et elemosiniset aliis bonis exercitiis, quae favente et auctore deo a nobisnostrisque singulis confratribus conventualibus fiunt, quantum innobis et in perpetuum vobis damus ac de bona voluntate participemesse volumus sub praesentium testimonio litterarum, ut quo largiuset eopiosius super vos divina gratia coruscarit, eo bonitas vestraproficiat apud deum. Nos quoque similiter devotinem ac pari pietatisstudio desideramus participationem in omnibus bonis spiritualibuset piis atque devotis exercitiis, qnae omnipotentis dei misericordiaper vos dignabitur operari, ut sic sancte fraternitatis vinculo unitiin domino exinde peccatorum nostrorum indulgenciam ac vite beatepraemium consequi domino miserante valeamus. Ut autem praesenshaec nostra fraternitas eciam spud posteros nostros, quos ad hochortamur in domino, indeficiens omnino perseveret, has patenteslitteras vobis in sempiternum eiusdem fraternitatis memorialetradendas duximus nostrorum sigillorum appensione roboratas.

Datum in praefato monasterio in vigilia Nativitatis christiAnno eiusdem 1434.

IV.Littera confraternitatis In theotunico. (75b.)Der edeln wolgeboren andächtigen frawen Elisabeten weilent

des edeIn herren und vesten ritter herrn hainrichs von ZeIkingunsers besundern gunner selig hausfraw wir Nicolaus von gotesgenaden Abbt petrus prior und gemainchleich der gancz Conventsand peters und sand pauls kloster ze Mellchk, das zu dem.römischen stuel an alle unterschaid gewidemt ist, sand Benedictiorden gelegen in passawer bistumb unczebrochne bruderschafft ingemain gotleicher lieb. Als dann die heylig kristenhait gelaubt ingemeinschafft der heyling die. wereh, die in gotleicher lieb vol-pracht werden, ze staten chomen den, für die sy werdent geophert,darumb durch ewer besunder kristenleich andaeht, die ir zu unshabt, der wir auch uns von euch gen got tröstend (?) sein undauch durch eur fleissig gepet geben wir euch in gotes lieb mitwolbedachten mut gancze bruderschafft mit uns ze niessen nachewigem hail eur tiel hie und dort und machen euch theilhaftig,als vil wir mugen mit guetem willen, aller unser guter werch,die wir wurchen mit messprechen, betten, singen, lesen, almuseng~ben, vasten, wachen, gehorsam sein und andern guten werchen,?le ~er himelisch vater gnedichleich uns und unsern nachkomenin disem vo!genante~ kloster geit ze wurchen. Auch als palduns eur sehidung aus disem gegenburtigem jamertal wird kund

- 443 --

getan, .so wellen wir gmainkleich singen ein Seimesse nach unsergewonheit und ain ysleieh briester unsere Conventcza 801 besun-derlieh ain Sehnesse darnach lesen und der nicht briester istfunczig psalm und ain ysleieher laybruder hundert pater nosterund alsovil ave maria ze hilf und zu ewigem trost eur seI unddas die bruderschafft also vest und unzebrechen heleib auch beyunsern nachkomen, die wir fleissigleich darumb pitten, so gebenwir euch disen offen brieff zu ainer steten gedechtnusse versigeltmit unsern baiden anhangenden insigeln nach krist gepurd tausentiar und zwanczig iar-) an sand Urbanstag.

V.Ln t im a t io obitus defuncti. (51 a.)

Religiosis in christo patribus ac dominis Abbati totiqueconventui mon. mell. nostris specialissimis nec non sinceris fratribusin christo praeamandis. Orationes devotas animumqus sincerum aesemper paratum in omnibus complaeendi. Caritati vestre, quamnobis in adversitatibus compati nullatenus dubitamus, dolenter(alias Iamentabiliter) cogimur intimare, quod dominus leonharduschrephi presbyter et canonieus nostri monasterii praedilectuskalendas (sic) augusti iuxta divine dispositionis clemeneiam (l) naturedebitum exolvit praemunitus tamen landabiliter ecclesie sacramentis.Quare dilectioni vestre humiliter aupplicamus, quatenus pro ipsiusanima omniumque fidelium defunctorum consolationem et requiemmortuorum secundum mutue nostre eonfraternitatis vinculum omni-potenti bostias et orationes vestras et alia pietatis opera impendatis,vestris annalibus Iibris nomen ipsius benignius inscribatis. Quodutique per amplius sicut hue usque defunetis vestris simili modoinpraetermisse et devote volumus promereri.

Datum in nostro monasterio ad s. ypolitum anno etc. XXXII.XIII. idus septembris.

Cristannus praepositus,petrus decanus totusque eonventus ypolitensis.

VI.Intimatio defuncti. (63b.)

Venerabili in christo patri domino iohanni praeposito etvenerandis dominis Martino priori totique conventui monasteriidei genitricis marie in domino dilectissimis. Post sinceram in iesuchristo caritatem orationes humiles utinum divinis auribus acceptionedignas. Venerabiles patres RC domini devotius peramandi, quiafraternali federe mutuo sumus copulati,' vestris notum facimuscaritatibus, quod frater fridericus presbyter et monasterii nostri

I) Richtig 1420. Keiblingl'r I. 520 Anm. 1.

5*

- 444-

professus monaehus vocante summo et equissimo iudice deo sacra-mentis ecclesie rite praemunitus nono kalendas Novembris de huiusseculi exilio et valle migravit laerimarum. Quamobrem attentiusvestras exhortamur honorabilitates (?), quatinus iuxta fraternesocietatis initum fedus atque laudabilem consuetudinem bactenusobservatam pro dioti fratris nostri requie et anime eius refrigeriosolita suffragia dignentur offerre omnium salvatori et fervidarumvestrarum precum subsidia impertiri nee non matricule (1) (aliasannalibus) inscribere defunetorum. Quemadmodum vieissim nosacturos tempore opportuno minime hesitetis. Datum etc. fro Cri-stannus abbas, Stephanus prior totusque conventus mon. mell.

VII.Littera ad e x c u s a n d u m de calumpria s e u falsi (?)

im p o s it io n e. (57b.)Ilniversis et singulis quarumeunque dignitatum praeeminen-

eiarum (?) statuum aut conditionum existant, ad quos praesentespervenerint nos Christanus abbas, C. prior totusque conventusmon. Mellie. ord. 8. B. pat. dioee, at S. Rom ecclesie immediatesubiecti devotum. humilitatis et sincere caritatis affectum.

Nemo nescit antiqui humani generis hostis non nova etreeeneia sed vetera perversitatis et fraudis essestudia et conaminapacem turbare, caritatem seinderc et quibus valet figrnentis etsatelliturn mendosis suasionibus innoeentiam maculare, Hinc est,quod cum humiles et obcdientes semper ecclesie filii SacrosanetoBasiliensi Concilio in spiritu sancto congregato universalem eccle-siam dei verissime repraesentanti semper fecerimus exhibuerimuset servaverimus subiectionem honorem et reverenciam, quantaspossumus et valemus eiusque auctoritati infallanti plena fidesine hesitatione adheserimus et semper adheremuspropter quodet in anno proximo praeterito post electionem ad vacant em Abbaciamfactam nonuisi a Sacro Concilio praenominato tanquam universalemrepraesentante ecclesiam electi nostri petivimus confirmation em,quam et de gratia et benignitate praefati sacri Concilii consecutisumus cum gaudio et magna graciarum actione deo de hoc etpraefato Sacro Concilio, quantas possumus, gratias agentes. Insuperet cum eidem Sacro Concilio incorporati shnus et fuerimus etante electionem et modo per Sindicos nostros ibidem praesen-tialiter at personaliter commorantes, denique personas religionis etmonasterii nostri pro reformatione a nobis eiusdem Sacri ConciJiinomine postulatas transmisimus indilate alia quoque, qlle ab obe-dientia nostra requisita fuerint, semper, quantum possumus, paratisumus perficere et obedire. Quibus omnibus non obstantibus nupertamen veridicis scriptis et relatione fide dignorum adveraati et dehoc certificati surnus, quod scriptis alieuius /lut aliquorum apud

- 44b -

graves eciam notabiles personas et alias in Sacro praefato Concilionotati sirnus, quod (?) post eonfirmationem praedictam a SaeroConcilio praenominato consecutam, quia de auctoritate sepe dicticoncilii diffidentes aut dubitantes ad beatissimum in christo patremet dominum dominum Eugenium papam quartum pro n?va con-firmatione miserimus electi nostri praedicti, quod non tan tum Donfecimus, sed eciam ut grande nephas nee unquam facere cogita-vimus. Absit et longe avertat altissimus a mentibus nostris, uttantum irreverenciam Sacro Concilio et universie patribus inibiconstitutis nulla prorsus habita occasione tanta temeritate voluerimusirrogare. Quare rogamus et obsecramus universes et singulos indei caritate et in visceribus christi, quatenus talibus contra nosmendaciter confictis rumoribus, quibus filii belial farnam et inno-centiam nostram maculare et quia scismatis et infidelitatis criminenos infamare cum damnationis eorum periculo laborant, fidemcredulam (?) nequaquam adhibeant .sed veritatis amore ut ca-lumpniatores, quantum in eis est, repellant et compescant, propterquod ad falsitatem talium manifestandam nostramque innocentiamet sineeritatem in veritate exponendam praesentes litteras nostrisAbbatis scilicet et Conventus sigillis appensis tarnquam fidei muni-mentis super his curavimus communire.

Datum in praefato monasterio nostro Anno domini MillesimoQuadringentebimo Tricesimo quarto mensis marcii die etc.

VIII.Forma littere missive ad Episeopum ut fratres pro-

moveantur ad ordines s a cr o s. (49a.)Reverendo in christo patri domino leonhardo episeopo pata-

viensi domino meo favoroso aut domino Mathie Episcopo vitricensieius suffraganeo frater C. abbas mon. melI. reverenciam debitamatque condignam. Reverende in christo pater ae domine adampliationem divini cultus desiderans hos fratres ae subditos meosmonachosque nostri monasterii expresse professos C. de geysen-leldt et Simonem de kempten dyaconos ad saeerdocii vel pres-byterii ordinem promovendos, quibus ad eorundem ordinumsusceptionem suffieientem viteetatem, morum honestatem neenon eongruam litterarum scientiam credo suppetere ipsos velutydoneos vestre reverentie hiis litteris prasento petoque humiliter,ut in sacra celebratione ordinum iure (?) dispensationis ministeriosabbato vigilia passe facienda eisdem fratribus ac subditis meispraefatum ordinem conferre dignemini propter deum et sui cultusaugmentum.

Datum sexta feria ante dominicam psalmerum.

44G

IX.Forma presentationis ad parochiam. (59a.)

Reverendo in christo patri et domino domino leonliardoepiscopo pataviensi Fr. Cristannus abbas mon. mell. ord. s. B.vestre dioec. reverentiam debitam atque condignam. Ad ecclesiamparochialem in lausse, cuius ius praesentandi ad me pertinerepleno iure dinoseitur, vacantem ad praesens per obiturn quondamdomini vincencii aiusdem, dum vixit, novissirni possessoris hono-rahilem virum Magistrum paulum de Mellico 1) Magistrum inartibus ac baccalaureum in theologia vestre reverentie duxi prae·sentandum Supplicans cum eodem Lumiliter et instanter quatenusipsum super eandem ecclesiam instituere ac de ea investire digne-mini adhibitis sollemnitatibus debitis et consuetis harum sub nostrisigilli appensione testimonio litteramm. Datum etc.

X.Alia forma pr a e s e n t a ti o n is ad a l t a r e. (59a.)Reverendo in christo patri ac domino domino leonhardo

episeopo pataviensi fro N. abbas mon. mell. ad curiam romanamnullo medio pertinentia ord. a. B. vestre dioeeeseos Reverenciamdebitam atque eondignam. Reverende pater et domine missa per-petua fundata in honore beate marie virginis in ecclesia paroehialiin dreschirchen praefate dioeceseos pataviensie fundata vaeantepronune per liberam resignation em honorabilis viri domini Gotbardipraedicte misse novissime rectoris, cuius ius praesentandi ad mepertinere dinoseitur, discretum virum dominum Martinum Gundolt 2)aput me recommendatum duxi per praesentes praesentandum adpraedictam mi-sam supplicans et humiliter et devote quatenuseundem dominum Martmum vel pro eo eius Jegiptimum procura-torem ad dictam perpetuam missam instituere et investire propterdeum et gratiose dignemini adbibitis sollemnitatibus debitis etconsuetis. Datum in praefato monasterio in die s, scolasticevirginis anno domini 1438.

XI.Litterae p r a e s e n t.a t io n is super c o nf irm a n d a per-

mutatione b e n ef'i ci o r u m. (ö9a.)Reverendo in christo patri et domino domino leonhardo dei

et apostoliee sedis gratia Episcopo Pataviensi fr, C. Abbas mon.mell. ad Romanam curiam nullo medio pertinentis ord. s. B.vestre dioeceseos reverenciam debitam atque dignam.Reverendepater et domine, Quia honorabiles viri domini Georgius rector

I) Keiblinger II. 2. 361.2) Keiblinger II. 1. 397.

-'- 447 -

ecclesie parochialis beate marie virginis in tatendorff praefatevestre dioeceseos, cuius quidem ecclesie ius praesentandi ad mepertinere dinoscitur, et thomas rector ecclesie parochialis inpecznaren juariensis dioeceseos hniusi (?) suas ecclesias ex certisrationabilibus causis ipsos ad id monentibus ipsas ad invieempermutare intendant, cui quidem permutationi meum praebui ettenore praesentium praebeo consensum, supplicans humiliter qua-tenus resignatione dicte ecclesie beate marie per viam permuta-tionis per dictum dominum georgium in manibns paternitatisvestrae facta ipsum dominum Thomam sic praesentatum veleius procuratorem legiptimum pro eo vel eius nomi.ne ad prae-fatam ecclesiam investire ipsumque instituere propter deum gratiosevelitis adhibitis circa hoc sollemnitatibus debitis et consuetis.

Datum wienne 1435 ipso die sancti michaelis.

XII.P'r o v is io ad m e n s am abbatis. (72b.)

Universis et singulis christi tidelibus, ad quos praesentespervenerint et praesertim Reverendo in christo domino Conradodei et apostolicae sedis gradia episcopo Ratisponensi ac eiussuffragsneo venerando Nos fratres leonhardus abbas Martinusprior totnsque eonventus mon. mell, ad Romanam ecclesiam nullomedio pertinentis o. 8. B. pat. dioec. humilem in christo reeomen-dationem. Cum bona ecclesiastic a et potissimum ea, quae mona-steriis 'fidelium Iargitione concessa sunt, tanto liberius ad aug-mentum divini eultus ae in pios ecclesie usus distribuenda veniant,quanto ea lagitor omnium bonorum deus pro sustentatione ,indi-gentium per eosdem fideles suos pro animarum salute liberaliusdispensanda concessit. Quod nos diligenter attendentes discretumGeorgium Mendl clericum Ratisponensis dioeceseos bone indolisvirum ad sacros ordines devote promoveri cupientem titulo tarnensufficienti secundum sacrorum canonum instituta pro presbyteratusdignitate gratia dei adipiscenda hue usque carentem praesentibus,ut moris est, pure et legaliter absque dolo et fraude de einsdemmonasterii nostri bonis praesentibus et futuris ad supplices precessuas hoc titulo duximus sublevandum providens videlicet eidernin hiis scriptis divine landis ac remunerationis intuitu de nostremense victu atque vestitu honesto et competenti, quamdiu aputipsum monasterium commorando percipere voluerit, quousque adpigwiorem (!) fortunam pervenerit statutis sacrorum CanonuIl').consonam domino e~mcedente eonsequendam. In euius rei testi-monium praesentes litteras nostrorum sigillorum appensione robo-ratas eidern Georgio dllximus assignandas.

- 448-

XIII.Petitorium, ut frater remeans in lIollasterium n a t i-

v u m in via ea r it at iv e tractetur. (75b.)Universis et singulis, ad quorum notieiam haec scripta per-

venerint fro Cristannus abbas mon. N. romane curie immediatesubiecti ord. S. B. pat. dioec, sinceram in domino iesu caritatem,Cum dilectus in christo frater vitus presbyter professus mona-sterii S. Egidü in nurenberga ordinis S. benedieti, qui iam ali-quamdiu relligiose saris et humiliter in monasterio nostro eonver-satus est, ad vocationem sui praelati ad monasterium suum redi-turus sie ac caritaris et humanitatis operibus in itinere verisirni-liter indigebit, hortamur et petimus vestras paternitates et dominationes, quatenus eo ad easdem declinante dignentur eum benignesuseipere ae eterne remunerationis intuitu caritate pertractare.Datum in mellieo etc.

XIV.Littera r e v o e a t o r ia, si infra certum tempus non fiat

stabilisatio in designato monasterio. (DOn.)Fr. N. abbas mon. mell. etc. usque ibi .paterne dilectionis

affectum. Per litteras vestras nobis direct as petistis, quatenus vosin monasterio Obernburgk diueius morari non sinamus, nequetarnen vas hue ad nos revocemus, sed ad aliquod aliud mona-sterium nostri ordinis, in pro regulariter vivatnr, mittamus vobis-que. licen~iam demus ad stabiliendum vos in eodem. Super quoVObIS tahter respondemus, quod, cum neque ex litteris vestrisneque aliunde intelligamus aliquam causarn rationabilem, dictevestre petitionis licentiam petitam cum bona conscientia dare nonvalemus. Attamen, ne videamus vestre voluntati penitus velieobniti libenter vobis condescendimus hoc paeto, ut, si libuerit,infra hine et festurn penthecostes proxime venturnm stabiliatisvos in monasterio Obernburgk Aquilegiensis dyoeceseos, in quopronunc habitatis, adiecto quod, si non stabiliveritis vos interimibidem, hanc licentiam ultra dictum terminum nolumus duraresed volumus, ut ex tunc hue ad mellieum locum videlicet vestreprofessionis reveniatis. Datum etc.

XV.Licentiatorium ut frater se in a lio monasterio SUI

ordinis possit st a b il ir e, (tif>a.)Fr. N. abbas man. Mellie. pat. dioec. sedi apostoliee sine

medio subiecti Religioso nobis in ehristo dilecto fratri berchtoldopresbytero executionem sui ordinis habenti nostro ac nostri mo-nasterii expresse professo Salutem in domino. Expositis per tecertis causis, quibus, ut aeseris, in nostro prime professionis tue

- 449-

monasterio cum animi tui quiete habitare nequeas, ob id nostramlicenciam ad aliud quoddam monasterium paris aut aretioris ob-servantie regularis eiusdem ordinis, sicubi benevolos tui receptoresinvenire possis, bumilius suppliciusque expostulasti. Et cumpropter singularem devotionis affectionem, quam, ut dieebas,gereres ad locum aquisgrani propter devotum populi concursumad veneration em gloriose 'Virginia Marie ibidem patrone ob idmalueris (?) in contrata et confinio praefatum locum circumiacentemdistantie quatuor at quinque leucarum ordinis et observantie prae-missorum eligere monasterium. Nos igitur, qui debitores sumusprovisionis salutis tue, consideratis huiusmodi tuis piis desideriiseausisque pensatis spiritu bono te moveri sperantes de remediotibi opportuno providere cupientes, ut ad aliquod monasteriumordinis, professionis et habitus eiusdem paris aut artioris obser-vantie regularis centrate et distantie Aquisgranum ut praemisimuscircumiacentem, ubi benevolos receptores inveneris, te transferreet in eo professione facta gratum domino famulaturn redderevaleas tibi tenore praesentium impertimur te, postquam in huius-modi monasterio, ad quod te duxeris transferendum, professusfueris, ab obedientia nobis debita ac a sepe dicti monasterii ob-servantiis absolventes hortantes, quatenus iter acceptum sine doloet fraude legiptima causa cessante continues praesentibus postXVIII. mensium spacium millime valituris.

Datum in praenominato monasterio Mellicensi die JovisXX. octobris Anno domini Millesimo quadringentesimo etc. subSigillo nostro minori a tergo impresso.

XVI:Revocatio mon achi licentiati ad tempus ad mona-

sterium sue professionis. (DOb.)

Johannes abbas monasterii sanete crucis in werdes Salutemcum paterne dilectionis affectu. Pridem tibi fili in christo licentiamdedimus generalem extra nostrum monasterium habitandi usquead nostram revoeationem. Nunc autem pro quodam arduo negotioin brevi expediendo, quod nos ae statum nostri iam dieti mona-stern concernit, tui praesentia indigemus te, ut ad nos et idemmonasterinm quantoeius revertaris, tenore praesentium revocamusTibi in virtute sanete obedientie mandantes, quatenus infra octodies datam (?) huius littere proxime secuturos hue revertaris prodicti negocii evidenti consummatione. Et, ut tibi occasionem tar-dandi aufferamus, tibi inhibemus, ne visis praesentibus anteredditum tuum missam prae:!umas aliquatenus celebrare.

Datum etc. .

- 4bO -

XVII.Lit t er a prornotoria scriptoris vel alterius artificis. (53 b.)

Universie et singulis pracsentes inspecturis fr, leonhardusabbas mon. mellic. ord. s, Ben. pat. dioec. ad saerosanctamromanam sedem immediate pertinentis. Sinceram in domino cari-tatem vobis omnibus et cuilibet "estrum notificamus per praeseutes,quod laurentius scriptor kathedralis 1) harum exibitor nobis aenostro monasterio praedicto in officio seriptorie aliquanto temporefideliter et cum debita sedulitate servivit opereque suo completoper nostram licentiam a nobis discessit, quapropter attente rogmnus.quatenus eundem laurentium, dum hoc pecierit, ad opus artie sueacquirendum, quo se sustentare valent, benigne velitis promovere.

XVIIT.Cirographus debiti.~) (56 a.)

Nos fratres C. abbas Stepanns prior totusque conventusmonast. mel!. ord. s. Ben. pat. dioec. sacrosanete Romane ecclesieimmediate subiecti profitemur et reeognoscimus per praesentes,quod ab honorabili viro domino N. plebano eeclesie in N. dictedioeceseos amico nostro sincerissimo pro nostro mill necessariomutuo accepimus trecentos Horenos ungaricales debite monete aciusti et legalis ponderis dabilesque, quos idem dominus N. nobisac nostro monasterio antedicto ex speciaJi amicieia, qua nobisconiungitur, mutuavit. Quam quid em florenorum summam sibiaut .c~icunque alteri nos suo nomine per hoc legiptime requi-renti litteramque hanc exibenti elapse post huius requisitionemfactam dimidii anni spaeio in simili moneta ae pondere velsummam equivalenten in pecunia minuta monete integre wiennensiscomputatis tamen sex solidis et viginti denariis pro uno fIorenoungaricali pro vobis HC vestris successoribus universie nos solu-turos promittimus bona fide quibuslibet dolo ac frau de seclusis,nee non pro huius solutione facienda cuncta nostra praefati mo-nasterii bona tam mobilia quam immobilia obligamus harum subtenore litterarum nostrorum sigillorum appensione munitarum.Datum etc. in nostro mcnasterio anno domini milesimo quadrin-gentesimo trecesimo octavo feria quinta post festl1m etc.

XIX.Littera testimonialis super donatione qllorundamlibrorum ad locum certum cum facultate l'epetendi

unum aut omnes si placuerit. (71 b.)Nos fro Cristannus abbas mon. mell. pat. dioec. sedis apo-

stolice sine medio subiecti nost!·j tociusque n()stri conventus nomine

I) Keiblinger I. 519.') S. Keiblinger I. 524, Anm. 1.

- 451

praesentium tenore recognoscimus, quod honorabilis vir dominusThomas de weytra pro salute anime sue monasterio nostro e:csingulari devotione, quam babet ad ipsum, infra notatos contulitlihros : primus est liber meditationem devotorum cardinalis Camera-censis super pS3lmo "J udica me deus et discerne causam meam etc."cum ceteris in eodem contentis, secundus wilhelmus de virtutibuset ceteros (?) libros, qui numero quinque fuerunt. Haec quinquevolumina tali contulit sub eonditione, quod, si eo adhuc vi venteex quacunque emergente necessitate unum vel plures sive omne~praenotatos libros repetere vellet, ex tunc ad restituendum sibitamquam possessori et domino proprio cuicunque alteri per eumlegiptime ad repetendum substituendo fatemur nos paratos etreddimus obligatos. Si autem ante revoeationem praefate liberalisdonationis dictus dominus thomas debitum mortis persolverit, extu nc praedicta donatio firma et irrevoeabilis habeatur. Ipsumquoque dominum Thomam in signum gratitudinis huiuscemodi im-pensi beneficii tam in vita quam post mortem inter nostros bene-factores veluti speeialem deputamus, In cuius rei testimoniumpraesentem cartam sigillo nostro abbaeiali subpresse roboramus.

Datum in nostro monasterio MeHicensi feria quinta postfe stum sancti andree, 1445.

XX.Forma r e c o g n it io n is super mutuata re vellibro. (8Gb.)

Ego fro N abbas monaste-ii N. reeognosco me monasteriipraefati nomine et meo nominibus mutuo reeepisse a venerabilibuspatribus domino Cristanno abbate mon, mell. et ipsius conventuJibrum in asseribus ligatum ete., quos Iibros sine dolo et fraudeillesos restituere eisdem promitto. In euius rei testimonium praesensscriptum signeto meo solito signatum ipsis tradere curavi,

Datum in monasterio mellicensi etc. in die saneti placidi.

Unbekannte Gedichte des P. Joachim Hoedl S. J.auf Abt Marian II. und die Abtei Heiligenkreuz.

Von P. Teszelin Halusa (0. Cist.).Die freundschaftlichen Beziehungen, die seit alten Zeiten

zwischen der Gesellschaft J esu und Heiligenkreuz im Waldeunterhalten werden, haben sonder Zweifel dem Verfasser der bierpublicierten poetischen Erzeugnisse die Feder gefilhrt. Wir meinendem allgemeinen Interesse entgegen zu kommen, wenn wir nachfast vollen Hundert Jahren dieselben der Verborgenheit entreissen,um dem in Gott ruhenden I;änger ein bescheidenes Denkmal zuerrichten und seinen längst verklungenen Namen wieder zu erwecken.