Vijfentwintigste jaargang/ nummer 10/ december 1981

de champignon cultuur

in dit nummer: 461 BIJ da Jeerwlssallng 463 Ik zou wal eens wlllan weten ••. 481 Nogmeela: zware metalen 479 Conditioneren In tunnels 486 Bactarlavlakken: een lltaratuuroverzlcht 496 Knopvorming en kwalltalt van champignons (slot) 606 Virus In Auatralll 616 Wareldnteuwa. Champignonteelt In China 617 Korte wenken 619 Korte wenken 523 Voor de vrouw

MAANDBLAD VAN HET PROEFSTATION VOOR DE CHAMPIGNONCUL TUUR

goede redenen voor het gebruik van

'IC<llOCISCllE CROEP: 8\'MTltlTISCH PYl!flll JAMU]Of.;OE.l.JAMfTHRIH OE"-'lTE UGUI

1

eCIS® OECIS 1s het meest werkzame 1nsektic1de. dat reeds in een lage dosering uiterst effectiof os.

2 DECIS penetreert in de waslaag en blijft daardoor langdurig werkzaam. DECIS regent niet van hel gewas ar.

3 DECIS heeft een breed toepassingsgebied: de 1otales1er1eell. tal vangroenteteeltgewassen. champignons enlruitgewassan.

4 DECIS bestrijdt o.a. witte vheg. lrips. moneervliegen. diverse rupsensoorten. spmselmonen. dop· en schildluizen. bladrollers. lala koolvlieg. champignonvliegen en-muggen, frambozekever. aardbeibloesemkever DECIS heef! een nevenwerking op bladluizen.

5 DECIS heeft een directe en residue'1e contactwerking.

6 De doseringen zijn dusdanig gekozen dat, mits goed wordt gespoten. een langdurige en effectoeve bestr•1d1ng wordt verkregen.

7 Door de 'schOne' formulering is DECIS goed toepasbaar met spuilapparatuur. log-apparatuur en elektrische verdampers.

8 DECIS is zeer ·zacht' voor hel gewas en laat geen zichtbaar residu achter.

9 DECIS is mengbaar met 1>11v Curamil en Hostaquick.

10 DECIS is in een handige 250 ml en t literverpakking verknJgbaar

en als extra •••. •

• een veiligheidstermijn van s lecht s 2 dagen

• een doseri ng van 30 ml In 50·100 1 water per 100 m•

HoechsttB Hoochs1 Holland N.V Verkoop Agro Chemie. Postbus284. 1000 AG Amsterdam Tel ·020-588911 t /5882234

Hoechst .... -eeJ1, • '/Jal1, ~ ! 458

B.V. ENBE als het gaat om champignons

- broedproduktielijnen - machinaal oogsten - conserveringslijnen

(vol- en halfconserven)

20 jaar internationale ervaring In champignonbehandeling- en verwerkingslijnen. Nieuwe energiebesparende, rendementsverhogende hydrostatische blancheer­inrichtingen.

Oogstmachine

Conserveringslijnen (in vele landen geleverd)

Broedproduktlelijnen

Wij leveren b.v.: · wasmachines · kookmachines · koelmachines · snijmachines · opvoerschroeven en -banden · vulmachines · opgietmachines · sorteermachines · oogstmachines · gewichtsinstelbare vulmachines · transportsystemen, enz.

Vraag onze fo lder met ruim 100 arbeidsbesparende machines! · en de nieuwe champ. snijmachines

welke 90% profielvormig snijdt.

B.V. ENBE Roestvrijstaal industrie · Asperen· Holland

Telefoon 03451-2743/44, Telex: 47864

459

keijsers konstrukties en machines bv 5961 pt horst (holland), energiestraat 14, tel. 04709-5252

SNIJMACHINE MET DWARSAFVOER

VOET JESROOIERS

OPROLDOORNS

AANKLOPMACHINES

SNIJMACHINES

ENTMACHINES

OPRUWERS

EGALISEERDERS

DOEKEN POETS· MACHINES

HEF PLATEAUS

ZEILDOEKINHAAL· MACHINES

NETIEN SLEPERS

ZEILDOEK

NETTEN SPROEIMACHINES

ALUMINIUM

· STELLINGEN

. ROOSTERS

· ZIJKANTPROFIEL

COMBINATIE ALUMINIUM/IJZEREN· STELLINGEN

PLUKREKKEN

PLUKTRAPPEN

PLUKWAGENS

PLUKLORRIES

AFWEEGTAFELS

CHLOREER BAKKEN

TRANSPORTWAGENS

HEFSCHUIFDEUREN

DRAAIDEUREN

CELDEUR EN

ELECTR. BEWEEGBARE TUNNELDEUREN

VENTILATIEKASTEN

LUCHTCIRCULATIE· ONDERDELEN

DEKAARDE BAKKEN

HANDLIERT JES

Met onze nieuwe

DOEKENPOETSMACHINE

kunt U niet alleen zeildoeken grondig reinigen, maar ook KOMPOSTDOEKEN komen als nieuw uit de machine.

Voor nadere informatie kunt U kontakt opnemen met ons bedrijf (tel. 04709-5252) en vragen naar de heer H. Paaymans ('s avonds bereikbaar onder no.04902-18632)

of de heer J. Vullings ('s avonds bereikbaar onder no.04709- 2235)

Voor zover U nog niet bekend, delen wij U mede dat de heer J. Pouwels ons bedrijf verlaat per 12 december en zijn werkzaamheden worden overgenomen door de heren Paaymans en Vullings.

Kerstperiode Wij maken u erop attent dat ons bedrijf gesloten is van 24 december tot 4 januari 1982. Wij verzoeken U hiermee rekening te willen houden.

Tevens maken wij gaarne van de gelegenheid gebruik om U en de uwen prettige feestdagen en een voorspoedig 1982 te wensen.

Vijfentwintigste jaargang/nummer 10/december 1981

Uitgave van het Proefstation voor de Champignoncultuur. Tien nummers per jaar. Redactie en administratie: Peelheideweg 1, Horst-America (L. l

Postbus 6042, 6960AA Horet (L.I ·Telefoon 04784-1944° Proefstation voor de Champignoncultuur: Directeur dr lr L.J.L.D. van Grlensven

Bankrekenir>g: Rabobank Horst: 12 36 03 692

Postrekenir>g: 106 10 81 t.n.v. het Proefstation Centrum voor Champ4gnontee1tondorwijs: Direeteur P.J.C. Vedder

Westerholtstraat2, 5961 BJ Horst (L.1, Tel. 04709·3080

BIJ DE JAARWISSELING -

Het jaar 1981 loopt ten einde. Het is de cham­pignonteler dft jaar niet slecht gegaan. De prijzen zijn onverwacht hoog geweest en de produktie was, mede door de goede compost, van rede­lijke omvang. De telers ging het naar den vleze; de conser­veerders met hun tevoren afgesloten contracten zullen minder te spreken zijn over 1981. Voor 1982 zal gestreefd moeten worden naar een meer gewogen prijsverloop. Daarmee is de gehele bedrijfstak gebaat. De afzetmarkt is tenslotte de basis van eenieders welvaart. Geen afzet zonder teelt, geen teelt zonder afzet. De EEG-maatregelen ter bescherming van de champignonteelt beginnen vrucht af te werpen. Men lijkt ook ernst te maken met de handhaving ervan. De 'Groupement européen des cultiva­teurs de champignons' waarin alle EEG-partners samenwerken kan daarbij in toenemende mate een leidende rol spelen. Een gunstige ontwik­keling/

Een grote slag was het overlijden van Ben Am­brosius op 3 augustus 1981. Hij heeft met zijn scherpe inzicht in belangrijke mate de snelheid van de ontwikkeling der nederlandse champig­nonteelt bepaald. Mede daardoor is Nederland in technisch opzicht de onbetwiste leider in de wereld der champignontelers.

De kerstkaart van het proefstation toont een sporenprent van de champignon. Kerstmis is een feest van licht en vernieuwing. De sporen­prent, bestaande uit miljarden sporen, is voor ons het symbool daarvan. Elke spore is een nieuw begin. Door de vernieuwing gaat het ons goed in de­ze bedrijfstak. Het is gepast daar op dit mo­ment even bij stil te staan.

Wij wensen U allen een gezegend kerstfeest en een voorspoedig 1982.

461

462

LES MIZ CJEI.AMJPJIGNONBJROJEJD

IB3 JIJZ ONJD JE R G (())JE JD)

Witte Rassen: FRITSCHE Y 217 LES MIZ 66 LES MIZ 98 LES MIZ 60

Tussen ras: LES MIZ 36

OP AANVRAAG: BITORQUIS, DIVERSE SOORTEN PLEUROTUS, COPRINUS COMATUS EN ANDERE SOORTEN PADDESTOELEN.

VERKOOP BELGIË:

J.P. VANDEVIJVERE - IZEGEMSTRAAT 82A - ST. ELOOISWINKEL - TEL. 051-303081

Importeur voor: BENELUX, DUITSLAND, OOSTENRIJK EN SCANDINAVIË:

LES MIZ HOLLAND B.V. - KNAPENSTRAAT 15 - 6166 ED GELEEN - TEL. 04494-47381

Ik zou wel eens willen weten... ·

De laatste jaren is in toenemende mate onderzoek verricht naar het voorkomen van schadelijke stoffen in het voedselpakket van mens en dier. Zware metalen, die bij te hoge doses zwaar giftig maar soms als sporenelement strikt noodzakelijk zijn, staan in het middelpunt der belangstelling. Niet voor niets worden ook de champignon en haar substraat, de compost, op de gehalten aan zware metalen onderzocht. Waar we de effecten van arsenicum, cadmium, kwik en lood goed kennen is het nuttig te weten hoeveel er zich in de champignon bevindt. Het is een kwestie van goed beleid van het Ministerie van Landbouw en Visserij en ook van Volksgezondheid om daarnaar onderzoek te doen verrichten. 'Voorkomen is beter dan genezen' en het is beslist vele malen goedkoper onderzoek te financieren en de consumptie van bepaalde gewassen te reguleren dan mensen met vergiftigingen in het zie­kenhuis op te nemen en te behandelen. Dan praten we nog niet over arbeidsverzuim en de grote persoonlijke ellende die van een vergiftiging het gevolg kan zijn.

De bestrijdingsmiddelen - en dat is iets waarmee je als directeur van een proefstation herhaalde/ijk geconfronteerd wordt - zijn een aangelegenheid waarmee gebruikers, Planteziektenkundige Dienst en functionarissen van Volksgezondheid en Milieuhygiëne uitermate behoedzaam en zorgvuldig omgaan. Het economisch belang van de toelating van een bepaald middel is veelal zo groot dat afweging van pro's en contra's veel tijd kan vergen. De minimum doseringen voor geslaagde bestrijdingen van ziekte of plaag worden door landbouw­kundigen zorgvuldig bepaald. Toxicologisch onderzoek van het middel bij proefdieren en van het residu op het voedingsgewas geeft dan een indruk over eventuele schadelijke gevolgen voor de mens. Het resultaat van een en ander is dan vaak dat de maximaal toegelaten dosis van het bestrijdings­middel in de landbouw vele malen beneden de minimale toxische dosis ligt. Een duidelijk beleid waarin alle betrokkenen zich kunnen vinden en dat ook tot goede resultaten leidt.

Ondanks zorgvuldig handelen blijken er dan toch plotseling affaires te ontstaan, waarop nauwelijks een afdoend antwoord lijkt te komen. Methylbromide, sinds jaren in gebruik als grondontsmettingsmiddel in de tuinbouw, blijkt een ze· nuwgif en is bovendien schadelijk voor nog ongeboren kinderen. Zoiets komt in de pers en ieder­een spreekt schande van onzorgvuldig toelatingsbeleid, dat dan binnen de landbouw kennelijk ge­bruik is. Op het moment dat een afdoend antwoord komt, is de journalistieke sensatiezucht ge­weken en de kamerleden zijn allang weer tevreden dat zij de kiezer, door het stellen van vragen aan de minister, hebben kunnen laten zien hoe bezorgd zij zijn voor diens heil. . . . . De maatregelen die genomen worden en de consequenties daarvan zullen de landelijke pers niet meer halen. Het is nauwelijks stil geworden rond het gebruik van methylbromide of een onderzoeker uit Wage­ningen brengt de resultaten van een onderzoek naar het voorkomen van nitraat in hap-klare spinazie in de pers. De gehalten zouden hoog zijn. De alarmbel heeft geluid en daar gaan ze weer. De lan­delijke pers komt met grote koppen en kamerleden tonen weer hun bezorgdheid door het stellen van vragen aan de verantwoordelijke minister. De tuinbouwer die het toch al moeilijk heeft met gasprijzen en slecht water uit de Rijn, krijgt er een probleem bij: het nitraatgehalte van vele blad- en stengelgroenten moet naar beneden. Wederom komt er geen goed en afdoende antwoord in de pers. Toch z1ïn gegevens over nitraatgehalte al een tiental jaren bekend.

Ook het proefstation krijgt het verzoek om nitraatgehalten van champignons te onderzoeken. Daar compost geen vrij nitraat bevat - dat is tijdens het fermentatieproces door micro-organismen om-

463

464

AA·produkten voor een gezonde champignonteelt

DACONIL 2787® (chloorthalonil)

BEN LATE* (benomyl)

AAPERMIN VLOEIBAAR (permethrin)

AA KASAEROSOL (DDVP)

AA KELTHANE® AP

Tegen droge en natte mollen. Toepassen direkt na het afdekken en 14 dagen later.

Tegen Spinnewebschimmel , tus­sen de vluchten toepassen. Tegen groene schimmel tussen de vluchten bij mechanisch te oogsten champignons. Veiligheidstermijn: 5 dagen. Tegen vliegen en muggen tussen de vluchten , toe te passen d.m.v. fog-apparatuur.

Tegen vliegen en muggen tussen de vluchten.

Tegen mijten, vanaf het enten tot 10 dagen na het afdekken.

M6RLNOL BEN LATE'

DA CON 1 L 2787'

KELTHANE"

AAGRUNOL BV · GRONINGEN-TEL 050·139333

· geregistreerd handelsmerk van E.I. du Pont de Nemours .

• geregistreerd handelsmerk van Diamond Shamrock Chem. Co . • Cleveland · Ohio . U.S.A.

·geregistreerd handelsmerk van Rohm .t and Haas Company, Phlladelphia. ~ 8872

gezet in ammoniak of gedenitrificeerd en daarna ontweken - zullen champignons weinig of geen nitraat bevatten. Voorlopig onderzoek in eigen huis toont dat ook aan. Nitraat- en nitrietgehalten bleken te gering om door ons aangetoond te worden. Voor de champignonteelt geen probleem; maar waarom dan wel b1ï bladgroente?

De gedachte die hieraan ten grondslag ligt is simpel: nitraat kan omgezet worden in nitriet en dit nitriet kan bepaalde aminen omzetten in nitrosaminen. Nitriet zelf is giftig omdat het rode bloed­lichaampjes kan aantasten. Nitrosaminen veranderen de erfelijke eigenschappen van bacteriën en zijn onder bepaalde omstandigheden in staat kanker bij ratten en muizen te veroorzaken. De groene plant heeft als voornaamste stikstofbron het nitraat uit de bodem en kan dat opslaan in wortel, blad of stengel. Bij bewaring kan dit nitraat omgezet worden in nitriet. Hetzelfde kan in de mond van de consument gebeuren. Kortom hoge stikstofbemesting (zoals bijvoorbeeld voorkomt bij de overvloedige drijfmestgfften in Zuid-Oost Brabant, Noord-Limburg en op de Veluwe) zou leiden tot een hoog nitraatgehalte in het gewas. Die hoge gehalten moeten worden teruggedrongen; daar stel je normen voor en alle groenten die erboven komen zijn per definitie ongeschikt voor men­selijke consumptie. De consequenties van dergelijk beleid zijn uitermate vérstrekkend. Eenieder kan dat inzien. Men kan zich afvragen 'Wat gebeurt er met de tuinder, de handelaar, de nederlandse exportpositie en tenslotte wat gaat de consument dan weer (voor schadelijks) eten'. De vragen lijken wellicht rhetorisch maar zij zijn wel reëel. Uit de in de wetenschappelijke literatuur verschenen gegevens komt een veelheid van vragen op je af.

Ik zou wel eens willen weten:

1. Bestaat er een verband tussen nitraat en nitrietgehalte van het verse gewas? 2. Leidt een hoog nitraatgehalte in de plant bij langdurige bewaring ook tot een hoog nitrietgehalte? 3. Hoe zit het met de nitrosaminen? Welke planten bevatten zoveel secundaire en tertiaire aminen

en/ of quaternaire ammonium-verbindingen dat bij bewaring of consumptie gevaarlijk hoge doses nitrosaminen ontstaan.

4. Hebben runderen die gevoed worden met gesileerd mais haksel een hoge tumorfrequentie? 5. Ontstaan in het mengsel van groente (sla, spinazie) en vlees in de (mensen)maag hoge doses

van nitrosaminen? 6. Hoeveel nitraat, nitriet c.q. nitrosaminen worden via spijsverteringsstelsel opgenomen uit een

mengsel van voedselresten? 7. Zijn de hoog-vezelhoudende groenten met hun snelle darmpassage even gevaarlijk als bijvoor­

beeld nitriethoudend vlees? 8. Bij welk soort dieet hebben deze stoffen veel, minder c.q. weinig effect? 9. Zijn muizen en ratten wel vergelijkbaar met de mens of kan men bij hen juist heel andere effecten

meten?

Dat zijn zo een aantal vragen die beantwoord moeten worden alvorens de nederlandse tuinbouw op zijn kop gezet kan worden. Het is duidelqk dat men moet streven naar lage gehalten aan stoffen waarvan men op redelijke gron­den kan veronderstellen dat ze schadelijk zijn. Een beleid dat beïnvloed wordt door publieke opinie en kamervragen is ongewenst: haastige spoed is zelden goed. In de komende jaren zullen we zonder twijfel in toenemende mate geconfronteerd worden met groepen die terecht informatie vragen over de samenstelling van hun voedselpakket. Als het be­zuinigingsbeleid doorgang vindt ook in deze sector van onderzoek - en dat is niet alleen de analyse maar ook de methodiekontwikkeling - dan zullen consumentorganisaties meer dan voorheen eigen onderzoek gaan doen. Ik denk dat het wijs zou zijn die ontwikkeling vóór te blijven. Daarvoor moet onderzoek gestimuleerd worden naar die zaken die komende jaren opportuun zullen zijn. Dat zijn

465

ELEKTROTECHNISCH INSTALLATIEBEDRIJF

H. HOOGENDOORN B.V.

LANDELIJK ERKEND FRANKLINSTRAAT 3 - '$·GRAVENZANDE - TELEFOON 01748 • 57 41 *

466

Met

HOOG EN DOORN COMPUTERS

HOOGENDOORN COMPUTERS heeft u de cultuuromstandigheden in uw champignoncellen en tunnels volledig in de hand.

regeling, alarmering, continue registratie van het klimaat in al uw teeltruimten.

H. HOOGENDOORN B.V. Franklinstraat 3 · Postbus 125, 's-Gravenzande ·tel. 01748-5741 *

dan niet meer de afzonderlijke effecten van nitraten, nitrosaminen, zware metalen, mycotoxinen, radioisotopen, mutagenen, geneesmiddelen etc. in proefdieren. Het gehele analytische onderzoek zal moeten verschuiven in de richting van synthetisch onderzoek. De totale belasting van het proefdier 'mens' door het gehele veranderde milieu zal onderzocht moe­ten worden. Het kan wel eens zijn dat al die individuele residutoleranties b&. sommering veel te hoog blijken. Dat is de basis van onderzoek voor de komende decennia. Daar is beleid te creëren.

L.J.l.D. van Griensven

Nogmaals: zware metalen

Normstelling van cadmium, lood, kwik en arseen in plantaardige voedingsgeVt1assen

Inleiding De door de mens toegepaste technologie, on­der andere ter verkrijging van voedingsmiddelen voor mens en dier, leidt sedert enkele decennia tot blootstelling aan een groot aantal schade­lijke stoffen. Ons milieu wordt verontreinigd met persistente chemicaliën, waarvan de zware metalen een bijzondere groep vormen. Zij worden niet af­gebroken en hopen zich daarom op in bodem, rivierslib, levende weefsels en dergelijke.

Van groot belang zijn de elementen cadmium (Cd)*, kwik (Hg) en lood (Pb) en in mindere mate chroom (Cri, nikkel (Ni), koper (Cu), zink (Znl, arseen (As) en seleen (Se). Bekend is dat al deze stoffen als spoorelementen in de na­tuur voorkomen. Voor levensfuncties zijn som­migen zelfs onontbeerlijk. Te hoge concen­traties kunnen echter tot schadelijke effecten leiden bij plant, dier en mens. Zo hebben Cd, Hg en Pb een ongunstige werking en zijn al in lage concentraties giftig. Industriële activiteiten hebben in het verleden reeds geleid tot een aantal vergiftigingsgeval­len. Sindsdien spant de mens zich in om scha­delijke stoffen in het milieu vast te stellen, te lokaliseren en hun uitwerking te leren kennen . Diverse landen hebben reeds maatregelen ge­nomen of hebben die in voorbereiding om milieu en voedingsmiddelen te beschermen.

In Nederland is het gebruik van zware metalen in bestrijdingsmiddelen reeds zoveel mogelijk teruggedrongen. Duitsland kent voorlopige richtwaarden voor Cd, Hg en Pb in vrijwel alle voedingsmiddelen. Dit is ook zo in ons land voor Cd, Hg, Pb en As in voedingsproducten, voorgesteld door het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiöne (VoMill. Deze zijn echter zo­wel intern als in overleg met andere ministeries nog sterk in discussie.

Grondslag van de normstelling Zware metalen zijn in geringe hoeveelheden onschadelijk voor de gezondheid en komen overal in de natuur voor. Het is dan belangrijk vast te stellen welke dosis in levensmiddelen nog juist aanvaardbaar is. De WHO/ FAO** van de Verenigde Naties heeft hiertoe op basis van toxicologische dier­studies en van beschikbare kennis van de ef­fecten bij de mens een maximaal aanvaard­bare weekdosis vastgesteld voor de hoeveel­heid Cd, Hg, Pb en As. Een meer gebruikelijk begrip is de Acceptable Daily Intake (ADI) of 'aanvaardbare dage­lijkse opname'. Dit houdt in die hoeveelheid van een stof, die dagelijks gedurende een men­senleven in het lichaam mag worden opge­nomen, zonder dat er gevaar voor de gezond­heid is (zie tabel 1).

• Afkortingen van scheikundigo bonamingen en instellingen worden verduide lijkt op pagina 4n. • • WHO • Wereld Goiondhoidsorganisatio. 467

FAO • Voedsel· on Landbouworganisatie.

_ " __ · ~- · -·--:::

,...... !~:. \ ... .

\~

dofra

468

dof ra bv horst Fabrikante van o.a. machines voor watervoorziening, ontsmetting en ziekten bestrijding.

Champignonspuitwagen enkel, dubbel en 4 dubbele uitvoering. Aanpasbaar voor iedere praktijksituatie.

Voorraadreservoir· Chloreerinstallatie

600, 800, 1000, 1200 en 1600 liter tank· inhoud, met lagedruk centri fugaalpomp en/of hogedrukpomp.

Motorspuiten· Stationaire spuiten

Diverse mogelijkheden betreffende tankinhoud, pompkapaciteit en werk· druk. Frames desgewenst in volbad verzinkte uitvoering.

Verder leveren wij:

Motorrugvernevelaars, rugspuiten.

hand broezen,

dof ra bv horst Postbus 6019, 5960 AA Horst (Holland) Nijverheidsstraat 1, 5961 PJ Horst(Holland) Telefoon 04709·2532

Is de maximale consumptie van een voedings­middel bekend, dan kan vervolgens berekend worden hoeveel van een toxische stof dit voe­dingsmiddel maximaal mag bevatten, na be­schouwing van de opname via het gehele voe­dingsmiddelenpakket. Daarbij zal echter tevens rekening gehouden moeten worden met het ' natuurlijke' gehalte aan stof. De verschillende landen van de VN zijn niet gebonden aan deze grenzen. Daardoor kun­nen de maximum gehalten per land verschillen.

Tabel 1. Aanvaardbare dagelijkse opname van zware metalen voor één persoon van 60 kg. De hoe­veelheid is weergegeven in microgrammen (1 ug = 10·6 gram = één miljoenste gram). Bron: Jaarverslag 1980, Landbouw Advies­commissie.

cadmium 60-70

kwik 43

lood 430

arseen 3000

Opname van zware metalen door de mens

Door de Commissie Residuen in Voedings­middelen (CRV) van het Ministerie van Volks­gezondheid en Milieuhygiëne en door (CIVO­TNOl, is geschat en berekend hoeveel Cd, Hg, Pb en As gemiddeld per dag door de mens wordt opgenomen. Men dient zich te realiseren dat de feitelijke vastlegging in het lichaam in belangrijke mate afhankelijk is van de wijze van opname. Ge­beurt dit via de longen dan is deze resorptie hoog (ca 40-100%); via de voeding meestal laag (ca 5-10%). Eveneens is de resorptie af­hankelijk van de verbindingsvorm, de voedings­samenstelling en van de leeftijd. Dit maakt de zaak zeer gecompliceerd.

Deze opnamecijfers zijn door het Ministerie van landbouw en Visserij (l&VI gepubliceerd in het LAC-jaarverslag van 1980. Geconcludeerd kan worden dat de gemiddelde belasting van de mens door Cd, Hg en Pb niet alarmerend is. Overschrijding van de ADI is in sommige situaties echter mogelijk. In enkele landen gebeurt dit of dreigt dit te gebeuren voor Cd. Bij de bescherming van ons voedings­middelenpakket dient hiermee rekening te

worden gehouden. Betreffende Pb valt op dat dit element vooral via de lucht (door lucht­verontreiniging en roken) ons lichaam bereikt.

Waarschijnlijk behoeft voor As geen norm­stelling plaats te vinden, omdat het gemiddel­de voedingsmiddelenpakket slechts in zeer geringe mate hiermee belast wordt. Bovendien is het gevaar voor vergiftiging klein, omdat de aanvaardbare dagdosis volgens tabel 1 gesteld is op 3000 ppm. Duitsland heeft As reeds ge­schrapt uit het pakket maatregelen voor de gehalten van zware metalen in voedingsmid­delen.

Voor meer duidelijkheid in deze verontreini­gingsproblematiek zullen nog een aantal aan­vullende studies uitgevoerd moeten worden. Er is namelijk nog onvoldoende kennis aan­wezig over de risico's voor de bevolking voor wat betreft de voedingssamenstelling, leef­tijdsgroep, regionale verschillen, schadelijke stoffen afkomstig uit andere bronnen dan uit voedingsmiddelen, enz. In deze tijd gaat de milieuverontreiniging echter nog steeds door. Het is daarom gewenst nu stappen te onder­nemen om een verslechtering van de situatie voor de mens (plant en dier) voor wat betreft persistente chemicaliën te voorkomen. Normstelling in voedingsmiddelen ligt dan voor de hand.

Uitgangspunten normstelling Door de Commissie Residuen in Voedings­middelen worden normvoorstellen voor Cd, Hg, Pb en As uitgewerkt voor het gehele voe­dingsmiddelenpakket. Heeft de norm uitein­delijk een wettelijke status, dan moet deze er zorg voor dragen dat onaanvaardbare veront­reinigingen worden buitengesloten. Dit bete­kent ook dat produkten met hogere gehaltes worden afgekeurd.

Binnen het Ministerie van landbouw en Vis­serij, met name de diverse Stuurgroepen van de Landbouw Adviescommissie Milieu­kritische Stoffen (lAC), zijn de voorgestelde normen van de Commissie Residuen in Voe­dingsmiddelen nog in bespreking. Men laat onderzoek verrichten met als doel het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne te ad­viseren. Want het Ministerie van landbouw en Visserij kan geen eigen normen stellen.

469

470

VEENPRODUKTENMIJ

EUROVEEN BV VENLO-WEST TEL. 077-23946

DEKAARDE SPECIALISTEN

Ons leverings-programma omvat:

* DEKAARDE·SCH

* EUROMIX·DEKAARDE

* DEKAARDE·MRG

Wij staan borg voor:

* PUNKTUELE LEVERING! *DESKUNDIG ADVIES!

VERT.-AOV. PIERRE BOUTEN HELDEN-PANNINGEN 04760-1828

VERT. VOOR BELGIË R. LOVERIX

RIEMST 012-451591

Zo zijn uitspraken gedaan over de problematiek bij plantaardige en dierlijke produkten, en over de mogelijkheid om normen te stellen. Dit heeft geleid tot een aantal principiële uitgangspunten:

vaststelling van tolerantiegrenzen is alleen goed mogelijk, indien inzicht aanwezig is in de huidige niveau's. Eveneens moet de spreiding van de gehalten en het gemiddel­de gehalte aan zware metalen in voedings­middelen bekend zijn. onderscheid moet worden gelegd tussen de natuurlijke gehalten en de verontreini­gingseffecten. normen moeten zodanig opgesteld worden dat verkregen produkten hieraan kunnen voldoen. Voorwaarde is dat ze zijn voort­gebracht volgens goed landbouwkundig gebruik en onder acceptabel geachte milieu­omstandigheden . voorlopig mag de norm geen bindend ka­rakter bezitten. Want gegevens over de natuurlijke variatie van zware metalen in landbouw-, veeteelt- en visserijprodukten zijn nog niet geheel betrouwbaar of be­grijpelijk. Verder kan als voorwaarde ge­steld worden dat voldoende kennis van de situatie aanwezig is en dat de norm onder normale omstandigheden haalbaar moet zijn.

Tabel2.

bij een regelmatige overschrijding van de norm dient onderzoek naar de oorzaak plaats te vinden.

Normen in plantaardige voedingsmiddelen In tabel 2 zijn voorlopige normen vermeld, op­gesteld door de Commissie Residuen in Voe­dingsmiddelen en de Bonds Republiek Duits­land. De streefwaarden w elke de Landbouw Adviescommissie adviseert, staan steeds ver­meld in de laatste kolom. Omdat de nedertandse conceptgrenzen binnen de Ministeries van Volksgezondheid en Milieuhygiëne en Land­bouw en Visserij nog in discussie zijn, worden de waarden van de Commissie Residuen in Voedingsmiddelen en de Landbouw Advies­commissie vergeleken met de richtwaarden in de Bonds Republiek Duitsland.

De onder de Bonds Republiek Duitsland ver­melde 'Richtwerte' zijn gebaseerd op een sta­tistische overschrijdingskans, en is zodanig vastgesteld dat ca 5% van de gevonden ge­halten boven de norm vallen. Deze richtwaarden bezitten nog geen rechts­kracht, maar dienen als basis voor verder on­derzoek. Nederland heeft ook gekozen voor de opstelling van richtwaarden, die te zijner tijd in normen moeten worden omgezet. Hierdoor

Voorlopige normen van arseen, cadmium, kwik en lood in plantaardige voedingsgewassen (mg per kg vers gewicht).

Arseen Cadmium

BRD CRV LAC BRO CRV 1976 1979 1978 1979 1979 1978

granen (0,5) 0,1 0,5' 0,1 0,1 aardappelen 0,2 0,1 0,1 0,1 0,08 groenten (0,2) 0,1 0,1 0, 1 (bi) 0.05

0,05(w }

vruchten 0,2 0,1 0,1 0,05 0,03

Verklaring notatie:· - = geen uitspraak c.q. geen voorstel ten aanzien van normen • = normvoorstel voorlopig aan de hoge kant x = normvoorstel voorlopig aan de lage kant bi = blad; w = wortel; vr = vrucht CRV = Commissie Residuen in Voedingsmiddelen B RO = Bonds Republiek Duitsland LAC = Landbouw Adviescommissie

Bron: Jaarverslag 1900, Landbouw Adviescommissie.

Kwik

LAC BRO CRV 1979 1979 1978

0,15>' 0,03 0,02 0,1 x 0.02 0,02 0,1 0.02 0,15>'

(spinazie) 0,03" 0,02

LAC BRD 1979 1979

0,03 0,5 0,02 0,02 0,03 1,2(bl)

0,5(w) 0,2(vr)

0,02 0,5

Lood

CRV LAC 1978 1979

0.2 0,5 0,2 0,2 0,3 O,JX

0,3 0,JX

471

van den Top barneveld ~ t--- IOPMACIOMllGIM> ---------------------i

472

machinebouw/ bedrijfsmechanisatie

...i

EEN ONDERNEMER

bellstraat 7-9 3771 AH barneveld Tel. 03420-6128

CHAMPIGNON OOGSTMACHINES

EN NU OOK:

ZELFRIJDENDE VOET JESROOIER

MET DWARSAFVOER.

IS EEN MAN DIE REKENEN KAN

Hij kan vertrouwen op: - De beste kwaliteit compost - De hoogste prijs voor zijn champignons

Bij:

GEBR. THEEUWEN MESTFERMENTEERBEORIJF B.V.

VEERWEG 11 · 5863 AR BLITTERSWIJCK · TEL. 04784·2141

blijft ruimte aanwezig de problemen rond de milieuverontreiniging te bestuderen en concept­normen eventueel bij te stellen. In deze tabel is de Bonds Republiek !1uitsland­norm voor Pb in bladgroenten aan de hoge kant (1 ,2 mg Pb per kg vers gewicht). Waar­schijnlijk is de norm berekend zonder rekening te houden met de gedeeltelijk afwasbare lucht­verontreiniging. Vooral in de nabijheid van verkeerswegen en industrie kan veel lood op bladgroenten neerslaan. Uit het inventarisatie­onderzoek van de Landbouw Adviescommissie blijkt, dat de meeste waarden beneden 0,3 mg Pb per kg liggen. De Landbouw Adviescom­missie stelt daarom een norm voor van 0,3 mg Pb per kg. Op de hoogte van door deze commissie ge­kozen streefwaarden en standpunten welke daarbij zijn ingenomen, wil ik verder niet in­gaan. Omtrent deze problematiek heeft de Landbouw Adviescommissie gegevens gepu­bliceerd in het jaarverslag van 1980.

De Landbouw Adviescommissie-Stuurgroep 'Bodem en Gewas' houdt zich bezig met het opstellen van streefwaarden van zware metalen in plantaardige produkten. Zij houden voor zover mogelijk, rekening met de relatie tussen gehalte aan zware metalen in de bodem en de daarvan geoogste gewassen. Het Instituut voor Bodemvruchtbaarheid (IS) te Haren (Gro-

Tabel3.

ningen) is verzocht gegevens hieromtrent te verstrekken. Door middel van pot- en vakproe­ven verzamelt zij kennis.

Eveneens onderzocht het Instituut voor Bodem­vruchtbaarheid in opdracht van LAC-Stuur­groep 'Bodem en Gewas' het natuurlijke niveau en de spreiding van de gemiddelde waarden van zware metalen in voedingsgewassen. Daar­toe is het 18 in 19n gestart met een landelijk inventarisatie-onderzoek in nederlandse gron­den en gewassen.

Doelstelling van het project is om de gehalten aan zware metalen (Cd, Hg, Pb en As) voor 13 nederlandse land- en tuinbouwprodukten en bijbehorende grondmonsters te inventariseren, in verband met toekomstige normen in levens­middelen.

De gewassen zijn: sla, tomaat, komkommer, spinazie, wortelen, appel, consumptie-aard­appelen, tarwe, gerst, haver, gras, bietenkop­pen en snijmais. De eerste acht gewassen zijn van belang voor de menselijke voeding, de laatste vijf zijn voornamelijk of geheel vee­voedingsgewassen. In 1980 is ook gestart met de bemonstering van andijvie, bloemkool, ui en kool. Per gewas zijn 50-100 monsters van gewas en grond genomen.

Gehaltes aan Cd in voedingsgewassen (mg per kg vers gewicht), spreiding en overschrijding van de BRD-norm.

Gewas aantal gemiddeld 95% % boven (BRD-grenswaarde vet) BRD-norm monsters gehalte onder 0,05 0,10 0,20 0,30 0,40 19n-1979

sla 75 0,05 0,10 29 7 0 0, 1 tomaat 40 0,02 0,05 5 0 0, 1 komkommer 45 0,003 0,006 0 0 0, 1 spinazie 83 0,06 0,13 49 12 0 0,1 waspeen 49 0,04 0,10 ? 2 0 0,05 aardappel 129 0,06 0, 10 49 5 0 0, 1 tarwe 40 0,09 0,20 83 23 5 3 0, 1 gerst 44 0, 15 0,37 93 64 18 11 2 0, 1 haver 24 0,09 0,23 29 8 0 0, 1

Bron: Instituut voor Bodemvruchtbaarheid te Haren (Groningen).

473

474

DCE VOKES

Specialisten in Luchtfilters voor de champignon teelt.

Supervee 50 x 50 cm. 50 x 63 cm.

: 1 ! Î . . Univee !1i t . -----' f

1 zakkenfilters

!

' t&

Ultravee 90 voor tunnels.

Ter uitvoering van dit project werkt het Insti­tuut voor Bodemvruchtbaarheid samen met het RIKIL T (Rijks-Kwaliteitsinstituut voor Land­en Tuinbouwprodukten te Wageningen), het Proefstation voor Tuinbouw onder Glas (Naald­wijk) en de Consulentschappen voor Land- en Tuinbouw.

Bespreking van de resultaten Wederom worden de gevonden gehalten aan zware metalen in de bemonsterde gewassen vergeleken met de duitse (BRD) richtwaarden (zie tabel 3). Omdat Cd onze voedingsgewas­sen het meeste bedreigt, zijn alleen van dit element hier resultaten bekend gemaakt. Be­dacht dient te worden, dat onder de vele mon­sters er een klein aantal genomen zijn in sterk verontreinigde gebieden als havenslibgronden. Gebruik van voor menselijke consumptie ver­boden produkten in de veeteeltsector, waar hogere normen gelden, is een mogelijkheid. Doordat er nog weinig kennis aanwezig is, hebben de volgende conclusies een voorlopig karakter.

Cadmium Voor tarwe, gerst en haver blijkt dat respectie­velijk 23%, 64% en 29% van de onderzochte monsters boven de BRD-normen uitkomen. Ook in spinazie zijn vrij hoge gehaltes gevon­den. Het Instituut voor Bodemvruchtbaarheid is van mening dat voor granen en spinazie (groenten in het algemeen) terugdringen van de verontreiniging gewenst is. Verder onder­zoek moet dit duidelijk maken.

Lood De graansoorten overschrijden de BRD-richt­waarden in veel mindere mate dan bij Cd, het geval is. In groenten veroorzaakt Pb waar­schijnlijk geen problemen.

Arseen en kwik Deze elementen leiden waarschijnlijk niet tot ernstige problemen voor de landbouwpro­dukten. De gevonden waarden voor As in gerst en haver, en voor Hg in spinazie zijn echter aan de hoge kant.

A lgemeen Voor As, Hg en Pb is de situatie niet veront­rustend. Het is echter gewenst verontrei-

niging met deze stoffen zoveel mogelijk te vermijden. Cd veroorzaakt grotere problemen en dient daarom meer aandacht te krijgen. Er zijn nog onvoldoende gegevens over gehalten aan zware metalen in gewassen. Bovendien zijn monsters merendeels af­komstig uit verschillende produktiegebie­den en zijn daarom de resultaten moeilijk onderling te vergelijken. Afhankelijk van de uitkomsten van het door het Instituut voor Bodemvruchtbaarheid ingestelde onderzoek worden de streef­waarden van de Landbouw Adviescom­missie eventueel aangepast, c.q. verfijnd (bijvoorbeeld meer specifieke normen voor diverse groentesoorten).

lnventarisatie-onde~zoek champignons Ongeveer drie jaar geleden is door het Mini­sterie van Landbouw en Visserij het plan op tafel gelegd in geteelde champignons naar zware metalen te kijken. Mede met gegevens verkregen uit literatuuronderzoek van ing. M.H.A. Geurts, is een onderzoekvoorstel in­gediend en in iets gewijzigde vorm goedge­keurd. In eerste instantie worden 20 bedrijven be­zocht. Van de bemonsterde champignons en compost worden de metalen cadmium, lood, kwik, arseen en zink bepaald. Afhankelijk van hoogte en variatiebreedte van de meetresul­taten zal het onderzoek worden uitgebreid of afgerond. Het literatuuronderzoek wordt voort­gezet. Hierover zal binnenkort gepubliceerd worden.

Samenvatting Zware metalen komen als spoorelementen in de natuur voor. Echter door menselijke activi­teiten kunnen gehalten voor plant, dier en mens oplopen tot gevaarlijke hoogten. Een voor­beeld zijn cadmium, lood, kwik en arseen. De WHO/FAO hebben de aanvaardbare dage­lijkse opname van deze elementen vastgesteld. Door CRV en CIVO-TNO is berekend hoeveel hiervan door de mens wordt opgenomen. Hier­uit blijkt dat cadmium onze gezondheid het meest bedreigt. Bij het Ministerie van Volks­gezondheid en Milieuhygiëne zijn richtwaarden voor cadmium, lood, kwik en arseen in voe­dingsgewassen in voorbereiding.

475

Speciaal voor "Doe-Het-Zelvers" * T L balken (waterdicht) * Electr. draad en kabel * Regel-apparatuur * Ventilatoren * TL buizen * Onderdelen

zeer scherpe . prijzen !

ELECTRO -TECHNISCHE

HANDELSONDERNEMING

HATO Boskampstraat 2a 5931 GP TEGELEN

Tel. 077 · 32 386

476

~~ DAMPDICHTE WITTE COATING REEDS JAREN AAN DE TOP!!!

WORDT OOK MET VEEL SUCCES TOEGEPAST OP BITUMEUZE ONDERGRONDEN.

FRIGOWHITE is • zeer dampdicht • bijzonder elastisch, ook na jaren • niet aan veroudering onderhevig, omdat frigowhite geen oplosmiddelen bevat • eenvoudige verwerking • weinig of geen onderhoud.

FRIGOWHITE IS ZIJN TIJD VER VOORUIT.

Inlichtingen en advies, vrijblijvend:

C. DE WITTE B.V. Terneuzen, Tel.01150-94483 Technisch Adviseur {Fabrikant Mathijs) S. Battika, Tel. 0932-16202237

Omdat het Ministerie van Landbouw en Vis­serij hieromtrent gevraagd wordt te adviseren, heeft zij het Instituut voor Bodemvruchtbaar­heid te Haren opdracht gegeven een inventa­risatie-onderzoek in plantaardige voedingsge­wassen uit te voeren. De meetresultaten wor­den vergeleken met genoemde richtwaarden en met duitse gegevens. In opdracht van het Ministerie van Landbouw en Visserij wordt door het Proefstation voor de Champignoncultuur een onderzoek uitge­voerd naar het voorkomen van zware metalen in champignons en compost.

Bronnen Jaarverslagen 1979 en 1980 en aanvullende gegevens inventarisatie-onderzoek (Insti­tuut voor Bodemvruchtbaarheid). Jaarverslag 1980 landbouw Adviescom­missie Milieukritische stoffen. Overstijns, A., 1981. Het belang van zware metalen in champig­nons. Champignonberichten 53: 1-9. Ongepubliceerde resultaten van RIKIL T, Consulentschappen voor land- en Tuin­bouw, Proefstation voor de Groente- en Fruitteelt onder Glas te Naaldwijk en het Instituut voor Bodemvruchtbaarheid. Richtwerte 1979 für Blei, Cadmium und Quecksilber in und auf lebensmitteln. Deutsche Lebensmittel-Rundschau 75 (1979) 10: 319. Richtwerte 1976 über Arsen-, Blei-, Cad­mium- und Quecksilbergehalte in Lebens­mitteln. Bundesgesundheitsblatt (19n) 20: 76.

J.G.M. Amsing

Afkortingen gebruikt in dit artikel: Scheikundige benamingen: As = arseen Cd = cadmium Cr = chroom Cu = koper Hg = kwik Ni = nikkel Pb = lood Se = seleen Zn = zink

Instellingen: ADI = Acceptable Daily Intake BRD Bonds Republiek Duitsland CIVO Centraal Instituut voor Voedings­

onderzoek CRV

LAC

L&V RIKILT

TNO

VoMil

Commissie Residuen in Voedings­middelen · landbouw Adviescommissie Milieu­kritische Stoffen Ministerie van landbouw en Visserij Rijks-Kwaliteitsinstituut voor Land­en Tuinbouwprodukten

= Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne

M.i.v. 8december1981 is het telefoonnum­mer van het Proefstation voor de Cham­pignoncultuur en van het Consulentschap voor de Champignonteelt gewijzigd in 04764-1944.

4n

Doeltreffende bestrijding met:

dimiliri spuitpoeder

door grote effectiviteit tegen de larven. • Bestrijdt larven volgens

nieuw werkingsprincipe • Doorbreking van eventueel

bestaande resistentie(s)

•Lange werkingsduur • Vei lig voor de teelt •Veilig voor de toepasser

Toepassing: Direct na het afdekken 400 gram per 100 m2 tcelt­oppervlak spuiten of nevelen. Uitvoerige informatie is voor u beschikbaar bij uw handelaar en bij:

duphar • DUPHAR NEDERLAND BV.. POSTBUS 7133. 1007 JC AMSTERDAM. TEL. 020-44 0911

478

Conditioneren in tunnels

Inleiding De vier nieuwe proeftunnels in het proefstation werden begin 1979 in gebruik genomen. Uit­zweten en myceliumgroei in de tunnels neemt ongeveer drie weken in beslag. Er kan daarom iedere vier weken een proef in de tunnels wor­den uitgevoerd. Om proeftechnische redenen is het noodzakelijk een proef over een bepaald onderwerp drie keer uit te voeren voordat er een verantwoorde conclusie kan worden ge­trokken. Een flink aantal factoren die bij het uitzweten en de myceliumgroei een rol spelen zijn reeds aan de orde geweest. Dit geldt zowel voor Agaricus bisporus als voor Agaricus bi­torquis. De duur van het uitzweten was een van de eerste onderwerpen waarmee we ons hebben beziggehouden. Een verslag hiervan is vorig jaar in dit blad gepubliceerd (De Cham­pignoncultuur; 24, 1980: pag. 49-59). Aan het eind van dat artikel werd reeds een eerste in­druk gegeven van de invloed van de conditio­neringstemperatuur. Hierop zal nu dieper wor­den ingegaan, waarbij de resultaten van een drietal proeven worden besproken. In volgen­de artikelen komen dan andere onderzochte factoren aan de beurt.

Uitvoering De proeven werden uitgevoerd met compost die geleverd werd door de CNC. De containers in de proeftunnels werden met 1000 kg com­post gevuld. Dat komt overeen met 825 kg compost per m2 vloeroppervlakte. Direct na het vullen werd de pasteurisatie uitgevoerd. Daarbij werd de thermostaat ingesteld op 57° c. De compost werd ruim 10 uur op een tem­peratuur tussen 56° en 60°C gehouden. Daarna werd de temperatuur van de compost omlaag gebracht naar verschillende niveau's en wel 42°, 46°, 50° en 54°C. Om dit te be­reiken werd de temperatuur van de aange­voerde lucht 2°C lager ingesteld en wel op 400, 440, 48° en 52°C. Bij het enten werd de compost in elke container gewogen en er wer­den monsters genomen voor de analyse van vochtgehalte, pH, N, NH4 en asgehalte. In elke tunnel werden vier rassen geënt, één per container. Er werden twee witte rassen

gebruikt (Somycel 53 en Le Lion B92) en twee tussenrassen (Somycel 76 en Le Lion B86l. Deze rassen werden ook reeds gebruikt in de proeven over de duur van het uitzweten. In de drie proeven werd respectievelijk 10, 11 en 7 dagen uitgezweet, waarbij de duur van de myceliumgroei 11, 14 en 11 dagen bedroeg. Voor de circulatie werd gebruik gemaakt van 200 m3 lucht per ton compost per uur (in de eerste proef werd echter wat meer gecirculeerd omdat toen de meetapparatuur voor de hoe­veelheid lucht nog niet functioneerde). Er werd geen extra verse lucht gegeven. Men moet zich echter wel realiseren dat er bij een circu­latie van 200 m3 per ton toch verse lucht bin­nen zal komen, omdat een tunnel nu eenmaal niet gasdicht gebouwd wordt. Door het ver­gelijken van de hoeveelheid aanvoerlucht met de retourlucht kon woräen vastgesteld dat er gedurende het uitzweten gemiddeld ongeveer 5 m3 verse lucht per ton compost werd aan­gezogen en tijdens de myceliumgroei 10 m3

•

Hierbij ligt tijdens het uitzweten het C02-ge­halte net beneden 2% en bij de myceliumgroei beneden 0,5%. In elke tunnel wordt continu (elk half uur) op 12 plaatsen de temperatuur gemeten en gere­gistreerd. In de vier containers wordt de tem­peratuur onder en boven in de compost ge­meten en verder de luchttemperatuur op twee plaatsen onder en boven de compost. Eén van de temperatuurvoelers in de lucht onder de compost bevindt zich bij de thermostaat. Bij het leegmaken van de tunnels werd de com­post weer gewogen en het vochtgehalte en de pH bepaald. De proefvakken werden ge­vuld met 90 en later 100 kg (dit komt overeen met 69,2 of 76,9 kg doorgroeide compost per m2).

Resultaten Het vochtgehalte van de compost bij het vul len van de tunnels bedroeg gemiddeld 72,0%. Het N-gehalte was 1,7%, het NH4-gehalte 0,46 en de pH 8,51. In de eerste twee proeven was de compost zwaar (hoog vocht- en NH4-gehalte) en in de derde proef licht (laag vocht- en NH4-gehaltel. De gemiddelde gegevens bij het enten en bij het leegmaken van de tunnels zijn vermeld in tabel 1. Uit deze gegevens is het volgende af te leiden.

479

480

KOMPLETE CHAMPIGNON KWEKERIJEN

VANVOSKAMP AGROPROJECTEN B.V.

Champignons kweken is een vak apart. Vos· kamp Agroprojekten b.v. helpt u mee om dat vak te perfektioneren. Wij bouwen komplete champignonkwekerijen waarin het klimaat nauwkeurig beheerst kan worden. Waarin op een exakt schema geteeld kan worden. De kwekerijen zijn zoveel mogelijk arbeids· en energiebesparend ingericht. Ook volledig auto· matisch oogsten is mogelijk. Uitgangspunt bij de ontwikkeling is het rendement dat zo'n kwe· kerij voor u kan hebben. De nieuwste kweektechnieken en de meest geavanceerde technische kennis zijn in deze ontwikkeling samengebracht. Het resultaat is een wereld reputatie voor ons ladensysteem.

Onze kennis staat ten dienste aan kwekers over de hele wereld. Die know·how omvat: · Konsultatie, planning en bouwkundige

adviezen. · Konstruktie of konstruktie supervisie.

· Leveren van komplete installaties. · Leveren van alle benodigde machines. · Personeelswerving. · Management training. · Kweektecl1nische begeleiding

Dit leveringsprogramma en deze kennis zijn beschikbaar bij de planning van een nieuwe kwekerij, het uitbreiden van een bestaande of bij het renoveren van een obsolete kwekerij.

Als u een grote produktie en een top-produkt eist nodigen wij u uit kontakt op te nemen met ons kantoor in 's·Gravenzande.

PI Voskarnp Agroprojecten b.v.

Postbus 143 2690 AC 's-Gravenzande Nederland Telefoon 01748-3221 * Telex 32351 agro nl

" Tabel 1. Invloed van het temperatuurniveau gedurende het conditioneren op enkele compostgegevens.

Temperatuur- Bij het enten niveau % vocht pH % NH4

42° 66,3 7,65 0,02 460 65,3 7,63 0,04 500 65,4 7,65 0,03 540 65,9 7,75 0,06

Bij het hoogste temperatuurniveau (54°C) dalen de pH en het NH4-gehalte minder dan bij la­gere temperaturen. Het N-gehalte blijft lager. Dit betekent dat er minder ammoniak wordt ingebouwd en dat de omstandigheden voor de microflora dus minder gunstig zijn. Het ge­wichtsverlies van de compost na het door­groeien is het grootst bij 46° en 50°C. Dit komt ook tot uiting in een lager vochtgehalte. De pH is het laagst bij 46°C. Dit wijst erop dat bij deze temperatuur het champignonmycelium het krachtigst in de compost gegroeid is. Zeer opvallend was dat het temperatuurverschil in de compostlaag sterk afhankelijk is van het temperatuurniveau waarbij gewerkt wordt. Drie dagen na het vullen van de tunnel is het temperatuurverschil in de compost het grootst. Van de temperaturen zoals die op dit tijdstip gemeten werden in de lucht en onder- en bo­venin de compost werd het gemiddelde be­rekend. Deze gemiddelde temperaturen na drie dagen uitzweten zijn vermeld in tabel 2.

Deze cijfers illustreren duidelijk dat de activi­teit van de compost afneemt, naarmate er bij een hogere temperatuur geconditioneerd wordt.

Tabel2.

kg over na doorgroeien kg over %N per ton % vocht pH per ton

2,05 715 62,0 7,05 637 2,08 699 61,2 6,94 620 2,08 674 61,0 7,03 602 1,91 697 62,1 7,04 627

In de compostlaag is het temperatuurverschil bij een temperatuur van de aangevoerde lucht van ongeveer 40°, 44°, 48° en 52°C respectie­velijk 9,8°, 4,6°, 4, 1° en 2, 7°C. Gedurende de myceliumgroei zijn deze verschillen in ac­tiviteit verdwenen. In alle behandelingen zien we echter het temperatuurverschil in de com­post naar het einde van de myceliumgroei­periode groter worden. Dit is een gevolg van de activiteit van het groeiende champignon­mycelium. Voor en na het afdekken is de tem­peratuur in de compost met tussenrassen ge­middeld ongeveer 1°C hoger dan met witte rassen. Tussenrassen produceren in deze pe­riode dus meer warmte dan witte rassen. Dit zou kunnen samenhangen met een snellere start van de witte rassen na het enten, waar­door de tussenrassen na twee weken als het ware nog wat in moeten halen. De activiteit van de compost behandeld bij 54°C is wat minder dan de andere drie. Dit komt tot uiting doordat de temperatuur van deze compost vóór en na het afdekken ruim 1°C lager ligt dan die van de andere drie be­handelingen. Tussen deze drie is voor het af­dekken geen verschil, maar de eerste week

Temperatuurverdeling in lucht en compost in vier tunnels met een verschillend temperatuurniveau gedurende het conditioneren op het moment van de grootste activiteit (drie dagen na vullen in°C).

lucht (boven compost) compost (boven) compost (onder) lucht (onder compost) ( = thermostaat)

42°C

44,2 51,3 41,5 40,4

temperatuurniveau 46°C 5o0c 46,8 50,9 46,3 44,4

48,7 52,5 48,4 47,5

53,3 56,0 53,3 52,4

481

0 0 .... .....

universele

champignonstelling;

is een unieke basi skonstruktie waarin verschillende bodo1n-

l ............_ ""'soorten toepasbaar zijn zoal s;

~ a , ge~mpregneerdo houten latten

--/

/

' b , volbad verzinkte U- proriolen c , zg, botonplex platen d . kunststof' " stogdoppel" panelen o, ope n gansbodom

hee:f't oon oerdegel ijk gelast basisf'rame en is evenals do hoo:f'dlangsligger e n bodem­dragers geh eel volbad v erzink t

door de solide bodemkonstrulttie is het mogelijk oen kolom-a:f's tan d van 2 metor toe to passen

de aluminium kantplanken doon tevens dienst als d raagpro:f'iel voor do bodemdragors

///'/ /

is zon dor stel of boorwerk een­voudig to monteren met enkele roestvrijstalen bouten

482

1400 t.=---=- 1 ~4L _ _

prijzen vana~,

"E. 47,50 2 per m .

g ee:f't de plukkers e on maksimale plukruimte zondor s cherpe dolén

kan golevord worden i n elke bedbreedte , standaard maten zijn ; 1 Jl•O - 1 '.)60 e n 1'100 mm

on11 v"rdor o lov "rinRf'Pl'Op.-rnmmn omvat oa; l< lc>pponroR'i-11 tor" ' r1 l tP.r­ku s t en , ovcrclrukroo~tl'rs , luc ht­kanalen rn rocirkul nt1o kaston ,

1 Bowit Handelsmij bv 1 .

i~;;yj N e rtngstraa.t 12 8263 BO Ka.mp 4!! n

tel : 05202 - 1 5629 t<'lex: • 2703

Tabel 3. Opbrengst in kg champignons per ton verse compost van vier rassen bij vier conditioneringstem­peraturen.

Temperatuur conditioneren

42°C 46°C 50°C 54°C Gemiddeld

witte rassen Somycel 53 Le Lion 892

188 192 193 192 175 183 160 153 179 180

na het afdekken is de temperatuur van de com­post behandeld bij 46°C, 2°C hoger dan die behandeld bij 42° en 50°C. De opbrengst is vermeld in tabel 3. De tussen­rassen brengen minder op dan de witte. Dit is in proeven waar witte en tussenrassen ver­geleken worden een normaal verschijnsel. Het wordt veroorzaakt doordat in de proeven alle champignons zoveel mogelijk gesloten en dus als eerste kwaliteit worden geplukt. Tussen­rassen worden dan relatief benadeeld omdat ze niet maximaal uit kunnen groeien.

Uit de gegevens in tabel 3 is duidelijk af te lei­den dat compost die is geconditioneerd bij ongeveer 54°C belangrijk minder opbrengt. De tussenrassen reageren hierbij wat sterker dan de witte. Tussen de andere drie behande­lingen bestaat geen betrouwbaar verschil. De opbrengst bij 46°C is echter gemiddeld het beste. De conclusie is dat temperaturen boven 50°C gedurende het conditioneren vermeden moeten worden. Dit is het geval wanneer de lucht met een temperatuur van 45°C in de tun­nel wordt ingeblazen. Nog lagere temperaturen zijn in deze proeven weliswaar niet schadelijk, maar ze moeten naar mijn mening in de prak­tijk toch niet worden aanbevolen. De reden daarvan is dat bij een lagere temperatuur de selectiviteit, die zo belangrijk is voor de cham­pignon, in mindere mate tot stand komt dan bij een iets hogere temperatuur. Bij een lagere temperatuur neemt de kans toe dat mesofiele of thermotolerante micro-organismen zich ook gaan ontwikkelen, dus micro-organismen die ook kunnen groeien bij een temperatuur waar­bij de champignon groeit. Dit laatste is onge­wenst.

tussenrassen Somycel 76 Le Lion 886

168 166 169 160 163 161 130 129 158 154

Gemiddeld

178 179 171 143 168

Dat de temperatuur meer nadelig is naarmate deze verder boven 50°C ligt, is enkele jaren geleden reeds door K. Bech vastgesteld. Het hier aanbevolen temperatuurgebied van 45°-500C is goed in overeenstemming met de op­timale temperatuur van de meeste thermofiele micro-organismen zoals die door Fergus zijn vastgesteld. Om misverstanden te voorkomen wijs ik er hier nog eens op dat het hier gaat om conditioneren in een tunnel. Daarbij kunnen de temperatuur­verschillen beperkt blijven. Bij het uitzweten in een cel hebben we met grotere verschillen in de compost te maken. In een cel zullen we daarom moeten werken met een lagere lucht­temperatuur dan 45°C en een hogere compost­temperatuur dan 50°C. Pas dan zal het grootste deel van de compost zich op een niveau van 45°-50°C bevinden. Dit niveau moet in een cel het gemiddelde zijn van de gemeten lucht­en composttemperatuur. Een volgende keer zal de invloed van verschil­lende hoeveelheden circulatielucht worden besproken.

Samenvatting Enkele proeven over de invloed van de tem­peratuur tijdens het conditioneren van com­post in massa hebben aangetoond dat tem­peraturen boven 50°C vermeden moeten wor­den. Een relatief lage temperatuur was niet schadelijk. Aanbevolen wordt in een tunnel te conditioneren bij een inblaastemperatuur van 45°C en daarbij zoveel te circuleren dat de temperatuur boven in de compost niet bo­ven 50°C komt.

J.P.G. Gerrits

483

/

484

EEN GOEDE INSTALLATIE STEMT ELKE CHAMPIGNONKWEKER TOT TEVREDENHEID Als u een maximaal rendement wi lt halen uit verantwoorde in­vesteringen, zult u de allerhoogste eisen moeten stellen aan de installaties die water, licht en lucht regelen. Bovendien zult u zeer kritisch moeten zijn ten opzichte van het installatiebedrijf, dat dit aanlegt. Oerlemans Techniek is daarbij een goede keus. Voor u waarschijnlijk de beste keus! Vraag bij plannen voor nieuwbouw of renovatie in elk geval de oplossing en de prijs bij Oerlemans Techniek.

Elektro-installaties Koeling Verwarming Regel- en alarmeringssystemen

Waterpompen Ventilatoren Luchtbehandelingskasten

Wilt u uitgebreide documentatie of inlichtingen? // Vult u dan nevenstaande bon in en stuur hem naar onder- / staand adres. / Een postzegel is dan niet nodig. /

OERLEMANS TECHNIEK/// ANTWOORDNUMMER 4 5750 VB DEURNE of bel ons: 04930-5811

/

/ /

/

/ ~· / ,.._'lj'lj • r:.. , ~ ..... ~· ~J

/o~ &ro 'lj'lj " · •• / ~ 'li ~ ,0

·eacterievlekken: een literatuuroverzicht

Tijdens het laatste paddestoelencongres in Sydney, Australië (augustus 1981) was een ochtendz.itting gewijd aan bacterievlekken. Zes onderzoekers hielden een lezing over hun resultaten. De bedoeling van dit artikel is om daarvan een overzicht te geven, zodat een ieder kennis kan nemen van de nieuwste ont­wikkelingen op dat gebied. Eerst worden on­derzoekresultaten uit vroeger jaren opgesomd.

Onderzoek vanaf 1966 In 1966 verrichtte mevrouw Doreen Gandy in het Glasshouse Crops Research lnstitute (in­stituut voor onderzoek van teelten onder glas te Littlehampton in Engeland) een uitgebreid onderzoek naar het optreden van bacterievlek­ken. De resultaten werden in 1967 gepubli­ceerd en zijn nog steeds actueel. De oorzaak van bacterievlekken, de pathogene (ziekte­verwekkende) bacterie Pseudomonas tolaasii, was toen al lang bekend (Tolaas, 1915; Paine, 1919). Het onderzoek van Gandy wees uit, dat (a) de meeste schade door bacterievlekken niet ontstond door opbrengstverlies maar door kwaliteitsverlies; (b) de ernst van de aan­tasting toenam naarmate er meer ziektever­wekkende bacteriën aanwezig waren; (cl de ernst van de aantasting ook bepaald werd door de klimaatsomstandigheden en wel vooral door de relatieve luchtvochtigheid. Wan­neer deze beneden 80% bleef waren er minder problemen met bacterievlekken. Er waren meer bacterievlekken als er water-'films' op de cham­pignonhoeden achterbleven. Verder waar­schuwde zij voor het koud bewaren van cham­pignons (ca 0°Cl onder omstandigheden die gunstig waren voor condensatie: de champig­nons zouden dan in kwaliteit achteruit gaan door het ontstaan van bacterievlekken (Tom­kins, 1966). Dit laatste is bevestigd door Olivier en mede­werkers (1978), die aantoonden dat de bacterie Ps. tolaasii bij lage temperaturen (bijvoorbeeld 2°C) nog goed groeit. Het ontstaan van bac­terievlekken op champignons, die gaaf de koel­cel ingaan, is zo dus verklaard: de champig­nons zijn dan wel al besmet geweest met grote aantallen van de bewuste bacterie.

Sinden stelde in 1971: 'Bacterievlekken, ver­oorzaakt door Pseudomonas tolaasii, kunnen volledig bestreden worden door wijziging van de klimaatsomstandigheden. Wanneer bacterie­vlekken op een champignonbedrijf voorkomen, dan is dat zuiver en alleen een zaak van ver­waarlozing of van onvermogen om het klimaat rond de champignons in de hand te houden. Van oudsher is bekend dat de ziekte optreedt bij hoge vochtigheid en hoge temperatuur in de omgeving van de champignons'. Volgens Sinden is de bacterie aanwezig in elke soort dekaarde en kan zich onder gunstige omstandigheden in enkele uren snel vermenig­vuldigen. Als bacterievlekken dus in de eerste vlucht al vóórkomen, is het zeker dat ze er in de volgende vluchten ook zullen zijn. De bac­teriën bevinden zich ook op de hoeden; als de oppervlakte van de champignon na water­geven binnen ongeveer twee uur opdroogt, zal er geen aantasting optreden. Als de tem­peratuur maar constant blijft zal dit opdrogen bij geringe luchtcirculatie op tijd gebeuren, zelfs bij een hoge relatieve luchtvochtigheid. De problemen gaan echter ontstaan bij ge­ringe temperatuurschommelingen aan het op­pervlak van de champignon. Zelfs als dit maar 0,5°C koeler is dan de temperatuur van de omgevende lucht, zal vocht op de hoed con­denseren, zodat een waterfilm constant aan­wezig is en bacterievlekken zullen optreden. Sinden noemt nog een aantal situaties (bij­voorbeeld verwarming van de inkomende lucht; slechte isolatie van buitenmuren zodat er een groot verschil ontstaat tussen dag- en nacht­temperatuur), die als het ware vragen om bac­terievlekken. Bij een relatieve luchtvochtigheid van 80-85% zijn er nooit problemen met bac­terievlekken. Ayers en Lambert (1955) noem­den al het gebruik van chloor (50-200 ppm) ter bestrijding van bacterievlekken. Latere onderzoeken hebben niet veel meer gedaan dan de genoemde gegevens bevestigen. Om een greep uit de vele artikelen over dit onderwerp te doen: de australische onder­zoekers Nair en Bradley (1980) toonden daad­werkelijk aan, dat de bacteriën die bacterie­vlekken veroorzaken altijd aanwezig zijn in de

485

1

1

uw partner van 11111101 klelnveroakklna !

Kunststof champignoncellen Ontwerp, montage

Inrichting volledig afgestemd op de huidige bouwnormen

nog in __ n "andaa9 - - - - -:- - ver

Stuur dez.e _:ia_ - - - - - . n\orrnat1e o __ - - nadere '

,- zend ons

1 0 KUNSîSî~~NCELLEN 1 ct-\t>.t.J\P\G E 1 e.\/Of\N\O ' 0 îHEf\N\OE~pf>.KK\NGEN ! KLE\N\I n

1 NAAM 1

~ AOP.E.S 1 1 l(QOE. 1

Thermogevormde kleinverpakkingen

vervaardigd van polystyreen

geschikt voor zowel hand-als

machinale verwerking

Uit voorraad leverbaar

-~ harcliJk

~ p\_AAIS __ _

l- - - - - HORDIJK VERPAKKINGSINDUSTRIE BV HORDIJK PREFAB BV

Postbus 1241 Bonfut 29 1500 AE Zaandam 1 · Postbus 133

Tel 075-l60258 2650 AC Berkel en Rodenn1s . Tel. 01891-4444

486

dekaarde en op de champignons, of de ziekte nu aanwezig is of niet. Het belang van snel opdrogen van water op de hoed en dus van bepaalde klimaatsfactoren, om bacterievlek­ken te voorkómen, werd door deze onderzoe­kers nog eens benadrukt. Ook werd dit onder­streept door de amerikaanse onderzoekers Royse en Wuest (1980), die aantoonden dat grote aantallen Ps. tolaasii in de dekaarde niet van belang waren voor het optreden van bac­terievlekken, maar wel grote aantallen Ps. tolaasii op de champignonhoeden. Bij te lang­zaam opdrogen van de hoeden na watergeven kunnen deze bacteriën dan hun slag slaan, vooral als het er veel zijn. De grote aantallen op de hoeden kunnen worden gereduceerd door het gietwater te chloreren; hiermee moet dan wel begonnen worden vóór de eerste vlucht.

Ook Olivier, Guil/aumes en Martin (1978) noem­den het effect van het chloreren van het giet­water, als hier tenminste mee werd begonnen vóór de eerste vlucht. Interessant zijn hun proeven, waarbij het effect van formaline ter bestrijding van bacterievlekken vergeleken wordt met dat van chloor: 1 %, 2,5% en 5% formaline bleek geen enkel bestrijdend effect te hebben, chloor daarentegen wel. Formaline is dan ook geen middel tegen bacteriën, wel bestrijdt het schimmels. De bevindingen van Gaze (1979) wil ik u niet onthouden. Hij verrichtte metingen op een aantal engelse champignonbedrijven. Ook hij noemde verkeerde klimatologische omstandigheden als de enige reden voor het veelvuldig optreden van bacterievlekken. Hij pleitte voor een betere luchtverdeling en stel­de, dat op het merendeel van de doorgemeten bedrijven in Engeland de eigen situatie wat betreft het klimaat in de teeltcellen niet be­kend was bij de eigenaar/teler. (Richard Gaze is bedrijfsvoorlichter in Engeland.)

Het symposium tijdens het congres in 1981 P.C. Fahy uit Rydalmere, Australië, behan­delde de taxonomie (systematische indeling) van de bacteriën, die ziekteverwekkend zijn voor champignons. Hij toetste 89 verschillende bacteriën die hij al dan niet uit (zieke) cham­pignons had geïsoleerd, stopte de resultaten

in een computer en kwam zo tot een indeling in drie groepen: 1. de Pseudomonas tolaasii-groep = bacterie­

vlekkengroep. Deze groep omvat ook isolaten, die niet ziekteverwekkend zijn maar verder, wat eigenschappen betreft, wel op Ps. tolaasii lijken. Daarom wordt de mogelijkheid van biologische bestrijding niet uitgesloten ge­acht (zie verder).

2. de mummieziekte-groep (zoals bekend wordt mummieziekte veroorzaakt door een in de cel voorkomende bacterie, die slechts in enkele eigenschappen verschilt van Ps. tolaasit1.

3. de Ps. agarici-groep: Ps. agarici veroor­zaakt 'Drippy gill' (druipende plaatjes), een ziekte die blijkbaar slechts in Australië en Nieuw Zeeland voorkomt (Young, 1970).

Veel nieuws heeft dit artikel voor ons niet op­geleverd; wel is het onderzoek een heel werk geweest.

De Taiwanezen Tu en Lioo onderzochten de bestrijdingsmogelijkheden van bacterievlekken van champignons met bactericiden en wel antibiotica. Antibiotica zijn stoffen, die wor­den afgescheiden door schimmels. Een be­kend voorbeeld is penicilline. Tu en Liao vonden, dat vooral oxytetracycline en streptomycine goed bruikbaar waren in de strijd tegen bacterievlekken. Het heeft geen zin hier dieper op in te gaan, omdat het gebruik van antibiotica in de neder­landse land- en tuinbouw ten strengste verbo­den is.

Er bestaat grote angst dat een dergelijk ge­bruik zou kunnen leiden tot antibioticumresisten­tie bij bacteriën die bij mensen gevreesde in­fectieziekten veroorzaken. H.D. Malcolm uit Rydalmere, Australië be­handelde een toxine (giftige stof), geassocieerd met bacterievlekken van champignons. Hij had Ps. tolaas1ï gekweekt en de door de bacterie afgescheiden stof geïsoleerd. Het bleek een amine-verbinding te zijn van laag moleculair gewicht. De zuivering van deze stof was erg moeilijk en was dan ook nog niet helemaal gelukt, zodat ook de stof zelf nog niet geheel bekend is. Het toxine zou de vlekken op de champignons veroorzaken.

487

lid 8CI

PEETEN Centrale Verwarmingen B.V. Molenstraat 40 5995 BJ KESSEL Telefoon 04762 · 1441

Postbus 7804 5995 ZG KESSEL

Uw adres voor: Verwarmingsinstallaties Stoom installaties Sanitair Waterlevering Luchtbehandelingsinstallaties Waterkoel ing Tunnelinstallaties Warmteterugwinning

Een vertrouwde naam in een vertrouwde omgeving

~~==============================t ~ STAVAST _DE VRIESb.v.

488

9503 HB STADSKANAAL HOOFDKADE 27 TEL: 05990-13244/12043

Gespecialiseerd in PENSIOEN· en ARBEIDSONGESCHIKTHEIDSVOORZIENINGEN!

H.H. CHAMPIGNONKWEKERS!

Laat U door ons voorlichten inzake bovengenoemde voorzieningen.

AANTREKKELIJKE FISCALE VOORDELEN!

Meerdere collega·champignonkwekers hebben reeds van ons scherp concurrerend dienstenpakket gebruik gemaakt!

Werkgebied door geheel Nederland !

VRAAGT VRIJBLIJVEND INLICHTINGEN!!

De Australiërs Fahy, Nair en Bradley uit Rydal­mere verrichtten onderzoek naar het optreden, de verspreiding en vooral de mogelijkheden tot biologische bestrijding van bacterievlekken. Ps. tolaasii, de veroorzaker van bacterievlek­ken, werd in vrijwel alle soorten compost en dekaarde aangetroffen. De bacterie schijnt altijd aanwezig te zijn, ook wanneer er geen bacterievlekken te zien zijn. De onderzoekers probeerden in de dekaarde zoveel niet-ziekte­verwekkende bacteriën aan te brengen, dat de ziekteverwekkende geen kans meer kregen en dus het aantal champignons met bacterievlek­ken veel minder was. Hoewel Fahy en medewerkers zelf wel vrij te­vreden waren over de resultaten zal de toe­komst moeten leren of de methode bruikbaar is.

Ook de Fransen Olivier en Guillaumes uit Angers behandelden proeven over biologische bestrij­ding van bacterievlekken. In de grotten in Frankrijk is het jaarlijkse oogst­verlies door bacterievlekken 7-10%, terwijl in sommige ernstig aangetaste teelten wel 60% van de champignons gevlekt kan zijn. Ook in Frankrijk zijn antibiotica verboden. Zij bereik­ten, dat door het vroegtijdig toepassen van bepaalde bacterie-stammen op de dekaarde Ps. tolaasii minder kansen kreeg en er minder gevlekte champignons v66rkwamen. Deze on­derzoekers zeggen echter zelf, dat de methode nog lang niet klaar is voor de praktijk en dat het nooit zal worden: 'alles of niets'. Het enige wat er ooit mee bereikt zal kunnen worden is een vermindering van het aantal gevlekte cham-pignons. ·

De Australiër Watson en de Engelsman Gu/­liver, die nu in Australië werkt op een groot champignonbedrijf, onderzochten het meten van vocht op champignons voor de voorspel­ling en de bestrijding van bacterievlekken. Deze onderzoekers gaan er van uit, dat klima­tologische omstandigheden per bedrijf ver­schillen en dat bacterievlekken daarom op het ene bedrijf geregeld of zelfs steeds voorkomen, terwijl het andere bedrijf er nooit last van heeft. Luchttemperatuur en luchtbeweging spelen daarbij een grote rol en zijn ook per bedrijf verschillend. Om precies te weten wat er in een cel en vooral rondom de champignons op

de bedden aan de hand is, zou het goed zijn als de champignonteler zelf iets kan meten. Watson en Gulliver hebben een eenvoudig apparaatje ontworpen, waarmee gemeten kan worden hoelang de champignonhoed nat blijft. Is het vocht op de champignon binnen 2-3 uur opgedroogd, dan is het klimaat in de cel goed en zullen er niet of nauwelijks bacterievlekken optreden. Duurt het opdrogen langer dan drie uur, dan is er duidelijk iets fout. Op ieder bedrijf zou zo'n meting dienen te worden uitgevoerd volgens deze onderzoe­kers. Verder werd gesteld, dat de dikte van de compostlaag een factor van belang was bij het optreden van bacterievlekken. Dit is voor de hand liggend omdat bij meer compost de pro­duktie sterk toeneemt. Het opdrogen van de champignons kan ver­sneld worden door plaatselijk meer ventilatie. Indien nodig kan tijdelijk de luchttemperatuur worden opgevoerd.

Samenvatting Uit vroeger en recent onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken: a. Bacterievlekken worden veroorzaakt door Pseudomonas tolaasii; deze bacterie produ­ceert een toxine, dat vlekken op champignons veroorzaakt. De bacterie is overal op cham­pignonbedrijven aanwezig. b. De bacterie veroorzaakt pas schade, wan­neer de omstandigheden gunstig zijn voor zijn groei. Gunstige omstandigheden voor de bac­terie zijn onder andere die omstandigheden, waarbij natte champignons niet binnen 2-3 uur opdrogen. De volgende factoren kunnen daarbij een rol spelen (al dan niet in combinatie):

relatieve luchtvochtigheid temperatuur en veranderingen daarin, zo­wel binnen als buiten de cel ventilatie circulatie microklimaat op het bed dikte van compostlaag grootte van de vlucht koeling water geven.

c. Van nieuwe chemicaliën ter bestrijding van bacterievlekken hoeft niets verwacht te wor­den. Chloor is no~ het beste middel, mits het op de juiste wijze wordt toegepast en reeds

489

vanaf vóór de eerste vlucht (zie voor juiste toe­passing de gids 'Voorkomen en bestrijden van ziekten en plagen in de champignonteelt', uit­gave november 1981; gebruik een verse chloor­oplossing). Formaline helpt niet tegen bacterievlekken. d. De mogelijkheden van biologische bestrij­ding met behulp van andere bacterie-stammen worden op verschillende plaatsen in de wereld onderzocht. De resultaten lijken niet erg hoop­gevend. Bovendien moet bedacht worden dat biologische bestrijding in de champignonteelt altijd moeilijk zal zijn, omdat de concurrerende organismen (in dit geval: andere bacterie-stam­men) bij iedere nieuwe teelt opnieuw geïntro­duceerd zullen moeten worden. Dat zou wel eens heel moeilijk kunnen zijn en veel werk vragen, en dus kostbaar zijn.

A. van Zaayen

literatuurlijst Ayers, T.T. & E.8. Lambert, 1956.

Controlling mushroom diseases with chlorinated water. Plant Dis. Reptr 39: 829-836.

Gandy, O. G., 1967. The epidemiology of bacterial hlotch of the cultivated mushroom. Rep. Glasshouse Crops Res. lnst. 1966: 150-154.

Gaze, R.H., 1979. Bacterial blotch disease 1978/79. The Mushroom J . 83: 504-508.

Nair, N.G. &J.K. Bredley, 1900. Bakterienflecken während der Kulturperiode. DerChampignon232: 15-16.

Olivier, J.M., J. Guillaumes & D. Martin, 1978. Study of a bacterial disease of mushroom caps. Proc. 4th Int. Conf. Plant Path. Bact. Angers: 903·916.

Paina, S.G., 1919. Studies in bacteriosis. ll. A brown blotch disease of cultivated mushrooms. Ann. appl. Biol. 6: 206-219.

Roysa, D.J. & P.J. Wuest, 1900. Mushroom brown blotch: effects of chlorinated water on disease intensity and bacterial populations in ca.sing soil and on pilei. Phytopathology 70: 902-905.

Sinden, J. W., 1971. Ecological control of pathogens and weed·molds in mushroom culture. Ann. Rev. Phytopath. 9: 411-432.

Tolaos, A.G., 1915. A bacterial disease of cultivated mushrooms. Phytopathology6: 51·54.

Tomkins, R.G., 1966.

490

The storage of mushrooms. MGA Bulletin 202: 534-541 .

Young, J .M" 1970. Orippy gill : a bacterial disease of cultivated mush­rooms caused by Pseudomonas agarici n.sp. New Zealand J. agric. Res. 13: 9n-990.

Mushroom Science XI (deel 2), 1981: Fehy, P.C.

The taxonomy of the bacterial plant pathogens of mushroom culture. p. 293·311.

Tu, C.C. & Y.M. Liao. Control of bacterial blotch of mushroom with bactericides. p. 313-323.

Malcolm, H. D. A toxin associated with bacterial blotch of mush· rooms. p. 325-330.

Wetson, R. & A. Gullivcr. The measurement of moisture on mushrooms lor forecasting and control of bacterial blotch disease. p. 331-342.

Fehy, P.C" N.G. Neir&J.K. Bredley Epidemiology and biologica! control of bacterial blotch caused by Pseudomonas tolaasii. p. 343--352.

Olivier, J.M. &J. Guillaumes Essais de lutte biologique contra la tache bactérienne (agent: Pseudomonas fluorescens = tolaasii). p. 353-368.

Zoekt U een STOOMKETEL?

Wij hebben steeds voorradig

gebruikte stoomketels

met of zonder branderinstallatie

olie of gas,

welke wij geheel gereviseerd

leveren, eventueel

compleet geplaatst. bedraad en

proefgestookt door onze

montage-afdeling, onder

volledige garantie en

tegen zeer scherpe prijzen.

INTERWARMTE Kap. Hatterasstraat 30A

5015 BB TILBURG Tel. 013-425 205 - 432 035

Reisschema Bedrij fsvoorl ichters

Inlichtingen en aanvragen bedrijfsbezoek:

's morgens tussen 8.00·8.30 uur.

M.H.A. Geurts, Achter de Hoven 14a, 5993 CR Maasbree, tel. 04765·2397 J. van de Geijn, Meterikseweg 34, 5961 CW Horst, tel. 04709-2105 J.S. Klaver, Paulus Potterstraat 16, 5961 AZ Horst, tel. 04709·3208 J.J. van Gils, Dippert 16, 4854 SJ Bavel, tel. 01613·1396

GEBIED

Overasselt e.o. Bemmel/Ewijk e.o. Wamel e.o. Kerkdriel e.o. Ammerzoden e.o. Overige gebieden

J. van de Geljn

Sevenum/Maasbree Helden Kessel/Beesel Weert Roermond Maastricht

J.S. Klaver

Horst Melderslo Swolgen IJsselsteyn/Venray Grubbenvorst

Januari 1982 Februari 1982

Consulentschap voor de Tuinbouw Tiel. Telefoon 03440·13944.

x------x---- --- x------ x---- -- ­-x - - - -- - x - ------x------x-----1-~-x------x-------x--~---x-----

:::~;:::::~;::::::~;::J::~:;:: ------x------x -----·--x- - -- - -x1-

===~~====~=======~~~=======~~~ ------x----- ------- x---------x ------- x - - ------------- x -----1-

~~,~~:~en Zuid-Holland = ~ =l=I= = = =: ~ = = = ~ ~ = = = ='== ~: = = = = = =:= J.J . van Giis

West-Brabant Yerseke/B. op Zoom Breda e.o. Someren/Deurne Cuyck/Oelfett Boekel e.o.

-x-----x---x-----x-:--x-- --- x-------x------------- ---x--~--------x ----- x--- - -x--------x---;---x------ x -- ---x----~ -- x-----1-

:::1;1==~:;:1:::; ~==i=: ~==1::;:::; ~

491

DEALCOA ALUMINIUM

STELLING IS VERNIEUWD!

De Alcoa aluminium stelling biedt vele voordelen. Maar menselijk vernuft is altijd voor verbetering vatbaar.

Alcoa heeft een aantal veranderingen aangebracht die de aluminium champignonstellingen nog aantrekkelijker maken.

Gebleven zijn de voordelen van;

Onderhoudsvrij Lange levensduur Kostenbesparing

Mechanisatie mogelijkheid Hoge restwaarde

Daarnaast biedt Alcoa u nu;

Een hoge dwarsstabiliteit door de dwarsverbanden kops op de staander te monteren.

Een instelbare kantplank waarmee door middel van een sleufgat en de loskoppeling van kantplank en bed een instel­

mogelijkheid wordt gekreëerd van 19 tot en met 23 cm. Een betere bewerkingsmogelijkheid: door toepassing van

rechthoekige pijp bestaat de mogelijkheid een grotere overspanning toe te passen. Hierdoor kan het tussendwars­

verband achterwege blijven, waardoor de bedden nog gemakkelijker te bewerken zijn.

Door de eenvoudige en tevens uitgekiende konstruktie is de montage kinderspel. Met roestvrijstalen bout, moer

en ring komen alle verbindingen snel tot stand.

492

Laat u informeren over de vele voordelen van Alcoa aluminium stellingen en vraag gedetailleerde informatie

over gehele of gedeeltelijke vervanging.

Alcoa Nederland B.V. - Postbus21, 5150 BA Drunen Telefoon (041 63) 86100- Telex 35141 Aldr. NL

rïiALCDA

493

• CLARON A3.6

A3.2

A4.6

A8.8

A1

A6

VR77

CLARON NEDERLAND B.V.

494

KORRELBROED

NIEUWS

TUSSEN RASSEN

Groot, zeer geschikt voor het machinaal oogsten. Tevens zeer geschikt voor de verse markt. Een ras dat op zeer veel bedrijven aan al Ie wensen voldoet.

Groot, zeer geschikt voor het machinaal oogsten t.b.v. de conserven.

Middelgroot, zeer geschikt voor de verse handel schubt bijna niet, zeer hoge opbrengst.

WITTE RASSEN

Middelgroot. Grote 1e en 2e vluchten verdraagt hoge temperaturen. (Gemakkelijk knoppend ras)

Middelgroot. Zeer geschikt voor de verse markt door zijn uitstekende kwaliteit. Zeer energie bewust, geeft bij 17 graden alle vluchten binnen de week. (Gemakkelijk knoppend ras)

Groot. Prima kwaliteit voor de verse markt. Vrij rustig ras met hoge opbrengsten. (Vrij makkelijk knoppend ras)

BITORQUIS

Grote 1e en 2e vluchten. Voor de verse markt en de conserven

Uw besteladres:

J.M.A. Verweij Kopseweg 17 6587 AR Middelaar Tel. 08896-1942 b.g.g. 08891-2448

Knopvorming en kwaliteit van champignons (slot) Hoewel de eindbestemming van de champignons kan verschillen - verse handel of conservenin­dustrie - mag gesteld worden dat de doelstelling van de telers en het waarom van deze artikelen­serie min of meer parallel lopen, namelijk: Het produceren van zoveel mogelijk champignons van goede kwaliteit tegen zo laag mogelijke kosten. In het kader van deze artikelenserie komt het woord kosten beter tot zijn recht als we praten over oogstkosten. Beperken we ons gezichtsveld tot de knopvorming en de kwaliteit van de champignons, dan gaat het er in feite om ervoor te zorgen - onder andere via teelttechnische ingrepen - dat i:ve niet meer champignons op de bedden krijgen dan noodzakelijk is voor een maximale opbrengst. Als dat lukt zijn we praktisch ook altijd verzekerd van een goede kwaliteit. Alhoewel, ook hier geldt dat uitzon­deringen de regel bevestigen. In deze laatste bijdrage van deze artikelenserie zal getracht worden in het kort weer te geven welke zaken voor de praktijk het meest belangrijk zijn. Eenieder die over bepaalde onderwerpen meer informatie wenst, heeft de mogelijkheid die op te zoeken in De Champignoncultuur van maart, april, mei of augustus van deze jaargang waarin de voorgaande bijdragen werden gepubliceerd.

Voeding De hoeveelheid voeding die we in de bedden doen is in eerste instantie verantwoordelijk voor de hoeveelheid knoppen, die later wor­den gevormd. Hoe groter de hoeveelheid die we in de bedden stoppen, hoe groter het aan­tal knoppen is dat gevormd zal worden. Als teler zullen we als regel nastreven om een zo groot mogelijke hoeveelheid voeding in de bedden te stoppen om daarmee een zo hoog mogelijke opbrengst te bewerkstelligen. Be­perkingen in de hoeveelheid worden ons op­gelegd door de techniek, klimaatbeheersing en dergelijke. Door het bijvoeden wordt de hoe-

De hoeveelheid voeding bepaalt medede knopvorming.

veelheid voedsel vergr·oot en daarmee ot daar­door worden meer knoppen gevormd. Moeilijk knappende rassen reageren positiever op bij­voeden dan snelknoppende rassen.

Dekaarde Reeds lang is bekend dat we in de champig­nonteelt dekaarde nodig hebben voor het vor­men van vruchtlichamen. Maar daarnaast is de samenstelling van de dekaarde van invloed op de knopvorming. Met de samenstelling wordt hier bedoeld of we te maken hebben met een lichte of zware dekaarde. Een lichte dekaarde wordt verkregen door bijvoorbeeld

495

DAKFILL FRIGO ·

GAS- EN DAMPDICHTE BEKLEDING VOOR KOELCELLEN

Dakfill frigo kan bogen op een jarenlange ervaring in meer dan tien landen en heeft aldus ten overvloede zijn kwaliteiten bewezen:

- Zeer hoge gas- en dampdichtheid (u-waarde 26.000) - Rekbaarheid: meer dan 1.000% (afhankelijk van

de laagdikte) - Schimmelwerend maar niet giftig - Geeft volstrekt geen smaak of reuk aan de

champignons - Zelfdovend bij brand (klasse 1)

Nu ook in Limburg met agentschap in de champignonstreek! Adviezen via fabriek en onze technici.

UNIVERSAL COATING BV Rijksweg Zuid 132A, 6161 BS Geleen, Tel. 04494-40002 AGENTSCHAP NOORD-LIMBURG M. Kappen, Maasbreeseweg 16, 5975 BN Sevenum. Tel. 04767-2153

••u••"""'•••••"•• "-••• •.. " ...... " ... ,_."_.,...,

, .. _,,, ___ , " ..... .

een hoog percentage turf te gebruiken terwijl een zware dekaarde kan worden verkregen met veel zwartveen of schuimaarde. Een zware dekaarde beperkt de knopvorming, terwijl op een lichte dekaarde meer knoppen worden gevormd. Een andere mogelijkheid om dekaarde zwaar te maken is door de dekaarde nat te maken. Of dan het gewicht en de structuur van de dekaarde of het water verantwoordelijk is voor de vorming van minder knoppen laten we maar in het midden. Het zal duidelijk zijn dat we de knopvorming nóg meer beperken wanneer we van een zware dekgrond uitgaan en deze ook nog extra nat maken.

Raseigenschappen Voor alle teelttechnische 'foefjes' die we uit-

De samenstelling van de dekaarde en de knopvorming.

halen, blijken de raseigenschappen - met be­trekking tot de knopvorming - wel het belang­rijkste. Dit is ook vrij eenvoudig aan te geven. Nemen we nu alleen het diep opruwen, dan reageren de moeilijk knoppende rassen hier veel positiever op dan de gemakkelijk knop­pende rassen, terwijl A. bitorquis negatief reageert. En wat hebben we allemaal: snelle en trage rassen, gemakkelijk en moeilijk knop­pende rassen, witte en tussenrassen, Agaricus bisporus en A. bftorquis en tenslotte de nieuwe rassen die noch wit noch tussenras zijn. Eigen­lijk zouden we de rassen die zich hetzelfde of ongeveer hetzelfde gedragen in groepen moe­ten onderbrengen en dan per groep moeten bespreken hoe ze zich als gevolg van bepaalde teelthandelingen gedragen. In het kader van dit artikel voert dat echter veel te ver.

De lezingen die gehouden werden op het Internationale Wetenschappelijke Congres over de teelt van Eetbare Paddestoelen, zijn gepubliceerd in Mushroom Science XI. Deze engelstalige uitgave bestaat uit twee delen van 766 en 904 pagina's. Mushroom Science XI is verkrijgbaar door f 210, - over te maken op gironummer 10.61.081 ten name van het Proefstation voor de Champignoncultuur onder vermelding van Mushroom ScienceXI.

497

498

METAALCONSTRUCTIE & MACHINEBOUW GUY FOLLENS

- Aanvoerbanden - Transportband met zwenkband

Pluklorries Plukwagens Chloreerbakken Hefschuifdeuren Doekenpoetsmachine

Opruwmachine Egallseermachine

Doseerbak Kopvulmachine Tunnel lier Dekaardemachine

- Oproldoorn

Wilt U meer weten, bel 056/603244 Steunend op onze ervaringen in de praktijk staan wij U graag ten dienste.

FA. GUY FOLLENS Barrage 16

HOUTEN STELLINGEN HOUTEN BEDDEN

8798 St.-Eloois-Vijve België

HOUTEN KISTEN gecelcuriseerd ·gewolmaniseerd onder vacuüm en druk.

Door onze jarenlange ervaring, vanaf de opkomst der champignon·

cultuur, weten wij wat voor U het BESTE is. Talloze kwekers in

binnen- en buitenland profiteerden hiervan.

voor alles wat hout is:

Johan Cuppens B.V.

Vertegenwoordiging voor Horst en omgeving: de heer P. Craonmehr, Slooierweg 4, 5962 AX Horst-Melderslo Telefoon 04709· 1 t92 .

Zagerij - Houthandel - Kistenfabriek ASTEN - Telefoon 04936-1327

Witte rassen hebben een hoger droge stof­gehalte dan tussenrassen en ook of misschien daardoor een hoger conserveringsrendement. Het ras bepaalt in zeer sterke mate het resul­taat van onze teelttechnische 'foefjes' met betrekking tot knopvorming en kwaliteit.

Water Vooraf zouden we er al over kunnen discus­siëren of het water al dan niet onder het voe­dingsgedeelte besproken had moeten worden. Natuurlijk is water een zeer belangrijk onder­deel van de voeding, maar omdat het water met betrekking tot knopvorming en kwaliteit een min of meer centrale plaats inneemt, be­spreken we het afzonderlijk.

De invloed van het water.

Uitgangspunt is dat de compost een optimaal vochtgehalte heeft. Een afwijkend vochtge­halte van de compost met name een te laag vochtgehalte heeft een nadelige invloed op de opbrengst en de kwaliteit. Zoals we reeds eerder bespraken, kunnen we het water benutten om de dekaarde zwaarder

te maken waardoor we minder knoppen krijgen. Een natte dekaarde tijdens de gehele teelt geeft iets meer maar wel zwaardere champignons bij de oogst van gesloten champignons. Bij het oogsten van kwaliteit 111-champignons geeft extra water minder stuks maar wel zwaar­dere champignons en de totale opbrengst neemt hier iets toe. Terwijl extra water enkele uren voor de oogst géén gunstig effect heeft op de opbrengst en zeker niet op de kwaliteit. Wat naar mijn zin in de voorgaande artikelen te weinig aan bod is gekomen, is het effect van vroeg water geven op het aantal uitgroeien­de knoppen. Temeer daar wij als champignon­telers daar over het algemeen nogal moeilijk over doen. Naar mijn mening is het zo dat je in alle teeltstadia zonder nadelige gevolgen voor de opbrengst en de kwaliteit water kunt geven, mits er groei .in de knoppen of cham­pignons zit en de watergift is aangepast aan de grootte van de knoppen of champignons. Water geven aan champignons waar de groei -om wat voor reden dan ook - uit is of teveel water geven leidt meestal tot afsterven van knoppen of ernstige kwaliteitsachteruitgang (zogenaamde waterballen). Het handhaven van een optimale relatieve luchtvochtigheid tijdens de knopvorming werkt bevorderend, terwijl een juiste luchtvochtig­heid een gunstige invloed heeft op de kwaliteit (schubben en dergelijke). Droog telen geeft meer knoppen maar gaat praktisch ook altijd gepaard met een minder goede kwaliteit.

Diep opruwen Als we het over diep opruwen hebben, be­doelen we het omwoelen van de gehele dek­aardelaag op het moment dat het champig­nonmycelium voor ca driekwart in de dekaar­de is gegroeid. Het doel van diep opruwen is tweeledig, namelijk: a. stimulering van de knopvorming, b. bevorderen dat de knopvorming in de hele

cel gelijktijdig en op dezelfde hoogte in of op de dekaarde plaatsvindt.

Voor de bedrijven die mechanisch oogsten is dit uitermate belangrijk en wordt diep opruwen dan ook als standaardmaatregel uitgevoerd. Al eerder werd vermeld dat het effect van diep opruwen bij moeilijk knoppende rassen be­duidend groter is dan bij gemakkelijk knop-

499

500

,,lelion'' een begrip voor vele Nederlandse champignonkwekers.

H.J.M. Hollander,

's heerenbergseweg Se, 7038 CA Zeddam.

telefoon 08345-1483

Importeur van Le Lion champignonbroed in Nederland.

Bestelkantoren: Kantoor 's·Heerenberg 08346-1826

Dhr. Peters, Groesbeek telefoon 08891·2058 voor Limburg en Oostbrabant

Dh(. Joosten, Grubbenvorst 077·62753 Bestelkantoren België:

Offermans, Eben-Emael, telefoon 041-861350

N.V. De verenigde Tuinbouwer, Roeselaere, telefoon 051 ·204930

pende rassen. Het zal duidelijk zijn dat bij min­der diep of in een vroeger stadium opruwen, de knopvorming minder wordt gestimuleerd. In feite is het ras bepalend voor het al dan niet opruwen. Voor die telers die diep moeten op­ruwen (zie b) en als gevolg daarvan teveel knop­pen krijgen, zijn er mogelijkheden om met an­dere teeltmaatregelen deze te grote stimulatie weer teniet te doen of te voorkomen, immers de knopvorming wordt eerst enkele dagen na het opruwen ingezet. Een andere niet onbelangrijke factor is de dek­aarde. Een zware dekaarde beperkt de knop­vorming en het diep opruwen heeft daarom op een zware dekaarde meer effect dan op een· lichte dekaarde. Het is niet van wezenlijk be­lang of de dekaarde zwaar is als gevolg van de gebruikte grondstoffen of als gevolg van het vochtgehalte, hoewel dat voor mijn gevoel toch twee heel verschillende zaken zijn.

Ventilatie Ook met de ventilatie hebben we de mogelijk­heid om de knopvorming te beïnvloeden. Via de ventilatie beïnvloeden we het C02-gehalte in de cel en daar gaat het eigenlijk om. Voor de eenvoud praten we alleen over de ventilatie, omdat tot nu toe slechts enkele telers de mo­gelijkheid hebben het C02-gehalte te meten.

Diep 4 opruwen

bevordert de knopvorming.

Langzaam afblazen en verder weinig ventileren beperken het aantal knoppen. Raseigenschap­pen zijn sterk van invloed op het resultaat. Spontaan knappende rassen reageren bedui­dend minder op deze vorm van beïnvloeding dan traagknoppende rassen. Waarschijnlijk moet bij spontaan knappende rassen sterker worden ingegrepen om hetzelfde resultaat te krijgen als bij traagknoppende rassen.

De ventilatie als regulator van de knopvorming.

Naast het C02-gehalte wordt middels de ven­tilatie ook de luchtvochtigheid en de tempe­ratuur beïnvloed. De relatieve luchtvochtigheid is reeds besproken. Wat de temperatuur be­treft kan gezegd worden dat de C02-produktie toeneemt bij verhoging van de composttem­peratuur en als gevolg daarvan de knopvor­ming wordt beperkt.

501

VQlmat~c

Wij ontwikkelden speciaal voor de champignonteler

DE CHLOORMATIC dit apparaat kan op elke waterleiding worden aangesloten en is instelbaar voor verschillende concentraties

prijs v.a. f 9 7 5' - excl. btw

VOORDELEN: VOLMATIC B.V. * Chloorgehalte loopt niet terug * Direkt voor gebruik klaar

502

2685 ZG POELDIJK Te 1. 017 49-42132-46658

Postbus 18

OOK VOOR FORMALINE·DOSEERDERS

BON

* Doseert nauwkeurig * Concentratie eenvoudig te wijzigen * Geer overdosering * Verrijdbaar -* Eenvoudig in gebruik - - - - - - - - - - - - x

Sturen aan Volmatic B.V. · Postbus 18 · 2685 ZG Poeldijk

Stuur mij een uitgebreide beschrijving met Test-Rapport.

Naam: .... .......................................................... "." ................. " ......... " ............................ .

Adres: .... " ............ " ... "." .. .. ......... " .. " .................................... ............ " ............................ .

Plaats: "."""".""."." ... "."".""."" .. " .. "." .. "." ".". Postcode: "" ......... ". """"".".".

Telefoon: .. "".".""" .... " .. "."."""".".""".""."""." .. " .. " ....... " ."."""" .. " .... "". "." .. "".

Telen bij een hoge temperatuur met weinig ventilatie geeft weinig stuks met een grote opbrengstderving. Gelukkig staat het C02-onderzoek volop in de belangstelling, waar­mee we hopelijk in de nabije toekomst veel kunnen doen, niet alleen wat betreft het beter kunnen sturen van de teelt - opbrengst en kwaliteit - maar ook een volledig verantwoord gebruik van energie.

Algemeen Waar we het nog niet over gehad hebben, is de invloed van de teler en de kwekerij. Een bekend gegeven is wel dat de ene teler altijd een spontane knopvorming kan bewerkstel­ligen en vroeg aan het plukken is, terwijl de andere teler meestal problemen heeft met de knopvorming en laat begint te oogsten. In het voorgaande zijn de maatregelen waar­mee de knopvorming en kwaliteit zijn te beïn­vloeden afzonderlijk besproken. In de praktijk zal men vaak meerdere maatregelen gelijktijdig of direct na elkaar moeten toepassen om de grootte van het effect te regelen. Ik zal trach­ten dit met een voorbeeld duidelijk te maken. Een cel is gevuld met 125 kg verse compost per m2

• We enten met een (traagknoppendl tussenras in verband met mechanisch oogsten. Het is winter en omwille van de opbrengst gaan we bijvoeden met 1 kg sojabonenmeel per m2

• De compost voldoet aan de voorwaar­den voor bijvoeden. Omdat er mechanisch zal worden geoogst, moeten we opruwen. We hebben nu drie factoren aangebracht die de knopvorming bevorderen, namelijk a. veel compost, b. bijvoeden en c. opruwen, en één factor die ongunstig is namelijk een traagknop­pend ras. Gezien de ervaring op het bedrijf krijgen we onder deze omstandigheden een massale knopvorming. Nu is er alle reden om een extra natte dekaarde te bestellen. De zwaar­te van de dekgrond is gezien de samenstelling niet te beïnvloeden of we moeten een keuze kunnen maken uit verschillende dekaardes.

Zijn we zover dan wachten we de knopvorming af. Is de hoeveelheid knoppen dan nog te groot, dan hebben we de mogelijkheid om na de knop­vorming weinig te ventileren of in een vroeg stadium te beginnen met watergeven. Daar­door zal een aantal knoppen afsterven. Krijgen

we te weinig knoppen dan zullen ventilatie, luchtvochtigheid en watergeven daaraan wor­den aangepast.

J.S. Klaver

Verantwoording In het begin van deze serie artikelen is een bijdrage beloofd over de invloed van de tem­peratuur op de knopvorming en de uitgroei van de knoppen. Daarin zouden diverse onder­zoekresultaten van de engelse onderzoeker Flegg besproken worden. · Bij nader inzien is dit artikel weggelaten om de volgende redenen. Er is al eerder op gewezen (1974) dat onderzoek naar dekaarde en knop­vorming moeilijk internationaal overdraagbaar is. Engelse dekaarde heeft een duidelijk andere samenstelling en structuur dan nederlandse. Het diep opruwen bijvoorbeeld geeft in Enge­land heel andere resultaten dan bij ons. Verder is het bekend dat bepaalde champig­nonrassen, die in Nederland uitstekende re­sultaten opleveren, het in Engeland laten af­weten. Daardoor is het moeilijk om resultaten van engelse rassen in engelse dekaarde zon­der meer over te nemen. En dat in een serie, waarin de nederlandse problematiek werd aan­gepakt. Het installeren van een C02-meet- en regel­apparaat maakt het ons mogelijk om de ko­mende tijd temperatuurinvloeden te gaan be­studeren bij een gelijk blijvend C02-gehalte. Dit is ook door Flegg gedaan. Als resultaten van deze proeven vrijkomen lijkt het alsnog interessant om die te vergelijken met buiten­landse ervaringen.

H.R. Visscher

literatuur: H.R. Visscher, 1974.

Oekaarde: de 'overlevering' en het onderzoek. De Champignoncultuur 18 (7): 227-235.

503

504

DAKFILL · FRIGO

WITTE DAMPDICHTE COATING Super elastisch produkt voor dampdicht afwerken van wanden en plafonds, zowel in nieuwe als bestaande champignoncellen, tunnels en koelcellen.

(fabrikant MATTHYS te ZELEM, BELGIË).

Het produkt DAKFILL·FRIGO biedt U de volgende eigenschappen en voordelen.

• Uitermate dampdicht en schilfert niet af, • Uitzonderlijk blijvende elasticiteit, ruim 400% rekbaar. • Ongevoelig voor zeer hoge en lage temperatuurswisselingen • Uitstekende weerstand tegen alkaliên ·schimmelwerend • Zeer duurzaam; vraagt weinig of geen onderhoud. • Soepele verwerking, milieuvriendelijk, bevat geen giftige stoffen.

VRAAG VRIJBLIJVEND: lnlichtingen-Documentatie·Advies-Offerte

VERWERKINGSBEDRIJF

B.V. Schildersbedrijf OOSTERHOUT Akeleistraat 37 - 4904 CN Oosterhout - Telefoon 01620-59559

Bedrijfsleider-Technisch adviseur T.G. de Witte, tel. 01158· 1040.

Virus in Australië

De heren Taylor en Jenkins, onderzoekers in een instituut te Burnley, Victoria (bij Melbourne) toonden in 1968 champignonvirus aan en stel­den daarmee de aanwezigheid van afstervings­ziekte in Australië vast (Anonymous, 1968). Daarna verschenen er meer artikelen over cham­pignonvirus, onder andere van dr N. G. Nair. Toch bleek het aantonen van dit virus in mon­sters champignons van bedrijven moeilijkhe­den te geven, want eind vorig jaar ontving ik het verzoek drie maanden naar Australië te komen om onderzoekers van verschillende instituten uit te leggen, hoe champignonvirus duidelijk zichtbaar gemaakt kan worden met behulp van speciale methodieken en met een electronenmicroscoop. In Nederland wordt daarvoor sinds 1966 een bepaalde techniek gebruikt. Na wat heen en weer praten werden de drie maanden veranderd in drie en een halve week, aansluitend aan het Xlde champignon­congres (zie het artikel van J.P. G. Gerrits in De Champignoncultuur van oktober). Reis- en verblijfkosten voor die drie en een halve week werden betaald door de australische champignonkwekersvereniging. De reis naar Australië is erg duur en op deze manier was ik in de gelegenheid het champignoncongres bij te wonen, met hulp van nog enige finan­ciële steun van twee nederlandse fondsen. Omdat het niet zeker was of er op dat moment champignonvirus in Australië te vinden was, werden er in de geïsoleerde ziektencellen van het proefstation viruszieke champignons ge-

Foto 1. Het Biologisch en Chemisch Onder­zoek Instituut te Rydalmere, Nieuw Zuid Wales.

kweekt. Deze werden afgeplukt en bij kamer­temperatuur op filtreerpapier gedroogd. In ge­droogde vorm zijn ze erg licht van gewicht, dus gemakkelijk mee te nemen op reis. Van te voren was al gebleken, dat het champignon­virus in gedroogde champignons maanden lang goed aantoonbaar bleef. In Australië wor­den erg strenge regels gehanteerd omdat het een groot eiland is en er in het verleden moei­lijkheden met ingevoerde ziekten zijn geweest: een berucht geval is de (opzettelijke) intro­ductie in Australië van het myxomatosevirus van konijnen, dat van daaruit weer 'ontsnapt' is naar Europa. De gedroogde, viruszieke cham­pignons konden dus alleen in Australië worden ingevoerd, als er een speciale vergunning voor was verleend. Australische onderzoekers zorg­den voor de vergunning. Met in mijn bagage behalve de lezingen, dia's en poster voor het congres, gedroogde viruszieke champignons en de daarbij behorende invoervergunning vertrok ik naar Australië. Op het vliegveld van Sydney mocht ik, na 10 minuten praten met de douane en na vertonen van champignons, importvergunning en uit­nodiging van de australische telers, de cham­pignons inderdaad binnenbrengen. Onnodig te vermelden dat de verpakking goed dicht was, want het is natuurlijk gevaarlijk materiaal, vooral in de buurt van champignonbedrijven.

Rydalmere (Nieuw Zuid Wales) Na afloop van het champignoncongres werd ik op donderdag 20 augustus opgehaald door

505

506

MACHINES VOOR DE CHAMPIGNONTEELT

Zelfrijdende Entmachines breed en klein model

Zelf rijdende Aanklopmachines breed en klein model

Zelfrijdende Opruwmachlnes breed model - leverbaar met aandrukrol

Zelfrijdende Opruwmachines klein model - leverbaar met aandrukrol

Bij deze Zelfrijdende Opruwmachines Is egaliseren nu niet meer noodzakelijk.

Voor nadere Informatie zullen wij U graag te woord staan.

David Letham, onderzoeker in het Biologica! and Chemica! Research lnstitute (Biologisch en Chemisch Onderzoek Instituut) te Rydal­mere, een voorstad van Sydney. In dit instituut (foto 1) wordt landbouwkundig onderzoek verricht voor de gehele staat Nieuw Zuid Wales. In het instituut werken zo'n 175 mensen, waarvan ongeveer 100 als onderzoe­ker. Enkelen werken voor een klein gedeelte van hun tijd aan champignons, maar andere land- en tuinbouwgewassen worden belang­rijker gevonden. Toch worden er nu in Australië ongeveer 10 miljoen kg champignons per jaar geproduceerd, waarvan 2/ 3 op 68 bedrijven in Nieuw Zuid Wales. David Letham - het gebruik van voor­namen is in Australië een doodgewone zaak -moet de ziekten van een groot aantal gewas­sen vaststellen; hieronder vallen de champig­nons en dus ook champignonvirus. Dagelijks kreeg deze onderzoeker veel ingezonden mon­sters prei, uien, bonen en wat al niet te ver­werken.

Op donderdag 20 en vrijdag 21 augustus wer­den op mijn verzoek eerst negen bedrijven en tegelijkertijd twee van de vier broedfabriekjes bezocht, in gezelschap van twee onderzoekers en van de enige bedrijfsvoorlichter voor cham­pignons in geheel Australië. Deze voorlichter, Ron Gordon, ressorteert onder het Departe­ment van Landbouw voor Nieuw Zuid Wales in Windsor. Hij moet voorlichting geven over alle groentegewassen, waaronder champig­nons en compostbereidingl Zijn opleiding op dit gebied is niet uitgebreid.

Veel bedrijven in Australië moeten hun eigen compost maken; sinds drie of vier jaar kan ook gefermenteerde compost gekocht worden bij drie particuliere compostbedrijven, die echter nog niet voldoende produceren voor alle 68 bedrijven in Nieuw Zuid Wales. Tijdens de bedrijfsbezoeken werden op vier bedrijven met verdachte verschijnselen monsters genomen voor virusonderzoek, en er werd geconsta­teerd dat er veel mummieziekte voorkwam. De symptomen van virus- en mummieziekte werden met elkaar verwisseld en niet goed herkend door zowel voorlichter als onderzoe­kers als champignontelers. Als eerste werd hun dus het onderscheid duidelijk gemaakt.

Het veelvuldig optreden van mummieziekte hangt mogelijk samen met de samenstelling van de dekaarde (zie het artikel van Anna van Eysinga in het vorige nummer) en de proble­men die deze daardoor oplevert bij het water geven. In de week van 24 augustus werden de ver­zamelde monsters en ook de uit Nederland meegebrachte champignons onderzocht met behulp van de hier reeds jaren gebruikelijke methode. Na enkele moeilijke dagen (de be­nodigde apparatuur stond verspreid in het gebouw opgesteld en sommige apparaten gingen kapot) lukte het tenslotte op vrijdag 28 augustus, mijn laatste dag in Rydalmere, om champignonvirus aan te tonen: niet alleen in de nederlandse champignons maar ook in champignons van drie van de vier bemonster­de bedrijven. In het vierde bedrijf was duidelijk mummieziekte aanwezig geweest.

Op vrijdagmiddag was er een bijeenkomst voor de champignontelers van Nieuw Zuid Wales, waarbij ook enkele onderzoekers en de voor­lichter aanwezig waren. Na het vertonen van dia's over virusziekte en andere ziekten van champignons werd door ondergetekende het een en ander verteld over het herkennen, voor­kómen en bestrijden van virusziekte, de wijze van monstername voor virusonderzoek, de organisatie van onderzoek, onderwijs en voor­lichting in de nederlandse champignonteelt en tenslotte werd de mechanisatiefilm van het IMAG te Wageningen over de CNC (mecha­nisatie, (doorgroeide) compost en dekaarde, mechanisch oogsten) vertoond. Een langdurige discussie besloot het geheel.

Mijn algemene indruk van de champignonteelt in Nieuw Zuid Wales is, dat de hygiëne wel wat beter kan hoewel er op verschillende be­drijven niet weinig champignons geteeld wor­den. Doodstomen echter wordt nergens (goed) uitgevoerd. Vaak zijn de gebouwen niet goed geïsoleerd, zodat het helemaal niet gebeurt.

Het telen van Agaricus bitorquis tijdens de hete zomer, ook als 'vruchtwisseling', zou geen slechte zaak zijn, vooral omdat er nogal wat virusziekte werd waargenomen. Deskun­dige begeleiding is dan echter wel noodzakelijk.

fJJ7

~

es ribbfDll Verdergaande research door gespecialiseerde verfchemici van niveau met thans als verrassend resultaat, een aanzienlijk verbeterde en uiterst geperfectioneerde

DAMPDICHTE COATING

Een waarlijk topprodukt met sublieme eigenschappen t.w.:

• sterk verhoogde dampdichtheid

• ca. 900% elastisch (bl ijvend)

• schimmelwerend konform internationale normen

• kleeft volstrekt niet na droging

• prachtig helder wit

Onze gediplomeerde verftechnische specialisten zullen u gaarne nader inlichten en adviseren omtrent de toepassing.

RIBBENS COATINGS POSTBUS 1026 TERNEUZEN (Sinds 1861)

telex 55348 tel. 01150-95353 (4 lijnen) D.J. Pieterse tel. 01192-1908

Burnley (Victoria) In Victoria, de kleinste staat van Australië met als hoofdstad Melbourne, zijn nu nog twee grote champignonbedrijven met samen, vol­gens opgave, ongeveer 27.000 m2• Beide be­drijven bestaan uit een aantal kleinere produktie­eenheden (zie het artikel van Anna van Eysinga). De Dandy Mushroom Farm (foto 2) heeft een broedfabriek, die ook broed levert aan een groot aantal telers elders in Australië. In Burnley, een voorstad van Melbourne, be­vindt zich het Plant Research lnstitute (foto 3). Hier wordt onderzoek verricht op het gebied van ziekten en plagen van land- en tuinbouw­gewassen voor geheel Victoria. Het instituut is vergelijkbaar met het IPO te Wageningen.

Foto3. Het Onderzoek Instituut voor Planten te Burnley, Victoria.

. ·- -..... ----

Foto2. Dandy Mushroom Farm te Carrum Downs, Victoria: achterkant van cel­len {rechts) en hal met tunnels {links). Een bedsectie, gereed voor vervoer naar het bedrijf te Dandenong, wordt juist naar buiten gereden.

Er zijn zo'n 55 onderzoekers werkzaam en even­veel assistenten, waarvan 30 min of meer in vaste dienst. De directeur is P. Jenkins, die indertijd samen met B. Taylor voor het eerst champignonvirus in Australië heeft aange­toond. De virologische afdeling, onder leiding van dr P.R. Smith, omvat zeven onderzoekers en een aantal assistenten. Het viruslaborato­rium en de kassen zijn praktisch en goed uit­gerust.

Or Ron Garrett werkt aan virussen in legu­minosen- en in groentegewassen, dus cham­pignons vallen onder hem. Aan hem heb ik de in Nederland gebruikte methode voor het aantonen van champignonvirus geleerd. He-

509

als

champignonteler

voelt

u

zich

het

beste

thuis

bij

uw

eigen

coöperatie

compost

doorgroeide compost

dekaarde

het vullen van cellen

het leegmaken van cellen

champost

sojabonen meel

lichtarmaturen

dräger gasindicatoren

proefbuisjes

sproeiwagens

coöp. ned. champignonkwekers vereniging g.a. driekronenstraat 6 6596 ma ottersum ene tel.08851-6541

verkoopadres voor compost en dekaarde in belgië

a. dewulf, brugsestraat 641, menen, tel. 056·511239

510

••••••• ••• • •• • •• • ••• • •• • ••

laas zal hij ook in de toekomst weinig tijd heb­ben om monsters te onderzoeken wegens zijn grote hoeveelheid onderwerpen, waarbij hij nauwelijks of niet geassisteerd wordt. Mis­schien moet een oplossing gezocht worden in het instituut zelf, omdat de structuur en de organisatie hiervan op mij een efficiënte indruk maakten, veel efficiënter in ieder geval dan die van het instituut te Rydalmere.

Champignonvirus werd aangetoond in het uit Nederland meegebrachte, gedroogde monster en in enkele monsters (niet in alle) van beide bedrijven in Victoria. Bovendien had een teler van champignons in een verlaten spoorweg­tunnel in Adelaïde (Zuidelijk Australië) een monster opgestuurd voor onderzoek. Ook hieruit werden de drie bekende typen virus­deeltjes die afstervingsziekte veroorzaken ge­extraheerd. De in Nederland gebruikelijke techniek werd ook nog besproken te Melbourne, in de af­deling Botanie van de Monash Universiteit. Hier werkt onder andere mevrouw Mary Cole aan classificatie en taxonomie van plaatjes­zwammen. De afdeling was in het bezit van een nieuwe japanse electronenmicroscoop. Het bezoek aan Monash University ging uit van de victoriaanse telers, die bang waren dat toekomstige monsters te Burnley niet onder­zocht zouden kunnen worden wegens tijd-

gebrek. Eventueel is Monash University dan een alternatief. Op 10 september werd mijn verblijf te Melbourne besloten met een lezing over ziekten en plagen van champignons, met dia's, en met uitleg over virussymptomen en wijze van monster­name, voor de victoriaanse champignontelers en voor onderzoekers van het instituut te Burn­ley. De middag eindigde met de vertoning van de mechanisatiefilm van het IMAG (CNC, etc, zie hierboven) en met een discussie.

De hygiëne op de bedrijven in Victoria (foto 4) was wel veel beter dan op de meeste in Nieuw Zuid Wales. Vooral de australische champig­nontelers maar ook onderzoekers hebben me in de weekends veel van de omgeving van Sydney en Melbourne laten zien.

Samenvatting Op uitnodiging van de australische champig­nonkwekersvereniging ben ik na het champig­noncongres nog ruim drie weken in Australië gebleven. Reis- en verblijfkosten werden ver­goed, zodat ik daardoor tevens in staat was het champignoncongres bij te wonen. De op­dracht was het instrueren van de in Nederland sinds 1966 in gebruik zijnde methode om cham­pignonvirus aan te tonen, zowel in de staat Nieuw Zuid Wales (Rydalmere, Biologica! and Chemica! Research lnstitute) als in de staat

Foto 4. Wasbakken in de werkruimte van het bedrijf te Dandenong, Victoria. In bezochte bedrijven in Nieuw Zuid Wales werden geen wasbakken gezien.

511

Ambush rookontwikkelaar, de veilige insektenbestrijder

voor de champignonteelt Ambush is de snelle en beproefde insektendoder met langdurige effektieve werking. • Ambush is doeltreffend tegen

champignonvliegen en -muggen • is zeer eenvoudig in gebruik;

512

één lucifer bij de rookbus en u zuivert 300 à 400 mi celinhoud

• i s volkomen veilig voor champignons • verspreid geen onaangename geur en

is weinig gif tig.

De helpendè hand van ICI

® ICI Holland BV Landbouw Wijnhaven 107, 3011 WN Rotterdam. Tel. (010) 140122.

Victoria ( Burnley, Plant Research lnstitute). Deze opdracht is vervuld. Virus werd aan­getoond in monsters champignons van een aantal bedrijven in beide staten. In Nieuw Zuid Wales was veel mummieziekte; de verschillen in symptomen van mummieziekte en virusziek­te werden besproken. De hygiëne op de be­drijven is in het algemeen gering; doodstomen werd nergens goed gedaan en wordt vaak he­lemaal niet gedaan. De dekaarde is ook een probleem. Structuur en organisatie van onder­zoek en voorlichting zijn voor verbetering vat­baar. Virus en andere problemen zullen in de toekomst dus blijven optreden. De teelt van Agaricus bitorquis gedurende de zomer zou een goede oplossing zijn, maar dient eerst wel begeleid te worden. Van de geboden gelegenheid om kennis te nemen van een aantal verschillende broed­fabrieken, champignonbedrijven en weten­schappelijke instituten in Australië heb ik dank­baar gebruik gemaakt.

A. van Zaayen

Literatuur: Anonymous, 1968. The bad news tor mushroom growers.

J . Agric. Vict. Dept. Agric. 66 (9): 312·313.

Wij kunnen U leveren:

GEËNTE EN DOORGROEIDE COMPOST

in bulk en/of in plastic zakken

Verdere inlichtingen te verkrijgen bij

GEBR. NOOYEN Zinkskeslaan 8a 5759 PJ Helenaveen Tel. 04933·495 b.g.g. 489

VRAAG EN AANBOD

Te koop: Ducosto stoomketel, 250.000 K.cal. Hocon stoomketel, 150.000 K.cal. Peeten stoomketel, 100.000 K.cal. lnterwarmte BV, Kapt. Hatterasstraat 30a, Tilburg. Tel. 013-425205-432035.

Regelmatig bieden wij te koop aan 'Gebruikte Bobcats'. Met of zonder garantie, u zegt het maar. Techno Buro Wimella BV, Udenhout. Tel. 04241 -1111 .

Te koop: CHRISTIAENS gecombineerde af­dek- en vulmachine. MUNCKHOFF entmachine 135 cm. 2 MUNCKHOFF entmachine's voor half bed. Aanklopmachine 135 cm. Alles zo goed als nieuw. Philipsen Champignoncultuur BV, Ysselsteijn. Tel. 04785-342.

Te koop: conserve snijmachine, kookketel, spoelbakken, koelcel, schijf of frietsnijder. J. Ringlever, Mosselstraat 3, Yerseke. Tel. 01131-1848.

Te koop: payloader. Laadschop 45 PK, ook als heftruck. P. Michels, Timmermansweg 40, Ysselsteijn. Tel. 04785-349.

Jongeman, 22 jaar, met MTuS A zoekt werk in de champignonteelt. Liefst rond Kerkdriel of Horst. M. Kars, Bernard Zweerslaan 47, 3741 HM Baarn. Tel. 02154-13335.

Te koop aangeboden: een uniek gelegen bouw­perceel nabij Den Bosch - Nijmegen met ver­gunning voor een bungalow met 3 of 6 cham­pignoncellen. Groot 3500 m2 • Prijs f 77.500, ­k.k. Telefoon 03430-3070.

Te koop: stomer op olie, capaciteit 125 liter. Telefoon 04762-1513.

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen

zonder schrif telijke toestemming van de

redactie.

Druk: Drukkerij Smits, Horst

513

®

Verdampi ngsconcentraat THIODAN Verdampingsconcentraat is een speciale formulering. voor puls-. swingfogapparatuur en elektrische verdampers. THIODAN Verdampingsconcentraat vervuilt de apparatuur met en laat geen lastige resten achter

Toepassing en werking

Thiodan Verdampingsconcentraat geeft een uitstekende bestrijding van tops en bladluizen in

s1erteeltgewassen. zelfs in gevoelige perioden en in aubergines. augurken. komkommers. meloenen. paprika's, tomaten en courgettes.

Een redelijk goed effect wordt verkregen op witte vlieg. rups1es. mineerders en spint. De veiligheidstermijn is 3 dagen

In champignons worden champignonvliegen. muggen en galmuggen goed bestreden De veiligheidstermijn is 2 dagen.

Waarom heeft THIODAN Verdampingsconcentraat de voorkeur?

• Geen vervuiling van de apparatuur. dus geen storingen

• De toepassing via de verdamp1ngspot1es is zeer vei hg

• Het is zeer ·zacht' voor het gewas en laat geen zichtbaar residu achter

• De toepassing is goedkoop. • Het middel kan nog tot kort voor de oogst worden

toegepast

* Bel of scl1ojf voor nadere 111format1e

Hoechstl3 Hoechst Holland N.V. Verkoop Agro Chemie. Postbus284. 1000AG Amsterdam Tel.: 020·588911115882234

Hoechst .... "eeJlt , 1N:U1, ~ ! 514

Champignonteelt in China

Inleiding In de jaren 1973-1974 werd de champignon­wereld in West-Europa opgeschrikt door plot­seling sterk stijgende importen van conserven uit de Volksrepubliek China. Het marktaandeel van China op de west-duitse conservenmarkt is inmiddels in de jaren 1979-1980 gestegen tot circa 25%. Dit ging vooral ten koste van de marktaandelen van Taiwan en Zuid-Korea. Hierbij moet worden opgemerkt dat de be­perkende maatregelen ten aanzien van de im­port uit derde landen om handelspolitieke re­denen nauwelijks zijn toegepast tegen China maar wel tegen andere derde landen.

Gegevens over de teelt van champignons en van andere paddestoelen in China ontbraken tot voor kort evenwel nagenoeg geheel. Waar produktiecijfers genoemd werden waren dit schattingen gebaseerd op de importen van chinees produkt in diverse landen. Na een lange periode van geslotenheid zijn sedert en­kele jaren de contacten tussen China en de buitenwereld aanzienlijk toegenomen. Mede hierdoor wordt geleidelijk ook iets meer be­kend over de champignonteelt en de teelt van andere paddestoelen in dat land. De hierna volgende gegevens zijn verzameld uit enkele publicaties die sedert november 1980 zijn ver­schenen. Hierbij heb ik me voorlopig beperkt tot gegevens betreffende de teelt van Agaricus bisporus.

Produktiegebieden Van de verscheidene soorten paddestoelen die in China geteeld worden is de teelt van Agaricus bisporus in de zeventiger jaren uit­gegroeid tot de meest belangrijke. De cham­pignonteelt is reeds kort na 1940 in China geïn­troduceerd, namelijk in het gebied rondom Shanghai. Echter eerst sedert 1972 heeft de teelt zich sterk uitgebreid en wel voornamelijk in zuidelijker gebieden. (Deze uitbreiding is in de eerste helft van de zeventiger jaren ge­paard gegaan - zoals u zich nog zult herin­neren - met een krachtig export-offensief). De belangrijkste produktiegebieden zijn vooral gelegen in de kustprovincies in het Zuid-Oosten

van China. Globaal aangeduid: vanaf de pro­vincie Kwangtung (met de hoofdstad Canton) in het Zuiden tot de provincie Kiangsu ter hoog­te van de oostelijke havenstad Shanghai.

De teelt De meest voorkomende teeltwijze is de teelt in champignonhuizen die zijn ingericht met teeltbedden. Er wordt zelden in kisten geteeld. In een reisverslag van een franse missie die in oktober 1980 ondermeer een volkscommune bij Shanghai bezocht is het aldaar voorkomen­de standaardtype champignonhuizen beschre­ven als bestaande uit vier cellen van 10 x 9 m. Elke cel had vijf stellingen met vier bedden boven elkaar. Volgens een andere bron zijn in sommige gebieden op het dak van de cham­pignonhuizen meerdere kokers geplaatst ten behoeve van de ventilatie. Er is hier en daar ook wel geprobeerd om cham­pignons in de groentetuin of in kassen te telen maar men kreeg dan lagere opbrengsten dan in de champignonhuizen. Als basismaterialen voor de compostbereiding worden rijst- of tarwestro alsmede voorname­lijk runder- of varkensmest gebruikt. Na een fermentatieperiode van circa een maand, tijdens welke periode meerdere keren wordt omgezet, worden de bedden gevuld in een laagdikte van 10 tot 15 cm. In het algemeen wordt er één keer (per cel) geteeld. De teeltvoorbereiding, het composte­ren, begint in het najaar op een zodanig tijd­stip dat de oogstperiode in de winter valt. Ge­let op de spreiding van de teeltgebieden kan men stellen dat er, afhankelijk van het klimaat, in de diverse gebieden geoogst wordt binnen de periode vanaf ongeveer eind oktober tot ongeveer half april. In de volkscommune bij Shanghai die door de franse missie werd bezocht laat men de teelt als het ware overwinteren. Vóór de overwin­tering werd daar geoogst vanaf omstreeks 20 oktober. Na de koude periode met tempera­turen tot -7°C had men na hergroei van dezelf­de teelt een tweede oogstperiode in april. De champignons van die tweede oogst waren echter wegens ziekteproblemen veelal van

515

516

Bestrijdingsmiddelen Formaline Chloorbleekloog Glorix Plastic-folie Slangen Broezen Afdekpapier Vokes-filters Filterdoek Hydrasfalt Flintkote lnertol Poly-X-F Glaswoldekens Thermometers Vocht igheidsmeters Electro-materialen Waterdichte TL-armaturen Gasmaskers en filters Watermeters Afvalzakken Afvalstandaards Weegschalen Zakkenfilters

OERLEMANS 'n Greep uit ons veelzijdig leveringsprogramma voorde champignonteelt

Champignonmesjes Jalouzieên Laarzen Slangklemmen Geka-koppel ingen Ventilatoren Vent ilatieslangen Transportwagens Pluktrappen Aluminiumschoppen Champignonmestrieken PI uktrapwielen Chloreerbakken Hogedrukpompen Pu lsfog-nevelapparaten Champignon regelkasten Richters met honingraat Tochtband Bandage Champignonbakjes Ti jdklokken Chloreerpompjes Bakkruiwagens Spuitpakken Koel boks Chloor-doseerder

OERLEMANS LIMBURG B.V. Venlo, telefoon 077-19232

OERLEMANS BETUWE B.V. Lent, telefoon 080-226065

OERLEMANS OUDENBOSCH B.V. Oudenbos.ch, telefoon 01652-4650

onvoldoende kwaliteit om bestemd te worden voor conserven. Hieruit blijkt wel dat men de beste kwaliteit voor de conserven bestemt.

De produktie Het normale produktieniveau ligt momenteel tussen 3,5 en 5 kg per m2 met 4,5 kg als een gemiddelde. Als hoogste opbrengst wordt ca 9 kg genoemd. De totale produktie is door uitbreiding van teeltoppervlakte ook de laatste jaren nog sterk toegenomen, zoals blijkt uit de volgende tabel.

Areaal en produktie (totaal en per m2 ) van cham­pignons in de Volksrepubliek China

Oogstjaar Areaal Produktie kg per mz (x 1000 m2) (x 1000 kg)

1978/ 1979 14.500 65.000 4,5 1979/1980 20.000 90.000 4,5

Bron: Chang S.T. (1, november 1980).

Korte wenken

Heaters die in de ventilatiekanalen zijn op­genomen kunnen dichtraken door het aan­koeken van vuil, champignonsporen etc. Dit gaat ten koste van de ventilatie- en verwarmingscapaciteit. Regelmatige con­trole en zonodig reinigen van de heaters is daarom noodzakelijk.

De technische ontwikkelingen in de cham­pignonteelt - kopvulmachine, entmachine etc. - maken het mogelijk om een zeer gro· te hoeveelheid verse compost te vullen. De risico's met betrekking tot het uitzwe­ten en conditioneren nemen daardoor ech­ter toe. Vooral bij een natte compost met een korte structuur. Daarom moet een vul­gewicht boven 125 kg per m2 worden af­geraden.

Voorkom dat machine's als gevolg van be­vriezing niet kunnen worden gebruikt. Voor­al bij de bereiding van doorgroeide compost op het eigen bedrijf worden veel machine's gebruikt die vorstvrij moeten kunnen wor· den opgeborgen.

Uit informatie van de deelnemers aan het eerste Nationale Congres over eetbare paddestoelen, dat in juni van dit jaar plaatsvond kwam men op dat congres tot een geschatte produktie van 110.000 ton in 1980. Ondanks geringe produktie per m2 wordt in totaal toch een indrukwekkende hoeveelheid geproduceerd. Hierbij zij nog opgemerkt dat de produktie in de diverse gebieden wordt gestuurd door middel van centrale planning met na te streven produktiehoeveelheden.

P.M. Schaper

Bronnen: 1. Mushroom Newsletter for the Tropics vol.

1 (2), november 1980 en vol. 2 ( 1), augustus 1981.

2. Bulletin de la F.N.S.A.C.C., nr. 10, april­mei-juni 1981.

Gebruik energie bewust. Voorkom verspil­ling door onvoldoende isolatie van leidingen, kanalen en dergelijke. Zorg voor een hoog rendement van de ketel door een goede afstelling van de brander en een schone ketel.

Ontsmetten van machine's en hulpmid· delen geeft slechts een goed resultaat als deze schoon zijn. Derhalve eerst schoon­maken en daarna ontsmetten.

De meet- en regelapparatuur van tunnels dient altijd in orde te zijn. Reparaties en onderhoud mogen niet worden uitgesteld maar moeten zo gauw mogelijk worden uitgevoerd.

Treden er tijdens het uitzweten of de my· celiumgroei in tunnels grote temperatuur­verschillen op (meer dan 4°C) dan moet de oorzaak hiervan meteen worden opge­spoord en zo mogelijk worden verholpen.

517

518

5961 NA HORST

Bremweg 2

Telefoon 04709·3359

Servicedienst:

04748·1284

08858·4373

04767·2117

TECHNISCH INSTALLATIE­EN VERKOOPBUREAU

limbraco b.v. LANDELIJK ERKEN D:

* GASFITTERSBEDRIJF

* WATERFITTERSBEDRIJF

* ELECTROTECHNISCH INSTALLATIEBEDRIJ F

* ELECTROTECHNISCH REPARATEURSBEDRIJF

* CENTRAAL VERWARMINGS·

* INSTALLATEURSBEDRWF

Stellingen: zowel in staal als in aluminium

Entmachines Egaliseermachines Voetjesrooi jers Aanklopmachines Opruwers Hefplateau's Snijmachines Afdekmachines etc. etc. etc. etc.

Netten Zeilen Deuren Pluklories Plukrekken Pluktrappen Plukwagens Afweegtafels Transportwagens

Tevens leveren en insta lleren wij:

* Electriciteit-installaties * Verwarmings-installaties *Stoom-installaties * Waterleidings-inst.allaties * Luchtbehandelings-installaties *Kortom al Uw technisch insta llatiewerk

Korte wenken

- Bent u de vliegen de baas, probeer ze dan de baas te blijven door ook nu de vliegen­bestrijding volgens schema uit te voeren.

- Diverse schimmelsporen en insekten zijn uitstekend bestand tegen extreme weers­omstandigheden. Zo kiemen champignon­sporen na een koudebehandeling veel be­ter dan zonder koudebehandeling. Ver­wacht daarom niets van het effect van een strenge winter.

Door het bijvoeden met sojabonenmeel zal de composttemperatuur een of enkele dagen na het bijvoeden in korte tijd sterk oplopen. Een veelvuldige temperatuurcon­trole tijdens de eerste dagen na het afdek­ken is noodzakelijk.

J.S. Klaver

HOUT voor champignon· kwekerijen ook kisten

Fa. Alers-Suilen Swalmen ·Telefoon 04740·18 16

Alle hout wordt geheel pasklaar gemaakt, op de juiste maat afgekort en onder vacuüm en druk geïmpregneerd.

Fabrikant van geïsoleerde schuif deuren volgens gepatenteerd systeem.

Isolatiebedrijf Zeeuwsch·

Vlaanderen b.v. Hulsterweg 20

4587 EC Kloosterzande

Tel. 01148·1757 Telex 55151

Ontwerpen en bouwen van champignonkwekerijen volgens prefabsysteem.

519

c H A

DE KONING ONDER DE BROEDSOORTEN

VERVAARDIGD EN GELEVERD IN DEZELFDE PLASTIC FLESSEN

M WIJ ENTEN WEKELIJKS MEER DAN 40.000 LITER 1 N ONS EIGEN BEDRIJF.

P wur 1 'JrU§§JENRA§

Nr.70

Nr.20a

5 w BESTELADRES·:

R 0 YA L G. Vernooy TEL. 08811 · 2428. B.G.G. 08818 · 293 N DEELLAAN3-6681 EK BEMMEL

IMPORTEUR VOOR N.W. EUROPA:

ING. F.G.J. TAUBER · KNAPENSTRAAT 15 6166 ED GELEEN· TEL. 04494 · 47381

520

Spreekuur

Evenals vroeger het geval was, zal wederom de gelegenheid worden gegeven aan de telers en andere geïnteresseerden tijdens een spreek­uur vragen te stellen. De data voor het jaar 1982 zijn vastgesteld op dinsdag 9 februari, 13 april, 15 juni, 31 augus­tus, 12 oktober en 14 december. Tijdstip: van 14.00 tot 17.00 uur. Tijdens deze spreekuren zullen bedrijfsvoor­lichters en zonodig onderzoekers van het Proef­station aanwezig zijn om uw vragen te beant­woorden. Plaats: vergaderzaal van het Proefstation voor de Champignoncultuur te Horst-America.

Aanvoer en prijzen van de CAC

Week- Aanvoer perioden (x 1000 kg)

1 t/m36 21.290 (590)* 37 t/m 4-0 2.290 (570) 41t/ m44 2.370 (590) 45t/ m 48 2.650 (660)

1 t/m48 28.600 (t/m 4-12)

Middenprijs (gld. per kg)

2,76 3, 18 3,43 3, 19

2,89

* cijfers tussen haakjes: gemiddelde aanvoer per week in de betreffende periode.

De weekaanvoeren zijn de laatste maanden duidelijk gestegen. In week 48 bedroeg de aan­voer zelfs 724 ton. Het was de tweede keer dat dit jaar de grens van 700 ton werd overschreden. Na een top-middenprijs van f 3,58 in week 45 daalde het prijsniveau tot circa f 3, - in de we­ken 47 en 48. Het hoge prijsniveau van de in­dustriechampignons heeft de middenprijs over de totale periode tot en met week 48 verder opgekrikt tot f 2,89. Deze middenprijs is 10% hoger dan vorig jaar. De aanvoer was tot en met week 48 circa 12,5% ofwel circa 3200 ton groter dan in de overeen­komstige periode van 1980.

Sch .

Advertentietarieven De Champignoncultuur zal met ingang van het volgend jaar van opmaak en formaat veran­deren. De redenen die daartoe geleid hebben, zijn gelegen in verbetering van de leesbaarheid van het tijdschrift. Hieraan gepaard zullen ook de formaten van de advertenties veranderen. Vanaf januari 1982 zullen formaten en tarieven als volgt zijn: Hele pagina (zetspiegel 18 x 26 cml f 'JOO, -Tweederde pagina (zetspiegel 18 x 17,2 cml f 200, -Eenderde pagina (zetspiegel 18 x 8,5 cm) f 120, -Eenzesde pagina (zetspiegel 8,9 x 8,5 cm) f 70, -

Kleine annonces onder de rubriek 'Vraag en Aanbod' 85 cent per mm, kolombreedte 5, 1 cm met een minimum van f 17, - per annonce.

Voor advertentie-abonnementen - te plaatsen in minimaal 10 opeenvolgende nummers - gel­den de volgende tarieven: Hele pagina Tweederde pagina Eenderde pagina Eenzesde pagina

f 250, ­f 175, ­, 92,­, 54, -

Voor advertent ies in kleur gelden afzonderlijke tarieven, afhankelijk van de wensen. De tarieven zijn exclusief btw. Bureaukosten kunnen niet in mindering wor­den gebracht. Het advertentiemateriaal gaarne aanbieden voor offset-druk.

Afscheid ing. M.H.A. Geurts Na een korte tijd, vanaf 1 maart 1980 in het Consulentschap voor de Tuinbouw te Tiel, werkzaam te zijn geweest heeft ing. Geurts in besloten kring afscheid genomen als bedrijfsvoorlichter. Hij heeft per 1 december 1981 een functie aanvaard als financieringsdeskundige bij de Provinciale Directie van de Be­drijfsontwikkeling in Limburg te Roer­mond. De champignontelers in het betreffende rayon zullen zich met vragen om voor­lichting moeten wenden tot het Consu­lentschap te Tiel (tel. 03440-13944).

521

Voor de Vrouw.

Kerstmenu 1981

Cocktail Hawaiienne Crème Sévigné Sole Normande

Gebraden hazerug 'Chatelaine'

Kerstpudding met advocaatslagroom Koffie (eventueel Irish coffee)

Alle recepten voor zes personen

Cocktail Hawaiienne Ingrediënten: 300 gram gepelde garnalen, 150 gram ananas, 200 gram mayonaise, Mi theelepel kerriepoeder, 50 gram gehakte geconfijte gember, % verse rode paprika, % verse groene paprika, 5 cl slagroom. Vermeng de garnalen met de in kleine blokjes gesneden ananas en verdeel dit mengsel over zes glazen. Bedek dit met een saus, die ge­maakt is van de mayonaise vermengd met de fijngehakte gember, de kerriepoeder en de stijf geklopte slagroom (zonder suiker!). U kunt eventueel nog ketch-up, een scheutje cognac en sherry aan de saus toevoegen. Bestrooi het geheel met dunne reepjes rode en groene pa­prika.

Crème Sévigné (heldere slasoep) Ingrediënten: het hart van een krop sla, 60 gram verse room, 2 eierdooiers, bouillon van soepvlees. Van het soepvlees een heldere bouillon trek­ken; het vlees in stukjes snijden en verdelen over zes soepkoppen. Het hart van de gewas-

522

sen sla in reepjes snijden en eveneens verde­len over de soepkoppen. De niet geheel stijf­geslagen, ongesuikerde slagroom vermengen met de tw~e eierdooiers. De hete bouillon voor­zichtig verdelen. De room met eierdooiers het laatste moment bovenop de bouillon schenken.

Sole Normande (of kabeljauw Normande) Ingrediënten: 6 tong- of kabeljauwfilets, Mi dl sterke cider, 1 % dl water, 75 gram kleine champignons, 50 gram boter, 25 gram bloem, 1 eierdooier, 1 theelepel citroensap, 12 witte druiven, zout en peper. Vouw de tong- of kabeljauwfilets dubbel en leg ze in een beboterde ovenschaal. Voeg cider, water, zout en peper toe en bak de filets in een gesloten schaal in 15 tot 20 minuten gaar in een warme oven van ca 180°C. Laat de vis uit­lekken, bewaar de bouillon en houd de vis warm (in de oven). Snijd de champignons doormidden en smoor deze zachtjes gaar in 25 gram boter. Smelt de rest van de boter in een kleine pan, voeg de bloem eraan toe en maak al roerende een witte

roux in 2-3 minuten. Voeg de visbouillon bij deze roux en laat al roerend het geheel nog 3-4 minuten zachtjes koken. Voeg dan de eier­dooier, het citroensap, zout en peper en de champignons toe; zorg ervoor dat bij het ver­warmen de saus niet kookt (in verband met schiften). Schik de filets op een warme schaal, giet de saus erover heen waarna u de schaal kunt gar­neren met (per persoon) een rozet aardappel­puree en worteltjes. Bestrooi het geheel met verse gehakte peterselie. N.B. In plaats van tongfilet kunt u ook kleine mootjes kabeljauw nemen; dit is momenteel veel voordeliger dan tongfilet.

Gebraden hazerug 'Chätelaine' Ingrediënten: 3 hazeruggen, gemalen witte peper, zout, marinade, 150 gram boter, 2 eetlepels bloem, 14 dl cognac, 1 eetlepel rode bessengelei, ge­stoofde rode kool, kastanjepuree, 6 halve pe­ren, preiselbeercompöte, 6 korstbakjes. Bestrooi de hazeruggen met peper en zout en leg ze twee tot drie dagen in een marinade die u als volgt maakt: (eenvoudige) rode wijn, azijn, fijngesneden ui, prei en wortel, jenever­bessen, thijm en laurier. Keer de ruggen een paar keer per dag om. Op de dag van bereiding droogt u de hazeruggen goed af, waarna u de ruggen in een braadslee aanbakt. Schuif dit sleetje in een voorverwarmde oven van ca 225°C. Eventueel kunt u de helft van het mari­nade-garnituur erbij gieten, waarna u het vlees in de braadslee 15 tot 20 minuten laat bakken. Na deze t ijd neemt u de hazeruggen uit het sleetje en houdt u ze warm. (Niet te hard aan­bakken en eventueel bedruipen met de braad­boter). Met een grove zeef de braadboter zeven en in een pan doen. De (andere) helft van het mari­nade-garnituur en de bloem toevoegen. Onder voortdurend roeren opkoken waarna de saus wordt afgeblust met de cognac en een lepel bessengelei erdoor roeren. De saus even door­koken, passeren (met een grove zeef) en de slagroom toevoegen. De peren vullen met de rest van de preisel­beercompöte. De korstbakjes (kant en klaar te koop) vullen met bessengelei. Als groenten kunt u rode kool, spruiten, witlof en kastanje­puree erbij serveren. De kastanjepuree maakt

u op basis van normale aardappelpuree waar­door een blikje kastanjepuree (te koop in een delicatessenzaak) wordt geroerd. De saus apart serveren. Door de saus kunt u eventueel nog kersen en stukjes gebakken spek roeren.

Kerstpudding met advocaatslagroom Ingrediënten: 14 liter sinaasappelsap, 1 citroen, 20 gram gelatine, 3 eiwitten, 14 liter slagroom, 25 gram suiker, 100 gram rode cocktail-kersen (uit blik), 1 blikje mandarijnenpartjes. Breng het sinaasappelsap met het sap van de uitgeperste citroen aan de kook en meng de gelatine erdoor. Dit mengsel af laten koelen tot het een beetje dik begint te worden. Dan de eiwitten stijf slaan met de mixer (dit doet u in een kom die vetvrij is gemaakt met zout en de citroenschil, waarna u de kom afspoelt met heet water en afdroogt). Eerst de stijfgeslagen eiwitten, dan de suiker en de helft van de slagroom door het gelatine­mengsel roeren. De rode cocktailkersen en de mandarijnen goed laten uitlekken, beide fijn­hakken en door de pudding roeren. Het ge­heel in een puddingvorm gieten en in de koel­kast laten opstijven. Advocaatslagroom maakt u door een paar lepels advocaat te roeren door de overgeble­ven stijfgeklopte slagroom. Met deze slagroom spuit u de pudding, die u op een platte schaal heeft gestort, met bijvoorbeeld rozetten af. Eventueel te garneren met plakken verse si­naasappel of verse mandarijntjes.

Irish coffee Neem 6 Irish coffee-glazen. Bruine suiker naar smaak in het glas doen, whiskey warm maken en tot het eerste streepje in het glas schenken. Het glas verder vullen tot aan het bovenste streepje met verse koffie. Vervolgens de half­geslagen ongezoete slagroom toevoegen en dit bestrooien met fijne cacaopoeder. Hier kunt u eventueel luxe bonbons bij serveren.

Namens de auteurs van deze rubriek wensen wij u een gelukkig Kerstfeest en een voorspoe­dig uiteinde toe. Eet u smakelijk.

B. de Vries

523

INHOUD Vijfentwintigste jaargang van De Champignoncultuur

Nummer 1-10 januari t/m december 1981

Aanmelding Champignonteeltvak-school ........ .............................................. 221 Aanvoer en prijzen CAC ..................... 379, 450, 521 Actueel .... " ... " ........................................ 343 Adresboek Voedings- en genots-middelen " ... " .. " ........... " .............. " .. " ....... 241 Advertentietarieven .............................. 521 Afscheid van de directeur .... " .... "...... §__ Afscheid van ing M.H.A. Geurts " .... 521 Afscheid van Van Lieshout (CCOl 221 Afscheid van ir P.H. van de Pol 39, 81 Afzet in Californië, Champignons 305 Algemene maatregelen bij energie­besparing in de champignonteelt 361 Ambrosius, B.P.J., in memoriam 233 Arbeidsplaatsverbetering 1981, subsidieregeling .................................... 319 Australië, congres ................................. 369, 419 Australië, reis ............. " .. " .............. """ ... 419 Australië, virus ........... """ .................. " 505

Bacterievlekken: een literatuurover-zicht .......................... " .. " ... " .................... 485 Beleid 1982 "........................... . ... " .... 381, 439 Belgische Champignondagen ............ 213 Bestrijden en voorkomen van ziek-ten en plagen in de champignon-teelt ." .................... " .. .... ".......................... 429 Bestrijdingsmiddelen, toelating ......... 265 Biedt het sectorbeleid voor de glas­tuinbouw mogelijkheden voor de champignonteelt? ... " ...... ".................... 435 Bij het afscheid van de directeur 43 Bij het afscheid van ir P.H. van de Pol ................................... ......................... 39

CAC, aanvoer en prijzen ............ """...... 379, 450, 521 Californië, champignonafzet in "....... 305 Canada, wereldnieuws ................. " ..... 317 CCO, engelse champignontelers te gast bij ................................................ " . 273 CCO, nieuws van het... ... """ ............... 221, 273, 387 Champignonafzet in Californië ."...... 305 Champignonteelt in China, wereld-nieuws ....................................... " ... " ........ 515 Champignoncultuur, 25 jaar ..... " .. ".". 67 Champignoncultuur, oude jas ......... 341 Champignondagen, belgische "" ..... 213 Champignondagen, engelse .... "" .... 415

524

Champignondagen, eerste spaanse 447 Champignonkwekerij, vernieuwd standaardplan ....................................... 405 Champignonroute .. """ ......... " ....... " ..... 321, 451 Champignons koelen .... "" .............. "". 413 Champignons, kwaliteitsvoorschrif-ten ........... " ................... "" ..... " ................. 185 Champignons, Noord-Limburg, land van ..... " ...... " ....... "" ............... "..... 321 Champignonteelt, biedt het sector­beleid voor de glastuinbouw mo-gelijkheden voor de ...................... " .... " 435 Champignonteelt, cursus ."" ...... "..... 387 Champignonteelt, energiebespa-ringen ...................................................... 361 Champignonteelt, voorkomen en bestrijden van ziekten en plagen in de ....................... "" ............. " .................. ". 429 Champignonteeltvakschool, aan-melding .. " .... " ... " ......... ..... " .......... "... 221 China, wereldnieuws, champignon-teelt in ........ " ............... " ... " ........ "" ..... " ... 515 Chloordoseerapparaat ..... " ... "" .. "." ... 115 CNC, afdeling Weert 25 jaar ............... 85, 189 C02-meet- en regelapparaat voor het regelen van de ventilatie ............... 191 Compost, wel of geen doorgroeide 117, 161, 207

289 Conditioneren in tunnels ........... " .... ".. 479 Congres in Australië ....... " " .. ... " .... " 369, 419, 505 Consulentschappen, samenwerking tussen consulentschappen leidt tot efficiëntere voorlichting aan cham-pignontelers ... " ... " .... " .. " ....... " .. " .. " .".. 61 Cursus Champignonteelt ............. "... 387

Decis en Thiodan Verdampingscon­centraat, ruimtebehandeling ..... ".". Directeur, bij het afscheid van de Directeur van het Proefstation, dr ir L.J.L.D. van Griensven ."" ...... " .... . Doorgroeide compost, wel of geen

315 43

133 117, 161, 207 289

Eerste spaanse champignondagen 447 Efficiëntere voorlichting aan de champignontelers, samenwerking tussen consulentschappen leidt tot 61 Eigenschappen van nieuwe rassen Horst U1 en Horst U3 ..... "" ........... "..... 345

Energiebesparingen in de cham­pignonteelt, algemene maatregelen 361 Engelse champignondagen ."" .......... 415 Engelse champignontelers te gast bij CCO ...................................................... 273 Export ontwikkelingen "" ..... " ...... """ 243

Fiscale maatregelen van belang voor agrarische sector ................... """ .... ""... 375

Gegevens landbouwtelling 1981 ...... ". 379 Geurts, afscheid van ing M.H.A. 521 Griensven, dr ir L.J . L. D. van, directeur van het Proefstation ......... 133 Guy de Man, in Memoriam ..... ". ...... 87

Heer Veeken geridderd ...... " .. " ......... ".... 85 Horst U1 en Horst U3, eigenschap-pen van ." .. "." .......... " .......... "" .. " .. "" ..... 345 Horst U1 en Horst U3, indianen-verhalen ."" .... " ......... " ............ "" .... " ..... 437 Horst U1 en Horst U3 voor de praktijk ....................... .................. ............. 355

Ik zou wel eens willen weten ... . " ..... 463 In Memoriam, B.P.J . Ambrosius " .... 233 In Memoriam, Guy de Man ......... ........ 87 Indianenverhalen .... " .... " ..... " ........... ".... 437 lr P.H. van de Pol ......... " .......... ""........... 37, 39, 43

81

Jaar-25, CNC-afdeling Weert "............. 85, 189 Jaarwisseling ........... " ............... "." ... " ." 461 Jas, oude ." ....... " ............. "." .... " ...... " 341

Knopvorming en kwaliteit van cham-pignons " .... " ..... " .............. "." .. ".".

Koelen van champignons "" ... "" Koning, levensloop van drs J. de Korte wenken ........ " ..... ""........ " ...... .

Kwaliteitsvoorschriften champig-

51, 93, 149 247,495 413 359 27, 69, 85

217, 311, 325 363,3n,517 519

nons ............. "."" .... " .................. ""." ...... 185 Kwaliteitsvoorschriften champig-nons in voorbereiding " ...... ".". .. ... ........ 5 Kwaliteitsvoorschriften, landelijke bijeenkomst .............. "" .......... "" .... "" .... 181

Land van champignons, Noord-Lim-burg ......... "" ....... " ......... " .. " .... " ................. 321 Landelijke bijeenkomst over kwali-teitsvoorschriften ".... ... . .......... . ... .. ... . 181 Landbouwtelling 1981 ............. " ..... " ... 379 Levensloop van drs J. de Koning 359 Literatuuroverzicht, bacterievlekken 485

Man, In Memoriam Guy de ..... " ..... """ 87 Meet- en regelapparaat voor het regelen van de ventilatie, C02- 191 Melick, nieuwe ontwikkelingen in 431 Metalen, onderzoek zware ." .. "........ 301, 467 Mogelijkheden voor de champig-nonteler door sectorbeleid voor de glastuinbouw ....... "." ............... ".... 435

Natrium-pentachloorfenolaat .. " ......... . Nieuwe ontwikkelingen in Melick Nieuwe rassen, eigenschappen van Horst U1 en Horst U3 ""."." ..... " ....... . Nieuwe rassen, ontwikkelingen .... " Nieuwe rassen voor de praktijk ...... . Nieuws van het CCO .... """ ................ . Nieuws van het Proefstation ........... .

23 431

345 19

355 221,273,387 285, 341, 401 461

Nogmaals zware metalen ...... .. " .. """ 467 Noord-Limburg, land van champig-nons ." .... "."" ..... " ... """ .. " .... " .... " ....... " .. 321, 451

Ondernemer: niet klein te krijgen ......... 313 Onderzoek zware metalen .............. " .. 301, 467 Ontwikkelingen in de export ..... "" ".. 243 Ontwikkelingen in Melick, nieuwe 434 Ontwikkelingen nieuwe rassen ... " ... 19 Oude jas ..... "." .. .. " ... "."" ... "" .. . " ......... 341

Paarse ridderzwam ........... " ................... . Planteziektenkundig tijdschrift, re-dactie ........ " ...................... """" ...... " .. " .... . Pol, ir P.H. van de .. """" ................ .... . Praktijk, U1 en U3 voor de .... "."""" .. . Problemen in de Verenigde Staten Proefstation, nieuws van het ........... .

Prijzen en aanvoer van de CAC ........ .

Rassen, eigenschappen van U1 en U3 Rassen, indianenverhalen " .... " ...... " .. Rassen, ontwikkeling van nieuwe Redactie Planteziektenkundig Tijd-schrift .................................. "" .. ............. . Ruimtebehandeling met Decis en Thiodan Verdampingsconcentraat

Samenwerking tussen consulent­schappen leidt tot efficiëntere voorlichting aan champignontelers Spaanse champignondagen, eerste Spanje, studiereis naar "" ........ " ...... " .. Standaardplan champignonkwe-kerij vernieuwd ..... """ ........ ""." ........... . Subsidieregeling arbeidsplaatsver-betering 1981 ."" ........ " ............... " .. "" ... . Sydney via Canberra naar Melbour-ne, van ............ " ......... """" .................. "".

135

241 37, 39, 81

355 445 285, 341, 401 461 379, 450, 521

345 437

19

241

315

61 419 235

405

319

419

525

Ten afscheid van ir P.H. van de Pol 81 Thiodan Verdampingsconcentraat, ruimtebehandeling " .. """""""""" ........ 315 Toelating bestrijdingsmiddelen ......... 265 Tunnels, conditioneren in " .... """."." 479

U 1 en U3, indianenverhalen .""."" ... " ... 437 U1 en U3 voor de praktijk .. ""."." . ... 355 USA, problemen in de ..... """"""""... 445

V eeken geridderd, de heer "" .. " .. "" .... ". 85 Ventilatieregeling door C02-meet en regelapparaat .. ".""" .. ".""""".......... 191 Verdampingsconcentraat, ruimte­behandeling met Decis en Thiodan 315 Verenigde Staten, problemen in de 445 Vernieuwd standaardplan cham-pi.gno~kwekerij :::"" .... """" ..... """"""". 405 Virus in Austrahe .......... " .. " ... " ... "."""." 505 Voedings- en genotsmiddelenadres-boek ""." ..... "." ... "" ......... """"" .... "" .. "" 241

526

Voor de Vrouw .""" .. ""." ......... "" .. "."." 71 , 169, 267 327,385,454 523

Voorkomen en bestrijden van ziek· ten en plagen in de champignon· teelt ." .. "."" ...... """ ....... """." ..... ""."" ...... 429 Voorlichting, samenwerking tus­sen consulentschappen leidt tot efficiëntere voorlichting aan cham· pignontelers ." .. """"""" ....... " "." .. "."" 61

Wel of geen doorgroeide compost 117, 161, 207 289

wereldnieuws "."."""""""" .. " ...... ".". 317, 515

Ziekten en plagen, voorkomen en bestrijden van "" .... .. """" .... " .. " " .. """. 429 Zware metalen """""." ......... """"."."". 301 , 467

VOOR TOTAAL KETELONDERHOUD ZOALS:

KETELS ZUREN VLAMPIJPEN VERNIEUWEN

OMBOUW OLIE-AARDGAS LEIDINGMONTAGE

WATERONTHARDERS WARMTE TERUGWINNING

BRANDERONDERHOUD BRANDER REVISIE

INTER WARMTE B.V. Kapt. Hatterasstraat 30a, 5015 BB TILBURG. Tel. (013) 42 52 05 · 43 20 35.

Als u niet op f 1.000,- kijkt, hoeft u dit niet te lezen!!!

TANDEMASSER vanhetmerk'' /OLTf)Eu

NU OOK IN GEGALVANISEERDE UITVOERING

TIJDELIJK SLÉCHTS ........ " f 2.995,• excl. BTW Kwantumkorting op aanvraag!!!

•IN VELE UITVOERINGEN LEVERBAAR e WIJ bezorgen gratis door geheel Nederland on BolgUi •

gekeurd door de Rijksdienst voor het Wegverkeer, afm. 300 x 130, 2 ~ -tons uitvoering. Standaard voorzien van zwaar kokerchassis, terugrij-automaat, parkeerrem, wielsierdoppen, neuswiel, 640 x 13-6 PA banden, ANWB-verlich­ting, onderkant geheel ML-be­handeld. Normale prijs f 3.795,­excl. BTW

Nu tijdelijk

f 2.795,- excl. BTW

• WAGEN BOUW '10ll0E /1

BV Bunsenstraat 10, 3316 GC Dordrecht, tel. (078) 18 04 08.

Zaterdag tot 12 uur geopend.

527

\

Somycel Darlington

Met S 11 mycel en D . rlington broed

magU · lle ei~ n stellen . . . .

\ '

\

'

Dankzij SOMVCEL en OARLINGTON vindt

U voor alle cultuuromstandig-heden 'n passend ras.

Met SOMYCEL of DARLINGTON broed maakt U de grootst mogelijke netto opbrengst

zonder experimenteren.

Somycel én Darlington broed worden na jarenlange research gefabriceerd door de grootste

wereldproaucenten.

Verkoopkantoor v 1 or Somycel en Darlington broed:

1

J.illyJJlS/ f;j ~yl!JJ)!..)

~ da ycel nederland b.v. dr. schaepmansst aal 37, 6004 ad weert (nederland)

telefoon (04930) 21757 b.g.g. 04950-20379

depot riel (n·br): (klaasse~~ vlJfhulzenbaan 1, telefoon (04248) 1540