Archiv des Vereins für Sienbenbürgische Landeskunde · festo Galli. lAQO Mathias rex moritur. 14()5 Turcae prope rubram (urrim per pa-stores proslranlur. 1510 Michnae Waywoda Transalp

VI.

(t)nnaU in Un alten großen îrdjen 3« gerwann-

/la^t un^ ^r0n/la^t be|inÛ4)en

,{*§« l>ft JÖücîerfaramlung be^ gelehrten unb ô4>i>erbienten

êf4»i4)t6forfcêr«, Jpetcn ©rofen Sofep^ Äemenij, befünbet jic^

t'm ülui SBu^ in ffein Oftao untcc bem Sitel : Liber quin-

tus Chronici Garionis a Friderico Secundo usque ad

Caroluni Qintum. Expositus et auctus a Gasparo

Peucero. Wittenbergae anno .1565.. 2)^6 fidud) iü iu

^^wtitCiMtt gebunbett unb nad) bamaliger livt mit eingepreg--

ten 95tlbcrn unb 2trabe4fen oerjiert, 2tuf jtüei tieinen leeren

Ouetfelbern be5 erflen 2)ecf elö finb oben bie û4)|Ub^n : M.

O. G.. unten bie 3'»^'^<*i'it)^ 1568 eingebrudEt; ora Snbe aber

ftnb einige S5lätter Schreibpapier beigebunben unb barauf oer*

f(îebene îftorifcê 9â4>ric^ten ücriei4)net, awi beren ^n\)aU

êtoorge^t, ba^ bec erfle Sigent^ümer biefeJ SÖu4>eä, welcher

au4> bie ernjä^ntett SÖemetfungen beifügte, Martin Oltard

war; benn jum 3. 15»0 f4>reibt er felbfl : "Um ai. gänner

(lirbt ber gelehrte êrr Simon Herminn, gjfarrer in 9)?e»

biaft^, beffen ©teOe it^ M. O. C. (Martinu* OltardusCi-

biniensis) crâUe. 9ûn i(l aiit aüi ©eioertj Üâc^ric^ten

tton n<J>«tt^Wf9'f'^«n ©«lehrten (@. 317.) 6efa»nt, ba§ Mar-

© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at

111

tin Oltartl ISQI am 27. ?fprit ali Stabtpfarrec in OTe»

biaf(t> gcflorben fn; fofgfic^ Ifi bie 3^'"''tät bet êrfcn oußet

3»ueife(. 2)ipf<c SWartin Oftarb war bec 8o^n be« âut 9?a»

foriö, eineö gjatrij'fr^ t5on Jp«rmann|labt, welcher biefen fateini^

\6)tn 97amen iva^rfc^finlic^ oon feinem ^<ater ober einem feiner

55orfa()ren, ber i^ euerer ober 53arbier iwar, angenommen tâ^

ben mag. Wartin Oftatb war iûetfi "^^farrer in &to^t'^toii»

borf, bann in êltau unb enbli4> in OTebiafc^, welche Sßürbe

er über, Taut b^m 93orêrge()enbcn , nur ein âf^t unb brei

9!)?onate befleibcte. Sie nat^folgenben, ânbfc^riftlicên, 4>rc'

nologifcên S5emerfungen ât et beinahe bii ju feinem Snbe

fortgeführt, benn (T« ftÎieên mit bem 15. ©ejember i590.

Sowohl S!J?artin5 So^n 3°^""/ cili aü^ fein (Snfet 2(n-

breai waren beibe (Jtabtpfarrer in Jpermannflabt, t>cn weU

6}tn ber er(tere bie bekannte ûdffi^dft S^ronif iü jum â^t

feinet ScbeJ J630 fertfe^te. *) X)ie weitem ©cîcffafe ber

Oltarbifc^cn 5'a"i'''' ^^^ fowo^t biefer, ali anberer 5!}?itgneber

berfelben |lnb in iêiwerti fcôn erwähnten 07ac^ric^ten (Seite

800 bi^ 320 jU finben.

Die, bem porerivä^nten Jl3u4>e beigefügten ânbfc^riftli4)en

9?ac^ri4)ten beilegen auä brei ijêilen.

'iiev erlle gefjt o. 3. 1400 — 1566, ivelcên ber êfiêr

be* Tb\i6fi am 30. ®ept. 1569 »on ber SEBanb ber Spetmann-

ftäbter îrê abgefc^rieben ju \)abtn fd?eirt. 2)a ober fcôn

Geor^ Soterius, we((êr am 10» iîbv, 1723 (larb, in fei»

nem, unter bem Sitel: Cibirtiuin oerfajjten 2Berf, »on biefer

5Ü?anb4)rcnit' feine Srwä^nung niac^t, fo mup fclbe bereit^ frü?

\)it Don bcrt Derfdjwunben gewefen fein.

Der jweiie iîeil biefer £t>roiiif o. 3. 1143— 1569 bif*

bet bie SßSanbc^ronif ber Äronjläbter Äir4)e, welclje juerfl Le«norniantius Trunnianus 15&7, bann 1600 Bog-arsius in

*) liefeä Chronicon Fuchsio-Lupino-Oltardianum ober An-nales Herum Hungaricarum et Transylvanicarum i|l

cor trci 3a^rcn auf Äojlen teJ SBereinJ für ftebenbürgifcê

Sanbesfunbe jum erflenmol ist SrudC deroussegtben tvorben.


113

Rerum hung. Scriploribus enb(i4> Schwandloer Script.

T. I. p. 885 herausgegeben âben, unb bie enblic^ in neuerer

3cit in bem UntrrâltungSblatt ber ^ronfläbter 3«ttung 1837,

Nr. 10 p. 77 unb folg. in beutfcêc Ueberfeûng begannt

gemacht rourbe. SOBiemo^t aber biefe 3nf4)rift fcôn mehrmals

peröffentli(^t roorben, fo fcêint ti bo^ nic^t übecflüfTig, bie-

fetbe nochmals herauszugeben, iveil iai gegenivärtige (Siremptar

biefer 3nf^''f* "Jit ben bisher etfcîenenen 2tbbrücfen nic^t

übereinflimmt unb baffelbe von einem gteic^^êitigen, îimt 3<it

gelehrten ânnt eigen^änbig gef4>rieben roorben iit. UebrigenS

ât fôn Hatona in feiner Historia Regum Hung-ariae

T. X. p. 052. barauf aufmerffam gemaîr, ta^ man ber

Aronfläbter Sßanb^ronit nur mit ôrftc^t trauen bürfe.

£>er britte Zi)iH biefer d^tonlt enbUc^ com 3« ^^^^

bitf i590 befielt avti eignen SJormerfungen unb Uebertieferun«

gm tti genannten (SigentîtmeiS, midft itisdf mt\ft (inrm â»

Haec nnni memoria dlgua«

Annus Christi.

1409 Mahometes 7 Tiircariim imperator,

Serviam et Valaehiain primum cepit.

1431 Idem Imperator terram Barcenaem de*

vaatat, consulatum*) abducit.

1492 Idem Imperator terram Brassoviensem

terro et Igne vaetat.

1438 Idem Imperator circa Szänivkrot in«

g^rediens Sabesum Givitatem dirripit.

^) tM (riftt Un snagi^rat.


113

Annus Christi.

lZ^/^^ Clades ad Varnam pridie Festi S. Mar-tini in qua Rex Ulatlislatis occiibuit.

l/i53 Mahometes Constantinopolim 2(). Maji

expugnat.

1/|55 Joannes Hunyades Waywoda moritur.

1460 Mathias Corvinns Rex coronatiit'.

1485 Malliias Rex Viennam coepit.

1479 ^lag. Stephanus Bälhor , WaywodaTrannsyJvaniae 65,000 lurcarum in cam-po Kenyer devicit idque factum est

ieria U post OolomanH» diem vel in

festo Galli.

lAQO Mathias rex moritur.

14()5 Turcae prope rubram (urrim per pa-

stores proslranlur.

1510 Michnae Waywoda Transalp. Gibinii

interficitur a Jnkschit, in festo Gre-

gorii.

I5l4 Bellum Crucigerorum duce GeorgioZehel exoritur.

1521 Alba Graeoa Turcis deditione tra-

ditur.

Item Ciculi contra Joaiinem Waywo-dam instirgiint.

1523 Magni Terrae niotus facti sunt.

1520 Ludovicus Rex in campo Mohäcs in-

teriil. Buda capitur in fesfo decoJla-

tinnis Joannis.

1 529 Magna strages Trannsylvanorum propeMeremburg per Turcos et Moi(Ia

vjeuses.

1530 Pes'is per totum mundum grassatur.

1534 Ludovicus Grittby in Civitate Megyespropter interemptum CybaU orcidilur.

8


114

Annus Christi.

1539 Joannes Rex duxit in uxoreni Isabel-

lain filiain Regia Poloniae Sigîsmundi,

1540 Joannes Rex morilur in Szäszsebes.

Nascilur autein filius ejus Joannes II.

Rex Hungariae Budae.

15^1 Buda civitas per fratrem GeorgiumTurcis traditur.

I5k\ Mag. Stephanus Maylal in Turcicamcaptivilatem abducitur.

15^2 ^ftjnb ml S:ôranbt *) ba6 Canb «pberjogen.

1551 Fr. Georgius Thesaurarius in Alvintz

occidilnr.

1554 Pestis per totam hungariam et Tran- j

.sylvaniani grassalur. 1

1556 Civitas Cibiniensis majori ex parte

igue conflagrat.

Isabella Regina cum filio in Trannsyl-

vaniam reducilur.

1558 Franriscus Bebel*, Franciscus et An-

thonius Kendy trucidantur AlbaeJuIiae.

1559 Isabella Regina morilur Albae Juliae.

1562 Ciculi **) conlra Joannem II. Regeminfeliciter insurgiint,

1564 Joannes II. Rex ZaKmär, Atyavär et

alias arces occupat.

1566 Idem Rex ad Caesarein Turoarum pro-

feclus est.

Cibi'iii in Templo. 30. Se{)t.

1569.

*) 3Me{i aBott bcteulet J&fUf^recfen.

**) Ciculi, Ciculia êipt überall (0 »iel ol3 Siculi, Siculia.


115

Seffueiitia iu Teiuiilo Coroiieiisi.

Annus Chrisii.

1143 Geysa, avus Andreae Regia saxonesvocavit in Transylvaniam.

1235 Tartari primo vastant Hungariam. 2J1336 ') Tartari denno Hungariam vastaruntel in

Trannsylvania septennium morati sunt.

1385 Sigismundns eligitur in Regem Hun-gariae. In Caesarem (vero) anno 1410.Reguat annos. 51. Sepelilur Varadini.fiodem anno templi (Coronensisj slruc-Iura urgetur.

I39Ö Sigismumlus infeliciler pugnat ad Ni-copolini cum Bajazete 28. Sept.*)

1397 Valachia, Trannsylvania, Moldavia duceSlephapo (Woywoda) lumultuanturcontra Sigismundum.

UO9 ') Mahomeles VI. Imper. Turcar.Serviam,Valachiam et partem Slavoniae occupat.

Die häufigen 2l6n)fl(ûn3£n tiefer ônbf^rift vtn ben, coit

<Sd)tüaiibliur in feinem pt):u erwähnten SDetfe : Scriptoresrerum hungaricarum, ^crousgeijebmen Sinnaren tvcrötn inben folgenben 5Jotcn ongefceutet; überbau})! aUx tüirb bemerU.bap üUt in ben obigen 9?a^rii$ten einöeflammcrtcn 2Borteober ganjc ©teDen bei ©c^wanbtner fehlen. Die entfc^cibungber grage: welt^c ücn belbcn Slbf^tiften wcbl bic richtigere

fe9n möge? wirb bem Urtêil ber ßeneigten, flele^rteu fitfer

überlaffen.

') *ler finbet man: ©eif« IL, bann evocavlt unb vastarunt.^) ®talt 1336 x\ä}tm 1236.*) «Statt cum (teOt contra Bajazetein.') ©tatt 1409 pt^t 1408.

8 •


116

Anniis Chn'sli,

1421 Arnurales II. Iinperato?Turcaruni(VII.)

(yulgo Muratbeli) lerramBarcensem *)

vastat, Senatum Coronensem abilucit

residuo populo i» arce monli» con-

servalo.

(l427 Sigisrnundus corbnae existens Tran-

sylvanis inandat stniclurain sacrae aedis

in Kertz, liinc solvens proficiscilur ad

Episcopatuni Agriensem exslruendum.'j

1432 Amuralhes iterum terram Barcensemferro et igne vastal,

1437 Rusticornm tumuUus in Transylvania,

ducibus Antonio et Martino.

1438 Maliometes cum dedecoi-'? solvens ob-

sidionem seplem mensium Bellogradi,

aruissis 10,000 hominiirn in fossis, in

reditu jubet Mezeiem duoem Europae(circa Szäszväros) impressionem fa-

cere in Transylvaniain, Hie Sabesum«lirimit et ingentem miilliludinem ho-

minum per Provinciam Brassoviensemabducif, villis et suburbiis igne con»-

bustis. *)

1440 Joannes Htinyades, Banns Sirmieiisis,

^Vayvvoda Transylvaniae a Wladislao

constitujliir.

^) îer fini» bic SBorte ferro et igne cingefôltet.

'3 \R<ti) bcm Sa^r 1421 erft^cint Hi ©c^wanbincr uimtittel6ar

fofgciitc 9?ad^ri($t

:

1130 Sigismundus, niortuo Dan Wayvoda, ingreditur

cum Transilvanis Transalpinam, piignalurus cumhostibus.

*) i}Ifl($ Transylvaniam ift no£^ ein(ief(âlfct: alque eani suo

imperio jüngere; bann flc^t Sabesum diripit, unb «m(£nbf fiatt oombuslis, consumtis.


117

Anniis Christi.

l4/|4 Clades ad Warnaiu, in qua VladjslausItex, Joannes') Caesarinus Cardinalis,

anthor rupti foedoris , interficitinliir,

Hunyades vix i'ii^'a ehibitur 10. No-i'embr.

l/»48 Joannis Woywodae confliotus cumTnr-cis in (kenyermezo alias) Rigomezci.

1453 Constantinopolis expi:g^na(ur per Ma-liometem ' "J 29. Maji.

1454 Saevissirna pcslis, quae vulgo Magnaappellalur, omnia pene climata mundipcrvasit.

1A56 Alba Graeca per Mahometem 150,000liominum obsessa, virlule Joannis Hii-

nyadis et Capistrani defenditiir, Ma-hometes sagilta percussus est.'') Hu-nyades 10. Septemb. moritur simul et

(Joannes) Capistrantis,

1458 Malhias Corvin.s in Regem Hunga-riae eligitiir. Anno 1404 coronalur.

1460 Dracola Wayda'*) opidiin» antesylva-

nutn Omiascb dirripil in festo Bartho-lomaei

, Michael Szilag} i capj'ur a

1 urt'is.

l4ü2 MaJhijs rexDracolam Waywodamcapit.(1467 Mathias rex profuiscitur in Moldaviam

post Martini et eam Hnngariae addit.)Ii73 Desolatio VYaradini per Tiircas.« ')

') Siatt Joannes fle6t Julianus.'") îer ile6t Muhf/melem.") fixier i(l nocl) 22 Julii einjufcâften.

") Statt Wayda iil Wayvoda ju lejeit.

") 9?a(^ bcm â^r 1473 ift itocf) fdgcBbc Ttadjnin ju ftiibftt

:

1474 iMathias Rex proücisciUir in Bloldaviain, posl fc-slum Marlini, alque eam Hungariae ju'jCil.


118

Annus Christi,

1475 Stephaniis Moldaviae Waywotla Tur-cas caedit, qualuor duces et 36 sig-na

militaria capit.

Ik77 Viennae expugnatio per Mathiam Re-

gem Hungariae (alias l/t85')

1470 Stephaniis Bathor Waywoda Transyl

vaniae C5)000 Tureaium in canipo

Kenyer'*) prostravit in feslo Colo-

manni.

1480 Pestis ingens (grassalur) per totam

terram Barcensem. Slephanus Bathori

ad obsidendam Nicopolim, Transalpi-

nam ingreditur.

1484 Walachi a Turcis vinciintur et subi-

gunliir,

1490 Mathias Rex moritur (tui succedit)

Vladislaus filius Casimiri Poloniae Re-

gis")1491 Alba Regalis per Maximilianum Im-

peratorem occiipatur.

1493 Turcae prope Rubrani Turrin» (per

pastores proslrantur.)» *)

1495 Pestis ingens Coronae et in Proviticid

Barcensi grassalur.

1506 Ludovicua Rex iiascttur patre Uladis

lao, filio Casimiri, l. Julii.

1508 âg- Josa de Czoron (Comes), Te-

niesiensis, ad fluvium Barza castra me-

tatus est. Ingens inundatio.

1510 Michnae Waywoda Transalpin iis Ci-

biiiii per insidias Jal<sit inlerfioittir,

(12. Martii.)

'*) «Statt Kenyer (lfl)t ciuörnfcbcinUcfc fibJerdaft: Roiuyer.'^) SRm Qnii ijl no^ bfigcfitgt ; succedit.

'*') e.vjtt teil cinöeflammfrtfn aBerten {ttlft îerblcf': c aedunlur


119

Ariniis Christi,

15 14 Crucialoriim l'actio. io Huiigaria su-

bito cxorta, Georgio Dosclia Ciciilo

tluce, f)cv Joannein Zapolyensem (pe-

nilus) exstincla est. '^J fpse prope

Temesvär rai)tiis, cantlenti ferro coro-

nalus, dentibus suorun» «liscerpltis es?.

1515 Joanne.» Zapolyensis '

') (Waywoila

Trannsyhaniae) , Stc}»h3nu9 Bäthori,

Michael Paxi ad arcem Zarnoth profli-

gali êt in fiigam conversi sunt.}

1516 Ingens terrae motiis Coronae (factus)

24- Nov. (aliquot domus demoliens.j

1517 Ludoviciis natus annos 10 eligitur in

Regem Hungariae. Regnal annos 10.

1521 Alba Graeca expngnalur a Solimano.

Cicnli contra Joinnem Woywodan»insiirgunt.

1523 Magni terrae motus (facli suhl.) Mo-litiir Rex Uljdislaus.^)

1526 Ludovicus Rex in campo Mohacs, pro-

pe Peterwaradiam iiiteriit in festo de-

coUationis Joannis, Biida regia nrbs

dirripitnr. Bibliotheha Mathiae' ') in-

cenditur. ([ngens aqiiae innndatio,

magno impetii poineria et moenia bu-

jns Coronensis Civitatis dirruit et dis-

jitit et alia plurima damna inferl. Qö.

') Vai SBort duce flefit »er Georgio, unb m6) Znpolyenseniijl nod) tai SBort Wayvodam tingcftîaltct.

'*> iPfi !?4toonbner ki§t er de Zabolia.*) Diffe «Jlivt'fictt enthält einen argen ?tt)Ux, ttn \uwi>t>l Dl-

tarD ali audj S4'n'>iti'l''<'r treulich) nacbijcicf'ncbcn t'itfn; tcnn

wie befannt, i|l St. SBIaMfla» II. iti*t im Oo^re 1523 fcn-

bern fit)cn 1516 gtRorten;

"J î«r ifl noi^ bas JDcrt Regis tingcftîiltet.


120

Annus Christi.

Aug^. nocte) Joannes Comes Cepusiensis

(alias deZapolya, Waywoda Trannsyl-

vaniae), in Keg-em Hungariae corona-

tur. Begnat annos l4. Moritur SabesüAnno Domini 1540 die 22. Julii.

1529 (Joannes Rex per Ferdinandiicn Regemregno ejectus, per Imperatorem Tur-

carumBudam reducilur et in Regnuni

resliluilur.) Imperaior Turcarum

140,000 hominum AViennam (austriae

obsidet S2. Septembr. (Idem) Soli-

manus castrun» Nandoralbense, clavim

Hungariae expugnat. Pugna ad Opp,Mariaburgense'") in terra Barcensi

cum Moldavis gesta die 10,00(0) Mar-

tyrum. (Idem) Petrus, Waywoda Mol-

daviae, oppido Prasmar ignem subji-

cit pridie Simonis et Judae. Tandemobsidet Civitalem Coronam atque po-

stridie Simonis et Judae arcem Co-

ronensem (monlis) igne expugnat et

dirripit.

1530 Turca Mahomet(es) et Waywoda Trans-

alpinus cum ingenfi Turcarum et Wa-lachorum cxercitu ad obsidendam Bras-

soviam veniunl, igne Provinciam va-

stant. Hinc per nemus Zidinense Trann-

sylvaniam ingressi uxores, filios, Jo-

bagiones (efc) Nobilium, per quos

vorati erant, abdueunt»'). Horribüis

pestis (grassatur.)

'"j 3idit bicfem 23citt)ort jle^t Mariinburgum.

") Dien Pe^t Transalpinae, banit Civitatem Brassoviensem,

ferner Zeidiiiense, «nblic^ fuerant.


121

Annus Christi.

1531 Terrae motiis (factusesl) vicibus duo-

bus Coronae.

1534 Ludovious Grylhi»*) inlerempto Eme-rico Cyb;il., Eppo Waradiensi, cujus

Caput in Iioo templo (Coronensi) se-

piillum est, in Civitate Medies a Sie-

phano Mayladl caplus oblruncalur.

1535 (IngênsJ annonae Caritas (in Trann-sylvania).

1539 Joannes Rex (Hurigariae) duxit in uxo-

rem Isabellam filiam Regis Poloniae.

1540 Joannes H, Rex Hungariae nascitur

Budae 7. Julii.»»)

1541 Buda Civilas per fratrem Georg-ium

Tiircis traditur. Mag. Slephanus May-lall» a duobus vicinis Waywodis fTran-salpinis) caplus in lurcicam caplivi-

tateni deducitur, moritur Galalae anno

1551.**)

((Eodem anno Trannsylvania in potesta-

ten\lsabellae devenil, cui praecst annos

8 curn filio Joanne secundo.))» '

j

1542 Locustarum (ingpns) Copia (per Tran,sylvanian et Moldavian»)

((1550 Elias Waywoda Moldaviae cum turcis

erutiipit in Ciculiam,* *) Irilici atque

'0 J^tefer ??amf tautet Grilti. '

^'') eiatt 7 mt die 3. Julii.

•*) Unmitidbar nad) Waywodis i(l neu) fingffita^ttls perfide

sub induciarum pactionibus caplus, tarnt fla» deduci-lur ilfbt ahdutlus.

'*) Tk iia(t)fe(9cnt«n tcH'tIt cin^cflammertni öegebfnfcritfit fofij'ii

bei iSiiimanbtnfr am (inte in eintm bffcntern Slbfag, uiUci

im litci: IBIDEM.") Tii? Übrige von tiefem Îbfa^ fc|flt te- S*l»ant»ntr.


122

Annus Christi.

pecoris magnam praetlam abducil,

multi Irucidantur, abiguntur a Turcis

ad quinqtie ntillia honiinum sab ini-

liiim Brumae.))

1551 ((Regina Isabella cum filio ex Trann-

sylvania iti Poloniani pelHtiir.* ^) Joan-

nes Baptista Castaldus Lancigeroa

Hijpanos, Italos, Bohemos ducit in

Trannsylvaniam Frater Georgius The-saurarius in Alvintz ab Italicis milici-

bus interficilurj) Lippa ZolnaU etc. a

Turcis occupanlnr. Agria a Turcis

obsessa ab Hungaris defenditur. * *)

1552 Oppidum Temesvär expugnatur per

Amalhium Bassam.

Generalis (CastaldusJ cum suis milili-

bu« se recipit in Germaniam.

1553 Obsidio Gastri Bethlehem in Trann-

sylvania.

1554 Pestis (per lotam Trannsylvaniam

grassatur.)

((1556 Isabella Regina cum filio in Trann-

sylvaniam reducitur.«.') Civiias Cibi-

niensis majori ex parte incendio con- •

flagrat ultima Martii«})

1558 P'rancisciis Bebek, Franciscus et An-

tonius Hendy trucidantur Albae Juliae

'0 (Statt ex Transylvaiiia in Poloniain pellitur, fleî: in

Poloniam dimittitur.

'^) ©tott fcen legten trei ©citcn pc&t: virlute Hungaroruin

conservatur.

") Sit ctefem @a^ ff()It in Transylvaniani, bann fctgen navti

reducitur no^ bic SBortc: quae anno 1358 XV Septem-bris moritur Albae, togfflfn feÎt baf 9?oc5folßeiibe.


_123

Annus Christi.'

1. Sc>|)t. Tenaemotus Coronae (factus

est) 20. Novembr.»°)

(1559 Conflagratio Oppidi Rothbacli in terra

Barcensi 12. Martii. Primum incen-

<liun Coronae 3. Maji. Terraemolussentilur ibideiTi 5. Maji Item incen-

diuin ibidero quo 6o ocdes nonle con-

flagrant 8. Maji. Isabella Regina mo-ritur Albae Juliae 15- Sept. Cometes/videhir.)

(l5Ö0 Terlium iticendium in suburbio Coro-nensi 24. Martii, quartum ibidem 27'

Marlii.)")

((1561 Despota Jacobus Alexandrum Molda-viae Waywodam regne pellil» •) «ibi-

que id subjicit.))

(1562 Ciculi contra Joannem «ecundum in-

surgurit.)

(1503 Despota misere interiit in opido So-zavia 5. Die Novembris),

((1504 Joannes sectindus rex Zakinär Alya-

^j'

,

vär et alias arces ocoupat.))

^p 1566 Joannes secundiis ad Caesarem Tur-cjrum proficiscitnr. Gycila capitur 2Sept. Czigeih expugnalnr. Nicolans(Coriics) a Zerin occiimbit ((Solima-

nus nioritiir 7. Septembr.))» »)

2") ©tott 20 flf^r 10.^'3 (Statt ên ücrfergfênbiit betCiit ttbfäteit flutet matt itx

®(^t»dnttnet nur ganj furj; 1559 et 1560 Varia incen-dia Coronae.

") ©tatt tem ôlgcnten licJt mon : Idcm 1563 misere inte-ril, Wn? bfi TUarb in cintm folgenbeii Slbfalj nrtcjfpinmt.

*^) 3m Slnfiing folfjt md) sccundus ucff) Rex; tann fett llatr

tem 2. rcr 3. Scptfmbfr. gcmcv ijl tcv Szigeth nc^ Ca-


124

Annus Christi.

1569 Cometa visusö. Novembris, arsil (quasi

(lies 14.

(1570 Septima Novembris occidentalis illa

pars urbis Cibiniensis ig'ne consumta

ac res illa magno damno tain reipii-

blicac lam privatis hominibus fuit.)' )((l57l Joannes secundus morilur Albae Ju-

liae 14. Marlii, sepelitur ibidem (23.

Marlii) cui siiccedil in Kegno Stepha-

niis Bathori a Somlo.))' *)

1572 Pestis- saevissitna grassalur Coronae

et in terra Barcensi.

Visa est nova slella in Cassiopaea tarn

fiilg-ida, ul Celeras obscurare et cumLucifero certare putaretur.

1575 Pestis Gibinii grassatur. Gaatrum Fagaras mense Oetobri, die prima men-

sis obsidetur et posl 20 dies dedilnr.

Caspar BecKes fug-a sibi constdit.

1575 Bckesius Mense Jnnio iterum per quos-

dam [)roditores <;x praecipua Nobili-

strum eiitöcfcâüet; jlatt a Zerin fte^t Zriny trnb ganj om(Ente jlatt September, Novembris.

'*) «Statt fcer »ortitrgt^fiiben 9Iac()ric^t trfcêineit bei ©c^watibttttr

folgenbe jwet Uetetliefcrungcit

:

4570 Terrae motus Coronae.

1571 Terrae motus in Barlzia, Clculia et bona parte

Transylvaniae.•*) ®tott btm legten Saft wirb bie toritt cntfaltctte SJlngabe fol-

genbermapeit weitläufiöet miiget^cilt: Eodem anno XXV.Maji Illustris ac Magnificus Dominus SfephunugBfttot* de Somlyo eligilur in Principem Transilva-

niae et partium hungancarum Locumleiicalem..îer enctt tii Äronfläcter Sßanbi^ronit, Keldjt ©fßwaubtner im

X-rucf ^traujgegebcn ()rtt, D[)iie baß biffer Uniftaitt in ttr »orliegenben

ânbf4)rtft nu(^ nur mit einer Sinif öugeceutct ivorbeii wöre, uiib ba«

Uetrige ifl ba()er wa&rfcêinlift b(D« eine ^^crtfeûrg »cn DItarb.


125

Annus Chrisli.

täte in Traruisylvaniam vocaiur, damingreditiir, iil inopinato Priticipem

Uegui Slephaniim Bathori obriiat, ve-

run» iraiule «leiccta profligalnr inter

fliivios KüUöllö propo castrutn Itanoldt.

1576 In Janiiario I/egalio Polonica salis

splendida cui praeeral Mag. Joannes

Tarlo, Palatiniis Lublinerisis , oflferl

Regnum Poloniae Magfco WaywodacTrannsylvaniae Slephano Bathori. Is-

que poslmodum 8. Febr. ejus aniii pu-

blice Rex proclamatur. Succedil ei in

oificio Waywodae Trannsylvaniae fra-

ter ipso senior M. Christopliorus Ba-thori. In Capitaneum vero \Varadien«

scm eligitnr M. Chrislophorus Hagy-mäsi.

1577 Hex Poloniae Gedanum obsidione cin-

git, verum frustra, Horribilis Cometes

aliquot mensibus videtur.

1578 Gedanienses ad condiliones pacjs pro-

vocantur.

1379 Rex Poloniae cum Mosco belligerat.

arcem plocensem expugnat ac omniarecipit, quae a Corona Polonica antea

a Mosco erant ablata et malo titulo

per annos sedeciin possessa. Moritur

eliam Caspar Bekesius, homo caliidus,

astutns, consiliis etingenio Valens, sed

et Blasphemus in filium Dei et cor-

pore fragil;. Dcciniae a Waywodapelunlur et una quarla pro redem-

lione [iermittitur, Franciscus Davidis

damnatur ad carceres Jesuitae pri-

muai in Transylvanium ingrediunlur.


126

Annus Christi.

1580 Hyeins siccissima ita ut nulla nix vel

unam dieni durans vadcret usque in

carniprivium, cum jam Liinatio Mar-

lii accensa esset; hinc Iriticum ut plu-

rimum degenerabat, in siliginem (vul-

go Turdt) sequebatur aestas salis ca-

iida et sicca, ita ut vinuin salis eopio-

sum et Optimum cresceret, sed et au-

tumnus siccissimus ita ut in plurimis

locis terra ad Sementem aralro per

scindi nequiret, et granadeslituta succo

arescerent. Arsit aliquolies coelum

et duo Comelae in Novembre visi

sunt, alter sequens alter pracedens

solem.

1581 Annus siccus intensique calores, fru-

gibus viuoque salis commodus, morte

tarnen principissae in februario et prin-

cipis Serenissimi Ghristophori Bäthori

in Junio calaniitosus. Foeni magnainopia et charitas fuit sequenli hyeme.

1582 Comeles cauda in longum protensa

mense Majo apparet tenuis et rarae

materiae ideoqtie cito disparuit.

1583 Aestas conveniens frugibus, vinoque

abundans. Tremuit taiuen terra vehe-

menter 8- Aug. inter horam 8 et Qmatutinam. Aliquot chasmata in coelo

visa sunt.

158^ Hyems liumidissima, aestas vero sic-

cissima, inde raritas foeni immensis.

Frugum mediocris proventus. Yini

optimi et dulcissimi copia larga. Helta

igne ardet. Aulumrius quoque ob sic-

sitatem incommodna ad sementem fa«


l

127

Anniis Christi.

''ienilam, unde nihil vivoris in campis

ipparuit, sed omnia in terris mortua

pulabantnr.

1585 Hyems siccissima sine Oinni pluvia el

nive, hinc arrescutit inagni fluvii ul

moUe aquatiles vix circumagi possent,

unde Caritas farinae. Ver huntidus ad

initiuDi, semina per totam hyememquasi mortua enasci et germinare fe-

cit. Paulo post tarnen tanta siccitas

fuit ut nulla pluvia in Junium usque

caderet, hinc omne solum aridum ap-

parebat et segetes vix ultra pedis lon-

gitudinem emergebant supra terram,

post Junium autem grandis pluvia foe-

num et secundam (at ita dicam) ave-

nam producebat.

1586 Magna annonae Caritas ut cnbulus tri-

tici fl. 2 et 3 venderetur, mirabiliter

tarnen aliquomodo vilescebat annona

paulo ante messem, ut cubulus etiam

dn, 60 vaeniret, Annus alioqiiin fru-

gibus et vino mediocris, nisi quodpestis multos absunrimebat, neque pre-

tium tritici multum remilteret quin

dn, 80 cubulus emeretur, vjni vero

prelium exignurn erat. Pastores ita

taxabantur ut fl. 4500 solverent, in

quam snmmam ego contuli fl. 40. Ste-

phanus Bathoreus Rex Poloniae mori-

tur in Decembri. Ut vero aestas cali-

dissima fuit etiam ipsa nocle disiccans

foenum, sie sequebatur hyems frigi-

dissima,

qualis in hominum memoria


128

Annus Christi.

(sicut etiam praevia aeslas) antehac

contigisset.

1587 Annus frugibns mediocris. Vini sum-

ma Caritas ita ut vas magnum 20 et

24 fl. emeretur. Pestis, qiiae praece-

dente anno non paiicos infecerat, pas-

Sim in tola Trannsylvania, excepta

terra Barcensi, in qua et Princeps

egebat, grassabatur.

1588 Mirabilis annus regno Poloniae ob

duos decerl&ntes, Sigismundum nempeSvetlae Regis, et Maximilianum, Ma-ximiliani II. Imperatoris filios , inter

quos Sigismundus Regnum obtinet,

Maximilianus auten» capitur, plus an-

nuo spatio detinetur, tandemque redi-

mid.'r, Coronae pestis saevit. Je-

suilae mense Decembri ex Trannsyl-

vania, ubi jam deoimum fere egerant

annnin, communi omnium statuum Me-dieschini concluso decrelo pellunlur,

Princeps*), qui hactemus sab tutela

Gubernatoris Joaniiis Getzy fueral, $e

in libertatetn ibidem vindicat. Paulo

posl Getzius moritur. Balthazaro Bä-

thori arx Fagaras, illi teslamento per

Regem Poloniae Stephantun Bathori

legala, tradilur. Frunienti mediocris,

vini vero non admodum magna copia,

initio sequentis anni satis raro pre-

tio, fl. ncmpe l6 vas magnum err.eba-

tur, aestate tarnen viliori venibant.

*iev ift MiüxUd) gür{l Sigismund Bäthori ju »erflehen.


129

Annus Chriati.

1589 Andreas Bathori Cardinalis in Trann-sylvaniam venit. Hyems intensissimi

frigoris alfa et diuturna nive. Ver con-

tra naturani siccum etcaHidum. Aestas

antem copiosa pluvia madebat, fruges

non in copia, vini autem magna pro-

fusio, autumnus et pars hyemis prae-

cedens festum nativitatis domini tota

pluviosa et calida, ita ut vix terra

congelaret, hinc iter lubricum et dif-

ficile.

1590 Initium moderato frigore nee prorsus

remisso, nee nin>ium intento tempeia-tum. Princeps Saxonicas Urbes et Se-

des lustrat, 7. Febr. Cibiniiim ingre-

diltir. herel ibi ad quarlum usqiie diem.

20. Februarii Heltae ad horam 3 pomeridianam ignis exoritur, in (ine pla-

feae Nicolai diio horrea consummens.Doolissimus vir D. Simon HermannusFastor Mediensis morilur 21. Jan. cui

ego M. O. C. succedo. Ver valde sic-

cum fuil, linde et fruges ririoresenatae et foeni valde magna Caritas postmo-dum .sequnta esl. lO. Aug. ioter horam8 et Q pomeridianam concussa est et

truemit terra. Grando vineta Medien-sium depopulatur, Tritici raritas. Vini

boni et valde dulcis mediocris copia.

Ai)le festum Nativitatis Dni pauea vel

nulla nix. Vetus Galendarinm cedit

novo et festum nativitatis Domini ce-

lebratirr 15. Decembris veteris Ca-lendarii.


130

TKtn <Snb( bei im 93orn>oct ttw&^nten ûdê^ ober ouf

htm legten nic^t btbrucften îatt beffe(&en ftnb noc^ einige 6e<

foRbcce 2(niner(ungen ju ftnben, welche Don becfelben ^x^nb ge^

((^rieben finb unb con bem R5auernauf(lanb im 3. 1514 âri'

beln; fte (auten folgenbermaßen

:

Anno Dom. 1514 regnante in Ungaria UIadis>

lao Hege, Gardinalis quidam Strigoniensis Legatus

ApostoUcus cruciatam expeditionem plentssimis in-

dulgentiia tulit in Ungariam, qui dedit occasionem

bello Grucigerorum, quod longe lateque grassatum

est, praecipue in Nobiles (non absimile fuit sedi-

tioni rusticae ar.ni 1525) Dux eratGeorgius Doscbaquidam Ceculus et Gomes Laiirentlus Presbyter qui-

dam imanis crudelitatis bestia, item Monachus qui-

dam Michael coiaes illorum fuit. Pulsi sunt hi a

Joanne, alias Zapolia Scepusiensi,

qui ducem illo-

rum novo tormenti genere, Corona quippe ignita et

ferrea coronari, et a suis dentibus laniari jussit, et

sie demum decollari fecit. Tanta fuit haec clades,

ut eodem anno in congregatione Budensi, quae men-

se Novembri celebrata fuit, publice narratum sit:

hoc tumultu Kusticorum, qui vix quadrimestris fait,

desiderata esse in Ungaria utriusque sexus septua-

ginta millia hominum, in quibus quadrlngenti No-

biles fuerunt.

5JÜN.97


Documents

Archiv des Vereins für Sienbenbürgische Landeskunde · festo Galli. lAQO Mathias rex moritur. 14()5 Turcae prope rubram (urrim per pa-stores proslranlur. 1510 Michnae Waywoda Transalp