365

(Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der „Tag YHWHs‟ im Dodekapropheton_ Studien im Spannungsfeld von Traditions- und Redaktionsgeschichte-Walter

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    1/363

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    2/363

    Mart in Beck

    D e r Tag Y H W H s im D o d e k a p r o p h e t o n

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    3/363

    Beihefte

    zu

    Zeitschrift fr die

    alttes tarnen tliche Wissenschaft

    Herausgegeben von

    John Barton Reinhard G. Kratz

    Choon Leong Seow Markus Witte

    Band 356

    W

    E

    G

    Walter de Gruyter Berlin New York

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    4/363

    Martin Beck

    Der Tag YHWHs im Dodekapropheton

    Studien im Spannungsfeld

    von Traditions- und Redaktionsgeschichte

    W

    E

    G

    Walter de Gruyter Berlin New York

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    5/363

    G edruckt auf surefreiem Papier,

    das die US-ANSI- Norm ber Haltbarkeit erfllt.

    ISBN 3-11-018575-X

    ibliografische Information Der Deutschen ibliothek

    D ie D eutsche Bibliothek verzeichnet diese Publikation in der D eutschen Nationalbibliografic;

    detaillierte bibliografische D aten sind im Internet ber http:/ / dnb.ddb.de abrufbar.

    Copyright 2005 by Walter de G ruytcr G mbH Co. K G, 10785 Berlin

    D ieses Werk einschlielich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschtzt. Jede Verwertung

    auerhalb der engen G renzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages

    unzulssig und strafbar. D as gilt insbesondere fr Vervielfltigungen, Ubersetzungen, Mikro-

    verf ilmungen und die Hinspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.

    Printed in G ermany

    Rinbandgestaltung: Christopher Schneider, Berlin

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    6/363

    Vorwort

    Bei vor l iegender Arbe i t hande l t e s s ich um die bera rbe i te te Fassung meiner

    H a b i l i t a t i onssc hr i f t d i e im Win te r se me s t e r 2004 /05 von de r The o log i sc he n

    Fa ku l t t de r F r i e d r i c h -A le xa nde r -U nive rs i t t Er l a nge n-N rnbe rg a nge nom-

    me n w urde .

    S i e w re n i c h t ge sc hr i e be n w orde n ohne H e r rn P ro f . D r . H a ns -Chr i s toph

    Schmit t de r mir d ie Ass is tentens te l le an se inem Lehrs tuhl angeboten und

    mic h z u r A use ina nde rse t z ung mi t de r D ode ka prophe ton-Forsc hung e rmut ig t

    ha t . Ihm dan ke ich an e rs te r S te l le : fr he rv orrag end e Ar be i t sb edin gun gen

    f r s te t e G e sp r c hsbe re i t s c ha f t und f r m a nc h w e i t e r fh re nd e n G e da nke na n-

    s to . A ufgrund de r nde rung im Ba ye r i sc he n H oc hsc hu lge se t z w urde da s

    le tz te Dri t te l meiner Habi l i ta t ionsphase durch e in Fachmentora t begle i te t :

    d i e se m G re mium ge hr t e n ne be n H e r rn P ro f . D r . H a ns -Chr i s toph Sc hmi t t

    Frau Prof . Dr . Oda Wischmeyer und Herr Prof . Dr . Ludwig Schmidt an . Ih-

    nen a l len g il t m ein herz l icher D ank f r ihre Ber a tung hi l f re iche Kri t ik und

    d ie a bsc h l i e e nde Be gu ta c h tung me ine r A rbe i t . H e rz l i c h da nke i c h e be nfa l l s

    Herrn Prof . Dr . Gunther Wanke und Herrn Prof . Dr . Jrg Je remias fr ihre

    zgig e rs te l l ten exte rnen Gutachten .

    D e n de u t sc hspra c h ige n H e ra usge be rn de r BZA W - H e r rn P ro f . D r . Re in -

    hard G. Kra tz und Herrn Prof . Dr . Markus Wit te - danke ich fr d ie Aufnah-

    me m e ine r A rbe i t i n i h re Re ihe und f r w e r tvo l l e be ra rbe i tungsh inw e i se .

    D e m V e r l a g Wa l t e r de G ruy te r und na me n t l i c h F ra u Monika Ml l e r s e i f r

    d i e f re und l i c he Be t re uung ge da nk t .

    V on de r Eva nge l i s c h -Lu the r i s c he n K i rc he in Ba ye rn w urde i c h z um e ine n

    na c h me ine m 2 . Exa me n vorz e i t i g z um w is se nsc ha f t l i c he n D ie ns t f r e ige s t e l l t

    und zum anderen anschl ieend a l s Pfa rre r z . A . im ki rchl ichen In te resse beur-

    laubt so dass ich g le ichze i t ig zu me iner univers i t ren T t igke i t durch d ie

    b e r n a h m e e h r e n a m t l i c h e r A u f g a b e n i n m e i n e r K i r c h e n g e m e i n d e d i e B e -

    w e rbungs f h igke i t a l s P fa r re r e r l a nge n konn te . D ie da mi t ve rbunde ne Minde -

    rung de s R i s ikos w i s se nsc ha f t l i c he n A rbe i t e ns w e i i c h da nkba r z u sc h t z e n .

    Schl iel ich dank e ich m einer Fami l ie fr a l les M i t t ragen M i t le iden und M i t -

    f reuen.

    Er l a nge n / Ec k e rsdor f im Som m e r 2005

    Ma r t in Be c k

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    7/363

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    8/363

    Inhal tsverzeichnis

    V orw or t V

    Inha l t sverze ichnis VII

    K a p i t e l I : D e r Ra hm e n . D a s D o de ka p roph e ton 1

    1. A rg um e nte f r d i e E inhe i t de s D od e ka pro phe ton 3

    1 .1 . u e re Be o ba c h tung e n 3

    1.2 . Ein he i t s t i f tend e S innl in ien 6

    1 .3 . Sc hr i f t e n be rg re i fe nde und mi t e ina nde r ve rb inde nd e Re d a k t io -

    nen 9

    2 . E inw nde ge ge n d i e A n na h m e de r E inhe i t de s D o de k a pro phe ton 16

    2 .1 . Zu de n ue re n Be o ba c h tu nge n 16

    2.2 . Zu den Ein he i t s t i f tend en Sinnl in ien 19

    2 . 3 . Zu de n Sc hr i f t e n be rg re i fe nde n und mi t e ina nde r ve rb inde n de n

    Re da k t ione n 20

    3 . Re sm e e 22

    K a p i t e l I I: D e r Fok us . D e r Ta g Y H W H s im D o de k a pro phe ton 24

    1. D e r T a g Y H W H s i m R a h m e n de r n e u e r e n F o r s c h u n g a m D o d e -

    ka prophe ton 24

    1 .1 . D e r Ta g Y H W H s a ls E inhe i t s ti f t e nde S inn l in ie im D ode -

    k a p r o p h e t o n 2 4

    1 .2 . D e r Ta g Y H W H s a l s K e n nz e i c he n von Re da k t ion ssc h ic h t e n

    im D o d e k a p r o p h e t o n 2 8

    1.3 . Re sm ee 33

    2 . b e r l e gun ge n z u r M e thod ik 33

    2.1 . Zu m Be gri f f de r In te r textua l i t t 33

    2 . 2 . Zum A spe k t de r D i f fe re nz von sync hrone r und d i a c hrone r In t e r -

    pre ta t ion 35

    2 . 3 . Zu m A sp e k t de s d i a c hrone n U m ga n gs mi t B e z ge n 37

    3 . T e x t b e l e g e f r d e n T a g Y H W H s i m D o d e k a p r o p h e t o n 4 3

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    9/363

    VIII Inhaltsverzeichnis

    Kapi t e l III: De r T ag YH W Hs - T e x t Am 5 , 18- 20 46

    1. Die Re leva nz des Tex tes 46

    2 . T ex tg r un d lage 48

    3. L i te ra rg eschich t l iche Pro blem e 49

    3 .1 . Ab gr enz ung und E inhe i t l ichke i t 49

    3 . 2 . Ko m pos i t i on e l l e S t e l lung und Da t i e r ung 52

    4 . ( Ve r m e in t l i che ) T ag YH W Hs - Be zg e in Am , Ho s und M i 61

    4.1 . A m 9,3; 8 ,9-10 61

    4.2. A m 1,14; 3,14 63

    4.3. H os 2,2; 5,9; 9,7; 10,14; M i 3,5-8; 7,4b; 7,8 64

    5. Erge bniss e 68

    Kapi t e l I V : D ie T ag YH W Hs - T e x te i n de r Z ep han ja schr i f t 70

    1. Die Re leva nz der Zep ha njas chr i f t 70

    1 .1 . D ie Be lege f r den T ag Y H W H s 70

    1.2 . Zep h im Kon text der Frage nach der E inh e i t des Do dek ap rop he-

    ton 71

    1.3 . Or ie nt ie run g ber wei te re Forsc hun gsan s tze 73

    1.4 . Fo lgeru nge n fr d ie Un tersuc hun g 79

    2. Ze ph 1,2-18 80

    2.1 . Zur S te l lung in der Ze ph anja sch r i f t 80

    2.2 . Tex tgrun dlag e 82

    2.3 . L i te ra rge schich t l iche Pro blem e 87

    2 . 4 . Au sw er tung de r Bez ge 101

    2 . 4 .1 . V . 7 . 8 - 13 a . l4 - 16 101

    2.4.2. V. 17 -18 aa 111

    2.4.3. V. 2-3 un d V. 18ayb 112

    2.4.4. V. 4-6 118

    2.4.5. V. 13b 122

    3. Ze ph 2,1-3 125

    3.1 . Zur S te l lung in der Zep han jasc hr i f t 125

    3.2 . Tex tgrun dlag e 126

    3.3 . L i te ra rges chicht l ich e Pro blem e 128

    3.4 . Au sw er tu ng der Bez ge 135

    4. Erg ebn isse 138

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    10/363

    I n h a l t s v e r z e i c h n i s I X

    Kapi t e l V : D ie T ag YH W Hs - T e x te i n de r Joe l schr i f t 140

    1. Die Re lev anz der Joe ls chr i f t 140

    1 .1 . D ie Be lege f r den T ag Y H W H s 140

    1.2 . Zur In te rpre ta t ion der Text -Tex t -Bez ge z wis che n Joe l und an-

    deren Sch r i f ten 141

    1.3 . Joe l im Ko ntex t der Frage nach der E inhe i t des D od ek apr op he -

    ton 142

    1.4 . Or ien t ie rung be r wei te re Forsc hun gsan s tze 146

    1.5 . Fo lgeru ng en fr d ie Un tersuc hun g 151

    2. Joel 1,15 -20 151

    2.1 . Zur Ab gre nz un g 151

    2.2 . Tex tgru nd lage 152

    2.3 . L i te ra rg eschich t l iche Prob lem e 153

    2.4 . Au sw er tu ng der Be zg e 156

    3. Joel 2,1 -11 160

    3.1. Zu r Stel lu ng in der Joe lsch r if t 160

    3.2 . Tex tgru nd lage 161

    3.3 . L i te ra rges chicht l ich e Pro blem e 162

    3 .4 . Au swe r tung de r Bez ge 167

    4. Joel 3,1-5 176

    4 . 1 . Z ur Ab gr en zun g 176

    4.2 . Tex tgrun dlag e 178

    4.3 . L i te ra rge schich t l iche Pro blem e 178

    4 . 4 . Au swe r tung de r Bez ge 182

    5. Joel 4,1 4-1 7 188

    5.1. Zu r Stel lun g in der Joe lsch r if t 188

    5.2 . Tex tgrun dlag e 189

    5.3 . L i te ra rge schich t l iche Pro blem e 190

    5.4 . Au sw er tu ng der Be zg e 194

    5 . 4 .1 . V . 14 - 15 . 16 ab . l7 194

    5.4.2 . V . 16a./ 197

    6. Erg ebn isse 199

    Kapi t e l VI : De r T ag YH W Hs - T e x t Sach 14 202

    1. Die Re leva nz des Textes 202

    1.1 . Zur In te rpre ta t ion der Tex t -Text -B ezg e von Sach 14 202

    1.2. Sach 14 im Ko nte xt der Frage nac h der Ein hei t d es D od e-

    kapr ophe ton 203

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    11/363

    X I n h a l t s v e r z e i c h n i s

    1.3. Zur Po si t io n vo n Sac h 14 in der Sa ch ar ja sch r if t 162

    1.4 . Zu m Pro blem der E inhe i t l ichke i t vo n Sach 14 209

    1.5 . Fo lgeru ng en fr d ie Un tersuc hun g 211

    2 . T ex tg r u nd lage 212

    3. L i te ra rge schich t l iche Pro blem e 216

    4 . Au sw er tung de r Bez ge 228

    4 . 1 . V . 1 . 2ab a . 3 . 13 . 1 4b . l6 . 17 . 20- 21 228

    4.2. V. 12.15 24 2

    4.3 . V. 4-1 1* 243

    4.4 . Die Glo ssen bzw . Zu s tze 252

    5. Erge bniss e 254

    Kapi t e l VI I: D ie T ag YH W Hs - T e x te i n de r M a leach i sch r i f t 256

    1. D ie Re lev anz de r T ag YH W Hs - T ex te i n de r M a leach i schr i f t 256

    1.1 . Zur In te rpre ta t ion der Tex t -Tex t -Bez ge zw ische n Malea chi u nd

    ande r en Schr i f t en 256

    1.2 . M al im Kon tex t der Frage nach der E inhe i t des D od ek ap rop he -

    ton 257

    1.3 . Zur Da t ie rung der M aleach isch r i f t 261

    1.4 . Fo lgeru ng en fr d ie Un tersuc hun g 263

    2 . M a l 2 , 1 7 - 3 , 5 2 6 3

    2 .1 . Z ur Ab gr en zun g 263

    2 .2 . T ex tg r und lage 264

    2.3 . L i te ra rge schich t l iche Pro blem e 266

    2 . 4 . Au swer tu ng de r Bezg e 272

    2.4.1. V. 17.1a.5 27 2

    2.4.2. V. l b 27 5

    2.4.3. V. 2 27 6

    2.4.4. V. 3-4 278

    3. M al 3 ,13-21 27 9

    3 . 1 . Z ur Ab gr en zun g 279

    3 . 2 . T ex tg r u nd lage 280

    3.3 . L i te ra rges chicht l ich e Pro blem e 281

    3 . 4. Au swe r tung de r Bez ge 286

    3 . 4 .1 . V . 13- 15 . 19 a . ba . 20( . 21b ) 286

    3.4 .2 . V. 16-1 7.18 .21(a ba) 294

    3.4.3. D ie G loss e V. 19by 29 7

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    12/363

    I n h a l t s v e r z e i c h n i s X I

    4. M al 3 ,22 -24 298

    4 . 1 . Z ur Ab gr en zun g 298

    4 . 2 . T ex tg r u nd lage 299

    4.3 . L i te ra rges chicht l ich e Prob lem e 299

    4 . 4 . Au swe r tung de r Bez ge 302

    4.4.1. V. 22 30 2

    4.4 .2 . V. 23 -24 305

    5. Erge bniss e 308

    Kapi t e l VI I I : Rckb lende und Z usammenschn i t t D ie Bedeu tung de r

    T ag YHW Hs - Vo r s t e l l un g f r E n t s t ehung und E inhe i t de s D ode -

    kapr ophe ton 311

    1. D ie E n t s t eh ung de s Do dekap r ophe to n 311

    1 .1 . D ie T heo log ie de r T ag YH W Hs - T ex te im Do deka pr op he to n 311

    1 .2 . D ie E igens t nd igke i t de r Schr i f t en de s Do dek apr o phe ton 315

    1 .3 . Schr i f t en be r gr e i f ende Redak t ions t t i gke i t im Do deka pr op he -

    ton 318

    2. E inh e i t und Vie lges ta l t igke i t des Do dek apro ph e ton 322

    Li te ra turverze ichnis 325

    1. Tex taus gab en un d Hi l f sm i t te l 325

    2. Sek und r l i te ra tur 326

    Reg is te r der Bib e ls te l len ( in Au sw ahl ) 347

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    13/363

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    14/363

    Kap i te l I: Der Rahm en. Das Do dekap ropheton

    I n e inem SBL - Auf sa t zband aus dem Jahr 2000 r e smie r en d i e He r ausgebe r ,

    da ss s i ch gegenwr t ig da s Ve r s t ndn i s von den zwl f P r ophe tenbche r n Hos ,

    Joe l , Am, Ob, Jon, Mi , Nah, Hab, Zeph, Hag, Sach und Mal verndere . Se i

    ma n lange Z e i t von de r E igens t nd igke i t d i e se r B ch e r ausgegan gen ,

    mehr t en s i ch zunehmend Ver suche

    1

    , d i e se zwl f P r ophe tenschr i f t en

    2

    als ein

    zusammenhngendes b ib l i sches Buch zu in t e r p r e t i e r en :

    F or mo s t o f t he n i ne t e e n t h a nd t w e n t i e t h c e n t u r i e s , mod e r n c r i t i c a l s c ho l a r sh i p ha s ge n-

    e r a l ly r e a d th e T w e l v e , M i n o r ' P r o p h e t s a s t w e l v e i n d i v i d u a l p r o p h e t i c b o o k s , i n t e r p r e t -

    i ng e a c h d i a c h r on i c a l l y i n r e l a t i on t o t he i nd i v i dua l h i s t o r i c a l s e t t i ng s o r c on t e x t i n

    w h i c h e a c h o f t h e T w e l v e w a s d e e m e d t o h a v e b e e n w r i t t e n . B u t w i t h th e e m e r g e n c e o f

    m or e r e c e n t i mpu l se s i n t he f i e l ds o f r e da c t i on c r i t i c i sm , w h i c h c a l l f o r a n a s se s s me n t o f

    t he f i na l f o r m o f t he b i b l i c a l t e x t a s t he i n i t i a l ba s i s f o r a ny a t t e mpt t o r e c ove r t he c om-

    pos i t i ona l h i s t o r y o f t he t e x t , a nd ne w e r l i t e r a r y c r i t i c i sm t ha t c a ll f o r a syn c hr on i c r e a d-

    i ng o f b i b l i c a l l i t e r a t u r e , c on t e mpor a r y sc ho l a r s a r e i nc r e a s i ng l y r e a d i ng t he Book o f t he

    T w e l v e a s a s i ng l e , un i f i e d b i b l i c a l bo ok .

    3

    Unte r d i e sen Ve r suchen , da s Dodekapr ophe ton a l s e ine konzep t ione l l e E in -

    he i t zu beg re i fen , is t j ed oc h s t ri t tig , inwiefe rn diese E inhe i t zu b egr nd en i s t.

    Noga l sk i umr e i t da s P r ob lem f o lgende r maen :

    1 S . z . B . S c h n e i d e r , U n i t y ( 1 9 7 9 ) ; B o s s h a r d , B e o b a c h t u n g e n ( 1 9 8 7 ) ; H o u s e , U n i t y

    ( 1 9 9 0 ) ; B o s s h a r d / K r a t z , M a l e a c h i ( 1 9 9 0 ) ; S t e c k , A b s c h l u ( 1 9 9 1 ) ; N o g a l s k i , P r e c u r s o r s ;

    d e r s . , P r o c e s s e s ( b e i d e 1 9 9 3 ) ; C o l l i n s , M a n t l e ( 1 9 9 3 ) ; v a n L e e u w e n , W i s d o m ( 1 9 9 3 ) ;

    C o g g i n s , P r o p h e t s ( 1 9 9 4 ) ; J o n e s , F o r m a t i o n ( 1 9 9 5 ) ; J e r e m i a s , A n f n g e ( 1 9 9 5 / 6 ) ; B a r -

    t o n , M e a n i n g ( 1 9 9 6 ) ; Z a p f f , S t u d i e n ( 1 9 9 7 ) ; B o s s h a r d - N e p u s t i l , R e z e p t i o n e n ( 1 9 9 7 ) ; J e -

    r e m i a s , R e z e p t i o n s p r o z e s s e ( 1 9 9 7 ) ; S c h a r t , E n t s t e h u n g ( 1 9 9 8 ) ; d e r s . , R e d a k t i o n s g e -

    s c h i c h t e ( 1 9 9 8 ) ; J e r e m i a s , T e n d e n z e n , 1 3 0 f f . ( 1 9 9 8 ) ; W i l l i - P l e i n , Z w l f p r o p h e t e n b u c h ,

    3 5 3 . 3 9 1 f f . ( 1 9 9 9 ) . S . a u e r d e m e t w a d i e A u f s a t z s a m m l u n g e n R e a d i n g a n d H e a r i n g

    ( 2 0 0 0 ) ; W o r t J H W H s ( 2 0 0 2 ) ; T h e m a t i c T h r e a d s ( 2 0 0 3 ) . D e r n e u e Z u g a n g z u m D o d e -

    k a p r o p h e t o n w i r d b e r e i t s i n L e h r b c h e r n r e z i p i e r t : s . z . B . Z e n g e r , Z w l f p r o p h e t e n b u c h

    (

    5

    2 0 0 4 ) , 69 .3 72 ; A l be r t z , E x i l s z e i t , 164f f . ; K a i s e r , G r u nd r i 2 , 10 3f f . ; s . da g e ge n noc h

    K a i s e r , E i n l e i t u n g , 2 4 ( 2 2 0 f f ) ; s k e p t i s c h a u c h n o c h R o g e r s o n , D o d e k a p r o p h e t o n , 1 9 f.

    2 D e r G e b r a u c h d e s T e r m i n u s S c h r i f t s t at t B u c h z e i g t b e r e i t s a n , d a s s e t w a d a s A -

    m o s b u c h k e i n e i g e n e s B u c h d a r s t e ll t , s o n d e r n u n s n u r a l s T e i l ( S c h r i f t ) e i n e s g r -

    e r e n G a n z e n , n m l i c h d e s Z w l f p r o p h e t e n b u c h e s ( h ie r t r i f f t d e r T e r m i n u s B u c h

    t a t s c h l i c h z u ) b e r l i e f e r t w u r d e .

    3 N o g a l s k i / S w e e n e y , P r e f a c e , v i i f. N e b e n d er d u r c h d i e s e s V o r w o r t e i n g e l e i t e t e n S B L -

    A u f s a t z s a m m l u n g m i t d e m T i t e l R e a d i n g a n d H e a r i n g th e B o o k o f t h e T w e l v e s . a u c h

    d e n S a m m e l b a n d B Z A W 3 2 5 , d e r d i e B e z e i c h n u n g T h e m a t i c T h r e a d s i n t h e B o o k o f

    t h e T w e l v e t r g t .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    15/363

    2 K a p i t e l I: D e r R a h m e n . D a s D o d e k a p r o p h e t o n

    U n f o r t u n a t e l y , t h e c o n v e n t i o n s f o r r e a d i n g t h i s e n t i t y c a l l e d t h e T w e l v e w e r e n o t

    t r a n s m i t t e d w i t h t h e w r i t i n g s t h e m s e l v e s . I n o r d e r to s p e a k m e a n i n g f u l l y o f , u n i t y ' w i t h

    r e sp e c t t o t he B oo k o f t he T w e l v e , one mu s t f ir s t e s t a b l i s h t ha t t he t e x t s o f t he T w e l v e

    r e l a t e t o a no t he r . S e c ond , one mus t be g i n t o e va l ua t e w ha t t he i n t e r t e x t ua l r e l a t i onsh i ps

    o f f e r a s c l ue s f o r r e a d i n g t he T w e l v e a s a , un i t e d ' p i e c e o f l i t e r a t u r e .

    4

    Jeremias weis t auf d ie methodische Unsicherhe i t h in :

    W i r s t e h e n i m V e r s u c h e i n e r s o l c h e n v i e l s c h i c h t i g e n L e k t r e e i n e s P r o p h e t e n b u c h e s

    h e u t e n o c h g a n z a m A n f a n g . V o r u n s li e g t v o r a l l e m d i e A u f g a b e , K r i t e r i e n zu e n t w i -

    c k e l n , u m d i e r e l a t i v s i c h e r e n u n d d i e n u r m g l i c h e n V e r b i n d u n g s l i n i e n z w i s c h e n d e n

    P r o p h e t e n b c h e r n z u u n t e r s c h e i d e n , w e n n d i e s e a u f e i n a n d e r b e z o g e n g e l e s e n u n d

    g e d e u t e t w e r d e n .

    5

    Daher bef inden s ich mehrere Ans tze in der Diskuss ion, d ie s ich darum be-

    m hen , d i e E inh e i t de s Dod ekapr o phe ton zu be schr e iben und f r d i e I n te r -

    pre ta t ion des Buches sowie der e inze lnen Prophe tenschr i f ten f ruchtbar zu

    machen .

    Die vor l iegende Arbe i t gre i f t in d ie aktue l le Diskuss ion um das Dode-

    kaprophe ton e in . S ie i s t d iachron or ient ie r t und dami t pr imr fr d ie Richtung

    der a t l . Exegese in te ressant , d ie nach der Ents tehungsgeschichte des Zwlf -

    prop he ten bu chs f ragt , we i l s ie von der Be deu tung der Au slotu ng der h is to-

    r i sch- theo log i schen T ie f ensch r f e de r T ex te bzw . Schr i f t en de s Dode -

    kaprophe ton fr ihre Auslegung berzeugt i s t . Darber h inaus wird s ich die

    Untersuchung insofern a l s methodisch in te ressant e rweisen, a l s s ie weder

    Tradi t ions- noch Redakt ionsgeschichte verabsolut ie r t , sondern mi t te l s e iner

    d i f f e r enz i e r end en M e thod ik E inse i t igke i t en zu ve r m e iden such t . I nsgesam t

    wird s ich die These herauskr i s ta l l i s ie ren, dass d ie Schr i f ten des Dode-

    kap roph e ton lange Ze i t e in E igen leben fhr ten , bev or im 3. Jh . v . Chr . zwei

    R e d a k t i o n s g n g e e i n v o n d er T a g Y H W H s - V o r s t e l l u n g b e s t i m m t e s

    Z ehn- bzw . Z w l f p r o phe tenb uch ge scha f f en , dabe i abe r den zusam m enge -

    s te l l ten Schr i f ten ihre re te la t ive E igens tndigke i t be lassen haben.

    We lche Pos i t i onen be s t immen nun abe r d i e gegenwr t ige For schungs l age

    in ihre r ganzen Bandbre i te?

    4 N o g a l s k i , l n t e r t e x t u a l i t y , 1 0 2 . V g l . a u c h S c h a r t , E n t s t e h u n g , 3 0 9 f f . ; a u e r d e m d e r s . ,

    R e d a k t i o n s g e s c h i c h t e , 1 5 , d e r d a r a u f h i n w e i s t , d a ss e s d e m A n l i e g e n d e r P o s t m o d e r n e

    e n t s p r e c h e , s p a n n u n g s v o l l s o w o h l d i e E i n h e i t v o n z w l f v e r s c h i e d e n e n S c h r i f t e n a l s

    a u c h d e r e n I n d i v i d u a l i t t z u d e n k e n .

    5 J e r e m i a s , T e n d e n z e n , 1 3 6 .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    16/363

    1. A r g u m e n t e f r d i e E i n he i t d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    1. Argum ente fr die Einheit des Dod ekaproph eton

    Hins icht l ich der Forderung, das Dodekaprophe ton se i a l s e ine konzept ione l le

    Einhe i t zu begre i fen , s ind im Wesent l ichen

    6

    dre i - in s ich wiederum zu d i f fe -

    re nz i e re nde - A rgume nta t ionsg nge im G e spr c h :

    1 . 1 . ue re Be oba c h tunge n

    A n u e r e n B e o b a c h t u n g e n w i r d erstens ge l tend gemacht , dass schon nach

    de m V e rs t ndn i s de r a n t ike n jd i sc h -c hr i s t l ic he n Tra d i t i on da s D ode -

    kaprophe ton a l s e in e inz iges Buch begr i f fen werde . Man verweis t e twa auf

    Sir 49,10 (ca . um 190 v. Chr.

    7

    ) , wo e ine e inhe i t l iche (und pos i t ive ) Gesamt-

    a ussa ge de s D ode ka prophe ton vora usge se t z t s c he in t

    8

    :

    F e r n e r : d i e z w l f P r o p h e t e n . E s m g e n i h r e G e b e i n e

    aufsprieen aus ihrem Grab,

    da

    s ie J akob H e i lung zu te i l w erden l i een und um ihm zu he l f en du rch hoffnungsvollen

    Glauben.

    9

    Oder man z ieht Texte heran

    1 0

    , d ie das Dodekaprophe ton a l s e in e inz iges Buch

    im K a no n de s A l t e n Te s t a m e n t s be z e uge n , n m l i c h z . B . Jose ph us (A p

    I[.8],38 -40 [um 9 6 n. Chr.

    11

    ])

    12

    , IV Esr 14 ,42- 44.4 5-4 6 [um 100 n. Chr.

    13

    ]

    14

    ,

    6 D a F o r s c h u n g s a b r i s s e z . B . b e i N o g a l s k i , P r e c u r s o r s , 3 f f . , S c h a r t , E n t s t e h u n g , l f f . 6 f f .

    (vg l . de r s . , Re dak t ion s ge s ch i ch te ; de r s ., Red ac t ion H is to ry ) ; J ones , F o rm at ion , 13 f f . , o -

    de r Redd i t t , F o r ma t ion , I f f . , vo r l i egen , s o l l h ie r ke ine ch ron o log i s ch au fge ba u te F o r -

    s c h u n g s g e s c h i c h t e g e b o t e n w e r d e n , so n d e r n e i n e p r o b l e m o r i e n t i e r t e F o r s c h u n g s b e r -

    s icht .

    7 S . z . B . S auer , A T D A p ok ryp hen 1, 22 .

    8 S . z . B . N o ga l s k i , P recu r s o r s , 2 ; S char t , En t s tehu ng , 4 ; de r s . , Re dak t ion s ge s ch i ch te , 15 ;

    C o g g i n s , P r o p h e t s , 6 6 ; J o n e s , F o r m a t i o n , 8 ; Z e n g e r , Z w l f p r o p h e t e n b u c h , 5 1 7 .

    9 D i e b e r s e t z u n g s t a m m t v o n S a u e r, A T D A p o k r y p h e n 1 , 3 3 3 .

    1 0 S . e t w a N o g a l s k i / S w e e n e y , P r e f a c e , v i i if . ; R e d d i t t , P r o d u c t i o n , 1 4 ; N o g a l s k i , P r e c u r s o r s ,

    2 f . ; J ones , F o rmat ion , 12 ; Cogg ins , P rophe t s , 63 .

    11 Zur D a t ie ru ng s . S tem berg er , G es c h ich te , 64 .

    12 J os e phu s e rw hn t d ie fn f Bc her des M o s e , d ie vom Tod M os e s b i s zu r Reg ie r ung des

    A r t a x e r x e s e r z h l e n d e n f o l g e n d e n d r e i z e h n P r o p h e t e n b c h e r u n d d i e v i e r B c h e r , d i e

    L o b g e s n g e a u f G o t t u n d V o r s c h r i f t e n f r d a s L e b e n d e r M e n s c h e n e n t h a l t e n ( w o h l P s s,

    P rov , Can t , K oh) . U n te r den d re izehn P rophe tenbchern s ind w oh l d ie v ie r l t e r en P ro -

    phe ten J os , J dc -Ru th , S am, Reg , d ie v ie r neueren P rophe ten J es , J e r , Ez , X I I und d ie fn f

    H a g i o g r a p h e n H i , D a n , C h r , E s t u n d E s r - N e h z u v e r s t e h e n ; s . d i e J o s e p h u s - A u s g a b e v o n

    R e i n a c h - B l u m , 1 0 A n m . 3 .

    13 Zur D a t ie ru ng s. S ch re ine r , 4 . Buc h Es ra , 30 I f f .

    14 Es ra w i rd h ie r vom H c hs te n angew ies en , d ie e r s t en de r v ie run dne unz ig g es ch r ieben en

    Bcher o f f en h inzu legen , d ie l e t z ten s i ebz ig abe r zu ve rw ahren . D ie D i f f e r enz be t r g t

    v ie rundzw anz ig , e ine Zah l , d ie e in ige Tex tzeugen auch ganz konkre t l e s en . S . dazu

    S chre ine r , 4 . Buch Es ra , 405 s amt A nm. 45c . Wahr s che in l i ch d r f t e dami t au f d ie B-

    c h e r d e s A T a n g e s p i e l t s e i n . D i e s e s u m f a s s t v i e r u n d z w a n z i g B c h e r , w e n n E s r - N e h a ls

    e in Buc h , in j e de m F a l l abe r d ie zw l f k le ine n P roph e ten a l s e in Bu ch gezh l t w erden .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    17/363

    4

    K a p i t e l I : D e r R a h m e n . D a s D o d e k a p r o p h e t o n

    den babylo nisch en T a lm ud (b BB 14b [abgesch lossen im 5 . Jh . n. Chr .

    13

    ]

    16

    ),

    M eli to vo n S arde s [gest . ca . 190 n. Chr. ]

    17

    ode r H ie ronymus [um 347 - 419

    n. Chr.]

    18

    .

    Wei te r nennt Schar t

    1 9

    zwei Be ispie le dafr , d ie ze ig ten , dass in den e rs ten

    Ja hrhunde r t e n na c h de r Ze i t e nw e nde da s D ode ka prophe ton fo r t l a u fe nd ge l e -

    sen worden se in msse . Sowohl P i rke de Rabbi El iezer (Kap. 43)

    20

    als auch

    Flavius Jo sep hus (Ant IX. 10 ,2) h t ten mi t dem P rob lem ge k m pft , dass Jo na

    N in ive z u r U mke hr be w e ge und N a hum N in ive de n U nte rga ng a nsa ge . D e s -

    ha lb lasse e rs te re r d ie Reue Ninives nur v ie rz ig Jahre andauern , le tz te re r da -

    gegen verschweige d ie Reue Ninives ebenso wie d ie Fr i s t von v ie rz ig Tagen.

    D ie se In t e rp re t a t i one n se t z t e n vora us , da s s da s Zw l fp rophe te nbuc h im Zu-

    sa mme nha ng und in de r Erw a r tung e ine s koh re n te n G e da nke nga ngs ge l e se n

    worden se i .

    w it ns wird d ie Tex tber l ie fe ru ng al s wich t ige S t tze f r d ie Einhe i t

    des Dodekaprophe ton genannt . Schar t ve r t r i t t d ie These , dass d ie Abfolge der

    Sc hr i f t e n und ih re Zuge hr igke i t z um D ode ka prophe ton n i c h t be l i e b ig ge w e -

    sen sei : Weitestgehend

    2 1

    e n t sp re c he d i e du rc h ve r sc h i e de ne he br i sc he H a nd-

    sc hr i f t e n funde (F ra gme nte a us Q umra n H h le 4 und d i e Zw l fp rophe te n -

    buc h-Rol l e a us de m Wa di Mura bba a t )

    2 2

    be z e ug te Re ihe nfo lge de r uns ve r -

    t rauten masore t i schen Anordnung. Die gr iechische Text t radi t ion s te l le d ie

    z w l f P rophe te n z w a r vo r d i e d re i g roe n P rophe te n , be z e uge a be r da durc h

    ge ra de ih re Zusa mme nge hr igke i t a l s D ode ka prophe ton . A l l e rd ings w e ic he

    in ihr d ie Re ihenfolge der Schr i f ten , indem Am und Mi d i rekt an Hos ange-

    schlossen wrden, von MT ab. Trotzdem se i auch par t ie l l e ine Angle ichung

    a n d i e he br i sc he A nordnung z u be oba c h te n , w ora us a u f de re n A uto r i t t ge -

    sc h los se n w e rde n knne .

    2 3

    1 5 Z u r D a t i e r u n g s. S t e m b e r g e r , G e s c h i c h t e , 7 7 f f .

    1 6 D i e R a b b a n a n l e h r t e n : D i e R e i h e n f o l g e d er P r o p h e t e n i s t w i e f o l g t : J e h o s u , R i c h t e r ,

    S e m u e l , K n i g e , J i r m e j a , J e h e z q e l , J e s j a u n d d i e z w l f [ k l e in e n P r o p h e t e n ] .

    ( b e r s e t z u n g v o n G o l d s c h m i d t , 5 5 . )

    1 7 S . d a s e n t s p r e c h e n d e K a p i t e l in d e r K i r c h e n g e s c h i c h t e E u s e b s : I V . 2 6 ( M . S . G . 2 0 , 3 9 7 ) ,

    w o d i e z w l f P r o p h e t e n v o n H o s b i s M a l a l s

    b e z e ic h n e t

    w e r d e n .

    1 8 D i e s e r s c h r e i b t in s e i n e r E i n f u h r u n g z u m D o d e k a p r o p h e t o n d e r V u l g a t a :

    unum librum

    esse duode im

    Prophetarum

    s . Bibl ia Sacra Bd. 17, 7) .

    19 S. a u e r d e m S c h a r t , E n t s t e h u n g , 2 7 f .

    2 0 S . d i e b e r s e t z u n g d e r W e r k e v o n P i r k e d e R a b b i E l i e z e r d u r c h F r i e d l a n d e r , 3 4 3 .

    2 1 E i n e A u s n a h m e s te l le le d i g l i c h d e r r e l a ti v a l te T e x t z e u g e 4 Q X l I

    a

    da r , de r Jona na c h Ma l

    a no rdne t : da z u s . un t e n S 18 .

    2 2 Z u m B e s t a n d d i e s e r T e x t e s. e t w a d ie A u f s t e l l u n g b e i F u l l e r , F o r m , 9 1 f . 9 8 f f .

    2 3 S . S c h a r t , E n t s t e h u n g , I f f . ; d e r s . , R e d a k t i o n s g e s c h i c h t e , 1 8 f ., j e w e i l s m i t D i s k u s s i o n d e r

    p a r t i e l l b e z e u g t e n A b w e i c h u n g e n v o n d e r g n g i g e n R e i h e n f o l g e . S . a u c h F u l l e r , F o r m ,

    9 I f f . I n t e r e s s a n t e r w e i s e b i e t e t d a s l t e s t e g r i e c h i s c h e D o d e k a p r o p h e t o n - M a n u s k r i p t v o m

    N a h a l H e v e r ( 1 . J h . ) d i e h e b r i s c h e A n o r d n u n g d e r S c h r i f t e n . N a c h F u l l e r , F o r m , 8 9 f . ;

    J o n e s , F o r m a t i o n , 5 f . , h a n d e l t es s i c h b e i d i e s e m T e x t z e u g e n j e d o c h u m e i n e n R e z e n s i -

    o n s t e x t , s o d a s s a u s i h m n i c h t g e s c h l o s s e n w e r d e n k n n e , d a s s d i e g r i e c h i s c h e R e i h e n -

    f o l g e ( d i r e k t e r s t m a l s d u r c h d e n W a s h i n g t o n P a p y r u s [ M i t t e b i s E n d e 3 . J h . ] b e z e u g t )

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    18/363

    1 . A r g u m e n t e f u r d i e E i n h e i t d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    5

    Be sonde rs be ton t w i rd , da s s s i c h na c h de m H a ndsc hr i f t e nbe fund d i e

    Z w l f - so l a u te t e o f fe ns i c h t l i c h de r a n t ike N a m e f r da s Zw l fp r oph e te n -

    buch

    24

    - s te t s auf e iner Rol le befnden. Auch wenn s ich dafr prakt i sche

    Grnde nennen l ieen (e twa die zu schwier ige Handhabung zu k le iner Rol -

    len) , ze ige doch e twa der Ta lmud, der a l s Rege l v ie r Ze i len Abstand zwi-

    sc he n de n Bc he rn de r Tora und de r P rophe te n vorge be , z w i sc he n z w e i P ro -

    phe t e nsc hr i f t e n de s D ode ka prophe ton j e doc h nur d re i Ze i l e n fo rde re , de n

    t ie fe ren S inn der Zusammenste l lung auf e iner Rol le

    2 5

    . A ue rde m sp re c he d i e

    gewiss n icht unabs icht l iche 12-Zahl dagegen, dass d iese Sammlung blo zu-

    f l l ig oder aus prakt i schen Grnden ents tanden se i

    26

    .

    ritt ns

    sp r c he n e in ige fo rma le A uf f l l i gke i t e n f r e ine be r l e g t e K om -

    pos i t ion der Schr i f ten . Zum e inen fnden s ich d ie per berschr i f ten da t ie r ten

    Pro ph e ten schr i f ten in chro nolog ischer R e ihen folg e : Ho s 1 ,1 (8 . Jh . ) , Am 1,1

    (8. Jh.), M i 1,1 (8. Jh.), Z ep h 1,1 (7. Jh.), H ag 1,1.15 ; 2,1 0 (6. Jh.), Sa ch

    1.1.7; 7,1 (6. Jh.)

    2 7

    . Zum a nde re n se i e ine ge ogra ph i sc he A nordnung e rke nn-

    bar: H os (N ), Joe l (S; s. z . B. 2,1; 3,5; 4,1.17 ), A m (N), Ob (S

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    19/363

    6

    K a p i t e l I: D e r R a h m e n . D a s D o d e k a p r o p h e t o n

    1.2. Einhei t s t i f tende Sinnl inien

    A uf de r sync hrone n Be t ra c h tungse be ne so l l e n me hre re E inhe i t s t i f t e nde

    S inn l in i e n d i e E inhe i t de s D ode ka prophe ton e rw e i se n und da mi t d i e Be ha up-

    tung s t tzen , dass es mgl ich se i , d ie zwlf Prophe tenschr i f ten zu lesen , a l s

    ob s ie Kapi te l e ines e inz igen Buches wren.

    Cogg ins

    2 9

    e tw a mc h te da s D ode ka prophe ton a na log de n P rophe te nb-

    chern Jes , Je r und Ez nach dem dre ig l iedr igen escha tologischen Schema auf-

    ge ba u t w i s se n : e r s t e ns be ge gne te n von H os b i s Mi U nhe i l s a nknd igunge n

    ge ge n da s e ige ne V olk ; z w e i t e ns s e i e n d i e U nhe i l s a nknd igunge n in N a h ,

    Hab und Zeph gegen d ie Vlker ger ichte t ; dr i t tens fnden s ich Hei l sankndi -

    gunge n sa mt Wa rnunge n vor Rc kfa l l i n H a g b i s Ma l . D a ss a uc h A m

    Fre mdvlke rsp rc he und H os b i s Mi be re i t s H e i l sw or t e e n th i e l t e n , sp re c he

    nicht gegen d ieses Schema, wei l auch in den anderen Prophe tenbchern Jes ,

    J e r und Ez de ra r t i ge U nsc ha r fe n vork me n .

    Coll ins

    3 0

    arbe i te t anhand lexika l i scher und themat i scher Querbezge e in i -

    ge da s D ode ka prophe ton durc h la u fe nde L in i e n he ra us , d i e s i c h ge ge nse i t i g

    e rgnz ten , korr ig ie r ten , prz is ie r ten und wei te rfhr ten . Zu beachten se i dabe i

    e tw a da s Ra hme nthe ma de r L ie be G ot t e s z u se ine m V olk , da s du rc h Ehe me -

    tapher und Vate rbi ld fr das Verh l tn is zwischen Got t und se inem Volk zu

    Be ginn und Sch luss des Bu che s (Ho s 1-3; M al 2 ,13 -16 - Ho s 11,1-2; Mal

    1 ,6-7) expl iz ie r t werde . S te t s prsent se i d ie Themat ik Tem-

    pe l /Zion/Je rusa lem (Joe l 1 ,9 .14; 2 ,27; 4 ,16-17.21; Am 1,2 ; Ob 21; Mi 1 ,2 ;

    3,12; 4,2.7; Hab 2,2 0; Zep h 3,5.17 ; Ha g; Sach 1-8, bes. 1,17; 6,15 ; 8; M al ,

    bes . 1 ,5 .11) . Wei te re Themen wren e twa die Fruchtbarke i t des Landes (Hos

    2,21-23; 14 ,7-8; Joe l 1 ,10-12; 2 ,18-19; Am 9,13f . ; Hab 3 ,17; Hag 1 ,11; Sach

    8,12) , de r T ag Y H W H s (Joe l 2 ,1-2; A m 5,18-20 ; Ob 15; Ze ph 1 ,14-18;

    M al 3 ,19ff . ) , d ie Th eop han ie (Am 1,2 ; 4 ,13; 5 ,8f . ; 9 ,5f . ; M i l ,3f f . ; N ah 1 ,2-5;

    Ha b 3 ,3-16; Hag 2 ,6-7 ) oder d ie V lker (Joe l 3-4; A m 1-2; Ob; Jon; Na h 1 ,2 ;

    Zeph 2-3) .

    Sweeney

    3 1

    un te r sc he ide t z w i sc he n de r A bfo lge de r Sc hr i f t e n i n LX X und

    MT. N a c h de r Le sa r t de r LX X be g inne da s D ode ka prophe ton mi t H os , A m

    2 9 S . C o g g i n s , P r o p h e t s , 6 4 . V g l . a u c h H o u s e , U n i t y 7 1 f f . , d e r d a s D o d e k a p r o p h e t o n g l o b a l

    u n t e r d e r S t r u k t u r S n d e ( H o s - M i ) - S t r a f e ( N a h - Z e p h ) - R e s t a u r a t i o n ( H a g - M a l )

    v e r s t e h e n m c h t e , s o w i e H o u s e , C h a r a c t e r , 1 2 8 f .

    30 S . C o l l i n s , M a n t l e , 66 f f . De rs . , 59 f f . , s t e l lt z un c hs t du rc h a us d i a c h ron o r i e n t i e r t e und a n

    J e s 1 - 6 6 a n g e l e h n t e r e d a k t i o n s g e s c h i c h t l i c h e b e r l e g u n g e n z u r E n t s t e h u n g d e s D o d e -

    k a p r o p h e t o n a n u n d v e r m u t e t d a b e i d r e i S t a d i e n : e r s t e n s e i n e in B a b y l o n e n t s t a n d e n e e -

    x i l i s c h e A u s g a b e , d i e H o s , A m ( e i n s c h l i e l i c h K a p . 9 ) , M i ( e i n s c h l i e l i c h K a p . 4 - 5 ) ,

    N a h , Z e p h u n d O b e n t h a l t e n h a b e ( m i t d e n d t r . b e a r b e i t e t e n S c h r i f t e n H o s , A m , M i u n d

    Z e p h a l s V o r s t u f e ? ) ; z w e i t e n s e i n e z w i s c h e n 5 2 0 u n d 5 1 5 u m H a g , S a c h 1 - 8 , Z e p h 3 , 9 -

    20 , e ve n t ue l l a uc h um Jon und Joe l e rwe i t e r t e Ausga be ; d r i t t e ns e i ne z us t z l i c h Ha b ,

    Ma l und - f a l l s n i c h t s c hon z uvor ge sc he he n - Joe l e n t ha l t e nde Ausga be i n de r Mi t t e de s

    5 . J h . S p t e r w r e n n o c h S a c h 9 - 1 4 u n d M a l 3 , 2 2 - 2 4 h i n z u g e k o m m e n .

    3 1 S . S w e e n e y , S e q u e n c e , 5 6 f f . , d e r b r i g e n s d e n e i n z e l n e n P r o p h e t e n s c h r i f t e n z u n c h s t

    z u g e s t e h t , d a s s s ie a l s j e w e i l s e i g e n s t n d i g e K o m p o s i t i o n e n f r s i c h g e l e s e n w e r d e n

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    20/363

    1 . A r g u m e n t e f r d i e E i n h e i t d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    7

    und Mi , d ie das Ger icht gegen das Nordre ich be tonten, Impl ika t ionen fr

    Juda und Je rusa lem andeute ten und bere i t s auf I s rae ls Re t tung am Zion bl ick-

    ten . Anschl ieend wende ten s ich Joe l , Ob, Jon und Nah den Vlkern zu und

    ve r s tnden den T ag Y H W H s a ls Ge r i ch t be r d i e Vlke r und Re t tung de s

    Zion. Die Vern ichtu ng E do m s e r sche ine a l s M ode l l fr d ie ande ren V lker ,

    wobe i i hnen d i e M gl i chke i t de r Ve r gebung auf gr und von Reue vor Augen

    ge f hr t we r de . M i t Hab , Z eph , Hag und Sach komme Baby lon in den Bl i ck ,

    da s e ine r se i t s a l s S t r a f we r kzeug YHWHs zwecks Re in igung vor de r E r lsung

    f ung ie r e , ande r e r se i ts a l s s ich be r heben de M ach t auch w iede r von Y H W H

    zu Fa l l gebracht werde . Die Er lsung und Wiederhers te l lung Je rusa lems ge-

    schehe hins icht l ich des Tempels , der davidischen Dynast ie und der Unterwer -

    f ung de r Vlke r un t e r YHWH, was d i e kosmische Bedeu tung de r E r r e t t ung

    anze ige . Schl iel ich bnde le Mal d ie verschiedenen Themen und fordere

    I srae l abschl ieend zur Umkehr und zum Hal ten des Bundes auf .

    Demgegenbe r ve r f o lge d i e Anor dnung de r P r ophe tenschr i f t en im M T

    ein anderes Pr inz ip . I s rae l und die Vlker wrden zusammen be t rachte t , da

    d ie be iden p r ogr ammat i schen Schr i f t en Hos und Joe l den Auf t ak t b i l de t en .

    Hos br inge die ze r rt te te Bez iehung zwischen YHWH und I s rae l zur Sprache

    und r u f e zur Um keh r auf , wh r end Joe l Y H W H s souv e r nes kosm isches

    Han de ln zugu ns t en Je r usa l ems und I s rae l s am T ag Y H W H s be tone . D ie

    f o lgenden S chr i f t en a r be i t et en e inze lne Aspek te d i e se r P r og r amm at ik he r aus :

    Nach Am se i d ie Bes t ra fung I s rae ls , d ie Zers trung Bet -E ls und die Wieder -

    e r r ich tung de r dav id i sch en Dynas t i e Ausdr uck de s T ages Y H W H s , nach

    Ob d i e Bes t r a f ung E doms und ande r e r Vlke r . Jon wende da s P r inz ip de r

    Ver geb ung be i Um keh r auch f r d i e Vlke r an , exem pla r i sch anh and von

    Ninive . Mi vers tehe die Bes t ra fung I s rae ls a l s Mi t te l zur Vorbere i tung Je ru-

    sa lem s als he i l iges Zent ru m f r d ie ganze Wel t . N ah deute d ie K on seq uen zen

    be i Ve r we ige r ung de r Umkehr anhand von Assyr i en an . D ie f o lgenden sechs

    Pr ophe tenschr i f t en se i en w ie i n L XX angeor dne t und auch dement spr echend

    zu vers tehen.

    House

    3 2

    versucht d ie E inhe i t des Dodekaprophe ton hins icht l ich se iner

    Theologie deut l ich zu machen. Die e inze lnen Prophe tenschr i f ten le i s te ten

    nm l ich jew ei l s e inen spez i f i sc hen Bei t rag zur Ch arakte r i s ie ru ng Got tes .

    Gott aber bleibe bei a l ler Differenz der e ine und einzige, der warne, s t rafe ,

    r ichte , befreie , hei le , er lse und ste ts l iebe (vgl . Ex 34,6-7)

    3 3

    . So sei Gott nach

    Hos wie e in Gat te oder E l te rnte i l e in zugle ich warnender und l iebender Got t .

    Joe l s te l le Got t a l s e inen die Snder innerha lb und auerha lb I s rae ls warnen-

    den und ihnen durch das Wirken se ines Geis tes g le ichze i t ig Hof fnung e rwe-

    ckenden Got t dar . Am ze ichne Got t a l s e inen Lwen, der gegen die Snde

    anbrl le , und Her r scher und Richte r ber d ie ganze Erde se i . Nach Ob pran-

    k n n t e n , d a n n a b e r a u f d e r e n si c h i m K o n t e x t d e s D o d e k a p r o p h e t o n v e r n d e r n d e k o m -

    mu ni k a t i ve F un k t i o n e i ng e h t ; vg l . a uc h de r s . , P l a c e , 1 49f f . 152 ; de r s . , Be r i t O l a m ,

    xxv i i f f .

    32 S . H o use , Ch a r a c t e r , 12 9f f . ; vg l . a uc h de r s . , E nd i ngs .

    3 3 S . H o u s e , C h a r a c t e r , 1 2 5 . 1 4 5 .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    21/363

    8

    K a p i t e l I : D e r R a h m e n . D a s D o d e k a p r o p h e t o n

    gere Got t den Hochmut an , und zwar in Bezug auf Edom. Damit se i de r Bl ick

    a uf d i e Snde de r V lke r e r f fne t und de r Ta g Y H W H s a l s no tw e nd ig f r

    Israel wie ber Israel hinaus erwiesen. Jon zeige, dass derselbe Gott a ls

    schpfer i scher , s ich offenbarender , rufender , r ichtender und e r lsender Got t

    s ich so auch gegenber den Vlkern verha l te . Micha s te l le Got t vor a l s e inen,

    der zunchs t gegen d ie Snde Is rae ls und der Vlker a l s Zeuge auf t re te , de r

    dann den knf t igen Segensre ichtum des Res tes bezeuge und schl iel ich d ie

    ewige Gl t igke i t des abrahami t i schen Bundes hervorhebe . Fr den Leser se i -

    en d iese e rs ten sechs Prophe tenschr i f ten in der His tor ie p laz ie r t (ausgenom-

    men Ob) , so dass das in ihnen angekndigte Ger icht entweder a l s ledig l ich

    mgl iches oder a l s vor a l lem futur i sches e rsche ine . Mi t Nah, Hab und Zeph

    je do c h be ge gne d i e S t ra fe a ls na he G e w is she i t: de r Ta g Y H W H s ko m m e

    bald ber Assyr ien , Is rae l und Babylon. Nah ze ichne Got t a l s (Assyr ien

    be t r e ffe nd ) nur no ch r ichtenden Got t . Ha b lenke den Bl ick auf d ie M gl ich -

    ke i t des Glaubens inmi t ten der Krise . Nach Zeph revid ie re Got t se in Schp-

    fe rha nde ln , de r Ta g Y H W H s e re igne si c h a l so so fu rc h t e r re g e nd w ie in

    Joe l und A m a nge knd ig t . E ine m mul t i na t iona l e n Re s t w e rde j e doc h da s -

    ber leben und die Erneuerung in Auss icht ges te l l t . Nach Hag se i immer noch

    derse lbe Got t am Werk, de r g le ichermaen warne wie he i le . Nun aber werde

    letz teres betont , was s ich daran zeige, dass Israel wieder zurck im Land, der

    Te mpe l w ie de r i n Erne ue rung be gr i f fe n und de r da v id i sc he Bund be kr f t i g t

    werde . Sach lasse Got t a l s Res taura tor des Volkes und der S tadt Je rusa lem

    ersche inen und be tone dabe i besonders d ie Sendung e ines davidischen Herr-

    schers und das Wohnen Got tes in Zion. In Mal s tehe Got t a l s Liebender mi t

    dem Got t von Hos in Verbindung, aber s t imme auch mi t dem Got t de r ande-

    ren Prophe ten bere in , da e rs t se ine In te rvent ion in der Geschichte durch den

    Ta g Y H W H s d i e Erne u e rung e rm gl i c he . D a ss G o t t s i ch da r in t r e u b le ibe ,

    e r m g l i c h e H o f f n u n g .

    V a n Le e uw e n

    3 4

    r ichte t se in Augenmerk auf den Faden der Theodizee , de r

    von Ex 34 , 6 -7 (bz w . Ex 32-34 insge sa mt ) a usge he nd G ot t e s S t ra fha nde ln und

    Ba rmhe rz igke i t mi t e ina nde r i n Be z i e hung se t z e . D ie se r Fa de n re i c he von H os

    b i s Mi . Sc hon d i e N a me n de r K inde r 3 tih H os 1,6) un d V2I? H os

    1,9) , d ie zuers t Ger ich t , dann aber He i l bed eute ten Ho s 2 ,1 .25) , fhr t e n z u

    Be g inn de s ga nz e n K orpus i n d i e P rob le ma t ik de s b ipo la re n Cha ra k te r s

    YHWHs e in , d ie anhand der Texte Hos l ,4f .6 ; 2 ,2 ; 14 ,10; Joe l 2 ,12-14; Jon

    3,9; 4 ,2 ; Mi 2 ,7-8; 7 ,19-20; Nah 1 ,2-3a verhande l t werde .

    Mi t i h r s e i g l e i c hz e i t i g d i e Ta g Y H WH s -The ma t ik e ng ve rbunde n . Zu

    Be g inn de r H ose a sc hr i f t w e rde im K onte x t de r N a me nsge bung de r K inde r

    mi t Jesr ee l (Ho s 1 ,4f . : Un he i l , Ho s 2 ,2 : He i l ) be re i t s e ine Spur zur Th em a-

    t ik de s Ta ge s Y H W H s ge l e g t. W ie H os de n e ine r sei t s ne ga t ive n , a nde re r -

    3 4 S . v a n L e e u w e n , W i s d o m , 3 4 f f . , d e r in d e n a u f E x 3 2 - 3 4 b z w . E x 3 4 , 6 f . a n s p i e l e n d e n

    T e x t e n - d i a c h r o n a r g u m e n t i e r t - e i n e w e i s h e i t l i c h e E n d r e d a k t i o n d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    e r k e n n e n m c h t e . Z u m g l e i c h e n T h e m a d e r T h e o d i z e e v g l . a u c h C r e n s h a w , T h e o d i c y .

    W e i t e r g e f h r t w i r d d i e s y n c h r o n e S i c h t w e i s e v a n L e e u w e n s d u r c h S c o r a l i c k , G t e ,

    (13 6 f f . )

    4 5 f f .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    22/363

    1 . A r g u m e n t e f r d i e E i n h e i t d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    9

    se i t s pos i t iven Tag Jesree l entha l te , handle Joe l e inmal von e inem gegen Zion

    ge r i c h te t e n Ta g Y H W H s ( Joe l 1 -2 ) , da nn a be r a uc h von e ine m e sc ha to log i -

    sc he n Ta g Y H W H s z ur W ie de rhe rs t e l lung Juda s und V e rn i c h tung de r

    Fe inde (Joe l 3-4) . Zus tz l ich werde im e rs te ren Kontext mi t te l s Ex 34,6 d ie

    M gl i c hke i t e r r t er t , de m drohe nde n Ta g Y H W H s durc h Bu e z u en tge he n

    (Joe l 2 ,12-14) . So antworte d ie vor Am pla tz ie r te Joe lschr i f t auf d ie s ich an-

    hand der Lektre von Am s te l lende Frage , wie e in gndiger Got t so lch har te

    U nhe i l sw or t e ohne A usw e ic hmgl i c hke i t ve rknde n l a s se n knne . D e nn Joe l

    w ide rsp re c he de r vo re x i l i s c he n V e rknd igung de s A rnos , A m 5 , 18-20 e inge -

    schlossen, se i aber mi t te l s Joe l 4 ,16 .18.21 mi t Am 1,2 ; 9 ,13 verbunden. Ge-

    nauso reagie re d ie Obadjaschr i f t auf Am, d ie hnl ich wie Joe l zum e inen den

    Ta g Y H W H s a ls U nhe i l f r Juda ( in Joe l

    -2 a l s angekndigten , in Ob

    4 a ls e ing e t rof fe nen , zum anderen a l s escha tolog ischen Ger ich ts tag gegen

    die Vlker (Joe l 3-4; Ob 15-18 mi t Edom in exemplar i scher Funkt ion) e r -

    whne , dami t e in Gegengewicht zu Am bie te und g le ichze i t ig durch Am 9,12

    mi t Am verbunden se i . Jon se i a l s Nachwort zu vers tehen: n icht nur Juda se i

    e s m g l i c h , de m Ta g Y H W H s durc h Bu e z u e n tk om m e n ( Joe l 2 , 14 ) , son-

    dern sogar d ie got t losen Assyre r (d ie Edomite r durch Ob e ingeschlossen?)

    knn te n durc h Bue V e rge bung e r l a nge n ( Jon 3 , 9 ) .

    D ie B ipo la r i t t i n Y H WH s We se n und Wi rke n komme noc h e inma l a m

    Sc h lus s de r Mic ha sc hr i f t z u r G e l tung . D e nn d i e Sc h lus sdoxo log ie Mi 7 , 18-20

    (ana log Hos 14,10) lenke noch e inmal unte r Bezugnahme auf Ex 34,6-7 d ie

    o f t ds t e re V e rknd igung de r P rophe te n in R ic h tung H of fnung (vg l . a be r

    auch Mi 2 ,7f . ; 4 ,5 .12) . Mi t de r Michaschr i f t se i de r e rs te Te i l de r Prophe ten ,

    d ie geographisch angeordne t se ien (Hos: N, Joe l : S , Am: N, Ob: S , Jon: N,

    Mi : S ) , a bge sc h los se n . A nsc h l i e e nd knpfe N a h l , 2b -3a a n d i e se In t e rp re t a -

    t ions l in ie an und schaffe so den Wendepunkt , de r den bergang vom Gericht

    z um H e i l i n de r Ma kros t ruk tu r de s D ode ka prophe ton e rmgl i c he : N a h und

    H a b knd ig t e n A ssur und Ba by lon de n U nte rga ng a n , Ze ph e rmgl i c he mi t

    dem Bl ick auf den Fa l l Je rusa lems den bergang zur Hei l sverhe iung, d ie in

    H a g und Sa c h z um Tra ge n komme , w hre nd Ma l noc h e inma l vo r de m Rc k-

    fa l l in d ie Torhe i t de r Vergangenhe i t warne .

    N a c h de n vorge s t e l l t e n Pos i t i one n sp re c he insge sa mt a l so a uc h de r G e -

    s i c h t spunk t de r da s D ode ka prophe ton durc hz i e he nde n S inn l in i e n f r e ine

    Einhe i t de s D ode ka prophe ton , d i e be r e ine b lo z u f l l i ge Zusa mme ns te l -

    lung der e inze lnen Schr i f ten h inausgehe .

    1 . 3 . Sc hr i f t e n be rg re i fe nde und mi t e ina nde r ve rb inde nde Re da k t ione n

    Schl iel ich bemht man s ich auch auf der d iachronen l i te ra rgeschicht l ichen

    Ebene darum, Befunde zu e ruie ren , d ie ze igen sol len , dass d ie e inze lnen Pro-

    ph e ten sch r i f ten aufe ina nd er zu redig ie r t wo rden se ien , ja dass d ie R edak t ion

    de r e inz e lne n Sc hr i f t e n im D ode ka prophe ton n i c h t nu r s c h r i f t e n in t e rn , son-

    d e r n i m Z u s a m m e n h a n g i h r e r Z u s a m m e n s t e l l u n g z u m Z w l f p r o p h e t e n b u c h

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    23/363

    10

    K a p i t e l I: D e r R a h m e n . D a s D o d e k a p r o p h e t o n

    auch schr i f tenbergre i fend e rfo lg t se i .

    35

    Hierbe i wi rd e in Ze i t raum von ca .

    700 v . Chr . b i s ca . 200 v . Chr . anvis ie r t , de r nml ich von der Ents tehung der

    Sc hr i f t e n H os und A m b i s h in z u r Be z e ugung de s D ode ka prophe ton be i S i r

    49 , 10 re i c h t . The o log i sc h ge se he n w e rde be i de r r e da k t ionsge sc h ic h t l i c he n

    Frages te l lung deut l ich , dass es das Anl iegen der Tradenten und Bearbe i te r

    w a r , da s e n t sc he ide nd G e me insa me in de n v i e l f l t i ge n p rophe t i s c he n E in -

    z e l s t imme n he ra usz us t e l l e n , a nde rs a usge drc k t : da s

    in

    g t t l i c he P rophe -

    t e nw or t h in t e r de n z a h l re i c he n p rophe t i s c he n ue runge n z u P rob le ms te l -

    l unge n v i e l e r J a h rhunde r t e e rke nnba r z u ma c he n .

    3 6

    Nogalski geht von der Beobachtung aus , dass in den meis ten F l len zwi-

    schen dem jewei l igen Schlusskapi te l e iner Schr i f t und dem Anfangs te i l de r

    fo lge nde n St ich wo rtverb indu nge n bes t nden : z . B. Ho s 14 ,5-10 / Joe l 1 ,1-12

    (Bewohner , Korn , Wein , d iese bzw. d ies ) ; Joe l 4 ,4-8 .14-21 / Am 1,1 - 2 ,16

    (Tyros , Ph i l i s t e r , J e rusa l e m, Edom, Z ion , Br l l e n Y H WH s) ; A m 9 , 1 -15 / O b

    1-10 (auch wenn, von dor t , zu d iese r Ze i t , Edom, Vlker , Berg , suchen, he -

    runte rs trzen) ; Ob 15-21 / Mi 1 ,1-7 (Berg , Jakob, Samaria , Fe ld , Feuer) ; Mi

    7,8-20; Nah 1 ,1-8 (Fe ind, Dunke lhe i t , Baschan, Karmel , Land, S taub, F luss ,

    Zorn) ; Nah 3 ,1-19 / Hab 1 ,1-17 (Pfe rd , Re i te r , f ressen , ge fangen, Vlker ,

    Bses , Knig) ; Hab 3 ,1-19 / Zeph 1 ,1-18 (Erde , Land, Hge l , Geschre i , Vieh ,

    Zorn , Meer , Tag der Trbsa l ) ; Zeph 3 ,18-20 / Hag 1 ,1-6 (Ze i t , Volk bzw.

    Vlker , br ingen) ; Hag 2 ,20-23 / Sach 1 ,1-11 (Erde , Re i te r , Pfe rd , Knecht ) ;

    Sach 8 ,9-23 / Mal 1 ,1-14 (Hand, Vlker , l i eben, hassen , Frucht , Va te r , bse ,

    a n f l e he n , umke hre n)

    3 7

    . Diese Befunde se ien um der besse ren bers icht wi l len

    in e iner Tabe l le zusammenges te l l t :

    V e r g l i c h e n e S c h r i f t e n a n f n g e

    b z w . - s c h l s s e

    G e m e i n s a m e S t i c h w o r t e ( i n s D e u t s c h e b e r s e t z t )

    H os 14 ,5 -10 / Joe l 1 ,1 -12

    B e w o h n e r , K o r n , W e i n

    J o e l 4 , 4 - 8 . 1 4 - 2 1 / A m 1 ,1 - 2 , 1 6 T y r o s , P h i l i s te r , J e r u s a l e m , E d o m , Z i o n , B r l l e n

    Y H W H s

    A m 9 , 1 - 1 5 / O b 1 - 1 0

    a uc h we nn , von do r t , z u d i e se r Ze i t , Edom, V l ke r ,

    B e r g , s u c h e n , h e r u n t e r s t r z e n

    O b 1 5 - 2 1 / M i 1 , 1 - 7 B e r g , J a k o b , S a m a r i a , F e l d , F e u e r

    3 5 V g l . d a s R e s m e e v o n J e r e m i a s , T a g J a h w e s , 1 2 9 : S o l a n g e F o r s c h e r d e r A n s i c h t w a r e n ,

    d i e P r o p h e t e n b c h e r w r e n j e s e p a r a t z u i h r e m j e w e i l i g e n E n d s t a d i u m a n g e w a c h s e n ,

    b e v o r s i e m i t e i n a n d e r z u m Z w l f p r o p h e t e n b u c h b z w . z u m C o r p u s p r o p h e t i c u m z u s a m -

    m e n g e s t e l l t w u r d e n , s c h i e n d i e A u f g a b e l s b a r z u s e i n , e i n e R e d a k t i o n s g e s c h i c h t e d e r

    e i nz e l ne n B c he r z u e r s t e l l e n , d i e - j e d e n fa l l s i n i h re n g ro be n Z ge n - so p l a u s i be l a us -

    f a l l e n w r d e , d a s s d i e R e k o n s t r u k t i o n d e r E n t s t e h u n g s g e s c h i c h t e v o n d e r M e h r h e i t d e r

    E x e g e t e n b e r n o m m e n w e r d e n k n n t e . S e i t s i ch j e d o c h d ie E r k e n n t n i s a u s g e b r e i t e t h a t,

    d a s s z u m i n d e s t d i e S p t p h a s e n d i e s e r R e d a k t i o n s g e s c h i c h t e , w e n n n i c h t g a r a u c h i h r e

    F r h p h a s e n , b u c h b e r g r e i f e n d s t a t t g e f u n d e n h a b e n , is t d e r a r t i g e r O p t i m i s m u s s c h n e l l

    v e r f l o g e n , w e n n g l e i c h d e r P r o z e s s d e r R e d a k t i o n s g e s c h i c h t e a l s s o l c h e r a n t h e o l o g i -

    s c h e m G e w i c h t n i c h t v e r l o r e n , s o n d e r n i m G e g e n t e i l e r h e b l i c h g e w o n n e n h a t .

    3 6 J e r e m i a s , R e z e p t i o n s p r o z e s s e , 2 9 . V g l . a b e r a u c h e b d . , 3 8 ; S c h a r t , E n t s t e h u n g ,

    1 5 2 . 3 0 7 f . 3 0 9 ; B o s s h a r d - N e p u s t i l , R e z e p t i o n e n , 4 4 5 .

    3 7 S . N o g a l s k i , P r e c u r s o r s , 2 I f f .

  • 7/25/2019 (Beihefte zur Zeitschrift fr die alttestamentliche Wissenschaft 356) Martin Beck-Der Tag YHWHs im Dodekaprop

    24/363

    1. A r g u m e n t e f r d i e E i n h e i t d e s D o d e k a p r o p h e t o n

    1 1

    Mi 7 ,8 - 20 ; N a h 1 ,1 -8

    F e i n d , D u n k e l h e i t , B a s c h a n , K a r m e l , L a n d , S t a u b ,

    F l us s , Zo rn

    N a h 3 , 1 - 1 9 / H a b 1 , 1 - 1 7 P f e r d , R e i t e r , f r e s s e n , g e f a n g e n , V l k e r , B s e s , K n i g

    H a b 3 , 1 - 1 9 / Z e p h 1 , 1 - 18 E r d e , L a n d , H g e l , G e s c h r e i , V i e h , Z o r n , M e e r , T a g

    d e r T r b s a l

    Z e p h 3 , 1 8 - 2 0 / H a g 1 ,1 - 6 Z e i t, V o l k b z w . V l k e r , b r i n g e n

    Ha g 2 ,2 0 -2 3 / S a c h 1 ,1 -11 Erde , R e i t e r , P fe rd , Kn e c h t

    S a c h 8 ,9 - 23 / M a l 1 ,1 -14 H a nd , V l ke r , l i e be n , ha s s e n , F ruc h t , Va t e r , bse ,

    a n f l e h e n , u m k e h r e n

    Da diese S t ichwortbezge kaum a ls zuf l l ig e rk l r t werden knnten , un-

    te rsucht Noga lski nun d ie be t re ffenden Kapi te l d iachron. Hie rbe i ze ige s ich

    ta t schl ich , dass e rs t Redakt ionsgnge e in ige d iese r S t ichwortentsprechungen

    he rvorge ru fe n h t t e n , w ora us ma n sc h l i e e n knne , da s s da durc h ga nz be -

    w uss t e inz e lne P rophe te nsc hr i f t e n mi t e ina nde r i n Be z i e hung ge se t z t w orde n

    se ien . Dre i S tufen se ien be i de r Ents tehung des Dodekaprophe ton insgesamt

    z u un te r sc he ide n : Ers t e ns h t t e n da s D e u te ron om is t i c c o rp us (V ors tu fe n

    von H os , A m, Mi , Ze ph , d i e da nn a uc h um H e i l sve rknd igunge n e rw e i t e r t

    w orde n se i e mH os 2 , 18f f . ; A m 9 , 7 -10 . 11-15* ; Mi 2 , 12f . ; 4 -5* ; 7 ; Ze ph 3 , 9 -

    19*) und das H a g ga i -Ze c ha r i a h c o rpus (H a g , Sa c h 1 -8 ) una b h ng ig von-

    e inander bes tanden

    3 8

    . Zweitens habe im 4. Jh. v. Chr. die Joel-re la ted layer ,

    e ine durch Joe l prof i l ie r te Schicht , unte r Einbez iehung von Joe l , Ob, Nah,

    H a b und Ma l da s H a g-Sa c h-K orpus und da s d t r . K orpus z usa mme nge a rbe i t e t

    und da mi t e in E l fp rophe te nbuc h ge sc ha f fe n , w obe i i n d i e se m Zusa mme n-

    hang die Schr i f ten Joe l und Ob berhaupt e rs t kompi l ie r t worden se ien . Auf

    d iese r Ebe n e se i e n a ue rde m de n Sc hr i f t a n f n ge n und - sc h ls se n z a h l re ic he

    St ichwrte r entha l tende redakt ione l le Glossen oder Passagen in der Sprache

    Joe l s z uge se t z t w orde n , um d ie e inz e lne n Sc hr i f t e n e ina nde r z uz uordne n

    (z . B. Ho s 14,8 ; A m 9,13 ; M i l ,2 ff . ; N ah l ,2-8 .9f ,1 2b -13 ; 2 ,1-3; 3 ,15f .* ; Hab

    1,5-11 .12*.15 -17; 3 ,16b -17; Z eph l ,2f . 15-16.18* ; 3 ,20; Hag 2 ,19 ; Sach

    1,14b.15; 8 ,12; Mal 1 ,2-5;

    3 3.1 Of.

    16-18). Dri t ten s sei in griec hisc her Zei t

    du rc h Jon und Sa c h 9 -14 da s D ode ka prophe ton komple t t i e r t w orde n .

    3 9

    Die

    Pos i t i on N oga l sk i s s e i a bsc h l i e e nd g ra ph i sc h umr i s se n :

    D t r . K o r p u s :

    H o s * ; A m * ; M i * ; Z e p h *

    > Joe l re la ted layer