1

Limburg: Fulfil your Future

3

E-fulfilment is dé groeimarkt binnen de logistieke sector. Dit wordt gedreven door de sterke groei van de e-commerce markt. De provincie Limburg is één van de meest aantrek-kelijke regio’s om (pan-Europese) e-fulfilment activiteiten te beleggen. De vraag is echter: hoe effectueren we deze positie?

Visie- en actieprogramma

Het e-fulfilmentdomein vraagt, in vergelijking met traditio-nele logistiek, om geheel nieuwe competenties . Zo typeert e-fulfilment zich als een domein met een veel grotere hoe-veelheid aan pakketjes met dito afleveradressen en dat met een enorm hoge omloopsnelheid. Dit vraagt om nieu-we kennis, vaardigheden en systemen en om een transitie van de Limburgse logistiek. Centraal in dit document staat daarom de vraag:

Hoe ontwikkelt de e-fulfilmentsector zich als gevolg van relevante trends en (markt)ontwikkelingen en welke acties dient e-Fulfilment Hotspot Limburg te ondernemen om een krachtige positie in te (blijven) nemen in het Europese e-fulfilmentdomein?

Dit visiedocument is gerealiseerd met de waardevolle in-put van ruim 50 professionals uit de regionale triple helix. Het document analyseert de assets en competenties van Limburg als e-fulfilment hotspot, de bedrijfstak, afnemers-behoeften, concurrenten en de macro-omgeving van de hotspot. Vervolgens geeft het een advies met 15 concrete actiepunten voor alle stakeholders om de concurrentiepo-sitie van Limburg als Europese hotspot te behouden en te versterken.

Limburg zeer sterk in logistiek

Limburg excelleert al jaren op haar logistieke competenties. Dankzij het veelvoud aan transporteurs, logistiek dienstver-leners, ketenregisseurs en gespecialiseerde support dien-sten is er een uitstekende mix aan logistieke ketenpartners. Ook e-fulfilment wordt in Limburg omarmd; in totaal zijn er 36 e-fulfilmentbedrijven in Limburg gevestigd. Dat logistiek zo sterk vertegenwoordigd is, komt onder meer door de superieure geografische ligging met dito multimodale infra-structuur (vervoer over weg, water, spoor en door de lucht). Vanuit deze superieure logistieke positie heeft Limburg een enorme kans om ook het e-fulfilmentdomein te domineren.

Arbeid is het belangrijkste aandachtspunt

In Limburg zijn er indicatief 58.000 functionele logistieke voltijdsbanen. Doordat enerzijds de werkgelegenheid sterk toeneemt en anderzijds de vergrijzing reeds hard toeslaat, ontstaat er een groeiend tekort aan logistieke arbeids-krachten. Dit tekort is nauwelijks meer aan te vullen met arbeidsmigranten, en robotisering is qua technologie nog niet zover dat dit het tekort kan afdekken. Bovendien ligt de indicatieve arbeidsproductiviteit van de Limburgse lo-gistiek met €43 aan toegevoegde waarde per uur liefst €3 lager dan het landelijk gemiddelde. Deze gevaarlijk cocktail binnen de Limburgse logistieke arbeidsmarkt maakt dat de eerste logistieke bedrijven zich hierdoor elders beginnen te vestigen. Een goede arbeidsmarkt is randvoorwaardelijk voor een leidende e-fulfilmentregio en vraagt daarom per direct aandacht.

Data, security en algoritmen doorslaggevend voor succesBinnen het e-fulfilmentdomein is ICT minstens net zo be-langrijk als logistiek en speelt ook marketing een steeds belangrijkere rol. In Limburg is de ICT-sector vergeleken met andere regio’s onderontwikkeld. Er werken indicatief slechts 500 ICT’ers dedicated in of voor logistiek en e-fulfil-ment. En dat terwijl er in de toekomst steeds meer gecon-curreerd zal worden op data en algoritmen in plaats van op warehousemanagementsystemen en postbezorgers. Wil Limburg op de lange termijn leidend blijven zal het fors moeten investeren in het ontwikkelen van het ICT domein.

15 actiepunten voor alle stakeholders

Het behouden van de leidende positie vraagt om focus van alle stakeholders: webshops, e-fulfilmentbedrijven, sup-portdiensten, onderwijs en overheid. Het vraagt een Lim-burg-brede samenwerking waarin actie nodig is voor het internationaliseren van webshops, acquisitie en ontwikke-ling van e-fulfilmentbedrijven, investeren in ICT, security en algoritmen (om pakketjes efficiënter, effectiever, transpa-ranter en betrouwbaar op de juiste plek te krijgen), bran-ding van de e-fulfilment sector, het stimuleren van instroom van arbeidskrachten en – tot slot – het blijvend investeren in het versterken van de multimodale internationale infra-structuur.

Management summary

5

InhoudsopgaveHoofdstuk 1: Inleiding ......................................................... 6

Hoofdstuk 2: Wat is e-fulfilment........................................ 12

Hoofdstuk 3: Externe analyse............................................ 22

Hoofdstuk 4: Interne analyse............................................. 42

Hoofdstuk 5: Strategische analyse................................... 54

Hoofdstuk 6: Strategie......................................................... 60

Hoofdstuk 7: Actieprgramma............................................. 68

Hoofdstuk 8: Conclusie en aanbevelingen.................... 72

Hoofdstuk 9: Literatuurlijst.................................................. 76

Bart Verlegh

Bluehub B.V. E: bart@bluehub.nl M: +31 (0)6 23 24 24 40

Lars Hennissen

Bluehub B.V. E: lars@bluehub.nl M: +31 (0)6 34 84 28 31

Geachte lezer,Voor u ligt het uitgebreide visie- en actieprogramma “Lim-burg: Fulfil your Future”; een programma expliciet gericht op het ontwikkelen van Limburg tot dé Europese e-fulfil-ment hotspot.

Limburg is één van de meest aantrekkelijke regio’s om (pan-Europese) e-fulfilment activiteiten te beleggen. De provincie ligt strategisch gezien uitstekend ten opzichte van het Europese achterland en dicht bij Duitsland en Bel-gië als doorvoerlanden naar vele Europese landen. Tevens heeft de regio een uitstekende multimodale infrastructuur en kent zij een hoge concentratie aan gespecialiseerde logistieke- en aanverwante dienstverleners. Hierdoor kunnen (internationale) ondernemers grote concurren-tievoordelen behalen door hun e-fulfilmentactiviteiten in Limburg te beleggen en liggen er aantrekkelijke kansen voor Limburg zich te ontwikkelen tot leidende e-fulfilment hotspot.Echter, hoewel de externe ontwikkelingen gunstig zijn en Limburg in principe goed geëquipeerd is om op deze kansen in te spelen, gebeurt dit tot op heden nog onvol-doende. De provincie maakt onvoldoende gebruik van de geboden mogelijkheden om haar logistieke competenties en economische structuur te behouden en in te zetten bin-nen e-fulfilment, waardoor zij een potentieel zeer interes-sante groeimarkt misloopt.

e-Fulfilment Hub, het samenwerkingsverband van Lim-burgse overheden, onderwijsinstellingen en bedrijven binnen e-fulfilment, heeft daarom het afgelopen jaar regionale stakeholders verenigd binnen een gezamenlijk ‘co-creatietraject’. Dit vanuit de ambitie organisaties uit het versnipperde e-fulfilmentdomein te verenigen en (cross-sectorale) samenwerking op gang te brengen om de positie van Limburg als e-fulfilment hotspot te behouden en te versterken. Gedurende het co-creatietraject deelden regionale organisaties hun kennis en ervaring in gezamen-lijke “co-creatiesessies” en werd een uitgebreide markt-analyse uitgevoerd om actuele trends en ontwikkelingen in kaart te brengen. Alle resultaten van dit traject komen samen in het actiepro-gramma Limburg: Fulfil your Future, waarin de toekomst van Limburg als e-fulfilment hotspot en de noodzakelijke acties om hier te komen centraal staan!

Dit eindrapport had niet tot stand kunnen komen zonder de actieve bijdrage van alle betrokkenen, welke gedu-rende diverse seminars en co-creatiesessies hun kennis, expertise en ervaringen met elkaar deelden. Wij willen hier dan ook graag een woord van dank richten aan allen die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit rapport. Jullie steun, proactieve bijdrage en waardevol-le inhoudelijke kennis en expertise hebben gezorgd voor een voortvarend proces en de realisatie van een prachtig eindrapport. Wij hopen dat het rapport voor eenieder waardevolle inzichten oplevert en dat we samen kunnen bouwen aan e-fulfilment hotspot Limburg.

Venlo, juni 2018

7

Hoofdstuk 1:Inleiding

9

Hoofdstuk 1: Inleiding

1.1 Aanleiding

E-fulfilment is dé groeimarkt binnen de logistieke sector. Dit wordt gedreven door de sterke groei van de e-com-merce markt. In 2017 kochten consumenten in Nederland al voor €24 miljard aan online producten en diensten en men verwacht dat dit met 14% per jaar gaat toenemen tot €36 miljard in 2021 . Voor Europa zijn vergelijkbare cijfers te verwachten.

Limburg; de ideale regio voor (pan-Europese) e-fulfilment?!

De provincie Limburg is één van de meest aantrekkelijke regio’s om (pan-Europese) e-fulfilment activiteiten te beleg-gen. Limburg ligt uitstekend ten opzichte van het Europese achterland, beschikt over een excellente multimodale in-frastructuur en bovendien liggen sorteercentra van diver-se grote vervoerders binnen korte reisafstanden. Hierdoor kunnen (internationale) e-commerce ondernemers grote concurrentievoordelen behalen door hun e-fulfilmentactivi-teiten in Limburg te beleggen.

Hoewel de externe marktontwikkelingen gunstig zijn en Limburg in principe goed geëquipeerd is om op deze kan-sen in te spelen, gebeurt dit nog onvoldoende. Limburg maakt onvoldoende gebruik van de geboden mogelijkhe-den om haar logistieke sterkten en economische structuur te behouden en in te zetten binnen e-fulfilment, waardoor zij de potentie van deze interessante groeimarkt niet benut. De belangrijkste oorzaak hiervan is dat het Limburgse e-ful-filmentdomein erg versplinterd is; de betrokken organisa-ties werken nauwelijks met elkaar samen waardoor er geen sprake is van synergiën en de mogelijkheden tot samen-werking en gezamenlijke waardecreatie niet worden benut.

1.2 Probleemstelling

Limburg is van origine een internationaal erkende logis-tieke hotspot. In deze verwijst een hotspot naar een regio waarin logistieke activiteiten een substantieel deel van de bedrijvigheid vormen en met een sterk cluster van bedrij-ven met (inter)nationale onderscheidende logistieke acti-viteiten, geconcentreerd op logistieke parken met goede ondersteunende infrastructuur en aanverwante logistieke supportdiensten . In Limburg zijn diverse sterke logistieke clusters actief, waaronder in de regio Venlo-Venray, rondom Maastricht Aachen Airport en in de Keyportregio.

Limburg opereert als e-fulfilment hotspot op de markt voor organisaties met pan-Europese e-fulfilment activiteiten en organisaties met aanpalende toeleverende activiteiten die behoefte hebben aan het uitbesteden aan- en/of vestigen van hun pan-Europese e-fulfilmentactiviteiten in Europese logistieke hotspots. Door digitale ontwikkelingen is er een geheel nieuwe markt ontstaan rondom e-fulfilment. Naar verwachting zal digitalisering – gedreven door technologie-ën zoals AI, Internet of Things en robotica – de e-fulfilment sector, en daarmee hotspots verder sterk beïnvloeden. Daarnaast is er toenemende concurrentie onder hotspots om mee te profiteren van de sterk groeiende e-fulfilment-markt.

Door de hoge mate van concurrentie en dynamiek in de markt voor Europese logistieke hotspots is het daarom voor Limburg essentieel een onderscheidende propositie te ont-wikkelen om een sterke positie in te (blijven) nemen in deze markt. Als Limburg deze ontwikkelingen niet het hoofd weet te bieden, zal zij haar positie als leidende hotspot verliezen. Limburg staat hierdoor voor de schone taak een krachtige, onderscheidende propositie te ontwikkelen om haar posi-tie binnen dit competitieve landschap te behouden en zich verder te ontwikkelen tot dé Europese hotspot op het ge-bied van e-fulfilment.

Op basis hiervan is daarom de volgende probleemstelling geformuleerd:

Als gevolg van toegenomen concurrentie, digitalisering en veranderende marktomstandigheden staat de posi-tie- en toekomst van e-Fulfilment Hotspot Limburg on-der druk. Om haar positie als hotspot op lange termijn te behouden en te versterken dient Limburg daarom op korte termijn in te spelen op deze veranderende (markt)omstandigheden.

11Inleiding

1.3 Doel- en vraagstelling

Om de unieke kwaliteiten van de regio te benutten, te behouden en te bekrachtigen is het essentieel dat het Limburgse logistieke- en e-fulfilmentdomein gezamenlijk optreedt. Alleen middels samenwerking kan e-Fulfilment Hotspot Limburg komen tot een gezamenlijke visie over hoe zij zich dient te ontwikkelen en welke activiteiten hier-voor noodzakelijk zijn. Om te komen tot deze gedeelde visie, heeft e-Fulfilment Hub zoals reeds beschreven een gezamenlijk ‘co-creatietraject’ uitgevoerd met relevante re-gionale stakeholders. Hierin stond de volgende doelstelling centraal:

Het doel van deze samenwerking is het verder ontwikke-len van de e-fulfilmentcompetentie van de regio, met als belangrijke speerpunten het versterken van de regionale bedrijvigheid op basis van haar logistieke- en technologi-sche kwaliteiten en het behouden en aantrekken van (inter)nationale bedrijvigheid naar de regio teneinde de werkge-legenheid en economische structuur van de regio te ver-sterken. De hoofdvraag die centraal staat in dit onderzoek luidt dan ook als volgt:

Het in kaart brengen van relevante trends en (markt)ont-wikkelingen binnen e-fulfilment, teneinde inzicht te ver-schaffen in de kansen voor e-Fulfilment Hotspot Limburg en de noodzakelijke acties om haar positie als Europese e-fulfilment hotspot te versterken.

Hoe ontwikkelt de e-fulfilmentsector zich als gevolg van relevante trends en (markt)ontwikkelingen en welke ac-ties dient e-Fulfilment Hotspot Limburg te ondernemen om een krachtige positie in te (blijven) nemen in het Eu-ropese e-fulfilmentdomein?

1.4 Onderzoeksmethodiek

In de voorgaande paragrafen werd de aanleiding van dit visiedocument beschreven en werd ingegaan op de pro-bleemstelling en doelstelling die ten grondslag hebben gelegen aan de realisatie hiervan. In deze paragraaf wordt daaropvolgend uiteengezet hoe dit onderzoek is opgezet. Dit rapport is tot stand gekomen met behulp van een onder-zoeksopzet waarbij gebruik wordt gemaakt van zowel desk

research als field research. Allereerst werden bestaande (secundaire) bronnen geraadpleegd om het e-fulfilment landschap en actuele trends en ontwikkelingen hierbinnen in kaart te brengen (desk research).

Deze resultaten werden aangevuld door middel van eigen veldonderzoek (field research). Ten behoeve van de ont-wikkeling van dit visiedocument bracht e-Fulfilment Hub daartoe in de periode september 2017 t/m juni 2018 in zogenaamde ‘co-creatiesessies’ regionale bedrijven, over-heden, kennisinstellingen en andere stakeholders uit de e-fulfilmentwereld en aanpalende sectoren bij elkaar. Tijdens deze sessies deelden de deelnemers hun kennis over- en visie op actuele thema’s op het gebied van e-fulfilment, zo-als de logistieke arbeidsmarkt, infrastructuur en robotise-ring. Ook brainstormden zij over de kracht van de regio, teneinde oplossingen te ontwikkelen om de toekomst van e-fulfilment in de regio veilig te stellen. Aan de andere kant werden interviews gehouden met betrokken bedrijven, overheden, onderwijsinstellen en stakeholders, zodat werd geborgd dat de regiovisie breed gedragen wordt en dat deze duurzaam ingebed kan worden in de regio. Door het combineren van bronnen (deskresearch, groepssessies en interviews) werden informatie en analyses vanuit meerdere perspectieven met elkaar geconfronteerd en verdiept en ontstonden meer onderbouwde inzichten.

1.5 Opbouw

Dit visiedocument schetst allereerst de markt waarin wij ons bevinden; de markt voor e-fulfilment hotspots. Vervolgens wordt de externe omgeving geanalyseerd middels het be-schrijven van de belangrijkste trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op e-fulfilment hotspots. Aansluitend wordt ingezoomd op Limburg door de belangrijkste sterkten en zwakten van Limburg als e-fulfilment hotspot in kaart te brengen. De inzichten uit deze twee hoofdstukken worden in hoofdstuk vijf vervolgens gecombineerd in een ‘strategi-sche analyse’, welke de belangrijkste ontwikkelingen iden-tificeert die van invloed zijn op de positie van Limburg als e-fulfilment hotspot en de daarin aanwezige stakeholders. In hoofdstuk zes wordt – aan de hand van de meest belang-rijke trends en ontwikkelingen – een overkoepelende visie en strategie ontwikkeld voor Limburg. Deze worden vervol-gens nader uitgewerkt door in te zoomen op de impact op- en de vereiste acties door de verschillende stakeholders. Dit visiedocument wordt ten slotte afgesloten met een sa-menvatting van de noodzakelijke acties en een overzicht van de belangrijkste conclusies en vervolgstappen.

13Hoofdstuk 2:Wat is e-fulfilment?

15

Hoofdstuk 2: Wat is e-fulfilment?

E-fulfilment is nog altijd een relatief nieuw domein in de logistiek. En hoewel de kernprocessen wellicht uit typisch logis-tieke activiteiten lijken te bestaan, wordt het domein ook steeds sterker beïnvloed door ICT- en marketingactiviteiten. Dit hoofdstuk beschrijft het e-fulfilmentdomein aan de hand van de waardeketen van een e-fulfilmentbedrijf. Daarnaast worden de vier meest toegepaste business modellen van e-fulfilmentbedrijven beschreven.

2.1 Het verschil tussen e-fulfilment en logistiek

E-fulfilment is sterk gerelateerd aan e-commerce en betreft het hele logistieke proces dat in werking treedt op het mo-ment dat de klant zijn winkelmandje aan de online kassa af-rekent en dat ervoor moet zorgen dat de klant het product daadwerkelijk in handen krijgt. E-fulfilment omvat naast de fysieke distributie van online bestelde goederen ook e-wa-rehousing en e-services. E-warehousing verwijst naar het opslaan van goederen voor de webshop, orderpicken en het afhandelen van retouren, terwijl e-services backoffice activiteiten zoals klantenservice, voorraadbeheer en retou-rafhandeling betreft. De belangrijke rol die is weggelegd voor additionele, toegevoegde waarde diensten (zoals e-warehousing en e-services) is een eerste verschil tussen e-fulfilment en de ‘traditionele’ logistiek. Ten tweede ken-merkt e-fulfilment zich door de centrale rol die de consu-ment inneemt in de keten; de consument is dicht bij het kernproces georganiseerd en bepaalt – als het ware vanuit een regisseursrol – hoe, waar en wanneer zijn bestelling

wordt bezorgd. Daarnaast onderscheidt e-fulfilment zich van traditionele logistiek door snel wisselende assortimen-ten, hoger aantal SKU’s en grotere orderportfolio’s met kleinere orders (veel consumenten bestellen één of enkele producten tegenover een select aantal bedrijven dat enor-me orders plaatst) . Ook verschilt e-warehousing van traditi-onele warehousing, want bij e-fulfilment wordt fijner gepickt (meer klanten met kleinere orders), zijn orderdoorlooptij-den korter en is er sprake van grotere retourstromen. Een laatste verschil met traditionele logistiek betreft de hogere eisen aan ICT-systemen. Het integreren van ICT-systemen (zowel binnen de logistiek dienstverlener zelf als andere partijen in de keten) is cruciaal om overal en op elk moment real-time inzicht te hebben en de correcte informatie te ont-sluiten. Zeker de integratie van de webshop met het WMS van de e-fulfilmentpartij is essentieel, omdat beide partijen zo continue inzicht hebben in de actuele voorraadgrootte en een snelle uitlevering van de orders mogelijk is.

Ond

erst

eune

nde

proc

esse

n

Primaire e-fulfilmentprocessen

Inslag Opslag Orderpicken VerpakkenVerzenden

& Retouren

Customer service & Sales

Human Resource Management

Procurement

Marketing

ICT

2.2 De e-fulfilment waardeketen

Als gevolg van de in paragraaf 2.1 genoemde verschillen, worstelen veel logistiek dienstverleners met de vraag hoe zij kunnen profiteren van deze groeimarkt en hoe zij hun e-fulfilmentprocessen moeten organiseren. Hieronder wor-den de unieke kenmerken van e-fulfilment daarom nader toegelicht. Dit gebeurt aan de hand van de verschillende deelprocessen die onder de overkoepelende term ‘e-fulfil-ment’ vallen. Meer specifiek bestaat het e-fulfilmentproces namelijk uit zes deelprocessen die chronologisch op elkaar volgen. Onderstaande figuur (Figuur 1) toont de e-fulfilment waardeketen, welke beschrijft welke deelprocessen onder-deel uitmaken van het e-fulfilmentproces en hoe deze aan elkaar zijn gerelateerd.

Figuur 1. E-fulfilment waardeketen

2.2.1 Zes kernprocessen vormen samen het e-fulfilmentproces

1. Inslag

Het e-fulfilmentproces begint met de inslag van ontvangen goederen, waarbij het draait om het ontvangen, controle-ren en registeren van ontvangen producten. Omnichannel retailers (fysieke winkels die ook online verkopen) en – met name – webshops bestellen zeer frequent nieuwe voor-raad. Kenmerkend hieraan is de hoge omloopsnelheid van de voorraad en het feit dat doorgaans een relatief beperkte voorraad wordt aangehouden van een groot aantal SKU’s. De bestelde voorraad moet vanuit de productielocatie naar het warehouse worden vervoerd; een proces dat bij veel webshops wordt gecompliceerd doordat voorraad wordt geïmporteerd uit het buitenland.

Ond

erst

eune

nde

proc

esse

n

Primaire e-fulfilmentprocessen

Inslag Opslag Orderpicken Verpakken

Verzenden&

Retouren

Customer service & Sales

Human Resource Management

Procurement

Marketing

ICT

Illustratie_pag_15.pdf 1 27-06-18 08:47

17

2. Opslag

De ontvangen producten worden na ontvangst – en even-tuele controle en registratie – vervolgens opgeslagen in een magazijn; warehousing vormt daarmee het tweede deel van het logistieke proces.Warehousing in een e-fulfilmentcontext verschilt van tradi-tionele warehousing, omdat hier sprake is van een groter aantal SKU’s welke in kleinere getalen opgeslagen dienen te worden. Door het vaak veranderende en snel wisselende assortiment, dienen opslaglocaties flexibel georganiseerd te zijn om reallocatie van producten in het warehouse mo-gelijk te maken. De invulling van het opslagbeheer is sterk afhankelijk van het business model – zijnde webshop fulfil-

ment, self fulfilment, third party fulfilment en dropshipping – van de e-fulfilmentpartij (zie hiervoor paragraaf 3.2.4), met eventuele bijbehorende VAL/VAS activiteiten. Ook de geografische ligging en/of spreiding van opslaglocaties is belangrijk, want de opkomst van cross-border e-commer-ce vereist dat e-fulfilmentpartijen ook in staat moeten zijn om snel te leveren aan buitenlandse consumenten. Meer internationaal georiënteerde e-fulfilmentbedrijven kiezen er daarom regelmatig voor om hun voorraad decentraal – dichter bij meerdere grote consumentenmarkten – te orga-niseren en vanuit een regisseursrol grip te houden op hun voorraad.

Wat is e-fulfilment?

3. Orderpicken

Zodra een klant de webshop bezoekt en hier een order plaatst, treedt het derde deelproces in werking: orderpic-ken. De bestelde producten worden in deze fase ‘gepickt’; de producten worden aan de hand van de pakbon en bar-code door de picker opgehaald in het magazijn en naar het inpakstation gebracht. Vanwege de grote diversiteit aan producten zal het traditionele batchpicking niet zo goed werken. Binnen e-fulfilmentbedrijven wordt er daarom vaak gepickt op stuksniveau. Het risico bestaat dan dat foutmar-ges ten opzichte van traditionele logistieke operaties hoger liggen.

Omdat consumenten tegenwoordig steeds hogere eisen stellen aan de webshop (zoals latere cut-off tijden en snel-lere orderdoorlooptijden), dient er daarnaast meermaals per dag- en tot laat op de avond gepickt te worden. Daarom wordt er steeds vaker geïnvesteerd in bijvoorbeeld ‘polling based picking’. Dit betekent dat er tijdens het picken nog binnenkomende orders worden meegenomen in lopende pickingactiviteiten. Op die manier wordt de doorlooptijd van orders verder verkort. Ook wordt dit steeds vaker ge-combineerd met ‘sort while pick’, waarbij de picker de goe-deren meteen in de klantenbak uitsorteert op zijn kar. Ook dit zorgt voor meer efficiëntie en hogere omloopsnelheid .

Deze ontwikkelingen in orderpicken vragen om steeds ho-gere flexibiliteit van e-fulfilmentbedrijven en daarmee van personeel. Daarom investeren steeds meer bedrijven in automatisering van het pickproces. Active Ants en Amazon zijn hiervan goede voorbeelden. Als de volumes groot ge-noeg zijn – vanaf een paar duizend orders per dag – is het

daarom raadzaam na te denken over een meer geautoma-tiseerd magazijn. Veel systemen zijn tegenwoordig schaal-baar, zodat je bij zulke systemen vrij klein kunt beginnen en het systeem kunt laten meegroeien op het tempo van de volumes.

4. Verpakken

Vervolgens worden de gepickte orders verpakt en klaarge-maakt voor verzending. Hierbij gaat het om het verpakken van het bestelde product (of producten) en wordt de order voorzien van een pakbon, verzendetiket en/of retourfor-mulier. Verzendkosten maken nog altijd een groot deel uit van het logistieke budget, dus vragen om aandacht voor e-fulfilmentbedrijven. Zeker vanwege de hoge omloopsnel-heid en fragmentatie in de te verzenden pakketten. Actuele ontwikkelingen op het gebied van verpakkingen hebben vooral betrekking op de factor duurzaamheid. Steeds vaker worden verzendkosten bepaald op basis van het volume en minder op basis van het gewicht. Dat betekent dat e-fulfilmentbedrijven er alle baat bij hebben om verpakkingen van de orders zo klein mogelijk te maken. Daarom is het raadzaam diverse doosformaten beschikbaar te hebben of alternatieve verpakkingen te overwegen, zoals – waar mogelijk – plastic zakken. Zodra een e-fulfilmentbedrijf eenmaal voldoende volume draait is het te overwegen om driedimensionale systemen aan te schaffen, zoals de ‘fit to size parcel creator’ van Neopost die gebruikt wordt door Docdata en het ‘Box-on-Demand’ concept van Moonen Packaging. Dit systeem snijdt dozen exact op maat van de specifieke order.

19

5. Verzenden en volgen

Zodra de order is verpakt en voorzien van een verzendeti-ket, kan de order vanuit het warehouse worden verzonden naar de klant. Het verzenden van producten naar klanten in Nederland of het buitenland is daarmee het vijfde deelpro-ces. Op het moment dat het pakket fysiek het e-fulfilment-centrum verlaat, is het proces echter nog niet voorbij. De verantwoordelijkheid om op elk moment te kunnen zeggen waar het pakket zich bevindt alvorens het bij de consument wordt afgeleverd, wordt namelijk steeds meer bij het e-fulfilmentbedrijf gelegd. Webshops hebben vaak namelijk geen idee, terwijl toch meer dan 50% van de vragen die bij de klantenservice binnenkomen hierover gaan. Het e-fulfilmentbedrijf waaraan zij hun e-fulfilmentproces hebben uitbesteed, is voor een groot deel van de vragen daarom hun logische eerste aanspreekpunt.

Het kunnen volgen van pakketten, in het e-fulfilmentdo-mein beter bekend als track & trace, tot aan huis bij de con-sument, is een belangrijke kritische succesfactor en kan behoorlijk complex zijn. Dit komt vooral door de hoge om-loopsnelheid, fragmentatie van pakketten en afleveradres-sen en soms de inzet van meerdere tussenschakels zoals regionale/lokale e-fulfilmentcentra, mirco hubs en koeriers voor de last mile . Bij intercontinentale bestellingen en transport moet daarnaast nog rekening gehouden worden met internationale BTW- en douaneactiviteiten zoals inkla-ring en regelgeving omtrent invoerheffingen.

Goede track & trace en andere vormen van ketenregie zijn daarom essentieel. Veel e-fulfilmentbedrijven hebben hun eigen track & trace systeem – gekoppeld aan de barcode van hun verzendetiket – ontwikkeld en hier en daar gekop-peld met (internationale) carriers zoals DHL en PostNL. Car-riers en vervoerders hebben ook vaak weer hun eigen track & trace systeem en soms weer een eigen verzendetiket. Juist omdat er internationaal geen uniforme volgmethode voorhanden is, wordt het risico op fouten vergroot en wordt het proces niet efficiënter. Eerder juist complexer. Hoewel er ook initiatieven zijn zoals van het bedrijf TripleOre, om middels Internet of Things automatisch pakketten te kun-nen volgen, is hier – zeker bij cross-border e-fulfilment - nog een wereld te winnen.

6. Retourenmanagement

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, worden pro-ducten niet per definitie vervoerd vanuit het warehouse naar de klant. Wanneer de klant het product – om welke reden dan ook – terugstuurt, ontstaat namelijk een retour-stroom vanuit de klant naar het warehouse. Als gevolg van deze retourstroom is het e-fulfilmentproces niet lineair maar circulair; de cirkel wordt gesloten doordat producten ook geretourneerd kunnen worden. Ook het retourenproces kan verlopen via meerdere tussenschakels, zoals via lokale retourencentra.

E-fulfilment onderscheidt zich hiermee duidelijk van tra-ditionele logistiek, waar het aandeel retouren fors lager ligt. Hoewel het retourproces door veel (r)etailers wordt onderschat is het zeer relevant voor e-fulfilment, want on-line bestellingen worden steeds vaker geretourneerd en retourpercentages kunnen oplopen tot wel 50% (bijvoor-beeld in fashion). Retouren vormen voor webwinkeliers en e-fulfilmentbedrijven een grote en groeiende kostenpost, waaronder transport-, inspectie- en registratiekosten vallen, maar ook de eventuele waardedaling en/of vernietiging van het geretourneerde product. Het is daarom zaak de kosten voor retouren zo laag mogelijk te houden.

Zorg er daarom in ieder geval voor dat de consument de verpakking heeft om het pakket terug te sturen, dat er een eenvoudig retourenformulier in zijn pakket zit en dat er duidelijke informatie op de website en in eventueel in het pakket wordt verschaft zodat de consument weet waar hij het koopt. Meer exotisch kan er gedacht worden aan aug-mented reality rervices zoals het bedrijf EZ Support reeds aanbiedt, waarbij online informatie visueel aan werkelijke beelden wordt toegevoegd, het aantal producten dat retour wordt gestuurd, kan verminderen. Dit omdat de consument zich een beter beeld van het product kan vormen voor aan-schaf.

Wat is e-fulfilment?

2.2.2 Ondersteunende processen essentieel voor succesvol e-fulfilmentproces

In de waardeketen (zie Figuur 1) wordt een onderscheid ge-maakt tussen bovengenoemde primaire kernprocessen en een vijftal ondersteunende processen. De voorgenoemde kernprocessen zijn direct gerelateerd aan de logistieke af-handeling van online aankopen, voegen hier direct waarde aan toe en worden doorgaans uitgevoerd door logistieke dienstverleners en e-fulfilmentbedrijven. Daarnaast zijn er nog vijf ondersteunende processen die niet direct zijn gere-lateerd aan één kernproces, maar juist het hele e-fulfilment-proces ondersteunen. Hoewel de processen niet direct be-trekking hebben op de logistieke verwerking van orders, zijn zij wel essentieel om de orderverwerking te faciliteren.

1. ICT

Het eerste ondersteunende proces is informatie- en commu-nicatietechnologie (ICT). Om het gehele proces van order-afhandeling zo efficiënt en effectief mogelijk te organiseren zijn moderne ICT-systemen cruciaal. De ICT-systemen van fulfilmentpartijen zijn idealiter niet geïsoleerd, maar dienen aan elkaar te worden verbonden en te worden geïntegreerd in één overkoepelend systeem c.q. dashboard zodat men alle informatie in één oogopslag kan raadplegen. Daar-naast moeten deze worden gekoppeld met de systemen en platformen van andere partijen in de keten (webshops, car-riers etc.) zodat alle data real-time inzichtelijk zijn voor alle schakels in de keten en processen op ketenniveau (of zelfs ketenoverstijgend) geoptimaliseerd kunnen worden. Door alle schakels real-time inzicht te geven in het gehele proces kunnen acties en beslissingen immers op elkaar worden af-gestemd en kan continue worden bijgestuurd. De angst om data te moeten delen en daarmee concurrentievoordeel te verliezen overheerst echter nog sterk de e-fulfilment keten. Hier valt dus nog een wereld te winnen.

2. Marketing

Vanwege de complexiteit en het nog steeds jonge e-fulfil-mentdomein, valt er nog veel marktaandeel te winnen voor e-fulfilmentbedrijven als ze inzetten op de juiste kritische succesfactoren (KFS’s) en behoeften van de consument en andere spelers in de keten. Voor marketing uit zich dit voor-al in de productontwikkelingsstrategie, waarin de juiste mix aan KSF’s en behoeften rondom bijvoorbeeld cut-off tijden, traceability, verpakkingeninnovatie, toepassen van aug-mented reality, ontwikkelen van nieuwe proposities middels data-interpretatie en businessmodellen (zoals bijvoorbeeld dropship en ketenregie) nog altijd niet gevonden lijkt te zijn. Omdat e-fulfilment getypeerd wordt als een groeimarkt is het raadzaam hierin te investeren.

Vanuit meer operationeel perspectief kan marketing een rol spelen in de additionele services die steeds meer e-fulfilmentbedrijven bieden aan webshops. Denk hierbij aan de ondersteuning en advisering bij het opzetten van een webwinkel en het ontwikkelen en uitvoeren van online mar-keting activiteiten (zoals social media campagnes en zoek-machineoptimalisatie) om bezoekers naar de webshop te trekken. Hoewel marketing formeel niet onder het e-fulfil-mentdomein valt, is het als ondersteunend proces cruciaal voor een succesvolle e-commerce en e-fulfilmentoperatie. Een goed ontwikkelde marketingdiscipline draagt hierin bij-voorbeeld zorg voor het ontwikkelen en inrichten van web-shops, zoekmachine optimalisatie, zoekmachine adverte-ren en het realiseren van koppelingen tussen webshop en ERP/WMS-systemen.

21

3. Procurement (Inkoop)

Inkoop gaat over alle activiteiten die een organisatie uit-voert om enerzijds de benodigde producten in te kopen bij leveranciers (inslag) en gaat anderzijds over het ‘inkopen’ van diensten bij bedrijven die één of meerdere deelpro-cessen binnen het e-fulfilmentproces uitvoeren. Omdat het merendeel van de bedrijven niet alle diensten in-house or-ganiseert maar diensten outsourcet, gaat het hierbij vooral om de rol die het bedrijf inneemt in de distributieketen en de manier waarop zij partijen aanstuurt. Het overzien en co-ördineren van de gehele supply chains (of zelfs meerdere supply chains) – in termen van het sectorhuis: ketenregie – is juist in een e-fulfilmentcontext van belang omdat er vaak wordt samengewerkt met meerdere partijen, er grensover-schrijdend wordt geopereerd en sprake is van multichannel logistieke stromen.

4. HRM (Personeelsmanagement)

Bij HRM gaat om alle activiteiten omtrent het werven, aan-nemen, trainen, motiveren, ontwikkelen en belonen van personeel. Personeelsmanagement vormt een steeds belangrijker onderdeel binnen e-fulfilment, omdat de ac-tuele arbeidsmarkt steeds moeilijker kan voldoen aan de groeiende vraag naar geschikte arbeidskrachten, terwijl e-fulfilment juist vraagt om meer arbeidskrachten (hogere arbeidsintensiviteit), te maken heeft met duidelijke piekpe-rioden (o.a. in avonduren en weekenden) en de kwalitatie-ve personeelsvraag verandert (meer behoefte aan hogere opgeleide en/of technologisch gekwalificeerd personeel). Daarnaast vraagt de toenemende impact van digitalisering en omloopsnelheid van goederen om het opleiden en ont-wikkelen van medewerkers tot robotoperators om om te kunnen gaan met de nieuwste software.

5. Customer service & sales

Het laatste ondersteunende proces betreft ‘customer ser-vice en sales’, waarbij het draait om de toegevoegde waar-de die men kan leveren door klanten middels een goede (klanten)service een positieve klantervaring te bezorgen die verdergaat dan alleen de pure logistieke bezorging (of retournering) van het bestelde product. Omdat de klant zo-als eerder aangegeven een leidende rol heeft in het e-fulfil-mentproces ontstaan er vaker klantvragen dan in de tradi-tionele logistiek. Webshops en fulfilmentbedrijven moeten hier snel op kunnen inspelen, want een negatieve ervaring en negatieve reviews (bv. op social media of vergelijkingssi-tes) kunnen bedrijven forse schade toebrengen. Een goed ingerichte – bij voorkeur meertalige – klantenservice is hiervoor essentieel.

2.3 Business modellen van e-fulfilmentbedrijven

Er zijn vier generieke oplossingen (businessmodellen) waaruit e-commerce bedrijven kunnen kiezen om hun pan-Europese e-fulfilment te organiseren. Bij deze vier op-lossingen staat de strategische keuze tussen enerzijds het zelf in-house uitvoeren van e-fulfilment activiteiten (web-shop fulfilment en self-fulfilment) en anderzijds het uitbeste-den van e-fulfilmentdiensten aan gespecialiseerde partijen (drop shipment en 3PL) centraal. Hieronder worden de vier opties nader toegelicht

Wat is e-fulfilment?

Webshop fulfilment

Een eerste businessmodel op het gebied van pan-Eu-ropese e-fulfilment is ‘webshop-fulfilment’. De webshop is hierbij volledig in controle en draagt zelf zorg voor het hele logistieke proces; van inslag tot aan verzending aan de consument. Ook blijft de webshop de eigenaar van de inventaris. Vooral kleine, startende webwinkeliers kiezen voor de optie om hun logistiek zelfstandig te regelen. Ar-gumenten hiervoor zijn vooral gerelateerd aan kosten en het behouden van controle en onafhankelijkheid. Startende webwinkels hikken namelijk sterk aan tegen de out-of-poc-ket kosten van e-fulfilment en hebben behoefte aan lage opslagkosten, zodat de kosten in lijn zijn met hun verkoop. Daarnaast kiezen ook verschillende grootschalige web-winkels voor deze optie, omdat het hen volledige controle biedt over het logistieke proces en zij dit beschouwen als kerncompetentie.

Self-fulfilment

Het tweede model is sterk gerelateerd aan ‘webshop-fulfil-ment’, want ook hier blijft de winkelier zelf verantwoordelijk voor de inventaris en het logistieke proces. Een belangrijk verschil is dat de (r)etailer het assortiment dat hij verkoopt ook zelf produceert (i.t.t. externe inkoop van voorraad).

Drop shipping

Bij drop shipping is de voorraad vóór de verkoop niet het eigendom van de webshop. De webshop is een tussenper-

soon die het product niet bezit maar zich vooral richt op marketing en verkoop, terwijl de verantwoordelijkheden voor overige activiteiten bij een externe partij liggen. Zo-dra de klant een order plaatst stuurt de webshop deze be-stelling direct door naar de producent of leverancier, welke het product direct levert aan de consument. De producent maakt de producten, slaat ze op en verscheept ze direct vanuit een eigen warehouse naar de klant, wat een directe (ICT-) koppeling tussen webwinkel en drop-shipment part-ner vereist.

Third-party fulfilment

Ten slotte kunnen bedrijven hun e-fulfilment ook uitbe-steden aan gespecialiseerde derde partijen. De webshop fungeert hier vooral als etalage en marketingvehikel, ter-wijl alle logistieke activiteiten en processen worden uitge-voerd door een derde partij (third party logistics; 3PL) die de webshop op logistiek gebied volledig ontzorgd. Hoewel de webshop eigenaar blijft van de voorraad, ligt deze volledig opgeslagen in het magazijn van de logistiek dienstverlener. Zodra een klant een order plaatst bij de webshop wordt deze informatie direct gecommuniceerd naar de logistiek dienstverlener en deze verzorgt op zijn beurt het pick, pack en verzendproces. Dit model is met name interessant voor groeiende webwinkels die hun energie vooral willen steken in marketing, sales en andere activiteiten en willen profi-teren van de schaalvoordelen en ervaring van gespeciali-seerde dienstverleners.

Hoofdstuk 3:Externe analyse

25

Hoofdstuk 3: Externe analyse

In dit hoofdstuk worden alle voor e-Fulfilment Hotspot Limburg relevante ontwikkelingen behandeld die zich buiten haar invloedssfeer bevinden. Allereerst wordt stilgestaan bij de bedrijfstak voor hotspots. Vervolgens komen de (po-tentiële) afnemers van een hotspot en hun belangrijkste behoeften aan bod en ten derde worden concurrerende e-fulfilment hotspots geanalyseerd om te bepalen wat de belangrijkste concurrenten voor Limburg zijn. Ten slotte wordt een macro-analyse uitgevoerd en worden generieke macrotrends en ontwikkelingen – die van invloed zijn op hotspots – geïdentificeerd.

Figuur 2. E-fulfilmentketen

3.1 Bedrijfstakanalyse

In deze paragraaf wordt de bedrijfstak voor e-fulfilment hotspots geanalyseerd. Hiervoor wordt de distributieketen van e-fulfilment gebruikt (zie Figuur 2). Uit deze keten zijn op basis van e-fulfilment activiteiten drie marktsegmenten

binnen de markt voor hotspots te onderscheiden. Deze segmenten worden hieronder nader toegelicht. Vervolgens wordt er ingezoomd op marktomvang en marktperspectief per segment voor de komende drie tot vijf jaar.

3.1.1. Marktsegmenten

Door de distributieketen van e-fulfilment te analyseren, is de keten op basis van e-fulfilment activiteiten op te delen in drie marktsegmenten, namelijk: intercontinentale hotspots, Europese hotspots en regionale hotspots.

Intercontinentale hotspots

De distributieketen van e-fulfilment begint (zie linkerkant Fi-guur 2) met een inkomende en uitgaande logistieke stroom van goederen vanuit de internationale producent. Hierbij worden goederen in bulk vervoerd vanuit de internationa-le (vaak Aziatische of Amerikaanse) productielocatie naar centrale Europese overslagpunten zoals containerterminals en havens. De geproduceerde goederen worden ontvan-gen en opgeslagen in een centrale mainport, waarvan de Rotterdamse haven een mooi voorbeeld is. In termen van hotspots is hierbij sprake van een concentratie aan (groot-schalige) logistieke activiteiten gericht op de ontvangst en registratie van bulkgoederen en het transport naar Europe-se DC’s. Andersom zijn intercontinentale hotspots ook de laatste halte voor uitvoer van (Europese) goederen naar andere continenten. Veelal concentreren de e-fulfilment activiteiten zich op overslag en transport naar Europese hotspots, daar over het algemeen de opslagkosten per m2 lager liggen dan in een intercontinentale hotspot.

Europese hotspots

Vanuit de internationale hotspot, Europese producenten of webshops worden goederen vervoerd naar de strategisch gevestigde Europese DC’s. In hotspots van deze tweede

soort ligt de focus op het aansturen en regisseren van de Europese logistieke stromen vanuit het centrale distributie-centrum naar de diverse regionale fulfilmentcentra, depots en last-mile faciliteiten. In hotspots voor Europese distribu-tie, ligt de focus hoofdzakelijk op ketenregie en VAL/VAS en zijn factoren zoals multimodale bereikbaarheid en ge-kwalificeerd personeel belangrijke randvoorwaarden. Deze hotspots liggen op voldoende afstand van intercontinentale hotspots op plaatsen waar met name warehousing en op-slag goedkoper is. Dit wordt vaak gedreven door lagere personeelskosten en lagere grond- en huurprijzen van ka-vels/panden.

Hotspots voor regionale fulfilmentcentra

Zoals Figuur 2 aantoont, moeten de producten nadat deze via de intercontinentale hotspots en centrale Europese hot-spots in een regionaal fulfilmentcentrum zijn aangekomen, worden vervoerd naar de eindconsument. In deze fase ligt de focus op het verschepen van online bestelde producten vanuit regionale fulfilmentcentra naar de klant. Daarnaast zijn zij steeds vaker het startpunt van de retourenstroom.

Hotspots voor regionale fulfilmentcentra zijn doorgaans ge-vestigd in stedelijke gebieden en metropoolregio’s, omdat van hieruit snel veel consumenten bereikt kunnen worden. Grote metropoolgebieden danken hun positie als hotspot met name aan de nabijheid van grote consumentenmark-ten. Dergelijke hotspots huisvesten vooral kleinere fulfil-mentcentra en hebben een hoge concentratie aan pakket- en vervoerdiensten en dichte infrastructurele netwerken (met name op het gebied van wegvervoer).

27Externe analyse

3.1.2 Productlevenscyclus

Om te bepalen in welke fase van de productlevenscyclus e-fulfilment hotspots zich begeven, dient eerst bepaald te worden in welke fase (traditionele) logistieke hotspots zich begeven. Om dit te duiden is er gekeken naar de huidige invoer, uitvoer en doorvoer van goederen (zie figuur 3)

Productlevenscyclus logistieke hotspots

Algemeen kan gesteld worden dat Nederland als doorvoer-land sterk afhankelijk is van de wereldhandel. Dit komt met name tot uiting in de doorvoer bij de daling in 2009 en 2011 en de stijging vanaf 2014. Wat verder opvalt is dat de invoer en uitvoer niet tot nauwelijks meer groeien. Daarnaast valt op dat de doorvoer van goederen het meest conjunctuur-gevoelig is, maar de facto niet tot nauwelijks groeit. Omdat zowel invoer, doorvoer als uitvoer in de periode 2015-2017 wel licht gegroeid is wordt geconcludeerd dat logistieke hotspots in een volwassenfase van de productlevenscyclus zitten, maar dat er geen sterke structurele groei verwacht mag worden. Eventuele sterkere groei dan gemiddeld is vooral afhankelijk van inspelen op opgaande conjunctuur.

Productlevenscyclus e-fulfilment hotspots

Gezien de sterke groei van e-fulfilment en de geheel nieu-we competenties rondom ICT, logistiek en marketing (zie hoofdstuk 2) enerzijds en de volwassenfase van logistieke hotspots anderzijds, wordt gesteld dat e-fulfilfment hots-pots voor een nieuwe S-curve in de productlevenscyclus zorgen (zie figuur 4).

De inkleuring van de nieuwe S-curve uit zich algemeen in de opkomst van totaal nieuwe competenties rondom ICT, logistiek en marketing in huidige logistieke hotspots en specifiek in de groei van nieuwe hotspots voor (het markt-segment) regionale fulfilmentcentra. Huidige logistieke hotspots hebben deze positie vooral te danken aan de van oudsher aanwezige assets zoals een haven of vliegveld en een natuurlijke (rivier of oceaan) dan wel aangelegde (we-gennetwerk) infrastructuur. Dit heeft geleid tot een logische concentratie aan traditionele logistieke ketenpartners en support diensten. Veelal zijn deze hotspots uitgegroeid tot intercontinentale of Europese hotspots die vooral gericht zijn op (industriële) bulkgoederen. Er werden weliswaar ook consumentengoederen in verwerkt, maar de toegevoegde waarde van het aanbod aan en de verspreiding naar consu-menten gebeurde vooral via de retailsector.

Echter, retailers, waaronder traditioneel sterke retailers als V&D en Free Record Shop, moeten in toenemende mate het veld ruimen voor de sterke opkomst van e-commerce (online verkoop) en e-fulfilment (de levering van online ge-kochte goederen aan huis). Het ‘vangen’ van de klant (onli-ne marketing) en leveren van individuele pakketjes aan huis (logistiek) vraagt om heel andere competenties dan nodig zijn bij de logistieke afhandeling van bulkgoederen. De the-orie van de longtail onderstreept dit verschil. Daarnaast zorgt de zo gewenste snelheid, betrouwbaarheid en trans-parantie voor toenemende noodzaak aan digitalisering, in-tegratie en aanpalende smart industry (ICT) competenties. Daarnaast genereren online consumenten, webshops en spelers in de gehele e-fulfilment keten een enorme hoe-veelheid data waarmee e-commerce- en e-fulfilmentbedrij-ven zich verder kunnen differentiëren.

Het als e-fulfilment hotspot kunnen faciliteren van deze wensen en behoeften zorgt voor een nieuwe S-curve. De heilige graal zit hem in het vinden van de juiste mix aan assets, logistieke en e-fulfilment- ketenpartners en (de ont-wikkeling van) de juiste support diensten om optimaal in-vulling te kunnen geven aan e-fulfilment zoals beschreven in hoofdstuk 2.

Figuur 3 – invoer, doorvoer en uitvoer goederen in miljoen ton 2017-2014

Figuur 4 – Productlevenscyclus e-fulfilment hotspots

3.1.2 Marktomvang en marktperspectief

Aangenomen mag worden dat de Europese markt voor e-fulfilment hotspots groeit. Dit wordt vooral gedreven door de algemene groei in internationale e-commerce (en daarmee internationale e-fulfilment). De toenemende frag-mentatie en omloopsnelheid aan te leveren pakketten aan consumenten zorgt voor groei over de gehele linie aan hot-spots, maar de groei concentreert zich vooral op marktseg-ment voor regionale fulfilmentcentra. Volgens Prologis is er markt voor een regionaal fulfilmentcentrum in een metro-poolregio met minimaal 1 miljoen inwoners. Uitgaande van een conservatief scenario voor de komende drie tot vijf jaar is de inschatting dat er ruimte is voor zo’n 500 regionale fulfilmentcentra in Europa . Op basis van huidige ervaringen van Prologis levert elke 1.000 m2 10 tot 15 nieuwe banen op. Prologis verwacht dat de Europese e-fulfilment sector de komende vijf jaar 200.000 banen genereert . Dit bete-kent voor de komende vijf jaar grofweg een perspectief van 400 medewerkers en 32.000 m2 per regionaal fulfilment-centrum in Europa.

De toename van regionale fulfilmentcentra in Europa biedt ook direct perspectief voor de Europese- en interconti-nentale hotspots. Vanwege het belang van bestaande in-frastructuur is het niet de verwachting dat er direct nieuwe Europese en intercontinentale hotspots bijkomen, maar eerder dat de bestaande hotspots in omvang toenemen. Op basis van de eerdergenoemde marktanalyse van Prolo-gis wordt ingeschat dat zo’n 25 Europese hotspots met el-kaar concurreren voor de positie als Europese e-fulfilment hotspot, zie Figuur 5.

Op basis van Figuur 5 valt op dat de meeste Europese hot-spots zich concentreren in West-Europa (de rood gearceer-de regio’s). Verwacht mag worden dat er forse onderlinge concurrentie gaat ontstaan tussen de bestaande hotspots

en dat vooral Oost-Europese hotspots zich opwerpen in de strijd om marktaandeel. Het marktperspectief van intercontinentale hotspots blijft onverminderd positief. De toename van intercontinentale e-commerce is hiervan een belangrijker driver. Gegeven de duidelijke infrastructurele voordelen, is de positie van de intercontinentale hotspots relatief onbedreigd. Op basis van Europese in- en uitgaande vrachtvolumes in internati-onale zee- en luchthavens en Figuur 5 worden de regio’s Rotterdam, Antwerpen-Brussel, Amsterdam, Madrid, Parijs, Frankfurt am Main en London aangemerkt als belangrijkste intercontinentale hotspots

3.2 Afnemersanalyse

In deze paragraaf komen de belangrijkste (potentiële) af-nemers van e-fulfilment hotspots aan bod en worden hun wensen en behoeften aan de hotspot in kaart gebracht. Hiertoe wordt enerzijds stilgestaan bij de afgeleide vraag – de e-commerce markt – en anderzijds komen ook de par-tijen uit het logistieke sectorhuis aan bod (waarbij een on-derscheid wordt gemaakt tussen logistiek dienstverleners en supportdienstverleners).

3.2.1 Afgeleide vraag; consumentenbehoeften omtrent e-fulfilment

Over heel 2017 worden in Nederland naar verwachting liefst 200 miljoen online aankopen gedaan, wat neerkomt op een totale omzet van bijna € 23 miljard . De Europese e-commerce markt groeit al sinds 2010 met dubbele cijfers en groeide in 2017 met bijna 14% van €530 miljard naar ruim €600 miljard . Als gevolg van de groei van e e-commerce kent e-fulfilment een aantrekkelijke marktgroei. Daarnaast verandert ook de kwalitatieve vraag naar e-fulfilment.

Figuur 5. Heatmap Europe’s Most Favored Locations

Foto_pagina_29.indd 1 27-06-18 08:56

29

Snelle bezorging

Consumenten worden alsmaar veeleisender over hoe en waar zij hun bestellingen kunnen ontvangen. Waar een ver-wachte levertijd van enkele dagen vroeger nog prima was, verwachten zij tegenwoordig hun bestelling al dezelfde dag in huis te hebben. Zo worden Europese e-shopper steeds ongeduldiger. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat 51% van de Nederlanders veel waarde hecht aan een snel bezorg-proces en dat 53% van de Nederlanders al gratis same-day delivery verwacht. Nederlanders zijn hiermee kritischer dan consumenten uit andere landen, want Europees gezien ver-wacht slechts 28% van de consumenten gratis same day delivery waarbij met name Scandinavische consumenten bereid zijn langer te wachten .

Traceability

Een snelle bezorging is op zichzelf echter al niet meer vol-doende om de consument te overtuigen en te verrassen. Ook het kunnen volgen van het bezorgproces wordt voor consumenten belangrijker. Track and trace-data die bewij-zen dat een bezorging is afgeleverd zijn van groot belang wanneer een order te laat of kwijtgeraakt is en deze infor-matie verbetert ook de klanttevredenheid, omdat klanten kunnen zien waar hun bestelling zich op een bepaald mo-

ment bevindt en een realistische inschatting van de lever-tijd kunnen maken. Een belangrijke behoefte is inzicht in de bezorging en een excellente bezorg- en ontvangstbe-leving. 60% van de consumenten stelt behoefte te hebben aan meer controle op de wijze- en plek van bezorging en meer grip te willen op de ontvangstbeleving .

Inspelen op individuele bezorgwensen

Inspelen op individuele bezorg- en afhaalwensen loont, want liefst 85% van de Nederlandse consumenten is be-reid 25% meer te betalen wanneer de ultieme beleving wordt geboden. Een ander voordeel voor webwinkels en fulfilmentbedrijven is dat het bieden van flexibiliteit leidt tot meer spreiding in de logistieke stromen waardoor de druk op de keten lager wordt. Om dit mogelijk te maken dienen e-fulfilmentbedrijven en hotspots meer aandacht te beste-den aan ICT-competenties, want zo krijgen consumenten meer inzicht in hun bezorging en kunnen logistieke proces-sen (ketenoverstijgend) worden geoptimaliseerd.

Externe analyse

3.2.2 Nederlandse en Europese webshops

Het aantal Nederlandse webwinkels is de afgelopen jaren alsmaar toegenomen en anno 2018 telt Nederland circa 38.000 webwinkels, waarmee het aantal webwinkels in slechts tien jaar tijd is verzesvoudigd. Ook Europees gezien groeit het aantal webwinkels sterk; in 2015 telde Europa circa 645.000 webwinkels terwijl dit aantal in 2017 al is ge-groeid naar ruim 800.000 webwinkels.

Eén vijfde van de Europese webwinkels is gevestigd in Duitsland (175.000), waarbij ook het Verenigd Koninkrijk (108.000) en Frankrijk (75.000) een groot aantal webshops kennen .

Het groeiende aantal webwinkels is logischerwijs zeer gun-stig voor e-fulfilmentbedrijven en hotspots welke zich op-werpen op e-commerce ondernemers te ontzorgen op het gebied van logistiek en aanverwante diensten, omdat de vraag naar e-fulfilmentdiensten hierdoor toeneemt.

Hoge mate van concurrentie in Europese e-commerce branche

Ondanks de groei van het aantal webwinkels, is de dyna-miek binnen de e-commerce branche groot. Enerzijds tre-den elk jaar veel nieuwe bedrijven toe tot de sector, want door de lage opstart-, personeels- en huisvestingkosten is de drempel een webshop te beginnen laag . Anderzijds worden echter ook veel webwinkels opgeheven; door de hoge mate van onderlinge concurrentie en lage kosten voor uittreding beëindigen veel webshops hun activiteiten. Liefst 60% van de webshops in Nederland overleeft de eer-ste vier jaar niet en alleen al in 2016 gingen bijna 7.000 webwinkels failliet . E-fulfilmentbedrijven dienen hier reke-ning mee te houden in hun acquisitie. De grote dynamiek in de e-commerce branche betekent dat veel ondernemers failliet gaan, waardoor het belangrijk is voor fulfilmentpar-tijen hun leads en klanten continue te scannen op hun levensvatbaarheid. Hierbij is ook een rol weggelegd voor supportdiensten in het ondersteunen van webshops in hun groeipad.

Europese webshops steeds meer gericht op internationa-lisatie

Vrijwel alle webshops bedienen in ieder geval hun nationa-le markt. Circa de helft van de Nederlandse webshops ver-koopt daarnaast aan andere Europese landen en 14% van hen verkoopt ook aan landen buiten Europa. Deze bevin-ding sluit aan op de eerdergenoemde trend richting inter-nationalisering van de e-commerce markt en speelt onder webshops in heel Europa. Veel Europese webshops her-kennen namelijk dat hun binnenlandse e-commerce markt relatief beperkt is en zij breiden hun werkgebied daarom uit naar andere Europese landen. Dit geldt met name voor Engeland, Spanje, Ierland en Oostenrijk, want het aandeel webshops dat grensoverschrijdend verkoopt ligt in deze landen het hoogst . Europees gezien verwacht ten slotte 71% van de webwinkels dat haar cross-border verkopen de komende jaren zullen toenemen, wat kansen biedt voor hotspots welke zich specialiseren in cross-border e-com-merce en e-fulfilment.

Onvoldoende kennis over logistiek en e-fulfilment

e-Fulfilment Hub heeft daarnaast een marktonderzoek ver-richt onder eigenaren van kleine- tot middelgrote Nederlan-ders webshops (maximaal 1.000 zendingen per dag) naar hun kennis over logistiek en e-fulfilment en hun belangrijk-ste wensen en behoeften op dit gebied . Hieruit blijkt dat e-fulfilment voor veel Nederlandse webshopeigenaren nog een relatief onbekend begrip is; meer dan de helft (55%) van de eigenaren en logistiek verantwoordelijken van web-shops is niet bekend met de term e-fulfilment. Dit komt met name doordat webshopeigenaren vooral aandacht hebben voor hun eigen assortiment, prijsstelling, hun website en het gebruiksgemak voor online shoppers. Logistiek – en in mindere mate ICT – zijn aspecten van de webshop waarin zij zich nauwelijks in verdiepen en onvoldoende zicht op hebben. Omdat zij zich weinig interesseren voor logistiek, hebben zij vaak onvoldoende grip op het logistieke proces en beperkt inzicht in de mogelijkheden van het uitbeste-den van e-fulfilment18. Onderzoeken op Europees niveau onderschrijven deze conclusies, want van de webshops die momenteel nog niet grensoverschrijdend verkoopt, noemt liefst 67% de complexe logistiek als het belangrijkste obsta-kel hiervoor.

Figuur 6. Uitbestedingsintentie e-fulfilment.

Grote intentie om e-fulfilment uit te besteden

Het feit dat de meeste webshopeigenaren beperkt geïnte-resseerd zijn in logistiek, wordt ook gedeeltelijk duidelijk in de manier waarop zij hun e-fulfilment momenteel organise-ren. Veel startende, kleinschalige webwinkels regelen hun logistiek(e processen) zelfstandig en op een ad-hoc, wijze. Argumenten hiervoor zijn dikwijls gerelateerd aan kosten, want uitbesteding is voor hen een prijzige optie. Dit wordt veroorzaakt doordat de kosten voor opslag en handling doorgaans per product worden gerekend en deze relatief hoog zijn voor webshops met lage verkoopaantallen. Te-vens spelen het behouden van onafhankelijkheid, eigen verantwoordelijkheid en zekerheid een rol in de keuze om de logistiek in eigen beheer te houden.

Daarnaast werd onderzocht welke onderdelen van het fulfilmentproces veelal zelfstandig worden uitgevoerd en welke worden uitbesteed. Processen binnen e-fulfilment die vaak worden uitbesteed zijn transport van opslagloca-tie naar klant (54% van de webshops), transport van inkoop naar opslag (29%) en het retourproces (28%). Opslag wordt door 74% van de webshops zelf uitgevoerd en meer dan driekwart van de webshopeigenaren voert orderpicken (79%) en verpakken (82%) zelf uit. Van de webshops die processen momenteel zelf uitvoeren, verwacht ongeveer 20% deze in de toekomst uit te besteden aan gespecia-liseerde e-fulfilmentbedrijven. Deze relatief hoge uitbeste-dingsintentie roept op zijn beurt de vraag op wat hiervoor de belangrijkste argumenten zijn en behoeften zijn.

Snelheid, betrouwbaarheid en kosten belang-rijkste behoeften webshops

Webshops die overwegen bepaalde processen uit te be-steden, doen dit vooral vanuit hun streven naar een hoge-re flexibiliteit en volwassenheid, de mogelijkheid de focus meer te leggen op kernactiviteiten en beter te voldoen aan de alsmaar hoger wordende logistieke eisen. Hoewel het optimaliseren van hun processen enerzijds wordt opgelegd door de markt (kritische consumenten die hogere eisen stellen aan webshoplogistiek), beschouwen webshops het uitbesteden van hun logistiek aan logistieke partners an-derzijds ook als een kans om hun efficiency te verhogen en uniek onderscheidend vermogen creëren.

De belangrijkste behoeften van Nederlandse webshops bij de uitbesteding van e-fulfilment aan gespecialiseerde be-drijven c.q. hotspots zijn een snelle en betrouwbare bezor-ging, betrouwbare logistieke partners en lage kosten. Voor Europese webwinkels gelden vergelijkbare behoeften, waarbij snelheid alom worden beschouwd als belangrijkere logistieke behoefte van prijs; voor 37% van de webshops is snelheid de belangrijkste behoefte, tegenover 24% voor de factor prijs. Ook betrouwbaarheid (gegarandeerde bezorg-dagen en bezorgtijden) en transparantie worden door res-pectievelijk 22% en 17% van de Europese webshops als be-langrijke logistieke behoeften genoemd waarmee zij zich op logistiek gebied verwachten te kunnen onderscheiden van hun concurrenten.

Externe analyse

Reeds uitbesteed (zeer)Waarschijnlijk uitbesteden

Weet ik (nog) niet (zeer) Onwaarschijnlijk uitbesteden

Niet van toepassing

Transport van opslag naar klant 54% 9% 7% 22% 9%

Transport van inkoop naar opslag

29% 18% 6% 36% 12%

Retouren 28% 14% 6% 42% 10%

Opslag 18% 15% 10% 49% 8%

Verpakken 14% 17% 8% 57% 4%

Order picken 14% 14% 8% 57% 7%

31

3.2.3 Amerikaanse en Aziatische webshops

De Europese e-commercemarkt wordt bediend door zowel Europese- als intercontinentale (m.n. Aziatische en Ameri-kaanse) webshops. De cross-border e-commercestromen die Europa binnenkomen zijn de afgelopen jaren sterk in

omvang toegenomen. Deze marktgroei biedt kansen voor e-fulfilment hotspots die zich specialiseren in het organise-ren en coördineren van pan-Europese logistieke stromen. Omdat intercontinentale e-commercestromen bovendien verschillen van continentale Europese stromen, worden deze stromen hieronder apart besproken.

Huidig proces en overwegingsintentie om processen te gaan uitbesteden

China wereldwijd belangrijkste e-commerce markt

De Chinese e-commerce markt groeit explosief. De waar-de van China’s e-commerce sector overschreed in 2017 de grens van 1 biljoen dollar (€934 miljard), waarmee China verantwoordelijk is voor bijna 40% (!) van de totale wereld-wijde online retailmarkt . De Verenigde Staten volgen met een aandeel van circa 15% op ruime afstand als op één na belangrijkste markt, waarmee beiden samen verantwoor-delijk zijn voor meer dan de helft van de wereldwijde online retailmarkt. De Chinese markt is tevens een groeimarkt, dus naar verwachting zal China haar dominante positie in het e-commerce landschap de komende jaren zelfs uitbrei-den. China heeft immers een veel lager percentage online shoppers ten opzichte van het totaal aantal internetgebrui-kers dan volwassen markten zoals de VS en Duitsland en daarnaast groeit ook het aantal Chinese internetgebruikers (met name op het platteland) nog steeds.

Schaalgrootte buitenlandse platformen bedreiging voor Europese webshops

Webshops kunnen hun markt relatief eenvoudig vergroten door hun producten – naast op de eigen website – ook op marktplaatsen te verkopen. Marktplaatsen zoals Amazon en Alibaba zijn platformen waarop producten van een groot aantal webshops en onmichannel retailers worden aange-boden. Vooral de laatste jaren zitten internationale markt-plaatsen sterk in de lift; het marktaandeel van e-commerce via marktplaatsen neemt sterk toe en in 2020 verloopt liefst 40% van de totale e-commerce omzet via marktplaatsen .

Door het openstellen van hun platform voor externe verko-pers maken e-commerce reuzen als Amazon, Alibaba en Bol.com een forse groeiversnelling door. Externe partijen (‘partners’) nemen al ongeveer de helft van de totale ver-kopen voor hun rekening, wat hen in staat stelt nog meer schaalvoordelen te bereiken en meer data te verzamelen. Bovendien wordt het productaanbod breder en groeit hun klantenbase en klantloyaliteit, waardoor zij nóg sneller kun-nen groeien . Naast de kansen die de marktplaatsen bie-den (o.a. eenvoudig aanboren nieuwe markten en sneller opbouwen naamsbekendheid), vormen deze vanwege hun enorme omvang en schaalvoordelen echter ook een be-dreiging voor Europese webshops.

Deze marktplaatsen genereren namelijk enorme hoeveel-heden data over consumenten. Alles wat de consument op

hun site ziet en doet, wordt gemeten. Met behulp van alle verzamelde (Big) data en innovatieve algoritmes krijgen webshops een perfect beeld van (potentiële) consumen-ten, waardoor zij in staat zijn hen persoonlijk te benaderen met voor hen interessante producten. Waar het speelveld van webshop zich in eerste instantie puur online bevond, wordt dit tevens meer en meer verplaatst naar andere eco-nomische sectoren. E-commerce reuzen richten zich in toe-nemende mate op sectoren die in eerste instantie niet tot hun kernstrategie behoorden. Dat zij relatief eenvoudig en succesvol toe kunnen treden in het offlinelandschap is we-derom te danken aan de enorme schaalvoordelen die zij in de online wereld hebben ontwikkeld en de verzamelde data en expertise die hieruit voortvloeien. De schaalgroot-te en enorme klantenbase die men daar heeft ontwikkeld maakt penetratie in het offlinelandschap immers een stuk eenvoudiger . Online weten bedrijven zoals Alibaba met de huidige dataverzamelingstechnieken en algoritmen al hun klantgedrag nauwkeurig in kaart te brengen en zij zien enerzijds het benutten van deze data in andere sectoren (zoals bijvoorbeeld de financiële sector ) en anderzijds het ontginnen van offline data, als hun belangrijkste kans om nóg succesvoller te worden. Europese webshops zijn in deze strijd in het nadeel, want door hun beperkte schaal-grootte profiteren zij minder van de vicieuze cirkel tussen schaalgrootte, data en procesoptimalisatie.

Amazon versus Alibaba; de strijd om de Europese consu-ment

Van deze e-commerce platformen zijn Alibaba en Amazon wereldwijd de twee grootste en belangrijkste. Alibaba heeft met haar dochterondernemingen Tmall en Taobao meer dan de helft van de Chinese B2C e-commerce markt in handen en domineert daarmee de Chinese markt . Aan de andere kant van de wereld domineert Amazon de Amerikaanse- en Europese e-commerce markt. Amazon is vooralsnog echter niet in staat gebleken voet aan de grond te krijgen in China, terwijl Alibaba in haar zoektocht naar marktuitbreiding juist de Europese- en Amerikaanse markt op het oog heeft . Eu-ropa lijkt daarom het strijdtoneel te worden van een hevige strijd tussen de twee Goliaths; beide reuzen versterken hun Europese aanwezigheid door de realisatie van Europese DC’s . Europese hotspots strijden momenteel dan ook om de gunsten van deze ondernemingen en profileren zich als de voor hen ideale vestigingsregio’s om consumenten snel te beleveren en hun Europese operaties centraal te coör-dineren.

Externe analyse

3.2.4 E-fulfilmentbedrijven

Hoewel de motieven voor een locatiekeuze door logistiek dienstverleners sterk uiteenlopen, heeft logistiek vastgoed-ontwikkelaar Prologis recent onderzoek gedaan naar de belangrijkste drijvende factoren achter de locatiekeuze voor logistieke- en e-fulfilmentbedrijven. Logistiek dienst-verleners hebben vijf centrale behoeften die een rol spelen bij deze keuze om zich al dan niet in een bepaalde hotspot te vestigen. Hieronder worden deze behoeften achtereen-volgens toegelicht. 1. Voldoende arbeidskrachten en nabijheid part-ners en consumenten

Bij de selectie van een geschikte locatie, spelen een drietal factoren een primaire rol:

• Beschikbaarheidvanarbeidskrachten• Nabijheidvanklanten• Nabijheidvandedistributienetwerkenvan pakket- en koeriersbedrijven

Om als hotspot gekwalificeerd te kunnen worden, moe-ten regio’s een balans bieden tussen deze drie vereisten. Logistiek dienstverleners hebben enerzijds behoefte aan arbeidskrachten zodat hun operaties bemenst kunnen wor-

den met voldoende gekwalificeerd personeel. Anderzijds is de nabijheid van klanten cruciaal, want zo kunnen logistiek dienstverleners en fulfilmentbedrijven hun klanten snel be-reiken en inspelen op de groeiende behoefte aan snelle bezorging. Nabijheid van mensen – zowel consumenten als werknemers – is aldus cruciaal voor hotspots.Hieraan gerelateerd is ook de nabijheid van distributienet-werken van pakket- en koeriersbedrijven van belang, want zo kunnen goederen snel worden opgenomen in het in-ternationale logistieke verkeer en worden verspreid in de logistieke netwerken van omringende landen. De beste lo-caties bieden een balans tussen deze vereisten, waardoor e-fulfilment-operaties bemenst kunnen worden en een snelle levering tegen betaalbare transportkosten mogelijk is.

2. Beschikbaarheid vastgoed

Tevens hebben logistieke bedrijven behoefte aan de aan-wezigheid van voldoende betaalbare bouwgrond en vast-goed waarop zij hun DC’s kunnen vestigen. Overheden hebben hierbij een belangrijke rol, welke voornamelijk bestaat uit het (her)bestemmen voor logistiek om het ves-tigingsklimaat voor logistieke bedrijven aantrekkelijker te maken.

33

35

3. Bereikbaarheid

Daarnaast hechten logistiek dienstverleners waarde aan een goede bereikbaarheid. Voor het succesvol uitvoeren van hun (transport)operaties is het immers essentieel dat zij snel en betrouwbaar transport immers essentieel. Een gunstige geografische ligging en goede infrastructurele voorzieningen zijn voor hen aldus zeer belangrijk. Hoewel een gunstige geografische ligging een belangrijke toege-voegde waarde/randvoorwaarde is voor een hotspot, is dit op zichzelf echter niet voldoende om logistieke bedrijven te overtuigen zich in de regio te vestigen. Het zijn van een hotspot is dan ook geen aangeboren kwaliteit, maar een competentie die regio’s kunnen ontwikkelen met behulp van langdurige aandacht en continue investeringen, onder meer op het gebied van arbeidsmarkt, infrastructuur en vastgoed.

4. Ketenpartners en samenwerkingsverbanden

Veel ondernemingen binnen de logistieke sector zijn pri-mair gericht op het optimaliseren van de eigen bedrijfsvoe-ring (zonder daarbij processen en systemen af te stemmen op leveranciers of afnemers). Het optimaliseren van de eigen bedrijfsvoering zonder rekening te houden met an-dere schakels in de keten leidt echter tot suboptimalisatie, terwijl een samenwerking met ketenpartners zorgt voor la-gere kosten over de gehele keten. Ondernemers doen er dan ook goed aan de samenwerking te zoeken met andere partijen binnen en buiten de keten zoals vervoerders en verladers, maar ook webshops, douanedienstverleners en softwareleveranciers.

Ten slotte hebben logistieke bedrijven niet alleen behoefte aan de aanwezigheid van- en samenwerking met andere bedrijven uit de logistiek en aanpalende sectoren, maar bestaat er ook de wens tot samenwerking met relevante overheden en onderwijsinstellingen. Voor onderwijsinstel-lingen heeft deze samenwerking met name betrekking op arbeidsmarkt-technische vraagstukken en tot doel talenten aan te trekken en te behouden voor de sector. Daarnaast is er een duidelijke behoefte aan faciliterend en stimulerend overheidsbeleid, onder meer op het gebied van vastgoed, infrastructuur, duurzaamheid, belastingwetgeving en ar-beidsmarkt.

3.2.5 Supportactiviteiten

Het logistieke sectorhuis toont het belang van logistieke supportdiensten. Onder logistieke support activiteiten val-len alle ondersteunende activiteiten voor de uitvoering van logistieke activiteiten. In totaal betreft dit 15 activiteiten die onderverdeeld worden in vijf categorieën: wet- en regel-geving, financiële dienstverlening, informatievoorziening (marketing en IT), arbeid en goederenbeheer.

Vliegwieleffect fysieke logistiek en supportactiviteiten

Hoewel supportactiviteiten in het verleden vaak over het hoofd werden gezien, zijn deze cruciaal voor een succes-volle en – in het bijzonder – toekomstbestendige logistieke sector. Er bestaat namelijk een versterkend effect tussen de verschillende elementen uit het logistieke sectorhuis; de groei van de ‘traditionele, fysieke logistiek’ en de groei van ondersteunende diensten en ketenregie-activiteiten gaat hand in hand. Want een hoge concentratie aan fysieke lo-gistieke bedrijven (gericht op transport, opslag en overslag) heeft een aanzuigende werking op ondersteunende dienst-verleners. Zo blijkt dat ongeveer de helft van de logistieke- en supply chain vestigingen in Nederland een directe op-stap vormt voor de vestiging van andere hoofdkantoor- en support-afdelingen. De aanwezigheid van support diensten (o.a. banken en ICT) heeft aldus een positieve invloed op fysieke logistieke activiteiten en vice versa; “Geen Brain-port zonder Mainport en geen Mainport zonder Brainport” .

3.3 Concurrentenanalyse

Limburg is niet alleen op de wereld als hotspot en moet zichzelf blijven ontwikkelen om haar internationale koppo-sitie vast te houden. Aan de ene kant is er binnen Neder-land namelijk sprake van forse concurrentie tussen verschil-lende regio’s als meest aantrekkelijke vestigingslocatie. Er heerst een hevige strijd tussen regio’s om de nummer 1-positie als ‘logistieke hotspot’. Aan de andere kant zit ook de internationale concurrentie niet stil, want buitenlandse regio’s investeren fors om zich te kunnen meten met de Ne-derlandse hotspots.

Maar wie zijn nu de belangrijkste (internationale) concurren-ten en wat zijn hun sterkten en zwakten? Hieronder worden vier concurrerende hotspots besproken. De ‘typen’ hots-pots kunnen zoals reeds beschreven in paragraaf 3.1 wor-den onderverdeeld in drie soorten (internationale hotspots, hotspots voor Europese distributiecentra en hotspots voor regionale distributie). Onderstaand worden voor laatstge-noemde twee typen hotspots telkens twee concurrerende hotspots nader geanalyseerd.

Externe analyse

1. Europese hotspot: West-Brabant (Breda - Roosendaal)

Uit onderzoek van Stec Groep blijkt dat er tussen 2000 en 2013 123 distributiecentra in Nederland werden gevestigd . Van alle DC’s werd 28% in West-Brabant gevestigd, 13% in Noord-Limburg, 10% in Noord-Brabant en het overige deel in een groot aantal andere regio’s. Qua Europese DC’s, blijkt dat deze vrijwel uitsluitend (90%) in West-Brabant of Noord-Limburg landen. Beide regio’s hebben – om diverse redenen – aldus een duidelijke koppositie als het gaat om de vestiging van centrale DC’s.

Ten eerste speelt de aanwezigheid van infrastructure-le voorzieningen een belangrijke rol in het realiseren van snelle en betrouwbare levertijden, want de aanwezige in-frastructuur moet het transportvolume goed kunnen ver-werken. West-Brabant scoort hierop zeer goed dankzij de nabijheid van mainports zoals Schiphol en de havens van Rotterdam en Antwerpen. Een tweede, cruciale voor-waarde voor hotspots is een centrale geografische ligging. West-Brabant scoort hierbij gemiddeld en is in vergelijking met Limburg minder sterk als pan-Europese hotspot, daar de cut-off tijden richting Duitsland en Oost-Europa een stuk eerder liggen. Wel heeft de regio een sterk logistiek net-werk en beschikt zij over een ondersteunende overheid. Ook is nog voldoende betaalbare bouwgrond en vastgoed beschikbaar waar bedrijven zich kunnen vestigen. Andere redenen waarom West-Brabant een zeer geduchte concur-rent is, hebben betrekking op de goede beschikbaarheid van kwalitatief personeel en de hoge concentratie aan lo-gistieke bedrijven (zowel qua transport als qua additionele diensten en supportactiviteiten).

2. Europese hotspot: Rhein-Ruhr (o.a. Bonn, Keulen en Düsseldorf)

Als belangrijke economische motor van Europa wordt Duits-land al jarenlang beschouwd als één van de sterkste landen op het gebied van logistiek. Het land kent een groot aantal logistieke topregio’s, waarvan Rhein-Ruhr de belangrijk-ste is. Duitslands’ belangrijkste hotspot was het afgelopen jaar (dankzij een stijging van plek 10 naar plek 6) tevens de sterkte stijger in de ranking van Prologis . Omdat de regio zeer centraal gelegen is in één van de meest dichtbevolkte en welvarende markten van Europa en bijna 10 miljoen in-woners huisvest, scoort zij bijzonder hoog op de nabijheid van consumentenmarkten. Ook huisvest de regio een groot aantal arbeidskrachten, waardoor zij hoge ogen gooit op het gebied van beschikbaarheid van gekwalificeerd per-soneel. Verder beschikt de regio over een excellente mul-timodale infrastructuur. Denk hierbij onder andere aan de kanaalhaven in Dortmund, de rivierhaven in Duisburg en de internationale luchthavens in Keulen en Düsseldorf. Daar-naast beschikt de regio over de meest dichte snelwegen- en spoorwegennet van Europa.

De afgelopen decennia heeft het Rijn-Ruhrgebied ook zijn supportactiviteiten sterk ontwikkeld. Met name de sectoren IT en materiaalbeheer hebben een duidelijke groei en pro-fessionalisering doorgemaakt. Dankzij deze ontwikkeling heeft ook de logistiek zich weten te ontwikkelen; de con-centratie aan logistieke bedrijven en bedrijven uit aanpa-lende sectoren is sterk toegenomen. Daarnaast heeft de aanwezigheid van dit bedrijvencluster een aantrekkende werking op andere (technologische) bedrijven en arbeids-krachten, waardoor het opleidingsniveau sterk is gegroeid en deze regio beschikt over een groot aanbod aan hoogge-kwalificeerd (technologisch) personeel. De aanwezigheid van een sterke automotive-sector geeft de regio bovendien een voorsprong in het kader van de aanstaande robotise-ring, want de aanwezigheid hiervan maakt het eenvoudiger om innovaties rondom robotica te ontwikkelen en te incor-

poreren in de logistieke operaties.

37

3. Europese hotspot: Centraal Polen

Hoewel de Benelux en Duitsland nog altijd alom worden be-schouwd als de ideale logistieke vestigingslanden, zijn een aantal andere regio’s internationaal sterk in opkomst. De snelst groeiende logistieke markten en de sterkste verbe-tering in hotspot-verkiezingen (waaronder Prologis, 2016) wordt namelijk bereikt door locaties in Midden- en Oost-Eu-ropa. Centraal Polen, Praag en Istanbul zijn voorbeelden van regio’s die de afgelopen jaren een sterke groei hebben doorgemaakt, waarbij de stijging van eerstgenoemde het sterkst is.

De keuze voor vestiging in Midden- of Oost-Europa is door-gaans gebaseerd op het afwegen van lage kosten en de nabijheid van consumentenmarkten. Omdat Centraal-Polen relatief hoog scoort op deze twee factoren kiezen veel be-drijven – met interesse in vestiging in deze regio – voor deze hotspot. Centraal-Polen heeft een hoge beschikbaar-heid aan personeel en kavels, waardoor de kosten voor arbeid en vastgoed in vergelijking met West-Europa fors lager liggen. Op het gebied van infrastructuur en nabijheid van klanten en leveranciers (c.q. ketenpartners) scoort Cen-traal-Polen als enige Oost-Europese regio bovengemid-deld, waardoor zij een sterke waardepropositie heeft.

4. Regionaal fulfilmentcentrum: Utrecht

Op het gebied van last-mile levering is Utrecht-Nieuwe-gein-Vianen (in het vervolg ‘Utrecht’) een belangrijke con-current voor hotspot Limburg. In de meest recente ranking van vastgoedadviseur JLL steeg deze hotspot met liefst zes plaatsen van een 8e plek in 2015 naar een 2e plek in 2017. Deze sterke stijging dankt zij volgens JLL met name om-dat het een aantrekkelijke locatie is voor stadsdistributie en nationale distributie . Ook in de nationale verkiezing van logistieke hotspots door Logistiek.nl ging Utrecht in 2018 aan de haal met de overwinning in de subcategorieën na-tionale e-fulfilment hotspot en nationale distributie hotspot. Utrecht scoort vooral hoog als er wordt gekeken naar op-namedynamiek en nieuwbouwactiviteiten op de aanwezige bedrijventerreinen. Dankzij de goede bereikbaarheid van de bedrijventerreinen en de centrale ligging in het midden van Nederland, wordt deze regio alom beschouwd als hét centrale punt voor nationale distributie. Ook kent de regio een hoge concentratie aan logistiek dienstverleners, pak-ketbezorgers en expressdiensten (waaronder DHL, UPS, Kuehne + Nagel en XPO). Tevens kent zij een relatief hoog aandeel ICT-bedrijven en andere toeleveranciers en is er voldoende vastgoed beschikbaar, waardoor een aantrek-kelijk vestigingsklimaat bestaat voor nieuwe bedrijven.

Externe analyse

3.4 DESTEP-analyse

In deze paragraaf wordt de externe omgeving op macroni-veau geanalyseerd middels een DESTEP-analyse. DESTEP is een afkorting voor zes factoren die samen een beeld ge-ven van de voor e-Fulfilment Hotspot Limburg relevante, niet-beïnvloedbare macro-omgevingsfactoren en -trends op demografisch, economisch, sociaal-cultureel, technolo-gisch, ecologisch en politiek-juridisch gebied.

1. Demografische ontwikkelingen

Relatief weinig hooggeschoolden in Limburg

Bijna drie op de tien Nederlanders is hoogopgeleid (hbo-of wo-opleiding). Met name in grotere steden en verstedelijkte gemeenten ligt het aandeel hoger opgeleiden bovengemid-deld, terwijl het aantal hoger opgeleiden in Limburg onder het gemiddelde ligt. Met name de bevolking in Noord-Lim-burg is relatief lager opgeleid, terwijl er bovendien sprake is van toenemende kennismigratie richting de Randstad . Deze omgevingstrend vormt een bedreiging voor e-fulfil-ment, vanwege de hoger wordende vereiste kennisniveaus van medewerkers binnen de sector.

Toenemende vergrijzing

Het aandeel ouderen in de Nederlandse bevolking neemt toe. Er is sprake van toenemende vergrijzing door de stij-gende levensverwachting (mensen worden ouder) en da-lende vruchtbaarheidscijfers (er worden minder kinderen geboren). Tevens heeft de naoorlogse babyboom een ver-sterkend effect op de vergrijzing en leidt deze tot een ver-snelde toename van de grijze druk.Met name de regio’s aan de randen van Nederland

vergrijzen bovengemiddeld snel. Limburg is één van de regio’s met naar verhouding de meeste 65-plussers en de provincie kent bovendien de snelste stijging van het rela-tieve aandeel ouderen. In Midden-Limburg steeg het aantal 65-plussers tussen 1995 en 2016 namelijk van 13% naar bij-na 22% en ook in Noord- en Zuid-Limburg nam het aandeel 65-plussers tussen 1995 en 2016 met meer dan 8 procent-punten toe . Vergrijzing resulteert voor e-Fulfilment Hotspot Limburg in een daling van het beschikbare arbeidsaanbod en uitdagingen op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Aanhoudende daling werkloosheid en toenemende ar-beidsmarktkrapte

De bloeiende economie heeft een positieve invloed op de arbeidsmarkt. In het vierde kwartaal van 2017 nam het aantal banen met 57.000 toe, waardoor de sterkste banen-groei sinds begin 2008 werd bereikt en het aantal banen al bijna vier jaar op rij stijgt. Als gevolg hiervan daalde het aantal werklozen de afgelopen drie maanden met gemid-deld 11.000 per maand naar 367.000 werklozen per februari 2018. Dit komt neer op een werkloosheidsgraad van 4,1%; het laagste percentage sinds 2009. Het CPB verwacht dat deze trend aanhoudt en dat de werkloosheidsgraad dit jaar zal dalen naar onder de 4% en in 2019 zelfs uitkomt op slechts 3,5% .

Het oplopende aantal vacatures in combinatie met het da-lende aantal werklozen leidt tot een toegenomen spanning op de arbeidsmarkt. Tegenover elke openstaande vacature staan gemiddeld 1,8 werkzoekenden; een kwartaal eerder waren dit er nog 2,0 en een jaar eerder nog 2,9. Deze cijfers duiden erop dat er voor het eerst sinds 2008 weer sprake van een relatief gespannen arbeidsmarkt . Als gevolg van de toenemende arbeidsmarktkrapte, wordt het in toene-mende mate lastiger voor organisaties in de hotspot om gekwalificeerd personeel aan te trekken en te behouden.

39

2. Economische ontwikkelingen 3. Sociale ontwikkelingen

Sterke economische groei

De aantrekkelijke economische groei die Nederland de af-gelopen jaren boekte, wordt ook in 2018 doorgetrokken. Met een economische groei van 3,1% kende Nederland in 2017 haar sterkste groei in tien jaar tijd. Dit succesverhaal lijkt bovendien nog niet ten einde, want het Centraal Plan-bureau rekent de komende jaren op groeicijfers van 3,2% in 2018 en 2,7% in 2019. Nederland presteert hiermee be-duidend beter dan andere Europese landen dankzij de gun-stige internationale conjunctuur, lage rente en stimulerende overheidsuitgaven, waardoor de vraag naar e-commerce en logistieke diensten toeneemt .

Ondernemers en consumenten positief gestemd

Onder zowel producenten als consumenten heerst opti-misme en beiden scoren onverminderd positief op hun respectievelijke vertrouwensindicatoren. Aan de ene kant zijn alle indicatoren van het producentenvertrouwen al een jaar lang positief en steeg het producentenvertrouwen in februari 2018 naar recordhoogte! Nooit eerder waren on-dernemers zo optimistisch gestemd over onder andere de bedrijvigheid en werkgelegenheid. De producenten in de transportmiddelenindustrie en de hout- en bouwmateri-alenindustrie zijn het meest positief. Aan de andere kant blijven ook consumenten gunstig gestemd en ligt het con-sumentenvertrouwen in februari met een score van 23, on-danks een lichte daling ten opzichte van januari (24), ruim boven het langjarig gemiddelde .

Weinig aantrekkelijk imago logistieke sector

Het aanbod van logistieke werknemers blijft ver achter bij de vraag naar arbeid. Zowel de aanwas van ( jonge) talen-ten uit het onderwijs als de instroom vanuit andere sectoren is relatief beperkt. Een belangrijke oorzaak hiervoor is het weinig aantrekkelijke imago van de logistieke sector. Veel potentiële arbeidskrachten hebben een onduidelijk of ne-gatief beeld van de logistiek, waardoor zij de sector vaak niet overwegen bij de keuze voor een bepaalde studie of beroep en relatief weinig de overstap maken vanuit een andere sector naar de logistiek. Het werken in de logistiek wordt vaak gezien als fysiek zwaar. ‘stoffig’ en weinig afwis-selend, terwijl de werkdagen lang en onregelmatig zijn en de lonen relatief laag liggen.

Toenemend maatschappelijk bewustzijn

Consumenten en bedrijven nemen bij hun besluitvorming steeds vaker de economische én maatschappelijke effec-ten van hun keuzes mee en houden rekening met stake-holderbelangen (people, planet, profit). Zij laten zich bij hun aankoopbeslissingen en beslissingen in toenemende mate laten leiden door overwegingen op het gebied van duurzaamheid en ethiek en steeds meer consumenten con-sumeren bewust maatschappelijk producten; bijvoorbeeld door bepaalde producten en diensten te boycotten (niet te kopen) of te ‘buycotten’ ( juist wel te kopen).

Toenemende aandacht voor privacy

Consumenten zijn zichzelf steeds meer bewust van de data die zij online genereren en gegevens die zij delen. Dit wordt gedreven door bekende cases zoals Facebook, nepnieuws en nieuwsberichten over hack- en cyberaanvallen op over-heidswebsites, webshops en sociale netwerken. Hierdoor besteden consumenten steeds meer en bewuster aan-dacht waar zij gegevens achter laten en soms zelfs waar zij producten kopen. Recentelijk hebben diverse Facebook le-den hun account bijvoorbeeld opgezegd vanwege de sug-gestie dat Facebook (al dan niet onbewust) gegevens zou hebben gebruikt cq. beschikbaar zou hebben gesteld voor het genereren van nepnieuws. Dit betekent dat het delen en beheren van data door webshops met de e-fulfilment-keten steeds meer omgeven zal zijn door vertrouwelijkheid en cybersecurity.

Opkomst cybercriminaliteit

Steeds meer consumenten en bedrijven worden het slacht-offer van cybercrime. Tegenwoordig betreft ongeveer 11% van alle criminaliteit cybercriminaliteit, waarvan DDoS-aan-vallen, hacken en ransomware de belangrijke soorten zijn. Het aantal misdrijven waarbij cybercriminelen betrokken zijn, zal de komende jaren fors toenemen, want volgens het Openbaar Ministerie is binnen vijf jaar meer dan de helft van de criminaliteit gerelateerd aan cybercrime. De risico’s van cybercrime voor bedrijven zijn groot, want veel bedrij-ven hebben nog te weinig kennis over de gevaren en in-vesteren relatief weinig in de benodigde beveiliging. Zij zijn terughoudend in het toepassen van nieuwe technologieën en investeren vooral in het oplossen van acute problemen in plaats van lange termijn oplossingen.

Externe analyse

4. Technologische ontwikkelingen

Opkomst zelfrijdende auto’s en vrachtwagens Ontwikkelingen in de autobranche (zelfrijdende auto’s) vin-den hun weg naar de transportsector. Hier kunnen (in de toekomst) autonoom rijdende vrachtwagens worden inge-zet om goederen te vervoeren. Denk ook aan één hand-matig bestuurde vrachtwagen die wordt gevolgd door een colonne van vrachtwagens die via draadloze technologie aan elkaar gekoppeld zijn (“road train”)

Opkomst M-commerce

Consumenten lijken steeds meer verslaafd te raken aan hun telefoons. Vanaf het moment dat zij opstaan totdat ze naar bed gaan; hun smartphones zijn nooit ver weg. Con-sumenten gebruiken ook vaker hun smartphones of tablets om online aankopen te doen en mobiel commerce (m-com-merce) is daardoor één van de drijvende krachten achter de groei van e-commerce. Zeker onder jongeren is mobiel shoppen populair; 70% van de 15-34 jarigen kocht weleens iets met een mobiele telefoon en 52% van hen verwacht dat hun mobiel binnen vijf jaar het belangrijkste online shopping device is.

Momenteel zijn veel webshops echter nog niet toegerust op mobiele shoppers. Met name het gebrek aan duidelijke foto’s (40%) en problemen bij het invoeren van persoonlijke gegevens op de mobiel (37%) zijn problematisch en voor mobiele kopers redenen om af te haken bij het kopen via mobiele websites. Het ontwikkelen van een mobielvriende-lijke website of app is voor veel webshops daarom een be-langrijk actiepunt, wat kansen biedt voor supportdiensten (o.a. binnen marketing).

Opkomst van robotisering

Robots nemen een steeds duidelijkere positie in de supply chain in en worden om drie redenen steeds vaker ingezet ter vervanging van menselijke arbeid. Allereerst kunnen ro-bots dankzij recente technologische ontwikkelingen voor meer activiteiten worden ingezet. Waar robots vroeger al-leen inzetbaar waren in omgevingen met een kleine pro-ductmix met grote series, zijn deze inmiddels ook goed

bruikbaar voor e-fulfilmentbedrijven die veel verschillende producten in kleine series verwerken. Ten tweede worden de besturingsprogramma’s verder geoptimaliseerd, waar-door de betrouwbaarheid en veiligheid toeneemt. Ten slot-te zijn ook de kosten van robots fors gedaald, waardoor sneller een business case gerealiseerd wordt. Hoewel het gebruik van robots in de logistiek zich nog aan de beginfa-se van de adoptiecurve bevindt, groeit de markt snel. Bin-nen DC’s zullen mens en robot in toenemende mate met elkaar samenwerken binnen logistieke operaties (cobotise-ring), terwijl robots ook vaker in de last-mile zullen worden toegepast (o.a. zelfrijdende voertuigen en drones). Deze trend vergt dat e-fulfilmentbedrijven in hun procesorgani-satie inspelen op robotisering en blijven investeren in nieu-we technologieën, wat kansen biedt voor de supportdienst goederenbeheer.

Toenemende digitalisering

De digitalisering van de wereld is pas net begonnen en neemt nu al in rap tempo toe. In de huidige “vierde indu-striële revolutie” brengen digitalisering en technologie de wereld – en de logistiek – versneld naar een nieuwe fase waarin innovatie en dataverzameling en -analyse centraal staan. De levensvatbaarheid van logistieke organisaties is in toenemende mate afhankelijk van hun vermogen om te innoveren en mee te gaan met de trend richting digita-lisering. Van e-fulfilmentbedrijven vraagt digitalisering een proactief beleid ten aanzien van kwaliteit, snelheid, voor-spelbaarheid en betrouwbaarheid. En dat wereldwijd en in de hele cyclus; vanaf online bestelling tot aan levering aan huis. Gelukkig biedt digitalisering ook de juiste kansen hier-voor. Bijvoorbeeld middels e-warehousing en het koppelen met de verschillende management systemen van andere logistieke partners en webshops. Digitaal werken middels een web of mobiele app leidt tevens tot foutreductie en maakt procesoptimalisatie mogelijk. Daarnaast genereren e-fulfilment bedrijven, verladers en vervoerders grote hoe-veelheden data, wat perspectief biedt voor het middels kunstmatige intelligentie efficiënter en effectiever kunnen werken.

41

5. Ecologische ontwikkelingen

Groeiend milieubewustzijn

Het distribueren van online bestelde goederen laat een duidelijke ecologische voetafdruk achter. Webshops moe-ten een groot aantal orders van een kleine omvang zo snel mogelijk afleveren bij de consument. Waar voorheen één grote vrachtwagen naar een klein aantal distributiecentra kon rijden, moeten tegenwoordig langere afstanden wor-den gereden om de verspreide consumenten individueel te bereiken. De huidige maatschappij verwacht echter tevens dat bedrijven verantwoord omgaan met het milieu en zo duurzaam mogelijk opereren, wat e-fulfilment bedrijven on-der druk zet om duurzamer te opereren. Bovendien wordt regelgeving op het gebied van duurzaamheid strenger (o.a. kilometerheffing voor vrachtwagens en milieuzones) waar-door logistieke ondernemers worden geconfronteerd met hogere kosten indien zij op dezelfde - vervuilende - voet verdergaan.

Deeleconomie

In de deeleconomie maken personen en bedrijven tijdelijk gebruik van producten of diensten, zonder deze zelf te be-zitten. Zij delen het product of dienst met iemand anders, omdat deze niet optimaal ingezet wordt. Dit creëert een betere benutting van de investering, milieuvoordelen en een inkomstenstroom voor de eigenaar. Ook in de logis-

Externe analyse

tiek worden producten en faciliteiten gedeeld en collectief geconsumeerd om om te gaan met overschotten en over-capaciteit. Voorbeelden hiervan zijn het delen van maga-zijnruimte, transportmogelijkheden, operationele data en medewerkers .

Nieuwe vervoertechnieken en alternatieve brandstoffen

In steeds meer steden wordt zero emission-vervoer ver-plicht gesteld en worden consumenten zich in toenemende bewust van de vervuiling die de huidige vervoersmodellen veroorzaken. Bewustzijn omtrent duurzaamheid stuwt logis-tieke bedrijven en relevante supportdiensten (bijvoorbeeld uit materiaalbeheer) richting het zoeken naar alternatieven voor fossiele brandstoffen. Bij de ontwikkeling van nieuwe voertuigen en vervoerstechnieken wordt hier sterk op inge-speeld en spelen gereduceerde CO2-uitstoot en elektrisch vervoer een centrale rol. Denk hierbij aan elektrische be-stelbusjes en (elektrische) vervoersmiddelen zoals fietsen en hybride voertuigen.

6. Politiek-juridische ontwikkelingen

Internationale barrières door diversiteit in wetgeving

De groei van cross-border e-commerce (en cross-border hotspots) wordt beperkt door verschillen in regelgeving, procedures, processen en praktijken tussen landen. Hier-bij kan worden gedacht aan nationale postcodesystemen, verschillende belastingregels, betalingssystemen en con-sumentenbescherming maar ook aan taal- en culturele bar-rières tussen landen. Supportdiensten zoals klantenservice, marketing en IT dienen hierop in te spelen door grensover-schrijdende handel – ondanks deze uitdagingen – te faci-literen.

Toenemend risico aan handelsconflicten

Sinds het aantreden van President Trump in 2017 is er een toenemend risico aan wereldwijde handelsconflicten. Zijn belofte ‘America First’ betekent in de praktijk dat het natio-nale industrieën wil beschermen van buitenlandse invloe-den en lagere grondstofprijzen. Begin 2018 heeft President Trump daarom een importheffing aangekondigd (en inmid-dels geeffectueerd) voor grote landen en regio’s zoals Chi-na, Canada, Mexico en de Europese Unie op bijvoorbeeld staal. Het is onvermijdelijk dat dat dergelijke landen met importheffingen op Amerikaanse producten gaan kopen. Op zijn beurt, heeft President Trump vervolgens importhef-fingen aangekondigd op bijvoorbeeld Duitse auto’s. Derge-lijke heffingen kunnen landen zoals Duitsland en daarmee Nederland in het hart van de economie raken, wat – uitein-delijk – de economie en daarmee e-commerce negatief kan raken. Ook de Britse exit uit de EU (Brexit) vormt een (po-tentiële) bedreiging voor de internationale handel. Het be-houden van goede (handels)relaties met het VK is voor de logistiek cruciaal, want een vrije markttoegang, eenvoudige douaneprocessen en geen vertragingen aan de grens zijn doorslaggevend voor een krachtige en betrouwbare hots-pot. De Brexit zal echter ontegenzeggelijk leiden tot meer tijd en kosten rondom douaneformaliteiten en een zwak-kere pond kan tevens leiden tot een verslechterende con-currentiepositie van Nederlandse e-fulfilmentbedrijven en

een teruglopend vervoersvolume richting het VK. Dergelij-ke geopolitieke ontwikkelingen zorgen voor toenemende onzekerheid over de effecten van de Brexit en groeiende dynamiek in de markt.

Topsectorenbeleid

De Nederlandse overheid heeft een beleidsplan ontwikkelt om negen sectoren binnen het Nederlandse bedrijfsleven te stimuleren, waarvan de logistieke sector er één is. De Topsector Logistiek wil maximaal bijdragen aan het verster-ken van de internationale concurrentiepositie van Neder-land en biedt gunstige perspectieven en kansen voor lo-gistieke hotspots. De ambitie is dat Nederland in 2020 een internationale toppositie heeft (1) in de afwikkeling van goe-derenstromen, (2) als ketenregisseur van (inter)nationale logistieke activiteiten en (3) als land met een aantrekkelijk innovatie- en vestigingsklimaat voor verladend en logistiek bedrijfsleven.

Milieuzones en venstertijden

De groei van het (B2B, B2C en C2C) goederenverkeer leidt tot meer fijnmazige logistieke stromen. Straten worden drukker (congestie) door de krioelende vrachtwagens en bestelbusjes en er ontstaan meer gevaarlijke verkeerssi-tuaties en ongevallen, Bovendien leiden alle vervoersbe-wegingen tot meer geluidsoverlast en een hogere uitstoot van broeikasgassen, waardoor stadslogistiek niet alleen ten koste gaat van de bereikbaarheid en veiligheid, maar ook de leefbaarheid van de stad negatief wordt beïnvloed. Steeds meer lokale overheden richten daarom milieuzones in voor hun binnensteden en/of hanteren venstertijden en andere restricties, welke de mogelijkheden voor pakket- en vrachtvervoerders om hun producten af te leveren sterk bemoeilijken. Dergelijke ontwikkelingen hebben een po-tentieel negatief effect op hotspots in termen van bereik-baarheid en aantrekkelijkheid van het vestigingsklimaat (bedrijven) en bestemmingsklimaat (werknemers).

Hoofdstuk 4:Interne analyse

45Interne analyse

De sterkten en zwakten van de e-Fulfilment Hotspot Limburg worden geanalyseerd aan de hand van het ‘vaardighe-denmodel’ van Day en Wensley (1988) (zie Figuur 7). Dit model analyseert de business assets (middelen) en individuele competenties en beschrijft hoe toegevoegde waarde middels samenwerking tussen deze competenties tot stand kan worden gebracht binnen een hotspot.

4.1 Business assets

Op basis van diverse onderzoeken en het logistieke sec-torhuis (zie figuur 7) zijn de belangrijkste assets voor een hotspot bepaald. Deze assets betreffen respectievelijk de aanwezigheid van ketenpartners, de beschikbaarheid van kavels en panden, de mate van flexibiliteit op de arbeids-markt en beschikbaarheid van personeel, de nabijheid van consumentenmarkten en de multimodale infrastructuur en bereikbaarheid. Deze vijf assets kunnen verder versterkt worden met behulp van een gunstige merkwaarde en ima-go; de zesde en laatste asset. Hieronder worden de diverse business assets van e-Fulfilment Hotspot Limburg geanaly-seerd.

4.1.1 Uitstekende mix aan logistieke ketenpart-ners

Limburg kent een sterke concentratie aan logistieke bedrij-vigheid. De provincie huisvest zo’n 100 Europese DC’s en 40 Europese en wereldwijde hoofdkantoren van logistie-ke organisaties. Dit wordt aangevuld met een sterke mix aan mkb-bedrijven; liefst 65% van de aanwezige logistieke bedrijven heeft minder dan 20 werknemers. De logistieke sector is goed voor ruim 13% van de Limburgse werkge-legenheid (63.700 arbeidsplaatsen) en een jaarlijkse toe-gevoegde waarde van €4,7 miljard. De logistieke keten is goed georganiseerd door de (Euregionale) nabijheid van internationale verzamelstations zoals DHL, UPS en TNT alsmede, acht internationale vliegvelden binnen een reis-afstand van maximaal 1,5 uur, acht rail/barge terminals en een goede samenwerking met de havens van Rotterdam en Antwerpen.

Hoofdstuk 4: Interne analyse Figuur 7. Vaardighedenmodel Day en Wensley

Figure 1Sources of Competitive Advantage and Superior Performance

Performance Outcomes

Positions of Advantage

Business Assets

• Scale, scope and e�ciency• Financial condition• Brand condition• Location

• Skills and accumulated knowledge• Enable the activities in a business process to be carried out

• Span and support multiple lines of business

Core competencies ofthe corporation

Capabilities of thebusiness

DISTINCTIVE CAPABILITIES

• Based on superiority in process Management x integration of knowledge x di�usion of learnig

47

4.1.2 e-Fulfilment bijna altijd onderdeel van groeistrategie van vastgoedontwikkeling

Limburg, en specifiek regio Venlo, scoort onder vast-goedontwikkelaars en makelaars nog altijd hoog als aan-trekkelijke internationale locatie om logistiek vastgoed te ontwikkelen. In de periode 2015-2017 hebben diverse grote transacties van vastgoed en kavels plaatsgevonden zoals de voorbeelden VidaXL (140.000 m2), Michael Kors (100.000 m2) en PVH Europe (60.000 m2) onderschrijven. Eind 2017 is regio Venlo door ontwikkelaar Prologis tevens uitgeroepen tot Europe’s most desirable location voor lo-gistiek vastgoed, wat de aantrekkelijkheid van de regio nogmaals bevestigt.

Ook elders in Limburg worden goede resultaten bereikt, waarvan de ontwikkeling van een XXL-DC (100.000 m2) door Groep Heylen in Weert, een XXL-dc van 85.000 m2 door Dokvast in Echt en de aankoop van 180.000 m2 door vastgoedontwikkelaar Leeyen in Beek goede illustraties zijn. Ook oriënteren e-commerce giganten zoals Amazon en Alibaba zich naar verluid op het starten van e-fulfilment activiteiten vanuit Limburg. Wanneer ingezoomd wordt op de beoogde invulling van de panden dan is e-fulfilment na-genoeg altijd onderdeel van de groeistrategie. Dit onder-streept het belang van e-fulfilment binnen de hedendaagse vastgoedontwikkeling.

Hoewel de locatiekeuze voor e-fulfilment vastgoed van veel onderdelen afhangt, is een belangrijk onderdeel de beschikbaarheid van de juiste kavels en panden, tegen de juiste grond- en huurprijs. In Limburg zijn deze naar verluid nog altijd erg aantrekkelijk ten opzichte van ande-re hotspots. Vanwege de hoge verkoop van gronden aan vastgoedontwikkelaars (ter indicatie: het aanbod logistiek vastgoed nam volgens Dynamis in 2016 met 24% af), kan op middellange termijn wel een tekort aan geschikte kavels en panden ontstaan. Naar verluid is er, volgens OML, nu reeds krapte in Midden-Limburg. Op de langere termijn kan daardoor de positie als hotspot onder druk komen te staan.

4.1.3 Arbeidskrapte belangrijkste zwakte van de hotspot

In 2013 waren er 63.700 functionele logistieke arbeids-plaatsen in Limburg. Op basis van het totale arbeidsvo-lume in de Nederlandse logistiek gaat het om indicatief 58.000 voltijdsbanen. De sector vervoer en opslag doet met 27% de grootste bijdrage. Veel functionele logistieke arbeidsplaatsen zijn echter ook in de detailhandel (20%) en industrie (18%) te vinden. Momenteel heerst er een hoge arbeidskrapte onder lager- en middelbaar opgeleid perso-neel, er is vooral veel vraag naar vrachtwagenchauffeurs, laders en lossers .

De sterke groei van de afgelopen jaren heeft dus ook een keerzijde. Door de werkgelegenheidsgroei en vergrijzing is de arbeidskrapte in de Limburgse arbeidsmarkt versneld toegeslagen. Het Spaanse kledingconcern Inditex (bekend van de modeketens Zara, Pull & Bear en Bershka) koos er in het najaar van 2017 als eerste grote keten - naar verluidt vanwege het gebrek aan voldoende logistiek personeel in Limburg – voor haar e-fulfilment activiteiten elders (namelijk in Lelystad) te vestigen . Deze zwakte wordt verder onder-streept door de daling van de logistieke hotspot Venlo-Ven-ray naar ‘slechts’ de derde plek in de landelijke verkiezing van nationale hotspots . De doorslaggevende reden van deze daling betreft de relatief slechte score van de regio op de beschikbaarheid van logistiek personeel; een factor die van groot belang is voor een aantrekkelijk vestigingskli-maat (zie hoofdstuk 3). De beschikbaarheid van personeel is aldus de achilleshiel van Limburg als logistieke hotspot, waarbij deze ontwikkelingen de belangrijkste zwakten voor Limburg blootleggen.

Vanwege de toenemende digitalisering binnen het e-fulfil-mentdomein wordt ICT personeel in toenemende mate ook van belang voor e-fulfilmentbedrijven. Dit maakt de aanwe-zigheid van voldoende gekwalificeerd ICT-personeel in de hotspot tot een belangrijke asset. De ICT arbeidsmarkt is in Limburg echter onderontwikkeld. Dit uit zich niet alleen in het relatief lage aantal werknemers in de provinciale ICT-sector (9.930), maar ook in de huidige arbeidskrapte aan programmeurs, ontwerpers en ontwikkelaars . Op basis van landelijke schattingen werken er in Limburg nog geen 500 ICT’ers in of voor de logistieke sector. Vooral voor toege-voegde waarde diensten (ketenregie, cross chain manage-ment en support activiteiten) in de e-Fulfilment Hotspot is dit een zwakte.

Interne analyse

4.1.4 35 miljoen consumenten binnen twee uur bereikbaar

Hoewel de nabijheid van consumenten in eerste instantie – gezien de ligging van Limburg aan de rand van Neder-land – geen centrale sterkte lijkt, is het tegendeel het geval. Limburg heeft namelijk een excellente geografische ligging ten opzichte van het Europese achterland, want vanuit Lim-burg zijn zo’n 35 miljoen (!) consumenten binnen twee uur rijden te bereiken. Een groot deel daarvan is gevestigd in Nordrhein-Westfalen en andere delen van Duitsland en Bel-gië, waarbij ook de Franse markt snel bereikt kan worden. De snelle groei van cross-border e-commerce, welke resul-teert in de interesse van Nederlandse webshops om inter-nationaal te verkopen en de zoektocht van Amerikaanse en Aziatische webshops naar een centrale locatie van waaruit zij heel Europa kunnen bevoorraadden, versterkt deze kwa-liteit van Limburg. De gunstige ligging ten opzichte van de aanwezige consumentenmarkten maakt Limburg – naast een hotspot voor Europese distributieactiviteiten – ook aantrekkelijk voor last-mile activiteiten.

4.1.5 Uitstekende multimodale infrastructuur; be-reikbaarheid is structureel aandachtspunt

Limburg is goed bereikbaar over de weg, water, spoor en via de lucht. De goede bereikbaarheid over de weg is te dan-ken aan de aanwezige snelwegen (A2, A76, A79, A67 en A73) en hun goede aansluiting op het Belgische- (E314 rich-ting Leuven en E25 richting Luik) en Duitse wegennetwerk (A40 richting Duisburg, A61 richting Koblenz, A52 richting Düsseldorf en A4 richting Aken/Keulen). Via het water komt dit door rivier de Maas en de tien Limburgse binnenhavens die Limburg rijk is (met bargeterminals in Venlo, Born, Ven-ray, Weert en Maastricht). De havens liggen langs de Maas-route en sluiten aan op de Waal via het Maas-Waalkanaal. Het meeste vervoer gaat via deze route naar de zeehavens. Een deel verloopt via de oost-west tak van de Maas.

Ook de bereikbaarheid via de lucht is uitstekend; Limburg kan direct bereikt worden via luchthaven Maastricht Aachen Airport. Via dit vliegveld wordt jaarlijks 80.000 ton aan car-go vervoerd, waarmee de luchthaven qua vrachtvervoer de op twee na grootste in Nederland is. Nog belangrijker is echter de nabijheid (binnen 1,5 uur) van acht (internationa-le) vliegvelden van waaruit 75 bestemmingen in 35 landen bereikbaar zijn. In totaal bieden deze vliegvelden tevens 16 zogenaamde ‘cargolines’ aan .

Ten slotte is ook de infrastructuur via het spoor uitstekend. In totaal kent Limburg railterminals in Born, Venlo, Stein, Sittard-Geleen (Chemelot) en Maastricht. De terminals zijn uitstekend verbonden met het Duitse achterland, zodat via deze route heel Europa beleverd kan worden.

De groei en ontwikkeling van Limburg als logistieke hotspot heeft echter ook een keerzijde. De snelle volumegroei ver-slechtert namelijk de bereikbaarheid, welke met name tot problemen leidt in het wegverkeer. Dit komt bijvoorbeeld tot uiting in de filedruk op de A67 van Eindhoven naar Ven-lo (en vice versa) en op de A2 tussen Weert en Eindhoven (en vice versa). Voor de lange termijn is dit een belangrijk aandachtspunt.

49

4.1.6 Sterk imago als internationale hotspot

Provincie Limburg, en specifiek regio Venlo-Venray, staan nationaal en internationaal bekend als internationale lo-gistieke hotspot. Regio Venlo-Venray heeft in het verleden liefst zeven keer de verkiezing Nationale logistieke hotspot gewonnen. Daarnaast scoren regio Venlo, en ook Provincie Limburg, hoog op toplijsten van logistiek vastgoedontwik-kelaars en makelaars zoals Prologis en JLL. Veelal wordt dit gedreven door de geografische positie en aantrekkelijke grond- en huurprijzen.

Ook op het gebied van e-fulfilment scoort de regio hoog. In 2017 werd de regio Venlo-Venray verkozen als dé cross-border e-fulfilment regio in de Nationale logistieke hotspot-verkiezing. Daarnaast was de Keyport-regio (Midden-Lim-burg) de sterkste stijger van plek 14 naar plek 7 vanwege haar expliciete focus op e-fulfilment en scoorde ook Zuid-Limburg goed. Dit imago draagt in sterke mate bij aan de overweging van bedrijven om zich met hun e-fulfilment ac-tiviteiten te vestigingen in de Provincie Limburg.

4.2 Competenties

Het niveau van de competenties van de e-Fulfilment Hot-spot kan beoordeeld worden aan de hand van het sec-torhuis. De vijf kerncompetenties (transport en overslag, opslag en warehousing, VAL en VAS, ketenregie en e-busi-ness) alsmede de support activiteiten zijn allen nodig voor een sterke hotspot, waarbij de verbijzondering naar e-fulfil-ment essentieel is.

Om een uitspraak te kunnen doen over het niveau van de competenties wordt allereerst een beeld gegeven van de logistieke sector. De logistieke sector wordt nader geanaly-seerd door te kijken naar de functionele logistieke activitei-ten, die naast in de sector vervoer en opslag eveneens uit-gevoerd worden in sectoren zoals groot- en detailhandel, industrie en zakelijke dienstverlening. Vervolgens wordt de verbijzondering gemaakt naar e-fulfilment. Daarnaast wordt er specifiek stilgestaan bij de cross chain management en support activiteiten.

4.2.1 Functionele logistieke activiteiten

De functionele logistieke activiteiten in Limburg zijn eerder op basis van werkgelegenheid in kaart gebracht voor de domeinen transport en overslag, opslag en warehousing en ketenmanagement . Onderstaande figuur (Figuur 8) geeft de werkgelegenheid over deze verschillende domeinen vanuit de diverse sectoren waar functionele logistieke acti-viteiten plaatsvinden en geeft een goede indicatie van het aanwezige niveau van de competenties in Limburg.

Logistieke toegevoegde waarde vooral in andere sectoren

Wat in Figuur 8 opvalt is dat de meeste functionele logis-tieke activiteiten (45%) vallen binnen het domein keten-management. In de praktijk laten de resultaten zien dat ketenregie en -management vooral wordt uitgevoerd bin-nen andere sectoren dan de sector vervoer en opslag. De toegevoegde waarde diensten rondom logistiek vallen dus vooral buiten deze sector, terwijl de meer laagwaardi-ge diensten (vooral transport en overslag) door de sector vervoer en opslag zelf worden uitgevoerd. Een onderlig-gende reden is de sterke aanwezigheid van volwassen en internationaal georiënteerde industrieën in Limburg, zoals agrofood in Noord-Limburg, automotive en chemie en ma-terialen in Midden-Limburg en staal en farmacie in Zuid-Lim-burg. Voor dergelijke industrieën is ketenregie eveneens van strategisch dusdanig belang dat ze het liever inhouse organiseren dan outsourcen.

Figuur 8. Werkgelegenheid functionele logistieke activiteiten naar logistiek domein

Interne analyse

Arbeidsproductiviteit Limburgse logistiek blijft achter

In totaal genereerd de logistieke sector in Limburg een toe-gevoegde waarde van jaarlijks €4,7 miljard. Met indicatief 58.000 functionele logistieke voltijdsbanen, betekent dit een toegevoegde waarde van bijna €43 per uur. Dat be-drag ligt onder het landelijk gemiddelde van €46 per uur . Dit betekent dat Limburgse logistiek het, ondanks een stijging van 4,3% in de periode 2010-2013 , qua arbeids-productiviteit aflegt ten opzichte van de landelijke logistiek. Voor de lange termijn is dit een groot risico voor de concur-rentiepositie als hotspot.

De sleutel tot verbetering van de arbeidsproductiviteit ligt bij de subsector vervoer over land (weg en spoor). Dit is wat betreft toegevoegde waarde de belangrijkste branche bin-nen de logistieke sector. Het is voor het wegvervoer moei-lijk om meer goederen per werknemer te vervoeren en het is ook niet de verwachting dat het wegvervoer ander type goederen gaat vervoeren; het neemt door fragmentatie van het aantal goederen door e-fulfilment alleen maar toe. Het wegvervoer moet het daarom hebben van technologische ontwikkelingen die de toegevoegde waarde verhogen. Dit komt uiteindelijk ook de hele logistieke sector ten goede. Zelfrijdende trucks en platooning (elektronisch aan elkaar gekoppelde trucks waarbij de voorste trucks snelheid en route bepaalt) zijn hiervoor waardevolle potentiële oplos-singen.

4.2.2 Functionele e-fulfilment activiteiten

Een deel van de in paragraaf 2.2.1 beschreven functionele logistieke activiteiten betreffen e-fulfilment activiteiten, of wel alle directe en indirecte activiteiten gerelateerd aan de logistieke verwerking van goederen na online transacties. Het is al moeilijk om een kwalitatief en kwantitatief beeld te geven van de functionele logistieke activiteiten, laat staan over de functionele e-fulfilment activiteiten. Dit komt vooral omdat deze activiteiten belegd zijn over een meervoud aan sectoren en omdat de e-fulfilment sector nog relatief nieuw is; de sector begeeft zich nog in de groeifase van de pro-ductlevenscyclus.

Veel e-fulfilment activiteiten komen voort uit traditionele logistieke activiteiten

Om toch een beeld te kunnen geven van de competentie functionele e-fulfilment activiteiten zijn leden/deelnemers van de logistieke netwerken in Limburg, e-Fulfilment Hub, ELC Limburg, LIOF, SMART LCV, Trade Port Noord en Ven-lo Freight Village middels een online inventarisatie nader geanalyseerd. Hierin valt op dat er 36 bedrijven met e-ful-filment activiteiten actief zijn (vijf stonden ook reeds op de lijst van Logistiek.nl uit 2016). Verder valt op dat nagenoeg al deze bedrijven invulling geven aan de hele waardeketen van e-fulfilment. Daarnaast valt op dat de meeste bedrijven met e-fulfilment activiteiten ook traditionele logistieke acti-viteiten uitvoeren, zoals Arvato Services, Broekman Logis-tics, Seacon en XPO Logistics. Dit is een indicatie dat veel logistieke bedrijven een groeistrategie marktontwikkeling hebben richting e-fulfilment. Het is ook een indicatie dat e-fulfilment activiteiten vooral vanuit logistieke bril benaderd worden; dit is niet perse de juiste benadering zoals terug te lezen is in hoofdstuk 2.

51

Pure players zorgen voor sterke uitgangspositie als e-ful-filment hotspot

Acht bedrijven hebben zich volledig gespecialiseerd in e-fulfilment (zgn. pure players), zoals Dimass, DEEL, HC Dis-tributie en Vida XL. Het valt daarbij op dat nagenoeg alle bedrijven met e-fulfilment activiteiten internationaal actief zijn. Dit versterkt de conclusie dat vanuit Limburg goed cross-border e-fulfilment activiteiten uitgevoerd kunnen worden. De 36 bedrijven met e-fulfilment activiteiten te-zamen vormen, naast de traditionele logistiek en support activiteiten, een sterke ruggengraad voor de e-fulfilment hotspot. Met de ontwikkeling van diverse DC’s met een e-fulfilment bestemming erop, biedt de nabije toekomst ook veel perspectief.

Geconcludeerd wordt dat functionele e-fulfilment activitei-ten als competentie de afgelopen jaren sterk gegroeid is. Veelal wordt invulling aan deze activiteiten gegeven van-uit een logistieke bril, waardoor het gevaar bestaat dat oplossingen vanuit een andere sector of industrie minder snel omarmt wordt. De huidige e-fulfilment activiteiten in Limburg zijn nagenoeg altijd cross-border georiënteerd en vormen daarmee een goede uitgangspositie voor de toe-komst.

4.2.3 Cross Chain Management

Een relatief nieuwe ontwikkeling binnen logistiek betreft de opkomst van Cross Chain Control Centers (4C). In een 4C worden informatiestromen middels superieure technologie en geavanceerde softwareconcepten slim gekoppeld aan goederenstromen. Door gegevens tussen verschillende lo-gistieke ketens uit te wisselen, kunnen in een 4C transpor-ten ketenoverstijgend georganiseerd worden. Door grotere volumes zijn er bijvoorbeeld meer mogelijkheden om spoor en binnenvaart in te zetten als alternatief voor wegvervoer.

Ook kan de beladingsgraad van voer- en vaartuigen beter benut worden. Dat leidt niet alleen tot kostenbesparing, maar ook tot een betere bereikbaarheid in steden en een duurzamere afwikkeling van goederenstromen. Specifiek voor e-fulfilment betreft dit, vanwege de fragmentatie van de goederenstroom, omloopsnelheid en toenemend aantal transportbewegingen naar de consument, een belangrijke ontwikkeling. In deze analyse staat 4C daarom voor techno-logische, innovatieve logistieke oplossingen die bijdragen aan het (kunnen) managen en optimaliseren van netwerken van e-fulfilment supply chains.

Er is nog weinig bekend over de ontwikkeling van 4C in Nederland. Het in kaart brengen van de cross chain ma-nagement competentie voor Limburg voor de e-fulfilment competentie is daarom moeilijk. Om toch een beeld te krij-gen zijn de co-creators gevraagd om hier input voor aan te leveren. Daarnaast zijn de ledenbestanden van e-Fufilment Hub, ELC Limburg, SMART LCV en de Limburgse ICT-com-munity Regitel middels een online inventarisatie nader ge-analyseerd. Hieruit blijkt dat de cross chain management competentie in Limburg nog onderontwikkeld is. Uit de ana-lyse komen slechts twee concepten/bedrijven die passen binnen de 4C definitie voort: Wuunder en Pharox. Wuunder is een online platform waar flexibel geschakeld kan worden tussen vervoerders en carriers om zo een pakketje zo snel, betrouwbar en goedkoop mogelijk bij de consument e krij-gen. Pharox is een online platform waarin pakketten op een zeer laagdrempelige wijze middels IoT (track & trace) ge-volgd kunnen worden. De data die dit genereerd, maakt het voor gebruikers mogelijk steeds optimaler routes te plan-nen. Vanuit Topsector Logistiek wordt de ambitie uitgespro-ken om in 2020 15 4C’s te hebben. Vooralsnog lijken er nog geen 4C’s van niveau die de groeiende gefragmenteerde cross-border e-fulfilment kunnen faciliteren. Dit is een kans voor Limburg om op in te spelen.

Interne analyse

Uitzenden en recruitment

Limburg kent een relatief groot aantal regionaal opere-rende uitzend- en recruitmentbureaus met een focus op logistiek, zoals Flexpoint, VIA Recruitment en Wiertz Per-soneelsdiensten. Daarnaast kent het landelijk opererende uitzend- en recruitmentbureaus met een logistieke focus en hun hoofdkantoor in Limburg, zoals OTTO Work Force en Personato. Beiden zijn ook onderdeel van Recruitment Val-ley in Venray. Wanneer hier enkele landelijke ketens zoals Tempo-Team en Xelvin aan worden toegevoegd wordt, on-danks de toenemende arbeidskrapte, geconcludeerd dat de competentie goed ontwikkeld is. Ook omdat bedrijven zoals OTTO Work Force en Xelvin arbeidskrachten vanuit het buitenland werven voor (o.a.) de Limburgse arbeids-markt.

Opleidingen

Limburg is toonaangevend op het gebied van logistiek on-derwijs, vooral op de thema’s trade compliance, customs management, e-commerce en e-fulfillment. Dit uit zich voor-al door de actieve houding van Fontys Hogeschool in Venlo en Gilde Opleidingen in Venlo/Weert. Fontys Hogeschool is initiatiefnemer van e-Fulfilment Hub, heeft een minor e-pre-neurship ontwikkeld met een focus op e-fulfilment en biedt onderdak aan het Kennis DC Logistiek, waarin eveneens een kennisdossier e-fulfilment / e-commerce wordt onder-houden. Tot slot kan Fontys Hogeschool in Venlo al leunen op 35 jaar opleidingservaring in de logistiek. Gilde Opleidin-gen geeft met haar Centrum voor Logistiek Vakmanschap invulling aan de toekomstbestendige logistiek medewer-ker. Door deelname aan e-Fulfilment Hub haalt het kennis op bij projectdeelnemers. Andere opleidingsinstellingen zoals Universiteit Maastricht en Hogeschool Zuyd hebben in mindere mate ook verbindingen met logistiek. ICT

Eerder (zie paragraaf 2.1.3) werd geconcludeerd dat de ICT sector onderontwikkeld is in Limburg. Dit is een belangrij-ke zwakte voor de e-Fulfilment Hotspot. Ter indicatie: in de Limburgse ICT-community Regitel is er geen enkel ICT-bu-reau is zich expliciet focust op en ontwikkelt voor de logis-tieke, laat staan e-fulfilment, sector. Ook Brightlands Cam-pus Smart Services, een campus gericht op technologische

ontwikkeling rondom smart services, ontbeert deze focus. Er is wel een acceleratorprogramma Techruption waarin ex-pliciet gefocust wordt op innovatie rondom blockchain en kunstmatige intelligentie, maar naar verluid heeft er nog geen startup deelgenomen die zich expliciet op smart lo-gistics dan wel e-fulfilment richt. Toch zijn er enkele mkb-bedrijven met een logistiek focus zoals Genzai, Mediaan, Phact, TripleOre en Wuunder. Alle vijf de partijen werken met nieuwe technologie zoals arteficial intelligence en IoT en werken voor logistieke bedrijven. Deze bedrijven dienen vanwege hun superieure kennis gekoesterd te worden om hen te behouden voor de e-Fulfilment Hotspot.

Material handling

Er zijn diverse maakbedrijven in Limburg actief in het auto-matiseren van logistieke processen. Bekende voorbeelden zijn Robomotive, Accerion en Probotics. Robomotive is bo-vendien al enige tijd bezig met de realisatie van een Field-lab Robotics. Desalniettemin is de mate van automatisering en robotisering van logistieke processen in e-fulfilment zeer beperkt. Het niveau van automatisering en robotisering bij e-fulfilment bedrijven zoals Active Ants en Amazon staat in schril contrast met de mate van automatisering en roboti-sering in Limburgse e-fulfilmentbedrijven. Naar verluid heb-ben de verschillende e-fulfilmentbedrijven louter enkele pilots gedraaid, en is robotisering en automatisering vooral nog een agendapunt aan in directietafel in plaats van dat het geoperationaliseerd wordt. De material handling com-petenties ten behoeve van e-fulfilment zijn daarmee relatief zwak ontwikkeld.

Douane en legal

De nationaal bekende douanebedrijven, zoals Gaston Schul, Gerlach en Verhoex Douane Advies, zijn allen actief in Limburg. Vanwege de complexiteit van internationale handel is de aanwezigheid van dergelijke bedrijven een be-langrijke nice-to-have voor internationaal opererende (Azia-tische en Amerikaanse) webshops en e-fulfilmentbedrijven om zich ergens te vestigen. Daarnaast richt het Limburgse advocatenbureau Wolfs Advocaten zich actief op internati-onale logistiek. Deze support activiteiten zijn een sterk punt van de e-Fulfilment Hotspot.

53

4.3 Samenwerking tussen competenties

Wanneer sterk ontwikkelde competenties onderling gaan samenwerken, kan een hefboom ontstaan dat leidt tot duurzaam onderscheidend vermogen dat niet zomaar te kopiëren valt. Kijkend naar regionale clusters is dit bijvoor-beeld goed gelukt in Eindhoven, waar multinationals, mk-b’ers en startups op de High Tech Campus intensief inter-acteren en samenwerking met TU/e en de Design Academy om tot hightech innovaties te komen. Hightech innovatie is hier het resultaat van samenwerkende competenties terwijl de individuele competenties juist gaan over hoogwaardige hightech R&D, technische opleidingen, design engineering en een overheid die zich sterk maakt voor de Brainport re-gio. Dit heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat er vanuit Den Haag financiële middelen verkregen zijn om de stedelijke infrastructuur en arbeidsmarkt te ontwikkelen zodat het weer nieuw talent aantrekt voor de opleidingen, startups, mkb’ers en multinationals. Deze hefboom heeft ertoe ge-leid dat de regio Eindhoven internationaal geroemd wordt als de uitdager van Silicon Valley.

Ook e-Fulfilment Hotspot Limburg kent enkele potentiele hefbomen. Deze worden regionaal, cross-sectoraal en bin-nen het domein e-fulfilment in beeld gebracht.

4.3.1 Regionale samenwerking,

Provinciaal is logistiek een van strategische sectoren waar-in de provincie investeert. Dit komt vooral tot uiting in de regionale programmatische doorvertaling en door de stra-tegie van de Limburgse investeringsbank LIOF. Provincie Limburg heeft voor alle drie de regio’s in samenwerking met Triple Helix partners economische ontwikkelprogram-ma’s ontwikkeld, zijnde Greenport Venlo met een speciali-satie naar het programma SMART LCV, Keyport en LED. In alle drie de ontwikkelprogramma’s wordt de logistiek sector genoemd als een strategisch speerpunt. Zowel in het pro-gramma van SMART LCV als Keyport wordt e-fulfilment als een groeisector en strategisch speerpunt genoemd.

LIOF

LIOF investeert in samenwerking met de regio’s tijd en mid-delen in het acquireren van internationale logistiek dienst-verleners en webshops . LIOF heeft hiervoor vier Foreign Investors aangesteld. Daarnaast heeft LIOF vier Sector Developers Logistiek die middels diverse stimuleringspro-gramma’s, waaronder LimburgLogistiek (sinds eind 2016), ondernemers kunnen ondersteunen in innovatie en busi-ness development. Binnen het LimburgLogistiek program-ma wordt e-fulfilment expliciet genoemd als expertthema. In 2017 zijn er tien projecten in logistiek gefund. Daarnaast participeert LIOF in diverse nationale en Euregionale pro-gramma’s ter stimulering van de logistieke sector. Het pro-

gramma dit direct gelieerd is aan e-fulfilment betreft e-Glo-bal waarin het doel is om Nederland als e-fulfilment hub te ontwikkelen en positioneren . Hoewel dit programma nog helemaal aan het begin staat, biedt dit perspectief voor de toekomst van e-Fulfilment Hub.

SMART LCV

Wanneer ingezoomd wordt op de werkelijke inkleuring van de activiteiten, valt op dat hefbomen vooral lokaal (en niet Provinciaal) tot stand komen. De meest omvang-rijke hefboom betreft SMART LCV. 200 bedrijven, onder-wijs- en overheidsinstellingen werken hierin samen om Noord-Limburg uit te laten groeien tot Europese logistieke topregio. De groei van de logistieke regio in termen van vo-lume, infrastructuur, imago en aansluiting logistiek arbeids-markt-onderwijs is voor een groot deel aan SMART LCV toe te schrijven.

e-Fulfilment Hub

Een ander lokaal voorbeeld betreft e-Fulfilment Hub in regio Keyport. e-Fulfilment Hub betreft een samenwerkingsver-band van tien bedrijven en onderwijsinstellingen met een drieledig doel: het positioneren van de Keyport regio als dé e-fulfilment hotspot voor kleine- tot middelgrote webshops, het actief kennisdelen en -ontwikkelen en het ontwikkelen van een gezamenlijke one-stop-shop propositie waar web-shops voor al hun e-fulfilment gerelateerde vraagstukken terecht kunnen. Het slechts twee jaar oude initiatief, is bin-nen een jaar uitgegroeid tot speerpunt project van Keyport.

ELC Limburg

De vereniging European Logistics Center Limburg (ELC Lim-burg) is opgericht in 2001 en betreft een samengaan van het European Logistics Center Venlo (ELC Venlo), Logistiek Knooppunt Zuid-Limburg (LKZL) en de Limburgse Scheep-vaartvereniging. ELC Limburg heeft 92 leden en presen-teert zich als overleg-, lobby- en promotieplatform van de Limburgse logistiek.

Conclusie

Hoewel er lokaal diverse hefbomen actief zijn, wordt ge-concludeerd dat de versplintering van initiatieven niet bij-draagt aan het realiseren van het grotere doel om uit te groeien tot de internationaal leidende e-Fulfilment Hotspot. Het gevaar bestaat dat initiatieven elkaar eerder (onbe-doeld) tegenwerken. De initiatieven zijn inmiddels wel met elkaar in gesprek om samenwerking te intensiveren en sa-men te werken aan het creëren van de hefboom.

Interne analyse

4.3.2 Cross sectorale samenwerking

Wanneer er gekeken naar cross-sectorale samenwerking is voor e-fulfilment de samenwerking met de ICT-sector van wezenlijk belang. Eerder is reeds benoemd dat de Limburg-se ICT sector qua omvang onderontwikkeld is. Vanuit de Provincie Limburg wordt er daarom fors geïnvesteerd in de Brightlands Campus Smart Services. Daarnaast is LIOF de oprichter van Regitel. Beide initiatieven werden ook ge-noemd in de inventarisatie met co-creators.

Brightlands Campus Smart Services

Brightlands Campus Smart Services is het jongste lid (opge-richt september 2016) van de campusfamilie Brightlands en een initiatief van APG, Maastricht Universiteit en Provincie Limburg . Vanuit de campus wordt er expliciet ingezet op het ontwikkelen en ondersteunen van professionals, star-tups en wetenschap om data om te zetten naar kennis en diensten. Hiervoor hebben ze diverse wetenschappelijke programma’s alsmede acceleratorprogramma’s (Techrupti-on) voor startups. Hierin ligt de focus vooral op de techno-logie in plaats van op een cross-over naar een bepaalde sector zoals e-fulfilment.

REGITEL

REGITEL is de Limburgse vereniging voor ondernemingen en kennisinstellingen actief op het gebied van informatie- en communicatie technologie, momenteel bestaande uit 38 leden. De vereniging beoogt de belangen van haar leden te behartigen en grensoverschrijdende samenwerking te bevorderen. Met deze doelstellingen wenst REGITEL bij te dragen aan de versterking van de ICT sector in Limburg. REGITEL is een initiatief van LIOF. Geen van de leden focust zich expliciet op het segment e-fulfilment of logistiek. Ook vanuit REGITEL is er geen beleidsmatige focus op e-fulfil-ment.

Conclusie

De beperkte focus vanuit de ICT sector en Provinciale ini-tiatieven rondom ICT betreft een gemiste kans om een regionale hefboom te creëren. De groeimarkt e-fulfilment biedt namelijk veel ICT uitdagingen. De cross sectorale sa-menwerking tussen ICT en e-fulfilment wordt daarom ook aangeduid als een zwakte binnen de e-Fulfilment Hotspot Limburg.

4.3.3 Samenwerking tussen e-fulfilmentbedrijven

Wanneer er gekeken wordt naar de samenwerking tussen e-fulfilmentbedrijven kan een splitsing gemaakt worden in samenwerking op primaire (core business) en secundai-re activiteiten. Op het gebied van secundaire activiteiten wordt relatief goed samengewerkt. De in paragraaf 2.3.1 genoemde activiteiten zijn hier goede voorbeelden van. Samenwerking in de core business, bijvoorbeeld het actief delen van data om zo te komen tot effectieve planning, ful-filment en leverbetrouwbaarheid, komt echter moeilijk van de grond. En dat terwijl het potentieel de grootste hefboom is voor de logistieke én e-fulfilment sector . Initiatieven zoals NLIP (Neutraal Logistiek Informatie Platform) van Topsector Logistiek komen binnen het e-fulfilmentdomein in Limburg nog niet voor ondanks inspanningen van bijvoorbeeld e-Fulfilment Hub. Zij lanceerde in het najaar 2017 de on-e-stop-shop propositie waarin meerdere e-fulfilmentbedrij-ven en toeleveranciers een totaalpakket bieden aan web-shops. Dit initiatief komt echter nog niet veel verder dan het louter bieden van en gezamenlijke etalage. Behoudens een aantal pilots en adhoc transacties blijft samenwerking in de core business vooralsnog een stap te ver.

4.3.4 Conclusies

Wanneer gekeken wordt naar de samenwerking tussen competenties in de e-Fulfilment Hotspot Limburg valt op er decentraal veel goede samenwerkingsverbanden zijn en dat zij op secundaire activiteiten goede resultaten be-reiken. Daarnaast moet echter geconcludeerd worden dat er nauwelijks cross-sectoraal of cross-regionaal wordt sa-mengewerkt waardoor er maar beperkt een hefboom ont-staat om tot een leidende e-Fulfilment Hotspot te komen. Daarnaast wordt geconcludeerd dat er tussen e-fulfilment bedrijven te weinig wordt samengewerkt om tot een hef-boom te komen.

Hoofdstuk 5:Strategische analyse

57

In de strategische analyse worden de interne sterkten en zwakten van de e-Fulfilment Hotspot geconfronteerd met de externe kansen en bedreigingen uit de markt. Doel hiervan is te komen tot de strategische hoofdaandachtspunten voor e-Fulfilment Hotspot in Limburg. Om tot deze hoofdaandachtspunten te komen, is er in april 2018 een co-creatieve analyse in seminarvorm georganiseerd met relevante stakeholders uit de triple helix. Op basis van deze co-creatie is een prioritaire SWOT vastgesteld en zijn de strategische hoofdaandachtspunten bepaald. Deze hoofdaandachtspunten gelden als startpunt van het visie- en actieprogramma.

Tabel 1. Scoreverdeling trends en ontwikkelingen.

5.1 Co-creatieve analyse

In april 2018 heeft er in seminarvorm een co-creatieve ana-lyse met alle stakeholders uit de triple helix plaatsgevon-den. In totaal hebben 50 professionals uit de logistiek, ICT, marketing en business development van webshops, logis-tieke- en e-fulfilmentbedrijven, support diensten, overheid- en onderwijsinstellingen deelgenomen.

Eerst werden aan de professionals, aan de hand van het sectorhuis en de e-fulfilment distributieketen, de conclusies uit de interne- en externe analyse gepresenteerd. Vervol-gens werd gezamenlijk bepaald wat de belangrijkste trends voor de e-Fulfilment Hotspot zijn. Daarna werd in diverse break-out sessies gebrainstormd over waarom deze trends van belang zijn en welke acties door stakeholders onder-

nomen moet worden om op deze trends in te spelen. Hoe-wel dit onderdeel reeds een praktische vertaling naar actie is, zijn de uitkomsten ook gebruikt om het belang van de trends te valideren.

5.1.1 Belangrijkste trends

In totaal werden de elf belangrijkste trends voorgelegd aan de professionals (tijdens het seminar werd hier nog één trend aan toegevoegd). Elke professional kreeg vervolgens de mogelijkheid om tien punten te verdelen over de twaalf trends. De belangrijkste trends die uit de co-creatieve ana-lyse voort zijn gekomen, zijn de volgende:

# Trend Score

1 Toenemende digitalisering 59

2 Explosieve groei cross-border e-commerce 40

3 Toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten 26

4 Toenemend belang privacy 19

5 Robots vervangen in toenemende mate menselijke arbeid 16

6 Internationale webshops openen europese distributie- en fulfilmentcentra 13

7 Toenemende filedruk en congestie 12

8 Toenemende ketenintegratie en focus op regisseursrol 6

9 Groeiend maatschappelijk bewustzijn omtrent duurzaamheid 6

10 Schaalvergroting logistiek vastgoed 4

11 Toenemend tekort aan ICT’ers voor e-fulfilment 4

12 Aanhoudende onzekerheid over gevolgen Brexit 0

Strategische analyse

Hoofdstuk 5: Strategische analyse

Tabel 2. Prioritaire SWOT.

5.1.2 Confrontatie trends met stakeholders, as-sets en competenties

De belangrijkste drie trends zijn vervolgens tijdens drie break-out sessies nader besproken en geconfronteerd met de stakeholders. Hieruit kwam naar voren dat de drie belangrijkste trends inderdaad de meest impact hebben op de ontwikkeling naar een e-Fulfilment Hotspot. Uit de break-out sessies zijn tevens inzichten en acties voortgeko-men, welke vervolgens werden vertaald naar een algehele strategische analyse, waarin een oordeel werd geveld over welke impact de trends hebben op zowel de assets, als de competenties als de diverse stakeholders.

5.1.3 Conclusies

De belangrijkste conclusies zijn hieronder puntsgewijs op-gesomd:

- De meest kansrijke trends zijn explosieve groei cross-border e-commerce, toenemende digitalise- ring en toenemende ketenintegratie en focus op regisseursrol. - De meest bedreigende trends zijn toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten en toene- mende filedruk en congestie.- De trends hebben vooral een positieve impact op de ontwikkeling van stakeholders, support ac- tiviteiten en onderwijs en – in mindere mate – ook op webshops en logistiek dienstverleners. Dit wordt vooral gedreven door de groei van de markt, digitalisering en de toenemende behoefte aan ketenregie. - De trends vragen vooral een hoog aanpassings- vermogen bij overheden en in mindere mate bij webshops en logistiek dienstverleners. Dit wordt vooral gedreven door filedruk en congestie en het toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten, alsmede het tekort aan ICT’ers voor e-fulfilment.

5.2 Prioritaire SWOT

Op basis van de externe- en interne analyse alsmede de co-creatieve analyse, werden SWOT-elementen bepaald. Een volledig overzicht aan SWOT-elementen is terug te vinden in de bijlage . Daarnaast zijn op basis van de co-creatieve analyse de belangrijkste SWOT-elementen bepaald. Deze zijn later nog eens gevalideerd op basis van onderliggende bronnen die zijn gebruikt in de externe- en interne analyse. Een volledig overzicht van de SWOT-elementen is te te vin-den op de volgende pagina.

Kansen Bedreigingen

1 Explosieve groei cross-border e-commerce 1 Toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten

2 Toenemende digitalisering 2 Toenemende concurrentie van regionale en europese e-fulfilment hots-pots

3 Toenemend belang van keteningtegratie en regisseursrol 3 Toenemende filedruk en congestie

Sterkten Zwakten

1 Aanwezig mix aan logistieke ketenpartners in Limburg 1 Beschikbaarheid logistiek arbeidskrachten in Limburg

2 Geografische ligging van Limburg (t.o.v. het achterland) 2 Beperkte focus van Limburgse ICT-sector op logistiek en e-fulfilment

3 Aanwezigheid logistieke belangenbehartigers in Limburg 3 Regionale, cross-sectorale en interne samenwerking rondom e-fulfilment

59Strategische analyse

Nummer Kansen

K1 Toenemende groei cross-border e-commerce

K2 Toenemende fragmentatie en omloopsnelheid logistie-ke stromen

K3 Opkomst regionale fulfilmentcentra

K4 Toenemende groei e-fulfilmentsector

K5 Toenemende behoefte consumenten aan snelle bezorging

K6 Toenemende behoefte aan traceability

K7 Toenemend aantal bezorglocaties en -momenten

K8 Toenemende behoefte webshops aan internationale verkoop

K9 Hoge uitbestedingsintentie e-fulfilment onder webshops

K10 Behoefte webshops aan snelheid, betrouwbaarheid en inzicht in bezorging

K11 Toenemende groei segment Amerikaanse en Aziatische webshops

K12 Behoefte e-fulfilmentbedrijven aan beschikbaarheid arbeidskrachten

K13 Behoefte e-fulfilmentbedrijven aan nabijheid consumen-tenmarkten

K14 Behoefte e-fulfilmentbedrijven aan nabijheid distributie-netwerken pakket- en koeriersbedrijven

K15 Behoefte e-fulfilmentbedrijven aan aanwezigheid keten-partners en samenwerkingsverbanden

K16 Hogere economische groei

K17 Hoge producenten- en consumentenvertrouwen

K18 Opkomst M-commerce

K19 Opkomst zelfrijdende auto’s en vrachtwagens

K20 Robotisering

K21 Opkomst nieuwe vervoertechnieken en alternatieve brandstoffen

K22 Opkomst deeleconomie

Nummer Bedreigingen

B1 Beperkte kennis over logistiek en e-fulfilment

B2 Toenemende bedreiging dominante Amerikaanse en Aziatische bedrijven

B3 Toenemende concurrentie door Nederlandse en Duitse hotspots voor regionale fulfilmentcentra

B4 Toenemende concurrentie door Europese hotspots

B5 Toenemende vergrijzing

B6 Toenemende arbeidsmarktkrapte logistiek

B7 Toenemende arbeidsmarktkrapte ICT’ers

B8 Toenemende aandacht voor privacy

B9 Opkomst cybercriminaliteit

B10 Internationale barrières door diversiteit in wetgeving

B11 Toenemend risico op handelsconflicten

B12 Toenemende wet- en regelgeving omtrent duurzaamheid

B13 Schaalvergroting logistiek vastgoed

B14 Toenemende filedruk en congestie

Nummer Zwaktes

Z1 Beschikbaarheid logistieke arbeidskrachten

Z2 Onderontwikkelde ICT arbeidsmarkt

Z3 Filedruk A67 en A2

Z4 Arbeidsproductiviteit Limburgse logistiek

Z5 Cross chain management competentie

Z6 Focus ICT bedrijven op logistiek

Z7 Material handling competenties t.a.v. e-fulfilment

Z8 Versplintering regionale e-fulfilment initiatieven

Z9 Samenwerking tussen e-fulfilment en ICT

Z10 Samenwerking in de e-fulfilmentketen

5.3 Strategische hoofdaandachtspunten

Door de kansen en bedreigingen te confronteren met de sterkten en zwakten van e-Fulfilment Hotspot Limburg ont-staat een beeld van de strategische hoofdaandachtspunten waaraan de beoogde hotspot aan moet voldoen om haar doelen te bereiken. De hoofdaandachtspunten zijn op-nieuw getoetst aan de uitkomsten van de co-creatieve ana-lyse. In totaal zijn er vervolgens vier hoofdaandachtspunten naar voren gekomen:

1. Hoe kan e-Fulfilment Hotspot Limburg haar aanwezig mix aan logistieke ketenpartners en geografische ligging (t.o.v. het achterland) versterken zodat het in kan spelen op de explosieve groei aan cross-border e-commerce?2. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beschik- baarheid aan logistieke arbeidskrachten, beperkte focus van de ICT-sector op logistiek en e-fulfilment en regiona- le, cross-sectorale en interne samenwerking rondom e-fulfilment versterken om in te kunnen spelen op de explosieve groei van cross-border e-commerce?

3. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beperkte focus vanuit de ICT-sector op logistiek en e-fulfil- ment en de regionale, cross-sectorale en interne samen- werking rondom e-fulfilment versterken om in te kunnen spelen op het toenemend belang van ketenintegratie en regisseursrol?4. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beperkte focus vanuit de ICT sector op logistiek en e-fulfilment en de regionale, cross-sectorale en interne samenwer- king rondom e-fulfilment versterken om de dreiging van toenemende concurrentie van regionale en Europese e-fulfilment hotspots af te wenden?

De hoofdaandachtspunten gelden als specificering van de in paragraaf 1.2 en 1.3 beschreven probleem- en vraagstel-ling. Daarmee gelden de aandachtspunten ook als start-punt voor hoofdstuk 6.

Nummer Sterktes

S1 Mix aan logistieke ketenpartners

S2 Beschikbaarheid kavels en panden

S3 Geografische ligging t.o.v. Europees achterland

S4 Multimodale infrastructuur

S5 Imago als internationale hotspot

S6 Spreiding logistieke competenties over meerdere sectoren in Limburg

S7 Nabijheid pakket- en koeriersbedrijven

S8 Aanwezigheid pure players e-fulfilmentbedrijven

S9 Focus uitzend- en recruitmentbedrijven op logistiek

S10 Focus opleidingen op logistiek

S11 Douane en legal competenties t.a.v. e-fulfilment

S12 Logistieke Triple Helix belangenorganisaties in Limburg

Hoofdstuk 6:Strategie

63

Dit hoofdstuk beschrijft het advies voor de te volgen strategie, om de positie als leidende Europese e-Fulfilment Hotspot te bereiken. Het hoofdstuk staat achtereenvolgens stil bij de te volgen concurrentiestrategie, groeistrategie en bijbehorende doelgroepen en positionering. Vervolgens wordt het advies in hoofdstuk zeven vertaald naar acties voor elke stakeholder. Daarbij gaat dit hoofdstuk uit van een gemiddeld scenario. Dit scenario betreft voor-al een kwalitatief beeld voor de komende drie tot vijf jaar; een gekwantificeerde vertaalslag naar de eigen bedrijfs- of regiostrategie is hierin niet meegenomen. Wel kan dit hoofdstuk als kapstok gelden voor alle stakeholders om hun strategie aan op te hangen.

6.1 Strategische randvoorwaarden

Uit de analyse is één belangrijke beperkende factor naar voren gekomen die opgelost dient te worden, wil de e-Ful-filment Hotspot überhaupt een serieuze kans maken om haar positie te behouden: het toenemend tekort aan ar-beidskrachten.

6.1.1 Terugdringen toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten

Het toenemend tekort aan logistieke arbeidskrachten vraagt om een gecoördineerde aanpak. Hoewel alle stake-holders hierin een rol dienen te spelen, wordt ingeschat dat het vanuit ofwel overheid ofwel onderwijs het beste opge-pakt kan worden om deze bedreiging het hoofd te bieden. Als eerste dient er stevig geïnvesteerd te worden in bran-ding van het logistieke/e-fulfilment vak op mbo, hbo en wo niveau. Daarin dient te worden gefocust op zij-instromers en - met name - het stimuleren van arbeidsmarktinstroom.

Daarnaast wordt geadviseerd om een open armen beleid te hanteren richting internationale arbeidsmigranten en ex-pats. Nu al vervullen zij een veelvoud van de logistieke en e-fulfilment banen in Limburg, dus bedrijven zijn er ook in toenemende mate naar ingericht. Het open armen beleid vertaalt zich naast het kunnen bieden werk, ook naar goe-de huisvesting en faciliteiten ten behoeve van integratie. Naast het vervullen van werk geven arbeidsmigranten er in termen van toegevoegde waarde en consumptieve beste-dingen bovendien ook iets extra’s voor terug aan de regio .

Tot slot dient er ook gekeken te worden naar het ontwik-kelen van alternatieven. Daarbij wordt geadviseerd uit-drukkelijk te kijken naar robotisering als oplossing. Indien deze initiatieven niet blijken te werken, wordt geadviseerd eveneens te kijken naar het beleggen van de laagwaardi-ge logistieke activiteiten elders, waarbij de toegevoegde waarde diensten rondom ketenregie in de e-Fulfilment Hotspot Limburg worden belegd. Vanwege de superieure geografische ligging van Limburg, is laatstgenoemde optie waarschijnlijk niet of nauwelijks aantrekkelijk.

6.2 Concurrentiestrategie: differentiatiestrategie

Vanwege de sterke historie die Provincie Limburg als logis-tieke topregio heeft opgebouwd, wordt geadviseerd om als concurrentiestrategie de differentiatiestrategie te volgen. Het reeds sterke imago biedt hiervoor reeds een stevig fun-dament. De differentiators die de regio kan gebruiken be-treffen de huidige mix aan logistieke ketenpartners alsme-de de geografische ligging ten opzichte van het achterland. De inkleuring kan verder worden versterkt door de aanwe-zige logistieke belangenbehartiging, de aanwezigheid van de logistieke competentie bij andere sectoren (zoals groot-handel, detailhandel en industrie), en de aanwezigheid van supportdiensten zoals arbeidsmarktbureaus, onderwijsin-stellingen en gespecialiseerde douanediensten duidelijk te positioneren als kernonderdeel van de e-Fulfilment Hotspot Limburg.

Juist als Limburg zich wil ontwikkelen tot e-Fulfilment Hots-pot Limburg, wordt geadviseerd expliciet aandacht te heb-ben voor de 36 “pure players” die reeds als e-fulfilmentbe-drijven geïdentificeerd zijn. Zij representeren de inkleuring van de concurrentiestrategie en zijn ‘het bewijs’ dat de re-gio actief nieuwe markten (e-fulfilment) aan weet te boren.

6.3 Groeistrategie: productontwikkeling

Omdat het e-fulfilmentdomein zich in rap tempo blijft ont-wikkelen en tegelijkertijd nog relatief jong is, wordt geadvi-seerd om als e-Fulfilment Hotspot Limburg de groeistrategie productontwikkeling te hanteren. Deze productontwikke-lingsstrategie dient zich te manifesteren op drie terreinen:- Ontwikkelen tot e-fulfilment ketenregisseurs en cross chain managers- Ontwikkelen van relevante e-fulfilment competenties- Sociale innovatie in regionale, cross-sectorale en interne samenwerking

Strategie

Hoofdstuk 6: Strategie 6.3.1 e-Fulfilment ketenregisseurs en cross chain managers

Omdat ketenregie en cross chain management de twee domeinen zijn waarin e-fulfilmentbedrijven, en daarmee de hotspot, de meeste toegevoegde waarde kunnen genere-ren, wordt geadviseerd zwaar in te zetten op deze twee competenties. Beide competenties vraagt om diepgaande en brede kennis en kunde van supply chains, logistiek en e-fulfilment, alsmede toegang tot data in de diverse e-fulfil-ment ketens.

e-Fulfilmentbedrijven in de lead

Met 4C wordt het mogelijk transporten keten-overstijgend te organiseren. Dit wordt mogelijk gemaakt doordat gege-vens tussen verschillende logistieke ketens worden uitge-wisseld. Daarom is het verstandig dat logistiek dienstverle-ners en e-fulfilmentbedrijven hierin de lead nemen in plaats van verladers die nu nog vooral verantwoordelijk zijn voor de ketenregie in Limburg. Van e-fulfilmentbedrijven vraagt dit wel om substantieel en blijvend te investeren in slimme software en plug-and-play-tools om systemen zo aan elkaar te kunnen koppelen. Op een ordentelijke manier data col-lecteren en kunnen interpreteren is hierin key. Hoewel er op bedrijfsniveau reeds verbindingen liggen rondom het delen van data en informatie is er op het niveau van de hotspot nog veel te winnen. Een open database zoals het Neutraal Logistiek Informatieplatform (NLIP) van Topsector Logistiek kan hierin als inspiratiebron of als startpunt (om op aan te haken) genomen worden.

Nieuwe business modellen vanuit- of samen met support diensten

Innovatie of disruptie komt ook vaak van buiten de sector. Wil Limburg als hotspot excelleren in 4C e-fulfilment wordt daarom ook uitdrukkelijk gekeken naar support diensten. Het dient ook op hun directieagenda te staan om zich te ontwikkelen tot (leveranciers van) 4C platforms. Een 4C kan namelijk ook rondom andere zaken dan meerdere supply chains georganiseerd worden, zoals bijvoorbeeld rondom productiecapaciteit of financiën. Daarvoor dienen ook sup-port diensten nieuwe business modellen te ontwikkelen; zij kunnen eveneens de regie naar zich toetrekken. Daarin liggen kansen om witte vlekken in supply chains in te vul-len. Dit moet leiden tot bijvoorbeeld efficiëntere last mile levering, minder aantal lege kilometers en een maximale beladingsgraad.

6.3.2 Ontwikkelen van relevante e-fulfilment competenties

Het e-fulfilmentdomein begeeft zich nog steeds in de be-ginfase van de S-curve van de PLC. Dit betekent dat er nog steeds veel innovatie en vernieuwing plaatsvindt. Voor alle stakeholders in het domein betekent dit dat zij hun functie-profielen, opleidingen en operationele invulling hierop die-nen aan te passen om internationaal concurrerend te kun-nen blijven. Geadviseerd wordt dat de hotspot zich hierin initiërend en activerend opereert.

Logistieke processen inrichten naar de realiteit van de longtail

In de e-fulfilment heerst een extreem hoge omloopsnelheid van een steeds groter wordende diversiteit aan (consumen-ten)artikelen en dito afleveradressen en retouren. Deze nieuwe realiteit vraagt in vergelijking met logistiek van bulkgoederen geheel andere logistiek competenties, zie hiervoor hoofdstuk 2. De hoofdboodschap betreft dat de longtail-theorie ook in e-fulfilment individualiteit stimuleert. Voor operationeel personeel betekent dit leren omgaan met automatisering en robotisering; e-fulfilmentbedrijven dienen hun personeel voor te bereiden op ‘nieuwe’ onder-steunende technologieën zoals slimme software, augmen-ted reality en e-warehousing zodat artikelen nog efficiënter (met steeds minimalere foutmarge) gepickt, gepackt en ver-zonden worden. Voor kantoorpersoneel betekent dit vooral dat transportplanning steeds meer geautomatiseerd wordt. Door kunstmatige intelligentie en bijpassende algoritmen vraagt dit van kantoorpersoneel om steeds meer highlevel te managen en louter bij specifieke cases handmatig bij te sturen. Dit vraagt een hoog conceptueel en analytisch denkvermogen.

Data, security en algoritmen bepalend voor hot-spot- en bedrijfsstrategie

Waar ICT systemen eerst vooral ondersteunend waren, wordt het ICT domein binnen e-fulfilment steeds meer de bepalende factor. Data is het nieuwe goud. Met de juiste algoritmen ontstaat effectieve data mining waarin besluit-vorming steeds meer geautomatiseerd gaat verlopen. En dit is alleen mogelijk met de juiste datasecurity, intern én tussen bedrijven onderling. Door de opkomst van nieuwe technologieën als blockchain en kunstmatige intelligentie wordt ICT op termijn dusdanig superieur dat onderschei-dend vermogen voor bedrijven steeds meer komt te liggen op het aanleggen van de juiste ICT structuur, ‘vangen’ en behouden van data, het ontwikkelen van de juiste algorit-men en de creatie van een zelf lerend en besluitvormend proces.

65

Van e-fulfilmentbedrijven en support diensten in Limburg vraagt dit een radicale transformatie van veelal traditioneel logistiek georiënteerde competenties naar ICT georiënteer-de competenties. Logistiek wordt in toenemende mate een commodity. Diegene die de juiste datasets met elkaar weet te verbinden en hierin de juiste algoritmen op weet los te laten, wint het spel. Hoewel dit duidelijk het domein is van e-fulfilmentbedrijven en support diensten, kan de hotspot hierin zelf ook een duidelijk faciliterende rol spelen door bij-voorbeeld een open database te ontwikkelen, waarin elke speler uit de keten de juiste data kan halen. Het concur-rentieveld verplaatst zich dan van operationeel excellente logistiek naar toegevoegde waarde ICT.

e-Fulfilment van commodity naar de kern van de customer journey

De consument is zowel degene die het startschot (druk op de bestelknop online) geeft van het e-fulfilment proces als dat hij het sluitstuk (levering aan huis) is van datzelfde pro-ces. Tussen de bestelknop en de levering aan huis bestaat een – voor de consument – schimmige tussenfase. Niet vreemd dat de meeste vragen van consumenten daarom ook gaan over deze tussenfase. Daarom bestaat er een enorme kans om in die tussenfase te excelleren.

Om de slag als e-fulfilmentbedrijf of als hotspot te winnen, wordt daarom geadviseerd om te investeren in een zo’n optimaal mogelijke service aan de consument. Daarin zijn er vanuit marketingperspectief vier onderdelen met verbe-terpotentieel:

• Online bestelling: het kunnen bieden van een zo laat mogelijke cut-off tijd en een zo snel mogelijke levering op de plek die de consument wenst, is het eerste onderdeel waarop een e-fulfilmentbedrijf zich kan onderscheiden. Hoewel op dit gebied de concurrentie in Nederland moordend is, is hier op Europees perspectief nog veel te winnen. Vooral het binnen afzienbare tijd kunnen beleveren van meer rurale gebieden biedt kansen. • Traceability: transparantie in de ‘schimmige’ tussenfase is key. De meeste consumentenvragen gaan juist hierover. Eerlijke, betrouwbare en open communicatie in deze tussenfase kan het verschil maken. Een meertalige klantenservice / webcare met lokale marktkennis is voor cross-border e-fulfilment hierin zeer wenselijk. • Levering op locatie: dit moment is voor veel con sumenten een ‘feest’. Althans mits het goed gaat. Als er iets fout gaat, kan het juiste een enorme dissatisfier zijn. Veelal is het briefje dat wordt achtergelaten wanneer de consument niet thuis is, onvoldoende om dit gevoel weg te nemen. Het is daarom raadzaam meerdere alternatieve

services hier omtrent te ontwikkelen, bijvoorbeeld middels het bieden van alternatieve afleverlocaties, visualisatie van het pakket en de chauffeur (bewijslast dat hij op locatie aanwezig is geweest). Tot slot dienen e-fulfilmentbedrijven zich ervan bewust te zijn dat de chauffeur ook een representatiefunctie vervult aan de deur of bij installatie. Omdat persoonlijk contact een bepalende (dis)satisfier kan zijn, wordt geadviseerd substantieel te investeren in de chauffeur als representant van de onderneming. • Retourenmanagement: de laatste fase betreft retouren- management. Wanneer dit op een laagdrempelige, transparante en klantvriendelijke manier mogelijk is, kan dit voor consumenten (en dus webshops!) aanleiding zijn om met dit e-fulfilmentbedrijf te werken. Ook hier wordt geadviseerd om de (internationale) klantenservice / web care op in te richten.

Hoewel hierin vooral een rol is weggelegd voor de e-ful-filmentbedrijven, wordt geadviseerd om ook support dien-sten te stimuleren hierin mee te denken en te ontwikkelen. Juist omdat dit domein zich begeeft tussen traditionele lo-gistiek en retail, is er veel winst te behalen voor support diensten, zoals marketingadviesbureaus, call centers, ICT-bedrijven en opleiding- en trainingsbureaus, die hierin advi-seren en ondersteunen.

6.3.3 Sociale innovatie in regionale, cross-sectorale en interne samenwerking

Wanneer gekeken wordt naar de definitie van een hotspot, wordt vooral de clustering van onderling relevante en el-kaar versterkende bedrijven benadrukt. Uit de analyse in hoofdstuk vier is gebleken dat samenwerking binnen de e-Fulfilment Hotspot Limburg vooral decentraal georgani-seerd is. Alle initiatieven zetten vanuit hun domein goede stappen, maar daarmee vormen zij gezamenlijk nog niet die zo gewenste krachtige e-Fulfilment Hotspot Limburg.

Geadviseerd wordt daarom om de diverse initiatieven sa-men te brengen en hen te verleiden gezamenlijk werk te maken van de meest potentierijke differentiators die de hotspot en de diverse specifieke stakeholders in staat stelt Europees leidend te worden en te blijven in e-fulfilment. Concreet gaat het dan om de initiatieven LIOF, SMART LCV, e-Fulfilment Hub, Regitel en ELC Limburg.

Strategie

De differentiators van de toekomst concentreren zich voor-al op het gebied van ICT. Dit bleek reeds uit de co-creatie-ve analyse (zie paragraaf 5.1.1) en werd nogmaals bevestigd in de hoofdaandachtspunten (paragraaf 5.3). Geadviseerd wordt daarom om gezamenlijk met de initiatiefnemers een e-Fulfilment Roadmap te ontwikkelen voor het e-fulfilment domein in Limburg, met als uiteindelijk doel om de e-fulfil-ment hotspot van Europa te worden. De programma’s c.q. initiatieven e-Global, LimburgLogistiek en e-Fulfilment Hub kunnen hierin reeds een goede kickstart bieden. Wil Lim-burg deze positie behalen is samenwerking tussen initia-tieven, het investeren in- en ontwikkelen van de huidige lo-gistiek dienstverleners naar e-fulfilmentbedrijven en – last but nog least – het dramatisch investeren in de ICT sector als support dienst voor e-fulfilmentbedrijven onvermijdelijk.

Hoewel deze partijen onderling en cross-sectoraal nog maar beperkt samenwerken liggen er mogelijkheden als de initiatieven hun energie concentreren op e-fulfilment als een van de sterkste groeimarkten van de regio. Vanwege de bovenregionale belangen, kansen en uitdagingen is de meest logische kartrekker voor het samenbrengen van ini-tiatieven is daarin Provincie Limburg. LIOF kan hierin een logisch uitvoeringsorgaan zijn. Wel wordt geadviseerd om ondernemers duidelijk mee aan het roer te zetten. Het nog jonge e-fulfilment domein vraagt namelijk creativiteit en on-dernemingszin.

6.4 Doelgroepen en positionering

Het ontwikkelen van Limburg tot dé e-Fulfilment Hotspot van Europa is een collectieve opgave van alle stakeholders. Desalniettemin zijn er vier doelgroepen die de hotspot spe-cifiek dient te acquireren en te behouden voor de regio om haar doelen te realiseren, zijnde logistiek dienstverleners, e-fulfilmentbedrijven, webshops en support diensten. In deze paragraaf wordt per doelgroep advies gegeven hoe de e-Fulfilment Hotspot Limburg hen dient te bedienen om haar doel te bereiken.

6.4.1 Algemene positionering gericht op legacy

Alle stakeholders spelen een relevante rol in de ambitie om de regio te ontwikkelen tot dé e-Fulfilment Hotspot Lim-burg. In deze paragraaf wordt daarom stilgestaan bij de al-gemene positionering naar de diverse stakeholders.

Eén van de sterkten van Limburg betreft haar imago als lo-gistieke hotspot in Europa. Sterke onderlinge drivers hierin zijn de geografische ligging van de regio met bijpassen-de multimodale infrastructuur, alsmede de aanwezige mix aan ketenpartners. Geadviseerd wordt deze unique selling points blijvend te communiceren als pilaren onder de positi-onering. Geadviseerd wordt om aan deze positionering toe

te voegen dat de logistieke hotspot ook inspeelt op nieuwe groeimarkten zoals (cross border) e-fulfilment, waardoor het ook direct een leidende positie in dit domein inneemt. Spe-cifiek kan daarbij worden benadrukt dat de regio voor veel nieuwe technologieën en markten opereert als launching customer, wat het voor stakeholders interessant maakt ex-pliciet op Limburg te focussen.

6.4.2 Logistiek dienstverleners perspectief bieden

De huidige mix aan logistiek dienstverleners en verladers vormt een sterk onderdeel van de logistieke hotspot en is een uitstekend uitgangspunt voor de positionering van e-Fulfilment Hotspot Limburg. Logistiek dienstverleners dienen dan wel drastische maatregelen te nemen in het transformeren van hun logistieke operatie van (vooral) bulk-goederen naar consumentengoederen in e-fulfilment.

Geadviseerd wordt om vanuit de e-Fulfilment Hotspot Lim-burg logistiek dienstverleners te verleiden en hen bewust te maken van het grote potentieel dat de e-fulfilment sector biedt. Door groeicijfers en mogelijkheden tot differentiatie inzichtelijk en tastbaar te maken, kan het hen verleiden de transitie richting e-fulfilment in te zetten. Een extra verkoop-argument betreft dat het e-fulfilment domein nog aan het begin van de S-curve staat, dus ook nog extra ontwikkel- en differentiatiekansen kan bieden. Geadviseerd wordt om logistiek dienstverleners die deze transitie reeds hebben doorgemaakt hebben (dan wel e-fulfilment hebben toege-voegd aan hun portfolio) (zoals Ziegler en XPO) als inspira-tiebron te gebruiken in de positionering.

6.4.3 Pure player e-fulfilmentbedrijven koesteren en verleiden

De huidige 36 in Limburg gevestigde e-fulfilmentbedrijven vormen de belangrijkste bewijslast van de positionering als dé e-Fulfilment Hotspot Limburg. Geadviseerd wordt om hen daarom te koesteren en waar mogelijk perspectief te bieden. Vooral zij zijn diegene die als ondernemers een waardevolle kartrekkersrol kunnen vervullen in het naar buiten toe uitdragen van de positionering als e-fulfilment hotspot. Meer operationeel kan het ook door bijvoorbeeld (internationale) leads die binnenkomen via NDL, LIOF of an-dere kanalen specifiek (ook) bij hen onder de aandacht te brengen. De hiervoor vermelden voorbeelden worden in de praktijk al op decentraal niveau toegepaste bij (de leden van) e-Fulfilment Hub en sorteert duidelijk effect. Tot slot is het ook van belang hen blijvend perspectief te bieden. Dit kan al door hen – zoals eerder geschetst - als gespreks-partner serieus te nemen, maar ook door het zichtbaar maken van de acquisitie- en ontwikkelstrategie die vanuit de e-Fulfilment Hotspot Limburg wordt ingeregeld richting support diensten.

67

6.4.4 Webshops

Zowel voor nationale als internationale webshops geldt als belangrijke unique selling point van de regio de late cut-off tijden en tijdige levering. Zodra webshops pan-Eu-ropees actief willen worden is Limburg de meest logische plek van waaruit hun e-fulfilment activiteiten te organiseren. Als unique selling point staat hierin de geografische ligging ten opzichte van het Europese achterland met bijpassen-de multimodale infrastructuur centraal. Meer ‘softe’ selling points zijn de aanwezigheid van logistieke ketenpartners, het veelvoud aan support diensten en de 36 e-fulfilment pure players.

Als selling point is het daarnaast raadzaam om fors te inves-teren in het ontwikkelen van een superieure ketenregie en cross chain management competentie. Voor webshops be-tekent dit perspectief op een nog snellere, meer betrouw-bare levering en een nog transparanter proces. Vanuit de hotspot dient er daarom geïnvesteerd te worden in het snel commercieel toegankelijk maken van de e-Fulfilment Road-map waarin webshops ook het toekomstperspectief zien. De unique selling points kunnen zo samen een interessante landingsplaats voor webshops vormen.

6.4.5 Support diensten

Om support diensten te verleiden wordt geadviseerd om als vertrekpunt de superieure positie van Limburg als lo-gistieke hotspot te nemen. Dit zegt iets over de huidige marktomvang en mogelijkheid om launching customers te vinden voor de support diensten. Het toekomstperspectief dat support diensten vervolgens kan worden geboden, be-treft de enorme marktgroei van (cross-border) e-fulfilment en het feit dat het e-fulfilment domein nog aan het begin van de S-curve staat. Voor support diensten biedt dit gewel-dige kansen om mee te innoveren en mee te denken in de realisatie van de e-Fulfilment Roadmap.

Voor support diensten dient de e-Fulfilment Roadmap wel dusdanig gedifferentieerd te zijn dat er voor ieder type sup-port dienst toekomstperspectief te vinden is. In de roadmap dient aldus nadrukkelijk aandacht te zijn voor digitalisering, data, security en algoritme-ontwikkeling, maar ook voor ro-botisering, het oplossen van arbeidsmarktissues, internati-onalisering etc.

Hoofdstuk 7:Actieprogramma

71

Dit hoofdstuk borduurt voort op het strategie-hoofdstuk (hoofdstuk 6) en beschrijft aan de hand van vijftien prioritaire acties hoe de e-Fulfilment Hotspot Limburg haar strategie kan bereiken. Om een brede coalitie op gang te brengen, zijn voor elke stakeholder de drie belangrijkste acties geformuleerd, welke voor specifieke organisaties gebruikt kunnen worden als kader voor hun strategie en tactische activiteiten gedurende de komende drie tot vijf jaar.

7.1 Webshops

De e-Fulfilment Hotspot Limburg is bij deze stakeholder-groep vooral gebaat bij groei in termen van volume en om-vang. Daarom zijn onderstaande acties van groot belang:

1. Internationaliseer je webshop om zo in te spelen op de explosieve groei van cross-border e-com- merce en daarmee je afzet en (logistieke) volume verder toe te laten nemen. Denk hierbij concreet aan een meertalige webshop met lokaal aange- paste (op maat gemaakte) webpagina’s en een lo- kale klantenservice om de lokale consument goed te bedienen.2. Ontwikkel je (cross-border) e-fulfilmentbeleid van een noodzakelijk kwaad naar een differentiator van je dienstverlening om zo je klantretentie te verhogen, imago te verbeteren en retourstromen te verminderen. 3. Verbind je ICT- en managementsystemen met e-fulfilmentbedrijven zodat cut-off tijden later kun- nen worden, de omloopsnelheid hoger wordt en er meer inzicht en mogelijkheden tot logistieke- en ketenoptimalisatie ontstaan door het collectief de- len van data.

7.2 Logistiek dienstverleners en e-fulfilmentbedrijven

Logistiek dienstverleners en e-fulfilmentbedrijven vormen de kern van de e-Fulfilment Hotspot Limburg. Zonder hen is de core business van de regio te dun gezaaid. Hoewel de ‘traditionele’ logistiek essentieel blijft, zijn indikken- en specialiseren in e-fulfilment en de ontwikkeling naar meer toegevoegde waarde diensten hierin essentieel. Daarom zijn onderstaande acties van groot belang:

4. Verleg je focus van operational excellence in lo- gistiek naar product leadership in ICT (denk aan data, datamining en algoritme-ontwikkeling) met als doel om vanuit een superieure toegevoegde waarde te concurreren met andere organisaties.5. Investeer in de ontwikkeling naar 4C partner met als doel nieuwe markten aan te boren, meer on- derhandelingsmacht in de verschillende supply chains te krijgen en – uiteindelijk – een superieure klantbeleving te kunnen leveren. 6. Pas je business model en operatie aan naar e-ful- filment waarin consumenten, hoge omloopsnel- heid en een grote verscheidenheid aan pakketjes en afleveradressen (in tegenstelling tot bulkgoe- deren en B2B-leveringen) de klok slaan.

7.3 Support diensten

Support diensten zijn een onlosmakelijk onderdeel van de positie van een hotspot. Hoewel voor elk type support-diensten specifieke en unieke acties geïdentificeerd kun-nen worden, beschrijven onderstaande acties de meest prioritaire acties voor de positie van e-Fulfilment Hotspot Limburg. Onderstaande acties zijn aldus van groot belang:

7. Excelleer op non-core business van e-fulfilment- bedrijven zoals recruitment-, ICT- en douane-dienst- verlening om zo de kernbedrijven van de hotspot verder te versterken; “Geen Mainport zonder Brainport en geen Brainport zonder Mainport”.8. Verbind je systemen met e-fulfilmentbedrijven, zowel in de primaire als in de secundaire activitei- ten met als doel om efficiënter en effectiever te kunnen werken en e-fulfilmentbedrijven te ontzorgen. 9. Ontwikkel superieure ICT systemen op alle sup- portactiviteiten, zoals ICT, douane en material handling om zo de e-fulfilmentsector te ondersteu- nen in de radicale transformatie naar een digitale en verbonden sector.

Actieprogramma

Hoofdstuk 7: Actieprogramma 7.4 Onderwijs

Onderwijs vormen een groot deel van de oplossing voor het oplossen van de strategische randvoorwaarde om vol-doende logistieke arbeidskrachten te vinden voor werk in de e-Fulfilment Hotspot Limburg. Daarom zijn onderstaan-de acties van groot belang:

10. Investeer substantieel in branding van het logistie- ke/e-fulfilment vak op middelbare scholen en mbo- , hbo- en wo-niveau, met als doel op lange termijn voldoende perspectief te kunnen bieden voor jonge talenten uit de regio en deze aan te trekken en te behouden voor de sector. 11. Richt gespecialiseerde opleidingen in voor speci- fieke doelgroepen zoals zij-instromers en arbeids- migranten om hen klaar te stomen voor het logis- tieke vak en/of het e-fulfilment vak.12. Verrijk het huidige opleidingsprogramma met digi- tal fitness (ICT, Big Data, AI etc.) om te borgen dat nieuwe instromers, studenten en scholieren direct mee kunnen in de radicale transformatie naar een digitale, geautomatiseerde en gerobotiseerde sector en deze transitie bovendien kunnen versterken.

7.5 Overheid

In haar faciliterende functie kan de overheid een belang-rijke rol spelen in de ontwikkeling en het behoud van de positie als e-Fulfilment Hotspot Limburg. Daarom zijn on-derstaande acties van groot belang:

13. Stel een Limburg-brede en onafhankelijke initia- tiefnemer aan voor het bereiken van de ambitie om door te groeien tot dé Europese e-Fulfilment Hotspot die proactief decentrale ini- tiatieven verbind en ondernemers op de bestuur- dersstoel zet. 14. Neem een kartrekkersrol om het arbeidsmarkt- vraagstuk op te lossen middels de introductie van een open armen beleid naar arbeidsmigranten, het stimuleren van pilots rondom robotisering en introductie van- of aansluiting bij arbeidsmarktpro- gramma’s voor het verlagen van werkloosheid. 15. Borg de superieure multimodale infrastructuur voor internationale e-fulfilment door blijvend te in- vesteren in de toekomstbestendigheid van infra- structuur en Euregionaal en nationaal te lobbyen voor het versterken van verbindingen en samen- werkingen met de Topsector Logistiek, de Rotter- damse Haven etc.

Hoofdstuk 8:Conclusies en aanbevelingen

75

Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste conclusies en aanbevelingen om Limburg te ontwikkelen tot Europees leiden-de e-fulfilment hotspot. Reeds in hoofdstukken 6 en 7 werd de inkleuring van deze ambitie uitgewerkt. Als sluitstuk van dit document, worden in dit hoofdstuk de vier strategische hoofdaandachtspunten die zijn voortgekomen uit hoofdstuk 5 kort en bondig beantwoord.

1. Hoe kan e-Fulfilment Hotspot Limburg haar aanwezig mix aan logistieke ketenpartners en geografische ligging (t.o.v. het achterland) versterken zodat het in kan spelen op de explo-sieve groei aan cross-border e-commerce?

De superieure geografische ligging is een nauwelijks te kopiëren asset voor Limburg en dient daarom ook te wor-den gebruikt in de positionering en profilering richting alle stakeholders. De geografische ligging is dusdanig superi-eur dat het voor webshops, e-fulfilmentbedrijven en sup-portdienstverleners zeer aantrekkelijk is om zich in de e-Fulfilment Hotspot Limburg te vestigen en vanuit hier hun (e-fulfilment) activiteiten te organiseren.

Ook de mix van logistiek ketenpartners is van grote waar-de, maar om op lange termijn de leidende (logistieke) po-sitie te behouden, dient er fors geïnvesteerd te worden in het ontwikkelen van de e-fulfilment competentie die – naast de ‘traditionele’ logistiek – bestaat uit ICT- en marke-tingcompetenties. Tevens dient men de logistieke compe-tentie te ontwikkelen naar het kunnen verwerken van een grote verscheidenheid aan (consumenten)artikelen aan een grote diversiteit aan bezorgadressen. En dat ook nog eens in een hoge omloopsnelheid. Het ontwikkelen van deze competenties leidt tot meer pure players of superieu-re e-fulfilmentbedrijven, waarmee ingespeeld kan worden op de explosieve groei aan cross-border e-commerce.

2. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beschikbaarheid aan logistieke arbeids-krachten, beperkte focus van de ICT-sector op logistiek en e-fulfilment en regionale, cross-sec-torale en interne samenwerking rondom e-fulfil-ment versterken om in te kunnen spelen op de explosieve groei van cross-border e-commerce?

Explosieve groei of niet, het tekort aan logistieke arbeids-krachten is een (zeer) groot aandachtspunt voor e-Ful-filment Hotspot Limburg. Alle stakeholders dienen het aantrekken en behouden van logistieke arbeidskrachten bovenaan hun agenda te zetten. Vanuit overheid en onder-wijs vraagt het een gecoördineerde aanpak om instroom én zijinstroom te bevorderen, waarbij specifiek voor Lim-burg de doelgroep arbeidsmigranten extra aandacht ver-dient. Daarnaast dienen ondernemers ondersteunend te opereren in het positioneren van het logistieke/e-fulfilment vak en door het aanbieden van stages, gastlessen, be-drijfsbezoeken, open dagen en dergelijke. Desalniettemin is het eveneens wenselijk te starten met investeren in ro-botisering en automatisering, zodat het tekort aan arbeids-krachten kan worden gedempt.

Samenwerking op regionaal en cross-sectoraal niveau kan helpen om de arbeidsproductiviteit op niveau te houden, bijvoorbeeld middels het delen van resources en het effec-tief verbinden van ICT- en managementsystemen. Daarbij speelt innovatie in digitalisering een belangrijke rol, waar-door aldus ook actief dient te worden gezocht naar samen-werking tussen het ICT- en e-fulfilmentdomein.

Explosieve groei betekent ook explosieve groei van data. Grote internationale webshops zoals Amazon en Alibaba excelleren reeds op het interpreteren van deze data. Wan-neer e-fulfilmentbedrijven, supportdiensten en webshops in de e-Fulfilment Hotspot Limburg de juiste data verzame-len en met elkaar gaan delen, kunnen zij een tegenhanger ontwikkelen richting deze e-commerce reuzen. Geadvi-seerd wordt om een onafhankelijke speler hierin te laten faciliteren om deze verbindingen te leggen, zonder daarbij concurrentiegevoeligheid in de hand te spelen.

Conclusie en aanbevelingen

Hoofdstuk 8: Conclusies en aanbevelingen

3. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beperkte focus vanuit de ICT-sector op logistiek en e-fulfilment en de regionale, cross-sectorale en interne samenwerking rondom e-fulfilment versterken om in te kunnen spelen op het toenemend belang van ketenintegratie en regisseursrol?

Ketenregie vraagt in toenemende mate om samenwerking en het delen van data. Op een vertrouwenwekkende ma-nier data delen en de data op een efficiënte en effectieve wijze kunnen interpreteren is een belangrijke opgave voor de ICT-sector in combinatie met de e-fulfilmentsector. Om-dat het delen van data binnen de sector zeer concurren-tiegevoelig ligt, is het raadzaam een onafhankelijke speler aan te stellen die hierin kan faciliteren.

Het enthousiasmeren van de ICT sector en ICT support-diensten verdient prioriteit. De huidige mix aan logistieke ketenpartners betreft een enorme markt die ICT-dienst-verleners nog weinig in beeld hebben. Daarnaast bieden de 36 pure players een geweldig groeiperspectief. Vanuit de samenwerkingen in de regio, waaronder SMART LCV, e-Fulfilment Hub en ELC Limburg, ligt er een opgave om dit potentieel zichtbaar, tastbaar en toegankelijk te maken voor ICT-dienstverleners zodat er vanuit hen meer focus komt op strategische ontwikkeling voor logistiek in het al-gemeen en e-fulfilment in het bijzonder.

4. Hoe dient e-Fulfilment Hotspot Limburg haar beperkte focus vanuit de ICT sector op logistiek en e-fulfilment en de regionale, cross-sectorale en interne samenwerking rondom e-fulfilment versterken om de dreiging van toene-mende concurrentie van regionale en Europese e-fulfilment hotspots af te wenden?

De heilige graal om concurrerend te blijven ligt niet zozeer in de aanwezigheid van een groot aantal logistiek dienst-verleners en pure players. Deze ligt juist in de interactie tussen deze partijen! Het organiseren en borgen van een goede samenwerking en het op de juiste manier delen van inzichten, best practices en data dient tot een dusdanige hefboom te leiden, zodat er altijd superieure e-fulfilment processen ontstaan vanuit deze regio ten opzichte van concurrerende regio’s. Hierin is allereerste de bereidheid nodig om deze data te delen en deze samenwerkingen te formeren. Hierin ligt opnieuw de taak voor een onafhanke-lijke speler.

77Literatuurlijst

Hoofdstuk 9: Literatuurlijst

• ABN Amro Sector Advisory (2018). Nederlandse arbeidsproductiviteit ver boven Europees gemiddelde.

• Anderson, C. (2004). http://www.longtail.com/about.html/

• Arbeidsmarktdashboard.nl. Geraadpleegd op 17 mei 2017.

• Brightlands (Website) Geraadpleegd op 17 mei 2017 via: https://www.brightlands.com/nl/smart-services-campus

• Buck Consultants International (2014). Belang van functionele logistieke activiteiten voor de Provincie Limburg.

• Centraal Bureau voor de Statistiek (2016, 5 juli). Vergrijzing meest toegenomen in Limburg.

• Centraal Bureau voor de Statistiek (2018, 15 maart). Aantal werkenden stijgt opnieuw.

• Centraal Bureau voor de Statistiek (2018, 14 februari). BBP groeit met 0,8 procent in vierde kwartaal 2017.

• Centraal Bureau voor de Statistiek (2018, 14 februari). Arbeidsmarkt raakt verder gespannen.

• Centraal Planbureau (2018). Centraal Economisch Plan (CEP) 2018. Economie op stoom; Overheid stimuleert.

• Compendium voor de Leefomgeving (2017). Hoogopgeleiden, 2016 (indicator 2100, versie 08, 16 november 2017).

• Consulaat-Generaal Guangzhou (2015). China Cross-Border E-Commerce. Kansen voor Nederlandse bedrijven.

• Creditsafe (2016, 15 december). Meer dan een kwart webwinkels stopt binnen twee jaar.

• Day, G.S. & Wensley, R. (1988). Assessing Advantage: A Framework for Diagnosing Competitive Superiority, Journal of Marketing (52), pp. 1-20.

• De Weerd, P. (2018). Amazon nadert Nederland met nieuw distributiecentrum.

• Den Daas, S. (2018). Chinese internetreuzen verleggen strijdtoneel naar winkelstraat.

• DHL (2016). The 21st Century Spice Trade. A guide to the Cross-border E-commerce Opportunity.

• DHL (2017). Sharing Economy Logistics. Rethinking logistics with access over ownership.

• Dijkhuizen, B. (2017). Alibaba heeft Weert weer in het vizier.

• E-commerce Europe (2017). European E-commerce Report 2017.

• E-commerce Foundation (2017). The rise of the global marketplaces.

• E-commerce News (2017). Over 800,000 online stores in Europe.

• e-Fulfilment Hub (2017). Webshopeigenaren kiezen vaker voor uitbesteden logistiek proces.

• FD.nl, 14 april 2018. ‘Europa kan platforms als Amazon reguleren’(interview met Sangeet Paul Chaudary, Adviseur platform-economie).

• ING (2013). Fulfilment van online verkoop. It takes two to tango.

• JLL (2017). Ranking Logistics 2017. A view of the quality and development of logistic locations.

• Krupe, S., Quak, H., Verweij K. (2009). Quick scan: overzicht van netwerk logistieke hot spots in Nederland.

• Limburg Logistics Infographic (2017). ELC Limburg, LIOF en Provincie Limburg.

• LIOF (mei 2018). Jaarverslag 2017.• LIOF (Website). Geraadpleegd op 17 mei 2017 via

https://www.liof.nl/nl/sectoren/logistiek• Logistiek.nl (2013). Grote distributiecentra vooral naar

Brabant en Limburg.• Logistiek.nl (2016, 19 mei). De e-fulfilment bedrijven van

Nederland. • Logistiek.nl (2017, 1 november). Limburg liep Inditex

mis vanwege onvoldoende beschikbaar logistiek personeel.

• Logistiek.nl (2018, 7 mei). West-Brabant prolongeert Logistieke Hotspot nummer 1 positie/

• Logistiekprofs.nl (2017, 4 januari). Amazon werkt nu me 45.000 robots voor fulfilment.

• McKinsey (November 2016). McKinsey: 130.000 banen in retail verdwijnen door IT en concurrentie.

• Oerlemans, A. (2018). Moet Bol.com bang zijn van Alibaba?

• Postnord (2016). E-commerce in Europe 2016.• Prologis (2015). European E-commerce, E-fulfilment and

Job Creation.• Prologis (2016). Logistics real estate network expansion.

Themes shaping new location selection in Europe.• Prologis (2016). Themes shaping new location selection

in Europe.• Provincie Limburg (2016). Procesaanpak Human Capital

agenda ICT.• RTL Z (2018, 9 april). Zonder robots kan dit bedrijf

onmogelijk verder. • SEO, april 2018. De economische waarde van

arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa.

• Shopping2020 (2014). Succes- en faalfactoren van webwinkels.

• ShoppingTomorrow (2017). Snel bezorgen is niet meer voldoende (Expertgroep Delivery & Service).

• ShoppingTomorrow (2017). Hoe ziet de e-fulfilment van de toekomst eruit? (Expertgroep Innovation & e-fulfilment).

• Supply Chain Magazine (2016). E-fulfilment: de strijd achter de schermen.

• Thuiswinkel.org (2017). Online bestedingen stijgen in eerste zes maanden van 2017 met 13% naar € 10,66 miljard.

• TNO (2009). Quick scan: overzicht van netwerk logistieke hotspots in Nederland.

• Tuk, Y. (2016). Alibaba wil financiële wereld veroveren met data uit e-commerce.

• Twenga Solutions (2015). E-commerce in Europa in 2015: de feiten & cijfers.

• Twinkle Magazine (2018). Chinese e-commerce passeert 1 biljoen dollar grens.

• van den Berg, J. (2017). Mijn visie op de supply chain van 2030.

• van Laarhoven, P. (2008). Logistiek en supply chains: visie en ambitie voor Nederland.

• Verweij, H.J., (2016). Logistiek Nederland: de sweetspot van de gevestigde orde. Belangrijkste vestigingsplaatsfactoren van eindgebruikers van logistiek vastgoed. Amsterdam School of Real Estate.

• Worldpay (2017). 2017 Global Payments Report.

Info@e-fulfilmenthub.nlwww.e-fulfilmenthub.nl