paramythi Layout 1 9/26/2018 1:28 PM Page 1 › images › paramythi.pdf8 Μια φορά κι΄ έναν καιρ, σε μια χρα χι και τσο μακρινή, που τη

paramythi_Layout 1 9/26/2018 1:28 PM Page 1

2

Κέντρο ΠρόληψηςΣυντονίστρια ΟμάδαςΤσιάτα Βασιλική ΚοινωνιολόγοςΣτέλεχος Πρόληψης του Κέντρου Πρόληψης Π.Ε. Λάρισας - Ο.ΚΑ.ΝΑ

Ομάδα ΕκπαιδευτικώνΑμπελώμου ΜατρώνηΝηπιαγωγός 30ο Νηπιαγωγείο ΛάρισαςΓκοντικούλη ΜαρίαΔασκάλα 22ο Δημοτικό Σχολείο ΛάρισαςΓρίβα ΤασούλαΝηπιαγωγός Νηπιαγωγείο ΔένδρωνΖιώγα ΕλισσάβετΝηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου Καραούλη Γεωργία (Γιούλα) Νηπιαγωγός 3ο Νηπιαγωγείο ΛάρισαςΚονδυλοπούλου ΜαρίναΝηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο ΤυρνάβουΚορκιδάκη Κων/ναΔασκάλα 13ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας Λάππα ΑμαλίαΝηπιαγωγός 19ο Νηπιαγωγείο ΛάρισαςΜάγγου Ελένη (Λέλα)Νηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο ΤυρνάβουΜαρούδα ΘεονίτσαΔασκάλα 19ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας)Σουτζούκη ΈλσηΝηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου Στρουζιώτου ΕλένηΔασκάλα Δημοτικό Σχολείο ΔένδρωνTαμπάρη Ελένη Νηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο ΑμπελώναΤάσσου Σούλα Δασκάλα 43ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας Τσιτσιρίγκου ΑργυρώΝηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο ΤυρνάβουΧαυτίκα ΑντιγόνηΔασκάλα 29ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας

ΣΥΓΓ

ΡΑΦ

ΙΚΗ

ΟΜ

ΑΔ

Α


3


4


5

«Υπάρχει τίποτα αληθινότερο από την αλήθεια; Ναι, το παρα-μύθι! Αυτό δίνει νόημα αθάνατο στην εφήμερη αλήθεια»Νίκος Καζαντζάκης, «Αναφορά στον Γκρέκο»

Mια νεαρή μητέρα ρώτησε τον Αϊνστάιν τι θα μπορούσε νακάνει για να προετοιμάσει καλύτερα το πεντάχρονο παιδί τηςγια το σχολείο και τη ζωή. Ήρεμος και χαμογελαστός, ο μεγά-λος φυσικός της απάντησε: «Να του λέτε παραμύθια». «Καλά τα παραμύθια, αλλά τι άλλο;» απόρησε η νέα μητέρα.«Πολλά παραμύθια», επέμεινε ο άνθρωπος που σφράγισε τησύγχρονη επιστήμη. Και όταν η μητέρα ρώτησε τρίτη φορά,κάπως δύσπιστα: «Καλά, εντάξει, αλλά και τι άλλο;», ο Αϊνστάιν είπε πως «δε χρειάζεται τίποτα περισσότερο. Μονάχα κι άλλα παραμύθια.Πάρα πολλά παραμύθια».Άλμπερτ Αϊνστάιν, φυσικός (Νόμπελ φυσικής 1921)

«η διαφορά ανάμεσα στο ψέμα και το παραμύθι είναι ότι τοψέμα σε βοηθά να υπεκφεύγεις τις δυσκολίες της ζωής, ενώ τοπαραμύθι να τις αντιμετωπίζεις». Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, Σουηδός σκηνοθέτης

«τα παραμύθια δεν φτιάχτηκαν για να αποκοιμίζουν τα παιδιά,αλλά για να αφυπνίζουν τους μεγάλους».Χαραντί, Άραβας Αφηγητής


Διαβάζοντας με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον το υλικό που προ-έκυψε από τη συνεργασία της Κικής με την ομάδα των Εκπαι-δευτικών, θυμήθηκα την εποχή που το Κέντρο ΠρόληψηςΛάρισας ξεκινούσε τις δράσεις του. Ήταν το μακρινό 1999 και όλοι εμείς ως νεοφώτιστα στελέχητης Πρόληψης, αντικρίζαμε με δέος ψυχοεκπαιδευτικά υλικά -συνήθως φερμένα από το εξωτερικό- και αναρωτιόμαστανγια την εφαρμογή τους στην Ελληνική πραγματικότητα. Για αυτό λοιπόν, είναι τεράστια η χαρά, η συγκίνηση και η πε-ρηφάνια μας για το γεγονός ότι το Κέντρο Πρόληψης Λάρισαςπαρουσιάζει σήμερα ένα τόσο αξιόλογο υλικό Πρόληψης, εν-σωματώνοντας εκπαίδευση και εμπειρία σχεδόν είκοσι χρό-νων και παντρεύοντας τα με την πλούσια λαϊκή μαςπαράδοση. Όσο για την Κική, διαβάζοντας το υλικό, αναγνώρισα την με-θοδικότητα, τον επαγγελματισμό και την προσοχή που δίνει σεκάθε λεπτομέρεια. Πάνω από όλα όμως αναγνώρισα την αγάπη της, τόσο για τιςιστορίες όσο και την δουλειά σε ομάδες. Της εύχομαι να συνεχίζει να συντονίζει και να εμψυχώνειομάδες από τις οποίες παράγονται τόσο αληθινά και όμορφααποτελέσματα σαν το «Ωραίο φύλο» και τα «Παραμύθια τηςΓιαγιάς». Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλες τις υπέροχες Εκπαιδευτι-κούς που με τη δουλειά και το μεράκι τους δίνουν νόημα καιυπόσταση στην έννοια της Πρόληψης.Ήταν μεγάλη μου χαρά να τις πετυχαίνω στους διαδρόμους

του Κέντρου, πριν ξεκινή-σουν την ομάδα.

Από τα γέλια, τηνεπαγγελματική τουςσυγκρότηση και τηνθετική τους διάθεση

ήξερα εκ των προτέρων ότιτο υλικό θα ήταν απολύτωςμοναδικό.

Και είναι. Ειρήνη Κουφάκη Επιστη-μονική Υπεύθυνη τουΚέντρου Πρόληψης Π.Ε.Λάρισας -Ο.ΚΑ.ΝΑ

6


7

Αντί προλόγου 8

Εισαγωγή 10

Λίγα λόγια για την εφαρμογή του υλικού 13

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ 15

Ο γεωργός και ο λύκος 16

Ο Λιόντος 24

το Δεσποινί 32

Η Κάλλω και οι καλικάντζαροι 36

Ο γέρος και τα τρία αδέρφια 40

Οι τρεις καλές συμβουλές 48

Κουδούνα 56

Τα δώδεκα αδέρφια που εγίνονταν πουλιά 64

Η Λάμια 72

Παράρτημα

α.Προτάσεις για επεξεργασία παραμυθιών 82

β.Δραστηριότητες 91

Βαλίτσες και φύγαμε 94

Βιβλιογραφία 100

Περιεχόμενα


8

Μια φορά κι΄ έναν καιρό, σε μια χώρα όχι και τόσο μακρινή,που τη λέγαν Ευτοπία, ζούσε ένα μοναδικής ομορφιάς δάσος,ξακουστό σ΄ όλο τον κόσμο.Σ΄ αυτό το δάσος υπήρχαν δέντρα λογιών λογιών. Ζούσαν αρ-μονικά και φρόντιζαν τον εαυτό τους. Φρόντιζαν εξίσου τιςρίζες, τον κορμό, τα κλαδιά και το φύλλωμά τους.Ήταν γι΄ αυτό όμορφα πολύ, με γερό κορμό, όμορφα κλαδιά καιφύλλα, χοντρές και βαθιές ρίζες, που άντεχαν στους φοβερούςανέμους και έμεναν στους αιώνες όρθια και αγέρωχα. Ήταν δε τέτοια η απόστασή τους, ώστε και χώρος υπήρχε ανά-μεσά τους για να τρυπώνει ο ήλιος και να τα λούζει με το ζεστόζωογόνο φως του, αλλά και αρκετά κοντά ώστε να μπορούν νασυνομιλούν και να παίρνουν αποφάσεις για τα θέματα που τααπασχολούσαν, αλλά και για να στηρίζουν το ένα το άλλο, όταναυτό χρειαζόταν. Και κάθε που ο αέρας έφερνε τις μυρουδιέςκαι τις μουσικές του κόσμου, στο δάσος μας στήνονταν τρανέςγιορτές!Και έτσι κυλούσαν όμορφα οι μέρες, οι μήνες, τα χρόνια, και ηφήμη του δάσους απλωνόταν στα πέρατα του κόσμου. Θέλησαν λοιπόν κάποιοι βασιλιάδες από τα γύρω δάση που ζή-λευαν τη δόξα του, να το καταχτήσουν και έστειλαν πολλέςφορές το στρατό τους. Ήταν όμως τέτοια η οργάνωση και η εκ-παίδευση του δάσους μας που αυτό δεν μπορούσε κανείς να τοπετύχει.Σκέφτηκαν λοιπόν, ότι έπρεπε να βρούν έναν δόλιο τρόπο για νατο πετύχουν. Κάλεσαν τους μάγους, και τους σοφούς των βασι-λείων τους και τους συμβουλεύτηκαν. Και όλοι κατέληξαν στοίδιο συμπέρασμα...Ένα πρωινό, πριν ο ήλιος φανεί καλά καλά στον ουρανό, θόρυ-βοι κ΄ άγριες φωνές τάραξαν την ησυχία του δάσους. Καμιόνιαφορτωμένα μούγκριζαν περνώντας ανάμεσα από τα δέντρα.Με γρήγορες κινήσεις, μπότες μαύρες και γυαλιστερές, πηδούνκάτω και αρχίζουν να ξεφορτώνουν μεγάλα κιβώτια.Χέρια ξεσκίζουν τα κουτιά και βγάζουν από μέσα χιλιάδεςαστραφτερά καθρεφτάκια.Προσφέρουν απλόχερα τα δώρα τους κρεμώντας τα στα κλαδιά

των δέντρων.Τα δέντρα, μουδιασμένα ακόμα από τονβαθύ τους ύπνο κι΄ ανήμπορα να αντι-δράσουν, νιώθουν το βάρος απ΄ τουςκαθρέφτες στις φυλλωσιές τους. Με το πρώτο φως του ήλιου, οι χιλιά-δες καθρέφτες λαμπυρίζουν και λού-ζουν το δάσος με απίστευτα χρώματαπου χορεύουν, θαμπώνουν και τρομά-ζουν πουλιά και ζώα.Τα δέντρα όμως μαγεύονται καθώςβλέπουν μέσα στα καθρεφτάκια τηναντανάκλαση του εαυτού τους. Σαγη-νεύονται από την ομορφιά τους.Το μοναδικό καθημερινό τους μέλημαπλέον ο εξωτερικός καλλωπισμός τους.

Αντί προλόγου


Μια γέρικη Ελιά, έχει απλώσει τα κλαδιά της προς τα νεαρά δεν-τράκια που έχουν φυτρώσει εκεί κοντά της και με τη γλυκιά καιησυχαστική φωνή της, τους διηγείται ιστορίες για τη ζωή στοδάσος, πολλά χρόνια πριν. Τότε που η φήμη του έφτανε στα πέ-ρατα του κόσμου…..

Μικροί νάρκισσοι αρχίζουν να ξεπη-δούν από παντού και να αγκαλιάζουνσφιχτά κορμό, κλαδιά και φυλλωσιές.Τα κλαδιά που μέχρι χτες άγγιζαν καιέκαναν παιχνίδια με τους διπλανούςτους, μαζεύονται και σφιχταγκαλιά-ζουν τον κορμό τους.Το δάσος σωπαίνει….Τα δέντρα κλείνονται στον εαυτό τουςκαι ρίχνουν κλεφτές ματιές το ένα στοάλλο και μόνο οι νάρκισσοι ακούγον-ται να ψιθυρίζουν σαν άλλες σειρή-νες…..Έχεις την πιο όμορφη και πλούσια

φυλλωσιά! Ποιος άλλος έχει τόσο λυ-γερό κορμό!Τα φύλλα σου είναι τα πιο φανταχτεράόλων!Για τις ρίζες που αρχίζουν να ατρο-φούν ούτε λόγος……Άλλωστε μέσα στο χώμα κανείς δεντις βλέπει για να τις θαυμάσει.Και τα χρόνια περνούν…Και το δάσος μαραζώνει και σιγεί...Οι ρίζες των δέντρων καχεκτικές καιαδύναμες να τα στηρίξουν.Οι κορμοί αρχίζουν να λυγίζουν.Τα κλαδιά αδύναμα πια να βαστάξουντο αστραφτερό τους φορτίο.Οι ξένοι βασιλιάδες αρχίζουν να τρί-βουν τα χέρια τους γεμάτοι χαρά…..Κι΄ ένα βράδυ, καθώς δροσερό αε-ράκι φυσάει, χαϊδεύει τα δέντρα καιτα ξεκουράζει από τις έγνοιες τηςμέρας, φέρνει μαζί του και μοιράζειτους ψίθυρους που έρχονται από τοξέφωτο στην άλλη άκρη του δάσους.

9


10

«Τα παραμύθια της γιαγιάς πάνε σχολείο» φιλο-δοξούν να αποτελέσουν ένα υλικό πρόληψης καιπροαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας, που θαβοηθήσει στην ψυχολογική ανοσοποίηση των παι-διών ηλικίας 5 - 12 ετών.

Ένα πολύτιμο εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό (καιόχι μόνο), που θέλει να προάγει την ψυχοκοινωνικήυγεία των μαθητών του με εργαλείο το παραμύθι.

Βασικός στόχος του συγκεκριμένου εκπαιδευτι-κού υλικού, είναι να συμβάλλει στην απόκτηση καιενίσχυση των ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων τωνπαιδιών του νηπιαγωγείου και του δημοτικού.

Βασικά εργαλεία του είναι:

Η βιωματική προσέγγιση της δουλειάς μέσα σεμια ομάδα.

Ο άνθρωπος λειτουργεί και αναπτύσσεται αλλη-λεπιδρώντας μέσα από τις σχέσεις του, οπότε τοκαταλληλότερο πεδίο δράσης για παρέμβαση σεψυχοκοινωνικό επίπεδο, αποτελεί το περιβάλλονμιας ομάδας.

Η βιωματική προσέγγιση του παραμυθιού, μέσααπό τη δουλειά σε ομάδα, δίνει στο παιδί μια κατα-πληκτική ευκαιρία να δουλέψει τις σχέσεις του σεένα προστατευμένο περιβάλλον, με έναν ενημερω-μένο και ειδικά εκπαιδευμένο συντονιστή και βέ-βαια τη βοήθεια των συνομηλίκων του.

Αναθέτοντας στο κάθε παιδί μικρές και απλέςεργασίες, στις οποίες μπορεί να αντεπεξέλθει, τοβοηθάμε να αποκτήσει μια θετική εικόνα για τονεαυτό του, δίνοντάς του παράλληλα το αίσθημα τηςικανοποίησης.

Η αυτοεκτίμησή του βελτιώνεται και οδηγείταισταδιακά σε πιο σύνθετες νοητικές διεργασίες.

Η εργασία σε μικρές ομάδες – σπάζοντας τη με-γαλύτερη ομάδα των 20-25 περίπου παιδιών -αναπτύσσει στα παιδιά τις αξίες του σεβασμού, τηςαξιοπρέπειας, της συνεργασίας και της αλληλεγ-γύης, στοιχεία άκρως απαραίτητα, ειδικά σε περιό-δους κρίσης σαν και αυτή που διανύουμε.

Στόχος μας είναι τα παιδιά να μάθουν να συνερ-γάζονται αλλά και να διαφωνούν, να εκφράζουν τιςδιαφωνίες τους με σεβασμό στην προσωπικότητα

του άλλου και γενικότερα, με τρόπο δημιουργικό,που θα εξελίσσει το ίδιο το παιδί αλλά και τηνομάδα και θα βοηθήσει στη συνοχή της.

Παράλληλα, τα παιδιά μαθαίνουν με έναν τρόποευχάριστο και δημιουργικό. Θεωρούμε λοιπόν ότι, ηενίσχυση της συναισθηματικής και κοινωνικής ανά-πτυξης των παιδιών και κυρίως η βελτίωση τωνδιαπροσωπικών τους σχέσεων, ανήκει στους βασι-κότερους στόχους της πρόληψης των εξαρτήσεωνκαι της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείαςτους.

Κύριος στόχος μας είναι, αφού τα παιδιά γίνουνομάδα, να τους δοθεί η δυνατότητα μέσα από τοσυμβολισμό και τους μηχανισμούς ταύτισης καιπροβολής των παραμυθιών, να κατανοήσουν τονεαυτό τους και τους άλλους και να διαπραγματευ-τούν θέματα που τα απασχολούν στην καθημερινό-τητά τους, ασκώντας παράλληλα τηδημιουργικότητα και τη φαντασία τους.

Ως εργαλείο πρόληψης, το παραμύθι, αποσκοπείστο να προσεγγίσουν τα παιδιά ζητήματα, όπως ησυνεργασία, η διαφορετικότητα, η συλλογικότητα, ηλήψη αποφάσεων, η επίλυση συγκρούσεων, η ατο-μική και κοινωνική ευθύνη κ.α., συμβάλλοντας έτσιστην ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους.

Το παραδοσιακό λαϊκόπαραμύθιΠιο συγκεκριμένα:

Το παραμύθι, έχει ως σκοπό:- να ψυχαγωγήσει τα παιδιά, να τους τραβήξει

το ενδιαφέρον, να τους γεμίσει με εικόνες, να τουςδιεγείρει τη φαντασία,

- να ταυτιστούν με τους ήρωες ή τις ηρωίδες, - να τους εισάγει σε κόσμους μυθικούς, ονειρι-

κούς, όπου τα πάντα είναι εφικτά.Το παραμύθι καλλιεργεί το πνεύμα των παι-

διών, τα βοηθάει να ξεκαθαρίζουν τα συναισθή-ματά τους, να αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες καιταυτόχρονα προτείνει λύσεις στα προβλήματά τους.Κάνει το αδύνατο δυνατό.

Τα παραδοσιακά παραμύθια εντυπωσιάζουν ταπαιδιά, γίνονται ένας τρόπος μάθησης γι’ αυτά,διότι είναι ο λαϊκός πολιτισμός του τόπου μας καιπαράλληλα τα ψυχαγωγεί.

Εισαγωγή


11

Το παραδοσιακό λαϊκό παραμύθι, είναι έναςεξαιρετικός δρόμος για να ταξιδέψουν τα παιδιάστο μακρινό τους παρελθόν και να γνωρίσουν τιςρίζες του τόπου τους, τη γλώσσα των γιαγιάδωντους και των παππούδων τους. Να έρθουν σεεπαφή με τις ντοπιολαλιές, τις λαϊκές παραδόσειςκαι τα έθιμα του τόπου μας, τη νοσταλγική μαγείατης απλής αφήγησης που διαθέτει τόσο πνευματικήπληρότητα, όσο και μορφολογική αρτιότητα καιομορφιά.

Βρίσκεται εδώ από πάρα πολύ παλιά και σκοπόέχει την διέγερση της φαντασίας του παιδιού αλλάκαι του ενήλικα. Ικανοποιεί σε φαντασιακό επίπεδοτις πιο βαθιές επιθυμίες του κάθε ανθρώπου. Μέσααπό το παραμύθι το παιδί ηρεμεί και γαληνεύει απότις καθημερινές εντάσεις που βιώνει.

Το παραμύθι δίνει τη δυνατότητα να παρακο-λουθήσουμε την παρέμβαση του ανθρώπου σε μιακατάσταση που τον περιβάλλει. Μια κατάσταση συ-νήθως δύσκολη, με πολλά εμπόδια. Εμπόδια ταοποία ο ήρωας του παραμυθιού θα υπερπηδήσειτελικά, δουλεύοντας σκληρά και επιστρατεύονταςτις ικανότητες και τις δεξιότητές του. Το παιδί ταυτί-ζεται με τους ήρωες των παραμυθιών και μέσααπό την αφήγηση μπορεί να βιώσει τις λύσεις τωνπροβλημάτων τους, που θα μπορούσαν με μεγάληπιθανότητα να ήταν δικά του.

Κι΄ αυτή η γνώση είναι ζωτικής σημασίας, γιατίδυναμώνει τα παιδιά και τους δείχνει το δρόμο,χωρίς συμβουλές και διδακτισμούς.

Η πρόταση με την οποία ξεκινάει ένα παραμύθι:«Ήταν μια φορά και ένα καιρό», μεταφέρει το παιδίσε ένα κόσμο μαγικό, φανταστικό, παρασέρνοντάςτο σε ένα ταξίδι εξωπραγματικό. Το ταξίδι αυτόμέσα στο φανταστικό και το εξωπραγματικό δεναφήνει το παιδί να σκεφτεί ότι το αφορούν άμεσαόλα αυτά, ή το απειλούν.

Με απλά λόγια, το παραδοσιακό παραμύθι παίρ-νει πολύ σοβαρά τα υπαρξιακά άγχη και διλήμματατου παιδιού και απευθύνεται έμμεσα σε αυτά. Συ-γκεκριμένα απευθύνεται στην ανάγκη να μας αγα-πούν, να μας σέβονται, στην αγάπη για τη ζωή, στοφόβο του θανάτου, στην ανάγκη για ενηλικίωση –αυτονόμηση, δίνοντας συγχρόνως λύσεις σε πιεστι-κές δυσκολίες.

Τέλος, τα παραμύθια αποτελούν το διεπικοινω-νιακό αντικείμενο ανάμεσα σ’ έναν ενήλικα και έναπαιδί. Προσφέρουν μια πολύτιμη συναισθηματικήεμπειρία και στους δύο και διευκολύνουν το «πλη-σίασμα» και το «άκουσμα» των λεκτικών και εξω-λεκτικών μηνυμάτων χωρίς διδακτισμό καισυμβουλές.

Η πρόληψηΣύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας,

η πρόληψη αναφέρεται στις παρεμβάσεις πριν τηνεκδήλωση ενός προβλήματος ή φαινομένου και οιοποίες στοχεύουν στις αιτίες του προβλήματος, μετον περιορισμό της επίδρασης ή την εξάλειψη μιαςή περισσοτέρων από αυτές.

Πρόληψη σημαίνει ότι παρεμβαίνω σε μια μελ-λοντική κατάσταση που δεν υπάρχει ακόμα. Είναιμια διαδικασία που συντελείται στο σήμερα, αλλάστοχεύει στο αύριο.

Είναι κοινά αποδεκτό σήμερα ότι η χρήση ου-σιών αλλά και η εμφάνιση άλλων εξαρτητικώνσυμπεριφορών είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινό-μενο με πολλές διαστάσεις.

Η απλή πληροφόρηση για τους κινδύνους πουτυχόν υπάρχουν από την ανάπτυξη τέτοιων εξαρτη-τικών συμπεριφορών δεν επαρκούν. Απαιτείταιένας συνδυασμός προστατευτικών παραγόντωνπροκειμένου να υπάρξει πρόληψη και προαγωγήτης ψυχοκοινωνικής υγείας.

Αυτό σημαίνει υιοθέτηση υπεύθυνων στάσεωνκαι συμπεριφορών, που προάγουν τη σωματική καιτην ψυχοκοινωνική υγεία του ατόμου και του κοι-νωνικού συνόλου.

Σημαίνει εκμάθηση, διάδοση και προώθηση δε-ξιοτήτων ζωής, που θα προστατέψουν τα παιδιάκαι τους νέους από οποιαδήποτε επιβλαβή συμπε-ριφορά, θα τους διευκολύνουν να αντισταθούνστην προσφορά των ουσιών, ή στις κάθε είδουςεξαρτητικές συμπεριφορές, να ενηλικιωθούν και νακατακτήσουν την Αυτονομία.

Το 1985, κατά τον εορτασμό της 30ης επετείουτης ανακάλυψης του εμβολίου της πολιομυελίτιδαςαπό τον Jonas Salk, αυτός ρωτήθηκε πάνω σε τιθα δούλευε σήμερα, αν βρισκόταν στις αρχές τηςκαριέρας του. Η χωρίς δισταγμό απάντησή του,εξέπληξε πολλούς: «Θα ασχολούμουν είπε ακόμημε την ανοσοποίηση, μόνο που θα προτιμούσα τηνψυχολογική από την βιολογική».

Αν αναλογιστεί κανείς ότι στις αρχές της δεκαε-τίας του 1950 η πολιομυελίτιδα ήταν η πρώτη αιτίαθανάτου και αναπηρίας ανάμεσα στις μεταδιδόμε-νες ασθένειες και ο φόβος και τρόμος των γονέων,τότε μπορεί να καταλάβει την βαρύτητα της δήλω-σης Salk. («2011 βήματα για τη ζωή»).

Γιατί στις συγκεκριμένες ηλικίες;Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και

παλαιότερα, αυτή η ηλικιακή περίοδος θεωρούντανανώριμη για να παρέμβει κανείς σε επίπεδο Πρό-ληψης και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας.

Σήμερα, γνωρίζουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί.


12

Η ηλικία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης - λαν-θάνουσα κατά τα αναπτυξιακά στάδια του Freud -αποτελεί μια πιο «ήσυχη» περίοδο, αν τη συγκρίνεικανείς με την Εφηβεία, και γι’ αυτό ενδείκνυται γιαΨυχοπαιδαγωγικές Παρεμβάσεις.

Τα παιδιά σ΄ αυτή τη φάση έχουν απομακρυνθείαπό το κλειστό και προστατευμένο οικογενειακόπεριβάλλον και επιχειρούν μία πρώτη «έξοδο»προς την κοινότητα.

Σταδιακά, ο ρόλος και η παρουσία των γονέωνπεριορίζονται σε μικρότερες διαστάσεις και κάνουνέντονη την εμφάνιση τους οι εκπαιδευτικοί και οισυμμαθητές.

Επίσης, σ΄ αυτή τη φάση, το παιχνίδι που αποτε-λεί τη βασική ενασχόληση των παιδιών στην προ-σχολική ηλικία, περιορίζεται, ενώ αποκτά βασικόρόλο η ανάθεση έργου, δηλαδή το σχολείο.

Αυτός είναι και ο λόγος που σ΄ αυτή τη χρονικήπερίοδο, πολλά ψυχολογικά δυναμικά, βρίσκονταιεν υπνώσει (λανθάνουσα περίοδος), για να βοηθή-σουν το παιδί να αφιερωθεί στην κατάκτηση νέωνγνώσεων και δεξιοτήτων.

Στόχοι σχετικά με ψυχοκοινωνικές δεξιότητες:

- Να αναπτυχθεί η φαντασία και κατά συνέπειαη δημιουργικότητα των μαθητών.

- Να κοινωνικοποιηθούν μέσα από τη συμμε-τοχή τους σε ομαδικές εργασίες.

- Να έρθουν σε επαφή με διαχρονικές αξίες.- Να μάθουν να συνεργάζονται για να φέρουν

εις πέρας τις εργασίες τους.- Να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες.- Να συναποφασίζουν.- Να μπαίνουν στη θέση του άλλου- Ενσυναί-

σθηση.- Να αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη- Να μάθουν να λένε όχι- Να αναζητούν λύσεις. - Να αντιδρούν στη βία.- Να απομυθοποιήσουν τυχόν φόβους, τέρατα,

δράκους, μάγισσες κ.λ.π των παραδοσιακών παρα-μυθιών και να τους αποδώσουν χιουμοριστική -ανάλαφρη διάσταση.

- Να ενισχυθεί η ικανότητα τους για πράξη, μέσααπό την ενθάρρυνση και την ασφάλεια της ομάδας.

- Να δουλεύουν για την επίτευξη του στόχουτους με υπομονή και επιμονή.

- Να σέβονται τη διαφορετικότητα.

- Να λαμβάνουν αποφάσεις.- Να επιλύουν δημιουργικά συγκρούσεις. - Να κατανοήσουν τι σημαίνει θετική εικόνα

εαυτού - Αυτοεκτίμηση.- Να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχουν καλά και

κακά συναισθήματα, αλλά λειτουργικές ή μη λει-τουργικές αντιδράσεις-συμπεριφορές σαν αποτέλε-σμα της διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων.

- Να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους καινα συνειδητοποιήσουν την αξία της έκφρασής τους.

- Να διαχειρίζονται τα έντονα συναισθήματαόπως φόβος, θυμός κ.α. με τρόπο δημιουργικό.

- Να μάθουν να επικοινωνούν με λόγια όσασκέφτονται και κάνουν, και να διαπραγματεύονταιτις ιδέες τους.

- Να αναγνωρίσουν το σημαντικό ρόλο ανάλη-ψης της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης στην πο-ρεία προς την ενηλικίωσής τους.

Μαθησιακοί στόχοι- Να μάθουν να χειρίζονται την ελληνική

γλώσσα, χρησιμοποιώντας ρήματα, επίθετα, συνδέ-σμους κλπ.

- Να αναπτύξουν τον προφορικό τους λόγο - Να αναπτυχθεί η αισθητική τους καλλιέργεια.- Να αντιληφθούν τα μαθηματικά ως εργαλείο

επίλυσης προβλημάτων στον πραγματικό κόσμο, νασυνδέσουν την αφηρημένη γλώσσα τους με τηγλώσσα της καθημερινής επικοινωνίας και να εξοι-κειωθούν μαζί της.

- Να διερευνήσουν την έννοια του αριθμού καιτων διαδικασιών αρίθμησης και μέτρησης.

- Να κατανοήσουν έννοιες χωρικές και χρονικές- Να μπορούν να οργανώνουν και να επεξεργά-

ζονται τα δεδομένα που τους δίνονται.- Να γίνουν ενεργοί θεατές,αλλά και να εμπλα-

κούν στο σχεδιασμό μιας παράστασης.- Να αναπτύξουν όλες τις δυνατότητες της λο-

γοπλασίας, του χιούμορ τους, και του ρυθμού.- Να ακροαστούν και να απαγγείλουν, να παρα-

γάγουν ποιητικό λόγο ελεύθερα, χωρίς περιορι-σμούς

- Να καλλιεργηθεί το μουσικό κριτήριο, ώστεαπολαμβάνοντας και δημιουργώντας μουσική καιρυθμό τα ίδια τα παιδιά, να αποκτήσουν ισόρροπηψυχική και πνευματική ανάπτυξη.

- Να δημιουργηθεί ευχάριστο κλίμα στην τάξημε σκοπό ο ρυθμός να συμβάλλει στην μέγιστη επι-κοινωνία των παιδιών μεταξύ τους αλλά και τωνπαιδιών με τον/την εκπαιδευτικό.


13

Για το συγκεκριμένο υλικό, επιλέχτηκαν 10 πα-ραδοσιακά παραμύθια. Ο κάθε εκπαιδευτικός όμωςμπορεί να δουλέψει και με άλλα παραμύθια στηντάξη του. Είτε με κάποια που μπορεί να επιλέξειαπό τα καταγεγραμμένα στον κατάλογο των λαϊκώνπαραδοσιακών παραμυθιών, είτε με αυτά που μπο-ρεί να φέρουν οι μαθητές/τριες της τάξης του/τηςαπό τους γονείς ή τους παππούδες και τις γιαγιά-δες τους.

Στόχος και παράλληλα φιλοδοξία μας, είναι ηευελιξία του συγκεκριμένου υλικού.

Οι δραστηριότητες, που θα βρείτε σε κάθε πα-ραμύθι, δουλεύτηκαν σε μία ή περισσότερες καιδιαφορετικές τάξεις, άλλες από μικρότερα καιάλλες από μεγαλύτερα παιδιά.Προσπαθήσαμε ναυπάρχει μια συνέχεια και επαναλαμβάνουμε ότιείναι ενδεικτικές της δουλειάς των δικών μας ομά-δων, στις δικές μας τάξεις και πολλές δραστηριότη-τες προτάθηκαν από τα ίδια τα παιδιά.

Μπορείτε να επιλέξετε κάποιες από αυτές, κά-ποιες από το παράρτημα, ή και κάποιες άλλες πουεσείς κρίνετε ότι ταιριάζουν περισσότερο σε εσάςκαι στις ομάδες - τάξεις σας ή ακόμη καλύτερα κά-ποιες που θα προτείνουν τα δικά σας παιδιά.

Με άλλα λόγια,ότι σας ταιριάζει και νιώθετεκαλά μ΄ αυτό κρατήστε το, ότι δεν ταιριάζει σε σαςή στους μαθητές σας, αλλάξτε το και κάντε το με τοδικό σας τρόπο.

Δεν προτείνουμε την τυφλή εφαρμογή της δικήςμας δουλειάς. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να απο-φύγουμε το διδακτισμό και τις συμβουλές και νααφήσουμε το συμβολικό λόγο των παραμυθιών νακάνει τη δουλειά του. Να αφήσουμε να αναδυθεί οπλούτος της φαντασίας, των συναισθημάτων, καιτων ιδεών που θα γεννηθούν στα παιδιά ακούγον-τας τα παραμύθια.

Ας αφήσουμε τα ίδια τα παιδιά να μας οδηγή-σουν… Εξάλλου το σημαντικό είναι ο δρόμος και οιεμπειρίες που θα ζήσουμε περπατώντας τον μεόχημα το παραμύθι. Φιλοδοξία μας είναι, η δικήμας δουλειά να αποτελέσει απλά το έναυσμα για ναπερπατήσετε το δικό σας δρόμο...

Εμπιστευτείτε την εμπειρία σας, τη φαντασίασας και κυρίως την αγάπη σας για τα παραμύθιακαι τους μαθητές σας.

Λίγα λόγια για την εφαρμογή

του υλικού


14


15

ΑΦΟΡΜΗΣΗΤο πρωί που ήρθα στο σχολείο, βρήκα στην εξώπορτα αυτό το μεγάλο και

τόσο βαρύ δέμα. Χρειάστηκα τη βοήθεια του/της κου / κας... για να το φέρωμέσα στην τάξη.

Ένα παλιό μπαούλο!- Τι λέτε να έχει μέσα;- Θέλετε να το ανοίξουμε;Το ανοίγουμε και αρχίζουμε να ψάχνουμε. Βρίσκουμε παλιές φωτογρα-

φίες, παλιά κεντήματα, ένα κομπολόϊ του παππού,κουβάρια,παλιά ρούχα καιένα κιτρινισμένο βιβλίο.

Αρχίζουμε να το ξεφυλλίζουμε. ΄Εχει παραδοσιακά παραμύθια.Μια φορά κι΄ έναν καιρό, σε μια χώρα μακρινή που τη λέγαν Ευτοπία,

ζούσε ένας μάγος, ο Ρυθμός, και μια μάγισσα, η Αξία. Και οι δύο κρατούσαντο μαγικό τους ραβδί το «Μέτρον Άριστον».

Τους άρεσαν πολύ τα παραμύθια, μα περισσότερο τους άρεσε να τα αφη-γούνται στα παιδιά.

Εμείς μάθαμε ότι αυτά τα παραμύθια είναι μαγικά, γι΄αυτό και αρέσουντόσο πολύ στα παιδιά και ζητήσαμε να μας τα στείλουν.

Ο μάγος Ρυθμός και η μάγισσα Αξία, με μεγάλη χαρά μας τα έστειλαν καιμας είπαν ότι αυτά γίνονται μαγικά όταν τα παιδιά που τα ακούνε

- κάθονται στο μαγικό κύκλο, - γνωρίζονται καλύτερα και - φτιάχνουν όλοι, μαζί και με τον/τη δασκάλα τους, ένα συμβόλαιο παρα-

μυθοσυμπεριφοράς, το υπογράφουν και το τηρούν. Ο κύκλος που καθόμαστε είναι μαγικός, και στο κέντρο του υπάρχει πάντα

το μαγικό ραβδί το «Μέτρον Άριστον» που στέλνουν οι δύο μάγοι μαζί με ταπαραμύθια.

Όποιοι δεν τηρούν το συμβόλαιο της παραμυθοσυμπεριφοράς, έχουν τηνεπιλογή να βγουν από το μαγικό κύκλο, και να χάσουν τη μαγεία του παρα-μυθιού. Ε

ΙΣΑ

ΓΩΓΙ

ΚΗ

ΣΥ

ΝΕ

ΔΡ

ΙΑ


16


17

Ο γεωργόςκαι ο λύκος

Ή ταν μια φορά κι έναν καιρό ένας γε-

ωργός που όλο κι όλο το βιος του

ήταν ένα κομμάτι γης. Όλη τη μέρα

ο γεωργός μ’ αυτήν πάλευε. Την όργωνε, την

έσπερνε, τη σκάλιζε και καρτέραγε να ‘ρθει το

καλοκαίρι να τη θερίσει και ν’ ανταμειφτεί για

τους κόπους του.Όμως αλλιώς τα λογάριαζε κι αλλιώς του έρ-χονταν τα πράγματα. Όλα στραβά κι ανάποδα.Ο καιρός του πήγαινε κόντρα. Όταν έπρεπε ναβρέξει, ο ήλιος ξέραινε τη γη κι όταν ήταν ναβγει ο ήλιος και να δέσει ο καρπός, το χαλάζιέκανε μεγάλες χαλάστρες. Και σαν να μηνέφτανε που τον πιλάτευαν όλα τα στοιχειά τηςφύσης του ‘ρθε κι ένα βάσανο ακόμα.Αυτό το βάσανο ήταν ένας λύκος που τριγύρναγεεκεί κοντά στο χωράφι του και κάθε φορά πουέβρισκε ευκαιρία πήγαινε κι άρπαζε τον ντρουβά(σάκος) του γεωργού. Έτσι όταν ο γεωργός γύ-

ριζε αποσταμένος από το όργωμα και πήγαινε στο δέντρο όπου είχε αφήσει τον ντρουβά τουνα πάρει το προσφάι του, δεν έβρισκε ούτεντρουβά ούτε προσφάι. Κι ο καψερός απόμενενηστικός.Απελπισμένος όπως ήταν ο γεωργός, διηγήθηκετο πάθημά του το βράδυ στο καφενείο! Το και τοείπε: «Ο λύκος μου κλέβει το προσφάι μου κιεγώ μένω νηστικός».- Τι λες, βρε κουμπάρε, του κάνει τότε ο γραμ-ματικός της κοινότητας που έτυχε κι ήταν καικαλός κυνηγός. Έτσι ατιμώρητο αφήνεις τονκλέφτη;- Kαι τι θες να κάμω; Λύκος είναι αυτός. - Να γυρέψεις το δίκιο σου.- Το δίκιο είναι πάντα με τη μεριά του δυνα-τού, κουμπάρε, δεν το πήρες ακόμα χαμπάρι;- Δε μας τα λες καλά, κουμπάρε. Το δίκιο είναιμε τη μεριά σου. Εγώ θα σε βοηθήσω να το πά-ρεις.


18

- Τι λες, μπρε! Θα τα βάλουμε τώρα με τολύκο; έκανε ο γεωργός που ούτε το ‘βαζε ποτέστο νου του να γυρέψει το δίκιο του από έναλύκο.- Και γιατί όχι; Άκου, κουμπάρε, το σχέδιο μου.Ο γραμματικός έσκυψε και κάτι ψιθύρισε στ’ αυτίτου γεωργού.- Μπράβο, γραμματικέ! Είπε μ’ ενθουσιασμό ογεωργός .- Άντε καλό βράδυ, κι όπως είπαμε, κουμπάρε.- Ναι… ναι…, συμφώνησε ο γεωργός. Θα σεκαρτεράω το γιόμα στο χωράφι. Και που είσαι;Μείνε ήσυχος, θα τα καταφέρω.Χαρούμενος ο γεωργός πήγε στο σπίτι του καικοιμήθηκε ίσαμε την ώρα που λάλησε το πρώτοπετεινάρι. Έπειτα πήρε το γαϊδαράκο του, τονφόρτωσε, ανέβηκε κι ο ίδιος στο σαμάρι καιπήγε στο χωράφι. Εκεί ξεπέζεψε, έζεψε τ’ αλέτριστο γάιδαρο κι άρχισε να οργώνει. Όπως κάθε

μέρα, τον ντρουβά με το προσφάι τον κρέμασεστο κλαρί του δέντρου.Δεν περνάει πολλή ώρα και να σου καταφτάνειο λύκος. Σαν να ‘ταν ο ιδιοχτήτης, ξεκρεμάει μετην ησυχία του τον ντρουβά, τρώει καλά-καλάτο προσφάι κι έπειτα ξαπλώνει στη σκιά του δέν-τρου να χωνέψει.Την ώρα εκείνη να σου και φαίνεται από μακριάο κυνηγός με το ντουφέκι του, που καθώς είχεαποβραδίς συνεννοηθεί με το γεωργό, άρχισενα φωνάζει:- Κουμπάρε… ε, κουμπάρε…- Τι είναι, ορέ;- Δε μου λες, κουμπάρε, βλέπω καλά, για μεγελούν τα μάτια μου; Λύκος είναι αυτός που κά-θεται κάτω από το δέντρο σου, για κούτσουρο;Ο λύκος, που ξύπνησε την ώρα εκείνη από τονύπνο, είδε το ντουφέκι του κυνηγού και τα χρει-άστηκε.


- Σώσε με, άν-θρωπέ μου, πα-ρακάλεσε τογεωργό. Απο-κρίσου πωςείμαι κού-

τσουρο.- Κ ο ύ -τσουρο

ε ί ν α ι ,κ ο υ μ π ά ρ εμου, κού-τσουρο.- Μπρε, σανλύκος μου

μ ο ι ά ζ ε ι ,φ ώ ν α ξ ε

πάλι κάνο-ντας το δύσπι-

στο ο κυνηγός.- Μπα, γελιέσαι, κουμπάρε, αποκρίθηκε ογεωργός. Κούτσουρο σου λέω. - Μπορεί να γελιέμαι. Μα σαν είναι κού-τσουρο βαλ’ το, κουμπάρε, στο σακί σουγια να πειστώ.- Βάλε με στο σακί σου, βάλε με, μουρ-μούρισε ο λύκος. Ο γεωργός παίρνειτότε το σακί του και βάζει μέσα το λύκο.- Τώρα δεσ’ τον γερά με το σπάγκο. Προ-στάζει πάλι ο κυνηγός.- Δέσε με, δέσε με σφιχτά για να ξεγελαστεί καινα φύγει, παρακαλάει πάλι ο λύκος.Και ο γεωργός τον δένει γερά.- Το έδεσα το κούτσουρο, κουμπάρε, φωνάζειστον κυνηγό.- Μπράβο! Για πάρε τώρα τοφαλάγγι και βάρα το, βάρα τομέχρι που να σου πέσουνε ταχέρια.

- Βάρα με, βάρα με, φωνάζει μέσα από τοσακί ο λύκος, που για να μην τον σκοτώσει ο κυ-νηγός προτιμούσε να φάει μερικές ξυλιές με τοφαλάγγι.Αρπάζει τότε ο γεωργός το φαλάγγι κι αρχίζεινα δέρνει το λύκο μες στο σακί.- Να και τούτη να και την άλλη. Αυτή για το τυρί,την άλλη για το ψωμί, έλεγε ο γεωργός κι έδερνεκι έδερνε το λύκο που τιμωρήθηκε έτσι σκληρά,γιατί μπορεί να ‘χε τη δύναμη, μα του ‘λειπε ηγνώση.

Κλιάφα, Μ. (2005). Από τη συλλογή «Παραμύθια της Θεσ-σαλίας». Εκδόσεις Κέδρος.

19


20

Αφήγηση Κόκκινη κλωστή δεμένη…. Ξετυλίγεται απότην/τον παιδαγωγό στην αρχή ένα κουβάρι, τοοποίο αρχίζει να τυλίγει πάλι καθώς ξεκινάτην αφήγηση και το μαζεύει μαζί με το τέλοςτου παραμυθιού…Αφήγηση ή ανάγνωση παραμυθιού. Στη συνέχεια μπορούμε να ρωτήσουμε ανάρεσε στους μαθητές το παραμύθι και ναγίνει μια πρώτη συζήτηση για τους χαρα-κτήρες του παραμυθιού και τους ρόλους του.

Στην ολομέλειαΖητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν, σεποια σημεία του παραμυθιού υπάρχει φόβος –απογοήτευση - λύπη - συνεργασία – χαρά –ικανοποίηση. Χωρισμός σε ομάδεςΧωρίζουμε σε ομάδες τωνπέντε ατόμων. Κάθεομάδα ζωγραφίζειόποια σκηνή τηςάρεσε περισσό-τερο και την πα-ρουσιάζει στηνολομέλεια τηςτάξης.Στη συνέχεια οισκηνές πουεπέλεξε η κάθεομάδα, μπορούννα γίνουν κόμικς.Τα παιδιά κολλούντους ήρωες που ζω-γράφισαν σε χαρτί και σε«συννεφάκια» γράφουν τους

διαλόγους (για μικρότερους μαθητές τα λόγιαμπορεί να γράψει ο/η εκπαιδευτικός).

Διαγωνισμός καλύτερης ζω-γραφιάς. Ψηφίζουμε ποια ζωγραφιά αρέσει στους πε-ρισσότερουςΗ ομάδα που κέρδισε αναπαριστά με παντο-μίμα ό,τι θέλει από το παραμύθι.

Μιλάμε για συναισθήματαΜετά την παντομίμα, μιλάμε για τα συναισθή-ματα. Τα ταξινομούμε σε δύο κατηγορίες.- Αυτάπου

μαςκάνουν

και αισθα-νόμαστε όμορφα

- Αυτά που μας δυσκολεύουν- Μιλάμε για τις αλλαγές που γί-

νονται στο σώμα μας ανάλογα με τοσυναίσθημα που νιώθουμε.

Δραστηριότητες

Αξίες - Στόχοι - Να μάθουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να κατανοήσουν ότι δενυπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα.- Να κατανοήσουν ότι στον εκφοβισμό απαντάμε, μιλώντας και ζητώντας βοήθεια. Ησιωπή δεν είναι λύση. - Να κατανοήσουν ότι η ψυχραιμία και η λογική, είναι η δύναμη ενάντια στο φόβο καιτον πανικό.


21

Παίζουμε με τις καρτέλες τωνσυναισθημάτων. Οι καρτέλες μπορεί να φτιαχτούν από τον / τηνεκπαιδευτικό αλλά και από τα ίδια τα παιδιά σεσυνεργασία. Στη συνέχεια, τα παιδιά διαλέγουν μια καρτέλα.Διαβάζουν το συναίσθημα που απεικονίζεταιστη φατσούλα. Μιμούνται το ίδιο συναίσθημακαι συζητούν στην ολομέλεια, τι τους προκαλεί.

Δημιουργία λίστας των συναι-σθημάτων. Χωρίζουμε σε ομάδες των 4 ή 5 ατόμωνΤα παιδιά γράφουν τη λέξη και δίπλα ζωγραφί-ζουν την αντίστοιχη φατσούλα.

Κατασκευή παζλ των συναι-σθημάτων Τα παιδιά στις ίδιες ομάδες γράφουν σε χρω-ματιστά χαρτόνια τα συναισθήματα που συναν-τήσαμε στο παραμύθι και φτιάχνουν το παζλτων συναισθημάτων.


22

Κατασκευή των ηρώων – αφή-γηση αλλιώςΚάθε παιδί έχει μία φωτογραφία του (τους τοέχουμε ζητήσει από την προηγούμενη μέρα). Ζη-τάμε από τα παιδιά να κολλήσουν τη φωτο-γραφία τους και να φτιάξουν τον ήρωατου παραμυθιού που θα ήθελαν να εμψυ-χώσουν. Στη συνέχεια ζητάμε από τα παιδιά νααφηγηθούν την ιστορία «με δικό τους τρόπο».Μπορούν να αλλάξουν γεγονότα, να την εμπλου-τίσουν με δράση, να αλλάξουν το τέλος κ.λ.π.Εναλλακτικά η δραστηριότητα αυτή μπορεί ναγίνει ως εξής: Τα μισά παιδιά να αναπαριστούντους ήρωες του παραμυθιού και να αφηγούν-ται την ιστορία, απαντώντας σε ερωτήσεις πουθα τους κάνουν, τα άλλα μισά παιδιά σε ρόλοδημοσιογράφου (ανά ζεύγη).

Δημιουργία σουπλά.Σε χαρτί Α3 ζωγραφίζουν ό,τι τους άρεσε πε-ρισσότερο ή παίρνουμε τις ήδη υπάρχουσεςζωγραφιές και τις πλαστικοποιούμε .

Δραματοποίηση παραμυθιού -Θεατρικό παιχνίδιΜε κλήρωση δίνουμε τους ρόλους των ηρώωνστους μαθητές, οι υπόλοιποι μπορούν ναπαρακολουθούν ή να πάρουν - παίξουνδευτερεύοντες ρόλους, όπως π.χ θαμώνες τουκαφενείου, περαστικοί, γείτονες, άλλα ζώα κ.λ.π

Ας μιλήσουμε για λύκους….Συζητάμε για το λύκο (γενικά).Θυμόμαστε λύκους από άλλα παραμύθια. Τουςκατηγοριοποιούμε σε καλούς λύκους (έναςγλυκός λύκος, ο λύκος που έγινε αρνάκι) καισε κακούς λύκους (Κοκκινοσκουφίτσα, τα 3γουρουνάκια, τα 7 κατσικάκια)

Αισθησιοκινητική δράσηΤα παιδιά γίνονται λύκοι καικινούνται στο χώρο. Απολαμβάνουν μια όμορφη μέρα στο δάσος. Περπατάνε με διάφορους τρόπους: Μεγάλα-μικρά βήματα, αργά-γρήγορα, τρέχουν , πη-δούν, ψάχνουν τροφή, πίνουν νερό. Καθώςπροχωρούν συναντούν τους φίλους τους – λύ-

κους- ανταλλάσσουν καλημέρες με διάφορουςτρόπους (ακουμπώντας τις παλάμες τους, ταγόνατα, τις πλάτες κ.λπ.), γίνονται ζευγάρια –ένας εμπρός και άλλος πίσω – και ο δεύτεροςακολουθεί την κίνηση του πρώτου.Στη συνέχεια αγκαζέ συνεχίζουν τη βόλτατους, το ένα ζευγάρι συναντά ένα άλλο καιενώνονται, οι τέσσερις γίνονται έξι, οι έξι γί-νονται οκτώ κ.ο.κ.Όλοι τώρα είναι μία παρέα. Ο χώρος κάτωείναι χωρισμένος σε 4 περιοχές:(Έχει οριοθετηθεί από τον/την εκπαιδευτικό μεχαρτοταινία).

Λέμε στα παιδιά ότι όταν οι λύκοι περπατάνε σ’αυτό το χώρο είναι χαρούμενοι, στον άλλο λυ-πημένοι, στον επόμενο φοβισμένοι και στοντελευταίο ελπίζουν να τους συμβεί κάτιόμορφο. Ο καθένας βρίσκει το ζευγάρι του καιπερπατά εκφράζοντας τα συναισθήματα πουτους εμπνέει η κάθε περιοχή.Στη συνέχεια, αφού βιώσουν και εκφραστούν μεόποιο τρόπο αυτά θέλουν, ζητάμε από κάθε ζευ-γάρι να επιλέξει την περιοχή που τους ταιριάζει.Έτσι δημιουργούνται 4 ομάδες. Ο/Η παιδαγω-γός περνάει από κάθε ομάδα και καταγράφειτους λόγους για τους οποίους πιστεύουν οι μα-θητές, ότι οι λύκοι είναι χαρούμενοι, λυπημέ-νοι, φοβισμένοι, κ.λπ. αντίστοιχα.

Λύκοι χαρούμενοι γιατί:Παίζουν όμορφα στο δάσος με τους φίλουςτους (μπάλα, κρυφτό, κυνηγητό)Πάνε σχολείο και περνάνε καλά.Βρίσκουν φαγητό

Λύκοι λυπημένοι γιατί:Έρχονται οι μπουλντόζες και χαλάνε το δάσος.Φωτιά καίει το δάσος.Δεν βρίσκουν δέντρο για να φτιάξουν τηφωλιά τους.Δεν έχουν να φάνε τίποτα.Δεν έχουν νερό να πιούνε.


Λύκοι φοβισμένοι γιατί φο-βούνται:Τους κυνηγούς,τους ανθρώπους.Μήπως καεί το δάσος.Μήπως χάσουν τους γονείς τους και τους φί-λους τους.

Λύκοι που ελπίζουν:Να είναι πάντα χαρούμενοι.Να έχουν φαγητό, φίλους και νερό.Να πηγαίνουν εκδρομές στο δάσος.Να μαζευτούνε οι λύκοι από όλα τα παραμύθιακαι να πούνε τι έγινε στο τέλος.Τέλος, ο/η εκπαιδευτικός προτείνει σε κάθε ομάδανα επιλέξει και να παρουσιάσει μία δράση.

1η ομάδα (Χαρούμενοιλύκοι)….να παίξουν ένα ομαδικό παι-χνίδι (π.χ λύκε λύκε είσαι δω…)

Ή τον «πεινασμένο λύκο»

Τα παιδιά με το παρακάτω λάχνισμα, επιλέγουντο παιδί που θα είναι λύκος.

Λύκος - λύκος πεινασμένοςΨάχνει για να βρει φαΐΤα αρνάκια τον φοβούνταιΤρέχουν - τρέχουν στο μαντρί

Ένα άλλο θα είναι η κατσίκα και τα υπόλοιπαπαιδιά τα κατσικάκια. Η μάνα κατσίκα είναι στημέση και γύρω-γύρω καθισμένα σε κύκλο τακατσικάκια της. Η μάνα περνάει από κάθε παιδίκαι αυτό της λέει στο αυτί ένα φαγητό (ή κάτιπου τρώγεται) χωρίς να το ακούσει ο λύκος.Όταν ρωτήσει όλα τα παιδιά λέει στο λύκο τα

φαγητά ανακατεμένα. Εκείνος διαλέγει ένα. Τοπαιδί που είπε αυτό το φαγητό σηκώνεται και ολύκος το κυνηγάει. Αν το πιάσει το βάζει στηφωλιά του. Αν ο λύκος βάλει στη φωλιά τουόλα τα παιδιά – κατσικάκια είναι ο νικητής. Ανόχι είναι ο χαμένος.

Φοβισμένοιλύκοι)…Να ζωγραφίσουν ομα-δικά (σε χαρτί Α3) τιείναι αυτό που φο-βούνται οι λύκοι(φωτιά στο δάσος, κυ-νηγοί). Η εργασία τουςαυτή πλαστικοποιείταικαι έτσι δημιουργείταιένα παζλ, με το οποίοτα παιδιά παίζουν.

3η ομάδα(Λύκοι που ελ-πίζουν)…Να ζωγραφίσουν τουςλύκους – ήρωες απ’όλα τα παραμύθια, ναπλαστικοποιηθούν οιφιγούρες και στη συνέ-χεια οι μαθητές να παί-ξουν κουκλοθέατρο μ’αυτές εξιστορώνταςτην ιστορία του ο κα-θένας

4η ομάδα (Λυπημένοι λύκοι)…Προτρέπουμε τα παιδιά να βρουν επίθετα γιατους λύκους. Στη συνέχεια δημιουργούν ζευ-γάρια με αντίθετα επίθετα όπως ο πίνακας πα-ρακάτω:

23

Ψηλός λύκος Κοντός λύκος

Χοντρός λύκος Λεπτός λύκος

Κακός λύκος Καλός λύκος

Χαρούμενος λύκος Λυπημένος λύκος

Όμορφος λύκος Άσχημος λύκος

Μεγάλος λύκος Μικρός λύκος


Μ ια φορά και έναν καιρό ήταν

ένας γέρος και μια γριά που δεν

είχανε παιδιά. Μια μέρα που ο

γέρος γύρισε στο σπίτι βρήκε τη γριά άρρω-

στη.- Τι έχεις, γυναίκα, πού πονάς; Ρώτησε ογέρος.- Γεράματα, γέρο μου, γεράματα. Κι ότανείσαι μόνος χωρίς παιδιά και φαμίλια, τότε ταγεράματα είναι ακόμα πιο βαριά.

- Τι να κάνουμε, γριά; Τέτοιο ήταντο θέλημα του Θεού, να μηνέχουμε παιδιά.-Ας ήταν κάνεμ’ να ‘χαμε ένα

κατσικάκι, είπε η γριά. Ε! όσο να ’ναιτο ζωντανό είναι καλή συντροφιά. Κι

έπειτα θα τ’ αρμέγαμε και θα πίναμε καιλίγο γαλατάκι.- Θα πάω να σου φέρω ένα ζωντανό, είπε ογέρος και κίνησε να πάει όξω από το χωριό,εκεί που οι τσομπάνηδες είχαν τα κονάκιατους.Σαν έφτασε στα βλάχικα κονάκια, ο γέροςντράπηκε να ζητήσει από τους τσομπάνηδεςένα ζωντανό.- Τι θες, γέρο, κι ήρθες ίσαμ’ εδώ; Ρώτησε οαρχιτσέλιγκας.- Ε, μ’ έφερε ο δρόμος, είπε ο γέρος. Μα μιακαι πέρασα και σας βρήκα, καλή σας ώρα, έτσιμαζεμένους, δε μου δίνετε και μια κούπα γάλα

να την πάω στη γριά μου που ’ναι άρρωστη;-Αχ, γέρο, μακάρι να μπορούσαμε να σου δί-

24

Ο Λιόντος


ναμε και μια και δυο κούπες γάλα, μα δεν μπο-ρούμε. Όπου να ’ναι θα φανεί ο Λιόντος καιθα μας το πιει όλο.- Ποιος είναι ο Λιόντος; ρώτησε ο γέρος.- Ο Λιόντος! Δεν ξέρεις, γέρο, το Λιόντοπου είναι ο φόβος κι ο τρόμος της περιοχής;Έτσι δα να σ’ αρπάξει με τη χερούκλα του, σ’έλιωσε.- Και εσείς παλικάρια τι κάνετε; Έτσι τοναφήνετε;- Αμ δεν τον είδες ποτέ σου γι’ αυτόμιλάς έτσι. Αυτός δεν είναι άνθρωποςθηρίο είναι.Πάνω στην ώρα που τακουβέντιαζαν αυτά,ακούγεται από μακριάη φωνή του βοσκούπου φύλαγε καρα-ούλι.- Εεε…., τσομπα-ναραίοι …Εεε.., οΛιόντος έρχεται….Μόλις τ’ άκουσαν οι άν-θρωποι το ’βαλαν σταπόδια.Οι τσομπάνηδες μάζεψανμάνι-μάνι τα κοπάδιατους και κίνησαν να φύγουν.- Πού πάτε, βρε παιδιά; ρώ-τησε ο γέρος.- Βιάσου, παππού, να φύ-γεις, γιατί έρχεται ο Λιόντος.- Να ’ρθει και να κοπιάσει,είπε ο γέρος και στρογγυλο-κάθισε.- Δεν τον φοβάσαι;- Αμ, τι να φοβηθώ;Λαγός είμαι να σκιαχτώ;Άντε πάτε σεις στου Θεούτη στράτα κι εγώ θαμείνω εδώ να το καρτε-ράω. Δώστε μου μόνο

λίγη φωτιάκι ένααυγό, ανέχετε.-Μετάχαράς,

είπαν οιτσομπά-νηδεςκαι του

δώσανεό,τι τουςγύρεψε.Έπειτα

λάκισαν (έφυ-γαν) μην τουςπροκάμει ο

Λιόντος.Σαν ο γέρος έμεινε μονάχος,

έσκαψε ένα βαθύ λάκκο κιέκρυψε μέσα τη φωτιά. Από

πάνω τον σκέπασε με τσιάκνα(λεπτά ξύλα) και με χώμα κι έπειταέβαλε το αυγό στη μέσα τσέπη τηςκάπας του.

Δεν πέρασε πολλή ώρα και να που έρχεται οΛιόντος.Ήταν ένας άνθρωπος σωστό θεριό, αψηλόςίσαμε εκεί πάνω. Όπου πατούσε, η γης έτρεμεκαι τα βουνά σειόνταν.Σαν ο Λιόντος είδε το γέρο, παραξενεύτηκε.- Μπα, γέρο, τι κάνεις εσύ εδώ πέρα; ρώτησε.- Κάθομαι κι αγναντεύω, είπε ήσυχα-ήσυχα ογέρος.- Και δε φοβάσαι;- Τι να φοβηθώ;- Ξέρεις ποιος είμαι εγώ, γέρο;- Όχι.- Εγώ είμαι ο Λιόντος ο ξακουστός που όπουσταθώ κι όπου πατώ ανοίγει η γη βαθιά πηγά-δια.

25


Και πραγματικά δίνει μια με το πόδι του ο Λιόν-τος και χάσκει ένα πηγάδι ναααα, δυο οργιέςβαθύ. Έπειτα αρπάζει ο Λιόντος μια κοτρόναδίνει μια και πάει η πέτρα πίσω από τα βουνά.- Κι εγώ ξέρεις ποιος είμαι; Λέει τότε με τησειρά του ο γέρος. Είμαι αυτός που κάνει μ’ένα χτύπημα του ποδιού να βγαίνει φωτιά απότη γη και που μ’ ένα σφίξιμο λιώνω την πέτρα.Να δες!Και δίνει μια ο γέρος πάνω από το λάκκο πουείχε κρύψει τη φωτιά και να σου πετάγονταιφλόγες μέσα από τη γη.Έπειτα παίρνει ένα λιθάρι το βάζει στη μέσατσέπη της κάπας του, κάνει κρακ! και σπάζει τ’αυγό που ‘χε εκεί κρυμμένο.Είδε ο Λιόντος τα όσα έκαμε ο γέροςκαι θαύμασε. «Μωρέ τούτος έχει με-γάλη δύναμη», συλλογίστηκε. «Αςτον κάνω φίλο.» Και τον κάλεσεστο σπίτι του μουσαφίρη.Στο δρόμο που πήγαιναν συνάν-τησαν ένα μεγάλο ποτάμι. Σαν τοείδε ο γέρος φαρμακώθηκε. «Αχ,ο καημένος μου, πώς θα το διαβώτώρα», σκέφτηκε.Δίνει μια πηδηξιά ο Λιόντος , προ-σπερνάει το ποτάμι. Ο γέρος στάθηκε στηνόχθη κι έψαχνε να βρει κάνα πέρασμα.Εκεί που κοίταζε ο γέρος, βλέπει έναλαγό μέσα στα βάτα. Απλώνει το χέρι καιτον αρπάζει. Την ίδια εκείνη ώρα γυρίζει ο Λιόντος απόαντίκρυ και φωνάζει κοροϊδευτικά:- Άντε γέρο, πέρνα το ποτάμι σαν κοτάς(τολμάς).- Αν είσαι παλικάρι διαβαίνεις τον πο-ταμό, μα πιάνεις και λαγό, λέει ο γέροςκαι δείχνει στο Λιόντο το λαγό πουκρατούσε.Είδε ο Λιόντος το λαγό και θαύμασε.- Άντε, δώσε μου τώρα ένα χεράκινα μη μας φύγει ο λαγός, είπε ογέρος. Κράτα εσύ τα μπροστινάτου πόδια, κρατάω εγώ τα πισινάνα τον περάσουμε αντίκρυ.Κρατάει ο Λιόντος τα μπροστινά

πόδια του λαγού, κρατάει ο γέρος τα πισινά καιμε τη βοήθεια του Λιόντου περνάει ο γέρος τοποτάμι.Σαν έφτασαν στο σπίτι, ο Λιόντος διηγήθηκεστη γυναίκα του όλα τα καθέκαστα.- Αυτός είναι επικίνδυνος, είπε τότε η γυναίκα.Σε περνάει σ΄ αξιάδα. Καλά θα κάνουμε να τονξεκάνουμε.- Άσε πρώτα να κοιμηθεί, συμφώνησε κι οΛιόντος. Όμως ο γέρος είχε κρυφακούσει την κουβέντατους. Έτσι, σαν έπεσαν όλοι στα γιατάκια τους(κρεβάτια) να κοιμηθούν, σηκώνεται σιγά-σιγάο γέρος, μαζεύει κάμποσα ξερόκλαδα και τα

26


κρύβει κάτω από τα σκεπάσματα. Παίρνει καιμια πέτρα, τη βάζει στο προσκεφάλι, τη σκεπά-ζει καλά-καλά με την μπατανία να φαίνεταισαν άνθρωπος κουκουλωμένος, κι ο ίδιος πέ-φτει και κοιμάται κάτω από το κρεβάτι.Δεν πέρασε ώρα κι ο γέρος καμώνεται πωςροχαλίζει. Ακούει ο Λιόντος κι η γυναίκα του τοροχαλητό του γέρου, «άντε» λένε, «πάμε, ήρθεη ώρα να τον ξεκάνουμε».Πλησιάζουν στο γιατάκι του γέρου κι αρχίζουννα χτυπάνε με χοντρά ξύλα τα σκεπάσματα.Έδωσαν, έδωσαν, ώσπου απόστασαν. Σταμά-τησε ο γέρος να ροχαλίζει.- Άντε, τον ξεπαστρέψαμε το γέρο, είπε οΛιόντος και πήγε για ύπνο.

Τ΄ άλλο πρωί, μόλις είχε καλοφέξει, βγαίνει ογέρος από την κρυψώνα του, παίρνει τα τσακι-σμένα ξύλα από το κρεβάτι, ανάβει μια καλήφωτιά, παίρνει και το λιθάρι που ΄χε ραγίσειαπό τα πολλά χτυπήματα, το βάζει πλάι στοτζάκι και κάθεται.- Γκούχου…. Γκούχου…, καμώνεται τάχα ογέρος πως βήχει.Ακούει ο Λιόντος το βήχα και πετάγεται.- Βρικολάκιασε ο γέρος. Άκου βήχει, λέει στηγυναίκα του.- Όνειρο ήταν άντρα μου, κοιμήσου.- Γκούχου… γκούχου… , βήχει πάλι ο γέροςαπό την άλλη κάμαρα.Με τα πολλά ο Λιόντος σηκώνεται και πάει να

δει τι τρέχει.Ανοίγει τη μεσόθυρα και τι να δει;

Το γέρο ολοζώντανο να πυρώνεταιστη φωτιά.- Πώς κοιμήθηκες, παππού; ρω-τάει ο Λιόντος.

- Μμ….καλούτσικα. Κάτι ψύλλια μετσιμπούσαν τη νύχτα, είπε ο γέρος.Τ’ ακούει και θαυμάζει. «Βρε, γιαψύλλια πήρε τα χτυπήματα», σκέ-φτηκε. «Αμ ετούτος είναι άλλο σόιάνθρωπος. Επικίνδυνος. Πρέπει να

τον ξεκάνω. Ας τον πάρω στο δάσοςμε τους αγριόχοιρους. Ίσως τον φάνε

τα θεριά κι ησυχάσω.» Έτσι σκέφτηκε οΛιόντος και καλεί το γέρο να πάνε στοδάσος για κυνήγι.Σαν πήγαν στο δάσος, ο Λιόντος άφησε τογέρο στο πιο πυκνό σημείο, εκεί που είχαντη φωλιά τους οι αγριόχοιροι, κι ο ίδιος

προσποιήθηκε πως θα πήγαινε από την άλλημεριά, τάχα για να προγκίσει τα θεριά.

Σαν έμεινε ο γέρος ολομόναχος στο δάσος, ταχρειάστηκε. «Πάει τώρα, δε γλιτώνω», σκέ-

φτηκεΠάνω στην ώρα να σου και καταφτάνουντ’ αγριογούρουνα. Τα βλέπει ο γέρος κι ηκαρδιά του πήγε στην Κούλουρη. Τι νακάνει; Τι να κάνει; Βλέπει ένα δέντρο λι-γάκι πλαγιαστό, τρέχει εκεί και σκαρφα-

λώνει.

27


28

Μπροστά πήγαινε ο γέρος, από πίσω σκαρφά-λωναν τ’ αγριογούρουνα. Λίγο ακόμα και θατον κατασπάραζαν. Μπροστά στον κίνδυνο ο γέρος αρπάζει έναξύλο κι αρχίζει να βαράει τα γουρούνια. Μαπού να τα φοβίσει. Τα γουρούνια όλο και τοπλησίαζαν.Σε μια στιγμή, εκεί που το πιο μεγάλο αγριο-γούρουνο ήταν έτοιμα να χιμήξει απάνω του,δίνει μια κατακεφαλιά ο γέρος με το ξύλο, ζα-λίζεται το γουρούνι, παραπατάει, γλιστράει καιγκρεμίζεται.Όπως γκρεμίστηκε τ’ αγριογούρουνο αρχίζεινα μουγκρίζει και να ουρλιάζει από τον πόνο.Ακούνε τα ουρλιαχτά τ΄ άλλα αγριογούρουνα,φοβούνται και το βάζουν στα πόδια.Έτσι σώθηκε ο γέρος.Σαν πέρασε κάμποση ώρα κι ο κίνδυνος πέ-ρασε, κατέβηκε ο γέρος από το δέντρο, πάει,παίρνει το λαβωμένο γουρούνι, του δίνει μιαμε μια πέτρα και το σκοτώνει. Έπειτα το γδέρνει με το μαχαίρι του και το κρε-μάει στο δέντρο.Κατά το σούρουπο γυρίζει κι ο Λιόντος σίγου-ρος πια πως ο γέρος είχε φαγωθεί από τ΄αγριογούρουνα.Σαν τον είδε να κάθεται κάτω από ένα δέντρο,απόρησε.- Τι κάνεις, γέρο;- Τι να κάνω; Σε καρτεράω να γυρίσεις. Πώςπήγε το κυνήγι στα μέρη σου;- Δε βρήκα τίποτα, είπε ο Λιόντος που ακόμαδεν πίστευε στα μάτια του που έβλεπε το γέροζωντανό.- Εγώ κάτι έκαμα. Να, σκότωσα αυτό τ’ αγριο-γούρουνο, είπε ο γέρος κι έδειξε στο Λιόντο τοκρεμασμένο γουρούνι.Το βλέπει ο Λιόντος και χάνειτη μιλιά του.- Με τα χέρια τοσκότωσες, γέρο;τονε ρωτάει.- Ε, βέβαια, μετι ήθελες να τοσκοτώσω;Ο Λιόντος απόεκείνη τη

στιγμή το πήρε απόφαση πως ο γέρος ήταν πιοάξιος από τον ίδιο. Κι επειδή δεν ήθελε να τονέχει στα πόδια του, αποφάσισε να μείνει γιαπάντα στο δάσος και να μην ξαναενοχλήσειτους τσομπάνηδες και τα ζωντανά τους.Έτσι μια και οι δυο τους συμφώνησαν πως οΛιόντος δε θα περνούσε ποτέ πια το ποτάμι, μαθα ’μενε για πάντα στα μέρη του, αποχαιρετί-στηκαν σαν φίλοι κι ο γέρος γύρισε στο σπίτιτου.Στο δρόμο που πήγαινε συνάντησε και τουςτσοπάνηδες που είχαν μάθει στ΄ αναμεταξύ τακατορθώματά του.- Τι θες να σου δώκουμε, γέρο, που με τηναξιάδα σου και την καπατσοσύνη σου μας γλί-τωσες από το Λιόντο; ρώτησε ο αρχιτσέλιγκας.- Δώστε μου μια κατσικούλα να την πάω στηγριά να ΄χει συντροφιά και να πίνει φρέσκογάλα, είπε ο γέρος. Οι τσοπάνηδες του χάρισαν τότε ένα κοπάδι γι-δοπρόβατα κι ο γέρος γύρισε στη γριά του καιζήσαν αυτοί καλά και μείς ακόμα καλύτερα.

Κλιάφα, Μ. (2005). Από τη συλλογή «Παραμύθια τηςΘεσσαλίας». Εκδόσεις Κέδρος.


29

ΑφήγησηΕναλλακτικά σταματάμε την αφήγηση σε κομβικά ση-μεία (όπως: Ο γέρος περιμένει το Λιόντο. Τι πιστεύετεότι θα συμβεί; Ο Λιόντος βλέπει πως ο γέρος ξεφεύγειαπό όλες τις παγίδες που του βάζει για να τονεξοντώσει. Τι θα κάνει στο τέλος;) Αυτό προτεί-νεται για μαθητές μεγάλων τάξεων.

Ερωτήσεις κατανόησης

Τι σ ας έκανε εντύπωση;

-Ποιος ήταν ο γενναίος;-Ποιος φοβήθηκε περισσότερο και γιατί;-Εσείς θα φοβόσασταν το Λιόντο;-Τι σας φοβίζει;

Μελέτη της συμπεριφοράς τουΛιόντου

-Τι έκανε ο Λιόντος;-Πρέπει να αρπάζουμε ξένα πράγματα;-Σου έχει συμβεί αυτό; Πώς ένιωσες; Τι έκανες;-Μιλάμε για τα συναισθήματα που νιώθουμεσε τέτοιες περιπτώσεις.-Υπήρχε άλλος τρόπος για να πάρει ο Λιόντοςτο γάλα ή ότι άλλο χρειαζόταν;-Θα του αρνούνταν οι βοσκοί;


Αξίες - Στόχοι - Να κατανοήσουν ότι στη βία δεν απαντάμε με βία και επιστρατεύουμε το μυαλό μας.- Να κατανοήσουν ότι ο φόβος που δεν αντιμετωπίζεται, δημιουργεί μεγαλύτερο φόβο.


30

Μιλάμε για τους φόβουςμας

Στην ολομέλειαΤα παιδιά γράφουν ό,τι τους φοβίζει σε έναχαρτάκι, ενώ για τα μικρότερα γράφει ο/ηεκπαιδευτικός.Στη συνέχεια διπλώνουν και βάζουν τα χαρ-τάκια τους σε ένα κουτί. Αφού ανακατέ-ψουμε τα χαρτάκια, το κάθε παιδί περνάεικαι παίρνει ένα. Κάθονται όλα στον κύκλο,και ένα – ένα διαβάζει το φόβο που γράφειστο χαρτάκι του.Αφού το παιδί διαβάσει το φόβο, ακολουθείσυζήτηση στην ολομέλεια σε δύο επίπεδα.1. Τι γίνεται στο σώμα μας όταν νιώθουμετον συγκεκριμένο φόβο.2. Λύσεις που προτείνουμε για την αντιμε-τώπιση του συγκεκριμένου φόβου. Συνεχί-ζουμε μέχρι να συζητήσουμε για όλουςτους φόβους της ομάδας.


31

ΖωγραφικήΤα παιδιά ζωγραφίζουν τους φόβους τους σεστρογγυλά κάνσον. Στη συνέχεια φτιάχνουμεένα κεφάλι δράκου, το βάζουμε στην αρχή καιτοποθετούμε τα κανσόν το ένα πίσω από τοάλλο. Έτσι φτιάχνουμε ένα δράκο που θα πάρειμακριά τους φόβους μας.

Κλείσιμο της συνάντησης Τα παιδιά και ο/η εκπαιδευτικός κινούνταιελεύθερα στο χώρο λέγοντας λέξεις που δη-λώνουν συναισθήματα και κάνοντας εκφραστι-κές κινήσεις με το σώμα τους.Εναλλακτικά προτείνουμε μουσικοκινητικέςασκήσεις για τους φόβους. Στο χώρο υπάρχουν διάφορα μουσικά όργαναπου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συ-νοδεύσουν τα συναισθήματα και να δηλώσουντην έντασή τους.


Τ α παλιά εκείνα χρόνια, τον παλιό

εκείνο καιρό, είχε ένα γονιό που είχε

οκτώ παιδιά και βιος πολύ, ζώα

πολλά, αγελάδες και γίδια και πρόβατα. Το

όγδοο παιδί ήταν ένα κοριτσάκι και το ‘λέγαν

Δεσποινί. Τ’ άλλα ήταν αρσενικά. Κάθε πρωί

που ξημέρωνε έβρισκε τα ζώα του ψόφια! Εκεί

που καθόταν συλλογισμένος, ήρθε ένα γέρος

και του είπε τα βάσανα του. Του λέει ο γέρος:«Το βράδυ, όταν τα παιδιά σου κοιμούνται, νασηκώσεις το πάπλωμα, κι όποιο σου παιδί έχειτα χέρια του μέσα στα σκέλη του να το ξεκά-μεις από το σπίτι, γιατί είναι γρουσούζικο».Ο πατέρας το βράδυ βλέπει, μα τι να δει; ΤοΔεσποινί, το κανακάρικο, είχε τα χέρια του στασκέλη του!Όταν ξημέρωσε, με μεγάλο καημό που θαδιώξει το παιδί του, είπε στον παραγιό του ναπάει στα ξύλα, να

πάρει και το Δεσποινί και ψωμί και νερό και νατο αφήσει και νά ‘ρτει μοναχός του πίσω.Πήγε ο παραγιός σ’ ένα έρημο μέρος στοβουνό, κρέμασε την κολοκύθα με το νερό σ’ένα χαμηλό πεύκο και το σακούλι με το ψωμίκαι του είπε:«κάθισε συ εδώ, και εγώ θα πάω να κόψωξύλα και θα’ ρτω να σε πάρω, κι όταν πεινάς,να τρως ψωμί, κι όταν διψάς, να πίνεις νερό…».και έφυγε.Ο ήλιος κατέβαινε και ο παραγιός ούτε ήρθεούτε εφάνη. Ο αέρας φυσούσε και η κολοκύθαπου είχε το νερό χτυπούσε και λαλούσε και τοκοριτσάκι θαρρούσε πως ήταν ο παραγιός μετον μπαλτά κι έκοβε τα ξύλα. Έκλαιε κι έλεγε:«ε! παραγιέ μας, πού κόβεις τα ξύλα… Ε! παρα-γιέ μας, πού κόβεις τα ξύλα… Ε! παραγιέ μας,πού κόβεις τα ξύλα…»Κι έκλαιγε κι έβαζε τις φωνές ως τα μεσάνυ-χτα. Όλη τη νύχτα έτρεχε μέσα στο δάσος κιόταν ξημέρωσε, είδε ένα χωριό και κατέβηκε

στο χωριό. Στο πρώτο σπίτι που την είδαν, είπανπως θα είναι παιδί από καλό σπίτι καιχάθηκε και το κράτησαν και το έβαλαννα πλαγιάσει και το πρωί, σαν ξύπνη-σαν, είδαν όλα τα ζώα τους ψόφια!

Είπαν: «τούτο δω είναι γρουσούζικο καιάντε να γκρεμιστεί να φύγει από δω!» καιτο έδιωξαν.

Πήγε παρακάτω, βρέθηκε άλλο σπίτι. «Δεν έρ-χομαι», λέγει το κοριτσάκι, «γιατί θα ψοφήσουντα ζώα, σας», και με τα πολλά πήγε. Το πρωίξύπνησαν και εκεί, βρήκαν όλα τα ζώα ψόφια!Όταν είδαν πως και εκεί ψόφησαν τα ζώα, κα-

νένας πια δεν ήθελε το κοριτσάκι. Την Τρίτητην ημέρα μια χηρεμένη γυναίκα το λυπή-θηκε που έκλαιε και το φώναξε. Εκείνο

το Δεσποινί


δεν ήθελε να πάει, με τα πολλά πήγε και τηνάλλη μέρα ψόφησαν όλα της τα ζώα, όμωςδεν το έδιωξε και το κράτησε. «Να σου ψήσω ένα πανεράκι κουλούρια καιγλυκούδια και να τα πας στη μοίρα σου και νασου βάλουν την τύχη σου μέσα. Εκεί που θαπας είναι ένας πύργος έξω από το χωριό, θασταθείς έξω από την πόρτα και θα βάζειςφωνές και θα λες και θα ξαναλές: «Ε! μοίρατων μοιρών και μοίρα δική μου! Ε! μέρα τωνμερών και μέρα δική μου!» εκείνες θα σε διώ-χνουν και να μην φεύγεις, ώσπου να σου αδει-άσουν το πανεράκι σου και να σε βάλουν μέσατην τύχη σου».Το βράδυ πήγε το κοριτσάκι με το πανεράκιστον πύργο και στάθηκε έξω από την πόρτακαι φώναξε: «Ε! μοίρα των μοιρών και μοίραδική μου! Ε! μέρα των μερών και μέρα δικήμου! Ε! μοίρα…»Εκείνες την έδιωχναν και όταν νύχτωσε βαρέ-θηκαν και άδειασαν το πανέρι της και το γέμι-σαν καβαλίνες. Το κοριτσάκι πήγε στη θεια τουκαι της λέει:«κοίταξε, μαρ’ θεια, τι μ’ έβαλαν μέσα!»Την άλλη μέρα της γέμισε πάλι το πανεράκι καιτην έστειλε πάλι να πάει να φωνάζει απ’ έξωαπ’ το κατώφλι που ήταν οι μοίρες. Κι αυτή τηφορά, της το άδειασαν και το γέμισαν με καβα-λίνες. Την Τρίτη τη φορά βρήκε τη μοίρα κι έκλωθεμετάξι κι άδειασε το πανεράκι και της έβαλεμια χεριά μετάξι. Πήγε στη θεια της με το μετάξι και της είπε ηθεια της να το κρύψει. Μια μέρα γινόταν γάμοςκαι την έντυσε και πήγαν στο γάμο. Είχαν έθιμονα δένουν τα στέφανα με μετάξι και δεν είχανμετάξι. Η θεια είπε:«Έχει το Δεσποινί πέντ’ - έξι κλωστές κιας πάει να σας το φέρει και δώστε τηςκι σεις κάτι να χαρεί».Πήγε και το ‘ φερε και ρώτησαν τον γαμ-πρό:«Τι να του δώσουν;»Κι ο γαμπρός τους είπε:«Βάλτε το μετάξι σε μια ζυγαριάκαι ζυγίστε το με χρυσάφι». Έβα-ζαν χρυ-

σάφι, έβαζαν χρυσάφι, το μετάξι δε σηκωνόταν.Κι έφεραν μεγάλη ζυγαριά και δε σηκωνόταν τομετάξι. Τότε ο γαμπρός μπήκε σε μεγάλη συλ-λογή και αμέσως μπήκε ο ίδιος στη ζυγαριά, καιτότε σηκώθηκε το μετάξι και ήρθαν ίσα ίσα, κιάφησε τη νύφη και πήρε το Δεσποινί και τηνέκαμε γυναίκα του. Μια μέρα που έτρωγαν καιδιασκέδαζαν περνούσε ο πατέρας της και τηνείδε στο παράθυρο και κάθισε και περίμενε ναβγει, να την ξαναδεί, που έμοιαζε το Δεσποινίτου. Βγήκαν οι δούλοι και του είπαν: «Τι θέλεις και κάθεσαι αυτού;»Λέει:«Είδα ένα κοριτσάκι, που μοιάζει με την κόρημου, που την έστειλα στα ξύλα με τον παραγιόμου και την έχασε».Τον βάλαν μέσα και αναγνωρίστηκαν κι έκαμανπάλι γάμους και χαρές και καλά ξεφαντώματα.Μήτε εγώ ήμουν εκεί, μήτε σεις να το πιστέψετε.

Παραλλαγή από το Λιβίσι της Μ. Ασίας, από το βιβλίο τηςΚαλλιόπης Μουσαίου Μπουγιούκου, παραμύθια του Λιβι-σιού και της Μάκρης, εκδόσεις ΚΜΣ, Αθήνα 1976, 84-87Αγγελοπούλου. Α (2014). Από τη συλλογή «Ελληνικά Παραμύθια Α΄ οι Παραμυθοκό-ρες». Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ».


Αφήγηση

Επεξεργασία και προβληματι-σμοί που αναδύονταιΡωτάμε τα παιδιά ποιες εικόνες του παραμυ-θιού τους έκαναν εντύπωση και γιατί.Τα παιδιά εκφράζουν απορίες που τους δημι-ουργήθηκαν με την αφήγηση και γίνεται συζή-τηση πάνω στους προβληματισμούς τους.

Χωρισμός σε ομάδες των 4-5παιδιώνΚάθε ομάδα επεξεργάζεται ένα θέμα που έχειαναδυθεί μέσα από τη συζήτηση στην ολομέ-λεια και στη συνέχεια το ζωγραφίζουν.

1η ομάδα: Αν ήσουν πατέρας, τι θα έκανες;2η ομάδα: Αν ήσουν η χήρα γιαγιά, τι θα έκανες;3η ομάδα: Αν ήσουν ο γαμπρός, τι θα έκανες;4η ομάδα: Αν ήσουν το Δεσποινί, πώς θα αι-σθανόσουν για τον πατέρα;

Στην ολομέλειαΟι ομάδες δείχνουν τις ζωγραφιές τους και κα-ταθέτουν τις εντυπώσεις τους για το θέμα πουεπεξεργάστηκαν.

ΖωγραφικήΟ καθένας μόνος τουΤο παραμύθι χωρίζεται σε 6 – 8 σκηνές, ταπαιδιά επιλέγουν όποια θέλουν και την ζωγρα-φίζουν.

34


Αξίες - Στόχοι - Να κατανοήσουν ότι η κακοτυχία δεν κρατάει για πάντα και μπορούμε να επηρεάσουμε τηντύχη μας. - Να αναγνωρίσουν την αξία της επιμονής και της υπομονής προκειμένου να επιτύχουμε τουςστόχους μας.


ΚολλάζΟι ζωγραφιές των παιδιών μπορούν να γίνουνένα ομαδικό κολλάζ όπου απεικονίζονται σκη-νές από το παραμύθι. Τις τοποθετούμε όλες σεχαρτί του μέτρου και τις κρεμάμε στον τοίχο.

ΚόμικΕπίσης αν υπάρχει διάθεση, τις σκηνές μπο-ρούν να τις αποδώσουν με κόμικ βάζονταςσυννεφάκια και συμπληρώνοντας λόγια για νααποδοθούν ή σε βιβλίο ή σε ομαδικό κόμικ.

Παίζουμε τρίλιζαΈχουμε έτοιμη την τρίλιζα. Μοιράζουμε σε όλατα παιδιά ένα τετράγωνο χαρτί. Τα μισά παιδιάζωγραφίζουν στο χαρτί τους το Δεσποινί καιτα άλλα τον πατέρα, έτσι χωρίζονται σε δυοομάδες.Θέτουμε το ερώτημα - θέμα (όποιο είχε ανα-δυθεί από την παραπάνω συζήτηση στην ολο-μέλεια): π.χ αν ήσουν εσύ ο πατέρας τι θαέκανες; Το παιδί από την ομάδα που έχει σειρά για ναβάλει το χαρτάκι του και να προσπαθήσει να

κάνει τρίλιζα η ομάδα του, πρέπει να προτείνειμια λύση στο πρόβλημα.Η λύση αυτή πρέπει να είναι αποδεκτή από τηνπλειοψηφία των παιδιών. Αν δεχθούν τη λύσηπου προτείνει το συγκεκριμένο παιδί, βάζει τοχαρτάκι του σε ένα τετραγωνάκι της τρίλιζας.Διαφορετικά, προτείνουν άλλη λύση.Συνεχίζει ένα παιδί από την άλλη ομάδα με τονίδιο τρόπο. Μέχρι να κάνει τρίλιζα μια από τιςδυο ομάδες.Μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά έχουν ήδηπροτείνει πολλές λύσεις.

Το ερώτημα - θέμα που δουλέψαμε εμείς:Ποια άλλη λύση θα μπορούσε να διαλέξειο πατέρας;

Κερδίζει η ομάδα που κάνει πρώτη τρίλιζα.Επειδή ο καιρός ήταν καλός, σχεδιάσαμε με κι-μωλία. την τρίλιζα στην αυλή του σχολείου καιπαίξαμε .

Μπορούμε να συνεχίσουμε την τρίλιζα μεόποιον άλλον προβληματισμό θέλουμε.

35


Α ρχή του παραμυθιού, καλησπέρα

της αφεντιάς σας…

Μια φορά κι έναν καιρό, πριν πολλά χρόνια, σεένα χωριουδάκι ζούσε μια μάνα με τις δύοκόρες της. Την μεγαλύτερη, την έλεγαν Μάρμπω και ήταν

άσχημη. Η μικρό-τερηόμως,ήταν πα-νέμορφη

και τηνφώναζαν

Κάλλω.Όλος ο κόσμος

μιλούσε για τακάλλη της, κι

απ’ όπουπερνούσε

σχο-λιά-

ζανε την ομορφιά της. Η Μάρμπω, τα γνώριζε όλα αυτά και την ζή-λευε. Για το λόγο αυτό, είχε κλειστεί στο σπίτικαι δεν έβγαινε έξω ακόμα κι αν της το ζη-τούσε η μητέρα της.Άντε βρε Μάρμπω… άντε κόρη μου, πετάξουίσαμε την αγορά…Όχι, δεν πάω εγώ. Στείλε τηνπροκομένη σου, την Κάλλω… απαντούσε ηΜάρμπω κι η Κάλλω που δεν ήθελε να στενα-χωρήσει την μητέρα της, έτρεχε αμέσως όπουτης ζητούσαν.Κι όχι απλά πήγαινε, αλλά κατάφερνε και τιςδουλειές καλύτερα απ’ τον καθένα, γιατί εκτόςαπό όμορφη, ήταν επίσης και πάρα πολύ έξυ-πνη. Κάπως έτσι περνούσαν οι μέρες στο όμορφοχωριό ώσπου ήρθαν τα Χριστούγεννα. Την πα-ραμονή της μεγάλης γιορτής, η μάνα των δύοκοριτσιών, κοιτάζοντας στο ντουλάπι της κου-ζίνας την κασέλα που είχανε το αλεύρι, είδεπως το αλεύρι είχε τελειώσει. Τώρα τι κά-νουμε; Δεν έχουμε άλλο αλεύρι στην αποθήκη.Ποια από τις δυο σας θα πάει στο μύλο; Άντε Μάρμπω κόρη μου, εσύ που είσαι και ημεγαλύτερη, σύρε στον μύλο……μα πριν προλά-βει η μάνα να ολοκληρώσει την φράση της, ηΜάρμπω απάντησε με πείσμα…Όχι, δεν πάω…να πάει η Κάλλω.Θα πάω εγώ μάνα…Κι έτσι έγινε. Η μικρήΚάλλω, φόρτωσε στο γαϊδουράκι της δυοσακιά με σιτάρι και ξεκίνησε για τον νερόμυλο.Μα ο νερόμυλος, ήτανε μακριά και το ταξίδιμεγάλο. Όταν έφτασε επιτέλους, η Κάλλω αντί-κρισε κάτι που δεν το περίμενε. Κόσμος πολύςείχε φτάσει πριν από αυτήν στο μύλο και περί-

36

Η Κάλλωκαι οι καλικάντζαροι


μενε να αλέσει τα γεννήματάτους. Μεγάλη η ουρά πουείχαν σχηματίσει, μα δεν γι-νότανε αλλιώς. Η Κάλλω, ξεφόρ-τωσε το στάρι από το γαϊδουράκι τηςκαι περίμενε υπομονετικά την σειράτης. Οι ώρες όμως περνούσαν κι όσονα αλέσουν οι άλλοι, ο ήλιος είχε βασι-λέψει και γρήγορα νύχτωσε. Ο μυλωνάς,πήρε το σιτάρι της και το έριξε στο καρίκι τουμύλου, ενώ αυτός πήγε στην κάμαρά του γιανα ξαπλώσει και να ξεκουραστεί. Η Κάλλωέμεινε μόνη και καθισμένη πάνω σε κάτι σακιά,περίμενε να γίνει το αλεύρι της. Ήταν μισοσκό-τεινα και το μοναδικό φως που έφεγγε ήταναπό ένα μικρό λαδοφάναρο. Φοβότανε πολύκαι γι’ αυτό είχε κουρνιάσει σε μια γωνιά. Κατά τα μεσάνυχτα όμως, κι ενώ όλα ήτανήσυχα, ξαφνικά άκουσε κάτι πατημασιές απότην εξωτερική πόρτα του μύλου. Γυρίζει τρο-μαγμένη και τι να δει! Γύρω στους δέκα καλι-κάντζαρους να έχουν τρυπώσει στο μύλο καινα την πλησιάζουν. Πάγωσε από την τρομάρα της, αλλά από τηνάλλη δεν θέλησε να φωνάξει για να μην ξυ-πνήσει τον μυλωνά. Ανασηκώθηκε λοιπόν στασακιά και περίμενε να δει τι θα γίνει. Οι καλι-κάντζαροι, την είχαν περικυκλώσει κι άρχισαννα της λένε …Θα σε φάμε Κάλλω, θα σε φάμε!Αρχικά η Κάλλω φοβήθηκε και σκέφτηκε να τοβάλει στα πόδια. Μα δεν θα κατάφερνε τίποτα,γιατί σίγουρα θα την πιάνανε. Τότε μια ιδέα τηςήρθε στο μυαλό κι αφού κοντοστάθηκε τουςείπε ψύχραιμη πλέον…Εντάξει λοιπόν…ας με φάτε. Αλλά έτσι; Δεν

τρώγεται έτσι ηΚάλλω!Και πως

τρώγεται ηΚάλλω;…ρώτησανμε περιέρ-

γεια οι καλι-κάντζαροι.Με αυτό τοπαλιοφό-ρεμα θαμε φάτε; Η

Κάλλω επιθυμεί καινούργιο και όμορφο φό-ρεμα. Καινούργιο και όμορφο φόρεμα; Πάμεγρήγορα να της φέρουμε…απάντησαν οι καλι-κάντζαροι και σκόρπισαν τριγύρω ψάχνοντας,ενώ ταυτόχρονα μουρμούριζαν «φόρεμα»,«φόρεμα», για να μην ξεχάσουν τι ψάχνουν.Χαμός επικράτησε στο νερόμυλο. Κι επειδή κα-λικάν-τζαροιείναι

αυτοίκαι όλα τα κα-ταφέρνουν,χώθηκαναπό εδώ,στριμώχτη-καν από εκεί,κάποιοι άλλοιεξαφανίστηκανκαι εμφανίστηκανστο άψε-σβήσε…Τελικά δεν άργησαν να εμφα-νιστούν και πάλι μπροστά της κρατώντας ένα

37


πολύόμορφο φό-ρεμα. ΗΚάλλω τοπήρε καιτο φό-ρεσε μαοι καλι-κάντζα-

ροι και πάλι τηνπεριτριγύρισαν απειλητικά

λέγοντας…Θα σε φάμε Κάλλω, θασε φάμε!Εντάξει λοιπόν…ας με φάτε. Αλλά έτσι;

Δεν τρώγεταιέτσι η

Κάλλω! Καιπως τρώγεται

η Κάλλω; Ξυπό-λητη θα με φάτε

χρονιάραμέρα; ΗΚάλλω επι-θυμεί και-

νούργιακαι

όμορφα πα-

πούτσια. Καινούργια και όμορφα πα-πούτσια; Οι καλικάντζαροι σκόρπισανκαι πάλι. «Παπούτσια», «παπούτσια»,

«παπούτσια» μουρμούρι-ζαν και…χαθήκαν

από εδώ, βρε-θήκαν από

εκεί, χωθή-κανε σε χα-ραμάδες

και πάλι δενάργησαν να εμ-φανιστούν μπρο-

στά της με ένα ωραίο ζευγάρι παπούτσια.Τώραόμως, ήρθε η ώρα σου Κάλλω. Θα σε φάμε!Μα όχι έτσι…θέλω και παλτό! «Παλτό», παλτό»,

«παλτό»,μουρμούρι-σαν καιξανά-μανά ταίδια και να σουμπροστά τηςτο παλτό. Κιόσο έφερνανοι καλικάντζα-ροι, όλο και πε-ρισσότεραζητούσε στηνσυνέχεια ηΚάλλω πουείχε το σχέδιοτης. Ζήτησε γάν-τια, γούνα, κάλτσες. Ζήτησετσατσάρα, καθρεφτάκι, βελόνια και κλωστές,πούδρες και τσιμπιδάκια, κι ότι άλλο μπορείτενα φανταστείτε πως της έρχοταν στο μυαλό.Με τούτο και με εκείνο, οι ώρες πέρασαν καιδεν άργησε η στιγμή που ακούστηκε από έξωο κόκορας να χαιρετίζει το ξημέρωμα. Κι οι κα-λικάντζαροι σαν το άκουσαν, το δίχως άλλοεξαφανίστηκαν, γιατί όπως όλοι ξέρουμε, τιςσκανταλιές τους τις κάνουνε μόνο τα βράδυακαι με το πρώτο φως της μέρας τρέχουν νακρυφτούνε στις φωλιές τους. Πάνω στην ώραξύπνησε κι ο μυλωνάς κι αφού το σιτάρι είχε

38


αλεστεί, φόρτωσαν στο γαϊδουράκι το αλεύρικαθώς κι όλα αυτά που είχαν κουβαλήσει οικαλικάντζαροι κι η Κάλλω πήρε το δρόμο τηςεπιστροφής για το χωριό. Η μάνα της είχε ανησυχήσει και γι’ αυτό όταντην είδε να έρχεται, η χαρά της ήταν πολύ με-γάλη. Κι όταν είδαν ότι εκτός από αλεύρι είχεφέρει και χίλια δυο ακόμα πραματάκια, απόρη-σαν και την ρώτησαν…Πού τα βρήκες όλα αυτάκόρη μου; Μου τα ‘φεραν ψες το βράδυ οι κα-λικάντζαροι στον μύλο…τους απάντησε ηΚάλλω. Η Μάρμπω δεν είπε τίποτα εκείνη τηνστιγμή, μα σίγουρα ζήλεψε πολύ. Έβαλε με τονου της να πάει κι αυτή στον μύλο να βρει τουςκαλικάντζαρους και να τους ζητήσει φορέματα,παπούτσια και άλλα πολλά. Αλλά πως θα πή-γαινε αφού το αλεύρι θα τους έφτανε γιακαιρό και οι καλικάντζαροι φεύγουνε από τονδικό μας κόσμο όταν τα Φώτα ο παππάς αγιά-ζει με την αγιαστούρα. Έτσι λοιπόν, άρχισεκρυφά, όταν δεν την έβλεπε κανείς, να παίρνειαλεύρι από την κασέλα και να το σκορπάειπότε στον ανέμο και πότε να το ρίχνει στορέμμα και το αλεύρι τελικά σώθηκε με την

πρώτη μέρα του νέου έτους. Πάει η μάνα στηνκασέλα να πάρει αλεύρι για να κάνει την βασι-λόπιτα και κουλούρια, μα την βρήκε άδεια.Τώρα τι κάνουμε; Δεν έχουμε άλλο αλεύρι στηναποθήκη. Ποια από τις δυο σας θα πάει στομύλο; Πάω εγώ…απάντησε η Κάλλω, μα πετά-χτηκε από την άκρη η Μάρμπω και είπε με πεί-σμα…Τώρα θα πάω εγώ! Φορτώνει λοιπόν τοσιτάρι στο γαϊδουράκι, κι άρχισε το ταξίδι γιατον μύλο, χωρίς να βιάζεται για να φτάσειαργά, ώστε να χρειαστεί να περάσει το βράδυτης εκεί. Έτσι κι έγινε. Κατά τα μεσάνυχτα κιενώ η Μάρμπω περίμενε καρτερικά στον νερό-μυλο μόνη της, εμφανίστηκαν οι καλικάντζα-ροι, οι οποίοι την περικύκλωσαν και άρχισαννα της λένε…Θα σε φάμε Μάρμπω, θα σε φάμε. Η Μάρμπωτρόμαξε πολύ και φοβήθηκε. Νόμισε ότι θα τηςφέρουν φορέματα και παπούτσια, μα αντί γιααυτά, αυτοί όρμησαν πάνω της. Η Μάρμπωέβαλε τις φωνές και ξύπνησε ο μυλωνάς, αλλάμέχρι να ανάψει το φανάρι του και να βγει απότην κάμαρά του, οι καλικάντζαροι με τα νύχιατους κατάφεραν και της γρατζούνισαν το πρό-σωπο και τα χέρια. Έτσι, γύρισε στο χωριό πληγωμένη και λυπη-μένη, μα η Κάλλω την λυπήθηκε και της έδωσεκάποια από τα δικά της δώρα. Κι από ότι μά-θαμε πολλά χρόνια μετά, κι οι δυό τους παν-τρεύτηκαν, κάνανε οικογένεια, και ζήσανεευτυχισμένα και με αγάπη.Ψέματα ή αλήθεια, έτσι λεν’ τα παραμύθια!Διαδίκτυο: www.paramythades.org

Αφήγηση παραμυθιού

Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα39


ανάλογη με το πνεύμα των ημερών. (Χριστού-γεννα)Μπορούμε να σβήσουμε τα φώτα και αν υπάρ-χει η δυνατότητα, έχουμε αναμμένο ένα ή πε-ρισσότερα κεράκια. Αφηγούμαστε το παραμύθιπροσπαθώντας να είμαστε όσο πιο παραστατι-κοί μπορούμε.

Αναδιήγηση Παραμυθιού

Χωρισμός σε ομάδες των 4-5ατόμωνΧωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των τεσ-σάρων ή πέντε ατόμων και τους αφήνουμε νασυζητήσουν και να καταγράψουν τις εντυπώ-σεις και τα σχόλια τους για το παραμύθι καιτους χαρα κτήρες - ήρωές του.

ΟλομέλειαΕπανερχόμαστε στην ολομέλεια, όπου η κάθεομάδα καταθέτει τις εντυπώσεις της και ακο-λουθεί συζήτηση. Θέματα που μπορούν να συζητηθούν η ναδουλευτούν σε ομάδες:- Η εξυπνάδα, η ομορφιά, η προθυμία και ηκαλοσύνη της Κάλλως- Η ζήλεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και ο α-νταγωνισμός της Μάρμπως- Οι καλικάντζαροι που παρασύρονται απότην εξυπνάδα της Κάλλως ενώ τρομάζουν τηΜάρμπω.- Ο ρόλος της μητέρας.- Το ωραίο τέλος και το μόνοιασμα των δύοαδελφών.Καταιγισμός ιδεώνΜε τη μέθοδο του καταιγισμού των ιδεών κα-

ταγράφουμε στον πίνακα τα συναισθήματα τωνπαιδιών.Στη συνέχεια μπορεί να ακολουθήσει συζήτησηγια: - αν έχει τύχει να νιώσουν το συναίσθημα τηςζήλειας για τα αδέρφια τους, - πως το αντιμετωπίζουν οι ίδιοι και πως οιγονείς τους - εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης τωνδιαφωνιών με τα αδέρφια τους.

Στη συνέχειαΣυζητάμε με τους μαθητές, για το αν θέλουννα δραματοποιήσουν το παραμύθι και να τοπαρουσιάσουν. Μπορούν να το παρουσιάσουν είτε στους συμ-μαθητές τους ή στους γονείς τους.

Δραματοποίηση του παραμυ-θιού στη τάξη.Για την διανομή των ρόλων και τους αφηγητές,αποφασίζει η ομάδα καθώς και για όλη τηνπαρουσίαση σε συνεργασία με τον/την εκπαι-δευτικό όπου χρειάζεται.

Διανομή των ρόλων.Μπορούν να υπάρχουν δύο η περισσότεροιαφηγητές, να δοθούν ο ρόλος της Μάρμπως,της Κάλλως, της μάνας, του μυλωνά, κάποιοςνα υποδυθεί τον γάϊδαρο, ενώ τα υπόλοιπαπαιδιά να παίξουν τους καλικάντζαρους.Δε χρειάζεται μεγάλη προετοιμασία καθώς ταπαιδιά μπορούν να βάλουν και δικά τους λόγιακαι να αυτοσχεδιάσουν.Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των αφηγητώνπου ουσιαστικά αυτοί καθοδηγούν τους υπό-

40

Αξίες - Στόχοι -Να μιλήσουν, να αναγνωρίσουν, και να απενοχοποιήσουν, το συναίσθημα της ζήλειας.-Να αντιληφθούν πόσο σημαντική είναι η διατήρηση της ψυχραιμίας και της λογικής στηναντιμετώπιση του πανικού, που μπορεί να φέρει ο φόβος και ο κίνδυνος.-Να έρθουν σε επαφή με τα ήθη, τα έθιμα και τη λαϊκή παράδοση για τους καλικάντζαρους.



λοιπους μαθητές.

Παρουσίαση του δραματοποι-ημένου παραμυθιού.Μπορούν να γίνουν κάποιες πρόβες με τουςμαθητές και να αποφασιστεί από κοινού πότεκαι σε ποιους θα παρουσιάσουν το παραμύθι.Αν αποφασιστεί να το παρουσιάσουν σε μι-κρούς μαθητές μπορεί να γίνει συνεννόηση μετους/τις εκπαιδευτικούς των άλλων τμημάτων.

Οι μαθητές σε ρόλο συντονι-στή.Στη συνέχεια τα μεγάλα παιδιά μπορούν με τηνεπίβλεψη των εκπαιδευτικών τους να αναλά-βουν το ρόλο του συντονιστή και να κάνουνσυζήτηση με τα άλλα παιδιά για τις εντυπώσειςτους, τα συναισθήματα τους και να συζητήσουνγια το θέμα της ζήλειας.Οι μικροί μαθητές μπορούν εφόσον το θέλουν

να περιγράψουν δικά τους βιώματα που έχουνσχέση με αυτό το θέμα.

Θεατρικό δρώμενο Στο τέλος μεγάλοι και μικροί μπορούν να δρα-ματοποιήσουν όλοι μαζί αυτή τη φορά το πα-ραμύθι. Οι μικροί μπορούν να γίνουνκαλικάντζαροι.

Κατασκευή επιτραπέζιου παι-χνιδιού

41


Α ρχή του παρα-

μυθιού, καλη-

σπέρα της

αφεντιάς σας!Θα σας πω μια

ιστορία πουέφτασε στααφτιά μου απόστόμα σεστόμα, από

γενιά σεγενιά.

Ήταν κά-ποτετρίααδέρ-φια.Ζούσανάτυχαστοντόπο

τους. Δενείχαν δουλειά μήτε και

προκοπή. Έτσι, αποφάσισαν να πάνε στα ξέναμήπως και δούνε την μοίρα τους να αλλάζει.Ξεκίνησαν λοιπόν το άγνωστο ταξίδι τους καικαθώς περπατούσαν, βρήκαν μια βρύση μέσαστην ερημιά. Όπως ήταν εξαντλημένοι και αδύ-ναμοι αποφάσισαν να καθίσουν για λίγο εκεί,να ξαποστάσουν. Μαγείρεψαν και την ώρα πουέτρωγαν αντίκρισαν έναν γέρο να τους πλησιά-

ζει, κουτσαίνοντας και κρατώντας μια μαγ-κούρα. Σαν έφτασε κοντά τους, τους χαιρέτησεκαλόκαρδα!Γεια χαρά σας παλικάρια!Καλή σου ώρα και σε σένα γέροντα……του αποκρίθηκαν εκείνοι ενώ ο μικρότεροςαδερφός έκοψε ένα κομμάτι ψωμί και του τοπρόσφερε λέγοντάς του:Κόπιασε παππούλη να φας λίγο ψωμί μαζί μας.Ο γέρος που δεν αρνήθηκε, πήρε το ψωμί καικάθισε δίπλα τους. Δάγκωσε λίγο ψωμί κι ενώμασούσε, γύρισε και είπε προς τον μεγαλύτεροαδερφό…Πες μου παλικάρι μου, τί θα επιθυμούσες πε-ρισσότερο στον κόσμο αυτό;Εκείνη την στιγμή, πάνω από τα κεφάλια τους,πετούσε ένα σμήνος από αμέτρητα κοράκιαπου έκανε τον ουρανό να μαυρίσει. Ο μεγαλύ-τερος αδερφός, που δεν μπορούσε να πάρει ταμάτια του από το σμήνος, απάντησε στον γέροχωρίς να το σκεφτεί…Θα ήθελα, όλα αυτά τα κοράκια που πετούναπό πάνω μας, να γινόντουσαν πρόβατα και ναήτανε δικά μου!Πολύ ωραία… Και δεν μου λες; Αν ερχόταν κα-νένας φτωχός, πεινασμένος και διψασμένος,θα του πρόσφερες λίγο γάλα;Τον ξαναρώτησε ο γέρος και το παλικάρι αμέ-σως του αποκρίθηκε…Μόνο γάλα; Θα του πρόσφερα ό,τι τραβούσε ηόρεξή του… και γάλα και τυρί και μυτζήθρα!Ο γέρος τότε, χτύπησε τη μαγκούρα του στο

42

Ο γέρος και τα τρία αδέρφια


43

χώμα και με μιας τα κοράκια πέσανε στηγη και γίνανε πρόβατα κι άσπρισε οτόπος γύρω τους από τα τόσα ζων-τανά!

Αυτό ήταν. Το παλικάρι, αποφάσισε τότε να εγ-κατασταθεί εκεί. Μάζεψε τα πρόβατα και με τηνβοήθεια των άλλων χτίσανε κι ένα μαντρί και ηζωή του θα κυλούσε έτσι από εδώ και στοεξής.Αμέσως μετά, τα άλλα δυο αδέρφια κίνησαν νασυνεχίσουνε το ταξίδι τους και μιας κι ο γέροςδεν είχε που να πάει, τους ακολούθησε. Μετάαπό ώρες περπάτημα, βρέθηκαν μπροστά σεμια όαση. Κάθισαν να ξαποστάσουν κι ο γέροςρώτησε τον δεύτερο αδερφό:Εσύ, παλικάρι μου, τι θα επιθυμούσες περισσό-τερο να έχεις;Γέροντα, βλέπεις όλα αυτά τα πουρνάρια εδώμπροστά μας; Αν αυτά, αντί για πουρνάρια ήτανελιές θα ήμουν ευτυχισμένος!Πολύ ωραία. Και δεν μου λες… Κι αν κανέναςφτωχός χτυπούσε την πόρτα σου για βοήθεια,θα του έδινες λίγο λαδάκι να έχει να ρίχνει στοφαγητό του;Και το ρωτάς; Και βέβαια θα του έδινα…Χτύπησε και πάλι ο γέρος τη μαγκούρα κατα-γής και αμέσως τα πουρνάρια μεταμορφώθη-καν σε ελαιόδεντρα κι από τα κλαδιά τουςκρέμονταν αμέτρητες ελιές. Ο δεύτερος αδερ-φός το πήρε κι αυτός απόφαση κι έμεινε σεεκείνον τον τόπο. Μάζευε τις ελιές και άλλεςτις έκανε λάδι ενώ άλλες τις ετοίμαζε για φα-γητό. Και με το πέρασμα το χρόνου άρχισε ναπουλάει τα αγαθά του, σε άλλα χωριά καιπόλεις.Τελευταίος έμεινε ο μικρότερος αδερ-φός και μαζί με το γέρο ξεκίνησαν καιπάλι το ταξίδι τους. Περπάτησαν αρ-

κετά μέχρι που έφτασαν σε ένα σταυρο-δρόμι. Βρήκαν μια βρύση και αποφάσι-

σαν να κάτσουν λίγο να ξαποστάσουν, ναξεδιψάσουν και να ξεκουραστούν. Δεν πέ-

ρασε πολύ ώρα και ο γέρος ρώτησε το μικρόαδερφό:Εσύ μικρέ μου, με τί θα ήσουν ευχαριστημένος;Εγώ καλέ μου γέροντα, θα ήθελα αυτή ηβρύση να τρέχει συνέχεια με μέλι.Κι αν φτωχοί άνθρωποι σου χτυπήσουν τηνπόρτα και σου ζητήσουν μέλι, θα τους δώσεις;Και βέβαια γέροντα! Θέλει και ρώτημα;Χτύπησε ξανά ο γέρος την μαγκούρα στο έδα-φος και η βρύση έπαψε να τρέχει με νερό καιξαφνικά μέλι άρχισε να στάζει. Λίγο στην αρχήκι ύστερα περισσότερο. Και ο νέος αποφάσισενα μείνει εκεί και να πουλάει μέλι στους περα-στικούς μα και στους εμπόρους. Κι όποτε κά-ποιος φτωχός του ζητούσε λίγο μέλι για ναγλυκάνει την όρεξή του μα και για να πάρει δύ-ναμη, αυτός δεν του έλεγε όχι.Μετά κι από αυτό, ο γέρος σηκώθηκε καιέφυγε μόνος τους, κουτσαίνοντας και βαστών-τας την μαγκούρα του.

Πέρασε αρκετός καιρός κι ο μικρότερος αδερ-φός θέλησε να δει τα αδέρφια του. Αφούάφησε στην θέση του έναν υπηρέτη, κίνησε ναπάει να τους βρει. Μόλις έφτασε όμως στομέρος που ο αδερφός του είχε τις ελιές, αντίγια ελαιόδεντρα είδε τον κάμπο γεμάτο μεπουρνάρια, όπως ακριβώς όταν τον αντίκρισανγια πρώτη φορά. Κι όταν αναζήτησε τον μεγα-λύτερο αδερφό του που είχε γίνει βοσκός, αντίγια τα πρόβατα, είδε και πάλι αμέτρητα κοράκια

να πετάνε στον ουρανό.Σαστι-


σμένος όπωςκαθότανε και χωρίς να έχει καταλάβει τίποτα,εμφανίστηκε μπροστά του ο γέρος. Με καλό-καρδη φωνή γύρισε και του είπε…Μην απορείς… Τα αδέρφια σου δεν τήρησαντην υπόσχεσή τους. Δεν βοήθησαν τους φτω-χούς που τους ζήτησαν βοήθεια και έτσι ό,τικαλό τους δόθηκε το έχασαν. Σε αντίθεση με

εσένα όμως που έχειςμεγάλη και κα-

λοσυνάτη καρδιά, βοηθώντας όποιον έχειανάγκη, συνεχίζεις να έχεις το δώρο που σουδόθηκε. Να έχεις την ευχή μου κι έτσι να συνε-χίζεις την ζωή σου.Κι ο γέρος χάθηκε πριν ο μικρότερος αδερφόςπρολάβει να πει οτιδήποτε…Ψέματα ή αλήθεια, έτσι λεν’ στα παραμύθια!

Διαδίκτυο: www.paramythades.org Posted on 3 Φε-βρουαρίου 2014 byΧρήστος Τσίρκας

44


ΔραστηριότητεςΑφόρμηση

Οι δύο κούκλες τηςτάξης μας, ο Κούλης ο βα-τραχούλης και η Πίτσα η Πα-πίτσα φέρνουν στοσχολείο ένα παλιό μπα-ούλο.

Τι μπορεί να έχειμέσα;

Μετά από ψάξιμο των παιδιώνβρέθηκαν: παλιές φωτογραφίες,παλιά κεντήματα, ένα κομπολόϊ τουπαππού, κουβάρια, παλιά ρούχα και ένα κιτρινι-σμένο βιβλίο. Ανοίγει το βιβλίο ο/η εκπαιδευτι-κός και το ξεφυλλίζει….έχει παραδοσιακάπαραμύθια.

Αφήγηση.

Ανάλυση – σύνθεση Tων ενοτήτων του παραμυθιού στην ομάδα.Αναζήτηση άγνωστων λέξεων - εννοιών καιερμηνεία τους.

Αναδιήγηση

Το παραμύθι αλλιώς…

Διαβάζοντας το παραμύθι, τα παιδιά παρα-τήρησαν ότι δεν έδινε αρκετές πληροφορίες

για τη ζωή των μεγάλων αδελ-φών μετά το χωρισμό τουςαπό το γέρο. Αποφασίσαμε

λοιπόν να χωριστούμε σε τρειςομάδες και να δώσουν τα παιδιά

μια δική τους ιστορία.«Ο μεγαλύτερος αδελφός, όταν

έφυγε ο γέρος, βρήκε μια καλή γυ-ναίκα, την παντρεύτηκε και έκαναν δυο

παιδιά. Από τα πρόβατα έβγαζε πολύ γάλακαι το πουλούσε, έφτιαχνε και τυράκι και βού-τυρο. Έγινε πολύ πλούσιος. Ο γέρος ήθελε ναδει αν κάνει αυτά που υποσχέθηκε και μετα-μορφώθηκε σε γριά ζητιάνα. Είπε ότι είναιφτωχή και άρρωστη και ζήτησε λίγο γάλα γιανα γίνει καλά. Εκείνος όμως της είπε ότι τογάλα το χρειάζεται για να το πουλήσει κι όχιγια να το χαρίζει στους φτωχούς. Ο γέρος θύ-μωσε με τη συμπεριφορά του και έκανε πάλιτα πρόβατα, κοράκια.

Ο δεύτερος αδελφός έγινε πολύ πλούσιος.Πουλούσε τις ελιές κι έβγαζε και λάδι και τοπουλούσε κι αυτό. Δεν παντρεύτηκε γιατί δενήθελε. Κάποια μέρα, ήρθε ένα παιδάκι φτωχό.Του ζήτησε να του δώσει ψωμί κι ελιές να φάειγιατί πεινούσε. Ήταν ο γέρος μεταμορφωμένος.Αυτός το έδιωξε, γιατί δεν αγαπούσε τα παιδά-κια, γι’ αυτό δεν έκανε δικά του. Ούτε αυτός κρά-τησε την υπόσχεσή του, γι’ αυτό και έχασε όλατα δέντρα – ελιές που έγιναν αμέσως πουρνά-ρια.»

Ζωγραφική – ΚατασκευέςΣτις ίδιες ομάδες.Η κάθε ομάδα ζωγράφισε την ιστορία σε Α3.Κατασκευή των ηρώων από τα παιδιά.Σε χοντρό χαρτόνι ο/η εκπαιδευτικός σχη-

ματίζει με τη βοήθεια των παιδιών τις μορφές

45

Αξίες - Στόχοι - Να αναγνωρίσουν ότι οι επιλογές μας συνοδεύονται από συνέπειες- Να αντιληφθούν ότι η μεγαλοψυχία και το καλό δικαιώνονται.- Να αντιληφθούν ότι η πλεονεξία και η αθέτηση υπόσχεσης έχουν αρνητικές συνέπειες.


των ηρώων του παραμυθιού. Στη συνέχεια ταπαιδιά χρωματίζουν και κόβουν τις φιγούρες.

Κατασκευή μακέτας με την τεχνική τουκολλάζ.

Δημιουργία τριών μακετών, τόσες όσες καιοι ομάδες των νηπίων, όσα και τα περιβάλ-λοντα στα οποία διαδραματίζεται η δράση τουπαραμυθιού.

Δραματοποιημένη αφήγηση. Τα νήπια που αναπαριστούν τα τρία αδέλφια

του παραμυθιού επιλέγονται τυχαία με κλή-ρωση. Τα υπόλοιπα παιδιά μπορούν να έχουν

ρόλους των άλλων προσώπων (γέρος, πατέ-ρας, φτωχός, περαστικός, κοράκια κ.λ.π.), ή καιστατικών στοιχείων π.χ. βρύση, αμπέλι, δέντρο, κ.λ.π. Για τις ανάγκες της δραματοποίησης δί-νουμε στα παιδιά κορδέλες, πανιά, χαρτόνιακαι ότι άλλο μπορεί να συμβολίσει μέρος τουσκηνικού της ιστορίας μας. Η δραματοποίησηγίνεται βάση της αφήγησης από τους τρειςήρωες και με εμψύχωση της κάθε κούκλας. Ταυπόλοιπα παιδιά κινούνται στο χώρο κατευθυ-νόμενα από την αφήγηση των τριών ηρώων, ήμε αυτοσχεδιασμούς χωρίς όμως να χαλούν τηδομή της ιστορίας.

Έμμετρη απόδοση του παρα-μυθιού – δημιουργία παιχνιδο-τραγουδιού.

Η δραστηριότητα έχει ως εξής:Ο/η εκπαιδευτικός δίνει το έναυσμα και τρα-

γουδά τον πρώτο στίχο της ιστορίας. Τα παιδιάκαλούνται να απαντήσουν στο στίχο. Όπου δυ-σκολεύονται βοηθάει ο/η εκπαιδευτικός.

« τρία αδέλφια περπατούν και την τύχη τουςζητούν. Τι να ψάχνουν για να βρουν;

(τα παιδιά δίνουν απαντήσεις) - Φαγητό, χωράφια, σπίτι, λεφτά, γυναίκα

και δουλειά.Ένα γέρο συναντούν του μιλούν και του ζη-

τούν:- Θέλω πρόβατα πολλά άσπρα μαύρα καφε-

τιά.Και ο γέρος στη στιγμή με το μαγικό ραβδί,

εμφανίζει πρόβατα , άσπρα μαύρα καφετιά.Δύο αδέλφια περπατούν και την τύχη τους

ζητούν. Τι γυρεύουν για να βρουν;(τα παιδιά απαντούν με τον ίδιο τρόπο)…..Ένα γέρο συναντούν του μιλούν και του ζη-

τούν:- Θέλω αμπέλια πράσινα, με σταφύλια κόκ-

κινα για να παίρνω το ζουμί και να φτιάχνω τοκρασί.

Και ο γέρος στη στιγμή με το μαγικό ραβδίεμφανίζει εκεί μπροστά, πολλά σταφύλια ζου-μερά.

Ένας νέος περπατά και την τύχη του ζητά. Τινα ψάχνει για να βρεί;

(τα παιδιά δίνουν απαντήσεις…)

46


47

- Απ’ τη βρύση τη μικρή, μέλι να τρέχει μεορμή. Χρυσό γλυκό μέλι να στάζει και όποιοςσταματά να δοκιμάζει.

Το ραβδί ο γέρος κουνά, κάνει ξανά τα μα-γικά και από τη βρύση τη μικρή, μέλι τρέχει μεορμή και σκεπάζει όλη τη γη.

Το παιχνιδοτραγούδι μπορεί να δραματοποι-ηθεί από τα παιδιά, να προστεθούν ήρωες –αδέλφια ανάλογα με τον αριθμό που θέλουμε ναδιδάξουμε, ακόμη και να παραλλαχθεί αφήνον-τας τους μαθητές να ζητούν από το «γέρο» τηςιστορίας ότι αυτά θέλουν. Καλό είναι να υπάρ-χουν επαναλαμβανόμενα έμ-μετρα μοτίβα για νααποστηθίζονται από τα παι-διά. Επίσης για την καλύ-τερη απόδοση, μπορούμε ναχρησιμοποιήσουμε αυτοσχέ-δια μουσικά όργανα, ενι-σχύοντας έτσι το ρυθμό αλλάκαι την κίνηση των παι-διών μας.

Εικονογράφησητου παραμυ-θιού, από ταπαιδιά, αφούχωριστούν σεομάδες.

Οι ομάδες επιλέγονταιτυχαία με κλήρωση ή μεκορδέλες. Αφού εικονογρα-φηθεί το παραμύθι γίνεταιαναδιήγηση από τα ίδια ταπαιδιά, χρησιμοποιώντας τιςζωγραφιές τους. Με δικήμας παρότρυνση τα βοηθάμε,ώστε να μπορέσουν να χρη-σιμοποιήσουν χρονικούς συν-δέσμους (ξαφνικά, αργότερα,στη συνέχεια κλπ).

Δημιουργία νέας ιστορίας μεδιαφορετικούς πρωταγωνιστές.

Διαφοροποιούνται οι ήρωες. Έχουμε δύοαγόρια και ένα κορίτσι, που όμως είναι άσχημο,με μακριά μαύρα μαλλιά, μεγάλη μύτη και μια

ελιά, σύμφωνα με την περιγραφή της Κ…. Η Ζ…συμπληρώνει ότι μπορεί να είναι άσχημη αλλάέχει καλή καρδιά. Στη συνέχεια γίνεται η κατα-γραφή της νέας ιστορίας η οποία εικονογρα-φείται και αυτή από τα ίδια τα παιδιά.


48

Οι τρεις καλέςσυμβουλές

Ή ταν κάποτε

ένας

φτωχός

άνθρωπος, που τον

έλεγαν Γιάννη, κ’ είχε

τη γυναίκα του και

ένα παιδί δέκα

χρονών. Δούλευε ο

άνθρωπος κάθε

μέρα απ’ το πρωί

ως το βράδυ,

αλλά δεν έβγαζε

τίποτε, μόλις και

μετά βίας

πρόφταινε τη

φαμελιά του

από ψωμί. Μια μέρα ο

Γιάννης λέει στηγυναίκα του:-Δεν υποφέρεται αυτή η ζωή, γυναίκα. Βλέπεις,δουλεύω σα σκυλί από το πρωί ως το βράδυκαι δεν μου μένει τίποτες από τη δουλειά. Θαπάρω τα μάτια μου και θα φύγω, θα πάω σταξένα να βρω μια καλή δουλειά και να σουστέλνω να πορεύεσαι μαζί με το παιδί μας. -Να πας στο καλό, άντρα μου, του λέει η

γυναίκα του, μόνο να’ χεις την έννοια για τοσπίτι, να μας στέλνεις να οικονομιόμαστε.Έφυγε λοιπόν ο Γιάννης από το χωριό και πάειστην Πόλη, μα δεν μπόρεσε να βρει καμιάδουλειά καλή, γιατί ήταν άτεχνος κιαναγκάστηκε να μπει δούλος σε έναν άρχοντα. Αυτό το αφεντικό, όσα χρόνια κι αν τουδούλεψε ο Γιάννης, δεν του έδωκε καμιάπεντάρα, μονάχα η γυναίκα του άρχοντα τουέδινε από καμιά φορά κανένα νόμισμα και τοέστελνε στο χωριό του, στην γυναίκα του.Πέρασαν δέκα χρόνια κι ο Γιάννης βαρέθηκετην ξενιτειά και θέλησε να γυρίσει στο χωριό,στην γυναίκα του και στο παιδί του. Eίχεπονέσει για την πατρίδα του.

Ετοιμάζει τα πράγματά του καιλέει τ’ αφεντικού του, να του

πληρώσει τη δούλεψη του,που του χρωστούσε.Βγάζει τ’ αφεντικό και τουδίνει τρεις λίρες και του

λέει:- Πάρε Γιάννη, αυτές τις τρεις

λίρες. Τόσο κάνει η δούλεψη σουγια τα δέκα χρόνια που με

δούλεψες και σύρε στο καλό.

Ο καημένος ο Γιάννης πήρε τις τρεις λίρες, είδεπου ήταν λίγες, άλλα δεν είπε τίποτα. Μονάχααναστέναξε από μέσα του, χαιρέτησε τ’αφεντικό του και ξεκίνησε για το χωριό του.


49

Άμα πήγε λίγο παραπέρα, τον φωνάζει τ’αφεντικό και του λέει:-Δως μου, Γιάννη, τη μια λίρα και θα σου πωμια συμβουλή. _Μα, αφεντικό, δε….._Όχι, δως μου την, του λέει.Τι να κάνει; Του την δίνει. Του λέει τ’ αφεντικό:-Για ό,τι δε σε μέλει, μη ρωτάς.-Καλά, είπε ο Γιάννης και κίνησε να φύγει. Δεν πρόφτασε να βγει όξω στην εξώπορτα καιτον φωνάζει πάλι τ’ αφεντικό.-Έλα δω, έλα δω! Δως μου άλλη μια λίρα, νασου δώσω άλλη μια συμβουλή.Του δίνει και μια άλλη λίρα.Του λέει:-Ποτέ να μη παραστρατίσεις από το δρόμο πουπήρες. Ξεκινάει πάλι ο Γιάννης και συλλογιζόταν κιέλεγε με το νου του: τι να την κάνω ο έρμοςμια λίρα μονάχα; Πώς να πάω στο σπίτι μου μεμια λίρα, ύστερα από δέκα χρόνια ξενιτειά!Δεν ξεμάκρυνε καλά-καλά από τοσπίτι και του φωνάζει τ’αφεντικό και τρίτη φορά:_Δως μου και την άλλη λίρα,να σου δώσω άλλη μιασυμβουλή.Του παίρνει κι αυτή τη λίρακαι του λέει: -Τον αποψινό θυμό φύλαγέ τοντο πουρνό!Έτσι απένταρος καιβαλαντωμένος έφυγε οΓιάννης για το χωριό.Στο δρόμο που πήγαινε, βλέπειέναν αράπη, που ήταν απάνω σ’ έναδέντρο και κολνούσε στα φύλλα τουδέντρου φλουριά. Του φάνηκε παράξενο,μα δεν είπε τίποτε στον αράπη, γιατίθυμήθηκε την πρώτη συμβουλή τουαφεντικού του και τράβηξε ίσια το δρόμοτου. -Στάσου ωρέ, του φωνάζει ο αράπης.Ο Γιάννης στάθηκε φοβισμένος, κι ο αράπηςτου λέει:-Έχω εκατό χρόνια, που κάθομαι εδώ σ’αυτό το δέντρο και κάνω αυτό που μεείδες. Πέρασαν λογής-λογής άνθρωποι κιόλοι στάθηκαν και με ρώτησαν, γιατί

κολνάω τα φλουριά στα φύλλα κι όλους τουςέφαγα. Μονάχα εσύ δεν με ρώτησες, μόνοτράβηξες ίσια το δρόμο σου. Μπράβο! Πολύγνωστικός άνθρωπος είσαι. Μπράβο! Σουχαρίζω όλα αυτά τα φλουριά, γιατί σουαξίζουν. Πάρ’ τα… χαλάλι σου κι άιντε στοκαλό. Παίρνει ο Γιάννης τα φλουριά, γεμίζει τιςτσέπες του, τους κόρφους του και τραβάει τοδρόμο του χαρούμενος. Συλλογιόταν στοδρόμο κ’ έλεγε με το νου του.-Αλήθεια, άξιζε και παράξιζε για μια λίρα ηπρώτη ορμήνια, που μου ’δωκε τ’ αφεντικό!Ύστερα από τρεις μέρες δρόμο ανταμώνει κάτιαγωγιάτες με καμιά τριανταριά μουλάριαφορτωμένα. Πήγαιναν τον ίδιο δρόμο. ΟΓιάννης τους παρακάλεσε να τον βάλουν λίγοκαβάλα, γιατί είχε κουραστεί. Έτσι τράβηξανόλοι αντάμα το δρόμο. Σε λίγο έφτασαν σ’ ένα χάνι κ’ οι αγωγιάτεςμπήκαν μέσα να πιουν κανένα κρασί κι είπανκαι του Γιάννη να μπει κι αυτός. Τότε αυτόςθυμήθηκε τη δεύτερη ορμήνια του αφεντικού

του, πως να μη παραστρατίζει από τοδρόμο που πήρε, και δεν

πήγε. Έκατσε όξω καισταματούσε τα μουλάριανα μη φύγουν. Τότε εκείπου έπιναν το κρασί οιαγωγιάτες μέσα στοχάνι, γίνεται έναςμεγάλος σεισμός, έπεσε

το χάνι και καταπλάκωσεόλους και χαντζή και

αγωγιάτες. Ο Γιάννης φοβήθηκε από το

σεισμό, μα δεν έπαθε τίποτα.Έκανε μονάχα το σταυρό του κ’είπε με το νου του: αξίζει μια λίρακαι η δεύτερη ορμήνια που μου’δωκε τ’ αφεντικό μου.Πήρε λοιπόν τα μουλάρια, έτσιφορτωμένα που ήταν, και τράβηξετο δρόμο του. Αφού προχώρησε ακόμα μερικέςημέρες, έφτασε στο χωριό του.Τραβάει ίσια γραμμή στο σπίτι τουμαζί με τα μουλάρια. Χτυπάει τηνπόρτα, τ’ ανοίγει η γυναίκα του, δεν


50

τον γνώρισε. Αυτός δεν της φανερώθηκε ποιοςείναι, μονάχα την παρακάλεσε να τον αφήσεινα ξενυχτήσει εκεί στην αυλή αυτός και ταμουλάρια του. Του λέει:-Αν μου ’λεγες για το σπίτι, δεν θα σ’ έμπαζα,αλλά αυτού μπορείς να ξενυχτήσεις κι εσύ κατα μουλάρια σου, στρατοκόπος είσαι. Είναιδίπλα κι αυτό το χαγιάτι κι αν θέλεις, στρώσενα κοιμηθείς από κάτω. Σε λίγο κει που συγύριζε τα μουλάρια, βλέπειέναν άντρα που πέρασε και μπήκε μέσα στο

σπίτι.-Α! θα

ξαναπαντρεύτηκε ηγυναίκα μου,λέει, και μένα μεξέχασε. Θύμωσε γι’ αυτόο Γιάννης καιπιάνει το τουφέκιτου να μπει μέσανα τους σκοτώσει

κι αυτόν κι αυτήν.Μα θυμήθηκε την

τρίτη ορμήνια τ’αφεντικού του: τον

αποψινό θυμό, φύλαγέτον το πουρνό. Αφήνειτο τουφέκι του καιπλαγιάζει, μα πού νακλείσει μάτι!Το πρωί, άμα έφεξε,σηκώθηκε και πήγενα βάλει κριθάρι σταμουλάρια. Είχεσηκωθεί κι η

οικογένεια κι άκουσε εκείνον τον άντρα, πουείχε μπει αποβραδίς στο σπίτι, να λέει τηςγυναίκας του:-Πάω, μάνα, και το μεσημέρι θα σου στείλωφασούλια να μαγειρέψεις.-Τότε ο Γιάννης χτυπάμε τα δυο του χέριατο κεφάλι του, πουκόντεψε νασκοτώσει το παιδίτου, τρέχει καιφανερώνεται στηγυναίκα του καιστο παιδί του.Αγκαλιάστηκαν καιφιλήθηκαν,άνοιξε ταφορτώματα πουείχε στα μουλάριακαι με τα φλουριάπου έφερε, έζησαναυτοί καλά κ’ εμείςκαλύτερα.

Μέγα, Γ.Α. (2014). Από τησυλλογή «ΕλληνικάΠαραμύθια». ΕκδόσειςΒιβλιοπωλείο της«ΕΣΤΙΑΣ».


51

Οι δραστηριότητες που ακολουθούν, έχουνεφαρμοστεί σε διαφορετικές τάξεις.

Αφήγηση

Συζήτηση

Παίρνοντας τα ερεθίσματα από το παραμύθι, ταπαιδιά ξεκινούν να καταθέτουν τουςπροβληματισμούς τους και ό,τι ταεντυπωσίασε.Εστιάζουν στην τραγική εξέλιξη που θα είχε ηιστορία του Γιάννη αν δεν είχε ακολουθήσειτην τρίτη συμβουλή «..τον αποψινό θυμό ,φύλαγέ τον το πουρνό ». Αν δεν είχεσυγκρατήσει το θυμό του, θα είχε σκοτώσειτον ίδιο του το γιο!Εντυπωσιάζει επίσης πολύ η αυτοσυγκράτησητου Γιάννη όταν, παρ’ όλη την περιέργεια πουτου προκαλεί το θέαμα του δράκου που

κολλάει τα φλουριά στα φύλλα του δέντρου,ακολουθεί την πρώτη συμβουλή «το δε σεμέλλει, μη ρωτάς» και γίνεται πλούσιος.Αρχίζει η συζήτηση για το θέμα τηςαυτοσυγκράτησης και τα παιδιά στον κύκλοκαταθέτουν πόσο τους είναι δύσκολο ναελέγξουν το θυμό τους και τι είναι αυτό πουτους θυμώνει περισσότερο στο σπίτι ή στοσχολείο.

Το κουτί του θυμούΜοιράζουμε στο κάθε παιδί ένα χαρτάκι. Κάθεπαιδί καλείται να γράψει τι το θυμώνειπερισσότερο. «Θυμώνω πολύ όταν…»Όλα τα χαρτάκια συγκεντρώνονται σ’ ένα κουτί,ανακατεύονται και τυχαία κάθε παιδί τραβάειένα χαρτάκι. Διαβάζει αυτό που γράφει καικαταθέτει στην ομάδα πως νιώθει γι’ αυτό π.χ.«Θυμώνω όταν η αδερφή μου με αντιγράφει…»«και η δικιά μου η μικρή αδερφή, τα ίδιακάνει… κ.λ.π.»Τα παιδιά σιγά σιγά και όσο προχωρά τοπαιχνίδι, αντιλαμβάνονται πως υπάρχει μεγάληομοιότητα στις αιτίες που προκαλούν το θυμόμας. Η ομάδα ζητά λύσεις.«Και τι να κάνω, να μηντης τραβήξω τα μαλλιά;»Συμφωνούμε μαζί με την ανάγνωση της αιτίαςτου θυμού, αυτός που διαβάζει, να προτείνεικαι πως κατά τη γνώμη του μπορεί νααντιμετωπιστεί ή τι βοηθάει τον ίδιο.


Αξίες - Στόχοι - Να κατανοήσουν ότι είναι σημαντικό να μην ασχολούμαστε με το τι κάνουν οι άλλοι, αλλά μεαυτό που εμείς κάνουμε.- Να κατανοήσουν ότι μόνο αν παραμείνουμε επικεντρωμένοι, θα φτάσουμε στον προορισμό -στόχο μας.- Να κατανοήσουν πόσο σημαντικό είναι να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστεδημιουργικά το θυμό μας, να παίρνουμε το χρόνο μας και να μη βγάζουμε αβίαστασυμπεράσματα.- Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα αλλά αντιδράσεις-συμπεριφορές.


52

Οδηγός διαχείρισης του θυμού Οι προτάσεις των παιδιών για τη διαχείριση-αντιμετώπιση του θυμού είναι πολλές.Αποφασίζουμε να φτιάξουμε έναν Οδηγό με 21 προτάσεις που δε θα είναι άλλοαπό αυτό που κάθε φορά βοηθά τοσυγκεκριμένο παιδί να αντιμετωπίσει το θυμότου.

Μοιράζω λευκά χαρτιά. Η εργασία είναι σεπρώτη φάση ατομική. Καθένας σκέφτεται μεποιο τρόπο θα μπορούσε να αντιμετωπίσειαποτελεσματικότερα το θυμό του, ποια τακτικήθα μπορούσε να αποβεί πιο αποτελεσματική.Συζητάμε, μοιραζόμαστε τις ιδέες μας.Εάν κάποιο παιδί έχει κοινό τρόποαντιμετώπισης μ’ ένα άλλο, θα δουλέψουν τηνκοινή τους πρόταση σε ομάδα. Γράφουμεπρώτα την πρόταση μας και μετά τηνεικονογραφούμε και την ομορφαίνουμε μεχρώματα.Οι καρτέλες του οδηγού είναι έτοιμες.

Παντομίμα Ένας τραβάει τυχαία μια καρτέλα διαχείρισηςθυμού και μόλις τη διαβάσει σιωπηρά τηνπαρουσιάζει με παντομίμα στα παιδιά. Εκείναπροσπαθούν να μαντέψουν τι κάνει το παιδίγια να διαχειριστεί το θυμό του! Π.χ. μετράειμέχρι το 10 ή παίρνει τρεις βαθιές ανάσες ήδίνει μπουνιές στο μαξιλάρι του…


53

Πλαστικοποίησαμε και αναρτήσαμε τον οδηγόστην τάξη. Όποιος χρειάζεται βοήθειαανατρέχει.

Επιδαπέδιο παιχνίδι

Το παιχνίδι αποτελείται από 16 κάρτες και έναζάρι. Παίζεται από 2 και πάνω παιδιά.Μπορούμε να πούμε πως είναι μια παραλλαγήεπιτραπέζιου παιχνιδιού. Τα παιδιά ως ήρωεςτου παραμυθιού ξεκινούν από την αφετηρία,ρίχνουν το ζάρι και συνεχίζουν ανάλογα με τοναριθμό που φέρνουν. Στις επιδαπέδιες κάρτεςαναπαρίσταται το ταξίδι του ήρωα – Γιάννη, μετα εμπόδια, τους κινδύνους και τους σταθμούςτου. Κύριο χαρακτηριστικό του παιχνιδιού τα χρυσάφλουριά που δίνουν προβάδισμα στον παίχτηπου θα πέσει πάνω τους. Τα εμπόδια και οιδυσκολίες γυρίζουν τους παίχτες πίσω. Τοπαιχνίδι τελειώνει όταν ο ήρωας φτάνει στοσπίτι του.

Θεατρικό παιχνίδι - γλωσσικήαγωγή

Αφόρμηση:

Ξεκινάμε με ομαδική εκφώνηση του τίτλου τουπαραμυθιού «Οι τρεις συμβουλές» Με σταθερή φωνή

Με εναλλαγές στην ένταση -Σιγανά/Δυνατά/Σταδιακή αύξηση και μείωσητης έντασης Με εναλλαγές στην ταχύτητα -Αργά/Γρήγορα/Σταδιακή αύξηση και μείωση τηςταχύτητας Με εναλλαγές στην τονικότητα - Χοντρή ήχαμηλή φωνή/Λεπτή ή ψιλή φωνή Με εναλλαγές στην άρθρωση -Κοφτή/Δεμένη φωνή


54

Κύριο Μέρος: Θεατρικό Παιχνίδι 1η Φάση – Περπατώ στο δρόμο που έκανε ο Γιάννης γιανα γυρίσει σπίτι του - πεινάω και είμαικουρασμένος - συναντώ το δέντρο με τονΑράπη - παίρνω τα φλουριά - βρίσκω τουςεμπόρους με τις πραμάτειες τους ….κλπ

2η Φάση – Δίνω στα παιδιά μουσικό ερέθισμα (επιλέγωδιαφορετικό σε κάθε οδηγία μου)Το ταξίδι μου είναι μεγάλο και περπατώ Κουρασμένα (αργή μουσική) φοβισμένα προσεκτικά σκεπάζομαι γιατί κρυώνω τρέχω να αποφύγω κάποιο κίνδυνο θυμωμένα στεναχωρημένα χαρούμενα

3η Φάση – κλείσιμοΦτάνω στο σπίτι μου και βρίσκω τηνοικογένειά μου. Τα παιδιά τρία- τρία στουςρόλους του Γιάννη της γυναίκας του και τουγιού του αγκαλιάζονται και χορεύουν στορυθμό της μουσικής που ακούν. Είναιχαρούμενοι, ευτυχισμένοι, πλούσιοι και μαζί.Κάθονται τέλος στο πάτωμα και ονειρεύονταιτη ζωή τους από δω και πέρα….

Τα θυμωμένα μπαλόνια Στον κύκλο δείχνω στα παιδιά ένα μικρόστενόμακρο ή στρογγυλό μπαλόνι. Αρχίζω νατο φουσκώνω και ακολουθεί ο διάλογος:- Ας υποθέσουμε ότι αυτό είναι ένα παιδί πουνιώθει να θυμώνει. Πώς αρχίζει να φαίνεται;- Αρχίζει να φουσκώνει.- Μπορεί να φύγει ο θυμός του;- Όχι.- Αν συνεχίσει έτσι τι νομίζετε ότι θα τουσυμβεί;- Θα σκάσει.Πράγματι σε λίγο το μπαλόνι σκάει απότομα καιτα παιδιά φωνάζουν τρομαγμένα από τοθόρυβο.- Γιατί φωνάξατε;

- Τρομάξαμε.- Όταν λοιπόν κάποιος αφήνει το θυμό του νασκάσει τι προκαλεί στους γύρω του;- Φόβο.- Όμως και ο ίδιος πώς νιώθει;- Σαν κουρέλι.Φουσκώνω ένα δεύτερο μπαλόνι. Πριν όμωςαυτό σκάσει το αφήνω απότομα ελεύθερο.Αυτό αρχίζει να πετάει στην τάξη και τα παιδιάδιασκεδάζουν. Το μπαλόνι όμως πετάειανεξέλεγκτα και πέφτει και πάνω σε κάποιαπαιδιά. Γίνεται συζήτηση και καταλήγουμε ότικαι αυτό δεν είναι επιθυμητή λύση γιατί όταν οθυμός αφήνεται ελεύθερος χωρίς έλεγχο, θαπέσει πάνω και σε κάποιους που δεν φταίνε. Φουσκώνω ένα τρίτο μπαλόνι. Πριν όμως αυτόσκάσει, πιάνω το στόμιό του και αφήνω σιγάσιγά τον αέρα να ελευθερωθεί. Ακολουθείσυζήτηση και καταλήγουμε στο συμπέρασμαότι αν εκφράζουμε τον θυμό μας στο σωστόχρόνο και με κατάλληλο τρόπο, ούτε στουςάλλους κάνουμε κακό, ούτε στον εαυτό μας.Καταλήξαμε ότι ο θυμός είναι ένα συναίσθημαπου φέρνει πολύ ενέργεια. Είναι σημαντικό ναμάθουμε να τη διαχειριζόμαστε με τρόπο δημι-ουργικό, ώστε να αποβεί βοηθητική και όχι κα-ταστροφική για μας και τους γύρω μας. Στο τέλος της ημέρας πήρε το κάθε παιδί έναμπαλόνι, ώστε όταν νιώθει θυμωμένο να τοφουσκώνει και να αφήνει το θυμό του ναφύγει στον αέρα

Επιδαπέδιο παιχνίδιΤο κάθε παιδί, μετά από ομαδική συζήτηση καιεπεξεργασία παίρνει ένα φύλλο Α4. Γράφει τηνπρόταση που του αντιστοιχεί, το ζωγραφίζειόπως θέλει και μετά από πλαστικοποίηση είναιέτοιμο να παιχτεί στο πάτωμα σαν επιδαπέδιομε ένα ζάρι και πιόνια τα ίδια τα παιδιά.


55


Μ ια φορά κ’ έναν καιρό ήταν δυο

αδέρφια. Ο ένας ήταν πολύ φτω-

χός κι ο άλλος πολύ πλούσιος.

Πολλές φορές ο φτωχός πήγαινε να ζητήσει

βοήθεια απ’ τον αδερφό του, μα αυτός κλαιγό-

ταν περισσότερο.- Οι χρονιές είναι δύσκολες, δεν έχει

φέτος λάδι, και τέτοια.Έτσι πια ο φτωχός δεν πήγαινε στον

αδερφό του. Μια χρονιά ο χειμώνας ήταν πολύβαρύς. Ο φτωχός ούτε ψωμί ούτε φωτιά δενείχε. Λέει λοιπόν στη γυναίκα του.

- Θα πάω να βρω την τύχη μου. Έτσι κιαλλιώς δεν γίνεται τίποτε. Θα πάω να βρωδουλειά.

Παίρνει λοιπόν τα μάτια του, ρίχνει κ’ ένατσουβάλι στον ώμο του. Δρόμο παίρνει, δρόμοαφήνει, νυχτώθηκε ανάμεσα σ’ εφτά βουνά.Δεν ήξερε ο καημένος τι νακάνει, πώς να περάσει τηνύχτα. Συλλογί-στηκε, συλλογί-στηκε και τέλοςανέβηκε σ’ έναψηλό δέντρονα μην τονφάνε ταθηρία.

Όταν σκοτείνιασε πια καλά, άρχισαν ναβουϊζουν τα βουνά, να τρέμει η γη.

Αυτός ο καημένος στο δέντρο επάνω έτρεμεαπ΄ το φόβο του. Δεν ήξερε τι είναι. Όσο πή-γαινε, η βουή ερχόταν πιο κοντά κι αυτός τόσοπερισσότερο έτρεμε πάνω στο δέντρο. Τέλοςβλέπει ένα μαύρο πράμα να πλησιάζει. Ίσια-ίσια ερχόταν κάτω απ’ το δικό του δέντρο.

Εκεί στη ρίζα του δέντρου ήταν μια μεγάληπλάκα. Ακούει λοιπόν μια άγρια φωνή.

- Άνοιξε κουδούνα!Ανοίγει η πλάκα. Σκύβει και τι να δει! Ήταν

δράκοι. Άρχισαν να κατεβαίνουν. Μετράει: ένας,δυο, τρεις… σαράντα δράκους μέτρησε πάνωαπ’ το δέντρο ο άνθρωπος, που κατέβηκανκάτω. Όταν μπήκαν και οι σαράντα, ακούει πάλιμιαν άγρια φωνή:

- Σφάλιξε, κουδούνα!Κλείνει η πλάκα, έπαψε και η βουή. Άρχισε

σιγά – σιγά ο άνθρωπος ναέρχεται στονεαυτό του.

Συμμαζεύτηκεκαι πέρασε όπως

– όπως τη νύχτα τουπάνω στο δέντρο.

Όταν κόντευε ναξημερώσει, ακούειπάλι την ίδια βουή.Ακούγεται πάλι ηφωνή:

Κουδούνα


- Άνοιξε, κουδούνα!Άρχισαν να βγαίνουν οι δράκοι. Ένας, δυο,

τρεις…σαράντα δράκους μέτρησε πάλι ο άν-θρωπος. Αφού βγήκαν και οι σαράντα, ακούγε-ται η άγρια φωνή:

- Σφάλιξε, κουδούνα!Κλείνει η πλάκα κι άρχισαν να φεύγουν οι

δράκοι. Βουϊζαν πάλι τα βουνά κ’ έτρεμεν η γη.Σιγά – σιγά έπαψεν η βουή και δεν ακουγότανπια τίποτε.

Έκανε το σταυρό του ο άνθρωπος και κατέ-βηκε απ’ το δέντρο. Έκανεν ένα γύρο, κοίταξεαποδώ την πλάκα, την κοίταξε αποκεί, είδεπου δεν ήταν ψυχή εκεί γύρω.

- Ας φωνάξω, λέει, κ’ εγώ, τι θα πάθω;Έτσι κι αλλιώς χαμένος είμαι!

Φωνάζει λοιπόν:- Άνοιξε, κουδούνα!Αμέσως άνοιξε η πλάκα. Βλέπει μπροστά

του μια μαρμαρένια σκάλα. Κατεβαίνει κάτωκαι βρίσκεται σ’ ένα μεγάλο περιβόλι. Γύρω –γύρω το περιβόλι είχε σαράντα δωμάτια: έναγια κάθε δράκο. Χαλιά, κρεβάτι και τραπέζι σεκάθε δωμάτιο.

Ο φτωχός ο καημένος έτριβε τα μάτια του.Τα σεργιάνισε όλα. Τελευταία – τελευταία βρί-σκει άλλες τρεις κάμαρες. Τα κλειδιά ήταν κρε-μασμένα σ’ ένα δέντρο. Τα παίρνει κι ανοίγει

την πρώτη κάμαρα. Τι ναδει; Όλη η κάμαρα

ως τηνπόρταήτανγεμάτη

φλου-ριά. Ρί-

χνει κάτωτο τσουβάλι

που είχε στον ώμο του και το γεμίζει ως τημέση φλουριά και λίρες.

Ανοίγει και τη δεύτερη κάμαρα. Τι να δει;Διαμάντια! Κάτι μεγάλα διαμάντια σαν αυγά.Ρίχνει πάλι το τσουβάλι κάτω, βάζει πολλά –πολλά διαμάντια μέσα. Πάει και στην άλλη κά-μαρα, βρίσκει μαργαριτάρια, κάτι μαργαριτάριασα ρεβύθια μεγάλα! Ρίχνει πάλι το τσουβάλικάτω και τ’ απογεμίζει με μαργαριτάρια. Τοδένει καλά – καλά, το ρίχνει στον ώμο του καιίσια στη σκάλα. Ανεβαίνει πάνω και φωνάζει:

- Σφάλιξε, κουδούνα!Αμέσως έκλεισε η πλάκα. Ρίχνει το τσου-

βάλι στον ώμο πάλι και δρόμο.Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει, φτάνει κοντά

στο χωριό. Κρύβεται σε κάτι δέντρα, για να μητον πάρει κανείς είδηση, κι άμα πια νύχτωσεκαλά, κατά τα μεσάνυχτα, όταν ησύχασε ο κό-σμος, πάει σιγά – σιγά και χτυπά την πόρτα τουσπιτιού του. Ανοίγει η γυναίκα του, μπαίνειμέσα αυτός και κλείνει καλά – καλά την πόρτα.

Την άλλη μέρα σηκώθηκαν, αγόρασαν ό,τιείχαν ανάγκη. Αγόρασαν ψωμί, φαϊ, σκεπά-σματα, ρούχα, παπούτσια για τα παιδιά που δενείχαν.

Σιγά – σιγά ξανοίχτηκαν. Έσιαξαν το σπίτιτους, πήραν ένα κτήμα, πήραν ένα αμπέλι,πήραν κι άλλο κτήμα. Έπειτα ψήλωσε ηδουλειά τους. Πήραν υπηρέτες, μα-γείρους, μαγείρισσες.

Ο αδερφός ο πλούσιος άρχισε ναυποπτεύεται. «Πού τα βρήκε αυτόςτα λεφτά, τόσα λεφτά! Αυτόςήταν φτωχός. Δεν έλειψεπαρά δυο μέρες μονάχα».Σηκώνεται λοιπόν και πη-γαίνει στου αδερφούτου.


58

- Καλημέρα, αδερφέ! Τι γίνεσαι; Πως περ-νάς; ( Άρχισε τώρα τις κολακείες). Πώς στενο-χωριόμουν αδερφούλη μου, που δεν είχεςψωμί να φας, που υπέφερες! Πώς τα κατάφε-ρες μαθές και τα περνάτε τώρα καλά;

- Ε, να! Ο θεός λυπήθηκε τα παιδιά καιτη γυναίκα μου, είπε ο άλλος.

Αποδώ τον είχε, αποκεί τον είχε, τον κατά-φερε και του λέει το μυστικό. Αυτό κι αυτόαδερφέ μου.

Την άλλη μέρα σηκώνεται αυγή – αυγή οπλούσιος και ρίχνει τρία τσουβάλια στον ώμο. Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει, φτάνει στο δέν-τρο που είχε στη ρίζα του την πέτρινη τηνπλάκα. Ανεβαίνει πάνω στο δέντρο. Άμα νύ-χτωσε καλά κι΄ έφτασε η ώρα, ακούγοντανπάλι εκείνη η βουή. Έτριζαν και τα εφτάβουνά.

Σαν έφτασαν εκεί αποκάτω οι δράκοι, ακού-γεται η άγρια φωνή:

- Άνοιξε, κουδούνα!Αμέσως ανοίγει η πλάκα… Μετράει κι αυτός:

ένας, δυο, τρεις… σαράντα δράκοι κατέβηκανκάτω. Ύστερα πάλι ακούστηκε η φωνή:

- Σφάλιξε, κουδούνα!Αμέσως έκλεισε η πλάκα. Συμμαζεύτηκε

πάνω στο δέντρο ο πλούσιος και πέρασε τηνύχτα του.

Το πρωϊ, αυγή – αυγή, άρχισε πάλι να τρίζειο τόπος. Ξυπνά ξαφνιασμένος ο πλούσιος.

- Άνοιξε, κουδούνα! Ακούγεται η άγριαφωνή από κάτω. Ανοίγει αμέσως η πλάκα καιβγαίνουν ένας – ένας και οι σαράντα δράκοι.

Μόλις έφυγαν κ’ έπαψε η βουή και σταμά-τησε να τρίζει ο τόπος κατεβαίνει κάτω οπλούσιος.

- Άνοιξε, κουδούνα! Φωνάζει κι αμέσωςανοίγει η πλάκα και μπαίνει μέσα.

- Σφάλιξε, κουδούνα! Λέει και κλείνει ηπλάκα.

- Καλά σ’ έχω, λέει ο πλούσιος. Ρίχνει τατρία τσουβάλια στον ώμο του και τραβά ίσιαστις τρεις κάμαρες. Ούτε το περιβόλι κοίταξεούτε τα σαράντα δωμάτια. Γεμίζει το ένα τσου-βάλι με λίρες και τ’ άλλο με διαμάντια και τ’άλλο με μαργαριτάρια και τα φέρνει κι αυτάκοντά στη σκάλα.

Άμα ετοιμάσθηκε πια για να βγει έξω, δεθυμόταν τι έπρεπε να πει, για ν’ ανοίξει ηπλάκα.

Κι άρχισε να φωνάζει.- Άνοιξε, πόρτα μ’ !Τίποτε η πλάκα, δεν άνοιγε!- Άνοιξε, πορτούλα μ’!Τίποτε.- Άνοιξε, καλή μ’, άνοιξε, χρυσή μ’ !


59

Τίποτε. Η ώρα περνούσε κ’ η πλάκα δενάνοιγε. Άρχισε να κλαίει ο καημένος. Φώναζε,παρακαλούσε. Τίποτε. Σκοτείνιασε πια κι άρ-χισε ν’ ακούγεται η βουή. Ι, ι, ο καημένος!Τραβούσε τα μαλλιά του πια.

Όσο πήγαινε, η βουή πλησίαζε. Κι όταν πιαέφτασαν οι δράκοι πάνω από την πλάκα, ακού-στηκε η άγρια φωνή:

- Άνοιξε, κουδούνα!- Αχ, αυτό έπρεπε να πω και το ξέχασα ο

δόλιος, και χτυπιόταν ο πλούσιος.Στη στιγμή ανοίγει η πλάκα. Τρέχει αυτός

γλήγορα – γλήγορα και κρύβεται πίσω απ’ τησκούπα. Ήταν μεγάλη για, ίσαμε δυο ανθρώ-πους.

Μόλις μπήκε μέσα ο πρώτος δράκος, άρχισενα μυρίζεται και να φωνάζει:

- Ου! Ανθρωπήσιο κρέας μυρίζει. Αν-θρωπήσιο κρέας μυρίζει. Κι όποιος έμπαινεμέσα φώναζε το ίδιο:

- Ανθρωπήσιο κρέας μυρίζει.Μπήκαν και οι σαράντα και άρχισαν να ψά-

χνουν όλο το παλάτι τους.- Βρε, και τον τσάκωσα πίσω απ’ τη

σκούπα, φωνάζει ένας.Τον πιάνουν λοιπόν και σου τον αρχίζουν

στο ξύλο.- Εσύ ήσουν λοιπόν που ήρθες και πριν

και μας έκλεψες; Nα και τούτη, να και κείνη!Πού σε πονεί; τον έκαναν χάλια.Αυτός έκλαιγε και φώναζε:

- Όχι εγώ, δεν ξανάρθα. Οαδερφός μου, ο αδερφόςμου ήρθε και σας έκλεψε!Εγώ πρώτη φορά έρχο-μαι. Νόμιζε πως μ’ αυτάθα γλίτωνε.

- Έννοια σου, του λεν’οι δράκοι. Και τον αδερφόσου θα τον κανονίσομε,μα πρώτα εσένα. Τονκατάκοψαν, τον έκα-ναν κομμάτια, κομμα-τάκια.

- Καλά τον κα-νονίσαμε αυτόν,είπαν οι δράκοι.Τώρα τον άλλονπως θα τον βρούμε;

Συλλογιζόταν, συλλογιζόταν.- Α! το βρήκα! Λέει ο μεγάλος τους. Θα

πάρω σαράντα τουλούμια. Θα γεμίσομε τα τέσ-σερα με μέλι και στα άλλα τα τριανταέξι τατουλούμια θα μπουν οι τριανταέξι από μας. Σεκάθε τουλούμι κι από ένας δράκος. Οι τέσσε-ρεις θα μείνομε απ’ όξω. Θα τα φορτώσομεσε είκοσι μουλάρια και θα πάμε στο χωριό. Οιτέσσερις που θα είναι απ’ έξω θα φωνάζουν:Μέλι καλό, καλό μέλι! Και θα λένε πως το που-λούμε όλο μαζωμένο. Όποιος βρεθεί να τ’αγοράσει όλο μαζωμένο, αυτός θα είναι πουμας έκλεψε, γιατί που θα τα βρουν οι άλλοιτόσα λεφτά να τ’ αγοράσουν.

Άμα μας βάλει μέσα κ’ είναι η ώρα, θα‘ρθουμε εμείς που θα είμαστε απ’ όξω και θασας χτυπήσουμε με το πόδι στα τουλούμια, ναβγείτε όξω να τον διορθώσομε.

- Καλά το λες, είπαν οι άλλοι.Έτσι και έγινε. Πήραν τα τέσσερα τουλού-

μια, τα γέμισαν μέλι, στ’ άλλα τριανταέξι του-λούμια μπήκε από ένας δράκος, τα φόρτωσανσε είκοσι μουλάρια και πήγαν στο χωριό, κι άρ-χισαν να φωνάζουν:

- Μέλι καλό, καλό μέλι!Έβγαιναν όξω ο κόσμος και κοίταζαν:- Ε, μαστόροι! Θέλω ένα τουλούμι μέλι,

φώναξε ένας.- Όλο μαζί το πουλούμε, λέει ο μεγάλος

ο δράκος.


60

Έφευγαν λοιπόν όλοι οι χωριανοί. Φτάνουνκαι στου άλλου αδερφού το σπίτι. Βγαίνει όξωο άρχοντας:

- Εγώ το παίρνω μαζωμένο το μέλι, λέει.Πόσο θα μου το δώσετε;

Συμφώνησαν μια τιμή, τους πλήρωσε κ’ύστερα οι τέσσερις δράκοι με τους υπηρέτες τ’αφεντικού ξεφόρτωσαν τα τουλούμια στηναυλή.

Λέει τότε ο άνθρωπος στους τέσσερις δρά-κους, φιλόξενος καθώς ήταν.

- Ελάτε μέσα να πάρετε ένα κρασί.Μπήκαν αυτοί μέσα, τους κέρασε, τους ξα-

νακέρασε κρασί. Ένας υπηρέτης εκεί που τρι-γύριζε στην αυλή, πάει κοντά σ’ ένα τουλούμι.Το χτυπά με το πόδι του, κι ακούει από μέσαμια φωνή.

- Να βγω; είναι ώρα;- Όχι ακόμα, απαντάει ο υπηρέτης. Πε-

ρίμενε, περίμενε. Τρέχει αμέσως, μια και δυοκαι το λέει στ’ αφεντικό. Αυτό κι αυτό αφεν-τικό!

- Φέρτε κρασί! Λέει τ’ αφεντικό, κρασί καιτους καλύτερους μεζέδες.

Έπιναν, έπιναν οι τέσσερις δράκοι.- Πάρτε κι ορίστε, πάρτε κι ορίστε.

Τους έκαναν

στουπί στο μεθύσι. Έπεσανο ένας αποδώ κι ο άλλοςαποκεί.

Στο μεταξύ πρόσταξε τ’αφεντικό κι’ έβαλαν σ’ ένα μεγάλοκαζάνι λάδι, κι από κάτω δωσ’ του κ’έβαζαν φωτιά. Φωτιά στη φωτιά, άρχισε νακοχλακά το λάδι.

- Πάρτε από ένα κατσαρόλι στο χέρι, δια-τάζει τους υπηρέτες του ο άρχοντας.

Παίρνουν το καζάνι στην αυλή. Γεμίζουν τακατσαρόλια με ζεματιστό λάδι, ανοίγουν σιγά –σιγά το ένα τουλούμι και ρίχνουν όλοι μαζί τολάδι. Έσκασε, ζεματίστηκε μέσα ο δράκος.

Έτσι έκαναν και τους τριανταέξι. Ύστεραμπαίνουν μέσα στο σπίτι και σκοτώνουν καιτους άλλους τέσσερις με τον μεγάλο τους μαζί.

Περίμεναν ύστερα όσο που νύχτωσε καιπήγαν και τους πέταξαν και τους σαράντα στοβουνό.

- Έτσι η κουδούνα απόμεινε στον ένααδερφό. Όποτε ήθελε, πήγαινε κ’ έπαιρνελεφτά. Κι’ έζησε αυτός καλά με την οικογένειάτου και μείς καλύτερα.

- Μέγα, Γ.Α. (2014). Από τη συλλογή «ΕλληνικάΠαραμύθια». Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ».


61


Αξίες - Στόχοι - Να κατανοήσουν ότι η δυσκολία, μπορεί να είναι η ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή, όταν

αποφασίσουμε να την αντιμετωπίσουμε και δεν μας ακινητοποιήσει. - Να κατανοήσουν την έννοια της πλεονεξίας και τις αρνητικές της συνέπειες.- Να κατανοήσουν ότι οι καλές σχέσεις μπορούν να σε σώσουν σε δύσκολες στιγμές- Να κατανοήσουν ότι κάποια μυστικά καλό είναι να τα κρατάμε για τον εαυτό μας.

Αφήγηση παραμυθιού από τηνπαιδαγωγό.

Η αφήγηση γίνεται με χαμηλή μουσική υπό-κρουση. Κάθε φορά που ακούγεται η φράση«άνοιξε κουδούνα» και «σφάλισε κουδούνα»ακούγεται και συγκεκριμένος ήχος από μου-σικό όργανο (τύμπανο, κουδουνάκια ή ότι άλλοεπιθυμεί ο καθένας).

Αναζήτηση άγνωστων λέξεωνκαι εννοιών- ερμηνεία τους.

Αναδιήγηση παραμυθιούΖητάμε από τα παιδιά να αναδιηγηθούν το

παραμύθι.Ο/Η εκπαιδευτικός χωρίζει το παραμύθι σε

σκηνές, και τις γράφει σε χαρτί Α4 (καρτέλες).Τις βάζει στη σειρά βοηθώντας έτσι στην ανα-διήγηση (αυτό αφορά κυρίως τα μικρότεραπαιδιά).

Ζητάμε από τα παιδιά να μας πουν πόσοι καιποιοι είναι οι βασικοί ήρωες του παραμυθιού,να τους περιγράψουν, πώς τους φαντάζονται,τι κοινό έχουν κ.λ.π.

Εικονογράφηση του παραμυ-θιού

Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός με βάση τιςπαραπάνω καρτέλες, ζητά από τα παιδιά να γί-νουν ζευγάρια και συνεργατικά να ζωγραφί-σουν αυτό που τους λέει η σκηνή τους.Κατόπιν γίνεται το δέσιμο του παραμυθιού καιστη συνέχεια διαβάζεται στην ομάδα.


62

Κατασκευή παιχνι-διού

Με τη βοήθεια του/τηςεκπαιδευτικού τα παιδιάμπορούν να φτιάξουν έναπαιχνίδι όπου θα μπορούννα παίξουν και οι τρειςήρωες και να διανύσουν μιααπόσταση ώστε ο καθέναςνα φτάσει στην κουδούνα-σπηλιά. Κερδίζει όποιοςφτάσει πρώτος.

Ήρωες: ο πλούσιοςαδελφός, ο φτωχός, και οιδράκοι.

Κατασκευή λαβύρινθου

Στη συνέχεια μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα λαβύρινθο στο πάτωμα. Ο κάθε μαθητής ακο-λουθεί τη διαδρομή για να φτάσει στην κουδούνα, παίρνει τα χρυσά φλουριά και τις λίρες, και επι-στρέφει από διαφορετική διαδρομή. Ο λαβύρινθος σχηματίζεται στο πάτωμα και σχεδιάζεται μεχαρτοταινία. Η σπηλιά σχηματίζεται με πανιά και τραπέζι.


63

Παίζω με τους αριθμούςΟ/η εκαπιδευτικός ζητά από τα παιδιά να

αναφέρουν τους αριθμούς που θυμούνται απότο παραμύθι. Κρατάμε τον αριθμό 20 (20 γαϊ-δουράκια φόρτωσαν οι δράκοι) και το 40 (40τσουβάλια που φόρτωσαν στα γαϊδουράκια).Κατασκευάζει με τη βοήθεια του υπολογιστή20 γαϊδουράκια και 40 τσουβάλια. Τα πλαστι-κοποιεί και ζητάει από τα παιδιά να μοιράσουντα τσουβάλια στα γαϊδουράκια έτσι ώστε ναπάρουν όλα τον ίδιο αριθμό τσουβαλιών. Στησυνέχεια λιγοστεύει τα ζώα, αλλά τα τσουβάλιαπαραμένουν τα ίδια. Τα παιδιά μετρούν και μοι-ράζουν. Διαπιστώνουν ότι όταν λιγοστεύουν ταγαϊδουράκια, αυξάνεται ο αριθμός των τσου-βαλιών που θα έχει το καθένα(περιβάλλονπολλαπλασιασμού).

Τα “ληρολογήματα” – λίμερικτου παραμυθιού

Ακολουθώντας τον παρακάτω πίνακα, εν-θαρρύνουμε τα παιδιά να φτιάξουν τα δικάτους λίμερικ χρησιμοποιώντας πρόσωπα, αντι-κείμενα και καταστάσεις του παραμυθιού.

1. Ήταν ……..(κάποιος- παρουσίαση τουπρωταγωνιστή)

2. που …….(κάτι του συνέβαινε ή αποκα-λύπτεται η ιδιότητά του)

3. όμως…….(κάτι έκανε)4. και………. (κάτι είπε),5. ……………..(βρες κάτι πε-

ρίεργο γι αυτόν)

Παραδείγματα από ληρολογήματα των παι-διών:

Ένας άνθρωπος φτωχός, έψαχνε να βρειδουλειά

Για καλή του τύχη όμως βρήκε μια κρυφήσπηλιά

Κι όταν μπήκε μέσα εκεί Γέμισε γρήγορα το σακίΜε πολλά πολλά φλουριά.

Ουνα ουνα ουνα άνοιξε κουδούναΝα μπω μέσα στη γούρνα Να πάρω τα χρυσάΚι ας είναι και βαριάΟύνα ούνα ούνα σφάλισε κουδούνα.

Ένας δράκος με ουρά Φύλαγε χρυσαφικάΌμως κάποιος με μυαλόΤου τα πήρε στο λεπτόΚαι ο δράκος με ουρά, έπαθε μεγάλη συμ-

φορά.

Ένας άνθρωπος κακόςΠου ήθελε να γίνει πλούσιος κι αυτόςΈφτασε μέχρι τη κουδούναΚι όλοι τον είπανε μπουμπούναΓιατί τον άνθρωπο αυτό, τον κατάπιε ο δρά-

κος ο χοντρός.


Μ ια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας

βασιλιάς κι είχε δεκατρία παιδιά:

δώδεκα αγόρια και ένα κοριτσάκι. Πέθανε η βασίλισσα κι ο βασιλιάς ξαναπαν-

τρεύτηκε. Πήρε μια κακιά γυναίκα, που δε τ’αγαπούσε καθόλου τα παιδιά, κι ήταν και μά-γισσα.

Στο μεταξύ γίνηκε πόλεμος κι ο βασιλιάςέφυγε πολύ μακριά.

Τότε η κακιά μητριά, που εχθρευόταν ταπαιδιά, άλειψε την κόρη με πίσσα και τηνέδιωξε από το παλάτι.

Η βασιλοπούλα περπατούσε περπατούσε κιηύρε ένα ποταμάκι με κρουσταλλένιο νερό. Νί-

φτηκε εκεί, βγήκανοι πίσσες

και γί-νηκε

πιο όμορφη απ’ ότι ήταν πριν. Ξαναπήρε τοδρόμο η καημένη και περπατούσε μέρα νύχτα.

Καμιά φορά βρίσκει ένα γέρο, που βο-σκούσε τ’ αρνιά του και του λέει:

-Μπάρμπα, καλέ μου γέροντα, δε με παίρ-νεις μαζί σου για ένα κομμάτι ψωμί; Είμαι μόνηστον κόσμο κι ορφανή.

-Μετά χαράς, κόρη μου, σε παίρνω. Ότιτρώγω εγώ θα τρως κι εσύ.

Κι έτσι η βασιλοπούλα ζούσε μέσα στου γέ-ροντα το καλύβι.

Μια μέρα της λέει ο γέρος:-Εδώ κοντά, κόρη μου, κάθε βράδυ γίνεται

ένα παράξενο πράμα, κοντά στο ποτάμι. Δώ-δεκα πουλιά κατεβαίνουν στη γη και μόλιςπατήσουν το ποδάρι τους στο χώμα, γί-νονται άνθρωποι- ω θεέ μου, τα θαυ-μαστά σου!:

Η κοπέλα, μόλις τ’άκουσε, ταράχθηκε

κι είπε με τονου της:

Τα δώδεκα αδέρφιαπου εγίνονταν πουλιά


65

«Τα δώδεκαπουλιά χωρίςάλλο θα είναιτ’ αδέρφια

μου και θα τα μάγεψε,φαίνεται, η μάγισσα, ηδιαβόλισσα».

Είπε λοιπόν στο γέρο:-Μπάρμπα, θα έρθω μαζί σου το βράδυ, για

να ιδώ τα δώδεκα πουλιά.Το βράδυ βγήκε όξω με το γέρο και μόλις

άρχισε να σκοτεινιάζει είδε δώδεκα πουλιά νακατεβαίνουν απ’ τον ουρανό και να κράζουνλυπητερά.

Μόλις επάτησαν στη γη, αμέσως έγιναν άν-θρωποι… Ήταν τ’ αδέρφια της βασιλοπούλας.

Αυτή αμέσως τα εγνώρισε. Και τ’ αδέρφιατης την εγνώρισαν. Αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκανκι έκλαψαν πολύ. Δεν ήθελαν όμως να τηναφήσουν σ’ αυτό το μέρος και την πήραν καιπήγαν σ’ ένα παλιό μεγάλο σπίτι. Εκεί έμεινανόλη τη νύχτα και το πρωί ξαναγίνηκαν πουλιάκαι πέταξαν στον ουρανό.

Μια μέρα η κοπέλα βγήκε να μαζέψει χόρτα,να τα μαγειρέψει και να φάει το βράδυ με τ’αδέρφια της, γιατί τ’ αδέρφια της, κάθε βράδυ

πήγαιναν σ’ αυτό το παλιό σπίτι και κάθον-ταν όλη τη νύχτα με την αδερφή

τους. Εκεί λοιπόν που μάζευε χορ-

τάρια, ακούει μια φωνή:-Ιχ, ανθρώπου ψυχή δε φαί-

νεται. Κανείς δε λέει να με θυμη-θεί.

Γυρίζει η βασιλοπούλακαι βλέπει μια γριά που

καθόταν σ’ έναβράχο. Πάει κοντά

και της λέει:

-Τι θέλεις, θεια; Βγήκες για χόρτα; Δωσ’ μου τοκαλάθι σου να το γεμίσω τρυφερά χόρτα.

Η γριά ευχαριστήθηκε με την καλή καρδιάτης κοπέλας και της λέει:

-Κακομοίρα μου, κακομοίρα μου! Τι έχεις νατραβήξεις! Αλλά μη φοβάσαι, γιατί πέρα θε ναβγεις.

Η κοπέλα παραξενεύτηκε, άμα άκουσε αυτάτα λόγια.

-Μην παραξενεύεσαι, καλή μου βασιλο-πούλα, γιατί τα μέσα της καρδούλας σου όλατα ξέρω, όλα. Ξέρω τα μάγια που’ κανε η μη-τριά στ’ αδέρφια σου. Για να ξαναγίνουν άν-θρωποι, να κάνεις αυτά που θα σου πω: θαβγαίνεις όξω πολύ αυγή με το φεγγάρι, θα μα-ζεύεις αγριόχορτα και με αυτά θα πλέξεις δώ-δεκα φορεσιές, χωρίς όμως να μιλάς. Θα σουμιλούν, αλλά συ δε θ’ απαντάς. Κι άμα τις τε-λειώσεις, θα τις ρίξεις πάνω στα πουλιά καιαυτά μονομιάς θα γίνουν άνθρωποι. Έτσι νακάνεις.

Η βασιλοπούλα έκανε, όπως της είπε η γριά.Όλη τη νύχτα έκοβε αγριόχορτα κι όλη τη μέραέπλεκε και τσιμουδιά δεν έβγαζε. Πήγαιναν τ’

αδέρφια της, τα πουλιά, που τηνύχτα γίνονταν άνθρωποι,

της μιλούσαν κι αυτή δεμιλούσε, τη ρωτούσανκαι δεν απαντούσε. Κά-

θονταν όλη τη νύχτακαι το πρωί κακοκαρδι-


σμένα ξαναπετούσαν στον ουρανό κι όλο έκρα-ζαν λυπητερά.

Μια μέρα λοιπόν- άμα είναι η τύχη καλή,που σε πάει και που σε φέρνει!- βγήκε ένα βα-σιλόπουλο να κυνηγήσει. Κει λοιπόν που προ-χωρούσε με το σκύλο του, έφτασε στο παλιό τοσπίτι. Ο σκύλος μπήκε μέσα στο σπίτι και ξανα-βγήκε και κουνούσε την ουρά του και γαύγιζεκαι ξαναμπήκε μέσα.

Το βασιλόπουλο παραξενεύτηκε. Σου λέει,κάτι τρέχει, για να

μπαίνει και ναβγαίνει ο σκύ-λος από τοσπίτι. Πάει μέσα

και βλέπει μιαπανέμορφη κο-πέλα να πλέκει τ’αγριόχορτα. Τηςμιλάει κι αυτήτσιμουδιά.

Το βασιλό-πουλο νόμισεπως ήταν παθια-

σμένη καιδενμπο-ρούσε

να μιλή-σει. Φωνάζει τουςανθρώπους που

είχε συνοδείακαι διατάζει να

τη βάλουνπάνω στ’άλογο καινα την

πάνεστο

παλάτι. Έτσι

κι έγινε. Τηνπήγαν στο πα-

λάτι.

Το βασιλόπουλο την άλλη μέρα πήγε στονπατέρα του και του είπε:

- Πατέρα, εγώ αγάπησα μια κοπέλα , είναιβουβή, δε μιλάει, αλλά εγώ την αγάπησα καιθα την κάνω γυναίκα μου.

Ο βασιλιάς του είπε:- Αφού την αγάπησες, μετά χαράς, να την

πάρεις.Την έβαλαν λοιπόν την κοπέλα μέσα σε μια

κάμαρα μ’ ένα σωρό υπηρέτριες να την υπηρε-τούν, αλλά αυτή όλο έπλεκε και καθόλου δενσταματούσε. Άμα τέλειωσε όμως τις έντεκαφορεσιές, τελείωσε και το χόρτο. Τότε αυτήβγήκε αυγή-αυγή όξω στην αυλή του παλατιούκι έκοψε χόρτα και άρχισε πάλι να πλέκει.

Οι άνθρωποι του βασιλιά την είδαν τη νύχταπου βγήκεν όξω κι έκοβε χορτάρια και πάνεστον βασιλιά και του λένε:

- Βασιλιά μας πολύχρονε, αυτή η κοπέλα,που θέλει το βασιλόπουλο να πάρει γυναίκα,είναι μάγισσα κι όλους εδώ θα σας μαγέψει.Βγαίνει όξω τη νύχτα με το φεγγάρι και κόβειχορτάρια. Να φυλαχτείτε, πολυχρονεμένε βασι-λιά, μη σας κάνει κανένα κακό.

Κι είπε ο βασιλιάς:- Θα παραφυλάξω και θα ιδώ.Πράγματι τη νύχτα παραφύλαξε. Η κοπέλα-

έλα ντε αναποδιά!- άμα κόντευε να τελειώσεικαι την τελευταία φορεσιά, τελείωσε το χορ-τάρι. Βγήκεν όξω πάλι να κόψει χορτάρι, τηνείδε ο βασιλιάς που παραφύλαγε και αμέσως,χωρίς να χάσει καιρό, διατάζει να τη ρίξουνστη φυλακή κι ύστερα σκόπευε να τη σκοτώσεισα μάγισσα.

Αυτήν τίποτε δεν την ένοιαζε. Όλο έπλεκεκαι μες στη φυλακή ακόμα.

Έφτασεν η μέρα που θα την σκότωναν, θατην έκαιγαν ζωντανή!

Τα πουλιά, τ’ αδέρφια της, τα έμαθαν τα γι-νόμενα κι επήγαν στο παράθυρο της φυλακήςκι έκλαιγαν κι έκραζαν απελπισμένα.

Σε μια στιγμή όμως, που αυτή τελείωσε καιτην τελευταία φορεσιά, τις πετάει όλες από τοπαράθυρο της φυλακής πάνω στο καθένα

66


πουλί και μονομιάς αυτά γίνηκαν άνθρωποι. Τότε αυτή που δεν μιλούσε, εμίλησε και ζή-

τησε να την παν στο βασιλιά. Την πήγαν λοιπόν και τα είπεν όλα, ένα

προς ένα. Όλοι έκλαψαν απ’ τα μαρτύρια πουτράβηξεν η όμορφη βασιλοπούλα. Επήραν στοπαλάτι και τα δώδεκα αδέρφια κι ήταν όλοχαρά, προπάντων το βασιλόπουλο, κι ετοίμα-ζαν το γάμο.

Ο βασιλιάς έστειλε μήνυμα στον άλλον βα-σιλιά, που επάντρευε τον γιο του, και του είπε:

- Εγώ δεν θα έρθω στο γάμο. Τι να κάμω να‘ρθω, αφού έχασα και τα δεκατρία παιδιά μουμόνο να πεθάνω παρακαλώ.

Αλλά τον καλούσαν και τον ξανακαλούσαν,τον ζάλισε κι η κακιά η γυναίκα του που ήθελεσιργιάνια: άιντε να πάμε, άιντε να πάμε, και ξε-κίνησαν και πήγαν.

Έγινεν ο γάμος με όλα τα μεγαλεία. Η μητριά, μόλις είδε τη βασιλοπούλα με τα

δώδεκα τ’ αδέρφια της, αμέσως τ’ αναγνώρισεκαι γι’ αυτό ήθελε να φύγει, αλλά η βασιλο-πούλα δεν την άφησε, και λέει:

- Κανείς δε θα φύγει, προτού κεραστεί καιμας πει την ιστορία του.

Κεράστηκαν τα δώδεκα τ’ αδέρφια και είπαντην ιστορία τους. Ο πατέρας τους, μόλις τ’άκουσε αμέσως αναγνώρισε τα παιδιά του!

Ήρθε κι η σειρά της μητριάς να πει την ιστο-ρία της, αλλά αυτή πού ν’ ανοίξει το στόμα της!Τι να πει!

Ο άντρας της τότε διάταξε να την πιάσουνκαι να την πετάξουν όξω από το παλάτι. Κι όλοιοι βασιλιάδες που είχαν μαζευτεί, είπαν να τηνκάψουν ζωντανή κι έτσι έγινε. Την έκαψαν καιτης βγήκαν ξινά τα μάγια της.

Η βασιλοπούλα έζησε μες στα παλάτια μετον άντρα της και τ’ αδέρφια της. Κι έτσι έζη-σαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.

Μέγα, Γ.Α. (2014). Από τη συλλογή «Ελληνικά Παρα-μύθια». Εκδόσεις Βι-βλιοπωλείο της«ΕΣΤΙΑΣ».

67


Αφήγηση παραμυθιού απότον/την εκπαιδευτικό.

Aναδιήγηση από τα παιδιά.

Ερωτήσεις για την κατανόησηΌπως: - τι σημαίνει να λυθούν τα μάγια;- Για ποιο λόγο αποφάσισε να κάνει η βα-

σιλοπούλα τη θυσία να πλέκει χωρίς να μιλάει;κ.λ.π.

Συζήτηση στην ολομέλειαΜιλάμε για την οικογένειά μας και τα αδέλ-

φια μας

ΖωγραφικήΤο κάθε παιδί ξεχωριστά, ζωγραφίζει την

οικογένειά του σε ατομικό χαρτί (χαρτοδιπλω-τική που μοιάζει με σπίτι και μέσα βάζουν τηνοικογένειά τους).

ΚατασκευέςΚατασκευή της οικογένειά τους με παλάμες. Δώσαμε στο κάθε παιδί να σχεδιάσει στο

σπίτι του τις παλάμες των δικών του...κατόπιντις έφερε στο σχολείο τις κόψαμε και τις κά-ναμε κάρτες. Πόσο μεγάλο αλήθεια μας φά-νηκε το χέρι του μπαμπά σε σχέση με το δικόμας...

68


Αξίες - Στόχοι - Να αναγνωρίσουν και να συζητήσουν για την αξία της αδελφικής αγάπης- Να αναγνωρίσουν την αξία της εργατικότητας, της επιμονής και της προσήλωσης στο

στόχο.


Στη μέσα πλευρά..γράψαμε ένα ποίημα γιατην οικογένειά μας...

Γραφική άσκηση (το σπίτι καιτο περιβάλλον με γραμμές)

Ο καθένας μόνος του ή σεομάδες

Δίνουμε την οδηγία κάθε παιδί ή ομάδα, ναζωγραφίσει όποια σκηνή θέλει από το παρα-μύθι.

Στη συνέχεια βάζουμε όλες τις ζωγραφιέςσε ένα κουτί.

Παίζουμε παντομίμαΤα παιδιά της κάθε ομάδας, τραβούν μία

ζωγραφιά από το κουτί και την αναπαριστούν.

69


Ανάπτυξη και καλλιέργειαπροφορικού λόγου (το αντί-θετο της παντομίμας).

Κάνουμε ερωτήσεις πάνω στο παρα-μύθι.

Κάνουμε εμείς την ερώτηση και τα παι-διά απαντούν (μου αρέσει να κάνω ….γιατί…). Παράλληλα τα παροτρύνουμε ναχρησιμοποιούν όσο το δυνατόν περισσότε-ρες λέξεις.

Χάρτης διαδρομήςΚάνουμε κάρτες με τα σημεία που πέ-

ρασε η βασιλοπούλα, τις κολλάμε κάτω και

κάνουμε με τα παιδιά χάρτη διαδρομής. Στησυνέχεια τα παιδιά τον περπατάνε.

Κάνουν τη διαδρομή - χάρτη και σε ατομικόχαρτί.

70


71

Η θεά Εστία...η θεά του σπιτιού και της οικογένειας...τη ζω-γραφίζουμε μαζί με το σπίτι της...

Αναφερόμαστε και σε άλλα παραμύθια με μάγισσες που ταπαιδιά γνωρίζουν και μιλάμε γι΄ αυτό που μά-γεψαν.

Κάνουμε μαθηματικά μέσα από ένα παραδοσιακό τραγούδι «Έναείναι τ’ αηδόνι λαλεί μωρέ λαλεί…», του Γιώρ-γου Χαιρέτα, μέχρι τον αριθμό 13.

Κάνουμε και κάρτες να το παίζουν. Ενθου-σιάζονται πολύ μ’ αυτό και το ζητάνε κάθεμέρα.


72

Μ ια φορά κι έναν καιρό ζούσε σεμια πολιτεία ένας βασιλιάς και μιαβασίλισσα. Ήταν καλοί και αγαπη-

τοί στο λαό τους. Όμως είχαν έναν μεγάλοκαημό. Δεν είχαν αποκτήσει παιδιά και ήτανπολύ στεναχωρημένοι. Κάθε Κυριακή λοιπόνάνοιγαν τις πύλες του παλατιού και μαζεύονταντα παιδιά της πολιτείας να παίξουν στην πλα-τεία μπροστά από το παλάτι για να ακούν τιςχαρούμενες φωνές τους και να ξεχνούν λίγοτη θλίψη τους.

Μια Κυριακή πέρασε από εκεί μια γριάζητιάνα. Τη δέχτηκαν, τη φιλοξένη-σαν και όπως κάθονταν εκείστην πλατεία, πρόσεξε αυτή τηθλίψη στα μάτια του βασιλιά καιτης βασίλισσας και ρώτησε:

-Έχετε, όπως βλέπω όλα τακαλά του κόσμου, γιατί λοιπόνδεν είστε χαρούμενοι;

-Αχ, είπε η βασίλισσα, όλατα καλά μπορεί να έχουμε, μαςλείπει όμως το κυριότερο. Δενμπορέσαμε να αποκτή-σουμε παιδιά.

-Θα σας βοηθήσωεγώ, είπε τότε η γριά,γιατί είστε καλοί άν-θρωποι. Θα σαςδώσω δύο μήλα. Θατα κόψετε και τα δύο στημέση. Ένα κομμάτι θα το

φάει ο βασιλιάς, ένα η βασίλισσα, ένα θα δώ-σετε στη φοράδα σας και ένα στη σκύλα σας.Τα σπόρια τους δε θα τα πετάξετε, αλλά θα τασπείρετε στην αυλή σας.

Έτσι κι έγινε και η ζητιάνα έφυγε. Σε λίγουςμήνες πράγματι έκανε η βασίλισσα δύο δίδυμααγόρια, ίδια σα δυο σταγόνες νερό. Έκανε ηφοράδα δυο ίδια πουλαράκια και η σκύλα δύοίδια κουταβάκια.Στην αυλή φύ-τρω-

Η Λάμια


73

σαν δύο κυπαρίσσια. Στο παλάτι η ζωή άλλαξε.Όλοι ήταν χαρούμενοι.

Τα παιδιά μεγάλωσαν και έγιναν δυοόμορφα παλικάρια. Μια μέρα ξαφνικά έναςγιος είπε:

-Θέλω να φύγω, να πάω να γνωρίσω άλλαμέρη και ανθρώπους, να κάνω τη δική μουτύχη.

Μόλις το άκουσε αυτό ο βασιλιάς και η βα-σίλισσα στενοχωρήθηκαν πολύ.

-Πού θα πας; του είπαν. Εμείς, τόσα χρόνιαχωρίς παιδιά, ήμασταν σαν πεθαμένοι. Εσείςείστε η χαρά και το νόημα της ζωής μας. Εδώέχεις ό,τι θέλεις, γιατί να φύγεις; Το παιδί όμωςδεν άκουγε τίποτα. Ήταν αποφασισμένο. Τουέδωσαν λοιπόν το ένα από τα δύο άλογα και τοένα από τα δύο σκυλιά, του έδωσαν και τηνευχή τους και με πόνο τον είδαν να φεύγει.

Δρόμο παίρνει, δρόμο αφήνει έφτασε έναβράδυ σε μια άγνωστη πολιτεία. Χτύπησε τηνπόρτα σε ένα σπιτάκι και άνοιξε μια γριούλα.

-Μπορώ να μείνω εδώ απόψε, γιατί ταξι-δεύω μέρες και είμαι κουρασμένος; τη ρώτησε.

-Και βέβαια να μείνεις, είπε η γριούλα.Έβαλαν τα ζώα στοστάβλο και του έδωσενα φάει. Την ώρα που

έτρωγε είπε τοβασιλό-πουλο ότιήθελε ναγνωρίσειτα μέρη σ’

αυτή την πολιτεία πριν συνεχίσει το δρόμο του. -Να βγεις το πρωί, του είπε η γιαγιά, όμως

πρόσεχε προς τα πού θα πας. Στην άκρη τουδάσους είναι ένα μονοπάτι χορταριασμένο. Δενπρέπει να το ακολουθήσεις γιατί στο τέλος του,στην άκρη του γκρεμού, ζει μια γριά μάγισσα.Σε όποιον έχει φτάσει εκεί του έχει ρίξει μιαμαγική σκόνη και τον μαρμάρωσε. Έχει πολ-λούς ανθρώπους και ζώα μαρμαρωμένα. Κάνετη βόλτα σου και το βράδυ έλα πάλι να κοιμη-θείς εδώ.

-Ευτυχώς που μου το είπες, για να προ-σέχω, απάντησε εκείνος, όμως είχε άλλο σχέ-διο στο νου του.

Σαν ξημέρωσε, πήρε το άλογό του και τοσκύλο του και ξεκίνησε. Μόλις όμως απομα-κρύνθηκε πήρε το μονοπάτι που του είχε πει ηγιαγιά να αποφύγει. Προχώρησε και έφτασεστην καλύβα της μάγισσας. Μόλις την είδε κα-τέβηκε από το άλογο και όρμησε πάνω της.Εκείνη όμως πρόλαβε να του ρίξει τη μαγικήτης σκόνη και τον μαρμάρωσε και αυτόν και τοάλογο και τον σκύλο. Άδικα τον περίμενε στοσπιτάκι της η γριούλα να επιστρέψει το βράδυ,όπως της είχε υποσχεθεί.

Μόλις το παλικάρι μαρμαρώθηκε, το ένακυπαρίσσι στην αυλή των γονιών του μαρά-θηκε. Το είδαν εκείνοι και άρχισαν να κλαίνε.

-Κάτι κακό έπαθε το παιδί μας, είπαν. -Θα πάω εγώ να δω τι έπαθε ο αδελφός

μου, είπε τότε ο άλλο βασιλόπουλο. Ο βασιλιάς και η βασίλισσα έπεσαν να πε-

θάνουν από τη στεναχώρια τους.-Πού θα πας και θα μας αφήσεις, του έλε-

γαν. Χάσαμε το ένα μας παιδί,τώρα θα χάσουμε και τοάλλο; Θα μείνουμε πάλι

μόνοι μας. Και έκλαιγανκαι το παρακαλούσαννα μη φύγει. Αυτόςόμως δεν άλλαζεγνώμη με τίποτα. Πήρε

το δεύτερο άλογο και τοδεύτερο σκυλί ζήτησε την

ευχή τους και ξεκίνησε. Ακολούθησε τον ίδιο

δρόμο που είχε πάρει οαδελφός του και έφτασε καιαυτός βράδυ έξω από το


74

σπιτάκιτης γριού-

λας. Χτύπησε την πόρτα,βγήκε εκείνη και μόλις

τον είδε τρελάθηκε από τηχαρά της. Δεν κατάλαβε ότι ήταν άλλο το παλι-κάρι που στεκόταν στην πόρτα της, γιατί τα δυοπαιδιά αλλά και τα δυο σκυλιά και τα δυοάλογα ήταν ίδια σα δυο σταγόνες νερό. Τονέβαλε λοιπόν μέσα στο σπίτι και πριν εκείνοςπρολάβει να πει τίποτα του λέει:

-Πού ήσουν παιδί μου τόσες μέρες; Ανησυ-χούσα μήπως πέρασες από τη μάγισσα και σεμαρμάρωσε.

Αμέσως αυτός κατάλαβε τι είχε συμβεί στοναδελφό του. Δεν είπε όμως την αλήθεια για ναμη στενοχωρήσει τη γριούλα. Είπε μόνο:

-Όχι βέβαια, δεν πήγα προς τη μάγισσα.Απλώς, όπως απομακρύνθηκα, έχασα τονδρόμο για το σπίτι σου. Όμως, πες μου ξανά,γιατί δεν θυμάμαι, ποιος είναι ο δρόμος για τημάγισσα, για να προσέχω αύριο να μην πάωαπό κει.

Του είπε η γιαγιά για το μονοπάτι και τι πα-θαίνουν όσοι φτάνουν στην καλύβα της μάγισ-σας. Ύστερα έπιασε να μαγειρέψει, για να τουβάλει να φάει. Βγήκε στον κήπο, μάζεψε σπα-νάκια, τα καθάρισε και έκανε σπανακόρυζο.Έφαγε το βασιλόπουλο και ευχαρίστησε τη για-γιά, όμως δίψασε και ζήτησε νερό. Του έφερεαυτή σε ένα ποτήρι μια στάλα νερό. Δεν ξεδί-ψασε το βασιλόπουλο και ζήτησε κι άλλο. Πάλιτου έφερε η γιαγιά μια στάλα νερό στο ποτήρι.

-Μα, έκανες τόσο κόπο να μου μαγειρέψειςκαι λυπάσαι να μου βάλεις ένα ποτήρι νερό;απόρησε.

-Αχ! Παιδί μου, είπε τότε η γιαγιά πολύ στε-νοχωρημένη. Το νερό στην πολιτεία μας το φυ-λάει ένα κακό τέρας, μια λάμια και δεν το

αφήνει να φτάσει ως εδώ.Για να το αφήσει πρέπει να τηςστέλνουμε κάθε χρόνο μια νέα κοπέλα για νατην φάει. Φέτος είναι η σειρά της βασιλοπού-λας και όλοι στο παλάτι έπεσαν να πεθάνουναπό τη στενοχώρια τους. Αύριο ο βασιλιάςπρέπει να τη στείλει κοντά στην πηγή.

Έπεσε ο νέος για ύπνο, όμως όσα άκουσεεκείνο το βράδυ γύριζαν στο μυαλό του καιδεν τον άφηναν να κοιμηθεί. Το πρωί πήρε τοάλογο και το σκύλο του, χαιρέτησε τη γριούλακαι της είπε να τον περιμένει το βράδυ. Ακο-λούθησε την κοίτη του ποταμού, που ήτανάδεια από νερό και δεν άργησε να φτάσεικοντά στην πηγή. Εκεί στην άκρη σε ένα ξέ-φωτο βρήκε μια κοπέλα που καθόταν κιέκλαιγε.

-Τι έχεις και κλαις; Τη ρώτησεπαρόλο που κατάλαβε ποιαήταν.

-Είμαι η κόρη του βασιλιά,είπε εκείνη και με έστειλε ο πα-τέρας μου με τον υπηρέτη τουνα με φάει η λάμια για ναελευθερώσει το νερό.

-Θα μείνω εδώ νασε βοηθήσω, είπε τοπαλικάρι.

Άναψαν μιαφωτιά και κάθισανδίπλα.

-Άσε με να ξα-πλώσω στα πόδια σουκαι αν με πάρει ούπνος φώναξέ με μόλιςφανεί το τέρας, της είπε.

Έτσι ξάπλωσε, ακούμ-πησε το κεφάλι του σταπόδια της και, όπως εκείνη


75

του χάιδευε τα μαλ-λιά και όπως ήταν

κουρασμένος και άυ-πνος τον πήρε αμέσως ο

ύπνος. Μόλις όμως φάνηκε από μακριά η

λάμια, η βασιλοπούλα στον πανικό της, αντί ναξυπνήσει το παλικάρι, άρχισε να κλαίει. Ένακαυτό δάκρυ έπεσε στο μέτωπό του και τον ξύ-πνησε. Μόλις κατάλαβε αυτός τι συμβαίνει τημάλωσε:

-Δε σου είπα να με ξυπνήσεις; Έτσι που κά-νεις θα μας φάει και τους δυο το τέρας.

Πράγματι η λάμια που τους είχε δει και τουςδύο από μακριά ακουγόταν να φωνάζει με

ανθρώπινη φωνή:-Τι χαρά, έναν ζήτησα δυο μου

έστειλαν να φάω καιόλο πλησίαζε.

Ήταν έναφοβερό ερπετόπου είχε σώμαφιδιού καιεννέα κεφάλια

και από κάθεστόμα έβγαινε μια

μεγάλη γλώσσα. -Σκύλε, φώναξε το

βασιλόπουλο στο σκύλοτου, που ήταν ένα μεγάλο

και δυνατό σκυλί, πιάσε τηναπό το λαιμό και κόψε όλα τα

κεφάλια, αλλά πρόσεχε να μηχαλάσεις τις γλώσσες.

Όρμησε πράγματι ο σκύλος καιάρχισε μια φοβερή μάχη με το

τέρας. Όμως, μόλις κατάφερνε νακόψει ένα κεφάλι, άλλο φύτρωνε στη

θέση του. Πήρε τότε το βασιλόπουλοένα κλαδί που ήταν κάτω το άναψε

από τη μια άκρη του στη φωτιάπου έκαιγε ακόμη και κρατών-

τας το από την άλλη άκρη έκαιγε κάθε λαιμόπου έκοβε ο σκύλος, ώσπου το τέρας ξεψύ-χησε. Άρχισε τότε το βασιλόπουλο να κόβει τιςγλώσσες και να τις βάζει στον τουρβά του.Όμως ξέχασε μία γλώσσα. Πήρε ύστερα τη βα-σιλοπούλα στο άλογό του και την άφησε κοντάστο παλάτι.

-Πήγαινε, της είπε και πες σε όλους ότι ηλάμια δε θα σας ενοχλήσει ξανά.

Ο ίδιος γύρισε στο σπιτάκι της γιαγιάς καιόπως ήταν κουρασμένος, έπεσε να κοιμηθείχωρίς να πει τίποτα.

Όμως ο υπηρέτης του βασιλιά, που ήτανκρυμμένος για να δει τι θα συνέβαινε στη βα-σιλοπούλα, είδε ότι έγινε. Μόλις έφυγαν οι δυονέοι πήγε και έκοψε την τελευταία γλώσσα τηςλάμιας. Ύστερα έτρεξε και πρόλαβε τη βασιλο-πούλα πριν μπει στο παλάτι. Την άρπαξε από τολαιμό και της είπε:

-Τώρα που θα μπούμε στο παλάτι θα πειςσε όποιον σε ρωτήσει ότι εγώ σκότωσα τηλάμια, αλλιώς θα σε σκοτώσω.

Ο υπηρέτης ήξερε τη διαταγή που είχε βγά-λει από πριν ο βασιλιάς: «Όποιος καταφέρει νασκοτώσει τη λάμια θα πάρει τη βασιλοπούλαγυναίκα του». Μπήκαν λοιπόν στο παλάτι,μπροστά ο υπηρέτης, και πίσω του η βασιλο-πούλα θλιμμένη. Ο υπηρέτης χοροπηδούσε χα-ρούμενος, κουνούσε πέρα δώθε τη γλώσσαπου είχε κόψε από τη λάμια και τραγουδούσε:

-Σκότωσα τη λάμια, σκότωσα τη λάμια!Μόλις είδε ο βασιλιάς την κόρη του ζων-

τανή τρελάθηκε από τη χαρά του και δεν πρό-σεξε τη θλίψη της. Την αγκάλιασε και τηρώτησε:

-Αλήθεια είναι κόρη μου ότι αυτός σκότωσετη λάμια;

-Ναι πατέρα, αλήθεια είναι, είπε εκείνη καιέσκυψε το κεφάλι.

Ο βασιλιάς τότε, κρατώντας την υπόσχεσήτου ανακοίνωσε ότι αρχίζει το γλέντι τουγάμου ανάμεσα στον υπηρέτη και τη βασιλο-


76

πούλα. Άρχισαν τα όργανα να παίζουν καιέστρωσαν τα τραπέζια. Όμως η ώρα περνούσεκαι τα τραπέζια ήταν άδεια από φαγητά. Πήγεο βασιλιάς στα μαγειρεία και έβαλε τις φωνέςστις μαγείρισσες:

-Τι κάνετε εδώ τόσες ώρες; Οι καλεσμένοιπεριμένουν να φάνε και τα φαγητά δεν φαί-νονται πουθενά!

-Άρχοντά, είπαν οι μαγείρισσες, συμβαίνεικάτι περίεργο. Μόλις βγάζουμε τα ψητά έρχεταιένα μεγάλο σκυλί και τα κλέβει!

Μόλις το άκουσε αυτό ο βασιλιάς θύμωσεακόμη πιο πολύ. Φώναξε δύο στρατιώτες καιτους διέταξε:

-Μόλις εμφανιστεί ξανά αυτό το σκυλί να τοακολουθήσετε και να μου φέρετε εδώ και τοσκυλί και το αφεντικό του.

Πράγματι οι στρατιώτες ακολούθησαν τοσκυλί και το είδαν να μπαίνει στο σπιτάκι τηςγιαγιάς που φιλοξενούσε το βασιλόπουλο. Χτύ-πησαν την πόρτα και όταν άνοιξε η γιαγιά τηςείπαν:

-Πάρε το σκύλο σου και πάμε στο παλάτιγιατί ο βασιλιάς θύμωσε που τον στέλνεις καικλέβει τα φαγητά από το παλάτι.

-Δεν είναι δικό μου το σκυλί, είπε η γιαγιάκαι ούτε ήξερα από πού τα φέρνει τα φαγητά.

Ξύπνησε με τη φασαρία το βασιλόπουλο καιτους εξήγησε ότι ο σκύλος είναι δικός του.Ανέβηκε λοιπόν στο άλογό του και μαζί με τοσκύλο ακολούθησε τους στρατιώτες. Ότανέφτασαν στο βασιλιά και του εξήγησε ότι κοι-μόταν όσο ο σκύλος έκλεβε τα φαγητά από τοπαλάτι, διέταξε ο βασιλιάς τους στρατιώτες νασκοτώσουν το σκυλί.

-Μην το σκοτώσεις, είπε το παλικάρι, γιατίαυτός ο σκύλος σκότωσε τη λάμια και απάλ-λαξε τον τόπο σου από αυτήν την κατάρα.

-Τι είναι αυτά που λες; Ο υπηρέτης μου σκό-τωσε το τέρας και τώρα τον παντρεύω με την

κόρη μου, όπως είχα υποσχεθεί, είπε ο βασι-λιάς.

-Πού είναι ο υπηρέτης να του μιλήσω, είπετο βασιλόπουλο.

Βγήκαν στην αυλή και είδαν τον υπηρέτη ναχορεύει μπροστά στα όργανα και να τραγου-δάει: «σκότωσα τη λάμια, σκότωσα τη λάμια»και τη βασιλοπούλα να κάθεται σε μια γωνιάαμίλητη και λυπημένη. Πάει κοντά του το βασι-λόπουλο και τον ρωτάει:

-Εσύ είσαι που λες ότι σκότωσες τη λάμια;-Ναι, εγώ, λέει ο υπηρέτης.-Και πού είναι οι αποδείξεις σου;-Να, λέει αυτός και βγάζει από το σάκο του

τη γλώσσα της λάμιας.-Μόνο αυτή τη γλώσσα είχε;- Όχι, είχε κι άλλες. Βάζει τη γλώσσα μέσα

στο σάκο, την ξαναβγάζει και, κάνοντας συνέ-χεια το ίδιο αρχίζει να μετράει: μία, δύο, τρεις,τέσσερις...

-Άπλωσέ τις όλες κάτω να τις δούμε, τουλέει το βασιλόπουλο.

Ο υπηρέτης δεν ήξερε τι να κάνει. Λέει τότετο βασιλόπουλο στο σκύλο:

-Πήγαινε στο άλογο και φέρε μου τοντουρβά μου.

Μόλις τον φέρνει ο σκύλος, παίρνει και τοναδειάζει και πέφτουν από μέσα όλες οι υπό-λοιπες γλώσσες.

Αρχίζει να τρέχει τότε ο υπηρέτης να σωθείκαι πίσω του ο σκύλος να τον κυνηγάει μέχριπου χάθηκε και ούτε τον ξαναείδαν σε εκείνατα μέρη. Παντρεύτηκε τότε το βασιλόπουλο μετη βασιλοπούλα και άρχισαν γλέντια και χαρέςπου κράτησαν μέρες και η βασιλοπούλα ήταντώρα ευτυχισμένη.

Αφού τέλειωσε ο γάμος, σηκώθηκε το πρωίτο βασιλόπουλο και είπε στη γυναίκα του:

-Θα πάω μια βόλτα να γνωρίσω ταμέρη γύρω από την πολιτεία. Θαπάρω μαζί μου μόνο το σκύλομου.

Έφτασε στο δάσος καιβρήκε το μονοπάτι πουτου είχε πει η γριούλα.Προχώρησε με το σκύλοσιγά και αθόρυβα και πλη-σίασε στην καλύβα της μάγισ-σας. Εκείνη τη στιγμή αυτή


ήταν σκυμμένη πάνω από μια κατσαρόλα καικάτι ανακάτευε.

-Σκύλε, πιάσε την από το λαιμό, αλλά μηντην πνίξεις. Την αρπάζει ο σκύλος από το λαιμόκαι την κρατούσε σφιχτά.

-Ποιο είναι το φάρμακο που ξεμαρμαρώνειαυτούς που μαρμάρωσες; Τη ρώτησε το βασι-λόπουλο.

-Αυτό εκεί, λέει αυτή βραχνά γιατί από τοσφίξιμο του σκύλου δε μπορούσε να μιλήσεικαλά. Παίρνει το βασιλόπουλο το φάρμακο, τοδοκιμάζει σε μερικούς που ήταν μαρμαρωμέ-νοι γύρω, δεν έγινε τίποτα.

-Σφίξε την πιο δυνατά, αλλά μην την πνίξεις,είπε πάλι στο σκύλο. Ποιο είναι το φάρμακο;Ξαναρώτησε τη μάγισσα. Του έδειξε αυτή έναάλλο μπουκάλι, γιατί τώρα δεν μπορούσε ναμιλήσει καθόλου. Δοκίμασε από αυτό και είδετους ανθρώπους να ζωντανεύουν.

-Τώρα πνίξε τη και πέταξέ τη στο γκρεμό,είπε στο σκύλο και έτσι έγινε.

Έριξε ύστερα το φάρμακο και ζωντάνεψεόλους τους ανθρώπους και τα ζώα που ήτανμαρμαρωμένοι. Βρήκε ανάμεσά τους και τοναδελφό του με το άλογο και το σκύλο του. Αγ-καλιάστηκαν τα δυο αδέρφια και έκλαψαν απόχαρά. Αμέσως στην αυλή των γονιών τους τομαραμένο κυπαρίσσι ζωντάνεψε. Το είδαναυτοί και χάρηκαν και περίμεναν μεανυπομονησία το γυρισμό των παι-διών τους. Στο δρόμο για το παλάτιδιηγήθηκε στον αδερφό του όσαείχαν γίνει.

Μόλις έφτασαν στο παλάτι καιτους είδε η βασιλοπούλα έμεινεμε το στόμα ανοιχτό. Δε μπορούσενα ξεχωρίσει ποιος ήταν ο άντρα

της. Της διηγήθηκε λοιπόνόλη την ιστορία και τότεέμαθε ότι ο άντρας της ήτανβασιλόπουλο.

Βρέθηκε και μια βα-σιλοπούλα από έναγειτονικό βασίλειο,γιατί τον καιρόεκείνο κάθε πολιτείαείχε το δικό της βα-σιλιά, και παντρεύ-τηκε και το άλλοβασιλόπουλο καιέγιναν καινούριαγλέντια.

Πήρανύστερα τις γυναί-κες τους και γύρισαν στο παλάτι του πατέρατους. Ο βασιλιάς με τη βασίλισσα δεν ήξεραν τινα κάνουν από τη χαρά τους. Λένε ότι οι χοροίκράτησαν έναν ολόκληρο μήνα. Και βέβαια κα-λεσμένη ήταν και η γριούλα που φιλοξένησε ταδυο παιδιά και ύστερα την κράτησαν στο πα-λάτι να ζήσει ξεκούραστα τα υπόλοιπα χρόνιατης ζωής της.

Και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.

Παραδοσιακό παραμύθι από τη γιαγιά της ΜαρίαςΓκοντικούλη, Βαγγελή Παπαγιαννοπούλου από τη ΝίκαιαΛάρισας.


78

Αφήγηση του παραμυθιούαπό τον/την εκπαιδευτικό

Με το τέλος της αφήγησης, ξεσπά ενθου-σιασμός και εκφράζεται η ανάγκη από τα παι-διά να το ξανακούσουν. Υπόσχομαι πως θαεπανέλθουμε και αρχίζει στον κύκλο η συζή-τηση για ό,τι τους ενθουσίασε, για τη Λάμια,τυχόν απορίες στην πλοκή του παραμυθιούκ.τ.λ..

Ζωγραφίζουμε το παραμύθι

Χωρισμός σε ομάδες των 4 ατόμων

21 παιδιά χωρίζονται: Σε 4 ομάδες των τεσσάρων παιδιών και

μία των πέντε .Σύνολο 5 ομάδες. Αρχικά κάθε ομάδα πρέπει να βρει ένα

δικό της τίτλο για το παραμύθι.Μοιράζονται λευκά χαρτιά και δίνονται 40

λεπτά στις ομάδες για να ολοκληρώσουν τη


Αξίες - Στόχοι - Να κατανοήσουν ότι ενηλικίωση σημαίνει αποφάσεις και ξεβόλεμα.( Για τα μεγαλύτερα ίσωςπαιδιά) - Να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης της γνώσης και της εμπειρίας των μεγα-λύτερων.- Να αναγνωρίσουν την αξία της βοήθειας και της συνεργασίας.- Να κατανοήσουν ότι το ψέμα έχει κοντά ποδάρια.


79

συ-νεργασία τους καιτις ζωγραφιές τους.

Η κάθε ομάδα ζωγραφίζει το παραμύθι σε 4ενότητες-σκηνές. Κάθε παιδί της ομάδας διαλέ-γει ποιο κομμάτι της ιστορίας θέλει να ζωγραφί-σει σε συμφωνία με τους υπόλοιπους, αρκεί νακαλύψουν οι ζωγραφιές όλη την ιστορία.

Ολομέλεια

Κάθε ομάδα εξηγεί πώς δού-λεψε:

Τι δείχνει κάθε ζωγραφιά, ποιον τίτλοβρήκε, τι ζωγράφισε κάθε μέλος της ομάδας.Με το τέλος κάθε παρουσίασης λύνονται και οιαπορίες των άλλων παιδιών για το τι εικονίζε-ται εδώ κι εκεί, σχολιάζονται τυχόν ελλείψεις ήδιαφορές από τον κύριο μύθο.

Τέλος πρώτου δίωρου. Υπόσχομαι να ξαναεπιστρέψω στις ζωγρα-

φιές τους αλλά και στη Λάμια που τόσο τουςάρεσε.

Δημιουργώντας επιτραπέζιαπαιχνίδια…..

Η ιδέα δόθηκε από ένα επιτραπέζιο παιχνίδιστο βιβλίο των μαθηματικών. Η μεγάλη ανάγκημας να επιστρέψουμε στη Λάμια, μας έδωσετην ιδέα να κατασκευάσουμε επιτραπέζια παι-χνίδια βασισμένα στην αγαπημένη μας ιστορία.

Ποια παιχνίδια όμως; Το φιδάκι κι ο γκρινιά-ρης ήταν στις πρώτες προτάσεις, που έγιναναμέσως αποδεκτές με ενθουσιασμό.

Χωρισμός σε ομάδες

Συζήτηση και σχεδιασμός.Οι ομάδες παρέμειναν οι ίδιες. Ξεκινά η σύ-

σκεψη των μελών τους, έχοντας μπροστά τιςζωγραφιές τους. Πρέπει τώρα να ανακαλύ-ψουν με ποιο τρόπο θα κατασκευάσουν έναδικό τους επιτραπέζιο παιχνίδι χρησιμοποιών-τας τη Λάμια με όποιον τρόπο επιθυμούν.

Μοιράζονται χαρτιά Α3 στιςομάδες, ένα για κάθε μια.

Τα παιδιά κόβουν και κολλούν τις ζωγρα-φιές τους πάνω στο Α3 έτσι ώστε να ξετυλίγε-ται σταδιακά το παραμύθι. Μετά σχεδιάζουνστα σημεία που έχουν προαποφασίσει τουςαριθμούς και τις σκάλες όταν πρόκειται να ανέ-βουν ή να κατέβουν, όπως το φιδάκι.

Ορίζουν την αρχή-αφετηρία και το τέλος. Σχεδιάζουν, χαράζουν τις ευθείες, τις στή-

λες με τα νούμερα και στο τέλος με έντοναγράμματα το όνομα του κάθε παιχνιδιού πουδεν είναι άλλο από τον τίτλο που είχε δώσει η


κάθε ομάδα στο δικό της εικονογραφημένο πα-ραμύθι.

Τρεις από τις πέντε ομάδες επέλεξαν ναφτιάξουν κάρτες με ερωτήσεις, αλλά και απαν-τήσεις γραμμένες στην πίσω τους πλευρά πουθα έπρεπε να απαντήσει ο παίκτης αν πατούσεστο συγκεκριμένο τετράγωνο, αν φυσικά θυμό-ταν τη λεπτομέρεια του παραμυθιού που ζη-τούσε η ερώτηση. Έτσι στα τρία από τα πέντεπαιχνίδια υπάρχουν σταθμοί - σημαιάκια πουαν πατήσεις πρέπει, για να ρίξεις το ζάρι και ναπροχωρήσεις, ν’ απαντήσεις σωστά σε μιαερώτηση που έχει σχέση με την πλοκή του πα-ραμυθιού.

Θα χρειαστούμε επίσης πιόνια, ένα για κάθεπαίκτη και ζάρι για το κάθε επιτραπέζιο παι-χνίδι.

Τα επιτραπέζια έχουν τελειώσει, πλαστικο-ποιούνται ,όπως και οι κάρτες με τις ερωτή-σεις- απαντήσεις και το ραντεβού μαςανανεώνεται για την επόμενη εβδομάδα για ναπαίξουμε όλες οι ομάδες με τα παιχνίδια μας.

Επιτέλους παίζουμε!!Τα παιδιά αναπλάθουν το μύθο και διασκε-

δάζουν !

80


81


82

1. Αφόρμηση

2. Αφήγηση

3. Αναδιήγηση

4. Δραματοποίηση

5. Έμμετρη απόδοση του παραμυθιού -

δημιουργία παιχνιδοτραγουδιού.

6. Ζωγραφική - Κατασκευές

7. Το παραμύθι αλλιώς…

8. Τα “ληρολογήματα” – λίμερικ του

παραμυθιού

9. Αναστοχασμός

10. Θεατρικό Παιχνίδι

11. Καταιγισμός Ιδεών

ΠαράρτημαΠροτάσεις για την επεξεργασία των παραμυθιών


83

1.ΑΦΟΡΜΗΣΗ Πρόκειται για την πρώτη φάση, πριν την

αφήγηση του παραμυθιού και κρίνεται σημαν-τική, καθώς στο πλαίσιο της αφόρμησης το εν-διαφέρον μας εστιάζεται στο να αποσπάσουμετην προσοχή των μαθητών και να προκαλέ-σουμε το ενδιαφέρον τους.

Κατά την αφόρμηση, προσπαθούμε να προ-ϊδεάσουμε τους μαθητές για αυτό που θα ακο-λουθήσει, χρησιμοποιώντας εκπαιδευτικέςτεχνικές που θα τους ξαφνιάσουν ευχάριστακαι θα κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον τους γιατη συνέχεια.

Π.χ. Αφόρμηση 1ης ΣυνεδρίαςΤο πρωί που ήρθα στο σχολείο, βρήκα στην

εξώπορτα αυτό το μεγάλο και τόσο βαρύδέμα. Χρειάστηκα τη βοήθεια του/της κου/κας..,για να το φέρω μέσα στην τάξη.

Ένα παλιό μπαούλο!!!- Τι λέτε να έχει μέσα;- θέλετε, να το ανοίξουμε;

Το ανοίγουμε και αρχίζουμε να ψάχνουμε.Βρίσκουμε παλιές φωτογραφίες, παλιά κεντή-ματα, ένα κομπολόι του παππού, κουβάρια,παλιά ρούχα και ένα κιτρινισμένο βιβλίο. Αρχί-ζουμε να το ξεφυλλίζουμε. ΄Εχει παραδοσιακάπαραμύθια.

2. ΑΦΗΓΗΣΗ Μια φορά κι έναν καιρό...Με αυτή την φράση άρχιζε πάντα το παρα-

μύθι. Και με την ίδια φράση αρχίζουν και σή-μερα. Γιατί τα παραμύθια ακόμα και σήμερα,στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας, της τηλε-όρασης και του DVD, διαδίδονται από στόμα σεστόμα και ακούγονται από τα παιδιά με την ίδιαευχαρίστηση.

Όταν τα παιδιά μαζεύονταν κάποτε γύρωαπό τη γιαγιά για να ακούσουν από το στόματης το παραμύθι της ημέρας, όλα σιωπούσαν.Κανένα δεν κουνιόταν, κανένα δεν ακουγόταν,κανένα δεν διέκοπτε. Μόνο οι ανάσες τους ξε-χώριζαν. Από το στόμα της γιαγιάς αποκαλύ-πτονταν μια φανταστική ιστορία σε αόριστο καιθαμπό χρόνο. Η αφήγηση ήταν αργή, περιγρα-

φική, ζωντανή, άλλοτε χαμηλόφωνη, άλλοτεπιο έντονη και δυνατή. Εικόνες από μακρινούςτόπους και παράξενους ήρωες ξεδιπλώνοντανμπροστά στα μάτια των παιδιών, ενώ στοναέρα ελεύθερα κυκλοφορούσαν ξωτικά καιμάγισσες, γοργόνες και δράκοι, σπάνια πουλιάκαι καλικάντζαροι, πολεμιστές και πριγκίπισσες,τέρατα και νεράιδες.

Αφήγηση παραμυθιού απότον/την εκπαιδευτικό.

Για την αφήγηση παραμυθιών σε παιδιάπροσχολικής ηλικίας, θα μπορούσαμε να προ-τείνουμε, ο/η εκπαιδευτικός να πάρει το ρόλοτης γιαγιάς. Στη συνέχεια, βάζει τα παιδιά νακαθίσουν στο πάτωμα σε σχήμα ημικυκλίου,κάθεται η ίδια σε χαμηλό καρεκλάκι απέναντιαπό τα παιδιά και αρχίζει την αφήγηση….χαμη-λόφωνα, αργά, περιγραφικά…

Γενικότερα πιστεύουμε ότι δεν χρειάζονταισυγκεκριμένες τεχνικές, για να αφηγηθείς ταπαραμύθια.

Το πιο σημαντικό είναι, ο αφηγητής να αγα-πάει τα παραμύθια για να μπορεί να αφεθεί σ΄αυτά, ώστε να τα επικοινωνήσει και να επικοι-νωνήσει μέσω αυτών με απλότητα και κυρίωςμε ειλικρίνεια.

Η αφήγηση είναι σημαντική πράξη επικοι-νωνίας, γι΄ αυτό και το παραμύθι το αφηγού-μαστε με ολόκληρο το σώμα μας και την ψυχήμας, δηλαδή με όλο μας τον εαυτό.

Στη συνέχεια παραθέτουμε και σας προτεί-νουμε κάποιες από τις απόψεις τριών παραμυ-θάδων, ως γενικές κατευθύνσεις για όσουςτυχόν το χρειάζονται.

Στέλιος Πελασγός- Zούμε τη χαρά, τον φόβο, την ανασφάλεια

και τον ενθουσιασμό κάθε ήρωα, καλού ήκακού. Με την ταύτιση αυτή, τα συναισθήματαθα μεταδίδονται και στον ακροατή.

- Δεν χρειάζεται ούτε να κραυγάζουμε, ούτενα φοράμε περίεργα καπέλα.

- Δεν διαβάζουμε το παραμύθι για πρώτηφορά εκείνη τη στιγμή. Το έχουμε διαβάσειμόνοι μας προτού ξεκινήσουμε την αφήγηση.

- Διαλέγουμε ειδικό χρόνο και τόπο. Μια


84

γωνιά απόλυτα ήσυχη και μισοσκότεινη. Μιαστιγμή της ημέρας ήρεμη. Καθιερώνουμε τοντόπο και τον χρόνο της αφήγησης ή της ανά-γνωσης.

- Μετά την αφήγηση, σιωπούμε. Μόνο στησιωπή μπορεί να δράσει το ίδιο το παραμύθικαι τα σύμβολά του, η ενίσχυση της σχέσηςαφηγητή - παιδιού, η τρυφερότητα της αφήγη-σης. ( Στέλιος Πελασγός)

Μια αφήγηση γίνεται ιδιαίτερη με την αγάπηκαι την τρυφερότητα του αφηγητή. Ακόμα καιστην περίπτωση που το παραμύθι μπορεί ναείναι λίγο τρομακτικό και να προκαλεί φόβοστο παιδί, με την αγάπη και την τρυφερότηταόλα θα ξεπεραστούν και θα «ζήσουν αυτοίκαλά και εμείς καλύτερα».

Λίλη ΛαμπρέλληΜπαίνουμε μέσα στις εικόνες του - γιατί με

εικόνες μιλάει το Παραμύθι - με όλες μας τις αι-σθήσεις: Βλέπουμε τα πρόσωπα, ακούμε τιςφωνές τους, μυρίζουμε, γευόμαστε… Υπάρχειμια σχέση αφής με κάθε φράση του.

Κι όταν εμείς το ζωντανεύουμε μέσα από τημνήμη των δικών μας αισθήσεων, το ίδιο προ-καλείται και σ’ αυτούς που μας παρακολουθούν,και δημιουργείται η μέθεξη.

Μόνο όταν ο αφηγητής αφεθεί να μπει μέσαστο παραμύθι, μόνο τότε μπορεί αυτό να συνε-πάρει και τον ίδιο αλλά και τους ακροατές του .

Αγνή Στρουμπούλη

«Η τεχνική μου είναι αυτό που είμαι»

Αφήγηση με τη βοήθεια κούκλαςΗ κούκλα αναπαριστά έναν άψυχο μικρόκο-

σμο του σώματος του κάθε ατόμου - ήρωα, ενώταυτόχρονα δημιουργεί μια μαγική και ζωντανήατμόσφαιρα στην αφήγηση. Πολλές φορές γίνε-ται ένα εποικοδομητικό πειραματικό μέσο ανί-χνευσης, με το οποίο μπορούμε ναεξερευνήσουμε συναισθήματα και φαντασιώ-σεις και να εκτονώσουμε το άγχος, τις υπαρξια-κές ανησυχίες, τις εντάσεις και τους φόβουςτων μαθητών μας, καθώς και οτιδήποτε τουςδημιουργεί ψυχικό βάρος.

Όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, αποκομίζουν ση-μαντικά οφέλη από τις κούκλες ως παιδαγωγικό

– εκφραστικό μέσο, καθώς υπερβαίνουν τουςφόβους κι εκφράζουν τις ανάγκες τους, μέσααπό την κούκλα που προσωποποιεί τα όνειρακαι τις ανησυχίες τους και εκφράζει τα βαθύ-τερα συναισθήματά τους. Απομυθοποιούν τέ-ρατα και φανταστικά όντα του παραμυθιού πουίσως τους τρομάζουν κ.λ.π.

Ο/Η εκπαιδευτικός αφηγείται το παραμύθι μετη βοήθεια της κούκλας, στην οποία δίνει ρόλο,είτε εμψυχώνει ήρωα του παραμυθιού, ή παίρ-νει το ρόλο του μαγικού βοηθού, ή ακόμη καιτου προσώπου που θέτει ερωτήσεις στον/στηνεκπαιδευτικό κατά τη διάρκεια της αφήγησης.Ζωντανεύει μ΄ αυτό τον τρόπο περισσότερο ηαφήγηση, συνεπαίρνει τα παιδιά και τα εμπλέκειακόμη περισσότερο στη διαδικασία.

Δραματοποιημένη αφήγηση (με τη βοή-θεια κούκλας από τα ίδια τα παιδιά.)

Τα παιδιά που αναπαριστούν τους ήρωεςτου παραμυθιού, επιλέγονται τυχαία με κλή-ρωση, ή με όποιον άλλο τρόπο επιλέξει ο/η εκ-παιδευτικός. Τα υπόλοιπα παιδιά μπορούν ναέχουν ρόλους των άλλων προσώπων, ζώων,φυτών, ή και στατικών στοιχείων π.χ. βρύση,αμπέλι, δέντρο , κ.λ.π.

Για τις ανάγκες της δραματοποίησης δί-νουμε στα παιδιά κορδέλες, πανιά, χαρτόνιακαι ότι άλλο μπορεί να συμβολίσει μέρος τουσκηνικού της ιστορίας μας.

Η δραματοποίηση γίνεται βάση της αφήγη-σης από τους ήρωες και με εμψύχωση τηςκάθε κούκλας. Τα υπόλοιπα παιδιά κινούνταιστο χώρο κατευθυνόμενα από την αφήγησητων ηρώων, ή με αυτοσχεδιασμούς χωρίςόμως να χαλούν τη δομή της ιστορίας.

Με τη δραματοποιημένη αφήγηση, δίνουμεστα παιδιά την ευκαιρία να συμμετάσχουν στηδράση και να βιώσουν το παραμύθι καθώς καιτα στοιχεία που το αποτελούν (πρόσωπα , κα-ταστάσεις γεγονότα, συναισθήματα). Η κούκλαστα χέρια των παιδιών παίρνει ψυχή, ταυτίζεταιμε τον ήρωα και γίνεται το απόλυτο εργαλείογια να προσλάβουν, να επεξεργαστούν, να απο-κωδικοποιήσουν και να κατανοήσουν τα μικράπαιδιά τα μηνύματα που «στέλνουν» οι ήρωεςτου παραμυθιού.


85

3. ΑΝΑΔΙΗΓΗΣΗΑφού τελειώσει η αφήγηση, σιωπούμε και

αφήνουμε 2-3 λεπτά να μεσολαβήσουν , ώστετο παιδί να μείνει και να αναστοχαστεί - επι-κοινωνήσει με το παραμύθι.

Στη συνέχεια ζητάμε από τα παιδιά να ανα-διηγηθούν το παραμύθι, αναπτύσσοντας έτσιτη δική τους κριτική και αφηγηματική ικανότητακαι όχι μόνο.

Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών και τηνδραστηριότητα, χρειάζεται περισσότερο ή λιγό-τερο η βοήθεια του/της εκπαιδευτικού.

Η αναδιήγηση είναι μία τεχνική που θα μαςβοηθήσει να καταλάβουμε πια είναι τα σημαν-τικά σημεία του παραμυθιού για τα ίδια τα παι-διά, πώς αντιλαμβάνονται τα γεγονότα από τηδική τους οπτική γωνία, πώς τα ιεραρχούν καιπώς τα παρουσιάζουν.

Και στην αναδιήγηση δεν υπάρχουν συγκε-κριμένες τεχνικές. Για να βοηθήσουμε κάποι-ους που ίσως το χρειάζονται, προτείνουμε.

1. Εικονογράφηση του παραμυθιού, από ταπαιδιά, αφού τα χωρίσουμε σε ομάδες. Οι ομά-δες επιλέγονται τυχαία με κλήρωση ή με κορ-δέλες ή όπως αλλιώς κρίνει ο εκπαιδευτικός.Αφού εικονογραφηθεί το παραμύθι γίνεταιαναδιήγηση από τα ίδια τα παιδιά, χρησιμοποι-ώντας τις ζωγραφιές τους.

2. Ζητούμε να μας πουν τους κεντρικούςήρωες του παραμυθιού, να τους περιγράψουν,πώς τους φαντάζονται κ.λ.π

4. ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΤα παιδιά ζωντανεύουν με κίνηση το παρα-

μύθι. Η δραματοποίηση είναι μια απολαυστικήκαι ιδιαίτερα αγαπητή δραστηριότητα, που μπο-ρεί να εφαρμοστεί σε όλες τις βαθμίδες της εκ-παίδευσης, με διάφορους τρόπους:

1. Μέσα από το θεατρικό παιχνίδι2. Την παντομίμα3. Το παιχνίδι ρόλων

Τα παιδιά με τη δραματοποίηση: 1. Διευρύνουν τις εμπειρίες της ζωής και

της μάθησης. 2. Παίρνουν πληροφορίες.3. Αναπτύσσουν τις γλωσσικές τους δεξιό-

τητες.

4. Απελευθερώνονται από τις εντάσεις. 5. Αναπτύσσουν δημοκρατική σχέση μεταξύ

τους. 6. Αισθάνονται τη χαρά της δημιουργίας. 7. Μαθαίνουν να ξεκουράζονται και να συγ-

κεντρώνονται. 8. Πειραματίζονται με την κίνηση του σώματος. 9. Χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους. 10. Διεγείρουν τη φαντασία τους.11. Το παίξιμο των ρόλων των ηρώων και

αντιηρώων του παραμυθιού, μπορεί να μει-ώσει τους φόβους γι’ αυτούς.

12. Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να μάθειπολλά για τους μαθητές/μαθήτριες του (φό-βους, ανησυχίες, αξίες κτλ.) και να τους γνωρί-σει καλύτερα.

Τα παιδιά (σε συνεργασία με τον/την εκπαι-δευτικό που συντονίζει και παράλληλα ενθαρ-ρύνει) και ανάλογα πάντα με το παραμύθι,επιλέγουν τους ρόλους που θα παίξουν.

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να λειτουργήσει μεδύο τρόπους:

1. Να χωρίσει την τάξη σε τόσες ομάδες,όσοι και οι ρόλοι. Σ΄ αυτή την περίπτωση ταπαιδιά επιλέγουν την ομάδα σύμφωνα με τορόλο που θέλουν να παίξουν.

2. Να χωρίσει την τάξη σε ομάδες και ηκάθε ομάδα να δραματοποιήσει ολόκληρο τοπαραμύθι μέσα από μια εσωτερική διεργασίαδιανομής των ρόλων.

Οι μαθητές δραματοποιούν το παραμύθι.Στόχος μας είναι στη δραματοποίηση του

παραμυθιού να συμμετέχει όλη η τάξη-ομάδα.

5. Έμμετρη απόδοση του πα-ραμυθιού - δημιουργία παιχνι-δοτραγουδιού.

Η δραστηριότητα έχει ως εξής:Ο/η εκπαιδευτικός δίνει το έναυσμα και τρα-

γουδά το πρώτο στίχο της ιστορίας. Τα παιδιάκαλούνται να απαντήσουν στο στίχο. Όπου δυ-σκολεύονται βοηθάει η παιδαγωγός.

« τρία αδέλφια περπατούν και τη τύχη τουςζητούν. Τι να ψάχνουν για να βρουν;

(τα παιδιά δίνουν απαντήσεις) - Φαγητό, χωράφια, σπίτι, λεφτά, γυναίκα

και δουλειά.


86

Ένα γέρο συναντούν του μιλούν και του ζη-τούν:

- Θέλω πρόβατα πολλά, άσπρα, μαύρα, καφε-τιά.

Και ο γέρος στη στιγμή με το μαγικό ραβδί,εμφανίζει πρόβατα , άσπρα μαύρα καφετιά.

Δύο αδέλφια περπατούν και τη τύχη τουςζητούν. Τι γυρεύουν για να βρουν;

(τα παιδιά απαντούν με τον ίδιο τρόπο)…..Ένα γέρο συναντούν του μιλούν και του ζη-

τούν:- Θέλω αμπέλια πράσινα με σταφύλια κόκκινα,

για να παίρνω το ζουμί και να φτιάχνω το κρασί.Και ο γέρος στη στιγμή με το μαγικό ραβδί

εμφανίζει εκεί μπροστά, πολλά σταφύλια ζου-μερά.

Ένας νέος περπατά και την τύχη του ζητά. Τινα ψάχνει για να βρεί;

(τα παιδιά δίνουν απαντήσεις…)- Απ’ τη βρύση τη μικρή, μέλι να τρέχει με

ορμή. Χρυσό, γλυκό μέλι να στάζει και όποιοςσταματά, να δοκιμάζει.

Το ραβδί ο γέρος κουνά, κάνει ξανά τα μα-γικά και από τη βρύση τη μικρή, μέλι τρέχει μεορμή και σκεπάζει όλη τη γη.

Το παιχνιδοτραγούδι μπορεί να δραματοποι-ηθεί από τα παιδιά, να προστεθούν ήρωεςανάλογα με τον αριθμό που θέλουμε να διδά-ξουμε, ακόμη και να παραλλαχθεί αφήνονταςτους μαθητές να ζητούν από τον ήρωα τηςιστορίας ότι αυτά θέλουν. Καλό είναι να υπάρ-χουν επαναλαμβανόμενα έμμετρα μοτίβα γιανα αποστηθίζονται από τα παιδιά.

Επίσης για την καλύτερη απόδοση μπο-ρούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτοσχέδια μου-σικά όργανα ενισχύοντας έτσι το ρυθμό αλλάκαι την κίνηση των παιδιών μας.

6. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ – ΧΕΙΡΟΤΕ-ΧΝΙΑ- ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Εκατομμύρια χρόνια πριν, ο άνθρωπος ήτανδημιουργός του μύθου. Τόσο οι προφορικοίμύθοι όσο και οι γραπτοί έχουν βαθιές ρίζεςστην ιστορία. Ως μορφή λόγου οι μύθοι είναι διαποτισμένοι με οπτικές εικόνες και είναι πηγή έμ-πνευσης για μικρούς και μεγάλους καλλιτέχνες.

Γνωρίζουμε καλά ότι η σημασία του παρα-μυθιού - μύθου στη ψυχολογία του ανθρώπου

είναι τεράστια. Μέσα από τα παραμύθια ο άν-θρωπος δίνει εξηγήσεις για τη δύναμη τηςφύσης, ευελπιστεί για έναν καλύτερο κόσμο,εξηγεί το ανεξήγητο, προσεγγίζει το άπιαστο καιμακρινό, διασκεδάζει ή προβληματίζεται.

Το παραμύθι μπορεί και εκφράζει επιθυμίεςκαι πόθους του καθένα μας, ξυπνά τα αισθή-ματα και τη φαντασία μας, αναπτύσσει την ελεύ-θερη σκέψη και αντιμετωπίζει το δυνάστη στιςκαταπιεσμένες κοινωνίες, λειτουργεί λυτρωτικάσε μεγάλους και μικρούς.

Πόσοι και πόσοι καλλιτέχνες δε χρησιμοποί-ησαν το παραμύθι για να εκφράσουν με το δικότους τρόπο τα ενδόμυχα της ψυχής τους, τιςανάγκες τους, τις φοβίες τους, τα καταπιεσμένατους αισθήματα…

π.χ. «Το βασιλόπουλον της Βενεδιάς» τουΧαμπή Τσαγγάρη και

«η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» Σαλβαν-τόρ Νταλί

Με τον ίδιο τρόπο το παιδί της πρώτης σχολι-κής και σχολικής ηλικίας, μέσα από το παραμύθι,μπορεί να φτιάξει όμορφες εικόνες και να γεμί-σει το μυαλό του με χρώματα και φαντασία ανά-λογα με τη διάθεσή του. Η ίδια ανάγκη πουεκφράζει τον ενήλικα καλλιτέχνη οδηγεί το κάθεπαιδί ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, κουλτούραςκαι πολιτισμού να ζωγραφίσει μια εικόνα τουπαραμυθιού, να εκφράσει το δικό του «κρυφόμήνυμα» μέσα απ’ αυτή…να εμπνευστεί από τοονειρικό και το φανταστικό που κρύβεται στουποσυνείδητό του και εύκολα βγαίνει στην επι-φάνεια μετά το άκουσμα του παραμυθιού.

Το «έργο τέχνης» του λιλιπούτειου καλλιτέ-χνη λειτουργεί ως γλώσσα για να εκφράσει τηνοργή, το θυμό, τη ζήλια, την αδιαφορία, αλλάκαι το θαυμασμό, την αγάπη και το σεβασμόστους ήρωες του παραμυθιού.

Το πάντρεμα του λόγου με την εικαστική δη-μιουργία μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην κα-τανόηση του κόσμου. Εξαρτάται από τον/τηνεκπαιδευτικό πώς θα καθοδηγήσει τον μαθητήστη διαδικασία της εικονογράφησης του παρα-μυθιού που αφηγήθηκε στα παιδιά της τάξης.Πώς θα βρει τον τρόπο να τονίσει και να κάνεικατανοητά στους μαθητές τα κρυμμένα μηνύ-ματα, πώς θα ξεσκεπάσει τις βαθύτερες σκέ-ψεις των χαρακτήρων του παραμυθιού,ξεκλειδώνοντας τα μυστήρια της ψυχής τους.


87

Σε ένα κόσμο φτιαγμένο από “μεγάλους” τοπαιδί ταυτίζεται με το ρόλο που παίρνει μέσααπό το παραμύθι και τον αποτυπώνει στις ζω-γραφιές του. Και όσο εμείς κοιτάμε και νιώ-θουμε χαμένοι στη «μετάφραση» αυτών τωνέργων τέχνης, οι ίδιες οι ζωγραφιές του, ανοί-γουν την πόρτα στα συναισθήματα του μικρούμας ζωγράφου.

Τα παιδιά σε συνεργασία με τον/την εκπαι-δευτικό, αξιοποιώντας και πλαισιώνοντας τουλικό του παραμυθιού, μπορούν να περάσουνσε δραστηριότητες που σχετίζονται με:

ζωγραφική, κολάζ,κατασκευή μάσκας,κατασκευή χάρτινης φιγούρας, κατασκευή κούκλας,κατασκευή παζλ, κατασκευή επιτραπέζιων και επιδαπέ-

διων παιχνιδιών και κατασκευή σκηνικών για τις ανάγκες

της δραματοποίησης. Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να

είναι, είτε αυτόνομες, είτε συμπληρωματικές.Επίσης είναι κάποιες από τις τεχνικές που

προτείνουμε και οι οποίες λειτούργησαν κατάτην πιλοτική εφαρμογή του υλικού. Άρα ορόλος τους είναι καθαρά βοηθητικός για κά-ποιους εκπαιδευτικούς που ίσως το χρειάζον-ται. Αν δεν τις χρειάζεστε ή δεν σαςταιριάζουν, βαδίστε σύμφωνα με τις ανάγκεςτις δικές σας και της τάξης-ομάδας σας.

7. Το παραμύθι αλλιώς…Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των 4-

5 ατόμων και η κάθε ομάδα μπορεί ανάλογαμε τα ενδιαφέροντά της να επιλέξει να ασχολη-θεί με το ίδιο ή διαφορετικό θέμα.

Να γράψουν ένα παραμύθι παρουσιάζονταςαλλαγμένους τους ήρωες - χαρακτήρες τουπαραμυθιού.

Μία άλλη ομάδα μπορεί να γράψει ένα πα-ραμύθι ή μια ιστορία που θα έχει άλλη εξέλιξηκαι οι ήρωες θα κάνουν άλλες επιλογές.

Κάποια άλλη ομάδα μπορεί να γράψει έναποίημα το οποίο μπορεί στη συνέχεια να μελο-ποιήσουν οι ίδιοι οι μαθητές

8. Τα «ληρολογήματα» - λίμε-ρικ του παραμυθιού

Λίμερικ ονομάζεται ένα είδος ποίησης, πουαποτελείται από μια χιουμοριστική στροφήπέντε στίχων και έχει ομοιοκαταληξία που ακο-λουθεί τον κανόνα αα-ββ-α, δηλαδή ο 1ος στί-χος ομοιοκαταληκτεί με τον 2ο και τον 5οστίχο και ο 3ος με τον 4ο.

Είναι ποιήματα σύντομα, σατιρικά ή απλώςκωμικά, α-νοηματικά/ά-λογα.

Τα λίμερικ πρωτοδημοσιεύτηκαν στην Αγγλία,με ρίζες από παραδοσιακές – λαϊκές ποιητικέςφόρμες στα 1719. Αναγνωρίστηκαν ως δόκιμοποιητικό είδος το 1846, με το έργο του Εδουάρ-δου Ληρ: «Το βιβλίο των ανοησιών» (The bookof nonsense). Το έργο αυτό πρόσφερε στηνΠοίηση μια ανάλαφρη, παιχνιδιάρικη διάστασηκαι μια πρωτόγνωρη ελευθερία.

Τον Λιρ τον μιμήθηκαν μεγάλοι συγγραφείς,όπως ο Σουίνμπερν, ο Τένυσον, ο Κίπλινγκ,αλλά μάλλον δεν μπόρεσαν να τον φτάσουν.

Στην Ελλάδα, πρώτος που αποπειράθηκε ναγράψει λίμερικ είναι ο Γιώργος Σεφέρης. Μάλι-στα, πήγε να αποδώσει τον όρο στα ελληνικάμε τη λέξη «ληρολόγημα», συνδυάζοντας τοόνομα του Λιρ με τη λέξη «λήρος», που σημαί-νει τρελή κουβέντα, ασυνάρτητα λόγια. Το1975 εξέδωσε μια συλλογή από λίμερικ, μετον τίτλο «Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικράπαιδιά».

Οι πρώτοι μελετητές της Ιστορίας της Ελλη-νικής Παιδικής Λογοτεχνίαs (Δ. Δάκος και Χ.Σακελλαρίου) αντιμετώπισαν το λίμερικ επιφυ-λακτικά έως και απορριπτικά . Υποστήριζαν ότιαφήνει τελικά στη ψυχή του παιδιού ένα κενόκαι δεν οικοδομεί μέσα του κάτι θετικό.

Σύγχρονοι μελετητές (Β. Αναγνωστόπουλος,Αλ. Ακριτόπουλος), όμως,επισημαίνουν τηναξία του μέσα στις δυνατότητες της λογοπλα-σίας, του χιούμορ και του ρυθμού που το δια-κρίνουν.

Ο Gianni Rodari, το θεωρεί ως ιδανικό ποι-ητικό είδος στη σχολική τάξη, τόσο ως ακρόαση,απαγγελία- αποδοχή, όσο και ως τρόπο δημι-ουργικής έκφρασης από τα παιδιά.Τα «ληρολογήματα» μπορούμε να τα φτιά-ξουμε ακολουθώντας τον παρακάτω πίνακα πουπροτείνεται από τους συγγραφείς του Ανθολό-


88

γιου Λογ. Κειμένων της Α΄ και Β΄ Δημοτικού:1. Ήταν ……..(κάποιος-παρουσίαση του

πρωταγωνιστή)2. που …….(κάτι του συνέβαινε ή αποκα-

λύπτεται η ιδιότητά του)3. όμως…….(κάτι έκανε)4. και………. (κάτι είπε),5. ……………..(βρες ένα περίεργο επίθετο γι

αυτόν)Ακολουθώντας τον παραπάνω πίνακα, εν-

θαρρύνουμε τα παιδιά να φτιάξουν τα δικάτους λίμερικ, χρησιμοποιώντας πρόσωπα, αντι-κείμενα και καταστάσεις του παραμυθιού.

Μερικά ληρολογήματα των παιδιών:Ένας άνθρωπος φτωχός, έψαχνε να βρει

δουλειά Για καλή του τύχη όμως βρήκε μια κρυφή

σπηλιάΚι όταν μπήκε μέσα εκεί Γέμισε γρήγορα το σακίΜε πολλά πολλά φλουριά.

9. ΑναστοχασμόςΜπαίνουμε στον κύκλο και ζητάμε από τα

παιδιά να σκεφτούν αν το παραμύθι που άκου-σαν, τους θύμισε κάποιο άλλο παραμύθι ή κά-ποια ιστορία που διάβασαν ή άκουσαν απότους γονείς τους, τους παππούδες τους, ή απόκάποιον δικό τους, ή κάτι πουέζησαν.

Επίσης, στο πλαίσιοτου αναστοχασμού, ζη-τάμε από τους μαθη-τές να μας πουν, ανγνωρίζουν (αν δενγνωρίζουν οι ίδιοι,μπορούν να συμβου-λευτούν τους γονείςή τους παππούδεςτους) παροιμίες πουτο νόημά τους ται-ριάζει με το νόημα –νοήματα του παρα-μυθιού.

Σ΄ αυτή τη δρα-στηριότητα μπορούννα συμμετέχουν καιοι εκπαιδευτικοί.

10. Θεατρικό παιχνίδιΤο θεατρικό παιχνίδι είναι ένα παιδαγωγικό

μέσο που βοηθά το παιδί να αναπτύξει την πα-ρατηρητικότητά του, να ανακαλύψει τις ψυχοσω-ματικές του δυνατότητες, να κατακτήσει τηναυτογνωσία, να εξωτερικεύσει τον εσωτερικότου κόσμο, να υπερβεί τις αναστολές και τιςαδυναμίες του, να επικοινωνήσει γνήσια με τονεαυτό του και το περιβάλλον, να διοχετεύσει δη-μιουργικά τις συναισθηματικές του εντάσεις καινα κατακτήσει την ψυχοπνευματική του ισορρο-πία. Aποτελεί δυναμικό, μεθοδολογικό και εμπε-δωτικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου.

Είναι ένα καθαρά δημιουργικό συμβάν πουπροσφέρει στα παιδιά άμεση ικανο-ποίηση. Δεν υπάρχει ακριβήςκώδικας που να καθορίζει τιακριβώς μπορεί να είναι έναδημιουργικό συμβάν. Τοπαιδί ανακαλύπτει μόνο τουένα ρόλο, διαλέγοντας έτσιέμμεσα έναν τρόπο επικοι-νωνίας και έκφρασης.

Το παιχνίδι είναι η πρώτημύηση του παιδιού στηντέχνη. Ειδικότερα το θεατρικόπαιχνίδι μυεί το παιδί στο θεατρικόφαινόμενο. Το παιδί παίζει ΔΙΑ του θεά-τρου και όχι ΜΕ το θέατρο. Σκοπός μας δενείναι να διδάξουμε στα παιδιά Θέατρο, ούτενα τα μετατρέψουμε σεηθοποιούς και τους εκπαι-δευτι-


89

κούς σε σκηνοθέτες. Μας ενδιαφέρει περισσό-τερο το πώς λένε κάτι, το πώς το εκφράζουν,παρά το τι λένε, γιατί το λένε πόσο σωστά ήλάθος το πράττουν.

Το Θ.Π δεν είναι παράσταση. Αντίθετα μιαπαράσταση μπορεί να είναι ένα θεατρικό παι-χνίδι.

Ένα ολοκληρωμένο θεατρικό παιχνίδι διεξά-γεται σε 3 ή 4 φάσεις.

Α΄ φάση: ΑπελευθέρωσηςΣτη φάση αυτή βοηθούμε τα παιδιά : · Να απελευθερωθούν από αναστολές και

δισταγμούς. · Να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Το

παιδί κινείται και εκφράζεται ελεύθερα στοχώρο. Με τα παιχνίδια σωματικής έκφρασης τοπαιδί οξύνει την παρατηρητικότητά του, χαλα-ρώνει, αυτοσυγκεντρώνεται, αποκτά πιο έντονατην αίσθηση του χώρου και του χρόνου.

Β΄ φάση: το παιχνίδι των ρόλωνΠρόκειται για το στάδιο της αναπαραγωγής.Τα παιδιά στη φάση αυτή ανακαλύπτουν ρό-

λους, αναπαράγουν και συνθέτουν σύντομουςδιαλόγους, «μύθους», μέσω των οποίων οιρόλοι λειτουργούν. Βρίσκουν λύσεις, οδηγούνταισε συγκρούσεις και προβαίνουν σε διάφορεςσυνθέσεις. Μεταμφιέζονται και αλλάζουν τα ση-μεία όψης ανάλογα με το ρόλο που επέλεξαν.Διαμορφώνουν ένα περιβάλλον δράσης με διά-φορους τρόπους και υλικά. Παίζουν διάφορουςρόλους ανάλογα με το πώς αισθάνονται.

Γ΄ φάση : σκηνικός αυτοσχεδιασμόςΕίναι το στάδιο ανάπτυξης και εκτέλεσης

ενός θεματολογικού άξονα. Η φαντασία τουςασκείται με έναν εποικοδομητικό τρόπο σε κάτισυγκεκριμένο. Με την κίνηση ή και το λόγο

φτάνουν σ’ ένα σκηνικό αυτοσχε-

διασμό, συνθέτοντας τους ρόλους, τις σκηνέςκαι τα θέματα που τα απασχόλησαν. Επιλέγουντα μουσικά, ηχητικά ακούσματα, τα σκηνικά αν-τικείμενα και προχωρούν στην τέλεση ενόςδρώμενου που παρήγαγαν τα ίδια.

Δ΄ φάση : Ανάλυση – συζήτησηΕίναι το στάδιο μιας πολλαπλής επεξεργα-

σίας. Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να τελειώσειμε το τέλος της τρίτης φάσης. Μπορεί όμως καινα ακολουθήσει συζήτηση και ανάλυση επάνωστις δραστηριότητες που προηγήθηκαν, στοντρόπο που παίχτηκαν οι διάφοροι ρόλοι και ταθέματα. (Απόσπασμα από κείμενο της ΜαρίναςΑ. Νάσαινα από τη ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ 28 ΟΛΟΗΜΕ-ΡΩΝ ΠΙΛΟΤΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ)

11. Καταιγισμός ΙδεώνΟ καταιγισμός ιδεών (brainstorming) είναι

ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για τον/την εκ-παιδευτικό και ταυτόχρονα εύκολα εφαρμόσιμο,αφού δεν απαιτεί από τους μαθητές να έχουνειδικές γνώσεις για το προς μελέτη ζήτημα καιδεν χρειάζεται ιδιαίτερη προετοιμασία απότον/την εκπαιδευτικό. Οι μαθητές συμμετέχουνενεργά στη διαδικασία ανακαλώντας και εκ-φράζοντας ελεύθερα (χωρίς το άγχος της αξιο-λόγησης ή της κριτικής) προϋπάρχουσεςγνώσεις ή αντιλήψεις για το θέμα. Πολλέςφορές οι έννοιες που αναφέρονται ίσως και ναέχουν λίγη ή καθόλου σχέση με το θέμα, αλλάμε αυτό τον τρόπο συλλέγονται ιδέες που ίσωςνα αξιοποιηθούν σε μεταγενέστερο στάδιο(Courau, 2000 οπ. αναφ. στο Βασάλα και Φλο-γατη, 2002)

Η τεχνική εφαρμόζεται συνήθως στο πλαί-σιο μιας τάξης με συντονι-

στή τον/τηνεκπαιδευτικό. Μπορείνα χρησιμοποιηθεί στααρχικά στάδια διερεύ-

νησης ενός ζητήμα-τος, με στόχο τη

διερεύνηση τωνποικίλων διαστά-σεών του, τη δια-σαφήνιση μιας ήπερισσοτέρων

εννοιών, τη διαπί-


90

στωση του επι-πέδου των μα-θητών, αλλά καιτην ανάδειξη

τυχόν παρανοήσεωνπου πιθανόν να έχουν

για το θέμα. Μπορεί επίσης ναεφαρμοστεί και κατά τη διάρκεια

μιας δραστηριότητας διερεύνησης ή επίλυ-σης προβλήματος (Βασάλα και Φλογατη, 2002)για καθορισμό της μετέπειτα πορείας.

Σύμφωνα με τους Lahiry et al (1988, οπ.αναφ. στη Δημητρίου, 2009), η εφαρμογή τουκαταιγισμού ιδεών εξελίσσεται στα ακόλουθατέσσερα στάδια:

1) Οι μαθητές/τριες ενημερώνονται για τημέθοδο που θα ακολουθηθεί και προσδιορίζε-ται ο χρόνος ολοκλήρωσης της.

2) Η διαδικασία ξεκινάει με την εισαγωγήενός θέματος. Δεν ενδιαφέρει αν οιμαθητές/τριες κατέχουν ή όχι το θέμα, το ζη-τούμενο είναι να ανακαλέσουν σχετικές προ-ϋπάρχουσες ιδέες τους. Μπορούν ναχρησιμοποιηθούν εικόνες, λέξεις, φράσεις,μικρά κείμενα, σύντομη προβολή ταινίας πουαφορά ένα πρόβλημα. Ο/η εκπαιδευτικός ζητάαπό τους μαθητές/τριες να εκφραστούν γι αυτόγρήγορα, με λέξεις ή σύντομες εκφράσεις ενώο ίδιος σημειώνει όλες τις ιδέες στον πίνακα,αποφεύγοντας να υποδείξει τις δικές του ιδέες(Βασάλα και Φλογατη, 2002). Στο στάδιο αυτόδεν επιτρέπονται σχόλια ή παρατηρήσεις, όλεςοι ιδέες είναι σεβαστές και καταγράφονται σεκλίμα συνεργασίας σεβασμού και αποδοχήςτης διαφορετικής άποψης

3) Στη συνέχεια γίνεται συζήτησηκατά την οποία αναλύονται, σχολιά-

ζονται και αξιολογούνται οι απόψεις που έχουνκαταγραφεί, απορρίπτονται κάποιες που δενσχετίζονται άμεσα με το θέμα και προτείνονταινέες. Ο/η εκπαιδευτικός καλεί τουςμαθητές/τριες να προτείνουν κριτήρια ομαδο-ποίησης και να προχωρήσουν σε ταξινόμησητων ιδεών που προέκυψαν από τον καταιγισμόκαι να τις ξαναγράψουν σε στήλες : π.χ. αιτίες,αποτελέσματα, συναισθήματα κλπ. Μ’ αυτόντον τρόπο θα αναδειχθούν οι πολλαπλές δια-στάσεις του θέματος. Σ’ αυτό το στάδιο ο/η εκ-παιδευτικός θα μπορούσε να προχωρήσει σεεπεξεργασία των θεμάτων που προέκυψαν καινα αναθέσει στους μαθητές/τριες μια δραστη-ριότητα ατομικής εργασίας ή εργασίας σε μι-κρές ομάδες. (Δημητρίου, 2009).

4) Τέλος γίνεται μια αποτίμηση της εμπει-ρίας και αξιολογούνται οι γνώσεις και οι εμπει-ρίες που αποτίμησαν οι μαθητές/τριες, αλλά καιοι δυσκολίες που αντιμετώπισαν. Μέσα από τησύγκριση των ιδεών τους «πριν» και «μετά»συζητούνται οι μεταβολές πουέχουν εμφανιστεί σε γνώση,αισθήματα, αξίες κτλ.


91

Τα παρακάτω δραστηριότητες, παιχνίδια καιασκήσεις είναι κάποιες από τις πολλές πουυπάρχουν για παιδιά που συμμετέχουν σε ομά-δες που δουλεύουν βιωματικά. Μπορεί να απο-δειχθούν πολύ ωφέλιμες όταν χρησιμο-ποιούνται με προγραμματισμό και οργάνωση,βοηθώντας την γνωριμία, την ενίσχυση της εμ-πιστοσύνης, της κατανόησης και της συνεργα-σίας.Στο διαδίκτυο μπορείτε να βρείτε πολύ περισ-σότερα. Δουλέψτε με αυτά που εσείς αισθάνε-στε καλά να εφαρμόσετε.

1.Δραστηριότητες για το χωρι-σμό των παιδιών σε ζευγάρια

Μπορείτε:

- να χωρίσετε τα παιδιά ανά δύο.- να βάλετε τα παιδιά στη σειρά σύμφωνα: - με το μήνα γέννησης τους, - το αρχικό γράμμα του ονόματος τους, - το ύφος τους κλπ. και να τα χωρίσετε.- να μοιράσετε ζευγάρια με κάρτες στην τύχη,π.χ. «Τομ» και «Τζέρυ», - κάρτες με αθροίσματα - μία κάρτα με τηνπράξη, μία με το αποτέλεσμα, - να ταιριάξετε γράμματα, σημάδια, σχήματα,διακοσμητικές κάρτες (παλιές ευχετήριες κάρ-τες κομμένες στα δύο), κάρτες με ζώα που ται-ριάζουν, ή να βρείτε ζευγάρια μιμούμενοι τιςφωνές ζώων.- να ζητήσετε από τα παιδιά να βρουν κάποιονμε τον οποίο έχουν κάτι κοινό, π.χ. ίδιο χρώμαματιών, ρούχων, μαλλιών.- να μοιράσετε κομμάτια σπάγκο σε διαφορε-τικά μήκη, δύο από το καθένα, και να βάλετε ταπαιδιά να τα ταιριάξουν.- να βάλετε τα παιδιά να σχηματίσουν κύκλο.Αρχίστε να μετράτε κυκλικά και ζητήστε από ταπαιδιά να βρουν ένα άτομο του οποίου το νού-

μερο όταν προστεθεί στο δικό τους δίνειάθροισμα κατά ένα μεγαλύτερο από το σύνολοτων ατόμων.- να ζητήσετε από τα παιδιά να σχηματίσουνζευγάρια με κάποιον που δεν έχουν συνεργα-στεί ξανά στο παρελθόν.

2.Δραστηριότητες για το χωρι-σμό των παιδιών σετριάδες/μικρές ομάδες

Μπορείτε:

- να χρησιμοποιήσετε τις περισσότερες από τιςστρατηγικές που αναφέραμε.- να μοιράσετε οικογένειες σχημάτων, π.χ. τρί-γωνα, κύκλους... στις ομάδες για να τα ταιριά-ξουν.- να φτιάξετε παζλ από παλιές ευχετήριες κάρ-τες που οι ομάδες θα πρέπει να τις συμπληρώ-σουν.- να ζητήσετε από τα παιδιά να γυρνάνε στοδωμάτιο ωσότου διευκρινίσετε εσείς πόσαάτομα θέλετε στην κάθε ομάδα και να αφήσετετα παιδιά να τις σχηματίσουν.- να ονομάζετε το κάθε παιδί από τον κύκλο μετο όνομα ενός συστατικού για σαλάτα, μετά ταπαιδιά θα πρέπει να φτιάξουν σαλάτες που ηκαθεμιά θα περιέχει τα συστατικά από μίαφορά.- να μοιράσετε κάρτες με ονόματα τραγουδιών,τα παιδιά να τραγουδούν τη μουσική για ναβρουν τις ομάδες.να φτιάξετε κάρτες με γράμματα και τα παιδιάνα σχηματίσουν λέξεις τριών, τεσσάρων κλπ.γραμμάτων. - Να χρησιμοποιήσετε τα λαχνίσματα.Τα λαχνίσματα(από το αρχαιοελληνικό ρήμα λαγχάνω= λαμ-βάνω κάτι με κλήρο) ή κληρωσιές όπως τις



92

έλεγαν αλλιώς, είναι σύντομα παιδικά τραγού-δια που συνηθίζονταν στην έναρξη των δεκά-δων ομαδικών παιχνιδιών που παίζονταν στιςαλάνες και στις γειτονιές.Ο βασικός σκοπός τους ήταν να καθορισθεί, μεδίκαιο και παιγνιώδη τρόπο, η σειρά με τηνοποία τα παιδιά θα μπουν σε ένα παιχνίδι ησύνθεση της κάθε ομάδας, η ομάδα που θαπαίξει πρώτη και άλλα ζητήματα τέτοιου τύπου.Τα λαχνίσματα αποτελούν σημαντικό μέρος τηςπροφορικής παράδοσης των λαών της γης(συναντούμε λαχνίσματα σε πολλές χώρες πουμάλιστα μοιάζουν μεταξύ τους σε πολλές περι-πτώσεις).Βασικά χαρακτηριστικά των λαχνισμάτων:-«Να τα βγάλουμε;». Αυτό είναι το ερώτημαπου τίθεται πάντα πριν ξεκινήσει ένα λάχνισμα.-Τα περισσότερα λαχνίσματα ξεκινάνε με τημαγική λέξη μπουφ που προφανώς δε σημαίνειμπούφος…-Όλα τα λαχνίσματα λέγονται συλλαβιστά καικάθε συλλαβή αντιστοιχεί και σε ένα παιδί.-Ο κλήρος είναι η τελευταία συλλαβή του λα-χνίσματος

Α μπε μπα μπλομΑ μπε μπα μπλομ του κίθε μπλομ α μπε μπαμπλομ του κίθε μπλομ μπλιμ μπλομ. Που θαπας εκεί, στη Βόρεια Αμερική, να βρεις και τονελέφαντα που παίζει μουσική, μ’ένα κόκκινοβρακί.

Άκατα μάκαταΆκατα μάκατα σούκουτου μπε άμπε φάμπεντομινέ άκατα μάκατα σούκουτου μπε άμπεφάμπε βγε.***

Ανέβηκα στην πιπεριάΑνέβηκα στην πιπεριά να κόψω ένα πιπέρι κι ηπιπεριά τσακίστηκε και μου ‘κοψε το χέρι. Δωσ’μου το μαντηλάκι σου το χρυσοκεντημένο ναδέσω το χεράκι μου που είναι ματωμένο.

3.Παιχνίδια με ονόματα

- Ακίνητοι στο ίδιο σημείοΠετάτε ένα μικρό μπαλάκι σε κάποιο παιδί από

τον κύκλο που

πρέπει να πει τοόνομα του και να τοπετάξει σε κάποιον άλλο.- Ζωγραφίζοντας το όνοματους

Ζητήστε από όλα τα παιδιά με τησειρά τους να γράψουν το όνομα

τους σε ένα μεγάλο χαρτόνι σε στυλσταυρόλεξου και να πουν κάτι γι' αυτό,γιατί τους βάφτισαν έτσι, αν τους αρέ-σει ή όχι.


93

4.Κινητικές ασκήσεις / Ενερ-γητικές δραστηριότητεςΔείχνω τα συναισθήματα μουΤα παιδιά προχωρούν γύρω γύρω στο δωμά-τιο δείχνοντας πώς νιώθουν εκείνη τη στιγμή -χαρούμενα, θυμωμένα, σκεφτικά, και ούτωκαθ' εξής.

Η ορχήστραΤα παιδιά σχηματίζουν κύκλο και εσείς ζητάτεαπό κάθε παιδί να κάνει έναν ήχο. Στο τέλοςβάλτε όλα τα παιδιά μαζί να κάνουν τουςήχους τους.

Αν κάποιος...Φωνάζετε δυνατά «Αν κάποιος..... π.χ.παρακοι-μήθηκε σήμερα το πρωί, έφαγε ένα αβγό γιαπρωινό κλπ...... να αλλάξει θέση». Συνεχίστεόσο χρειάζεται για να αλλάξουν θέση τουλάχι-στον μία φορά όλα τα παιδιά.

Το μαγικό κουτίΒάλτε ένα υποθετικά «μαγικό κουτί» στο κέν-τρο του κύκλου. Ζητήστε από όλα τα παιδιά μετη σειρά να βγάλουν κάτι από το κουτί και νακάνουν νοήματα στους άλλους για να μαντέ-ψουν τι είναι.

5. Δραστηριότητες που καλ-λιεργούν την εμπιστοσύνη

Τυφλή εμπιστοσύνηΈχουμε κλείσει τα μάτια στο ένα από τα δύο παι-διά κάθε ζευγαριού, και το άλλο πρέπει να τοοδηγήσει μέσα από ένα χώρο γεμάτο εμπόδια.Ένα παιδί δίνει οδηγίες σε ένα άλλο που έχειτα μάτια κλειστά προσέχοντας ώστε αυτός/ή ναμην αγγίξει τα εμπόδια.Ολόκληρη η ομάδα σχηματίζει ένα λαβύρινθοκαι ένας ένας με τη σειρά προσπαθεί να βγειαπό αυτόν με μάτια κλειστά.Μαντεύοντας το πρόσωποΤα παιδιά κινούνται μέσα στο δωμάτιο με ταμάτια κλειστά, σταματούν και ψηλαφούν τοπρόσωπο κάποιου που είναι δίπλα τους προ-σπαθώντας να μαντέψουν ποιος είναι.

Φτιάχνοντας γλυπτάΣε ζευγάρια ο ένας Α και ο άλλος Β τα παιδιά, μετη σειρά «πλάθουν» το ένα το άλλο, φτιάχνονταςαγάλματα στα οποία δίνουν ονόματα.

ΑγγίζωΚαλή κινητική άσκηση. Ο αρχηγός φωνάζει:«Όλοι να αγγίζουν, π.χ. ένα βραχιόλι, ένα χέρι,την πλάτη κάποιου άλλου, κάτι μπλε κλπ.»

6. Παιχνίδια συνεργασίαςΚόμποιΤα παιδιά στέκονται σε κύκλους των οκτώ ατό-μων και σταυρώνουν τα χέρια μπροστά τους.Με μάτια κλειστά πιάνουν σφιχτά τα χέριαάλλων παιδιών στην τύχη σχηματίζοντας ένανανθρώπινο κόμπο. Η ομάδα μετά πρέπει να«λύσει» τον κόμπο χωρίς να αφήσει τα χέρια.

Μουσικά γόναταΣαν τις μουσικές καρέκλες, αλλά όταν η μου-σική σταματάει και η μία καρέκλα βγαίνει όλοιπρέπει να βρουν μία καρέκλα ή γόνατα για νακάτσουν. Κανείς δεν βγαίνει από το παιχνίδι κιέτσι όλοι καταλήγουν να κάθονται πάνω σταγόνατα κάποιου!

Χρωματιστές Βούλες στο κεφάλιΚολλήστε χρωματιστές βούλες στο μέτωπο ήτην πλάτη των παιδιών χωρίς αυτά να δουν τοχρώμα. Κανείς δεν πρέπει να μιλήσει. Πρέπεινα βρουν την ομάδα τους σιωπηλά με τη βοή-θεια των άλλων, οι οποίοι μπορούν να κάνουννοήματα με τα χέρια, τα μάτια, το πρόσωπο. Ηεπιτυχία του παιχνιδιού εξαρτάται από τη συ-νεργασία.

Πάζλ με συνεργασίαΜπερδέψτε κομμάτια από πάζλ φτιαγμένα απόπαλιές ευχετήριες κάρτες, ένα πάζλ για κάθεπαιδί. Μοιράστε ίσο αριθμό κομματιών στηντύχη. Τα παιδιά χρειάζεται να συμπληρώσουν ταπάζλ αλλά δεν μπορούν να ζητήσουν κομμάτιαπό άλλον, μονάχα να τους το δώσουν. Είναι ση-μαντικό να μάθουν να φροντίζουν τους άλλους.Υπάρχουν πολλές ακόμη δραστηριότητες πουμπορεί να γίνουν μέσα στην τάξη για το χωρι-σμό των παιδιών σε ζευγάρια και ομάδες.TACADE & ΚΕΘΕΑ (2003)


94

Τσιάτα Βασιλική Κοινωνιολόγος - Στέλεχος Πρόληψης του Κέν-τρου Πρόληψης Π.Ε. Λάρισας - Ο.ΚΑ.ΝΑ.Συντονίστρια Ομάδας

Τα παραμύθια ασκούσαν πάνω μου μια ιδι-αίτερη γοητεία από μικρό παιδί. Όταν η γιαγιάμου έλεγε τη μαγική φράση» …μια φορά κι΄έναν καιρό…»αυτόματα μεταφερόμουνα σεέναν άλλο κόσμο. Ένα κόσμο μαγικό, γεμάτονεράϊδες, μάγισσες, δράκους, μαγεμένα βα-σιλόπουλα και βασιλοπούλες, σ΄έναν κόσμοκατάδικό μου. Το αδύνατο γινότανδυνατό κι΄αυτό με ησύχαζε, μεέκανε να πιστεύω πως, όπως οήρωας του παραμυθιού, έτσι καιγω θα τα καταφέρω τελικά, ακόμακι αν περάσω από «40 κύματα».Μου δίδαξαν αξίες χωρίς συμ-βουλές, δίνοντάς μου παράλ-ληλα την ελευθερία να βρω καινα βαδίσω το δικό μου δρόμο.

Με αφετηρία το ΚέντροΠρόληψης, όχημα τα παραδο-σιακά παραμύθια και οδηγούς

16 εμπνευσμένες εκπαιδευτικούς, ταπαραμύθια της γιαγιάς πήγαν σχο-λείο!

Η μεγάλη μας αγάπη για τα παι-διά και η μεγάλη μας αγάπη για ταπαραμύθια, μας έδειξαν το δρόμο. Τοδρόμο των αξιών και δεξιοτήτων -ικανοτήτων, που συναντήθηκαν καιστροβιλίστηκαν στο μαντάνι των σχέ-σεων αλληλεπίδρασης.

Δεν είμαστε το άθροισμα δεκαέξιεκπαιδευτικών και μιας συντονίστριας.

Είμαστε οι σχέσεις που αναπτύ-ξαμε. Συναντηθήκαμε, συνηχή-

σαμε, συγκινηθήκαμε, εργαστήκαμε με μεράκι,πιεστήκαμε, κουραστήκαμε, χάσαμε τον προ-σανατολισμό… Ακουμπήσαμε η μία στην άλλη,εμπιστευτήκαμε, αγγιχτήκαμε, στηριχτήκαμε,γελάσαμε, προχωρήσαμε… Προτείνουμε…

Προτείνουμε ένα σχολείο που η γνώση θασυνηχεί με τη φαντασία και τη δημιουργικό-τητα. Ένα σχολείο που η γνώση θα περνάειμέσα από τις καρδιές των μαθητών και θα τιςαγγίζει απαλά σαν δροσερό ενεργοποιητικόαεράκι…

Βαλίτσες και φύγαμε...


95

Αμπελώμου Ματρώνη - Νηπιαγωγός 30ο ΝηπιαγωγείοΛάρισας

Τελειώνοντας, μετά απόαρκετά χρόνια κοινής πο-ρείας στα μονοπάτια τηςγνώσης, αποφασίσαμε να πε-ριπλανηθούμε στον μαγικό κόσμοτων παραδοσιακών παραμυθιών. Και αυτή τημαγεία με τον τρόπο που η κάθε μια από μαςξέρει, τη μετέφερε μέσα στην τάξη της. Τα παι-διά με μεγάλο ενδιαφέρον άκουσαν, δούλεψαν,δημιούργησαν, διασκέδασαν. Εμείς από τηνάλλη, συνεργαστήκαμε, ανταλλάξαμε απόψεις,καταθέσαμε τις αγωνίες, αλλά και τους φόβουςμας, τις ανησυχίες και τους προβληματισμούςμας και τελικά νομίζω ότι τα καταφέραμε!!Αυτή η εμπειρία ήταν μάθημα ζωής σ’ αυτήντην ατέρμονη αναζήτηση του εκπαιδευτικούγια γνώση.

Γκοντικούλη Μαρία - Δασκάλα 22ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας(Γ΄τάξη)

Να δημιουργήσουμε δικό μας υλικό συναι-σθηματικής αγωγής με βάση το παραδοσιακόπαραμύθι!!! Μου ακούστηκε σαν μια ασυνήθι-στη πρόκληση. Δεν είχα καν επίγνωση πόσοαπαιτητικό θα ήταν αυτό το εγχείρημα! Στηνπορεία όμως οι όποιες δυσκολίες σιγά σιγάεξομαλύνθηκαν. Αφ’ ενός λόγω της οικειότη-τας, της υποστήριξης, της συνεργασίας, της αν-ταλλαγής ιδεών στην ομάδα εργασίας και αφ’ετέρου χάρη στη δυναμική της τάξης, πουπάντα μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτα καιδημιουργικά μονοπάτια. Σήμερα, τέσσερα σχε-δόν χρόνια μετά, κοιτάζοντας το ολοκληρω-μένο υλικό, δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα

ποιοείναι το πιο έντονο συναί-

σθημα. Η συγκίνηση, η ευγνωμοσύνη, τοαίσθημα πληρότητας. Σίγουρα η απόκτηση μιαςμοναδικής εμπειρίας με κάνει να νιώθω τυ-χερή, που ήμουν μέλος αυτής της ομάδας. Καινα ελπίζω σε μια ενδιαφέρουσα συνέχεια…

Γρίβα Τασούλα - Νηπιαγωγός Νηπιαγωγείο Δένδρων

Ένα όμορφο ταξίδι ολοκληρώθηκε. Η δια-δρομή, μας γέμισε συναισθήματα χαράς, αγω-νίας, απογοήτευσης, περηφάνειας... Φτάσαμεστον προορισμό μας με πυξίδα την φαντασίακαι ζήσαμε από κοινού εμπειρίες που μόνο ομαγικός κόσμος του παραμυθιού μπορεί ναμας προσφέρει. Η σχέση μας δυνάμωσε καιαπέκτησε γερά θεμέλια. Αυτό που δημιουργή-σαμε μας συγκίνησε, μας ικανοποίησε και νιώ-θουμε την ανάγκη να σας τοεπικοινωνήσουμε...

Ζιώγα Ελισσάβετ - Νηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου

Ένα ταξίδι ξεκίνησε πριν από δύο χρόνιαστο μαγικό κόσμο των παραμυθιών. Ένα ταξίδιμε τρικυμίες, με μπουνάτσα, με μποφόρια, μεαέρηδες και με νηνεμία. Μία υπέροχη περιπλά-νηση. Ένα ανεπανάληπτο ταξίδι που τελειώνον-τας άφησε πάνω μου τη σφραγίδα του. Έναταξίδι που με μεταμόρφωσε και γέμισε ευω-διές τη ζωή μου. Ένα ταξίδι που μ’έκανε ναλύσω τα σχοινιά και να βγω έξω απ’το λιμάνι.


Καραούλη Γεωργία (Γιούλα) - Νηπιαγωγός 3ο Νηπιαγωγείο Λάρισας

Ξεκίνησε σαν παραμύθι.Η αρχή ήταν δύσκολη, στη συνέχεια όμως

ταξιδέψαμε σε κόσμους μαγικούς, κόσμους πα-ραμυθένιους, μου δόθηκε η ευκαιρία να συ-νεργαστώ, να ανταλλάξω απόψεις, ναδημιουργήσω, να προχωρήσω ένα βήμα παρα-πάνω, να εξερευνήσω ακόμα και τον ίδιο μουτον εαυτό.

Το τέλος όμως της διαδρομής με γέμισεπολλά ανάμεικτα συναισθήματα, μπορεί νανιώθω ικανοποιημένη, αλλά υπάρχει μια πίκραστο στόμα, ένα αγκάθι στην καρδιά, δυστυχώςόμως όλα τα ωραία πράγματα έχουν ένατέλος, αλλιώς δεν θα ήταν ωραία. Ήταν έναυπέροχο ταξίδι που πάντα θα θυμάμαιμε νοσταλγία και αγάπη

Κονδυλοπούλου Μαρίνα -Νηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου

Κρατάει χρόνια αυτή η ομάδα μου και κρα-τάει καλά και γερά!!! Ως εδώ φτάσαμε βήμαβήμα, αργά, δειλά, αλλά σταθερά, βοηθώνταςκαι συμπληρώνοντας η μια την άλλη, και ενι-σχύοντας σε δύσκολες στιγμές. Είναι αυτή ηομάδα μου, που με έμαθε να πατάω καλά,-γερά, σταθερά στα πόδια μου και να διαχειρί-ζομαι καταστάσεις, είτε σε προσωπικό, είτε σεεπαγγελματικό επίπεδο. Δεν θα μου είναι ποτέαρκετά αυτά που πήρα και θα ήθελα να συνε-χίσουμε να αλληλεπιδρούμε έτσι, η μια πάνωστην άλλη και που ξέρετε μπορεί να δημιουρ-γήσουμε πάλι…

Κορκιδάκη Κων/να - Δασκάλα 13ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας(Δ΄τάξη)

12-1-2017

Αυτό το ταξίδι υπήρξε η αφορμή να ψάξωξανά στα παραμύθια, άλλες φορές με τη ματιάτου ενήλικα/ εκπαιδευτικού, άλλες με τις προσ-δοκία του παιδιού για να βρει το αγαπημένοτου παραμύθι. Ήταν ένα ταξίδι συναρπαστικό ,μοναδικό, με τις δυσκολίες του, τις ανατροπές,την κούραση, τις ευχάριστες εκπλήξεις, τιςπρωτότυπες ιδέες και δράσεις, μα πάνω απ’όλα ήταν ένα ταξίδι συντροφικό, παρεΐστικο,πολλές φορές και λυτρωτικό σαν απαλή βρο-χούλα μετά από χιόνι. Δεν ξέρω αν κερδήθηκετο στοίχημα του να φτιάξουμε όμορφες δρά-σεις με τα παιδιά για τα παραμύθια του τόπουμας, να τους τα γνωρίσουμε και να τ’ αγαπή-σουν, όπως και ν’ αντιμετωπίσουν τους φό-βους τους ή να ξεδιπλώσουν τη φαντασίατους. Ξέρω όμως, πως μέσα από τέτοιες συν-τονισμένες ομαδικές δράσεις, γινόμαστε καλύ-τεροι συνεργάτες, εκπαιδευτικοί, καλύτεροιακροατές, ανθεκτικότεροι στους φόβους καιστις μικρές καθημερινές μας δυσκολίες, καλύ-τεροι φίλοι, πλουσιότεροι σε εμπειρίες καιγνώση και τελικά - ΕΛΠΙΖΩ - λίγο καλύτεροιάνθρωποι.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα μου.Αλήθεια, και το χρόνο να γύριζα πίσω, δε

θα άλλαζα τίποτα.Κική μου, ένα μεγάλο ευχαριστώ!

Λάππα Αμαλία - Νηπιαγωγός 19ο Νηπιαγωγείο Λάρισας

Όταν άκουσα την ιδέα ότι θα ασχοληθούμεμε τα λαϊκά παραμύθια στο σχολείο και θα ταεπεξεργαστούμε σαν ομάδα αισθάνθηκαάγχος, αγωνία αλλά και πρόκληση να τολμήσωνα κάνω καινούργια πράγματα. Το πρώτο πουδοκίμασα ήταν η αφήγηση. Καλή εμπειρία, φο-βερή αμεσότητα με τα παιδιά χωρίς να παρεμ-βαίνει το βιβλίο και η εικόνα που μέχρι τώρα

96


συνήθιζα. Ήρθα πιο κοντά στα λαϊκά παραμύ-θια. Έβλεπα ότι δεν είναι δυσνόητη η λαϊκήγλώσσα, δεν φοβίζει τα παιδιά το κακό τέρας,ο θάνατος κ.τ.λ. Άρχισα να ψάχνω πως θα συγ-κινήσω περισσότερο τα παιδιά που με κοίταζανμε ανοιχτό στόμα.

Στην ομάδα η ανταλλαγή απόψεων μουέδινε φτερά, όρεξη για δουλειά, με κινητοποι-ούσε, ένιωθα ικανοποίηση σαν εκπαιδευτικόςότι τα καταφέρνω καλά. Αναπτυσσόταν μεταξύμας μια θετική άμιλλα για πρωτότυπες και δη-μιουργικές δραστηριότητες. Στο τέλος υπήρξεένας προβληματισμός, πως θα συγκεντρώ-σουμε το υλικό και πως θα το αξιοποιήσουμε.Η δύναμη της ομάδας έδωσε τη λύση και αυτήτη φορά.

Μάγγου Ελένη (Λέλα) - Νηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου

Βλάστησα μέσα από τα παραμύθια της για-γιάς Στυλιανής. Μέσα από τη λαϊκή γλώσσα, τη«φορτωμένη» με ανάμεικτα συναισθήματα,χαράς, αγωνίας, θλίψης, λύτρωσης. Διακόνησαλέξεις και εικόνες με πλούσια μνημονική και τιςμετέφερα αυτούσιες στα παιδιά μου και αργό-τερα στους μαθητές μου.

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ζωκαι αναπνέω μέσα από τα παραμύθια, χωρίς ναπαραμυθιάζομαι. Βιώνω συνεχώς στά-σεις και πράξεις των παντοτινών ηρώωνμου, σφραγίζω το λόγο μου με φαν-τασία, περιπλανιέμαι στο χθες,στο αύριο, στο μαγικό και από-κοσμο, υπενθυμίζοντας συχνάκαι σθεναρά τον εαυτό μου «πωςη ζωή είναι αλλού».

Και χωρίς να αλλάξω σκηνικόαντάμωσα κι άλλες λάτρεις τωνπαραμυθιών και πορεύτηκα μαζίτους. Βάδισα με την Κική,την Έλση, τη Μαρίνα, τηνΑργυρώ κι άλλες φίλες καιρουφήξαμε ξανά τις ομορ-φιές των παραμυθιών που μαςανάθρεψαν, μας έπλασαν και δενάφησαν τις ψυχές μας να γερά-σουν….

Μαρούδα Θεονίτσα - Δασκάλα 19ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας(ΣΤ΄τάξη)

Όταν αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε τουλικό των παραμυθιών - κάποια από αυτά μετη βοήθεια των μαθητών μας - δε μου περ-νούσε από το μυαλό ότι οι αξίες της υπομονής,του θάρρους, της φιλίας, της συνεργασίας, τηςαδερφικής αγάπης, της φιλοξενίας θα ήταντόσο εύκολο να γίνουν κατανοητές από τα παι-διά.

Αυτά διασκέδασαν, έπαιξαν, δραματοποί-ησαν, τραγούδησαν, ζωγράφισαν, προβληματί-στηκαν, διαφώνησαν, συμφώνησαν μέσα απότα παραμύθια τόσο φυσικά τόσο αυθόρμητα.

Δύσκολα μπορούν να μεταφερθούν όλα όσαέζησα με τους μαθητές μου. Κάθε φορά πουτελειώναμε τις συναντήσεις μας κι έβλεπα σταμάτια τους ικανοποίηση, λάμψη κι ευχαρίστηση,έπαιρνα περισσότερη δύναμη και κουράγιο νασυνεχίσω την προσπάθεια.

Ευχαριστώ τους μαθητές μου που με εμπι-στεύτηκαν.

Ευχαριστώ την ομάδα μου που μου έδωσετην ευκαιρία να ταξιδέψω σε άγνωστους προ-ορισμούς και να δημιουργήσω μαζί της.

97


Σουτζούκη Ελισσά-βετ -

Νηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου

«Τα παραμύθια της γιαγιάς πάνε σχολείο».Έτσι ήρθαν και στο δικό μας. Παίξαμε, γελά-σαμε, προβληματιστήκαμε, ζωγραφίσαμε. Μαςμάγεψαν και μας και τα παιδιά. Μας έφερανθύμισες από κείνα τα χρόνια τα παλιά, πουμικρά ακόμα καθισμένα στα γόνατα της γιαγιάς,μιλάγαμε για δράκους και νεράιδες. Για μάγουςκαλούς και λύκους κακούς και όταν φοβόμα-σταν κρυβόμασταν κάτω από το μακρύ της φό-ρεμα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι ακόμα μαςμαγεύουν, ακόμα μας ταξιδεύουν, ακόμα μαςδιδάσκουν. Τι κι αν πέρασαν χρόνια, μας κά-νουν να αισθανόμαστε και πάλι παιδιά, και ταπαιδιά -ω τι μαγικό- τα κάνει τους μεγαλύτε-ρους σοφούς, σοφούς που μπορούν να σεοδηγήσουν σε μονοπάτια αλήθειας, που μόνοόμως αυτά μπορούν να βρουν. Θα’ θελα να πωένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα τουΟΚΑΝΑ, για τη βοήθεια και στήριξη στα μέλητης.

Κική σε ευχαριστούμε για όλα όσα μας έμα-θες αυτά τα χρόνια που πο-ρευόμαστε μαζί.

Στρουζιώτου Ελένη - Δασκάλα Δημοτικό Σχολείο Δέν-δρων

Οι σκέψεις μου για το ταξίδιπου κάναμε!!!!!

Το ταξίδι, μας αλλάζει, μαςμεταμορφώνει και αυτό γιατίμας βγάζει από τα όριά μας.

" Η Ιθάκη σ΄ έδωσε τ΄ ωραίοταξίδι

χωρίς αυτήν δε θα 'βγαινες στο δρόμοΆλλα δεν έχει να σε δώσει πια"

όπως λέει και ο Καβάφης.

Tαμπάρη Ελένη - Νηπιαγωγός 2ο Νηπιαγωγείο Αμπελώνα

…Η πολύ καλή συνεργασία των μελώντης ομάδας μας, η πολύτιμη συμβολή, η

αμέριστη βοήθεια και ο άψογος συντονισμόςτης αγαπημένης μας εμψυχώτριας Κικής Τσιάταείχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία αυτού τουεκπαιδευτικού έργου με θέμα: «Τα παραμύθιατης γιαγιάς πάνε σχολείο». Ο καθένας απ΄ τημεριά του αλλά και συλλογικά, εκφράσαμειδέες ,βάλαμε στόχους , υλοποιήσαμε δράσεις,βιώσαμε συναισθήματα και κυρίως ταξιδέψαμεστον μαγικό κόσμο των παραμυθιών....ΕΝΑ ΤΑ-ΞΙΔΙ ΟΝΕΙΡΙΚΟ....Σας ευχαριστώ

Τάσσου Σούλα - Δασκάλα 43ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας(Γ΄τάξη)

Παραμύθι, παραμύθι.!!!!!!!!!!!..Όλοι μας μεγαλώσαμε έχοντας ακούσει στα

παιδικά μας χρόνια κάποια παραμύθια…. καιμετά… τα ξεχάσαμε… μας ρούφηξε η καθημερι-νότητα!

Και πριν από δυο χρόνια έπεσε η ιδέα ναασχοληθούμε πάλι με τα παρα-μύθια. Να προσπαθήσουμε νακάνουμε και τα παιδιά να τααγαπήσουν. Δεν ξέρω αν τοκαταφέραμε… ξέρω όμως ότι

εμείς ξα-ναγίναμεπαιδιά!Ακούσαμεγνωστάκαι άγνω-στα παρα-μύθια,ανταλλά-ξαμε όμορ-φες ιδέες,αναλύσαμεκαι συζη-

98


99

τήσαμε ,γελάσαμε καιβγήκαμε μέσα από όλη αυτή τηδιεργασία (θέλω να πιστεύω) λίγο πιο σοφοί,περισσότερο συνειδητοποιημένο… Μακάρι ναμην τέλειωνε αυτό το υπέροχο ταξίδι!!!

Τσιτσιρίγκου Αργυρώ - Νηπιαγωγός 6ο Νηπιαγωγείο Τυρνάβου

Η εμπειρία μοναδική….Το ταξίδι στη δράση, τη φαντασία και το

όνειρο ανεπανάληπτο, μαγευτικό…Ένιωσα καπετάνισσα σε ένα καράβι αλώ-

βητο από φουρτούνες και ταραχές…Εδώ είναι η δυναμική της ομάδας μας….

νιώθω ευγνωμοσύνη για τα διδάγματα και τιςεμπειρίες που απέκτησα και αισθάνομαι πιοδυνατή…

Ήταν ένα ταξίδι μοναδικό, ιδιαίτερο και στοημερολόγιο του καραβιού μας ευτυχώς κατα-γράφηκαν όλα όσα ζήσαμε και βιώσαμε με ταπαιδιά μας και την ομάδα μας…

Ευχαριστώ από καρδιάς…

Χαυτίκα Αντιγόνη - Δασκάλα 29ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας(Β΄τάξη)

Άλλο ένα ταξίδι τελείωσε… Κι ενώ περιμέ-νεις με αγωνία το τέλος, όταν εκείνο έρχεται,σου μένει ένα μικρό κενό. Νοσταλγείς το πώςξεκίνησες, μετράς τις πολλές και πρωτόγνωρεςεμπειρίες που μάζεψες.

Τα παραμύθια συγκεντρώθηκαν, η συνάν-τηση έγινε και η ερώτηση έρχεται αυθόρμητα:«Τώρα τι κάνουμε;». Η απάντηση δια στόματος

Κικής: « Δεν ξέρω … Θα δούμε…» Γροθιά στοστομάχι για μένα που θέλω να βαδίζω στα σί-γουρα. « Θα δούμε…» Τι θα δούμε; Πώς θα ξε-κινήσουμε; Πώς θα δουλέψουμε ταπαραμύθια; Θα έχουμε σαφείς οδηγίες; Κιόμως το αποτέλεσμα ήταν, για μας που στηναρχή ανησυχούσαμε, εκπληκτικό! Πώς μπόρε-σαν να προκύψουν τόσες δημιουργικές προτά-σεις από παραδοσιακά παραμύθια που δενείχαμε ξαναδουλέψει. Πώς τα παιδιά με μικρήκαθοδήγηση κατάφεραν να δημιουργήσουνφανταστικά παιχνίδια και να αποτυπώσουν μεκαταπληκτικές ζωγραφιές εικόνες των παρα-μυθιών;

Τώρα ξέρουμε τι σήμαινε : «Θα δούμε..»


100

- Μέγα, Γ.Α. (2014). Τα δώδεκα αδέρφια που εγίνοντανπουλιά. Από τη συλλογή «Ελληνικά Παραμύθια». Εκδό-σεις Βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ».

- Κλιάφα, Μ. (2005). Ο γεωργός κι ο λύκος. Από τη συλ-λογή «Παραμύθια της Θεσσαλίας». Εκδόσεις Κέδρος.

Μέγα, Γ.Α. Ο γέρος και τα τρία αδέρφια Διαδίκτυο:www.paramythades.org

Η Κάλλω και οι Καλλικάντζαροι. Διαδίκτυο:www.paramythades.org

- Κλιάφα, Μ. (2005). Ο Λιόντος. Από τη συλλογή «Παρα-μύθια της Θεσσαλίας». Εκδόσεις Κέδρος.

- Μέγα, Γ.Α. (2014). Η Κουδούνα. Από τη συλλογή «Ελ-ληνικά Παραμύθια». Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της«ΕΣΤΙΑΣ».

- Μέγα, Γ.Α. (2014). Οι τρεις καλές συμβουλές. Από τησυλλογή «Ελληνικά Παραμύθια». Εκδόσεις Βιβλιοπωλείοτης «ΕΣΤΙΑΣ».

- Αγγελοπούλου. Α (2014). Δεσποινί. Από τη συλλογή«Ελληνικά Παραμύθια Α΄ οι Παραμυθοκόρες». ΕκδόσειςΒιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ».

- Να σου πω για τις μοίρες. Παραδοσιακό παραμύθι απότον παππού της μαθήτριας Κων/νας Στρεμμένου τηςΕ2΄τάξης του 19ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας Στρεμ-μένο Κων/νο από τη Σκουτερά Αγρινίου.

- Η λάμια. Παραδοσιακό παραμύθι από τη γιαγιά της Μα-ρίας Γκοντικούλη, Βαγγελή Παπαγιαννοπούλου από τηΝίκαια Λάρισας.

- TACADE & ΚΕ.ΘΕ.Α (2003). Εκπαιδευτικό Υλικό Πρόλη-ψης «Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού«. Εκδόσειςσχήμα & χρώμα.

- Κουρμούση, Ν., Κούτρας Β. (2011). Πρόγραμμα Ατομι-κών & Κοινωνικών Δεξιοτήτων για το Νηπιαγωγείο«Βή-ματα για τη ζωή«. Εκδόσεις Παπαζήση.

- Liaudet J. C. (2012). ο Φρόυντ με απλά λόγια: Εξη-γώντας τον Φρόυντ στους γονείς. Εκδόσεις: Πατάκης.

- Pervin, A., Oliver, J.P. (2001). Θεωρίες Προσωπικότη-τας. Εκδόσεις Τυπωθήτω/ Δαρδάνος.

- Λίλη Λαμπρέλλη. 2010. Λόγος εύθραυστος κι αθάνα-τος. Εκδόσεις Πατάκη

- Τα ληρολογήματα - λίμερικ της ΣΤ΄Τάξης. Διαδίκτυο:www.pappanna.wordpress.com /2012/02/25.

- Μάγγου Ελένη. Εργασία με θέμα «Λαϊκό παραμύθι«στο πλαίσιο του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών« Παιδαγωγικό Παιχνίδι και Παιδαγωγικό Υλικό στηνΠρώτη Παιδική Ηλικία.

- Μαρίνα Α. Νάσαινα. Για θεατρικό παιχνίδι, κείμενο απόδιημερίδα 28 Ολοήμερων Πιλοτικών Σχολείων.

- Βασάλα, Π. και Φλογατη , Ε. (2002). Ο καταιγισμόςιδεών ως διδακτική τεχνική για την προσέγγιση των πε-ριβαλλοντικών προβλημάτων. Πρακτικά 1ου Περιβαλ-λοντικού Συνεδρίου Μακεδονίας, 1-4 Μαρτίου 2002,Θεσσαλονίκη.

- Δημητρίου, Α . (2009). Περιβαλλοντική εκπαίδευση: πε-ριβάλλον, αειφορία. Θεωρητικές και παιδαγωγικές προ-σεγγίσεις. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Βιβλιογραφία

Έγινε κάθε δυνατή προσπάθεια ανεύρεσης και αναφοράς των πηγών από τις οποίες πάρθηκαν τα αναδημοσιευμένα αποσπάσματα.Για όπου αυτό δεν κατέστη δυνατό, ζητάμε συγνώμη, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας και θα επανορθώσουμε.


Documents

paramythi Layout 1 9/26/2018 1:28 PM Page 1 › images › paramythi.pdf8 Μια φορά κι΄ έναν καιρ, σε μια χρα χι και τσο μακρινή, που τη