27
Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, Antiemetika Prof Dr. med. Radu Tutuian Leitender Arzt Gastroenterologie Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Inselspital, Universität Bern e-mail: [email protected]

Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

Pharmakologie:

Laxativa, Antidiarrhoika, Antiemetika

Prof Dr. med. Radu Tutuian Leitender Arzt Gastroenterologie Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Inselspital, Universität Bern e-mail: [email protected]

Page 2: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 2

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Abführmittel - Laxativa

• Ballaststoffe Nahrung

Zusätze

• Osmotische Laxantien Salze

Zucker

Polymere

• Motilitäts- und Sekretions-

beeinflussende Substanzen

• 5-HT4-Agonist Tegaserod

• Einläufe

Page 3: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Ballaststoffe • Nahrung, Zusatz

• keine sofortige Wirkung

• passagere Blähungen

• viel Flüssigkeit

• 30g/Tag sind genug Nahrungsmittel

Apfel 2,5g

Aprikosen (getrocknet) 8,1g

Pflaumen (getrocknet) 11,9g

Erbsen (gekocht) 4,5g

Spinat (gekocht) 2,3g

Weisser Reis 0,3g

Roggenbrot 14,9g

Vollkornbrot 14,5g

Haferkleie 27,8g

Weizenkleie 41,2g

Maiskleie 62,2g

Zusätze

Leinsamen

Flohsamen Agiolax®, Laxiplant®, Metamucil®

Psyllium Colosoft®, Mucilar®

Methylzellulose

Sterculia Colosan®, Normacol®, Inolaxine®

Page 4: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 4

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Osmotische Laxantien (Salze)

• schwer resorbierbare Salze

• kann zu Hypernatriämie führen

• Flüssigkeits-, E‘lyt-Verlust

Magnesium-Hydroxid Magnesia S. Pellegrino®, Magistralrezeptur1

Magnesium-Sulfat (Bittersalz) Siesta-1®

Natrium-Phosphat (Glaubersalz)

Natrium-Sulfat häufig in Kombinationen

Natrium-Hydrogencarbonat häufig in Kombinationen

Natrium-Hydrogenphosphat Colophos®

1Hauswirth CB. Schweiz Med Forum 2002

Page 5: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 5

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Osmotische Laxantien (Zucker)

• schwer resorbierbare Zucker

• Spaltung durch Darmbakterien

gut resorbierbare Fettsäuren

Wirkung bei grösserer Menge

• vermehrt Blähungen

• Flüssigkeits-, E‘lyt-Verlust

Lactulose Duphalac®, Gatinar®, Legendal®, Rudolac®

Sorbitol Agarol®

Lactitol Importal®

Mannitol Mannite Saprochi®

Page 6: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 6

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Osmotische Laxantien (Polymere)

• nicht resorbierbare

• mässig osmotisch wirksam

• kann Wasser binden

• Kein Flüssigkeits-, E‘lyt-Verlust

Macrogolum 3350, 4000 Transipeg® (2,95g), forte® (5,9g)

= Polyethylen-Glykol Movicol® (13,125g)

= PEG

Fordtran®, Cololyt®, Isocolan®,

Klean-Prep®, Colo-Sol® (52,5-59g)

Page 7: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 7

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Motilitäts- und Sekretions-

stimulierende Substanzen • Spaltung durch Darmbakterien

aktive Metaboliten

propulsive Kontraktion ↑

• Sekretion ↑

• rascher Wirkungseintritt

Rizinusöl Rical®

Senna Agiolax®, Darmol®, Bekunis®, Midro®, Pursennid®

Aloe Phytolaxin®

Bisacodyl Dulcolax®, Demolaxin®, Muxol®, Prontolax®, Tavolax®

Phenolphthalein Paragar®, Reguletts®

Natrium picosulfat Fructines®, Laxasan®, Laxoberon®

Page 8: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 8

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Einläufe • Wirkung innert Minuten

• v.a. Dehnungsreiz

Natriumcitrat Microklist®

Natriumhydrogenphosphat Freka-Clyss®

Natriumhydrogencarbonat

Glycerol Practomil®, Bulboid® (Supp.)

Page 9: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 9

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Laxantien: Preise

Produkt Preis/Mt

Agiolax® 18.-

Metamucil® 18.-

Mucilar® 39.-

Colosoft® 52.-

Mg-Hydroxid 7.-

Siesta-1® 25.-

Rical® 34.-

Darmol® 21.-

Phytolaxin® 20.-

Produkt Preis/Mt

Dulcolax® 15.-

Paragar® 19.-

Duphalac® 30.-

Rudolac® 26.-

Agarol® 65.-

Importal® 19.-

Transipeg® 35.-

Movicol® 45.-

Arzneimittelkompendium Schweiz

Psyllium

Senna

Bisacodyl

Lactulose

Flohsamen

Macrogolum

Page 10: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 10

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Laxativa – Preis/Leistung

Produkt Preis Empfehlung

Weizenkleie tief C

Flohsamen mittel C

Psyllium hoch B

Mg-Hydroxid tief C

Senna mittel C

Bisacodyl tief C

Lactulose mittel B

Macrogolum hoch A

Page 11: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 11

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Produkt Preis Empfehlung

Weizenkleie tief C

Flohsamen mittel C

Psyllium hoch B

Mg-Hydroxid tief C

Senna mittel C

Bisacodyl tief C

Lactulose mittel B

Macrogolum hoch A

Laxativa – Preis/Leistung

Page 12: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 12

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Laxativa: Fazit

• Klinisch einsetzbar: Balaststoffe, osmotisch aktive

Laxativa, motilitätsfördernde Mittel

• Balaststoffe und Polimere sind die besten Langzeit-

Therapieoptionen

• Salze und Stimulantien haben rasche Wirkung

• Einläufe für akute Entlastung

Page 13: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 13

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Diarrhoe Unspezifische, medikamentöse Therapie („Stopfen“)

Akute Diarrhoe

Flüssigkeit, Elektrolyte

unspezifische Therapie

ev. Diagnostik

ev. spezifische Therapie

Chronische Diarrhoe

unspezifische Therapie

Diagnostik

↓ ↓

spezifische Th. unspezifische Th.

unspezifische Th.

Page 14: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 14

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Diarrhoe

Akute Diarrhoe

• Opiate

• Bismuth

• Adsorbierende Substanzen

• Octreotid

Chronische Diarrhoe

• Opiate

• Bismuth

• Adsorbierende Substanzen

• Ballaststoffe

• Octreotid

• Gallensäurebinder

Unspezifische, medikamentöse Therapie

Page 15: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 15

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Diarrhoe

Akute Diarrhoe

• Opiate

• Bismuth

• Adsorbierende Substanzen

• Octreotid

Chronische Diarrhoe

• Opiate

• Bismuth

• Adsorbierende Substanzen

• Ballaststoffe

• Octreotid

• Gallensäurebinder

Unspezifische, medikamentöse Therapie

Page 16: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 16

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Opiate

Loperamid Diphenoxylat

+ Atropin Tinctura Opii

Wirksamkeit Stuhlgang: - 80%

Produkte Imodium® + Generika nicht in CH Magistral-rezeptur

Indikation Akute und chronische Diarrhoe,

kein Fieber, keine blutige Diarrhoe

Dosis bis 16mg/Tag 4mg/Tag bis 6ml/Tag

NW kaum zentrale NW zentrale NW zentrale NW

Schiller L. Gastroenterology 1984 Johnson P. JAMA 1986

DuPont H. Am J Med 1990 DuPont H. JAMA 1973

Page 17: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 17

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Bismuth Subsalicylat

• Stuhlgang: - 50% DuPont HL. Gastroenterology 1977

• Rückgang des Vomitus Steinhoff M. Gastroenterology 1980

• v.a. eingesetzt bei akuter, Ericsson C. J Infect Dis 1977

infektiöser Gastroenteritis

• Wirkung bei chronischer DuPont HL. Drug Intell Clin Pharm 1987

Diarrhoe nicht bewiesen

(ev. mikroskop. Kolitis)

Page 18: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 18

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Adsorptiva

• binden intraluminales Wasser

• Kohle, Al-Silikate, etc.

• leichte Wirksamkeit Schiller LR. Aliment Pharmacol Ther 1995

Zaid MR. J Diarrhoeal Dis Res 1995

Madkour AA. J Paed Gastroenterol Nutr 1993

• Loperamid > Adsorptiva John GI. Practitioner 1977

DuPont H. Am J Med 1990

• „nur minimaler Benefit bei Erwachsenen“

Page 19: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 19

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Antidiarrhoika: Fazit

• Loperamid ist das Mittel der Wahl zur

unspezifischen, medikamentösen Therapie der

akuten und chronischen Diarrhoe

• Loperamid hat kaum Nebenwirkungen, ist aber

kontraindiziert bei fiebriger, blutiger Diarrhoe

• Bismuth v.a. bei infektiöser Gastroenteritis mit

Erbrechen einsetzbar

• Nur sehr spärliche Daten für die meisten Mittel

(ausser Loperamid)

Page 20: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 20

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Mechanismen von Übelkeit und Erbrechen

Psychische Reize

Bewegung, Position

Medikamente

Urämie

Magendehnung

Peritoneale Reizung

ZNS

Vestibular

(Histamin-rezeptoren H1)

Chemorez.

TriggerZone

(Dopamin-rezeptoren D2)

Abdominell

(5HT3-Ant.)

(5HT4-Ag.)

Brechzentrum

(Histaminrez. H1)

Übelkeit

Erbrechen

Page 21: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 21

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Gastrointestinal

Medikamente

Metabolisch

Pharyngeal

Toxisch

Hirndruck

Psychisch

Schmerzen

Häufige Ursachen: Therapie:

1. Behandlung reversibler Ursachen

2. Antiemetika (Rezeptor-affinitätsmodell) Symptomkontrolle/24 h: 70 %

in den folgenden 24 h: 23 %

L. Nicholson,S. Kite. European

Journal of Palliative Care 2004; 11(2)

Page 22: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 22

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Anwendung von Antiemetika

•Antiemetika nach Schema + bei Bedarf

• Initial iv, sc, rektal

•Antiemetika der 1. Wahl (Rezeptorspezifisch)

•Antiemetika der 2. Wahl (wenn nach 24 h

keine Besserung)

•evtl. Kombination

Page 23: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 23

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Antiemetika ZNS - Wirkung

Wirkort Gruppe Wirkstoff

Brech-

zentrum

Antihistaminika H1 Cyclizin / Dimenhydrinat

5HT2-Antagonist Levomepromazin

Chemorez.

TriggerZone

Dopaminantagon.

Haloperidol / MCP /

Levomepromazin

5HT3-Antagonist Ondansetron

Cerebraler

Cortex

Benzodiazepine Lorazepam

Cannabinoide Tetrahydrocannabinol

Steroide Dexamethason

Page 24: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 24

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Antiemetika: Gastrointestinaltrakt

Wirkmecha-

nismus

Gruppe Wirkstoff

Prokinetika 5HT4-Agonist Metoclopramid (MCP)

Dopaminantagonisten MCP, Domperidon

Vagale 5HT3-

Blockade

5HT3-Antagonist Ondansetron

Sekretions -

hemmung

Anticholinergika Hyoscinbutylbromid

Somatostatinanaloga Octreotid

Reduktion von

Entzündung

Steroide Dexamethason

Page 25: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 25

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Antiemetika der 1. und 2. Wahl

Wirkort 1. Wahl 2. Wahl

Gastrointestinal MCP

Paspertin ®

Levomepromazin

Nozinan ®

Brechzentrum Dimenhydrinat

Vertirosan ®

Dexamethason

Fortecortin ®

Chemorez.

Trigger Zone

Haloperidol

Haldol ®

5HT3-Antagonisten

Zofran ®

Page 26: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 26

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Antiemetika: Fazit

• ZNS-Wirkung, Chemoreceptor TriggerZone (CTZ),

GI-Traktwirkung

• Anti-emetika für akut bzw. chronischen Gebrauch

• Therapieoptionen 1. Wahl (erste 24h) bzw. 2. Wahl

(nach 24h)

Page 27: Pharmakologie: Laxativa, Antidiarrhoika, · PDF fileSJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 3 Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM) Ballaststoffe •

SJ3 – Laxantien, Antidiarrhoika, Antiemetika 27

Universitätsklinik für Viszerale Chirurgie und Medizin (UVCM)

Vielen Dank für Ihre Aufmerksamkeit!