40 psychopraktijk | jaargang 5 | nummer 6 • december 2013

Onze Correspondent

Verpleegkunde, geneeskunde, psychologie: allemaal

zijn het studies gericht op zowel het lichame-

lijke als het mentale functioneren van de mens.

Definities en beschrijvingen van zowel ziekte,

gezondheid als de meest voorkomende afwijkingen worden

in boeken gepresenteerd als vaststaande feiten en concepten.

En hoewel er over het diagnosticeren van een gebroken been

wereldwijd consensus zal bestaan, is dat voor psychische

aandoeningen een ander verhaal. Het Farmaceutisch Kompas

bijvoorbeeld is in Nederland toonaangevend in de klinische

praktijk bij beslissingen over gepast gebruik van genees-

middelen en farmacotherapie. Volgens deze bron wordt een

psychose '…gekenmerkt door wanen, verwardheid, objectief

onjuiste gedachten, die niet voor correctie vatbaar zijn doch

heel authentiek van de patiënt zelf zijn en/of waarnemings-

stoornissen'. In de klinische praktijk leggen we een psychose

vaak uit als het (deels) kwijtraken van de grip op de realiteit.

Dingen zien, horen of denken die niet in overeenstemming

zijn met de werkelijkheid. DE werkelijkheid: woorden die ge-

makkelijk in de mond genomen worden, terwijl ze als concept

allerminst eenduidig zijn. Ter illustratie wil ik jullie voorstel-

len aan mijn Tanzaniaanse collega Said.

Said is 31 jaar oud, heeft een slank postuur en draagt steevast

een blauwe bloes met een versleten spijkerbroek. Hij komt

altijd iedere ochtend dertig minuten te laat op de gesloten

mannenafdeling van het psychiatrisch ziekenhuis waar hij

werkt. Said vindt het leuk dat ik, een mzungu (een blanke)

uit Nederland, onderzoek kom doen in het ziekenhuis, ‘zijn’

ziekenhuis. Hij is, evenals een groot deel van zijn collega’s,

benieuwd naar mijn ideeën over ziekte, gezondheid en de or-

ganisatie van zorg in Nederland. Om deze reden eindig ik mijn

werkdag vaak in kleermakerszit op de betonnen vloer van de

afdeling, waar ik met Said gesprekken voer over het leven,

de zorg en psychiatrie in het bijzonder. Gesprekken waarin

grenzen tussen ziekte en gezondheid, normaal en abnormaal,

realiteit en fictie soms onduidelijker lijken dan ooit te voren.

Op een namiddag vertelt Said me met een diepe zucht dat hij

op zoek moet naar een tweede vrouw. De voornaamste reden

is het feit dat zijn huidige vrouw hem nog geen kinderen

heeft kunnen schenken. Als tweede reden noemt Said het feit

dat zijn vrouw ’s nachts erg veel zweet. Ik krab me achter mijn

oren en probeer zo neutraal mogelijk te reageren. Said legt

me uit dat hij het vermoeden heeft dat het nachtelijk zweten

van zijn vrouw te maken heeft met bezetenheid. Hij heeft

namelijk een ui onder haar kussen gelegd, wat de problema-

tiek echter niet heeft kunnen verhelpen. Daarnaast heeft Said

onlangs een schaduw in zijn huis gezien wat hem nog meer

sterkt in zijn overtuiging van de bezetenheid van zijn vrouw.

Feitelijk gezien zou ik deze waarneming als hallucinaties

kunnen labelen. Daarnaast lijken er overtuigingen te zijn die

mijns inziens niet overeenkomen met de realiteit. Met andere

woorden: Said lijkt ook waanideeën te hebben. Zijn waarne-

mingen en overtuigingen zouden binnen de westerse con-

text dus eenvoudig gevat kunnen worden onder de noemer

‘psychotische symptomen’. Toch is Said allerminst ziek. Said

is een hardwerkende, zeer goed functionerende verpleegkun-

dige die binnen zijn context niet afwijkt. Een psychose, vertelt

Said, is wanneer je gek bent, je jouw maatschappelijke taken

niet meer kunt vervullen. Je bent in de war en chaotisch, soms

agressief. Duidelijke diagnostische criteria zijn echter afwezig.

Het concept psychose is dan ook weinig eenduidig onder de

verschillende collegae. Waar wel iedereen het over eens is, is

dat het gedragingen, waarnemingen of gedachten betreffen,

die niet passen binnen de maatschappelijke context.

De lokale invulling van een psychose bepaalt in essentie de

definiërende kern van het lokale concept ‘psychose’. Om deze

reden kan een psychose niet los gezien worden van zijn con-

text. Ik stel dan ook voor dat we voorzichtigheid betrachten

bij het gebruiken van het concept ‘werkelijkheid’. Waarnemin-

gen en gedachten die niet in overeenstemming zijn met de

context van het betreffende individu zijn eerder maatgevend.

Daarbij dien je bereid te zijn om hetgeen je ervaart als zijnde

de werkelijkheid, los te laten en louter als context te zien.

Nieuwsgierigheid naar en belangstelling voor de context van

de mens zijn essentiële ingrediënten in zowel cultuursensi-

tieve diagnostiek als behandeling.

José de Jager

Psychotische context

Drs.�J.�de�Jager�is�psycholoog�en�medisch�antropoloog.�In�het�kader�

van�haar�masterthesis�werkte�zij�drie�maanden�op�Zanzibar�

(jose_de_jager@hotmail.com).