RiceRcaR consoRtoltRemontano

Symphoniae Sacrae

de

puur muziek

14.12.2011 | 20:00 | conceRtZaal

2

pRogRamma UitVoeRDeRs

samuel scheidt (1587-1654)pavane

Heinrich schütz (1585-1672)Siehe, es erschien der engel des herren, SWV 403Der herr ist mein hirt, SWV 398

samuel scheidtcanzona ‘o nachbar roland’Laudate Dominumangelus ad pastores

PAUZE

Heinrich schützin lectulo meo, SWV 272o quam tu pulchra es, SWV 265

samuel scheidtcanzona Gallicammagnificat

philippe pierlot | muzikale leiding

anne-marie Keohane, céline scheen | sopraanpascal Bertin, Jan Börner | altoHans-Jörg mammel, Valerio contaldo | tenorstephan macleod, matthias Vieweg | bas

Ricercar consortSophie Gent, Tuomo Suni | vioolphilippe pierlot, rainer Zipperling | viola da gambaBenoît Vanden Bemden | violoneLisa Goldberg | dulciaanWim maeseele | luitGiovanna pessi | harpFrançois Guerrier | orgel

oltremontanoDoron David Sherwin, adrien mabire | cornettoWim Becu, adam Bregman, harry ries | trombone

3

Een van de belangrijkste componisten die leefde rond het midden van de 17de eeuw was ongetwijfeld Heinrich Schütz (1585-1672). Nadat hij aan de universiteit was gaan studeren, werd Schütz naar Venetië gezonden waar hij van 1609 tot 1612 les had van Giovanni Gabrieli en waar zijn eerste gepubliceerde werk uitkwam: een verzame-ling vijfstemmige Italiaanse madrigalen. Van 1617 tot het eind van zijn leven had Schütz in Dresden de leiding over de kapel van de keurvorst van Saksen, hoewel hij in de roerige tijden van de Dertigjarige Oorlog enkele jaren in Kopenhagen doorbracht als hofdirigent. Schütz hernieuwde zijn kennismaking met de Italiaanse muziek toen hij in 1628 naar Vene-tië ging. Voor zover bekend componeerde de Duitser geen op zich staande instrumentale muziek. Hij wordt beschouwd als de compo-nist van de eerste Duitse opera en van enkele balletten en andere theaterwerken, maar van al die werken is de muziek verloren gegaan. Wat we van hem weten is vrijwel uitsluitend gebaseerd op de grote hoeveelheid en ver-scheidenheid van zijn kerkelijke composities die dateren van 1619 tot de laatste jaren van zijn leven.

Tot Schütz’ belangrijkste religieuze werken behoren ongetwijfeld zijn ‘Symphoniae Sacrae’. Die religieuze motetten versche-nen in drie verschillende bundels. De eerste bundel werd gepubliceerd in 1629 in Venetië. De motetten in Italiaanse stijl (o.a. ‘O quam tu pulchra es’) bewijzen hoezeer Schütz beïn-vloed werd door de muziek van Monteverdi, Grandi en anderen.

De tweede bundel met ‘Symphoniae Sacrae’ werd gepubliceerd in 1647 in Dresden. In tegenstelling tot de eerste bundel – die enkel werken op Latijnse teksten bevat – bestaat deze collectie uit religieuze werken op Duitse teksten afkomstig uit de Lutherse bijbel of van koralen. Het zijn werken voor een, twee of drie stemmen, twee violen en basso con-tinuo (een basinstrument en orgel). In zijn voorwoord schreef Schütz dat hij, terwijl hij in 1629 in Italië verbleef, al enkele muziek-stukken geschreven had op Latijnse teksten geheel in de gangbare Italiaanse stijl (hij ver-wijst hiermee naar de eerste bundel ‘Symp-honiae Sacrae’). Het duurde niet lang voor die stukken – uit de eerste bundel ‘Symphoniae Sacrae’ – uitgevoerd werden in Duitsland, en door sommige uitvoerders zelfs voorzien werden van Duitse teksten. Dat zette Schütz ertoe aan om een nieuwe bundel ‘Sympho-niae Sacrae’ te schrijven op Duitse teksten. Hij begon aan dat project rond 1639, maar het duurde tot 1647 vooraleer die bundel uit-gegeven werd.Schütz geeft zelf aan waarom het zo lang duurde voor die bundel uitgegeven werd. De eerste reden is het politieke klimaat waarin Duitsland verkeerde tijdens de jaren ’30 en ’40 van de 17de eeuw. Dat klimaat was rond-uit verschrikkelijk. De Dertigjarige Oorlog (1618-1648) veroorzaakte chaos, hongers-nood en de pest in heel Duitsland. Er wordt geschat dat op het platteland 40% van de bevolking stierf en dat in de steden een derde van de bewoners het leven liet. Veel kerken moesten hun muzikale activiteiten drastisch terugschroeven omwille van armoede, of – in

sympHoniae sacRae

4

sommige gevallen – omdat een deel van de musici overleden waren. Schütz vond dat het gezien de omstandigheden beter was om de publicatie van de werken uit te stellen tot het einde van de oorlog in zicht was. Bovendien, en dat was de tweede reden waarom de publicatie van de tweede bundel aanzienlijke vertraging opliep, had de Itali-aanse stijl nog geen bekendheid verworven in Duitsland. Niet alleen was de manier van zingen behoorlijk verschillend van wat de nogal conservatieve Duitse musici tot dan toe gewoon waren, de Italiaanse muziek maakte ook gebruik van een nieuw en in Duitsland slecht gekend notatiesysteem. Schütz stelt zelf dat die muziek in Italiaanse stijl vaak zeer slecht uitgevoerd wordt in Duitsland, en zodoende helemaal kapot gemaakt wordt. Omdat de ‘Symphoniae Sacrae’ dus geschre-ven waren in Itliaanse stijl, en omdat Schütz vreesde dat de Duitse musici zijn muziek niet op adequate wijze zouden uitvoeren, leek het hem zinvoller om nog even te wachten met de publicatie ervan. Na verloop van tijd echter merkte hij dat sommige van zijn werken toch uitgevoerd werden in Duitsland. Meer zelfs, de partituren die gebruikt werden waren zeer bedenkelijke kopieën van de originele werken. Uiteindelijk besloot Schütz dan maar om de werken uit te geven, zodat de Duitse musici ten minste de juiste noten zouden zingen.In deze tweede bundel toont Schütz opnieuw dat hij schatplichtig is aan Monteverdi. Hij besteedt ook zeer veel aandacht aan de Duitse teksten, en zorgt ervoor dat in de toonzetting het ritme en de accenten van de gesproken Duitse taal zo veel mogelijk bewaard blijven. Hij toont zich ook een mees-ter in de barokke techniek van woordschilde-ring. Elk woord dat een affectgeladen bete-kenis draagt, wordt muzikaal ondersteund door een doeltreffende retorische formule.

Bijvoorbeeld: wanneer het gaat over de hemel worden stijgende motieven gebruikt, wanneer het gaat over de dood wordt gebruik gemaakt van dissonanten.De laatste bundel ‘Symphoniae Sacrae’ werd gepubliceerd in 1650 toen Duitsland aan het herstellen was van de Dertigjarige Oorlog. Die werken voor vijf tot acht stemmen en instru-mentaal ensemble tonen opnieuw aan dat Schütz een meester was in het combineren van de Venetiaanse polychorale stijl met de devotionele gevoeligheid van de Duitse pro-testantse muziek.

Samuel Scheidt (1587-1654) was een van de belangrijkste tijdgenoten van Heinrich Schütz, en kwam uit een vooraanstaande familie in de Oost-Duitse stad Halle. Vanaf 1603 functioneerde hij als organist aan de Moritzkerk. In 1607 reisde hij naar Amster-dam waar hij in de leer ging bij Jan Pieters-zoon Sweelinck. Na zijn terugkeer in Halle werd hij aangesteld als hoforganist en later kapelmeester van Moritzburg bij Halle. Als kapelmeester kreeg hij de leiding over pro-fessionele zangers en instrumentalisten. Bij het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog bleef Scheidt in tegenstelling tot Heinrich Schütz in Duitsland. Het hof waarvoor hij werkte werd zwaar getroffen door de oorlog, maar Scheidt slaagde er ondanks tegenslagen in het hoofd boven water te houden. Vanaf 1642 vestigde de markgraaf zich opnieuw in Halle waardoor Scheidt zijn oude positie als kapelmeester opnieuw kon opnemen. Aanvankelijk berustte Scheidts reputatie op zijn kundigheid als organist – hij was van 1603 tot 1608 leerling van Jan Pieterszoon Sweelinck in Amsterdam – en op een uitzon-derlijk groot aantal gepubliceerde orgelwer-ken. Maar ook de concertante vocale stijl die Schütz zich eerder in Italië had eigengemaakt

5

en met succes in het Duitse muziekleven had geïntroduceerd, bleek Scheidt bijzonder goed te passen. Vertonen de ‘Cantiones sacrae’ (Hamburg, 1620) nog wel enige Noord-Duitse renaissancistische trekken, zijn latere ‘Geistliche Concerten’ hebben meer diversi-teit door een veelheid aan nieuwe Italiaanse stijlelementen: dubbelkorigheid met allerlei vraag-en-antwoordeffecten, solopassages met expressieve melodielijnen en het gebruik van obligate instrumentale begeleiding.In de jaren 1620-1625 viel zijn meest pro-ductieve periode. Hij publiceerde achtereen-volgens een bundel met motetten (Cantiones Sacrae, 1620), drie bundels instrumentale muziek (Ludi Musici, 1621, 1622, 1624) en de driedelige orgelcollectie Tabulatura Nova (1624). Een publicatie rond 1630 met fan-tasieën van zijn leermeester Sweelinck is helaas verloren gegaan.

Ricercar ConsortHet Ricercar Consort bestaat sinds 1985. Het ensemble werd snel op internationaal niveau erkend, vooral op het gebied van de Duitse barokcantate en instrumentale muziek. Heel wat concerten volgden, met onder andere Henri Ledroit, Max van Egmond, James Bowman. Het ensemble realiseerde zo’n 50 plaatopnames, waaronder de integrale werken van Bruhns en Weckmann. In 1990 werd het Ricercar Consort uitgenodigd om op het Festival van Saintes de ‘Historia der Aufer-stehung’ van Heinrich Schütz uit te voeren en sindsdien zijn ze regelmatig te gast op alle grote festivals. Verschillende cd-opnames van het Ricercar Consort werden beloond met prijzen: de opname van de ‘Sonatas of Three Parts’ van Henry Purcell ontving een ‘Choc du

Monde de la Musique’; de cd met ‘Terpsichore’ van Praetorius kreeg een ‘Diapason d’Or’. Sinds 1998 is Philippe Pierlot artistiek leider van het ensemble. Hij vormde het ensemble om tot een flexibele groep die ook opera’s en oratoria uitvoert. In 2006 werd het ensemble uitgenodigd in Nantes, Bilboa en Lissabon om Dido en Aeneas van Purcell uit te voeren. In 2007 voerde het ensemble samen met Col-legium Vocale Gent motetten van Dumont uit in Versailles. De meest recente cd-opname is de Johannespassie van Bach.

Philippe PierlotPhilippe Pierlot werd geboren in Luik. Hij stu-deerde gitaar en luit en wijdde zich nadien aan de viola da gamba bij Wieland Kuijken in Brussel. Op het moment dat hij zijn hoger diploma behaalde, had hij in de barokwereld al naam gemaakt en werd hij meteen door de grootste specialisten uitgenodigd. Hij werkte samen met La Chapelle Royale, Hespérion XX, Les Arts Florissants en Seminario Musi-cale. Philippe Pierlot is dirigent van het Ricer-car Consort, een ensemble dat hij oprichtte samen met François Fernandez en Bernard Foccroulle en waarmee hij zich inzet om werk van onbekende componisten te herontdek-ken. Het ensemble heeft een internationale naam verworven, vooral op het vlak van de Duitse barokmuziek. Meerdere hedendaagse werken voor viola da gamba werden voor Philippe Pierlot gecomponeerd en boven-dien is hij ook een van de weinigen die de baryton bespeelt (een strijkinstrument met sympathische snaren, waarvoor Haydn een honderdtal werken schreef). Philippe Pierlot is als docent verbonden aan de Hochschule für Musik van Trossingen in Duitsland en is leraar aan de conservatoria van Brussel en Den Haag.

Bio

6

OltremontanoAl meer dan vijftien jaar behoort Oltremon-tano onder leiding van baroktrombonist Wim Becu tot de internationale top der historische koperblaasinstrumenten. Dankzij onderzoek, technische verfijning en weergaloze inter-pretatie werd het repertoire voor baroktrom-bone sinds de jaren ’90 bekend bij een groter publiek. In 1993 creëerde Wim Becu met de oprichting van Oltremontano zijn eigen plat-vorm voor de verdere ontwikkeling van histo-rische trombones en het repertoire dat ervoor werd gecomponeerd. De naam Oltremontano verwijst naar de toonaangevende Vlaamse componisten die in de 15de- en 16de- eeuw het muziekleven in Europa bepaalden en in Italië bekend waren als “Oltremontani” i.e. “die van over de bergen”. De kern van het ensemble bestaat uit eng-gemensureerde bazuinen en cornetten of violen. Het ensemble werkt regelmatig samen met de Capilla Flamenca & het Gesualdo Consort Amsterdam en vocale solisten zoals Dorothee Mields, Charles Daniels en Harry van der Kamp. In maart 2009 maakte Oltre-montano haar debuut in de Verenigde Staten.

Heinrich Schütz - Siehe, es erschien der Engel des Herren, SWV 403Siehe, es erschien der Engel des HerrenJosph im Traum und sprach:Steh auf, und nimm das Kindleinund seine Mutter zu dir,und fleuch in Ägyptenland.Und bleibe allda bis ich dir sage,denn es ist vorhanden,daß Herodes das Kindlein suche,dasselbe umzubringen.

Und er stund auf und nahm das Kindleinund seine Mutter zu sich bei der Nachtund entwich nach Ägyptenland,und blieb allda bis nach dem Tod Herodes,auf das erfüllet würde, das der Herrdurch den Propheten geredt hat:Aus Ägypten hab ich meinen Sohn gerufen.

Der Herr ist mein Hirt, SWV 398Der Herr ist mein Hirt;mir wird nichts mangeln.Er weidet mich auf einer günen Auenund führet mich zum frischen Wasser.Er erquicket meine Seele;er führtet mich auf rechter Straßeum seines Namens willen.Und ob ich schon wandelt im finsteren Tal des Todes,fürcht ich kein Unglück;denn du bist bei mir,dein Stecken und Stab trösten mich.Du bereitest vor mir einen Tischgegen meine Feinde.Du salbest mein Haupt mit Öle,und schenkest mir voll ein.Gutes und Barmherzigkeitwerden mir folgen mein Leben lang,und werde bleiben im Haus des Herrenimmerdar.

Samuel Scheidt - Laudate DominumAlleluia.Laudate Dominum in sanctis Ejus.Laudate Eum in firmamento virtutis Ejus. Laudate Dominum.Laudate Eum in virtutibus Ejus. Laudate Dominum in virtutibus Ejus.Laudate Eum secundum multitudinem magnitudi-nis Ejus. Laudate Dominum in sanctis Ejus.Laudate Eum in sono tubae.Laudate Eum. Alleluia. Laudate Dominum. Laudate Eum.Laudate Eum in timpano et choro,Laudate Eum in cordis et organo; Laudate Domi-

lieDteKsten

7

num.Laudate Eum in cymbalis benesonantibus,Laudate Eum in cymbalis jubilationibus. Laudate Dominum.Laudate Eum, omnis spiritus laudet Dominum, omnis spiritus laudet Eum.Alleluia. Laudate, laudate, laudate Dominum.

Samuel Scheidt - Angelus ad pastoresAngelus ad pastores ait:Annuntio vobis gaudium magnum,quia natus est vobis hodiesalvator mundi. Alleluia.

Heinrich Schütz - In lectulo meo, SWV 272In lectulo per noctesquem diligit anima mea quaesivi,nec respondit mihi.Surgam et circuibo civitatem,per vicos et plateasquaeram quem diligit anima mea.

Invenerunt me custodes civitatis.Paululum cum pertransirem eos,inveni quem diligit anima mea.Tenui nec dimittam illum.Egredimini, filiae Hierusalem,et congratulamini mihi,cantate dilecto meo cum laetitia,cantate dilecto meo cum jubilo.cantate dilecto meo cum cythara.

Heinrich Schütz - O quam tu pulchra es, SWV 265O quam tu pulchra es, amica meacolumba mea, formosa mea,immaculata mea!O quam tu pulchra es!Oculi tui, oculi columbarum.O quam tu pulchra es!Capilli tui sicut greges caprarum.O quam tu pulchra es!Dentos tui sicut greges tonsarum.

O quam tu pulchra es!Sicut vitta coccinea labia tua.O quam tu pulchra es!Sicut turris David collum tuum.O quam tu pulchra es!Duo ubera tua sicut duo hinnulicapreae gemelli.O quam tu pulchra es!

Veni de Libano, veni, amica mea,columba mea, formosa mea,o quam tu pulchra es!Veni, coronaberis.Surge, propera,amica mea, soror mea, sponsa mea,immaculata mea; et veni.

Samuel Scheidt - MagnificatMagnificat anima mea Dominum,et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo.

Quia respexit humilitatem ancillae suae.Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes gene-rationes.

Quia fecit mihi magna qui potens est.Et sanctum nomen ejus.

Et misericordia ejus a progenie in progenies timen-tibus eum.Fecit potentiam in brachio suo.

Dispersit superbos mente cordis sui.Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles.

Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes.Suscepit Israël puerum suum, recordatus miseri-cordiae suae

Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in saecula.

Do | 15.12.11 | 20:00 | miryZaaLleipziger streichquartett, pianoduo tal & groethuysenmendelssohn

Za | 17.12.11 | 20:00moneim adwan ensemblearabische soefimystiek

Zo | 18.12.11 | 15:00Jakob lindbergBach, Weiss

Wo | 11.01.1220:00 | christian mendoza group22:00 | marius neset QuartetJazz

Vr | 13.01.12 | 20:00 | miryZaaLJan Kobow, Kristian BezuidenhoutSchubert, Die schöne müllerin

Za | 14.01.12 | 20:00ensemble Zefiroalbinoni, Vivaldi, haendel

Do | 19.01.12 | 20:00the Harp consort, andrew lawrence-King (dirigent)Juan Gutiérrez de padilla, missa mexicana

Za | 21.01.12 | 14:00 & 16:00michiel Hendryckxmuzikale vertelling voor kinderen

Za | 21.01.12 | 20:00 | maeTerLincKBrussels philharmonicSchönberg: pelléas et mélisande

Zo | 22.01.12 | 16:00marc mauillonGuillaume de machaut

Vr | 27.01.12 | 20:00cantus cöllnKuhnau, J.S. Bach

Wo | 01.02.12 | 15:00Ronald BrautigamVan Beethoven, mendelssohn, Satie, Debussy

Do | 02.02.12 | 20:00 | maeTerLincK | miryZaaLmaeterlinck Kwartetmilhaud, Lekeu, Debussy

Vr | 03.02.12 | 20:00Brussels philharmonic, Vlaams Radio Koor, octopus symfonisch Koor, michel tabachnik (dirigent), Vadim Repin (viool)Berg, Debussy

Za | 04.02.12 | 20:00deFilharmonie, philippe Herreweghe (dirigent), Viktoria mullova (viool)Brahms, Schubert

BinnenKoRt

Bespreekbureau muziekcentrum De Bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 gentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens© | muziekcentrum De Bijloke Gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent motors (www.gentmotors.be)