30
MUSICOLOGICA BRUNENSIA 49, 2014, 2 UNDINE WAGNER VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS – GEISTLICHE LATEINISCHE KONTRAFAKTUREN ITALIENISCHER OPERNARIEN IN MÄHRISCHEN KLÖSTERN UND KIRCHEN 1. Zur Musikpflege in böhmischen und mährischen Kirchen und Klöstern im 18. und 19. Jahrhundert Neben den Adelskapellen bildeten im 18. Jahrhundert vor allem die Kirchen und Ordensklöster wichtige Musikzentren in den böhmischen Ländern. Bekannt- lich erfolgte nach der Schlacht am Weißen Berg eine vehemente Rekatholisie- rung. Bis zu den Josefinischen Reformen gelang es der katholischen Kirche, ihre Machtposition zu stärken und auszubauen. Charakteristisch für die Länder der böhmischen Krone ist, dass die Musik in den Kirchen, Klöstern und Ordensstif- ten auch noch in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts den Schwerpunkt des Musiklebens bildete. Die Stärke dieser Institutionen bestand vor allem in ihrem Vermögen, ihrer langjährigen Tradition und ihrer kontinuierlichen Entwicklung. In den Händen der Ordenskonvente lag die gesamte höhere Musikausbildung; Gymnasien wurden von den Orden unterhalten, es gab Seminare, Instrumental- unterricht und anderes mehr. Führend waren hierbei die Jesuiten und Piaristen, aber auch in anderen Ordensstiften wie beispielsweise bei den Prämonstratensern oder den Augustinern wurde Wert auf gediegene Ausbildung und eine reichhalti- ge, niveauvolle Musikpflege gelegt. Eine wichtige Rolle spielten die Fundationen zur Erhaltung der Chormusik; viele Knaben bekamen hierdurch eine unentgeltliche Ausbildung und wurden gleichzeitig als Chorknaben eingesetzt. In den Ordenskonventen erhielten zahl- reiche Musiker Anstellungen und ein reiches Betätigungsfeld unter günstigen Bedingungen, zumal die Fundationen über ein reichhaltiges Instrumentarium verfügten. Auch die Pflege weltlicher Musik fand dort einen festen Platz. Durch die enge Verbindung der Ordensorganisationen zu Italien gelangten italienische Kompositionen schnell nach Böhmen; doch es gab auch andere Verbindungen, etwa nach Dresden oder Wien. Die italienische Musik bereicherte das Reper- toire der Kirchenmusik und verlieh dem einheimischen Musikschaffen wichtige DOI: 10.5817/MB2014-2-10

vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

  • Upload
    buitu

  • View
    222

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

MUSICOLOGICA BRUNENSIA 49, 2014, 2

UNDINE WAGNER

VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS – GEISTLICHE LATEINISCHE KONTRAFAKTUREN

ITALIENISCHER OPERNARIEN IN MÄHRISCHEN KLÖSTERN UND KIRCHEN

1. Zur Musikpflege in böhmischen und mährischen Kirchen und Klöstern im 18. und 19. Jahrhundert

Neben den Adelskapellen bildeten im 18. Jahrhundert vor allem die Kirchen und Ordensklöster wichtige Musikzentren in den böhmischen Ländern. Bekannt-lich erfolgte nach der Schlacht am Weißen Berg eine vehemente Rekatholisie-rung. Bis zu den Josefinischen Reformen gelang es der katholischen Kirche, ihre Machtposition zu stärken und auszubauen. Charakteristisch für die Länder der böhmischen Krone ist, dass die Musik in den Kirchen, Klöstern und Ordensstif-ten auch noch in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts den Schwerpunkt des Musiklebens bildete. Die Stärke dieser Institutionen bestand vor allem in ihrem Vermögen, ihrer langjährigen Tradition und ihrer kontinuierlichen Entwicklung. In den Händen der Ordenskonvente lag die gesamte höhere Musikausbildung; Gymnasien wurden von den Orden unterhalten, es gab Seminare, Instrumental-unterricht und anderes mehr. Führend waren hierbei die Jesuiten und Piaristen, aber auch in anderen Ordensstiften wie beispielsweise bei den Prämonstratensern oder den Augustinern wurde Wert auf gediegene Ausbildung und eine reichhalti-ge, niveauvolle Musikpflege gelegt.

Eine wichtige Rolle spielten die Fundationen zur Erhaltung der Chormusik; viele Knaben bekamen hierdurch eine unentgeltliche Ausbildung und wurden gleichzeitig als Chorknaben eingesetzt. In den Ordenskonventen erhielten zahl-reiche Musiker Anstellungen und ein reiches Betätigungsfeld unter günstigen Bedingungen, zumal die Fundationen über ein reichhaltiges Instrumentarium verfügten. Auch die Pflege weltlicher Musik fand dort einen festen Platz. Durch die enge Verbindung der Ordensorganisationen zu Italien gelangten italienische Kompositionen schnell nach Böhmen; doch es gab auch andere Verbindungen, etwa nach Dresden oder Wien. Die italienische Musik bereicherte das Reper-toire der Kirchenmusik und verlieh dem einheimischen Musikschaffen wichtige

DOI: 10.5817/MB2014-2-10

Page 2: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

140 UNDINE WAGNER

Impulse. Der oft erwähnte und häufig zitierte Bericht Über den Zustand der Mu-sik in Böhmen, der 1800 in der Leipziger Allgemeine[n] musikalische[n] Zeitung erschien, enthält auch eine aufschlussreiche Schilderung der Kirchenmusikpflege in den böhmischen Ländern im 18. Jahrhundert:

„Die Pracht des Gottesdienstes sollte den Glanz des Triumphes erhöhen, den die katholische Religion über den Protestantismus erhielt, und ihr die Anhänglichkeit des Volkes sichern. Bey jedem Kloster und Stifte, bey jeder größeren Pfarrkirche befanden sich entweder gestiftete Fonds zur Unterhaltung der Chormusik, oder reiche Abteyen unterhielten sie selbst aus Liebe und Wetteifer mit freygebiger Hand.

Das Chor bestand nun aus Sängern und Instrumentalmusikern. Sechs bis acht Singeknaben, welche im Kloster ernährt und gekleidet wurden, standen in der Aufsicht und Unterweisung des Kapellmeisters, den man den regens Chori nann-te. Sie kamen schon korrekt, d. h. taktfest, und im Stande, vom Blatte die Noten zu lesen, in die Stiftung, und wurden nun in den Feinheiten der Kunst eingeweiht, und fortgebildet. Sie hatten überdies bey den vielen Kirchenfesten Gelegenheit zur Uebung und Auszeichnung; und da sie auch nach dem Verluste ihrer Stimme, wenn sie sonst Talente zeigten, in dem Kloster als Korrepetitoren oder Instru-mentalisten Unterhalt und Versorgung fanden, so mußte nothwendig ein großer Wetteifer entstehen, und die Entwicklung der musikalischen Talente ungemein er-leichtert werden. In den Jesuiten- und anderen Seminaren war Musik der Haupt-theil der Erholungen, der Unterhaltungen.“1

In den Gottesdiensten erklangen kunstvoll angelegte Kompositionen a cappel-la oder für vokal-instrumentale Besetzung mit größtenteils lateinischen Texten. Dies führte in wachsendem Maße dazu, dass das Musikerlebnis vom eigentli-chen Gottesdienst ablenkte – für Komponisten, Interpreten und Zuhörer wurde die musikalisch-ästhetische Komponente wichtiger als die textlich-liturgische. Darüber hinaus übernahmen die Kirchenchöre durch Oratorienaufführungen und Konzerte, die als Veranstaltungen in der Kirche breitesten Kreisen zugänglich waren, in gewissem Sinne die Funktion des öffentlichen Konzertlebens. Das Repertoire der Kirchenchöre umfasste auch einen beträchtlichen Teil an Kon-trafakturen (weltlich – geistlich), was vor allem auf die damals übliche Praxis, erfolgreiche Opernarien und -ensembles mit liturgischen Texten zu versehen und so auf die Kirchenchöre zu übertragen, zurückzuführen ist. Auf diese Weise und in dieser Gestalt gelangte die Musik der italienischen Oper sehr schnell auch in die Kirchen kleinerer Städte und in Dorfkirchen.

Das bereits in den späten 1760er Jahren unter Maria Theresia begonnene und durch die Josefinischen Reformen verstärkt durchgeführte Programm religiöser Toleranz mit dem Ziel, die gewachsene Macht der katholischen Kirche zu be-grenzen, wirkte sich spürbar auf das Musikleben in Böhmen und Mähren aus. Der Jesuitenorden wurde 1773 aufgelöst. Auch die zu Beginn der 1780er Jahre vollzogenen Klosteraufhebungen bedeuteten einen gravierenden Einschnitt für

1 Über den Zustand der Musik in Böhmen. Allgemeine musikalische Zeitung, Jg. 2, 1799/1800, Sp. 490ff. (in Fortsetzungen), Zitat Sp. 490f.

Page 3: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

141VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

die Musikausbildung und -pflege. Vor 1781 hatten in den böhmischen Ländern 268 Ordenskonvente existiert, davon in Böhmen 181, in Mähren 76, im österrei-chischen Teil Schlesiens 11. Infolge der Josefinischen Reformen wurden davon 151 Konvente vor allem solcher Orden, die sich eher kontemplativer als nützli-cher Tätigkeit widmeten, aufgehoben. In weiteren Ordenshäusern erfolgte eine Reduzierung der Zahl der Ordensbrüder um mehr als die Hälfte.2 Damit einherge-hend sank die Zahl der Ordensmusiker, und die günstigen Bedingungen für eine Musikausbildung waren stark eingeschränkt.

Mit dem Ziel, die Musik nicht länger über den liturgischen Zweck des Gottes-dienstes dominieren zu lassen, und aus Sparsamkeitsgründen, proklamierte Josef II. 1783 im Zuge seiner Reformen auch eine neue Gottesdienstordnung, die den Stellenwert der Musik in der Kirche genau festlegte. Figuralmusik und Instrumen-talbegleitung waren lediglich an Sonn- und Festtagen erlaubt, ansonsten herrsch-te Norma-Gesang, also der einstimmige Gemeindegesang mit Orgelbegleitung. Die Verordnungen wurden allerdings nicht überall konsequent befolgt. Trotz der durch die Josefinischen Reformen bedingten Einschnitte und Einschränkungen gab es in den verbliebenen Klöstern und Kirchen der böhmischen Länder auch weiterhin eine reiche Musikpflege, die weit bis in das 19. Jahrhundert reichte.

2. Zu den lateinischen Kontrafakturen aus italienischen Opern und Oratorien

Mit Recht wertete Milada Jonášová die Transformation von italienischen Opernarien in lateinische Kirchenarien als ein „Phänomen […], das für die Län-der der böhmischen Krone im 18. Jahrhundert besonders bezeichnend ist“.3 La-teinische geistliche Kontrafakturen nach Vorlagen aus italienischen Opern ent-standen jedoch auch noch im 19. Jahrhundert, wurden abgeschrieben und aufge-führt. Zeugnisse dieser Bearbeitungspraxis im 18. und 19. Jahrhundert sind auch aus anderen Ländern des Habsburgerreiches und beispielsweise aus Süddeutsch-land, aus dem Elsass, aus Schlesien und weiteren Gebieten im heutigen Polen oder auch aus der Schweiz überliefert. Allerdings spricht vieles für die Annahme, dass solche Kontrafakturen in der Kirchenmusikpflege der böhmischen Länder besonders beliebt und verbreitet waren.

Ein möglichst vollständiger Überblick über die in Mähren und mährisch Schlesien überlieferten geistlichen lateinischen Kontrafakturen aus italienischen

2 Vgl. PILKOVÁ, Zdeňka. Doba osvícenského absolutismu (1740–1810) [Die Zeit des auf-geklärten Absolutismus (1740–1810)]. In ČERNÝ, Jaromír et al. Hudba v českých dějinách od středověka do nové doby [Musik in der tschechischen Geschichte vom Mittelalter bis zur Neuzeit]. Praha: Editio Supraphon, 1983, S. 211–284 , insbes. S. 225.

3 JONÁŠOVÁ, Milada. Italienische Opernarien im Dom zu St. Veit in Prag. In Italian Opera in Central Europa 1614–1780, vol. 2: Italianità: Image and Practice, hrsg. von Corinna Herr, Herbert Seifert et al., Berlin: BWV Berliner Wissenschafts-Verlag, 2008, S. 163–206, Zitat S. 163.

Page 4: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

142 UNDINE WAGNER

Opern und gelegentlich auch Oratorien kann gegenwärtig noch nicht gegeben werden. Unabdingbare Voraussetzungen dafür wären intensive Recherchen vor Ort in Archiven und Bibliotheken – eine Arbeit, die von einer Einzelperson in Vorbereitung auf ein Referat nicht zu leisten ist.

Wenn dennoch der Versuch unternommen wurde, die Ergebnisse einer ersten Bestandsaufnahme der bisher nachweisbaren Kontrafakturen vorzulegen (siehe die Tabellen 1–3), so geschah das in dem Bewusstsein, dass dies nur das Resultat einer vorläufigen, unvollständigen und eher zufälligen Auswahl sein kann. In gewisser Weise spiegelt der jetzige Arbeitsstand auch die Möglichkeiten und Grenzen bei der Nutzung des Internationalen Quellenlexikons der Musik (RISM) wider. Denn die Recherchen für den vorliegenden Beitrag erfolgten anhand der RISM-Datenbank, so dass natürlich nur die Sammlungen der Archive und Bibliotheken in Mähren (einschließlich des mährischen Teils von Schlesien) berücksichtigt werden konnten, deren Handschriften bei RISM erfasst sind – und zwar komplett mit Notenincipits (Stand bis Oktober 2013). Innerhalb dieser Bestände wurde Vollständigkeit ange-strebt. In den RISM-Titelaufnahmen sind viele Kontrafakturen bereits als solche ausgewiesen. Dank der Notenincipit-Suche wurden weitere lateinische, teils mit Komponistennamen versehene, teils anonym angegebene Stücke, als geistliche Kontrafakturen erkannt und deren italienische Vorlagen ermittelt.

Die Rechercheergebnisse sind nicht repräsentativ, da wichtige mährische Sammlungen, wie zum Beispiel die Bestände der Augustiner in Brünn oder die Sammlung Raigern (Raihrad) noch nicht für RISM erfasst wurden und somit hier fehlen. Dennoch ermöglicht auch der jetzige Forschungsstand einige Aussagen zu den lateinischen Kontrafakturen in Mähren und den angrenzenden Gebieten.

Zu den Provenienzen der bisher ermittelten Handschriften, die Kontrafakturen enthalten, lässt sich folgendes konstatieren: Als vorläufig am ergiebigsten erwies sich die Wallfahrtskirche St. Marien im mährischen Dub an der March (heute: Dub nad Moravou), wo Pavel Petr Benda von 1740 bis 1768 als Regens chori wirkte. Auch die Notensammlung der Kirche St. Prokop in Saar (Žďár nad Sáza-vou) aus der Region Vysočina4 weist einige Kontrafakturen auf. Die Sammlungen beider genannter Kirchen befinden sich heute in der Musikaliensammlung des Mährischen Landesmuseums in Brünn. Ein Manuskript aus der Pfarrkirche Jo-hannes des Täufers in Bistrau (Bystré u Poličky) belegt, dass es auch dort lateini-sche Kontrafakturen gab. Von den ermittelten Quellen im Ostrauer Museum (Ost-rava) stammen zwei Handschriften vermutlich aus Holleschau (Holešov). Für Mährisch Schlesien ist ein Manuskript aus dem Minoritenarchiv Toppau (Opava) nachweisbar; weitere Quellen, die heute im Schlesischen Landesmuseum Trop-pau aufbewahrt werden, haben unterschiedliche Provenienzen – zum Teil sind Schreiber oder Vorbesitzer angegeben.

Die italienischen Vorlagen der bisher ermittelten Kontrafakturen stammen von folgenden Komponisten: Opern: Felice Alessandri, Pasquale Anfossi, Ferdinando Gasparo Bertoni, Antonio Boroni, Giuseppe Carcani, Baldassare Galuppi, Carl

4 Da ein Teil der Region Vysočina zu Mähren gehört, wurde sie hier mit einbezogen.

Page 5: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

143VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Heinrich Graun, Johann Adolf Hasse, Vincente Martín y Soler, Wolfgang Amade-us Mozart, Josef Mysliveček, Antonio Gaetano Pampani, Rinaldo da Capua, An-tonio Salieri und Domingo Terradellas; Oratorien und Kantaten: Joseph Haydn, Leonardo Leo und Giovanni Battista Pergolesi. Es ist offensichtlich (siehe Tabel-le 1), dass die meisten Komponisten nur vereinzelt auftreten, mit Ausnahme von Carl Heinrich Graun, Johann Adolf Hasse und Wolfgang Amadeus Mozart. Arien dieser Komponisten erfreuten sich besonderer Beliebtheit; auch in böhmischen Sammlungen sind sie stark vertreten.5

Sofern in den Quellen Komponistenangaben vorliegen, treten des öfteren Fehl-zuweisungen auf. Das Offertorium Laeta surgit aurora, auch mit der Textvariante Ave Maria aus dem Bestand der Kirche St. Prokop in Saar (Žďár nad Sázavou) wurde Skraup zugewiesen – allerdings erst nachträglich mit Bleistift und ohne Angabe von Vornamen.6 Als Vorlage diente jedoch die italienische Arie Nel mio seno ch’è agitato von Felice Alessandri. Die als Duetto Canto et Tenore Solo bezeichnete Kontrafaktur Tremendum et venerabile trägt im Titel die Angabe „Del Sig. Misliveczek“,7 es handelt sich aber um eine Bearbeitung des Duetts Non temer, non son più amante aus der Oper Antigono von Anfossi. Und schließ-lich noch ein Beispiel für eine Kontrafaktur, deren Vorlage nicht aus einer Oper stammt: Hinter dem Titel Septiformis Gratia ditissimi Cargitoris ad est Divini Spiritus | Canto solo, Violonis 2, Alto Viola con Organo. | Del Sig: Galuppi mit dem Textincipit „Tu hospes grate, tu nobis dona“8 verbirgt sich die Arie Cadrò contento dal duolo oppresso aus einer Kantate von Pergolesi.

Als Vorlagen, die aus italienischen Opern stammen (noch nicht alle konnten ermittelt werden), dienten vor allem Arien; es finden sich aber auch Duette sowie ein Terzett darunter. Die Kontrafakturen sind vorwiegend als Einzelhandschriften überliefert; gelegentlich wurden zwei unterschiedliche Stücke zu einem Manuskript zusammengefasst und im Titel als Ariae Duae bezeichnet. In den Originaltiteln der Kontrafakturen, aus denen zumeist auch die liturgische Bestimmung hervorgeht, überwiegen Angaben wie: De Omni tempore, De Venerabili Sacramento, De Beata Virgine Maria, de Martyre, manchmal steht lediglich: Offertorium.

Einige Handschriften aus der Marienkirche in Dub an der March sind mit Auf-führungsdaten versehen, so dass sich dort für das letzte Drittel des 18. Jahrhun-derts folgende Aufführungen nachweisen lassen:

04.05.1773 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/6

5 WAGNER, Undine. Von der Bühne in die Kirche. Geistliche Kontrafakturen aus italieni-schen Opern von Georg Friedrich Händel und Johann Adolf Hasse in den böhmischen Län-dern. In Händel-Jahrbuch, Bd. 58, Kassel et al.: Bärenreiter, 2012, S. 219–251.

6 CZ-Bm, Signatur: A 5865 (RISM-ID no. 553004214). 7 CZ-OP, Signatur: A 316 (RISM-ID no. 550032980).8 CZ OSm, Signatur: A 1671 (RISM-ID no. 550265445).

Page 6: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

144 UNDINE WAGNER

21.05.1778 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/619.02.1781 Te amplector sponse care veni (CZ-Bm, A 14974, RISM ID no. 553004087) Vorlage: Tremo per l’idol mio, aus Ipermestra [?], Komponist nicht ermittelt11.08.1781 Dulces sunt catenae (CZ-Bm, A 14782, RISM ID no. 553001043) Vorlage: D’atre nubi è il sol ravvolto, aus Hasse: Il Natal de Giove I/514.08.1781 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/602.07.1782 Te amplector sponse care veni (CZ-Bm, A 14974, RISM ID no. 553004087) Vorlage: Tremo per l’idol mio, aus Ipermestra [?], Komponist nicht ermittelt18.11.1782 Aurora spargit jam spargit polum (CZ-Bm, A 14676, RISM ID no. 553001158) Vorlage: Mentra dormi Amor fomenti, aus: Galuppi: L’Olimpiade I/816.01.1783 Eia gentes amoenas aptate (CZ-Bm, A 14788, RISM ID no. 553001134) Vorlage: Fra l’ombre del timore, aus Terradellas: Sesostri I/530.01.1783 Te invocamus teque rogamus (CZ-Bm, A 14969, RISM ID no. 553001035) Vorlage: Di questo cuore soave, aus Graun: Iphigenia in Aulide I/601.02.1783 Laetus jam Deo laudes cantabo (CZ-Bm, A 14777, RISM ID no. 553003003) Vorlage: Il mio fedele zelo, aus Graun: Coriolano III/210.02.1783 Ave virgo gratia plena (CZ-Bm, A 14551, RISM ID no. 553003004) Vorlage: Quest’oh dio lugubre aspetto, aus Graun: Rodelinda III/3 12.02.1783 O Jesu mi dilecte (CZ-Bm, A 14682, RISM ID no. 553001167) Vorlage: Conducilo se puoi chieda pietà perdona, aus Graun: Rodelinda I/403.05.1795 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/11 17.04.1796 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/1114.05.1797 Maria salve mater beata (CZ-Bm, A 14553, RISM ID no. 553001036) Vorlage: In mezzo a questi amplessi, aus Graun: Lucio Papirio III/11

Bei den meisten Kontrafakturen wurden Stimmgattung und Tonart der Origi-nalarie bzw. des Ensemblestückes beibehalten (Ausnahmen sind in den Tabellen angegeben). Manche Eingriffe in die musikalische Struktur, die über marginale, textbedingte Abweichungen hinausgehen, lassen sich bereits an den Incipits erken-nen. Das betrifft eine Verkürzung oder Ausdehnung des Ritornells, ein früheres oder späteres Einsetzen der Singstimme, Veränderungen in Rhythmus und Metrum usw. Doch Art und Umfang der jeweiligen musikalischen Bearbeitung können nur durch sorgfältige Vergleiche der Kontrafakturen mit den Originalfassungen der Opern-arien bestimmt werden – eine Aufgabe, die die künftige Forschung leisten muss.

Weitere Untersuchungen auf diesem Gebiet sind notwendig und durchaus loh-nend, denn die Beeinflussung und Bereicherung des kirchenmusikalischen Re-pertoires in den böhmischen Ländern durch die italienische Oper offenbart sich nicht nur in der formalen Anlage und Stilistik vieler Werke einheimischer Kom-ponisten, sondern auch besonders deutlich anhand der zahlreichen überlieferten geistlichen Kontrafakturen, denen italienische Opernarien als Vorlage dienten.

Page 7: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

145VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Bemerkungen zu den Tabellen:Die nachfolgenden Tabellen dienen einer übersichtlichen Darstellung der bishe-rigen Untersuchungsergebnisse:Tabelle 1: Geistliche Kontrafakturen und ihre Vorlagen (geordnet nach Kompo-nisten und Werken, soweit ermittelbar).Tabelle 2: Übersicht über die Kontrafakturen (alphabetisch geordnet nach lat. Textincipits, mit Originaltiteln der Handschriften).Tabelle 3: Konkordanzen der Kontrafakturen (gleiche Vorlage, mit gleicher oder unterschiedlicher Textunterlegung).

Die angegebenen RISM-Identifikationsnummern beziehen sich jeweils auf die Titelaufnahmen der Kontrafakturen, nicht auf die konkordanten Quellen, nach denen die Vorlagen identifiziert wurden.

In den Tabellen verwendete Abkürzungen:AD AufführungsdatumB Bass (vokal)KF KontrafakturLit.: Jonášová Literatur: JONÁŠOVÁ, op. cit.Ms. ManuskriptOG OriginalSr SchreiberSt. StimmeVb Vorbesitzer

Page 8: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

146 UNDINE WAGNERTa

belle

1: G

eist

liche

Kon

traf

aktu

ren

und

ihre

Vor

lage

n (g

eord

net n

ach

Kom

poni

sten

und

Wer

ken,

sow

eit e

rmitt

elba

r)

1. O

pern

Wer

kA

kt/S

zene

(N

r.),

Rol

le

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Ale

ssan

dri,

Felic

e (1

747–

1798

)??

Aria

Nel

mio

seno

ch’

è ag

itato

Ave

Mar

ia, s

anct

a M

aria

, ora

pro

nob

is

Dom

inus

tecu

m /

Laet

a su

rgit

auro

ra, v

enite

cu

m tu

ba c

anor

a

Saar

, Kirc

he S

t. Pr

okop

; Va

šátk

o, Z

íkm

und

(Sr)

„Sig

Was

chat

ko

mpr

ia“,

nac

hträ

gl.

mit

Ble

istif

t „S

krau

p“

zuge

schr

iebe

n

CZ-

Bm

A

5865

(553

0042

14)

Anf

ossi

, Pas

qual

e (1

727–

1797

)An

tigon

oD

uett,

Dem

etrio

/ B

eren

ice

Non

tem

er, n

on so

n pi

ù am

ante

Trem

endu

m e

t ve

nera

bile

Palk

a, Jo

sef (

Sr),

Styp

a (V

b)Fe

hlzu

wei

sung

. „d

el S

ig.

Mis

livec

zek“

CZ-

OP

A 31

6 (5

5003

2980

)

Ber

toni

, Fer

dina

ndo

Gas

paro

(172

5–18

13)

??D

uett

Car

a ne

l dirt

i add

ioSa

lve

o Je

su c

are

amor

m

iD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

CZ-

Bm

A

1500

4(5

5300

4096

)

Bor

oni,

Ant

onio

(173

8–17

92)

Arta

sers

e ?

?, Man

dane

Dis

pera

ta in

van

mi

lagn

oM

aest

a se

mpe

r la

crim

abo

Saar

, Kirc

he S

t. Pr

okop

; Č

vetle

r, Ja

n Fr

antiš

ek (S

r)„D

escr

iptis

Jo

anne

s Fra

ncis

cus

Czv

etle

r tem

pore

va

gant

iane

m

in h

onor

em S

: W

ence

slae

i“

CZ-

Bm

A

5689

(553

0037

39)

Page 9: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

147VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Wer

kA

kt/S

zene

(N

r.),

Rol

le

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Car

cani

, Giu

sepp

e (1

703–

1779

)??

?[E

inze

larie

?]Se

gui a

d am

ar

cost

ante

O sa

cerd

otes

mei

offe

rte

mun

era

verm

utl.

Hol

lesc

hau;

Steh

r, Jo

a. [J

ohan

n?] S

igis

. [S

igis

mun

d?] (

Vb)

Bes

itzer

verm

erk:

„P

osse

ssor

e Jo

a:

Sigi

s: S

tehr

mp.

| H

olle

sch:

CZ-

OSm

A

1680

(550

2654

61)

Gal

uppi

, Bal

dass

are

(170

6–17

85)

L’O

limpi

ade

I/8,

Lici

daM

entra

dor

mi A

mor

fo

men

tiA

uror

a sp

argi

t jam

sp

argi

t pol

umD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r),

Ben

da, P

aul P

eter

(Sr,

Vb)

AD

: 18.

11.1

782

CZ-

Bm

A

1467

6(5

5300

1158

)

Gra

un, C

arl H

einr

ich

(170

3–17

59)

Adri

ano

in

Siri

aG

WV

B:I:

12

II/5

(Nr.

38),

Sabi

naVo

lga

il ci

el fe

lici

aman

tiA

doro

te d

evot

e, la

tens

de

itas

Vita

sche

k, C

arol

Ig. (

Vb)

„Ex

mus

ical

ibus

C

arol

i Ig.

V

itasc

hek,

A. 1

759

die

…“

CZ-

OSm

A

1924

(550

2658

05)

Arta

sers

eG

WV

B:I:

8II

/9 (N

r. 37

),A

rbac

ePe

r que

l pat

erno

am

ples

soM

arty

r pat

erna

man

u te

pi

e m

ens

Prei

ss, A

nton

(Sr)

auf d

em T

itelb

latt

(für

2 A

rien)

: „A

nton

io P

reys

dem

11

Mar

ty 1

772“

CZ-

OSm

A

1923

(550

2658

03)

Cat

one

in

Utic

aG

WV

B:I:

9

III/4

(Nr.

56),

Ces

are

Que

ll’am

or c

he p

oco

acce

nde

Hae

c es

t die

s lux

fest

iva

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

2 A

rien

(KF)

, Ti

telb

latt

fehl

tC

Z-B

m A

15

002

(553

0011

78)

I/2 (N

r. 6)

,M

arzi

aN

on ti

min

acci

o sd

egno

Vos c

aeli

lum

en d

ate

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;2

Arie

n (K

F),

Tite

lbla

tt fe

hlt

CZ-

Bm

A

1500

2(5

5300

1179

)

Page 10: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

148 UNDINE WAGNERW

erk

Akt

/Sze

ne

(Nr.)

,R

olle

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Ces

are

e C

leop

atra

GW

V B

:I:7

I/7 (N

r 15)

,A

chill

aSt

rapp

are

al n

emic

o lo

sc

etto

Fide

les v

olat

e et

sanc

to

serta

laud

esD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Klim

esch

, Tho

mas

(Sr)

Verm

erk

auf

Tite

lbl.:

„Ex

rebu

s Th

omae

Sar

: |

Klim

esch

CZ-

Bm

A

1455

2(5

5300

3006

)

Cor

iola

noG

WV

B:I:

20II

I/2 (N

r. 40

/2),

Olib

rio

Il m

io fe

dele

zel

oLa

etus

jam

Deo

laud

es

cant

abo,

pro

don

is c

aeli

voce

s son

abo

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

ob

tulit

| Jo

anne

s K

ops p

:t:

Cap

ella

nus D

ubae

m

pria

“; A

D:

1.2.

1783

CZ-

Bm

A

1477

7(5

5300

3003

)

L’Eu

ropa

ga

lant

eG

WV

B:I:

17

II/4

(Nr 1

6),

Cefi

saR

itorn

a al

la tu

a be

llaSa

lve

lux

mun

di sa

lve

Chr

iste

Deu

sD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

[Ver

mer

k di

to

(ohn

e AD

)]C

Z-B

m A

14

778

(553

0010

34)

Ifige

nia

in

Aulid

eG

WV

B:I:

18

I/6 (N

r. 18

),A

gam

enno

nte

Di q

uest

o cu

ore

soav

eTe

invo

cam

us te

que

roga

mus

D

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

[Ver

mer

k di

to];

AD

: 4.5

.177

3,

21.5

.177

8,

14.8

.178

1,

30.1

.178

3

CZ-

Bm

A

1496

9(5

5300

1035

)

Luci

o Pa

piri

oG

WV

B:I:

11II

I/11

(Nr.

68),

Due

tt Pa

piria

/ Q

uint

o Fa

bio

In m

ezzo

a q

uest

i am

ples

siM

aria

salv

e m

ater

bea

taD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

[Ver

mer

k di

to]

AD

: 3.5

.179

5,

17.4

.179

6,

14.5

.179

7

CZ-

Bm

A

1455

3(5

5300

1036

)

L’O

rfeo

G

WV

B:I:

25I/9

(Nr.

23),

Orf

eoSp

ero

anco

r col

mio

co

rdog

lioN

on d

espe

ro se

d se

mpe

r sp

ero

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

[Ver

mer

k di

to];

OG

: Alt,

KF:

Bas

sC

Z-B

m A

14

776

(553

0030

05)

Page 11: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

149VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Wer

kA

kt/S

zene

(N

r.),

Rol

le

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Gra

un, C

arl H

einr

ich

Rode

linda

, re

gina

de’

La

ngob

ardi

G

WV

B:I:

6

I/4 (N

r. 10

),Ed

vige

Con

duci

lo se

puo

i ch

ieda

pie

tà p

erdo

naO

Jesu

mi d

ilect

eD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Schl

osse

r, Jo

hann

(Sr)

„Cho

ri M

aria

ni

Dub

ensi

s | Jo

an: D

Sc

hlos

ser |

A D

die

11

[....

] Ao

1761

“;

OG

: lom

bard

. R

hyth

men

CZ-

Bm

A

1468

2(5

5300

1167

)

III/3

(Nr.

49),

Ber

tarid

oQ

uest

’oh

dio

lugu

bre

aspe

ttoAv

e vi

rgo

grat

ia p

lena

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

“Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]”A

D: 1

0.2.

1783

CZ-

Bm

A

1455

1(5

5300

3004

)

III/2

(Nr.

45),

Gar

ibal

doU

n pa

dre

amor

oso

[Inc

. unb

ekan

nt, T

itel:]

Ar

ia d

e un

o v.

plur

ibus

M

arty

rbus

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Vb)

Sing

stim

me

(B)

fehl

tC

Z-B

m A

14

578

(553

0010

51)

Has

se, J

ohan

n A

dolf

(169

9–17

83)

Arta

sers

eII

I/2,

Arb

ace

Parto

qua

l pas

tore

lloA

ge st

ella

lum

en n

octi

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;B

enda

, Pau

l Pet

er (S

r)

CZ-

Bm

A

1455

9(5

5300

1040

)II

I/7, D

uett:

Arb

ace

und

Man

dane

Tu v

uoi c

h’io

viv

a,

o ca

raPo

rtertu

m fr

atris

mei

m

ens p

iaFr

anc[

iscu

s] Jo

a[nn

is]

Nav

ratil

(Vb)

CZ-

OSm

A

1851

(550

2656

94)

Caj

o Fa

bric

ioII

I/14,

Sest

iaPa

dre

ingi

usto

spos

o in

grat

oSa

lve

o vi

rgo

Mar

ia

salv

e am

a cl

ient

esD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Ben

da, P

aul P

eter

(Sr)

“Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

| o

btul

it | B

enda

m

pria

”;

über

dem

Inci

pit:

„Tex

tus c

orrig

atur

CZ-

Bm

A

1468

0(5

5300

4079

)

Page 12: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

150 UNDINE WAGNERW

erk

Akt

/Sze

ne

(Nr.)

,R

olle

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Ciro

ri

cono

sciu

toI/3

,M

anda

nePa

r che

di g

iubi

loJe

su c

oron

a vi

rgin

umD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]“

CZ-

Bm

A

1497

0(5

5300

1041

)

Cle

ofide

II/9

,C

leofi

deD

igli

ch’io

son

fede

leH

uc c

lient

es a

dvol

ate

nunc

sanc

tum

hon

orat

eD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r),

Ben

da, P

aul P

eter

(Sr,

Vb)

CZ-

Bm

A

1467

7(5

5300

1160

)

Il N

atal

di

Gio

veI/5

,A

dras

toD

‘atre

nub

i è il

sol

ravv

olto

Dul

ces s

unt c

aten

aeD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

AD

: 11.

8.17

81C

Z-B

m A

14

782

(553

0010

43)

Siro

e re

di

Pers

iaII

I/1,

Ara

sse

Io se

nte

amor

e in

pet

toAv

e m

aris

stel

la, D

ei

mat

er a

lma

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

CZ-

Bm

A

1467

5(5

5300

1154

)

Mar

tín y

Sol

er, V

ince

nte

(175

4–18

06)

L’ A

rbor

e di

D

iana

I/10

Due

tt,A

mor

e,

Dor

isto

Occ

hiet

to fu

rbet

to c

he

cosa

O a

nim

a m

ea n

unc

grat

ias a

geTr

oppa

u, M

inor

iten-

Arc

hiv

Rhy

thm

us g

edeh

nt:

OG

: 3/8

, KF:

3/4

CZ-

OP

A 1

20(5

5000

0557

)

I/14

Terz

ett,

Dia

na, …

O d

io m

orir

[auc

h:

man

car]

mi s

ento

Te D

eum

laud

amus

te

Dom

inum

con

fitem

urTr

oppa

u, M

inor

iten-

Arc

hiv

CZ-

OP

A 1

20(5

5000

0558

)

Moz

art,

Wol

fgan

g A

mad

eus (

1756

–179

1)D

on G

iova

nni

KV

527

II/1

0 (A

ria 2

2),

Don

Otta

vio

Il m

io te

soro

inta

nto

O g

lorio

sa v

irgin

umB

istra

u, P

farr

kirc

he Jo

hann

es

des T

äufe

rs;

Prud

itsch

, Fra

nz A

nton

(Sr?

, V

b)

Ms.

datie

rt 18

39C

Z-B

Y B

y 26

0(5

5300

6152

)

Page 13: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

151VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Wer

kA

kt/S

zene

(N

r.),

Rol

le

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

La C

lem

enza

di

Tito

KV

621

II/9

(Aria

19)

,Se

sto

Deh

per

que

sto

ista

nte

solo

O D

eus e

go a

mo

te, e

x co

rde

(KV

Anh

ang

B z

u 62

1/19

)

Styp

a (V

b); H

lobi

l, Jo

h. (S

r)K

F in

: XXV

III A

rie

sele

ctis

sim

ae …

, A

ugsb

urg:

Lot

ter

1798

Ms.

datie

rt 1.

5.18

35;

OG

: ohn

e Auf

takt

CZ-

OP

A 32

0(5

5003

2714

)

II/1

1 (A

ria 2

0),

Tito

Se a

ll’im

pero

am

ici

dei

Hae

c es

t dom

us D

eiM

enší

k, A

lois

(Sr)

; Jíš

a (V

b)„A

l. M

enší

k 19

46“

[!]

CZ-

Bm

A

5685

4(5

5300

4976

)

Mys

liveč

ek, J

osef

(173

7–17

81)

Il D

emet

rio

II/5

ode

r II/6

Feni

cio

Alm

e in

caut

e ch

e to

rbid

e an

cora

Ave

mun

di sp

es, M

aria

Styp

a (V

b), R

otte

r, Fl

oria

n (S

r)A

rie m

it C

horu

s C

Z-O

P A

317

(550

0329

81)

Pam

pani

, Ant

onio

Gae

tano

(170

5–17

75)

Arta

sers

eII

I/7,

Arb

ace

Viv

erò

se tu

lo v

uoi

Mar

ia c

aeli

et m

undi

ga

udiu

mD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

“Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

ob

tulit

| Jo

anne

s K

ops p

:t:

Cap

ella

nus D

ubae

m

pria

CZ-

Bm

A

1469

0(5

5300

4090

)

Rin

aldo

da

Cap

ua (1

710–

1780

)Vo

loge

so, r

e de

’ Par

ti D

uetto

Non

pen

sar i

dolo

mio

O M

aria

mat

er p

ia,

nobi

sD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

CZ-

Bm

A

1470

9(5

5300

1107

)

Page 14: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

152 UNDINE WAGNERW

erk

Akt

/Sze

ne

(Nr.)

,R

olle

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Salie

ri, A

nton

io (1

750–

1825

)La

fint

a sc

ema

BPI

23

?, Vane

sia

Se sp

iega

r pot

essi

ap

pien

oD

ies s

eren

a ill

uxit

Saar

, Kirc

he S

t. Pr

okop

Wite

schn

ik, J

osep

h (S

r),

Tom

ášek

, Jac

ob (S

r),

Sobo

tka,

Kar

el (S

r)

„Pro

cur:

P[at

er]

Hen

ricus

pro

Cho

ro

mnr

ij Za

rens

“ vl

1: „

Des

crip

sit

/ Jos

ephu

s /

Wite

schn

ik /

Poet

a / i

n ho

nore

m

S: /

Joan

nis

Nep

om.“

; vla

: „D

escr

ipsi

t han

c / v

ocem

Iaco

bus /

To

mas

chek

Gra

m:

CZ-

Bm

A

5838

(5

5300

5409

)

Hud

: / Z

arae

.“;

ob 2

: „D

escr

ipsi

t C

arol

us S

obot

ka /

Rhe

tor i

n ho

nore

m

S: A

nnae

Terr

adel

las,

Dom

ingo

(171

3–17

51)

Seso

stri

, re

d’Eg

itto

I/5,

Arte

nice

Fra

l’om

bre

del t

imor

eEi

a ge

ntes

am

oena

s ap

tate

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]“

CZ-

Bm

A

1478

8(5

5300

1134

)

Ano

nym

(bzw

. Kom

poni

st n

och

nich

t erm

ittel

t)

Iper

mes

tra?

[s

iehe

Li

bret

to v

on

Met

asta

sio]

III/4

Li

nceo

Frem

o [T

rem

o] p

er

l’ido

l mio

Te a

mpl

ecto

r spo

nse

care

ven

iD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]“

CZ-

Bm

A

1497

3(5

5300

4087

)

Page 15: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

153VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Wer

kA

kt/S

zene

(N

r.),

Rol

le

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sch

reib

er (S

r),

Vorb

esitz

er (V

b)

Bem

erku

ngen

Stan

dort

/R

ISM

ID n

o.

Salie

ri, A

nton

io (1

750–

1825

)La

fint

a sc

ema

BPI

23

?, Vane

sia

Se sp

iega

r pot

essi

ap

pien

oD

ies s

eren

a ill

uxit

Saar

, Kirc

he S

t. Pr

okop

Wite

schn

ik, J

osep

h (S

r),

Tom

ášek

, Jac

ob (S

r),

Sobo

tka,

Kar

el (S

r)

„Pro

cur:

P[at

er]

Hen

ricus

pro

Cho

ro

mnr

ij Za

rens

“ vl

1: „

Des

crip

sit

/ Jos

ephu

s /

Wite

schn

ik /

Poet

a / i

n ho

nore

m

S: /

Joan

nis

Nep

om.“

; vla

: „D

escr

ipsi

t han

c / v

ocem

Iaco

bus /

To

mas

chek

Gra

m:

CZ-

Bm

A

5838

(5

5300

5409

)

Hud

: / Z

arae

.“;

ob 2

: „D

escr

ipsi

t C

arol

us S

obot

ka /

Rhe

tor i

n ho

nore

m

S: A

nnae

Terr

adel

las,

Dom

ingo

(171

3–17

51)

Seso

stri

, re

d’Eg

itto

I/5,

Arte

nice

Fra

l’om

bre

del t

imor

eEi

a ge

ntes

am

oena

s ap

tate

Dub

a.d

. Mar

ch,

Mar

ienk

irche

;K

ops,

Jan

(Sr)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]“

CZ-

Bm

A

1478

8(5

5300

1134

)

Ano

nym

(bzw

. Kom

poni

st n

och

nich

t erm

ittel

t)

Iper

mes

tra?

[s

iehe

Li

bret

to v

on

Met

asta

sio]

III/4

Li

nceo

Frem

o [T

rem

o] p

er

l’ido

l mio

Te a

mpl

ecto

r spo

nse

care

ven

iD

ub a

.d. M

arch

, M

arie

nkirc

he;

Kop

s, Ja

n (S

r)

„Pro

Cho

ro

Mar

iano

Dub

ensi

[…

] Joa

nnes

Kop

s […

]“

CZ-

Bm

A

1497

3(5

5300

4087

)

2. O

rato

rien

und

Kan

tate

n

Wer

km

us. F

orm

,R

olle

italie

nisc

hes I

ncip

itla

tein

isch

es In

cipi

tPr

oven

ienz

; Sc

hrei

ber

(Sr)

, Vo

rbes

itzer

(Vb)

B

emer

kung

enSt

ando

rt /

RIS

M ID

no.

Hay

dn, J

osep

h (1

732–

1809

) Il

Rito

rno

di

Tobi

aH

ob X

XI:1

(Ora

toriu

m);

KF

im D

ruck

er

schi

enen

Cho

r/Qua

rtett

Svan

isce

in u

n m

omen

toIn

sana

e et

van

ae c

urae

, in

vadu

nt m

ente

s nos

tras

Prei

ss, J

osep

h (V

b)au

f dem

Tite

lbla

tt:

„Jos

eph

Prei

ss

Reg

ens C

hori.

CZ-

OSm

A

1942

(5

5026

5831

)Jí

ša (V

b); D

ouch

a, A

. (V

b)Ve

rmer

k (E

inba

nd):

„pro

A. D

auch

a“C

Z-B

m A

56

815

(553

0049

26)

Leo

, Leo

nard

o (1

694–

1744

) S

Elen

a al

C

alva

rio

(Ora

toriu

m)

Aria

:D

raci

liano

Del

Cal

vario

già

so

rger

le c

ime

Ads

int s

uces

in m

undo

fr

auda

men

toFr

ýdek

, Cho

r;En

der,

Vale

ntin

(Vb)

„Pos

sess

ore

Vale

ntin

o En

der

| Pro

Cho

ro

Frid

ecen

sis“

CZ-

OSm

A

1726

(550

2655

14)

Perg

oles

i, G

iova

nni B

attis

ta (1

710–

1736

)Se

gret

o to

rmen

to /

Chi

no

n od

e e

chi

non

vede

(K

anta

te)

Aria

Cad

rò c

onte

nto

dal

duol

o op

pres

soTu

hos

pes g

rate

, tu

nobi

s don

ave

rmut

l. H

olle

scha

u;St

ehr,

Joa.

Sig

is. (

Vb)

„Del

Sig

: Gal

uppi

“;

Bes

itzer

verm

erk:

„P

osse

ssor

e: Jo

a.

Sigi

s. St

ehr m

p,

Hol

lesc

h.“;

Ta

kte

24ff.

: O

G: S

ings

timm

e sp

ringt

in ti

efer

e La

ge, K

F: o

hne

Okt

avsp

rung

CZ-

OSm

A

1671

(550

2654

45)

Page 16: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

154 UNDINE WAGNERTa

belle

2:

Übe

rsic

ht ü

ber

die

Kon

traf

aktu

ren

(alp

habe

tisch

geo

rdne

t na

ch l

at. T

extin

cipi

ts,

mit

Ori

gina

ltite

ln d

er

Han

dsch

rift

en)

Lat

eini

sche

s Inc

ipit:

Ori

gina

litel

der

Han

dsch

rift

:E

ntst

ehun

gsze

it de

r H

ands

chri

ft:

Ital

ieni

sche

s Inc

ipit;

Vor

lage

au

s:St

ando

rt /

(RIS

M ID

no.

)A

doro

te d

evot

e,

late

ns d

eita

sAr

ia d

e Ve

nera

bili

Sacr

amen

to |

Sopr

ano

solo

, Vi

olin

o Pr

imo,

Vio

lino

Secu

ndo,

Vio

letta

et B

asso

. | A

utho

re S

ig: C

arol

o G

raun

1759

Volg

a il

ciel

felic

i am

anti;

Gra

un: A

dria

no in

Sir

ia II

/5C

Z-O

Sm A

192

4(5

5026

5805

)

Ads

int s

uces

in

mun

do fr

auda

men

toAr

ia D

ua D

e Te

mpo

re??

Del

Cal

vario

già

sorg

er le

cim

e;Le

o: S

Ele

na a

l Cal

vari

o (O

rato

rium

)

CZ-

OSm

A 1

726

(550

2655

14)

Age

stel

la lu

men

no

cti

Aria

de

B:V:

M: |

a |

Can

to S

olo

| Vio

linis

2bu

s |

Alto

Vio

la |

con

| Org

ano

| Aut

hore

Sig

l Has

se |

Cho

ri M

aria

ni D

uben

sis

1740

–176

8Pa

rto q

ual p

asto

rello

;H

asse

: Art

aser

se II

I/2C

Z-B

m A

145

59(5

5300

1040

)

Aur

ora

spar

git j

am

spar

git p

olum

[ohn

e Ti

tel]

AD

: 18.

11.1

782

Men

tra d

orm

i Am

or fo

men

ti;G

alup

pi: L

’Olim

piad

e I/8

C

Z-B

m A

146

76(5

5300

1158

)Av

e M

aria

, san

cta

Mar

ia, o

ra p

ro n

obis

D

omin

us te

cum

[D

oppe

ltext

, sie

he

auch

: Lae

ta su

rgit…

]

Offe

rtor

ium

a A

| So

pran

o So

lo |

Viol

ino

Prin

zi[p

]al

o | V

iolin

o Se

cund

o 1m

o | V

iolin

o Se

cund

o 2do

| C

lari

netto

1m

o | C

lari

netto

2do

| C

o[r]

ni D

uae

| O

rgan

o | S

ig: W

asch

atko

mpr

ia |

[mit

Ble

istif

t:]

Skra

up

1820

–186

1N

el m

io se

no c

h’è

agita

to;

Ale

ssan

dri:

[Arie

, Wer

k ni

cht

erm

ittel

t]

CZ-

Bm

A 5

865

(553

0042

14)

Ave

mar

is st

ella

, Dei

m

ater

alm

a[M

s. m

it ei

ner 2

., ni

cht i

dent

ifizi

erte

n B

ass-

Arie

: O

qua

m d

igne

Deu

s am

atur

, Um

schl

agtit

el:]

Aria

e D

uae

| I |

ab |

Alto

Sol

o de

Bea

ta |

II |

à | B

asso

So

lo p

ro o

mni

tem

pore

| vi

olin

is D

uobu

s | V

iola

| et

| O

rgan

o | C

hori

Mar

iani

Dub

ensi

s

1768

–178

6Io

sent

e am

ore

in p

etto

;H

asse

: Siro

e re

di P

ersi

a II

I/1C

Z-B

m A

146

75(5

5300

1154

)

Ave

mun

di sp

es,

Mar

iaM

otet

to in

Des

. del

Voc

i Can

to C

once

rto

Alto

, Te

nore

, Bas

so R

ipie

no. V

iolin

i 2bu

s Obo

i 2b

us C

orni

2bu

s Fag

otto

Con

cert

o. V

iola

et

Fond

amen

to. D

el S

igre

Mis

liwec

zek.

F. R

otte

r. m

pria

??A

lme

inca

ute

che

torb

ide

anco

ra;

Mys

liveč

ek: I

l Dem

etri

o II

/5

oder

II/6

CZ-

OP

A 31

7(5

5003

2981

)

Page 17: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

155VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Lat

eini

sche

s Inc

ipit:

Ori

gina

litel

der

Han

dsch

rift

:E

ntst

ehun

gsze

it de

r H

ands

chri

ft:

Ital

ieni

sche

s Inc

ipit;

Vor

lage

au

s:St

ando

rt /

(RIS

M ID

no.

)Av

e vi

rgo

grat

ia

plen

aAr

ia D

e O

mni

tem

pore

| et

| D

e Be

ata

Virg

ine

Mar

ia |

à 5

Stro

m: |

Voc

e | V

iolin

o Pr

imo

| Vio

lino

Seco

ndo

| Alto

Vio

la |

col |

Org

ano

| Del

Sig

G

raun

| Pr

o C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

obt

ulit

| Jo

anne

s Kop

s p:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mp

1760

–178

3,A

D: 1

0.2.

1783

Que

st’o

h di

o lu

gubr

e as

petto

; G

raun

: Rod

elin

da, r

egin

a de

’ La

ngob

ardi

III/3

CZ-

Bm

A 1

4551

(553

0030

04)

Die

s ser

ena

illux

itAR

IA S

olen

nis i

n C

| à

| Sop

rano

Sol

o | V

iolin

o Pr

imo

et S

econ

do. |

Obo

e Pr

imo

et S

econ

do. |

C

orno

Pri

mo

et S

econ

do. |

Vio

la d

o Al

to. |

Con

Fo

ndam

ento

: | D

el: S

ig: A

nton

io S

alie

ri in

Vie

na |

per l

a Si

gra: C

aval

lieri

. | P

rocu

r: P

Hen

ricu

s | p

ro

Cho

ro M

nrij

Zare

ns:

18. J

h, 2

. Häl

fteSe

spie

gar p

otes

si a

ppie

no;

Salie

ri: L

a fin

ta sc

ema

CZ-

Bm

A 5

838

(553

0054

09)

Dul

ces s

unt c

aten

aeAR

IA in

E|b

| de

Uno

vel

plu

r: M

arty

r. | à

| C

anto

So

lo |

Viol

ino

Prim

o | V

iolin

o Se

cund

o | V

iola

| O

boe

Prim

o | O

boe

Secu

ndo

| Org

ano

| et |

Vi

olon

e | A

utho

re A

dolp

ho H

asse

| Pr

o C

horo

M

aria

no D

uben

si o

btul

it | J

oann

es K

ops p

:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mpr

ia

1760

–178

1,A

D: 1

1.8.

1781

D’a

tre n

ubi è

il so

l rav

volto

;H

asse

: Il N

atal

di G

iove

I/5

CZ-

Bm

A 1

4782

(553

0010

43)

Eia

gent

es a

moe

nas

apta

teAr

ia in

A #

| O

mni

San

cto-

a | à

| C

anto

Sol

o |

Viol

inis

Duo

bus |

Vio

la |

et |

Bass

o | A

utho

re It

alo

| Pro

Cho

ro M

aria

no D

uben

si o

btul

it | J

oann

es

Kop

s p:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mpr

ia

1760

–178

3,A

D: 1

6.1.

1783

Fra

l’om

bre

del t

imor

e;Te

rrad

ella

s: S

esos

tri,

re d

’Egi

tto

I/5

CZ-

Bm

A 1

4788

(553

0011

34)

Fide

les v

olat

e et

sa

ncto

serta

laud

esAr

ia d

e Sa

ncto

vel

San

cta.

| ve

l De

Tem

pore

| à

| Bas

so S

olo

| Vio

linis

2bu

s | A

lto V

iola

| co

n | O

rgan

o. |

Auth

ore

Sign

: Gra

un. |

Ex

rebu

s Th

omae

Sar

: | K

limes

ch.

18. J

h., 2

. Häl

fteSt

rapp

are

al n

emic

o lo

scet

to;

Gra

un: C

esar

e e

Cle

opat

ra I/

7C

Z-B

m A

145

52(5

5300

3006

)

Hae

c es

t die

s lux

fe

stiv

a[z

usam

men

mit

der K

F Vo

s cae

li lu

men

dat

e vo

n G

raun

, ohn

e Ti

tel]

??Q

uell’

amor

che

poc

o ac

cend

e;G

raun

: Cat

one

in U

tica

III/4

CZ-

Bm

A 1

5002

(553

0011

78)

Hae

c es

t dom

us D

eiAr

ia in

B |

a | T

enor

e So

lo |

Viol

ino

Dua

e | A

lto

Viol

a | C

lari

netto

dua

e B

| Cor

no D

uae

B | c

on |

Bass

o |

Auth

: Vol

f [!]

. Am

. Moz

art

„Al.

Men

šík

1946

“ [!

]Se

all’

impe

ro a

mic

i dei

;M

ozar

t: La

Cle

men

za d

i Tito

II

/11

CZ-

Bm

A 5

6854

(553

0049

76)

Page 18: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

156 UNDINE WAGNERL

atei

nisc

hes I

ncip

it:O

rigi

nalit

el d

er H

ands

chri

ft:

Ent

steh

ungs

zeit

der

Han

dsch

rift

:It

alie

nisc

hes I

ncip

it; V

orla

ge

aus:

Stan

dort

/ (R

ISM

ID n

o.)

Huc

clie

ntes

adv

olat

e nu

nc sa

nctu

m

hono

rate

[Ms.

mit

eine

r 2.,

nich

t ide

ntifi

zier

ten

Arie

: Pro

m

edel

a de

licto

ru, U

msc

hlag

titel

:] Ar

iae

Dua

e | à

| C

anto

Sol

o | V

iolin

is D

uobu

s | V

iola

| et

| O

rgan

o | C

hori

Mar

iani

Dub

ensi

s

1740

–176

8D

igli

ch’io

son

fede

le;

Has

se: C

leofi

de II

/9C

Z-B

m A

146

77(5

5300

1160

)

Insa

nae

et v

anae

cu

rae,

inva

dunt

m

ente

s nos

tras

Offe

rtor

ium

| So

pran

, Alt,

Ten

or, B

ass,

2 Vi

olin

en,

Viol

a, 2

Cla

rine

tten,

2 F

agot

te, 2

Hör

ner,

2 Tr

ompe

ten,

Pau

ken

und

Org

el. |

Com

poni

ert v

on

Jose

ph H

aydn

.

um 1

810

Svan

isce

in u

n m

omen

to;

Hay

dn: I

l Rito

rno

di T

obia

(O

rato

rium

)

CZ-

Osm

A 1

942

(550

2658

31)

Offe

rtor

ium

in D

mol

| Q

uatu

or V

ocib

us |

Acom

p.

due

Viol

ini |

Vio

la, A

lto, F

laut

o | d

ue O

boe,

2

Cor

ni |

2 C

lari

ni 2

. | F

agot

ti | 2

. Tin

phon

i [!]

| O

rgan

o | A

uth.

Giu

. Hay

den

um 1

840

CZ-

Bm

A 5

6815

(553

0049

26)

Jesu

cor

ona

virg

inum

ARIA

in A

# | d

e U

na v

el p

luri

bus S

S: V

irgin

ibus

| à

| Can

to S

olo

| Vio

lino

Prim

o | V

iolin

o Se

cund

o | V

iola

| O

rgan

o | e

t | V

iolo

ne |

Auth

ore

Adol

pho

Has

se |

Pro

Cho

ro M

aria

no D

uben

si o

btul

it |

Joan

nes K

ops p

:t: C

apel

lanu

s Dub

ae m

pria

1760

–178

6Pa

r che

di g

iubi

lo;

Has

se: C

iro ri

cono

sciu

to I/

3C

Z-B

m A

149

70(5

5300

1041

)

Laet

a su

rgit

auro

ra,

veni

te c

um tu

ba

cano

ra

[Dop

pelte

xt, s

iehe

au

ch: A

ve M

aria

…]

Offe

rtor

ium

a A

| So

pran

o So

lo |

Viol

ino

Prin

zi[p

]al

o | V

iolin

o Se

cund

o 1m

o | V

iolin

o Se

cund

o 2do

| C

lari

netto

1m

o | C

lari

netto

2do

| C

o[r]

ni D

uae

| O

rgan

o | S

ig: W

asch

atko

mpr

ia |

[mit

Ble

istif

t:]

Skra

up

1820

–186

1N

el m

io se

no c

h’è

agita

to;

Ale

ssan

dri:

[Arie

, Wer

k ni

cht

erm

ittel

t]

CZ-

Bm

A 5

865

(553

0042

14)

Laet

us ja

m D

eo

laud

es c

anta

bo, p

ro

doni

s cae

li vo

ces

sona

bo

Aria

in C

pro

Om

ni T

empo

re |

à | C

anto

Sol

o |

Viol

ino

Prim

o | V

iolin

o Se

cund

o | V

iola

| O

rgan

o |

et |

Viol

one

| Aut

hore

Em

eric

o G

raun

| Pr

o C

horo

M

aria

no D

uben

si o

btul

it | J

oann

es K

ops p

:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mpr

ia.

1760

–178

1 A

D: 1

.2.1

783

Il m

io fe

dele

zel

o;G

raun

: Cor

iola

no II

I/2C

Z-B

m A

147

77(5

5300

3003

)

Mae

sta

sem

per

lacr

imab

o[K

opfti

tel a

uf a

llen

Stim

men

:] Ar

ia

18. J

h., 2

. Häl

fteD

ispe

rata

inva

n m

i lag

no;

Bor

oni:

Arta

sers

e ?

CZ-

Bm

A 5

689

(553

0037

39)

Page 19: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

157VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Lat

eini

sche

s Inc

ipit:

Ori

gina

litel

der

Han

dsch

rift

:E

ntst

ehun

gsze

it de

r H

ands

chri

ft:

Ital

ieni

sche

s Inc

ipit;

Vor

lage

au

s:St

ando

rt /

(RIS

M ID

no.

)M

aria

cae

li et

mun

di

gaud

ium

ARIA

in G

| de

Bea

ta |

à | C

anto

Sol

o | V

iolin

o Pr

imo

| Vio

lino

Secu

ndo

| Vio

la |

Flau

ta P

rim

a |

Flau

ta S

ecun

da |

Cor

nu P

rim

o | C

ornu

Sec

undo

| et

| O

rgan

o | P

ro C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

obt

ulit

| Jo

anne

s Kop

s p:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mpr

ia

1768

–178

6V

iver

ò se

tu lo

vuo

i;Pa

mpa

ni: A

rtas

erse

III/7

CZ-

Bm

A 1

4690

(553

0040

90)

Mar

ia sa

lve

mat

er

beat

aD

uetto

in E

# | d

e Be

ata

| a |

2plic

i Can

to |

Viol

inis

D

uobu

s | V

iola

| O

rgan

o | e

t | V

iolo

ne |

Auth

ore

Gra

un |

Pro

Cho

ro M

aria

no D

uben

si o

btul

it |

Joan

nes K

ops p

:t: C

apel

lanu

s Dub

ae m

pria

1760

–178

6;

AD

: 03.

05.1

795,

17

.04.

1796

, 14

.05.

1797

In m

ezzo

a q

uest

i am

ples

si;

Gra

un: L

ucio

Pap

irio

III/1

1C

Z-B

m A

145

53(5

5300

1036

)

Mar

tyr p

ater

na m

anu

te p

ie m

ens

[Ms.

mit

eine

r 2.,

nich

t ide

ntifi

zier

ten

Arie

: Pla

ude

ex a

lta c

aelo

rum

sede

s, Ti

tel:]

Ari

olae

dua

e | d

e Be

ata

V: M

: vel

de

Mar

tyre

aut

p o

ni fe

sto

„Ant

onio

Pre

ys d

em

11 M

arty

177

2“Pe

r que

l pat

erno

am

ples

so;

Gra

un: A

rtas

erse

II/9

CZ-

OSm

A 1

923

(550

2658

03)

Non

des

pero

sed

sem

per s

pero

Nro

162

. | A

ria

in E

# | d

e Be

ata

| à |

Bass

o So

lo |

Viol

inis

2bu

s | V

iola

| et

| O

rgan

o | A

utho

re G

raun

| P

ro C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

obt

ulit

Joan

nes |

K

ops p

:t: C

apel

lanu

s Dub

ae m

pria

1760

–178

6Sp

ero

anco

r col

mio

cor

dogl

io;

Gra

un: L

’Orf

eo I/

9C

Z-B

m A

147

76(5

5300

3005

O a

nim

a m

ea n

unc

grat

ias a

ge[z

usam

men

mit

Terz

ett:

Te D

eum

, Tite

l:] D

uetto

in

A e

t Ter

czet

to in

D. à

Ten

ore

et B

asso

. et à

3.

Ten

ore.

2 V

iolin

i. 2

Obo

e. 2

Cor

ni V

iola

con

Ba

sso.

Del

Sig

. Mar

tini –

ex

oper

a Ar

bore

di

Dia

na e

xtra

xit J

. [?]

Sch

nitz

ler.

– ex

Ari

a O

Dio

.

??O

cchi

etto

furb

etto

che

cos

a;M

artín

y S

oler

: L’ A

rbor

e di

D

iana

I/10

(Due

tt)

CZ-

OP

A 12

0 (5

5000

0557

)

O D

eus e

go a

mo

te, e

x co

rde

(KV

A

nhan

g B

zu

621/

19)

Aria

in A

|#. P

ro o

mni

Tem

pore

et F

esto

. Ten

ore

Solo

Vio

lino

Imo

et II

do A

lto V

iola

obl

igat

a.

Cla

rine

tto Im

o et

IIdo

et O

rgan

o Au

thor

e M

ozar

t. Jo

h. H

lobi

l mp

den

1t. M

ay 8

35

1. M

ai 1

835

Deh

per

que

sto

ista

nte

solo

;M

ozar

t: La

Cle

men

za d

i Tito

II/9

CZ-

OP

A 32

0 (5

5003

2714

)

O Je

su m

i dile

cte

[Ms.

mit

eine

r 2.,

nich

t ide

ntifi

zier

ten

Arie

: G

aude

te e

t can

tate

vos

cho

ri], U

msc

hlag

titel

:] AR

IAE

duae

de

B V

Mar

ia |

a | C

anto

Sol

o |

Viol

ino

Prim

o | V

iolin

o Se

cund

o | A

lto V

iola

| C

on

| Org

ano

| Cho

ri M

aria

ni D

uben

sis |

Joa

n: D

Sc

hlos

ser |

A D

die

11

[....]

Ao

1761

1761

AD

: 12.

2. 1

783

Con

duci

lo se

puo

i chi

eda

piet

à pe

rdon

a;G

raun

: Rod

elin

da, r

egin

a de

’ La

ngob

ardi

I/4

CZ-

Bm

A 1

4682

(553

0011

67)

Page 20: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

158 UNDINE WAGNERL

atei

nisc

hes I

ncip

it:O

rigi

nalit

el d

er H

ands

chri

ft:

Ent

steh

ungs

zeit

der

Han

dsch

rift

:It

alie

nisc

hes I

ncip

it; V

orla

ge

aus:

Stan

dort

/ (R

ISM

ID n

o.)

O g

lorio

sa v

irgin

umAr

ia in

B. |

a |

Teno

re so

lo |

Viol

ini D

ua |

Alto

vi

ola

| Cla

rine

tti D

ua |

Fago

tti D

ua |

Cor

ni D

ua

| con

| Ba

sso

| Aut

hore

W. A

. Moz

art |

Fra

nz A

nt.

Prud

itsch

| 18

39

1839

Il m

io te

soro

inta

nto;

Moz

art:

Don

Gio

vann

i II/1

0C

Z-B

Y B

y 26

0(5

5300

6152

)

O M

aria

mat

er p

ia,

nobi

sD

uetto

in A

# | d

e Be

ata

| à |

Can

to P

rim

o | C

anto

Se

cund

o | V

iolin

o Pr

imo

| Vio

lino

Secu

ndo

| Vio

la

| Org

ano

| et |

Vio

lone

1760

–178

8N

on p

ensa

r ido

lo m

io;

Rin

aldo

da

Cap

ua: V

olog

eso,

re

de’ P

arti

(Due

tt)

CZ-

Bm

A 1

4709

(553

0011

07)

O sa

cerd

otes

mei

of

ferte

mun

era

Can

tata

De

Vene

rabi

li Sa

cram

ento

. | C

anto

so

lo, 2

Vio

linis

, Alto

Vio

la e

Cem

balo

. | D

el S

ig.

Car

cani

??Se

gui a

d am

ar c

osta

nte;

Car

cani

: [A

rie, W

erk

nich

t er

mitt

elt]

CZ-

Osm

A 1

680

(550

2654

61)

Porte

rtum

frat

ris m

ei

men

s pia

[Ms.

mit:

Luc

ifer c

onde

mna

te d

e as

tris v

on G

. B

. Lam

pugn

ani,

Tite

l:] D

uetta

2 |

Pro

fest

o S.

W

ence

slai

mar

tiris

et d

edic

atio

nis S

. Mic

hael

is

Arch

ange

li | a

Can

tibus

2, V

iolin

is 2

, Alto

Vio

la

con

Org

ano.

| Au

th.:

Cam

pugn

ani [

!]

um 1

790

Tu v

uoi c

h’io

viv

a, o

car

a;H

asse

: Art

arse

rse

III/7

(D

uett)

CZ-

OSm

A 1

851

(550

2656

94)

Salv

e lu

x m

undi

sa

lve

Chr

iste

Deu

sAR

IA in

A#

de S

S: C

orde

Jes

u | a

| C

anto

Sol

o |

Viol

ino

Prim

o | V

iolin

o Se

cund

o | V

iola

| O

rgan

o |

et |

Viol

one

| Aut

hore

Em

eric

o G

raun

| Pr

o C

horo

M

aria

no D

uben

si o

btul

it | J

oann

es K

ops p

:t:

Cap

ella

nus D

ubae

mpr

ia

1760

–178

1R

itorn

a al

la tu

a be

lla;

Gra

un: L

’Eur

opa

gala

nte

II/4

CZ-

Bm

A 1

4778

(553

0010

34)

Salv

e o

Jesu

car

e am

or m

i[o

hne

Tite

l]17

60–1

786

Car

a ne

l dirt

i add

io;

Ber

toni

: [D

uett,

Wer

k ni

cht

erm

ittel

t]

CZ-

Bm

A 1

5004

(553

0040

96)

Salv

e o

virg

o M

aria

sa

lve

ama

clie

ntes

Aria

De

B:V:

M: |

a |

Can

to S

olo

| Vio

lino

Prim

o |

Viol

ino

Secu

ndo

| Alto

Vio

la |

con

| Org

ano

| Pro

C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

| ob

tulit

| Be

nda

mpr

ia

1738

–176

8Pa

dre

ingi

usto

spos

o in

grat

o;H

asse

: Caj

o Fa

bric

io II

I/14

CZ-

Bm

A 1

4680

(5

5300

4079

)

Te a

mpl

ecto

r spo

nse

care

ven

iAr

ia in

D#

| pro

Om

ni te

mpo

re |

Frem

o pe

r l‘I

dol

mio

| à

| Sop

rano

Sol

o | V

iolin

o Pr

imo

| Vio

lino

Secu

ndo

| Vio

la |

Cor

ni D

ui |

è | B

asso

| Pr

o C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

obt

ulit

| Joa

nnes

Kop

s p:

t: C

apel

lanu

s Dub

ae m

pria

1760

–178

1;A

D: 1

9.02

.178

1,

2.7.

1782

Frem

o [T

rem

o] p

er l’

idol

mio

;A

nony

m [K

ompo

nist

nic

ht

erm

ittel

t]:

Iper

mes

tra

III/4

?

CZ

Bm

A 1

4973

(5

5300

4087

)

Page 21: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

159VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Lat

eini

sche

s Inc

ipit:

Ori

gina

litel

der

Han

dsch

rift

:E

ntst

ehun

gsze

it de

r H

ands

chri

ft:

Ital

ieni

sche

s Inc

ipit;

Vor

lage

au

s:St

ando

rt /

(RIS

M ID

no.

)Te

Deu

m la

udam

us

te D

omin

um

confi

tem

ur

[zus

amen

mit

Due

tt: O

ani

ma

mea

, Tite

l:] D

uetto

in

A e

t Ter

czet

to in

D. à

Ten

ore

et B

asso

. et à

3.

Ten

ore.

2 V

iolin

i. 2

Obo

e. 2

Cor

ni V

iola

con

Ba

sso.

Del

Sig

. Mar

tini –

ex

oper

a Ar

bore

di

Dia

na e

xtra

xit J

. [?]

Sch

nitz

ler.

– ex

Ari

a O

Dio

.

??O

dio

mor

ir [a

uch:

man

car]

mi

sent

o;M

artín

y S

oler

: L’ A

rbor

e di

D

iana

I/14

(Ter

zett)

CZ-

OP

A 12

0 (5

5000

0558

)

Te in

voca

mus

tequ

e ro

gam

usAr

ia E

b | d

e O

mni

San

cto

v Sa

ncta

| a

| Can

to

Solo

| Vi

olin

o Pr

imo

| Vili

no S

ecun

do |

Viol

a |

Org

ano

| et |

Vio

lone

| Au

thor

e Em

eric

o G

raun

| P

ro C

horo

Mar

iano

Dub

ensi

obt

ulit

| Joa

nnes

K

ops p

:t: C

apel

lanu

s Dub

ae m

pria

1760

–177

3A

D: 4

.5.1

773,

21

.5.1

778,

14

.8.1

781,

30.

1.17

83

Di q

uest

o cu

ore

soav

e;

Gra

un: I

figen

ia in

Aul

ide

I/6C

Z-B

m A

149

69(5

5300

1035

)

Trem

endu

m e

t ve

nera

bile

Due

tto C

anto

et T

enor

e So

lo. V

iolin

o Pr

imo

et

Secu

ndo.

Vio

la D

uae

Cor

n. D

ue e

t Org

ano.

Del

Si

g. M

isliv

ecze

k [!

]. Jo

seph

i Pal

ka.

??N

on te

mer

, non

son

più

aman

te;

Anf

ossi

: Ant

igon

o (D

uett)

CZ-

OP

A 31

6 (5

5003

2980

)

Tu h

ospe

s gra

te, t

u no

bis d

ona

Sept

iform

is G

ratia

diti

ssim

i Car

gito

ris a

d es

t D

ivin

i Spi

ritu

s | C

anto

solo

, Vio

loni

s 2, A

lto V

iola

co

n O

rgan

o. |

Del

Sig

: Gal

uppi

[!]

??C

adrò

con

tent

o da

l duo

lo

oppr

esso

;Pe

rgol

esi:

Segr

eto

torm

ento

(K

anta

te)

CZ-

OSm

A 1

671

(550

2654

45)

Vos c

aeli

lum

en d

ate

[zus

amm

en m

it de

r KF:

Hae

c es

t die

s lux

fest

iva

von

Gra

un, o

hne

Tite

l]??

Non

ti m

inac

cio

sdeg

no;

Gra

un: C

aton

e in

Utic

a I/2

CZ-

Bm

A 1

5002

(553

0011

79)

[lat.

Inci

pit

unbe

kann

t, w

eil

Voka

lstim

me

fehl

t]

Aria

de

uno

v. pl

urib

us M

arty

rbus

| Ba

sso

Solo

| Vi

olin

o 2b

us |

Alto

Vio

la |

Viol

one

| de

la S

igno

r K

ohau

t [!]

18. J

h., 2

. Häl

fteU

n pa

dre

amor

oso;

Gra

un: R

odel

inda

, reg

ina

de’

Lang

obar

di

CZ-

Bm

A 1

4578

(553

0010

51)

Page 22: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

160 UNDINE WAGNER

Tabelle 3: Konkordanzen der Kontrafakturen (gleiche Vorlage, mit gleicher oder unterschiedlicher Textunterlegung)

1. Opern

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Anfossi, Pasquale: Antigono: Duett: Non temer, non son più amanteTremendum et venerabile

Palka, Josef (Sr),Stypa (Vb)

Fehlzuweisung: „del Sig. Misliveczek“

CZ-OP A 316 (550032980)

Loquere Domine, quia audit servus tuus

I-BZf [o.Sign.](651002751)

Coram te Jesu, me prosterno / Quam pulchra es, amica mea et quam formosa mea

Graf von Waldbott-Bassenheim (Vb)

D-B Mus.ms. 642/14 (452002410)

Boroni, Antonio: Artaserse: Aria: Disperata invan mi lagnoMaesta semper lacrimabo

Saar, Kirche St. Prokop; Čvetler, Jan František (Sr)

CZ-Bm A 5689(553003739)

Prag, Kreuzherren-OrdenHorák, František Ignác (Sr)

[Textbeginn: Moesta]

CZ-Pnm XXXVIII A 186(550018389)

Dies festum, orna Prag, Dom St. Veit;Koželuh, Jan Antonín (Sr)

mit Rezitativ CZ-Pak 46 (550018371)

Prag, Musikarchiv St. Loreto; Strobach, Jan Josef (Vb)

Zuweisung: „Del Sigl Pietro Guglielmi“

CZ-LIT 706 (550031074)

Galuppi, Baldassare: L’Olimpiade: Aria: Mentra dormi Amor fomentiAurora spargit jam spargit polum

Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr), Benda, Paul Peter (Sr, Vb)

CZ-Bm A 14676(553001158)

Alma redemptoris mater, quae pervia caeli / Regina caeli, laetare alleluja

Fulda, Fürstliche Hofkapelle;Zahn, Johann Balthasar (Sr [nur Titelblatt])

Monogramm auf dem Titelblatt: „J B Z C F[uldensis] et Or / [17]62“

D-F Mus Hs 1599(450023353)

Graun, Carl Heinrich: Adriano in Siria: Aria: Volga il ciel felici amantiAdoro te devote, latens deitas

Vitaschek, Carol Ig. (Vb) „Ex musicalibus Caroli Ig. Vitaschek, A. 1759 die …“

CZ-OSm A 1924(550265805)

O Jesu mi ad te suspiro, tu me o Jesu

Prag, Dom St. Veit;Sehling, Josef Antonín (Sr, Vb)

Lit.: Jonášová, S. 195

CZ-Pak 424(550267314)

Mundanos sperno favores

Želiv, Kloster; „Loheli | Chori Siloën[sis]“

[Fehlzuweisung an Lohelius, Joannes]

CZ-Pnm XL A 48(551000775)

Page 23: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

161VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Graun, Carl Heinrich: Artaserse: Aria: Per quel paterno amplessoMartyr paterna manu te pie mens

Preiss, Anton (Sr) „Antonio Preys dem 11 Marty 1772“

CZ-OSm A 1923(550265803)

Regina caeli Prag, Dom St. Veit;Sehling, Josef Antonín (Sr, Vb)

Lit.: Jonášová, S. 195

CZ-Pak 427(550269807)

Graun, Carl Heinrich: Catone in Utica: Aria: Quell’amor che poco accendeHaec est dies lux festiva Dub a.d. March,

Marienkirche;CZ-Bm A 15002(553001178)

Amo te Deus meus Alspach, Kloster;Müller, J. (Vb)

datiert 1769 F-Sgs M 156(840001346)

Graun, Carl Heinrich: Ifigenia in Aulide: Aria: Di questo cuore soaveTe invocamus teque rogamus

Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr)

CZ-Bm A 14969(553001035)

Ego sum panis vitae, patres vestri manducaverunt

Alspach, Kloster;Müller, J. (Vb)

F-Sgs M 407(840001347)

Graun, Carl Heinrich: Rodelinda, regina de’ Langobardi: Aria: Conducila se puoi chieda pietà perdonaO Jesu mi dilecte Dub a.d. March,

Marienkirche;Schlosser, Johann (Sr)

„Joan: D Schlosser | A D die 11 [....] Ao 1761“

CZ-Bm A 14682(553001167)

Infirmum me conforta Prag, Dom St. Veit; Lit.: Jonášová, S. 196Ms. enthält 2 Arien (KF) von Graun

CZ-Pak 417(550267306)

All’or che geme e piange [ital.]

[Provenienz unbekannt, heute in Karlsruhe]

Ms. enthält 2 Arien (KF) von Graun

D-KA Mus. Hs. 179(453002291)

Graun, Carl Heinrich: Rodelinda, regina de’ Langobardi: Aria: Un padre amoroso [Inc. unbekannt, Titel:] Aria de uno v. pluribus Martyrbus

Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Vb)

Singstimme (B) fehlt

CZ-Bm A 14578(553001051)

Si videt tyrannus constantem /Aurora surgit, aurea festa

Prag, Dom St. Veit;Sehling (Sr, Vb); Laube (Sr, Vb)

Lit.: Jonášová, S. 196

CZ-Pak 428(550269799)

Aurora surgit, aurea festa

Fridrich, Ignaz CZ-Pnm XXXVIII A 266 (550031043)

Hasse, Johann Adolf: Artaserse: Aria: Parto qual pastorelloAge stella lumen nocti Dub a.d. March,

Marienkirche;Benda, Paul Peter (Sr)

CZ-Bm A 14559(553001040)

Page 24: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

162 UNDINE WAGNER

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Fulda, Fürstäbtliche Hofkapelle

„Capella Fuldensis“;Vokaleinsatz verkürzt

D-F (450023394)

Non timebo poenas tyranne

Prag, Dom St. Veit; Görbig, Anton (Vb)

in Slg. von 7 Arien;Vokaleinsatz verkürzt

CZ-Pak 1460(550268738)

Hasse, Johann Adolf: Artaserse: Duett: Tu vuoi ch’io viva, o caraPortertum fratris mei mens pia

Franc[iscus] Joa[nnis] Navratil (Vb)

CZ-OSm A 1851(550265694)

Salve o chara mater Prag, Dom St. Veit; Sehling (Sr,); Laube (Sr, Vb)

Lit.: Jonášová, S. 200

CZ-Pak 465(550267392)

Ach quis nos separabit Novo mesto [Neustädtel], Franziskanerkloster;Weibl, Callist (Sr)

in Slg. mit 39 Stücken, datiert 1775

SI-Nf Ms. mus. 90(540001549)

Sunt perennes dies Donaueschingen, Fürstl. Fürsten-bergische Hofbibliothek

D-DO Don Mus.Ms. 627(450013015)

Hasse, Johann Adolf: Cleofide: Aria: Digli ch’io son fedeleHuc clientes advolate nunc sanctum honorate

Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr), Benda, Paul Peter (Sr, Vb)

CZ-Bm A 14677(553001160)

Veni ad me veni o Jesu Kuttenberg, Ursulinenkloster CZ-KU Hr 381(550071283)

Dive Nepomucene, vir sanctitae

Donaueschingen, Fürstlich Fürstenbergische Hofbibliothek

D-DO Don Mus.Ms. 635(450023175)

Martín y Soler, Vincente: L’ Arbore di Diana: Duett: Occhietto furbetto che cosa O anima mea nunc gratias age

Opava, Minoriten-Archiv Rhythmus gedehnt: OG: 3/8, KF: 3/4

CZ-OP A 120(550000557)

Salve regina, mater misericordiae vita dulcedo

Kloster Einsiedeln [Rhythmus original] CH-E 149,53 (Ms.2506)(400012510)

Mozart, Wolfgang Amadeus: Don Giovanni: Aria: Il mio tesoro intanto O gloriosa virginum Bistrau, Pfarrkirche Johannes

des Täufers; Pruditsch, Franz Anton

datiert 1839 CZ-BY By 260(553006152)

Hunc diem celebrate, plaudite melos date

Jos. Strachota (Vb) „Labore Mozart“;vl 1-St.: „Hayden“

CZ-Pu 59 R 3854(550500921)

Hac in valle lacrimarum Hübner, Donat (Vb), Kopecký, Antonin (Vb)

CZ-Pu 59 R 3110(552000155)

Quis sicut Deus noster Veszprém Fehlzuweisung: „del Anfosi“

H-VEs Grad.2(530001153)

Page 25: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

163VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Mozart, Wolfgang Amadeus: La Clemenza di Tito: Aria: Deh per questo istante solo(Bearbeitung KV Anhang B zu 621/19) Die Kontrafaktur ist erschienen im Sammeldruck: XXVIII Arie selectissimae praeclarorum vivorum, Augsburg: Johann Jakob Lotter, 1798O Deus ego amo te, ex corde

Stypa (Vb), Hlobil, Joh. (Sr) CZ-OP A 320(550032714)

O Deus ego amo te, ex corde

[Name des Vb getilgt] CZ-Pu 59 R 376(550401559)

O Deus ego amo te, ex corde

Kukus, Spital der Barmherzigen Brüder; Schmitt, Johann (Sr, Vb); Rücker, Franz Xaver (Vb)

datiert 1834 CZ-Pnm XLIX F 20(550270680)

O Deus ego amo te, ex corde

Wien-Lichtental, Pfarrkirche;Edlhofer, Josef (Sr)

A-Wlic 151(600500648)

O Deus ego amo te, ex corde

Wilhering, Zisterzienserstift;Löfler, Joseph (Sr)

A-WILL 652(605001183)

O Deus ego amo te, ex corde

Linz, Domchorarchiv;Festl, Adolf (Vb)

Festl: Stiftsorganist in Wilhering

A-LId 155(605000870)

O Deus ego amo te, ex corde

Heiligenkreuz im Wienerwald, Zisterzienserstift; Rieder (Vb)

A-HE V e 1(600091748)

O Deus ego amo te, ex corde

Maria Taferl A-MT [o.Sign.](600251604)

O Deus ego amo te, ex corde

Schlägl, Prämonstratenser-Stift;Romersdorfer, Wenzel (Sr)

datiert 1843 A-SCH 433(600502641)

O Deus ego amo te, ex corde

St. Lambrecht, Benediktinerstift;Witlácil, Severin (Sr)

A-SL [o. Sign.](600049065)

O Deus ego amo te, ex corde

Humprechtshausen, Katholische Pfarrei

Slg. dreier Arien (KF),im Titel: „für das Gotteshaus Humprechtshausen“

D-HPH HPH K1 AIII 01 (Nr.2)(456006829)

O Deus ego amo te, ex corde

Metten, Abtei in Slg. von 27 Offertorien

D-MT Mus.ms. 218 (454009273)

O Deus ego amo te, ex corde

Tegernsee, Schloss, Hzgl. Archiv

in Slg. von 28 Offertorien

D-TEGha Ms 74(450022016)

O Deus ego amo te, ex corde

Einsiedeln, Kloster Einsiedeln;Häring (Vb)

in Slg. XIII Ariae | a Canto Solo

CH-E 707,141 (Ms.4688)(400013985)

O Deus ego amo te, ex corde

Beromünster, Kollegiatstift St. Michael;Herzog, Dominik (Sr)

in Slg. von 5 geistl. Vokalstücken

CH-BM Mus.Ms. 100(400108142)

O Deus ego amo te, ex corde

Antwerpen, St. Paul in Slg. von 14 geistl. Vokalstücken

B-Asp Muziekarchief 75(702004417)

Page 26: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

164 UNDINE WAGNER

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

O Deus ego amo te, ex corde

Diest, St. Sulpitiuskirche in Slg. von 28 geistl. Vokalstücken

B-D Sulp 128/1(702004824)

Ad te Deus me converte imploro auxilium

Rochlitz an der Iser, Kirche St. Michaelis; Janaus, Jos. Cl. (Sr)

bisher einzige nach-weisbare KF mit anderem lat. Text

CZ-SE M 973(550500366)

Mozart, Wolfgang Amadeus: La Clemenza di Tito: Aria: Se all’impero amici dei Haec est domus Dei Menšík, Alois (Sr); Jíša (Vb) „Al. Menšík 1946“

[!]CZ-Bm A 56854(553004976)

Incensum istud Pécs [Fünfkirchen] ca. 1800 H-P M 45(530002666)

Mysliveček, Josef: Il Demetrio: Aria: Alme incaute che torbide Ave mundi spes, Maria Troppau ?;

Stypa (Vb), Rotter, Florian (Sr)

mit Chorus CZ-OP A 317(550032981)

In omnem terram, exivit sonus eorum

Pécs [Fünfkirchen] H-P M 16(530002645)

Salieri, Antonio: La finta scema: Aria: Se spiegar potessi appieno Dies serena illuxit Saar, Kirche St. Prokop;

Witeschnik, Joseph (Sr), Tomášek, Jacob (Sr), Sobotka, Karel (Sr)

„Procur: P[ater] Henricus pro Choro mnrij Zarens“ vl 1: „Descripsit / Josephus / Witeschnik / Poeta / in honorem S: / Joannis Nepom.“; vla: „Descripsit hanc / vocem Iacobus / Tomaschek Gram: Hud: / Zarae.“; ob 2: „Descripsit Carolus Sobotka / Rhetor in honorem S: Annae“

CZ-Bm A 5838 (553005409)

Gaude Sion, et laetare Prag, Kloster Strahov;Koželuh, Jan Antonín (Sr)

CZ-Pnm XLVI C 190 (550040882)

Plaudant valles plaudant colles

Trier, Dommusikschule ital. Originaltext ist auch unterlegt

D-TRb 104/189 00(456000887)

Terradellas, Domingo: Sesostri, re d’Egitto: Aria: Fra l’ombre del timore Eia gentes amoenas aptate

Dub a.d. March, Marienkirche;Kops, Jan (Sr)

CZ-Bm A 14788(553001134)

Regina caeli, laetare alleluja;Salve Regina, mater misericordiae

Konstanz, St. Stephan;Bischoff, Carl Joseph Johannes Nepomuk (Sr, Vb)

„Ad Me Carolum Bischoff. Ad S: Stephanum Beneficiatum et Chori Regente. 1768“

D-KZa [o.Sign.](450003916)

Page 27: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

165VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

2. Oratorium

Haydn, Joseph: Oratorium Il Ritorno di Tobia: Chor: Svanisce in un momentoBearbeitung von Haydn selbst!Erstdruck: Insanae et vanae curae (Des Staubes eitle Sorgen) Motette für vier Singstimmen mit Begleitung des Orchesters. Bey Breitkopf und Härtel in Leipzig [1809], Pl-Nr.: 1433 [RISM A/I H 2520]; Gedruckter Klavierauszug: Motetto | Insanae et vanae curae | Des Staubes eitle Sorgen | Für vier Singstimmen mit Clavierbegleitung | Componirt | von | Jos. Haydn | Clavierauszug nebst den einzelnen Singstimmen | Bonn und Cöln | bei N. Simrock [ca. 1824] (z.B. in D-F Mus Hs 2621d – RISM ID no. 455004469)

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Preiss, Joseph (Vb) auf dem Titelblatt:„Joseph Preiss Regens Chori.“

CZ-OSm A 1942 (550265831)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Jíša (Vb); Doucha, A. (Vb) Vermerk (Einband): „pro A. Daucha“

CZ-Bm A56815(553004926)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Prag, Kloster Strahov;Strniště, Jan Nepomuk (Sr)

CZ Pnm XLVI C 34(550031213)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Želiv, Kloster;Bíma, F. (Sr), Kameš, Jan (Vb)

datiert 1843 CZ-Pnm XL A 23(551000782)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Koleč, Kirche; Manšinger, Karel František (Sr)

CZ-Pu 59 R 4351(550502231)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Chýnov, Kirche der Heiligen Dreifaltigkeit; Zadražil, Vojtěch Jan (Sr, Vb)

datiert 1844 CZ-Pu 59 R 527(550503415)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Holub, Josef (Sr) CZ-Pu 59 R 4965(550504369)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Neuhof, St. Annenkirche CZ-ND V/I-236(550031225)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Moldautein, Dekanalamt;Kuttenberg, St. Jakobskirche;Kautz, Leopld (Sr), Guda, Martin (Sr)

CZ-CB M 51(550161168)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Wien, Schottenstift A-Ws A 3/9(605009382)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Wien, HofburgkapelleRaymond (Sr, Vb?)

A-Whk HK 2594, HK 2590 (600243409)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Wien, Pfarre St. Joseph ob der Laimgrube

A-Wsj 305(600258127)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

München, Hofkirche St. Michael;Wien, Kirche St. Augustin

A-Wa 398(600053874)

Page 28: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

166 UNDINE WAGNER

Kontrafaktur Provenienz; Schreiber (Sr), Vorbesitzer (Vb)

Bemerkungen Standort /RISM ID no.

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Kaufbeuren, Kirche St. Martin; Löffler, Johann Georg (Sr)

D-KFm Mus.Ms. 1(453004000)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Niesky, Paedagogium;Herrnhut, Ev. Brüder-Unität; Geller, August Ferdinand (Sr)

D-HER Mus M 108:9(220016923)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostras

Gnadenfeld, Coll. musicum;Herrnhut, Ev. Brüder-Unität

D-HER Mus L 126:2(220017328)

Insanae et vanae curae, invadunt mentes nostrasauch dt.: Des Staubes eitle Sorgen

Zug, Kirche St. Michael;Lutiger, D. (Sr)

datiert: „D. Lutiger, Ende Juni 1862“; „Allerheiligen 1877“

CH-ZGm M 10/0081 (Ms 10097(400056264)

Page 29: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis

167VOM DRAMMA PER MUSICA ZUR KIRCHENMUSIKALISCHEN PRAXIS

Undine Wagner ([email protected]), Wissenschaftliche Mitarbeiterin der RISM-Ar-beitsstelle Dresden. Dienstsitz: Hochschule für Musik Franz Liszt Weimar, Hochschularchiv / Thü-ringisches Landesmusikarchiv.

ABSTRACT FROM DRAMMA PER MUSICA TO CHURCH MUSIC PRACTICE –

SACRED LATIN CONTRAFACTA OF ITALIAN OPERA ARIAS IN MO-RAVIAN MONASTERIES AND CHURCHES

Until the Josephine reforms and to a limited extent even after them – in addition to the music ensembles supported by aristocracy – the churches, monasteries and church foundations were the most important centers of cultivation of music in the Czech lands. In the hands of religious convents was the entire higher music education, the foundations for the preserving of choral music played a significant role. Through close ties of the orders to Italy, but also to cities such as Dresden or Vienna, Italian music spread rapidly into the Czech lands. The rich and often challenging repertoire of church music included also numerous Latin spiritual contrafacta whose originals came from Italian operas.

A complete overview of the traditional spiritual Latin contrafacta from Italian operas and occa-sionally from oratorios transferred to Moravia and Moravian Silesia can not presently be provided. The present results of the first inventory of yet provable contrafacta are based on a preliminary, incomplete and rather random selection, enabled by the research carried out on the basis of the RISM database. Thus, only those music collections could be considered their music manuscripts are included completely with music incipits in the RISM. In the RISM bibliographic records many contrafacta are already declared as such. Thanks to the music incipits search were further Latin pieces – partly provided with composer names, partly anonymous – identified as contrafacta with determination of their Italian originals. In addition to a rather narrow evaluation in the text the exploratory results were tabulated – in Table 1 are listed the spiritual contrafacta and their originals sorted by composers and works, in Table 2 listed alphabetically according to the Latin text incipits. Table 3 provides information on concordances to the Moravian contrafacta detectable in collections both within and outside of the Czech lands.

Key wordsChurch Music in Moravia, Music in Monasteries, Italian Operas, Latin Sacred Contrafacta

Bibliography

ANONYM. Über den Zustand der Musik in Böhmen. Allgemeine musikalische Zeitung, Jg. 2, 1799/1800, Sp. 490ff. (in Fortsetzungen).

JONÁŠOVÁ, Milada. Italienische Opernarien im Dom zu St. Veit in Prag. In Italian Opera in Cen-tral Europa 1614–1780, vol. 2: Italianità: Image and Practice, hrsg. von Corinna Herr, Herbert Seifert et al., Berlin: BWV Berliner Wissenschafts-Verlag, 2008, S. 163–206.

PILKOVÁ, Zdeňka. Doba osvícenského absolutismu (1740–1810) [Die Zeit des aufgeklärten Ab-solutismus (1740–1810)]. In ČERNÝ, Jaromír et al. Hudba v českých dějinách od středověka do nové doby [Musik in der tschechischen Geschichte vom Mittelalter bis zur Neuzeit]. Praha: Editio Supraphon, 1983, S. 211–284.

WAGNER, Undine. Von der Bühne in die Kirche. Geistliche Kontrafakturen aus italienischen Opern von Georg Friedrich Händel und Johann Adolf Hasse in den böhmischen Ländern. In Händel-Jahrbuch, Bd. 58, Kassel et al.: Bärenreiter, 2012, S. 219–251.

Page 30: vom dramma per musica zur kirchenmusikalischen praxis