[28145] Funktionswörter im Polnischen Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

[28145] Funktionswörter im Polnischen Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

ProseminarModul: MSW_1 (Polnische Sprache in Struktur, Funktion und Gebrauch)

Di 11.15-12.45 1.09.216 17.10.06

[28145] Funktionswörter im Polnischen Prof. Dr. Peter Kosta

Leistungsnachweis: Klausur (90 Minuten) 2 LP Zusätzliche (bis zu 2) LP können durch die

Übernahme eines Kurzreferats (30 Minuten) und die Ausarbeitung in Form einer schriftlichen Hausarbeit (bis zu 15 Seiten DIN-A4) erworben werden.


Vorlesungszeitraum: 16.10.06-09.02.07 Lehrveranstaltungstage: 17.10., 24.10., 07.11.,

14.11., 21.11., 28.11., 05.12., 12.12., 19.12.06, 09.01.07, 16.01.07, 23.01.07, 30.01.07, 06.02.07

Lehrveranstaltungsfreie Tage: 31.10., 26.12.06, 02.01.07


28.11.06 - Funktionswörter der polnischen Sprache der Gegenwart (Übersicht):

05.12.06 - Die grammatischen Funktionswörter

1. 12.12.06 - Präpositionen (przyimki)

2. 19.12.06 - Konjunktionen (spójniki)

3. 09.01.07 - Auxiliare (słowa posiłkowe)

4. 16.01.07 - Die Pronomina (zaimki)


Gliederung und Inhalt der Lehrveranstaltung: 17.10.06 - Die Beschreibungsebenen der polnischen

Grammatik 24.10.06 - Zur Klassifikation der Wortarten 07.11.06 - Inhaltswörter vs. Funktionswörter 14.11.06 - Zur Charakterisierung der Inhaltswörter 21.11.06 - Zur Charakterisierung der Funktionswörter


23.01.07 - Die pragmatischen Funktionswörter

1. 23.01.07 - Partikeln [partykuła] (Grad-, Abtönungs-, Gliederungspartikeln, Konnektoren), Interjektionen

2. 30.01.07 – Wiederholung des Stoffes

06.02.07 - Klausur


1. Doppelstunde (17.10.06) 1.1 Die Beschreibungsebenen der polnischen

Grammatik Eine Grammatik beschäftigt sich mit dem Bau und der

Funktion einer Sprache. Diese klassische Sicht geht auf die antike Tradition der Grammatik als Sprachlehre im Sinne der griechischen und römischen Schulgrammatiken (Aristoteles, Dionisios Thrax u.a.) zurück.

Sie setzt sich aus den Ebenen Lautlehre (Phonetik, Phonologie), Formenlehre (Morphologie) und Satzlehre (Syntax) zusammen, hinzu kommt die Morpho(pho)nologie (Phonologie und Morphologie) und Wortbildung (als Lehre von der Bildung neuer Wörter aus bereits bestehenden).


Im Rahmen synchroner Ansätze unterscheiden wir sog. deskriptiv-funktionale Grammatiken (z. B. die Akademiegrammatik der poln. Sprache von Grzegorczykowa/Laskowski/Wróbel eds. 1998 oder Bartnicka et al. 2004) und sog. formal-explikative Grammatiken (etwa die generativen Grammatiken von Chomsky). Während in den ersten es allein darum geht, die → Beschreibungsadäquatheit zu erreichen, bemühen sich die letzteren darum, die → Erklärungsadäquatheit zu erzielen.


Adäquatheit, die (lat. adaequare = gleichkommen) Nach CHOMSKY zu fordernde Eigenschaft einer

brauchbaren (expliziten, genauen) Grammatik, d.h. Angemessenheit im Blick auf die Möglichkeit, ein angestrebtes Ziel zu erreichen:

A) B e o b a c h t u n g s-A. (observational adequacy) [auch: schwache A.]: Fähigkeit, das gesamte Korpus, alle grammatischen Sätze einer Sprache aufzuzählen und zu beobachten;


B) B e s c h r e i b u n g s – A. (descriptive adequacy) [auch: starke A.]: Fähigkeit, die tatsächlichen relevanten Eigenschaften des Untersuchungsobjekts Sprache exakt zu beschreiben, den Sätzen ihre korrekte Struktur zuzordnen;

C) E r k l ä r u n g s-A. (explanatory adequacy): Fähigkeit, einen theoretischen Rahmen anzugeben für Beschreibung und Erklärung sprachlicher Erscheinungen (z. B. die Annahme einer angeborenen UG, eines angeborenen Sprachmoduls im Sinne von Chomsky).


Synchrone Rekonstruktionen und Erklärungen erfassen in der Regel nicht die Entwicklung des Polnischen und noch weniger die Entwicklung der Sprachfähigkeit des Menschen überhaupt. Damit beschäftigen sich jeweils eigene linguistische Sparten und Richtungen.

Solange die Rekonstruktionen und Erklärungen Phänomene nicht auf allgemeine Gesetzmäßigkeiten wie auf die allgemeine Denkfähigkeit des Menschen oder auf dem Menschen angeborene Sprachprinzipien und –kategorien zurückführen, sondern sich auf Inventare und Regeln für spezifische Sprachen beziehen, handelt es sich um die Beschreibung einer Sprache.


Je allgemeiner allerdings die zugrunde liegenden Gesetzmäßigkeiten sind und je stärker sie materiell fundiert sind (d. h. auf neuropsychologische Fakten zurückgeführt werden können), desto stärker ist der erklärende, explanative Charakter einer Sprachtheorie.


Die Ebenen der grammatischen Beschreibung lassen sich nach Bartnicka et al. (2004:1) am Beispiel der folgenden Äußerung aus dem Roman Lalka von Prus darstellen. Texte bestehen aus Äußerungen und die Äußerungen ihrerseits aus verschiedenen Wortformen.

Der Text = Äußerung von Prus: Pan Ignacy od dwudziestu pięciu lat mieszkał w pokoiku przy

sklepie ‘Pan Ignacy wohnte seit 25 Jahren in einem kleinen Zimmer beim Laden’


besteht aus folgenden Phrasen: [[NPPan Ignacy] [PPod dwudziestu pięciu lat] [VP mieszkał [PPw pokoiku [PPprzy sklepie]]]] ‘Pan

Ignacy wohnte seit 25 Jahren in einem kleinen Zimmer beim Laden’


besteht aus folgenden Wortormen: Pan Ignacy od dwudziestu pięciu lat mieszkał w pokoiku przy sklepie


Die Wortformen bestehen aus Allomorphen, u. a.: /pan-/, /ignats-/, /od/…. Die äußere Form der Allomorphe besteht aus Lauten: [p] , [a] , [n] Die Laute bestehen aus phonologischen Merkmalen: [p]: Obstruent: plosiv, labial, stimmlos [a]: Vokal: tief, zentral [n]: Sonant: dental, nasal


Zwischen den Einheiten bestehen also Inklusionsbeziehungen: Merkmale sind Bestandteile von Lauten, Laute sind Bestandteile von Allomorphen, Allomorphe sind Bestandteile von Wortformen, Wortformen sind Bestandteile von Syntagmen/Phrasen, Syntagmen/Phrasen sind Bestandteile von Sätzen, Sätze sind Bestandteile von Texten. Diese Inklusionsbeziehung lässt sich in Form der folgenden Teilmengenbeziehung darstellen:


Tabelle 1: Beschreibungseinheiten der Sprache A) Text

F) Laut

E) Allomorph

D) Wortform

C) Syntagma

B)Satz


Jeder dieser Teilmenge entspricht jeweils eine Betrachtungs- und Beschreibungsebene:

A) Text = Textlinguistik B) Satz = Syntax C) Syntagma = Syntax (freie Wortverbindungen) oder

Phraseologie (feste Wortverbindungen) D) Wortform/Wortinhalt = Lexikologie (Wortschatz); Semantik

(Bedeutungslehre) oder Wortbildung (Derivation) E) Allomorph = Morphemik (Morphologie) F) Laut = Phonetik G) phonologische Merkmale = Phonologie


Zu beachten ist der Spezialfall, dass eine Form auch Bestandteil mehrerer Beschreibungsebenen sein kann, z. B. im Falle der Homonymie/Homophonie oder Polysemie:

a kann im Polnischen sowohl ein einzelner Laut [a] sein im Sinne der Definition dieses Lautes als Phonem /a/, nämlich als Vokal bestehend aus den phonologischen Merkmalen ‚tief‘ und ‚zentral‘ (wie im Wort pan ‚Herr‘); /a/ kann aber auch ein Allomorph sein, z.B. als Endung G/A Sg von pan-a, es kann auch eine Wortform sein, nämlich die Konjunktion a oder die Interjektion a oder die Gliederungspartikel a!


1.2 Form und Funktion

Die in Tabelle 1 dargestellten Einheiten der natürlichen Sprache, bestehend aus Texten, Äußerungen (Sätzen), Wortformen, Morphemen, Lauten und Merkmalsbündeln, sind in der Linguistik des Polnischen unter Berücksichtigung der äußeren Form (ihrer lautlichen oder graphischen Gestalt) und ihrer Funktion ermittelt worden. Der spezifisch linguistische Gesichtspunkt bei der Untersuchung von Sprache ist die Orientierung an der äußeren Form (im Unterschied z. B. zur Orientierung der Psychologie oder der Literaturwissenschaft, die andere Fragestellungen haben und die natürlich auch Formen berücksichtigen können).


Die funktional arbeitende deskriptive Grammatik legt den äußeren Formen ihrer Beschreibungseinheiten jeweils einen Funktionsbegriff zugrunde. Meist wird der Begriff der „Funktion“ in der deskriptiven Linguistik auf die Tradition der Prager strukturalistischen Schule zurückgeführt.


Der Prager Linguistische Zirkel (PLZ) versteht unter dem Begriff „Funktion“ in erster Linie die Leistung oder Bedeutung, die sprachliche Mittel in der Kommunikation haben: z. B. besteht die Funktion des Phonems darin, die Bedeutung zu unterscheiden:

In frz. Lexemen cou [ku:], queue [kö:], cul [kü:] erfüllen die Vokale [u:], [ö:] und [ü:] eine phonematische Bedeutung, sie sind also Phoneme, da allein sie die Bedeutungen der drei Wortformen in der unterscheiden, d. h. „Hals“, „Schwanz“, „Hintern“.


Der Allomorph {-a} in der Endung des Präteritums von mieszkał erfüllt die grammatische (morphologische) Funktion der Genus-/Numerusmarkierung, also feminin Singular, und hat zugleich die syntaktische Funktion der Kongruenzmarkierung des Satzsubjekts:

Małgorzat{-a} mieszkał{-a} w Warszawie.


Neben den drei genannten Funktionen (der phonologischen, der morphologischen und der syntaktischen) können sprachliche Einheiten auch semantische, pragmatische, soziale, geistig-kognitive, expressive und ästhetische Funktionen erfüllen.

Roman Jakobson hat das Organon-Modell Organon-Modell von Bühler um entsprechende Ebenen/Funktionen erweitert:


Den Begriff Funktion gebrauche ich im Sinne von Karl Bühlers Organonmodell der Sprach-funktionen. K. Bühler, Sprachtheorie, 1969 (1. Aufl. 1933) unterschied Ausdrucks-, Appell- und Darstellungsfunktion. Ausdruck ist die Relation des Sprechers zum sprachlichen Zeichen (organon), Appell die Relation des sprachlichen Zeichens zum Empfänger und Darstellung die Relation sprachliches Zeichen – Gegenstände, Sachverhalte und Situationen:

organon

Ausdrucksfunktion

Sprecher

Gegenstand

HörerAppellfunktion

Darstellungs-funktion


Roman Jakobson (1960/1979) hat in Erweiterung des Organon-Modells Bühlers die folgenden Sprachfunktionen angenommen: emotive, konative, referentielle, poetische, phatische und metasprachliche Funktion. Die ersten drei entsprechen den Bühlerschen Funktionen. Die phatische Funktion bezieht sich auf das Kontaktmedium. Die sprachliche Botschaft soll Kommunikation herstellen (z. B. durch Grüßen), verlängern (z. B. im ‚small talk‘), unterbrechen (z. B. durch Redeunterbrechung) oder auch überprüfen (z. B. durch Vergewisserungsfragen, Nachfragen usw.). Die metasprachliche Funktion betrifft den Kode: es findet eine Verständigung über den Kode statt. Die poetische Funktion bezieht sich auf die Gestaltung der Nachricht:


„Die Einstellung auf die BOTSCHAFT als solche, die Ausrichtung auf die BOTSCHAFT um ihrer selbst willen, stellt die POETISCHE Funktion der Sprache dar“ (Jakobson 1979:92).

HA zum nächsten Mal: Lesen Sie in der AG der polnischen Sprache oder in Bartnicka

et al. 2004 die Einteilung nach Wortarten durch: Grzegorczykowa/Laskowski/Wróbel eds. 1998 oder Bartnicka

et al. 2004


Inhaltswörter Funktionswörter satzgliedfähig nicht satzgliedfähig (Haupt-

kriterium) bilden oppositive bilden keine oppositive grammat.Paradigmen grammat. Paradigmen autosemantisch nicht autosemantisch Substantive Präpositionen Adjektive Konjunktionen Adverbien Partikeln (Voll-)Verben Auxiliare Pronomen Interjektionen Numeralia …..


28.11.06 - Funktionswörter der polnischen Sprache der Gegenwart (Übersicht):

Funktionswörter Gliedern sich in grammatische und pragmatische

Wörter. Die grammatischen Wörter sind Präpositionen (przyimki), Konjunktionen (spójniki) und Auxiliare (słowa posiłkowe).

Die grammatischen Wörter sind Funktionen für Relationen zwischen Satzgliedern oder Teilsätzen, entweder als Begleiter verschiedenartiger Konstituenten und regierendes Wort eines Substantivs (Präpositionen) oder als Begleiter


Gleichartiger Konstituenten (Konjunktionen). Auxiliare (kopulae wie być, Temporalauxiliare, Diatheseauxiliare, Modalauxiliare, Phasenauxiliare) markieren zusammen mit nicht finiten Wortformen von Inhaltswörtern (Adjektiven, Substantiven, Infinitiven) das Prädikat des Elementarsatzes.


Die pragmatischen Wörter sind Funktionswörter ohne satzgliedrelationale, mit pragmatischer und ohne semantische, d. h. für den logischen Wahrheitswert nicht relevante Funktion.

Partikeln sind syntaktische Wörter mit pragmatischer Relation zur gegebenen oder zu anderen Äußerungen, vgl. chyba ‚wahrscheinlich‘, wprawdzie ‚tatsächlich‘, może ‚vielleicht‘, oczywiście ‚natürlich‘. Sie sind für Einstellungen, bestimmte illokutive Akte oder die Realisierung pragmatischer Maximen relevant.


Interjektionen bilden immer eine autonome Äußerung, mit ihnen werden expressive Akte vollzogen. Sie können eine affektive expressive Funktion haben, vgl. oj, brrr

oder eine lautmalende (‚onomatopoetische‘) Form, vgl. ciach, bzz

und sie haben dann meist keinen Bezug zu anderen Äußerungen, wie dies bei pragmatischen Formeln vom Typ cześć, dziękuję, tak der Fall ist.


Als neuere Wortart ist die Kategorie der Konnektoren zu nennen. Sie verbinden Elemente eines Textes ab Satzgröße (‚transphrastische Funktion‘) und tragen dadurch zu dessen Kohärenz bei. In der Kategorie werden Einheiten verschiedener Wortarten mit gemeinsamer syntaktischer bzw. Diskursfunktion zusammengefasst. Es gehören hierzu die folgende Konnektoren: tak, a, bo, więc, potem, dlatego, po pierwsze, w końcu....


Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale): 1 P: a podoba ci się ↑ 2 D4: ja ja o bolku i lolku i oo/ karalgowy 3 D1: a fcoraj leciała danka i janka na dobranoc 4 P: tak 5 D1: jesce a jesce 6 D6: a to dżewo łaziło 7 P: a czy żeczywiście dżewo może chodzić ↑ 8 D: niee: 9 P: a jak to jest? 10 D3: bo bo bo on ta fsed do tygo dżewa i tam zrobił tako

dziura 11 i un tam i un tam i wlecioł niee? I potym 12 D6: i i wlecioł/ do ty dziury (MAZUR 1986:37)


Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale bei Sprecherwechsel, d. h. turn-taking ):

1 Ur.: (…) 2 PJ: dyrektor naczelny 3 Ur: bo ja sie dzisiej s tym spotkałam zachodze do

pracy sobie i normalnie jak wpierf co godzine (...) ja byłam na urlopie po urlopie dopiero jestem rano pierszy ras

4 PJ: no więc właśnie 5 Ur: no bo pszecież w sierpniu poszłam na urlop 6 PJ: i teras co puł godziny 7 Ur: ale to jest kłopot (...) ale jakoź mi sie dziź

dziwnie to wydawało jo mówie teroz bende na kartce 8 PJ: ale można w zasadzie wie pani niech sobie pani

do nich zadzwoni i niech im pani powie (...) (MAZUR 1986: 38)


Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale bei thematischem Wechsel, Frage-Antwort-Sequenzen):

1 P.: a obiady kto gotuje? 2 D1: babcia 3 P.: bapcia / a mamusia co jeszcze robi? 4 D1 : pracuje 5 P: a w jaki sposup ty pomagasz sfojej bapci i mamusi? 6 D1 : ja pomywam mamusi 7 P: tak? / co jeszcze? 8 D1 : taleze 9 P: a czym sie bawisz? 10 D1 : samochodym (MAZUR 1986: 38)


05.12.06 - Die grammatischen Funktionswörter

Zu den grammatischen Funktionswörtern gehören solche Wortarten, die keine eigene lexikalische (referentielle bzw. signifikative) Bedeutung besitzen (Synsemantika) und deren grammatische (syntaktische, relationale) Bedeutung erst durch ihre Beziehung zu anderen Wortarten im Syntagma oder Satz erschließbar ist.


Präpositionen (przyimki): Von lat. prä- ‚vor‘, ‚voran‘ + ponere = „setzen,

stellen, legen“, auch Verhältniswörter genannt, drücken Verhältnisse bzw. Beziehungen zwischen Personen, Gegenständen und/oder Sachverhalten aus. In flektierenden Sprachen wie dem Polnischen oder Deutschen gehören sie zu den nicht flektierbaren Wortarten (d. h. sie sind im wesentlichen unveränderlich), sie verlangen aber einen bestimmten Kasus (Fall). Hierbei können


Lokale, temporale, kausale, konzessive und andere Verhältnisse ausgedrückt werden.

Präpositionen stehen meist vor dem durch sie regierten Ausdruck, manchmal auch danach (Postpositionen):

Beispiel einer Präposition: Sie sitzt vor ihrer Tochter im Zug Beispiel für eine Postposition: Sie sitzt ihrer Tochter gegenüber


Die durch Präpositionen bezeichneten Verhältnisse Örtlich: (lokale Präpositionen)

zur Angabe des Herkunftsortes (woher?): ab, aus, von mit Dativ zur Angabe des Ortes (wo?): an, auf, außer, bei, gegenüber,

hinter, in, neben, über, unter, vor, zwischen mit Dativ, außerhalb, diesseits, inmitten, innerhalb, jenseits, längs, oberhalb, unterhalb, unweit mit Genitiv, entlang, um mit Akkusativ

zur Angabe der Zielrichtung und des Zielortes (wohin?) an, auf, bis, durch, gegen, hinter, in, neben, über, unter, vor, zwischen mit Akkusativ, nach, zu mit Dativ

Beispiele: ich stelle die Milch in den Kühlschrank – die Milch steht in dem (=

im) Kühlschrank das Auto fährt auf der Autobahn – das Auto fährt auf die Autobahn der Park liegt inmitten der Stadt


Zeitlich: (temporale Präpositionen) zur Angabe des Zeitpunkts: ab, bei, mit, nach, von, vor, zu, zwischen mit

Dativ, bis, gegen mit Akkusativ zur Angabe des Zeitpunkts, des Tages oder der Tageszeit: an mit Dativ zur Angabe des Zeitpunkts, der Jahreszeit und des Monats: in mit Dativ zur Angabe des Zeitpunkts und der Uhrzeit: um mit Akkusativ zur Angabe der Zeitdauer: auf, bei, binnen, in, seit mit Dativ, durch, für, über

mit Akkusativ, außerhalb, innerhalb, während, zeit mit Genitiv Beispiele:

am Sonntag vor der Party während des Essens (Es gibt ein „Davor“ und ein „Danach“) zeit seines Lebens (Es gibt kein „Davor“ oder „Danach“) in zwei Stunden gegen Abend


Begründend: (kausale Präpositionen im weiteren Sinn)

angesichts, anlässlich, auf, aus, behufs (alt), bei, betreffs, bezüglich, dank, durch, für, gemäß, halber, infolge, kraft, laut, mangels, mit, mittels[t], nach, ob (alt), seitens, trotz, über, um, um - willen, unbeschadet, ungeachtet, unter, vermittels[t], vermöge, von, vor, wegen, zu, zufolgen, zwecks


Unterteilung: kausal im engeren Sinn/konsekutiv: Er konnte infolge eines

Autounfalls nicht rechtzeitig hier sein. instrumental: Das Auto wurde durch einen Unfall beschädigt. konditional: Unter den gegebenen Umständen konnte er nicht

rechtzeitig eintreffen. konzessiv: Trotz des Unfalls bemühte er sich rechtzeitig zu kommen. final: Er fuhr zur Einhaltung seines Termins mit dem Taxi. Beispiele: aufgrund dieses Sachverhalts (instrumental) angesichts seiner Schulden (konditional) anlässlich meines Geburtstages trotz des schlechten Wetters (konzessiv)


Modal (modale Präpositionen) abzüglich, auf, aus, ausschließlich, außer, bei, bis, an, bis auf,

bis zu, einschließlich, entgegen, exklusive, für, gegen, gegenüber, in, inklusive, mit, mitsamt, nebst, ohne, samt, sonder (alt), [an]statt, unter, von, wider, zu, zuwider, zuzüglich

Unterteilung: Art und Weise: Dieser Artikel ist auf Deutsch geschrieben. Grad, Maß: Wikipedia ist in hohem Maße zu loben. Beschaffenheit: Der Einband ist aus Leder. Erweiterung: Verkaufspreis zuzüglich Versandkosten wurde

verrechnet. Gegensatz: Gegenüber der Vergangenheit wird heute weniger

gelesen. Fehlendes: Die Jugend surft im Internet statt ein Buch zu lesen.


Beispiele: mit Disziplin (Vorsicht: mit einem Hammer ist

instrumental) auf englisch (Vorsicht: auf dem Tisch ist lokal)

Anmerkung: Viele Präpositionen bezeichnen mehrere Verhältnisse!

etwas aus dem Kühlschrank nehmen (lokal) ein Tisch aus Holz (modal) etwas aus Furcht tun (kausal) Manchmal kann man die Präpositionen nicht

auf diese vier Gruppen zurückführen.


Rektion nach Präpositionen [Bearbeiten] Präpositionen treten mit einem bestimmten Kasus (Fall) auf. Den Dativ regieren die Präpositionen aus, bei, entgegen,

gegenüber, gemäß, mit, (mit)samt, nach, seit, von, zu, zuliebe.

Den Akkusativ regieren die Präpositonen: à, bis, durch, für, gegen, je, ohne, per, pro, um, wider. Eine große Gruppe von Präpositionen, davon viele aus der Schrift- und Verwaltungssprache, regiert den Genitiv: angesichts, abzüglich, außerhalb, bezüglich, diesseits, einschließlich, halber, infolge, inmitten, jenseits, kraft, oberhalb, seitens, um ... willen, ungeachtet, unterhalb, unweit

Die Präpositionen (an)statt, innerhalb, längs, laut, mittels trotz, während, wegen, zugunsten regieren in der Schriftsprache den Genitiv. In der gesprochenen Sprache wird oft der Dativ verwendet.


Bei der Gruppe der lokalen Präpositionen an, auf, hinter, in, neben, über, unter, vor und zwischen muss zwischen Dativ und Akkusativ gewählt werden. Der Dativ steht, wenn Präposition und Nomengruppe einen Ort angeben. Bsp: Er sitzt im Wohnzimmer am Fenster und beobachtet die Leute auf der Straße. Der Akkusativ steht, wenn eine Zielrichtung und ein Zielort bezeichnet werden. Bsp: Er geht ins Wohnzimmer, setzt sich ans Fenster und schaut auf die Straße. Diese Präpositionen werden auch Wechselpräpositionen genannt.

Bei relativ festen Verbindungen von Verben mit bestimmten Präpositionen aus der Gruppe der Wechselpräpositionen kann der zu verwendende Kasus jedoch nicht logisch erschlossen werden und hängt von der jeweiligen Verbindung ab. Verbindungen aus Präposition und bestimmtem Artikel (zum, fürs, im) nennt man Kontraktionen.


Präpositionen und Konjunktionen [Bearbeiten] Verhältnisse, die durch Präpositionen mit Nomengruppen

bezeichnet werden, können manchmal auch durch Konjunktionen und einen Nebensatz ausgedrückt werden. Bsp: Bei Nässe bitte langsam fahren! Wenn es nass ist, bitte langsam fahren!

Verhältnis Präposition Konjunktion Final zu damit Kausal wegen weil, da Konditional bei wenn, falls Konzessiv trotz obwohl Temporal vor bevor nach nachdem


Przyimek Z Wikipedii Skocz do: nawigacji, szukaj Przyimek (łac. praepositio) – nieodmienna

część mowy, która łączy się z wyrazem i nadaje mu inny sens; np. rzeczownik stół tworzy z przyimkami wiele zestawień: na stole, o stole, za stołem, obok stołu, po stole, pod stołem, zza stołu, koło stołu, przy stole, ponad stołem, od stołu, ku stołowi.


Przyimek w połączeniu z rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem tworzy wyrażenie przyimkowe, np. z nudów, ze strachu, sklep z obuwiem, zeszyt w kratkę, z piętnaście, ze sto, z milion.


Przyimki dzieli się na: przyimki proste – np. z, do, na, bez... przyimki złożone (piszemy, jak

słyszymy) – np. znad, poza, zza.... wyrażenia przyimkowe – np. na ogół,

zawczasu, po prostu.


Przyimek określa położenie w przestrzeni nad, zza, z, obok, za, z przodu ... To jest tylko zalążek artykułu

związanego z językoznawstwem. Jeśli możesz, rozbuduj go.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyimek"


PRZYIMKI (Präpositionen) Przyimki są nieodmienną częścią

mowy (wyrazami niesamodzielnymi) i występują w segmencie z rzeczownikiem lub zaimkiem. Łącza się z określonym przypadkiem rzeczownika lub zaimka.

Przykłady


Vor dem Essen muss ich mit dem Hund spazieren gehen Die Postkarte aus Paris ist für unsere Sekretärin.

Jest też liczna grupa czasowników, rzeczowników i przysłówków wymagajacych po sobie zastosowania konkretnego przyimka.

Martin denkt an die Kontrollarbeit (an die Freundin). Ich erkundige mich nach dem Weg zum Hotel (nach dem Preis des Computers). Ich entschuldige mich bei dem Lehrer für die Verspätung. Ich bin böse auf meinen Chef (Lehrer, Hund). Martin ist an dem Auto interessiert. Der Kampf gegen die Krankheit bringt den ersten Erfolg.


Z dopełniaczem (Genitivem) łączą się następujące przyimki: dworca. Am Mitwoch komme ich zu dir (zum Arzt). W środę przyjdę

do ciebie (do lekarza). Uwaga Istnieje kilka zwrotów z zastosowaniem zu. Ich bin zu Hause. Er kommt heute zu Besuch. Ich gehe zu Fuß. Das

Projekt ist zu Ende. Zum Frühstück esse ich wenig. Z biernikiem (Akkusativem) łączą się przyimki takie jak: durch przez für dla; za; na ohne bez um o gegen, wider wobec; na; przeciw bis do entlang wzdłuż


Przykłady Die Mutter schaute durch das Fenster. Mama patrzyła przez

okno. Der Zug fährt durch den Tunnel. Pociąg jedzie (przejeżdza) przez tunel. Zum Rathaus müssen Sie diese Straße entlang gehen. Do ratusza musi Pan/Pani iść tą ulicą (prosto). Ich gebe oft eine Spende für das Rote Kreuz. Daję często datek na Czerwony Krzyż. Martin hat schon für alles bezahlt. Marcin zapłacił już za wszystko. Die Blumen sind für unsere Deutschlehrerin. Te kwiaty są dla naszej nauczycielki od niemieckiego. Ich bin gegen das Rauchen. Jestem przeciwny paleniu. Das Auto fuhr gegen die Wand. Samochód wjechał na ścianę (uderzył w ścianę). Diese Tabletten sind gegen Halsschmerzen. Te tabletki są na ból gardła. Ohne Deutschkenntnisse kannst du niemals Chefsekretärin werden. Bez znajomości niemieckiego nie możesz zostać kierowniczką sekretariatu.


Die Studenten sitzen um ihren Professor (herum) und diskutieren. Studenci siedzą wokół profesora i dyskutują.

Przyimki występujące z celownikiem (Dativ) i biernikiem (Akkusativ)

Omówimy teraz grupę przyimków, które łączą się z celownikiem i z biernikiem. Bardzo ważne jest w tym przypadku pytanie. Na pytanie: wo? (gdzie?) lub wann? (kiedy?) stosujemy łączliwość przyimka z celownikiem (Dativ).


Die Mutter ist in der Küche. Mama jest w kuchni. Ich bin noch im Institut. Jestem jeszcze w instytucie. Unsere Tante kommt am Freitag. Nasza ciocia przyjedzie w piątek. Na pytanie: wohin? (dokąd?) stosujemy łączliwość z biernikiem (Akkusativ). Wir gehen (fahren) an den See. Idziemy (jedziemy) nad jezioro.


Uwaga! Dla Polaków uczących się jezyka niemieckiego jest to bardzo kłopotliwa sytuacja (ponadto zastosowanie przyimków an i auf).

Do grupy tej należą następujące przyimki: an na; przy; do auf na hinter za an w; do neben obok nter pod über nad vor przed zwischen między

Przykłady


Wir sitzen am Tisch und essen. Siedzimy przy stole i jemy. Ich muss noch zwei Stühle an den Tisch stellen. Muszę przystawić jeszcze dwa krzesła do stołu. Die Torte steht auf dem Tisch. Tort stoi na stole. Meine Tante hat die Torte auf den Tisch gestellt.


Moja ciocia postawiła tort na stół (na stole). Hinter dem Haus liegt ein kleiner Obstgarten. Za domem jest (leży) mały sad. Wir sitzen im Konzert. Siedzimy na koncercie. Wir gehen heute ins Konzert. Dzisiaj idziemy na koncert. Mein Auto steht neben dem roten Fiat. Mój samochód stoi obok (przy) czerwonego fiata. Der Hund Bello liegt unter dem Tisch. Pies Bello leży pod stołem. Über dem Restaurant liegt eine Nachtbar. Nad restauracją znajduje się bar nocny. Vor dem Hotel stehen viele neue Autos. Przed hotelem stoi viele nowych samochodów. Zwischen dem Hotel und der Apotheke liegt eine gute Konditorei. Pomiędzy hotelem i apteką znajduje się dobra cukiernia.


Po czasownikach takich jak: stellen (stawiać), legen (kłaść), czy sich setzen (siadać) hängen (wieszac), stecken (wkładać) zawsze stawiamy biernik.

Ich habe meine Jacke in den Kleiderschrank gehängt. Powiesiłem kurtkę do szafy (ubraniowej). Milch und Mineralwasser habe ich in den Kühlschrank gestellt. Mleko i wodę wstawiłem do lodówki. Den kleinen Tisch habe ich auf den Balkon gebracht (gestellt). Stolik wyniosłem na balkon. Der Hausmeister stellt die Leiter an die Wand. Dozorca przystawia drabinę do ściany. Pytanie do zdań, w których przyimki te łączą się z biernikiem, tworzymy zawsze za pomocą zaimka pytającego wohin.


Przykłady: Peter legt das Buch auf den Tisch. Piotr kładzie

książkę na stół. Wohin legt er das Buch? Gdzie (Dokąd) kładzie książkę?

W sytuacji, kiedy opisujemy położenie osoby (obiektu) to przyimki te łączą się z celownikiem. Po czasownikach typu: stehen (stać), liegen (leżeć), sitzen (siedzieć), stecken (tkwić), hängen (wisieć) zawsze stawiamy celownik, a pytanie do takiego zdania tworzymy za pomocą zaimka pytającego wo?.


Przykłady: Das Wörterbuch liegt auf dem Tisch.

Słownik leży na stole. Wo liegt das Wörterbuch? Gdzie leży słownik? Meine Jacke hängt im Schrank. Moja kurtka wisi w szafie. Wo hängt meine Jacke? Der Autoschlüsssel steckt im Schloss. Klucz od samochodu tkwi (utkwił) w zamku. Wo steckt der Autoschlüssel?


Uwaga! Oto lista trudniejsyzch połączeń. Ich schreibe deine neue Adresse in meinen

Kalender. Wpiszę twój nowy adres do kalendarzyka. Der Lehrer schreibt die Beispiele an die Tafel. Nauczyciel wypisuje przykłady na tablicy. Ich schreibe diese Nachricht an meinen Chef. Piszę (napiszę) wiadomość do szefa. Den neuen Kalender habe ich an die Wand gehängt. Nowy kalendarz powiesiłem (am) na scianę. Er hängt links an der Wand (Tür). On wisi po lewej na ścianie (na drzwiach).


Ich habe mich an den Schreibtisch gesetzt und arbeite am Computer. Usiadłem za biurkiem (przy biurku) i pracuję przy komputerze. Mein Bruder kann sich nicht an das Essen in Frankreich gewöhnen. Mój brat nie może przyzwyczaić się do jedzenia we francji. Meine Schwester steht am Fenster und schaut auf die Straße. Moja siostra stoi przy oknie i patrzy na ulicę. Das Paket muss sofort an die Firma geschickt werden. Ta paczka musi być natychmiast wysłana (odesłana) do tej firmy. Wir sitzen auf der Terrasse (auf dem


Balkon) und warten auf den Kaffee. Siedzimy na tarasie i czekamy na kawę. Wir rechnen auf deine Hilfe. Liczymy na twoją pomoc. Zwei polnische Minister haben an der Sitzung (am Seminar) teilgenommen. Dwóch polskich ministrów wzięło udział w posiedzeniu (w seminarium). Mit dem Problem wende ich mich an meinen Deutschlehrer. Z tym problemem zwrócę się do mojego nauczyciela od niemieckiego. Ich konzentriere mich auf die Deutschprüfung. Koncentruję się na egzamin z niemieckiego. Ich habe auf die Portion Eis verzichtet. Zrezygnowałem z tej porcji lodów. An der Straßenkreuzung achten viele Schulkinder nicht auf die Ampel. Na tym skrzyżowaniu wielu uczniów nie zraca uwagi na sygnalizację.


Wir haben uns auf die Prüfung lange vorbereitet. Do tego egzaminu (na ten egzamin) przygowaliliśmy się długo. Der Professor hat einen großen Einfluss auf die Entscheidung der Kommission. Profesor ma duży wpływ na dezycję komisji. Unser Projekt hat einen guten Eindruck auf unseren Professor gemacht. Nasz projekt zrobił dobre wrażenie na profesora (profesorze). Ich habe die Verantwortung (die Schuld) auf mich genommen. Odpowiedzialność (winę) wziąlem na siebie. Martin wohnt in der Mozartstraße. Marcin mieszka na ulicy Mocarta.


Die Kinder spielen oft auf der Straße. Dzieci bawią się często na ulicy. Das Rathaus steht auf dem Marktplatz. Ratusz stoi na rynku (pośrodku). Das Rathaus (die Bank, die Apotheke) steht am Marktplatz. Ratusz (bank, apteka) znajduje się w rynku (w pierzeji). Wir diskutieren (sprechen) oft über polnische Wirtschaft. Dyskutujemy (rozmawiamy) często o polskiej gospodarce. Die alte Dame geht langsam über die Straße. Ta starsza pani przechodzi powoli przez ulicę.


Ich wollte mich über die Verbindung nach Berlin informieren. Chciełem się poinformować o połączeniu do Berlina. Wir schreiben eine Seminararbeit über die Umweltverschmutzung. Piszemy pracę seminaryjną o zanieczyszczeniu srodowiska. Was denkst du über die Leistung der polnischen Basketballmannschaft? Co sądzisz o wynikach (osiągnięciach) polskiej drużyny koszykarzy?


Systematische Übersicht über die polnischen Präpositionen

1) Temporale Präpositionen o, przed, po, od, do, przez, na, w, za, z Beispiele: Die Präposition o wird in Präpositionalgruppen (Akkusativ oder

Lokativ) gebraucht, um Zeitangaben zu lokalisieren o czwartej godzinie ‚um vier Uhr‘ o wpół do piątej ‚um 4:30“ o kwadrans na siódmą ‚um viertel nach sechs‘ o trzy (kwadranse) na szóstą ‚um dreiviertel sechs‘ o północy ‚um Mitternacht‘


po, przed Die Präposition po wird mit Lokativ in nachzeitigen

zeitlichen Lokalangaben gebraucht: Teraz jest pięć po piątej ‚Jetzt ist es nach fünf‘ Po godzinie wszystko się uspokoiło ‚Nach einer

Stunde wurde es ruhig‘ Już po zimie ‚Der Winter ist vorüber‘ Po trzech latach dowiedział się o wszystkim ‚Nach drei Jahren hat er alles erfahren‘


Die Präposition przed regiert den Instrumental in Zeitangaben; dabei wird Vorzeitigkeit ausgedrückt:

Musimy być w szkole przed ósmą „Wir müssen in der Schule vor acht sein“ Przed południem było gorąco „Vor dem Mittag war es heiß“ To było przed laty „Das war vor Jahren“


od - do Die beiden Präpositionen regieren den Genitiv und bezeichnen die zeitliche Erstreckung ‚von – bis‘:

Byłem w biurze od godziny dziewiątej do czwartej ‚Ich war im Büro von neun bis vier‘ oder einfach den Beginn oder das Ende einer zeitlichen

Begrenzung: Od samego rana panuje ruch na ulicy ‚Von aller Gottesfrühe herrschte auf der Straße Verkehr“ Od godziny jestem tu ‚Seit einer Stunde bin ich (schon) hier‘ Raz do roku widuję się z nią ‚Ich sehe sie einmal im Jahr‘


przez - die Präposition przez regiert den Akkusativ und drückt in zeitlichen Angaben die Zeitdauer aus

Przez tysiąc lat istnieje Polska „Über mehr als tausend Jahre existiert

schon Polen” Pełnił on tę funkcję

przez [przez:prep:acc:nwok] wiele lat, …(IPIPAN)


sobie sprawy, jak Husak przez [przez:prep:acc:nwok] te dwadzieścia lat rządził.

UNESCO, nie zgadzały się przez [przez:prep:acc:nwok] parę lat odwiesić jej zarządu

Mieszkał przez [przez:prep:acc:nwok] pięć lat w Moskwie.

Aśka w jeden dzień zarabia więcej niż ty przez [przez:prep:acc:nwok] miesiąc!


nie zakładał pasieki, siedząc w stajni, a ja przez [przez:prep:acc:nwok] parę lat byłem pszczelarzem

Rany koguta! – złapał się za głowę i przez [przez:prep:acc:nwok] chwilę wodził wzrokiem po sali


na - die Präposition na regiert den Akkusativ und drückt in zeitlicher Funktion die Bedeutung ‚in der Zeit von‘: na wiosnę über den Frühling oder die ‚Dauer‘: Przyjechał do Ameryki na miesiąc

‚Er kam nach Amerika für einen Monat‘


Zapasów wystarczyło na pięć dni ‚Die Vorräte reichten für fünf Tage‘ w – die Präposition wird in Lokativ oder

Akkusativ gebraucht: w sobotę będziemy w domu ‚am Samstag werden wir zu Hause sein‘ w niedzielę byliśmy w kościele ‚wir waren in der Kirche am Sonntag‘


Die Präposition w regiert den Kasus Lokativ zur Bezeichnung einer größeren zeitlichen Ausdehnung:

w lecie ‚im Sommer‘ w jesieni ‚im Herbst‘ w zimie ‚im Winter‘ aber: na wiosnę ‚im Frühling‘ W lipcu będziemy na wakacjach w Kanadzie ‚Im Juli werden wir Urlaub in Kanada machen‘ W tym roku nic się nie stało ‚In diesem Jahr ist nichts passiert‘ To było w nocy ‚Das passierte in der Nacht‘


In Verbindung mit w + Akkusativ: Zeiterstreckung über eine bestimmte Dauer:

W jeden rok to zrobił „Er hat es in einem Jahr gemacht”

około + Genitiv – die Präposition: ungefähre Dauer/Zeitspanne

To trwało około pięciu lat. „Es dauerte ca. fünf Jahre“


za + Akkusativ oder Genitiv za + Akkusativ: Zeitspanne eines Ereignisverbs in die

Zukunft reichend, in der etwas stattgefunden haben wird (mit perf. Aspekt):

Za rok on przyjedzie spowrotem „In einem Jahr kommt er zurück, wird er zurück sein“

za + Genitiv: historisches Ereignis, auf das Bezug genommen wird

To było za króla Jana Sobieskiego „Das war während der Regierungszeit von Jan Sobieski“

Za panowania Zygmunta Augusta „Während der Herrschaft von Sigismund August“


z + Genitiv: Beginn eines Zeitabschnitt To trwa już z wiosny „Das dauert schon seit dem

Frühling“ z + Akkusativ: ungefährer Zeitabschnitt Nie widzieliśmy się z rok czasu „Wir haben uns seit

ungefähr einem Jahr nicht gesehen“


2) Lokale Präpositionen (1) Bewegung von einem Ort weg + Genitiv: sprzed, zza, znad, spod, z, zzewnątrz,

zwewnątrz sprzed + Genitiv zabrać krzesło sprzed biurka „den Stuhl

wegnehmen vorne vor dem Schreibtisch”


zza „von hinten“ nie widać go było zza drzew „Er war nicht zu sehen hinter den Bäumen“ znad „von über“ znad rzeki przyleciały kaczki „Über dem Fluss kamen die Enten angeflogen“ spod „von unten“ spod ciężkich powiek spozierały smutne oczy „Von unterhalb der traurigen Augenlider schauten

traurige Augen“


z „von her, aus heraus“ Idę z kina „ich komme aus dem Kino“ On przyszedł ze szkoły „er kam aus der Schule“ In der Bedeutung „aus (dem Haus/Wohnung) einer

Person“ wird die Präposition od + Genitiv gebraucht:

Idziemy od kolegi nicht * Idziemy z kolegi „Wir kommen gerade von unserem Kollegen“


zzewnątrz „von außen her” Zzewnątrz domu zagłądały do środka gałęzie „von außerhalb des Hauses (wörtl. schauten)

wuchsen in die Mitte des Hauses Zweige“ zwewnątrz „von innen her“ Zwewnątrz pokoju nic nie było widać „Von innen des Raums konnte man nichts sehen“


(2) Bewegung in den Raum hinein w, na, za, przed, pod, nad, między, do, ku (a) Bewegung in den Raum hinein nach

bestimmten Verben der Bewegung + Akkusativ (b) Bewegung im Raum + Lokativ oder Instrumental


(a) Bewegung in den Raum hinein nach bestimmten Verben der Bewegung + Akkusativ

w : lecieć w dół „herunter fallen“ patrzeć w oczy „in die Augen schauen“ na: wyłożyć na stół „auf den Tisch stellen“ jechać na Krym „auf die Krim fahren“ za: schować się za dom „sich hinter das Haus verstecken“ przed: postawić krzesło przed biurko „den Sessel vor den

Schreibtisch stellen“ pod: postawić buty pod stół „die Schuhe unter den Tisch

stellen“ nad: zawiesić lampkę nad stół „die Lampe über den Tisch

hängen“ między: wsunąć krzesło między dwa stoły „den Sessel zwischen

zwei Tische stellen“


(b) Seltener stehen Verben der Bewegung mit den Präpositionen pod, nad + Instrumental bzw. na + Lokativ zur Bezeichnung der Bewegung zu etwas hin:

postawić lampę pod stołem (Instrumental) zawiesić lampę nad stołem (Instrumental) położyć książkę na stole (Lokativ) jako patolog, przebadał go pod [pod:prep:inst:nwok]

mikroskopem, uznał, że (IPIPAN)


Do Die Präposition do regiert den Genitiv und bezeichnet

Richtung oder gerichtete Bewegung: Podszedł do biurka „Er ging zum Schreibtisch“ Pojechał do Lublina „Er fuhr nach Lublin“ Ku Die Präposition k (ku) regiert den Dativ und wird oft in

Verbindung mit personeller Referenz und meist mit Pronomina gebraucht:

Zwrócił się ku nim w ważnej sprawie „Er wendete sich an sie in einer wichtigen Angelegenheit“


Wenn die Präposition ku in Verbindung mit einem monosyllabischen (= klitischen, unbetonten) Pronomen auftritt, wird der Akzent auf diese Präposition (vor) verlagert:

ku mnie > kú mnie ku niej > kú niej ku nim > kú nim // aber: ku tóbie, ku niému


Dass die Präposition ku vor allem in finaler Funktion in anderen Verbindungen im Polnischen auftritt, zeigen die folgenden Belege aus dem Textkorpus IPIPAN:

fundacji dumał odpłatnie o duchu ku [ku:prep:dat] pośmiertnej chwale jego przyjaciela Jasnego (Ziel/Zweck)

Pisaliśmy więc ulotnie i ku [ku:prep:dat] pokrzepieniu serc, z gazem (Ziel/Zweck)

Natomiast, ku [ku:prep:dat] memu zdziwieniu, zjawił się … Wzniesiono pamiątkowy kamień ku [ku:prep:dat] ich czci.


(3) Präpositionen, die einen Ort oder eine Bewegung im Raum ausdrücken

(a) Präpositionen + Genitiv: u, koło, w pobliżu, niedaleko, naokoło, wzdłuż, wśród, pośród, wpoprzek, wewnątrz, zewnątrz, naprzeciw, blisko.

u „in der Nähe von, bei“ U jej okna rosną kwiaty „An ihrem Fenster wachsen

Blumen“ On u niej mieszka „Er wohnt mit ihr (wörtl. bei ihr)“ W końcu jego pułki stanęły u [u:prep:gen] bram

stolicy, Kabulu.


Koło „bei, an“ Auto stoi koło domu „das Auto steht am Haus” Blisko „in der Nähe“ Było już blisko miasta Będą mieszkali blisko [blisko:adv:pos] siebie. Niedaleko „unweit“ w zasadzie nie sposób pokonać, ale który zabija

tylko niedaleko [niedaleko:adv:pos] jaskini. Nie wiem,


Nic się tu nie zmieniło. Widzisz te słupki niedaleko [niedaleko:adv:pos] czołgu? To oznakowanie pola

unoszą mnie do krainy, od której jestem tu tak niedaleko [niedaleko:adv:pos] , do Mezopotamii, do

za miastem, nie we wspaniałym różanym ogrodzie dwójki, niedaleko [niedaleko:adv:pos] od sadzawki ze złotymi rybkami

a przedtem mieszkańcy Sodomy i Gomory, a to tak niedaleko [niedaleko:adv:pos] stąd... a

nieprawości, o której rozmyślam w czasie rekolekcji, jest

niedaleko [niedaleko:adv:pos] ode mnie, że ja


naokoło „herum” Wszyscy się zebrali naokoło choinki „Alle versammelten sich um die Tanne herum” W istocie zaczęło padać, a po godzinie

naokoło [naokoło:prep:gen] pędzących sań wyrosła nieprzebyta ściana

Otwarte drzwi naokoło [naokoło:prep:gen] holu ukazywały wnętrza pokoi,

Pozostało tylko bezradnie zacisnąć pięści pod płachtą, zwisającą naokoło [naokoło:prep:gen] fotela jak serweta.


wzdłuż „entlang” czyli New York – zaśmiał się. – Granica biegnie wzdłuż

[wzdłuż:prep:gen] Rzeki Świętego Wawrzyńca i Indianie Gdyśmy szli wzdłuż [wzdłuż:prep:gen] zatoki, Andrzej zwrócił

mi A jak jeszcze wykupię od Farmera to – przesunął ręką wzdłuż

[wzdłuż:prep:gen] brzegu – to już będę Patrzyła na niego przez chwilę, po czym przedefilowała

spokojnie wzdłuż [wzdłuż:prep:gen] linii bocznej i stanęła po Nie odpowiedział. Ujął ją pod łokieć i poprowadził wzdłuż

[wzdłuż:prep:gen] ogrodzenia. Zaskoczona, milczała


wśród „mitten, inmitten, unter“ Takiego wyjca wśród [wśród:prep:gen] ludzi jeszcze nie

widział. W tej „Jaskini Pirata”, wśród [wśród:prep:gen] głośno

mówiących Kanadyjczyków, żadnego Rodzina Eugeniusza Chruścickiego, popularnego wśród

[wśród:prep:gen] starszej Polonii artysty uprawiającego malarstwo

Jej suknia wyróżniała się wśród [wśród:prep:gen] kreacji pań Z natury samotnik. Najlepiej czuł się na farmie wśród

[wśród:prep:gen] lasów i łąk, które


pośród „mitten, inmitten, unter“ po wszystkim skorzysta z okazji i zgwałci ją gdzieś pośród

[pośród:prep:gen] ruin, ale była na efektownie, płonął inny pojazd, zaskoczony przez

zagon ognia pośród [pośród:prep:gen] rumowiska stalowych konstrukcji.

– za darmo – uśmiechnęła się lekko Aisza – to nie pośród [pośród:prep:gen] byłych prostytutek.

Nie daj uszczuplona drużyna piechoty. Niepozorna gruntówka wiła się tak finezyjnie pośród [pośród:prep:gen] lasów pogranicza, że każdy

zamiłowaniami, a mniemał, że przeminą one i zatoną pośród [pośród:prep:gen] ścisłych, specjalnych studiów zawodowych


wpoprzek „über, hinüber“ Nie wolno było przejść wpoprzek ulicy „Es war nicht erlaubt, über die Straße zu gehen“ (Zagorska-Brooks. Polish Reference Grammar

1975: 341) kein Beleg in IPIPAN-Korpus!


Wewnątrz „innen, drinnen” – Zmarszczyła czoło, oglądając coś, co połyskiwało

wewnątrz [wewnątrz:prep:gen] torby i czego ostatecznie nie

Akcja oddechowa prowadzona była za pomocą zmian ujemnych ciśnień wewnątrz [wewnątrz:prep:gen] komory, które wytwarzał moduł

Ciśnienie panujące wewnątrz [wewnątrz:prep:gen] sztucznej klatki piersiowej w czasie


Zewnątrz „outside” kommt meist in der Verbindung z zewnątrz/na zewnątrz vor:

To mimo wszystko fatalnie wygląda dla kogoś z zewnątrz [zewnątrz:qub] . Gapiła się na mnie

wyłącznie na mnie jako dyrektorze, a zatem naukowym na zewnątrz [zewnątrz:qub] reprezentancie tego Archiwum, to

Narodów nie da się wytwarzać z zewnątrz [zewnątrz:qub] , ani też naturalny ich

rozorała udo i nie sięgając biodra, wyszła na zewnątrz [zewnątrz:qub] . Czerwieni było dużo,

Wątpił, by Dopierała trzymał wartę na zewnątrz [zewnątrz:qub] , ale na wszelki wypadek


naprzeciw „entgegen” kommt entweder als Postposition oder als Präposition vor:

Brak jest wówczas jakiejkolwiek próby wyjścia naprzeciw [naprzeciw:prep:gen] , zrozumienia czy tym bardziej

fachowej informacji, aby dobrze go rozumieć i wyjść mu naprzeciw [naprzeciw:qub] z życzliwą, ale także

// Próbowałem dziś wpaść do znajomych, którzy mieszkają

naprzeciw [naprzeciw:prep:gen] pana premiera. Potem posłała siedzącej naprzeciw [naprzeciw:prep:gen]

kobiecie jeden z najłagodniejszych uśmiechów


(b) Präpositionen + Instrumental oder Akkusativ, die eine lokale oder direktionale Relation im Raum bezeichnen:

między, pomiędzy, nad, ponad, pod, przed, za, poza między „zwischen“ (Instrumental oder Akkusativ): między stołem a oknem jest szafa koryta stołeczni kupcy porozstawiali stragany między

[między:prep:inst] strumyczkami i kałużami, koczownikom, wędrującym pustynnymi bezdrożami między

[między:prep:inst] Pamirem, Górami Sulejmańskimi i , a ich mięso rozdzielić między [między:prep:acc] lud i chociaż

w ten w czarnych turbanach rozdzielali je między [między:prep:acc]

biedotę zebraną przed Błękitnym Meczetem


pomiędzy „untereinander“ (± belebt) O tym już mówiono pomiędzy ludźmi „darunter spricht man schon untereinander” Reakcja pogańska - walki pomiędzy [pomiędzy:prep:inst]

zwolennikami starej religii i chrześcijaństwa konsumpcji, żyli w zawieszeniu pomiędzy [pomiędzy:prep:inst]

surowymi obyczajami, tradycją i czerwono zamalowane wielokąty, oznaczające zabudowę

tego miejsca, umieszczone pomiędzy [pomiędzy:prep:inst] trasą nazwaną imieniem Prymasa Tysiąclecia


Nad „über, oberhalb“ Praga leży nad Wełtawą żurawie, pelikany i flamingi, które jesienią zwykły przelatywać

nad [nad:prep:inst:nwok] afgańskimi górami w drodze z Ostatnim razem sięgnięto po nią przed siedemdziesięcioma

laty, gdy nad [nad:prep:inst:nwok] Kandaharem zawisła śmiertelna groźba zarazy

Ulga przeważała nad [nad:prep:inst:nwok] poczuciem bezsilności i upodlenia.

Siedział na skale wznoszącej się nad [nad:prep:inst:nwok] drogą, nieruchomy, wpatrzony


(c) Präpositionen mit Lokativ, die eine Ruhelage oder Bewegung im Raum bezeichnen: na, w

(1) na „auf einer flachen, offenen Fläche“ na platformie, na niebie, na rogu ulica, na stole, na oknie, na

ścianie, na polu, na ulicy, na placu Belege IPIPAN: Wystarczy postawić stopę na [na:prep:loc] drugim brzegu

rzeki, pozwolić ... pola pszenicy, bawełny i kukurydzy, ryżowiska, trawa na

[na:prep:loc] łąkach, a nawet słoneczniki


(2) na : „Aktivitäten“ na koncercie, na wystawie, na wycieczce, na wojnie, na

fakultecie // w teatrze, w kościele // na nabożeństwie wyniesienia go na tron emira i zanim zdradził, pełnił na

[na:prep:loc] jego dworze obowiązki wiceministra policji

(3) na: „unberührbare Naturphänomene“ na słońcu, na świeżym powietrzu

Dziecko było jeszcze wielkości pestki. Będzie rosnąć i dojrzewać na [na:prep:loc] słońcu [słońce:subst:sg:loc:n] , w szklarni rijadu


(4) na indiziert geographische Größen: Na południu wąwóz podpełza prawie pod Kabul, na

[na:prep:loc] północy [północ:subst:sg:loc:f] i wschodzie wtapia się w

W takich miejscach chowano - owszem, na [na:prep:loc] zachodzie [zachód:subst:sg:loc:m3] Europy - dostojniejszych zmarłych,

Jego partyzanci zawładnęli też przełęczami na [na:prep:loc] wschodzie [wschód:subst:sg:loc:m3] i zachodzie, zamykając praktycznie


(5) w/na bei Länderbezeichnungen: w syn kolejarza, urodził się na Kresach, zakochany w

[w:prep:loc:nwok] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] , mówi po ukraińsku jak

Nikt w [w:prep:loc:nwok] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] nie wie, kto i (2 Belege in IPIPAN Korpus)


Na Ukrainie = 231 Belege in IPIPAN Korpus w Karpatach Wsch., od źródeł Sanu do Łomnicy na

[na:prep:loc] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] , na wsch. granicząca

częściowo wyznają prawosławie; podstawowym źródłem utrzymania B. na [na:prep:loc] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] jest uprawa zbóż oraz hodowla

Hannibala Lectera, tłumaczony traumą pożarcia ukochanej siostry podczas głodu na [na:prep:loc] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] . Hannibal nie potrzebuje takich


3) Finale Präpositionen do, dla, po, na, o , ku Wraz ze zbliżaniem się granicy narasta trudne do

[do:prep:gen] wytłumaczenia, lecz wyraźne przekonanie nawzajem przebaczeniem, modlitwą, refleksją, radością i

podarkami dla [dla:prep:gen] upamiętnienia czasu, w którym Nie po [po:prep:acc] to walczyliśmy tyle lat a potem rozkopywały szczurze jamy, by wykraść zakopane na

[na:prep:acc] zimę ziarno. Wieśniacy,


4) Modale Präpositionen der Art und Weise (1) prez + Akkusativ (Art des Sprechens) (2) z, ze + Genitiv (Materialbeschaffenheit) (3) z + Instrumental (Kommitativ) (4) o + Akkusativ (Maßangabe) (5) po + Lokativ (Preisangaben) (6) z + Genitiv (Thema) (7) o + Lokativ (Quantität) (8) na (Rechenart oder physische Beschaffenheit)


5) Konditionale Präpositionen 7) Präpositionen und Kasus


A gdy na koniec zawołał: – Wesołych [wesoły:adj:pl:gen:n:pos] świąt [święto:subst:pl:gen:n] ! Wesołych świąt wszystkim!

Ich wünsche Ihnen: Frohe Weihnachten und einen guten Rutsch ins Neue Jahr 2007


09.01.07 - Konjunktionen (spójniki) Spójnik [Z Wikipedii]

Spójnik to nieodmienna część mowy. Spójnikami są wyrazy łączące słowa, dwie jednorodne części zdania lub wyrażenia.


W języku polskim wyróżniamy spójniki współrzędne (parataktyczne):

łączne (a, i, też, także, albo, czyli, tudzież, jak oto, mianowicie)

rozłączne (albo, czy, lub) przeciwstawne (a, aczkolwiek, ale, jednak,

jednakże, lecz, wszakże) wynikowe (więc, toteż, zatem, dlatego, przeto)

spójniki podrzędne (hipotaktyczne): choć, żeby, że, jeżeli


Przy spójnikach współrzędnych: przed łącznymi i rozłącznymi NIE

STOSUJEMY PRZECINKA, chyba że dany spójnik się powtarza,

przed przeciwstawnymi i wynikowymi STOSUJEMY PRZECINEK.

Problem stanowi spójnik "a", który może być stosowany w dwóch funkcjach i od tego zależy czy należy postawić przecinek, czy też nie.


Przed wszystkimi spójnikami podrzędnymi ZAWSZE STOSUJEMY PRZECINEK

Związek, który zachodzi pomiędzy jednorodnymi częściami zdania może być następujący: albo tworzy między nimi pewną łączność, albo wzajemnie je sobie przeciwstawia.

Przykład związku łącznego: Chłopcy i dziewczęta wzięli się za ręce.

Przykład związku przeciwstawnego: Ona jest zdolna, ale nie chce jej się uczyć.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3jnik"


spójniki współrzędne (parataktyczne): łączne (a, i, też, także, albo, czyli, tudzież, jak

oto, mianowicie) Beispiele: a W miastach jednak nikt nie chciał, a [a:conj] może nie

potrafił tak żyć. krok w krok za gryzoniami, tropiły ich kryjówki, a

[a:conj] potem rozkopywały szczurze jamy, by wykraść zakopane na zimę

resztki: rodzinne pamiątki, odzież, narzędzia rolnicze, a [a:conj] nawet dachy domów, futryny drzwiowe i okienne. Kiedy


i że wyznacza ona nie tylko ramy przestrzenne, ale i [i:conj]

czasowe. Że ważąc się na tę podróż, wkraczam rzeczywistość odmienną i niepojętą, w której

dotychczasowe kryteria logiczne i [i:conj] etyczne okazują się zupełnie nieprzydatne.

a nie zostaje już nic z przekonania, że człowiek i [i:conj] tylko on decyduje, dokąd i w jakim celu zmierza

przekonania, że człowiek i tylko on decyduje, dokąd i [i:conj] w jakim celu zmierza. Stojąc na tamtym brzegu,


też vs. także

Nie potrafią też [też:qub] przewidzieć wszystkich skutków swoich poczynań.

Zauważono też [też:qub] , że wędrowne ptaki zaczęły omijać Afganistan. Dzikie kaczki -…

Nie potrafią też [też:qub] przewidzieć wszystkich skutków swoich poczynań.

Ale choć został emirem, nie przestał też [też:qub] być jednym z tysięcy zwykłych żołnierzy rewolucji.


też vs. także Z prośbami o pieniądze przybywali komendanci,

wojewodowie, a także [także:qub] prości kierowcy i przewodnicy karawan ciężarówek, które utknęły na

Z tego, co mu donoszono z Kandaharu, także [także:qub] emir Omar spędzał ostatnie dni przed wojną na modlitwach i

Jakby przeczuwał, że śmierć wkrótce przyjdzie także [także:qub] po niego.


albo (łączne): Innym Massud przypominał amerykańskiego barda

buntu Boba Dylana albo [albo:conj] Billy'ego Kida (kiedyś zresztą mówiono o …)


albo (rozłączne): Amerykanie domagali się od niego, by im wydał albo

[albo:conj] przynajmniej przegnał z Afganistanu saudyjskiego banitę Osamę ben Ladena,

Sam jeździł konno albo [albo:conj] na motocyklu. Swojego ogrodnika zbeształ za to, że


czyli Muszyński nazwał wprawdzie swoją katedrę Mater

omnium ecclesiarum Poloniae, czyli [czyli:conj] matką wszystkich kościołów w Polsce, ale to oczywista przesada

W owym grodzie zbudowano palatium, czyli [czyli:conj] pałac tamtych pierwszych władców, do którego po przyjeździe czeskiej

które można datować na drugą połowę jedenastego wieku, czyli [czyli:conj] na czasy po zniszczeniu grodu przez Brzetysława i jego żołnierzy


tudzież Dobrzy są murarze i kamieniarze, tudzież [tudzież:qub]

prawnicy, ale poza tym nic nie umieją, tylko Liczne użyte tu archiwalia, tudzież [tudzież:qub] przegląd

współczesnych podręczników szkolnych nadaje jej trwałą wartość.

Związki metropolii litewskiej tudzież [tudzież:qub] unia florencka w Wielkim Księstwie Litewskim w XV wieku (


jak oto wystarczające, by się niczemu nie dziwić. Tymczasem, jak

[jak:conj] oto [oto:qub] właśnie zaczęło do mnie docierać, rzecz wcale nie była

Wsie, fermy, folwarki okoliczne, jak [jak:conj] oto [oto:qub] : Bellastar, Chiva, Rosel, Trayguerra, Tordelella

jeśli nie kościół? A nasza katedra za trzy takie jak [jak:conj] oto [oto:qub] ów obstanie.

I to rzekłszy, wskazał na istotnie piątym dopiero roku, gdy już i inne budowy, jak [jak:conj] oto [oto:qub] ; stajnie, obory, kuchnie i łaźnie, były


Mianowicie Zaczynam pismo moje z ustępu środkowego listu Twego,

mianowicie [mianowicie:qub] przy odwiedzinach Matki. Poprawianie czepeczka jest to symbol groźnej

śledztwie padło na niego podejrzenie o jeszcze jedno morderstwo, mianowicie [mianowicie:qub] hrabiego Tyszkiewicza, lekarza. [BPP] Jak widać


Wszystkie papiery wartościowe znajdujące się w tym portfeliku, a mianowicie [mianowicie:qub] : [tu następuje dokładna lista książeczek kredytowych i oszczędnościowych

te walory są wyłącznie własnością mych kochanych córek, a mianowicie [mianowicie:qub] Olgi i Izabeli Boznańskich, który to majątek ich oddany


Conjunctive i, oraz tudzież jak i I … i coordinating

Disjunctive albo, lub, czy, bądź

albo...albo

czy...czy

bądź... bądź

coordinating

Negative ani

ni

ani …ani

ni …ni

coordinating

Contrastive a, choć, ale zaś, chociaż

mimo, że coordinating

Time kiedy, gdy, aż, zanim, skoro

przed, po (tym aniżeli, jak)

skoro, jak (tylko)

podczas gdy

dopóki...nie subordinating

Cause ze, bo, więc,

ponieważ

dlatego, że jeśli, jeżeli ..to subordinating

simple continuous discontinuous


Zusammenfassung der bisherigen Ergebnisse: Inhaltswörter Funktionswörter satzgliedfähig nicht satzgliedfähig bilden Wortformen bilden keine Wortformen mit oppositiven grammatischen Paradigmen autosemantisch nicht autosemantisch Substantive Präpositionen (primäre) Adjektive Konjunktionen Adverbien Partikeln (Diskurs-,

Abtönungs-, Verstärkungsp.)

Vollverben Auxiliare Pronomen Interjektionen Numerale Abfallprodukte der

Grammatik


15.01.07 - Auxiliare (słowa posiłkowe)

Definition:Der Afrikanist Heine (1993) trägt 22 übereinzel-sprachliche, hauptsächlich formale Eigenschaften

von Auxiliaren zusammen, von denen jeweils nur ein Teil in einer einzelnen Sprache vorkommt. Diese Eigenschaften sind die folgenden:


1. Sie sind beschränkt auf wenige Konzepte: Temporalität, Modalität und Aspektualität

2. Sie bilden geschlossene Klassen 3. Sie sind weder eindeutig lexikalisch noch grammatisch 4. Sie treten auch als Vollverben auf. 5. Sie haben grammatische Funktionen, aber verbale

Morphosyntax 6. Es handelt sich oft um defektive Verben


7. Sie bilden oft nicht das semantische Hauptprädikat des Satzes

8. Sie haben evtl. Varianten (z. B. reduzierte vs. volle Form)

9. Sie sind tendentiell unbetont 10. Sie sind tendentiell klitisch oder klitisierbar 11. Sie tragen alle morphologischen Informationen des

Prädikats (Person, Tempus, Modus, Aspekt usw.) 12. Die Subjektkongruenz wird tendenziell am Auxiliare

markiert 13. In einigen Sprachen sind Auxiliare obligatorisch,

außer in infiniten oder imperativischen Sätzen


14. Sie können nicht von einem anderen Auxiliare regiert werden.

15. Sie zählen zu den Synsemantika. 16. Sie stehen tendentiell vom Haupt- (Voll-) Verb getrennt. 17. Sie sind evtl. an adjazente (benachbarte) Elemente

gebunden. 18. Sie erlauben evtl. keine Nominalisierung (anders als die

Vollverben) oder/und sie können nicht in Komposita auftreten. 19. Sie tendieren zu einer festen Stellung im Satz (anders als die

Vollverben in Sprachen mit freier Wortstellung) 20. Es gelten die folgenden Wortstellungsregeln: bei VSO- oder

SVO-Sprachen stehen die Auxiliare vor den Vollverben,


bei SOV-Sprachen sind die Auxiliare postponiert (vgl. Wiem, że Piotr musi / będzie / by pracował / pracować vs. Ich weiß, dass Peter arbeiten muss / wird / würde).

21. Das Hauptverb ist oft infinit (Infinitiv, Gerundium, Partizip)

22. Hauptverb hat eventuell Lokativmorphologie. (vgl. Hansen 2001)


Überprüfung der Merkmale an Hand der Modalwörter und Modalauxiliare

Fuzzy- Klasse von Elementen, die zwischen Zentrum und Peripherie anzusetzen sind:

I. Idealtyp bildet Zentrum der Kategorie und besteht aus folgenden konstitutiven Merkmalen:

1. Parameter Semantik: die Modalwörter sind polyfunktional, d. h. sie weisen bei gleicher Wortform mehrere Modalitätsebenen auf (dynamisch, deontisch, epistemisch, alethisch, voluntativ)


2. Parameter Morphologie: Wortstatus: es handelt sich um eine mit einem Hauptverb auftretende, jedoch von diesem unabhängige Oberflächeneinheit, die diskret modale Bedeutungen ausdrückt. Dieses Merkmal grenzt Auxiliare z. B. von modalen Konstruktionen ab, vgl. gruzoviku ne proechat‘ : Mne nado ešče s sobakoj guljat‘ Der LKW kann nicht durchfahren vs. Ich muss noch mit dem Hund Gassi gehen“

3. Parameter Syntax: Begleiter des Prädikats: die modalen Lexeme sind syntaktisch eng mit dem Prädikat verbunden, sie bilden ein komplexes Prädikat und treten in der finiten Verbform auf, während dessen das Vollverb im Infinitiv auftritt. Sie enthalten keine eigenen Aktanten, sondern teilen sie mit dem Hauptverb: musię/ chcę/ mam/ mogę dzisiaj napisać artykuł


II. Periphere Merkmale: Semantik: Nichtlexikalität: die gesamte Wortform weist keine

volllexikalischen Lexeme auf; es fehlen lexikalische Bedeutungen, die einem eigenständigen Prädikat entsprechen: z. B. die Bedeutung ‚schulden‘: russ. Čto ja vam dolžen za čaj? Dt. Goethe: Was ich Ihnen soll für den Tee

Morphologie: Defektivität: die Einheit ist innerhalb der Ausgangswortart defektiv, d. h. einzelne Kategorien sind nicht vollständig ausgebildet: häufig Fehlen von Aspektpartner: ja mogę pisać/napisać książkę // *ja za-/po-/na-mogę .... (kein perfektiver Aspektpartner vorhanden), ferne fehlt oft Imperativform (von den genannten Modalwörtern kann man kein Imperativ bilden).


Die unter den zentralen Merkmalen genannten Parameter müssen gegeben sein, um von einem Modalauxiliar zu sprechen, sie sind obligatorische Merkmale. Zu denen kommen fakultativ die unter II genannten peripheren Merkmale, die mit abnehmender Relevanz aufgereiht sind.

Der idealtypische Vertreter der Kategorie Auxiliar enthält alle genannten Merkmale (die obligatorischen und die fakultativen)!


Wir können dies am Beispiel der beiden Wortformen poln. móc vs. poln. potrafić zeigen. Beide Wortformen unterscheiden sich in der Expansion auf die verschiedenen Fokalbedeutungen, in der Regel auf verschiedenen Modalitätsebenen. Einige Elemente können gleich zwei oder mehr dieser Bedeutungen realisieren, während andere nur auf eine beschränkt sind. So tritt poln. móc in den Bedeutungen ‚Fähigkeit‘, ‚objektive Möglichkeit‘, ‚Erlaubnis‘ und ‚mittlere Wahrscheinlichkeit‘, poln. potrafić hingegen nur in der Bedeutung ‚Fähigkeit‘ auf:


Fähigkeit (dynamisch): (1) poln. Już całe trzy dni cię nie widziałam i nie mogłam /

potrafiłam wytrzymać, musiałam koniecznie z tobą się spotkać (Reymont) ‚Ich habe dich schon seit drei Tagen nicht gesehen, ich konnte es nicht mehr aushalten, ich musste mich unbedingt mit dir treffen.‘

Objektive Möglichkeit (dynamisch): (2) poln. Ale jeśli pani zażada, mogę / ? potrafię się postarać o

weksle gwarancyjne, a w Europie odeślę natychmiast pod wskazany adres. (Hłasko) ‚Aber wenn Sie wünschen, kann ich mich um einen Garantieschein kümmern und dann schicke ich ihn in Europa sofort an die angegebene Adresse.‘


Erlaubnis (deontisch): Skazani na najwyższy wymiar kary mogą / * potrafią w stanie

Utah wybierać sposób, w jaki chcą umrzeć. (Gazeta Wyborcza) ‚Die zur Höchststrafe Verurteilten können im Bundesstaat Utah auswählen, auf welche Art sie sterben wollen.

Mittlere Wahrscheinlichkeit (epistemisch): Możemy / *potrafiamy lada chwila zostać bez dachu, a ty

peniądze wyrzycasz (Dąbrowska) ‚Wir können jeden Augenblick ohne ein Dach über dem Kopf dastehen und du schmeißt das Geld zum Fenster hinaus.‘ (alle Belege nach Björn Hansen, Das slavische Modalauxiliar 2001:90)


Daneben kann die Kategorie der Modalität auf benachbarte Kategorien wie z. B. der Evidentialität ausgedehnt werden. Das poln. Modalauxiliar mieć ‚sollen‘ hat neben der Modalität der schwachen Verpflichtung (deontische Modalität) auch die der Evidentialität, wenn der Sprecher die Quelle seines Wissens angibt:

Świadkowie mieli też widzieć, jak jeden z pilotów katapułtował się, ale zginął, ponieważ nie otworzył mu się spadochron. ‚Zeugen sollen gesehen haben, wie sich einer der Piloten herauskatapultiert habe, aber umgekommen sei, da der Fallschirm sich nicht geöffnet habe.‘


Die Tatsache, dass die Modalauxiliare bei der Konstitution des Verbalkomplexes mitwirken, zeigt sich nicht nur daran, dass sie die Aktantenzahl des Hauptverbs teilen und nicht vermehren (vgl. Subjekt- vs. Objektkontrollverben: ich will/muss/darf ein Buch schreiben; Peter befahl Jan das Buch zu schreiben), sondern auch daran, dass bestimmte syntaktische Prozesse (wie Kasuszuweisung, Verteilung der Aktanten und der thematischen Rollen, Reichweite der Satznegation, adverbiale Modifizierung) als komplexer und streng lokaler Prozess zu sehen sind:

Kasuszuweisung: Ich will das Buch schreiben (das Vollverb weist den Kasus Akkusativ zu und teilt diesen mit dem Auxiliar)


Thematische Rollen/Aktantenzahl: Musieliśmy ewakuować dom na trzy dni Dom musiał zostać ewakuowany przez nas na trzy dni Das externe Argument (Subjekt) des Hauptverbs ewakuować

hat in der syntaktischen Realisierung der Selektionsrestriktion den Eintrag + Agens/+ beseelt und das interne Argument (Objekt) den Eintrag + Patiens / - beseelt. Das modale Auxiliar musieć teilt diese Argumentstruktur mit dem Vollverb und realisiert die gleichen thematischen Rollen (Agens, Patiens) auch nach der Passivtransformation.


Reichweite der Satznegation: Das direkte Objekt muss im Polnischen in der Reichweite der

Satznegation den Genitiv der Negation erhalten. Der Skopus der Negation wirkt bis in den Infinitivsatz hinein:

Piotr nie miał siły pocełować Marii / * Marię Piotr nie chciał pocełować Marii / * Marię

NPIs stehen im Polnischen in lokaler Reichweite der Satznegation:

Nie chciałam nikogo widzieć / *Nie chciałam kogoś widzieć


Adverbiale Modifizierung Adverbien der Art und Weise können verschiedene

Verben modifizieren: Janek nauczył się szybko mówić po engielsku

Sie können jedoch nicht zugleich ein Modalauxiliar und den Infinitiv modifizieren:

Janek chciał / miał / musiał szybko mówić po engielsku


23.01.07 - Die pragmatischen Funktionswörter

1. 23.01.07 - Partikeln [partykuła] (Grad-, Abtönungs-, Gliederungspartikeln, Konnektoren)


Partykuła Z Wikipedii Partykuła to nieodmienna część mowy. W

zdaniu partykuły pełnią rolę wyrazu pomocniczego. Należą do wyrazów niesamodzielnych (nie posiadają samodzielnego znaczenia), inaczej zwanych wyrazkami, nadają natomiast zdaniom zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe.


Partykuła (charakter): mnożna: razy ograniczająca: tylko przecząca: nie, ani (Ani mi się śni!) przypuszczająca: by pytająca: czy, -li (Znaszli ten kraj? Czy muszę to robić?) rozkazująca: niech, niechaj twierdząca: tak wątpiąca: bodaj wzmacniająca: -że, no (Chodź no! Mówże!) życząca: oby, (Oby się tak stało!)


Partykuły w języku polskim (no, że, li, czy, niech, by, nie) można łatwo zapamiętać dzięki mnemotechnicznej sztuczce: ułożeniu ich w logiczne zdanie Noże liczy niechby nie!

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Partyku%C5%82a"


30.01.07 – Interjektionen Wykrzyknik (część mowy) Z Wikipedii Spis treści 1 Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze 2 Informacje podstawowe 3 Charakterystyka wykrzykników

3.1 Podział wykrzykników ze względu na pochodzenie 3.2 Podział wykrzykników (szkolny) 3.3 Podział wyrazów ze względu na znaczenie (kryterium

semantyczne) 3.4 Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego

(składniowego)


3.5 Podział wykrzykników według kryterium syntaktycznego (składniowego), morfologicznego i znaczeniowego

3.6 Ogólny podział wyrazów ze względu na odmianę (kryterium morfologiczne)

3.7 Podział wykrzykników według innych kryteriów

3.8 Budowa wykrzykników


4 Wykaz wykrzykników, wyrazów dźwiękonaśladowczych oraz wyrażeń o charakterze wykrzyknikowym

5 Podział wykrzykników 5.1 Podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych ze

względu na pochodzenie 5.2 Podział wykrzykników ze względu na znaczenie 5.3 Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego

(składniowego) 5.4 Podział wykrzykników według kryterium morfologicznego 5.5 Inny podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych 5.6 Wykrzykniki pochodzenia obcego

6 Budowa wykrzykników oraz wyrazów dźwiękonaśladowczych

7 Wykaz wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych


Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze Informacje podstawowe Wykrzyknik to nieodmienna część mowy

wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne, uczucia oraz ujawniająca stan woli mówiącego (np. życzenia, rozkazy) bądź naśladująca dźwięki otaczającego świata. Inaczej mówiąc są to wyrazy służce do uwydatniania uczuć lub woli mówiącego oraz leksemy będące dźwiękową imitacją zjawisk otaczającego nas świata.


Nazwy tej używa się w stosunku do różnych jednostek językowych, ponieważ ich zbiory są wyznaczane przez językoznawców na podstawie różnych kryteriów (np. zbiór wykrzykników wyznaczony na podstawie kryteriów składniowych będzie się różnił od zbioru wyznaczonego na podstawie kryteriów semantycznych czy pragmatycznych). Najczęściej przy wyznaczaniu wykrzykników spośród innych części mowy bierze się pod uwagę wszystkie trzy kryteria tj. semantyczne, składniowe i morfologiczne.


Wykrzyknik jest samodzielną częścią mowy, nie wchodzi zasadniczo w związki składniowe z innymi wyrazami w wypowiedzeniu (zdaniu) mogą natomiast stanowić samodzielną wypowiedź (występować w roli samodzielnych wypowiedzeń lub być poza zdaniem). Wyjątkowo mogą pełnić funkcję orzeczenia (niektóre dźwiękonaśladowcze oraz wyrażające wolę). Wykrzykniki właściwe nie mają konkretnej budowy słowotwórczej natomiast pochodne mogą taką budowę wykazywać.


Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze można też podzielić na podgrupy według różnych kryteriów np. pochodzenia, dźwięków, jakie naśladują (onomatopeje), wyrażanych emocji i uczuć, do kogo są skierowane itd. Wykrzykniki (spośród innych części mowy) można wyodrębnić na podstawie dwóch kryteriów tj. składniowego (syntaktycznego) i znaczeniowego (semantycznego). Natomiast kryterium trzecie tj. morfologiczne (fleksyjne) pozwala wyodrębnić jedynie grupę leksemów nieodmiennych, do których zaliczamy wykrzykniki.


Charakterystyka wykrzykników Podział wykrzykników ze względu na

pochodzenie Wykrzykniki ze względu na pochodzenie

możemy podzielić na trzy kategorie formalne tj. właściwe, wtórne i pochodne. a) Wykrzykniki wtórne to takie wykrzykniki, które wywodzą się od form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję pełnią wtórnie.


Są to jednostki językowe zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi emocje mówiącego np. psiakrew, cholera, kurczę. b) Natomiast wykrzykniki pochodne to wykrzykniki związane swym pochodzeniem od innych części mowy (rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, spójników oraz partykuł), które zatraciły pierwotne znaczenie (np. dalibóg, biada, precz, wara, przebóg).


c) Wykrzykniki właściwe niezwiązane formalnie z innymi częściami mowy, rozpoznawane są tylko na podstawie właściwego im znaczenia (np. ach, och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc). Wykrzykniki wtórne i pochodne często nakładają się na siebie, dlatego też można je traktować jako jedną grupę.


Podział wykrzykników (szkolny) Według tej metody wykrzykniki

dzielimy na: a) Wyrażające uczucia (pożądane, niepożądane, neutralne). b) Wyrażające wolę (powitania, kontaktu ze zwierzętami). c) Dźwiękonaśladowcze. d) Apelatywne.


Podział wyrazów ze względu na znaczenie (kryterium semantyczne) [edytuj]

Wykrzykniki należą do grupy wyrazów samoznaczących (autosemantycznych). Wyrazy samoznaczące to wyrazy znaczeniowo względnie samodzielne i mogące samodzielnie stanowić tekst np. uwaga, brzęk. Wśród nich możemy wyróżnić trzy grupy, wyrazy ekspresywne (wyrażające stany emocjonalne), wyrażające wolę oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze. Apelatywne mogą łączyć się z formami trybu rozkazującego i z formą wołacza.


Onomatopeje mogą występować w funkcji członu głównego wyrażenia zdaniowego. Wykrzykniki te z kolei można podzielić na mniejsze podgrupy. a) Wykrzykniki wyrażające emocje (np. radość, zdziwienie, smutek, wzruszenie, oburzenie, rozczarowanie) oraz uczucia mówiącego (np. smutek, tęsknota, podziw, ból, wstręt, zniecierpliwienie, zdziwienie, żal), życzenia.


b) Wyrazy dźwiękonaśladowcze (będące podklasą onomatopei) są to wyrazy naśladujące dźwięki wydawane przez zwierzęta, ludzi, owady, urządzenia (mechaniczne i elektroniczne) instrumenty, maszyny, odgłosy naturalne (naśladujące odgłosy natury) lub sztuczne (wywołane przez człowieka). Są więc dźwiękową imitacją zjawisk otaczającego nas świata.


Nie są jednak nazwami tych zjawisk. c) Wyrażające wolę mówiącego są to wykrzykniki służące do zwracania czyjejś uwagi (rozkazy, okrzyki, apele, ponaglenia, pozdrowienia). Ich celem jest chęć wywołania określonej reakcji np. zwrócenie czyjejś uwagi, przywoływanie kogoś, nawiązanie kontaktu, nakaz, zakaz.


Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego (składniowego)

Najbardziej pomocne do odróżnienia tej klasy wyrazów od innych części mowy jest kryterium syntaktyczne (składniowe). Według tego kryterium wykrzykniki to klasa wyrazów, które są nieodmienne (kryterium morfologiczne) i mogą


funkcjonować jako samodzielne wypowiedzenia niezależnie od kontekstu (w odróżnieniu od spójników, przyimków i partykuł) np. wyrazy ach i ej należą do zbioru wykrzykników, ponieważ mogą występować jako odrębne wypowiedzenia (można ich użyć w izolacji np. powiedzieć Ach! do samego siebie).


Natomiast leksem nad oraz i mimo że też są nieodmienne nie należą do tego zbioru, bo nie mogą funkcjonować samodzielnie (co prawda można powiedzieć I…? albo Nad, ale takie użycia wymagają szerszego kontekstu dialogowego). Wykrzykniki te jedynie uzupełniają informacje zawarte w zdaniu (np. aj, brr, brzęk, fuj, hej, ho, och, mee, nie, pst, tak, uwaga) i prymarnie pozostają poza wszelkimi związkami syntaktycznymi (funkcjonują jako samodzielne wypowiedzenia).


Jednak nawet stosując kryterium syntaktyczne do wyznaczenia tej części mowy nie otrzymuje się jednorodnego zbioru. Niektóre wykrzykniki sekundarnie (dźwiękonaśladowcze) mogą występować w funkcji orzeczenia w zdaniach oznaczających czynność najczęściej momentalną np. bzz, hop, hyc, brzdęk, buch, bęc, cap, ciach, frr, hola, kap, smyk, trzask. Wykrzykniki apelatywne mogą łączyć się z formami trybu rozkazującego (np. halo) i wołacza (np. uwaga, precz).


Podział wykrzykników według kryterium syntaktycznego (składniowego), morfologicznego i znaczeniowego

Według tego podziału wyodrębnia się cztery grupy wykrzykników. Wykrzykniki, funkcjonujące wyłącznie jako samodzielne wypowiedzenia niezależnie od kontekstu(wykrzykniki prymarne, wykrzykniki wtórne) oraz sekundarne, które mogą funkcjonować zarówno samodzielnie, jak i być częścią szerszych wypowiedzeń (wykrzykniki onomatopeiczne i wykrzykniki apelatywne).


a) Wykrzykniki prymarne to wykrzykniki, które występują samodzielnie w wypowiedzeniu i nie wchodzą w związki syntaktyczne z innymi wyrazami (np. ach, och, o, oj, aj, ej, fu). Wykrzykniki te najczęściej wyrażają stany emocjonalne (wykrzykniki emotywne) lub stany intelektualne (wykrzykniki kognitywne) np. aha, oho. Wykrzykniki emotywne mogą wyrażać bardzo różne stany emocjonalne i uczucia np. strach, gniew, niepokój, gniew, radość, żal. Najczęściej jeden wykrzyknik, wyraża kilka różnych emocji lub emocje mieszane. Ich rodzaj zależy najczęściej od kontekstu, w jakim został użyty.


b) Wykrzykniki wtórne, wykrzykniki, które mogą występować samodzielnie, różnią się od wykrzykników prymarnych tym, że wywodzą się form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję jako wykrzykniki pełnią wtórnie. Są to jednostki językowe zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi emocje mówiącego (psiakrew, psiajucha, cholera, choroba, kurczę). c) Wykrzykniki apelatywne, wykrzykniki, które mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami (pełnić funkcję orzeczenia) lub występować samodzielnie np. precz , huzia, jazda, wara, won. d) Wykrzykniki onomatopeiczne (wykrzykniki dźwiękonaśladowcze), wykrzykniki, które mogą wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami. Wyrazy te imitują odgłosy otaczającego nas świata. Występują one samodzielnie, ale mogą też pełnić funkcję orzeczenia (hop, bęc, bzz, chlup, skrzyp, szur, ciach, hyc, buch).


Ogólny podział wyrazów ze względu na odmianę (kryterium morfologiczne)

Kryterium to dzieli części mowy na odmienne i nieodmienne. Odmienne z kolei można podzielić na kilka innych grup według różnych kryteriów morfologicznych. Wykrzykniki zaliczmy do nieodmiennych części mowy. Jest jednak pewna grupa wykrzykników, która wykazuje charakterystyczne cechy części mowy odmiennej (budowa słowotwórcza). Są to wyrazy pochodzące od innych części mowy. Nie mogą być one jednak odmieniane, bo przestały by pełnić swoją rolę (składniową, znaczeniową). Mimo to można podzielić je na grupy według wykazywanych przez nie cech fleksyjnych.


Podział wykrzykników według innych kryteriów Wykrzykniki można także podzielić według innych

kryteriów niż te opisane wyżej np. kryterium języka pochodzenia, czyli czy dany leksem wywodzi się z języka obcego (jeśli tak to z jakiego) czy też jest rodzimym wyrazem i tak np. aloha, adieu, apage, banzaj, basta, to wykrzykniki zapożyczone z innych języków.


Budowa wykrzykników

Wykrzykniki właściwe nie wykazują żadnych znamion formalnych, są wyrazami bez formy, rozpoznajemy je na podstawie właściwego im znaczenia np. aj, be, fe, fuj, oj, och, ło. Wykrzykniki pochodne (wtórne), przez swój związek z innymi częściami mowy, zewnętrznie wykazują pewne składniki formalne, ale cząstki te pozbawione są właściwego sobie znaczenia i dlatego tworzą jednolite połączenia głoskowe,


wewnętrznie, czyli znaczeniowo nie rozkładając się na cząstki pomniejsze i jest wskutek tego również pozbawiona wyrażanej budowy morfologicznej, bo budowa morfologiczna jest wyrazu jest układem właściwych mu cząstek znaczeniowych. Gdy cząstki te zatracą zawartą w nich niegdyś treść znaczeniową, nie mają już swojego pierwotnego charakteru składników morfologicznych np. dali+bóg, darz+bór, dla+boga, kurde+balans, kuku+ryku, psia+krew, psia+mać, prze+bóg.


Wykaz wykrzykników, wyrazów dźwiękonaśladowczych oraz wyrażeń o charakterze wykrzyknikowym

Wykaz wykrzykników i onomatopei: a, ach, adieu, aha, ahoj, aj, ajajaj, akurat, amen, ale, ależ, aloha, alleluja, ap, apage, aport, argh, am, at, au, aua, auć, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, bingo, bis, biiip, bla, ble, bom, brawo, bravissimo, brr, brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap,


caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlapu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chodu, cholera, choroba, chrr, chrum, chrup, chu, ciach, ciao, ciap, cii, cip, cito, ciur, cmok, cup, cyk, cyt, cześć, człap, człapu, czołem, czmych, czuwaj, ćwir, ćśś, dalibóg, darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, dość, dosyć, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ehm, ej, ejże, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fju, fiut, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, gore, grr, gul, gwałtu, ha, haj, hajda, hajże, halo, harap, hau, he, hej, hejże,


hetta, heureka, hę, hi, hip, hm, ho, hoc, hola, holender, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha, ihaha, ijo, jazda, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kap, kapu, kaput, kic, kici, ko, klap, kle, klik, klops, kłap, kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, kurde, kurdebalans, kurczę, kurna, kurwa, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łap, łaps, łał, ło, łoł, łe, łup, łuu, mmm, mach, mee, mhm, mmh, miau, mniam, muu, myk, mrr, na, nazad, nie, no, nuż, nuże, o, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pach, paf, pardon, pas, paszoł, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pik, pip, plask, ple, plum, plusk, prask, prast, precz, proszę, prr, przebóg, psiajucha, psiakość,


psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, pstryk, psyk, psyt, puf, puff, puk, pycha, pyk, rany, rety, rym, ryms, sss, serwus, siad, sic, siema, sio, siup, skrzyp, smyk, spoko, sru, super, stop, stuk, sz, sza, szast, szlus, szu, szur, taa, tak, taś, te, tfu, tfuj, tfy, tja, tirli, tik, trach, tralala, tratata, trr, truś, trzask, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, uwaga, wara, wciórności, wio, wiśta, wiwat, wolnego, won, (wow), wyczha, wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.

Wykrzykniki występujące w stałych zwrotach Bim-bam, bim-bom, bum-cyk-cyk, ciach-mach, fik-mik, fiku-miku, człap-człap, człapu-człapu, hop-siup, hu-ha, łap-cap, łapu-capu, łubu-du, łupu-cupu, pif-paf, ple-ple, rach-ciach, rachu-ciachu, stuk-puk, stuku-puku, szach-mat, szast-prast, szastu-prastu, szuru-buru, tere-fere, tik-tak, tyk-tak, trele-morele, trzask-prask.


Wyrażenia przyimkowe o charakterze ekspresywnym funkcjonujące jako wykrzykniki Do cholery, do diabła, u diabła, do diaska, do diabła, u diaska, do licha, u licha, o dziwo, o kurczę, do kaduka, o kurna, o rany, o rety, po diabła, na diabła, u czorta.

Wykrzyknikami nie są (pełnią jedynie funkcję podobną do wykrzyknika) chodź no! chodźcie no! czekaj no! daj no! idź no! płać no! pozwól no! przynieś no! słuchaj no! spójrz no! wyjdź no! chodźże! chodźcież! czekajże! dajże! idźże! płaćże! pozwólże! przynieśże! słuchajże! spójrzże! wyjdźże! oraz nauczże! róbże! zobaczże!


Podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych ze względu na pochodzenie Wykrzykniki właściwe: a, ach, adieu, aloha, alleluja, aha, ahoj, aj, ajajaj, am, ap, apage, argh, at, au, aua, auć, ba, bac, bach, bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, biiip, brum, bla, ble, bom, bravissimo, brr, brum, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap, caps, cha, chaps, che, chi, cholera, choroba, chlapu, chlast, chlupu, chrr, chu, ciach, ciao, cii, cip, cito, ciur, cup, cyk, cyt, człapu, czmych, ćśś, ćwir, dalibóg, darzbór, dlaboga, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fiut,


fju, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, grr, gul, ha, haj, hajda, hajże, halo, harap, hau, he, hej, hejże, hetta, heureka, hi, hip, hm, ho, hoc, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha, ihaha, ijo, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kaput, kici, klap, kle, klops, ko, kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kurczę, kurna, kurde, kurdebalans, kurwa, kwa, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łał, łaps, ło, łoł, łe, łuu, mmm, me, mee, mhm, mmh, miau, mniam, mu, muu, myk, mrr, na, nuż, nuże, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole, opa, pa, pac, pas, paszoł, pach, paf, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pik, pip, ple, plum, prask, prast, prr, przebóg, psiajucha, psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, psyk, psyt, puf, puff, puk, pyk, rany, rety, rym, ryms, s, serwus, siema, sic, sio, siup, smyk, spoko, sru, sz, sza, szast, szlus, szu, szur, taa, taś, te, tfu, tfuj, tfy, tik, tirli, tja, trach, tralala, tratata, trr, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, wara, wciórności, wio, wiśta, wolnego, won, wow, wyczha, wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.


Wykrzykniki pochodne: a) rzeczownik: amen, alleluja, aport, bingo, bis, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, chlust, chodu, cześć, czołem, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, gwałtu, halo, holender, hosanna, jazda, kwik, pardon, patataj, plask, plusk, pstryk, psyk, pycha, siad, skrzyp, stop, stuk, super, truś, trzask, uwaga, wiwat, b) czasownik: chap (chapać), chlap (chlapać), chlip (chlipać), chlup (chlupać), chrup (chrupać), chrum (chrumkać), ciap (ciapać), cmok (cmokać), człap (człap), czuwaj (czuwać), gore (goreć), kap (kapać), klik (klikać), kłap (kłapać), łap (łapać), łup (łupać), mach (machać). c) przymiotnik: ekstra, gotowe. d) partykuła: ale, ależ, hę, no, nie. e) przysłówek: akurat, dosyć, dość, nazad, precz, tak.


Uwagi dotyczące podziału na wykrzykniki pochodne i właściwe Wykrzykniki pochodne zostały zakwalifikowane według następującej metodologii: - wykrzykniki pochodzące od czasowników wyodrębniono na podstawie istnienia identycznej formy w odmianie danego czasownika np. chap pochodzi od czasownika chapać (chap występuje w trybie rozkazującym lp. w 2 os.), chlap pochodzi od czasownika chlapać (chlap występuje w trybie rozkazującym lp. w 2 os.), człap pochodzi od czasownika człapać (człap występuje w trybie rozkazującym lp. w 2 os.), czuwaj pochodzi od czasownika czuwać (czuwać występuje w trybie rozkazującym lp. w 2 os.) itd. - wyrazy, które posiadają jedną z form


swojej odmiany taką jak wykrzyknik, ale ich znaczenie jest inne niż znaczenie tego wyrazu nie zostały zakwalifikowane do wykrzykników pochodnych np. wykrzyknik pach ma taką samą formę, co rzeczownik pacha w dopełniaczu liczby mnogiej- obydwa wyrazy nie mają jednak tego samego znaczenia. - wyrazy, które mają te same znaczenie i te same formy np. wyraz skrzyp to zarówno rzeczownik (mianownik) jak również wykrzyknik (wyraz dźwiękonaśladowczy)


oznaczający odgłos skrzypienia zostały zaliczone do wykrzykników pochodnych w tym wypadku odrzeczownikowych. - wyrazy, które mają inne znaczenie i te same formy np. wyraz smyk to rzeczownik (w mianowniku) jak również wykrzyknik. W tym przypadku wyraz został zaliczony do wykrzykników właściwych, ponieważ rzeczownik smyk oznacza dziecko ,,brzdąca” lub smyczek używany przez dyrygenta natomiast wykrzyknik smyk oznacza szybki ruch. - w podziale nie uwzględniono wyrażeń przyimkowych np. do diabła, do diaska, do widzenia, oraz wykrzykników dwuczłonowych np. a nuże, a sio, a psik, - samogłoski a, e, i itd. oraz spółgłoski f, m, s, sz, zostały zaliczone do wykrzykników właściwych


Podział wykrzykników ze względu na znaczenie [edytuj] Wykrzykniki wyrażające uczucia i emocje. A, ach, aha, aj,

ajajaj, ale, ależ, argh, at, au, aua, auć, ba, banzaj, be, bingo, bla, ble, brr, brawo, bravissimo, cha, che, chi, cholera, cholewa, choroba, dlaboga, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, fe, fi, fiu, fju, fu, fuj, furda, grr, gwałtu, ha, he, heureka, holender, hosanna, hę, hm, ho, hoc, hura, hurra, hy, i, jej, jejku, jupi, juhu, kurczę, kurde, kurka, kurna, kurwa, kurdebalans, laboga, ła, łał, ło, łoł, łe, łuu, mniam, no, o, olaboga, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phy, pi, phi, ple, psiakość, psiajucha, psiakrew, psiamać, pycha, przebóg, rany, rety, super, tralala, tfu, tfuj, tfy, tja, u, uch, uf, uff, uha, uhm, wciórności, y.


Wykrzykniki apelatywne Adieu, adios, ahoj, akurat, ale, ależ, alleluja, aloha, am, amen, ap, apage, aport, biada, basta, bis, ćśś, ciao, cii, cip, cito, cyt, cześć, czołem, czuwaj, darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dosyć, dość, dalibóg, dlaboga, dzieńdoberek, ej, ejże, ehe, fora, gore, gwałtu, haj, hajda, hajże, halo, harap, hej, hejże, hetta, hip, hola, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hosanna, huzia, jazda, kaput, kici, klops, ksz, kysz, luli, mhm, nazad, nie, no, nuże, opa, pa, pardon, pas, paszoł, prr, precz, proszę, psik, pss, pst, psst, psyk, psyt, przebóg, sic, siema, serwus, siad, sio, spoko, stop, sza, szlus, tak, taś, te, truś, tss, uhm, uhu, uwaga, wara, wio, wiśta, wiwat, won, wolnego, wyczha, wynocha, verte, yhy.


Onomatopeje: Auu, bac, bach, bam, bee, bęc, bim, biiip, bom, brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlupu, chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chrum, chrup, chrr, chu, ciach, ciap, cip, ciur, cmok, cup, cyk, człap, człapu, czmych, ćwir, drr, dryń, dzyń, fajt, fff, fik, fiu, fiut, frr, fru, gę, gul, ha, he, hau, hi, hu, hyc, kap, kapu, iha, ihaha, ijo, jeb, kic, klap, kle, klik, kłap, kra, ko, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, lu, łap, łaps, łup, mach, mee, miau, mmm, mhm, mmh, mrr, muu, myk, nuż, pac, pach, paf, patataj, pi, pif, pik, pip, plask, plusk, plum, prask, psik, pstryk, prast, puk, puff, pyk, rym, ryms, sss, siup, sru, skrzyp, smyk, stuk, szszsz, szast, szu, szur, tfu, tfuj, tirli, trach, tratata, tup, tupu, tyk, trr, trzask, ups, wrr, zzz.


a) Wykrzykniki właściwe, za pomocą których mówiący wyraża najróżniejsze uczucia i stany emocjonalne

• radość (wesołość): a, ach, aha, brawo, bravissimo, cha, che, chi, eureka, ha, he, hej, hejże, heureka, hi, hip, hoc, hola, hosanna, hu, hura (hurra), jej, juhu, jupi, o, och, uha, wiwat (vivat). • smutek (żal): ach, o, och, ojej, olaboga, laboga. • złość (gniew): argh, cholera, cholewa, choroba, grr, holender, kurczę, kurde, kurka, kurna, kurwa, kurdebalans, wciórności, wrr. • zadowolenie (satysfakcja): a, aha, cha, chi, ha, hi, hej, hejże, hola, łał, mniam, pycha. • niezadowolenie (niesmak, oburzenie): ach, a fe, ależ, basta, cholera, cholewa, choroba, cóż, ech, eh, fe, fu, fuj, hę, hm, holender, kurczę, o, kurka, kurde,


kurdebalans, pfe, pfiu, pfu, pfuj, psiakość, psiajucha, psiakrew, psiamać, łe. • podziw (zachwyt): ach, ale, ależ, ba, brawo, bravissimo, e, ekstra, fi, fiu, fju, ha, he, hejże, hm, ho, no, o, dziwo, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ła, łał, łoł, łuu, pi, super. • pogardę: brr, bla, he, łe, phy, phu, tfu, tfuj, tfy. • zniecierpliwienie: at, e, ech, eh, et, eet, i (ii iii), jej, ojej, ojejku, olaboga, wciórności. • lekceważenie (bagatelizowanie, pogardę): aha, at, bla, e, ech, eh, ehe, et, eet, fi, furda, hy, i (ii iii), łe, pff, ph, phi, phy, ple. • zdziwienie (zaskoczenie, zdumienie): a, ach, aha, aj, ajajaj, ale, ależ, ba, dlaboga, e, ekhm, fiu, gwałtu, ha, hm, he, hę, hu, jej, jejku, ła, łał, laboga, o, oh, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku,


ojoj, ojojoj, olaboga, o rety, łał, ło, łoł, no, pi, phi, przebóg, rany, rety, tak , u, uf, uff. • strach (przestrach, lęk, przerażenie, obawa, trwoga, groza): ach, aj, ajajaj, argh, brr, dlaboga, gwałtu, jej, jejku, ła, ło, o, och, oh, oj, ojej, ojejku, olaboga, przebóg, rany, rety • ból: aaa, ach, aj, au, aua, auć, o, och, oj, ojej, ła, u. • obrzydzenie (wstret, odrazę, niesmak): a fe, be, ble, brr, fe, fu, fuj, ble, ble; pfe, pfu, pfuj, tfu, tfy. • rozczarowanie (rozgoryczenie): ba, i (ii iii), choroba, kurcze, kurde, kurka, kurna, łe, u. • zwątpienie (rezygnację, powątpiewanie, niedowierzanie, niepewność, bezradność): ajajaj, argh, ba, e, ech, eh, ehe, ehm, ekhm, ha, he, taa, tja, ph. • zniechęcenie (obojętność): e, ech, eh, et, eet, i, (ii iii). • niepewność (powątpiewanie, nieufność, niezdecydowanie): ba, ej, ejże, ekhm, hm, pi, y. • przestroga (ostrzeżenie, nagana, pogróżka): ej, ejże, no, oj. • triumf: banzaj, ha, hosanna, hura, hurra. • zakłopotanie (zażenowanie): hm, ehm, ekhm, ojoj, uha, uhm, y. • rozpacz: ach, o, och, ojej, ojejku, olaboga, laboga. • wzruszenie: ach, och. • entuzjazm: banzaj, bravissimo, ole, wiwat. • ulga: och, uch, uff. • namysł (zastanowienie): hmm, ehm, ekhm, uhm, yyy.


Wiederholung des Stoffes und mögliche Klausurfragen:

1. Womit beschäftigt sich die Grammatik? [Antwort Folie 7] 2. Welche Typen synchroner Grammatiken kennen Sie?

[Antwort Folie 8] 3. Definieren Sie die Begriffe „beobachtungsadäquat“,

„beschreibungsadäquat“ und „erklärungsadäquat“ nach der Konzeption Noam Chomskys [Antwort Folien 9-12]


4. Betrachten Sie die folgenden polnischen Sätze und geben Sie eine Analyse der Wortarten und Satzglieder. Ordnen Sie dabei die einzelnen Wortarten zu den Kategorien der Inhalts- vs. Funktionswörter zu und begründen Sie diese Klassifizierung an Hand der bekannten morphologischen, semantischen und syntaktischen Kriterien:

Ale choć został emirem, nie przestał też być jednym z tysięcy zwykłych żołnierzy rewolucji.

Próbowałem dziś wpaść do znajomych, którzy mieszkają naprzeciw pana premiera.

[Beachten Sie Folie 29 für die Kriterien!]


5. Welche Beschreibungsebenen der Grammatik kennen Sie? Stellen Sie ein Diagramm in Form einer mengentheoretischen Inklusionsbeziehung zwischen den einzelnen Segmenten der Sprache und ihren Beschreibungsebenen her! [Folien 13-19]

6. Diskutieren Sie den Funktionsbegriff und geben Sie Beispiele für phonologische, morphologische, syntaktische und Texfunktionen (unter Einbeziehung des erweiterten Organon-Modells der Sprache nach Bühler und Jakobson)! [Folien 21-28]!

7. Geben Sie eine Klassifizierung der Funktionswörter des Polnischen! [Folien 30-34]


8. i) Geben Sie eine kurze Definition der polnischen Präpositionen ii) Bestimmen Sie die Funktion und Klasse der polnischen

Präpositionen in folgenden Belegen: a) Po godzinie wszystko się uspokoiło b) Piotr mieszkał przez pięć lat w Moskwie. c) To było za króla Jana Sobieskiego d) Jako patolog, przebadał go pod mikroskopem. e) Pisaliśmy więc ulotnie i ku pokrzepieniu serc… f) Wraz ze zbliżaniem się granicy narasta trudne do wytłumaczenia,

lecz wyraźne przekonanie g) Nie po to walczyliśmy tyle lat.


9. Geben Sie eine kurze Definition und Klassifizierung der polnischen Konjunktionen und Präpositionen an Hand der folgenden Belege:

a) Chłopcy i dziewczęta wzięli się za ręce. b) Sam jeździł konno albo na motocyklu.

c) Innym Massud przypominał amerykańskiego barda buntu Boba Dylana albo Billy'ego Kida

d) Dobrzy są murarze i kamieniarze, tudzież prawnicy, ale poza tym nic nie umieją, tylko

e) a nie zostaje już nic z przekonania, że człowiek i tylko on decyduje, dokąd i w jakim celu zmierza [Folie 119, 133]


10. Nennen Sie die wichtigsten Kriterien (zentrale und periphere) für die Auxiliare (mindestens 6).

11. Woran erkennt man, dass das Modalauxiliar polyfunktional ist?

a) Już całe trzy dni cię nie widziałam i nie mogłam / potrafiłam wytrzymać, musiałam koniecznie z tobą się spotkać (Reymont)

b) Ale jeśli pani zażada, mogę / ? potrafię się postarać o weksle gwarancyjne, a w Europie odeślę natychmiast pod wskazany adres.


12. Nennen Sie die wichtigsten Klassen der Partikeln! 13. Ordnen Sie die folgenden Interjektionen der jeweiligen

Klasse zu nach morphologischen (primäre, sekundäre, abgeleitete, nichtabgeleitete), semantischen (expressiv-emotionale, appellative und onomatopoetische) und syntaktischen Kriterien (satzgliedfähig, nicht satzgliedfähig):

bingo, bis, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, chrr, chu, ciach, ciao, cii, cip, cito, ciur, cup, cyk, cyt, człapu, czmych, ćśś, ćwir, dalibóg, darzbór, dlaboga, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et, eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fiut, ajajaj, łup, mach, łoł, łe, łuu, mniam, kysz, luli, mhm, nazad, nie, no, nuże, opa, pa, pardon, pas, paszoł, prr, precz, proszę, psik, pss, pst, psst,

Documents

[28145] Funktionswörter im Polnischen Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta