12
DER FUND VON Č ADJAVICA (Tafeln H í-V) Kroatien nnd. das benachbarte Dalmatien haben niancbe wertvolle Alter- íiimer aus der spätavarischen, bzw. postavarischen Zeit f'iir die friihmitíelalier- Jiche Vorgeschichte geliefert. Die geschichtliche Bedeutung derselben f'iir d ie gesamte ostenrpäische Vorgeschichte kann nicht genug eingeschätzt werden. Nim kam ein hochbede u tender Fund aus der frtihesten Avarenzeit im Kreis Dolnji Miholjac (ehem. Gespanschaft Virovitica), siidlich vom Dorf'e Č a đ avicu, in der Nähe des Bächleins Bran ji ska bei Erdarbeiten im Jahre 1929 znm Vor- schein, Es sollen zwei Menschenskelette in einer Tiefe von 180 cm gefunden worden sein. Die entdeckten Silbergegenstände wudren durch Profesor Hol- íiller an Ort und Stelle zusammengekauft. Weitere Ausgrabungen konnten aber aus technischen Griinden nicht mehr vorgenommen werden. Die gesam- ten Fundobjekte, die hier ani Taf. 111—V abgebildet sind. werden i ni Kroati- schen archeologischen Staatsmuseum in Zagreb aufbewahrt. Beschreibung der Fundobjekte 1. Siiberne Riemenzunge (Taf. III, 1—la). Stark beschädigt (vielleicht beini Auffinden). Starke Abiiutziingsspuren. Besteht ans zwei Silberplatten nnd einem Seitenstreifen. Die Technik der Graviernng JäJBt sich an f dem Bilde klar crkennen. Die eingetieften Linien wnrden mit Hilfe dicht nebeneinander eingc- schlagener Punkte gestärkt. An Hauptteilen des Musters kommen anBerdem aucli grôBere Punkte in Reim angebracht vor. Oben begrenzen das Muster drei Linien. Senkrecht ani dieselben stehen drei Paare von kleinen Linien. Die Riickseite war urspriinglich glatt. Die iinregelmäBigen Einkratzimgen anf der selben haben keine Bedevitiing. Der eingelassene Riemen war mit einem Niet befestigt worden. 2. Siiberne Ruck platí e einer älnilichen Riemenzunge (Taf. III, 2—2a). Starke Abnutzungsspuren. Ebenfalls unregelmäBige Einkratzungen. Ein Nagelloch. 3 . Eine gnt erhaltene, siiberne Riemenzunge ohne starké Abniitznngsspnren (Taf. III, 3—3a). Besteht ans zwei Platten nnd einem Seitenstreifen, die sehr sorgfältig znsammengestellt und verlotet sind. Pnnktierung der Linien, wie bei Nr. 1. Auch Begrenznng des Stiickes oben, wie bei derselben. Riickplatte л г о 11- kommen glatt. Ein Nagelloch. 4 . Silberschnalle (Taf. Ill, 4—4a). HohlgnB. Die eingetieften Linien am Schnallenkorper sind punktiert, wie bei Nr. 1 und 3. An der Riickseite sind zwei aus einem kannelierten Bande hergestellte Ose ň gelotet. Die Enden

Der Fund von Čadjavica

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 1/12

D E R F U N D V O N Č A D J A V I C A(Tafeln H í-V)

Kroatien nnd. das be nac hba r te Dalm atien hab en n iancbe wer tvol le Alter -í i imer aus der spätavar ischen, bzw. postavar ischen Zei t f'iir die fr iihmitíelalier-Jiche Vorgeschichte geliefert. Die geschichtliche Bedeutung derselben f'iir diegesamte os tenrpäische Vorgeschichte kann n icht genug eingeschätzt werden.

Nim ka m ein hochbede u tender Fun d aus der f r t ihes ten Ava renzei t im KreisDolnji Miholjac (ehem. Gespanschaft Virovitica) , siidlich vom Dorf 'e Čađavicu,

in der N ähe des Bächleins B ran ji ska bei E rda rbe ite n im Ja hre 1929 znm Vor-schein , Es so l len zwei Me nsch ensk elet te in e ine r Tiefe von 180 cm gefundenwo rden se in . D ie en td eck te n S i lberg egen s tänd e wu dren du rch Pro feso r Ho l -í i l l e r an Or t und S te l le zusammengekauf t . Wei te re Ausgrabungen konn tenaber aus techn ischen Gr i inden n ich t mehr vo rgenommen werden . D ie gesam-ten Fun do bj ek te , d ie h ier an i Taf. 111—V abg ebild et s ind . we rde n i n i Kroa t i-schen a rcheo log ischen S taa tsmuseum in Zagreb au fbewahr t .

Beschreibung der Fundobjekte1. Siiberne Riemenzunge (Taf. III, 1—la). Stark beschädigt (vielleicht beini

Auff inden) . Sta rke Abiiu tz i ingsspuren . Besteht ans zwei Si lberp lat ten nndeinem S eitenstreifen . Die Te chn ik d er G rav ier nn g JäJBt sich an f dem Bilde kla rcrkennen. Die einget ief ten Lin ien wnrden mit Hilfe d icht nebeneinander e ingc-schlagener Punkte gestärk t . An Haupttei len des Musters kommen anBerdemaucl i g rôBere Punk te in Re im angebrach t vo r . Oben beg renzen das Mus te rdrei Lin ien . Senkrecht an i d ieselben s tehen drei Paare von k leinen Linien . DieRiicksei te war urspr i ingl ich g lat t . Die i inregelmäBigen Einkratzimgen anf der selben haben keine Bedevitiing. Der eingelassene Riemen war mit einem Nietbefes t ig t worden.

2. Siiberne Ruck platí e einer älnilichen Riemenzunge (Taf. III, 2—2a).S t a r k e A b n u tz u n g s s p u r e n . E b e n f a l l s u n r e g e lm ä B ig e E in k r a t z u n g e n . E in

Nagelloch .3 . Eine gnt erhal tene, siiberne Riemenzunge ohne s ta rké Abn i i tznngsspnren

(Taf. III , 3— 3a). Besteht ans zwei Pl att en nnd einem Seitenstreifen , die sehrsorgfäl t ig znsammengestel l t und ver lo tet s ind . Pnnktierung der Lin ien , wie beiNr . 1 . Auch Begrenznng des St i ickes oben, wie bei derselben . Riickplat te л

го 11-

kommen glat t . Ein Nagelloch.

4. Silberschnalle (Taf. Ill , 4— 4a). Ho hlgnB . D ie einge tieften L inien am

Sc hna llenk orp er sind pu nk tier t , wie bei Nr. 1 un d 3. An der Riickseite sind

z we i a us e i ne m ka n ne l i e r t e n Ba nd e he rge s t e l l t e Oseň gelo tet . Die Enden

Page 2: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 2/12

5 6 N á n d o r F e t t í c h

dieser Oseň s ind s tark abgenii tz t . Auch sonst s ind Abnutzungsspuren fes t-zus te l len .

5. Silberne Giirteloerzierung (Pseudoíibel) (Taf. I ll , 5—5a). HohlguB. Ander R i ickse i te d re i Oseň (d ie mi t t le r e abgebrochen) , aus kanne l ie r tem Band ge-1'ormt. Die Enden der vorhandenen Oseň etwas abgenii tz t . Auch sonst z iemlichs t a r k é A b n u tz u n g s s p u r e n .

6. Silberne Armbänder, ein Pa ar (Taf. IV). Sorgfältige Arb eit. Das reich au s-geb i lde te S te rnmus te r bes teh t aus Ze l len , d ie mi t gekerb tem Drah t verbundensind . Ch arak ter is t i sch is t dabei , daB zwischen den hohen, schmalen Kästc hender äuBers ten iso l ier t s tehenden Glaseifassungen, uzw. an der Sei tenwand j ler -selben k lein e, ge ke rbt e D rah ts t i ick e s i tzen (s iehe Taf. IV, 2) . Sonst so l i noch d ieSch arnie rkon struk t ion des Bii gels , bezw . des Sternes besonde rs erw ähn t we rden .Die Kopfe d ieser K ons tn ik t ion , bes tehend aus kan ne l ie r tem Band , werden du rche in merk wurd ig es , zusammengebogenes S i lberbändchen zusamm engeha l ten .Dieses Bändchen hat einen halbkiigelformigen Kopf (Taf. IV, 2a). Die groBeZelle in der Mitte Taf. IV, 2—2a, hat noch die gelb-braune Glaseinlage. In denkleinen runden Zel len am Rande des Sternmusters s i tzen b laue Glasein lagen.Au ch die U- formigen Zellen im Ste rnm ust er h at te n iirspriinglich hell e Gla seinlage n, die a ber bis au f einige heraus gef alien oder gebroc hen sind. — De rBiigel des Armringes ist leer . An beiden Seiten hat er eine Einfassung in Formeines gekerb ten Drah tes . D ie be iden Enden des B i ige ls s ind mi t j e e inemk a n n e l i e r t e n B a n d a b g e s c h lo s s e n .

7. Silberne Ohrgehänge, ein P a a r (Taf. III , 6—7, 6a— 7a). Am unt ere n

Teile des Ringes bef inden s ich zwei Nodi mit Einfassungen, le tz tere aus gekerbtem Draht bestehend. Unten eine reich ausgebildete Sternkomposi t ion , bes tehend aus Granu la t ion und gekerb tem Drah t (Mus te r und Gegenmus te r ) . A lsBindeglied zum Ring d ienen zwei grof iere Kugeln , mit gekerbtem Draht e in-gefaBt.

8. Kleine Silberscheibe mit Ose (Taf . I I I , 8—8a) . Fragmentar isch erhal ten .Ornamen t ik e ingepreBt . Abnu tzungsspuren .

9. GroBer, massiver silberner Hahring (Taf. V). GroBter Du rchm esse r 22.4 cm.Sein Muster am Korper tei le besteht aus einget ief ten Rhomben, mit e inem Kii-gelchen in ihrer Mit te . Ch arak ter is t i sch ist d ie sch ach tbret ta r t ige A nord nun gdieser Rhomben. An der ver f lachten Kopfplat te s ind symmetr isch geordnete ,

einfach gravier te Muster angebracht . Am Rande der Kopfplat te s ind k leineDoppelkreise in einer Reihe eingeschlagen. AuBerdem fanden an der Kopfplat tedrei groBe Nägel mit s tark auslad ende m , sechseckig gebi ldetem Kopfe (zweikleinere und ein groBerer in der Mitte) Verwendung. Es ist die eigenartige, drei--te i l ige Bildung der ganzen Kopfplat te zu beachten .

Zeitstellung und kulturgeschichtliche Zugehôrigkeit des Fundes

Vor zehn Jahren , a ls der Fund zum Vorschein kam, ware es recht schwier iggewesen, uber d ie Bed eutun g desselben zu sp reche n. Sei t ab er du rch meine

Page 3: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 3/12

Der Fund von Čađavica 57

a r c h ä o l o g i s c h e n S i u d i e n i n d e r U d S S R d e r K u l t u r k r e i s d i e s e r S i l b e r f i m d e e n f -d e c k t u n d h i s t o r i s c h e r k l ä r t w u r d e , s t e h t a u c h d e r Č a d a v i c a - F u n d n i c h t m e h rso i so l i e r t d a . E s h a n d e l t s ic h h i e r u m d i e so g . M a r t i n o v k a - K u l t u r , g e n a n n tn a c h d e m F u n d o r t e d e s g r o B t e n u n d v i e ll e ic h t b e d e u t e n d s t e n S i l b e r s c h a t z e sd i e s e r K u l t u r i n d e r U k r a i n e , d e m D o r f e Martinooka, B e z i r k K a n e w i m e h e m .G o u v . K i j e w 1 ) . B e z e i c l m e n d f i i r d i e s e K u l t u r , d e r e n T r ä g e r A b k ô m m l i n g e d e sK e r n v o l k e s d e r l l u n n e n u n d d e r u r a l t e n g r e k o - s k y t h i s c h e n u n d s a r m a t i s c h e nB e v o l k e r u n g d e r m i t t l e r e n D n e p e r - G e g e n d w a r e n , is t e i n e i n h o c h s t e m G r a d ed u r c h g e f u h r i e A b s t r a k t ů m d e r a l t e n p o n t i s e h e n K u n s t m o t i v e , j a s o g a r d e rv e r s c h i e d e n s t e n A u s r i i s t u n g s g e g e n s t ä n d e , w i e S c h n a l l e n , F i b e l n , B e s c h l ä g e( P s e u d o s c h n a l l e n ) , P s e u d o f i b e l n u s w . ) , w i e es a u c h im F u n d e v o n Č a đ a v i c a a mk l a r s t e n z u m A u s d r u c k k o m m t . G h a r a k t e r i s t i s c h e r s c h e i n t a u c h , d a B F i l i g r a nu n d Z e l l e n te c h n i k d e r v o r a n g e h e n d e n H u n n e n z e i t i m n e u e n M a t e r i a l d i e s e rK u l t u r , i n S i l b e r , i h r e w e i t e r e V e r w e n d u n g l i n d e n . U r a l t e T r a d i t i o n e n d e rs i i d r u B i s c h e n M e t a l l k u n s t s p i e g e l n s i c h i n d i e s e n S i l b e r g e g e n s t ä n d e n w i e d e r .ja s o g a r i n d e n F u n d k o m b i n a t i o n e n d e r S c h ä t z e u n d G r a b f u n d e d i e s e r K u l t u r ,w o h l a u c h e t h n o l o g i s c h b e g r i i n d e t , w i e e s i n a l i e n S t e p p e n k u l t u r e n d e r F a l l z i is e in p f l e g t. U b e r d ie E n t s t e h u n g u n d B e d e u t u n g d i e se r m e r k w i i r d i g e n , a b s t r a -h i e r t e n B e s c h l a g t y p e n b i t t e i n m e i n e m e r w ä h n t e n B u c h , K a p i t e l X (Der Kullur-kreis der »Pseudoschnallen«), S . 2 8 0 ff. n a c h z u l e se n .

M i t d e m F u n d e v o n Č a đ a v i c a b e s c h ä f t i g t e s i c h A . A l f o l d i i m Minns Volumed e r Z e i t s c h r i f t E S A , B d . IX , H e l s i n k i , 19 3 4 , S . 3 0 0 f. E i n e A n a l y se d e r F u n d -o b j e k t e f e h lt b e i i h m v o l l k o m m e n . D e n S i n n o d e r d i e E n t s t e h u n g d e r m e r k

w i i r d i g e n K u n s t m o t i v e u n d K u n s t f o r m e n u n b e a c h t e t l a s s e n d , w i e s e r a u f d i eP a r a l l e lf u n d e h i n u n d b e s t i m m t e d ie B e d e u t u n g d e r g a n z e n F u n d g r u p p e d a h i n ,» d a B s ie f o r m a l e u n d m o t i v i s c h e V o r a u s s e t u n g e n f i ir d i e s o g . H a c k s i l b e r f u n d ei n s i c h b i i r g t . D i e B r i i c k e z i i d i e s e r s p a t e r e n F u n d k l a s s e b i l d e t d e r b e d e u t e n d eS i l b e r s c h a t z v o n Z a l e s i e ( G a l i z i e n , Č o r t k o w e r K r e i s ) i m W i e n e r K u n s t h i s t o -r i s c h e n M u s e u m , d e r m i t d e m S i l b e r s c h a t z — a u c h d a s M a t e r i a l i s t h i e r n i c h tg l e i c h g i i l t i g — v o n Č a đ a v i c a е щ е V e r k n i i p f i m g e n a u f w e i s t . . . «

S o w e i t i c h d i e F a c h l i t e r a t u r i i b e r b l i c k t e n k a n n , i s t d i e s d i e e i n z i g e M e i n u n g

i i b e r d e n F u n d v o n Č a đ a v i c a . L e i d e r f e h l t b e i d e r s e l b e n d i e f a c h m ä B i g e A u f -n a h m e , B e s c h r e i b u n g u n d A n a l y s e d e r e i n z e ln e n F u n d o b j e k t e v o l l k o m m e n , w i ea u c h i m F a l l e d e s F u n d e s v o n Z a le s i e, d e r z w e i f e ll o s z u d e n b e d e u t e n d s t e n

P a r a l l e l e n z u m Č a đ a v i c a f u n d e g e z ä h l t w e r d e n k a n n . B e i d e r w e i t e r e n A r b e i th e l f e n a l s o v o r a l l e m d i e e i n z e l n e n F u n d o b j e k t e v o n Č a đ a v i c a s e lb s t . D e s h a l bs c h a u e n w i r u n s a l s o z u e r s t d i e s e l b e n n ä h e r a n .

S c h o n d ie g r a n u l i e r t e n O h r g e h ä n g e ( T af . I l l , 6— 7) u n d d i e A r m r i n g e m i td e r k o m p l i z i e r t e n Z e l l e n t e c h n i k (T a f . IV ) w e i se n a u f e i n e so l i d e , g u t a u s -g e b a u t e W e r k s t a t t - T ä t i g k e i t d e r Ze it h i n . E i n e A n a l y s e d i es e r w i r k i m g s v o l la u s g e s t a t t e t e n S c h m u c k s a c h e n , d i e i c h h i e r i n i h r e n k l e i n s t e n E i n z e l h e i t e n

J) Die erste Besprechun g dieser Kultur in Archaeologia Hu nga rica, Bd. XXI, S. 282 ffmeinem Werk, Metallkunst der Altungaren,

Page 4: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 4/12

58 N á n d o r F e 11 i c h

i i ich t vorf i ihren kann, erg ib t d ie engste Verwandtschaf t d ieser Technik mit denProdukten der pontischen Goldsehmiedewerkstät ten . Es is t sogar ganz verbliif-

fend, wie diese alte technische Tradition in einem so sproden Metali, wie esdas Si lber is t , t ro tz der groBten teclmischen Schwier igkei ten , beibehal ten werdenkonn te. Diese beiden Arbei ten er in nern uns an d ie besten Goldsacl ien derGoten- nnd Himnenzei t Si idruss lands . Hente s ieht man anch scl ion d ie l i is to-r ische Begr i indung der Verwendimg dieses fur fe ine Schmucksachen wenigergeeigneten Metal ls . Nac h der K atas troph e des Hu nne nreic hes b rac h au ch dasganze wirtschaftliche System dieses r iesigem Reiches f iir eine kurze Zeit zu-sammen. Bald ents tand aber auf Grund desselben Systems eine nene Ordnungdes Wir tschaf ts lebens sowohl in Si idruBland, wie in den wicht igeren Gegendendes Hunnenreiches . An Stel le des Goldes t r i t t mm das b i l l igere Edelmetal l , dasSilber , das s ich als Tauschmater ial f i i r Lebensmit te l nnd verschiedene Rohpro-

dukte in groBen Massen aus dem ostromischen Reiche und aus Pers ien bezieheulieB. So ents tand eine neuar t ige Metal lkunst und bald anch eine neue Technikneben der a l ten , t rad i t ionel len Goldschmiedeteclmik . Die Ohrgehänge und Arm-r inge von Čađavica bewahren also noch d ie a l te Technik .

Die neue Welt k i indet s ich aber in den Beschlägen (Taf . I l l , 4—5) , Riemcn-zum gen (Taf. IIT, 1, 3) nn d im groBen Halsr ing (Taf. V) am klar ste n. Bei E rjdii-rung derselben so l i zuers t das ziemlich k lar erhal tene Tiermotiv der Riemen-zunge Taf . I I I , 3 betra chte t werd en. Drei inal un tere inan der is t h ier das be kan nte»Tierpaar« der Himnenzei t aus Kertsch2), als Ziermotiv verwendet . Das Gold-s t i ick von Ker tsch s tammt aus der Hunnenzei t . Sein Tiermotiv is t scl ion inderselben symmetr ischen Komposi t ion gehal ten , wie auf unserer Riemenzungc.

Die einzelnen Formen seines Tierkorpers s ind aber weniger s t i l is ier t : s ie lassensich t ro tz Goldzel lentechnik besser erkenenn. Man s ieht k lar , daB es s ich h ieru in d ie Wiedergabe des an t iken Gre i f en hande l t . An unsere r R iemenzungcläBt sich die A rt des T ieres nich t me hr bes tim m en. Na tur i i ch sind a u ch diebeiden Ziermotive der anderen Riemenzunge von Čađavica (Taf . I I I , 1 ) a lsI iere zu betrachten . Es handel t s ich bei a l ien so lchen symmetr isch angeordnetenľ ierkomposi t ionen um die ausgebrei te te Dars tel lung eines einzigen Tieres ,wobei imnier d ie beiden Sei ten desselben Tieres abgebildet werden. Diese merk-л vurdige Darste l lungsw eise ents tand Bei den a l ten Stepp env olkern Si idruBlands,

a ls e ine der be l iebtesten Abst rakt ionen der ant iken Tierbi lder . Das Tiermot iv

Taf. I l l , 1 ist so star k ab stra hier t , daB die Fo rm en des t ierischen Leibes nicht

mehr e rkennbar s ind. Nur sovie l läBt sich vermuten, daB oben die beiden Seitendes Tierkopfes, unten dagegen der Korper dargestel l t sein sol i .

Au ch der groBe H alsrin g (Taf. Y) ha t auf seiner Kop fpla t te ä hnlic he sy m-

metr i sche Tierkomposi t ionen aufzuweisen. Nur die Darste l lung i s t h ie r noch

mehr ause inandergefa l len . In der Form dieser Kopfpla t te e rbl ickt man le icht

die Vere infachung von zwei symmetr i sch angeordneten Tierkbpfen, in der Art .

2) Ba y e, Les tombeaux des Goths en C r i- Paris, 1908 Fig. 3.

mée, Mém. de la Soc. d . Ant iquaires , LXVII,

Page 5: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 5/12

Der Fund von Čađav ica 59

vvie etw a an den ber i ihm ten goldenen Ar m ban dern des hunnenze i t l ichen Fun desvon Puazta Bakoď). Die drei groBen sechseckigen Knop f e am Ha lsring vonČađavica s ind Rudimente der groBen Steinein lagen, d ie symmetr ische, e ingra-v ier te Ornamentik dagegen ein Zeichen des zoomorphen Charakters . Nati i r l ichmuB auch der auBerordentl ich sorgfäl t ig bearbei te te Ring als Tierkorper ( Imi-t ierung des Fel les) angesehen werden. Das ganze Stuck b i ldet e inen einhei t-l ichen Organismus, der s ich auf ural te Uber l ieferung der Metal lkunst in Si id-ruBland zuriickfiihren UiBt.

Was nun d ie beiden Beschläge (Taf . I l l , 4 , 5) anbelangt , is t der zoomorpheCharakter bei denselben auf den ers ten Blick kaum erkennbar . Ein ige Einzel-hei ten derselben verraten aber den eigent l ichen Sinn d ieser merkwiird igen ,sonst vol lkommen unvers tändlichen Formen. Die Schnal le hat e ine fas t gänzl ichgeometr is ier te Form, d ie ich besser abstrahier t nennen mochte. Eine lange Reihevon verwandten Schnal len und Beschlägen, d ie h ier n icht vorgef i ihr t werdenkan n, beweis t , daB diese Schnal le e ine Tier f igur in Oben ansic ht vera nsch au-l ic l ien wil l . Ohne Heranziehen der mehr organisch gehal tenen ähnlichen Tier schnallen ist es fast unmoglich, diese Schnalle in alien ihren Einzelheiten zuanalysieren . Es geni ig t zu sagen, daB der Schnal lenr ing dem Tierkopfe, derBeschlagtei l dem t ier ischen Korper entsprechen wil l . Rudimente des Fl i igelss ind an beiden Sei ten , zwischen Kopf und Korper zu sehen. Auch d ie Ohrensind oben, in Form von je einer dreieckigen Eintiefung an den beiden Seitender Ril le f i i r den Schnal lendorn , angedeutet . Die Endigung des Beschlagtei lesist breit und spitzig gebildet. Ein Yergleich dieser Einzelheit mit anderen verwandten Tierschnal len ermit te l t uns den Sinn derselben: es handel t s ich h ierum die in d iesem Kunstkreise i ib l iche St i l is ierung des Schwanzes . Am Beschlag-stiicke Taf. I ll , 5 ist dieselbe Einzelheit in einer f iir uns besser ver stän dlic henPropor t ion gehal ten . Der t ier ische Charakter d ieses Beschlagst i ickes kann nachder je tz t durchgef i ihr ten Analyse der Tierschnal le n icht mehr problematischerscheinen. Es handel t s ich h ier um die Kombinat ion von Pseudof ibel , wieetwa der jenigen von Kiskoros , Grab 94) und von Lyra- formigen Tierschnal len ,wie z . B . den jen igen von Pécs -Gyárváros 5 ) .

Ke hren wir nun z um erw ähn ten F un d von Zales ie zur i ick . Im Ja nu ar 1941hatte ich in Wien Gelegenhei t , d iesen sei t a l ten Zei ten bekannten , aber immerunr icht ig beur tei l ten Fund, wohl e inen der a l lerwicht igs ten f i i r d ie s i idost-

eu ropä ische \r

orgeschichte , e iner gr i indl ichen Untersuchung zu unterziehen6

) .3) H a mp e l , Alterthumer d. frulien Mittel- antiken Gold — und Silber — Monumente des

alters in Vngarn, Braunschweig, 1905, ITÍ. K. K. Milnz-und Antiken-Cabinettes inTaf. 2, 2. Wien, Wien, 1850. S. 80. ff. Nr. 101—116, Ta-

4) AH , XXI, Taf. CXX VI, 11—16, 17—18. fel S. V I I I - X . Sacke n-Ken ner, Die Sammlun-5) ESA, IX, Helsinki, 1934, S. 299, Taf. IIľ, gen des K. K. Miinz- und Antiken-Cabinetes,

1. un d 3. W ien, 1866, S. 33 1, Nr . 2—4; S. 334, 28 c, 29,°) J. G. Seidl, Chronik der archäologischen 33, 36, 37; S. 338, Nr. 106—108; S. 339, Nr. 161;

Funde in der Osterr. Monarchie, I, (1840— S. 340, Nr . 211, 213, 214. Fii r die giitig e M it-1845), Wien, 1846, S. 21—23. J . Arne th , Die tei lung dieser l i terarischen Daten, sowie f i i r

Page 6: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 6/12

60 N á n d o r F e t t í c h

I n e i n e r M o n o g r a p h i e , d i e v o r l ä u f i g e r s t i m M a n u s k r i p t v o r l i e g t , h a b e i c h d i ez e i t l i c h e , g e s c h i c h t l i c h e , s o w i e e t h n o l o g i s c h e S t e l l u n g d e s s e l b e n h e r ä u s g e a r -

b e i te t . E s e r g a b e n s i c h d a r a u s fi ir d e n Č a đ a v i c a - F u n d f o l g e n d e F e s t s t e l l i m g e n :D i e b e i d e n F u n d e v o n Č a đ a v i c a u n d Z a l e s i e s i n d v o l l k o m m e n g l e i c h z e i t i g u n dg e h o r e n i n d e n s e l b e n K u l t u r k e i s . S i e s t a m m e n a u s d e r Z e i t u m 5 5 0 n . C h r .u n d s i n d s i i r u s s i s c h e A r b e i t e n a u s d e m K r e i s e d e r M a r t i n o v k a - K u l t u r . D i ee r s t e B e a r b e i t u n g d e r S c h a l e ( d e r O m p h a l o s ) g e h t n o c h i n d a s 2 . — 3 . J a h r z e h n td e s V I . Jh - s z u r i i c k (Konstantinopler Arbeit). D i e s t a r k s t i l i s i e r t e M u s t e r u n gu m d e n O m p h a l o s s t a m m t d a g e g e n a u s d e r P o n t u s g e g e n d , w a h r s c h e i n l i c h a u sKertsch (Pantikapaion), w o a u c h n o c h m e h r e r e S t i i c k e , z . B . d i e g r a n u l i e r t eK e t t e h e r g e s t e l l t z u s e i n s c h e i n e n . D i e s e K e t t e m i t i h r e r G r a n u l a t i o n u n d Z e l l e n -t e c h n i k l ä u f t m i t d e n O h r g e h ä n g e n u n d A r m b ä n d e r n d e s Č a đ a v i c a - F u n d e sv o l l k o m m e n p a r a l l e l . H i e r m u B e i n e g e m e i n s a m e W e r k s t a t t v o r a u s g e s e t z t

w e r d e n . D b r i g e n s h ä n g t d i e M e h r z a h l d i e s e r F u n d e u n d d i e e i g e n t u m l i c h eF u n d k o m b i n a t i o n m i t d e n A b k o m m l i n g e n d e r H u n n e n , d i e d i e l o k a l e n V o l k s -c l e m e n t e d e s m i t t l e r e n D n e p e r g e b i e t e s , A b k o m m l i n g e d e r a l t e n S k y t h e n u n dS a r m a t e n w i r t s c h a f t l i c h , g e w i B a u c h p o l i t i s c h n e u o r g a n i s i e r t h a t t e n , e n g s t e n sz u s a m m e n . D i e H a c k s i l b e r f u n d e s t a m m e n a u s e i n e r v i e l s p ä t e r e n ( e t w a h a l b -t a u s e n d J a h r e s p ä t e r e n ) Z e it u n d k o n n e n m i t d i e s e r t y p i s c h k u t r i g u r i s c h e nM i n t e r l a s s e n s c h a f t n i c h t i n e i n e d i r e k t e V e r b i n d u n g g e b r a c h t w e r d e n . M a r t i -n o v k a , Z a l e s i e u n d Č a đ a v i c a , a l s F u n d o r t e v o n e n g v e r w a n d t e n g r o B e n S i l b e r -f u n d e n d e s V I . Jl i- s l a s s e n u n s d e n g e s c h i c h t l i c h e n V o r g a n g v e r g e g e n w ä r t i g e n ,d e m d i e E n t s t e h u n g d i e s e r s u d r u s s i s c h e n s p ä t h u n n i s c h e n K u l t u r u n d i h r e A n s -b r e i t u n g n a c h W e s t e n z u v e r d a n k e n i s t . D u r c h d i e s e r e i c h e n F u n d e w i r d e i n

l i e l l e s L i c h t a u f d i e Z u s t ä n d e i n S i i d r u B l a n d i m A u g e n b l i c k e d e r V e r e i n i g u n gd e r m o n g o l i s c h e n P s e u d o - A v a r e n u n d d e r H u n n e n , b e z w . i n d e r Z e i t d e s g e m e i n -s a m e n E i n z u g e s i n d a s K a r p a t h e n b e c k e n , w o b e i H a u p t s t e l l e n d e r O p e r a t i o n e nS i e b e n b i i r g e n u n d d i e G e g e n d e n a n d e n F li i ss e n D r a u u n d S a v e w a r e n , g e w o r -f e n . E i n e B e a r b e i t u n g d e s g e s a m t e n e i n s c h l ä g i g e n M a t e r i a l s , w i e i c h s i e i nm e i n e m Z a l e s i e - B u c h v o r g e n o m m e n h a b e , w i r d u b e r d i e E i n z e l h e i t e n d i e s e sg e s c h i c h t l i c h e s B i l d e s w e i t e r e A u f s c h l i i s s e b r i n g e n k o n n e n . W a s d e n F u n d v o nČ a đ a v i c a a n b e l a n g t , g e n i i g t e s h i e r a u f d i e s e n g e s c h i c h t l i c h e n H i n t e r g r u n dh i n g e w i e s e n z u h a b e n . W i e t i e f g e h e n d a b e r e t h n o l o g i s c h e P r o b l e m e b e i s o l ch e nF u n d e n e r f a B t w e r d e n k o n n e n u n d m i i s s e n , k a n n u n s d a s V o r k o m m e n e i n e ss c h e i n b a r g a n z u n b e d e u t e n d e n F u n d o b j e k t e s v o n Č a đ a v i c a : T a f . I l l , 8 z e i g e n .

I e c h n i s c h , w i e s t i l i s t i s c h s e h e i n t e s a u s d e m G e s a m t b i l d e d e s F u n d e s h e r a u s -z u f a l l e n . D i e v e r w a n d t e n F u n d e e n t h a l t e n a b e r d i e s e p r i m i t i v e n F a b r i k a t e , w i ee s s i c h i n E S A , IX , T a f . I I I , 9 a u f K . 2 9 9 , o d e r A rh a e o l o g i a i É r t e s i t o X L V H( 19 3 4) , A b b . 6 1 , 6 — 8 , 1 0 u n d i n a n d e r e n V e r o f f e n t l i c h u n g e n f i n d e n l ä B t , z i e m l i c hg e w o h n l i c h . S o l i e s s i c h h i e r n u n u m e i n » W e i t e r l e b e n d e s G e s c h m a c k e s d e ri l l y r i s c h e n V o l k s s c h i c h t « — w i e K a t h a r i n a P o l l - M á r k i s c h r e i b t ( a . a . O . S . 6 1 )

die l i ebenswurd ige Unters t i i t zung meiner For -schungen im Kuns th i s to r i schcn Museum b in

i c h H e r n D i r e k t o r E i c h l e r s e h r z u m D a n k everpfl ichtet .

Page 7: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 7/12

Der Fund von Čađavica 61

h a n d e l n , o d e r m i l s s e n h i e r b o d e n f e s t e G r i m d l a g e n f i i r d a s w e i t e r e B l i i h e n v o ns o l c h e n p r ä h i s t o r i s c h e n K n n s t r i c h t u n g e n v o r a u s g e s e t z t w e r d e n ? D i e g e s c h i c h t -

l i c h e B e h a n d l u n g d i e s e s P r o b l e m s f ä l lt a u s d e m R a h m e n d i e s e r e i n f a c h e nB e s p r e c h u n g d e s Č a d a v i c a - F n n d e s a u s . E i n e g r i i n d l i c h e B e h a n d l u n g d e r m i ld e m Č a d a v i c a - F u n d e e n g v e r w a n d t e n F u n d e w i r d a b e r a u c h d i e s b e z i i g l i c h d e me t h n o l o g i s c h e n F a k t o r R e d l i n i n g ( r a g e n m i i s s e n .

B U D A P E S T N Á N D O R F E T T I C H

Page 8: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 8/12

Page 9: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 9/12

VJESTNIK HRVATSKOGA ARHEOLOŠKOGA DRUŠTVA N. S. XXII-XXI11. 1941/42. TAFEL HI

Nándor Fettich: Der Fund von Čađavica

Page 10: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 10/12

VJESTNIK HRV ATSKO GA ARHEO LOŽKOGA DRU ŽTVA N. S. XXII-XXI1I 1941/42. TAFE L IV

la 2a

Nándor Fettich: Der Fund von Čađavica

Page 11: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 11/12

Page 12: Der Fund von Čadjavica

8/3/2019 Der Fund von Čadjavica

http://slidepdf.com/reader/full/der-fund-von-cadjavica 12/12

VJESNIK HRV ATSKO GA A RHEOLOŠKOG A DR UŠTV A N. S. XXII-XX III 1941/42. TAFEL V

lb

Nándor Fettich: Der Fund von Čađavica