Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LANDOLT-BORNSTEIN ZAHLENWERTE UND FUNKTIONEN
AUS PHYSIK . CHEMIE . ASTRONOMIE· GEOPHYSIK
UND TECHNIK
SECHSTE AUFLAGE
UNTER VORBEREITENDER MITWIRKUNG VON
J.D'ANS . A.EUCKEN t . G.JOOS . W A.ROTH t
HERAUSGEGEBEN
VON
J. BARTELS . P. TEN BRUGGENCATE . K. H. HELLWEGE KL. SCHĂFER . E. SCHMIDT
n. BAND EIGENSCHAFTEN DER MATERIE IN IHREN AGGREGATZUSTĂNDEN
3. TEIL
SCHMELZ GLEICHGEWICHTE
UND GRENZFLĂCHENERSCHEINUNGEN
Springer-Verlag Berlin Heidelberg GmbH 2013
EIGENSCHAFTEN DER MATERIE IN IHREN AGGREGATZUSTĂNDEN
3. TEIL
SCHMELZGLEICHGEWICHTE UND GRENZFLACHENERSCHEINUNGEN
BEARBEITET VON
E. BEGER . K. BRATZLER . A. DIETZEL . J. L. v. EICHBORN W. EITEL . G. G. GRAU . A. KOFLER . KL. SCHĂFER . H. SCHOLZE
J. STAUFF . R. VOGEL . A. WACKER . G. WEITZEL
HERAUSGEGEBEN VON
KLAUS SCHAFER UND ELLEN LAX
MIT 998 ABBILDUNGEN
Springer-Verlag Berlin Heidelberg GmbH 2013
ALLE RECHTE,
INSBESONDERE DAS DER VBERSETZUNG IN FREMDE SPRACHEN, VORBEHALTEN.
OHNE AUSDRVCKLICHE GENEHMIGUNG DES VERLAGES
IST ES AUCH NICHT GESTATTET, DIESES BUCH ODER TEILE DARAUS AUF PHOTO
MECHANISCHEM WEGE (PHOTOKOPIE, MIKROKOPIE) ZU VERVIELFALTIGEN.
ISBN 978-3-662-43268-6 ISBN 978-3-662-43332-4 (eBook) DOI 10.1007/978-3-662-43332-4
© BY SPRINGER-VERLAG BERLIN HEIDELBERG 2013 Urspriinglich erschienen bei Springer Verlag OHG., Berlin/G1lttigen/Heidelberg 2013
Softcover reprint of the hardcover 6th edition 2013
Vorwort. Band II des Landolt-Börnstein umfaßt die Zahlenwerte und Funktionen der Materie in
ihren Aggregatzuständen. Mit Band I zusammen stellt er die eigentliche Neuauflage des alten Werkes dar. Für die Gesamtanlage beider Bände gilt das gleiche, und wir verweisen deshalb auf die ausführlichen Darlegungen von A. Eucken im Vorwort des Bandes I, möchten jedoch im folgenden die wichtigsten Gesichtspunkte aufführen.
Um den Umfang des Werkes in erträglichen Grenzen zu halten, ist eine Beschränkung in zweierlei Weise nötig gewesen:
1. Es wurde darauf verzichtet, von jedem untersuchten Stoff Zahlenangaben zu bringen. Die Auswahl der Stoffe, für die Zahlenwerte aufgeführt wurden, erfolgte u. a. nach ihrer Bedeutung für das jeweilig behandelte Gebiet. Zur Ergänzung sind für weitere Stoffe oft Literaturhinweise gegeben. Bei diesen wurde das Schwergewicht auf die neuere Literatur gelegt. Der Benutzer findet ältere, hier teilweise nicht mehr aufgeführte Arbeiten in den früheren Auflagen des L an do I tBörnstein.
2. Es wurden aus den vorliegenden Meßergebnissen möglichst Bestwerte ermittelt und nur diese angegeben. Weichen die Zahlenangaben in der Literatur, insbesondere bei Verwendung grundsätzlich verschiedener Meßmethoden stark voneinander ab, so sind mehrere Werte gebracht.
Die Anordnung der chemischen Verbindungen erfolgte meist nach den auf den Seiten X u. XI angegebenen Regeln.
Von den vorgesehenen 7 Teilbänden des Bandes II: 1. Teil: Mechanisch-thermische Zustandsgrößen 2. Teil: Gleichgewichte außer Schmelzgleichgewichten, 3· Teil: Schmelzgleichgewichte, Grenzflächenerscheinungen, 4- Teil: Kalorische Zustandsgrößen, 5· Teil: Physikalische und chemische Kinetik, Akustik, 6. Teil: Elektrische Eigenschaften und optische Konstanten (1. Teil), 7· Teil: Optische Konstanten (2. Teil) und magnetische Eigenschaften,
kann als erster der Teilband 3 vorgelegt werden. Er enthält die Schmelzgleichgewichte und die Grenzflächenerscheinungen (Kapillarität und Adsorption).
Den Autoren der Einzeltabellen, die die Drucklegung dieses Teilbandes schon jetzt ermöglichen, sowie den Herren Professoren M. Hansen und E. Jänecke, die liebenswürdigerweise erlaubten, Abbildungen aus ihren Handbüchern zu benutzen, sei an dieser Stelle gedankt.
Unser Dank gebührt ferner den Herren Dr. G. G. Grau und Dr. W. Auer, die uns an vielen Stellen in uneigennützigster Weise unterstützten, und vor allem dem Springer-Verlag, der sich vorbildlich für den raschen Druck und die vorzügliche Aufmachung des Buches einsetzte.
Heidelberg, im September 1955. Die Herausgeber.
Inhaltsverzeichnis. 22 27 Schmelzgleich gewichte.
22 271 Schmelzgleichgewichte von Metall-Legierungen (incl. Systeme aus Metallen und C, 0, S, Se, Te, N, P, As, Si, B) (R. Vogel)
22 2711 Binäre Systeme . . . . . A. Erläuterungen . . . . B. Verzeichnis der Systeme C. Die Systeme
22 2712 Ternäre Systeme . . . . . A. Erläuterungen . . . . B. Verzeichnis der Systeme C. Die Systeme .....
22 272 Schmelzgleichgewichte binärer und ternärer Systeme anorganischer Verbindungen und reziproker Salzpaare mit Ausnahme silikatisd:J.er Verbindungen (A. Dietzel und H. Scholze) 222720 Vorbemerkungen ............ . 222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise 22 2722 Die Systeme . . . . . . . . . . . . . . .
A. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung ohne Temperaturmioimum. 132. - B. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung mit Temperaturminimum. 135. - C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 137. - D. Binäre Systeme mit einer inkongruent schmelzenden Verbindung. 150. - E. Binäre Systeme mit eioer kongruent schmelzenden Verbindung. 156. - F. Binäre Systeme mit mehreren Verbiodungen. 172. - G. Unvollständige binäre Systeme. 196. - H. Ternäre Systeme. 202. - K. Reziproke Salzpaare. 235.
22 2723 Literatur zu 22 272 . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . .
22273 Sdlmelzgleichgewichte silikatischer Systeme (W. Eitel) 222731 Vorbemerkungen ... 22 2732 Verzeichnis der Systeme . . . . . . . . . . . 22 2733 Die Systeme . . . . . . . . . . . . . . . .
A. System mit Si02 • 272. - B. Systeme mit Alkalien. 273. - C. Systeme mit Erdalkalien 279. -D. Systeme mit Schwermetalloxyden. 292. - E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 301. - F. Systeme mit SchwermetalloxydenMe20 3 • 332. - G. Systeme mit DioxydenMe02 • 337. -H. Borosilikat- und Phosphatsilikatsysteme. 341. - ]. Silikatsysteme mit Halogensalzen. 346. -K. Silikatsysteme mit Sulfiden. 346. - L. Silikatsysteme mit Wolframaten, Carbonaten usw. 347.
22274 Schmelzgleidlgewichte in organischen Systemen (A. Kofler) 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer Systeme
I. Verzeichnis der Systeme . . . . . . . . . . I I. Diagramme . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Systeme mit Mischkristallbildung. 365. - B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 368. - C. Mischungslücken der flüssigen Phasen. 374.
III. Tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Systeme mit Mischkristallbildung. 375. - B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 376. - C. Mischungslücken der flüssigen Phasen. 384.
Seite
1
1
4 6
68 68 72 74
98
99 132
271 271 272
375
IV. Literatur zu 22 2741 . . . . . . . . 385
22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer Systeme . 387 I. Verzeichnis der Systeme 387
II. Diagramme . . . . 389 III. Tabellen . . . . . . . 391 IV. Literatur zu 22 2742 394
22 275 Schmelzgleichgewichte in anorganisch-organisd:J.en Systemen (A. Kofler)
222750 Vorbemerkungen .......................... 395
VIII Seite
222751 Binäre Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395 I. Verzeichnis der Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
II. Binäre Systeme eines Elements und einer organischen Verbindung 398 III. Binäre Systeme einer anorganischen und einer organischen Verbindung 398
A. Diagramme. 398. - B. Tabellen. 400.
222752 Ternäre Systeme . . . . . . 401 I. Verzeichnis der Systeme 401
II. Diagramme . 402 III. Tabellen . . . 402
222753 Literatur zu 22275 403
23 Charakteristische Konstanten für das Gleichgewicht an Phasengrenzflächen.
231 Grenzflächenspannung (Grenzflächentension). 2310 Allgemeines (Kl. Schäfer) ........................ .
23 11 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft (Oberflädlenspannung) und Paramor (E. Beger) 23 110 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise . . . . . . . . . . . . . .
231110 Vorbemerkungen. 407. - 231111 Elemente. 407. - 231112 Anorganische Verbindungen. 408. - 231113 Organische Verbindungen. 408. - 231114 Technische Substanzen. 420.
23112 Wertetabelle . . . . . . 231120 Vorbemerkungen 231121 Zahlenangaben 231122 Diagramme ...
23 113 Parachor . . . . . . . 23 1130 Vorbemerkungen 231131 Atom-Parachore 231132 Bindungs-Parachore 231133 Gruppen-Parachore
23114 Literatur zu 2311
2312 Grenzflädlenspannung von Lösungen gegen Luft (J. Stauff) 23 121 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise
231211 Vorbemerkungen .... 231212 Anorganische Substanzen 231213 Legierungen . . . . . . 231214 Organische Substanzen . . 231215 Substanzen nach Lösungsmitteln geordnet
23122 Wertetabellen . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1220 Vorbemerkungen . . . . . . . . . . . 23 1221 Anorganische Substanzen in wäßriger Lösung 231222 Sondertabelle NaCl mit HCl, KCl und Rohrzucker in wäßriger Lösung 23 1223 Organische Substanzen in wäßriger Lösung . . . . . . . . . 23 1224 Einige anorganische Substanzen in organischen Lösungsmitteln 23 1225 Organische Substanzen in organischen Lösungsmitteln 23 1226 Legierungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23123 Diagramme
2313 Grenzflächenspannungzweier nidltmisdlbarer Flüssigkeiten (J. Stauff)
23 131 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise . 231311 Vorbemerkungen .... 231312 Anorganische Substanzen 231313 Organische Substanzen .
23132 Wertetabellen . . . . . 23 1320 Vorbemerkungen . . .
420 420 421 431 432 432 432 433 433 433
437 437 437 438 438 444 446 446 447 447 448 449 450 452 452
457 457 457 458 461 461
IX
231321 Grenzflächenspannung von Wasser gegen nichtwäßrige Flüssigkeiten . 462 23 1322 Grenzflächenspannung nichtwäßriger Flüssigkeiten gegen Quecksilber 463 23 1323 Grenzflächenspannung wäßriger Lösungen gegen organische Flüssig-
keiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 231324 Grenzflächenspannung nichtwäßriger Lösungen gegen Wasser . 464 23 1325 Grenzflächenspannung von Lösungen organischer Substanzen gegen
Quecksilber 465 23 133 Diagramme . . . . 465 23 134 Literatur zu 23 12 und 23 13 468
2314 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflädlen 23141 Vorbemerkungen. (G. G. Grau/ J. L. v. Eichhorn) 473 23142 Werteta belle. (G. G. Grau) . . . . 474 23143 Literatur zu 2314· (G. G. Grau) . . 485
2315 Grenzflädlenfilme auf Wasser (G. Weitzel) 23150 Vorbemerkungen ........................... 487 23151 Wertetabelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
231511 Verzweigtkettige Monocarbonsäuren. 488. - 231512 Alkylsubstituierte Bernsteinsäuren und deren Halbester. 490. - 231513 Verzweigtkettige Oxysäuren. 491. - 231514 Ungesättigte Monocarbonsäuren. 491. -231515 Verzweigtkettige Alkohole und deren Ester. 492. -231516 Langkettige sekundäre Alkohole. 492. - 231517 Alicyclische Verbindungen. 493-
23 152 Literatur zu 23 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
23 2 Adsorption (K. Bra tzler).
2321 Adsorption aus der Gasphase 23210 Allgemeines ......... . 23211 Wertetabellen und Diagramme ..
232111 Adsorption an Aktivkohle I. Organische Verbindungen. 497. - II. Anorganische Stoffe. 510.
23 2112 Adsorption an Kieselgel . . . . . . . . . . . 232113 Adsorption an Tonerdegel . . . ...... . 232114 Adsorption an verschiedenen Adsorptionsmitteln
23212 Literatur zu 2321 ................ .
23 22 Adsorption aus flüssiger Phase an pulverförmigen Adsorptionsmitteln 23 220 Vorbemerkungen und Inhaltsübersicht 23221 Adsorption aus wäßriger Lösung ..... 23 222 Adsorption aus Petroläther . . . . . . . 23 223 Adsorption aus organischen Lösungsmitteln 23 224 Literatur zu 23 22 . . . . . . . . . . .
233 Chromatographie (Papier-Chromatographie) (A. Wacker).
2331 Vorbemerkungen .....
2332 Zahlenangaben für Rf-Werte
23 33 Literatur zu 23 3
Die Grundsätze für die Anordnung der chemischen Verbindungen innerhalb der einzelnen Tabellen sind dargestellt auf den Seiten X und XI (hinter dem Inhalts
verzeichnis).
495 497 497
516 518 518 519
525 525 527 528 528
529
530
535.
X
Anordnung der memismen Verbindungen (Laufsmema).
Anorganisdle Verbindungen.
In den Tabellen, für deren Stoffanordnung die Stellung der Elemente im periodischen System maßgebend ist, wurde die sich aus dem unten gebrachten Laufschema ergebende Folge eingehalten. Die "metallischen" Elemente sind dick umrandet.
I. Elemente. Beginnend mit den Edelgasen folgen die nichtmetallischen Elemente von rechts nach links gehend, darauf die metallischen von links nach rechts.
Ausnahme: Der Sauerstoff folgt dem Wasserstoff.
II. Verbindungen. 1. Obige Regel gilt sinngemäß auch für die Ordnung von Verbindungen. a) Die Stellung wird bei Verbindungen nichtmetallischer Elemente durch das am weitesten von rechts
entfernte Element der Verbindung bestimmt. b) Bei Verbindungen von Metallen untereinander oder mit Nichtmetallen wird die Ordnung von dem
metallischen Element in der Verbindung bestimmt, das von links gerechnet am spätesten in der Tabelle vorkommt.
c) Sollen in Tabellen die Säuren vorweggenommen werden, so gilt für die Ordnung, daß der Wasserstoff als das erste metallische Element anzusehen ist.
d) Das Ammonium folgt den Alkalimetallen.
2. Die weitere Folge wird bestimmt: a) durch die Wertigkeit des Hauptelementes, b) durch den Index, mit dem das Hauptelement im komplexen Ion vorkommt, c) der wasserfreien Verbindung folgen die Hydrate, Peroxyhydrate und Ammoniakate, je nach
steigender Zahl der angelagerten Molekeln geordnet, d) es folgen die Verbindungen mit weiteren Elementen, deren Anordnung durch die obigen Regeln
(sinngemäß angewandt) bestimmt ist.
III. Auch bei Tabellen, die nur eine Auswahl oder einen Teil der Elemente oder deren Verbindungen umfassen, werden obige Folgen und Regeln, soweit nicht anders vermerkt, befolgt.
Beispiele:
Das Element, das die Einordnung bestimmt, ist vorangestellt.
II 1 a OH2 K 2S04 bei C: Carbide ClH K 3Na(S04} 2 Carbonyle SH2 II 2 a ClH Carbonate NH3 ClOH Percarbonate BP3 Cl03H Cyanide
1 b LiH Cl04H Rhodanide Li20 FeCl2 2 b P03H KCl FeC13 P04H 3
Pz07H4 zd MgS04 -K2S04
MgS04 • K 2S0_1 • 4 H 20 ze FeS04 -7Hp
FeS04NO 2f PtC14
PtCl6K 2
!(ofionen/0/ge ---- - .4nionenfblge
H-• 0 He I I
Li Be I I
Na. Mg
B;l_C N F Ne ----------------------····· I I I I AU St P S CL Ar
I I K Ca. Sc Tt V I I I I I
Rb Sr Y Zr Nb
C1s B1a. L1a.-C~ -Pr-Nd. -P~-Sm.-Eu. -Gp f. f t t Tb -Dy-Ho -Er-Tm.-Vb -Lu. ~f T~ Fr Ra. Ac---------__JTh Pa.
I I I I I I : I I I I Mo Tc Ru.-Rh.-Pd. Ag Gd In. Sn: Sb Te J X
~ f I t t t f .......... , f W Re Os-Ir-Pt Au. Hg TL Pb-Bi.-Po-At: Rrt I u
XI OrganisdJ.e Verbindungen.
Die organischen Verbindungen sind in Gruppen eingeordnet. Für die Einordnung maßgebend ist das Element, welches am spätesten in der folgenden Tabelle vorkommt. Die Tabelle hat eine Elementenfolge, die sich aus dem Periodischen System ergibt.
I
II
I I I II I III IV V VI VII I I
a c H,D F, Cl, Br, J 0 N Si B Metalle ... b s p Li, Na ... c Se As wie im obigen Schema d Te Sb
Die Einreihung der Verbindungen innerhalb einer Gruppe erfolgt: 1. Nach steigender Anzahl der Kohlenstoffatome. 2. Nach Zahl der verschiedenen Elementarten, ohne Zählung des H; dabei werden die verschiedenen
Halogene zusammen als nur eine einzige Elementart gewertet. 3· Nach steigender Anzahl Atome der Elemente in der Reihenfolge, die sich aus der Tabelle ergibt. 4· Nach fallender Zahl der H -Atome bei Verbindungen, die sonst gleiche Zahl gleicher Elemente enthalten. 5· Bei isomeren Verbindungen ist die einfacher gebaute oder die höher symmetrische vorangestellt, so
z. B. Essigsäure vor Ameisensäuremethylester CH3COOH, HC02CH3 • Bei zyklischen Verbindungen ist die Reihenfolge: o, m, p bzw. a, ß, y usw.
6. Alkoholate, Salze von Carbonsäuren, Sulfonsäuren usw. folgen unmittelbar der Grundverbin.dung. Bei der Einordnung ist das Metall mit der äquivalenten Zahl von H-Atomen eingesetzt.
7· Kristallwasser, Kristallalkohol, -äther usw. werden nicht gezählt, die Verbindungen folgen ebenfalls den Stammverbindungen.
Beispiele: CH4 CH3D
C3H 60 2 Propionsäure
CH2D 2 CHC13 Salze CHD3 CHC11Br CD4 CHC1Br2
C2Hs C2H4
CaHs02 Ameisensäureäth yl-C2H2 CaHs ester CaHs lila CH40 CaH60 2 Essigsäuremethyl-
ester
C4H1o C2H 60 C~H1o0 Butanol-(1) C4Hs C4H 100 Butanol-(2)
C4H 100 2-Methyl-propanol-(2) C4H 100 Diäthyläther
CsH12 C2H 40 2 Essigsäure
Salze: C7H 60 3 o-Salicylsäure C6HH Li Salze dieser CsH12 Na C7H 60 3 m-Salicylsäure C6Hlo K Salze dieser
C7H 60 3 p-Salicylsäure Salze dieser
CsHs Ca Mg
C1sH340 2 Ölsäure ölsaure Salze
CH3F CH2DF C2H 40 2 Ameisen-CHD2F Säuremethylester
C2H 5Cl0 CD3F CH3Cl C2H 5Br0 CH3Br CH3 ] C3Hs0 Propanol-(1) CH2F 2 CaH80 Propanol-(2)] C2H 3Cl02 Chloressigsäure CH2Cl2 chloressigsaure Salze CH2Br2
CH2C1Br
Von C-haltigen Verbindungen sind als anorganische behandelt:
III b Schwefelverbindungen
Halogen-S-Verbindungen
0-S-:V erbindungen
Halogen-O-S-Verbindungen
IIIc Selen-Verbindungen
IV N-Verbindungen
Halogen-N-Verbindungen
O-N-Verbindungen
Halogen-O-N-Verbindungen z. B. C6H 4Cl02N 1-Chlor-2-nitrobenzol
S-N-Verbindungen
Halogen-S-N-Verbindungen
0-S-N-Verbindungen
Halogen-0-S-N-Verbindungen
die Carbide, I CS2, CSe2, CTe2 ,
CO und die Metallcarbonyle, !: COS, HCN, die Cyanide, Doppelcyanide, und die Rhodanide.
C02, die Carbonate, Bicarbonate
Beridltigung zu Bd. 11/3, Absdmitt 222712
Scbmelzgleldlgewidlte ternärer Metallegierungen.
S. 70 u. S. 82, Diagramm: Dreistoffsystem Cu-Mg-Sb.
Einige Buchstaben sind nach folgender Abbildung zu berichtigen:
Landolt-Börnstein, 6. Auft ., Bd. Il/3. Springer-Verlag, Berlin/Göttingen/Heidelberg
Schmelzgleichgewichte von Metall-Legierungen. 1
22 27 Smmelzgleichgewimte.
22271 Scbmelzgleidlgewicbte von Metall-Legierungen. (incl. Systeme aus Metallen und C, 0, S, Se, Te, N, P, As, Si, B).
222711 Binäre Systeme.
A. Erläuterungen.
Die Grundlage zum Verständnis der Zustandsdiagramme von Systemen aus zwei Komponenten (im folgenden mit A und B bezeichnet) bilden im wesentlichen die nachfolgenden zwölf Gleichgewichtstypen. Das Zustandsdiagramm entspricht entweder einem dieser Typen, oder es ist eine Wiederholung gleicher oder eine Kombination verschiedener Typen. Zur Kennzeichnung der Pha~engleichgewichte werden hier folgende Abkürzungen gebraucht, die in den Realdiagrammen, um ihre Übersichtlichkeit nicht zu be-einträchtigen, weggelassen sind:
Abkürzung I Phasenbezeichnung
A,B die Komponenten als kristallisierte Phasen
e eine eutektische Schmelze
u die flüssige Phase bei einem schmelzender Kristallart
peritektischen Übergangsgleichgewicht mit inkongruent
V eine Verbindung als kristallisierte Phase
s die flüssige Phase
sl, s2 zwei im Gleichgewicht befindliche flüssige Phasen bei Mischungslücken im flüssigen Zustand
ml, m2 die Grenzen einer Mischkristallücke
a, p, y, .... verschiedene Mischkristallbereiche, die jeweils durch Mischungslücken a + p, p + y usw. getrennt sind
Durch die Angabe der Phasengleichgewichte in den Typen I-XII wird ihre Bedeutung bereits weit-gehend verständlich. Die Zustandsänderungen, welche eine bestimmte Mischung bei der Ab-kühlung aus dem flüssigen Zustande bis zu ihrer völligen Kristallisation durchläuft, oder umgekehrt beim Erwärmen bis zur völligen Verflüssigung, sind leicht abzulesen, wenn man auf der Konzentrationsachse das Lot für die betreffende Mischung errichtet
Der Zustand einer Mischung bei einer bestimmten Temperatur ist, wenn diese in einem Einphasenfeld liegt, durch diese Phase ohne weiteres bestimmt (a in Bild 6). Fällt der Zustandspunkt in ein Zweiphasengebiet (b in Bild 6), so erfährt man die Zusammensetzung der koexistierenden Phasen durch Anbringen einer Konode cd. Ihre Schnittpunkte c und d mit den beiden Gleichgewichts-kurven ergeben beim Herunterloten auf die Konzentrationsachse die Zusammensetzung der flüssigen Phase c und der Mischkristallphase d. Außerdem ergibt sich das Mengenverhältnis der Phasen nach der "Hebelbeziehung":
Menge der Schmelze bd Menge der Mischkristalle = r;c·
Die obigen Typen für die Schmelzgleichgewichte gelten auch für die Phasengleichgewichte, welche im festen Zustand (in Mischkristallgebieten) durch Ausscheidung neuer Kristallphasen oder durch Entmischung einer vorhandenen infolge polymorpher Umwandlung einer Komponente hervorgerufen werden können. An die Stelle der flüssigen Phase als Ausgangszustand bei der Abkühlung tritt dann ein-fachdie bereits vorhandene Mischkristallphase. Hierzu sei bemerkt, daß im festen Zustande die Löslich-keit mit sinkender Temperatur nicht allein wie gewöhnlich ab-, sondern nicht selten auch zunimmt. Als bekanntes Beispiel sei das System Cu-Zn genannt.
Weitere Einzelheiten betr. Gleichgewichte bei polymorphen Umwandlungen, Bildung oder Zerfall von Verbindungen im festen Zustand, Gefügeaufbau u. a. sind aus R. Vogel: "Die heterogenen Gleich-gewichte" (Band II des "Handbuches der Metallphysik", herausgegeben von G. Masing, Leipzig 1937), Seite 204-247 und Seite 277-284, ferner aus Cecil H. Desch: "Metallography" (LondonJNew York: Longmans Green) zu entnehmen.
Vogel Landolt·Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 1
2 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Zwölf Grundtypen zum Verständnis der Realdiagramme. Bild 1. Typus I. Mischbarkeit der flüssigen Komponenten A und B in allen Verhältnissen, keine
Misch barkeit im kristallisierten Zustand. Die eutektische Schmelze e kristallisiert zu einem Eu t e k t i k um aus den beiden reinen Komponenten. Sind die Schmelzpunkte der Komponenten sehr verschieden, so kann der eutektische Punkt praktisch mit dem Schmelzpunkt der tiefer scrmelzenden Komponente zusammenfallen, wennBin flüssigem A bei dessen Schmelztemperatur praktisch nicht löslich ist. Unter den metallischen Systemen ist der Typus I selten, da gewöhnlich eine, wenn auch nur geringe Löslichkeit der Komponenten im festen Zustand vorhanden ist. Beispiel Zn-Cd (angenähert).
Bild 2. Typus II. Die im flüssigen Zustande völlig, im festen Zustande nicht mischbaren Komponenten bilden eine kongruent schmelzende Verbindung mit einem offenen Kurvenmaximum als Schmelzpunkt. Die Verbindung bildet einerseits mit A ein Eutektikum e1, andererseits mit B ein zweites e2 •
Beispiel: Mg-Si; Verbindung Mg2Si. Bild 3· Typus III. Die Komponenten bilden eine Inkongruent schmelzende Verbindung mit
einem "verdeckten" (instabilen) Maximum. Bildung und Zerfall der Verbindung entspricht der Reaktion Schmelze u + Kristalle B :;:::: V.
Die Verbindung bildet nur mit A ein Eutektikum e. Der Grenzfall zwischen kongruent und inkongruent schmelzender Verbindung entsteht, wenn die Konzentrationen von u und V zusammenfallen.
Beispiel Au-Sb. Bild 3 a, Kombination der Typen II und III. Beispiel mit drei kongruent und drei inkongruent
schmelzenden Verbindungen: Ce-Ni. Bild 4· Typus IV. Die Komponenten sind im flüssigen Zustand nur partiell mischbar. Die
Mischungslücke s1-s2 führt zur Schichtenbildung. Nach beendigter Kristallisation enthält Schicht s1 das Eutektikum, Schicht s2 besteht aus B-Kristallen. Beispiel Cu-Pb. Grenzfall: vollständige Nichtmischbarkeit. Die Löslichkeitsgebiete beiderseits der Mischungslücke fallen fort, die beiden Schichten bestehen aus den reinen Komponenten. Beispiel Fe-Ag.
Bild 5· Typus V. Die Komponenten bilden eine Verbindung, die zu zwei Flüssigkeiten s1 und s2 schmilzt, entsprechend der Reaktion
Beispiel: Verbindung K 2Pb. s1 + s2 :;:::: V.
Bild 6. Typus VI. Die Komponenten bilden eine lückenlose Mischkristallreihe, ihre Schmelzintervalle liegen zwischen den Schmelzpunkten der Komponenten. Beispiel Ni-Cu.
Bild 7· Typus VII. Lückenlose Mischkristallreihe mit Temperaturmaximum. Beispiel Pb--Tl. Bild 8. Typus VIII. Lückenlose Mischkristallreihe mit Temperaturminimum. Beispiel
Au-Cu. Bild 9· Typus IX. Begrenzte gegenseitige Mischkristallbildung der Komponenten. Eutek
tikum e aus zwei gesättigten Mischkristallen m1 und m2 • Mischungslücke a + ß. Beispiel Ag-Cu. Bild 10. Typus X. Begrenzte Mischkristallbildung der Komponenten mit perHektischer Re
aktion. Schmelze u + m2 :;=:: m1 (vgl. Typus III).
Der a-Mischkristall m1 schmilzt inkongruent. Beispiel Hg-Cd. Grenzfall (entsprechend Typus III) 1t und m1 fallen zusammen, Beispiel Cu-Zn.
Bild 11. Typus XI. Es tritt eine kongruent schmelzende Verbindung (intermetallische Phase mit Homogenitätsbereich ß) auf. Bei gleichzeitiger begrenzter Mischkristallbildung aufseitender Komponenten entstehen drei Mischkristallgebiete a, ß, y, getrennt durch zwei Mischungslücken a + ß und ß + y. Beispiel Verbindung Au Zn.
Bild 12. Typus XII. Eine intermetallische Phase mit Homogenitätsbereich (ß) schmilzt inkongruent. Peritektische Reaktion
Schmelze u + m2 :;:::: m1
entsprechend Typus X. Die Verhältnisse im kristallisierten Zustand wie in Typus XI. Beispiel: Die ß-Phase im System Ni Zn.
Die nachfolgende Zusammenstellung von Systemen aus zwei Metallen enthält auch Systeme aus einem Metall und einer nichtmetallischen Komponente (C, 0, S, Se, Te, N, P As, Si, B). Die Temperaturen sind in Celsiusgraden angegeben. Im allgemeinen sind die Zustandsdiagramme bezogen auf Gewichtsprozente dargestellt, gelegentlich sind auch im Interesse besserer Übersichtlichkeit Atomprozente zugrunde gelegt. Beim Auftreten von Verbindungen ist zugleich die Atomgewichtsskala hinzugefügt. Diese ist auch beim Fehlen von Verbindungen dann angegeben, wenn ausgezeichnete Punkte, z. B. Minima in Mischkristallreihen auftreten, die einfachen Atomverhältnissen entsprechen. Wo der Schmelzpunkt einer Komponente noch nicht genau feststeht, wie z. B. bei Titan, Tantal, Chrom, Cer, Lanthan u. a., sind die' experimentell gefundenen \Verte angenommen. Die bei jedem System angeführte Literatur beschränkt sich auf die wichtigsten Bearbeitungen, nur bei umstrittenen Systemen mußten zahlreichere Arbeiten berücksichtigt werden.
Der größte Teil der Zustandsdiagramme wurde mit freundlicher Genehmigung der Verfasser dem Werke von M. Ha?sen "Aufbau der Zweistofflegierungen", Berlin 1936, und dem "Kurzgefaßten Handbuch allerLegrerungen" von E. Jänecke, Beideiberg 1949, entnommen und mit zweckdienlichen Veränderungen wiedergegeben.
Zum Aufsuchen eines bestimmten Zustandsdiagrammes dient die Übersicht auf den Seiten 4 und 5· Die Zahlen geben dort die Seite an, auf der das betr. System behandelt ist.
Vogel
Bild 1 Typus I
A +-8
Bild Ja, Kombinotion YOII TypUS Jl V. I/[
Bild G Typus Jll
Bt~d 9 Typvs JI
8 A
A
A
A. Erläuterungen.
Bild 2 Typus Jl
V
Bild q Typus .IY
Btld 7 (ypvs 1'li s
ßt~d fZ !J'fJVS X/l s
Vogel
8 A
8 A
B A
ßt~d J Typus .Dl
V
ßt~d s Typvs Y
V
ßtld 8 (ypvs171I
8tld 11 Typvs Xl
s
3
8
8
8
8
1*
4 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
B. Verzeichnis
Ag Al As jAu B Ba Be I Bi I C lca CdiCe CoiCr jcsiCuiFe\GajGelHgiin I Ir I K I Lai Li IMg!MniMo Ag 6 6 6 6 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 I 9 10 10 I A!6--13 ___ 1313-131314 144-415151516--1616161616-~-~-----------~--~~-----------
-Au 613=====19==19202020=2020==2121==21=2121= 13---------- -----~----------Ba ~------------------------~--~__21_3 _______________ 24
Bi ____]__~-~---- 25 25 25 25 25 25 25 _:1_--~~-~~~~ 26 -c --------====z828==~---------~-ca 7 13 25 30 30 30 30 30 ~~~--~---~-~--~~-~~--~32-~-~~3-~~-~-~---25----~--~~--~---~-~-~-co--8418 20---z-.s 28_31.34_35- 36 36 ___________ 36 36 -cr--s-4-~--- 2-5 28- 31--·35=- 38 38=--------39 39 rcs--------------- - . -40--40 _____ _ ~-------------- ---------------Cu 8 14 18 20 24 25 30 32 34 36 3~ __ 40 ~ 41 41 41 _ 41 _ ~ 42 Fe-815~ 20-23--25 29.30 32-·34 36 ~ 4~------ -- 44 45 c:as1.5 ______ zs ----- -41 __ 48 ______ _ -~815-------------~------------
~~~-~---25-~~~--~~------~-~~-~~--~---25--~----~-~------------------------------- ---------------Ir
- ----------------~-~-----26--~ --~----~--------~~~-~---26---~---~----------ft-I:"l9 ~-----26--~-- _so _____ ft __ Mg 1-o i6- 21--24-26-30 ·33 35-== 41 ==-~----ft __ _ Mn lo~-21--- 26 29-- i5 36 39 42 44 53 ~0============36~==45=========== ~~16-~---26-~~---~-===50==52===== Nb----------------~-----------"Ni~17~2224--27 -=34 36 39 =42 4~49 _______ 11.~11.. 0 ~=======-------~~-----------p 36 39 42 45 _________ 5_6-Pb~ 17 ~ 22- 24- 27-~ 33 35 37 39- 42 46- 49 so 51 52 53 53 54 56 ~--- ------------ ---· --------------· ~~ __ -=:.______ 37 39 42 46 --------- --Pr 11 17 22 27 ----37--43 49 51 54 I>t i1-~ z2 ________ 3739-·42 46 ____ 53 _____ _ ~==============40=46==50==52===== -s-~------27----~~-~~----------~~17~22---27-~~-~~-~~-~---~--~56-~~------27-------~------------~~17-22--2427-~--~--~~--------~~sn~ 17·~ 23--- 28-~~ 35 3840_44_ 4748 49 ~51-~5353-5.5 ".56-~~---------------------------~~---------------~----------~~--23---28--~----~-----------~-~------~----~--47---------~-
~12==23==-28-~~----~48--5151--53~~--~ -~----=========0~=========== ~.~~-------29---3~---::----------~ ~~~~~===~=~~=~==~~=~~~=~~~~~=
Ag Al As Au J B Ba Be Bi C Ca Cd Ce Co CrJcsJcu Fe Ga Ge Hgl In Ir! K La Li JMg Mn Mo
Vogel
B. Verzeichnis der Systeme. 5
der Systeme.
10 10 1o 1o 11 11 11 11 11 11 12 12 12 12 12 12 12 13 13 Ag -~-0--~=17====~=i71~===~=0==17=~ --- i-~f-- 18 19 19 19 19 As -------------------------------21 22 22 22 22 22 22 22 23 23 23 23 Au -----------------------------1-=--24 B ------~--------------------~
===============24===========~~ 26 27 27 27 27 27 27 27 28 28 28 28 Bi --------------------~---~--~~
-~----~------~-~~----~---~-~
-~----~------~--~--~-~----3~-~~ ---~--~----------~----------1~
---~-~~~j7~--~~-~~-------~~-~~ ---~-~~~-~--~~--~---~------~ ----------------------------[~ 40 40 Cs ---~~~~~~~--~~~~~--«-~~--~-~~ --45 45 454546 46--46-46-46 46- 4747_47_ 4748~48484848Fe-______________________ -------------l---;:;--49 49 48 Ga ---------------------------[--;::--49 49 49 49 Ge -~----~---~------~----~---~ ~
======51=51=======_51====~===?1=~ 53 Ir -~----~---~--~--~ -------~-~ -------------------------- ------ --1--=---53 53 53 53 La
======~=========~3-====~===54=1~ 54 54 54 54 55 55 55 55 Mg ----------------------- ------------r-"--55 56 56 56 56 56 56 56 Mn
===57====================57==~~ 66 N ------------------------------1-=--57 57 57 57 58 58 Na --------------------------~~~
====58585858=58==5859=5959=~==~=~~~-~ 58 66 --o-___ 58 _____ 6o ----60--fu----· ----- p--~-~---~~~---~~~~~--~-~--~~ ~ --- ------------------- -------~ 58 61 62 63 Pd
======61=========~====~=====~~ 58 6o 61 63 63 63 Pt
=57=========================~~ 63 Re ---~--~------~--~----------1~
-~-~-60~~-~--~--~~--~-~---~-1~ ------~---------~----~-----~
===59==6!63=====64==~==========~~ 57 59 61 62 63 63 63 64 64 65 65 65 65 Sn ----------------------------~
---~-----------------~~----~
======fu======~==~========~=~~ 66 66 67 Ti -~-~--~-~----~~-~--------~-~
===60==============67===686868==~~ ---~--~--~-~----------~----~
-~--~--~------~--~--~-~-----~ --------------------~------~
IN INaiNbl Nil 0 I P PbiPdl Pr I PtiRb Re S Sb Se Si Sn Sr Ta Te Ti Tl I U I V I W jzn I Zr
Vogel
6 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
In folgenden Fällen erschien die \Viedergabe des Zustandsdiagrammes meist entbehrlich und einige kurze textliche Angaben hinreichend:
1. bei vollständiger oder nahezu vollständiger Nichtmischbarkeit im flüssigen Zustand, da im ersteren Falle die Schmelztemperaturen d~! beiden Metalle unverändert bleiben und im letzteren bei kleiner gegenseitiger Löslichkeit nur geringe Anderungen erleiden, welche wenig Interesse bieten. Es genügt daher in beiden Fällen die Angabe der Mischungsgrenzen;
z. bei Mischkristallbildung der Komponenten in allen Verhältnissen, wenn weder Maxima noch Minima der Temperatur auftreten;
3· wenn eine Komponente eins von den drei seltenen Erdmetallen Cer, Lanthan und Praseodym ist, weil dann (z. B. in den Systemen Ce-Ag, La-Ag, Pr-Ag) die Zustandsdiagramme fast identisch sind, d. h. in ihrem Bau, der Anzahl und Formeln der Verbindungen übereinstimmen und selbst die Temperaturen der Verbindungsschmelzpunkte, der peritektischen und eutektischen Gleichgewichte wenig oder nicht verschieden sind.
C. Die Systeme. Atom-% AL
1~0rwru~M~~~mT-~"r~--~w~-~8o~-r--~~~~-,------~w.o 9oJ•
WJ (j(J Cew.-%AL
80
1. Ag-Al.
WJ GQ Cew.-'Yo AlL
(/()
3. Ag-Au. Sachs, G., u. J. Weerts: Z. Physik 60 (1930) 481.
'KJ() Au.
Petrenko, G. J.: Z.anorg. Chem.46(1905)49.- Haar, T. P., u. R. K. Rowntree: J. Inst. Met. Land. 45 (1931) 119.Crepaz, E.: Atti 111 Congr. naz. Chim. Firenze (1929) 371. -Ageew ,N., u. D. Shoyket: J. Inst. Met. Land. 52 (1933) 119.
Atom-% As 1/J()(J, 10 20 JO 10 ~0 GO 70 80
'DJ•
DNl \\ I I I I
fj tZ
~ ~
zoo 0 Ag
~ 16;5\ /
'?5 1J
'fJ
f~
to
I
...-~ ~
sw•
ßf-AS
J7'1•
tZf-AS
'10 60 Cew.-%As
2. Ag-As.
90
~
100
81~ (83D"H
taJ As
Heike, W., u. A. Leroux: Z. an. Chem. 92 (1915) 119.
Vogel
Atom- %Ba. 10 20 JO IJD ~0 GO 70 80 90 100
800 ~ ~
·\";;
s ~6'00
~ ~
MO
zoo 0 Ag
72ft> \
d ~ .K CD ~,.:r g, ..... <l 0>, 0 .; .,>R I 79'1?. CD
.....
~ ' ."
' <(
\ I \
\ ---- -;- ... , : .... , I I
I I -I I I
W GO 80 6ew- 'Yo Ba.
4. Ag-Ba.
{G~8°) ":.
I I
I I
\ I \ I
_] ___
100 Da.
Weibke, F.: Z. an. Chem. 193 (1930) 297.
C. Die Systeme.
fJIJO
!lll/
'ö'TQJ ·Ii!
~141'1
~.fll ~
6I1J
ll1J
_.--V it.lll• l=-"c--681"
a!ß wo
ttl)'
/ ~
~~
'\ f/
\ - ----\ I rt
I!E, ~ ~
....-/
/
/
t./ /
/ /
/
----~ .... .::-..::-·-I N m ; ~ » S D ~ M W
Ag ~-%Be Be
5. Ag-Be. Oesterheld, G. : Z. an. Chem. 97 {1916) 27. -
Sloman, H. A.: J. Inst . Met. Lond. 54 {1934) 161.
Alom-%Ca. .fO 6'0 70 80 ! 0 100
·~ 8.
I I I
\ - I I I
l t,(JO I
a'\ t-i - I I
0 Ag
"\ ~ I'-a2• ~ mo
a'rBI.
110 GO Gew.-%Bi
8{)
6. Ag -BI. Petrenk o, G. J.: Z. an. Chem. 80 {1906) 136.- Br ode rick,
S. ]., u. W. F. Ehr e t: J. physic. Chem. 35 (1931) 2627.
·S. ~
l~~++~---r~+-~ ~
0 Ag
1(}00
$(}()
800
7r:JO
p -~ 6TJ() !.
1500 ~
'1()0
JOO
toO
7. Ag -Ca. Baar, N.: Z. an. Chem. 70 (1911) 383.
81) w ca.
~ ~ ~ ~
""'-""" ~~ ~ -~m7nl 11
7\
~, ':~7r:JO
-·\~~~; 1\ - \ I~ IX
'~ r\ lg; ~ 1700
- ,~ S1 '#} 'I()()
- «\ 4 "
" I \ '" !!!. - b: J ~· l.ß'l,..-.... /!Q()
"' iO fl)%~ 70
~ GJQ*
~GI ~ ""/ r\ ;.>. ·r ~ }''
~2.: vH.m l4~
I )' I
\ IIG'
I jJ' i
M .fO 6'0 Otw. -% Cd
8. Ag -Cd.
.'711
R' " \ '\ \
' 8C m• VJJ
" ~ &•1/ '1
I \ i
90
P e trenko, G. J ., u. A. S. Fedorow: Z. an. Chem. 70 (1911) 157. - Fr aenkel, W., u. A. W olf: Z. an. Chem. 189 {1930) 145. - Durrant, P. J.: J. Inst . Met . Lond. 56 {1935) 155. - Astrand , H., u. A. West gre n : Z. an. Chem. 175 (1928) 90 .
Vogel
7
8 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Atom-% Ce trol 10 20 JO ,0 50 GO 70 80 .90 fOb
Ag1Ce 10.,. 990°-f----t----t----t
.9Go_s• f[\ AgzCe
.900 ~ AgceJ----if------t V 8s-r 1-- \. a;.r .u __y__ r\ .!; 800 800" 801" \ 7m; ~ ~
r \1/ GOO \
toor---r--r-r--~r---~--;
'00o~-~20--~-w~-~~~o---~~~o-~mo Ag Gew.-% Ce Ce
9. Ag -Ce.
10. Ag -Co. Praktisch vollständige Nichtmischbarkeit im flüssigen Zustand. Petrenko, G. J.: Z. an. Chem. 53 (1907) 215. -Tammann, G., u. W. Oelsen : Z. an. Chem. 186 (1930) 279 .
11. Ag -Cr. Nichtmischbar im flüssigen Zustand von 3-92 Gew.·% Cr.
Hindrichs, G.: Z. an. Chem. 59 (1908) 423.
Vogel, R., u. Th. Heumann: Z. Metallkunde 35 (1943) 29.
13. Ag -Fe. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Petrenko, G. J. :
Z. an. Chem. 53 (1907) 215.
~1000 ~I" --~_!!ß '!!; 8001--\-).\~/-"""*"=--+---1----l
.,.,, fiSO"
~ ~ 6001'+--'1~--+--+---+---i
0 Ag
1/Q 6'0 Gew.- %Ge
15. Ag - Oe.
80 100 Ge
Briggs, T. R., R. 0. Mc Duffie u. L. H. Willis ford: ]. phys. Chem. 33 (1929) 1080.
12. Ag -Cu. He ycock, C. T., u. F. H. N eville: Phi!. Trans. Roy. Soc. Lond.l89 (1897) 32u. 57.- Hansen, M.: Z. Met.2l (1929) 181. - Ageew, N., M. Hansen, u. G. Sachs: Z. Phys.
1000 ~·
p 800 \\ 119
•
·!:: GOO
66 (1930) 350.
~ a fJ...:. ~ ~ 'HD' '\ ,;Ä ~1100
~ 336'" ....._ --
0 Ag
30
rf/
25" 1/Q 50 Gew.-7- Ga.
14. Ag- Oa.
"' ~z:. Jo• 80 100
Ga.
Hume -Rothe r y, W., G. W.M a bbott u. K.M. C.Evans: Phi!. Trans. Roy. Soc. Lond. A 233 (1934) 1. - Weibke,
F., u. K. Me ise!: Z. an. Chem. 226 (1936) 201.
Vogel
10 Atom% Hg
30 JO '10 5/J 6"0 70 10 90
0~ ~ AglHg,
0 1\ ~~!
\ ""' !'--.
100
IX 1\ Z76"' ' \ 1«•.ß 127°
zoo p
y -'J8~
I r, 0
0 Ag
zo fi(J trJ 80 Gew-•1. Hg
16. Ag -Hg.
C. Die Systeme.
18. Ag -La. Zustandsdiagramm und Verbindungen wie Ag- Ce.
Canneri, G.: Metallurg. ital. 23 (1931) 815.
Sew.- %LL 0 J 8 18 100
p700
~so Ag~~j
\ II \
r\ I 1\ VGtO' \
900
·!::
\Agü1 mt-'110° I/ I'
"" 179"\
~ 'e 500 ., ~ ~
900
179"' Fedorow, A. S.: Chem. Ztg. 36 (1912) 220. - Murphy,
A. J.: J. Inst. Met. Lond. 46 {1931) 507. 30 vo 60 Afom-%Li.
60 100 Li.
110
~S" II
~ '\ ~ \ ~
c:•J ... u "GGQ' f'0/1 '\ "'
700
1\ «
« 1.4 )'
J()() 211< )'Ö
;V c' 1!1' F
a:
tf 1 d c
i 0 I()
Ag
19. Ag -LI. Pastorello, S.: Gazz. chim. ital. 61 (1931} 47.
A!r;m-% In fl) 50 6TJ 8(}
II II II II
~ ..........
"'-~
r-..._ 118f"
'\ i!IJ,. 1GG"
", fP
t•p fP fi>•ln.
7D
17. Ag- In.
1\. ~ '- ~,·
87
QJ
In
7iO
·c 70()
&fO
~ I
" "" " ~·
G$7" ]'V /J$1)" !"--
1\ .........,
"" }'
1/Z tG llew.-%In.
Weibke, F., u. H. Eggers: Z. an. Chem. 222 (1935) 145.- Hume-Rothery, W., G. W.Mabbott, K.M.C.Evans: Phil. Trans. Roy. Soc. Lond. A233 (1934) 1.- Hellner, E.: Z. Metallkd. 42 (1951) 17.
Vogel
9
10 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
lftom-%Mg IOZO» f(J .fO f(J 70 !0 !0 100
I()(J(Jl%. ~ )•
\ - \ ~ 8()() '.'< ~;..\\ I D \ öl
7/KJ ::>:
\~ ~ ~ G. \.s:»m --- I
(t ,6 \ •.B \ / ........ I
I i -· I .f< ,:tS:
/ I fi'?J qs: sz 9()1 I I I I
,8•)' [)' )'•tf 1ö I/)?
0 Ag
1(1 J(J II() SO GO llew.-%Mg
20. Ag -Mg.
I
7(} 81) w Mg
Zemczuzny, S.F.: Z. an. Chem. 49 (1906) 400. - Westgren, A., u. G. Phragmen: Metallwirtschaft 7 (1928) 700.
21. Ag -Mn. Von 0-50% Mn Mischkristalle, von 55-95 Gew.-% Mn Mischungslücke im flüssigen Zustand. Arri v a u t, G.:
Z. an. Chem. 83 (1913) 193.
100 0 9t0,5"
0\ 80 '-.... r------.
~'-...
'\ \
\ 97_5" \
200
23. Ag -Ni. Von 3-95 Gew.-% Ni Mischungslücke im flüssigen Zustand, von 95 -100% Ni Mischkristalle. Pe
trenko, G. J. : Z. an. Chem. 53 (1907) 212.
24. Ag -0. Der Ag-Schmelzpunkt wird durch steigenden 0 1-Gehalt bis auf 930° erniedrigt. Bei dieser Temperatur entweicht der Sau<"rstoff unter Spratzen (II Siedepunkt). Durch Erhöhung des äußeren 0,-Druckes wird die Temperatur des II Siedepunktes weiter erniedrigt. Unter einem 0 1-Druck von 414 atm. erstarrt seine Schmelze bei 507° zu einem Eutektikum aus Ag u. Ag20 mit Primärausscheidungen von Ag. Allen, N. P.: J. lost.
Met. Lond. 49 (1932) 317.
1(100
fZ .P800
.s ]! fOO
~ ~ ~WJO
I'--
zo
~ ~
30'1°
'I{) fO Ge><~-%Pb
25. Ag -Pb.
..........
\ 10
JZJ"~
!7,~
100 Pb
lllZ 0 Ag
20 '/{) 6"0 - 80
97,S" 100 Na.
Friedrich, K.: Metallurgie 3 (1906) 396. - Raub, E., u. A. v . Polaczek-Wittek, Metallkunde 34 (1942) 93.
6ew.-%Na.
22. Ag -Na. In festem Ag sind 0,2% Na löslich.
Quercigh, E.: Z. an. Chem. 68 (1910) 301. - Mathewson, C. H.: lnt. Z. Metallogr. I (1911) 51.
Vogel
C. Die Systeme.
26. Ag -Pr. Zustandsdiagramm und Verbindungen wie mit Cer.
Canne ri , G.: Metallurg. ital. 26 (1934) 794.
27. Ag -Pd. Lückenlose Mischkristallreihe. Ruer, R.: Z. an. Chem. 51
(1906) 315.
'00o~---z~o~---~~--~Go _____ a~o----~~oo Ag Gew.-% Pt Pt
28. Ag -Pt. Doerinckel , F.: Z. an. Chem. 54 (1907) 338.- J ohans
son , C. H ., u. J . 0 . Linde: Ann. Phys. 6 (1930) 458.
Afom-% Sb ZO JO fO 50 GO 70 6'0 10 100
0 Ag
'10 öl/ Cew.-o/oSb
30. Ag -Sb.
1(J(J Sb
Pe t ren k o, G. J . : Z. an. Chem. 50 (1906) 139. - W es t gren, A., G. H ägg, S. E riksson : Z. phys. Chem. 4 (1929) 461.
Vogel
11
Atom-"'oS 10 zo ""
~· .wo ~
8/JGO ~ ~~;
fV.I'
1 I I I ,n·l I III OZ V G 11QTZ1, Ag 6'ew.-%S (S}
29. Ag -S. Friedrich, K., u. A. Leroux: Metallurgie 3 (1906) 361. - Bisse tt, C. C. : J. chem. Soc.
105 (1914) 1223.
Alum-%Se tJ 40 J/7 I() SO $0
b: z-::R~ ~ lU'
0
Ag
8
tJ
a,o· ~X I
~ I
~~:\/ A Ss IGT;• ·-
1---
m•
eo 30 '10 tJ:w.- %Se
31. Ag- Se.
\
\ I
h\ . \ \
\
rm-.
.w Se
Frie drich, K., u. A. Lero u x : Metallurgie 5 (1908) 357.
12 C. Die Systeme.
1500
p1300
·S !:.
-§ 1100 :3 ~ ~
900
1l'1J$, -- f.--- f--j /
/ ~r '.J 830" ~5
zo '10 60 fJew.- %Si
32. Ag -SI.
.901
80
I I fJ
100 SL
Arrivaut, G.: Z. anorg. Chem. 60 (1908) 436.
Atom-%Sn. ~0 10 2ß J() WJ $(J i"IJ 7TJ 60 90 100
~ tliJ
w
{) Q
Ag
\~ IlJ
~ \ ~ "'
"-.... 0 '180" -!'--.... 4 ,el/ ~ "t!
fJ•J
"~ !IlS /SfS
~s
<:! ."
~ /21°
}'
--- --·---'10 50
Gew-"kSn
33. Ag -Sn.
........
~ -----
61)
...,s
-'!:(~~& w Sn
Petrenko, G. J.: Z. an. Chem. 53 (1907) 204.- Murphy, A. ] . : ]. Inst. Met. Lond. 35 (1926) 107.- Nial, O.,A. Almirr
u. A. Westgren: Z. phys. Chem. B 14 (1931) 83.
35. Ag -Ta. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Moissan, H.: C. R,
Acad. Sei. Paris 134 (1902) 411.
38. Ag -V. Im flüssigen Zustand nicht misch bar. Giebelhausen, H.:
Z. an. Chem. 91 (1915) 256.
Atom-% 81' ~01020JO'IOSO iO?tJ 60 90100 .. K f .....
~ ..
." V}
§ ~
~ I I 8()Q W"\/ 7J7•
1Q ~~ 680. 1/ iiJ()
() Ag
Z$ !/~&«" tKJ GV.f"f",
WJ to 6'ew.-%Sr
34. Ag -Sr.
~ 7Z>
80
---
fiK) Sr
Weibke, F.: J. an. Chem. 193 {1930) 297.
Atom-% Te 10000 fO ZO 60 '10 5() 50 70 60 90 100
~}1-t---''.,...~~~
1-•nr __ "-1---+~f----r----+----~ ,p 800 t-
m.~
voor---~----+r-~;w~-p-~"---~-t~Jfl~~~ 70
200o~---z~o----~,~oL---~m~---e~o~--r.:oo Hg G~w-% Te Te
36. Ag -Te. Pellini, G., u. E. Quercigh: Atti. Acad. naz.
Lincei II 19 (1910) 415.
100 0 .96"450
~ 80, p 0\ ·S
\ 10
zoo
0 Ag
~ '----- .....
zego Z9Z0
zo '10 6"0 Gew.-% Tt
37. Ag -Tl.
""""' "' 80
JOZ"\ .99.7~
ZJZ" {rx-fl)
100 TL
Petrenko, G. J.: Z. an. Chem. 50 (1906) 133.
Vogel
C. Die Systeme. 13
39. Ag -W. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Bernoulli, F. A.:
Pogg. Ann. III (1860) 587. - v. Schwarz, M.: Metallu. Leg.kunde, Stuttgart, 1929, 73.
Atom-% Z1t JIJ '10 50 10 70 10 !0 100
0 (IQ GO Ag 6'8111-'YoZll.
40. Ag -Zn. Petrenko, G. ].: S. ]. Inst. Met. Lond. 47(1931) 378.- Ueno, S.: Mem. Coll. Sei. Kyoto A 12 (1929) 347. - Straumanis, M., u.
]. Weerts: Metallwirtsch. 10 (1931) 919.
JtJO 0 tJ 110 ~ OJ AL Au
41. Al-Au. He ycock, C. T., u. F . H. Neville: Phil. Trans. Roy. Soc. Lond.l94 (1900) 201 und 214 (1914) 267. - Ullner , 0. E . : Ark. Kern. Mineral.
Geol. Ser. A 141 (1940) Nr. 3.
Vogel
1JOO -~ 1100 p ·!>: s 1! .900 ., ~ ~
700
-! 1/
Un" ~~~
zo
----
fi'l9°
110 6'0 6ew.-% Be
42. Al-Be.
80
I I
100 Be
Oesterheld, G.: Z. an. Chem. 97 (1916) 9. -Archer, R. S., u. W. L. Fink: Am. Inst. min.
metallurg. Eng. Techn. Pub!. Nr. 91 (1928) 1.
43. Al-Bi. Mischungslücke im flüssigen Zustand von 4-98,5Gew.-%Bi. Gwyer ,A. G.C. : Z. an.
Chem. 49 (1906) 316.
M,m-'1> Cn 1//IJO HJ l7 J0 'ltJ J0 01 1J 80 gJ 100
1/fll
&-' 11»7 '>ii.Jfll
V
11-~ I /(!';
I \ ~
~&» ~ Jj 71%7 7
(116"1
lfll" 1\ 17
Nll
»1
~ ß
~~r ~0
1 IJn ' V
JIS• ,/ II1 -lf/J< ~rii<
lfllo » liJ JO 111 so iO 'll 10 10 w Al. 5tw.- % Ca. Cn
I •ßl
44. Al-Ca. Donski, L.: Z. an. Chem. 57 (1908) 201.
45. Al-Cd. Mischungslücke im flüssigen Zustand von S- 100Gew.-% Cd. Blume ntal, B., u. M. Hansen: Metallwirtsch. 10 (1931) 925.
14 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
0 TDO 0
1!00
1900
!JOO
"<f'IZOO
·"> ~ 1100
~ 1:t_1000
~ ~ !00
800
700
t'OO
{!!_ V l
10
Atom-% Ce 10 to Jo ,o so 10 10 1t1 JO
-r-r
I f\ .. I ' ,._, . <[
l I/ € 1\ .1 ttsorr
V
I/ ~
I ~ \ /00!0 O;:t
VJJ \ ... - f--
I ... 61!4 ~ <.:>
V :;( l :;i lrs, / I ~ ~ '->
6'J7" ~ II
70 80 .90 100 Ce
90 so 6'0 fiell'.-% Ce
20 JO
46. Al-Ce.
6tw.-% AL
"' &0 JO '10 !/) 50 l!1 80 !10 100 t:W
I I llJJ(). :;;, ~
.............. :: ,, 'r--J <1 I .... , .: ..r
6W ~-oe:c:--
~" ' ' 6« f(KJ 115;, .... , 11f-t-;J' ~ 1 3I: ._. .. ~
ßiKJ fr·Aitl 1180"' 's~_ tW
'iid?_ I CrA~~ 1mN J ko VIP 1\
~ -- f""-IJU)
~ 6W Ir. Al. ~
CrAt. AL
9: Cr5At1 .. I Cr Cr1~ CrAt,
i!fJ()
~·Alt I i'tJ JO fO SO. (jtJ
Al/Im-% AL
48. AI-Cr. Vogel , R.: Z. an. Chem. 75 (1912) 41.- Vogel, R., u.
Th. Heumann: Z. f . Metallk. 35 (1943) 29. Raynor, G. V., u. K. Little: J. Inst. Met. Lond. 71 (1945) 481. -Bradle y, A. 1., u. S. S. Lu: Z. Kristallogr. 96(1937) 20.
1700
llOO
./
I 1/
swo AL
w•
fO
Alom· %Co 10 J() "' .fO (i(J lO 80$0
~- .8
4: > i I I
V I I
I I
1/ I I
/ r
V /
IV IIJ• I I
I
I ... I ~ .... &57" .... I I
I I !
I I
47. Al-Co.
fGB8° ~
"~ " 1~!JO·
.\\ / f370 ... ~
I I I
1/' ~
)I )H! ßj I mo;n
~ I lkn~~r 810':!!!!2: tTllmw ILB
l ~«i I
I t~ 8r7 $0 DJ
Co
Gwyer, A. G. C. : Z. an. Chem. 57 (1908) 140. - Kös t er, W.: Arch. Eisenhüttenw. 7 (1933) 263.
Vogel
,G(j/ ~ !--. \ Sll.fO "- --~ w!fl .IJ
1/ {J)#~
JI1J
?1J) (J IJ liJ J/l 11091 AL 6ew.-%Cu (CIJ.l
49 a. Al -Cu. Gwyer, A. G. C.:Z.an.Chem.57 (1908) 114.- Stockdale, D.: J. Inst. Met. Lond. 28 (1922) 273. -Tazaki, M.: Kinzoku no Kenkyu 2 (1925) 490. -Bradley, A. J., u. P. Jones: J. Inst. Met.Lond. SI (1933) 131. - Westgren, A., u. G. Phragmen:
Metallwirtsch. 7 (1928)'701.
.1(J
lf(Q
lf111
I' I
d :a!
/ /
C. Die Systeme.
1J ID II/ 100 ~ .;!' ,.::f
~ ·~'~ l~ _..-::: !i!.!Af? ~~
~ v" f'( NI" 1!!C ß
----4. ..[ /V V
T (;t
' // 117" ~I/ r' ~ '1.,; ~JO ~
T .& /
J(fJ ll .f(J .f.f 517 I§ Q 15 4/J Ii 111/
Cu CAI.I oi'HI-% Cu.
49b. Al-Cu. Literatur s. System 49a.
!IIom- ~fs f(J IJQ 30 I(J so io 70 Ir} IKJ
I I ~
\1V(}(J ~i~l ~ /
1- /Q 11{/1.
I ·c ~,..S'~
A ~ ry..l)
"""!' ... I- 18()()
tf )' ~ j
A ~ 1- \ .tW
........ g)G V ~~fÖ y tr011 tf(tz) 1- JS. (II 7 /Mw.-$A
·I I .el ~ I ~6
I !ß ' ' ~ I l ~x .. ,. ,~•.:ctrJ I
~ I ~ I I Allil J IW &!,. &roHv. ~~~ ~
'ypll1 «-1'8 ßiHv
I *~--~m
IJ()()
'/(}(}
At • rJIIAt,f'EJ
wo tO ~ ~ I(J so ~ 70 ~ ~ m Al Dew.-% ll lil
so. Al-Fe. Gwyer, A. G. C.: Z. an. Chem. 57 (1908) 126. - Kurnakow, N. S., G. Urasow u. A. Grigorjew: Z. an. Chem. IZS (1922) 207. -Areher, R. S., u. W. L. Fink: J. Inst. Met. Lond. 40 (1928) 356. -Sykes, C., u. H. Evans: Proc. Roy. Soc. Lond. A 145 (1934) 529.
Vogel
0 At
1/0 GO tiew.-% Ga.
51. Al- Oa.
60
jenckel, E.: Z, Metallk. Z6 (1934) 249.
G6w.-%Ge rool zu w GO 60 100
i'ld':., /
p ·!>
iOO
600
~ 700
~ I} ~ 600
500
560°
1\
\ 2.6
/ /
V I
V
I IV '1211"
0 AL
20 WJ 60 Afom-%Ge
10
52. Al- Ge.
15
Kroll, W.: Met. u. Erz ZJ (1926) 682. - Stöhr, H., u. W. Klemm : Z. an. Chem. 241 {1939) 305.
16 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
0 zo At
~0 6'0 Gew-% Hg
80 700 Hg
:;> 53. Al-Hg. -~
S mi ts, A. ] ., u. C. ]. de Gru yter : Proc. Kon. Akad. Wet. ~
700 0 10
6'6'0" &50
1\\ \ sso \
"""
,so
20 JO
'\.
" \ \ I/57'
;~
Alom-roMg 'o .ro 6'0 70 80 JO 100
G!ilJ'
1/1 s ~~ / ~ 1-< ""'<
L ~ H I
' I 1/ Jf.Sj I \ 9.
'I I G8 87..9' Amsterdam 23 (1921) 966. "
~ ~ ~
I ,,)'\ I 1\d ~ J'fO'
54. Al-K. Im flüssigen Zustand nicht misch bar. Smith, D. P.: Z. an.
Chem. 56 (1908) 112.
55- Al-La. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Al- Ce. Canneri, G.: Metallurg. ital. 23 (1931) 805. - Vogel, R.,
u. Th. Heumann: Z. Metallk. 35 (1943) 29.
100
700 iiO'
:;> 6'00
·!l: .roo ~ ~ ,00 !!>.
~JOD
zoo
100
6'ew. - %AL Li 10 70 6'0 !0 ,PJOIO»O '.!l. - II I I I "( r-1 ~-
... ..1118° I t--~ ~ ? f\: r'\. " 1/
it l,fl \ \ ~ J'i--I P 1 '\ I
I I \ I I
I ~~ I 170,1.
i '
70 fO .fiJ ' 0 JtJ 10 --':----
10 0 Alom-% Al u
56. Al-Li. Müller, A. : Z. Metallk. 18 (1926) 231.
59- Al-Na. Im flüssigen Zustand nicht misch bar. Mathewson, C. H.:
Z. an. Chem. 48 (1906) 192.
a a',B }' I J".,
7 'I I I J I I I I JQ()
I ' [ I I !, I I
2S() '[ I I II I I
ZOQ i[ I
14.9> !i I I .91~ 1Si 0 m ~ M ~ .fiJ ~ 70 M ~ ~ At Cew-%Mg Hg
57- Al-Mg. Al2Mg3 ist zweifelhaft.
Grube, G. : Z. an. Chem. 45 (1905) 225.- Hanson, D., u. M. L. V. Gayler: J. Inst. Met. Land. 24 (1920) 201.
Atom-% Mn ZO JQ '10 SO GP 7tl 417 !JO f()(J
I I I I <::: 1 I I I I
:::!;
<t~ !!!t' c: 7 ~ ::r:
~J0b? n
~ \. j-l X fO!.
/ v a
8Zfl'
/ J'J! l/QVOIJ8'
3() 'ltJ 60 Cew.-% Mn
58. Al-Mn.
.fJ()
80
,B
a..
f(}(}
Mn
Dix, E.H.jun., u. W. D. Keith: Proc. Amer. Inst. Met. Div. Amer. Inst. min. metallurg. Engr. 1927, 315.
Vogel
C. Die Systeme. 17
1500
tJOO
~ ·Si .. ~ 1100 ~ ~ ~
900
700 f!UJ
Atom-% Nl 10 ZO JO VO 50 6"0 70 80 .90 100
/ rrt· \ I\
1J9S2-
Lm• p
I I I Al3Nitt-
I B9Z
/ V
fjl/()0
~0 6"0 BO Gew.-%NL
60. Al-NI.
(/; . \~
Ni.l AL
100 Nt
Gwyer; A. G. C. : Z. an. Chem. 57 (1908) 133. - Ale xander, W. 0., u. N. B. Vaughan : J. Inst. Met. Lond. 61
(1937) 250.
61. AJ -Pb. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Gwyer, A. G. C.:
Z. an. Chem. 57 (1908) 147.
62. Al-Pr. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Al- Ce und Al-La. Canneri, G. : Alluminio 2 (1933} 87.- Vogel , R.,
u. Th. Heumann: Z. Metallk. 35 (1943} 25.
Atom-%Sb 10 30 JO fO SOfiiJ BO
AL Sb to5o• P1ooo ,....-- " _...__..
L V \
~· GOO
0 AL
GSZO
zo 90 ~0 f1ew.- % Sb
63. Al-Sb.
630'!. \
~
10 100 Sb
Tammann, G.: Z. an.Chem.-48(1906} 53. - Uras ow, G. G.: ]. russ. phys. ehern. Ges. 51 {1919) 461.
1500
1JOO
p ·!:: 1100
~ ~ ~ .900 ~
.'66w.-%~J 0 45 0 J 0 [L(U'
1'11'1~ ;-- .m" 50ft> ~ ~
lt V 1{405
~y !Off>
f 1/ 700
~ .mo 500
0 AL
affl
zo f(} 60 6sw.- %Si
64. Al-SI.
10 100 Si.
Fraenke l, W.: Z. an. Chem.58 (1908) 154.- Köster, W., u. F. Müller: Z. Metallk. 19 (1927) 52.
7tV G&O· =-r-r-. 1"---- l
\ \ "C ZJ. .... ~
\ JtJ(J ~~
w• 'T ce!!OJosff ZJ2•
20. Atfsn
Jrn
65. Al-Sn. Gwyer, A. G. C. : Z. an. Chem. -49 (1906) 311.- Losana , L.,
u. E. Carozzi : Gazz. chim. ital. 53 (1923) 546.
700
U GOO . ·!:: .fOO ~ 1:i ~,00
~ ~JOO
/00
6GO" ~ t--
.........
V ,/
I I
-1-- --r--............. I-..
.......... 1--
........ ~ ".r,• p r-. JIO"~ :---r--..., JIJ p.J' .,...YA•P1 z1o• "-
ZG "!;
10~
AL 10 /0 JO !'0 .fO i'O
flew. -% Zn. 70 10 90 100
Zn
66. Al-Zn. Rosenhai n, W., u. S. L. Arc hbu tt : Phi!. Trans. Roy. Soc. Lond.AZII (1911) 315. - Shepherd,E.S.:J. phys.Chem. 9 (1905} 304. - S c h mid, E., u. G. Wassermann : Metall-
wirtsch. II (1932} 386.
Vogel Laodolt-Börnsteio, 6. Auf!., Bd. 11/3 2
18 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
1007
Alom- %Co 1500
iO 70 60 ! 0
111{/(. ,_~
1 .Ji' I < """' 1 V
~ 1201 Hr:.- :i I '~
1\ §
\ J I 101~ 1.
~ ~ II
1.1119' .11G" &9 jJ-C sASz,_fl
~
60(} I lt -COsASz #f
I
... a-J sAstfE / \
.].
' ... __ -.?M
GO 70 80 fiew: %Co
fit) 5lJ (As)
90
67. As - Co.
fOQ
71 I I I I :1! I ~ I ~
~ ~ ~ ~ I ~
----- ~;;:,.
4t !<>
"" e
100 Co
F r iedrich, K. : Metallurgie 5 (1908) 150.
0 Alom-'!As
10 N .»
&
\\ (/) <( ... a
' ~ \ \ V r:A 6'ß90
Ct oa;o
ji
~0
1\ 5/]{)
1100
~k.J 3c7 300
V V
Alom-.%As p .;() .1(J lll .fO
.. <
~n-~--L-~------4------~
~'L-i---~L_ ____ _J ______ LJ 0 .?Q ftQ tiQ fe fil'W- %As (As)
69. As -Fe. Friedrich, K. : Metallurgie 4 (1907) 129. -Oberh o fer, P., u. A. Gall a s chik: Stahl u.
Eisen .fJ (1923) 398.
Atom - % N~ 1500 so 10 70 10 JO 100
IV.f<l/11 l7 j
J I
I I r
I-- f-.;>-1-.J;O 1/ -~ """ :'}. I .S' I :z "" :z ,_,_ ,_,_
I-' I
fii(JQ
1JO{}-
1200
./ 1100
100 I 1!8" I O;,K /
V [ß\ IJ Ia
I r-.. ,, 6!8" 1
~· ~ II 7t ! \ l.o+a: I
I II I
I f71,o l I II I I
I 'I I II
V
&9?0
soo
6(J()
700
.?fXJ Q Cu
aJ Öl'w-%As
~() 0 (Asl Pb
10 t?tJ JO 0
W GQ. '111 .fO GP 70 60 JO 100 Cew. - % As (Asj (As) Cew.-% N~ Ni
68. As -Cu. 71. As -Pb. 70. As -Ni. F riedrich, K. : Metallurgie 2 (1905) 477 und5 (1908) 529. - Ben go u g h, G. D., u . B. P . H i li : J. Inst. Met . Lond. 3 (1910) 34.
H e ike , W . : Int. Z. Metallogr. 6 (1 914) 49.
F rie dri ch, K., Metallurgie 4 (1907) 202. - H a n se n, M. : Aufbau d.
Zweistoffleg., Berlin 1936, S. 189.
Vogel
C. Die Systeme. 19
850 Of 'o I
6'00
! 1-/H, 1/
I ~,
GOO
Atom-% Pt 0#7 1$0
50 60 70 11090
f77J tJ
I PtzAJ3
'Of--~ I
170
0 1'\.
\ 1/ '0
'0
70 0
0
1\ \I
597" V81 I
70 80 90 Sew.-%pt
72. As -Pt.
100 pt
Friedrich, K., u . A. Leroux: Metallurgie 5 (1908) 148.
o~s "/ o - oampf S-Schmelze , ......
~ s M- Hischkl'itfal!e I ............
'-.,., ~ ......... ~ !"-..
H ............
r---.:::: ~r ~ 87
550 0 10 2/J H ~ JO m 70 M M ~ As 6'ew. -% Sb Sb
73. As -Sb (im offenen Gefäß). Parravano, N., u. P. de Cesaris: Int. Z. Metallogr.
2 (1912) 70.
70 JO 0
P500 -!;;;
~ ~ ~ ~JOO
r--..., 579"
100 M
(As)
Atom-% 50 fO 70 80 90 100
~!" ), .. #0.
"" c:
.., c:
"" ~ .:( .:c 292"
fO 80 flew.-% Sn
74. As -Sn.
\ \
zu•
100 Sn
Parra vano, N., u. P. de Cesaris: Int. Z. Metallogr. 2 (1912) 1. - Mansuri, Q. A.: J. ehern. Soc. IZ3
(1923) 214.
Atom-% Zn 11000 10 ZO 30 110 JO 10 70 80 JO 100
1 [j:/015" 1000
P JOO ·!::
0::. 800 i1 ~ 700 ~
~ 6'00
500
1100
817"
7l ~
~ V .s
' V ~
77t:.. 75d' 1--Tfl- J~'!.·Zn1As1
1 m•
IY I -! I
c: !I'
I' ~ Jl' !"\. ..:
~ ";>.. [\
G?! t\ I
",. 1fr•
l:l JOO Q 10 10 JO M 50 fO 70 80 10 10()
As G'ew.- %Zn Zn
75. As -Zn (unter Druck). Heike, W.: Z. an. Chem. 118 (1921) 264.
Atom-%Bi 11000 10 2IJ JO fO 50 GO 70 80 10 100
~ -~ CIO
100
:\ ........... ~
Ii I .........
~ I
I ""' r......... I 0' 871°
zw• ·~ f---- --,- ~:§k _.1 ---- ~- --r-- --
I! ao•Au,Bi l Au:Bi•Bi.
? -~ 700
~ ~ 500
~ ~ JOO
100
o 10 zo Jo 90 50 öo 10 10 Jo 100 Au. Gew.- 'Yo Bi. Bi.
76. Au -BI. Vogel, R.: Z. an. Chem. 50 (1906) 145. - de Haas, W. ]., u. F. Jurriaanse: Proc. Kon. Akad. Wetensch. Amsterd.
35 (1932) 748.
Atom-%Cd 1100,;!-0_t:;::'O....,!;ZO::__:J:;::tl__..::f-;._O,.......:S.~'O ......... .;GO~....,:r70:."....___.:8.:;;:.'0_....,..:1:;::'0_,.-"~~'0'0
r{_'D6'9. 1000 \~
JOD
'f\ ~ ~800~~~,~~\ --~ ~~--~--~--+-~~-+--~
-~ \ 1\ ' ~ 700 '\.
~ \ r~r' .J!!. ~6'00 ~ ! ~..~ ,- 1\"'\. ~ a .;- I ~ r'l:t' ~ '0"
f OOI----1--..: !II !o
! \ao•p ''fl '(if,m• ....,~'--..__ .Ä I r:1 I '
wo~~~~~~,-++,-+4~~~~~~~1~e~-e~~~\+-~ I : ~ ~ 101" JZI'
JooJ-----+---I---J.~-- +--:~1ZN'IF1~.!:1 ---[:;]!! -f-- .!LI!!\'1 I t fJ' I /j [\"i t 7J C~7J ~ 9~'\'
M~L-~~L--z~o~-N~~w~~S.~'O--~~~~~~~,.~~~~~'O~~mo Au 6'ew.-% Cd. Cd.
77- Au -Cd. Durrant,P.J.: J. Inst. Met.Lond.41 (1929)139.- Ölander,
A.: J. Amer. ehern. Soc. 54 (1932) 3819.
Vogel 2*
20 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Al~m-%Ce () 1/J M .11J 4lf so" 60" 7/1 Al .:17161
H«<
\ l1.
~~ ! ~\ ""''
..,u :;, .. ~.i(
!lllfl I
~ /1~ \ lt~w \ r !lff'1 \ tr1f)
BfXl -av 77 -1 7aJ
1/ 6J1" \ 000 \ S()) 5Ni ~uu 0
Av {j~- %fe 78. Au -Ce.
Vogel , R., u. Tb. H e umann: Z. Metallkd. 35 (1943) 32.
!S«J 100
I
995°
" li{()(J
" /Ja) .........
.......... /ZOO ~
' ....... /tJQ
~ .......... ~ «» 99J" --~'79 ~ -~8 I '\. !JtJ(J - l.W !":" \ '"' \ 6/K/ -
r\ l
' 7W -IJ()(J \ 6/KI ... ~ --- l(Q)
~,8 ftJ(JFf : ~ / - - --
/ --z 7. 010 iYJ.V 'I(} so 60 '»BQ S()K» Co Alum-~ Au Au
79. Au - Co. Wahl , W. : Z. anorg. Chem. 66 (1910) 60. -Ra u b , E .,
u. P. Walter: Z. Metallkd. 41 {1950) 234.
82. Au -Fe. Isaac, E ., u. G. T am m a nn: Z. an. Chem. 53 (1907) 291. -No wack, L. : Z. Metallkd. 22 (1930) 97. - Raub , E., u.
P. W alter : Z. Metallkd. 41 (1 950) 236.
' öl»
/ !«)
l./ I I
VIJO ;· I I
J()(J lf I
I I I
'
I nSZ0 I
w /A ,~\} ]
Jon•
~N I o eo vo GO 80/tJQ Au. &w-% Cr Cr
80. Au -er. Voge l , R., u. E . Tr illin g: Z. an. Chem.l29 (1923) 276.
Alom-%Cu. 1100 1flt1JJO '10 .fO 6"0 70 !0
~06"9°
<..>
1000
900
BOO 0 70() ·ll: ~ 6"()(}
~ 5l70 lt ~ '100
JOO
zoo
'
II /dj
i l
::t u ,i(-
L ~
' P-
~ ~ --a
~-.. ~ u ..=t- -:1
<l
L -~ ~ , ". ........ jf
a'
go 100
l--~ >
_ ..... 10!1"
.......
~' 100o 10 lQ JO 'I() .fO 6'0 70 !0 !0 100
Au 6ew-% Cu Cu 81. Au -Cu.
R ober t s -A uste n , W.C., u. T. Kirke-Rose: Proc. Roy. Soc. Lond. 67 (1900) 105. - Kurnakow, N. S., S. F. Zemc z u zn y u. M. Zasedatelev: J. Inst . Met . Lond. 15 (1916) 305.- Grube , G., G. Schönem a nn, F . V a upe l u. W. W e b er : Z. an. Chem. 201 (1 931)41. - Le Bl a n c , M., u. G. W e hner : Ann. Phys. 14 (1932) 481. - H a u gh t on , ] .
L., u. R. J . M. Payne: J. Inst . Met. Lond. 46 {1931) 457-
Vogel
C. Die Systeme. 21
0
0 Au.
\ "
20
20
Atom-%H!f 110 GO
~~'> ~~ ::t: ::t:
if 310"
-...... ~
11 131" ---
t-
VO GO 6'ew.-% Hg
83. Au -Hg.
80
80
100
~. ~
-38.9!"._ 100 Hg
Parravano, N.: Gazz. chim ital. 48 II (1918) 123. Plaksin, I. N.: Z. Metallkd. U (1932) 56. - Anderson, ]. T.: J . phys. Chem. 36 (1932) Nr. 8, 2145. - Sten-
""" c{)()
J{)() 0
beck, S. : Z. an. Chem. 214 (1933) 16.
I I
I I
I I
10
""' 1\ 158
90 A:t
?IJ JO ~0 50 til7 70 60 Atom-% In.
100 In.
84. Au -In. Kubasch ewski, 0., u. F . W eibke: Z. Elektrochem. 44 (1938) 872. - H ellner, E ., u. F. L ave s : Z. Naturforsch.
2a (1947) 177.
6ei'L-% No.
!JOO 7 Ti 61
rotr j 100
t"-.. A1.11Na.
o nXV "" ~100 . s;
~600 ~ ~ 0 ~vo
ao. 11
---
~ \
AlL!!_~ t ns• l~
Atom-% M!f IZQQI/J 10 RJ fO 70 10
NSIJ! ~Mg JO 100
86. Au -Mg. Vogel, R.: Z. an. Chem. 63 (1909) 169. - Urasow, G. G.,
u . R. Vogel: Z. an. Chem. 67 (1910) 442.
6ew.-% Mn 100 1010 JO WJ SO GIJ 70 10 !()
IJO
120
/) 13!0°
~ ~ 0 ~ w " ~ ~ V .~ 11 f"--.
110 105~
<..> • 100 strh
7F1v 6QJ 'll8 \.W
L
1 l" L ·\:1 0
0
~ JO !:: ~ea ~
"" :E l ~
.;;. " X 1 l p ld'J/f\ I L ?JIJ" ~
0 ~u t-- 841 ~ f~ V ~ I
I
l I 11 >60
I 'ViS?J ~~ '" ",. 0 ~J'tB
10
1'0
.fO
11 MO M M M W RJ fO • !() M •
Au Alom-"1. Mn Mn
87. Au -Mn. Hahn, L., u. S. Kyropoulos: Z. an. Chem. 95 (1916) 105. - P a rravano, N., u. U. P erret : Z. Metallk. 14 (1922) 73.
Bumm, H., u . U. Deh linger: Metallwirtsch. 13 (1934) 23. - Raub, E ., u. H. Baur: Z. Metallkd. 1940.
85. Au -La. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Au - Ce.
Canneri, G.: Metallurg. ital. 23 (1931) 803 .
88. Au -Na. 0 Au
20 f() 60 60 Alom -%Na.
100 Mathewson,C. H.: Int. Z.Metallogr. I (1911)81. - Zin t l, E ., No. ] . Goubeau u. W. Dullenkopf: Z. phys. Chem. A 154 (1931) 1.
Vogel
22 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Amm-%Ni. OIJ37J/J WJ !11 iiJ 70 6/J 100
500 ~ 11111
V V V 'J{f)
V V .. ", /
~ V / V
fl)
~ I V V '(jJ(J
" J.f/1' / -!llJ .::;, 5
Bf1J
/ v r---.....
llll ' r M I 1\
I \ JllJ I ... ? \
?' , ... AuNi. ' -,· f/(J{/
1110on. 1/mwontlluno lf JllJ o m 37 ~ ~ ~ M m @ ~ m Au. 17m-%Ni. N~
89. Au -Ni. Fraenkel, W.,u. A.Stern: Z. an. Chem.166(1927)161.Westgren, A., u. W. Ekma n: Arkiv för Kemi, Min och
Geol. B 10 (1930) 1.
Alom-% Pb 1 0 100 06Yo
20 II) !0 10 100
1\
' 801 1\ 7/XJ f\
' 5tKJ \
'lliJO 1\ 'ltKJ
...........
" J~ JtKJ /!5 0
~5". i!.
"''~ I 100 ~ I~ -$ ri
1500
L) 7517/J 0
·!:: 1'1017 !" ~ 1300 §i ~lcOO ~
1100
!(}(JO
<t
0 10 &'() .10 '10 50 flO 70 1/0 90 /tKJ Au. &-nt - % Pb Pb
90. Au -Pb. Vogel, R.: Z. an. Chem. 45 {1905) 11.
.:;:::; ~ // V
I. V
lf l/J51fo .,
7555?
17 70 C/J 30 '10 50 50 70 80 !JO 100 Au Cew.-% Pd Pd
91. Au - Pd. Ruer, R. : Z. anorg. Chem. 51 (1906) 391.
92. Au -Pr. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Au- Ce und Au- La. Rossi, A.: Gazz. chim. ital. 64 (1934) 748.
18/JO'.----..,...----..--..----r--:17"'7.~
........ / .... /
8000~-~L-~~~~-~-~
Au
93. Au -Pt. Doerinckel, F.: Z. an. Chem. 54 (1907) 345. - Johans
son, C. H., u. ]. 0. Linde: Ann. Phys. 5 (1930) 772.
Alom- 9& Sb 0 tl 2tJ JtJ 10 .f(J tfll 7/J Jtl JfJ .W
u 0
lW
~700
~ l.fOO
ffJ5JO
1\
\ ~
Jtflo
Au
"" 63 ~ ~
~ q,!JIJO
1\/ JOI)O i2 ~
10 #'{} 6'ew.-% Sb
94. Au- Sb.
Mf.JO ~
f()7 Sb
Vogel, R.: Z. an. Chem. 50 (1906) 153.
u 0
IOW
!.i'W
&lO
1/K)
............ !--
1\ / V
m• ;o f(J S()
OeHt-% Si 95. Au -Si.
1f()9•
di Cap u a, C. : Rend. Accad. Lincei, Roma 29 (1920) 111. ] et t e , E . R., u. E . B. Ge b e r t: J. ehern. P hys. I (1933) 753.
Vogel
C. Die Systeme. 23
4tom-%Sn 0 10 zo ID 10 so trJ 7D
ITDD 10
10QD
IQQ
IOQ
~7QQ
·'!: ~ 6'00 l ~.fQD ~
JQQ
106',.
n
«
!
<: .. .
1\ c: "' "" 0> ""
\ ~~--- < ~"' "'(
~ ~---1-L ~---- ' \ ,18"
\ ~eo• --"" Jo!•
JO 100
1ft" ;-.... J]~
IOD 117" ~
I ~ 100
Q 1010 JQ II(J.fQ 1'0 70 ID 10100 Au Gew. -% Sn S~
96. Au -Sn. Vogel, R.: Z. an. Cbem. 46 (1905) 60.- Stenbeck, 5., u.
A. Westgren: Z. pbys. Cbem. B 14 (1931) 91.
11/om- 'J(, Te OIJ.ifJJOI(JNJIJIJ 111 II (lf} 10. !tJ6J•
"" 1\ \ Au Tez
~pyo föi ~ II 11-6" -
I ~
~ew.-%ff 97. Au -Te.
Pellini, G., u. E. Quercigb: Atti. Accad. naz. Lincei Roma S (1910) 445.
fl/1) ltt~W
c../QUO 0
-~ IQQ ~ !§ 6"UO ~ ~(IQQ
2/1)
0
I'--.;;;;:.:
t'-.. 1'---
' IJI
['-... ~ Au+«-n (7J)
0 !0 l/J JO fll976"0708QJllJ() I'JJ. uew.-%TI n
98. Au -Tl. Levin, M.: Z. an. Chem. 45 (1905) 31.
Atom-%Zn TfODO ID 10 10 NI fO 10 70
.rbtv• 100 10 1D
IOOIJI\---f-+--1---+----f--4--+-+------1~----l
100 ~
100~~-+-4---+----f---4--+--+-----1-----l
0 AlL
10 10 JO 90 .fD 1'0 70 6'ew.-%Zn
99. Au -Zn.
10 10 TOD Zn
Vogel, R.: Z. an. Chem. 48 (1906) 319.- Saldau, P.: ] . Inst. Met. Lond. 30 (1923) 351.
Atom-% 6 0 6 ~ ;, .12 10 M
lf
f5240 cn V~
rs t!l!/ '1310
a IJ~ p::-
/ Fe28• ß·FeB r--1m•
/J rt.J5• 0:
~J'
.9150 Fe2B• o:·Fe 8
!{)() r.:5".9"ti 'l1l -
I I I? Cew.- %8 (8)
100. 8 -Fe. Vogel, R., u. G. Tammann: Z. an. Cbem. 123 (1922) 225.
W e ver, F., u. A. Müller: Mitt. Kais.Wilb.lnst. Eisen· forscbg. Düsseld. II (1930) 193-
Vogel
24 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Äfom-"'.Ni 1 soo.---Tw,__....;s.;;'O-.....:;to,_....;)I:;.'O---r!.:ro_,.9o:....:;too
101. B -NI. Giebelhausen, H. : Z. an. Chem. 91 (1915) 257.
Alom-% Pb 0 20 fiJ 6/J &7 ~
Boz~b JPb a~/!1:"-.
I rt'? 1\
I \ ~ J ,~J
G/7•
...,:>w 0
$!• ß
(Ii:
-.w·
i!/) I(J 6/J Bew- %Pb
103. Ba- Pb.
.114• '_\
\ r ~
a; Pb
Gr ube, G., u. A. Dietri ch: Z. Elektrochem. 44 (1 938) 765; J. Czochrals ki u . E. Rassow: Z. Metallk. 12
(1920) 337.
020 tiJ 6/J Alom-%MJ &7 w
u 0
.!W
:w 47.1' F
"' r--a:>
• $!?
0 Ba
Bo Mqs ~ . I 1'\ ~ ,g d!
~ ~ ~
-......... 7P,• "'
:E' .g ~
r-.a:;•· -
1 .. w.-%Mf
102. Ba -Mg.
"'\ 6:f(JO
n~· ~ 85,Z-
Grube, G., u. A. Dietrich: Z. Elektrochem. 44 (1938) 758.
Alt.m-%Be
KJ 21/ tiw:'-% Be
liJ (Be)
104. Be -Cu. Oesterheld, G.: Z. an. Chem. 97 (1916) 14. - Borchers, H.: Metallwirtsch. II (1932) 317. - Losana, L., u. N.
A gli a rdi: Alluminio 8 (1939) 125.
!iOO
TMO
!i1TJOO
~ 1100
1000 0 6e
-
20
1V08"
I I
-..............
~ / 70itr.. r W iO 6'ew.-% Si
105. Be- SI.
80
-~
100 Si
Masing, G., u. 0. Dahl: Wiss. Veröff. Siemens·Konz. 8 (1929) 255.
Vogel
C. Die Systeme. 25
1/JIJIJ
J(;IJ
81717
~ ·!:: 7170 <.. ~6'00 ~ ~ ~ 500
'100
JOO
Alom-%Ca !17 JIJ 917 !17 10 717 117 1/JIJ
~ ~ ~ r--.~
... f-1 / > r-- (111')
I !~S
p-ca
so1• I -"0"
~-Ca
- 170" ~ I
106. BI-Ca. Kurzyniec, E.: Bull. Intern. Acad. Polonaise A (1931) 31.
E~+m ~ ;o dfw.- 9f.cf N -m
107. BI-Cd. Stoffel, A.: Z. an. Chem. 53 (1907) 148.- Salomon, D.,
u. W. M. ] ones: Phi!. Mag. II (1933), 1090.
18tKl 10
.WIJ ifJ 1/Q 517 Ct ~-%Bi
108. BI -Ce. Vogel, R.: Z. an. Chem. 84 (1914) 327.
109. Bi -Co. Mischungslücke im flüssigen Zustand von 8-93 Gew.-% Co.
Lewkonja, A.: Z. an. Chem. 59 (1908) 315.
110. Bi -Cr. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Williams, R. S.:
t...) 0
·!;;
~
j
11(}()
lW
700
~
' Joq
Z. an. Chem. 55 (1907) 23.
...--~
/ ~
I m<> q2 m,.;o
1{1 6'1} 5ew. - % Cu
111. BI -Cu.
~
D7 Cu
jeriomin, K.: Z. an. Chem. 55 (1907) 412.- Hanson, D., u. G. W. Ford: ]. Inst. Met. Lond. 37 (1927) 169.
112. Bi -Fe. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Isaac, E., u.
G. Tammann: Z. an. Chem. 55 (1907) 59.
113. Bi - Oa. Mischungslücke im flüssigen Zustand von 10-90% Ga. Puschin, N. A.: S. Stepanovii\ u. V. Stajic: Z. an.
Chem. 209 (1932) 329.
fll!!: 1--~ 1--r-- r-
~
' --r $
1/1) !0 liO ill 1/J lA? 1/lJ &w-%Hg Hg
114. BI-Hg. Puschin, N. A.: Z. an. Chem. 36 (1903) 201.
Altm· % ln ' ,(} 3) ;(J ltJ .f() 6'/J ;:v 8J !KJ m
~ \
~ Biinz _:::; m• I /
Mo ...... ../ I
?<lto ,« ' \
\
4(J 60 uew·% rn
115. Bi -In. Henry, 0., u. E. Badwick: Amst. Inst. Min. 1947,2159.
Vogel
26 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
AIM1·5*5 K &Vr~~»~~$~~r0~~~~---r~~--,---~
&J•
o~~~L-~~--~~--~--~ 0 .?/) I(J öl)
Bi 6ew-.% K 116. Bi- K.
Smith, D. P. : Z. an. Chem. 56 (1908) 125.
1600
f/00
1000
!.00
~6'00
·!!: ~ 700 ~ ~ 500 !:!... ~ 500
'IIJO
Öew.-% Li !.Oi 7.11· r n7J zJ.ot ~J'f P.ll . tfQ 1.17 Jlf '171
ms
V _. J ~\ t--ä5
1/ ' J V 1\
I \ p-Bili ",. I
I w•
I ::::J
{!! .JOO
zoo 100 0
V / i'J"
ä5 I I
T'l 8 175" ?'
Bi. m ~ ~ 'IIJ ~ ~ 70 ~ M ~
Atom-%U Li 117. Bi -Li.
Gr ube , G., H . Vossküh!er u . H. Schlech t: Z. Elektrochem. 40 (1934) 270.
118. Bi -Na. Ma t h e wson , C. H. : Z. an. Chem. 50(1 906) 187. - Zin tl, E ., ]. Goubeau u. W. D ulle n k opf: Z. p hys. Chem. A 154
(1931) 1.
119. Bi- La. Nachgewiesen die Verbindung BiLa; entspricht BiCe, auch im übrigen völlige Analogie mit dem System Bi - Ce zu erwarten. - J andelli, A., u. E. Bo th: Atti. Accad. naz.
Lincei 26 (1937) 233-
6s~t<-% BL lO 1/) fiJ .?
l'IIDI so I 70 10·~ !0 100 r m·
8IJO
7U) P jkoo•
,!50" [7J \ (jlKJ l\ ~ Sfl. " jCI ~ Ji
\ ~ II
\ . t:::
a.tl YO IQ 4/om-% Bi
120. Bi -Mg.
J!600 \
700 Bi
Grube, G., L. Mohr u. R. Bornhak: Z. Elektrochem. 40 (1934) 143.
.4tom-% Mn 1f00 f(Jt(JJO'II) so ;o 70 10
1100
1000 ? ·~ 6'00 ~ ~ 6"00
~ ~ Ö'"\
i;i zoo
I V
7.3. Ufo
V lztz• ~
I ,. __
I N 10YJ0
Nj$70 -t._
1,.. , ~
:I: I·~ CQ
$0 100
' 0
1Zff" a." ~
Y•Mn 7f1" ~ 14tatß}
0 1020JO'IIJ50~7010!0100 Bi. Gew.-% Mn Mn.
121. Bi -Mn. Angabe 1255° unwahrscheinlich, weil über Manganschmelz
p unk t (1244°). Wahrscheinlicher ist 1191°. Siebe, P . : Z. an. Chem.IOS (1919) 161. - Parravan o , N.,
u. U. Perret : Gazz. chim. ital. 45 I (1923) 390.
Vogel
C. Die Systeme. 27
Atum-% N~ ffOO 101030 M SO fO 70 80 !0 f0/1
124. Bi -Pr.
1100 ~3 "~ Nachgewiesen die Verbindung BiPr, entspricht BiCe, auch
J't:Ami/Z4 / -- im übrigen volle Analogie mit dem System Bi-Ce zu er-~ warten. Jandelli, A., u. E. Both: Atti. Accad. naz. Lincei a fZOO ·!i: I 26 (1937) 233. <:.
i;tOOO ~ I I ~ ii~ ~800
/6:> cJS• ~-~ ~ 1"00 I H!" II fJ {Jf~ I
'00 ~ ~~ ma;n. Umlf( .1zo• _J 700
100 m• 6i~8i~Nil ·-· ·-l_;l·-· :-·- -·- J~J·t ~600
~ 0 10 30 JO '10 SO 60 70 80 JO 100 --- / B~ Cew.-% N~ Ni . v ·!i:.roo
122. Bi -Ni. ~ / V
/ /
Voss, G.: Z. an. Chem. 57 (1908) 52. - Hägg, G., u. ~~00 / .....-
G. Funke: Z. phys. Chem. B 6 (1930) 272. ~ ./ f.--v ~JOO
m• 2000 10 zo JO '10 50 6"0 70 eo .90 700
Bi 6'ew.-% Sb Sb
126. Bi -Sb.
Jf"' ~ Hüttner, K., u. G. Tammann: Z. an. Chem. 44 (1905) 271"
~ 131. - Otani, B.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 13 (1925) 293. ~ ~ ~ ~aJ. p
~ S·y ~~ ~~ ~21; [m fY ,8 a.,B. a
. . ~N . ~ ß·y ' . : . ' ' ~0 :
u 8) "' $ &:/ w Alom-%Se Bi tlPH<- %Pb Pb 1010 JO f()SIJ ftJ 70 80 $0 100
123. Bi- Pb. 100 ~; I I I
Barlow, W.: Z. an. Chem. 70 (1911) 183. - Tammann, G., ~ hot• I 700 "" u. H. Schimpf: z. Elektrochem. 18 (1912) 595. - ''" ~~NI" I
S olomon, D., u. W. Morris-Jones: Phi!. Mag. II (1931) -' 1090. - Benedicks, C.: Z. Metallkd. 25 (1933) 200. - ~GOO
/ <, \ Hofe, H. v., u. H . Hanemann: Z. Metallkd. 32 (1940) 112. ·!i: JOO ~
~ 1--- -~ I -
~ fOO I
-tg
~ li3 I
~JOO (J7fi {117",
9t» 'Oampf.'f',
300 Oam;,'f
1000 SchmBiz ' 8IXJ ,Yr;hm;lu '- ', 10 30 JO M 50 GO 70 eo .90 100 ..... __
Bi 6'ew.-% Se Se.
}>ntl A 127. Bi- Se.
·!:: / ~ciJ~elze • Bi2S1 Parravano, N., u. V. Caglioti: Gazz. chim. ital. 60
~6W /"' (1930) 923.
irM ~ /
f/0()
128. Bi -Si. m• Im flüssigen Zustand von 3-100 Gew.-% nicht misch bar.
""' Williams, R. S. : Z. an. Chem. 55 (1907) 21. 0 t?O '10 GO 80 700 Bt üew.- o/o Bi2S, Bt2S3
125. Bi-S. Aten, A. H. W.: Z. an. Chem. 47 (1905) 386. -Vogel, R.,
u. W. v. Mäss en hausen: Z. Metallkd. 40 (1949) 75.
Vogel
28 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
.JtK) m•
~ ""'"'
0 0 BI
~ ~ ..,............
12
10 &l &>H<-% Sn
129. Bi -Sn.
2J20 ~
/f rf/ -..
:tlJ Sn
Stoffe l, A.: Z. an. Chem. 53 (1907) 147. - Mazzot to, D.: Int. Z. Metallogr. 4 (1913) 273. - Endo, H.: Sei. Rep.
»; m•
~
1aJ
0 BL
Töhoku Univ. 14 (1925) 489.
J!j. 5Zh
/~ ~5 ..... 7ii
~ J!
t•y ~
-\ I ..• \· I
fO 10 Atom- % TL
131. Bi -Tl.
JOZ"
/J
".p/ .\
i""' a
100 TL
~
-~
~
j
Kurnako w, N. S., S. F . Ze mczu zn y u. V. Tararin : Z. an. Chem. 83 (1913) 200.- Ölander, A. : Z. phys. Chem.
A 169 (1934) 260.
Atom-%C ZiO 0 10 ZO 10
uo
o~mJII. Dll(")7f •. Gl'llfl1il t9!f•(Jomm Hg)
0 --r-·
1/ 0
'0 / -~zoo. ~
0 ~ ~IBO ~
0
I
! 0~
100 IV9S
1~0 1115'0 I
V'i 14' jJ- Co • C 0 130 0 3 f i I 10 Co 6'ew.-% C (Cl
133. C -Co. Boecker, G. : Metallurgie 9 (1912) 296. - Sch e n ck , R., u. H. Kl a s : Z. an. Chem. 178 (1 929) 146. - Meyer , W. F . :
Z. Kristallogr. 97 (1937) 163.
Atom- % Te 700 10 20 JO fO fO iO 70 80 ! 0 100
~Ü,so LV /' -.......",
/V I \~ ""' ':=;.> I 91J'
/ I
" l 6~
I /1- Ti l/ 1n~· ~ I
I!E~ ~·fJ I I
• u • ~ • ~ • • • -Gew.·% Te Te· 130. BI-Te.
Mönkemeyer, K.: Z. an. Chem. 46 (1905) 415. -Körber, F., u. U. Hashimoto: Z. an. Chem. 188 (1930) 114. - Endo, H.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 16 (1927) 206.
! (1)
1/1)
~m
- -- ... '"~~ , ,
·'Si.IUJ ~
~ .w R J1w
I ! ßcilme/refl '\ 1\
Iu fliO \ J4l
Ja] 01 2//IJ
I o .l ZJf.
!ll Hl!
'! !1)70 fiJ 2D JD 1/0 fO 50 10 10 !0 Kl1
Bi. oew.-% Zn Zn 132. BI-Zn.
S pring , W., u. L. R omanoff: Z. an. Chem. 13 (1 897) 29.Hass , K., u . K. J e lline k: Z. an. Chem. 212 (1 933) 356.
0 3/W
u 0
'"""
"'" i '""" \.
Atom- % C 10 ,;(} Jß 10 50
r3' ~ .s-r-1+ ~ b.L
rl w t--6J
~ ~ ~ SP f.fllO ___,
fi(J(J
""' 0 I ß 12 6 Cr 6'~>w-%C
134. C - Cr.
(c )
W es t gr e n , A., u. G. P hragmen: Sv. Vetenskapsakad. Hdl. 2 (1925) Nr. 5, 1. - F rie m a nn , E ., u. F . Sauerwald: Z. an. Chem. 203 (1 931) 64. - Hat su t a , K. : Kinzoku
no Keukyu 8 (1931) 81.
Vogel
C. Die Systeme. 29
(.) . ·Ii
l{jQ(J
1100
fHKJ
m
12f}()
1q)
1 ..;::
mJ
~ ~ \
\
I-:- Y-(Austenit)
~
r--1'--..
'\..
" ---I
/1/ I
I
/I - lA. ,'/ tkl()
~~~ ;w
600 () Fr
l!l:f• I rs...u --- ---
1'---.
JIR.~ 1/1!0
----w•
I I
I I
,
1'-..... / / I
~ .......... //
---- ---- -----tx'.l. ---- ----
-- - y•l:.{firophil)
-y• FeaC (Ztmentit)
---- --- .,.. ____ ---- --- ----- - -« (F•ml) • C(urqplltl) - Dt(Ft!rrl/) • re CDI!I11I!fllll)
s
/
---
---
./ 1-V
---- -
~
--- -
--
--
7 (C)
135. C- Fe. Roberts-Austen, W.C.: Proc. Instn. Mech. Engr. (1897) 31.- Roozeboom, H. W.: Z.phys.Chem.34(1900)437-Heyn, E. : Z. Elektrochem. 10 (1904) 491. - Benedicks, C.: Metallurgie 3 (1906) 393,425,466.- Hanemann, H.: Stahl-Eisen 31 (1911) 333. - Ruff, 0., u. 0. Goecke: Metallurgie 8 (1911) 417.- Wittorf, N. F . : Z. an. Chem. 79 (191t) 1. - Rue r, R., u. F. Goerens: Ferrum 14 (1916) 161.- Goerens, P.: Stahl-Eisen 45 (1925) 137-- Honda, K.: Trans. Amer. Soc. Steel-Treat. 16 (1929) 183. - He ike, W., u. G. May: Gießerei 16 (1929) 625. - Köster, W.: Arch. Eisenhüttenw. 2 (1928) 194. -Öhmann, E.: Nature 127 (1931) 270.- Piwowarsky, E.: Stahl-Eisen 54 (1934)
82.- Honda, H. u. K. Iwase: Sei. Rep. Töhoku Univ. 25 (1936) 202.
,. ""=:'"" IZV 120 0
0 y 111f0 110 :,:-
iJ 0
100
~ !0 ·lil ~ 10 0
flb g_ /1 ~ 790
i} 70 ~
0
GO 0
so 0
fO 0 0 Mrt
«
t....-: V -- ........
\ \ fl'
j r·l' tosr:.;., 1\ ..".....
1\ \/ fJ'~cx.·
~I y •«-'
r'\V -- --- -I I
",. ct/ J I ::s::
I J , f .. 7 6ew.-% Mn (C)
136. C -Mn. Stadeler, A.: Metallurgie 5 (1908) 260. - Ruff, 0., u. W. Bormann: Z.an.Chem. 88 (1914) 365.- Voge l, R., u. W. Döring: Arch. Eisenhüttenw. 9 (1935) 247-
J,ol 10 zo Jo Jno•
Atom-%C ,0 . so 1"0
1200 \\
~l ~~ ~ p JOOO H\r--+---1---T-v--t.".c...-----l ·lil ~ ~ti00~~~---~--~-------1--~
! 2000 rr 1\ I uoo· ~nr~} V mr
z,oo~q~o_s~~\~~--~r---,_ __ _,
zzoo 0~-...12~-...1,1:---~,!---\,:--~10 W Gew.-%C (C)
137- c- w. Ruff, 0., u. R. Wunsch: Z. an. Chem. 85 (1914) 292. Westgren, A., u. G. Phragmen: Z.an. Chem.I56(1926)27.Sykes, W. P . : Trans. Amer. Soc. Steel-Treat. 18 (1930) 968.
Vogel
30 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
700
u 0 1'00 ·l:t ... ~ 500 ;) f!O"
~\
\ \
P' -, ". \ l;e-ca. \r
Afdm - "'o Cd 10 10 Jo vo ! O to 10 8090 ,
zst»k~lzen ~~ i'i_ I 'IJ." ~
lf- - tJ!" - --I a 1'13" "\ 510° -
\ ",. l \ N/9
J31" .-p-coJr T ~. I 317°, I I OV.:,I ~
~+'110
ce I ~! ~l
JOO
10 tOJOW!OI'O 6'tw.-% Cd.
138. Ca -Cd.
70 80 so 100 Cd.
Donski, L.: Z. an. Chem. 57 (1908) 193.
ffd{J Q
1/llJ
Al11m- % Cu. 1D l1l JQ f/1/ J(J iQ !Q 8d g) 100
~
O !iJIJ -~
~Iai ~ ... ~.w
>!!! IIJIJ
JIJ7
t»
ltiO_B". ' :::-......
/1 fJiti
' (a- W. ... p.
:-- ~,,
....... ......
~ 1/112' (4J
;[ VPll'l
~ ~· I !
..." o'
V i, r-.... , !_ :' ... ... I u"hfJ
f!.t--ß~~ ' -- --~ ' '
0 1D l1l JQ "' J(J iQ !Q 8d !0 w ~ &w.-%Cu. ~
139. Ca- Cu. Baar, N.: Z. an. Chem. 70 (1911) 377.
Alom-%Hg !P !/fJ 100 I
\ ~- \ S'(8J
1\
.;; ~i 1--!fO ll -:~:: s s I \
Ii I I
,g>~ s~_
!)
JS,!•
-1tll !! !'I Jf !I 1111
Hg (Ca.) 6'ew.-% Hg
~0~--~~---M~--~~~---d?~--~~~ Ca Gew- % Mg Mg
142. Ca -Mg. Baar, N.: Z. an. Chem. 70 (1911) 362.
140. Ca -Fe. Lösen sich gegenseitig nicht. Quasebart, C.: Metallurgie
J (1906) 28.
r«vv
M" .!W ........ , u .
/~
ß AA7 (X
·!>
t ~
IJ IJ Ca
J'~e
/ -- J. -....... 2J'~m
7/(/'
9.f(J"
'~ew.-%tfa 143. Ca- Na.
~ \ \
.92.: OJ
. Na
Rinck, E.: C. R. Acad. Sei. Paris 192 (1931) 1378.
Atom- % Pb 10 3IJ so fiJ !0 1'0 '1/JIO!O
1100 ~Lnbo• '->
VL .0 Q..
~
/ ll '[;W
11111") I /I 1\ ~
~ -..... V \ "!-
!!-Ca I d l l'J ,_.,. 7110"
l'voo •l;~t~ "' !I tl il 6'50" ·c iiii" -- ao1 I JOO - - o.r ," I 9111~
'\ I 'r-200
~ II I i-== I ~
!000
!00
~ 100
'§; 700
~ ~ GOO ,§
!00
11'
a •CaPbl 1-100 I ~ ~-~ .g ~ I I
flew.- Ca
voo
l
~ 0, 0,1$ 0.1 Q,OS' 0 I ll 1 .~ JOO
ZOO 0 !0 tO JO '0 !0 6'0 70 !0 ! 0 IOD Ca 6'ew.-% Pb Pb
141. Ca- Hg. 144. Ca- Pb. Cambi, L., u. G. Spe r oni: Atti. R. Accad. Linc. Roma Don ski, L.: Z. an. Chem. 57 (1 908) 208. - S chumacher , 23,11 (1914) 599. - Eilert, A. : Z. an. Chem. 151 (1926) 96. E . E., u. G. M. Bouton: Met. u. Alloys I (1930) 405.
Vogel
C. Die Systeme. 31
700 ~
• Sb -~ !!!.. - / -5B~'-s !OO "§ ~ ~.roo
0 Sb
B o
5 10 6'ew.-%Ca.
145. Ca- Sb.
15 (Ca.)
Donski, L. : Z. an. Chem. 57 (1908) 216.
~0~---~~L_~~~--~~~---~~--.w~ Ca a>w- %'Si Si
146. Ca -SI. Wöh!er, L. , u. 0. Schlieph a k e : Z. an. Chem. 151
(1926) 1.
u .
0
~
/} Ca
Q Afl:m-% Sn 'M -~ • 111 SIJ m 7fl ~ m
Cof~~ ( .llr?" t
7 1\ ..,
~ ~-l[i.
(1/J 6/J üe~~~-% Sn
147. Ca- Sn.
\ ~ , ......
m Sn
Hume-Rothery, W.: ]. Inst. Met. Lond. 35 (1926) 319.
1000 0
!00 I (BOl'
BOO ~~
t.> -...... • 700 .!; .. ~ fOO ~
fJ
~500 ~ V50 ~~~~fJJ
1100
JOO
0 200
Ca 10
~
20
......
i::! Atom-% TL ~
10 20 .10 fO 1 fO 70/(JJ.
noJtf\j~ I 1\'""'---- /,., I I ,::!'
............. I I!Z' I I d .... _ ,z N!J 'l l I
, r Sl \ I I
I I
l T !!!! I I !l1
I ~
JO 1'0 50 6"0 70 80 .9 10 6'ew. -"', n
148. Ca -Tl. Baar, N. : Z. an. Chem. 70 (1911) 366.
Atom-%Zn 10 10 .10 fO 50 iO ?0 80 90 f()O
800 ·~J M· 7? ~
a c:: .... c:: ~ (81/8', ~,~,_ ....
"\ ,g' o:S' ~,-
I 717' ur
"' /7ir' .I 6'10:....
~ ~~J
"'-.. I P uo• ... / .
.... II)!' !!:.
J!O -fJ,S I '100
I
fO 20 JO 70 BO .90 100 Zn
f(J 50 6"0 6'ew.-% Zn
149. Ca -Zn. Donski , L.: Z. an. Chem. 57 (1908) 185. - Haucke, W.:
Z. an. Chem. 244 (1940) 17.
150. Cd -Co. Wahrscheinlich intermeclärer Mischkristall (ß-Messingtyp ). Lewkonja, K.: Z. an. Chem. 59 (1908) 322.- We s tgren , A. , u. W. Ekman: Arkiv för Kemi, Min. och. Geol. B 10
(1930) Nr.11.
151. Cd- Cr.
Keine Löslichkeit festgestellt. Hindrichs , G. : Z. an.Chem. 59 (1908) 427.
Vogel
32 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Afom-%Cu ! 700 10 10 30 WJ so l'fJ 70 10 90
61'0 1-Jr;:-. \" oott>
1~ 1\. ..... ,".
0 \.m~- .rn• /
V 1
r
I d'•y fJ / '/ I ~ y•p I
!'10
JO JY 10 lf fll !f/ I ,5 5ew.-%Cu ,j .3'~/ I
f-f-.,f ~ ~-lf""'-7 I l iU~ / I ....J.1 ffJ" 17
/ I
I I J17"
500
900
lflf' d' l-r ~ 0 lt% I I !~S
TJ II
~ 30
~ I I I
ZOO 0 10 zo JO HJ SO 10 70 10 90 100 Cd. fiew.-% CIL Cu.
152. Cd -Cu. Sahmen, R.: Z. an.Chem. 49 (1906) 301.- J e nkins, C. H. M., u. D. Hanson: J. Inst. Met. Lond. 31 (1924)257. -Bradley,
A. ]., u. C. H . Gr egory : Phi!. Mag. 7, IZ (1931) 143.
153. Cd- Fe. Wahrscheinlich Verb. Cd,Fe. I saac, E ., u. G. T ammann: Z. an. Chem. 55 (1907) 61.- D a niels, E. J.: J. Inst. Met.
300
150
~ 300 -~ ~ 150 ~ ~100 ~
so 0
-so
10 31° ~
"" "' Cf,
Lond. 49 (1 932) 178.
Atom-% Hg 10 JQ fQ S7J J'(J 70 80 $0 100 ... ~
"' ~~
""" """" 188~ 141 ! ~ 0 ~
1\ \
a•P \
\
" t'-.. " ~ \ fJ
\ ~~ :tn•
- 1(1"
~~ " -1000 10 80 30 90 50 (Q fiew. -% Hg
70 10 !0 100 Cd. Hg
154. Cd -Hg.
'ld
~ ~ ~
~ f.fP"
~ ~II
(/ Cd 71 "' &J 6ew.-% In.
155. Cd -In •
_l m In
Valen tiner, S.: Z. Metallkd. 35 {1943) 250.
~t I I
I 1k~», w;a•
m •
~ u ><::
~~~ ji(J 60 6'ew.-% K
156. Cd- K.
I \
63.5"
f(J()
K
Smi th , D. P. : Z. an. Chem. 56 (1908) 119. Zintl, E., u. W. Hau ck e: Z. Elektrochem. 44 (1938) 104.
flew.-% LL
60 (J7 1.5 Ii' J! ~~ # tU tU JY.? 0
~
50
...,. 59.9" 0
Q
;J L. ~ I~ 0
/L 5117" \ ~ L 0 V I~P·r 1
0 I )1o~ 110• " i\\ ~~~ ~ /1 (' I y CdU~ 'I I 0.
... 'ß' fl'•y I ~S,f 0 7! KfW
"' l v~.r~~ IP ' r' ~ 0 I I I '' ' "'I I I I ö ' ,." "{)
, ö I lL ' 0~~ 1f.f ra:• ' 'I 0
20
1!.
10
fQ 50 J'tl 70 60 J() 1110 Atom- % lL Li
157. Cd -Li. Mehl, R. F ., u. C. S. Barrett: Trans. Amer. Inst. Min.
Metallurg. Engr. Inst. Metals Div. 1930, 575. Grube, G., H. Voss kühler u. H . Vogt : Z. Elektrochem.
38 (1932) 869.
Vogel
C. Die Systeme. 33
'-' 0
7al
6{)()
S«J
1/J(J
!{) ,?(}
8 i!.'
ä "§ I 0> .... z: L
I I /
J.f7./ .
.KJ 10 Jt/ 5lJ 8t7 OJ
8 B .w_: f t if I I
~ 0 -'
~~~ /.1 ,0 y C(
J(J()
iW
-0
0 r,d
e 0 !\ -J w
Iw tJQ•
/-Jl7'
~o· y' ,B'
,?(} (i// Q() A/017- %Mg
158. Cd- Mg. Hume· Rothery, W., u. S. W. Rowell: J. Inst. Met. Lond. 38 (1927) 137. - Grube, G., u. E. Schiedt: Z. an. Chem. 194 (1930) 190. - Jänecke, E.: Z. Metallkd. 30 (1938) 425.- Hume· Rothery, W., u. G. V. Raynor: Proc. Roy.
(J
Cd
Soc. Lond. A 175 (1940) 48.
$/ M DtJ Alom-%Na.
159. Cd -Na. Mathewson, C. H.: Z.an.Chem.50(1906) 180.- Kurna· kow, N. S., u. A.N. Kusnetzow: Z. an. Chem.23 (1900)455.
/00
~!00
-~ ~ZJO "'§ ~200
~ 1>0
<!!!:
t;fi zlll" ,...._
a•l'
Jl"}. A
./VI ll,f ~
I' I I <01
TOOO 10 10 JO 'I() JO 6'0 70 80 90 100 Cd tlew.-% Pb Pb
160. Cd- Pb. Stoffel, A.: Z. an. Chem. 53 (1907) 151.- Tammann, G.,
u. H. Rüdiger: Z. an. Chem. 192 (1930} 3.
Af:Jm-%5b oJ. o 10 zo JO 'IO so oo ~o 80 ;o 100
"0 I
r.._stM ]' .;-:?1 6"0 Ol---metoslo6it !--;;; V I
"0 ~-~ V' r-r I
I
f!l' lf/ ",. I '(J V l!.flf I
/... J.1.
-r / J!f" ~~
/" t:- .ff .,
0 J/1° I
V ~I 0 '-..zf !0" JO -28!" I 0 -- -- rzJq. -- J.._
0 10 o 10 U M 'I() • 6'0 ~ M W -Cd. 6'ew.-% Sb Sb
161. Cd- Sb. Treitschke, W.: Z. an.Chem.50 (1906)217.- Murakami, T., u. T. Shinagawa: J. Inst. Met. Lond. 40 (1928) 504 u.
41 (1929) 443.
.;o ;o NJ üew.-% Sn
162. Cd- Sn. Stoffel, A.: Z. an. Chem. 53 (1907) 140. Mazzotto, D.: Int. Z. Metallogr. 4 (1913) 13. - Hanson, D., u. W.
T. Pell-Walpole: J. Inst. Met. Lond. 56 (1935) 165.
--- -- -·-- rL! ' /-
, ~ · ~
"' ' I
I 1\ lJ2fD J21 1m
Jll)
1/JIJ 010 2DJO I!IJ .f{J 50 1/J 81/ !tllal Cd 6ew.·%Te Te
163. Cd -Te. Kobayashi, M.: Z. an. Chem. 69 (1911} 1.
Vogel Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. Il/3
34 222711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Alom- % Cu. I70/ fO 30 JO WJ 50 10 70 wo
f:.... J/.120. 10 .90 !r J> , fOO
'"' -r--- Ii il 1---,..._
~ 2fJ15' -............ / . fYJ
Cdt/lff} 141 ~II 1: a
m ~ ~ ~ $ ~ m n ~ ~ oew.-%n n 164. Cd -Tl.
Kurnakow, N. S., u. N. A. Puschin: Z. an. Chem. JO (1902) 101.
'ISO f19.f!!..
1000
JOD
·~ 100 ~ l700
~ ~100
s:oo
1/00
Jl--<..>
,~ ~
~ l ..... !fO ~7!"-,j-f-! r.;",
~ !!J..' V 81/ 780'
71f') '/ 7~r-
\ I \ V SIS'
115' IV - lf
10 JO JO 1/0 SO 50 70 10 .90 100 6'ew.- %Cu. Cu.
167. Ce- Cu.
• o;:; J50 Hanaman, F. : I nt . Z. Metallogr. 7 (1915) 174 . ......... /i
13~ l---r-~ V zu• z.gs: 1?'1
r-oe
zo 90 10 Gew.- % Zn.
165. Cd- Zn.
10
P'
;zes:
100 Zn.
Hindrichs, G.: Z. an. Chem. 55 (1907) 415. - J e nkin s , C. H.l\1.: J. Inst. Met.Lond.J6(1926)63.- Stockdale,D.: J. Inst. Met. Lond. 43 (1930) 193. - Grube, G., u. A.
Burkhardt: Z. Metallkd. 21 (1929) 231.
Alom-'h Co Atwn-%Ni.
'0 • toll. o 10 f/0 NI 61/ !lJ 1oo o lil 1/11 fJJ 80 !lJ 100
8 .§
1'10 Ot-J
(} 1ZO p -~
~ 100 ~ ~ ~ 10 '0 [150
\ oO 0 w 0~
I
§§§8 .!! .!!.!l.!l
J- 111/
~~ 11. '(@.
I / lf'HJO
!fPJO
/
ltzos•
2 :z ~.z'"'':!i IIJZ~ .!l'"' .!l .!l .!! .!l.!l / 1-1-- j- 1-1-1-1 ~~Ii" Vr\
for 1/EP' /~JO:....
77JO
;k~ \ ~~
0 lJJ m. liiJ Ge &w.-% Co
61/ 100 0 zo ~ liiJ n too Go Ce ~-% Ni. N~
166. Ce- Co. Vogel, R., u. G. Fülling: Z. Metall
forsch. 2 (1947) 103.
170 Ce -Ni. V ogel , R., u. G. Fülling : Z. Me
t allforsch. 2 (1947) 103.
Vogel
Atom-% Fe nol 10 w 6'0 10 ao ;o 100
1500
1.100
p 1100
. ."
~ 900
~ ~700 ~
500
JOO
V Ce.j 1--77S'l 77J"
~ 5'10
Fe ISJ8';,
/ v; ~ 108$"
I \ I .. ~ 8\'f/' ~ --mr -~
I I I I
I I I I
I I ,, .. ~I 100 o 30 IJ(J 10 10 roo
Ce 6ew.-%Fe Fe
168. Ce -Fe. Vogel, R. : Z. an . Chem. 99 (1917) 25.
169. Ce -Hg. Verb. CeHg bekannt, CeHg2, CeHg3 , CeHg4
zu erwarten. ]ande lli, A.: Rend. Accad. Naz. Linc. VIII 9 (1951) 85.
171. Ce- La. Ce und La bilden Mischkristalle in allen Verhältnissen. V o ge l , R., u . H . K l os e : Z.
Metallk. 45 (1954) 633.
C. Die Systeme. 35
0 !OZOJO 'IIJ.fOG070 80 .!0 100 Ce Gew-% Mg Mg
172. Ce -Mg. Vogel, R.: Z. an. Chem. 91 (1915) 277- Vogel, R. , u.
Th. H eum a nn: Z. Metallforsch. II (1947) 1.
!300
1300
~1100 ·!:: ~1000
~ 900 ~ ~ 0'00
700
V 77!' 7 :\
~ \ /
V I
V .999° M% '
/ V 6"1'~
GTZ" VM% GOOO 10 tO JO 10 50 fO 70 80 90 700
Ce fiew.-% Mn Mn
173. Ce - .l"n. J a nde lli , A.: Rend. Accad. Naz. Linc. VI II 13 (1952) 265.
Atom-% Sn tsol 10 !0 JO '10 .fO 50 70 80 iO 100
"" 1. I'IOOI--1--I~~~.:..;III_;;;00;!."--1-+-1-~-1---l
tJOOI--/~/Y-~-+1\4\r-+~J ~~-+-+--1 1200 f 1 ! T6"J.!_ 11'1Q".-I--
11.J00 IF t'\. rz 11ooW1L!-LJ::=t=i~~al~-l-J 'I TOZ' [\
I
I
I
! zo• I
'!OOI--1--I-+--1--l--H--1-l--+--1--+l
Jool-+--+- +--+-l--H--1-1--+--+--l.l ~ :::l
tOOO 10 30 JO '10 .fO GD 70 BO 90 100 Ce Cew.-% Sn Sn
175. Ce- Sn. Vogel, R.: Z. an. Chem. 72 (1911) 319. - Zintl, E., u. S. Neumayr : Z. Elektrochem. 39 (1933) 86. - Vo gel ,
R., u . Th. H e umann: Z. Metallkd. 35 (1943) 29.
Afom-"loCr f60 0 10 30 JO fO .fO fD 70 80 90 fOO
0
1100
tfiOO
l.fOO TV9.f
1'100
1300
~1!00
-~ ~ 1100
~ ~1000 ~ ~
.!00
100
700
fiOO
<::: /' ~ .:3 ";,
~ - _o u
/ t _ t / /
.... --::-:::-" ~ ~ _"/ --~- L.....-
ip.y P•TJ ' 1Z9Z0
1r~otr, t.<r'f\ 11'10" /J ;;r s , \
:/ f i \
\ map!lUPIW l 7 \ I \
\ ;} I I ! \ \ I/'- -(1-Umw. I J' löil 1 1/
~ ! I I I I I
II t I t·r ;~ 'lcr·TJ ! 174. Ce -Pb. soo ., I fOJ~ Umw. I I 'I !
.• I ! I Verb. Ce2Pb und CePb3 bekannt, CePb zu erwarten. Voge l, 'IJ.f
R., u. Th. H e um an n: Z. Metallkd. 35 (1943) 29. '100
0: I I '<P~e-umw. J
.... \ ' .jj I I JOD 0 10 30 JO 1'0 50 fO 70 90 90 100
Co Gew. -% Cr Cr
176. Co- Cr. Le wkonj a , K.: Z. an. Chem. 59 (1908) 323. - W e ver, F., u . U. Hashi m ot o : Mitt. Kais. Wilh.-Inst. Eisenforschung Düsseldorf 11 (1929) 293. - K ö s t e r , W. : Z. Metallkd. 25
(1933) 25.
Vogel 3*
36 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
I SOU
u TJOO 0
.!:;
~ I--p \
........
fJ
1108° 109$"
magn. Umw
zo 90 6'0 6ew-%Cu
177. Co -Cu.
-~
108.1"~
80 100 Cu
Konstantino w, N.: Rev. Metallurg. 4 (1907) 983. Sahmen, R.: Z. an. Chem. 57 (1908) 1.- Tammann, G.,
u. W. Oelsen: Z. an. Chem. 186 (1930) 260.
1.f.f0
1500 ~j,}.
I I I
y
1'1!3° '!!k-78. ....
- - ? '~~ 1.' I
u
1'1.f0
1'100
!JOO
1200 !115'0mogn.l/mw.
0 1100 <::::
%; 1000 ~
., f!-09R. 1/mw
~ !00
~ 900
700
500
.fOO
'100
JOO fj
.,
y
'f77
re?
., L ,r j
cx•y
!
I
7:"
()(,
1- ~ ... mogn. /Jmw.~ ()(, (i
Jor ()(,""')') '5!0 . ~
mo;n.U
2000 1tl 20 JO 'I(} .fO iO 70 9/J 10 100
Co Gew. -% Fe Fe 178. Co- Fe.
R u e r , R., u. K. Kane ko : Ferrum 11 (1 913) 33. - E llis , W. C., u. E . S. Grunec : Trans. Amer. Soc. Met. 29 (1941) 415.
t900I-~-~9-0-· --il---t---+---1f--'1'-"11s.""2'-11 p 977°
·!:; WDI--~~1---t---+---r~ ~ ti ~ ~ZOOI---~~~-t---+---1--__,
>!!.'
0 r.o
zo 90 6'0 6ew-%N~
179. Co -Ni.
80 100 Ni
Guertle r, W., u. G. Tammann: ·z. an. Chem. 42 (1904) 361. - Ru e r, R., u . K. Kan eko: Met allurgie 9 (1912) 419.
1500
1500
ll/1)0
1JOO
::.,)1200 , ·l:t 1100 ~
~1000 ~'..
~900 ~ 800
700
.fOO
JOO
1VJSJ
~K {'' ~
1121'
\ -s
G.\ ·==-;>;
\ \
\\. e'-
~ ~ (1~ ......,., , . 11
I ? ?t (j , I
?-1--- ? :-: ~ I
I ~-~ong1n i r--
100 0 10 20 JO lfiJ SO f(J 7tl 80 90 !(JO Co 6'ew.-% Mn Mn
r\ 1 j ~IIas~ 'I 180. Co -Mn.
Hiege, K.: Z. an. Chem. 83 (1913) 253.- Köst e r, W., u. E. Gebhardt : Z. Metallkd. 30 (1938) 282.
Afom-'K.Mo 0
1800 10 I
20 I
!0 90 50 6'0 70 80 10 100
~lk' t~ I
IVOO ? .!:; t. ~1000
~ ~ ~
6'00
Co f.!!.!!J
I. 37 fJ 1\ 27
IX~· JS
V ~ ? m• \ 6 .
rsso• :J'0/]11 (/
~90" I '3110-
)' 1J 10'10°
E, ."
30 10 6'0 6'ew-%Mo
80 100 Mo
181. Co -Mo. Rayd t , U., u. G. Tammann: Z. an. Chem. 83 (1913) 246.Takei, T.: Kinzoku no Kenkyu 5 (1928) 364. - Köster,
W ., u. W. Tann: Z. Metallkd. 24 (1932) 296.
182. Co-P. Zemc z u zny, S., u. J. Sc hep e lew: Z. an. Chem. 64 (1909)
245.
Alom-% P rool'o zo Jo 110
1500
1~00
~1JOO % 11300
~ 1100
1000
900
1'190°
1\ CozP
\ 1386'
I
\ I \ I
1022" ~ -115
920" fJ ·(X--
100o 10 20 JO Co 6'ew.-% P (P)
Vogel
C. Die Systeme. 37
183. Co- Pb. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. Lewkonja , K. :
Z. an. Chem. 59 (1908) 312.
90 6U 6U lfKJ Alom-% Pd Pd
184. Co- Pd. Grube, G.: Z. angew. Chem. 48 (1935) 716.
185. Co- Pr. Zu erwarten die Verb. Pr3Co, PrCo,, PrCo3 , PrCo, , PrCo6 •
Vogel , R., u. W. Fülling : Metallforsch. II (1947) 103.
6'ew-% pt 180. 10 iOJO I(} 10 10 70 10 !0
'0
170.
!GO
'0
0
'0
'i;>TJOO
·'$. 1100 ~
~1100 0 " · ~100.
~ !00
800
700
100
500
#00
JOO
........
.,. ·,,
r-. y '-Co \
.· I
·;r v··· <- Co \A,.
/
/ V
~
&:: 8
h !! ~ lh. oPt ~ ,, I ~ ~ ~
''/ ~
I~ ·' ~Pt.' \~
100 7J" vifl
V
0 w iO JO I(} • • • 10 • -Co Alom-"'o Pt Pt
186. Co - Pt. Nemilow, W. A. : Z. an. Chem. 213 (1933)283. - Gebhardt,
E ., u. W. Köster: Z. Metallkd. 32 (1940) 253.
Atom-% S 8() 15 J(/ J5 "' 15 50
!JOO "' 18()0
·'<i1 1100
~ ~10/Jtl ~
900
100
700 10
(Co)
'\ CoS
1\ -;t\
i~ \ 1\
!18.
nr V
787°
15 iO !5 6cw.-% S
187. Co- S.
D-\' II< iJJ" Pt~fl·r h /)
, r r~ JO J5
(S)
Friedrich, K.: Metallurgie 5 (1908) 212. - Vogel, R., u. G. Hillner : Arch. Eisenhüttenw. 24 (1953) 133. - Hül s
mann, 0 ., u. F. W eibke : Z. an. Chem. 227 (1936) 115.
Alom- %Sb 30 JO '#J 50 GO 70 80 JO lfO O 10
0~ I Tl tr-1100
~~A \( fJ
700
500
~ c~Ntrsr8
/ ~l 1
'fnogn. Umw. "'9'10°
zo vo 6'0 Gcw. - % Sb
188. Co- Sb.
89·
y
c:c
!.\ (N~ 6'.1~~ 6'18"
100 8b
Lewkonja , K. : Z. an. Chem. SC) (1908) 305. - Ageew, N. V., u. E . C. Makarow: Bull. acad. sei. 1943, 47.
Atom-%8i 100 uol 10 zo Jo fO 50 so 10 80 90
·~~~~ ;;;j J:t (Tffr ) 1f9f
1900
p 1300
·'iii. ~1200 ~ " i,f1100 ~
1000
~t \ ~~s .B /,
I lj.IZ" 11 ,Jr V I
127~ I
I TJZlJ" I
,n\~\A t:J~~ V I
llJJ'!.. 1211" '.41 1609" IZ
~ .fV,.f I
I
'i-.~17.: 'z I.
?fjt~w. I
rr I
w • J(/ '#) • u • • • -Gew.-% Si 8~
189. Co- Si. Lewk onja, K.: Z. an. Chem. 59 (1908) 327. - Vo gel, R.,
u. K. Rosen thal : Arch . Eisenhüttenw. 7 (1934) 689.
Vogel
38 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Met all-Legierungen.
Atom-% Sn 0 10 ZO JO fO JO GO 70 80 !JO 1/JO <!...'8o• 1'\.. ~
HOOI--.,."-.---1----4--~ .g ~ ""\ u t..) !;I)
tZ00~-1-"--+..-l--~:....j.....:.l_l-\_ ·---............. ~ I ~--l---'~~U98;;!.---4I
P __ mo n.Umw. ~ roooi+===+===t=:-=-~h93=-.. --~"'---l
r, Cop v.!.. \ ~ r
~8W~--+----+--~-+--+-~\ri ~
600~--~----b---~~--~--~ Jtr
~~--4----4--~1~~-+--~ Co"
I ZJO"Z~ 200o~---zo~--~fO~--~ .. ~o~--e~o;===~~oo
Co Gew.-% Sn Sn
190. Co- Sn. Le wka nja , K.: Z. an . Chem. 59 (1908) 294.
uoo /
I I
I I
3300
I I
I
I I I
I I I I
1800 16"!0" J <.:>
1,'165° I 0 I ·!:! rus• 1500° I ~ 1'100
I
~ p ( P•" l ~ 6 1 11oo•
J ~ ../ 1000
( I 1
p~y tf•e 1 y•rl ö
6"00
j ____ J50" '------· zoo cr.•y
0 20 ,0 GO 80 100 Co 6ew.- % W w
191. Co - W. Ge i ß, W ., u . ]. A. M. va n Lie mp t : Z. Metallkd. 19 (1927) 113. - K ös t er, W., u . W. T a nn : Z. Metallkd. 24 (1932)296.
1GOO~----.-----.------r-----r-----,
~0
0 Co
HJ 6"0 6ew.-%Zn
192. Co -Zn.
100 Zn.
Lew ka nj a, K.: Z. an. Chem. 59 (1 908) 319.- Sc h ramm , ] . : Z. Metallkd. 33 (1941) 47.
193. Cr -Cu. Mischungslücke im flüssigen Zust and. Hindr ic h s, G. : Z.
an. Chem. 59 (1 908) 420.
Hol ro zo (IIJo"''J
!BOO ', "::.:.
1700 ....
Atom-% Fe JO fO JO 6"0 70 80 !0 100
,I !500 ',
!.JOD
I
TVQO
i-> 1JOO
·!:! 1200
I
y ~
"<i 1100 ~ ~1000 ~
/r\' R - ~ .... ~ I \ A
!OO
800
700
6"00
500
wo JOO
i/ I 1 I ZOOO 10 JO JO '10 JO 6"0 70 80 !0 100
Cr fiew.- "1. Fe Fe
194. Cr- Fe. Pa k u ll a , E., u . P. Ober ho ff er: Ber. Werkst . V. d. Bisenhüt tenleute Nr. 68 (1925) 1.- Bain , E. C.: Trans. Amer. Soc. Steel. Treat 9 (1926) 9. - W eve r, F ., u. W. j e ll in g h aus: Mitt . Kais. Wilh.-Inst. E isenforsch. Düsseld. 13 (1931) 107.
Adco c k, F. : ] . Iran Steel. Insl. 124 (1931) 99.
Vogel
C. Die Systeme. 39
50~~o~~M~-+w~-fl~o~~~~-*m~~~~o~~~~o~~4· (Cr) Atom- % Mn.
195. Cr -Mn. Zwicker, U.: Z. Metallkd. 42 (1951) 277.
196. Cr -Ni. Voß, G.: Z. an. Chem. 57 (1908) 58. - Nishigori, S., u. M. Ham as u m i: Sei. Rep. Töhoku Univ. 18
(1929) 491.
100 1900
1800
1700
90
·"> 16"00 ~ t:i
1ssr
~ ~tsOO ~
1'100
1JOO
1300
r\_
r\ ~
eo
~
fJew.-% Pd. 70 6'0 5'0 '10 JO tO 10 0
'JgJ• )
1/ I
V I
P!LzCr3 I '\ ~1120° ~~
I I
I !
roo so eo 10 to so IJO 30 ao ro o Pd. Atom-% Pd. Cr
200. Cr -Pd. Grube , G., u. R. Knabe: Z. Elektrochem. 42 (1936) 793.
199. Cr- Pb. Mischungslücke im flüssigen Zust and von28-85 Gew.· % Pb.
Hindrichs, G.: Z. an. Chem. 59 (1908) 428.
moo0~J-+..--~---±~--~~~~~ 0 Afom- %P 16 30
Cl' N~
Z7fKJ
k.wu·sl--- ~? v..-,/
.......... ./'
", ..... " /
// ."."."""" / /
C!'a' ,.,. ;~~~ .. F:::
Z$ 1 I I I
teoo
1\ \ 1J80
<>.-Q. .:.' ..... u u J __ I
~· ~ fiOO
·!;;
iHOO
!§..
~1300~--+---4---~~~-4
1300 ~ew.·% M~ tW : 10000
0 10 tO JO Pt &0 ao
197. Cr- Mo. Cr Cew.-% P (P) 201. Cr _Pt. Kub asch e wski, 0 ., u. A. Schneider : Z. E lek- 198. Cr -P. ..
trochem. 48 (1942) 671. Gebha r d t, E., u . W. Koster: Z. Metall-Vogel , R., u. G. Kasten: Arch. kd. 32 (1940) 264.
Eisenhüttenw. lZ (1938) 387.
•s; 01\ ' n 0 \:
0
'0
18JO tea
~S•C
'!>< 16"0 !'..
~1va !tl ~130
'0 roa 0 Gr
j
I I 2 J'cllmelzen ;
I I
u.;r /
1Jjr
I I
10 15 30 25 JO JS Gew.-% S CrS
202. Cr-S.
10 Alom-% Sb
i!O JO ~0 SO 6"0 70 80 90
11°
~ ..... ~~ 'I_ N ...... ~~--~!S-1---
\
""' 71~0 l-117if' 1---
l f? o?l: ..... I I '\ « I I
1.;> a+fJ (CrSb) lßl l>i&• 1\ I' I I I II 5Ztf' 51 I CrSbz~
l'f{l(J '-'
:'!i"/&00 !-.
~!Da/
~8W ~
otKJ
'100 o m tO JO '10 ~ ~ 70 80 M ~Sb Cr 6'ew.-% Sb
203. Cr- Sb.
Voge l , R., u. R. R e in b a ch: Arch. E isenhüttenw. 11 (1937) 457.
Will ia m s , R.S. : Z. an. Chem. 55 (1907) 7. - Oft e d a l , I.: Z. phys. Chem. 12S (1927) 135.
Vogel
40 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
204. Cr- Sn. Von 0-7% Sn Mischkristalle, von 12-100 Gew.-% Sn Mischungslücke im fli.Jss. Zustand. Hindrichs, G.: Z. an.
0
-JO
-rtrJ
Q
r---, 26"/
fO
,... _::.....
'
Chem. 59 (1908) 416.
2/J J/J Mi'77-%Hg IJO 5/J öO 70 !11 I g; 100
~ ~.~ -R ~~E-IR• ~ ~
I ~"'- 12 15l"\ ...... I ...... I
...... I \ I
f--·
~ p I L - ' I
I ~ I -J8,!• I I
-!I!S
0 10 lO J/J I() !1J 60 70 80 J(J vew.-'YoHg I
f/l)
~ Cs
205. Cs -Hg. Kurnakow, N. S., u. G. J. Zukowsky: Z. an. Chem .. SZ
(1907) 416.
01'w-%K .;o
II) 6Q .4hmi-%K
206. Cs- K.
1W K
Böhm, B., u. W . Kle mm: Z. an. Chem. 243 (1939) 78.
Mlm-%Na. ft()IJ liJ f(}Jj) 60 70 80
60
&>NJ .!;
)s((J 1! j-~
0
-liJ
~
1\ I I \t4
V I .V
~ t;!!--1--r--
I
I ..JJO
-f--I-"
-r--r- -
-(() o m l1l JO ~ 5/J ~ 70 !11 N ~ Cs ße111-% Na. ,..."
207. Cs -Na. Rinck, E. : C. R. Acad. Sei. Paris 199 (1934) 121 7.
Cs 208. Cs -Rb.
Böhm, B., u. W. Klemm: Z. an. Chem. 243 (1939) 78.
1500 1ft8 i500
·~,b}.
1~00
u 1JOO 0
·!:: 1200
~ ~ 1100
"' fttooo ~ ~
900
~1 I I
I I
I I
I I ~
'-ZSchmelzen
k V
-- ' \ 1119~·
IJJ"
1-- -- -- -- 7!!: -- - -- --- --~ ~ M w m • m • • dew.- % Cu.
209. Cu -Fe.
100 Cu.
Sahme n, R.: Z. an. Chem. 57 (1 908) 9 . R u cr, R., u. u. F. Goe r e ns: Ferrum 14 (191 6) 49. - Tammann, G., W. Ge lsen : Z. an. Chem. 186 (1 930) 267. - V ogel , R., u.
W. Dannöhl: Arch. Eisenhüttenw. 8 (1934) 39.
Vogel
C. Die Systeme. 41
Atom-% Ga. 0 '0 CIJ JO '10 50 fitJ 70 8/J JO 100
7
100 '
~ lK» 1,~ !JaJ r-147 ~osf
\~ ßOO ~6pl \ f\. 700
&lJ. ~ }' l Gff> ~ L"N. tq8 ~7 " "'-
at-/{ J.B+e' ~ $IX} . E1 - '17ß?.
ct I !'&9 ~ if; fl "'G7o 'r-... '1«1 I 1 I tJ
i i ~tjte '\ ~
1'! 16" t?'/JO
"" I i; I I \ .. I I I 1 I I I ?!_
700 I B+y_
,..~j I I : .I .?9" p+Ga. 30~ I
0 70 Cu,
Cf) J() '10 50 fit) 70 80 !KJ 700 G.m- % Ga. Ga.
210. Cu- Ga.
Weibke, F.: Z. an. Chem. 220 {1934) 293.
Afom- %Ge 37 lf .,., 100
500o~~~~zo~~~~~----~6~o----~eo~--~roo· Cu. 6ew.-%Ge Ge
211. Cu- Ge. W eib k e, F.: Metallwirtsch. 15 (1 936) 301.
-!t/0 0 Cu
IX
!D Ahlm- %Hg
3/ JIJ I/IJ JlJ tiJ JP lt/ $() I I I r I I ' i
' I I I I I I ' I
\ ' f!IJD \----- ---~
II~ I
- - ---- I
I t 3(jO I I I I
~ :,g I ~rd I I I I -JH,J" I I I I
zo (I{) itJ liew.-%Hg
212. Cu -Hg. T a mmann, G., u . K. Kollman n: Z. an. Chem. 160 (1927) 246. - T ammann, G., u. T. Stassfu rth: Z. an. Chem.
143 (1925) 357.
Atom-% In. 70 60 J/) '10 so fi{) 70 6'0 !KJ 100
770, T J5(J
'0 TQ(J3o ·c~ 1 1--
~ 7aJ I 685" ._6 o
I PP 1 ~671 r-\ ""- &50(;t.\ P '/l+y 7 ~
'0 ~~~ ~ 0
1--
[\ \ 5(K} ßo;~u \8 6 ~J1 «f6 I 1.~ TJ -
"--~ '775" t\ ~o 7 JS&>w.~% I~ 50
« \ '(x+/l~ ~---,~
~ -........ z 57'1
I ]Mo \ T «+ß J!UO \ '
7000
'lfXJ
I 7J \ I
0 I
I 75.10 I
I f.+In. 15
t?fJO
!(l(J ~u, 70 t?f) J/) '10 50 fit) 70 8/) ~ ~
6'e~- % In. In. 213. Cu -In.
Weibke , F., u. H. Eggers: Z. an. Chem. 220 (1934) 273.
214. Cu -La. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce- Cu (LaCu, LaCu2, LaCu,, LaCu8). Canneri , G. : Metallurg. ital. 23 (1931) 813. - Vogel , R., u. Tb. H e umann: Z. Metallkd.
35 (1943) 29.
Atom- % Hg '()() 70 t?fJJO '10 50 DO 70 80
70. :rbiJ =
>X~>-J '06 1- l
BJfi .. 00 .;!' ~\ ~
'Oll ~~7 I l I '• \
~ - !Bf-mot 508" ~ I ~, Ju .......... 1--... ...
II
0. Ii 'I 0
Cu. ro eo JO '10 50 60
Ge~ - % Hg
215. Cu -Mg.
100
...ß ,/
/ '185,0
6Y,IJ
70 6-
80 90 100 Mg
Sahmen, R.: Z. an. Chem. 57 (1908) 26. - Dahl , 0.: Wiss. Veröff. Siemens Konz. 6 (1927) 222. - H ansen, M. :
] . Inst. Met. Lond. 37 (1927) 93.
Vogel
42 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
fZOO
V ~· ~ ~L ~ 671"
1000
)' V 750"
I a•y
I
zoo
"J". _d l
~I /
"J" 1070'
V fl•y
110l
K: 1000
p
·'!:goo ~ ~ ~800
t ~ '
700
\
0 Atom-%P 10 ZO Zf
0 TZO I
K 0 1/ 0
0
1\ I
\ I \ l/ 71'1-"
'10 0
'I 8 12 20 0 6ew.-% p Cu.3P Cu
1/ \ zSchmelren
.9fl" 30 .92,.1"\
I
Jet• n-r
20 '10 50 Gew.-% Pb
60 100 Pb
0 Cu.
20 "' 50 6'ew.-% Mn 80 100
Mn. 219. Cu-P. 220 Cu -Pb.
216. Cu -Mn. Sahmen, R. : Z. an. Chem. 57 (1903) 20. -Ba in, E . C.: Trans. Amer. Inst. Min. Metallurg. Engr. 68 {1923) 633. - I shiwara, T., u . M. lsobe: Kinzoku no Kenkyu 6 (1929) 3811. -Grube, G., u. 0. Winkle r: Z. Elektrochem.
H eyn , E., u., 0 . Bauer : Z. an. Chem. 52 (1907) 129. -Smith , C. S.: Amer. Inst. Min.Metallurg. Engr. Techn.
Rober t s-A uste n, W . C.: Engineering 63 (1897) 253. - Bornemann, K., u. K.
W agemann: Ferrum II (191 3) 291.
Pub!. Nr. 360 {1930) 9.
45 (1939) 784.
500
'I(KJ
JfKJ V f"'"
...... ./ ~·
~ V ....... 7tlJ /
7081° 000
9tXJ
~ ~ V
~~ ~
.J5J~
i~ ~r'L ~,....--
~<§'.
5(J()
'HJ()
JfKJ
t?OO
700
800 I(·
0 10 i'(J JQ '10 so 50 70 $(} !KJ JJ; Cu öew.-% Ni Ni
217. Cu -Ni. Guert ler , W., u. G. Tammann : Z. an. Chem. 52(1907)25. - Chevenard, P. : ] . Inst. Met. Lond. 36 (1926) 53. -
Krupkowski, A. : Rev. Metallurg. 26 {1929) 131.
1'10. '(}
t..:. !JOO 0
·~ 7i'(J0
~ ~ 7100 ~1081 ~1000
tiew. - % Cu.O 1l.'IJ ?'185 .J7,l9 f!.g 7l & 'JS 7V)B lg()/ .9.g'l'l
I \ I I
I i 1l00°l l?JIJ'c !schmelze+ Oz
1/"' lO,l r\\ .. "~00 70G5°
i 7'1 1075°
~ ~ .:! I=
.9000 t;S f,O 7,5 10,0 li!,5 75,0 17,5 cO,O Cu G'ew.-% 0 (01
218. Cu- 0. H a nson, D., C. Ma rry a tu. G. W. Ford : J . Inst. Met. Lond. 30 (1923) 197. - Vogel , R., u. W. Pocher: Z. Metallkd.
21 (1929) 333.
?1500
~ ~ ~tJOO ;:. ~ 1':: 1100
1081" 0
Cu.
15f~
/. / ~ ~
20 --
1/D GO öew-%Pd
221. Cu- Pd.
80 100 Pd
Ruer, R. : Z. an. Chem. 51 (1906) 223. Joh ansson, c. H., u. ] . 0. Linde : Ann. Phys. 78 (1925) 454.
0 Atom-% PI.
10 &0 JO VO JIJ G0f080!10 IJ(KJ
''~!~ 700 /
" 1 / /
soo I;
I/ I/ '100
1/ /
[7/ i!fK}
J /
~ t:: , ... 700 :::'
1081" a:: 1 .3
f--1--
+ IJ(KJ
J ~ 700
I I 6tJ()
II I I
Sf" eu 70 M iO Wcw.~'.4 ~ 70 80 $0 'Pr
222. Cu - Pt. Doerin ck\' 1, F. : Z. an. Chem. 54 (1907) 335. - J o hansson, C. H., u. ] . 0. Linde : Ann. Phys.82 (1927) 459. - Kurn ak o w, N. S., u. W. A. Nemi!o w: Z. an. Chem. 210 (1933) 1.
Vogel
223. Cu- Pr. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Cu- Ce (PrCu, PrCu2, PrCu,, PrCu 8).
Vogel, R., u . Th. Heumann: Z. Metallkd. 35 (1943) 29.
Atom-% S 10 zo JO
p1JOO
·!:: ._rzoo ~ :i;noo ~ ~1000
1083°
$00 0 'I Cu.
I\ zrchm1zen
lto3~·)toSO \Cu.tS 1130" /I'\
'057" \
6 13 16' 30 39 fJ11w.-% S (S)
224. Cu -S. Heyn, E., u. 0. Bauer: Metallurgie 3 (1906) 73. - Bornemann, K., u. K. Wagemann: Ferrum II (1913) 276.
Atom-% Sb
C. Die Systeme.
Atom-% Si 0 10 lQ JO VIJ SIJ GO 70 60 $(} 100
1
1J(J,
~ voBJ•
~ ~ \\
!Ia}
~ rN 8(), -mm 1M
7(1(1
(.(
GQ()
.fQQ -~ /Iai --J«<L..L-
()
Cu
1--
10
f'IQI•
v v 1--'
/ V
V /
V I
1/ 3fl/. ~ ~kt~ 800 ~17! ; lOt•
8QZ" m lf rv= jE 1J 7J .. Si
~ GQ()
'H6 m" ssr a•y ~ ... si .f(}t7 ~ (; "1' .. Si
• ~~· - 1] .rr .-s~ ••1• ---- G 8 1(/ 12 1'1 1G (!r} 11'.-si (Cu
_!II_!= ---- --- ---- --- ---- ----~--
7J",.Si
J() VIJ 5IJ GO 70 60 $(} 1()(} Si Cew.-%Si
227. Cu -SI.
43
Rudolfi, E.: Z. an. Chem. 53 (1907) 216. - Matuyama, K.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 17 (1928) 665. - Arrhenius, S., u. A. Westgren: Z. phys. Chem. 14 (1931) 66. - Jokibe, K.: Kinzoku no Kenkyu 8 (1931) 433. - Sautner, K.:Folg. 9d. Forschungsarb. über
Metallkd., München und Leipzig 1931/32.
/0 0 1fll
'K l ZO JO ,g SlJ ttJ 70 10 90 100
$0 ~J:l <o ", ;; '-' <..:>
p
, Ki \ nr \! ::; 1-J <::. 700 ....
0 al'IBe"
300
1()0 0 Cu.
f w/f9-1J
30
,_
p .~ SZ6 ...............
l_ ~ ~ t-Y
ö
90 50 Cew.-% Sb
226. Cu -Sb.
no,s:
V
80 100 Sb
Carpenter, H. C. H.: Int. Z. Metallogr. 4 (1913) 300. -Murakami, T ., u. S. Shibata: Sei. Rep. Töhoku Univ.
I. Ser. Sendai 25 (1936) 527.
Vogel
71Ji 0 I I I
elf I
~z
'0
0
'0 Jf,
0 Cu.
10 AIIJm-%Se ZO JO
1707° 'l~ \ ~
tOoJ 0
!0 ZO JO fJew-%Se
225. Cu- Se.
? 1----I I I
I I I I
I I I I
I
'10 50 (Se)
Friedrich, K., u . A. Lcroux: Metallurgie 5 (1908) 355.
44 zzz711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
A/Qm-% Sn. .lJ 1/Q $} iiJ lfJ 8!J .9/J 10/J
~ Jr tij l &:ll l\. JYio \ tW l .Jr ~ 41\ f\rf~ \ I"' I I f/J(JQ
-~Jfll ~!p
~;1t ~ a '}' i =-> 61JO ~ &:ll .fr i"- . .... ~ ~ l.w: V
:~r--. 5f1/~f-l- ...
900
(}(,
JllJ r--
0 0 Cu
10
a+P /1 i --
a;~ 16 248
PI, OHO tf f
i E I ~ I I I
I I I
JO
m_ß ~n 11 m _J 111 r--.. 00"-% Sn. -
Jl "" S9
~s
E f1J
Q~L __ -;.9 /890
I E ~ 1J' J/
$} (I) oew.-% sn.
228. Cu-Sn.
llliJO "'\
mo I
1J' Hu
7tJ
.93
\ 9;f8 w'
: I I
1/lJ Sn.
Ba uer, 0., u. 0. Vollenbruck: Mitt. Mat. Prüfgsamt Berlin-Dahlem 40 (1 922) 181. - Ishiwara, T. : Sei. Rep. Töhoku Univ. 15 (1926) 225. -Raper, A.R.: ]. Inst. Met. Lond. 38 (1927) 217.- Corey,C.R.: Trans. Amer.Inst. Min. Metallurg. Engr. 73 (1926) 1159.- Hamasumi, M., u. S. Nishigori: Techno!. Rep. Tohoku Univ.IO (1931) 131.- Tasaki, M.: Mem. Co!!. Engr. Kyoto A IZ (1929) 228. - Carson, 0. : Canad. Min. Metallurg. Bull. Nr. ZOI (1929) 129. - Verö, ].: Z. an. Chem. 218 (1934) 402.
Ahm - % Zn !{/()()
W l08J0 '" 10 t?fJ ]{) WJ 50 60 70 90 JO 100
Afom-%Te 0 10 ZO .10 90 50 GO 70 80 !JO
OIJ" Zßchmelzer. ~ 1 1000
P ;oo
1/JJJ"-t- :f. t..> J
857° I !i' u
1\~ ~6"Z.t'
lti \ (VJ8"}..,_ .L
JGO" - --~ Ll_vv•
20
pl VS
1/0 GO 6ew.-%Te
230. Cu-Te. 1083° =Cu-Schmelzpunkt.
8J
10 100 Te
Chikashige, M.: Z. an. Chem. 54 (1907) 50.
231. Cu-Tl. Mischungslücke im frussig-en Zustand von 35-98 Gew.-% TI. - Doerinckel, F.:
Z. an. Chem. 48 (1906) 185.
{!!!}so!/" ~~
l 3(KJ
4r ! 'I(Q 1{)(1} ;ur.~ ~
~ ~ ~\ \ ---~ ~
\ 83? \ "' er a:\ .0 lp )' ~:-v~~· t - -1-
~8~ r-\+1\ 7
00 VSJ<' '.iP.. 1 $5~ -' ~ - .
-~ 1 /1'.. )'+E E ~ II al /J'+}It I I r+~ ,r if_t j I
!~V"
BJO 10 Cu.
t?() ~ WJ 50 60 70 90 ~ ~ 6'~-% Zn - Zn
229. Cu-Zn. Baue r, 0 ., u . M. Hansen: Der Aufbau der Cu-Zn-Legierungen, Berlin 1927. - Shepherd, E . S.: ]. physic. Chem. 8 (1904) 421. - Masing, G. : Wiss. Veröff. Siemens-Konz. 3 (1923) 240. - :1-l. a t s ud a , T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. II (1922) 251. -W es t gre n, A., u. G. P hra g m en : Phil. Mag. 50 (1925) 311. -Rayn or, G. V. : Inst . Met. Lond. Annodated Equil. Diaeram Ser.
Nr. 3 (1944) 5-
Vogel
!Ja!
....... ~ ~ !l70
~ ::::::". flZtJO IZ'I t.> lt?tKJ
M 6
)I..-~ 0
-~ 11/XJ
-~ 1-
W'l~ ~ 107}.> li/W ~ JOO
(!IQ
7/XJ
i'r, V~1_ f1
r:I i' I .L'1
fl·~y '/ 6W
~
5/XJ 0 !U t?tJ Jll '10 50 50 70 110 :Kl 1/XJ Fe 6'~w.- % Mn Mn
232. Fe-Mn. Levi n, M., u . G. T a mm a nn: Z. an. Chem. 47 (1905) 136. - I s hiwara, T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 19 (1930) 509.- Gayler, M. L. V.: J. Iron Steel Inst.l28 (1933) 293. - Voge l , R., u. ]. B erak: Arch. Eisen-
hüttenw. 23 (1952) 218.
C. Die Systeme. 45
0 Fe
f'IJG"
'I() 50 80 Gew.-% Ni.
233. Fe -Ni (s. a. rechts oben).
Afom-% Mo
100 Ni.
0 1700
10 ZO JO ,0 SO 50 70 60 $0 100
1500
p ·S: 1300 <:. ~ ~ ~1100 ~ ~
900
~· ;{~
..4f8(J". y -r-:::::::,.... ~~7}
1'101° / :r~l
t-
~M"I '50"magn. 'Umw.
I zo '10 6'0
Gew. - %Mo 234. Fe -Mo.
15'10°
Fe Mo
1180"
80
t
100 Mo
233. Fe -Ni. Ruer, R., u . E. Schütz: Metallurgie 7 (1910) 415.- Kase, T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 16 (1927) 492.- Bennek, H., u. P. Schafmeister: Arch. Eisenbüttenw. 5 (1931) 123. -H a ns o n, D. u. H . E . Hanson: J. Iron Steel Inst.10Z (1920) 39.- Dehlinger, U.: Z. Metallkd. 26 (1934) 112.- Owen, E. A., u. A. H. Sully: Phi!. Mag. (7) 27 (1939) 614.- Vogel,
R.: N. Jb. Mineral. 83 (1951) 28.
00
f!1 0 .....
17
1~ Tf!. 15.
u
'00
0
00
f lfl)
1J
00 0 12 ·!::
"'
IX
/ I
-~ ~ 1370° 1\. /
I öll
y ö
~J mo•
Ö•t {,
QO ~n ~ !0 ~ ~ ~
{OmouJieni 'f) lWiisl:it. 00
QO
tJ
QO
00
8
?i
(,
'(}0 i<
ce ce
(O:roferril:
$10°
d' I -f.- 575" 1/
I
00 '" o 42 qv 0.5 zo 21 tt tJ 2'1 23 26' t7 21 Fe 6'ew.-% 0 Fe30~
236. Fe- 0. Schenck, R., u . T. Dingmann : Z. an. Chem. 206 (1932) 73. -Pfe il, L. B. : J. IronSteelinst. 123 (1931 )237.- Vogel, R.,
u. E. Martin : Archiv Eisenhüttenw. 6 (1932) 108.
" J/ Alom-% P 'if ~ ""
~JO·
i\ ""-. ~ J1$00 ,...;;
f.f(J()
Sykes , W. P. : Trans. Amer. Soc. Steel. Treat. 10 (1926) 839. - Takei, T., u. T . Mur a kami: Trans. Amer. Soc. :[ '\
1\. V
I mo•
1100°
1700
1f00 1528
~1500 0
·!:: 11'00 !'..
~ 1300 ~
(}!ZOO ~
1100
1000
900
I\"-
I
I I
I
Steel. Treat. 16 (1929) 339.
Atom- % Nb 10 20 .10 'II) 50 6'0 70 60 $0 100
v r---., " /
1/ I '""'- Astoo -/ Ir
1J55" ! I ,, II Ir I Fe1 Nba
II
IOO 0 10 20 JO fO 50 i'O 70 10 JO 100 Fe 6'ew.-% Nb Nb
+-,(Jj(}. ·~ :t- ' I
~~~ I ---- --
7 700
I-- a.l--~ .{;' ü: l..i:
500
9 i'fJ ~ (P) " 13 111 fltwr- %P
237. Fe -P. Kons t a ntinow, N.: Z. an. Chem. 66 (1910) 209. - V o gel, R., u. H . Gontermann: Arch. E isenhüttenw. 3 (1929) 369.
235. Fe - Nb. Vo ge l, R., u. R. Er gang: Arch. Eisenhüttenw. 12 (1938) 155.
Vogel
46 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Atom-% Pd. 10 zo ao w 30 ;o 10 toso rm ~~ '<i'
7'10~ r--.... 1-11 (7"'fl ........ r:::: t":::- ~ ~' ~
I ~
0 'J(J(J
I
Grigorjew, A. T.: Ann. Inst. Platine 8 (1931) 25.
t/J~tao ~ ~
7/i{).
T'KKJ ö r;? -- - -- --
(7•oJ '()7 L
'()7~* l' Ve. ,,
~~ ,,
~s h'u. . ,, m 6ii~~'!/7JI/s ,,
umw. *'"" ,, }'~«~~~ '· e·~
(;t -~~ ?-~'!~· %.A/u "" ~ ~~~-
....... wr -~
~ t:?
0 70 t!JJO 'f(} 60 7080 !0700 Fe Cew.- % pt, Pt.
240. Fe- Pt. Isaac, E. , u. G. Tammann: Z. an. Chem. 55 (1907) 63.
Graf, L., u. A. Kussmann : Z. Physik 36 (1935) 544.
p IJOOI----+-"'~-1'.--
.;;
~ titmor---t---+t---t--r__, ~ ~ ~
soo0~-~~~-7.n--~-L-~0 Fe w (R8e) 6'ew.-%Re
241. Fe- Re. Eggers, H.: Mitt. K. Wilh.-Inst. Eisenforsch. 20 (1938) 147-
Afom-% S foO 0 10 30 JO t;O 30 oO 70 10
0
~,l'' Sc~melze + O~mpf gq
.p .;;
!ZOO
~ 800
~ ~ ~
'100
~ $85° 900°
'-- 16"$0
maJn.Umll(
180!0
\!f FeS•Oampf
FeS2 Gl.r FeSz•Dampf v'luo I
100
\
Fe Sz .. "ls.r. s ff~
0 Fe
'10 GO t1ew.-%S
242. Fe-S.
F_e_Sr,+S 80 100 s
Loebe, R., u. E. Becker: Z. an. Chem. 77 (1912) 301. -Ziegler, M.: Rev. Metallurg. 6 (1909) 459- - Rinne, F., u. H . E. Boeke: Z. an. Chem. 53 (1907) 338. - Tammann,
G., u. R. Kohlhaas: Z. an. Chem. 199 (1931) 214.
1i 0 t:U
og 6-:-
15 oo 00 1'1
00 1J
12
~ 00
00
00
00
00 7.
G
5
'I
00
00
00
a
Atom-% Sb 10 30 JO 90 JO 6"0 70 80.90
'-['-. 1-.; .._
~
"' . .0
., 1\. t \ 1002" .....,
fl' !"--\
7JZO
~~
.!;'
"" t--~ 00
J 0 10 to 30 90 50 GO 70 80 $0!00 Fe 6'cw.-% Sb Sb
243. Fe- Sb.
Kurnakow, N. S., u. N. S. Konstantinow: Z.an.Chem.58 (1908) 2. - Oftedal, I.: Z. physikal. Chem. 128 (1927) 135-- Hägg, G.: Nova Acta Regiae Societ. Sei. Upsaliensis 4 (1929) 71. - Vogel, R., u . . W. Dannöhl: Arch. Eisen-
hüttenw. 8 (1934) 39-
238. Fe -Pb. Im flüssigen Zustand von 0-100 Gew.-% nicht misch bar.
Isaac, E., u. G. Tarnmann: Z. an. Chem . 55 (1907) 58.
Vogel
C. Die Systeme. 47
Atom-% Si JO 100 10 30 30 'HJ 50 GO 70 BO
I I
1530°
~~~oo~--~~~~~~~--~~~==~
.s; u 0
!.fa) :~ . F•f;_ .r~-~ l feSiz Stil ~ / I ~ ;;_: 1/IJO
11M"
~Qp~f / t s-~s~ 7J f,
-,,. ~
--~ '· W"..
(X a /
-- _1'!':__
(Si) '100 0!;-----~:;-'--IL-;!,;,...-.....UL.t,;-.L.....:=~c::..:..~
Fe /)0 91) fiQ
Fe ti>w.-%Si
244. Fe - Si. Körb e r , F.: Z. Elektrochem. 32 (1926) 371. - H o nct a; K., u. T. Muraka m i: J. Iron Steel Inst. 107 {1923) 546.- Guer tler , W., u. G. Tammann: Z. an. Chem. 47 (1905) 163. - H a u gh ton, J. L., u. M. L. Be c ker: ]. lron Steel Inst. 121 {1 930} 315. -W ever , F ., u. P. Giani: Mitt. Kais. Wilh.-lnst. E isenforsch. Düsseld. 7 {1925) 59.- Os a w a, A., u. T . Mura t a : Nippon
Kinzoku Gakkai 4 (1940) 229. (Bild rechts.)
Alom-% Sn. 10 10 .!0 ffJ 50 GO 70 10 !0
1100
~ "'
~ ', ~? f ~ 11.!1° " ~ z: ",~. ~~~:! Fe,Sn.•d'• FeSifz or I 76"9'!- a, .. e n1 ~
'-'inoqr~! 755" ary-FeSn.• \ llmw.J a•fJ-FeSn1 110"
p
I
tx"«t FeSnt ,._.1]L z ' ' ~3'
10
ZGOO
p zzoo .!::; c::. ~ 1800
~ ~ ~ 1'100
1000
1528" -V r
--a
Atom-% Ta. 7 17 J1
FezTIL
/ 1'---. /V
ZQ
1zzo• 979°
'10 GO 6Bw.-%Ta.
246. Fe -Ta.
100 JO.Jo"_..
I I I
" 1}_..
eo 100 Ta.
0 Fe
zo vo 6"0 G'ew.-% Sn.
100 Sn. Genders, R., u. R. Harrison : J. Iron Steel Inst. 1936.
245. Fe - Sn. Isaa c, E ., u . G. Tammann: Z. an. Chem. 53 (1907) 281. - Wever, F ., u. W . Reinecken: Mitt. Kais. Wilh.-Inst. Eisenforsch. Düsseld. 7 (1925) 69. - Edwards, C. A., u. A. Pree ce: J. Iron Steel Inst. 124 (1931) 41. - Ehret, W. F .,
u. G. H. G ur in s ky: J. Iron Steel l nst . 16 (1943) 543.
247. Fe -Tl. Wallbaum, H . J.: Arch. Eisenhüttenw. 14 (1941) 522.
Vogel
Atom-% Ti 0
TGO 0 ZO JJl HJ GO 10 100
• 1528 V~ ~ ~ 1/fOO
·!:> ~ Y~1100 ~ ~
1000
800 0 Fe
~~.\V f ~70
d•FezTL
~e,r
tO
L! i
~i 1-rFeTi I I
__ :.':!. -~ ·----;
AeTi1
eo
I I I
I I I I I
I I I I
I I I I I
100 Ti.
48 222711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Alom- %Zr 10 20 JO 90 50 oO 70 80 90 100 248. Fe -Tl.
Nicht mischbar. I saac, E., u. G. T a mman n : Z. an. Chem. 55
(1907) 61.
0 t OOO
/900 !860':.
r-th A/om-%V
17{)') 10 iYJ » vo 5Q 6lJ 70
I ~' ~ ';~ I t--
!...«' .f/l'JI, -~ mx/ Ni'fi"OJ JtYJ I ctKJ I " }' a {6} I. ~ 1017
I (/ ThN
I jQQ ~· .. y, a 6«1 /E--:( C l- II-w '"!l::!f:tY·'-J, , I I
0 10 iYJ » '/{/ so 6lJ 70 r~ um-% V (V)
252. Fe -Zr. Allibone, T.E., u . C. Sykes: ] . Inst. Met. Lond. 39 (1928) 182.- Vogel , R., u. W. T onn: Archiv Eisen-
hüttenw. 5 (1931) 387.
249. Fe- V. Vogel, R., u . G. T amm a n n : Z. an . Chem. 58 (1908) 79. - We ver, F ., u. W. J e llingh a u s: Mitt. Kais. Wilh.-Inst. Eisenforsch. Düsseld. 12 (1930) 317.- Maurer,E.: Stahl
u. Eisen 45 (1925) 1629.
Alom- %W 10 30 JQ HJ so 60 70h/90
'j,;o• Fe1Wt 1J
föOO IL 1!28" / 1SZ5"
1800
1700
1600
:.> 1!00
·li1 1POO ~ ~ 1JOO i} ~1300
1100
1000
900
100
1S28'(
~\ ~ ::::.L
7ir -
V lL
t.m_
y
~~ ---- r-
-
fe Zrt r- 11 /r--.. ........ [/j
"'!":... , ,
r-- r:!i!! - _':JJ 1 Jt I
tbOt I
I~ - j,fl
l" 700 0 1() 10 JO ,q JZ/ 1'0 70 hJ J(/ 100
Fe F'-'z 6'ew- % Zr Zr c:J r,
_jj(JO
L ISO
~ V JQ• ~ L---1M . /
I \ 11101° 1/ JJ
t pfVOO 253. Ga -In. ·!:i g, "<;;tzoo ~ ~ ~
1000
800
rj "I
I) I ·ot 759"
G'OOO
10VO" F'etW
~
ogn. (Jm~
110 1'0
F r e n ch , ] ., ]. S i d n ey, J . D. Saunders u . G. \V. Ingl e :
] . phys. Chem. 42 (1 938) 265.
-XJ 0 20 Go.
250. Fe -W.
100 In
Harkort , H.: Metallurgie 4 (1907) 61 7. - Hon da, K., u. T. Mu ra kam i: Sei. Rep. Töhoku Univ. 6 (1918) 264.- Osa wa, A., u . S. T a ke da: Kinzoku no Kenkyu 8 (1931) 181. Ref. J . Inst. Met. Lond. 47 (1 931) 534. - Syk es, W. P ., u. K. R. van Horn : Tr ans. Amer. Inst. Min. Metallurg. Engr. Iron Steel Div. 105 (1933) 198. -Wev er, F ., u. W . ] e llin gh a u s: Mitt. Kais. Wilh.-Inst. E isenforsch.
Fe tooo.---~--..-.----.--"TT----,
6ew.-% w 100 w Düsseldorf 12 (1930) 315.
0 Fe
HJ 1'0 6'ew. -% Zn
251. Fe - Zn. Ve gesack , A. v . : Z. an. Chem. 52 (1907) 34. - Rayd t , U., u. G. T a mma nn: Z. an. Chem. 83 (191 3) 257. - Osawa, A., u. S. Ogawa: Z. Krist al!ogr. 68 (1928) 177. - Schra m m ,
] . : Z. Metallkd. 29 (1937) 222.
JOO
bW! 0 0 6a.
_ß._
,.......,...... ".,.,..
L__
_, ~Srt 20•
20 fß 50 01'111-% Srt
254. Ga - Sn.
8U
2J20 z
II» Sn.
P us chin , N. A., S. S t epan o vi c u . V. S tajic : Z. an. Chem. 209 (1932) 329.
Vogel
1000
pBOO
C. Die Systeme.
6ew.-% Ca. 150 o 10 2D Jo go 50 GO 10 eo 90 100
0~!2"' 0 "\ 1"-
f9{J
1JQ.
1!1»
0
" 1f(J 0
~ 7 1'\. I'-
f1' 1\ ' 1/JrJO
0 'k> 9/J
·'$; 800 "-
$(() . fJ \ 11r \ \
0 ~ 71J
~6'00 ~
500
'0 91J
JOD
100
100
0
a
~ 11r
~ ~
'~
lf-
1\
\ I ~ I I ~ I ,
II lel -
~ I !~ I ~ II rY II
\
I I
\ II'
I I zs. \
lB~6 I \ I t. • 7!. ~.mJQ_~ G a.
0 1() 10 JO 90 50 fO 70 10 90 100 NL Atom-% Go. Ga.
255. Ga- Ni. Hellner, E.: Z. Metallkd. 41 (1950) 480.
!(J(J(J
K ~
r--r-
\
-........ ..............
Atom-% Ga. 0 10 20 JO '10 50 GO 70 80 !JO 100
15, 00 PrGa.2
0 ~ 1/N'IGz•
I 'Ia
1.1. 00
OOf--TZ
f J L- .i r1 \
~
00
OOf-- "' 10
00~ :f._ 1\ ~
'Oo \ I 'UO !t:'l
'00
'()0
00
00 J
z 00
0
\
'7iff
a.. I 10'15
~· D<
1\
\ 1\. \
\
1\ -\ I
JOo
0 10 20 JO 9() 50 6'0 70 80 JO 100 Pr 6'ew.-% Ga. Gn
256. Ga -Pr. ] andelli , A.: Gazz. Chim. ital. 79 (1949) 73-
~
1\
.mi
-tJl()
u >
J#JO f'.-
~ r-...
" "
49
il1r' \ iW
" ~, S«J az.,...
0 zoo
Ge zo 'I() 50
Gew.-% Pb
257. Ge- Pb.
6 ~ t/) II/ öl/ Gt~v. - %Sn
.56/r
258. Ge - Sn. !110
Ruttewit, K., u. G. Mas i ng : Z. Stöhr, H., u. W. Klemm: Z. an. Metallkd. 32 ( 1940) 53. Chem. 241 {1939) 305.
0 J7 JrJ .w ltJ JO 7fJ J ll '(/
JIJ(J
t9Yo K~ f--KHg
f\l /;$ ~ ill!: ~~ -....
"" 100
o I lk
·QÄ
-.f(J"
ll HQ
~
ä7 10 ötJ Alom -% K
261. Hg- K.
.kJO 1\.!:E
D7 K
K u rnakow, N. S. : Z. an. Chem. 23 (1900) 441. -] äne cke , E .: Z. Metallkd. 20 (1928) 113.
Landolt-BOrnstein, 6. Auf!., Bd . II/3
Vogel
9{}() (/ 111 Ge
259. Ge - Sb. Ru tte wit , K., u. G. Ma sin g :
l(.W
t.tJ(J t..> 0
·!< S«J
~
Z. Metallkd. 32 (1940) 53.
r--..._
""' ~ " ~~ t >.;:: ff.K) JfB• .1'9%
0 ä7 ltJ 6ll tfl7 tJO Ge t.m--%Zn Zn
260. Ge - Zn. Geb har dt , E. : Z. Metallkd. 34
(1942) 255.
4
50 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
6'ew.-% u 100 0 1$ U Li Hg S
A ' I \
/ '.\nr )~ ·r~r---
I
500
'00
~~ I I
I I I I I
töE\~ I I I I I \ I I I
I I I I I I I
100
I -~J' I
liHg, tllfg11 ~,Hg ti1Hg ~Hg fO GO Atom-% lL
262. Hg -Li.
10 100 Ll
Grube, G., u. W. Wolf: Z. Elektrochem. 41 (1935) 675.
p500
·!::
~300 ~ ~ ~ 100
G'ew.-% Mg i 1S $t) so 70
Hg~'! HgMg3 7 V HgMgz~ / J"Sr
1 .M
I Hg1Mg 170"
/
1 38,9
20 WJ 50 Afom-% Mg
263. Hg -Mg.
l/ VIII"
80 100 Mg
Daniltschenko, P. T.: J . russ. phys. ehern. Ges. 62 (1930) 975. - Brauer, G., u. R. Rudolph: Z. an. Chem. 248
(1941) 405.
u 0
.s; ~ !§
Ii ~
ÖP"A< -% Na
;r; 10 6"() A/.:m-%Na
264. Hg -Na.
!{/()
Na
Sch üller , A.: Z. an. Chem. 40 (1904) 385. - J äneck e , E.: Z. Metallkd. 20 (1928) 113. - Vans tone, E.: Tr ans. Faraday
Soc. 7 ( 1911 ) 42.
JiO ~ JOD
1/ ,
~ ,
2JIJ ,
7 , I l4J
/ ,
JjQ 0 I t.t>lfi-'*'~v
' I
1/J)
/ ;
j'J
i/ ' . -~
I
:-o.IR, -115P z; 1 ..JD ,z
.ffl} ,.
10 lD Jl) (d .fO tiJ 70 80 so m Pb
265. Hg -Pb. Puschin, N.A.: Z. an. Chem. 36 (1903) 201. - Siinson,
C. v.: Z. phys. Chem. 109 (1924) 198.
zoo p .!;:
~ ~100
RbaH9? ~gz Rb1Hg~· z\ RbHg6l
~i9J0~ ~;z; -
1JZ" 'I
GO 10 100 I
Rb1Hg•
R~1Hga
~ "'-..
......... .. 1t ~
n:
I Zs" ~ /-)1. ?
Q
20 WJ 50 Atom-% Rb
266. Hg -Rb.
80 100 Rb
Biltz, W., F. Weibke u. H . Eggers : Z. an. Chem. 219 (1934) 119.
Afvm·'l'oSn 0 fO lQ JQ '/0 S/J GO 70 40 .917 100
I I
i!tJ()
u 0
·I>
ifQ()
~ ~ 0
I( II - 39Q
I I 1 1 I
l.-----~ --- ---
HgSn3m i -f
'/(} 6"()
6'ew.-o/o Sn
267. Hg- Sn.
l
~
I '7
~
~
+
')'
fQ() Sn
Pus chin, N. A.: Z. an. Chem. 36 (1903) 201. - Hetere n, W.J.van : Z. an. Chem. 42 (1904) 129.- Tammann , G., u. Q. A. Ma nsuri: Z. an. Chem. 132 (1923) 66. - B o rne mann , K. : Metallurgie 7 (1909) 108. - Ga yle r, M. L. V.:
J . Inst. Met. Lond. 60 (1937) 151.
Vogel
C. Die Systeme. 51
p -~ß0~--4---~---4~--~~
" ! 50 1----tt:-.,.~+--1--+-~ !} ~
80 -w Tl
268. Hg -TI. Kurnakow, N. S., u. N. A. Puschin: Z. an. Chem. 30 (1902) 101. - Roos, G. D.: Z. an. Chem. 94 (1916) 358. -
Ölandcr, A.: Z. phys. Chem. 17I (1934) 425.
!00
l;' li
~.21 ~$ ~D ~
-25 .
I I
1 ...
-
'
~'I
111'1 ,,cx, : //1
I I
t': I
I II II -~
·iDo o ;o .11 1/J JtJ lill ltl au g; m Hg liew.- % Zn. Zn.
r-4! I=~
269. Hg -Zn. P u schin, N. A.: Z. an. Chem. 36 (1903) 201.- Cohen, E., u. P. ]. van Ginne ken: Z. phys. Chem. 75 (1911) 437-~
S imson, C. v. : Z. phys. Chem. 109 (1924) 192.
6'tw.·% Pb JSQO Z1J fiJ 6'Q 8IJ 1)7
I I I I
.!UD /
V ~ V
~r~ J' ..,.., a ,\
II 2t7 "" (i(J 417 Atum-%Pb
270. In -Pb.
ftKJ Pb
Valen tiner, S., u. A. H a berstroh: Z. Phys. 110 (1938) 732.
JIJ()
t5!;V"
11Jt)/)
In
JOl"
[11 I I /~J·
I
I f?f",l fl I I
' I J' I a
I I 1 I I ZIJ lf{} (i(J
G'ew.-%Tt 417 ftKJ
TL 273. In -TI.
Kurnako w, N. S., u . N. A. Pusc hi n: Z. an. Chem. 52 (1907) 445.- Valentine r, S. : Z. Metallkd. 32 (1940) 244.
Alom- % Pr
lf() 6'1} 6't'IK-% Pr
271. In -Pr.
t«J Pr
Jandelli , A.: Rend. Accad. Naz. Linc. VIII 2 (1947) 327.
0
ZZD
zoo
I 158" -·
7 '"" ""' 120
0 ln
I "~ I
f17
2/) ,g $(}
Atom- % Sn 272. In -Sn.
tJZ"
J
/ I I I I I
' ' I ' ' ' ' ' ' I
l 100 Sn
Valentiner, S.: Z. Metallkd. 32 (1 940) 31.
JSIJ
&> ·!;:
~ &SO
J 1SIJ
6'ew.-% Zn f/) ZIJ .10 'I(} so lit) 1fl tKl St7 f«J
~~
I I I I
V /
2/J
11'1,5"
lf() 6()
Atom-% Zn 273 a. In -Zn.
I I
~
f()(J
Zn
Wilson, L. C., u. 0 . ]. Wiek : Industr. Engr. Chem. 29 (1937) 1164. - Valentiner, S. : Metallkd. 35 (1943) 250.
Vogel 4*
52 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
6"ew. - %K
tol .90 10
10 ZO JQ '0 SU GO 70 IQ ! 0 1Qo
70
GOO 0
·'$.50
~ 9"0 '§ ;3 JO !§..
~to 10
D -10
-30
!7,5"
[\ \
1\ '
7
6'3,~
(Na.zK) I II II
1\ I+ J
I \
....... " J l\. V
-1M
-JO 0 10 30 JO '10 50 0/J 70 #0 !0 100 Na. Atom-% K K
274. K -Na. van Rossen Hoogendijk van Bleiswijk, G. L. C. M.:
Z. an. Chem. 74 (1912) 152.
Amm-%Pb 0 !0 20 JOM.fllJQ!JJ
i(JJ ~
- ~;.- 't ' ' \ f><
'1111 lmo. -t
-~ ~ J{J) ' ' I
I liJJ I
' ' I 11) '4lf• , llf. I
0 I? I
o m 20 JO w .fll GO m M !JJ w K ciw.- %Pb Pb
275. K -Pb. S m i th, D. P.: Z. an. Chem. 56 (1908) 133. - Zintl , E., J. Goube a u u. W. Dulle nkopf: Z.phys. Chem. t5• (1931) 39.
f(J(J
~ ·~ SOI-~~--t---t---1----l ~
~M~--~~r--+---r~~ ~ ~ .1(}~~---+--~~~~
i!flo i1tJ WJ 61/ 60 f(}() K All1m·%Rb Rb
276. K -Rb. Böh m , B., u. W. K le m m : Z. an. Chem. U3 (1939) 78.
-~
I 1/ ~5
0 K
Atom-%Sb fJ i'tJ J(} II? so 60 :rJ801W I
/ V
&:!'
iSSbcf.J? I I 11 I II
/ i\
\ zGDS·; ~~ v;;;
'fl7
f(}()
Sb
277. K- Sb. Parravano, N.: Gazz. chim. ital. •5 (1915) 485.
D Atom-"/oSn &tJ .J() 1/0 SO GO 7fJ87 f/JQ fO
I I I~ I l2~ ~~~-~
]~ f-=1-r-I~
/~ l / lf'ljlo
I ~
~0 &!"
1/t) 6lJ 6'eHC·% Sn
278. K -Sn.
f(J(J
Sn
Smith, D. P.: Z. an. Chem. 56 (1908) 129. - Bergstrom, F. W.: J. phys. Chem. 30 (1926) 12.
m· 0 K
Atom·% Zn fO &tJ .10 1/0 so /i() 7() 80 .f(J f()tJ I I I} I II
-~Uo'JI/Idzf.'fl
w•
lO lf(J 5(} Gew.·% Zn
279. K -Zn.
I
80
I
' 9ß'of-
~f--""
f(J()
Zn
Smi th , D. P.: Z. an. Chem. 56 (1908) 114. - Zin tl , E., u. W. Hau ck e : Z. Elektrochem. •• (1938) 104.
Vogel
C. Die Systeme. 53
280. La -Zn. Rolla , L., u. A. Jandelli: La Ricerca scient. Rorna.
No. 12/XX (1941) 6.
GO 90 100
p ~500 ;V l~oo ~~~
· ~ JOOI-+-1-+---1---+--+~H--i
'I 80 r-ter
!.1{ 100 olll....t.....-zl,o--w.J.,...-----!Go:::--.1......-:!io~......_~,oo
U Atom- % Mg Mg
281. LI -Mg. Ma sin g , G., u. G. Tarnmann: Z. an. Chem. 67 (1910) 197-Gr ube, G., H. v. Zeppelin u. H . Bumm: Z. Elektrocbem.
40 (1934) 160.
Ji70
.!tiJ
~lal
•"ii;DtJD
lfil M2 !28 ~ 2 ~ I 9.6 !. i !. 29.i
~
~») ... ~Ia' ~
/ I ,
I
I . I
I
Im•
~~~~ m)" I
"" fJIJ"
7W1f' 'r-..ifl' / \
"]
f/80 fMO
lf :::l
1.-
1 "'-... !ß " ~ " I ~ "-.ßl/ 1
t/11• ~
948
JIJ7
?/lJ
100 o m ~ M ~ ~ M lfl 8/J ~ m Li. #.m~-%Pb Pb
282. Li -Pb. Grub e , G., u. H. K l a ibe r : Z. E lektrochem. 40 (1934) 754. - De blin g e r, U., u. H. N o w o t n y : Metallkd. 34 (1942)
200.
283. Ir-Pt. Lückenlose Mischkristallreihe. Nemil o w, V. A.: Z. an.
Chem. 204 (1932) 41.
284. La-Mn. Keine Verbindungen, Mischungslücke in ftüss. Zustand von 36 -72 Gew.-% Mn. Jande lli, A., u. L. R o ll a : Ber.
dtscb. ehern. Gesellsch. 75 (1943) 2091.
285. La-Pb. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce - Pb : La,Pb LaPb, LaPb3 • Voge l, R., u. Tb. Heumann: Z. Metallk. 35
(1943) 29.
286. La-Sn. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce- Sn: La1 Sn, Lu2Sn., LaSn3• Vogel, R., u. Tb. Heumann: Z. Metallkd.
35 (1943) 29.
287. La-Tl. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce - Tl: La2Tl, LaTl, LaTl,. V o g el, R., u. Tb. H e u ma nn: Z. Metallkd. 35
(1943)29.
Um-% Sn. 700 .fl!f/ lfJ 81} !0
1/ ~ .i [{
I \ 1~~ f f
Mi
f--Jl -.J5 r--.~--....
4 J2DD ""' I ::j
J/Q> 2J20
!1J~- IJ.S .. ~ .9f ZIJO
1lJ 0 10 zo JD 1/ß f{} !{} lfJ 81/ ;o l{lJ Li Atom-%Sn. Sn
288. Li-Sn. Gr u b e, G., u . E . Meye r : Z. E lektrocbem. 40 (1 934) 771.
Vogel
54 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
0 Tl
8
#(J 50 Alom-%LL
289. LI-Tl.
!0 !(JQ Ll
Grube , G., u . G. Schaufler: Z. Elektrochem. 40 (1934) 593-
'
~ ~~W" 50() v r n>~
/
V I 0 lP /1
I fYP ?Vs<' ai
~~ 'Klto P5~ lti!:: [§!
t-e o"'tf'l "lß ~
tS ~
Q Li
~
Ii:? 6rJ Atom-% Zn
290. LI-Zn.
100 7·
Grube, G., u. H. Vosskühler: Z. an. Chem. 215 (1933) 211.
0
u 0
1/JU Q 2(1 Y(J 6tJ fa' Mg G'ew.-o/o Ni Ni
291. Mg - Ni. Voss, G. : Z. an. Chem. 57 (1908) 61.
·!::
~wr-_,~-r--;---+--H " ~ ~J~~--r+----+----+----~--~
lfQ 5() G'ew.-%Pb
292. Mg -Pb.
ffJ()
Pb
Grube, G. : Z. an. Chem. 44 (1905) 117. H a nsen, M.: Z. Metallkd. 19 (1927) 455-
293. Mg -Pr. Voraussichtlich völlig analog Mg- Ce und Mg- La: Verb. PrMg, PrMg1, PrMg1 , PrMg,. - Vogel, R., u. Th. Heu
mann: Z. Metallforsch. 2 (1947) 1.
Q'/11050 z. IJO
1300
Prooo -~
\'5 1i
I
I !0,
~ I
Gew.-% Sb 10 90 J5 Mg3S~ Yif0
~0 ~ 100 ~ )_ I
~~ "'-I I I
53J0 I
500
0 Mg
20
I 57r..
lfQ 50 Atom-%Sb
294. Mg -Sb.
!fl
r. 0
5JI • .....
100 Sb
Gr ube , G.: Z. an. Chem . . 49 (1906) 87. Gr ube , G., u. R. Bornh ak : Z. Elektrochem. 40 (1934) 140. - Zintl, E.,
u. E. Husemann: Z. phys. Chem. 8 21 (1933) 138.
Vogel
C. Die Systeme. 55
0
~ 1'10
Afom-% Mg 10 20 JO 9IJ SO 10 70 80 .90 100 o-
tJOO
t:.:Jt!O 0
0
·""-110 !'..
~10/l igo ~ ~80
0
0
0
0 70
~
'
'fO
's· Mgz L 110!0
\ V I"-'l 0 i\
1\ ~,..
0 6"0 0 10 20 JO '10 SO GO 70 80 !10 100
Si 6'ew.-% Mg Hg
295. Mg -Si. Vogel, R. : Z. an. Chem. 61 (1909) 46.
.9tlflo
800
l;'7W '>ii81J 1:; ~.w
~
~ ~
JIJ(J
2llJ /(fJ
IX
I ~
f-. /
~~ I .141 tx+Mg?Sn.
Alom-% Sn. liJ JllfQJO'JJg]
"' ~ / K
r\ \
1\ \
l.w< \ Im" Mg2Snt~
0 1/liJ JO fQJO NJ 7/liO !A1KIJ Mg tiew.-% Sn Sn.
296. Mg -Sn. Grube, G.: Z. an. Chem. 46 (1905) 76.- Stepanow, N. ] . :
Z. an. Chem. 78 {1912) 13.
~00~--~M~--~~~---~±.---L~~-L~ta? Mg C'c!'w.·% Tl r!
297. Mg - Tl. Gr ube , G. : Z. an. Chem. 46 (1905) 84. Gr u be, G.,
u. ]. Hilie: Z. Elektrochem. 40 (1934) 101.
0 Atom-%ln.
20 JO IId JONJ7/l fiJ!A1 700~ Ji ~.) .. Nll, !'--- t ~~~ ""I 1\
I ""' V 1 . .S I llllJ
" \ Jlld• ...w 1fiii "f'• v• ßH~ JIJ(J 1-UJ
2llJ 1/ ,, 1tlJ o m 20 Jll IId JO NJ w NJ N w
Mg al'W.·OfolJt. Zn.
298. Mg - Zn. Grube , G.: Z. an . Chem. 49 (1906) 77. - Chadwi ck, R.: ]. Inst. Met. Lond. 39 (1928) 285. - H ume-Ro thery, W., u. E. 0. Rounsefell: J. Inst. Met. Lond. 41 (1929) 119.-
Takei, T.: Kinzoku no Kenkyu 6 (1929) 177.
A!Dm-% Ni !J(J(J 0 10 t?O .JO '10 50 60
!IIIJ(J
... :z
]JfX}
I CflJ '(!i'"~Z"!I'o ~~·?) f--1- f.
<-' 0
l!(J(J
-~ !«lJ \..
~ !1/.V
.rn,. ,, '
ßn
fft' r:;'..: ,teoo
7(J(J
ow
500
'I()()
j(J()
(a:"'fl) .I
i a:"~
r-~ 7005° k( ? I
0 '
II:;.;, I I ~
löl : :c
i' I . I ~~ I \ 11: \
? : I I \ \
I öl I e I I I I I I
I I I I I
70 11n 9fJ ~
1'15& /:
/ /
,. ,. / ,. ~/
a:Ml
I -- 3$~ I lJ I I ~
/ ~
~ !0 t?O JO '10 50 60 70 80 !10 100 Cm-o/o Ni Ni. Mn
299. Mn-Ni. Z e m czuz n y , S., G. Uraso w u . A. R y kowskow: Z. an. Chem. 57 {1908) 261. - Dourdine , A.: Rev . Metallurg. 29 (1 932) 507 u. 565. - P ersson, E ., u. E . Öhman, Nature Lond. 124 (1929} 333. - K aya, S., u. A. Kussmann : Z. Physik 72 (1931} 293.- Valen tine r, S., u. G. Bec ker :
Z. Physik 93 (1 935) 795.
Vogel
56 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Afom-o/oP UO 0 S 10 IJ 2/J ZS J/J JJ 10 'IS .fO
0 Hnlv ;~~ Miil'"
0 11ft' 1JO
IZO ~ ·!:: 110 s..
t\. o~,J oJ.;F\
~ 10(},
~ 90 ~
onß 7,.9
0
717" 0
f--
_,_ I
I 11or 1117 1oso• ~ );o#-
/ 1~5
Lll!l/0 1001°
8(J,
7{/,
5(}, '0 0 , 8ft f6" 21JZfMJ3J6' Gew.-% P (P) Mn.
300. Mn-P. Be r a k, ]., u. Th. Heumann: Z. Metallkd. 41
(1950) 20.
f(J
ff(/()
~p t.JtJir:
'ftltiiJO
/1
~ t-a
.J/JQ Q
Mn
Atom-% Sb 2() JQ fl7 so 6t
I I~ 1 I I
.:' .,
> i:it- .D
I~ ... ~ :::E :::E
~ .W!"! 1 ~~r(
m•
ö. 'C
fl7 611 G'ew.-%Sb
302. Mn-Sb.
S7tl"
7fJ .!f}!J(). I I I
\ GJP
m Sb
W i lli a m s, R. S.: Z. an. Chem. 55 (1907) 2.- Mur a · k a mi, T., u. A. H a tta : Sei. Rep. Töhoku Univ.
zz ( 1933) 88.
Alom-'h Si. Jl) fiJ
d 1ir ~! f l!ßSO.
~ f I v-~ /
!JIJJ
~ I!JJO I ""' 1"'- 10750
'-1" /IIWilJJI
fJ tt: ~ ~
7(J) (X I
0 J Mn.
10 15 20 25 JO 3S 5ew.- o/o Si (Si.)
303. Mn-Si. V oge l, R ., u. H. Be d arff: Arch. Eisenhüttenw. 7
(1933) 423.
301. Mn-Pb. Mischungslücke im flüssigen Zustand von 19 - 88 Gew.-% Pb.
Williams, R.S.: Z. an. Chem. 55 (1907) 31.
r/JQ(} i'il< t~
uff(l} 0
1 (~~ ~,w ~JZI;l ~
JIXJ
' ~
'~ I I
?i
~ ...... ~ !1- ~~ ft ~
f»" r-. r-..... l.ßll" ...........
~~1/i 1 .... I
l.t'~ r·] .
I "! tiiTIW_ f(1J 0 10 Mn.
20 JIJ 1/0 fiJ 67 lJ 80 II lfD O!w-% Sn. Sn.
304. Mn-Sn. W illi am s , R.: Z. an. Chem. 55 (1907) 1.
305. Mn-Ti. Verbindung Mn,Ti durch röntgenographische Strukturbestimmung. W allb a u m, H. ]. : Z. Kristall, A 103 (1941) 391.
306. Mn-Zn. S c h r a mm , J.: Z. Metallkd. 32 (1 940) 399. - E d mu n d s , G. :
Trans. AlME 156 (1944) 263.
Vogel
C. Die Systeme. 57
Atom-% Mo
Q zo "' !iQ iO 80 100
zm:_ I 1Ju• I---...:;;:::--
tJ I 13QQ"
fS
~ 10() ... «•N~,Mo /IM"
171" ~I() ~
(} , I
0 J! 6'0
#Q
I()
o ..
(}~ ~
0 Ni
p
P•NL1Mo
J_ ~ I
f(J iO Cew.-%Ho
~ ~
307. Mo -Ni.
10 100 Mo
Baar, N.: Z. an. Chem. 70 (1911) 353.- Grube,'G., u. 0. Winkler: Z. Elektrochem. 7 (1938) 423. ~
V
V V ..1Ji»o
0 ift) Mo
'10 6() Ge111-%W
308. Mo -W.
Jzt»" .... ~
$() f{)() w
Jeffries Z.: Z. Metallkd. 14 (1922) 177. - Arkel, A. E . van : Physiea 6 (1926) 64.
Ahn-% Pb 0 70 .:0 .JO '10 !i(lJfJ_ so
ff! ~ ~ !~ .t ~H.r r :;e :z ~L~
.....- Ir- ~ ~0 ........... I
!00
".-' I 1 ~~ ~ ....... I
I !~ ~ ........... I I
I I •l ---- no I
~50 I I II I Ir
0 !0 i'() .JO '10 50 60 70 9(J 90 !00 Na. ut7K -o/o Pb Pb
309. Na -Pb. Math e wso n, C. H. : Z. an. Chem. 50 (1906) 172. - Calingaert, G., u. W. ]. Boeseh: J. amer. ehern. Soc. 45 (1923) 1901. - Tammann, G., u. H. Rüdi ger: Z. an. Chem. 192
(1930) 16.
80
0
'
K ~ r---
ift) f/() 6()
~-%Rb
310. Na -Rb.
\ \~
\) oM
6IJ
Rinek, E.: C. R. Aead. Sei. Paris 197 (1933) 1404.
Atom·%Sb ;fJ ,/() .JI) WJ !i() 70 I()()
1/
/ V
I
f{)() li 97,5
0 Na
20
97'>
1/(/ 6tJ C'ew.·% Sb
311. Na- Sb.
r\1 I 1111
\iL ,w
I ~~ 49
ffX)
Sb
Mathewson, C. H. : Z. an.Chem.50 (1906) 192.- Zintl,E.: ]. Gonbeau u. W. Du!lenkopf: Z. phys. Chem.l54 (1931) 1.
~~~---+----~---1--~~~~, ·~ ~
~~~~~--~-+r-~H=~ ~ ~
0 Na
WJ 6l1 G'cw.-% Sn
312. Na- Sn.
1/)() S11
Mathe wson,C. H.: Z. an. Chem. 46 (1905)94. - Zi ntl , E., u. A. Harder: Z. phys. Chem. 154 (1931) 47.
Vogel
58 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
'I{JJ()
!";' -~JOJ
~av ~ §POl ~ ()
1.915°
~~
:2 ~~- ~~~ ~ -( . ""rY }f.. _ß F
- II ()
Na. m m ~ ~ ~ $ m ~ ~ w
&H!·%n TL 313. Na -Tl.
Kur nakow, N. S., u. N. A. Puscbin : Z. an. Chem. 30 (1902) 87.
Atom-%Zn fO t!O JO 1!1' 50 G07f/IKI901'»
1/ I )~,J.J I I I I
5570 37,.5
~~,0
-~ ~
j97,SO 97°
0 CO !fd GO G'1!'w.-%Zn • 100
314. Na -Zn. Ma tbewson , C. H .: Z. an. Cbem. 48 (1906) 195.- Zintl , E.,
u. W. H a u c ke: Z. Elektrocbem. 44 (1938) 104.
!SSO
/ v
kf_Mo V / !PJ.ro t--
fJSQ 0
Ni
qtt
41 f/1 qJ (/f Ut-w.-%0
315. Ni- 0. Ruer, R., u. K. Kaneko : Metallurgie 9 (1912) 422. -B o hlen-H a lbacb, C. v., u . W. Leitgeb e l: Techn. Mitt.
Krupp Forschber. 4 (1941 ) 37-
Ahlm-<J,P IJQO 0 1J ZIJ J9
JKf?J
/JIJJ \ cJ. 0... .. a..
i'i: .S'
\ z -
lnß-!\ ~11()0
fi/IJIJ
\ :Fr , ~~'
\
\ I 600
?QtJ
1---t!SUO
Q .; Ni.
11
1/J 15 20 25 6ew.-%P (P)
316. Ni - P. Ko n s t an t inow , N.: Z. an. Chem. 60 (1908) 405.
317. Ni-Pb. Mischungslücke im flüssigen Zust and von 34-93% Pb.
Voss , G.: Z. an. Chem. 57 (1908) 45.
-.J&S~mu.;. Umwa 47~ ~
f/)(/
0 Ni
"~
!fd 60 G'ew.-%Pd
318. Ni- Pd.
I" f()()
Pd
Fraenkel, W ., u. A. S t ern : Z. an. Chem. 166 (1927) 164.
QKJiU_.}I/_ !fd 5/) 6tl Atom-"fo Ni 7() 8() !/()
~~~I I I
l ttil , '~"::-_
1- cuL
f/i()()
1- a
1- / i ~\ 'ä.'' ·
I ~~· /l 1 \a ""11ndf . ... 1- !IJ! · ~J.s> .~!f! ..........
I I I \t.m.~S:~~ 0 Pt
zu lfJ Gtl G'&·% Ni
319. Ni-Pt.
tf~
~~, ....
f(J()
Ni
Kurn a ko w, N.S., u. W. A. Nemilow: Z. an. Cbem. ZIO (1933) 13. - Esc b , U., u. A. S c h n e ide r : Z. Elektrocbem.
50 (1944) 268.
A/om- 'h S 1~'17
,J !() t!O .JQ 9() "'.;.-,. ~ l~~ «J(J
_1 11_1_l 1QJ
8/X) '~ 1{/g
\/, 'T I
70tJ, li'/50 V I ,ß 1
Ni1- "lLt!r 1 ~~ ~ iiKJ SJSO ~1':1~
.t w~ Ni •fl' /}'~ f J
I
w 0 f 1Q IS &Qt?S .Jtl15 :;t Ctw. - % S (S)
320. Ni - S. B or ne m a nn, K. : Metallurgie 7 (1 910) 667. - Vogel, R.,
u. W. Tonn : Arch. Eisenhüttenw. 3 (1930) 769.
Vogel
C. Die Systeme. 59
fi{(J()
Atom·%Sb 10 $0 Jl} jtJ so 6Q 7(1 8/} .9tJ w I I I I I I II I I
f!!!: .ß
\" ~~ ~
~ z
J J tfcr-~~ \
a
~0 \ \
\ \
\ I
~ bti~ 2' ,ß V> ·-" 3
~0' 1\ i\ CRRO
11 L&J•
lcJ
~- ~('-2IJ w 6Q
6'l'w.·%Sb 321. Ni -Sb.
)'
1\
\ ~~ GZG'>
6Yiio
rfo ~
~ßl\)
f{)() Sb
Aiom-%Sn 0 10 i!O Jl} w so G/) 70 87 .9tJ (()() ~o· 1 1 1 1 J51 1 1 11 1 1
1'/()() ____ ..,7---+-----J
\ """ L)~
'/()()~----+-----~---++---~+---~
zsz• ~o~--~i!O~--~w~--~60~_fr=KJ~==~t~
M h~~ & 323. Ni -Sn.
Lossew, K.: Z. an. Chem. 49 (1906) 58. - Shibata , N. : Voss, G.: Z. an. Chem. 57 (1908) 35. - Heumann, Th. : Nippon Kinzoku Gakkai-Si, Sendai 3 (1939) 237. -Ageew, N. V., u. E. C. Makarow: Bull. acad. sei. URSS
0 Ni
1943, 47.
Al!1m-% Si 70
'!() 60 6'ew.-% Si
322. Ni- Si.
8/}
Okamoto, M., u. K. Iwase: Honda-Festschrift 1936, 781.
Vogel
f{)(J
101. Si
18/J()
1ZIJQ
Z. Metallkd. 35 (1943) 302.
1'150° ~
Atom-'lHa fO 2tJ JQ W SO I I I I
Nila
1/tf\ 1/ 1'/()()0
1375" ;J
1J6Qg
a
2/J 'I() GO 6'ew.-o/o Ta
324. Ni -Ta.
J z
100
f(}(}
Ta
Therkelsen, E.: Metals and Alloys 4 (1933) 105.Wallbaum, H.J.: Arch. Eisenhüttenw. 14 (1941) 521.
60 22 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
Atom-% Ti. 0 2IJ Z5 lfQ 50 iU 10 100
_"/ I
1$0 -... I 0 --·~ ----1
~/ I
'! I
o:}L /
1\/ '/ Nm -,..----II\
0
I too•V I I NLnz I' I
0 I I
Ni1ft.-.... I• I I 1 I
0 10 0 Ni.
zo lfQ GO 6'ew.-%Ti
10 100 Ti.
325. Ni -Ti. Wallbaum, H. J.: Arch. Eisenhüttenw. 14 (1941) 522.
p ·!:> 1'100 ~ ~ ~f.W ~
11/50°
~ \
V r----.... /
' IJSJ
10 ZO JO (lew,.OfoV
326. Ni -V.
lf() (V)
Giebelhausen, H.: Z. an. Chem. 91 (1915) 254. -Pearson , W.: J. Iron Steel Inst. 164 (1950) 149.
1'100
!Zf)(l
ffK/IJ
u 0 11170 ·~ !s
l~ ~
200
0
~--
Atom·% Zn lfQ $(1
I ' I II I I I I
~ ~ c ~
N ~ z z
a
'\ '-'%.
H= \ 3
\~ \i
~ ~ t ;<;
c N --~ z
&QJ \ -~ 88fO I fJ ll\\
f. V_ 6750
;r r-·---
'10 GO G'ew.-o/oZn
328. Ni -Zn.
~ I~\ I I lr11 I ,, I ,, ,, I
,, ,, I ,, I ,, I :I
60
\ V~ [!!;.
ltf
100 Zn
Tafel V. : Metallurgie 4 (1907) 781.- H af ner , H . : Diss. Freiberg i. S. 1927. - T a m a r u, K.: Kinzoku no Kenkyu 9 (1932) 511 . - Heike, W., J . Sc h ramm u. 0. Va up e l :
Metallwirtsch. II (1932) 525.
Atom-"'oW fO 20 30 WJ 50 5071!40 taJ
tsos• L 1$(/0
~ fiW"
7(}()0
Ni
a
Ni7W
/ 20 !17 GO
tlew.-"'oW 327. Ni -W.
$?t1"
80 f()()
w
Vogel, R.: Z. an. Chem. 116 (1921) 231.- Ellinger, F:H., u. W. P. Sykes: Trans. Amer. Soc. Met. 28 (1940) 619.
j_
I ffQ()
SdJmQize.,. Oompl' V
I Schmelze
V j
V sb~s t. 'Jo• r--4-'=' I~
~ S~+OQni( .fa'f.O "'' n~ ('p) ..., .... 4fl 42 0
tlew.-% p Sb 329. P -Sb.
Vogel, R., u. D. Horstmann: Arch. Eisenhüttenw. 23 (1952) 128.
üew.-% P s fO f5 i'(l
1$0()
1\JO I I
\
~
J :r/ I
1' /khmt'uen
G8J? ~ ~
j/(/(/0 10 tP JO lf() so 6rJ Pt Atom-% P (P)
330. P- Pt. E utek tische Horizontale links bei 588°, rechts bei 590° ge· funden. - B il t z, W., F . We ibke, E. May u. K. Meise!:
Z. an. Chem. 223 (1 935) 129.
Vogel
C. Die Systeme. 61
'U 0
!(), 50 60 70 8fJ !/() 70() (P) 6't-HC-% Sn. Sn.
331. P- Sn. Vivian, A.C.: J. Inst. Met. Lond. 23 (1920) 325.
Allm-%Pd. !Mt// II 2P JP 1!7 !i7 6J Tl 81/ __ f ~ 11111l
f;>ltll/
·Si 1/ll/
~ ~&V !§.
Jl.w 1--
~( -
~
~f
""'~ . 2f»>
~ Z!m
~ / i?l&f I
I ~ z ~ :? lj " I
I
(- I
~ I I
I : I I
I I I I
~ i~ I
I I
I I
MI I I
I
!lJ
/
"/
IX
100 1555° ~
fii1J
211J
0 o m w ~ 1!7 $ 6J m 81/ !ll w Pb 6ew-%Pd. Pd.
332. Pb -Pd. Ruer, R.: Z. an. Chem. 52 (1907) 345.
333. Pb -Pr. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Pb- Ce und
Pb- La (PbPr,, PbPr, Pb3 Pr). Vogel, R., u. Th. Heumann: Z. Metallkd. 35 (1943) 34.
fWltl
337".1
I I 1 ct' ..,
a.
ct 1/ a: 1 -E ~ / 12J1;0
~ JGOO
I 'I(J 6'() G'ew.-% Pt
334. Pb- Pt.
V
1()() Pt
Doerinekel, F.: Z. an. Chem. 54 (1908) 358.
I
1tal
p -~.W
~
ilW ~-!!
1~
~
I ._.
I "' ft.
.w
[V?o
JQQo s 10 Pb 6"ew.-% S PbS
335. Pb- S. Friedrich, K., u. A. Leroux: Metallurgie 2 (1905) 536.
7l!D
v-~ I V
JZ70 / ""- / l'l.
7i',.!H 1J
0 Pb
ZD flQ 6tl G'ew.-%Sb
336. Pb- Sb.
80
IP
.9$-~
\
10D Sb
Gontermann, W.: Z. an. Chem. 55 (1907) 419. - Dean, R. S.: J. Amer. ehern. Soc. 45 (1923) 1683.- Rudo!fi, E.: Z. an. Chem. 67 (1910) 83. - Solomon, D., u. W. Morris·
Jones: Phi!. Mag. 7f10 (1930) 470.
337. Pb- Si. Im flüssigen Zustand nicht mischbar. - Tamaru, S.: Z.
an. Chem. 61 (1909) 42.
Atom-%Se ff(}QD10i!Q JD lfl SO liU 7ll I»
I I v ~· I / I I
/ I \ i' Scltmelzen
JZ7"
D Pb
i'tJ flQ 60 G'e111-%Se
338. Pb-Se.
~
/ZIJS'
f(J(J Se
Friedrieh, K., u. A. Leroux: Metallurgie 5 (1908) 355. -Pelabon, H.: C. R. Acad. Sei. Paris 154 (1912) 1414.
Vogel
62 zz 2711 Schmelzgleichgewichte binärer Metall-Legierungen.
JJO
~ ~ a\ ~
;; 0 Pb
/11.5 Of.!
ZO '10 GO Gew.-%Sn
339. Pb- Sn.
- z.uo ~
t(J(J
Sn
Stoffel, A.: Z. an. Chem. 53 {1907) 138. - Mazzotto, D.: Int. Z. Metallogr.l {1911) 289.- Matuyama, Y. : Sei. Rep. Töhoku Univ.20{1931) 661.- Stoekdale, D.: ]. Tns t . Met. Land. 49 {1932) 267. - Obina ta, I., u. E. Sehm id: Metall-
wirtseh. 12 (1933) 101.
·Ii>
~o·F----zo~---tw~--~----~~~~ Pb Gew.-% Te Te
340. Pb -Te.
Pelabon, H . : Ann. Chim. Phys. 17 (1909) 557. - Endo, H.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 16 {1927) 209.
'1/1)
JSI)
UJO(J 0
·!i>!J(J
~.iW ~IJO ll!.
~!lll .f}
0
p-
~ --0 1
r-":
'l~ ~ I Jp ~
lrf'ß :
r~JL ' ]et r~«!\
I
(JQZOJ
2J20 (a-jl)
0 113/JO VO~MJOIO!QK.fl Pb btw.-% TL Tt
341. Pb -Tl. Lewkonja, K. : Z. an. Chem. 52 {1907) 452. - MeMill a n, E ., u. L. P a uling : J. Amer. ehern. Soe. 49 {1927) 666. -E ndo , H .: Sei. Rep. Töhoku Univ. 14 (1 925) 497.
Ölander, A.: Z. phys. Chem. 168 {1934) 274.
w !/1)
['-.. ~it'M atM' fi(J1•' / ' ; ',
IJI)(J ; ' l/
'" 7/)7
~L I! .'id!me'm fiJJ
I \ ~ \
fll) 9!/S JIJO
JIJJ'S
3lJ o ~ N ~ m ~ M ~ ~ m m Pb 6~w.-%Zn. ln.
342. Pb -Zn. Müller, P.: Metallurgie 7 {1910) 739. Hass, K., u. K. Jellinek: Z. an. Chem. 212 {1933) 356. - Waring, R. K., E. A.Anders on, R.D. Springer u. R. L. Wil eox: Trans. Amer. Inst . m in. metallurg. Engr. Inst . Metals III {1934) 254.
1()()()
V I
L V
I
lL '327" 3270
a:i\70 '/(} ,!()
Pb Gew.·o/o W 343. Pb -W.
Inouye, S.: Mem. Coll. Engr. Kyot o 4 {1919) 43.
Alom-% Sb tN»o 10 N JD m !IJ Oll 1l .tJ m too ? JSJJO {/.flfO.
/JflO
I'IIJO
IJQO
<g>l2tJO
.<;;_11al
i! V/lllJ !li.. ~jl}
8CIJ
7/)7
500
!t1l
\" ~
\~ ~·
\ \ I ll?IJO
1'- " .\L ~ ~~ \ 1-- ~ II'
~~
C(. ~ (:t.f/1 ln..
?
6l
! ilf 41Jf0 ~
\\,1 ~ fliJ --;;~ iJJD
~ Jjp_ 14fS H
s.
illlJo 10 N JO vo ~ Oll ~ .tJ » !lll Pd btw.-%Sb Sb
344. Pd- Sb.
Sander, W.: Z. an. Chem. 75 {191 2) 97. - Grigorje w , A. T . : Z. an. Chem. 209 {1932) 308.
Vogel
C. Die Systeme. 63
~o~~~a7~--~~~--~6V~----~~--~f~ Pd Cew.-o/o Si Si
345. Pd- Si. Lebeau , P., u. P. Jolibois : C. R. Acad. Sei. Paris 146
(1908) 1028.
346. Pr- Sn. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce- Sn u. La - Sn
(Pr,Sn, Pr,Sn,. PrSn3).
Voge l, R., u. Tb. Heumann : Z. Metallkd. 35 (1943) 39.
347. Pr -Tl. Zustandsdiagramm u. Verbindungen wie Ce- Tl u . La- Tl
(Pr,Tl, PrTl, PrT13)
Vogel, R., u. Th. H e umann: Z. Metallkd. 35 (1943) 39.
F riedrich, K., u. A. Lerou x: Metallurgie 6 (1909) 1. Nemilow, V. A., u. N. M. W oronow: Ann. Inst. Plat ine
(1935) 17.
Afllm-%Sn fStJOO 10 4/J J0 '10 50 GO 70 80 90 100 w I 11 ~ I
I I
11/00
a
/?000 Pt
.L...... Pt Sn~
~ ~ ~ .....
" ~ "' ~
SM" '\.. 71'5" " .......
r-...... - '20
I -ezf0
&J '10 60 G'ew.·o/o Sn
349. Pt- Sn. D oer incke l , F . : Z. an. Chem.54 (1907) 349.
I.: Z. phys. Chem. 132 (1927) 208.
~ 100 Sn
Oftedal,
0 . ~
/ /j V;
~ ~ ~
...... a;
I i!O 1/0 GO
6"ew.-%W 350. Pt- W.
l fl
\ lKJ 100 w
Müller, L.: Ann. Physik (5) 7 (1930) 9.
t.>JJOO . I I I I
Jf67.t'Sl r-...
""' Re,Wt JI)(}7Uil"
tV V
"'.!
i!O 1/0 6Q 6"-.·"'oW
351. Re -W.
/
I
J~
V
100 w
Becker, K., u . K. Moe r s: Metallwirtschaft 9 (1930) 1063.
Alom-% Sb 700 0 lJ 211 J(J fO 81 70 41711
I z!rmmdzen I~ ~~ l jJßO ~ sz.~o "'J
~{II
I H II ! II I 211 J(J fO $ 81 ~ ~ » ~
6ew.-%Sb Sb 352. S- Sb.
J aeger , F . M., u. H. S. v a n Kl oo s ter: Z. an. Chem. 78 (1912) 246 .
353. S- Sn. Zwischen SnS und Sn Mischungslücke im flüssigen Zustand
von 83 - 95 Gew.· % Sn. Felabon, H . : C. R. Acad. Sei. Paris 142 (1906) 1147.
Oftedal , I. : J . physik. Chem. 134 (1928) 301.
Vogel
64 22 2711 Schmelzgleichgewichte binarer Metall-Legierungen.
t~?ttrTl ~~rl 1-1 1 1
SOOO N GO 6Q 0J Sb G'ew.·% Si Si
354. Sb- SI. W i lliams , R. S.: Z. an. Chem. 55 (1907) 19. - jette , E.
R., u. E. B. Gebert: J. ehern. Phys. I (1933) 753-
~ t'--..
()
Sb
a(
~ ~
!e5" " \ 'A~ ~ .Jß()• .JZS "-
/1'
Z(J 1'(1 6(J G'ew.-% Sn
355. Sb- Sn.
~ I'\_ ",". JZ1
1()() Sn
Reinders , W.: Z. an. Chem. 25 (1900) 113. - Gallagh er, F. E . : J. physic. Chem. 10 (1906) 93.- Williams, R. S.: Z. an. Chem. 55 (1907) 12. - Broniewski, W., u . L. Sliwows ki: Rev. Metallurg. 25 (1928) 312. - Tasaki, 1\'L : Mem. Co!!. Sei. Kyoto Univ. 12 (1929) 229.- Aoki, N., A. Osawa u. K. Iwase: Kinzoku no Kenkyu 7 (1930)
147-
AI/Jm- % Te 0 10 iJ(J !IJ YO 56',§+ 7() 80 !JO ~
10 .!... i
r ,........._ V
1" ~ ' f'. s I I ~ w.~ :55 1 ~ a +,B_
l jJ,+T;j-
'0
1() iJ(J J7 '10 SQ 50 70 80 !JO 700 6ew.-% Te Te
356. Sb - Te. Pelabon, H.: C. R. Acad. Sei. Paris 142 (1906) 207.
fiJ!O i"-..
""' ~ ~ ...
~-\ I
1!/JO \ vt - -- --fiio ___ ----
~L Sb,•7 ll• I 0 Sb
?/) 1/ß liiJ 80 otw.-%n
/00 n
357. Sb -Tl. Williams, R. S.: Z. an. Chem. 50 (1906) 127.- Persson,
E., u. A. Westgren: Z. phys. Chem. 136 (1928) 208.
4/om-% Zn.. ssr/1.. 10 ztJ 10 110 so GO -:r7o.-_,IJ();;--r.s~ro---r----'-=i'oo
6'3,.1\. .!l r.!f 500 \ r + ! ,~-t--t---1--+--i
5'1&1 f!! MOr--P.-r-~~~a~Q"-r--+--r--+~
fr' sos<>" A"' - ?; ........._ t"---. ~ 500 1mo-t-""""""""::--+--+--l ~ 'ISO I.O ~ l'Js<!r--......t""---.. !:'! 'IJJo 'ITf> \'11~~ ~'10() t 0 ~ 'lf)f
J50 E I 106 -- <>Jrd'
-~r-E+Z~
~~'Uo'~-1.~'0-i:IJ~-~~'0~-w~~S.~0-0.~'0-~M~-80~-g.~'()~,OD Sb Cew.- % Zn.. Zn.
358. Sb- Zn. Mönkeme yer, K.: Z. an. Chem. 43 (1905) 182. Zemczuzny, S. F.: Z. an. Chem. 49 (1906) 384.- Take i , T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 16 (1927) 1031. - Halla, F.: H. N o wotny u. H. Tompa: Z. an. Chem. 214 (1933) 197.
Afom-%Sn Jr 10 Z(J JO 'I() 5() GI) 117 8tJ !J(J1tXJ I I
slSe, '; 1-./c~m~ ~~I
0 /GINJ<
~ .--- ~
.. .., "' ..,
l t?t?~
i'U 'IQ GI) -G'ew.-% Sn
359. Se- Sn.
-l&v
i?3.?"
\ I
1()()
Sn
Pelabon, H .: C. R. Acad. Sei. Paris 142 (1906) 1147. Biltz , W., u . W. Me cklenburg: Z. an. Chem. 64(1909)226.
Vogel
C. Die Systeme. 65
AIW11-'l611 w;lr fO 20 .10 l'O 50 GO 7080 'ft)() JfD
I I I ~~':4.1 1 JD!'!. JOD ~ ~ JGfr· JG/· ,
~ .. ~ k-:::: Ml ~ V lf)
JS(J J!- / J=!" -~ - ~
I JfK ~.iW tJijii-r- I_ ,......
~w 0 L\'
~.J«). I {Jta
I \ (q7; ~ ~I«J
·50; "..'?!!:. "" Mt' f ce
~!SQ / $[8o
I o ~oc· - • ! 2 Sc/lmtlzen
~ D !tJ ;r; .lJ 1,() $ !0 1fl (f) §} //1)
t;:r• a - jl Sn. Offll-% TL Tl
ZfXJ 363. Sn -Tl.
m• Kurnakow, N. S., u. N. A. Puschin: Z. an. Chem. 30 1&/ (1902) 101. - Tammann, G., u. H. Rüdiger: Z. an.
fSQ 1St • V Chem. 192 (1930) 40.
ltl?o 20 Y() Jil. ß/J f(J(J
Se 6"eJK-% Tl Tl 360. Se -TI.
SllJ Murakami, T.: Mem. Co!!. Sei, Kyoto Univ.l (1915) 153. ~ 'II$(~ Ketchaar, J-A., u. E. W. Gorter: Z. Kristallogr. A 101 ~101
(1939) 367. 1-----·!i1.w ~·v ~ 1/JO
'fSOO ~211 Vm1Gj ~ f~ ~r-- ~1/l)
?1J(JO r---- f80(a. • /1)
\ 0 ·~ 0 /D ;r; JD 1/{) $ 50 10 61) » /01) ~ Sn. 5ew-%Zn. Zn. ~ 11Q(J I 364. Sn -Zn. "' ~ ... 1
Lorenz, R., u. D. P lumbridge: Z. an. Chem. 83 (1913)
I I #~ I
I ql 228.
f/)(}0 20 'IQ (j'() 80 f(J(J
Si ll-.-% Sn Sn
361. Si- Sn. Tamaru, S.: Z. an. Chem. 61 (1909) 40.- Jette, E. R., Mm-% Zn.
u. E . B. Gebert: J. Chem. Phys. I (1933) 753. /J/1) 17 ll §J 10 Jl Ii/ 10 NI JlJ fOO
Alom-% Te &>tlllJ I/ ~./...~
sol 10 2Q JO 'II) so tiJ 70 ~ 90 100 -~ '/ [f','
SnT~1k• ~~ ' 7«J/_ ) , 800 V I ' ..". JllJ I(_ (fl.l~ ' -- I ' 700 V \ I Vl.fll"
<.> I J«Jo Q ZJ JD 10 .fD 117 l) 111 gJ 1/l) • 61JQ : i\. -!!: I Te titw-% ln. Zn.
'f.;500
I I ~ ~ 365. Te -Zn. 1i
Rft'o I ~oso
I I Za chari ase n, W.: Z. phys. Chem. 124 (1926) 277. ~ I
00: JOO m• i 1]3.
PJO I
100 I
I I
0 10 2Q JO 'II) 50 60 70 10 JO 100 Sn 6'sw.-% Te Te 366. Tl-Zn.
362. Sn -Te. Mischungslücke im flüssigen Zustand von 5 - 98 Gew.-% Zn. Bilt z , W., u. W. Mecklenburg : Z. an. Chem. 64: (1909) 226. Vegesack, A. v.: Z. an. Chem. 52 (1907) 30.
Vogel Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. Il/3 5
66 222711 Schmelzgleichgewichte binärer Met all-Legierungen.
I
~
Atom·% Al 50 70 I I
-< F ', .I ~~ ' '
.9Q f(J() I
-~ ~
II 'IWJO
!0
[\~ '~,
',"'; 1'--, ' '~~ ....
Atom·%Cr '!() 6/)
II fT 6~ F l/
'JISO/ v~
/10 f()O
1~/
1/
/1 &$.f ,1 J ~ ~"........
flf(J(J
V [1.,,
fl ß II 1\ II ,'j ~ crr l I
Ver tri)' y+l1AI3
f----i'l'.s:-~ 2'
V~ I I I
lf(J(Jo
11
I I I I I I I I I I I I I I I I I I I
I I I
2tJ 'I(} 6/) G'ew.-% Al
367. Ti-AI.
\ I
6GS" 660"
TiAI3 +Al
1 /10 t()(J
Al
7 I I \ I I I I I I
1/ ,ßr'Ti bz&J I l,B,llCtz&)\ 1\ \7: I
:~r':A/ I I I 6750 I I I
I I f-« 15 1 I
rliCr2r) I I I I
lQ 'I(} 60 Cew.-o/o Cr
368. Ti-Cr.
I I I I
f/)()
Cr
B u mps, E. S., H . D. Kess ler u. M. Ha n se n : J. Metals 4, Trans. AlME 194 (1 952) 609.- T i n k, W. : Am. Soc. Met.
Th yne , R. ] ., van, H . D. Kess l e r u. M. H a n se n : Trans . Amer. Soc. Metals 44 {1 952) 974. - Mc Q uill an, A. D. :
] . Inst. Met. 79 (1 951) 31 9. Cleveland 1949, 68.
JIJ()(J
.-,-:;:; ~ --.-_.,. / /
/ -z.wo / /7
I
litt~ ~J! a
a J I I !J
IJ - •fiW'>
""&} I Ti N I \mf / I
Gf)(Jo s fiJ tr ztJ i!S Ti 6ew.·%N (N)
369. Ti-N. Ca d off, ] ., A. Palt y , H. Margol i n u. ] . N ie l se n : New York University, Final Report on Contract No. D. A 30,
069, ORD, 76 1952.
Ti-Fe siehe System 247, Seite 47.
/7 /I
/ I
/ I / I
/ I
v7 I I
/ / t?SO" 1/ 0 --475 I\ ß
ß•o tztJO
l.cr+ß !.lltlo 1-4Yif tr
a+rJ I I I
'100 0 S f(} fS 2tJ Tl G'ew.·% C (C)
370. Ti- C. Ca d off, I. , u . ]. P . N i el sen: ]. Metals 5, Trans. Al ME 197
(1 953) 248.
Vogel
Atom-% 0 tuafr. fO 20 JO ~ so
I I f_ko l I
~~ ........ .. -~~ f,S -~ f77(l r-24? ~ I
I I I I I I
I I
~; tri liO I
110 I a I
I
I I I I
1000
1/ I I I I
1/1 ~p I
a-t-ö!{MTio: 5 10 fS 3tl 25 JO
G'ew.-% 0 (0}
371. Ti- 0. B u m p s, E.S., H. D. Kess le r u. M. H ansen:
Trans. Amer. Soc. Metals 45 {1 953) 1008.
C. Die Systeme. 67
3 ----;/
~--- - .f//1 --~- - .--;// f7/111
~11~--~~~--~-=~~--~---~~w 1i Zr
n/1111 6fl 47 üew.-:t u
!l.f') 'ß(J(J
.--f.Sr;>l --''' .... ....... ....... / , "
IXJ I --lmi 0 .............
I ' ! ~ '-, I '
"
. -,~ I nt1f• I
uf21Xl 0
·!::
--~ <iA
J I I .
I
I ~ I m• o~lJ tw
11 JIJ(J
AJ
G;(l• ~
I 3)
\ UALz• y -U
::;: :::>
?.fO• ?M"
UALz•ß-U .fif•
UAL2+cc-U
111 611 c1Q .a Atom- % U u
373. U-AI. P., Gordon, u. A. Kaufmann: J. Metals, Trans.
AlME 188 (1950) 184.
372. Ti-Zr. Duwez, P.: J. lnst. Met. Lond. 80 (1952) 525.
Atom-% Cu. 1100 0 20 IIIJ GO 80
TZIJO
100
I l I I
-f--z Schmet.zen _j I
I I -- ~ ' ............ ./ !Ot/Q
"' ~-~+UCUs u ::::>
r---ß·p + U Cus a:- U+ u Cus
o m i!() • • M ~ m ~ • • U 6'ew.-% Cu. Cu.
374. Ü-Cu. Wilhelm, H . A., u. 0. N. Carlson: Trans. Amer. Soc.
Metals ·H (1950) 1321.
Ül'w.-% Ta. 0 20 #! DtJ 8/J f&l
"., --~"
/ ~
6"ew- %U 11 2Q fU Dtl ~} 1/111 2IIJ(J
V ::;:· ' ' ' ' ' \ 5?3!~ \ , , --\
\ I ' ' nzr I '
106"0° \' ' , \ I \ ' \ ,
\
\ , , 910" .c ,
::; I I
\ , 6fS• I , ,
;;?S• I ' , , r---
675" ~
i!() IQ 6lJ Atom-%iJ
375. U-Fe. Gordon, P., u. A. R. K a ufmann: J. Metals, Trans. AlME
188 (1950) 184.
21100
I 16'011
I 121111 tpj'
y
~vo
"ß a 90/1
()
u
,...u.ra
Jf.U• Ta a-U• Ta
.?/) 10 ll/1 AlM>- % Ta
376. U-Ta.
11"""
0
' IJ80•
K'J Ta
Sc hra mm , C. H., P. G o rd o n u. A. R. Kaufm an n : ] . Metals, Trans. AlME 188 (1950) 184.
Vogel 5*
68
i lilKJ
ff/(J(J
~ ')'
~
Jß
ra :
22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
/ //
/ /
/ /
/ /
V/ "' 1IJ'IIJ t'+s
ro m ~.t-S
,B+-o&S2 .t-S
tzi-0
WJ 6V 6'CIK-% V
377. U-V.
/ /
i~ /
/
/
' ' I I I I I I I I
I I lo
; ' ' ' '
1()(}
V
.1f(J()"
J»;
~···
I !SIJIJ L /J. n&;~
ßtJ(J
t«J IJ u
_;g_ _jQ 18
/ v
'L
. y-U•W
_l_ 770°
~-u•w a:·U•W
IIJ 6P Alom- %W
378. u-w.
57tl"
"' _.&! JJ?Q•
/
Salier, H. A., u. F. A. Rough: J. Metals 5, Trans. AlME 197 (1953) 546.
Schramm, C. H., P. Gordon u. A. R. K auf mann: J. Metals, Trans. AlME 188 (1950) 184.
222712 Ternäre Systeme.
A. Erläuterungen. I n der folgenden Zusammenstellung ternärer Zustandsdiagramme soll ein Überblick über deren wich
tigste Aussagen gegeben werden. Diesem Zweck dienen gekürzte Darstellungen, wie sie auch von E . J änecke (Kurzgefaßtes H andbuch aller Legierungen, Heidelberg, 1949) u. a . in neuerer Zeit verwandt worden sind, die nur in verwickelteren Fällen durch Sonderfiguren ergänzt werden.
Als Vorlagen wurden, mit freundlicher Genehmigung des Verfassers, vielfach die Darstellungen von E. J ä.necke be.nutzt und etwas abgeä.ndert wiedergegebe.n.
An Stelle einer einheitlich durchgeführten Darstellungsform erwies es sich als zweckmäßig, die Art der Wiedergabe den Bedürfnissen des einzelnen Falles anzupassen. So genügt es in manchen Fällen, die primären Schmelzflächen wiederzugeben, in anderen ist der Gefügeaufbau von besonderem Interesse, oder es muß beides in seinen Zusammenhängen dargestellt werden.
Die räumlichen Temperatur-Konzentrationsdiagramme der ternären Systeme sind in der nachfolgenden Zusammenstellung allgemein als Projektion auf die Konzentrationsebene - bei vollständigen Systemen als gleichseitige Dreiecke, bei Teilsystemen z. B. aus zwei Metallen und ihren Sulfiden a ls entsprechende Vierecke - dargest ellt.
Die binären Randsysteme sind, um sehr sperrige Figuren zu vermeiden, meist fortgelassen. Strichpunktierung bezeichnet eine 4-Phasen-E bene.
Vogel
A. Erläuterungen. 69
p~e Temperaturen der ausgezeichneten Punkte sind insoweit angegeben, als durch die Beschriftung die Ubersichtlichkeit des Bildes nicht leidet. Der leichteren Orientierung dient ein allgemein durchgeführtes Buchstabenschema zur Bezeichnung der Phasen und Phasenpunkte, das sich in den Arbeiten der Göttinger und Stuttgarter Schule eingebürgert und bewährt hat:
binäre ternäre
el e2 ... E1E2 ... ul u2 ... U1 u2 ... m M ml m2 ... 11.11 M2 · · · ml'm2' M1'M2'··· m"'ny 1'vl"'Ny ma.'n-/ 1l1"''Ny'
11 12· .. qJl lf2 . . •
Cl, ß, y .. . s T K
Phasen und Phasenpunkte
eutektische Punkte Übergangs- (peritektische) Punkte Mischkristalle, ungesättigte gesättigte Mischkristalle gesättigte Mischkristalle bei Raumtemperatur gesättigte Mischkristalle der cx-y-Umwandlung in Systemen mit Eisen gesättigte Mischkristalle bei Raumtemperatur der cx-y-Umwandlung m Sy-
stemen mit Eisen ausgezeichnete flüssige Phasen in Systemen mit Mischungslücken
} Flüssigkeitspaare
Mischkristallarten flüssige Phase ternäre Phase (ternäre Verbindung mit Homogenitätsbereich) kritischer Punkt
Zur Erläuterung der ternären Zustandsdiagramme seien vorerst einige Grundlagen auseinandergesetzt und auf zwei Realbeispiele angewandt (S. 70/71).
Bei gegebener Temperatur ist der geometrische Ausdruck für das divariante Zweiphasengleichgewicht die Konode, für das univariante Dreiphasengleichgewicht das Konodendreieck, wobei die Zusammensetzungen der koexistierenden Phasen durch die Endpunkte der Konode bzw. durch die Ecken des Dreiecks bestimmt sind. Das nonvariante, nur bei einer Temperatur mögliche Vierphasengleichgewicht ist gekennzeichnet durch eine Vierphasenebene, welche ein Konoden-Viereck oder-Dreiecksein kann, je nachdem, ob es aus zwei oder drei Korrodendreiecken entsteht, wie die folgenden wichtigsten Umsetzungsschemata zeigen.
I
U+ K 2 = K 1 + K 3 K 1 bildet sich peritektisch aus Schmelze U unter Verbrauch von K 2 in Gegenwart von K 3•
U + K 1 + K 2 = Ka Bildung einer Kristallart K 3 aus Schmelze U und Kristallen K 1 und K 2•
E = K1 ±K2 + K3 Bildung eines ternären Eutektikums der Kristallarten Kl' K 2 , K3 aus Schmelze E.
F 1 = F 2 + K 1 + K 2 Eine flüssige Phase F 1 kristallisiert zu K 1 und K2 unter Abscheidung einer zweiten flüssigen Phase F 2 •
K1 , K 2 , K 3 sin~ feste und U, E, F 1 und F 2 flüssige Phasen. Im Schema I kann an die Stelle der von links kommenden Ubergangskurve auch eine eutektische Kurve eU treten. Näheres über ternäre Systeme ist aus R. Voge l: .,Die heterogenen Gleichgewichte", Leipzig 1937, zu entnehmen.
Vogel
70 222712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
1 . Beispiel: Das System Kupfer-Magnesium-Antimon (siehe folgendes Diagramm) ist gekennzeichnet durch das Auftreten von Verbindungen, darunter eine ternäre der Formel MgCuSb. Diese Kristallarten haben praktisch singuläre Zusammensetzungen, nur die Verbindung Cu5 Sb2 (ß) hat einen
Homogenitätsbereich. Durch die Verbindungen entstehen folgende Teilsysteme aus je drei Kristallarten mit je einem ternären Eutektikum:
Mg-CuMg2-Mg3Sb2 (E1)
CuMg2-Cu2Mg-Mg3Sb2 (E2)
Cu2Mg-Cu-Mg3Sb2 (E3)
Cu-Mg3Sb2-MgCuSb (E4) Cu-MgCuSb-Cu5Sb2 (E5)
Cu2Sb--MgCuSb--Sb (E6)
MgCuSb--Sb--Mg3Sb2 (E7)
Keinen eutektischen Punkt hingegen zeigt das Teilsystem Cu5 Sb2-Cu2Sb-MgCuSb, weil die Verbindung Cu2Sb sich peritektisch aus Cu5 Sb2 und Schmelzen uU nach der Reaktion
U + Cu5 Sb2 = Cu2Sb + MgCuSb bildet.
Aus den sich als Kauodendreiecke darstellenden Teilsystemen ergibt sich der Gefügeaufbau. So entsprechen die Seiten des Dreiecks Mg3Sb2-MgCuSb-Sb jeweils heterogenen Gemengen aus den beiden Eckphasen, die Dreiecksfläche Gemengen aus den drei Eckphasen. Die Mengenverhältnisse der Gefügebestandteile lassen sich für eine gegebene Legierung mit Hilfe der Hebelbeziehung berechnen.
Die Primärabscheidungsfelder der in dem System auftretenden sechs Verbindungen sind durch die mit Pfeilen versehenen eutektischen K urven doppelt gesättigter Schmelzen gegeneinander abgegrenzt und ohne weiteres abzulesen. Es genüge, darauf hinzuweisen, daß die Verbindung Mg3Sb2 in zwei Formen auftritt und daß daher zwei Primärabscheidungsfelder für die ß- und a-Form entstehen, welche durch die den Punkt Mg3Sb2 umgebende stark ausgezogene Kurve gegeneinander abgegrenzt sind. Innerhalb dieses Gebietes scheidet sich die ß-Form aus den Schmelzen ab, in dem umgebenden Feld die bei tieferen Temperaturen stabile a-Form. Zur weiteren Verdeutlichung der primären Schmelzflächen dienen die eingezeichneten Sä ttigungsisothermen.
z . Beispiel: Das System Eisen- Eisentitanid-Nickeltitanid-Nickel (siehe die beiden Diagramme A und B auf Seite 71). Dasselbe diene zur Erläuterung von Gleichgewichten mit ternären Mischkristallen, also Kristallphasen mit veränderlicher Zusammensetzung. Eisen und Nickel bilden in allen Verhältnissen Mischkristalle, dagegen ist die Mischkristallbildung in den drei anderen Randsystemen Fe-F~Ti, Fe2Ti- Ni3Ti und Ni- N4Ti begrenzt, wodurch Mischungslücken mit eutektischen Punkten el> e2 , es entstehen. Aus Schmelze e1 kristallisieren gemeinsam die gesättigten Mischkristalle a1 + {}, aus e2 m' ,.+ e, aus e3 fJ3 + e1 • Hieraus ergibt sich eine das ganze System durchquerende Mischungslücke a1 YMmy, efJ2 {}
und das Gebiet YMfJ2 e1 des ternären Eutektikums E aus den drei ternären Mischkristallen YME1 fJ2• So ent· stehen drei Primärabscheidungsflächen Fe e1 E e2 Ni für die Abscheidung von ternären Mischkristallen des Ge:t>ie~es Fe a1 YM m,. Ni; e1 E es Fe2Ti ({}) für die Mischkristalle {}{}2 ; E e3 e1 e2 für die Mischkristalle von NiaTI, welche sich auf ein kleines Gebiet in der Ni3Ti-Ecke beschränken. Infolge dieser Primärausscheidungen gelangen die Zusammensetzungen der Schmelze auf Punkte der eutektischen Kurven e1 E, ea E und e2 E . Damit beginnt die gleichzeitige Sekundärabscheidung von zwei t ernären Mischkristallen. Die so entst ehenden Gleichgewichte aus drei Phasen sind gekennzeichnet durch Konodendreiecke, welche sich mit sinkender Temperatur in den Pfeilrichtungen so lange verschieben, bis sie
Vogel
B. Verzeichnis der Systeme. 71
sich im Punkte E der ternären eutektischen Schmelze treffen. Bei dieser Verschiebung beschreiben die Ecken, z. B . des Dreiecks rechts von U, die sich während der Kristallisation ändernden Zusammensetzungen der drei koexistierenden Phasen: auf e1 E die der Schmelze, auf y , YM und {}1 {}2 die der beiden Mischkristalle.
A.
"' so 10 6'ew-%
6()
Die peritektische Umwandlung der (X-Fe- in y-Fe-Mischkristalle im System Eisen-Nickel bei Gegenwart von Schmelze nach dem Schema m"' + u = ny setzt sich im ternären Gebiet zunächst als perit ektische Reaktion fort, wie das eingezeichnete kleine Kauodendreieck andeutet, in dem sich die Zusammensetzungen der drei Phasen auf den von u, m"' und ny ausgehenden drei Kurven ändern. Mit wachsenden Ti-Gehalten geht aber entsprechend der Krümmung der Schmelzkurve uU die peritektische in eine eutektische Reaktion über, d. h. (X- und y-Mischkristalle scheiden sich gleichzeitig aus, wie es das zweite kleine Korrodendreieck andeutet. \Venn hierbei die Zusammensetzung der Schmelze in U und die der (X- und y-Mischkristalle in M"' bzw. Ny angelangt ist, findet der Vorgang seinen Abschluß mit der Vierphasenreaktion U + M"' = Ny+ {}1 • Die Phasenumsetzung ist in die durch die gestrichelte Kurve im Schema I gekennzeichnete Variante übergegangen.
Die von M"' und Ny nach Jf "'' und Ny' verlaufenden Kurven zeigen, daß diese beiden gesättigten Mischkristalle mit sinkender Temperatur Ti-ärmer werden, die Löslichkeit nimmt also ab, und es muß aus ihnen eine Abscheidung von {}-Mischkristallen stattfinden. Dies gilt auch für alle Mischkristalle des Bereiches a1' a1 Y'MYM· Entsprechend muß sich aus den Mischkristallen y'MYMmymy die Phase e ausscheiden, die Mischungslücke erweitert sich nach sinkenden Temperaturen im Sinne abnehmender Löslichkeit.
B.
Aus dem Zustandsdiagramm ergibt sich nunmehr der Gefügeaufbau der t ernären Legierungen. Derselbe wird sehr übersichtlich, wenn man, wie in Abbildung B, nur die Isothermen für Raumtemperatur und in den 2-Kristall-Feldern Il, IV, VI, VIII, (X), einige Konoden einträgt. Die letzteren zeigen, daß in diesen Feldern (II, IV, VI , VIII) das Gefüge aus jeweils zwei Reihen von Mischkristallen verschiedener Zusammensetzung aufgebaut ist. In den ~-Kristall-Feldern III und VII besteht das Gefüge aus drei Mischkristallen von bestimmter durch die Eckpunkte dargestellter Zusammensetzung.
Vogel
72 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
B. Verzeichnis der Systeme
System System Seite I System I System[ Seite System I System! Seite Nr. Nr. Nr. I I
Ag-Au-Cu 1 74 Cd-Mg-Zn 29 S1 Fe-C-Mo 55 S9 Ag-Au-Ni 2 74 Cd-Sn-Zn 30 Sz Fe-C-Ni 49 S7 Ag-Cu-Ni 3 74 Co-C-Fe 47 S6 Fe-C-P so S7 Ag-Cu-S 4 74 Co-C-W 25 So Fe-C-S 51 S7 Ag-Cu-Zn 5 74 Co-Cr-Fe ss 90 Fe-C-Si 52 ss Ag-Fe-S 44 ss Co-Cr-W 31 Sz Fe-C-Ti 53 ss Ag-Hg-Sn 6 75 Co-Cu-Ni 32 Sz Fe-C-V 54 ss Ag-Pb----S 7 75 Co-Fe-Ni 59 90 Fe-C-W 56 S9 Ag-Pb----Zn s 75 Co-Fe-P 6o 90 Fe-C-Zr 57 S9 Ag-Sb-Zn 9 76 Co-Fe-Sb 61 90 Fe-Co-Cr ss 90 Al-Bi-Mg 10 76 Co-Fe-Si 62 91 Fe-Co-Ni 59 90 Al-Cu-Fe 45 ss Co-Fe-Sn 63 91 Fe-Co-P 6o 90 Al-Cu-Mg 11 76 Cr-Co-Fe ss 90 Fe-Co-Sb 61 90 Al-Cu-Mn 12 76 Cr-Co-W 31 Sz Fe-Co-Si 62 91 Al-Cu-Ni 13 77 Cr-Fe-Ni 64 91 Fe-Co-Sn 63 91 Al-Cu-Zn 14 77 Cr-Fe-P 65 92 Fe-Cr-Ni 64 91 Al-Fe-Ni 46 S6 Cr-Fe-S 66 92 Fe-Cr-P 65 92 Al-Mg-Sb 15 7S Cr-Fe-Ti 67 92 Fe-Cr-S 66 92 Al-Mg-Zn 16 7S Cr-Mo-Ni 33 Sz Fe-Cr-Ti 67 92 As-Cu-Ni 17 7S Cu-Ag-Au 1 74 Fe-Cu-Mo 72 94 Au-Ag-Cu 1 74 Cu-Ag-Ni 3 74 Fe-Cu-Ni 6S 92 Au-Ag-Ni 2 74 Cu-Ag-S 4 74 Fe-Cu-P 69 93 Au-Cu-Ni 1S 79 Cu-Ag-Zn 5 74 Fe-Cu-S 70 93 Au-Ni-Pd 19 79 Cu-Al-Fe 45 ss Fe-Cu-Sb 71 94 Bi-Al-Mg 10 76 Cu-Al-Mg 11 76 Fe-Mn-P 73 94 Bi-Cd-Pb 20 79 Cu-Al-Mn 12 76 Fe-Mn-S 74 95 Bi-Cd-Sn 21 79 Cu-Al-Ni 13 77 Fe-Mn-Si 76 96 Bi-Cd-Zn 22 So Cu-Al-Zn 14 77 Fe-Ni-P 75 95 Bi-Cu-Sb 23 So Cu-As-Ni 17 7S Fe-Ni-S 77 96 Bi-Pb----Sn 24 So Cu-Au-Ni 1S 79 Fe-Ni-Ti 7S 96 C-Co-Fe 47 S6 Cu-Bi-Sb 23 So Fe-Ni-W 79 96 C-Co-W 25 So Cu-Co-Ni 32 Sz Fe-O-S S1 97 C-Fe-Mn 4s S6 Cu-Fe-Mo 72 94 Fe-P-S So 96 C-Fe-Mo 55 S9 Cu-Fe-Ni 6S 92 Fe-S-Si Sz 97 C-Fe-Ni 49 S7 Cu-Fe-P 69 93 Fe-S-Zr ss 97 C-Fe-P so S7 Cu-Fe-S 70 93 Fe-Si-Ti S3 97 C-F e-S 51 S7 Cu-Fe-Sb 71 94 Fe-Ti-W s4 97 C-Fe-Si 52 S7 Cu-Mg-Sb 34 Sz Hg-Ag-Sn 6 75 C-Fe-Ti 53 ss Cu-Mn-Ni 35 Sz Hg-K-Na 40 S4 C-Fe-V 54 ss Cu-Ni-S 36 S3 K-Hg-Na 40 S4 C-Fe-W 56 S9 Cu-Ni-Zn 37 S3 Mg-Al-Bi 10 76 C-Fe-Zr 57 S9 Cu-Pb----Sb 39 S3 Mg-Al-Cu 11 76 C-Ni-W 26 S1 Cu-Pb----Zn 3S s3 Mg-Al-Sb 15 7S Ca-Mg-Zn 27 S1 Fe-Ag-S 44 ss Mg-Al-Zn 16 7S Cd-Bi-Pb 20 79 Fe-Al-Cu 45 ss Mg-Ca-Zn 27 S1 Cd-Bi-Sn 21 79 Fe-Al-Ni 46 S6 Mg-Cd-Pb zS S1 Cd-Bi-Zn 22 So Fe-C-Co 47 86 Mg-Cd-Zn 29 S1 Cd-Mg-Pb zS S1 Fe-C-Mn 4s S6 Mg-Cu-Sb 34 Sz
Vogel
B. Verzeichnis der Systeme. 73
System System I Seite System I System I Seite System System Seite Nr. Nr. Nr.
Mg-Pb-Sn 41 s4 P-Fe-Mn 73 94 Si-Co-Fe 62 91 Mn-Al-Cu 12 76 P-Fe-Ni 75 95 Si-Fe-Mn 76 g6
Mn-C--Fe 4s S6 P-Fe-S So g6 Si-Fe-S S2 97 Mn-Cu-Ni 35 S2 Pb-Ag-S 7 75 Si-Fe-Ti S3 97 Mn-Fe-P 73 95 Pb-Ag-Zn s 75 Sn-Ag-Hg 6 75 Mn-Fe-S 74 95 Pb-Bi-Cd 20 79 Sn-Bi-Cd 21 79 Mn-Fe-Si 76 g6 Pb-Bi-Sn 24 So Sn-Bi-Pb 24 So
Mo-C-Fe 55 Sg Pb-Cd-Mg zS S1 Sn-Cd-Zn 30 Sz Mo-Cr-Ni 33 S2 Pb-Cu-Sb 39 S3 Sn-Co-Fe 63 91 Mo-Cu-Fe 72 94 Pb-Cu-Zn 3s S3 Sn-Mg-Pb 41 s4 Na-Hg-K 40 s4 Pb-Mg-Sn 41 S4 Sn-Pb-Sb 42 s4 Ni-Ag-Au 2 74 Pb-Sb-Sn 42 s4 Ti-C--Fe 53 ss
Ni-Ag-Cu 3 74 Pb-Sb-Zn 43 s4 Ti-Cr-Fe 67 92 Ni-Al-Cu 13 77 Pd-Au-Ni 19 79 Ti-Fe-Ni 7S g6
Ni-Al-Fe 46 S6 S-Ag-Cu 4 74 Ti-Fe-Si S3 97 Ni-As-Cu 17 7S S-Ag-Fe 44 ss Ti-Fe-W s4 97 Ni-Au-Cu lS 79 S-Ag-Pb 7 75 V-C--Fe 54 ss
Ni-Au-Pd 19 79 S-C--Fe 51 S7 W-C-Co 25 So
Ni-C--Fe 49 S7 S-Cr-Fe 66 92 W-C--Fe 56 Sg
Ni-C--W 26 Sl S-Cu-Fe 70 93 W-C--Ni 26 Sl
Ni-Co-Cu 32 S2 S-Cu-Ni 36 s3 W-Co-Cr 31 S2
Ni-Co-Fe 59 go S-Fe-Mn 74 95 W-Fe-Ni 79 g6
Ni-Cr-Fe 64 91 S-Fe-Ni 77 g6 W-Fe-Ti s4 97 Ni-Cr-Mo 33 Sz S-Fe-0 Sl 97 Zn-Ag-Cu 5 74 Ni-Cu-Fe 68 92 S-Fe-P So g6 Zn-Ag-Pb s 75 Ni-Cu-Mn 35 Sz S-Fe-Si S2 97 Zn-Ag-Sb 9 76 Ni-Cu-S 36 s3 S-Fe-Zr ss 97 Zn-Al-Cu 14 77 Ni-Cu-Zn 37 S3 Sb-Ag-Zn 9 76 Zn-Al-Mg 16 7S Ni-Fe-P 75 95 Sb-Al-Mg 15 7S Zn-Bi-Cd 22 So
Ni-Fe-S 77 g6 Sb-Bi-Cu 23 So Zn-Ca-Mg 27 S1
Ni-Fe-Ti 7S g6 Sb-Co-Fe 61 go Zn-Cd-Mg 29 S1
Ni-Fe-W 79 g6 Sb-Cu-Fe 71 94 Zn-Cd-Sn 30 S2
0-Fe-S S1 97 Sb-Cu-Mg 34 S2 Zn-Cu-Ni 37 s3 P-C--Fe so S7 Sb-Cu-Pb 39 83 Zn-Cu-Pb 3S S3 P-Co-Fe 6o go Sb-Pb-Sn 42 s4 Zn-Pb-Sb 43 s4 P-Cr-Fe 65 92 Sb-Pb-Zn 43 84 Zr-C--Fe 57 Sg
P-Cu-Fe 6g 93 Si-C-Fe 52 S7 Zr-Fe-S ss 97
Vogel
74 22 2712 Schmelzgleichgewichte t ernärer Metall-Legierungen.
C. Die Systeme. Au
1. Ag -Au -Cu. J änecke, E.: Metallurgie 8 (1911) 597. - Calcagni, G., u. D. M a rotta: Gazz. chim. ital. 44 (1914) 495. -Masing, G., u. K. Kloiber: Z. Metallkde. 32 {1940) 126.
Cu
3. Ag -Cu -Ni. G u e rtle r, W., u. A. Ber gmann : Z. Metallkde. 25 (1933) 53.
s. Ag -Cu -Zn. Aufbau der Legierungen nach beendigter Kristallisat ion.
Lensch, R. H . : Proc. Amer. Soc. Met. 30 (1930) 493. Köster, W.: Z. Metallkde. 33 (1941) 289.
Vogel
AU
2. Ag -Au -Ni. de Cesaris, P.: Gazz. chim. ita!iana 42 (1913) 617.
4. Ag -Cu -s. Jänecke, E.: Z. E lektrochem. 42 (1936) 375.
Cu.
C. Die Systeme. 75
Ag Aq
6a. Gleichgewichte bei 20°C nach J oyner u . Knigh t. 6 b.G leichgewichte bei 70°C nach Gayl e r. Temperzeit 1Jahr.
6a, b. Ag -Hg -Sn. J oyner, R. A., u. W. A. Knigh t: J. ehern. Soc. London 103 (1914) 693. - Gayler, M. L. V.: J. Inst. Met. 60 (1937) 379.
7. Ag -Pb -S.
J änecke, E. : Z. Elektrochem. 42 (1936) 375 - Vogel, R.: Z. Metallkde. 4.( (1953) 135.
8. Ag -Pb - Zn. H e nglein , E., u. W. Köster: Z. Metallkde. 39 (1948) 391. - Krem a nn, R. u . F. Hofmeier, Sitzgsber . akad. Wiss. Wien Z67 (1911) 70. -Bogitc h, B.: C.R.Acad. Sei. Paris 159 (1 915)
178.
Vogel
Ag
76 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
9- Ag -Sb -Zn. Gefügeaufbau der Ag-reichen Legierungen.
G uertler, W., u. W. Rose n thal: Z. Metallkde. 24 (1932) 7. (Nach J änecke.)
11. Al - Cu -Mg. Gleichgewichte im Bereich der Mg-reichen Legierungen.
Temperaturangaben in °C. Vo ge l, R.: Z. anorg.Chem. I07 (1919) 265. - Portwin, A., u. P . B a s tian : C.R. Akad. Sei. Paris 195 (1932) 441. -Lave s , F., u. H. Witte : Meta!lwirtsch. 15 (1936) 55.
(Nach Jänecke.)
10. Al-BI-Mg. Temperaturangaben in °C,
Masing, G., u . R. Reinbach: Z. Metallkde. Hauptvers. (1938) 61. - Scheil, E., u. B. Glomner: Z. :\lletallkde.
31 (1939) 76.
12. Al-Cu -Mn. Temperaturangaben in °C.
Gleichgewichte im Bereich der Al-reichen Legierungen. He u s l e r, F. : Z. anorg. Chem. 171 (1928) 126. - Heusler, F., u. F. Ri c harz: Z. anorg. Chem. 61 (1909) 265. -Krin gs , W ., u. W. Os tmann: Z. anorg. Chem. 163 (1927)
145. (Nach J änecke.)
Vogel
C. Die Systeme.
13a. Gefügeaufbau nach Bradley u. Lipson.
13a, b . At-Cu -Ni.
Bradley, A.l., u. H. Lipson: Proc. Roy. Soc. Lond. A 166 (1938) 421.- Rapp, A.: Diss. T. H. Berlin 1940. - H a ne
mann, H., u. A. Schrader: Z. Metallkde. 33 (1941) 21.
Cu.
14a. Schmelzflächen. Temperaturangaben in °C.
At
13b. Die Al-reichen Legierungen. Temperaturangaben in °C.
Cu.
14b. Gefüge bei 350°C.
14a, b. Al -Cu -Zn. Kös t e r, W., u. K. Moeller : Z. Metallkde. 33 (1941) 281. - Nishimura , H.: Mem. Coll. Eng. Kyoto 5 (1927) 61 -Bauer, 0 ., u. M. Hansen : Z. Metallkde. 24 (1 932) 1, 73,104.
Vogel
77
78 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
Hg
15. Al- Mg -Sb. G u e rtle r, W., u. A. B e rgmann: Z. Metallkde. 25 '(1933) 81 u. 111. - V e s ze lka, ].: Mitt. Berg. u. Hüttenm.
Hochsch. Sopran, Ungarn (1932) 193.
Mg
16 b. Ausscheidungsfelder und Mischkrist allgebiete.
16a. Schmelztlächen. Temperaturangaben in ' C.
16 a, b. Al- Mg- Zn. Löhb erg, K. : Z. phys. Chem . B 27 (1934) 381. Kös te r , W., u. W. Wolf: Z. Metallkde. 28 (1936) 155. - Ham azu mi , M.: Honda-Festschr. Töhoku Univ. 1936, Sendai. - Mikh e e v a , V. I., u. 0. N.
Kry n k owa: Bull. acad. sei. UR SS (1944) 296.
fO Geow. -%
17. As - Cu - Ni. K ö s t er , W ., u . W . Mulfi n ger : Z. E lektrochem. 46 (1 940) 13'1 .
Vogel
C. Die Systeme. 79
AlL
18a. Schmelzisothermen. T emperaturangaben in °C.
Au
18 c. Korrodenrichtungen im E ntmischungsgebiet bei 700°C.
Au.
Schmelzisothermen. Temperaturangaben in °C.
Au
18b. Entmischungsraum der ternären Mischkristalle, dargestellt durch Isothermen.
18a-c. Au -Cu -Ni. de Cesaris, P . : Gazz. chim. ital. 44 (1914) 31. -Sei tz, H. : ]. Chem. Phys. 3 (1935) 503. - Raub , E ., u. A. Engel:
Z. Metallkde. 37 (1947) 13.
Temperaturangaben in °C.
20. Bi -Cd -Pb. Barl ow, W . E .: Z. anorg.
Chem . 70 (1911) 178.
21. Bi -Cd - Sn. Stoffel, A.: Z. anorg. Chem. 53 (1907) 137.- Parrava n o, N., u. G. Sirov ic h : Gazz.
chim. ital. 42 (1 912) 630.
Frae nke l , W., u. A. S t ern: Z. anor g. Chem. 166 (1927) 161.
Vogel
80 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
22. Bi -Cd -Zn. Temperaturangaben in °C.
Mathe wson , C. H., u. W. H. Scott: Int. Z. Metallogr. 5 (1914) 1.
Sn.
----stabil: y (Co)-b(W) - ö (WaC)-WC- Graphit WC ---insltrbi/: y -_t-e -d'-7) - GMphif _,/ !
::-- u,l6tJO·
25 a. Ausscheidungsflächen. Gestrichelt stabil mit WC (15); ausgezogen instabil mit W2C (7]).
5
23. Bi -Cu- Sb. Temperaturangaben in °C.
Parravano , N.: Gazz. chim. ital. 40 (1910) 445.
24. Bi - Pb - Sn. Temperaturangaben in °C.
Isihara,T.: Sc. Rep. Töhoku Univ. 18 (1929) 725; Charp y, G.: Contr. a l'etude des alliages 1901,218.
1VOO' I I I
SclrmeJre .;
flropllil I I
Sclrme!zufltuphil OJ
90 w
25 b. Gleichgewichte im Temperaturbereich der Krist allisation bei 1400°C.
25 a, b. C -Co - W. Takeda, S.: Sei. Rep. Töhoku Univ. Honda-Festschrift 1936,866. - E. 'N. K islyakowa: J. Phys. c·hem. USSR 17
(1943) 108. (Nach J änecke.)
Vogel
C. Die Systeme.
- --slubil G.-------,---insluiJi/---1----I---;;A
5
70 80 90
26. C -Ni -W. Temperaturangaben in °C.
Takeda, S.: Sei. Rep. Töhoku Univ. Honda-Festsehrift 1936, 873.
Pb
28. Cd - Mg - Pb. Schmelzfiächen.
Temperaturangaben in °C. J änecke, E . : Z. Metallkde. 30 (1938) 395.
( ach Jäoecke.)
Landolt-Börnstein, 6. Auf!. , Bd. II/3
Vogel
81
Co
27. Ca -Mg -Zn. Temperaturangaben in °C.
Paris, R. : C. R. Aead. Sei. Paris 197 (1935) 1635.
Mg
6
82 222712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
Zn
30. Cd - Sn -Zn. L or enz, R., u. D. Plumbridge: Z.anorg.Chem. 83 (1913)228.
Temperaturangaben in °C. Volk , K. E ., W. Dannöhl u. G. Masing : Z. Metallkde. 30
(1938) 113.
34. Cu -Mg -Sb. Temperaturangaben in °C. Sc he i l , E ., u. W. S ibert : Z. Metallkde. 33 (1941) 389.
(Nach Jänecke.)
c
31. Co -Cr -W. Temperaturangaben in °C.
Köster, W. : Z. Metallkde. ZS (1933) 22.
33. Cr -Mo -Ni. Sie d s chlag, E.: Z. Metallkde. 17 (1925) 53.
35. Cu -Mn -Ni. Temperaturangaben in °C.
Parravano , N.: Int. Z. Metallogr. 4 (1914) 182. - Fis cher , V.: Z. Metallkde. Z6 (1934) 80.
Vogel
C. Die Systeme. 83
Cu.
36. Cu -Ni - S. Köster, W., u. W. Mulfin ger: Z. Elektrochem. 46 (1940) 135.
Cu.
37b. Gefügeaufbau bei 20 °C.
37 a. Ausscheidungsgebiet der Cu - Ni-Mischkristalle. Temperaturangaben in °C.
37a, b . Cu -Ni -Zn. H a n se n, M.: Z. Metallkde. 21 (1 929) 357 u. 406.
Schramm,].: Diss. Bergakad. Freiberg 1935.
Sb
38. Cu -Pb -Zn. Temperaturangaben in °C.
Bau er , 0., u. M. Hanse n: Z. Metallkde. 21 (1929) 145 u . 190.
39a.
39. Cu -Pb -Sb. Temperaturangaben in °C.
Sehrader, A., u. H. Hanemann : Z. Metallkde. 33 (1941) 53. 39b.
Vogel 6*
84 222712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
41. Mg -Pb - Sn. v. Vegesack, A.: Z. anorg. Chem. 54 (1907) 367.
Hg-1<-Na.
Pb
42. Pb - Sb -Sn. Temperaturangaben in °C.
Mg
40. Hg - K - Na. Temperaturangaben in °C.
Jänecke, E.: Z. Metallkde. 20 (1928) 113.
Pb
43. Pb -Sb -Zn. Jänecke, E.: Z. Metallkde. 30 (1938) 391. Tammann, G., u. 0. Dahl: Z. anorg. Chem. 144 (1925) 1.
Vogel
C. Die Systeme.
0 Fe
44. Ag -Fe - S. Temperaturangaben in °C.
Gue.rtler, W., u. E. Lüder: Met. u. Erz 21 (1924) 65.
45 a. Röntgenographisch ermittelter Gefügeaufbau im ganzen System bei 20°C (nach Bradley u. Gold
schmid t).
45a-c. AIJ-Cu -Fe. Gwyer, A., H. Philipps u. L. Mann: J. Inst. Met. Lond. 40 (1928) 309. - Roll, F.: Z. anorg. Chem. 216 (1933) 133. - Hanson, D., u. E. G. West: J. Inst. Met. Lond. 54 (1934) 229. - Bradley, A. ]., u. H. J. Goldschmidt: J. Inst. Met. Lond. 65. Adv. Copy
(1939) 383.
12
11
10
g
t 8
.f7 <;'i!
4 5 c. Teilbild aus 4 5 b.
(Fe) 50
25 ZQ 15 Atom-% Cu
45b. Teilbild der Al-reichen Legierungen. Gefügeaufbau bei 20°C.
Vogel
85
86 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
Ni
46. Al-Fe -Ni.
Cew.-%C
8
Fe dJJl 1 m2 J " e, G Fe3
II ~~~ fc~lr•tlllllllllll ltll ''I -~ II /. a J..j II Af'J'_
~ ~F(Gcgp!!jf ' " ~ .,_ 1rt p_ ~,.-(11-_: /
' 7lfYI/l!J!"/:._ = jltrtJoV ~ / ~ ' I
c
so ~ / I
&0 ~ ' f----
'!() ' ~ --- -- --- --
80 I
9()
I G Co
s 2 ez J v cew.-% c 1
47. C -Co -Fe.· Vogel, R., u. W. Sundermann: Arch. Eisen
hüttenw. 6 (1932) 35.
Gefügeaufbau nach Bradley u. Taylor. Die 2-PhasenGebiete sind durch Konoden markiert.
Bradley,A. I., \1 . A. Taylor : Proc. roy. Soc. Lond. (1938) 353. - Dannöhl, W.: Arch. Eisenhüttenw. 15 (1942) 379.
Fe~ Mn3 c G -~
~ ~uoc ......... ft·M'rlc s
l ~ I!+(Fe,Mn)3 c V
7 "" ~ )'-Fe+)'-Mn+ lf ·MilJ~ h -Mn+p-Mn3C
~~ --.1 -t-2
~-Fe r ~-Mn
0 S 10 ZD JQ 1/Q SO &0 70 80 $0 9Sf()(} Fe liew.-% Mn
48b. Gefügeaufbau bei 1050 °C.
Fe C
fe Gew.-%
48c. Gefügeaufbau bei 20 °C.
G
s
e Uf/ "#-~ -~J 1
fe. 2
m"J )'-Fe-His
1
%}! ~ I m~
0 Fe
10
48 a. Kristallisationsgleichgewichte.
48a -c. C -Fe -Mn. Vo gel, R., u. W. Dörin g: Arch. Eisenhüttenw. 9 (1935) 250.- Eck als, Y. F., M. Gensamer, V. N. Krivobok, F. M. Walte rs u. C. W ells: Trans. Amer . Soc. Met. 24 (1936) 373. - Tofaute, W., u. K. Lindner: Arch. Eisenhüttenw. 10 (1937) 515. - Schenk, R., K. Meyer u.
K. Mayer: Z. anorg. Chem. 243 (1939) 17.
Vogel
C. Die Systeme. 87
49. C- Fe -Ni. Temperaturangaben in °C.
Kase, T.: Sei. Rep. TOboku Univ. 14 (1925) 173. ·- Lan ge , H., u. K. hthieu: Mitt. K. W. I. E isen-
forsch. 20 (1938) 125.
1uOUO
51. C-Fe- S. Konzentrationen in Gew.-%; Temperaturangaben in °C.
Vo gel, R., u. G. R i t zau : Arch. Eisenhüttenw.4 (1930/ 31) 549.
so. C -Fe -P. Temperaturangaben in °C.
Vogel, R. : Arch. Eisenhüttenw. J (1929) 360.
~ \
\ e r "<'~!': Fe3C
! .. y ~I V I >~:3
/_ \\ t · / " j Tl.ty
~ I \ · "\ \.itzoo;.. /(FeSL)e. I
i \ ! / 1
hL ~ ~f u,~: - ~ -p ./
1/, k ~ ~'·~M<f M)~~ ,...,..~
\ n.." I ·."
e tz tö zo ez 2~ 28 JZ Q Fe 6ew.-% SL FeSi
52a. C -Fe - Si. ( ach J änecke.)
52a - c. C- Fe- Si. Temperaturangaben in °C,
:Honda, K., u. T. Murakami: J. Iron Steel Inst. 107 (1923) 545. - Hanemann, H., u. H. Jas s : Sei. Rep. Töhoku Univ. Ser. I Honda-Festschrift 1936, 793. - Hane mann, H., u. A. Sch rader: Arch. Eisenhüttenw. 12 (1938) 253. -J ä n e c k e, E . : Z. Metallkd. 32 (1940) 142; JJ (1941) 186.
Vogel
88
0 Fe
1
22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
~or-------~------------~
1'100°
s
z J , 5 6'ew.-%Si-
52b. Gleichgewichte bei 1400°C. 52c. Gleichgewichte bei 90Q °C.
52a-c. C- Fe- Si (Fortsetzung). Gleichgewichte in der Eisenecke.
Ti.C
7 Fe3C
6
1\ ----~ \ \ 'v 1---V
"'•r... TLC 'I Errr ~--~·
v J i ....:: :
I r tJzo· ,::;;: ::-'" V:/ z I !lz .~=~ .......-11J90;
""· . flt_.~ y • /
/./ 1\. FeJli. .11 ./ ....... -1
~ . / l--~~ ·~
./· ~
m.
7t
'
m..o ~ z Fe
rm.. ~ 6 t I 10 13 e, ff
53a. Übersicht (schematisch). U, + M.,. = Ny + TiC U1 + Fe3Ti = a + TiC E = Fe3C + TiC + M1
53 a, b. C - Fe -Ti. Temperaturangaben in °C.
G:rv.- %Ti.- IS7tr
53b. Die Fe-reichen Legierungen.
Tofaute, W., u . A. Büttinghaus: Krupp Forschungsber. I (1938) 73 und 4 {1938) 67.
54. C-Fe-V. Temperaturangaben in °C.
Oya, M. : Sei. Rep. Töhoku Univ. 19 (1930) 331 u . 450. Vogel, R., u . E . Martin : Arch. E isenhüttenw. 4 (1930) 487. - Esser, H., u. E . M a j ert : Arch. Eisenhüttenw. 7 (1 933) 34, 319. - W e ver , F ., A. Rose u. H. E g gers: Mitt.
K. W.-Inst. Eisenforsch. Düsseldorf 18 (1936) 239.
Vogel
(Nach J änecke.)
C. Die Systeme.
55a. Gleichgewichte bei 1200°C. 55b. Gefügeaufbau bei 600 °C.
SSa, b. C -Fe -Mo. Takei, T.: Kinzoku-no-Kenkyu 9 (1932) 97 u. 142.- Takei, T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 21 (1932) 134.
7
6
5
3
z
Fe3C
Ce~~nlt ~ v~ e.,..· ~ r~E
r ,, !--"
.:u:
(tirophit) 1--
...___ ".----
v (WC)
FerWyC
0 ~ ll,/ 1/
ö ~r~wt71 Uz
w c ------ t--
.;
b"(W)
I 0 fO ZO .J08t IIJUtSO 60 70 80 $0 100 Fe Ccw. %- W
56 a. Übersichtsbild. (Nach Jänecke.)
56a, b. C- Fe- W. Westgren, A., u. G. Phragmen: Jernkont. Ann. III 82 (1927) 535. - Zieler, W.: Arch. Eisenhüttenw. 3 (1929) 30, 61. - Takeda, S.: Techn. Rep. Saito Ho-on Ka-to
No. 14, 23 u. 25 II, 1932.
56 b. Einzelheiten in der Eisenecke, (Nach Jänecke.)
57. C - Fe -Zr. Schmelzgleichgewichte in der Eisenecke.
89
Voge l , R., u. K. Löhberg: Arch. Eisenhüttenw. 7 (1934) 473-
Vogel
90 222712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
Q Fe
58. Co-Cr-Fe. Gefügebau bei 20 °C.
Wever, F ., u. U. Haschimoto: Mitt. K. W. Inst. Eisenforschung Düsseldorf II (1929) 325; Kö s t er, W. : Arch.
Eisenhüttenw. 6 (1 932) 3 - 113.
11#0 u..PR3=flächen tief' mogn. Umwontllung
Gew.-% 59b. Umwandlungen im festen Zustand.
Temperaturangaben in °C. (Nach J änecke.)
59a, b. Co- Fe- Ni. Kase , T. : Sei. Rep.Tohoku Univ.l6(1927)491. - H. M as umoto: Sec. Rep. Tohoku Univ. 18 (1929) 228. - L. Wyman: Amer. Inst. Min. and Metallurg. Eng. Techn. Pub!. Nr. 1013;
Metals Techn. 6 (1939) ) an.
61. Co - Fe - Sb. Geil er, W .: Arch. Eisenhüttenw. 13 (1939) 263.
- Oelse n: Z. E lektrochem. 43 (1937) 530.
Co fl$0"
59 a. Schmelzisothermen. Temperaturangaben in °C.
~ .fO GO 70 Gew.-o/o-
60. Co-Fe-P. Mischkristall Fe3P (Co3P) nur bis M2 st abil. Co3P selbst
existiert nicht. Berak, ].: Arch. Eisenhüttenw. 22 (1951) 131 .
Co 1V91f'C
Vogel
C. Die Systeme.
62 a. Schmelzflächen.
Gew.-% 62b. Gleichgewichte bei 1160 °C.
62c. Gefügeaufbau bei 20 °C.
62 a -c. Co - Fe- Si. Vogel , R., u. K. R osenthal: Arch. Eisenhüttenw. 9 (1935) 296.
10 \ Y.
'11' Co~
63. Co-Fe-Sn. Temperaturangaben in °C.
91
Kös t er , W., u. W. Ge lle r : Arch. Eisenhüt tenw. 8 (1935) 559.
Sch a f me is ter , P., u. R. Erg a n g: Techn. Mitt. Krupp Forschungsber. Z ( 1939) 5.
Vogel
92 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
67. Cr-Fe-Ti. Vogel, R., u. B. W enderott: Arch. Eisen·
hüttenw. 14 (1940) 279.
66. Cr- Fe-S. Temperaturangaben in °C.
65. Cr-Fe-P. Vogel, R., u. G. Kasten: Arch. Eisenhüttenw. 12 (1939)
387.
Ni.
68. Cu - Fe- NI. Temperaturangaben in °C.
Ch evenard,M.: C. R. Acad. Sei. Paris 189 (1929) 576. - Roll, F.: Z. anorg. Chem. 212 (1933) 64. -Köster, W., u. W. Dannöhl:
Z. Metallkde. 27 (1935) 220.
Vo gel, R., u. Tb. He uma nn : N. Jahrb. für Mineral. 1950,177.
Vogel
C. Die Systeme. 93
69. Cu-Fe-P. Fe3 F enthält 15,62% P; Fe2P: 21,73%P; Cu3P: 13,99% P.
Vogel , R., u. ] . Beralc Arch. Eisenhüttenw. 21 (1950) 331.
Zwei Schmelzen
60 so 6'0 6ew.-%-
70 90
70a, b . Cu- Fe-S. Temperaturangaben in °C.
Bornemann , K., u. F . Schreyer: Metallurgie 6 (1909) 629. - Reuleaux, 0. : Metall u. Erz. Z4 (1927) 99, 120. Schlegel, H ., u. A. Sch ül l er: Z. Metallkde. 43 (1952) 421.
Vogel
94 22 2712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
30 W .fO 5'0 (J~w. ~ %-
70 100 Fe
70 a, b. Cu -Fe-S (Fortsetzung).
70b. Gefügeaufbau im System Cu-Cu,S-FeS-Fe bei 9Q0 °C.
Mo
72. Cu-Fe-Mo. D a nnö hl, W.: Z. l\Iet allkde. 30 (1938) 65.
Vogel
2 ternäre Verbindungen FeCuSb u. FeCu,Sb •. . U, + a, + l\18 = FeCuSb, -U, + a, + FeCuSb = FeCu,Sb,.
Beide Verbindungen unter Zersetzung schmelzend, nur FeCuSb bei Raumtemper atur st abil.
Voge l , R. , u. D a nnöhl , W.: Arch. E isenhüttenw. 8 (1 934) 89.
73a . Fe - Mn - P. Mischkristalle Fe3P - l\In3P zwischen P und Q inst abil; an ihre Stelle treten
Fe2P - l\In2P - l\Iischkristalle l\111\I• . Vogel, R., u. ]. Ber a k : Arch. E isen
hüttenw. 23 (1952) 219.
C. Die Systeme.
7Jb. Fe-Mn-P (Fortsetzung).
Gefügeaufbau bei Raumtemperatur. Vo gel, R., u. J. Berak: Arch. Eisenhüttenw. 23 (1952) 219.
74. Fe-Mn-S. Vogel, R., u. W. Hotop: Arch. Eisenhüttenw. 11 (1937) 41.
75. Fe-Ni-P. U1 + M" = My + R , U2 + Fe2P + Ni.P2 + ].
Voge l , R., u. H. Baur : Arch. E isenhüt tenw. 5 (1931) 270; N. j ahrb. f. Mineral. 83 (1951) 31. (Im P-reichen Teil nach J ä necke.)
Vogel
95
96 222712 Schmelzgleichgewichte ternärer Metall-Legierungen.
Fe
76. Fe-Mn-Si. Voge l, R., u. H. Bedarff: Arch. Eisenhüttenw. 10 (1936) 581; J änecke , E . : Arch. Eisenhüttenw.
II (1938) 409.
77. Fe-Ni-S. Vo ge l, R., u. W. Tonn: Arch. Eisenhüttenw. 3 (1929) 769; Urasow , G., u. N. Filin :
Metallurg. (russ.) 1938, Nr. 3.
w
79. Fe-Ni-W.
110 SO 10 80 G'ew.-%
78. Fe-Ni-Ti. Vo gel , R., u. H. J. Wallbaurn : Arch. Eisenhüttenw. 12 (1938) 304.
fe8
Winkler, K., u. R. Voge l: Arch. Eisenhüttenw. 6 (1932) Vogel, R., u. 0. de Vries : Arch. Eisenhüttenw. 4 (1930) 613. 165.
Vogel
C. Die Systeme.
FeS
81. Fe- 0- S. V oge l, R., u. W. Füllung: A. Hedvall-Festschrift, Göte
borg (1948) 597.
FeSi fft0°
83. Fe- Si-Ti. Temperaturangaben in cc.
0 Fe
FeS
Vogel, R.: Arch. Eisenhüttenw. 14 (1 940) 455.
w
84. Fe-Ti- W.
97
Vogel, R., u. W . Schlüter: Arch. Eisenhüttenw. 12 (1938) 207.
Vogel, R., u. R. Ergang: Arch. Eisenhüttenw. 12 (1938) 150.
85. Fe-S-Zr. Vogel, R., u. A. Hartun g: Arch. Eisenhüttenw. 15 (1941) 413.
Vogel Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3. 7
98 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
22272 Sdtmelzgleichgewichte binärer und ternärer Systeme anorganischer Verbindungen und reziproker Salzpaare mit Ausnahme silikatisdter Verbindungen*.
22 2720 Vorbemerkung. Betreffs der für sämtliche Schmelzgleichgewichte binärer und ternärer Systeme gültigen Bemer
kungen, insbesondere auch über die graphische Darstellung, vgl. auch die Erläuterungen zu den Abschnitten 222711 und 222712 auf Seite 1 und Seite 68.
In diese Tabellen sind alle rein anorganischen Systeme aufgenommen worden mit Ausnahme der Legierungen, der Metalle mit ihren Oxyden, Sulfiden oder ähnlichen Verbindungen und der Silikate. Die Literatur wurde bis Ende 1953 möglichst erschöpfend berücksichtigt. Für jedes System wird im allgemeinen nur eine Literaturangabe gegeben.
Tabelle 222721 bringt die Übersicht aller zitierten Systeme, geordnet nach binären Systemen, ternären Systemen und reziproken Salzpaaren. Hinter jedem System befinden sich die Hinweise auf die ausführlichen Zahlenangaben der Tabelle 22 2722 und auf die Literaturzitate der Tabelle 22 2723.
Tabelle 22 2722 bringt die ausführlichen Zahlenangaben oder Diagramme in der Anordnung:
A: Binäre Systeme mit Mischkristallbildung ohne Temperaturminimum. B: mit Temperaturminimum. C: , , einem Eutektikum. D: " einer inkongruent schmelzenden Verbindung. E: kongruent schmelzenden Verbindung. F: , . mehreren Verbindungen. G: , unvollständig. H: Ternäre Systeme. K: Reziproke Salzpaare.
Der Anordnung der Tabelle 222721 und der einzelnen Teile der Tabelle 222722 liegt das in Band I, Teil1, Seite 9, gebrachte Laufschema zugrunde; dies unterscheidet sich von dem im vorliegenden Bande auf Seite X gebrachten dadurch, daß Al der 3· Nebengruppe zugeordnet ist, also vor Scandium steht. Maßgebend für die Einordnung eines Systems ist die im Laufschema zuletzt erscheinende Komponente. Liegen für eine Komponente mehrere Systeme vor, so sind sie auch in der zweiten Komponente nach dem Laufschema geordnet. Für ternäre Systeme und reziproke Salzpaare gilt entsprechendes.
Tabelle 22 2723 bringt die Literaturzitate. Jeder Buchstabe ist für sich durchnumeriert.
Alle Temperaturen sind in °C angegeben. Sind die Schmelzpunktangaben in der Originalliteratur unvollständig, so wurden sie_ nach Möglichkeit ergänzt.
Alle %-Angaben beziehen sich auf Molenbrüche, soweit dies aus den Literaturangaben zu entnehmen oder umzurechnen war. Die Molenbrüche beziehen sich auf die zuletzt genannte Verbindung, bei den ternären Systemen in der Reihenfolge der Nennung.
In der Spalte "Bemerkungen" sind gelegentlich Angaben über Besonderheiten der reinen Komponenten I, II usw. enthalten, wie z. B. solche über Umwandlungen.
Abkürzungen.
I Komponente I II = Komponente II Diag. Diagonale des entsprechenden reziproken
Salzpaares E Eutektikum Entm. F
2 fl. Ph. = Max. Min. MK ML s u ü
Entmischung Schmelzpunkt bzw. Liquidustemperatur
bzw. inkongruenter Schmelzpunkt 2 flüssige Phasen Maximum, z. B. bei Mischkristallreihen Minimum bei Mischkristallreihen Mischkristall Mischungslücke Schmelze Umwandlungspunkt Übergangspunkt
V = Verbindung
* Zusammengestellt unter Mitarbeit von G. Schinke und L. Arnold.
Dietzel/ SdJ.olze
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme. 99
22 2721 Verzeidmis der Systeme und Ltteraturhinweise.
Das Verzeichnis ist nach dem Laufschema (s. S. X) geordnet. Die Daten für die einzelnen Systeme sind in Abschnitt 22 2722 (S. 132ft.) zusammengestellt; die Literaturzitate befindensich inAbschnitt22 2723 (S. 263ft.).
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten j Lit. Daten I Lit. Daten 1 Lit.
a) Binäre Systeme.
Ar-Kr A 1 Vz Br2-SnCI4 c 572 B54 S-BaS F 93 R19 "-02 A 2 Vz " -SnBr4 c 578 B54 H 2S-HCI B 1 Bg "-N2 B 5 Fz "-Bi F 243 E4 " -HBr B 2 BB Kr-Ar A 1 Vz HBr--Br2 c 2 B94 " -HJ B 3 BB "-02 c 1 565 "
-DBr A 4 Cz3 " -NH3 F 6 5Jz
0 2-Ar A 2 Vz "
-H2S B 2 BB "
-BF3 F 18 G5 "-Kr c 1 565 "
--BF3 c 49 MJ " -BCI3 E 15 Mz "-N2 c 18 P36 DBr-HBr A 4 Cz3 H 2S2-S G 1 BgB
H 20 2-S02 E 1 M5 J2-Cl2 F 2 56g H2S3-S G 2 BgB
" -NH3 E 5 M1 "--Br2 A 5 M13 S02-H20 2 E 1 M5
" -NaF c 69 M5 ,,--S c 3 555 " -Cl2 c 4 P33
" -NaCI c 71 M1 "-Se c 12 P19 " -HCl c 5 B10 " -NaS04 G 10 M1 "-Te E 4 D1 "-Br2 c 6 P33 " -NaN03 c 83 M1 "-As F 14 ]1 " -S02Cl2 c 9 P33 "
-KCI c 107 M5 "-AsJ3 c 32 Ql " -N204 c 19 547 " -K2S04 c 130 M5 "-Sb E 9 ]1 " -BF3 E 12 B66
HF-NH3 F 5 R37 "-SbCI3 c 35 F14 "-KJ G 15 WJ "-KF F 33 Cl "-SbCI5 G 8 F14 " -1)CI4 E 123 B64 "-RbF F so W15 "-Sb Ja c 40 Ql
" -TiBr4 E 125 B64
" -CsF F 53 WZJ "-KJ E 30 K36 u. " -UF6 c 373 R41 "-RbJ D 21 BBz B65
CI 2-HC1 F 1 W1B "-CsJ F 54 B79 " -GeCI4 c s6o B65 "-Br2 A 3 K5 u. S03-S02Cl2 E 3 LZ7 "-J2 F 2 56g BB1 "-HN03 F 8 H13 "-S F 3 Lz1 "--NH4J D 22 BBo H2S04-H2S20 7 c 7 Lz5 "-SÖ2 c 4 P33 "-AIJ3 c 300 N13 " --HS03Cl c 10 Lz5 "-S02Cl2 c 8 P33 "--rNi(NHalaU2 G 46 F19 "
-H2Se04 c 13 K4 "-NOCI c 22 T16 "-Cu] c 427 K35 "
-HN03 E 6 Hzo "-POCI3 D 2 RZJ "-HgJ2 c 518 04 "
-HS20 6N03 c 24 A 17 ,. -AsCI3 c 28 B55 "-In G 55 T1o
" -Li2S04 F 21 Kn
"-SbCI3 F 16 B54 "-TIJ c 535 F16 "
-Na2S04 F 27 Kn "-SiCI4 c 44 B55 "--Sn F 207 K19 " -K2S04 F 38 Kn "-BCI3 c 54 G16 ,,-SnCI4 c 573 B54 " -(NH4)2S04 F 6o Kn "-TiCI4 c 322 B55 "-SnJ4 c 584 R13 " -CaS04 G 20 Kg ,, --SnCI4 c 571 B55 "-Bi F 244 Kzo " -BaS04 G 26 Kg "-Bi F 242 E4 HJ--H2S B 3 BB " -Ag2S04 F 167 Kg
HCI-Cl2 F 1 WIB JCI-PC13 G 6 FI7 H 2S04 ·H20-" -H2S B 1 Bg " -PCI5 E 7 K42 H 2Se04 -H20 c 14 K4 "
-S02 c 5 B10 " -SbC15 E 10 R39 H2S04 ·4H20-" -S2Cl2 E 2 TB " -KCI G 13 Fzo H2Se04 ·4H20 A 7 K4
" -HN03 F 7 Kz6 " -AICI3 E 96 Fzo H 2S20 7-H2S04 c 7 Lz5
" -BF3 c 48 B66 JBr-PBr3 G 7 F17 " -HS03Cl F 4 Lz5
" --BCI3 c 55 GI7 "
-PBr5 E 8 K42 SOF2-BF3 E 13 B67 " -TiCI4 F 113 Czi
" -AIBr3 E 100 Fz1 S2Cl2-HCI E 2 TB
Br2-Cl2 A 3 K5 S-Cl2 F 3 Lz1 S02Cl2--Cl2 c 8 P33 "-HBr c 2 B94 "--J2 c 3 555 " -S02 c 9 P33 " - J2 A 5 M13 "-H2S2 G 1 BgB " -S03 E 3 LZ7 " -S02 c 6 P33 "-H2Sa G 2 Bg8 -POC13 c 27 Lz6 "-S2Br2 c 11 R38 "-Se B 4 M7 " -TiCI4 E 124 LZ4 "-NOBr F 9 T15 "-Te c 15 ]5 HS03Cl-H2S04 c 10 Lz5 " -PCI3 F 12 F18 "--NH3 G 3 R34 "
-H2S20 7 F 4 Lz5 " -PBr3 F 13 B54 "-P F 11 G7 S2Br2-Br2 c 11 R3B " -AsBr3 c 29 P48 "-As F 15 J 17 " -PBr5 A 8 P4B " -SbBr3 c 37 P48 "-Li2S D 6 PIS " -AsBr3 c 30 P48 " -BBr3 c 56 C3o "-Na2S F 26 P14 --SbBr3 c 38 P48 ,, -AlBr3 c 297 Bg6 "-K2S F 37 P16 " -SnBr4 c 579 P48 ., -TiCI4 F 114 Lz3 "-Rb2S2 F 51 Bs6 Se-}2 c 12 P19 , -TiBr4 c 325 B54 "-Cs2S2 F 55 Bs6 ,,--S B 4 M7
Dietzell Sdlolze 7*
100 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
Se~P
"~Na2Se "--K2 Se2 H2Se~D2Se D2Se~H2Se H2Se04~H2S04 H2 Se04 ·H20~
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
G 5 R2o F 28 M6 F 40 K16 A 6 K38 A 6 K38 C 13 K4
c H 2S04 ·H20 H2Se04 -4H20~
H 2S0,1 ·4H20 A 7 K4 Te~J2 E 4 D1 "~S C 15 ] 5 .. -TeC1,1 C 16 D 2 , -TeBr.1 C 17 D2
"--Na F 22 P2o TeC1.1~Te C 16 D2 TeBr,1~Te C 17 D2 N.-Ar B 5 F2 .~ -02 C 18 P36
NH3-H20 2 E 5 M 1 ,. ~HF F 5 R37 . -S G 3 R34
.. -H2 S F 6 532 " -S02(NH2h F 10 5 52 " --NH4Cl E 46 K 10 ., --NH1Cl04 F 5s M 10 ., --NH4Br E 47 K 1o ,, ~NHd F 59 Kw ., ~NH4N3 F 61 H21 , . --NH4N03 E 49 K 41 , - -NH4CNS F 63 B 74
" --A!Br3 F 102 K 15 N2H1~N2H5N3 E 51 D 22 Np~BF3 C so B66 N 20 3-N20 4 C 20 B 11 N.04-SO. c 19 5 47
" ~N203 C 2o Bll " ~N205 C 21 L2o ., --HN03 D 1 B71 " -NOCl C 23 A 1
N 20 5-N20 4 C 21 L2o -HN03 G 4 B52
HN03~HCl F 7 K26 " ~S03 F 8 H13 " ~H2S04 E 6 H2o " ~N204 D 1 B71 ., -N20S G 4 B52 ~KN03 F 41 G23
" ~NH4N03 E 50 G23 NOCI~CL C 22 T z6
" ~N;04 C 2 3 Al NOBr-Br2 F 9 T 15 SO~(NH2) 2-NH3 F 1o 5 52 HSz0 6N03-H2S04 C 24 A 17 P~S I F 11 G7 "-Se G 5 R2o "-As A 9 K14 PH3~BF3 F 19 M 3 P205~Na20 F 23 T21
" ~CaO F 75 H16 u.
TI? F 145 W16 C 26 R24 C 26 R24 C 51 B67 E 14 B67
IFG 12 FI8 6 F17
System
PC13~PC15 " ~SnC14
PC15~ JCl " ~PC13 ,, ~A1Cl3 " ~FeC13
POC13~Cl2 " ~S02Cl2
PBr3~Br2 " ~JBr " --AsBr3 ,, ~SbBr3
--AlBr3
" ~SnBr4 PBr5 - JBr
" ~S2Br2 " ~AsBr3
PJ3~AsJ3 " ~SbJ3 PSF3~BF3 As~J2 "-S "~P AsH3~BF3 As205~Na3As04
" ~K3As04 AsC13~Cl2
" ~AsBr3 ~AsJ3
,, ~SiCl4 " ~GeCl4 " ~SnC11
AsBr3~Br2 " ~S2Br2 " ~PBr3 " ~PBr5 " ~AsCl3 " ~AsJ3 " ~SbBr3 " ~A1Br3 " ~SnBr4 " ~BiBr3
AsJa--12 " ~PJa " ~AsCl3 " ~AsBr3 " --SbJ3
" ~AlJ3 As2 S3~Ag2 S
" ~Tl2S " ~PbS
Sb~J2 Sb203~Sb2 S3 SbF5~SbC15 SbC13~Cl2
" ~J. " ~SbC15 ,, ~SbBr3 " ~Sb]3 " ~KCl " ~NH4Cl " ~A1Cl3 ,, ~A1Br3 " ~HgC12 ,, ~SnC12 " ~SnC14 " ~BiC13
SbC15~ ] 2
" ~JCl
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
c 25 c 574 E 7 c 25 E 97 E 163 D 2
c 27 F 13 G 7 A 10 c 39 G 32 C 580 E 8 A 8 c 31 A 12 c 41 c 52 F 14 F 15 A 9 c 53 F 30 F 46 c 28 A 11 c 33 E 11 c 561 c 575 c 29 C 30 A 10 c 31 A 11
c 34 A 13 C 298 c 581 A 143 c 32 A 12 c 33 c 34 B 7 C 301 F 164 F 2oo D 95 E 9 c 43 F 17 F 16 c 35 c 36 B 6 c 42 F 35 F 57 c 295 E 101 c 512 E 217 c 576 G 6o G 8 E 1o
B54 P48 K42 B54 F22 F15 R23 L26 B54 F17 P48 P48 P48 P48 K42 P48 P48 ]2 ]2
B67 ]1 J 17 K14 MJ A14 A14 B55 RJ RJ
55Ja 551a 551a P48 P48 P48 P48 RJ RJ
P47 P48 P48 P48 Q1 ]2 RJ RJ Q1
N13 ]4 Cn W1 ]1
KJJ R4o B54 F14 A23 B53 B53 ]{8 K8 K8 P3o K8 K8 K8 566 F14 R39
Dietzel/Sd10Ize
System
SbC15~SbF5 ~SbCl3
" ~TiC14 SbBr3~Br2
" ~S2Br2 " ~PBr3 ,, ~AsBr3 " ~SbCl3 " ~SbJ3 " ~AlC13 " ~A1Br3 " ~SnBr4 " ~BiBr3
Sb]3~ ] 2
" ~PJa " ~AsJ3 ,, ~SbC13 ,, --SbBr3
~AlJ3 Sb2S3~SbzÜ3
" ~Cu2 S " ~Ag2 S " ~SnS " ~PbS " ~BiS " ~Bi2S3
SbSe~Ag2Se Sb2 Se3--Ag2Se SiC14~Cl2
" ~AsCl3 " ~SiBr4 " ~SiJ4 " ~TiC14
SiBr4~SiCl4 " ~SiJ4
SiJ4--SiC14 " --SiBr4
SiS2~Cu2S " ~Ag2S ~Tl2 S
"~PbS B203~Li02
" --Na20 "~NaF "~KF " ---KCl "~KBO., ,, --MgO,, --CaO ,, ~SrO "~BaO "~MnO ,, ~CoO ,, ~ZnO "~CdO " ~TlzÜ ~PbO
BF3~HC1 "~HBr "--H2S ,. ~so. "~SOl:<~ ,. ~N20 "~PH3 "~PF3 " --POF3 " ~PSF3 " ~AsH3
BC13~Cl2
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
F 17 R40 C 36 A23 C 323 N6 C 37 P48 C 38 P48 C 39 P48 A 13 P47 B 6 B 53 B 8 B53 C 296 P3o E 102 K8 C 582 P48 A 144 P48 c 40 Q1 c 41 ]2 B 7 Ql C 42 B53 B 8 B53 E 103 N13 C 43 K33 F 159 P 12 F 165 ] 4 D 91 V 4 F 234 ] 4 A 145 T 1 A 146 V7 E 179 P17 E 18o P17 c 44 B55 E 11 5s1a C 45 R3 C 46 R3 C 324 N6 C 45 R3 C 47 R3 C 46 R3 C 47 R3 E 172 C9a F 166 M18a G 56 M19a E 222 M18a F 20 M1o F 24 M23 G 9 B4o G 12 B4o G 14 B4o F 47 R22 F 66 D4 F 76 C15 F 84 G28 F 88 L18 F 139 M1o F 147 K29 F 170 I 1
F 175 M9 F 189 C12 F 212 GI C 48 B66 C 49 M3 F 18 G5 E 12 B66 E 13 B67 C so B66 F 19 M3 C 51 B67 E 14 B67 C 52 B67 C 53 M3 C 54 G16
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme.
System
BCI 3-HCl ,. -H2S
BBr3-Br? Li20-B20 3
,. --Al20 3
--V20s LiOH-LiF
" -LiCl ,. -LiBr ,. ---LiJ ,. ----LiN03
,. --NaOH ,. --NaN03
" -KOH ,. --KCl " -KN03
" -Li2Cr04 ,. --Na2Cr04 ,. -K2Cr04
LiF-LiOH ,. -LiCl ,. --LiBr " --Li2S04 " ---Li2C03
" -LiB02 ,. --NaF ,. -KF ,. ---RbF " -BeF2 ,. -MgF2
" ---CaF. ,. -CaCl2
" -BaF2 ,. -BaCI2 ,. -AlF3
,. -YF3
,. -LiV03
" -Mo03
" --Li2Mo04 ,. -W03
"-Li2W04 LiCl-LiOH
,. -LiF ,. -LiBr ,. -Li2S04 " -LiN03 " -Li2C03
" -NaCl ,. -Na2S04 " -NaN03 ,. -KOH ,. -KCI ,. -K2S04 " -RbCl ,. --CsCl " -Cs2S04 " -NH4Cl " -BeCl2
" -MgCl2 ,. -CaF2
,, -CaCl2
,. --CaS04 ,. --SrC12
" -BaF2 ,, -BaCl2
,. -AlCl3
" -LiV03 ,. -Li3V04
Kennziffer für
Daten f Lit.
C 55 GI7 E 15 M2 C 56 C3o F 20 1\il 10 G 28 BI F 118 C10 c 57 525 D 3 U3
i D 4 S26 D 5 S26 D 7 DIS D 8 DI6 C 84 DI6 D 12 DI5 C 1o8 U3 c 142 DIS F 122 RI4 B 87a RI4a C 348 R I4 c 57 52S C 58 B89 C 59 B69 C 6o S36 c 65 S36 E 16 K I2 C 70 B33 C 105 B33 C 166 D6 F 64 T ll B 63 B33 C 210 B89 F 77 B89 D 34a B]Ia E 8oa B]Ia E 93 FS C 302 D7 c 333 5]8 G 39 S37 c 361 540 c 363 535 c 365 540 D 3 U3 C 58 B89 B 9 B69 C 61 K 23 c 62 Bs7 c 66 Hs B 11 K23 E 18 K23 C 85 B 57 F 31 U3 C 109 DI7 F 39 DI7 D 20 K6 C 171 D10 G 18 D10 C 177 H2 D 24 S34 B 64 510 C 211 B89 C 217 G27 C 224 B36 c 241 5 IO F 88a B]Ia c 257 5 I2 D 381 K8 c 334 538 C 335 B88
System
LiCI-MnCl2
,, -CoCl2
" -CoS04 " -CuCl " -AgCl " -AgJ ,. -Ag2S04 ,. -AgN03
,. -ZnCI, :: =~~~e4 ,. -CdS04 " -HgC12
" -TlCI " -PbCl2
" -Pb3(V01)z LiBr-LiOH
,. -LiF ,. --LiCI " --NaBr ,. --KBr " --MgBr2
---CaBr, :: -SrBr; " --BaBr2 ,. -A!Br3
" -AgBr " -PbBr2
LiJ-LiOH " -AgJ
Li2S-S Li2S04-H2S04
" -LiF " -LiCI " -LiN03
,, -LiP03
" -Li2C03
" -LiBO., " -NaCl" ---Na2S04 " --KCl " -K2S04 " -KN03 ,, --KP03
,, -KB02
,, -CsCl " -Cs2S04
" -MgS04 " -CaS04 " -SrS04
" -BaS04 ,. -Li2W04 " -K2W04
" -MnS04 ,, -CoC12
" -CoS04 " -AgCI " -Ag2S04 " -ZnCI2
" -ZnS04 " -CdC12 ,. -CdS04 " -PbS04
LiN03-LiOH " -LiCl • " -Li2S04 " -Li2CÜ3
" -NaOH
I Kennziffer
für Daten [ Lit.
B 102 c 402 E 167 B 104 A 94 c 447 E177 F167a D 71 b E185a B 115 E 192 c 513 c 526 c 590 F 240 D 4 c 59 B 9 B 12 c 117 B 65 B 67 D 33 c 264 F 103 B 107 C 6o4 D 5 B 109 D 6 F 21 C 6o c 61 c 63 c 64 c 67 E 17 c 72 B 15 c 110 E 31 F 42 F 44 F 48 G 17 F 56 D 26 c 225 c 248 c 273 c 366 F 136 c 379 c 403 c 406 c 434 E 178 C47oa C481a c 486 c 499 c 615 D 7 c 62 c 63 c 68 F 25
5I8 LI7 LI7 K32 53 R4 LIS Sia J ISa ]Isa D8 LI6 BI6 5I5 F27 B88 526 B69 B69 K7 K7 F8 K7 K7 K7 K8 5I8 G22 526 5I8 PIS K11 5]6 K23 All B47 A6 B38 K23 K23 DI7 DI7 B93 B47 B38 D10 Dio Rn P32 C4 C4
B39 B39 C9 LI7 C7 LIS LIS ]ISa ]ISa LI6 LI6 es
DIS Bs7 All All DI6
Dietzel/Scbolze
System
LiN03-NaCI " ---NaN03 ,. -KOH " -K?S04 " --KN03
" --RbN03 ,. ---CsN03
" -:~B4N03 " -~2HsNOa " -Ca(N03)z " -Ba(N03)z " -AgCl ,. --AgN03
" -Cd(N03) 2
" -TlN03 LiP03-Li2S04
" ---K2S04 ---KP03
Li2C03-LiF " -LiCl " -Li2S04 " --LiN03
" -----Na2C03
,, ---K2C03
-CaC03
LiB02--LiF " -Li2S04 " -~aB02 " ---K2S04 " -KB02
" --,Li2W04 --K2W04
Na-Te Na20-P20s
" -BzÜs " -Na2Ü 2 " -Al20,1
" -Ti02
" -Zr02
" -V205 ,. -Feü
Na20 2-Na20 NaOH-LiOH
" --LiNO. " ---NaF " " --NaCI " -NaBr " -NaJ " -Na2S04 " --NaN03
,. -~a2C03 " -KOH " ---K2S04
" --RbOH " --Li2Cr04
" --Na2Cr04 " -Na2Mo04
NaF-H202 " -B20a " -LiF ,. -NaOH " -NaCI " -NaBr ,. -NaJ ,. -Na2S04
" -NaN03
" -Na3P04 " -Na2C03
101
i 1 Kennziffer
für Daten[ Lit.
I C 73 BS7 C 86 CI6 F 32 DIS C 131 B93 c 143 DIS E 43 P49 C 174 P49 C 181 C22 C 191 B4 C 232 LI4 C 278 H7 C434a Sia C 462 P2 C 503 P39 C 549 B83 C 64 B47 C 132 B47 E 35 B47 c 65 S36 c 66 Hs C 67 A6 C 68 All E 21 SSJ E 36 CI8 c 235 ssJ E 16 K I2 E 17 B38 c 103 KI8 C 133 B38 C 164 B38 D 53 B38 C 368 B38 F 22 P2o F 23 T2I F 24 M23 B 10 B9S F 94 B9S F 108 WI2 G 38 A I9 F 119 C10 c 380 02 B 10 B9S D 8 DI6 F 25 DI6 A 14 S24 A 15 S24 c 76 524 D 9 S24 D 10 C2o F 29 ]9 c 93 548 B 23 HIS C133a B32a E 41 HIS F122a RI4a F 124 C2o F 128 C2o c 69 Ms G 9 B4o C 70 B33 A 14 S24 C 74 V9 C 77 D21 C 78 B4S E 19 W28 C 86a N 18 C 90 02 c 94 V9
102 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
NaF-Na2B 40 7
"-KF " --KCl " -~KBr " --KJ ,, -K2S04 ,. -~KN03 " -~K2C03 "-RbF " --BeF2 ,, -MgF2 ,, --CaF2 ,, -~CaC12 " -BaF2 " --BaC12
" -AlF3 ,, -YF3
,, --LaF3
" -PrF3 " -NaV03 " --Na2Cr04 " ~-K2Cr04 ,, -Mo03
" -Na2Mo04 " ---W03
" -Na2W04 "-Feü " -FeF3 ,, -~ZnF2 " -CdF2
" -PbF2 NaCl-HzÜ2
" -LiCl " -Li2S04 " -LiN03 " -NaOH " -NaF " -NaC104 " -NaBr " -NaJ " -N~S04 " -NaN02
" -NaN03
" -NaaP04 " -Na4P 20 7 " -Na2C03
" -NaCN "-KF " --KCl " --KBr " -KJ " -K2S04 " --KN03
" ---K2C03
" -RbCl ,, -CsCl " -NH4N03 ,, -BeC12
" --MgC12
" -MgS04 " -CaF2 ,, -CaC12
" ~-CaS04 " --CaC03
" -SrC12
" -SrS04 " -BaF2 " ----BaC12
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
c 104 c 106 c 111 c 11S c 122 c 134 C143a c 155 c 167 F 65 E 54 c 212 F 7S c 253 F 90 F 9S B So D 43 B S1 c 336 c 343 c 349 D 4S D 49 D 52 D 54 c 3S1 G 42 c 470 c 4S5 c sss c 71 B 11 c 72 c 73 A 15 c 74 c 75 B 13 c 79 C So B 16 c S7 c 91 c 92 c 95 A 16 E 25 B 24 B zS c 123 c 135 C143b E 37 c 16S c 172 c 1S2 D 25 F 69 c 203 c 213 c 218 c 226 c 236 c 242 c 249 E So c zsS
B41 B33 P34 Dz1 B45 Mzs N18 V10 D6 T12 B33 Gz6 13
Gzs Bz F4 D7 D7 D9 538 R6 R9 537 540 535 540 02 P46 P46 R36 P46 M1 K23 K23 B57 524 V9 14 Rs Rs
K23 M14 P21 Oz 554 K23 T18 P34 Rs Rs Rs ]12 N17 K23 zs zs P21 534 K13 B48 13 542
B 1oo N1o V12 B99 Bz B43
System
NaCl-BaS04 " --Ba(N03) 2 " -BaC03
" -AlC13 " -A1Br3
,, -CeC13
,, -ZrC14 " -NaV03
" -Na2Cr04 " -K2Cr04 " -K2Cr20 7 ,, -MnC12 " -FeC13
" -CoS04 ,, -CuCl " -AgCl " -AgN03 " -ZnC12 " -ZnS04 " -CdC12
" -HgC12
" -InC13 " -TlCl " -Tl2S04 " -TlN03
,, -SnC12
" -PbC12 NaC103-NaN03
" -KCI03
" -KN03 NaC104-NaCl NaBr-LiBr
" -NaOH " -NaF " -NaCl " -NaJ " -N~S04 " --NaN02 " -NaN03
" -Na2C03
" -KF " -KCl " --KBr " -KJ ,, -KN03
" -K2C03
,, -MgBr2
" -CaBr2 ,, --SrBr2 ,, -BaBr2
" -A1Br3 " -AgBr " -CdBr2 ,, -HgBr2
-PbBr2 NaJ--NaOH "-NaF " --NaCl " -NaBr " -NaN03
" -Na2C03
"-KF " -KCl "-KBr " -KJ " -~KN03 " -K2C03
" -Mg}2
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
C 274 B99 G 27 56o CzS1a Bzoa E 9S 546 G 33 566 C 310 N12 F 115 B24 c 337 538 C 344 R6 F 125 R9 C 354 En F 141 518 c 394 I 16 C 407 B36 C 421 K32 A 95 B7o C 463 Gzza D 72 N11 F 173 L22 D 75 B75 D 7S B16 E 203 V13 c 527 515 Ez11a P6a E213a N 15 C 562 R1 C 591 F27 B 1S P28 B z6 P28 B 3S P28 c 75 14 B 12 K7 c 76 524 C 77 D21 B 1 3 R5 B 14 R5 C S1 R36 B 17 M14 C S7a N17 C 96 N16 E z6 D21 B zs R5 B 29 R5 B 32 R5 C143c N 17 E 3S N16 C zoo K17 C 221 K7 C 245 K7 C 265 K7
1 1!104 K8 lA 96 Z4 C 493 B76 F 1S4 B 16 C 6os Gzz D 9 524 C 7S B45 c 79 Rs B 14 R5 C SS W14 C 97 N16 E 27 B45 E 29 R5 B 30 R5 B 33 R5 A 19 W14 E 39 N16 B 66 K13
Dietzel/ Sd:J.olze
System
NaJ-AlBr3
" -AgJ " -CdJ2
-HgJ2 Na2S-S
" -Na2S04 " -Na2C03
" -FeS " -Ni2S " -Ni3S2
-Cu2 S Na2S04-H202
" -H2S04
" --LiCl " -Li2S04 " -NaOH " -NaF " -NaCl " -NaBr " -Na2 S " -NaN03
" -Na2C03
" -Na2B 40 7
" -KOR " -KF " -KCl " -K2S04 " -KN03 " -MgC12
" -MgS04 " -CaS04 " -SrS04 " -BaS04 " -Na2Cr04 " -Na2Mo04 " -Na2W04 " -MnS04 " -CoS04 " -CuS04 " -Ag2S04 " -ZnC12
" -ZnS04 " -CdS04 " -TlCl " -Tl2S04 " --TlN03
" -PbS04 " -PbMo04
-PbW04 NaHS04-KHS04 Na. Se-Se Na:se03 -Na2C03 NaNH2-KNH2 NaN02-NaCl
" -NaBr ,, --NaN03
" ---KN02
" ~-KN03 " -Ba(N02h
NaN03-H202 " --LiOH " -LiCl " --LiN03
" -NaOH " -NaF " -NaCl " -NaC103 " -NaBr
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
D 40 D3 c 44s 517 c 495 B77 D 79 B16 F z6 P14 C Sz Tz C 9S Cz6 D 6z 567 C 413 F31 C 414 F31 E 173 F30 G 1o M1 F 27 Kn E 1S K23 B 15 K23 D 1o Czo E 19 Wz8 C So K23 C 81 R36 C 8z Tz C 89 A 11 B 21 A6 G 11 549 F 32a B32a F 34 Mzs c 112 ]12 B 35 Mzs F 43 Bso F 7o 5 59 D 27 559 E 67 B22 E 76 Cz E S6 C3 A 55 F23 B S9 B13 B 92 B6o E 157 C9 D 63 C7 C 432 B23 A 97 N1 F17oa ]15b F173a ]15b D 77 C6 C527a P6a C539a P6a C549a L21a C 616 B 14 C 625 B13 C 629 B 14 C 140 R21 F zS M6 B zz H16a D 13 K34 B 16 M14 B 17 M14 B 19 B87 B 36 E9 B 39 A5 c 277 os C S3 M1 C S4 D16 C Ss B 57 C S6 C16 F 29 ]9 C S6a N18 C ·s7 P21 B 1S P28 C S7a N17
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. a) Binäre Systeme. 103
System
NaN08-NaJ " -Na2S04 " -NaS03NR2 ,. -NaN02
" -Na2C03
" -KF " -KCl " -KC103
" -KBr " -KJ " -K2S04 " -KN02
" -KN03 ,, -RbN03
" -NR4Cl " -NR4NO~ " -N2R 5N03
" -Mg(N03h " -Ca(N03h " -Sr(N03) 2
" -BaC12
" -Ba(N03) 2
" -Na2Cr04 " -K2Cr20 7
" -AgCl " -AgN03
" -Cd(N03h " -TlCl " -Tl2S04 " -TlN03
" -~Pb(N03) 2 NaS03NR2-NaN03
,, -NR4 S03NR2 NaP03-Na4P20 7
" -N a4As20 7 " -NaB02 " -KP03
" --Ca(P03h " -Mo03
" -W03 NaaPOc-NaF
" -NaCl NaR2P04-Na2B40 7
Na4P20 7-NaCl " -NaP03 .. -Na2B 40 7
" ---K4P207 " ----N a2Mo0 4 .. --K2Mo04
-FeO N aAs03-~KAs03 NaaAs04-As,05
,. -K3As04 Na4As20 7-NaP03
" -K4As20 7 N a2C03-Li2C03
" -NaOR ,. ---NaF ., --NaCl " -NaBr " ~-NaJ .. -Na2S .. -Na2S04 .. -Na2Se03
" -NaN03
" -NaCN .. -NaCNO " -KF
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
c 88 c 8g E 20 B 19 c 99 E 27a E 29a B 27 Cu8a c 124 c 136 B 37 B 40 c 170 c 178 c 183 c 192 c 205 c 233 c 250 G 25 c 279 c 345 c 355 G 47 A g8 c 504 c 528 E211b c 550 c 618 E 20 E 48 D 11 B 20 E 22 c 145 E 68 E 138 E 149 C go c 91 A 17 c 92 D 11
E 24 B 43 E 142 E 144 E 159 B 44 F 30 B 45 B 20 B 46 E 21 c 93 c 94 c 95 c g6 c 97 c g8 B 21 B 22 c 99 c 100 c 101 E 28
W14 Au L7 BB7 Au N1B N17 P2B N17 W14 Bso As
W14 P49 P21 P21 B4 ]13 L14 L10 56o L10 RB E11
G22a H17 P39 N15 L21a E12 GB L7 L7
M22 B63 KIB TJ
M21 C14 C14 02 02
W26 554 M22 C1B A13 B2o B2o 02 A14 A 14 A14 B63 A15 553 54B V9
K23 N16 N16 C26 A6
H16a An K39 K39 Vn
System
Na2C03-KC1 " -KBr " -KJ " -K2C03
,, -CaC03
" -BaC12
" -BaC03
" -BaTi03
" -N~Cr04 " -CaCr04 " -Na20·
Fe20 3
NaCN-NaCl " --Na2C03
" -NaCNO " -KCN " -CuCN " -AgCN
NaCNO-Na2C03
" -NaCN NaCNS-KCNS NaB02-LiB02
" -NaP03 ,, -KB02
Na2B 40 7-NaF " -NaCl " -~N~S04 " -NaR2P04 " -Na4P20 7
" -KCl " -K2B407 " -~CaS04 " -CaB40 7
KP-AlPa " -V205
KOR-LiOR " -LiCl " --LiN03
" -NaOR " -Na2S04 " -KF " --KCl " --KBr " --KJ " -~K2S04 " --KN03
" --RbOR " -Li2Cr04
" --K2Cr04 " -~K2Mo04
KF-RF " -B20a "-LiF "-NaF " -NaCl " -NaBr "-NaJ " --Na2S04 " ---NaN03
" -Na2C03
"-KOR " --KCl " -KBr " --KJ " -K2S04 " -KN03
" -KP03
Kennziffer für
Daten Lit.
C 113 K23 C 119 N16 C 125 N16 B 47 K23 E 71 Es E 81 E19 C 282 B2oa C 319 B 19 C 346 W2o F 126 W21
E 162 K24 A 16 T 1B C 1oo K39 C 102 K39 B 48 T1B F 160 TlB E 182 T1B C 101 K39 C 102 K39 C 16o W31 c 103 KIB E 22 K1B B 49 K1B C 104 B41 E 23 B42 G 11 549 A 17 W26 E 24 C1B c 114 520 B 50 B41 G 21 549 G 23 549 G 29 BB5 F 120 C10 D 12 D15 F 31 U3 F 32 D15 B 23 H15 F 32a B32a A 18 523 F 36 U3 c 120 523 c 126 523 C136a B32a E 34 D15 F 49 H15 F 123 R14 C 350 R14 D 51 C2o F 33 Cl G 12 B4o C 105 B33 C 1o6 B33 E 25 P34 E 26 D21 E 27 B45 F 34 M25 E 27a N1B E 28 V11 A 18 523 C 115 P34 C 121 D21 C 127 B45 E 32 M25 C143d N1B F 45 AB
Dietzel1Sd1.0lze
System
KF-K3P04
" -K4P207 " -K2C03
" -K2B 40 7
"-RbF ,, -MgF2
" -CaF2 ,, -CaC12 " -BaF2
" -BaC12
" -AlF3
" -YF3
" -LaF3
" --CeF3
" -PrF3
" -SmF3
" -ErF3
" -K2Ti20 5
" -BaTi03
" -ThF4 "-KV03 ,_. --Na2Cr04 " -K2Cr04 " --Mo03
" -K2Mo04
"-W03
"-K2W04 " -NiF2
KC1-R20 2 " - JCl " -SbCl3
" -B20a " -LiOR " -LiCl " -Li2S04
" -NaF " -NaCl " -NaBr " -NaJ ,. -Na2S04
" -NaN03
" -~Na2C03 " -Na2B 40 7
"-KOR "-KF " -KC103
" -KBr " --KJ " --K2S04 " -KN03
" -KP03 -K3P04
" -KR2P04 " -K4P20 7
" -KrC03
"-KCN " -KCNS " ----K2B40 7
" -RbCl " ~-RbBr " -Rb2S04 ,, -CsCl
-Cs2S04
" -NR4Cl " -NR4R 2P04 " -MgClt " -MgS04 " -CaF2
Kennziffer für
Daten! Lit.
C 148 AB C 152 AB D 17 V9 D 19 B41 A 22 D13 F 67 D13 E 61 13 F 79 13 C 254 P46 F 91 B3 F 99 F5 E 105 D7 D 44 D7 C 309 P46 D 46 D9 E 114 D9 E 117 D9 c 318 539 C319a K4a F 116 A22 D 47 5JB E132a D13a E 133 540 E 139 537 E 145 54o E 150 535 E 153 54o F 154 W2 c 1o7 Ms G 13 F2o F 35 KB G 14 B4o C 1o8 U3 C 109 D17 C 110 D17 C 111 P34 B 2 4 R5 B 2 5 R5 E 29 R5 c 112 112 E 29a N17 C 113 K23 c 114 520 F 36 U3 C 115 P34 C 116 P7 B 31 R5 c 128 Rs c 137 ]6 D 14 R2B C 146 A 7 C 149 A 7 C 150 B46 C 153 A 7 C 156 K23 A 21 T1B C 161 D14 G 16 B42 A 23 D17 B 53 W29 B 56 D17 B 59 D17 B 61 D17 A 28 JB C 187 B46 F 71 K 13 E 55 I 12 c 214 13
104 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Kennziffer Kennziffer I Kennziffer System für System für System für
1 Daten 1 Lit. Daten 1 Lit. Daten! Lit.
KCI-CaCI. E 62 542 KBr-HgBr2 F 1S5 B16 K 2S04--CaS04 D 30 ]1S " -CaSÖ4 c 227 ]1S "
-TlBr c 533 Rzs " -SrS04 D 34 C2
" -SrC12 F ss V12 "
-TIN03 c 551 Rzs " -BaS04 c 275 G18
" -BaF2 c 255 BJ -PbBr2 F 224 G22
" -K2Cr04 A 56 G24
" --BaCl. E Sz s 19 K]-] 2 E 30 K36 "
--K2Mo04 B go A9 "
-- Ba(N03) 2 E SJ R28 " -S02 G 15 WJ " --Li2W04 c 367 B39
--AICI3 E 99 546 "-NaF c 122 B4S " -K2W0_1 B 94 Aw
,, -A1Br3 G 34 PJO "-NaCl c 123 Rs " -MnS04 E 15S C9
-KV03 c 33S 5]8 "-NaBr B 32 Rs " -CoCI2 F 149 G14
" ---K2Cr04 c 351 R7 "-NaJ B 33 Rs " -CoS04 F 151 G14
" --K2Cr20 7 c 356 ZJ "--NaN03 c 124 W14 " --CuS04 c 433 B23
" --MnCI2 F 142 518 "-Na2C03 c 125 N16
" -Ag2 S04 B114 N1
" --CoCI2 F 14S G14 "-KOH c 126 523 " -ZnS04 F 174 W17
"-CoS04 G 44 G14 "-KF c 127 B4s " -CdS04 F 1S1 C8
" --Cu Cl D 64 F24 "-KCl c 12S Rs "
--T!Cl c 530 D2o " -CuCI2 F 15S F24 "-KBr B 34 Rs "
-Tl2S04 c 54° D2o " --AgCl c 435 P6 "-KJ03 c 129 B72 "
-TlN03 c 552 L11
" -AgBr c 444 P6 " -K2 S04 c 139 R36 "
-PbC12 F 217 D18 -Ag] c 449 Rz6 "-KN03 D 16 W14 "
-PbS04 E 223 D18 " --AgN03 E1Soa Kia "-K2C03 c 15S NI6 -PbW04 c 630 BI8 " -ZnCl. F 171 N11 "-KCNS c 163 DI4 KHSOc-NaHS04 c 140 R21 " -ZnSÖ4 E 1S6 L22 "-NHd A 29 C24 "
-K2 S20 7 c 141 HJ " --CdC12 F 176 B75 "-MgJz c 201 K13 " -NH4HS04 c 1So R21
" -HgC12 F 1S2 BI6 "-A1Br3 D 41 DJ K 2S20 7-KHS01 c 141 HJ
" --Tl Cl c 529 Dzo " -AlJ3 E 104 N13 K,Se2--Se F 40 K16
" --TlJ c 536 T19 "-CoS04 G 45 B36 KNH2--NaNH2 D 13 K34
" -Tl2S0_1 E 212 Dzo "-AgCl E 176 R26 KN02-NaN02 B 36 E9 " -TIN03 E 214 BJS "-AgBr c 446 P6
" -NaN03 B 37 As
•" -SnCI2 F zoS R1 "-AgJ D 68 R26 "
--KN03 B 42 J\1[14 " --PbC12 F 216 Uz "-Cd]2 D 76 Bn -KCNS D 1S P10
" --PbS04 F 236 D18 "-HgJz D So B I6 KN03-HN03 F 41 G23
KC103-NaC103 B 26 Pz8 " --T!Cl E zos T19 " --LiOH c 142 D15
" -NaN03 B 27 Pz8 "-TIJ c 537 P4 "
-Li,S04 F 42 B93 "
--KCI c 116 PJ "-TlN03 E 215 P4 " -LiN0,1 c 143 DIS
-KN03 B 41 PJ "-PbJ2 E 220 K22 "
-NaF Cq3a NIS KBr-LiBr C' 117 K7 KJ03-KJ c 129 B72 "
--NaCl C143b N17 "
-NaF c 11S D21 K 2S-S F 37 P16 "
-NaC103 B 3s P28 "
--NaCl B zS Rs " -K2S04 E 33 GIS " --NaBr CJ43C N17
" -NaBr B 29 Rs K 2 S04-H20 2 c 130 Ms " -NaJ A 19 W14 -NaJ B 30 Rs " -H2S04 F 38 K11
" --Na2S04 F 43 Bso
" ---NaN03 C11Sa NI7 "
-Li Cl F 39 D17 " -NaN02 B 39 As
" -Na2C03 c 119 N16
" -Li2S04 E 31 D17 "
-NaN03 B 40 W14 "
-KOH c 120 52] "
-LiN03 c 131 B93 " -KOH E 34 DIS
" -KF c 121 D21
" -LiP03 c 132 B47 "
--KF C143d N18
" -KCl B 31 Rs "
-LiB02 c 133 B38 " -KCl D 14 R28
" -KJ B 34 Rs " -NaOH C133a B32a
" -KC103 B 41 PJ
" -K2 S0,1 c 13S R11
" -NaF c 134 Mzs "
-KBr D 15 Rzs "
-KN03 D 15 Rzs " -NaCl c 135 J 12 " -KJ D 16 W14
" -K2C03 c 157 N16
" -Na2S04 B 35 M2S "
--K2 S04 c 144 An "
--KCNS c 162 D14 " -NaN03 c 136 B.')O
" -KN03 B 42 1VI I4
" -RbCl B 51 W29 "
-KOH C136a B32a "
-KH2P04 c 151 B46 "
-RbBr B 54 W29 " -KF E 32 Mzs "
--K2C03 c 159 An
" -MgBr2 F 74 KJ "
-KCl c 137 ]6 "
--NH4N03 c 1S4 Pzs "
-MgS04 E 56 B36 "
-KBr c 13S Rn "
--NH4HoP04 c 1SS B46 "
--CaBro I~ 66 K7 " -KJ c 139 R36 " -N2H 5N03 c 193 B4
" -CaS04 zzS B36
" -K2S E 33 G15 "
-RbN03 B 57 P49 "
-SrBr2 SJ K7 " -KN03 c 144 An
" --CsN03 c 175 W4
" -BaBr2 E ss K7 "
-KP03 c 147 B47 " -Mg(N03)" E 59 ]13 "
-A1Cl3 G 30 PJO "
--K2C03 A 20 A6 "
-Ca(N03)z D 32 R27 "
--A1Br3 F 105 K8 "
-KB02 c 165 B38 " -Sr(N03)z c 251 Lw
" -KV03 c 339 5]8
" -RbCl B 52 D17 "
-BaC12 c 259 Rz8 "
-CoS04 F 15o B36 "
-Rb,S04 A 24 D17 " -Ba(N03)z c zSo Rz8
" -CuBr D 65 c IJ
" -CsCl B 6o D17
" -K2Cr04 c 352 C19
" -AgCl c 436 P6
" --Cs2S04 A 26 D17 "
-CaCr04 c 35S C19 "
-AgBr c 445 P6 "
-BeS04 E 53 G18 "
-AgCl G 4s Kla
" -AgJ c 450 P6 "
-MgC12 F 72 ]12 "
-AgN03 D JO PB
" -ZnS04 E 1S7 W17
" -MgS04 E 57 ]12
" -Cd(N03)z E 193 P4o
" -CdBr2 F 1So B76 "
-CaC12 F So ]15 " -Tl Cl c 531 N1S
Dietzel/SdJ.Olze
zz 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme. 105
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten 1 Lit. Daten 1 Lit. Daten! Lit.
KN03-TlBr fg 534 R25 RbOH-NaOH E 41 H15 RbN03-NaN03 c 170 P49 " -TIJ 538 P4 "
-KOR F 49 H15 " -KN03 B 57 P49
" -Tl2S04 ,c 541 Ln RbF-HF F so W15 "
-RbCl F 52 R27 "
-TlN03 c 553 R25 -LiF c 166 D6 " -CsCl C172a B58a " -Pb(N03h c 619 G8 --NaF c 167 D6 " --CsN03 A 27 W4
KPOa-Li2S04 F B47 " -N2H 5N03 c B4 44 "
--KF A 22 D13 " 194 " -LiP03 E 35 B47 -RbCl C168a B1a " -AgN03 E 181 P2
-NaP03 c T3 " -Cd(N03)~ E 194 P43 " 145
" -Rb2S04 E 42 536 "
" -KF F 45 A8 -Rb2CÜ3 E 44 536 "
-TIN03 A 119 W4 "
" ---KCI c 146 A7 -MgF2 F 68 D13 Rb2C03-RbF E 44 536
" .. ---K2S04 c 147 B47 --BaF2 C255a B1a RbCNS-KCNS B s8 W31 .. "
-K4P 20 7 c 154 Pn --BaC12 F 91a Bla CsF-HF F 53 W23 " -KB02 E 40 K18 -AIF3 E 94 P46 ,. -Cs2S04 E 45 536 " K 3P04-KF c 148 A8 -YF3 E 106 D7 ,, -Cs2C03 c 176 536 " " -KCI c 149 A7 -LaF3 D 45 D7 " -AIF3 E 95 F3
KH2P04-KCI c B46 " " -YF3 E D7 150 -PrF3 E 112 D9 107 -KNO~ c B46 " " -LaF3 E D7
" 151 "
--SmF3 E 115 D9 109
" -NH4Cl c 179 B46 --ErF3 E 118 D9 " --PrF3 E 113 D9
" .. -NH4N03 F 6z B46 -Rb2Ti20 5 E 121 539 --SmF3 E 116 D9 "
" - NH4H 2P04 A 31 B46 --ThF4 F 117 Dn .. ---ErF3 E 119 D9
" K 4P 20,-Na4P 20 7 B 43 A 13 -RbV03 E 129 538 .. -Cs2Ti20; E 122 539 -KF c A8 " .. --CsV03 E 538
" 152
" ---Rb2Cr04 E 136 540 130
" -KCI c 153 A7 -Mo03 E 140 537 ,. --Cs2Cr04 E 137 540
" "
-KP0,1 c 154 Pll -Rb2Mo04 E 147 540 -Mo03 E 141 537 "
" --Na2Mo04 E 143 B2o -W03 E 151 535 , , --Cs2Mo0 4 E 148 540
" .. --K2Mo04 c 362 B2o -Rb2\V04 E 155 540 -W03 E 152 535 " KAs03 --N aAs03 B 44 A 14 RbCl-LiCI D 20 K6 " -Cs2W04 E 156 540
K 3As04-As2Ü5 :F 46 A 14 -NaCI c 168 Z5 CsCI-LiCI c 171 Dw " -Na,As04 B 45 A 14 " -Li2S04 G 17 Dw -KCI A 23 D17 " K 4As20 7- N a4As2Ü 7 B 46 A 15 " -NaCI c 172 Z5 --KBr B 51 W29 "
K 2C03-Li2C03 E 36 C18 " -KCI B 59 D17 --K2S04 B 52 D17 " ---NaF c 155 Vw " -K2S04 B 6o D17
" --RbF C168a B1a " --NaCI E 37 K23 " --RbCI A 25 K6
" -RbBr B 55 W29 .. -NaBr E 38 N16 " -RbN03 C172a B58a
" -Rb2S04 c 169 D17 " -NaJ E N16 " -Cs2S04 c D17 " 39 -RbN03 F 52 R27 " 173
-Na2C03 B 47 K23 " -CsN03 C175b Bs8a " -CsCI A 25 K6 "
-KF D 17 V9 " -CaCl2 E 64 D12 " -CsN03 C175a B58a " --KCI c 156 K23 " -SrCl2 E 74 D12 " --MgCl2 F 73 K13 " --KBr c 157 N16 " -CsV03 c 341 538 " -MgS04 E s8 B36 " ---KJ c 158 N16 " -Cu CI F 157 514 .. --CaC12 E 63 D12 "
-K2S04 I~ 20 A6 " -AgCI D 66 57 " -CaS04 c 229 B36 "
-KN03 159 An " -AgJ c 452 R4 " -SrC12 E 73 D12 "
-CaC03 F 83 K37 " ---CdC12 F 178 D8 " -BaF2 C255b B1a "
-BaC03 E 90 C18 " -TICI B 123 514 " -BaCI. E 83 H19 " -BaTi03 c 320 B19 " --Rb V(\ -PbC12 F 219 G22 c 340 538 " KCN-NaCN B 48 T18 " CsJ- ] 2 F 54 B79,
--KCl A T18 " --MnCl2 F 143 N7 B81
" 21 -CoS04 F 152 B36
-CuCN F 161 T18 " Cs2S2-S F 55 B56 " -Cu CI F 156 516
-AgCN E 183 T18 " Cs2S04-LiCI G 18 Dw .. -AgCI c 437 515 -Zn(CN)2 E 189 T18 " -Li2S0.1 F 56 Dw
" -AgJ c 451 R4 ,, KCNS-NaCNS c 160 W31 " -KCI B 61 D17 -CdC12 F177 D8 " -KCI c 161 D14 " -K2S04 A 26 D17
" -TICI A 118 515 " -KBr c 162 D14 " -CsF E 45 536 " -PbC12 F 218 F27 "
-KJ c 163 D14 " -CsCI c 173 D17 " RbBr-KCI B 53 W29 CsN03-LiN03 -KN02 D 18 Pw c 174 P49 " -KBr B 54 W29 --RbCNS B s8 W31 " -KN03 c 175 W4 " -RbCI B 55 W29 " --NH4CNS A W31 " --RbCl C175a B58a 32 -AgBr D 67 514 " KB02 -B20 3 F 47 R22 " -RbN03 A 27 W4 -PbBr2 F 225 G22 "
-Li?S04 F 48 B38 " --CsCI C175b B58a " RbJ-}2 D Bi2 "
--LiB02 c 164 B38 21 -NH4N03 A 30 W4 " " -AgJ D 69 514 "
" --NaB02 B 49 K18
" -N2H 5N03 c 195 B4
-K2S04 c 165 B38 Rb2 S2-S F 51 B56 -AgN03 F 168 P3 " " "
--KP03 E 40 K18 Rb2S04-KCI B 56 D17 "
--TIN03 A 120 W4 " -Li2W04 F 133 B38 " -K?S04 A 24 D17
" --Pb(N03h c 620 P49
" --K2W04 c 369 B38 " -RbF E 42 536 Cs2C03-CsF c 176 536
K 2B4 0 7-Na2B40 7 B so B41 " -RbCI c 169 D17 NH4Cl-NH3 E 46 Klo
" -KF D 19 Bp "
-CaS04 D 31 M29 " -SbCI3 F 57 K8
" --KCI G 16 B42 RbN03-LiN03 E 43 P49 "
-Li Cl c 177 H2
Dietzel/Sdlolze
106 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System Kennziffer
für Daten 1 Lit.
NH4Cl-NaN03 C 178 P21 " -KCl A 28 IB " -KH2P04 C 179 B 46 ,. -NH4Br B 62 R 10 " -NH4N03 C 185 P21 " -NH4H 2P04 C 189 B 46 " -A!Cl3 F 101 K 8 " -FeCl3 E 164 H2 " -CuCl C 422 H2 ,, -AgCl C 438 I7 ,, -ZnC12 F 172 H2 ,, -CdCl2 F 179 H2 " -HgCl C 509 I7 " -HgC12 F 183 B 16
NH4Cl04-NH3 F 58 M 10 NH4Br-NH3 E 47 K 10
" -NH4Cl B 62 R10 ,. -AlBr3 F 106 K 8 " -HgBr2 F 186 B 16
NH4J-]2 D 22 B8o " -NH3 F 59 Klo " -KJ A 29 C24 " -HgJ2 F 187 B 16
(NH4 )2SOcH2S04 F 6o K 11 " -NH4N03 D 23 I 14
NH4HS04-KHS04 C 18o R21 NH4 S03NH2
-NaS03NH2 E 48 L7 NH4S03NH2
-NH4N03 C 186 T9 NH4N3-NH3 F 61 H21 NH4N03-NH3 E 49 K 41
" -HN03 E 50 G23 " -LiN03 C 181 C22 " -NaCI C 182 P21 " -NaN03 C 183 P21 " -KN03 C 184 P25 " -KH2P04 F 62 B46 ,, -CsN03 A 30 W 4 " -NH4Cl C 185 P21 " - (NH4)2S04 D 23 I 14 " -NH4 S03NH2 C 186 T9
NH4N03 -NH4H 2P04 C 1go B 46
NH4N03-N2H 5N03 C 196 B 4
" -Mg(N03) 2 · 6H20 C 206 B 26 NH4N03-Ca(N03)2 C 234 C22
" -Ni(N03) 2·6H20 C 415 B26 NH4N03-AgN03 D 71 Z 2
___:_'zn(N03 )2 · 4HP C 482 B 26 NH4N03
-Zn(N03) 2-6H20 C 483 B26 NH4N03-TlN03 A 121 B62
" --Pb(N03) 2 C 621 G10 NH4H 2P04-KC1 C 187 B 46
" -KN03 C 188 B46 ,. -KH2P04 A 31 B 46 ,. -NH4Cl C 189 B46 " -NH4N03 C 1go B46
NH4H 2P04-
(NH4)2HP04 G 19 C27 NH4CNS-NH3 F 63 B 74
" -KCNS A 32 W31 N2H 5N3-N2H 4 E 51 D22
System
N2H 5N03-LiN03
" -NaN03
" -KN03 " -RbN03 " -CsN03 ,. -NH4N03
BeO-MgO ,, -CaO ,, -Al20 3
" -La20 3
" -Ce02 " -Ti02 ,. -Zr02
" -Th02
" -Cr20 3
"-U02
" -Mn30 4 " -Fe30 4 " -CoO " -NiO " -Cu20
BeF2-LiF ,. -NaF " -RbBeF3 " -MgF2
" -CaF2 Li2BeF4-Na2BeF4 N a2BeF4-Li2BeF 4 RbBeF3-BeF2
BeCI2-LiCl " -NaCl " -BaClz ,. -AgC! " -CdCI2
" -T!Cl " -PbC12
BeS04-K2S04 Mg0-B20 3
" -BeO " -MgS ,, -CaO " -CaF2 ,, -SrO " -BaO ,. -AlPs ,. -Na3AlF6
,. -L~03 ,, -Ce02 ,. -Ti02 ,, -Zr02 ,. -Th02
" -U02
" --Cr20 3 ,. --Mn30 4 " ----FeO ,. -Fe20 3
" -4 CaO · Al20 3 •
Fe20 3
Mg0-Fe30 4 " -CoO " -NiO " -Cu20
MgF2--LiF ,. -NaF " --KF ,, -RbF ,. --BeF2
Kennziffer für System
Kennziffer für
Daten! Lit. Daten 1 Lit.
c 191 c 192 c 193 c 194 c 195 c 196 c 198 c 208 F 95 c 303 c 305 F 109 c 326 c 329 B 87 C36ga c 374 c 387 c 399 c 410 c 417 F 64 F 65 c 197 c 199 D 28 E 52 E 52 c 197 D 24 D 25 D 36 c 439 c 487 F 191 c 592 E 53 F 66 c 198 c 202 c 209 C2qa c 239 c 252 E 91 c 28g E 108 c 306 F 110
c 327 B 86 c 370 A 53 A 64 A 68 E 16o
c 386 A 71 A 75 A 85 c 418 B 63 E 54 F 67 F 68 c 199
B 4 MgF2--Mg3(P04 ) 2 E 6o W 24 B4 " -CaF2 C 215 G26 B4 " -BaF2 D 35 03 B4 MgC12-LiCl B 64 S10 B4 " -NaCl F 6g K13 B4 " -Na2S04 F 70 S59 G3 " -KCl F 71 K13
W 10 " -K2S04 F 72 I 12 L 5 ,. -RbCl F 73 K13 w 10 " -MgS04 c 204 I 12 W 10 " --CaC12 C 219 M 15 W 10 ,. -SrC12 C 243 S 9 W1o ,. -BaCI2 C 260 VI G1a ,. -A1Cl3 D 39 KB W1o ,, -MnC12 A 66 S9 E7a " -FeC12 A 73 F6 W1o " -CoC12 A 77 F1o W 10 " --Cu Cl C 423 M 15 W1o " -AgCl C 440 M15 W 10 " -ZnC12 C 471 M 15 W 10 ,. -CdC12 A 109 M 15 T 11 ,. -TlCl D 82 K31 T 12 " -SnC12 C 563 M 15 R3o " -PbC12 C 593 M 15 C 25 Mg(Cl04)z· 6H20-C25 Mg(N03)2·6H20 C 207 B26 H 4 Mg(ClO 4 )2· 6 H 20-H 4 Co(Cl04)2 · 6H20 A So B 26 R 30 Mg(Cl04 ) 2• 6H20-S34 Ni(Cl04)2·6H20 A 87 B26 S34 Mg(Cl04)z-6H20-S34 Zn(Cl04) 2 ·6H20 A 100 B26 S34 MgBr2-LiBr B 65 FB S34 ,. -NaBr C 200 K17 S34 " -KBr F 74 K7 S34 " -AlBr3 D 42 KB G18 MgJ2-NaJ B 66 K13 D4 " -KJ C 201 K13 G 3 MgS-MgO C 202 M 17
M 17 MgS04-Li2S04 D 26 R 11 W7 " -NaCl C 203 B48
B28a ,. -Na2S04 D 22 S59 W7 " -KCl E 55 I12 W7 " -KBr E 56 B36 WB ,. -K2S04 E 57 I12
H11a " -RbCl E 58 B36 w 5 '' -MgC12 c 204 I 12 W7 " --CaS04 G 22 M28
C24a Mg(N03)z-NaN03 C 205 I 13 S5o " -KN03 E 59 I 13 R32 -Ca(N03)2 B 6g I 13 L 1 Mg(N03)2 • 6H20-W 7 NH4N03 C 206 B 26 W9 Mg(N03) 2·6H20-B73 Mg(Cl04 )2·6H20 C 207 B26 R 18 Mg(N03)z · 6H20-
La(N03)2·6H20 E 110 Q3 I 2 Mg(N03) 2 • 6H20-W 7 Mn(N03) 2 • 6H20 A 67 B 26 W 7 Mg(N03)2 · 6H20-W7 Co(N03)z-6H20 A 83 B26 W7 Mg(N03) 2 ·6H20-B 33 Ni(N03) 2 • 6 H 20 A go B 26 B33 Mg(N03) 2 ·6H20-D 13 AgN03 C 464 B 26 D 13 Mg(N03)z · 6H20-C25 Zn(Cl04)z-6H201 C 479 B26
Dietzel/Smolze
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme. 107
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten I Lit. Daten Lit. Daten! Lit.
Mg(N08) 2 • 6H20- CaC12-Ca3(PO 4 )a F 81 N3 Na2Ca(C03) 2-
Zn(N03)2 • 6 HP A 105 B26 " -CaC03 c 238 NJO K2Ca(C03h B 70 N1o Mg3(P04 ) 2-MgF2 E 6o W24 "
-SrF2 c 240 B92 Na2Ca(C03) 2-
Ca-CaC12 c 220 C29 " -SrC12 B 71 54 NazBa(C03)z B 77 C18
"-Ca3N2 c 231 A2o "
-BaF2 F 89 B91 K2Ca(C03)2-Ca0-P20 5 F 75 HI6,
" -BaC12 D 37 B43 Na2Ca(C03)z B 70 N1o
T17 " -CeC13 c 311 N12 K2Ca(C03) 2-
" -BaOa F 76 CIS " -MnC12 B 103 F11 K 2Ba(C03) 2 B 78 C18
" --BeO c 208 W10 " -FeC12 c 392 F11 CaCz-CaO F 82 K2 ,. ---MgO c 209 W7 "
-CoC12 c 404 F11 CaB40 7-Na2B40 7 G 23 549 " -CaF2 c 216 01 " -Cu Cl c 424 M15 " -CaS04 E 72 549 " -CaC12 E 65 N9 " -AgCl c 441 M15 Sr-SrBr2 c 246 C29
" -Ca3(P04) 2 E 69 B78 "
-ZnC12 c 472 M15 "-SrJ2 c 247 C29 " -CaC03 c 237 556 " -CdC12 B 116 M15 Sr0-B20 3 F 84 G28
" -CaC2 F 82 K2 " -TICI E 206 K31 " -MgO c 239 W7
" -SrO A 33 WJO
" -SnC12 c 564 M15 "-CaO A 33 W1o
" -AlPa F 96 557 " -PbC12 c 594 55 " -SrC12 F 86 N9
" -Na3AIF6 c 290 H11a CaBr2-LiBr B 67 K7 " -Alz03 E 92 W8
" -Ce02 c 307 ws " -NaBr c 221 K7 " -Zr02 E 127 W6
" -Ti02 F 111 W10 " -KBr E 66 K7 Sr(OH)2-Sr(N03) 2 E 77 W27
" -Zr02 E 126 W6 " -CaF2 c 222 R36 SrF2-CaF2 G 24 B9Z
" -Th02 c 330 WJO
" -CaC12 B 68 R36 " -CaC12 c 240 B92
" -V20" F 121 M24 " -A1Br3 F 107 K8
" -SrC12 E 75 B92
" -Cr20 3 E 131 W1o CaJ2-CaF2 c 223 R36 " -Sra(P04)2 E 78 W24 " -U02 c 371 A4 CaS-FeS c 396 V6 "
-BaF2 B 74 B61
" -Mn30 4 B 101 W1o CaS04-H2S04 G 20 K9 "
-BaC12 c 262 B9o " -FeO c 382 01 " -LiCl c 224 B36 SrC12-LiCl c 241 510
" -FeaOa F 146 T5 " -Li2S04 c 225 P32 "
-NaCl c 242 V12
" -CoO c 400 W1o " -NaCl c 226 B10o "
--KCI F 85 V1z ,. -NiO c 411 WJO
" -Na2S04 E 67 B22 " -RbCl E 73 D12
" -Cu20 c 419 W10 " -Na2B40 7 G 21 549 " -CsCl E 74 D12
Cal<"'z-LiF c 210 B89 " -KCI c 227 ]15 "
-MgC12 c 243 59
" -Li Cl c 211 B89 "
-KBr c 228 B36 " -CaF2 c 244 B9Z
" -NaF c 212 Gz6
" -K2S04 D 30 ]15 "
-CaC12 B 71 54 " -NaCl c 213 13 "
-RbCl c 229 B36 " -SrO F 86 N9
" -KF E 61 13 " -Rb2S04 D 31 M29 " -SrF2 E 75 B92 " -KCI c 214 13 " -MgS04 G 22 M28 " -Sr3(P04) 2 E 79 W24
" -BeF2 D 28 C25 " -CaC12 c 230 ]15 "
-BaF2 c 256 B9o
" -MgO C214a B28a
" -CaB40 7 E 72 549 "
-BaC12 B 75 V12
" -MgF2 c 215 G26 "
-SrS04 A 34 G19 " -MnC12 c 377 56
" -CaO c 216 01 " -BaS04 A 38 G19 "
-FeC12 c 393 F12 ,. -CaC12 D 29 13 Ca(N03) 2-LiN03 c 232 L14 "
-CoC12 c 405 F12
" -CaBr2 c 222 R36 " -NaN03 c 233 L14 " -ZnC12 D 73 58
" -CaJ2 c 223 R36 " -KN03 D 32 R27 " -CdC12 c 488 55
" -Ca3(P04)z E 70 N3 " -NH4N03 c 234 C22 "
-TICI D 83 K31
" -SrF2 G 24 B92 " -Mg(N03) 2 B 69 ]13 -PbC12 A 124 56
" -SrC12 c 244 B92 "
-Sr(N03) 2 A 35 R17 SrBr2-LiBr D 33 K7
" -BaF2 B 73 B91 "
-K2Cr04 c 353 C19 " -NaBr c 245 K7
" --BaC12 c 261 B91 " -CaCr04 c 359 C19 " -KBr F 87 K7
" -Al20 3 C 286 P13 Ca(N03lz·4H20- " -Sr c 246 C29 ,. -AIF3 c 287 F4 Co(N03)z · 6Hp c 409 B26 " -SrJ2 B 72 E2 ., -Na3AIF6 c 291 P13 Ca(N03) 2 • 4 HP- "
-BaBr2 A 36 Ez -FeO G 40 01 Cd (N03) 2 · 4 HP c 505 H8 -BaJ2 C 269 Ez
CaCl2-LiF F 77 B89 Ca3N2-Ca c 231 A2o SrJ2--Sr c 247 C29 " -Li Cl c 217 G27 Ca(P03)a-NaP03 E 68 M21
" --SrBr2 B 72 E2
" -NaF F 78 13 Ca3(PO 4)a-Ca0 E 69 B78 "
-BaBr2 c 266 E2
" -NaCl c 218 542 "
-CaF2 E 70 N3 " -Ba]2 c 270 E2
" -KF F 79 13 " -CaCl2 F 81 N3 SrS04-LiaS04 c 248 C4
., -KCl E 62 542 -FeO G 41 01 " -NaCl c 249 B99 "
-K2S04 F So J 15 CaC03- Li2C03 c 235 553 " -Na2S04 E 76 C2
" -RbCl E 63 D12 "
--NaCl c 236 N10 " -K2S04 D 34 Cz
" -CsCl E 64 D12 " -Na2C03 E 71 Es " -CaS04 A 34 G19
" -MgC12 c 219 M15 " -K2C03 F 83 K37 Sr(N03) 2-NaN03 c 250 LJO
" -Ca c 220 C29 " -CaO c 237 556 " -KN03 c 251 LJO
" -CaO E 65 N9 " -CaC12 c 238 NJO , , -Ca(N03) 2 1 A 35 R17
" -Cal:<~ D 29 13 " -BaC03 c 283 B61 " --Sr(OH)2 I E 77 W27
" -CaBr2 B 68 R36 "
-Na2Cr04 c 347 W21 " --Ba(N03) 2 A 39 R17 " -CaS04 c 230 ]15 Sr3(P04) 2-SrF2 E 78 W24
Dietzell Sdlolze
108 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten [ Lit. Daten [ Lit. Daten[ Lit.
Sr3 (P04 ) 2-SrCl2 E 79 W24 BaBr2-Ba c 267 C29 AI 20 3-Ni0 E 168 W9 .. Ba-BaCl2 c 263 530 "
-BaF2 c z68 R36 " -Cu20 c 420 WS
"-BaBr2 c 267 C29 " -BaCl2 B 76 R36 "
-ZnO E 184 WS Ba0-B20a F 88 L18 " -BaJ2 A 37 E?
" -Ga20 3 A 116 WS
" --MgO c 252 W7 -A!Br3 G 35 K8 -PbO D 92 G2
" --BaC12 F gz N9 BaJ2-SrBr2 c z6g E2 Na20-Al20 3-
" -BaC03 c 284 L4 " -SrJ2 c 270 E2 Na20-Fe2Ü 3 A 70 T14
" -Al20 3 F 97 T13 "
-BaF2 c 271 R36 CaO·Al20 3-
" -Ti02 F 112 568 "
-BaCl2 c 272 R36 Ca0-CrzÜ3 A 57 W.r3 "
-Zr02 E 128 W6 "
--BaBr2 A 37 E2 AlF3-LiF E 93 Fs -·-Niü F 153 L3 BaS-S F 93 R19 "
-NaF F gS F4 BaF2-LiF D 34a B31a BaS04-H2S0 4 G z61 K9 ,_. -KF F 99 Fs
" -Li Cl F 88a B31a " --Li2S04 c 2731 C4 "
-RbF E 94 P46 "
-NaF c 253 G25 " --NaCl c 274 B99 "
-CsF E 95 F3 ., --NaCl E So B2
" -Na2S04 E 86 C3 " -CaF2 c 287 F4
" ---KF c 254 P46 "
-K2S04 c 275 GIS Li3AlF6-Al20 3 • c z88 D24 "
-KCl c 255 B3 " -CaS04 A 38 G19
" -Na3AIF6 B 79 D24
" --RbF Cz5sa B1a ,. --BaC12 c 276 R36 Na3AlF6-MgO c zSg Hna
" --RbCl Cz5sb B1a Ba(N02h-N aN02 c 277 os " -Caü c 290 Hna
" -MgF2 D 35 03 Ba(N03)z-LiN03 c ZJS H7 "
-CaF2 c 291 P13 "
-CaF2 B 73 B91 " -NaCl G 27 56o
" --BaF2 c 292 K3
" --CaCl2 F Sg B91 "
--NaN03 c 279 L10 " -AlzÜa c 293 F3
" --SrF"' I B 74 B61 " --KCl E 87 R28
" -Li3AlF6 B 79 D24
" --SrCl2 c zs6 B9o "
--KN03 c zSo R28 "
--K3AlF6 F 100 Ns "
--BaCl2 E 84 B32 " -Sr(N03) 2 A 39 R17 " -TiO~ c 316 Hna "
---BaBr2 c z68 R36 " --BaCl2 c 281 R28
" ---Znü c 468 Hna
" --BaJ2 c 271 R36 " -AgN03 G 51 K4o
" -CdO c 484 Hlla
" ---Ba3 (PO 4 )z E 88 W24 Ba3 (P04 ) 2-BaF2 E 88 W24 K 3AlF6-Al20 3 c 294 B6 ---Na3AIF6 c 292 K3 " -BaCI2 E 8g W24
" -Na3AIF6 F 100 Ns
BaCL-LiF E 8oa B31a BaC03-NaCl Cz81a B2oa AlCl3- JCl E g6 F2o "
"---Li Cl c 257 512 " --Na,,C03 c z8z B 20a
" -PCl5 E 97 F22
" --NaF F go B2 "
--K2C03 E go CIS "
-SbCl3 c 295 K8 "
-NaCl c 258 B43 " -CaC03 c 283 B61
" -SbBr3 c zg6 P30
" -NaN03 G zs 56o "
-BaO c 284 L4 " -Li Cl D 38 K8
" -Na2C03 E 81 519 --Ba Cl, c 285 B19 "
-NaCl E g8 546 "
-KF F 91 B3 N~:Ba(C03)z---.:. "
-KCl E 99 546 "
-KCl E Sz 519 Na2Ca(C03)z B 77 c 18 "
-KBr G 30 P30 "
-KN03 c 259 R28 Na2Ba(C03).- " --NH4Cl F 101 K8
" --RbF F g1a B Ja K 2Ba(C03) 2 A 40 CIS
" -MgCl2 D 39 K8
" -RbCl E 83 H19 K 2Ba(C03) 2-
" -BaCl, G 31 K8
" --BeCl. D 36 534 K 2Ca(C03)z B 78 c 18
" -A!Br; c 299 P48
" --::VIgcl2 c z6o VI K 2Ba(C03) 2-"
-MnCl2 D s8 K8 "
-CaF2 c 261 B91 Na2Ba(C03)2 A 40 CIS "
-Cu Cl E 170 K8 "
-CaCl2 D 37 B43 AI20 3-Li20 G z8 B1 "
-AgCl F 162 K8 "
-SrF2 c z6z B9o " -Na20 F 94 B95 "
-AgBr G so P31 "
-SrCl2 B 75 V 12 " -K20 G 29 BBs "
-HgCl G 53 K8 "
-Ba c 263 530 " -BeO F 95 Ls "
-HgCl2 c 514 K8 "
-Baü F 92 N9 " --Mgü
IE 91 WS
" --HgBr2 c 517 P31
" -BaF2 E 84 B32 "
-Caü F g6 557 " -TlCl F 192 K8
" -BaBr2 B 76 R36 "
--CaF2 c z86 P13 " -SnCl2 F zog K8
" --BaJ2 c 272 R36 "
-SrO E gz WS -SnCl4 c 577 K8 "
-BaS04 c 276 R36 " --BaO F 97 T13 A!Br3-Br2 c 297 B96
" -Ba(N03) 2 c z81 R28
" -Li3AlF6 c z88 D24 " -JBr E 100 F21
" -Ba3 (P04)z E 8g W24 "
-Na3AIF6 c 293 F3 " -NH3 F 102 KIS
" ---BaC03 c 285 B 19 "
-K3AlF6 c 294 B6 "
-PBr3 G 32 P48 "
-AlCl3 G 31 K8 " -A14C3 G 36 B7 "
-AsBr3 c zg8 P48 "
-CeCl3 c 312 N12 " -La20 3 c 304 WS
" -SbCl3 E 101 P30
" -BaTi03 c 321 B 19 "
-Ce02 c 308 W9 " --SbBr3 E 102 K8
" -MnCl2 D 57 57 "
-Ti02 E 120 WS " -LiBr F 103 K8
" -ZnCl2 D 74 58
" -Zr02 c 328 G3 "
-NaCl G 33 566 "
-CdCl2 c 489 55 " -Th02 c 331 WS
" -NaBr F 104 K8
" -Tl Cl c 532 K31 "
-Cr2Ü 3 A 54 WS "
-NaJ D 40 D3 "
--PbCl2 A 125 56 " -U02 c 372 LI
" -KCl G 34 P30
BaBr2-LiBr c 264 K7 " -MnO D s6 Hn
" -KBr F 105 K8
" -NaBr c z6s K7 "
-Mn30 4 A 65 W9 " -KJ D 41 D3 "
-KBr E 85 K7 " -FeO D 61 Mn
" -NH4Br F 106 K8
" -SrBr2 A 36 E2 " -Fe30 4 1 c 388 WS "
-MgBr2 D 42 K8 "
-SrJ2 c z66 E2 " -CoO E 166 WS "
-CaBr2 F 107 K8
Dietzel/ Sd10lze
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme. 109
System Kennziffer
für Daten J Lit.
AlBr3~BaBr2 " ~AlCl3 " ~MnBr" " --FeBr2
" ~AgCl " ~AgBr ,, ~ZnBr2 " ~CdBr2 " --HgCl2
" ~HgBr " ~HgBr2 " ~TlBr ,, ~SnBr2 " ~SnBr4 ., ~PbBr., " ~BiBr3-
Al]3-- ] 2
" ~AsJ3 " ~SbJ3 "~KJ " ~HgJz " ~SnJ4
Al2 S3~Cu2S ~PbS
Al4C3~AI203 Y203~Zr02 YF3~LiF "~NaF "~KF "--RbF " --CsF
La,p3~Be0 ,, -MgO " ~Al203 ,, ~Zr02
LaF3~NaF ,, ~KF "~RbF ,. ~CsF
La(N03) 3 • 6H20~ Mg(N03) 2 • 6 H 20
La(N03 ) 3 • 6 HzO~ Ce(N03)a-6H20
Ce-CeCl3
Ce02~Be0 "~MgO ,, --CaO " ~Al203 " ~Zr02 " ~Cr203 " ~Mn304 " ~Fe304
CeF3~KF CeCl3~NaCl
,, ~CaCl2 ,, ~BaCl2 " ~Ce
CeS~Ce2S3 " ~Ce202S
Ce2 S3~CeS " ~Ce202S
Ce202S--CeS " ~Ce2S3
G 35 c 299 D 59 G 43 G 49 F 163 G 52 E 191 E 196 E 199 E 200 F 196 F 211 c 583 E 219 E 235 c 300 c 301 E 103 E 104 E 202 c sss E 174 F 235 G 36 B 8z c 302 B So E 105 E 106 E 107 c 303 E 108 c 304 B 83 D 43 D 44 D 45 E 109
E 110
A 41 c 313 c 305 c 306 c 307 c 308 B 84 E 132 c 375 c 389 c 309 c 310 c 311 c 312 c 313 E 111 c 314 E 111 c 315 c 314 c 315
A 41 Ce(N03)a · 6 H20~
La(N03) 3 • 6 H 20 Ce(N03) 3 ·6H20~
Nd(N03) 3 -6H20 A 42
K8 P48 K8 K8 PJI K8 K8 K8 PJI K8 K8 K8 K8 P48 K8 K8 NIJ NIJ N13 NIJ NIJ NIJ M19 M2o B7
D27 D7 D7 D? D? D7
W1o ws WB ws D7 D7 D7 D7
Q3
Q4 C28 Ww W? ws Wg D28 ws ws ws P46 NI2 NI2 N12 C28 EI EI EI El EI EI
System
Mg3Ce2 (N03) 12 •
24HzO~ Mg3 Sm2(N03) 12 •
24H20 PrF3~NaF
" ~KF "~RbF " ~CsF
Nd(N03) 3 -6H20~ Ce(N03) 3 • 6 H 20
SmF3~KF " ~RbF " ~CsF
Mg3Sm2 (N03) 12 •
24H~O~ Mg3Ce2 (N03) 12 •
·24H20 Mg3Sm2 (N03) 12 •
24H20-Mg3Bi2 (N03) 12 •
24HzÜ ErF3~KF
" ~RbF " ~CsF
Ti02~Na20 "~BeO "~MgO " ~CaO "~BaO " ~Al203 ,, -Na3AlF6
" ~TiC " ~Zr02 " ~Th02 " ~MnO "~FeO ,, -Fe20 3
" ~Fe304 "~PbO
N a2 Ti03- K 2 Ti03
K2Ti03~Na2 Ti03
K2Ti205~KF Rb2Ti20 5-RbF Cs2 TizÜ5~CsF BaTi03~Na2C03
" ~KF " ~K2C03 " ~BaCl2
TiCl4~Cl2 " ~HCI " ~Br2 " ~S02 ,, ~S02Cl2 " ~SbCl5 " ~SiC14 " ~TiBr4
~SnC14 TiBr4~Br2
" ~S02
" ~TiCl4 TiN~TiC TiC--Ti20 3
" -TiN "~wc
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
A 43 B 81 D 46 E 112 E 113
A 42 E 114 E 115 E 116
43
A 147 E 117 E 118 E 119 F 108 F 109 F 110 F 111 F 112 E 1zo c 316 G 37 B 85 c 332 F 140 F 144 E 161 c 390 G 57 c 317 c 317 c 318 E 121 E 122 c 319 C319a c 320 c 321 c 322 F 113 F 114 E 123 E 124 c 323 c 324 A 44 A 123 c 325 E 125
Q4 Dg Dg Dg Dg
Q4 Dg Dg Dg
Q4 Dg Dg Dg
W12 Ww C24a Ww S68 W8
Hna 1 I8 sss Ws G2I G2o E8 .r 18 B17 NI4 N14 S39 S39 S39 B 19 K4a B19 B Ig B5S C21 L23 B64 L24 N6 N6 RJ N6 BS4 B64 u.
B6s A 44 R3 A 45 A3 G 37 118 A 45 A3 B 97 M16
Dietzel/SdJ.olze
System Kennziffer
für Daten! Lit.
Zr02~Na20 "~BeO " ~MgO "-CaO "-SrO "-BaO " -Al20 3
" -Y20a " -La20 3
,, ~Ce02 " -Ti02
" ~Th02 " ~Cr203 " ~U02 " -Mn30 4 " -Fe20 3
,, ~CoO "~NiO "~ZnO
G 38 c 326 c 327 E 126 E 127 E 128 c 328 B 82 B 83 B 84 B 85 A 46 c 342 B 1oo c 376 c 384 c 401 c 412 c 469
ZrCl4-NaCl F 115 ZrS2-FeS E 165 ZrC--NbC A 47 "-TaC A 49
HfC--TaC A so Th02-Be0 C 329
" --MgO B 86 ,, -CaO C 330 " ~Al203 C 331 " ~Ti02 C 332 " ~Zr02 A 46 " -U02 A 63
ThF4~KF F 116 " -RbF F 117
V205~Li20 F 118 " ~Na20 F 119 " -K20 F 12o " ~CaO F 121 " ~Tl20 F 190 " ~PbO F 213
LiV03-LiF C 333 " -LiCl C 334
Li3V04-LiCl C 335 " -PbCI. E 218 " -Pba (V04)z c 624
NaV03-NaF C 336 " ~NaCl C 337
KV03-KF D 47 " ~KCl C 338 " -KBr C 339
RbV03~RbF " -RbCl
CsV03-CsF " -CsCl
NbCl5-TaC15
NbC--ZrC " -W2C " -TaC
TaCl5~NbCl5 TaN-TaC TaC-ZrC "~HfC "--NbC "-TaN "~wzc
E 129 c 340 E 130 c 341 A 48 A 47 B g8 A 51 A 48 A 52 A 49 A so A 51 A 52 B 99
A I9 Ww Sso W6 W6 W6 GJ
D27 ws D28 sss RJJ Wn LI W6 W6 Wg Wg W6 B24 vs A2 A2 A2 Gia R32 Ww W8 ws RJJ L2
A22 D11 Cw Cw Cw M24 Cio A I5 S38 S38 B88 B88 B88 S38 S38 S38 S38 S38 S38 S38 S38 S38 S31 A2 A2 A2 S31 AJ A2 A2 A2 AJ A2
110 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten 1 Lit. Daten 1 Lit. Daten! Lit.
Cr20 3-Be0 B 87 W1o Li2Mo04-LiF c 361 540 K 2WO,-Li2W04 E 154 H18
" --Mgü A 53 W7 " -Mo03 F 127 H18 " -N~W04 B 95 L19
" -Caü E 131 W10
" -Na2Mo04 D 50 H18 "
--PbS04 F 237 B18
" -Al,03 A 54 WB
" -K2Mo04 E 146 H18 " -PbW04 E 233 B18
" -Ce02 E 132 ws Na2Mo04-NaOH F 128 C2o K 2 W20 7- K 2Cr20 7 B 96 A 10
" -Zr02 c 342 W11 ,. -NaF D 49 540 Rb2W04-RbF E 155 540
Li2Cr04-LiOH F 122 R14 " --Na2S04 B 89 B13 " -W03 F 138 561
" --NaOH F122a R14a -Na4P 20 7 E 1{2 B2o Cs2W04-CsF E 156 540
" "
-KOH F 123 R14 --K4P 20 7 E 143 B2o Ce2 (W04) 3-PbW04 A 141 Z1 "
" -Na2Cr04 E132b R14a -Mo03 F 129 H18 WC-TiC B 97 M16
" W2C-NbC B 98 A2 -K2Cr04 E 134 R14 -Li2Mo04 D 50 H18 " " -TaC B Az Na2Cr04-LiOH B 87a R14a " -K2Mo04 B 91 A13 " 99
" -NaOH F 124 C2o "
-Na2W04 B 93 B6o U02-Be0 C369a E7a
" -NaF c 343 R6 "
--PbS04 E 224 B13 ,. -MgO c 370 L1 --NaCI c 344 R6 "
-PbMo04 c 626 B13 "-Caü c 371 A4 " "
--Na2S04 A 55 FZ3 K 2Mo04-Na4P 20 7 E 144 B2o " -Al20 3 c 372 L1
" -NaN03 c 345 RB -KOH D 51 C2o ,. -Zr02 B too L1
" ,. -Th02 A 63 L2 "
-Na2C03 c 346 W2o "
-KF E 145 540 "
--KF E132a D13a " -K2S04 B 90 A9 UF6-HF c 373 R41
" -CaC03 c 347 W21
" -K4P 20 7 c 362 B2o Mn0-B20 3 F 139 M10
" -Li2Cr04 E132b R14a "
-K2Cr04 A 58 A9 -AI20 3 D 56 H11 -K2Cr04 B 88 A13 -Mo03 F 130 "
" " 56z -Ti02 F 140 G21 -CaCr04 c 360 W22 -Li2Mo04 E q6 "
" " H18 -MnS c 378 A18 -N~Mo04 B 91 A13 " N a2Cr20 7-K2Cr20 7 E 135 En " -Feü A 69 H9 -K2W04 A 62 A10 "
K 2Cr04 -LiOH c 348 R14 " Mn30 4-Be0 c 374 W10 ,. --NaF c 349 R9 K2Mo20 7-K2Cr04 A 59 A9 "-Mgü A 64 W9
---NaCI F 125 R9 " -K2Cr207 A 6o A10 -Caü B 101 W10 " "
" -KOH c 350 R14 Rb2Mo04-RbF E 147 540 "
-Al20 3 A 65 W9 "
-KF E 133 540 " -Mo03 F 131 562 "
-Ce02 c 375 ws
" -KCI c 351 R7 Cs2Mo0 4-CsF E 148 540 "
-Zr02 c 376 W6 -K2S04 A 56 G24 " -Mo03 F 132 562 " -Feao4 A 72 E3
" "
-KN03 c 352 C19 W03-LiF c 363 53S MnCI2-LiCI B 102 518
--Ca(NOalz c 353 C19 -NaF D 52 53S " -NaCI F 141 518
" " -KCI F 142 518 ---Li2Cr04 E 134 R14 -NaP03 E 149 C14 " " " -RbCI F 143 N7 -Na2Cr04 B 88 A13 -KF E 150 53S " " " -MgC12 A 66 59 "
-K2Cr20 7 c 357 G24 -RbF E 151 53S " -K2Mo04 A 58 A9 " -CaCI2 B 103 Fn
" -CsF E 152 53S " --K2Mo20 7 A A9 " -SrCI2 c 377 56
" 59 -Mo03 c 364 R16 " " -BaC12 D 57 "
-K2W04 A 61 A10 -Li2W04 F 134 Hz8 " 57 " -AIC13 D 58 KB K2Cr20 7-NaCI c 354 En -Na2W04 F 135 Hz8 " " -FeCI2 A 74 F7 -NaN03 c 355 En -K2W04 F 137 Hz8 " " " -CoCI2 A 78 F10 -KCI c 356 Z3 -Rb2W04 F 138 561 " " " -ZnCI2 c 473 58 -Na2Cr2Ü 7 E 135 En Li2WO,-LiF c 365 " " 540 -CdCI2 A 110 517 -K2Cr0 4 c 357 G24 " " "
-Li2S04 c 366 B39 -HgC12 c 515 5s -K2Mo20 7 A 6o A10 " " -LiB02 D 53 B38 -TICI E NJ -K2W207 B 96 A10 " " 207 " -K2S04 c 367 B39 -SnCl2 c 565 517 " " Rb2Cr04-RbF E 136 540 "
-KB02 F 133 B38 "
-PbC12 c 595 517 Cs2Cr04-CsF E 137 540 '
-W03 F 134 H18 Mn(Cl04 ) 2 ·6H20-Ca0-Cr20 3-"
-Na2W04 D 55 H18 Co (Cl04 ) 2 · 6H20 A 81 B26 CaQ.Al20 3 A 57 W13 -K2W04 E 154 H18 " Mn(CI04)2 ·6H20-CaCr04-Na2C03 F 126 W21 Na2W04-NaF D 54 540 " -KN03 c 358 C19 -Na2S04 B 92 B6o Ni(Cl04 ) 2 ·6H,O A 88 B26
-Ca(N03) 2 c 359 C19 " Mn(Cl04lz·6H20-" " -N~Mo04 B 93 B6o
" --Na2Cr04 c 360 W22 -W03 F 135 H18 Zn (CIO 4) 2 • 6 HP A 101 B26
" Mo03-LiF G 39 537 " -Li2W04 D 55 H18 MnBr2-AlBr3 D 59 K8
" -NaF D 48 537 "
-K2W04 B 95 L19 MnS-MnO c 378 A18 "
-NaP03 E 138 C14 " -PbS04 E 225 B14 -FeS c 397 W2s "
-KF E 139 537 " -PbW04 c 631 B14 M~S04-Li2S04 c 379 C9 "
-RbF E 140 537 K2W04-Li2S04 F 136 B39 " -N~S04 E 157 C9 "
-CsF E 141 537 " -LiB02 c 368 B38 " -K2S04 E 158 C9
" -Li2Mo04 F 127 H18 "
-KF E 153 540 Mn (N03) 2 • 6H20-
" -Na2Mo04 F 129 H18
" -K2S04 B 94 A10 Mg(N03) 2 ·6H,O A 67 B26
" -K2Mo04 F 130 562 "
-KB02 c 369 B38 Mn (N03) 2 • 6H20-
" -Rb2Mo04 F 131 562
" -K2Cr04 A 61 A10 Co (N03) 2 • 6H,O A 84 B26
" -Cs2Mo04 F 132 562
" -K2Mo04 A 62 Alo Mn (N03) 2 · 6H20-
" -W03 c 364 R16
" -W03 F 137 H18 Ni(N03lz·6H,O A 91 B26
Dietzel/ Sdwlze
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. a) Binäre Systeme. 111
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten Lit. Daten 1 Lit. Daten 1 Lit.
Mn (N03} 2 • 6 H 20- FeS-ZrS2 E 165 vs NiO-BeO c 410 W10 Zn(N03} 2 ·6H20 A 106 Bz6 " --MnS c 397 Wzs " -MgO A 85 W7
ReF6-Re02F 2 D 6o R35 " -FeO c 398 V3 " -CaO c 411 W1o Re02F 2-ReF6 D 6o R35 " -CoS A 82 A21 " --BaO F 153 L3
" --N4S F 155 B6S " -AlPa E 168 W9 FeO-N~O c 3SO 02 " -Ni3S2 E 169 B6S " -Zr02 c 412 W9
" -NaF c 3S1 02 " --Cu2S E 175 533 NiQ.Fe20 3-" -Na4P 20 7 E 159 02 " -Ag2S c 455 541 MgO.Fe20 3 A S6 Fzs " -MgO A 6S B7J "-ZnS c 4SO F29 "
-CaO c 3S2 01 " --SnS c 5S6 H1 NiO·Fe20 3-
-CaF2 G 40 01 " -PbS C 6oS FzS CuO·Fe20 3 A 93 Fzs "
" -Caa(P04)2 G 41 01 Co0-B20 3 F K29 NiO·Fe20 3-
--Al20 3 D 61 M11 147 ZnO.Fe20 3 A 99 Fzs ,. -BeO c 399 W1o -Ti02 F 144 Gzo " NiF2-KF ., -MgO A 75 W7 F 154 Wz --MnO A 69 H9 " Ni(Cl04) 2 ·6HP-" --CaO c 400 W10 --FeS c 39S V3 " " --AlPs E 166 WS Mg (Cl04) 2 • 6Hp A S7 Bz6 -CoO A 76 Bzs " Ni(Cl04} 2 ·6H20-" -Zr02 c 401 W9 " -FeO · Cr20 3 c 383 Z6 " Mn (Cl04). • 6H20 A S8 Bz6 -FeO A 76 Bzs FeO · Cr20 3-Fe0 c 383 Z6 " Ni(Cl01)2 ·6H20-
Fe.03-P20 5 F 145 W16 CoC12-LiCl c 402 L17 Co(C 0 4).·6Hp A 89 Bz6 -MgO E 160 R1S "
-Li2S04 c 4°3 L17 Ni (Cl04 ) 2 • 6 H 20-" -KCl F 14S G14 -CaO F 146 rs " Ni (N03) 2 • 6 HP c 416 Bz6 " -K2S04 F 149 G14 --Ti02 E 161 ES " Ni(Cl04 ) 2 ·6H20-" -MgC12 A 77 F10 -Zr02 c 384 W6 " Zn{Cl04) 2 ·6Hp A 103 Bz6 " -CaC12 c 404 Fn -Na20·Fe20 3 c 385 K24 " [Ni(NHa)s] Jz-Jz G 46 F19 " -SrC12 c 405 Fzz -PbO F 214 K27 " Ni2S-N~S c 413 F31 " -MnC12 A 7S F1o
Na20·Fe20 3- " -FeS F 155 B6S -FeC12 A 79 F7 " Na2C03 E 162 K24 " -Cu2 S c 429 F3o -CoS04 c 40S L17 " " Ni3S2-Na2S c 414 F31 Na20·FezÜ3-
" -ZnC12 c 476 Bs -FeS E 169 B6S Na20·Al20 3 A 70 T14 -CdC12 A 112 Fw " " -Cu2S c 430 H12
NaaO · Fe20 3-Fe20 3 c 385 K24 -SnC12 c 567 F9 " " Ni(N03}z·6HP-MgQ.Fep3- "
-PbC12 c 59S F9 NH4N03 c Bz6 Co (Cl04}. • 6H20- 415 NiQ.Fe20 3 A 86 Fzs Ni (N03) 2 • 6 H 20-Mg(Cl04 ) 2 ·6Hp A So Bz6 CaQ.Fe2Ü3-Fe30 4 c 391 B97 Mg (N03} 2 • 6 H 20 A 90 Bz6
4 CaO · Al20 3 • Fe20 3-Co (Cl04)2 • 6HP-
Bz6 Ni (N03) 2 • 6 H 20-
MgO c 3S6 12 Mn {Cl04 ) 2 • 6H20 A 81 Mn (N03) 2 • 6Hp A 91 Bz6 Fea04-BeO c 3S7 W10 Co(Cl0flz·6H20- Ni (N03) 2 • 6 HP-
-MgO A 71 W7 Ni(C 0 4}z·6H20 A 89 Bz6 Co (N03}. • 6 H 20 A 92 Bz6 "
" -Al10 3 c 3ss WS Co(Cl0f}z·6HP- Ni(N0,}2 ·6H20--Ce02 c 389 ws Zn(C 0 4 } 2 ·6H20 A 102 Bz6 Ni (Cl04 ) 2 • 6H20 c 416 Bz6
" " -Ti02 c 390 ]1S CoS-FeS A 82 A21 Ni (N03} 2 • 6 H 20-" -Mn30 4 A 72 E3 AgN03 c 465 Bz6
CoS04-LiCl E 167 L17 Ni (N03} 2 • 6H20-" -CaO · Fe20 3 c 391 B97 -Li2S04 c 406 C7 FeF3-NaF G 42 P46 " Zn (N03) 2 • 6 H 20 A 108 Bz6 FeC12-MgC12 A 73 F6 "
-NaCl c 407 B36 Cu20-Be0 c 417 W10 -CaC12 c 392 Fn "
-Na2S04 D 63 C7 -MgO c 418 W7 " -KCl G G14 " -SrC12 c 393 F12 ,. 44 -CaO c 419 W10 " -KBr F 150 B36 " -MnC12 A 74 FJ " -Al20 3 c 420 WS " -KJ G 45 B36 " -FeCl3 c 395 529 " -Cu Cl c 425 T18 " -K2S04 F 151 G14 C~O-PbO -CoC12 A 79 F7 " c 5S7 C31 " -RbCl F 152 B36 --ZnCl2 c 474 F12 " " -CoCl2 c 40S L17 CuO·Fe20 3-
-CdC12 A 111 F6 " NiQ.Fe20 3 A Fzs " 93 " -SnCl2 c s66 F9 Co (N03) 2 • 4 H 20-
CuCl-LiCl B 104 K32 -PbC12 c 596 F9 Zn (N03) 2 • 4 H 20 A 104 B27 " -NaCl c 421 K32
FeCl3-PC15 Co (N03) 2 • 4 H 20- " E 163 F15
Cd (N03) 2 • 4 H 20 c 506 B27 " -KCl D 64 F24
" -NaCl c 394 J 16 -RbCl F 156 516
" " -NH4Cl E 164 Hz Co (N03) 2 • 6 H 20 -CsCl F 157 514
" " -FeCl2 c 395 529 Mg (N03) 2 • 6 H 20 A s3 Bz6 -NH4Cl c 422 Hz
-Cu Cl E 171 H14 " " Co (N03} 2 • 6H20- -MgC12 c 423 M15
-ZnC12 c 475 H14 " " Ca (N03} 2 • 4 H 20 c 409 Bz6 "
-CaC12 c 424 M15 "
-TlCl E 20S 5zs Co (N03) 2 • 6 HP- -A1Cl3 E 170 KS -PbC12 c 597 H14 "
" Mn (N03} 2 • 6 H 20 A s4 Bz6 "
-FeCl3 E 171 H14 " -BiCl3 c 634 H14 Co (N03) 2 • 6H20-
" -Cu20 c 425 TIS
FeBr2-AlBr3 G 43 KS Ni (N03} 2 • 6 H 20 A 92 Bz6 -CuC12 c 426 F24 " FeS-Na2S D 62 567 Co (N03} 2 • 6 HP- "
-CuBr B 105 MIS " -CaS c 396 V6 Zn (N03) 2 • 6 HP A 107 Bz6
" -Cu] c 42S MIS
Dietzel/ Sdlolze
112 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Kennziffer Kennziffer I Kennziffer System für System für System für
Daten 1 Lit. Daten 1 Lit. 1 Daten 1 Lit.
CuCl--Cu2 S c 431 TI8 AgCI-HgJ2 c 519 B37 Ag2S04-AgBr c 460 BIS ,. -AgCl c 442 52
" -InCl3 E 204 VI3 " -AgJ c 461 P27
" -Ag] c 453 R4 "
-TlCl D s5 563 " -AgN03 c 467 564 .. -Ag2S c 456 us "
-Tl2S04 c 542 563 " -CdC12 E 190 DI9 .. -ZnC12 c 477 HI4 "
-PbC12 c 6oo PI8 "
-CdS04 c 501 DI9
" -CdC12 B 117 HI4 "
-PbS G 59 U4 " -TlCl F 193 563
" -HgCI c 510 ]7 AgBr-LiBr B 107 5I8 "
-TlBr F 197 BIS
" --Tl Cl D s4 52 " -NaBr A 96 Z4 "
--TlJ F 19S P27
" --SnC12 c 56s H14 "-KCl c 444 P6 "
-Tl2S04 E 213 563 "
-PbC12 c 599 P18 "-KBr c 445 P6 " -TIN03 c 555 564
" -BiC13 c 635 H14 ,, -KJ c 446 P6 Ag2Se-SbSe E 179 P17
CuC12-KCl F 15S F24 "-RbBr D 67 514 " -Sb2Se3 E 1So P17
" -Cu Cl c 426 F24 -AICI3 G 50 P31 "
-Bi2 Se3 E 236 P17 CuBr--KBr D 65 C17 " -A1Br3 F 163 K8 AgN03-LiCl F167a 5Ja
--Cu CI B 105 M18 " -AgCl B 1oS M18 -LiN03 c 462 P2 " " -Cu] B 106 M18 " --AgJ B 111 P6 -NaCl c 463 G22a .. " -CdBr2 B 11S H14 -Ag2 S c 45S T7 -NaN03 A gS H17 " "
Cu]-]2 c 427 K3S " -Ag2S04 c 460 BIS -KCI E1Soa K1a "
-Cu CI c 42S M18 "-AgN03 c 466 K1 -KN03 D JO P8 " -CdBr2 A 113 51 " " -CuBr B 106 M18 " -RbN03 E 1S1 P2
-TIEr D S6 BIS " "-AgJ B 110 Q2 " "
-CsN03 F 16S P3 " -CdJ2 B 120 H14 " -Tl2S04 c 543 BIS --NH.1N03 D 71 Z2
" " -PbBr2 D 93 T2o -Mg(N03) 2 • Cu2S--Sb2S3 F 159 P12 " AgJ-LiCl c 447 R4 6HP c 464 B26 "
--SiS? E 172 C9a -LiJ B 109 518 -Na2S E 173 F30 " " -Ba(N03h G 51 K4o
" -NaJ c 44s 517 -Al2S3 E 174 M19 " " -Ni(N03) 2 •
" -KCl c R26 -FeS E 175 533 " 449 6Hp c 465 B26 " -KBr c 450 P6 -Ni2S c F30 " -AgCl D 21a 5Ja " 429 -KJ D 6S R26 " -Ni3S2 c H12 " -AgBr c 466 K1 ., 430 -RbCl c 451 R4 "
-Cu Cl c 431 T18 " -Ag] F 169 B29 .. -RbJ D 6g 514 " -An-CI c 443 us " "
-Ag2 S04 c 467 564 " "' -CsCl c 452 R4 -CdC12 c B30 -Ag2S B 112 54S " 491 " -AgCl c R26 "
-PbS c 6og 54S " 454 -CdJ2 c 496 B3o " -AgBr B111 P6 "
CuS04-Na2S04 c B23 " " -Cd(N03) 2 E 195 P4I 432
" -Cu Cl c 453 R4 -HgC12 E 1gS B30 -K2S04 c B23 " " 433
" -CuJ B 110 Q2 -HgBr2 E 201 B30
" CuCN-NaCN F 160 T18 -Ag2 S04 c 461 P27 -HgJz F 1SS Ps -KCN F 161 T18 " "
" " --AgN03 F 169 B29 "
-TlJ F 199 B29 AgF--ZnF2 E 1S5 VI4
" -HgCI2 E 197 B37 "
-Tl2S04 F 201 564 AgCl-LiCl A 94 53 "
-Hg}2 c 520 B37 " -TIN03 E 216 564
-Li2 S04 c 434 Lzs " -TlJ E 211 P27 "
-Pb(N03) 2 c 622 Gg " "
-LiN03 c434a 5Ja " -Tl2S04 c 544 P27 AgCN-NaCN E 1S2 T18
-NaCl A 95 BJO " -TIN03 c 554 B29 -KCN E 1S3 TI8 " " -NaN03 G 47 G22a " -Pb}2 D 94 G6 Zn0-B20 3 F ll " 170
" -KCl c 435 P6 Ag2S-As2S3 F 164 ]4 -AI20 3 E 1S4 W8
" .. -KBr c 436 P6 "
-Sb2 S3 F 165 ]4 -Na3AlF6 c 46S Hna "
" --KJ E 176 R26 "
-SiS2 166 M18a -Zr02 c 469 W6 --KN03 G 4s K1a -FeS c 541 "
" " 455 -ZnC12 c 47S F13 -RbCl c 5 JS -Cu Cl 456 us "
" 437 " ZnO·Fe20 3--CsCl D 66 57 --Cu2S B 112 54S " " NiO·Fe20 3 A 99 F2s "
-NH4Cl c 43S ]7 " -AgCI c 457 TI8
" -BeCI2 c 439 534 "
-AgBr c 45S T7 ZnF2-NaF c 470 P46
" -MgC12 c 440 MlS "
-ZnS c 4S1 F29 " -AgF E 185 V14
" -CaC12 c 441 M15
" -Tl2S D SJ H22 ZnC12-LiCI D 71b ]lSa
" -AlC13 F 162 K8
" -PbC12 G 5s U4 "
-Li2S04 C47oa ]1sa "
-A1Br3 G 49 P31 "
-PbS c 610 54S " -NaCl D 72 N11
" ~Cu CI c 442 52
3 Ag2 S · As2S3- " -Na2S04 F17oa ]lSb
" -Cu2 S c 443 us 3Ag2S·Sb·2 S3 B 113 ]4 "
-KCl F 171 N11 -AgBr B 1oS M18 -NH4Cl F H2 " 3Ag2S· Sb2S3- " 172
" -AgJ c 454 R26 "
-MgC12 c 471 MI5 " -Ag2 S c 457 T18 3Ag2S·As2S3 B 113 ]4 -CaC12 c 472 MIS " "
-Ag2 S04 c 459 D19 Ag2 S04-H2S04 F 167 K9 " -SrC12 D 73 58
" -AgN03 D 71a 5Ja
" -Li Cl E 177 LIS "
-BaC12 D 74 58 "
-CdC12 c 490 D19 " -Li2S04 E 1JS Lzs "
-MnC12 c 473 58 "
-CdS04 c 500 D19 " -Na2S04 A 97 NI
" -FeC12 c 474 F12
" -HgCl c 511 17 "
-K2S04 B 114 NI "
-FeC13 c 475 H14 "
-HgC12 c 516 B37 " -AgCl c 459 D19 "
-CoC12 c 476 Bs
Dietzell SdJ.olze
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. a) Binäre Systeme. 113 ~ Kennziffer Kennziffer Kennziffer
System für System für System für Daten 1 Lit. Daten 1 Lit. Daten 1 Lit.
ZnC12-CuCl c 477 H14 CdC12-Li2S04 c 486 L16 HgCl-AlC13 G 53 KB "
-ZnO c 478 F13 ,. -NaCl D 75 B75 " -Cu Cl c 510 ]7
" -ZnS04 D 74a ]15b
" -KCI F 176 B75 "
-AgCl c 511 17 "
-CdC12 c 492 H14 "
-RbCl F 177 DB HgC12-SbC13 c 512 KB "
-HgC12 G 54 58 -CsCl F 178 DB "
-Li Cl c 513 B16 -InC13 c 524 V13 " -NH1Cl F 179 H2 -NaCl D 78 B16 " " "
" -TICI F 194 K31 -BeC 2 c 487 534 "
-KCI F 182 B16 -SnC12 c 569 514 "
" " -MgC12 A 109 M15 "
-NH4Cl F 183 B16 "
-PbC12 B 127 U2 -CaC12 B 116 M15 " -AIC13 c 514 KB
-BiCl3 c 636 ]10 " -SrC12 c 488 ss -AlBr3 E 196 P31 " " " 2 KCl· ZnC12- " -BaC12 c 489 ss "
-MnC12 c 515 ss KCl-ZnS04 E 188 L22 "
-MnC12 A 110 517 " -AgCl c 516 B37
Zn (Cl0~2 · 6H20- " -FeC12 A111 F6
" -Ag] E 197 B37
Mg(C 0 4l2·6HP A 100 B26 " -CoC12 A 112 F1o
" -AgN03 E 198 B3o
-Cu Cl B 117 H14 -ZnC12 G 54 58 Zn (Cl04h · 6H20- " " B26 "
-AgCl c 490 D19 " -HgBr2 B 121 NB Mg(N03)2·6HP c 479
" -Ag2S04 E 190 DI9 " -HgJ2 c 521 B37
Zn (Cl04)2 · 6HP-"
-AgN03 c 491 B3o " -HgS04 c 522 P1
Mn (Cl04)2 · 6HP A 101 B26 "
-ZnC12 c 492 H14 " -TlCl F 195 511
Zn(Cl04)2·6HP- " -CdBr2 B 119 N2
" -Tl2S04 D 88 W3o
Co (CI04)2 · 6HP A 102 B26 " -Cd]2 c 498 N2
" -TIN03 F 202 B3o
Zn(Cl04h·6H20- " -CdS04 c 502 D19 "
-PbC12 c 602 D23 Ni(Cl04k6HP A 103 B26 "
-InC13 c 525 VI] HgBr-AlBr3 E 199 KB ZnBr2-AlBr3 G KB "
-TICI E 210 K32 HgBr2-NaBr F 184 BI6 52 -SnC12 c 570 517 -CdBr2 c 494 51 " -KBr F 185 B16 .. -PbC12 C 6o1 K3o " " -NHtBr F 186 B16 ZnS-FeS c 480 F29 " ,. -Ag2S c 481 F29
CdBr2-NaBr c 493 B76 "
-AIC 3 c 517 P31 "
-KBr F 18o B76 -AlBr3 E 200 KB ,. -PbS c 611 F29 " "
-AlBr3 E 191 KB "
-AgN03 E 201 B3o ZnS04-L~Cl E185a ]ISa
" -CuBr B 118 HI4
" -HgC12 B 121 NB
" -L12S04 C481a ]ISa "
-AgBr A 113 51 "
-Hg]2 B 122 R12 "
-NaCl F 173 L22 "
-ZnBr2 c 494 51 "
-HgS04 c 523 PI "
-Na2S04 F173a ]ISb "
-CdC12 B 119 N2 "
-Tl2S04 D 89 W3o "
-KCI E 186 L22 " -CdJ2 A 114 N2
" -TIN03 D 90 B]O
" -KBr E 187 WI7
" -TIN03 c 556 B3o
" -PbBr2 c 607 57
" -K2S04 F 174 W17 "
-PbBr2 C 6o6 SI HgJ2-J2 c 518 04
" -ZnC12 D 74a ]ISb CdJ2-NaJ c 495 B77
" -NaJ D 79 BI6
" -TICI E 209 WI7 -KJ D 76 B77 -KJ D So BI6 " " KCl-ZnS04-
" -Cu] B 120 HI4
" -NHd F 187 BI6 zKCl-ZnC12 E 188 L22
" -AgN03 c 496 B3o
" -AIJ3 E 202 N13 Zn (N03) 2 · 4 H 20- "
-CdF2 c 497 R36 "
-AgCl c 519 B37 NH4N03 c 482 B26 "
-CdC12 c 498 N2 "
-Ag] c 520 B37 Zn (N03)2 · 4 H 2Ö- "
-CdBr2 A114 N2 "
-AgN03 F 188 Ps Co (N03)2 · 4 H20 A 104 B27 " -HgJ2 A 115 57
" -CdJ2 A 115 57 Zn (N03) 2 · 4 H 20- CdS04-LiCl E 192 L16 "
-HgC12 c 521 B37 -HgBr2 B 122 RI2 Cd (NOah · 4 HP c 5°7 B27 " -Li2S04 c 499 L16 "
-N~S04 D 77 C6 " -HgS04 D 81 P1
Zn (N03h · 6 HP- " -Tl2S04 c 545 W3o -K2S04 F 181 es " NH4N03 c 483 B26 " -TIN03 c 557 Ps "
-AgCl c 500 D19 " Zn (N03) 2 · 6 H 20-"
-Ag2S04 c 501 DI9 HgS04-HgC12 c 522 PI Mg (N03) 2 · 6 H 20 A 105 B26 -CdC12 c 502 DI9 ,. -HgBr2 c 523 Pl
" Zn (N03) 2 · 6 H 20- Cd (N03)2-LiN03 c 503 P39 " -HgJ2 D 81 P1 Mn (N03h · 6 H 20 A 106 B26 -NaN03 c 504 P39 Als. S. 108.
" Zn (N03) 2 · 6HP- " -KN03 E 193 P4o Ga20 3-Al20 3 A 116 WS
Co(N03)2•6HP A 107 B26 "
-RbN03 E 194 P43 "
~In203 A 117 GI] Zn (N03) 2 · 6 H 20- "
-AgN03 E 195 P4I In-J2 G 55 T1o Ni(N03) 2 ·6HP A 108 B26 Cd (N03) 2 · 4 H20- In20 3-Ga20 3 A 117 GI]
Zn (N03) 2 · 6 H 20- Ca(N03)2·4Hp c 505 HS InCl3-NaCl E VI] 203 Cd (N03h · 4 HP c 508 P45 Cd (N03)2 · 4 HP- -AgCl E 204 VI] Co (N03)2 · 4 H 20 c so6 B27 " Zn (CN)2-KCN E 189 T18
" -ZnC12 c 524 VI]
CdO-BPa F 175 M9 Cd (N03h · 4 H20-"
-CdC12 c 525 V13 ,. -Na3AIF6 c 484 H11a Zn (N03)2 · 4 H 20 c 507 B27
" -PbC12 c 603 VI]
CdF2-NaF c 485 R36 Cd (N03)2 · 4 H20- Tl20-B20 3 F 189 CI2 -CdJ2 c 497 R36 Zn (N03)2 · 6 HP c 508 P45 " -V20s F 190 CJO " CdC12-LiCl B 115 DS HgCl-NH4Cl c 509 ]7 TlCI-LiCl c 526 5I5
Dietzel/ Smolze Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 8
114 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
TlCl-NaCl "-Na2S04 " -NaN03
" -KCI "-KJ " -K2S04 " -KN03
" -RbCl " -CsCl " -BeC12 " -MgCl2 ,, -CaC12
" -SrCl2 -BaC12
" -AIC13
" -MnCl2 " -FeC13
" -CuCI " -AgCI " -Ag2S04 " -ZnC12 " -ZnS04 " -CdC12
" -HgC12
" -TlBr " -TlJ " -Tl2S04 " -TlN03
" -SnC12
" -PbC12
" -PbBr2 " -BiC13
TlBr-KBr " -KN03 " -A1Br3
" -AgBr " -Ag2S04 " -TICI " -TIJ " -Tl2S04 " -TIN03
" -PbCl2
" -PbBr2 Tl]-] 2
"-KCI "-KJ "-KN03
"-AgJ " -Ag2S04 " -AgN03
" -TlCl " -TlBr " -Tl2S04 " -TIN03
Tl2S-As2S3
" -SiS2
" -Ag2S " -PbS
Tl2S04-NaCI " -Na2S04 " -NaN03
" -KCI " -K2S04 " -KN03 ,, -AgCI " -AgBr
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
c 527 515 C527a P6a C 528 N15 C 529 D2o E 205 T19 C 530 D2o C 531 N15 A 118 515 B 123 514 F 191 534 D 82 K31 E 206 K31 D 83 K31 C 532 K31 F 192 KB E 207 N7 E 208 525 D 84 52 D 85 563 F 193 563 F 194 K31 E 209 W17 E 210 K32 F 195 511 B 124 F 1 C 539 M18 c 546 563 C557a R29 F 210 K31 F 220 F1 F 226 F1 F 246 521
C 533 R25 C 534 R25 F 196 KB D 86 B15 F 197 B 15 B 124 F 1 B 125 M18 C 547- B15 C 558 R25 F 221 F1 F 227 F 1
C 535 F16 C 536 T 19 C 537 P4 C 538 P4 E 211 P27 F 198 P27 F 199 B29 C 539 M18 B 125 M18 C 548 P27 C 559 P4 F 2oo C11 G 56 Mlga D 87 H22 c 612 c 11
E211a P6a C539a P6a E211b L21a E 212 D2o C 540 D2o C 541 L11 c 542 563 c 543 BIS
System
Tl2S04-AgJ " -Ag2S04 " -AgN03 " -HgC12
" -HgBr2
" --HgJ2 " -TICI " -TlBr " -TlJ " -TIN03
TIN03-LiN03 " -NaCI " -Na2S04 " -NaN03
" -KCI " -KBr " -KJ " -K2S04 " -KN03 " -RbN03
" -CsN03
" -NH4N03 " -AgJ " -Ag2S04 " -AgN03 " -CdBr2 " -HgCl2 " -HgBr2
" -HgJ2 " -TICI " -TlBr " -TIJ " -Tl2S04 " -Tl2C03
" -Pb(N03)2 Tl 2C03-TIN03
6e02-Li2Ge03
" -N~Ge03 " -K2Ge03
Li2Ge03-Ge02
N~Ge03-Ge02 K 2Ge03-Ge02 GeC14-S02
" -AsC13
Sn-]2
SnC12-SbC13
" -NaCl " -KCl " -MgC12
" -CaC12
" -AIC13
" -MnC12 " -FeC12
" -CoC12
" -CuCI " -ZnC12
" -CdC12
" -TICl " -PbC12
SnC14-Cl2
" -Br2
" -12 " -PC13
" -AsCl3
" -SbC13
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
C 544 P 2 7 E 213 563 F 201 564 D 88 W3o D 89 W30 c 545 W30 c 546 563 C 547 B15 C 548 P27 A 122 564 C 549 B83 E213a N15 C549a L21a C 550 E12 E 214 B35 C 551 R25 E 215 P4 C 552 L11 C 553 R25 A 119 W4 A 120 w 4 A 121 B62 C 554 B29 c 555 564 E 216 564 c 556 B30 F 202 B3o D 90 B3o c ss7 Ps C557a R29 c 558 R25 C 559 P4 A 122 564 F 203 B84 C 623 Gg
F 203 F 204 F 205 F 206 F 204 F 205 F 206 c s6o c 561 F 207 E '217 c 562 F 208 c 563 c 564 F 209 c 565 c 566 c 567 c s68 c 569 c 570 F 210 A 126
c 571 c 572 c 573 c 574 c 575 c 576
B84 543 544 544 543 544 544 B6s 551a KJg KB RI RJ
M15 M15 KB 517 Fg Fg
H14 514 517 K31 K30
Bss B54 B54 P48 551a KB
Dietzel/ Smolze
System Kennziffer
für Daten 1 Lit.
SnCl4-AIC13 " -TiCl4
SnBr2-AlBr3
SnBr4-Br2
" -S2Br2
" -PBr3 " -AsBr3
" -SbBr3
" -A1Br3
" -SnJ4
SnJ4-12 " -AlJ3 " -SnBr4
SnS-Sb2S3
"-FeS " -PbS
c 577 A 123 F 211 c 578 c 579 C s8o c 581 C 582 c 583 B 126
c 584 c s8s B 126
D 91 c 586 A 127
Pb0-BP3 F 212 " -AIP3 D 92 " -Ti02 G 57 " -V20 5 F 213 " -F~03 F 214 " -CuO C 587 " -PbF2 C 589 " -PbCI2 F 222 " -PbBr2 F 228 " -PbJ2 F 231 " -PbS C 613 " -PbS04 F 238 " -Pb3(P04h F 239 "-2PbO·Asp5 F 215 " -PbCr04 F 241 " -PbMo04 E 232 " -PbW04 E 234 " -Bi20 3 F 245
2PbO-AsP5-PbO F 215 PbF2-NaF C 588
" -PbO C 589 " -PbC12 F 223 " -PbBr2 F 229 " -PbJ2 F 232 " -Pb3(P04) 2 E 226 " -Pb3(As04h E 228 " -Pb3(V04) 2 E 230
PbCl2-LiCl C 590 " -NaCI C 591 " -KCI F 216 " -K,S04 F 217 " -RbCl F 218 " -CsCl F 219 " -BeCl2 C 592 " -MgCl2 C 593 " -CaCl2 C 594 " -SrCl2 A 124 " -BaCl2 A 125 " -Li3V04 E 218 " -MnC12 C 595 " -FeC12 C 596 " --FeCl3 C 597 " -CoCl2 C 598 " -CuCl C 599 " -AgCl C 6oo " -Ag2 S G 58 " -ZnCl2 B 127 " -CdCl2 C 6o1 " -HgCl2 C 602
KB N6 KB B54 P48 P48 P48 P48 P48 R2 R13 N13 R2
V4 H1 V8
GJ G2 B17 A 15 K27 C31 512 RJI K25 K21 K28 ]3
A16 A15 ]3 ]3 ]3 B21 A15 P46 512 513 513 513 AB A 12 A16 F27 F27 U2 DI8 F27 G22 534 M15 5s 56 56
B88 517 Fg
H14 Fg P18 P18 U4 U2
K30 D23
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. a) Binäre Systeme. 115
Kennziffer Kennziffer Kennziffer System für System für System für
Daten! Lit. Daten! Lit. Daten! Lit.
PbC12-InCI3 c 603 V13 PbS04-PbCr04 A 140 ]3 PbF2 • 3 Pb3 (V04)2-"
-Tl Cl F 220 F1 "
-PbMo04 c 627 ]3 PbC12· 3Pb3(V04)2 A 139 A 16
" -TlBr F 221 F1
" -PbW04 c 632 ]3 PbC12 · 3 Pb3(V04)2-
" -SnC12 A 126 K30 Pb(N03h-N aN03 c 618 GB PbC12 • 3Pb3(P04)2 A 137 A 16 -PbO F 222 R31 -KN03 c 619 GB " "
" -PbF2 F 223 513
" -CsN03 C 620 P49 PbC12 • 3 Pb3(V04h-
" -PbBr2 F 230 ns -NH4N03 c 621 G10 PbC12 • 3 Pb3(As04)2 A 138 A16
" "
-Pb}2 E 221 ns -AgN03 c 622 Gg PbC12 • 3 Pb3(V04h-" "
-PbS c 614 T1B -TlN03 c 623 Gg PbF2 • 3 Pb3(VO 4h A 139 A 16 -PbS04 c 617 D1B "
" Pb3(P04h-Pb0 F 239 A 16 PbCr04-PbO F 241 ]3 "
-Pb3(P04) 2 E 227 AB " -PbF2 E 226 AB -PbS04 A 140 ]3 -Pb3(As04h E 229 A16 " " -PbC12 E 227 AB -PbMo04 c 628 ]3 -Pb3(V04)2 E 231 BBB " " " -Pb3(As04)2 A 129 A6 -PbW04 c 633 ]3 -BiC13 c 637 H14 " " " -Pb3(V04 )2 A 133 A 16 PbMo04-N~S04 c 625 B13 " PbBr2-LiBr c 604 G22 PbF2 • 3 Pb3(P04)2- " -N~Mo04 c 626 B13 "
-NaBr c 6os G22 PbC12 · 3 Pb3 (P04)2 A 128 A16 -PbO E 232 ]3 " "
-KBr F 224 G22 PbF2 • 3Pb3(P04)2- -PbS04 c 627 ]3 " -RbBr F 225 G22 A A6 -PbCr04 c 628 ]3 " PbF2 • 3Pb3 (As04)2 130 " -A1Br3 E 219 KB -PbW04 A 142 ]3 " PbF2 • 3 Pb3(P04)2- " "
-AgBr D 93 T2o -B4(Mo04 ) 3 c 639 Z1 -CdBr2 C 6o6 S1 PbF2 · 3 Pb3(V04)2 A 135 A 16 "
" PbW04-Na2S04 c 629 B14 "
-HgBr2 c 607 57 PbC12 · 3 Pb3 (PO 4)2- " -K2S04 c 630 B1B "
-TlCl F 226 F1 PbF2 · 3 Pb3(PO 4)2 A 128 A 16 -N~W04 c 631 B14 -TlBr F 227 F1 PbC12 · 3 Pb3(PO 4h- " " -K2W04 E 233 B1B -PbO F 228 K25 PbC12 • 3 Pb3 ( AsO 4}2 A A16 " " 131 -Ce2(W04)3 A 141 Z1 -PbF2 F 229 513 " " PbC12 · 3Pb3(P04)2- -PbO E 234 ]3 -PbC12 F 230 ns " " PbC!a · 3 Pb3(V04)a A 137 A16 -PbS04 c 632 ]3 -PbJ2 F 233 ns " " Pb3(As04)2-PbF2 E 228 A12 -PbCr04 c 633 ]3 -BiBr3 c 638 H14 " " -PbMo04 A 142 ]3 " -PbC12 E 229 A16 " Pb}2-K} E 220 K22 -Pb3(P04)2 A 129 A6 " -Bi2(W04) 3 c 640 Z1
" "
-Ag} D 94 G6 Pb3(As04)a- Bi-Cl2 F 242 E4 "
-PbO F 231 K21 Pb3 (V04)2 A 134 A 16 "-Br2 F 243 E4 "
-PbF2 F 232 513 PbF2 · 3 Pb3(As04)a- "-J2 F 244 K2o -PbC12 E 221 ns " PbF2 · 3 Pb3(P04)2 A A6 Bi20 3-Pb0 F 245 B21
" -PbBr2 F 233 ns 130
PbS-As2S3 D W1 PbF2 • 3Pb3(As04) 2 - BiC13-SbC13 G 6o 566 95 PbC12 · 3 Pb3 (AsO 4)2 A 132 A 16 -FeCl3 c 634 H14 -Sb2S3 F 234 ]4 " " PbF2 • 3 Ph3(As04)2- -Cu Cl c 635 H14 -SiS2 E 222 M1Ba " " A A 16 -ZnC12 c 636 ]10
" -Al2S3 F 235 M2o PbF2 • 3Pb3(V04) 2 136 " -FeS C 6o8 F2B PbC12 • 3 Pb3(As04)a- "
-TlCl F 246 521 " -PbC12 c 637 H14 " -Cu2S C 6og 545 PbC12· 3Pb3(P04)2 A 131 A 16 " " -AgCl G 59 U4 PbC12 • 3 Pb3(As04h-
BiBr3-AsBr3 A 143 P4B " -Ag2S c 610 545 PbF2· 3Pb3(As04h A 132 A 16 "
-SbBr3 A 144 P4B -ZnS c 611 F29 "
-AlBr3 E 235 KB " PbC12 · 3 Pb3(As04h- A 138 A 16 -PbBr2 c 638 H14 " -Tl2S c 612 Cn " "
-SnS A 127 VB PbC~ · 3 Pb3(V04)2 BiS-Sb2S3 A 145 Tl -PbO c 613 K2B Pb3 (V04h-LiCl F 240 BBB Bi2S3-Sb2S3 A 146 VJ " " -PbC12 c 614 T1B " -Li3V04 c 624 BBB -Bi2Te3 E 237 A12 -PbF2 E 230 A 16 "
PbS04-Li2S04 c 615 es " Bi2Se3-Ag2Se E 236 P17 "
-PbC12 E 231 BBB " -Na2S04 c 616 B14 -Pb3(P04). A 133 A16 Bi2Teg-Bi2S3 E 237 A12
-KCl F 236 D1B " " Pb3(V04h- MgaBiz(NOa)I2. "
-K2S04 E 223 D1B Pb3(As04)2 A 134 A16 24H20-"
-Na2Mo04 E 224 B13 Mg3Sm2(N03) 12 • -Na2W04 E 225 B14 PbF2 • 3 Pb3(V04)a-" PbF2 • 3 Pb3(P04) 2 A A 16 24H20 A 147 Q4 -K2W04 F 237 B1B 135 " Bi2(Mo04) 3 -PbMo04 1 C 639 Z1 "
-PbO F 238 ]3 PbF2 · 3 Pb3(V04) 2-
" -PbC12 c 617 D1B PbF2 -3Pb3(As04b A 136 A 16 Bi2(W04) 3-PbW04 C 640 Z1
Dietzel/ Sdlolze 8*
116 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
j 2-AsJ3-SbJ3
H 2 S04-H2SP7-HS03Cl H 2S20 7-H2S04-HS03Cl HS03Cl-H2SP7-H2S04 P20 6-Na20-Fe0
" -Fe0-Na20 AsJ3- ] 2-SbJ3
SbJ3-AsJa-J2 BP3-Li20-Al20 3
" -NaF-KF -KF-NaF
" " -" -KCl " -KCI-KF " -Al"03-Lip
LiP-B20 3-Al20 3
" -Al20 3-B20 3
LiOH -LiCI-KCl " -LiN03-NaN03
" - " -KN03 " -NaOH-NaN03
.. - " -Na2Cr04 " -NaN03-LiN03
" - " -NaOH " -KOH-KCl " - " -KN03
" - " -K2Cr04 " -KCI-LiCl ,, -" -KOH " -KN03-LiN03
,. - " -KOH ., -Li2Cr04-Na2Cr04 " - " -K2Cr04 " -Na2Cr04-NaOH " - " -Li2Cr04 " -K2Cr04-KOH " - " -Li2Cr04
LiF-LiCI-CaF2
"-NaF-KF " - " -RbF " - " -BeF2 " - " -MgF2 "-KF-NaF " -" -RbF " -" -MgF2
"-RbF-NaF ,, - ,, -KF " -BeF2-NaF " -MgF2-NaF ,, - ,, -KF " -CaF2-LiCl
LiCI-LiOH-KCI " -LiF-CaF2
" -Li2S04-NaCI " - " -KCl .. - " -CoCI2
" - " -AgCl " - " -ZnCI2 " - " -CdCI2 " -LiN03-NaCl " - " -AgCl " -NaCl-Li2S04 " - " -LiN03
" - " -KCl .. - " -RbCl " - " -CsCl " -KCl-LiOH " - " -L4S04
Kennziffer für
Daten I Lit.
b) Ternäre H 2 QI H 1 Lzs H 1 Lzs H 1 Lzs H 174 Oz H 174 Oz H 2 QI H 2 Ql H 132 C13 H 15 B4o H 15 B4o H 25 B4o H 25 B4o H 132 C13 H 132 C13 H 132 C13 H 17 U3 H 1o D16 H 48 DlS H 11 D16 H162a R14a H 10 D16 H 11 D16 H 24 U3 H 51 DlS H 166 R14 H 17 U3 H 24 U3 H 48 DlS H 51 DlS H164b R14a H 170 R14 H162a R14a H164b R14a H 166 R14 H 170 R14 H 88 B89 H 16 B33 H 63 D6 H 74 H4 H 76 B33 H 16 B33 H 64 D6 H 77 B44 H 63 D6 H 64 D6 H 74 H4 H 76 B33 H 77 B44 H 88 B89 H 17 U3 H 88 B89 H 3 Kz3 H 18 DI7 H 186 L17 H 190 LIS H2o1d ]Isa H 205 LI6 H 4 BS7 H19oa S1a H 3 K23 H 4 BS7 H 19 Sz8 H 66 RIS H 68 RIS H 17 U3 H 18 D17
System
Systeme. LiCI-KCI-NaCI
" - " -RbCI " -RbCl-NaCI " - " -KCl .. -CsCI-NaCl " -CaF2-LiF " - " -CaC12 .. -CaCI2-CaF2 , , -CoCI2-Li2S04 " -AgCI-Li2S04 " - " -LiN03 " -ZnCI2-Li2S04 " -CdCI2-Li2S04
Li2S04-LiCI-NaCI " - " -KCI " - " -CoCI2
" - " -AgCl " - " -ZnCI2 .. - " -CdC12 " -LiB02-K2S04 " -NaCI-LiCl " - " -N~S04 " -Na2S04-NaCl " -KCI-LiCl " - " -K2S04 " -K2S04-LiB02 " - " -KCI " -CoCI.-LiCl .. - " ·-coS04 " -CoS04-CoCI2 " -AgCI-LiCl " - " -Ag2SO " -Ag2S04-Agd " -ZnCI2-LiCI " - " -ZnS04 " -ZnS04-ZnCI2 " -CdCI2-LiCI " - " -CdSO " -CdS04-CdCI!
LiN03-LiOH-NaN03
" - " -KN03 " -LiCl-NaCl " - " -AgCl " -NaCI-LiCl " - " -NaN03 " -NaN03-LiOH " - " -NaCI " - " -KN03 " - " -Ca(N03)2 " - " -Cd(N03h " -KN03-LiOH " - " -NaN03
" - " -Ca(N03h " - " -Cd(N03}.
" - " -TIN03 " -NH4N03-AgN03 " -Ca(N03 )2-NaN03
" - " -KN03 " -AgCI-LiCl " - " -AgN03 " -AgN03-NH4N03 .. - .. -AgCI " -Cd(N03)2-NaN03
" - " -KN03 " -TIN03-KN03
LiB02-L4 SO 4- K2SO 4 " -K2S04-Li2S04
Dietzel/ Sd10lze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 19 Sz8 H 67 K6 H 66 RIS H 67 K6 H 68 RIS H 88 B89 H 96 B89 H 96 B89 H 186 LI7 H 190 LIS H19oa Sia H2o1d ]ISa H 205 LI6 H 3 K23 H 18 D17 H 186 LI7 H 190 LIS H2o1d ]ISa H 205 L16 H 42 B38 H 3 K23 H 8 Kz3 H 8 Kz3 H 18 DI7 H 45 DI7 H 42 B38 H 45 DI7 H 186 LI7 H 187 LI7 H 187 LI7 H 190 LIS H 196 LIS H 196 LlS H2o1d ]ISa Hzo3a ]Isa H203a ]lSa H 205 LI6 H 210 LI6 H 210 LI6 H 10 DI6 H 48 DIS H 4 BS7 H 190a Sla H 4 BS7 H 12 BS7 H 10 D16 H 12 BS7 H 49 CI6 H 104 LI4 H 212 .P39 H 48 DIS H 49 CI6 H 105 L13 H 213 P4o H 233 P44 H 198 Dz6 H 104 LI4 H 105 LIJ H19oa Sla Hzo1a S1a H 198 Dz6 H210a S1a H 212 P39 H 213 P4o H 233 P44
I HH 42 B38 42 B38
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. b) Ternäre Systeme. 117
System
LiB02-K2S04-KB02
" -KB02-K2 S04
" - " -K2W04 " -Li2W04-K2W04
" -K2W04-KB02 ,, - ,, -Li2W04
Na20-P20 5-Fe0 " -Ca0-Al20 3
" -A~03-Ca0 " -Fe0-P20 5
NaOH-LiOH-NaN03
" - " -Na2Cr04 " -Na2S04-K2S04 " -NaN03-LiOH " -KOH-K2S04 " -K2S04-Na2S04
- " -KOR " -Na2CrO~-LiOH
NaF-B20 3-K.F ,, -LiF-KF " -" -RbF " -" -BeF2
" - " -MgF2
" -NaCI-NaBr " - " -NaJ " - " -Na2S04
" - " -Na2C03
" - " -KCI " - " -KJ " - " -K2S04 " - " -CaF2
" - " -N~Cr04 " - " -K2Cr04 " --NaBr-NaCI " - " -KBr ,, ~ ,, -KJ " -NaJ-NaCl " - " -KJ " -N~S04-NaCI " - " -K2S04 " -NaN03-KN03 " -Na2C03-NaCI ,. - " -KCI " - " - K 2C03
" -KF-Bp3 ,, - ,, -LiF " -" -KCI ,, - ,, -KBr '' -,, -KJ " - " -K2S04 " -" -KN03
" - " - l{2C03
" -" -RbF " -" -MgO " -" -MgF. " - " -CaF2•
" - " -K2Cr04 " -KCI-NaCI " - " -Na2C03
" - " -KF " - " -KBr " - " -KJ " - " -K2S04 " - " -K2C03
" - " -K2Cr04 " -KBr-NaBr ,, - ,, -KF " - " -KCI ,, - '' -KJ
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 62 B38 H 62 B38 H 172 B38 H 173 B38 H 172 B38 H 173 B38 H 174 02 H 134 B86 H 134 B86 H 174 02 H 11 D16 H 162a R14a H 42b B32a H 11 D16 H 43a B32a H 42b B32a H 43a B32a H 162a R14a H 15 B4o H 16 B33 H 63 D6 H 74 H4 H 76 B33 H 5 P35 H 6 N4 H 9 M26 H 13 Vg H 20 P34 H 32 N4 H 42a M26a H 89 I3 H 163 R6 H 165 Rg H 5 P35 H 27 D21 H 32a D2oa H 6 N4 H 33 B45 H 9 M26 H 43 M25 H 49a N18 H 13 Vg H 21 V1o H 55 V11 H 15 B4o H 16 B33 H 26 P34 H 30 D21 H 37 B45 H 44 M25 H 51a N18 H 56 V11 H 65 D6 H 75 B12 H 78 B34 H 90 I3 H 166a D13a H 20 P34 H 21 V10 H 26 P34 H 3oa P35 H 38 N4 H 45a M3oa H 57 V10 H 167 Rg H 27 D21 H 30 D21 H 30a P35 H 4oa D2oa
System
NaF -KJ-NaCl " -" -NaBr " -" -NaJ ,, -,,-KF " -" -KCI " - "-KBr " -K2S04-NaCl " - " -Na2S04 ,, - ,, -KF " - " -KCI " -KN03-NaN03
,, - ,, -KF " - " -Na2C03 ,, - ,, -KF " - " -KCl " -RbF-LiF " - " -KF " -BeF2-LiF " -MgO-KF " -MgF2-LiF ,, - ,, -KF " - " -CaF2
" - " -BaF2
" -CaF2-NaCI ,, - ,, -KF " - " -MgF2
" - " -AIF3
" -BaF2-MgF2
" -Al20 3-NaaAIF6
" -AIF3-CaF2
" -NaaAlF6-AlP3
" -N~Cr04-NaCl " - " -K2Cr04 " --K2Cr04-NaCI " - " -KF " - " -KCl " - " -Na2Cr04
NaCI-LiCI-Li2S04 " - " -LiN03
" - " -KCI " - " -RbCl " - " -CsCI " -Li2S04-LiCI " - " -Na2S04 " -LiN03-LiCI " - " -NaNO~ " -NaF-NaBr " - " -NaJ •.. - " -N~S04 " - " -N~C03 ,, - " -KCl " -- " -KJ " - " -K2S04 " - " -CaF2
" - " -Na2Cr04 " - " -K2Cr04 " --NaBr-NaF " - " -NaJ " -NaJ-NaF " - " -NaBr " - " -KJ " -Na2S04-Li2S04
" - " -NaF " - " -MgS04 " - " -TICI " -NaN03-LiN03
" - " -AgCI " - " -TlCl " -N~C03-NaF
Dletzell Sdlolze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 32 N4 H 32a D2oa H 33 B45 H 37 B45 H 38 N4 H 40a D2oa H 42aM26a H 43 M25 H 44 M25 H 45a MJoa H 49a N18 H 51a N18 H 55 V11 H 56 V11 H 57 V1o H 63 D6 H 65 D6 H 74 H4 H 75 B12 H 76 B33 H 78 B34 H 92 G26 H 117 G25 H 89 I3 H 90 I3 H 92 G26 H 138 F4 H 117 G25 H 139 F33 H 138 F4 H 139 F33 H163 R6 H 17oa D13a H 165 R9 H 166a D13a H 167 Rg H 17oa D13a H 3 K23 H 4 B57 H 19 S28 H 66 R15 H 68 R15 H 3 K23 H 8 K23 H 4 B57 H 12 B57 H 5 P35 H 6 N4 H 9 M26 H 13 Vg H 20 P34 H 32 N4 H 42a M26a H 89 I3 H 163 R6 H 165 R9 H 5 P35 H 7 R5 H 6 N4 H 7 R5 H 34 R5 H 8 K23 H 9 M26 H 81 J 12 H 218a P6a H 12 B57 H19ob G22a H218b N15 H 13 Vg
118 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
NaCl-Na2C03-KCl ,, - ,, -CaC03
" - " -BaC03
" -Nao,B40 7-KC1 " -KCl-LiCl " -" -NaF " - " -Na2C03
" - " -Na2B 40 7
,, - '' -KJ " - " -MgC12
" - " -MgS04 " - " -CaC12
" - " -SrC12
" - " -BaC12
" - " -A1Cl3
" -" -AgN03
" - " -ZnC12
" - " -ZnS04 " -" -CdC12
" - " -PbC12
" -KJ-NaF " -" -NaJ " -" -KCl " -K2S04-NaF " -KN03-AgCl " -RbCl-LiCl " -CsCl-LiCl " -MgC12-KCl " - " -MgS04 " -MgS04-Na2S04
" - " -KCl " - " -MgCl2 " -CaF2-NaF " - " -CaC12 " -CaC12-KCl " - " -CaF2
" - " -BaC12
" - " -CeC13 " -CaC03-Na2C03
" -SrC12-KCl " - " -BaC12
" -BaC12-KCl " - " -CaC12
" - " -SrC12
" - " - BaC03
" - " -CeC13 ,, -BaC03-Na2CÜ3
" - " -BaC12 " -A1Cl3-KC1 ,, -CeC13-CaC12
" - " -BaC12 " -Nao,Cr04-NaF " -K2Cr04-NaF " -AgCl-NaN03
" - " -KN03 " -AgN03-KCl " -ZnC12-KCl " -ZnS04-KCl " -KCl.ZnS04-2KCl·ZnC12 " -CdClz-KCl " -T1Cl-Na2S04 " - " -NaN03 " -PbC12-KCl
NaBr-NaF-NaCl ,, - ,, -KBr ,, - ,, -KJ " -NaCl-NaF " - " -NaJ " -NaJ-NaCl
Kennziffer für
Daten J Lit.
H 22 K23 H 110 N1o H131a B2oa H 23 52o H 19 528 H 20 P34 H 22 K23 H 23 520 H 39 R5 H So j12 H S2 B48 H 93 542 H 113 542 H 119 G4 H 142 P29 H 196a G22a H 202 N11 H 203 L22 H 206 B75 H 24S F27 H 32 N4 H 34 R5 H 39 R5 H 42a M26a H190d G22a H 66 R15 H 6S R15 H So j12 H S5 ]12 H S1 ]12 H S2 B48 H S5 ]12 H S9 13 H 97 13 H 93 542 H 97 13 H 122 B43 H 143 N12 H 110 N1o H 113 542 H 124 V12 H 119 G4 H 122 B43 H 124 V12 H131b B2oa H 144 N12 H131a B2oa H131b B2oa H 142 P29 H 143 N12 H 144 N12 H 163 R6 H 165 Rg H19ob G22a H 19od G22a H 196a G22a H 202 N11 H !W3 L22 H 204 L22 H 206 B75 H21Sa P6a H21Sb N15 H 24S F27 H 5 P35 H 27 D21 H 32a D2oa H 5 P35 H 7 R5 H 7 R5
System
NaBr-NaJ-KF ,, - ,, -KBr '' - '' -KJ " -Na2C03-KBr " -KF-NaJ " -KBr-NaF ,, - ,, -NaJ " - " -Na2C03
" - " -CdBr2
" -KJ-NaF " -" -NaJ " -CdBr2-KBr
NaJ-NaF-NaCl ,, - '' -KJ " -NaCl-NaF " - " -NaBr ,, - ,, -KJ " -NaBr-NaCl " - " -KF " - " -KBr ''- '' -KJ " -Na2C03-KJ " -KF-NaBr " -KBr-NaBr " -KJ-NaF " -" -NaCl " -" -NaBr " - " -Na2C03
N a2S04-L4S04-NaCl " -Na0H-K2S04 " -NaF-NaCl " - " -K2S04 " -NaCl-Li2S04
" - " -NaF " - " -MgS04 " - " -TlCl " -NaN03-Na2Cr04
" - " -TlCl " - " -TlN03 " -K2S04-NaOH " - " -NaF " - " -MgS04 " - " -CaS04 " - " -CuS04 " -MgS04-NaCl " - " -K2S04 " - " -CaS04 " -CaS04-K2S04
" - " -MgS04 " -Na2Cr04-NaN03 " -Na2Mo0,1-Nao,W04 " - " -PbMo04 " -Nao, W04-Na2Mo04 " - ,. -PbW04 " -CuS04-K2S04 " -TlCl-NaCl " - " -NaN03
" - " -Tl2S04 " - " -TlN03 " -Tl2S04-T1Cl " - " -TlN03 " -TlN03-NaN03
" - " -TlCl " - " -Tl2S04 " -PbS04-PbMo04 " - " -PbW04 " -PbMo04-Nao,Mo04 " - " -PbS04 " -PbW04-Na2W04
Dietzell Smolze
I Kennziffer für
I Daten 1 Lit.
H 16a D2oa H 2S R5 H 35 R5 H 29 N16 H 16a D2oa H 27 D21 H 2S R5 H 29 N16 H 2oS B76 H 32a D2oa H 35 R5 H 2oS B76 H 6 N4 H 33 B45 H 6 N4 H 7 R5 H 34 R5 H 7 R5 H 16a D2oa H 2S R5 H 35 R5 H 36 N16 H 16a D2oa H 28 R5 H 33 B45 H 34 R5 H 35 R5 H 36 N16 H S K23 H 42b B32a H 9 M26 H 43 M25 H S K23 H 9 M26 H S1 ] 12 H 21Sa P6a H 164 R8 H 21Sc L21a H 232a L21a H 42b B32a H 43 M25 H S3 ]12 H 99 B22 H 1S9 B23 H S1 ]12 H S3 j12 H 101 M27 H 99 B22 H 101 M27 H 164 R8 H 171 B6o H 264 B13 H 171 B6o H 266 B14 H 1S9 B23 H 21Sa P6a H 21Sc L21a H 22Sa P6a H 24oa L21a H 22Sa P6a H 244a L21a H 232a L21a H 24oa L 21a H 244a L21a H 265 B13 H 26S B14 H 264 B13 H 265 B13 H 266 B14
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. b) Ternäre Systeme. 119
System
Na2S04-PbW04-PbS04 NaN02-NaN03-KN03
" -KN02-KN03
" -KN03-NaN03
" - " -KN02 NaN03-LiOH-LiN03
" - " -NaOH " -LiN03-LiOH " - " -NaCl " - " -KN03
" - " -Ca(N03) 2
" - " -Cd(N03h " -NaOH-LiOH " -NaF-KN03
" -NaCl-LiN03
" - " -AgCl " - " -TlCl " -Na2S04-Na2Cr04
" - " -TlCl " - " -TlN03
" -NaN02-KN03
" -KCl-AgCl " -KN03-LiN03
" - " -NaF " - " -NaN02
" - " -NH4N03 " - " -Mg(N03) 2
" - " -Ca(N03)z " - " -Sr(N03)z " - " -Ba(N03)z " - " -TlCl " - " -TlN03
" - " -Pb(N03)z " -NH4N03-KN03
" - " -AgN03
" -Mg(N03) 2-KNOa " - " -Ca(N03) 2
" -Ca(N03)z-LiN03
" - " -KN03
" - " -Mg(N03) 2
.. - " -Sr(N03)z " - " -Pb(N03) 2
" -Sr(N03)z-KN03
" - " -Ca(N03) 2
" - " -Pb(N03) 2
" -Ba(N03) 2-KN03
" - " -AgN03
" - " -Pb(N03)z " -Na2Cr04-Na2S04 " -AgCl-NaCl " - " -KCl .. - " -AgN03
" -AgN03-NH4N03
" - " -Ba(N03)z " - " -AgCl " - " -TlN03 " -Cd(N03) 2-LiN03
" -TlCl-NaCl " - .. -Na2S04
" - " -KN03
" - " -TlN03
" -TlN03-Na2S04
" - " -KN03
" - " -AgN03
" - " -TlCl " -Pb(N03h-KN03
" - .. -Ca(N03)z " - " -Sr(N03)z " - " -Ba(N03) 2
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 268 H 50 H 53 H 50 H 53 H 10 H 11 H 10 H 12 H 49 H 104 H 212 H 11 H 49a H 12 H19ob H218b H 164 H 218c H232a H 50 H 19oc H 49 H 49a H 50 H 70 H 87 H 106 H 114 H 129 H 22o H 234 H 258 H 70 H 199 H 87 H 107 H 104 H 106 H 107 H 115 H 260 H 114 H 115 H 261 H 129 H 201 H 262 H 164 H19ob H 190C H2o1b H 199 H 201 H2o1b H 236 H 212 H218b H 218c H 220 H24ob H232a H 234 H 236 H24ob H 258 H 260 H 261 H 262
B14 As As As As D16 D16 D16 B57 C16 L14 P39 D16 N1B B57
Gzza N15 RB
L21a L21a As
Gzza C16 N1B As ]11 ]13 ]13 P42 H7 N15 L12 LB ]11 P37 ]13 ]13 L14 ]13 ]13 LJO LJO P42 LJO LJO H7 K4o LJO RB
Gzza Gzza Gzza P37 K4o Gzza
P9 P39 N15 Lz1a N15 N15 Lz1a L12 P9
N15 LB LJO LJO LJO
System
Na2C03-NaF-NaCl " - " -KCl " - " -K2C03 " -NaCl-NaF " - " -KCl " - " -CaC03
" - " - BaC03 " -NaBr-KBr " -NaJ-KJ " -NaCN-NaCNO " -KCl-NaF " - " -NaCl " - " -K2C03
" - " -BaCl. " -KBr-NaBr " - " - K 2C03
" -KJ-NaJ " - " -K2C03
" -K2C03-NaF " - " -KCl " - " -KBr ,, - '' -KJ " - " -CaC03
" - " -BaTi03 " -CaC03-NaCl " - " - K 2C03
" - " -Na2Cr04 " -BaCl2-KCl " -BaC03-NaCl " -BaTi03-K2C03
,, -Na2Cr04-CaC03
NaCN-NaCNO-NazC03
NaCNO-NaCN-Na2C03
NazB40 7-KCl-NaCl K 20-Ca0-Al20 3
" -AlzÜ3-CaO KOH-LiOH-KCl
" - " -KN03
" - " -K2Cr04 " -NaOH-K2S04
" -KCl-LiOH " -K2S04-NaOH " -'--KN03-LiOH " -K2Cr04-LiOH
KF-B20 3-NaF " - " -KCl "-LiF-NaF " - " -RbF " - " -MgF2
" -NaF-B20 3
" - " -LiF " - " -KCl " - " -KBr ,, - '' -KJ " - " -K2S04 "- " -KN03
" - " - K 2C03
" - " -RbF " - " -MgO "- " -MgF2
" - " -CaF2
" - " -K2Cr04 " -NaBr-NaJ " -NaJ-NaBr " -KC1-B20 3
" - " -NaF "- " -KBr ,, - '' -KJ " - " -K2S04
Dietzel/ Sd10lze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
I H 13 V9 H 21 V 10 H 55 V11 H 13 V9 H 22 K23 H 11o N1o H131a Bzoa H 29 N16 H 36 N16 H 14 K39 H 21 V 10 H 22 K23 H 58 K23 H 120 519 H 29 N16 H 6o N16 H 36 N16 H 61 N16 H 55 V11 H 58 K23 H 6o N16 H 61 N16 H 111 N1o H 151 B 19 H 110 N10 H 111 N10 H 164a Wz1 H 120 519 H 131a Bzoa H 151 B19 H 164a W21 H 14 K39 H 14 K39 H 23 5zo H 135 BB5 H 135 BB5 H 24 U3 H 51 D15 H 166 R14 H 43a B3za H 24 U3 H 43a B32a H 51 D15 H 166 R14 H 15 B4o H 25 B4o H 16 B33 H 64 D6 H 77 B44 H 15 B4o H 16 B33 H 26 P34 H 30 D21 H 37 B45 H 44 Mzs H 51a N1B H 56 V11 H 65 D6 H 75 B1z H 78 B34 H 90 !3 H166a D13a H 16a Dzoa H 16a Dzoa H 25 B4o H 26 P34 H 31 P35 H 40 N4 H 46 Mz6
120 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
KF-KC1-K2C03
"- " -CaF2 ,, - ,, -BaF2
"-" -K2Cr04 " --KBr-NaF "- " -KCl ,. -KJ-NaF "-,. -KCl ,. -K2S04-NaF ,. - " -KCl ,. -KN03-NaF ,. -K2C03-NaF "- " -KCl "-RbF-LiF "- " -NaF "- ,. -MgF2
"- " -ThF4 "-MgO-NaF ,. -MgF2-LiF "- " -NaF "- " -RbF "-CaF2-NaF ,)- ,, -KF "-BaF2-KCl "-ThF4-RbF " -K2Cr04-NaF "- " -KCl
KC1-B20 3-KF " -LiOH-LiCl "- " -KOH " -LiCl-LiOH " - " -Li2S04 " - " -NaCl " -" -RbCl " -LilS04-LiCl ,. - " -K2S04 "-NaF-NaCl "- " -Na2C03
"- " -KF "- " -KBr ,, - ,, -KJ " - " -K2S04 " - " -K2C03
" - " -K2Cr04 " -NaCl-LiCl " - " -NaF " - " -Na.lC03
" - " -Na2B 40 7
,. -" -KJ " - " -MgC12
" - " -MgS04 " - .. -CaC12
" - ,. -SrC12
" - " -BaC12
" - " -AlC13
" - " -AgN03
" - " -ZnC12
"- " -ZnS04 " - " -CdC12
" - " - PbC12 " --NaN03-AgCl " -Na2C03-NaF " - " -NaCl " - " -K2C03
" -· " -BaC12 " -Na?B40 7-NaCl "-KOH-LiOH " -KF-B20 3 ,, - ,, -NaF
Kennziffer für
Daten J Lit.
H 59 V9 H 91 13 H 116 B3 H 168 R7 H 30 D21 H 31 P35 H 37 B45 H 40 N4 H 44 M25 H 46 M26 H 51a N18 H 56 V11 H 59 V9 H 64 D6 H 65 D6 H 79 D13 H 161 D11 H 75 B12 H 77 B44 H 78 B34 H 79 D13 H 90 13 H 91 13 H 116 B3 H 161 D11 H 166a D13a H 168 R7 H 25 B4o H 17 U3 H 24 U3 H 17 U3 H 18 D17 H 19 528 H 67 K6 H 18 D17 H 45 D17 H zo P34 H 21 V10 H 26 P34 H 3oa P35 H 38 N4 H 45a M3oa H 57 V1o H 167 R9 H 19 528 H zo P34 H 22 K23 H 23 52o H 39 R5 H So ]12 H 82 B48 H 93 542 H 113 542 H 119 G4 H 142 P29 H 196a G22a H 202 N11 H 203 L22 H zo6 B75 H 248 F27 H 19oc G22a H 21 V10 H 22 K23 H 58 K23 H 120 519 H 23 52o H 24 U3 H 25 B4o H 26 P34
System
KCl-KF-KBr ,, -,, -KJ " -" -K2S04 " -" -K2C03
" -" -CaF2 --" -BaF2
" -" -K2Cr04 " -KC103-KN03 "-KBr-NaF "- " -KF ,, - ,, -KJ " - " -K2S04 "-KJ-NaF " -" -NaCl ,, -,,-KF " - "-KBr "-" -AgJ "-" -TlJ " -K2S04-Li2S04 "- " -NaF ,, - ,, -KF " - " -KBr " - " -MgS04 " - " -CaS04 " - " -TlCl " -KN03-KC103
" - " -KH2P04 " - " -AgCl " - " -TlCl " -KH2P04-KN03
"-~C03-NaF " - " -N~C03 ,, - ,, -KF " --RbCl-LiCl " - " -CsCl " -CsCl-RbCl " -MgC12-NaCl " - " -MgS04 " - " -CaC12
" - " -BaC12 " -MgS04-NaCl " - " -K2S04 " - " -MgC12 "-CaF2-KF " - " -CaC12 " -CaC12-N aCl " - " -MgC12 ,, - ,, -CaF2
" - " -CaS04 " - " -PbC12 " -CaS04-K2S04 " - " -CaC12 " -SrC12-NaCl " - " -BaC12 "-BaF.-KF " -- " ·-BaC12
" -BaC12-NaCl " - " -Na.C03
" - " -MgC12 " - " -SrC12
" - " -BaF2 " -AlC13-NaCl " -K2Cr04-NaF "- " -KF " -CuCl-CuC12 " -AgCl-NaN03
"- " -KN03
" - " -AgJ "-AgJ-KJ
Dietzel/ s molze
Kennziffer für
Daten Lit.
H 31 P35 H 4o N4 H 46 M26 H 59 V9 H 91 13 H 116 B3 H 168 R7 H 52 P7 H 3oa P35 H 31 P35 H 41 R5 H 47 G11 H 38 N4 H 39 R5 H 40 N4 H 41 R5 H 192 Rz6 H 224 T19 H 45 D17 H 45a M3oa H 46 M26 H 47 G11 H 84 ]12 H 1oo ]15 H 219 D2o H 52 P7 H 54 B46 H 19oe K1a H 221 B35 H 54 B46 H 57 V1o H 58 K23 H 59 V9 H 67 K6 H 69 K6 H 69 K6 H So ]12 H 86 ]12 H 95 15 H 121 V1 H 82 B48 H 84 ]12 H 86 ]12 H 91 13 H 98 13 H 93 542 H 95 15 H 98 13 H 103 ]15 H 249 U1 H 1oo ]15 H 103 ]15 H 113 542 H125 V12 H 116 B3 H 127 B3 H 119 G4 H 120 519 H 121 V1 H 125 V12 H 127 B3 H 142 P29 H 167 R9 H 168 R7 H 188 F24 H 19oc G22a H 19oe K1a H 193 R26 H 192 R26
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. b) Ternäre Systeme. 121
System
KCl-AgJ-AgCl " -AgN03-NaCI " -ZnCI2-NaCl " - " - PbCl2 " -ZnS04-NaCl " -CdCl2-NaCl " - " -PbCl2 " -TICI-K2S04
" - " -KN03
" - " -TIJ " -TIJ-KJ " - " -TlCl " -PbCl2-NaCl " - " -CaCl2
" - " -ZnCl2
" - " -CdCl2 KCI03-KCI-KN03
" -KN03-KCI " - " -AgN03
KBr-NaF-NaBr ,, - ,, -KF " - " -KCl " - " -KJ " -NaBr-NaF " - " -NaJ " - " -Na2C03
" - " -CdBr2
" -NaJ-NaBr " -Na2C03-NaBr " - " -K2C03 "-KF-NaF " -" -KCI " -KCl-NaF " - " -KF " - " -KJ " - " -K2S04 " -KJ-NaF " - "-KCI " -K2S04-KCI " -KN03-TlBr " -K2C03-Na2C03
" -CdBr2- N aBr " -TlBr-KN03
KJ-NaF-NaCl "- " -NaBr "- " -NaJ ,,- ,, -KF "- " -KCl "- " -KBr "-NaCl-NaF " - " -NaJ "- " -KCI " -NaBr-NaF "- " -NaJ "-NaJ-NaF "- " -NaCl "- " -NaBr " - " -Na2C03
" -Na2C03-NaJ " - " -K2C03 "-KF-NaF "-" -KCI "-KCl-NaF "- " -NaCl "- " -KF ,, - ,, -KBr "- " -AgJ " - " -TIJ "-KBr~NaF
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 193 H 196a H 202 H 251 H 203 H 206 H 252 H 219 H 221 H 225 H 224 H 225 H 248 H 249 H 251 H 252 H 52 H 52 H 197 H 27 H 30 H 30a H 4oa H 27 H 28 H 29 H 208 H 28 H 29 H 6o H 30 H 31 H 30a H 31 H 41 H 47 H 40a H 41 H 47 H 223 H 6o H .208 H 223 H 32 H 32a H 33 H 37 H 38 H 4oa H 32 H 34 H 39 H 32a H 35 H 33 H 34 H 35 H 36 H 36 H 61' H 37 H 40 H 38 H 39 H 40 H 41 H 192 H 224 H 4oa
R26 G22a N11 U2
L22 B7S T4
D2o B35 T19 T19 T19 F27 U1 U2 T4 P7 P7
D2s D21 D21 P3S D2oa D21 Rs
N16 B76 Rs
N16 N16 D21 P3S PJS P3S Rs G11
D2oa Rs G11 R2s N16 B76 R25 N4
D2oa B4s B4s N4
D2oa N4 Rs Rs
D2oa Rs B45 Rs Rs
N16 N16 N16 B45 N4 N4 Rs N4 Rs R26 T19
D2oa
System
KJ-KBr-KCl " -K2C03-Na2C03
"-AgJ-KCl "-TIJ-KCI
K2S04-Li2S04-LiB02
" - " -KCI " -LiB02-Li2S04
" - " -KB02
" -NaOH-Na2S04
" - " -KOH " -NaF-NaCl " - " -Na2S04 ,, - ,, -KF " - " -KCI " -NaCl-NaF " -Na2S04-NaOH " - " -NaF " - " -MgS04 " - " -CaSO<t " - " -CuS04 " -KOH-NaOH " -KF-NaF " -" -KCI " -KCl-LizS04 " - " -NaF ,, -,, -KF " - " -KBr " - " -MgS04 " - " -CaS04 " - " -TICI " -KBr-KCl " -KN03-K2Cr04
" - " -TlCl " - " -TIN03 " -KB02-LiB02
" -MgS04-NazS04
" - " -KCI " - " -CaS04 " -CaS04-Na2S04
" - " -KCI " - " -MgS04 " -K2Cr04-KN03
" -K2W04-PbW04 " -CuS04-Na2S04 " -TlCl-KCl " - " -KN03
" - " -Tl2S04 " - " -TIN03 " -Tl2S04-TIC1 " - " -TIN03
" -TIN03-KN03
" - " -TICI " - " -Tl2S04 " -PbS04-PbW04 " -PbW04-K?W04
" - " -PbS04 KN02-NaN02-KN03
" -KN03-NaN02
KN03-LiOH-LiN03
" - " -KOH " -LiN03-LiOH " - " -NaN03
" - " -Ca(N03h " - " -Cd(N03) 2
" - " -TIN03
" -NaF-NaN03 ,, - ,, -KF " -NaCl-AgCl " -NaN02-NaN03
Dietzell Smotze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 41 RS H 61 N16 H 192 R26 H 224 T19 H 42 B3B H 45 D17 H 42 B3B H 62 B3B H 42b B32a H 43a B32a H 42a M26a H 43 M2s H 44 M2s H 45a M3oa H 42a M26a H 42b B32a H 43 M2s H 83 j12 H 99 B22 H 189 B23 H 43a B32a H 44 M2s H 46 M26 H 45 D17 H 45a M3oa H 46 M26 H 47 G11 H 84 ]12 H 1oo ]1S H 219 D2o H 47 G11 H 169 RB H 222 R29 H 235 L11 H 62 B3B H 83 j12 H 84 ]12 H 102 M28 H 99 B22 H 1oo ]1S H 102 M2B H 169 RB H 267 B1B H 189 B23 H 219 D2o H 222 R29 H 229 D2o H 241 R29 H 229 D2o H 245 L11 H 235 L11 H 241 R29 H 245 L11 H 269 B1B H 267 B1B H 269 B18 H 53 As H 53 As H 48 DIS H 51 DIS H 48 DIS H 49 CI6 H 105 LI] H 213 P4o H 233 P44 H 49a N 18 H 51a N18 H 19od G22a H 50 As
122 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
KN03-NaN02-KN02
" -NaN03-LiN03 ,, - ,, -NaF " - " -NaN02
" - " -NH4N03 " - " -Mg(NOah " - " -Ca(N03) 2
" - " -Sr(N03) 2
" - " -Ba(N03) 2
" - " -TlCl " - " -TlN03
" - " -Pb(N03h " -KOH-LiOH " -KF-NaF " -KCl-KCl03
" - " -KH2P04 " - " -AgCl " - " -TlCl " -KCl03-KCl " - " -AgN03 " -KBr-TlBr " --K2S04-K2Cr04 " - " -TlCl " - " -TlN03 " -KN02-NaN02
" -KH2P04-KCl " - " -NH4H 2P04 " -RbN03-Cd(N03h " -NH4N03-NaNOa " - " -NH4H 2P04 " - " -AgN03 " - " -Pb(N03) 2 " -NH4H 2P04-KH2P04 " - " -NH4N03 " -Mg(N03) 2-NaN03
" - " -Ca(N03h " -Ca(N03) 2-LiN03
" - " -NaN03 " - " -Mg(N03)2 " - " -Ba(N03) 2
" -Sr(N03h-NaN03 ., - " -Ba(N03) 2 " -Ba(N03) 2-NaN03 " - " -Ca(N03) 2 " - " -Sr(N03) 2 " -K2Cr04-K2S04 " -AgCl-NaCl " - " -KCl " - " -AgN03 " -AgN03-KCl03
" - " -NH4N03
" - " -AgCl " - " -Cd (NOah " -- " - TlN03 " -Cd (N03) 2-LiN03
" - " -RbN03
" - " -AgN03 " -TlCl-NaN03
" - " -KCl " - " -K2S04 " -" -TlN03 " -TlBr-KBr " - " -TlN03 " -TlN03-LiN03
" - " -NaN03
" - " -K2S04 " - " -AgN03 " - " -TlCl " - " -TlBr
Kennziffer Kennziffer für System für
Daten 1 Lit. Daten I Lit. --1-----------------------+---~----1
H 53 H 49 H 49a H so H 70 H 87 H 106 H114 H 129 H 220 H 234 H 258 H 51 H 51a H 52 H 54 H 19oe H 221 H 52 H 197 H 223 H 169 H 222 H 235 H 53 H 54 H 71 H 214 H 70 H 72 H 2oo H 259 H 71 H 72 H 87 H 108 H 105 H 1o6 H 1o8 H 130 H 114 H 131 H 129 H 130 H 131 H 169 H19od H 19oe H 201C H 197 H 2oo H 201C H 215 H 237 H 213 H 214 H 215 H 220 H 221 H 222 H 242 H 223 H 243 H 233 H 234 H 235 H 237 H 242 H243
As C16 N1B As ]11 ]13 ]13 P42 H7 N15 L12 LB
D15 N1B P7
B46 K1a B35 P7
Dzs Rzs RB Rzg L11 As B46 B46 P43 ]11 B46 Bsg G10 B46 B46 ]13 ]13 L13 ]13 ]13 Lg P42 L10 H7 Lg L10 RB
Gzza K1a K1a Dzs Bsg K1a P41 PB P4o P43 P41 N15 B35 R29 B35 Rzs Rzs P44 L12 L11 PB
B35 Rzs
KN03-Pba04-Pb (N03) 2
" -Pb(N03) 2-NaN03
" - " -NH4N03
" - " -Pb30 4 KH2P04-KCl-KN03
" -KN03-KCl " - " -NH4H 2P04 " -NH~H2P04-KN03
K 2C03-NaF-Na2C03 ,, - ,, -KF " - " -KCl " -Na2C03-NaF " - " -KCl ,, - ,, -KBr ,, - ,, -KJ " - " -CaC03 " - -BaTi03 " -KF-NaF " -" -KCl " -KCl-NaF " - " -Na2C03
" -" -KF " -KBr-Na2C03
" -KJ-Na2C03 ,, -CaC03-Na2C03
" -BaTi03-Na2C03 KB02-LiB02-K2S04
" " -K2W04 " -K2S04-LiB02
" -K2W04-LiB02 RbF -LiF-NaF
,, -,, -KF " -NaF-LiF ,, - ,, -KF " -KF-LiF " - "-NaF " - "-MgF2
" - "-ThF4 " -RbCl-BaF2 " -MgF2-KF " -BaF2-RbCl " -ThF4-KF
RbCl-LiCl-NaCl " - " -KCl " -NaCl-LiCl " -KCl-LiCl " - " -CsCI " -RbF-BaF2 " -CsCl-KCl " - " -CaCl2
" - " -CdCl2 , , -CaCl2-CsCl " -BaF2-RbF " - " -BaCl2 " -BaCl2-BaF2
" -CdC12-CsCl RbN03-KN03-Cd (N03) 2
" -Cd (N03) 2-KN03 CsCI-LiCI-NaCI
" -NaCl-LiCl " -KCI-RbCI " -RbCl-KCl " - " -CaC12
" " -CdC12 " -CaCl2-RbCl " -CdCl?-RbCI
NH4Cl-NH4N03-NH4H 2P04 " -NH4H.P04-NH4N03
NH4N03-LiN03-AgN03
Dietzel/ Sd:10Ize
H 263 H 258 H 259 H 263 H 54 H 54 H 71 H 71 H 55 H 56 H 57 H 55 H 58 H 6o H 61 H111 H 151 H 56 H 59 H 57 H 58 H 59 H 6o H 61 H 111 H 151 H 62 H 172 H 62 H 172 H 63 H 64 H 63 H 65 H 64 H 65 H 79 H 161 H u6a H 79 H 116a H 161 H 66 H 67 H 66 H 67 H 69 H 116a H 69 H 94 H 207 H 94 H u6a H 127a H 127a H 207 H214 H214 H 68 H 68 H 69 H 69 H 94 H 207 H 94 H 207 H 73 H 73 H 198
Fz6 LB G1o Fz6 B46 B46 B46 B46 V11 Vll V10 V11 K23 N16 N16 N10 B19 V11 Vg V10 K23 Vg
N16 N16 N1o B19 B3B B3B B3B B3B D6 D6 D6 D6 D6 D6 D13 D11 B1a D13 B1a D11 R15 K6 R15 K6 K6 B1a K6 D12 DB D12 B1a B1a B1a DB P43 P43 R15 R15 K6 K6 D12 DB D12 DB B46 B46 Dz6
22 2721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhin weise. b) Ternäre Systeme. 123
System
NH4N03-NaN03-KN03
" - " -AgN03 " -KN03-NaN03
" - " -NH4H2P04 " - " -AgN03
" - " -Pb (N03) 2
" -NH4CI-NH4H 2P04 " -NH4H 2P04-KN03
" - " -NH4Cl " -AgN03-LiN03
" - " -NaN03
" - " -KN03 " -Pb(N03)2-KN03
NH4H 2P04-KN03-KH2P04
" - " -NH4N03 " -KH2P04-KN03 " -NH4Cl-NH4N03 " -NH4N03-KN03
" - " -NH4Cl Be0-Mg0-Al20 3
" - " -Zr02
" - " -Th02 " -Ca0-Zr02 ,, -AIP3-Mg0 " - " -Ti02 " - " -Zr02 " - " -Th02 ,, -Ce02-Zr02
" -Ti02-A~03 " -Zr02-Mg0 " - " -CaO " - " -Al20 3
" - " -Ce02 " -Th02-Mg0 " - " -Al20 3
BeF2-LiF-NaF " -NaF-LiF
MgO-NaF-KF " -KF-NaF " -Be0-Al20 3
" - " -Zr02
" - " -Th02 " -Ca0-Al20 3
" - " -Ti02
" -AIP3-Be0 " - " -CaO " - " -Cr20 3 " -Ti02-Ca0 " - " - Ti20 3 " -Zr02-Be0 " - " -Th02
" -Th02-Be0 " - " -Zr02 " -Cr20 3-Al20a " -Fe0-Fe20 3
MgF2-LiF-NaF " -" -KF " -NaF-LiF " - " -KF " - " -CaF2
" - " -BaF2
" -KF-LiF " - "-NaF " - "-RbF " -RbF-KF " -CaF2-NaF " - " -BaF2 " -BaF2-NaF " - " -CaF2
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 70 H 199 H 70 H 72 H 2oo H 259 H 73 H 72 H 73 H 19S H 199 H 2oo H 259 H 71 H 72 H 71 H 73 H 72 H 73 H 133 H 153 H 157 H 154 H 133 H 14S H 155 H 15S H 156 H 14S H 153 H 154 H 155 H 156 H 157-H 15S H 74 H 74 H 75 H 75 H 133 H 153 H 157 H 136 H 147 H 133 H 136 H 162 H 147 H 149 H 153 H 159 H 157 H 159 H 162 H 1So H 76 H 77 H 76 H 7S H 92 H 117 H 77 H 7S H 79 H 79 H 92 H 11S H 117 H 11S
I11 P37 I11 B46 B59 GJO B46 B46 B46 D26 P37 B59 GJO B46 B46 B46 B46 B46 B46 G3 L6 L6
R32 G3 L5 G3 G3 R32 L5 L6 R32 G3 R32 L6 G3 H4 H4 B12 B12 G3 L6 L6 557 B28 G3 557 W19 B28 I18
. L6 R32 L6 R32 W19 R18 B33 B44 B33 B34 G26 G25 B44 B34 D13 D13 G26 F32 G25 F32
System
MgC12-NaCl-KCl " - " -MgSO~ " -KCl-NaCl " - " -MgS04 " - " -CaC12
" - " - BaC12 " -MgS04-NaCl " - " -KCl " -CaC12--.-KCl " -BaC12-KCl
MgS04-NaCl-Na2S04 " - " -KCl " - " -MgC12 " -Na2S04-NaCl " - " -K2S04 " - " -CaS04 " -KCl-NaCl " - " -K2S04 " - " -MgC12 " -K2S04-Na2S04
" - " -KCl " - " -CaS04 " -MgC12-NaCl " - " -KCl " -CaS04-N~S04 " - " -K2S04
Mg (N03) 2-NaN03-KN03
" - " -Ca (N03) 2
" -KN03-NaN03
" - " -Ca (N03) 2 " -Ca(N03)z-NaN03
- -KN03 cao' .. :--Nap-Ai;oa
" -K20-AlzÜ3 .. -Be0-Zr02 " -Mg0-Al20 3
" - " -Ti02 " -CaF2-5Ca0-3AlP3
" - " -FeO " -Al20 3-Na20 " - " -K20 " - " -MgO " - " -Fe20 3 " -(3Al20a +N~0)-4CaO· Al20 3 • Fe2Ü 3
CaO-CaO · AIP3-4 CaO · AIPa · Fe2Ü 3
Ca0-5 CaO · 3 Al20 3-CaF2 , , -5 CaO · 3 Al20 3-2 CaO · Fe20 3
" -Ti02-Mg0 " -Zr02- BeO " - " -Th02 " -Th02-Zr02 " -Fe--Fe20 3
" -FeO~CaF2 " -Fe20 3-Al20 3
" - " -Fe " -2 CaO · Fe20 3-5 CaO · 3Al20a
Ca0-4 CaO · A~03 • Fe.P3-
(3A1Pa+Naz0) Ca0-4 CaO · AIP3 • FeP3-
CaO-Al20a CaF2-LiF-LiCI
" -LiCI-LiF " - " -CaC12 " -NaF-NaCI ,, - ,, -KF " - " -MgF2
Dletzel/ Sdwlze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H So H S5 H So H S6 H 95 H 121 H S5 H S6 H 95 H 121 H S1 H S2 H S5 H S1 H S3 H 101 H S2 H S4 H S6 H S3 H S4 H 102 H S5 H S6 H 101 H 102 H S7 H 107 H S7 H 1oS H 107 H 10S H 134 H 135 H 154 H 136 H 147 H 137 H 175 H 134 H 135 H 136 H 17S
H 1S3
H 1S4 H 137 H 1S2 H 147 H 154 H 16o H 16o H 179 H 175 H 17S H 179
H 1S2
H 1S3
H 1S4 H SS H SS H 96 H S9 H 90 H 92
I12 I12 I12 I12 15 V1
I12 I 12 15 V1
I12 B48 I12 I12 I12 M27 B48 I 12 I12 I12 I 12
M 28 I12 I12 M27 M28 I13 I 13 I13 I13 I13 I13 B86 B85 R32 557 B28 E7 01
B86 B85 557 H6
E1o
M12 E7 570 B28 R32 R32 R32 M4 01 H6 M4
570
E1o
M12 B8g B89 B89 13 13
Gz6
124 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
CaF2-N aF-AlF3
" -NaCl-NaF " - " -CaC12 " -KF-NaF " - " -KCI " -KCl-KF " -- " -CaC12
" -MgF2-NaF " - " -BaF2 " -Ca0-5 CaO · 3 AlPa " - " -FeO " -CaC12-LiCl " - " -NaCI " - " -KCl " - " -Caa(P04)2 " - " -BaC~ ,, -Caa(P04) 2-CaC12
" -Ca (CN)2-CaCN2
" -BaF2-MgF2
" - " -BaC12 , , -BaC12-CaC12 ,, - ,, -BaF2 " -AlP3-NaaAlF6 ,. -5 CaO · 3 Al20 3-Ca0 " -AlF3-NaF " -Na3AlF6-Al20 3 " -FeO-CaO
CaC12-LiCl-CaF2
" -NaCl-KCl " - " -CaF2
" - " -BaC12
" - " -CeCI3 " -KCl-NaCl " - " -MgC12
" - " -CaF2
" - " -CaS04 " - " -PbC12 " -RbCl-CsCl " -CsCl-RbCl " -MgC12-KCI " -CaF2-LiCI " - " -NaCI " - " -KCl " - " -Caa(P04h " - " -BaC12 " -CaS04-KCl " -Caa (P04)"-CaF2 " -SrC12-BaC12
" -BaC12-NaCl " - " -CaF2
" - " -SrC12
" - " -CeC13 " -CeC13-NaCl " - " - BaC12 " -PbC12-KCI
CaS04-Na2S04-K2S04
" - " -MgS04 " -KCI-K2S04
" - " -CaC12 " -K2S04-Na2S04
" - " -KCl " - " -MgS04 " -MgS04-Na2S04 " - " -K2S04 " -CaC12-KCl
Ca (N03h-LiN03-N aN03
" - " -KN03 " -NaN03-LiN03
" - " -KN03
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 138 H 89 H 97 H 90 H 91 H 91 H 98 H 92 H 118 H 137 H 175 H 96 H .97 H 98 H 109 H 123 H 109 H 112 H 118 H 128 H 123 H 128 H 140 H 137 H 138 H 140 H 175 H 96 H 93 H 97 H 122 H 143 H 93 H 95 H 98 H 103 H 249 H 94 H 94 H 95 H 96 H 97 H 98 H 109 H 123 H 103 H 109 H 126 H 122 H 123 H 126 H 145 H 143 H 145 H 249 H 99 H 1o1 H 1oo H 103 H 99 H 1oo H 102 H 101 H 102 H 103 H 104 H 105 H 104 H 106
F4 13 13 13 13 13 13
G26 F32 E7 01
B89 13 13 N3 B91 N3 P26 F32 B91 B91 B91 P13 E7 F4 P13 01
B89 542 13
B43 N12 542 15 13 ]15 U1
D12 D12 15
B89 13 13 N3 B91 ]15 N3 527 B43 B91 527 N12 N12 N12 U1
B22 M27 ]15 ]15 B22 ]15
M28 M27 M28 ]15 L14 L13 L14 ]13
System
Ca (N03) 2-N aN03-Mg (N03 ) 2
" - " -Sr (N03) 2 " - " -Pb(N03) 2 " -KN03-LiN03
" - " -NaN03
" - " -Mg (N03) 2 " - " -Ba (N03 ) 2 " -Mg(N03)z-NaN03
" - " -KN03 " -Sr(N03) 2-NaN03 " -Ba (N03) 2-KN03 " -Pb(N03) 2-NaN03
Ca3 (PO 4 ) 2-CaF2-CaC12 ,, -CaCl,-CaF2
CaC03-N aCl-N a2C03
" -Na2C03-NaCl " - " -K2C03 " - " -Na2Cr04 " -K2C03-N~C03 " -Na2Cr04-Na2C03
" - " -CaCr04 " -CaCr04-Na2Cr04
Ca(CN) 2-CaCN2-CaF2 SrC12-NaCl-KCl
" - " -BaC12 " -KCI-NaCl " - " -BaC~ ,, -CaC12-BaC12 " -BaC12-NaCI " - " -KCl " - " -CaC~
Sr(N03) 2-NaN03-KN03
" - " -Ca(N03) 2 " - " -Pb(N03) 2 " -KN03-NaN03 " - " -Ba(N03) 2 " -Ca(N03) 2-NaN03 " -Ba(N03) 2-KN03 " -Pb(N03) 2-NaN03
BaF2-NaF-MgF2 " -KF-KCl " -KCI-KF " - " -BaC12 " -RbF-RbCl " -RbCI-RbF " - " -BaC12 " -MgF2-NaF " - " -CaF2 " -CaF2-MgF2
" - " -BaCl2 " -BaCl2-KCl " - " -RbCI " - " -CaF2
BaC~-NaCl-KCl " - " -CaC12
" - " -SrC12
" - " -BaC03
" - " -CeCl3 " -Na2C03-KC1 " -KCl-NaCl " - " -Na2C03
" - " -MgC12
" - " -SrC12
" - " -BaF2 " -RbCl-BaF2 " -MgC12-KCl " -CaF2-CaCl2
" - " -BaF2 " -CaC12-NaCl
Dietzel/ Sd10lze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 107 H 115 H 26o H 105 H 106 H 108 H 130 H 107 H 108 H 115 H 130 H 260 H 109 H 109 H 110 H 110 H 111 H 164a H111 H 164a H17ob H17ob H 112 H 113 H 124 H 113 H 125 H 126 H 124 H 125 H 126 H 114 H 115 H 261 H 114 H 131 H 115 H 131 H 261 H 117 H 116 H 116 H 127 H 116a H 116a H 127a H 117 H 118 H 118 H 128 H 127 H 127a H 128 H 119 H 122 H 124 H131b H 144 H 120 H 119 H 120 H 121 H 125 H 127 H 127a H 121 H 123 H 128 H 122
]13 LJO LJO L13 ]13 ]13 Lg ]13 ],13 LJO Lg LJO N3 N3 N1o NJO N1o W21 N1o W21 W21 W21 P26 542 V12 542 V12 527 V12 V12 527 P42 LJO LJO P42 LJO LJO LJO LJO G25 B3 B3 B3 B1a B1a B1a G25 F32 F32 Bg1 B3
B1a B91 G4 B43 V12
B2oa N12 519 G4 519 V1
V12 B3 B1a V1
B91 B91 B43
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. b) Ternäre Systeme. 125
System
BaC12-CaC12-CaF2
,. - " -SrC12
,. - " -CeC13 ,. -SrC12-NaCl ,. - ,. -KCl ,, - ,, -CaC12
" -BaF2-KCl ,. - " -RbCl " - " -CaF2
" -BaC03-NaCl " - " -BaTi03 " -CeC13-NaCl ,, - ,, -CaCl. ,, -BaTi03-BäC03
Ba(N03) 2-NaN03-KN03 " - " -AgN03 " - " -Pb(N03h " -KN03-NaN03 " - " -Ca(N03)2
" - " -Sr(N03)2
" -Ca(N03)2-KN03 " -Sr(N03)2-KN03
" -AgN03-NaN03 " -Pb(N03)2-NaN03
BaC03-NaCl-Na2C03 " - " -BaC12 " -Na2C03-NaCl " -BaC12-NaCl " - " -BaTi03
-BaTi03-BaC12
AIP3- B 20 3-Li20 " -Li20-B20 3
" -Na20-Ca0 ,. -NaF-Na3AlF6
" -K20-Ca0 " -BeO-MgO " - " -Ti02 ,, - ,, -Zr02
" - " -Th02
" -MgO-BeO " - " -CaO " - " -Cr20 3
" -Ca0-Na20 " - " -K20 " - " -MgO " - " -Fe20 3
" -CaF2-NaaAlF6 , , -Li3AlF 6-N aaAlF 6
,, -NaaAlF6-NaF " - " -CaF2
" - " - Li3AlF 6
" -Ti02-Be0 " -Zr02-Be0 " -Th02-Be0 " -Cr20 3-Mg0 " -MnO-FeO " -FeO-MnO " -Fe20 3-Ca0
(3Al20 3+Nap)-4 CaO · A~03 · Fe20 3-Ca0
Kp · AlPa-4 CaO · Al20 3 · Fe20 3-2CaO·F~03
CaO · A~03-4 CaO · AlPa · Fe,P3-
Ca0 5 CaO 3 Al20 3-Ca0-CaF2
" - " -2CaO-Fe20 3
" -CaF2-CaO ,, -2CaO-FeJ03-CaO
AlF3-NaF-CaF2
Kennziffer für
Daten [ Lit.
H 123 H 126 H 145 H 124 H 125 H 126 H 127 H 127a H 128 H131 b H 152 H 144 H 145 H 152 H 129 H 201 H 262 H 129 H 130 H 131 H 130 H 131 H 201 H 262 H 131a H131b H 131a H131b H 152 H 152 H 132 H 132 H 134 H 139 H 135 H 133 H 148 H 155 H 158 H 133 H 136 H 162 H 134 H 135 H 136 H 178 H 140 H 141 H 139 H 140 H 141 H 148 H 155 H 158 H 162 H 176 H 176 H 178
H 183
H 185
H 184 H 137 H 182 H 137 H 182 H 138
B91 527 N12 V12 V12 527 BJ B1a B91 B2oa B19 N12 N12 B19 H7 K4o L10 H7 L9 L10 L9 L10 K4o L10 B2oa B2oa B2oa B2oa B19 B19 C13 C13 B86 F33 B85 GJ L5 GJ GJ GJ 557 W19 B86 B85 557 H6 PIJ D24 F33 P13 D24 L5 GJ GJ
W19 H10 H10 H6
E1o
T6
System
AlF3-CaF2-NaF LiaAlF 6-AlP3-N a3AlF 6
Na3AlF6-NaF-Al20 3
" -CaF2-Al20 3 " -Al20 3-NaF " - " -CaF2
" - " -Li3AlF6
AlC13-KCI-NaCl Ce02- Be0-Zr02
CeC13-N aCl-CaC12
" - " -BaC12
" -CaC12-NaCl " - " -BaC12
" -BaC12-NaCl " - " -CaCl2
CeS-Ce2S3-C~02S TiP3-MgO-Ti02
" -Ti02-Mg0 Ti02- Be0-Al20 3
" -MgO-CaO " - " - Ti20 3 " -CaO-MgO " -A~03-Be0 " - TiP3-MgO " -MgO · Ti02-Ca0 · Ti02
" -V20 5-Pb0 " -MnO-FeO " -FeO-MnO " - " -Fe20 3
" -Pb0-V20 5
BaTi03-K2C03- N a2C03
" -BaC03-BaC12
Zr02-Be0-Mg0 " - " -CaO " - " -Al20 3
" - " -Ce02
" -MgO-BeO " - " -Th02 ,, -CaO-BeO " - " -Th02
" -A~03-Be0 " -Ce02-Be0 " -Th02-Mg0 " - " -CaO
Th02-Be0-Mg0 " - " -Al20 3
" -MgO-BeO " - " -Zr02 , , -Ca0-Zr02
" -Al20 3-Be0 , , -Zr02-Mg0 " - " -CaO
ThF4-RbF-KF V20 5-Ti02-Pb0 CrP3-A~03-MgO Li2Cr04-LiOH-Na2Cr04
" -Na2Cr04-LiOH " -K2Cr04-LiOH
Na2Cr04-LiOH-NaOH " - " -Li2Cr04 " -NaOH-LiOH " -NaF-K2Cr04 " -NaCl-NaF " -NaN03-Na2S04 ,, -Na2C03-CaC03
" -CaC03-Na2C03 " - " -CaCr04 " -Li2Cr04-LiOH
Dietzell S d10lze
Kennziffer für
Daten I Lit.
H 138 F4 H 141 D24 H 139 F33 H 140 PIJ H 139 F33 H 140 PI] H 141 D24 H 142 P29 H 156 R32 H 143 N12 H 144 N12 H 143 N12 H 145 N12 H 144 N12 H 145 N12 H 146 EI H 149 ] 18 H 149 ]18 H 148 L5 H 147 B28 H 149 ]18 H 147 B28 H 148 L5 H 149 ]18 H 150 551 H 247 B17 H 177 G21 H 177 G21 H 181 E8 H 247 B17 H 151 B19 H152 B19. H 153 L6 H 154 R32 H 155 G3 H 156 R32 H 153 L6 H 159 R32 H 154 R32 H 16o R32 H 155 G3 H 156 R32 H 159 R32 H 160 R32 H 157 L6 H 158 G3 H 157 L6 H 159 R32 H 16o R32 H 158 G3 H 159 R32 H 16o R32 H 161 Dn H247 B17 H 162 W19 H164b R14a H164b R14a H 170 R 14 H 162a R14a H 164b R14a H 162a R14a H 17oa D13a H 163 R6 H 164 RB H 164a W21 H 164a W21 H 17ob W21 H 164b R14a
126 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System
Na2Cr04-K2Cr04-NaF ,, -CaCr04-CaC03
K2Cr01-LiOH-KOH " - " -Li2Cr04 " -NaF-NaCl
-" -KF - " -KCl - " -Na2Cr04 -NaCl-NaF -KOH-LiOH -KF-NaF - "-KCl -KCl-NaF
,, -,, -KF " -K2S04-KN03
" -KN03-K2S04 " -Li2Cr04-LiOH " -Na2Cr04-NaF
CaCrO 4-CaC03-N a 2Cr0 4 ,, -Na2Cr04-CaC03
Na2Mo04-N~S04-N~ W04 " - " -PbMo04 " -N~W04-N~S01 " -PbMo04-N~S04
Li2W04-K2W04-LiB02 Na2W04-Na2S04-Na2Mo04
" - " -PbW04 " -NazMo04-Na2S04 " -PbW04-Na2S04
K2W04-LiB02-KB02 " - " -Li2W04 " -K~S04-PbW04 " -KB02-LiB02
" -Li2W04-LiB02 " -PbW04-K2S04
Mn0-Al20 3-Fe0 " -Ti02-Fe0 " -FeO-AlPa " - " -Ti02
Fe-Fe20 3-Ca0 Fe0-P20 5-Na20
" -NazO-PPs " -MgO-FeP3 " -CaF2-CaO " -AIP3-Mn0 " -Ti02-Mn0 " - " -FezOa " -MnO-AIPa " - " -Ti02 " -Fe20 3-Mg0 " - " -Ti02
Fe20 3-Mg0-Fe0 " -CaO-AIPa " - " -Fe " -AIP3-Ca0 " -Ti02-Fe0 " -Fe-CaO " -FeO-MgO " - " -Ti02
2 CaO · Fe20 3-5 CaO · 3 AIP3-Ca0 2 CaO · Fe20 3-K20 · Al20 3-
4 CaO · Alp3 • Fe20 3
4 CaO · Al20 3 • FeP3-
(3Al203+ Na20)-Ca0 4 CaO · Al20 3 • Fe20 3-
Ca0 · Al20 3-Ca0 4 CaO · Al20 3 • FeP3-
2 CaO · Fe20 3-K20 · AIP3
I Kennziffer für
1 Daten 1 Lit.
H 17oa H17ob H 166 H 170 H 165 H 166a H 167 H 17oa H 165 H 166 H 166a H 16S H 167 H 16S H 169 H 169 H 170 H 17oa H17ob H17ob H 171 H 264 H 171 H 264 H 173 H 171 H 266 H 171 H 266 H 172 H 173 H 267 H 172 H 173 H 267 H 176 H177 H 176 H177 H 179 H 174 H 174 H 1So H 175 H 176 H177 H 1S1 H 176 H177 H 1So H 1S1 H !SO H 17S H 179 H 17S H 1S1 H 179 H 1So H 181 H 182
H 1S5
H 1S3
H 1S4
H 1S5
D13a W21 R14 R14 R9
D13a R9
D13a R9 R14
D13a R7 R9 R7 RB RB R14
D13a W21 W21 B6o B13 B6o B13 B3B B6o B14 B6o B14 B3B B3B B1B B38 B38 B1B Hlo G21 H10 G21 M4 02 02 R1B 01
H10 G21 E8
H10 G21 R18 E8 R18 H6 M4 H6 E8 M4 R18 E8 570
T6
E10
M12
T6
System
CoC12-LiCl-Li2S04 " -Li2S04-LiC1 " - " -CoS04
CoS04-CoC12-Li2S04 Co(N03}2·4H20-Cd(N03}2·4H20-
Zn(N03)2 · 4 H 20 CuCl-CuC12-KCl
" -Cu2S-AgCl CuC12-CuCl-KCl Cu2S-CuCl-AgCl
" -Ag2S-AgCl " - " -PbS
CuS04-K2S04-N a2SO 4
AgCl-LiCl-Li2S04 " - " -LiN03 " -Li2S04-LiCl " - " -Ag2S04 " -LiN03-LiCI " - " -AgN03 " -NaCl-NaN03
" - " -KN03 " -NaN03-NaCl " - " -KCl " - " -AgN03 " -KCl-NaN03
" - "-KN03 " - " -AgJ " -KN03-NaCl " - " -KCl " - " -AgN03
" -Cu2S-CuCl " - " -Ag2S " -AgBr-AgJ " -AgJ-KCl " - " -AgBr " - " -HgJz " -Ag2S-Cu2S " - " -PbC12 " -Ag2S04-Li2S04 " - " -CdS04 " - " -Tl2S04 " -AgN03-LiN03
" - " -NaN03 " - " -KN03 " -CdC12-CdS04 " - " -PbC12 " -CdS04-Ag2S04 " - " -CdC12 " -HgC12-HgJ2
" -HgJ2-AgJ " - " -HgC12 " -T1Cl-Tl2S04 " -Tl2S04-Ag2S04 " - " -TlCl " -PbC12-Ag2S " - " -CdC12
AgBr-AgCl-AgJ " -Ag2S04-TIS04 " -T1Br-Tl2S04 " -Tl2S04-Ag,S04 " - " -TlBr
AgJ-KCl-KJ " - " -AgCl " -KJ-KCI " -AgCI-KCl " - " -AgBr " - " -Hg]2 " -AgBr-AgCl
Dietzel/ S<holze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 1S6 L17 H 1S6 L17 H 1S7 L17 H 1S7 L17
H 216 B27 H 1SS F24 H 191 U5 H 1SS F24 H 191 U5 H 195 U5 H 256 545 H 1S9 B23 H 190 L15 H 19oa 5Ja H 190 L15 H 196 L15 H 19oa 5Ja H 2o1a 5Ja H 19ob G22a H 19od G22a H19ob G22a H 19oc G22a H 201 b G22a H 19oc G22a H 19oe K1a H 193 R26 H 19od G22a H 190e K1a H 2o1c K1a H 191 U5 H 195 U5 H 194 G12 H 193 R26 H 194 G12 H 217 B37 H 195 U5 H 250 U4 H 196 L15 H 209 D19 H 226 563 H 201a 5Ja H2o1b G22a H 2o1c Kla H 211 D19 H 253 P3B H 209 D19 H 211 D19 H 21S B37 H 217 B37 H 218 B37 H 230 563 H 226 563 H 230 563 H 250 U4 H 253 P3B H 194 G12 H 227 B 15 H 231 B15 H 227 B15 H 231 B15 H 192 R26 H 193 R26 H 192 R26 H 193 R26 H 194 G12 H 217 B37 H 194 G12
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. b) Ternäre Systeme. 127
System Kennziffer
für Daten 1 Lit.
H 228 H 238 H 217 H 232 H 244 H 228 H 232 H 238 H 244 H 195 H 256 H 195 H 250 H 250 H 257 H 256 H 257 H 196 H 196 H 209 H 226 H 227 H 228 H 239 H 209 H 226 H 227 H 228 H 246 H 239 H 246 H 198 H2o1a H 1g6a H 199 H 201 H2o1b H 236 H 1g6a H 197 H 197 H 2oo H 201C H 215 H 237 H 198 H 199 H 2oo H 201 H 2o1a H2o1b H 201C H 238 H 239 H 215 H 240 H 236 H 237 H 238 H 239 H 240 H2o1d H2o1d H 203a H 202 H 202 H 251 H2o3a
P27 B29 B37 P27 B29 P27 P27 B29 B29 us 54S us U4 U4 U4 54S U4 LIS LIS DI9 563 BIS P27 564 DI9 563 BIS P27 564 564 564 D26 5Ia
G22a P37 K4o Gzza
P9 Gzza Dzs Dzs BS9 Kia P4I PB
Dz6 P37 BS9 K4o 5Ia
Gzza KJa B29 564 P4I Ps P9 PB B29 564 Ps
Jisa ]ISa ]ISa Nn Nn Uz
Jisa
System
2KCl·ZnCl2-KCl·ZnS04-NaCl ZnS04-Li2S04-ZnC12
" -KCl-NaCl " -ZnC12-Li2S04
KCl·ZnS04-zKCl·ZnC12-NaCl Zn (N03) 2 • 4 H 20-
Cd(N03)2·4H20-Co(N03) 2 • 4 HzÜ
CdC12-LiCl-Li2S04 " -Li2S04-LiCl " - " -CdS04 " -NaCl-KCl " -KCl-NaCl " - " -PbC12 " - RbCl-CsCl " -AgCl-CdS04 " - " -PbC12 " -CdS04-LizS04 " - " -AgCl " -TlCl-PbC12 " -PbC12-KCl " - " -AgCl " - ,. -TlCl
CdBr2-KBr-NaBr CdS04-Li2S04-CdC12
" -AgCl-Ag2S04
" - " -CdClz " -Ag?S04-AgCl " -CdC12-Li2S04 ,, - ,, -AgCl
Cd(N03)2-LiN03-NaN03
" - " -KN03 " -NaN03-LiN03
" -KN03-LiN03
" - " -RbN03
" - " -AgN03 " -RbN03-KN03 " -AgN03-KN03
Cd(N03lz·4H20-Zn(N03)z·4HzÜCo(N03) 2 ·4H20
HgC12-HgJ2-AgCl HgJ2-AgCl-AgJ
" - " -HgC12 " -AgJ-AgCl " -AgN03-TlN03
" -HgC12-AgCl " -TlN03-AgN03
Als. S. 125. TlCl-NaCl-Na2S04
" - " -NaN03 " -Na2S04-NaCl " - " -NaN03
" - " -Tl2S04 " - " -TlN03 " -NaN03-NaCl " - " -Na2S04 " - " -KN03
" - " -TlN03 " -KC1-K2S04
" - " -KN03
" - " -TlJ " -K2S04-KC1 " - " -KN03 " - " -Tl2S04 " - " -TlN03 " -KN03-NaN03 " - " -KCl " - " -K2S04
Dietzel/Sdwlze
Kennziffer für
Daten 1 Lit.
H 204 Hzo3a H 203 H 203a H 204
H 216 H 205 H 205 H 210 H zo6 H zo6 H 252 H 207 Hzu H 253 H 210 Hzu H 254 H 252 H 253 H 254 H zo8 H 210 H zog Hzu H 209 H 210 Hz11 H 212 H 213 H 212 H 213 H 214 H 215 H 214 H 215
H 216 H 218 H 217 H 218 H 217 H 240 H 218 H 240
H 218a Hz18b Hz18a H 218c Hzz8a Hz4oa Hz18b H z18c H 220 Hz4ob H 219 H 221 H 225 H 219 H zzz H 229 H 241
IH zzo H 221 H zzz
L22 ]ISa L22 ]ISa L22
B27 LI6 LI6 LI6 B7s B7s T4 DB DI9 P3B LI6 DI9 B49 T4
P3B B49 B76 LI6 DI9 DI9 DI9 LI6 DI9 P39 P4o P39 P4o P43 P4I P43 P4I
B27 B37 B37 B37 B37 Ps
B37 Ps
P6a NIS P6a Lzia P6a L2Ia NIS
L21a NIS NIS Dzo B3S TI9 Dzo R29 Dzo R29 NIS B3S R29
128 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System Kennziffer
für Daten Lit.
H 242 H 230 H 254 H 225 H228a H 229 H 230 H24oa H24ob H 241 H 242 H 254 H 223 H 223 H 243 H 231 H 243 H 224 H 225 H 224 H 232 H 244 H 225 H 232 H 244 H228a H244a H 229 H 245 H 226 H 230 H 227 H 231 H 228 H 232 H 226 H 227 H 228 H 246 H228a H 229 H 230 H 231 H 232 H244a H 245 H 246 H 233 H232a H24oa H244a H232a H 234 H 236 H24ob H 235 H 241 H 245 H 233 H 234 H 235 H 237 H 242 H 243 H 238 H 244 H 239 H 246 H 236
B35 563 B49 T19 P6a Dzo 563
L21a N15 R29 B35 B49 Rz5 Rz5 Rz5 B15 Rz5 T19 T19 T19 P27 B29 T19 P27 B29 P6a L21a Dzo L11 563 563 B15 B15 P27 P27 563 B15 P27 564 P6a Dzo 563 B15 P27
L21a L11 564 P44 L21a L21a L21a L21a L12 P9
N15 L11 R29 L11 P44 L12 L11 PB
B35 Rz5 B29 B29 564 564 Pg
System
TlN03-AgN03-KN03
" - " -Ag] " - .. -Ag2S04 .. - -HgJ2 .. -HgJ2-AgN03
.. -TIC1-Na2S04 " - " -NaN03
" - " -K.S04 " - " -KN03 " -TlBr-KN03
" -TlJ-AgJ " -Tl2S04-Na2S04 .. - " -K2S04 " - " -Ag2S04
PbO-V20 5- TiO~ Pba04-Pb(N03) 2-KN03 PbCl2-NaCl-KCl
" -KCl-NaCl " - " -CaC12
" - " -ZnC12
.. - " -CdCl2
.. -CaC12-KCl
.. -AgCl-Ag2S
.. - " -CdC12
.. -Ag2S-AgCl
.. -" -PbS " -ZnC12-KCl .. -CdCl2-KCl .. - " -AgCl .. - " -TICI " -TlCl-CdCl2
" -PbBr2-PbJ2
" -PbS-Ag2S PbBr2-PbCl2-PbJ2 Pb J 2-PbBr2-PbC12
PbS-Cu2S-Ag2S " -Ag2S-Cu2S .. - ., -PbC12
PbS04-Na2S04-PbMo04
" - " -PbW04 " -K2S04-PbW04 " -PbMo04-N~S04 " -PbW04-Na2S04
" - " -K2S04
Pb(N03h-NaN03-KN03
" - ". -Ca(N03) 2 .. - " -Sr(N03h " - " -Ba(N03) 2 " -KN03-NaN03
" - " -NH4N03 " - " -Pb30 4 " -NHtN03-KN03 " -Ca(N03) 2-NaN03 " -Sr(N03) 2-NaN03
" -Ba(N03) 2-NaN03 ,, -Pba04-KN03
PbMo04-N~S04-N~Mo0.1 " - " -PbS04 " -N~Mo04-Na2S04 " -PbS04-N~S04
PbW04-N~S04-Na.W04 ., - " -PbS04 " -K.S04-K2W04
" - " -PbS04 " -N~W04-N~S04 " -K2W04-K2S04 " -PbS04-N~S04 " - " -K2S0,1
Dietzel/ Sd10lze
Kennziffer für
Daten f Lit.
H 237 H 238 H 239 H 240 H 240 H24oa H24ob H 241 H 242 H 243 H 244 H 244a H 245 H 246 H 247 H 263 H 248 H 248 H 249 H 251 H 252 H 249 H 250 H 253 H 250 H 257 H 251 H 252 H 253 H 254 H 254 H 255 H 257 H 255 H 255 H 256 H 256 H 257 H 265 H 268 H 269 H 265 H 268 H 269 H 258 H 260 H 261 H 262 H 258 H 259 H 263 H 259 H 26o H 261 H 262 H 263 H 264 H 265 H 264 H 265 H 266 H 268 H 267 H 269 H 266 H 267 H 268 H 269
PB B29 564 P5 P5
L21a N15 R29 B35 Rz5 B29
L21a L11 564 B17 Fz6 F27 F27 U1 Uz T4 U1 U4 P38 U4 U4 Uz T4
P38 B49 B49 MB U4 MB MB 545 545 U4 B13 B14 B18 B13 B14 B18 LB LJO LJO LJO LB
G10 F26 G10 LJO LJO LJO Fz6 B13 B13 B13 B13 B14 B14 B18 B18 B14 B18 B14 B18
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. c) Reziproke Salzpaare. 129
System
Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3
c) Reziproke Salzpaare.
I Kennziffer
für Daten Lit.
Dietzell Sdlolze
System Kennziffer
für Daten 1 Lit.
K 34 P21 K 40 559 K 43 13 K 47 Nzo K 50 B2
K 55a B2oa K 54 56o K 58 En
K 71b G22a K72b ]15b K 76a P6a K 8oa Nz5 K 16 P28 K 6 D21 K 7 R5 K 1o R5
K 16a NIJ K 23 Nz6 K 8 B45 K 9 R5 K 1o R5 K 17 W14 K 24 NI6 K 1 K23
K 11a B32a K 12 M25 K 13 ]12 K 18 B5o
K 35 P22 K 40 559 K 48 549 K72b ]15b K 76a P6a K8ob L21a K 91 B13 K 92 B14 K 19 A5 K 2 DI6 K 3 B57
K 15a N18 K 15b N17 K 16 P28
K 16a N17 K 17 W14 K 18 B5o K 19 A5 K 30 B58 K 34 P21
K 35 P22 K 54 56o K 57 B51
K 59 E11 K 71 b G22a K 8oa N15 K8ob L21a
K 62 B2o K 21 Vn K 22 K23 K 23 N16
!)
130 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Kennziffer I Kennziffer System für System I für
Daten! Lit. 1 Daten! Lit.
Na.:,C03+ 2 KJ = K2C03+2Na} K 24 N16 KJ + TlN03 = TlJ + KN03 K 83 P4 Na2C03 + CaC12 = CaC03+ 2NaCl K 47 N10 K2S04 + 2 LiCl= 2 KCl+ Li2S04 Ku D17 N a2C03 + BaC12 = BaC03 + 2 N aCl K 55a B2oa K2S04 + 2 LiN03 = 2 KN03+ Li2S04 K 15 B93 Na2C03 + CaCr04 = Na2Cr04 + CaC03 K 6o W21 K2S04 + 2 LiP03 = 2 KP03+ Li2S04 K 20 B47 Na2B40 7+ 2 KF= K 2B40 7+ 2 NaF K 26 B41 K2S04 +2LiB02=2KB02+Li2S04 K 25 B38 Na.:,B40 7+ 2 KCl= K 2B40 7+ 2 NaCl K 27 B42 K2S04 +2Na0H=2KOH+Na2S04 K 11a B32a Na2B40 7+ CaS04 = CaB40 7+ Na2SÜ4 K 48 549 K2S04 + 2 NaF= 2 KF + Na2S04 K 12 M25 KOH+ Li Cl= KCl+ LiOH K 4 U3 K 2S04 +2NaCl=2KCl+Na2S04 K 13 ]12 KOH+ LiN03 = KN03 + LiOH Kq D15 K2S04 +2NaN03=2KN03+Na2S04 K 18 Bso 2KOH+Na2S04 =K2S04 +2NaOH K 11a B32a K2S04 + 2 RbCl= Rb2S04 + 2 KCl K 29 D17 2 KOH + Li2Cr04 = K 2Cr0 4 + 2 LiOH K 56 R14 K2S04 + 2 CsCl= Cs2S04 + 2 KCl K 32 D17 KF + NaCl= KCl+ NaF K 5 P34 K2S04 +2NH4N03 KF + NaBr= KBr+ NaF K 6 D21 = (NH4) 2S04 +2KN03 K 37 P24 KF+NaJ=KJ+NaF K 8 B45 K2S04 +MgCl2 =MgS04 +2KCl K 41 ]12 2 KF + Na2S04 = K2S04 + 2 NaF K 12 M25 K2S04 + CaCl2 = CaS04 + 2 KCl K 46 ]15 KF+NaN03 =KN03 +NaF K 15a N18 K 2S04 + Li2W04 = K2W04 + Li2S04 K 63 B39 2KF+Na2C03=K2C03+2NaF K 21 Vn K2S04 + CoCl2 = CoS04 + 2 KCl K 66 G14 2KF+Na2B40 7=K2B40 7+2NaF K 26 B41 K2S04 + 2TlCl=Tl2S04 + 2KCl Kn D2o 2 KF + CaCl2= CaF2 + 2 KCl K 44 13 K2S04 +2TlN03 =Tl2S04 +2KN03 K 84 Ln 2 KF + BaCl2= BaF2 + 2 KCl K 51 B3 K2S04 + PbCl2= PbS04 + 2 KCl K 89 D18 2 KF +Na2Cr04 = K 2Cr04 + 2 NaF K 56a D13a K 2S04 +PbW04 =PbS04 +K2W04 K 93 B18 KCl+ LiOH= KOH+ Li Cl K 4 U3 KN02+NaN03 = KN03 +NaN02 K 19 A5 2 KCl+ Li2S04 = K2S04 + 2LiCl Ku DIJ KN03+ LiOH= KOH + LiN03 K 14 D15 KCl+NaF=KF+NaCl K 5 P34 2KN03 +Li2S04 = K2S04 + 2LiN03 K 15 B93 KCl+NaBr=KBr+NaCl K 7 R5 KN03 +NaF=KF+NaN03 K 15a N18 KCl+NaJ=KJ+NaCl K 9 Rs KN03+ NaCl= KCl+ NaN03 K 15b N17 2KCl+Na2S04 =K2S04 +2NaCl K 13 ]12 KN03 + NaCl03 = KC103+ NaN03 K 16 P28 KCl+ NaN03 = KN03 + NaCl K15b N17 KN03 + NaBr= KBr+ NaN03 K 16a N17 2 KCl+ Na2C03 = K2C03+ 2 Na Cl K 22 K23 KN03 + NaJ = KJ + NaN03 K 17 W14 2KCl+Na2B40 7=K2B40 7+2NaCl K 27 B42 2KN03+N~S04= K2S04 + 2NaN03 K 18 B5o KCl+ RbBr= RbCl+ KBr K 28 W29 KN03+ NaN02 = KN02+ NaN03 K 19 As 2 KCl+ Rb2S04 = 2 RbCl+ K2S04 K 29 D17 KN03 + NH4Cl= NH4N03+ KCl K 36 B46 2 KCl+ Cs2S04 = 2 CsCl+ K2S04 K 32 D17 2KN03+ (NH4hS04 KCl+NH4N03=NH4Cl+ KN03 K 36 B46 =2NH4N03+K2S04 K 37 P24 KCl+ NH4H 2P04 = NH4Cl+ KH2P04 K 38 B46 2 KCl+ MgS04 = MgCl2+ K2S04 K 41 ]12 KN03+ NH4H 2P04
2 KCl+ CaF2= CaCl2+ 2 KF K 44 13 = NH4N03 + KH2P04 K 39 B46 2 KCl+ CaS04 = CaCl2+ K2S04 K 46 ]15 2 KN03 + BaCl2= Ba(N03h+ 2 KCl K 55 R28 2 KCl+ BaF2= BaC12+ 2 KF K 51 B3 2KN03+Na2Cr04=K2Cr04+2NaN03 K 57 s 51 2 KCl+ Ba(N03)2= BaCl2+ 2 KN03 K 55 R28 2 KN03+ Na.:,Cr20 7
2 KCl + N a2Cr20 7= K 2Cr20 7+ 2 N aCl K 58 En = K 2Cr20 7+ 2 NaN03 K 59 En 2 KCl+ CoS04 = CoC12 + K2S04 K 66 G14 2KN03+CaCr04=Ca(N03h+K2Cr04 K 61 C19 KCl+AgBr=AgCl+KBr K 67 P6 KN03 + AgCl= AgN03 + KCI K 71C K1a KCl+AgJ =AgCl+ KJ K 68 R26 KN03 + AgC103 = AgN03+ KC103 K 72 D25 KCl+ AgN03= AgCl+ KN03 K 71C K1a KN03 + TlCl= TlN03+ KCl K 81 B35 KCl+ TlJ =Tl Cl+ KJ K 76 T19 KN03 + TlBr= TlN03+ KBr K 82 R25 2 KCl+ Tl2S04 = 2 TlCl+ K 2S04 Kn D2o KN03 + TlJ = T1N03+ KJ K 83 P4 KCl+ T1N03 = Tl Cl+ KN03 K 81 B35 2 KN03 + Tl2S04 = 2 T1N03+ K 2S04 K 84 Ln 2 KCl+ PbS04 = PbC12+ K2S04 K 89 DI8 2 KP03 +Li2S04 = K2S04 + 2LiP03 K 20 B47 KC103+ NaN03 = KN03+ NaCl03 K 16 P28 KH2P04 +NH4Cl=NH4H 2P04 +KC1 K 38 B46 KC103+ AgN03= AgCl03+ KN03 K 72 D25 KH2P04 +NH4N03
B46 KBr+ NaF= KF + NaBr K 6 D21 =NH4H 2P04 +KN03 K 39 KBr+NaCl=KCl+NaBr K 7 R5 K4P20 7+2Na.:,Mo04 KBr+NaJ=KJ+NaBr K 1o R5 = 2 K2Mo04 + Na4P20 7 K 62 B2o KBr+ NaN03= KN03+ NaBr K 16a N17 K2C03 + 2 N aF = 2 KF + N a2C03 K 21 Vn 2 KBr+ Na2C03 = K2C03+ 2 NaBr K 23 N16 K2C03+2NaCl=2KCl+Na2C03 K 22 K23 KBr+ RbCl= RbBr+ KCl K 28 W29 K2C03+ 2 NaBr= 2 KBr+ Na2C03 K 23 N16 KBr+ AgCl= AgBr+ KCl K 67 P6 K2C03 + 2 NaJ = 2 KJ + Na2C03 K 24 N16 KBr+AgJ =AgBr+ KJ K 69 P6 2 KB02+ Li2S04 = K 2S04 + 2 LiB02 K 25 B38 KBr+ TlN03 = TlBr+ KN03 K 82 R25 2 KB02+ Li2W04 = K2W04 + 2 LiB02 K 64 B38 KJ+NaF=KF+NaJ K 8 B45 K2B40 7+ 2NaF= 2KF+Na2B40 7 K 26 B41 KJ + NaCl= KCl+ NaJ K 9 R5 K2B40 7+ 2NaCl= 2 KCl+Na2B40 7 K 27 B42 KJ + NaBr= KBr+ NaJ K 1o R5 2RbF + BaCl2 = BaF2 + 2RbCl K 51a Bia KJ+NaN03 =KN03 +NaJ K 17 W14 RbCl+ NaN03 = RbN03 + NaCl K 30 B58 2 KJ + Na2C03 = K2C03 + NaJ K 24 N16 RbCl+ KBr= RbBr+ KCI K 28 W29 KJ+AgCl=~gJ+KCl K 68 R26 2 RbCl+ K 2S04 = Rb2S0b+ 2 KCl K 29 D17 KJ+AgBr=AgJ +KBr K 69 P6 RbCl+ CsN03= CsCl+ R N03 K 32a Bs8a KJ + TlCl= TlJ + KCl K 76 T19 2 RbCl+ BaF2 = BaC12+ 2 RbF K51a B1a
DietzeiiSmolze
222721 Verzeichnis der Systeme und Literaturhinweise. c) Reziproke Salzpaare. 131
Kennziffer Kennziffer System für System für
Daten! Lit. Daten! Lit.
RbBr+ KCl= RbCl+ KBr K 28 Wzg BaF2 + 2 RbCl= BaCI2 + 2 RbF K 51a B1a Rb~S04+ 2 KCl= 2 RbCl+ K 2S04 K 29 D17 BaF2 + CaC12= BaC12+ CaF2 K 52 Bg1 RbN03+ NaCl= RbCI+ NaN03 K 30 BsB BaF2+ SrC12= BaC12+ SrF2 K 53 BJZ RbN03 + CsCl= CsN03+ RbCl K 32a Bs8a BaC12 + 2 LiF = BaF2+ 2 Li CI K49a B31a 2CsCl+ Li2S04 = Cs2S04 + 2LiCl K 31 D10 BaC12+ 2NaF= BaF2+ 2NaCl K 50 Bz 2 CsCl+ K 2S04 = Cs2S04 + 2 KCI K 32 D17 BaC12+ 2 NaN03= Ba(N03) 2 + 2NaCl K 54 56o CsCI+ RbN03 = CsN03+ RbCl K 32a Bs8a BaC12 + N a2C03 = BaC03 + 2 N aCI Kssa Bzoa Cs2S04 + 2 LiCl= 2 CsCI+ Li,S04 K 31 D1o BaC12+ 2 KF= BaF2 + 2 KCI K 51 BJ Cs2S04 + 2 KCl= zCsCl+ K2S04 K 32 DI7 . BaC12+ 2 KN03= Ba(N03) 2+ 2 KCI K 55 Rz8 CsN03 + RbCl= CsCI+ RbN03 K 32a Bs8a BaC12 + 2 RbF= BaF2 + 2 RbCI K 51a B1a NH4Cl+ LiN03 = NH4N03+ LiCI K 33 Pz3 BaC12+ CaF2 = BaF2 + CaC12 K 52 Bg1 NH4Cl+ NaN03= NH4N03+ NaCI K 34 Pz1 BaC12 + SrF2 = BaF2 + SrC12 K 53 BJZ NH4Cl+ KN03= NH N03+ KCI K 36 B46 Ba(N03h+ 2 NaCl= BaC12+ 2 NaN03 K 54 56o NH4Cl+KH2P04 =NR4H 2P04 +KC1 K 38 B46 Ba(N03h + 2 KCl= BaC12 + 2 KN03 K 55 Rz8 (NH4 ) 2S04 + zNaN03 BaC03 + 2NaCl= BaC12 + Na2C03 K ssa Bzoa
= 2NH4N03+ Na2S04 K 35 Pzz 2Li3(V04)+ 3PbCl2
(NH4 ) 2S04 + 2 KN03 = Pb3(V04 )2 + 6LiCI K go B88 = 2 NH4N03+ K2S04 K 37 Pz4 Li2Cr04 +2Na0H=Na2Cr04 +2LiOH Kssb R14a
NH4N03+ LiCl= NH4Cl+ LiN03 K 33 PZJ Li,Cr04 + 2 KOH= K 2Cr04 + 2LiOH K 56 R14 NH4N03+ NaCl= NH4Cl+ NaN03 K 34 Pz1 Na2Cr04 + 2 LiOH= Li2Cr04 + 2 NaOH Kssb R14a 2NH4Nü3 +Na2S04 Na2Cr04 + 2 KF = K 2Cr04 + 2 NaF Ks6a D13a
= (NH4) 2S04 +2NaN03 K 35 Pzz Na,Cr04+2KN03=K2Cr04+2NaN03 K 57 BSI NH4N03+ KCl= NH4CI+ KN03 K 36 B46 N a,Cr04 + CaC03= CaCrO 4 + N a,C03 K 6o Wz1 2 NH4N03+ K 2S04 Na,Cr,07+ 2 KCl= K2Cr20 7+ 2 NaCI K 58 E11
= (NH4) 2S04 +2KN03 K 37 Pz4 Na2Cr20 7 + 2 KN03 = K 2Cr20 7+ NH4N03+ KH2P04
+2NaN03 K 59 E11 =NH4H 2P04 +KN03 K 39 B46 K 2Cr04 + 2 LiOH= Li2Cr04 + 2 KOH K 56 R14
NH4H 2P04 + KCl= NH4Cl+ KH2P04 K 38 B46 K 2Cr04 + 2 NaF = Na2Cr04 + 2 KF Ks6a D13a NH4H 2P04 + KN03
K 2Cr04 +2NaN03
= NH4N03+ KH2P04 K 39 B46 =Na2Cr04 +2KN03 K 57 Bsz MgC12+Na2S04 =MgS04 +2NaCl K 40 5sg K 2Cr04 +Ca(N03) 2=CaCr04 +2KN03 K 61 C19 MgC12+K2S04 =MgS04 +2KCI K 41 ]12 K 2Cr20 7+ 2 NaCl= Na2Cr20 7+ 2 KCI K 58 E11 MgC12+ KCI· CaC12
K2Cr20 7+ 2NaN03
= CaC12+ KCI· MgC12 K 45 Is = Na,Cr20 7+ 2 KN03 K 59 E11
KCl·MgC12+ CaCI2 CaCr04 + Na2C03= Na2Cr04 + CaC03 K 6o Wz1
= KCl· CaCl2+ MgC12 K 45 Is CaCr04 +2KN03 =Ca(N03).+K2Cr04 K 61 C19 MgS04 +2NaCl=MgCI2+Na2S04 K 40 5s9 2Na2Mo04 + K4P207
MgS04 +2KCl=MgCl2+K2S04 K 41 ]12 =2K2Mo04 +Na4P20 7 K 62 Bzo CaF2+ 2 LiCl= CaCI2+ 2LiF K 42 B89 Na2Mo04 +PbS04=PbMo04+Na2S04 K 91 B1J CaF2 + 2 NaCl= CaCl2+ 2 NaF K 43 IJ 2 K2Mo04 + Na4P20 7
CaF2+ 2 KCl= CaCl2+ 2 KF K 44 IJ = 2Na2Mo04 + K4P20 7 K 62 Bzo CaF2 + SrCI2= SrF2 + CaCl2 K 49 B92 Li2W04 + K 2S04 = K 2W04 +Li2S04 K 63 B39 CaF2+ BaCl2= BaF2+ CaCI2 K 52 Bg1 Li2W04 + 2KB02= K 2W04 + 2LiB02 K 64 B38 CaCl2+ 2 LiF = CaF2+ 2 Li CI K 42 B89 Na2W04 + ~bS04= ~bW04+ Na2S04 K 92 B14 CaCl2+ 2NaF= CaF2 + 2NaCl K 43 IJ K2W04 +Lt2S04 =Lt2W04 + K 2S04 K 63 B39 CaCl2+ Na.2C03 = CaC03+ 2 NaCI K 47 N10 K 2W04 + 2LiB02 = Li2W04 + 2 KB02 K 64 B38 CaCl2+ 2 KF = CaF2+ 2 KCl K 44 IJ K 2W04 + PbS04 = PbW04 + K 2S04 K93 BI8 CaCl2+ K 2S04 = CaS04 + 2KCI K 46 ]15 CoCl2+ Li2S04 = CoS04 + 2LiCl K 65 L17 CaCl2+ KCl· MgCl2 CoCl2 + K2S04 = CoS04 + 2 KCl K 66 G14
= KCI· CaCl2 +MgCl2 K 45 Is CoS04 + 2 LiCl= CoCI,+Li2S04 K 65 LI? CaCI2+ SrF2 = SrCI2+ CaF2 K 49 B92 CoS04 +2KCl=CoCl2+K2S04 K 66 G14 CaCl2+ BaF2 = BaCl2+ CaF2 K 52 B91 2CuCI+Ag2S= 2AgCl+ Cu2S K 70 us KCI· CaCl2 + MgCl2 Cu2S+ 2 AgCl= Ag2S+ 2 Cu Cl K 70 us
= CaCl2 + KCl· MgCI2 K 45 Is 2AgCl+Li2S04 =Ag2S04 + 2LiCl K 71 LIS CaS04+Na2B407=CaB~7+Na2S04 K 48 549 AgCl+ LiN03 = AgN03 + Li CI K 71a 51a CaS04 +2KCl=CaCl2+ 2S04 K 46 ]15 AgCl+ NaN03 = AgN03 + NaCl K 71 b Gzza Ca(N03) 2+ K 2Cr04 = CaCr04 + 2 KN03 K 61 C19 AgCl+ KBr= AgBr+ KCI K 67 P6 CaC03+ 2 N aCl= CaCI2+ N a,C03 K 47 N1o AgCl+ KJ =Ag]+ KCl K 68 Rz6 CaC03+ N a2Cr0 4 = CaCr04 + N a2C03 K 6o Wzi AgCl+ KN03 = AgN03 + KCl K JlC Kia CaB40 7+Na2S04 =CaS04 +Na2B40 7 K 48 549 2AgCI+ Cu2S=Ag2S+ 2CuCl K 70 us SrF2+ CaCl2= SrCI2+ CaF2 K 49 B92 2AgCI+CdS04 =CdCl2+Ag2S04 K 74 D19 SrF2+ BaCl2= BaF2+ SrCl2 K 53 B32 . 2AgCI+Hgj2 =HgCl2+2AgJ K 75 B37 SrCl2+ CaF2 = SrF2+ CaCl2 K 49 B92 2AgCl+ Tl2S04 = 2TICI+Ag2S04 K 78 563 SrCl2+ BaF2 = BaCl2+ SrF2 K 53 B32 2 AgCl+ PbS= PbCl2+ Ag2S K 88 U4 BaF2+ 2LiCl= BaCI2+2LiF K49a B31a AgCI03+ KN03= AgN03+ KC103 K 72 Dzs BaF2+ 2 NaCl= BaCl2+ 2 NaF K 50 Bz AgBr+ KCl= AgCl+ KBr K 67 P6 BaF2 + 2 KCl= BaCl2+ 2 KF K 51 BJ AgBr+ KJ =Ag]+ KBr K 69 P6
Dietzel/ Sd10lze 9*
132 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
System Kennziffer
für Daten! Lit.
K 79 B15 K 6S R26 K 69 P6 K 75 B37 K So P27 K s5 B29 K 7o U5 K SS U4 K 71 L15 K 74 D19 K 7S 563 K 79 B15 K So P27 K S6 564
K 71a 51a K71b G22a K71c K1a K 72 D25 K s5 B29 K S6 564 K 72a ]15a K7zb]15b K 72a ]15a K72b ]15b K 73 L16 K 74 D19 K 73 L16 K 74 D19 K 75 B37 K 75 B37
K 76a P6a K Soa N15 K 76 T19 K 77 D2o K S1 B35 K 7S 563 K S7 F1
System Kennziffer
für Daten! Lit.
TlBr+KN03 =TlN03 +KBr K Sz R25 zT1Br+Ag2 S04=T~S04+zAgBr K 79 B 15 zT1Br+PbC12=PbBr2 +zTICI K S7 F1 TIJ+KCl=TlCI+KJ K 76 T19 TIJ + KN03 = TIN03 + KJ K S3 P 4 z TIJ + Ag2S04 = Tl2S04 + zAg] K So P 27 TIJ+AgN03 =TlN03 +AgJ K S5 B29 Tl2S04 +zNaCl=zTICI+Na2S04 K 76a P6a TJ2S04 +zNaN03 =zTIN03+Na2S04 K Sob L21a Tl2S04 +zKCl=zTICl+K2S04 K 77 D2o Tl2S04 + z KN03 = z TIN03 + K 2S04 K S4 L 11 Tl2S04 +zAgCl=zT1Cl+Ag2S04 K 7S 563 Tl2S04 +zAgBr=2TlBr+Ag2S04 K 79 B15 Tl2S04 +zAg]=2TlJ+Ag2S04 K So P27 Tl2S04 +zAgN03 =zTIN03 +Ag2S04 K S6 564 TIN03 + NaCl= TICl+ NaN03 K Soa N 15 2TIN03 +Na2S04 =Tl2S04 +2NaN03 K Sob L21a TIN03 + KCI= TI CI+ KN03 K S1 B 35 TIN03+KBr=TlBr+KN03 K Sz R25 TIN03+KJ=TlJ+KN03 K S3 P4 zTIN03+K2S04 =Tl2S04 +2KN03 K S4 L11 TIN03 +AgJ=TlJ+AgN03 K S5 B29 zTIN03+Ag2S04 =Tl2S04 +zAgN03 K S6 564 PbC12+K2S04 =PbS04 +zKCI K S9 D18 3PbCI2+2Lia(V04) = Pb3(V04h+ 6LiCI K 90 B 88 PbC12+Ag2S=PbS+2AgCI K SS U 4 PbC12 + z TlBr= PbBr2 + z TICI K S7 F 1
PbBr2 +2TICl=PbC12+zT1Br K S7 F1 PbS+ z AgCl= PbC12 + Ag2S K SS U 4 PbS04 +2KCl=PbCI2+K2S04 K S9 D18 PbS04+Na2Mo04=PbMo04+NazS04 K 91 B 13 PbS04 +Na2W04 =PbW04+Na2S04 K 92 B 14 PbS04 +K2W04 =PbW04 +K2S04 K 93 B18 Pb3(V04) 2+ 6LiCl= 3 PbCI2 + zLi3V04 K 90 B 88 PbMo04 +Na2S04 =PbS04 +Na2Mo04 K 91 B 13 PbW04 +Na2 S04 =PbS04 +Na2W04 K 92 B 14 PbW04 + K2S04 == PbS04 + K2W04 K 93 B 18
22 2122 Die Systeme.
A. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung ohne Temperaturminimum.
(Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%, bezogen auf die Komponente II. Abürzungen s. S. 9S, Literatur s. Tab. 222721.)
I I Fr oc II Frr
oc Bemerkungen
1 Kr -157.5 Ar -1S9,4 2 02 -21S,7 Ar -1S9,4 ML 10-21 Mol-%, -217,4 °C 3 Br2 -],3 Cl2 -102 4 DBr -S7,5 HBr -S6,9 Ur -152,9 °C, -179,6 °C,
Uu -156,3 °C, -159,5 °C,
Jz -1S3,4 oc
5 110,6 Br2 -7.3 MK Br2-BrJ und BrJ-] 2•
Ü 4S Mol-%, 42-42,S °C. Abb. 1, S. 1gS
Dletzel/ Sdwlze
222722 A. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung ohne Temperaturminimum. 133
I Fx II I Fn Bemerkungen oc oc
6 D2Se -66,g H 2Se -65,7 Ux -97,1 °C, -182,6 °C, Un -100,6 °C, -190,8 °C
7 H 2Se04 • 4H20 -50,5 H 2S04 ·4HzÜ -28,8 8 PBr5 108 S2Br2 -46 9 As >8oo p ,..._,6oo
10 AsBr3 30 PBr3 -40 Abb. 2, S. 198 11 AsBr3 30,8 AsC13 -16,2 12 AsJ3 141,5 PJa 61 ü 73.5 oc 13 SbBr3 go AsBr3 30 Abb. 2, S. 198 14 NaF 1005 NaOH 310 Ü go Mol-%, 365 °C. U n290 °C 15 NaCl 8o6 NaOH 310 Ü75Mol-%,36ooC. Un290°C 16 NaCN 562,5 NaCl 795 17 NazB.07 741 NaH2P04 -18 KF 857 KOR 380 Uu 265 °C 19 KN03 337 NaJ 670 Abb. 165, S. 239 20 K 2C03 8g6 K 2S04 1066 21 KCN 622 KCl 755 22 RbF 780 KF 856 23 RbCl 730 KCl 775 Abb. 174, S. 242 24 Rb2S04 8go K 2S04 1076 Abb. 174, S. 242 25 CsCl 629 RbCl 722 Abb. 38, S. zog 26 Cs2S04 86o K 2S04 1076 Abb. 175, S. 242 27 CsN03 414 RbN03 316 MK mehrerer Typen 28 NH4Cl 530 KCl 776 29 NH4 ] - KJ 682 30 NH4N03 16g CsN03 414 MK mehrerer Typen 31 NH4H 2P04 200 KH2P04 273 Abb. 182, S. 244 32 NH,CNS 146 KCNS 179 Ux 119,8 °C, 100 °C, go,2 °C,
Uu 143 °C 33 SrO 2430 CaO 2570 34 SrS04 1600 CaS04 1297 35 Sr(N03) 2 645 Ca(N03}z 561 36 BaBr2 855 SrBr2 65o 37 BaJ2 710 BaBr2 855 38 BaS04 1350 CaS04 1297 39 Ba(N03}2 595 Sr(N03) 2 645 40 K 2Ba(C03) 2 8oo Na2Ba(C03}z 74° 41 Ce(N03}a • 6HzÜ 51,4 La(N03) 3 • 6H20 66,5 42 Nd(N03) 3·6H20 64,1 Ce(N03} 3 • 6HzÜ 51,4 43 Mg3Sm2(N03) 12 • 92 Mg3Ce2(N03) 1z · 112
24HzO 24HzO 44 TiBr4 40 TiC14 -25
Max. 50 Mol-%, 318o °C 45 TiC 3140 TiN 2950 46 Th02 3050 Zr02 2687 47 NbC 3500 ZrC 3530 48 TaC15 216,5 NbCl5 204,7
Max. 20 Mol-%, 3940 °C 49 TaC 3890 ZrC 3530 so TaC 3890 HfC 388o Max. 20 Mol-%, '""'3940 °C 51 TaC 3890 NbC 3500 52 TaC 3890 TaN 3090 53 Cr20 3 2275 MgO 28oo MK mit Cra04 (?} 54 Cr20 3 2275 Al20 3 2045
Ux413 °C, Un235°C 55 NazCr04 792 Na2S04 885 56 K 2Cr04 971 K 2S04 1072
Ux666°C, Uus86°C, Abb. 3, 57 CaO·Cr20 3 2090 CaO·Alz03 16oo s. 198 58 K 2Mo04 926 K 2Cr04 978 59 K 2Mo20 7 484 K 2Cr04 978 6o K 2Mo20 7 484 K 2Cr20 7 398 61 K 2W04 894 K 2Cr04 971 Ux 575°C, Un 666°C 62 K 2W04 894 K 2Mo04 926 Ux 575 °C, Un 475 oc 63 U02 2875 Th02 >3200 64 Mn30 4 1560 MgO z8oo 65 Mn30 4 1560 Al20 3 2045 66 MnC12 650 MgC12 712 67 Mn(N03) 2 ·6H20 26 Mg(N03) 2 ·6H20 go 68 FeO --1370 MgO ,...",z8oo 6g FeO 1370 MnO 1785 Ü 15 Mol-%, 143o°C;
Abb. 11o, S. 223
Dietzel/Sdlolze
134 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr II Fu Bemerkungen oc oc
70 Na20·Fe20 3 1345 N~O-Al203 1420 71 Fe30 4 1600 MgO 28oo 72 Fe30 4 15g1 Mn30 4 1565 73 FeC12 674 MgC12 712 74 FeC12 677 MnC12 6go 75 CoO 1810 MgO 28oo 76 CoO 1810 FeO 1370 77 CoC12 722 MgC12 712 78 CoCl2 724 MnC12 64g 7g CoC12 730 FeCl2 677 So Co(Cl04) 2 • 6HP 1g1 Mg(Cl04k6H20 1g3 81 Co(Cl04)z · 6HP 1g1 Mn(Cl04h-6Hp 153 82 CoS 1060 FeS 1180 83 Co(N03) 2 ·6H20 56 Mg(N03) 2 • 6 HP 90 84 Co(N03)z · 6HP 56 Mn(N03) 2 ·6HP 26 85 NiO 1ggo MgO z8oo 86 NiO·F~03 5gO Mg0-Fe20 3 320 87 Ni(Cl04) 2 • 6HP zog Mg(Cl04) 2·6H20 1g3 88 Ni(Cl04) 2 • 6H20 20g Mn(Cl04) 2·6Hp 153 Sg Ni(Cl04) 2 • 6Hp zog Co(CIO 4}z · 6 H 20 191 go Ni(N03) 2 • 6HP 56 Mg(N03) 2 ·6H20 90 g1 Ni(N03) 2 ·6HP 56 Mn(N03) 2 ·6HP 26 gz Ni(N03}z • 6H20 56 Co(N03) 2 • 6Hp 56 g3 Cu0-Fe20 3 455 Ni0-Fep3 590 g4 AgCl 455 Li Cl 612 Ü 26 Mol-%, 468 °C g5 AgCl 455 NaCl 8o6 g6 AgBr 41g NaBr 766 97 Ag2S04 651 Na2S04 883 l!r 412 °C, Uu 235 °C 0 g8 AgN03 208 NaN03 308 ü zo Mol-%, 217,5 c. Ur
161 °C. Abb. 135, S. 230 ZnO·F~03 NiO-F~03 gg - 5gO
100 Zn(Cl04) 2 -6H20 163 Mg(Cl04) 2·6Hp 1g3 101 Zn(Cl04) 2 -6H20 163 Mn(Cl04) 2·6H20 153 102 Zn(Cl04) 2 ·6H20 163 Co(Cl04) 2 • 6HP 191 103 Zn(Cl04) 2 -6H20 163 Ni(Cl04) 2 • 6HP zog 104 Zn(N03) 2 • 4 H 20 45.5 Co(N03) 2 • 4 HP 83 105 Zn(N03) 2 • 6H20 36,5 Mg(N03) 2 ·6 H 20 go MitML 106 Zn(N 0 3) 2 • 6 H 20 36,5 Mn(N03Jz-6H20 26 MitML 107 Zn(N03) 2 • 6 HP 36,5 Co(N03) 2 • 6H20 56 MitML 108 Zn(N03) 2 • 6H20 36,5 Ni(N03) 2 • 6Hp 56 MitML log CdC12 563 MgC12 711 110 CdC12 568 MnC12 65o 111 CdC12 560 FeC12 674 112 CdC12 560 CoC12 724 113 CdBr2 575 AgBr 424 Instabile V 114 Cd}2 385 CdBr2 567 115 HgJ2 253 Cd}2 380 Ur 128°C 116 G~03 1740 Al20 3 2050 117 In20 3 >2ooo Ga20 3 1741 118 TICI 42g RbCl 716 119 TIN03 206 RbN03 3°5 120 TIN03 206 CsN03 4°7 121 TIN03 205 NH4N03 165 Ur 147°C, 8o°C; Un 126°C,
8 °C 122 TIN03 206 Tl2S04 631 ff 94 Mol-%, 222 °C;
Abb. 221, S. 260 123 SnC14 -36,2 TiC14 -24,8 124 PbC12 4g5 SrC12 872 125 PbC12 510 BaC12 955 126 PbC12 4g5 SnC12 250 127 PbS 1110 SnS 88o MK nur 53-100% bei Sgo °C 128 PbClz · 3 Pb3 (PO 4) 2 1156 PbF2 ·3Pb3(P04) 2 1098 12g Pb3(As04)2 1042 Pb3(P04) 2 101{ 130 PbF2 • 3 Pb3 (As04)z 1042 PbF2 ·3Pb3(P04) 2 10g8 131 PbC12 ·3 Pb3(As04)z 1140 PbC12 ·3 Pb3(P04) 2 1156 132 PbC12 • 3 Pb3(As04) 2 1140 PbF2 ·3Pb3(As04)z 1042 133 Pb3(V04) 2 952 Pb3(P04) 2 1014 134 Pb3(V04)2 g52 Pb3(As04)2 1042 135 PbF2 ·3 Pb3(V04) 2 g16 PbF2 ·3 Pb3(P04) 2 10g8
Dietzel/ Smolze
222722 B. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung mit Temperaturminimum. 135
I
PbF2 ·3 Pb3{V0,)2
PbC12 • 3 Pb3 (VO 4)2
PbC~ ·3 Pb3(V04) 2
PbC12 • 3 Pb3(VO 4)2
PbCr04 PbW04 PbW04
BiBr3 BiBr3 BiS B4Sa Mg3Bi2(N03) 12 •
24H20
916 990 990 990 s44
1125 1123
21S 21S 6Ss 745
70,S
II
1042 1156 1146
916 1170 10S9 1065
31 93
546 545
92
Bemerkungen
ü 55 Mol-%, 9S5 oc Ü 65 Mol-%, 1So2 °C
B. Binäre Systeme mit Mischkristallbildung mit Temperaturminimum.
(Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%, bezogen auf die Komponente II. Abkürzungen s. S. 9S, Literatur s. Tab. 222721.)
1 2
3 4 5 6 7 s 9
10 11 12 13 14 15 16 17 1S 19 20 21 22
23
24 25 26 27 2S 29 30 31 32 33 34 35
36 37 3s 39 40 41 42 43 44
I
H 2S H 2S H2S Se N2 SbBr3
SbJ3
SbJ3 LiBr Na20 2 NaCl NaBr NaBr NaJ N~S04 NaN02
NaN02
NaN03
NaN03
Na4As20 7
N~C03 N~C03 KOR
KCl KCl KC103
KC103 KBr KBr KBr KBr KJ KJ KJ K 2S04
KN02
KN02
KN03 KN03
KN03 KN03
KNO~ K4P207 KAs03
-S2,6 -S2,6 -S2,6
217,S -210,1
93 165 165 549 675 Soo 742 760 670 SS4 2S1,5 2S1,5 30S 312 Sso S20 Ss3 360
775 775 365 365 740 740 737 740 6S3 6So 6S3
1076
3S7 440 33S 336 337 337 336
1090 65o
Min.
Mol-%
71,3 - 117.4 4s.5 -88 2S,4 -90,8 6o 98 25 -210,3 30 54 70 12S ss s4
,.._,22 522 "'45 575
73 546 So 525 2S 731 32 636 6o 596
nahe I nahe I
45 218 49 221,5 S2 -33 790 30 635 6o 1S5
50 6sS 50 615 89 236 62 206 50 615 54 638 55 54S 28.5 734 50 549 ss 586 30 664 So 830
230,5 150 212 qo 223 296 320 S75 496
HCl HEr HJ s
II
Ar SbCl3
AsJ3 SbBr3 Li Cl Na20 Li Cl LiBr NaCl NaBr L4S04 NaCl NaBr NaC103
NaN02
NaP03
Na2S04
N~Se03 NaOH
NaCl NaBr NaC103
NaN03
NaCl NaBr NaJ KCl NaBr NaJ KBr Na2S04
NaN02
NaN03
NaC103
NaN02
NaN03 KC103 KN02
Na4P 20 7
NaAs03
Dietzel/ Sdmlze
-111,6 -83,1 -46
119 -189,1
73 135.5
93 6o7 920 6os 552 Soo 760 Ss2 Soo 74S 258 284 619 ss9 710 31S,4
Soo 760 25S 30S Soo 760 670 775 750 670 737 ss4 2S4 312 25S 2S2 309 370 3S7 994 615
Bemerkungen
Ü 26 Mol-%, 16o °C
Abb. 16, S. 202
Abb. 4• S. 19S
Abb. 150, S. 235
Abb. 19, S. 202 Abb. 19, S. 202 Abb. 150, S. 235
Ü 65 Mol-%, 225,5 °C
Un 239 °C
Ur 24S °C, Uu 299,6 °C. Abb. 5, S. 198 Abb. 156, S. 236 Abb. 156, S. 236
Abb. 156, S. 236 Abb. 156, S. 236 Abb. 159, S. 237 Abb. 156, S. 236 Abb. 159, S. 237 Abb. 15S, S. 237 Abb. 159, S. 237 Ur 595 °C, Uu 239 °C. Abb. 161, S. 238
Abb. 167, S. 240
Abb. 167, S. 240 Abb. 165, S. 239 Abb. 33, S. 207
Ur 275 °C, Uu 395 °C Ur 450 °C
136 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Fr Min.
I Fu 1 I
I F II Bemerkungen oc Mol-% oc oc
45 K 3As04 1310 65 1156 N~As04 1260 Entm. 50 Mol-%, 644 °C 46 K 4As20 7 998 70 766 Na4As20 7 Sso Ur 400 °C, Un 688 °C 47 K 2C03 896 55 712 Na2C03 86o Abb. 170, S. 240 48 KCN 622 55 soo NaCN 561,7 49 KB02 947 55 Sso NaB02 966 Entm. so Mol-%, 552 °C so K 2B 40 7 814 65 666 Na2B40 7 741 51 RbCl 720 50 6go KBr 731 52 RbCl 730 20 648 K 2S04 1076 Abb. 17 4, S. 242 53 RbBr 68g 33 685 KCl 770 54 RbBr 68g 12 687 KBr 731 55 RbBr 68g 24 687 RbCl 720 56 Rb2S04 Sgo 79 66o KCl 775 Abb. 174, S. 242 57 RbN03 312 30 291 KN03 336.5 58 RbCNS 195 6o 171 KCNS 179 Un 134 °C 59 CsCl 632 34 616 KCl 775 Abb. 175, S. 242 6o CsCl 632 21 532 K 2S04 1076 Abb. 175, S. 242 61 es~ so, 86o 79 582 KCl 775 Abb. 175, S. 242 62 NH4Br 542 65 512 NH4Cl 520 63 MgF2 1270 67 742 LiF 844 Abb. 41, S. 209 64 MgCl2 712 6o 570 Li Cl 602 65 MgBr2 6g2 75 528 LiBr 550 66 MgJ2 -6so """40 """430 NaJ 662 schmale ML 67 CaBr2 730 70 545 LiBr 552 Ü 57 Mol-%, 563 °C 68 CaBr2 760 40 740 CaC12 780 6g Ca(N03) 2 556 nahe II Mg(NOah -70 K 2Ca(C03h 814 26
I 8o6 Na2Ca(C03) 2 817
71 SrC12 872 65 646 CaC12 772 Entm. 65 Mol-%, 56o °C. Abb. 74, S. 216
72 SrJ2 528 30 470 SrBr2 65o 73 BaF2 1280 50 1022 CaF2 1411 Abb. 192, S. 248 74 BaF2 1280 so 1o8o SrF2 1260 75 BaC12 955 70 847 SrC12 870 Ur 922 °C. Abb. 72, S. 216 76 BaBr2 88o 10 870 BaCl2 960 77 N~Ba(C03)2 74° 40 65o Na2Ca(C03) 2 813 78 K2Ba(C03h Soo 50 750 K 2Ca(C03) 2 790 79 N~AlF6 1000 65 """730 LiaAlF6 """790 Abb. 85, S. 218 So YF3 - 30 700 NaF 992 81 PrF3 - 71 780 NaF 992 82 Zr02 z68o """70 -zo6o Y20a 2410 83 Zr02 z68o 6o 2100 La20 3 2315 84 Zr02 z68o 20 -zzoo Ce02 -z5so 85 Zr02 z68o -58 -16oo Ti02 1830 86 Th02 2780 6o 2080 MgO z8oo 87 Cr20 3 -2400 65 2230 BeO 2520 87a Na2Cr04 792 79.5 409 LiOH 477 Siehe rezipr. Salzpaar
Ks5b 88 K 2Cr04 978 75 740 Na2Cr04 780 Ur 666 °C, Un 392 °C 8g Na2Mo04 6g8 30 68o Na2S04 884 Abb. 225, S. 262 90 K 2Mo04 926 20 920 K 2S04 1066 Un 595 oc 91 K 2Mo04 926 8o 66o N~Mo04 688 Ur 475 °C, Un 614 °C,
574 oc, 405 oc 92 Na2W04 6g8 30 662 N~S04 888 93 Na2W04 6g8 70 685 Na2Mo04 6g2 ur sss oc, 564 oc. u n
619 °C, 587 °C, 431 oc 94 K2W04 894 35 884 K 2S04 1072 Ur 575 °C, Un 586 oc 95 K 2W04 926 82 646 Na2W04 705 96 K2WzÜ1 555 ss 384 K 2Cr20 7 398 97 wc 2840 12 2490 TiC 3150 Bildung v. W 2C 98 W 2C 286o 20 2830 NbC 3500 99 W 2C z86o 15 2780 TaC 3890
100 U02 2878 52,5 2550 Zr02 2710 101 Mn30 4 1560 45 1450 CaO 2580 102 MnCl2 6so 48 555 Li Cl 6o2 103 MnC12 65o 34.6 590 CaCI2 782 104 Cu Cl 422 20 408 Li Cl 609 Ü 40 Mol-%, 424 °C 105 CuBr 480 70 408 Cu Cl 419 Ur 384 °C 106 Cu] 590 70 443 CuBr 480 Ur 400 °C, Un 384 °C 107 AgBr 419 - - LiBr 556 108 AgBr 422 35 413 AgCl 452 Abb. 203, S. 253
Dietzel/SdJ.olze
22 2722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 137
I FI Min.
Fn I F II Bemerkungen oc Mol-% oc oc
109 AgJ 546 So 422 LiJ 440 UI 145 oc 110 AgJ 555 so soo Cu] 6o2 111 AgJ 556 72 377 AgBr 422 Abb. 205, S. 254 112 Ag2S S35 33 665 Cu2S 1121 Abb. 144, S. 233 113 3Ag2S· Sb2S3 4s3 so 450 3Ag2S·As2S3 4S9,5 114 Ag2S04 651 10 642 K 2S04 1076 U1 412 °C, Uu 595 °C.
Li Cl V K2SO,·Ag2S04 295 °C
115 CdC12 562 40 502 6oo 116 CdC12 565 15 545 CaCl2 770 117 CdCl2 s6s SS,1 410 Cu Cl 424 Entm. So Mol-%, 350 °C 11S CdBr2 sSS 44.9 420 CuBr 4s4 Uu 3S4 °C 119 CdBr2 567 40 551 CdCl2 563 120 Cd]2 392,4 1S 350 Cu] 6o6,5 Uu 414 oc 121 HgBr2 222 30 215 HgCl2 265 122 HgJz 255 55 216,7 HgBr2 236 UI 127 oc 123 Tl Cl 429 25 390 CsCl 639 124 TlBr 455 6o 423 Tl Cl 42S Abb. 222, S. 260 125 TlJ 431 40 411 TlBr 450 126 SnJ4 145.3 77.5 19>4 SnBr4 29,2 127 PbCl2 soo So 30S ZnCl2 310 Abb. 143, S. 233
C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum.
(Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%, bezogen auf die Komponente II. Abkürzungen s. S. 9S, Literatur s. Tab. 222721.)
FI E Fn I oc
I F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
1 Üz -21S,S 3,6 -220,S Kr -156,6 2 HBr -S7,3 7.7 -95 Br2 -7,3 3 s 114,5 10,S 65,6 Jz 10S 4 so2 -75,2 97 -102,2 Cl2 -100,9 5 so2 -72,0 79,3 -133.4 HCl -112,0 6 so2 -75,1 1 -75,5 Br2 -7,1 7 HzSz07 36 73,1 -12 H 2S04 10,4 Abb. 15a, S. 202 s S02Cl2 -54,1 77.3 -109,1 Cl2 -100,9 9 S02Cl2 -54,1 71,5 -S4,5 S02 -75,1
10 HS03Cl -So 13,9 -109,3 H 2S04 10,4 Abb. 15a, S. 202 11 S2Br2 -39,5 23 -52 Br2 -7,3 12 Se 21S,s 33.3 ss Jz 113 13 H 2Se04 s6,o SS,6 3,2 H 2S04 10,3 14 H 2Se04 ·H20 24,0 70 s,o H 2S04 ·H20 9,5 15 Te 452,5 9S 106 s 115,4 16 TeCl, 223 76,5 205 Te 453 3 versch. MK 17 TeBr4 363 n,6 200 Te 453 3 versch. MK 1S Nz -210,1 77.5 -223,1 Üz -219,1 MK o-69 Mol-% und
S02
S4,3-1oo Mol-% 19 NzO, -11,3 92,3 -S4,2 -75.7 20 NzO, -11,3 S6,3 -107 NzÜa -102 21 NzÜs 41 91 -1S,S NzO, ---g,s 22 NOCl -64,5 40 -107,4 Cl2 -94>4 23 NO Cl -6o,S 3S -74,8 NzO, -9,3 24 HS20 6N03 106,5 77 -20 H 2S04 10,5 25 PC15 149 nahe II PC13 -92 26 H 3P04 35,0 39 -13,0 H 3P03 73,6 27 POC13 1 74.9 -ns S02Cl2 -54,1 zS AsC13 -16 94 -107 Cl2 -102,5 29 AsBr3 31 66 -31,5 Br2 -7,3 30 AsBr3
I
30 S7 -s6 S2Br2 -46 31 AsBr3 30 1S 23 PBr5 10S 32 AsJ3 135.5 s 71,5 Jz 114,5 Abb. 16, S. 202
Dietzel/ Sdlolze
138 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
33 34 35 36 37 3S 39 40 41 42 43 44 45 46 47 4s 49
so 51 52 53
54 55 56 57 ss 59 6o 61
62 63
64
65 66 67 6S 6g 70 71 72
73 74 75
AsJ3
AsJ3 SbC13 SbC15
SbBr3 SbBr3
SbBr3
SbJ3
SbJ3
SbJ3 Sb2S3
SiCI4 SiBr4
SiJ 4
SiJ4 BF3 BF3
BF3
BF3 BF3
BF3
BC13 ·
BC13 BBr3 LiF
I
Li Cl LiBr LiaS04 LiaS04
LiN03 LiN03
LiP03
LiaC03 Li2C03
LiaC03
LiaC03
NaF NaF NaCl NaCl
NaCl NaCI NaC104
76 NaBr 77 NaBr 7S NaJ 79 NaJ So Na2S04 S1 N~S04 S2 N~S04
S3 NaN03
S4 NaN03
Ss NaN03
S6 NaN03 S6a NaN03
S7 NaN03 S7a NaN03
SS NaN03 Sg NaN03
1{2 1{2
73.3 4
93 93 93
165 170,3 165 546
-67,S 5
120 120
-127,0 -127,0
--126,S -127,5 -127,4 -127,0
-loS,7 -loS,7 -47.5
S70 6os 54S
~sso S52
25S 255
634
732 732 732 732 992 990 Soo Soo
Soo Soo 4S2
zers. 765 740 670 670 ss4 SSo sss
E
Mol-% I ~
97.5 1 -20,9 72 I 22,2 33.33 64,1
s~ -1~,5 nahe II nahe II
6,7 So 91 52 S2 41,5 25 4S5 75 -117,0 S7 -67
nahe II 92 27,7
S,l
46,5 So,3 20 So 2S
~13
43 63,5
11,S 13
35
49 6o 6o gS 93,5 61 ss 56
ss 33.5 15
79 23 1S 37 52 6o 40,5
7S 7 5
47 3.5 4.s 9.5
14 13
-13S -163,5 -152,1 ~-130
-135.4 -134.5 -60,4
430 49S 453 535 47S
soS
6oS so6 540 250
-15,2 652
-14 4S2
-11 ~290
300
206 304 3°4 292 296 300
N 20 PF3
PSF3 AsH3
II
Cl2
HCl Br2
LiOH LiF LiF LiF Li Cl
Li Cl Li2S04
Li2S04
LiF Li Cl LiaSO, LiN03
H202 LiF HP2 Li2S04
LiN03 NaF NaCl
NaOH NaF NaF NaCl NaCl NaBr Na2 S
H202 LiOH Li Cl
LiN03 NaF NaCl NaBr NaJ Na2S04
Dletzel/ SdJ.olze
-13 31
113,6 73
-7,2 -46 -40
114,5 61 73
656 -102,5 --65 -65
5 -113,1 -S6,o
-91 -151,5 -qS,S -116,3
--103 -115,5
-5.7 462 S47 Sso
~s45 6os
6o6 S6o
S6o
...... s45 6os S6o 25S -1,72 844 -1,72 852
258 996 Soo
310 997 990 Soo Soo 765
1040 zers. -1,72 477 6o6
253 990 Soo 760 670 ss3
Bemerkungen
Abb. 16, S. 202
MK bis 45 Mol-%
2 fl.. Ph. 21,3-S7,5 Mol%• -92 oc
Ur -131 °C 2 fl. Ph. 31,6-gS,7 Mol%• -11S °C
Abb. 1S5, S. 245
Ur 577 oc Ur 575 oc Abb. 150, S. 235 Abb. 152, S. 235 Un 574 °C. Abb. 164, s. 23S Un 574 °C. Abb. 16S, s. 240
Abb. 23, S. 203
Un 575 °C. Abb. 150, s. 235 Abb. 152, S. 235 Abb. 21, S. 203
Abb. 155, S. 236 Abb. 1S, S. 202 Abb. 19, S. 202 Abb. 150, S. 235
Abb. 151, S. 235 Bei II MK (Na, Li) Cl. Abb. 152, S. 235 Abb. 32, S. 207
Abb. 165, S. 239
22 2722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 139
F1 E Fu
I I oc F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
90 NaaP04 ~1510 70 85o NaF 995 91 Na3P04 ~1550 93 775 NaCl 8oo 92 Na,P20 1 990 78.5 724 NaCl 8oo 93 Na2C03 854 90 286 NaOH 320 Un 294 °C 94 Na2C08 86o 39 690 NaF 996 Abb. 21, S. 203 95 Na2C03 86o 57 638 NaCl 8oo Abb. 17o, S. 240 96 N~C08 86o 62 613 NaBr 760 Abb. 171, S. 241 97 N~C08 86o 78 588 NaJ 66o Abb. 172, S. 241 98 Na2C03 852 50 795 Na2S 1180 99 N~C08 854 97.5 304 NaN03 310
100 NaCN 562 14 550 N~C03 85o Abb. 22, S. 203 101 NaCNO - 20,4 542 N~C03 85o Abb. 22, S. 203 102 NaCNO - 50 490 NaCN 562 Abb. 22, S. 203 103 NaB02 966 58 648 LiB02 843 104 N~Bp7 741 33 68o NaF 990 105 KF 856 50 492 LiF 844 Abb. 23, S. 203 106 KF 856 40 710 NaF 990 Abb. 23, S. 203 107 KCl 770 84 -32,2 H202 -1,72 108 KCl 775 96 458 LiOH 477 Abb. 153, S. 235 109 KCl 775 58 358 Li Cl 605 Abb. 16o, S. 237 110 KCl 775 51,5 453 L~S04 845 Du 572 °C. Abb. 16o,
s. 237 111 ·KCl 772 26,5 648 NaF 990 Abb. 154, S. 236 112 KCl 778 36 525 Na2S04 889 An bd. Enden MK:
(K,Na)Cl bzw. (K,Na)2 SO,. Abb. 162, S. 238
Ü3 KCl 774 42 563 N~C03 86o Abb. 170, S. 240 114 KCl 775 50,5 66o N~BP7 748 115 KCl 772 45 6o6 KF 85o Abb. 154, S. 236 116 KC103 37° 12,65 345 KCl 775 117 KBr 730 6o 348 LiBr 552 118 KBr 732 21 650 NaF 997 Abb. 155, S. 236
118a KBr 740 90,3 276 NaN03 309 An beiden Seiten MK: (K, Na)Br bzw. (K, Na)N03
119 KBr 74° 25 6oo Na2C08 86o An bd. Enden MK: (K,Na)Br bzw. (K,Na)2 C03• Abb. 171, S. 241
120 KBr 760 75 300 KOH 380 Uu265 °C 121 KBr 732 40 576 KF 846 Abb. 155, S. 236 122 KJ 68o 12 631 NaF 990 Abb. 157, S. 236 123 KJ 68o 43.5 514 NaCl 8oo Abb. 158, S. 237 124 KJ 683 83 264 NaN03 309 Abb. 165, S. 239 125 KJ 678 15 622 Na2C03 86o An bd. Enden MK: (K,
Na)J bzw. (K,Na)2C0a. Abb. 172, S. 241
126 KJ 695 71 250 KOH 380 Un 265 °C 127 KJ 68o 34 544 KF 850 Abb. 157, S. 236 128 KJ 68o 47.5 598 KCl 775 Abb. 158, S. 237 129 KJ03 560 40 457 KJ 68o 130 K2S04 1096 90 -27,5 H202 -1,72 131 KaS04 1069 97 ~250 LiN03 255 Ab 70 Mol-% --440 °C bis
E: Li2S04 •
Abb. 164, S. 238 132 K2S04 1069 So 462 LiP03 634 Li2S04 • K2S04 57-80
Mol-%, 614-462 °C. Abb. 168, S. 240
133 K2S04 1065 73 730 LiB02 843 Abb. 173, S. 241 133a K2S04 1067 97.5 290 NaOH 320 Siehe reziprokes Salz-
paar K11a 134 K 2S04 1076 57 . 718 NaF 997 Abb. 161, S. 238 135 K2S04 1074 65 540 NaCl 8o1 An bd. Enden MK: (K,
Na)2S04 bzw. (K,Na)Cl. Abb. 162, S. 238
136 K2S04 1078 96 290 NaN03 310 Bei I MK: (K,Na)aSO,. Ab 68 Mol-%, 560 °C bis E: Na2S04 • Abb. 166, s. 239
Dietzel/ Scholze
140 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
FI E Fn I oc
I F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
136a K 2S04 1067 94.5 36S KOH 406 Ur 596 °C 137 K 2S04 1074 6o 691 KCl 77S Ur 5S7 °C
Abb. 162, S. 23S 13S K 2S04 1096 70 663 KBr 732 139 K 2S04 1050 ss 66o KJ 705 UI sS7 °C 140 KHSO,j 207,1 53.5
I 125 NaHS04 17S,3
141 KaSa07 413,7 10 203,5 KHS04 211,7 142 KNOa 337 nahe I LiOH 477 2 fl. Ph. 5-95 Mol-0fo,
465 °C. Abb. 163, s. Z3S 143 KNOa 337 44 125 LiNOa 255 Abb. 163, S. 23S
143a KNOa 337 1,S 331 NaF 990 143b KNOa 337 10 zSs NaCl Soo Von 10 Mol-% bei 2S5 °C
bis 34 Mol-% bei 390 °C KCl
143C KNOa 337 4.7 326 NaBr 760 Bei II MK (Na, K)Br 143d KNOa 337 9 29S KF Sso 144 KNOa 339 3 332 K 2S04 1096 UI 120 °C 145 KP03 810 40 550 NaPOa 65o 146 KPOa 810 20 620 KCl 772 147 KPOa 79S 12 71S K2S04 1069 Un 595 oc.
Abb. 16S, S. 240 14S KaP04 1340 52 766 KF sss 149 KaP04 1340 85 720 KCl 774 150 KH2P04 273 5.5 260 KCl 775 Abb. 34, S. 207 151 KH2P04 273 29,2 244.5 KNOa 337 Abb. 34, S. 207 152 K 4P 20 7 10SS So 730 KF ss5 153 K 4P20 7 10SS ss 735 KCl 774 154 K 4P 20 7 1097 56 615 KP03 823 155 K 2C0a S96 51 552 NaF 996 Abb. 35, S. 207 156 K 2C03 S96 62 623 KCl 774 Abb. 170, s. 240 157 K 2C0a S96 66,7 617 KBr 74° Abb. 171, S. 241 15S K 2C03 S96 76 612 KJ 67S Abb. 172, S. 241 159 K 2C0a 896 96,3 326 KN03 336 160 KCNS 179 30 123,5 NaCNS 323 UI 143 oc.
V NaCNS·3KCNS? 161 KCNS 176,6 3.3 172,5 KCl 770 162 KCNS 176,6 4.9 170,2 KBr 742 163 KCNS 176,6 6,5 16S,o KJ 6Sz 164 KB02 947 57 5S2 LiB02 S43 Un 794 oc.
Abb. 173, S. 241 165 KB02 947 26 s4s K 2S04 1065 Abb. 173, S. 241 166 RbF 7So 50 450 LiF S42 Abb. 36a, S. zoS 167 RbF 780 33 644 NaF 992 Abb. 36a, S. 2oS 16S RbCl 726 46 541 NaCl S19
16Sa RbCl 71S 47 545 RbF 7So Abb. 191 C, s. 24S 169 Rb2S04 S9o So 642 RbCl 730 Abb. 174, S. 242 170 RbNOa 312 45 17s,5 NaN03 312 171 CsCl 630 5S,s 332 Li Cl 607 UI 397 oc. 172 CsCl 646 35 493 NaCl S19 UI 451 oc
172a CsCl 646 88,8 J08 RbNOa 308 An beiden Seiten MK: (Cs, Rb)Cl bzw. (Cs, Rb)N03
C9aS04 173 S6o 83 574 CsCl 632 Abb. 175, S. 242 174 CsNOa 417,5 57 174 LiN03 254 175 CsN03 414 - .-zoo KN03 33~ 2 Reihen MK
175a CsN03 414 24,8 33S RbCl 717 Bei II MK (Rb, Cs~Cl 175b CsN03 414 30>4 362 CsCl 646 176 Cs2C03 .-So3 57 530 CsF "'710 177 NH4Cl 330 so 267 Li Cl 614 UI 174 °C
subl. 17S NH4Cl 591 13,7 121 NaN03 312 179 NH4Cl 335 92 260 KH2P04 273 An bd. Enden MK:
subl. (NH4,K)Cl bzw. (NH4,
K}H2P04 • Abb. 1Sl, s. 244
1So NH4HS04 144,s 17 110,5 KHS04 207,1 1S1 NH4N03 169,6 28 97 LiN03 259.5
Dietzel/ Sdwlze
22 2722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 141
Fr E Fn I oc
I F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
1S2 NH4N03 169 s 123 NaCl Soo Diag. Vom E bis 13 Mol-%, 143 °C NH4Cl. Abb. 177, S. 243
1S3 NH4N03 16g,6 19,5 120,S NaN03 312 1S4 NH4N03 16g,6 11,1 156,5 KN03 340 Abb. 146, S. 233, aber
NH4ci auch Abb. 179, S. 243
1S5 NH4N03 16g,6 17 141 591 1S6 NH4N03 169,5 45 75,3 NH4S03NH2 132,9 1S7 NH4H 2P04 200 11 150 KCl 775 Diag. An bd. Enden MK:
(NH4, K)H2P04 bzw. (NH4, K)CI. Abb. 1S1,
1SS NH4H 2P04 200 33 1SS s. 244
KN03 337 Abb. 1S2, S. 244 1Sg NH4H 2P04 200 12,2 1S4 NH4Cl 335
subl. Abb. 4o, S. zog
190 NH4H 2P04 200 S7,5 147 NH4N03 169 MK, bes. bei I. Abb. 40, s. 209
191 N2H 5N08 6S 15 25 LiN03 252 192 N2H 5N03 6S 5 47 NaN03 312 193 N2H 5N03 6S 5 54 KN03 339 194 N2H 5N03 6S 22 36 RbN03 305 195 N2H 5N03 6S 36 43 CsN03 407 196 N2H 5N03 6S 32 43 NH4N03 169,5 197 RbBeF3 520 so 447 BeF2 540 1gS MgO zSoo 6o 1Sss BeO 2520 199 MgF2 1240 94 52S BeF2 543 200 MgBr2 711 59 431 NaBr 742 201 MgJz ~6so ~61 255 KJ 6Sz 202 MgS - 33 16oo MgO zSoo 203 MgS04 11S5 65 642 NaCl Soo Abb. 46, S. 21o,und
Abb. 1S3, S. 245 204 MgS04 11S5 S1 656 MgC12 712 205 Mg(N03h - 67 136 NaN03 310 Abb. 4S, S. 211 206 Mg(N03)2
·6H20 90 so 52 NH4N03 165
207 Mg(N03)2 90 20 77 Mg(Cl04) 2 193 ·6HP ·6H20
zoS CaO zsSo 66 147° BeO 2520 209 CaO zsSo 45 22SO MgO zSoo 210 CaF2 1411 S6 765 LiF S47 Abb. 1S5, S. 245 211 CaF2 1411 Sz 492 Li Cl 6os Abb. 1S5, S. 245 212 CaF2 1403 6S 810 NaF 990 213 CaF2 1360 Sg 77S NaCl Sol Abb. 1S6, S. 246 214 CaF2 1360 90 766 KCl 772 Abb. 1S7, S. 246
214a CaF2 1370 37 1340 MgO zSoo 215 CaF2 1403 57 945 MgF2 1270 216 CaF2 13S6 23,5 1362 CaO 2570 217 CaCl2 774 62 496 Li Cl 612 Auch Abb. 1S5, S. 245 21S CaC12 777 47 soo NaCl Soo Abb. 51, S. 212 219 CaCl2 777 6o,g 621 MgC12 711 220 CaC12 767 nahe I Ca SzS 2 fl.. Ph. 22-97 Mol-%.
S. aber Lit. [5 30] 221 CaBr2 73° 40 514 NaBr 742 MK-Bildung 222 CaBr2 760 20 6so CaF2 1330 223 CaJ2 740 19 620 CaF2 1330 224 CaS04 - s4 530 Li Cl 6o6 225 CaS04 1450 S3,5 695 Li2S04 Ssz Ur 1205 °C, Un 575 °C 226 CaS04 1297 So 725 NaCl Soo 227 CaS04 1450 Sz 675 KCl 776 Ur 1196 °C. Abb. 1Sg,
s. 247 22S CaS04 - g6 710 KBr 725 229 CaS04 - S4 645 RbCl 716 230 CaS04 1450 ~s7 ~73° CaC12 777 Ur 1196 °C.
Abb. 189, S. 247 231 Ca3N2 1195 97 7So oder Ca Ss1
Sog 232 Ca(N03) 2 561 ss 235,2 LiN03 251>4 233 Ca(N03) 2 561 71 222,S NaN03 305,5
Dietzel/ Sdwlze
142 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
FI E Fn I oc
I F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
234 Ca(N03) 2 561 90 129 NH4N03 169,6 235 CaC03 - 65 662 Li2C03 735 Unter 52 kgfcm 2 C02-
Druck 236 CaC03 Zers. "'97 789 NaCl 8o1 Abb. 190, S. 247 237 CaC03 1389 "'50 1240 CaO 2580 F1 bei 779000 mm Hg.
FE bei 3oooo mm Hg 238 CaC03 - 68 622 (?) CaCI2 769 239 SrO 2430 50 1935 MgO 28oo 240 SrF2 1400 87 "'620 CaC12 773 An bd. Enden MK: (Sr,
Ca)F2 bzw. (Sr, Ca)Cl2•
MK SrCI2 • SrF2 mit CaC~ · CaF2 52-87 Mol-%, 820 bis 62o °C. Abb. 191, s. 247
241 SrCI2 872 52 473 Li Cl 602 242 SrC12 870 so 565 NaCl 798 Abb. 72, S. 216 243 SrC12 872 50,5 535 MgC12 712 244 SrC12 863 11 "'725 CaF2 1411 An bd. Enden MK: (Sr,
Ca)F2 bzw. (Sr, Ca)Cl2 •
MK SrC~· SrF2 mit CaC12 · CaF2 11-48 Mol-%, 725 bis 825 °C. Abb. 191, S.247
245 SrBr2 643 39 486 NaBr 742 246 SrBr2 ,....,665 8 "'630 Sr 770 2 fi. Ph. 25-95 Mol-%,
760 °C. S. aber Lit. [S 30]
SrJ2
Ü 6 Mol-%, 896 °C 247 "'520 17 "'495 Sr 770 2 fi. Ph:. 28-gS Mol-%
760 °C. U 37 Mol-%
248 SrS04 83.4 585 °C. S. aber Lit. [S 30]
1605 746 Li2S04 856 Un 585 °C 249 SrS04 ,....,1600 85,5 738 NaCl 8oo UI 1150 °C 250 Sr(N03) 2 645 93 294.9 NaN03 308 Abb. 65, S. 214 251 Sr(N03) 2 645 ss 275 KN03 337 Abb. 77, S. 217 252 BaO 1923 45 1475 MgO 28oo 253 BaF2 1285 65 825 NaF 992 Abb. 66, S. 215 254 BaF2 1280 72 750 KF 885 255 BaF2 1280 92 74° KCl 775 Abb. 191 b, S. 248
255a BaF2 1280 79 665 RbF 780 Abb. 191 c, S. 248 255b BaF2 1280 95 690 RbCl 718 Abb. 191 c, S. 248 256 BaF2 1280 96,5 730 SrC12 868 An bd. Enden MK: (Ba,
Sr)F2 bzw. (Ba, Sr)C~. MK BaF2 • BaC12 mit SrF2 • SrC12 38-96,5 Mol-%. 923-730 oc. Abb. 193, S. 249
BaC12 257 923 70 511 Li Cl 602 258 BaC12 962 61 640 NaCl 8oo Abb. 71, S. 215 259 BaC12 955 94 300 KN03 337 KCl von 72-92 Mol-%,
390-306 °C und KN03 •
KCl von 92 Mol-%, 306 °C bis E. Abb. 194, S. 249
260 BaC12 922 37 550 MgC12 720 Abb. 70, S. 215 261 BaC12 958 21 791 CaF2 1411 Abb. 192, S. 248 262 BaC12 958 15,5 8oo SrF2 1400 An bd. Enden MK: (Ba,
Sr)F2 bzw. (Ba, Sr)C~· MK BaF2 • BaC12 mit SrF2 • SrC12 15,5-57 Mol-%• Soo-917 °C. Abb.
263 BaC12
193, s. 249 960 nahe II Ba 710 2 fi. Ph. 7-85 Mol-%,
878 °C 264 BaBr2 847 75 483 LiBr 552 265 BaBr2 847 6o 6oo NaBr 742 266 BaBr2 85o So 450 SrJ2 515 267 BaBr2 847 94 "'700 Ba 717 2 fi. Ph. 15-93 Mol-%,
790 °C. S. aber Lit. [S 30] 268 BaBr2 88o 10 Soo BaF2 1280 V?
Dietzel/ Sd10Ize
zz ZJZZ C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 143
FI E Fn
I oc I
F II oc Bemerkungen Mol-% oc
269 BaJ2 710 ...... sz sso SrBr2 65o 270 BaJ2 710 So 475 SrJ2 szS 271 BaJ2 740 s 66o BaF2 12SO V? 272 BaJ2 740 10 700 BaC12 g6o 273 Ba so, 1350 So 760 Li2S04 ss6 274 BaS04 1350 Sg 741 NaCl Soo UI 1149 °C 275 BaS04 1350 70 1016 K 2S04 1071 Max. go Mol-%, 1oS1 °C.
VI 1149 °C, Uu sSS °C 276 BaS04 1350 So goo BaC12 g6o V? 277 Ba(N02) 2 - 99 216 NaN02 217 27S Ba(N03) 2 592 gS 250 LiN03 252 279 Ba(N03) 2 592 94 2S4 NaN03 312 2So Ba(N03) 2 595 ss 2S7 KN03 337 Uu 127 °C.
Abb. 194, S. 249 zS1 3S Ba(N03)a 595 497 BaC12 955 Abb. 194, S. 249
2S1a BaC03 1740 72 6g6 NaCl Soo U1 S11 oc, gSz ac Siehe reziprokes Salz-paar Kssa
2S2 BaC03 1740 63 6S6 NaaC03 S57 2S3 BaC03 1740 52 1139 CaC03 1259 2S4 BaC03 1730 33 1030 BaO 1923 U 1 g6S °C, So6 °C 2S5 BaC03 1740 92,5 S6o BaC12 g6o UI gS2 °C, Uu 925 °C.
Abb. 91, S. 219 zS6 Ala03 2020 7S 1270 CaF2 1360 Abb. S4, S. 21S 2S7 AlF3 - 64 Szo CaF2 1392 Abb. S3, S. 21S zSS Li3AlF6 790 nahe I A120 3 2050 2Sg NaaAlF6 1100 30 905 MgO zSoo 290 Na3AlF6 1100 33 Sg6 CaO 25So 291 NaaAlF6 977 -27 -900 CaF2 1360 Abb. S4, S. 21S 292 NaaAlF6 1100 66,6 S35 BaF2 12S7 293 NaaAlF6 1000 27,5 937 Al20 3 2050 UI 565 oc 294 K 3AlF6 1020 24 S40 Al20 3 2050 295 A1Cl3 190,2 90 6g SbC13 73.4 296 A1Cl3 190 91,6 S6 SbBr3 g6 297 AIBr3 97,5 So -lS,o Br2 -J,S zgS AIBr3 97 74 26 AsBr3 30 299 AIBr3 97 42 76 AlC13 190 300 AlJ3 tSS 67 94 Ja 113,6 301 AlJ3 tSS 59 116 AsJ3 142,5 302 YF3 - 83 744 LiF s4s 303 LaaOa 2315 75 1410 BeO 2520 3°4 La20 3 2315 70 1S70 Al20 3 2050 305 Ce02 >26oo 67 1960 BeO 2520 306 Ce02 >26oo 30 2240 MgO 2Soo 307 Ce02 >z6oo 50 1gSo CaO 2560 308 Ce02 >26oo 55 17S5 AlaOa 2050 309 CeF3 - 75 66o KF SS5 310 CeC13 796 54 499 NaCl Soo I enth. 11 Mol-% andere
Ce-Metalle 311 CeCl3 796 7S 613 CaC12 765 I enth. 11 Mol-% andere
Ce-Metalle 312 CeC13 796 31 6S3 BaC12 960 I enth. 11 Mol-% andere
Ce-Netalle 313 CeC13 So2 -32 -722 Ce 775 2 fl. Ph. 36-9S Mol-%,
-770 oc 314 Cea02 S 2000 St 1900 CeS 2450 Abb. S7, S. 219 315 Cea02S 2000 65 <165o Ce2S3 1Sgo Abb. S7, S. 219 316 Ti02 1775 90 970 Na3AlF6 1100 317 K 2Ti03 Slo lS 773 Na2Ti03 973 2 fl. Ph. so-So Mol-%,
Sgs oc 31S K 2Ti20 5 942 77 Szs KF Ss7 319 BaTi03 - ...... gs Sz6 Na2C03 ss7
319a BaTi03 - 97,5 s33 KF Sso 320 BaTi03 - -gs S73 K 2C03 Sg6 321 BaTi03 - gS S96 BaC12 g6o Un 925 °C.
Abb. 91, s. 219 322 TiC14 -22,5 7S -toS C12 -102,5 323 TiC14 -24,s 37,6 -49,2 SbC15 2,5
Dietzel/ Smolze
144 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
FI E Fu I oc
I F II co Bemerkungen
Mol-% oc
324 TiC14 -24,8 nah~ II SiC14 -J0,3 325 TiBr4 38,5 71 -25 Br2 -7,2 UI -15 oc 326 Zr02 2687 .-64 2240 BeO 2570 327 Zr02 2715 49 2070 MgO 28oo Abb. 6, S. 199 328 Zr02 - 50 1885 Al20 3 2015 329 Th02 - 65 2200 BeO -33° Th02 3055 6o 2300 CaO 2580 331 Th02 3055 75 1920 AlP3 2050 332 Th02 3055 75.5 1625 Ti02 1855 333 LiV03 621 23 583 LiF 845 334 LiV03 621 47 520 Li Cl 609 335 Li3V04 1230 97 598 Li Cl 6o6 Abb. 224, S. 262 336 NaV03 636 14 599 NaF 989 337 NaV03 636 24 589 NaCl 8o1 338 KV03 522 15 494 KCl 772 339 KV03 522 20 491 KBr 733 340 RbV03 566 26 491 RbCl 711 UI 504 °C 341 CsV03 645 30 522 CsCl 641 U1 397 °C, Uu 451 °C 342 Cr2Ü 3 >2200 45 .-2200 Zr02 2687 343 Na2Cr04 780 31 642 NaF 996 Abb. 102, S. 221 344 Na2Cr04 780 45 572 NaCl 8oo Abb. 102, S. 221 345 Na2Cr04 792 95 300 NaN03 308 Abb. 103, S. 221 346 Na2Cr04 792 48 655 Na2C03 855 347 Na2Cr04 792 38 690 CaC03 Zers. Abb. 195a, s. 251.
MK (N~. Ca)Cr04 bei I. 348 K 2Cr04 976 98 468 LiOH 477 Abb. 195, S. 250 349 K 2Cr04 984 46 73° NaF 990 Abb. 105, S. 222 350 K 2Cr04 976 92 358 KOR 403 Uu 375 oc. Abb. 195.
351 K 2Cr04 984 69 65o KCl 770 s. 250 UI 666 °C. Abb. 106, s. 222
352 K 2Cr04 976 99 325 KN03 336 353 K 2Cr04 976 98,5 508 Ca(N03) 2 527 354 K 2Cr20 7 393 29 352 NaCl 8oo 355 K 2Cr20 7 393 78 220 NaN03 309 356 K 2Cr2Ü 7 395 28 366 KCl 790 357 K 2Cr20 7 396 1 393 K 2Cr04 971 Uu 666 °C 358 CaCr04 - 99.5 321 KN03 336 359 CaCr04 - 97.5 512 Ca(N03) 2 527 360 CaCr04 Zers. 51,6 74° Na2Cr04 792 MK bei II mit Max.
85 Mol-%, 812 °C. Abb. 195 a, S. 251
361 LizMo04 J02 38 617 LiF 845 362 K 2Mo04 926 22 822 K 4P20 7 1095 Abb. 197, S. 252 363 W03 - 75 760 LiF 845 364 W03 1473 98 765-770 Mo03 795 365 Li2W04 74° 38 642 LiF 845 366 Li2W04 738 69 596 LizSO, 86o UI 66o °C, Uu 574 oc,
Abb. 198, S. 252 367 Li2W04 738 36 500 K 2S04 1076 U1 66o °C. Li2S04 • K 2S04
36-58 Mol-%, 500-580 °C. Abb. 198,
368 K 2WO, 926 64 670 LiB02 843 s. 252 Uu 776 °C Abb. 199, S. 252
369 K 2W04 926 57 8o8 KB02 947 Abb. 199, S. 252 369a U02 2878 65 2060 BeO 2570 Theoretisch berechnet 370 U02 2878 J0-80 --2100 MgO 28oo 2 fi. Ph. 30-65 Mol-%,
2220 °C 371 U02 2JOO "'55 2o8o CaO 2500 MK bei I 372 U02 2878 - "'1930 Al20 3 2034 2 fi. Ph. 53-74 Mol-%,
1930 °C 373 UF6 64 nahe II -85 HF -83,6 2 fi. Ph. 20-90 Mol-%,
61,2 °C 374 Mn30 4 1590 6o 1530 BeO 2520 375 Mn30 4 1590 35 1540 Ce02 >26oo 376 Mn30 4 1560 55 q8o Zr02 2687 377 MnCI2 65o 54 500 SrCI2 872
Dietzel/ SdJ.olze
22 2722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 145
Fr E Fu I co
I F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
378 MnS 1620 55 1285 MnO 1585 379 Mn SO, 1030 65 585 Li2S04 s56 380 FeO 1370 33 950 N~O -381 FeO 1375 99 990 NaF 995 2 fl. Ph. 3-94 Mol-%,
1370 oc 382 FeO 1370 32 1079 CaO 2570 383 FeO·Cr20 3 - 73 1185 FeO -384 Fe20 3 1550- 35 1520 Zr02 2687
1590 385 Na20·Fe20 3 1345 45 1135 Fe20 3 1565 386 4 CaO · Al20 3 • 1415 48 1345 MgO 28oo
Fe20 3
387 Fe30 4 1625 35 1600 BeO 2520 388 Fea04 1625 nahe I Al20 3 2050 Kein einfaches 2-Stofi-S.
< 1700 °C MK
389 Fe30 4 1625 -36 (AlPa+FePa)
-1520 Ce02 >26oo 390 Fea04 1625 "'74 -1500 Ti02 -1855 391 Fe30 4 1590 go -1210 CaQ.Fe20 3 1250 392 FeCl2 674 44.5 592 CaCl2 782 393 FeCI2 68o 50 541 SrCI2 877 Abb. 7, S. 199 394 FeCl3 303 46 158 NaCl 8oo 395 FeC13 307,5 13,5 297.5 FeC12 677 396 FeS 1174 23 1120 CaS 2450 397 FeS 1163 6,5 1164 MnS 1610 398 FeS 1174 35 920 FeO 1370 399 CoO 1800 30 1750 BeO 2520 400 CoO 1810 42 1425 CaO 2580 401 CoO 1810 55 1725 Zr02 2687 402 CoC12 732 66,7 517 Li Cl 6oS Uu 564 °C. Abb. 2oo,
403 CoC12 732 65 548 Li2S04 852 s. 253 Uu 572 °C. Abb. 2oo, S. 253
4°4 CoC12 722 54.3 614 CaCI2 782 405 CoCl2 722 59.5 564 SrCI2 877 406 Co SO, Zers. 71 595 Li2SO, 856 4°7 Co SO, 1176 51 472 NnCl 8oo 408 Co SO, 1050 70 658 CoCI2 732 Un 700 °C. Abb. 200,
s. 253 409 Co(N03) 2 • 56 57 30 Ca(N03) 2 • 43
6HP 4Hz0 410 NiO 1955 26 -1goo BeO 2520 411 NiO 1g6o 43 1725 CaO 2580 412 NiO 1990 30 1950 Zr02 2687 413 Ni2S 645 2<),6 615 Na2S 920 2 fl. Ph. 17,5-94,5 Mol-% 414 Ni3S2 790 41 >4 647 Na2S 920 2 fl. Ph. 45,4-93 Mol-% 415 Ni(N03) 2 • 56 40 25 NH4N03 165
öH20 416 Ni(N03} 2 • 56 10 53 Ni(Cl04}2 • 209
6HoÜ 6HoÜ 417 Cu20 1230 6 1200 BeÖ 2520 418 Cu20 1230 20 1175 MgO 28oo 419 Cu20 1230 47 1140 CaO 2580 420 Cu20 1230 8 1160 Al 20 3 2050 421 Cu Cl 422 27 314 NaCl 8o6 422 Cu Cl 425 59 140 NH4Cl 348 Urr 174 °C
subl. 423 Cu Cl 408 2 408 MgCI2 711 424 Cu Cl 418 9 400 CaCl2 777 425 Cu Cl 423 nahe I Cu20 1230 426 CuCI2 622 87 I 378 Cu Cl 422 Abb. 119, S. 225 427 CuJ 6os nahe II Jz 113,6 428 CuJ 590 57
I 284 Cu Cl 419 Ur 400 °C
429 Cu2S 1125 93.5 575 Ni2S 645 43° Cu2S 1130 67 728 Ni3S2 794 431 Cu2S 1114 88,7 391 Cu Cl 423 432 CuS04 770 - 514 Na2S04 884 MK bei II
Zers.
Dietzel/ Sdwlz; e Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 10
146 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Fx E Fn I oc F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
433 Cu SO, 770 - 461 K2S04 1096 Un 586 °C. Geringe MK-Zers. Bildung mit ß-K2S04
434 AgCI 448 nahe I Li2S04 845 2 fl. Ph. 1,5-98 Mol-%, I --840 °C. Abb. 207, S. 254
434a AgCl 455 nahe II LiN03 256 Fast ganz 2 fl. Ph. Siehe reziprokes Salzpaar K 71 a
318 KCI 435 AgCl 452 30 774 Abb. 203, S. 253 436 AgCl 452 25,1 320 KBr 740 Abb. 203, S. 253 437 AgCl 455 40 251 RbCl 717 438 AgCl 465 91,5 245 NH,Cl 335
subl. 439 AgCl 461 40 235 BeC12 4°4 44° Ag Cl 455 9 455 MgC12 711 441 AgCl 455 1R,6 450 CaCI2 772 442 AgCl 455 54 260 Cu Cl 422 Abb. 206, S. 254 443 AgCl 455 27 318 Cu2S 1110 Abb. 206, S. 254 444 AgBr 422 23,5 318 KCl 774 Abb. 203, S. 253 445 AgBr 422 32 285 KBr 740 Abb. 203, S. 253 446 AgBr 422 19,7 264 KJ 68o Abb. 205, S. 254 447 AgJ 554 '"'"'95 602 Li Cl 604 448 AgJ 546 40 394 NaJ 662 449 AgJ 552 7.5 466 KCl 770 Abb. 204, S. 254 450 AgJ 556 16 361 KBr 740 U, 148 °C. Abb. 205,
s. 254 451 AgJ 554 15 370 RbCI 713 452 AgJ 554 26,8 234 CsCl 640 453 AgJ 554 43.4 216 Cu Cl 412 454 AgJ 552 53 264 AgCI 455 Abb. 204, S. 254 455 Ag2S 812 25,8 610 FeS 1171 456 Ag2S 834 92 '"'"'310 Cu Cl 422 Auf dem Ag2S-Ast MK
(Cu, Ag)2 S mit Max. bei 23 Mol-%, '"'"'48o °C und Min. bei 41 Mol-%, "'370 oc. Abb. 206, s. 254
457 Ag2S 834 59,6 376 AgCl 455 458 Ag2S 842 91 392 AgBr 430 459 Ag2S04 654 69 305 Ag Cl 454 Ux 412 °C
460 Ag2SO, 656 70 ,..,260 AgBr 419 Abb. 214, S. 258 461 Ag2so, 656 52 142 AgJ 553 u1 412 oc
462 AgN03 208 25 171,5 LiN03 249 UI 159 oc 463 AgN03 208 16 - NaCl 8oo 29-76 Mol-% 2 fl. Ph.
Abb. 207 a, S. 255 464 AgN03 209 70 74 Mg(N03) 2 •
6Hp 90
465 AgN03 209 8o 52 Ni(N03) 2 •
6Hp 56
466 AgN03 207,2 23 163,5 AgBr 422 467 AgN03 208 2 205 Ag2SO, 656 Ux 159 °C, Uu 412 °C.
468 ZnO - 94 974 NaaAlF6 -469 ZnO '"'"'1970 30 1810 Zr02 2687 470 ZnF2 872 - 682 NaF 1040
470a ZnC12 322 1 310 Li2S04 845 Un 572 oc. Abb. 207C, s. 256
MgClg 471 ZnC12 271 nahe I 711 472 ZnC12 274 1,2 I 274 CaC12 777 473 ZnC12 275 nahe I MnC12 65o 474 ZnC12 300 nahe I FeC12 683 475 ZnCI2 261,5 26,5 214 FeCl3 298 476 ZnClg 313 7 312 CoC12 735 477 ZnCI2 261,5 15,3 241,6 Cu Cl 424 478 ZnCl2 3°4 - 240 ZnO - II nur 5 Mol-% lösl. 479 Zn(CI0,)2 • 163 8o
I 53 Mg(N03) 2 • 90
6Hp 6Hp 480 ZnS 168o 93,6 1180 FeS 1188
Dietzel/ Sd:wlze
22 2722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 147
Fr E Fu I oc F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
481 ZnS 16]0 go,4 SO] Ag2S 843 481a ZnS04 730 48,5 510 Li2::,04 845 Un 572 oc. Abb. ZO]C,
S.z56 482 Zn(N03)a· 46 40 15 NH,N03 165
4HaO 483 Zn(N03)11 • 37 40 13 NH,N03 165
6H20 484 Cdü - go g]1 NaaAlF0 -485 CdF2 1110 53 66o NaF 1040 486 CdC12 565 3.5 543 Li2so, 852 z fl. Pb. 6-So Mol-%,
650 °C. Abb. zoS, S. 256 487 CdC12 570 85 327 BeC12 4°4 488 CdCJa 568 47 502 SrC12 8]2 48g CdC12 568 44 450 BaC12 g6o Un g23 oc 4gO CdC12 571 56 43g AgCl 454 Max. go Mol-%, 462 °C.
Abb. zog, S. 256 4g1 CdC12 571 gz 157 AgN03 zoS V? 4g2 CdC12 568 nahe II ZnC12 261,5 4g3 CdBr2 567 53 368 NaBr 747 4g4 CdBr1 575 75.5 364 ZnBr1 395 4g5 CdJ2 385 47 287 NaJ 653 4g6 CdJ2 387 Sg g4 AgN03 208 4g7 Cdj2 385 10 345 CdF2 >1ooo 4gB CdJ2 385 31 35g CdC12 563 4gg Cd SO, 1000 68 550 L~SO, 852 Abb. zoS, S. 256 500 Cd SO, 1000 nahe II AgCl 454 Abb. 209, s. 256 501 Cd SO, 1000 64 583 Ag2SO, 654 Abb. zog, S. 256 502 Cd SO, 1000 83.5 542 CdC12 571 Abb. zog, S. 256 503 Cd(N03 )2 3.50 65 1go LiN03 252 Abb. 126, S. 228 504 Cd(N03)2 350 53 135 NaN03 30g Abb. 126, S. zzS 505 Cd(N03) 2 • 5g,3 g4 40,6 Ca(N03)a· 46,2
4R:~O 4HaO so6 Cd(N03)2 • 5g,5 35 45.5 Co(N03)2 • 83
4Ra0 4HaO 507 Cd(N03)2 • 5g,5 55 30 Zn(N08)2 • 45·5
4HaO 4H20 508 Cd(N03)2 • sg,5 2],5 zS Zn(N03)2 • 36,4
4HaO 6HzÜ Ü 67 Mol-%, 336 °C sog HgCl 383 55 328 NH,Cl 340
510 Hg Cl 383 56 330 Cu Cl 425 511 HgCl 383 57.4 --z5o Ag Cl 465 512 HgCJa 277 g6 71 SbC13 73.4 513 HgC12 282,5 1,6 2]8 Li Cl 614 Nur 1-1,g Mol-% unters. 514 HgC12 277 52 151 A1Cl3 1go,2 515 HgCl2 275 nahe I MnCJa 65o 516 HgCl2 281 16,5 2]2 AgCl 451 Abb. 210, S. 257 517 HgBr2 183 45,2 126 A1Cl3 140 z fl. Pb. so-gg Mol-%,
132 °C 518 HgJ:~ 252 86,2 100,8 Ja 113,6 51g HgJ:~ 257 48 137 Ag Cl 451 Abb. zto, S. 257 520 HgJ:~ 257 10,5 I 245 Ag] 556 Abb. 210, S. 257 521 HgJz 257 52 145 HgC13 281 Abb. 210, S. 257 522 Hg SO, 85o >gg 236 HgCJa 236 523 Hg SO, 85o >gg 240 HgRr2 240 524 InCJa - g6 276 ZnC13 313 525 InCl3 - 51 476 CdC13 568 526 Tl Cl 429 38 343 Li Cl 602 527 Tl Cl 429 18 412 NaCI 8o6
527a Tl Cl 426 5 - Na2S04 884 Abb. 211 a, S. 257 528 Tl Cl 426 8g,6 274 NaN01 30g Abb. 131, S. 22g 52g Tl CI 42g ],5 426 KCl 775 Abb. 212, S. 257 530 Tl Cl 429 2 423 K2SO, 1076 Abb. 212, S. 257 531 Tl Cl 426 89,8 3°5 KN03 337 Abb. 131, S. 259 532 Tl Cl 435 nahe I BaCI2 962 Un g25 °C 533 TlBr 457 s,s I 435 KBr 740 Abb. 217, S. 25g 534 TlBr 457 g8
I 330 KN03 337 2 fi. Pb. 14--92,5 Mol-%,
435 °C. Abb. 217, S. 25g 535 Tl] 44° 63 go Ja 113,6
Dietzel/ Sdtolze 10*
148 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I
Ft
I E
Fn I oc
r F rr oc Bemerkungen
Mol-% oc I
536 Tl] 440 8 422 KCl 770 Abb. 211, S. 257 537 Tl] 440 10 438 KJ 68o U 1 168 °C. Abb. 218,
s. 259 538 Tl] 440 99 337 KN03 337 2 fl. Ph. o-97 Mol-%,
440 °C. Abb. 218, S. 259 539 Tl] 426 52 316 Tl Cl 431
539a Tl2 S04 632 38 - Na2S04 884 540 Tl2SO, 632 3 629 K2SO, 1076 Abb. 212, S. 257 541 Tl2so, 632 98 333 KN03 337 K2SO, 1-98 Mol-%, 629
bis 333 °C. Abb. 219, s. 259
542 Tl2SO, 632 86 384 AgCl 455 Abb. 213, S. 258 543 Tl2S04 632 95 ~380 AgBr 419 Abb. 214, S. 258 544 Tl2S04 632 94 504 Ag] 553 z fl. Ph. 11-86%,598 °C.
Abb. 215, s. 258 545 Tl2S04 632 83 249 HgJ2 253 U II 126--128 °C 546 Tl2S04 632 78 358 TICI 429 Abb. 213, S. 258 547 TI. SO, 632 72 ~395 TlBr 457 Abb. 214, S. 258 548 Tl2S04 632 67 396 Tl] 442 549 TlN03 206 36,2 136,5 LiN03 252 Ur 144 °C u. 6o °C
549a TlN03 206 9 - Na2S04 884 Abb. 215 b, S. 258 550 TlN03 206 23 162 NaN03 308 Ur 142 °C u. 70 °C 551 TlN03 206 8 190 KBr 740 8-57% TlBr. 2 fl. Ph.
34%. 392 °C bis 61% 468 °C. Abb. 217, S. 259
552 TlN03 zo6 6 218 K2S04 1076 Abb. 219, S. 259 553 TIN03 zo6 31 182 KN03 337 MK-Bildung. Abb. 217,
s. 259 554 TlN03 206 0,3 206 Ag] 554 2 fl. Ph. 1,5-93%,
TlN03
487 °C. Abb. z2o, S. 260 555 206 9 184 Ag2SO, 656 Max. z%, 210 °C. U1
142 °C, 78 °C. Un 412 °C. Abb. 221, S. 260
556 TIN03 206,5 ~15 ~146 CdBr2 566 557 TIN03 206 4.3 194 HgJ2 257 U1 qz,5 °C, 78,4 °C.
Uu 127 °C.
TIN03 zo6 TICI Abb. 137, S. 231
557a 19 179.5 426 Abb. 139, S. 231 558 TIN03 206 11,5 193 TlBr 457 Abb. 217, S. 259 559 TIN03 206 10 206 TI] 44° Ur 142 °C, 78 °C. Uu
168 °C. MK-Bildung,
560 Abb. 218, S. 259
GeCI4 -51,8 1,5 -76,5 502 -75.5 2 fl. Ph. 6-97%.-56 °C 561 GeCI4 -49.7 11
I -55.5 1) AsCl3 -18,o I) mit ß-Form
11,5 -5s,o2) 2) mit .:x-Form s6z SnCl2 239 31 183 NaCl 8oo s63 SnCI2 245 nahe I MgC12 711 564 SnCI2 245 1,7 245 CaCI2 777 s6s SnC12 250 5 233 MnCI2 6so 566 SnC12 248 2 ~240 FeCI2 675 567 SnCl2 248 4 ~240 CoCI2 724 s68 SnCl2 247.3 35.7 171,7 Cu Cl 424 569 SnCI2 247,2 43.9 171 ZnCI2 261,5 570 SnC12 250 10 235 CdCI2 s68 571 Sn CI, -33 75 -106 Cl2 -102,5 572 SnCI4 -33 33.3 -40,5 Br2 -7,2 573 SnC14 -33 nahe I ]2 113,6 574 SnCI4 -33 nahe II PCI3 -92 575 SnCI4 -30,5 31 -48,0 AsC13 -18,0 576 SnC14 -30,2 0,3 -30,5 SbCl3 73.4 577 SnCl4 -30,2 <O,{ - A!Cl3 190,2 578 SnBr4 29,5 66 -32 Br2 -7,2 Ur -6°C 579 SnBr4 30 95.5 -47.5 S2Br2 -46 s8o SnBr4 30 84 -so PBr3 -20 581 SnBr4 30 45 3.5 AsBr3 30 582 SnBr4 30 6 27 SLBr3 93 s83 SnBr4 30 23 20 AlBr3 ~95
Dietzel/ Sdwlze
222722 C. Binäre Systeme mit einem Eutektikum. 149
Fx E Fn I oc F II oc Bemerkungen
Mol-% oc
584 SnJ4 143.5 62 79,6 J2 113,5 s8s SnJ 4 143.5 40 113,5 AIJ3 188 s86 SnS 8]0 30 785 FeS 1188 587 PbO 875 8o,1 6g8 CuO 1336 s88 PbF2 855 33 540 NaF 1040 589 PbF2 824 54 494 PbO 892 590 PbC12 496 45 410 Li CI 596 591 PbC12 493 28 411 Na Cl 798 Abb. 141, S. 232 592 PbCl2 498 47 292 BeCI1 4°4 593 PbCl2 496 16,9 459 MgCI2 711 594 PbCI2 495 17 468 CaCl2 772 595 PbCl2 495 30 408 MnCl2 65o 596 PbCl2 498 46,6 421 FeCI2 677 597 PbCl2 501 63,2 1]8,6 FeCl3 298 598 PbCl2 498 39,6 424 CoCl2 "'730 599 PbCl2 496 68
I 258 Cu Cl 440
6oo PbCl2 496 61 291 AgCl 455 6o1 PbCl2 498 35 I 387 CdCl1 568 602 PbCl2 498 nahe II HgCl2 414 603 PbCl2 498 28 374 InCl3 -604 PbBr2 375 21 322 LiBr 545 6os PbBr2 375 22 306 NaBr 745 6o6 PbBr2 375 18 344 CdBr2 575 607 PbBr2 366 95 232 HgBr1 238 6o8 PbS 1114 53,8 863 FeS 1187 609 PbS 1114 59 540 Cu2S 1121 Abb. 144, S. 233 610 PbS 1114 76,5 630 Ag2S 835 Abb. 144, S. 233 611 PbS 1114 1],6 1044 ZnS 1675 612 PhS 1108 45 282 Tl2S 448,5 613 PbS 1110 75 790 PbO 883 614 PbS 1106 77.5 442 PbCI2 499 615 Pb SO, 1005 55 638 Li:~ SO, 858
U 1 86o °C. Abb. 226, 616 Pb SO, 1170 47 735 N~so.~ 884 s. 262
617 Pb SO, 1o8o g6 474 PbC12 496 Abb. 223, S. 261 618 Pb(l\03) 2 - 84,2 275 NaN03 310 Abb. 145, S. 233 619 Pb(N03) 2 - 77 21],8 KN03 340 Abb. 145, S. 233 620 Pb(N03) 2 - 68 176 CsN03 417,5 621 Pb(N03) 2 - 67 131,5 NH,N03 169 Abb. 146, S. 233 622 Pb(N03)2 - 95,5 200,2 AgN03 209,5 623 Pb(N03) 2 - 87,8 175.5 TIN03 206,2 624 Pb3(V04) 2 952 44 736 Li3\'04 1230 Abb. 224, S. 262 625 PbMo04 1060 88 86o Na2S04 884 Abb. 225, S. 262 626 PbMo04 1060 72 670 Na2Mo04 6g8 Abb. 225, S. 262 627 PbMo04 1065 47,8 962 Pb SO, 1170
Un 765 °C u. 707 °C 628 PbMoO, 1065 82 838 PbCr04 844 629 Pb WO, 1123 86 86o Na2S04 884 Abb. 226, S. 262 630 PbW04 1123 56 Bss K2S04 1069 Abb. 227, S. 262 631 Pb WO, 1123 So 6os Na.lwo.~ 695 Abb. 226, S. 262 632 PbW04 1123 58,1 993 PbS04 1170 Ux 877 °C, Un 864 °C 633 Pb WO, 1123 82,5 837 PbCrO, 844 634 BiCl3 224 36,8 171,5 FeCl3 298 635 BiC13 224 36 190 Cu Cl 424 636 BiCl3 232,5 5 215 ZnCl2 318 637 BiCl3 224 11,2 205,3 PhC12 510 638 BiBr3
I 209 23,4 205,3 PbBr2 380
639 Bi2(Mo04)3 643 30 616 PbMoO,
I 1065
640 Bi2(W04)3 832 27 814 PbW04 1130
Dietzel/ Smolze
150 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
D. Binäre Systeme mit einer inkongruent schmelzenden Verbindung. (Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%. bezogen auf die Komponente II.
Abkürzungen s. S. g8, Literatur s. Tab. 222721.)
I FI Fn E Fv I II
Mol-% J
F V Bemerkungen oc oc oc oc
1 HN03 -42 2 :fl. Ph. 36-96 15 -73 Np,-2HN08 -48.5 Mol-%, -11,8 °C
N20, -10,2 ------
2 POC11 1,15 2POCl8 ·Cla -55 Cl 2 -103 82 -107,2
·-------3 LiCl 610 LiOH-LiCl 285 Abb. 153, S. 235
LiOH 477 63 262
-
4 LiBr 550 45 275 3LiOH-LiBr 310 LiOH 462
--5 LiJ 44° 45 180 4LiOH-LiJ 310
LiOH 462
6 Li2S 90o- - -975 LizSa 369,5 s 119
-7 LiN01 255 40,5 183 Abb. 163, S. 238
LiOH-LiN03 195 LiOH 477
8 NaOH 320 d 37 238 Abb. 151, S. 235 LiOH-NaOH 254
LiOH --
9 NaJ 665 Un 290 °C 82 225 2NaOH-3NaJ 295
NaOH 310 -
10 NaaSO, 884
NaOH --96 --295 NaOH-NaaSO, 480 ""310
1--. 11 Na,P20 7 972
85 552 Na6P30 10 662 NaP03 619
12 KOR 403 UI 375 oc, 256 oc. 29 226 2LiOH-KOH 312 Abb. 163, S. 238
LiOH 477 1-- - ----13 KNHa 329
67 92 NaNH2 • 2 KNHa 120 NaNH2 206,4
14 KN03 337 Abb. 194, S. 249 6 320 KCl-KN01
360 KCl 775
----15 KN01 337 Abb. 217, S. 259
<1 336 KBr-KN01 342 KBr 740
Dletzel/ Smolze
222722 D. Binäre Systeme mit einer inkongruent schmelzenden Verbindung. 151 I
E I Fx II Fn
Mol-% I F V Fv Bemerkungen oc oc oc oc
16 KN03 337 Abb. 165, S. 239 nahe I KJ-KN01 358
KJ 683 ----~-
17 K1C03 896 Abb. 36, S. 208
63 677 KF·K2C03 688 KF Bso
1-- ---- ---
18 KCNS 179 34 120 KCNS-KN01 128
KN02 387 ---
19 K2B,07 814 72 712 KF-2K2BP7 754
KF 856
20 RbCl 722 Abb. 37, S. 208
57.7 316 LiCl·RbCl 321 Li CI 607
21 RbJ 642 82,6 8o,8 RbJ3 188
J2 114 1--
22 NH.J -83.9 88,9 NH,J3 175
J2 114 - ~---
23 NH4N03 169 Kein E, Ü 2 Mol-(NH4) 2SO, 310 %· 174 oc
(NH,) 2S04 so8 ·2NH,N03
24 BeCI2 4°4 44 300 2 LiCl· BeClz 350 Li Cl 614
25 BeC12 4°4 49 215 2NaCl-BaC!z 310
NaCl 8oo -----
26 Mg SO, 1127 Ü 40 Mol-%,
76 664 - - 835 oc Li2S04 855
1-----27 Mg SO, 1185 Abb. 183, S. 244
55 668 N~S04 ·3MgS04 818 NazSO, 884
28 CaF2 1330 89 495
BeF2 -CaF2 890 BeF2 543
-29 CaC12 765 Abb. 186, S.246
19 664 CaF2·CaClz 755 CaF2 1360 --
30 Ca SO, 1450 Ux 1196 °C, Uu
58 867 KzSO, · 2 Ca SO, 1004 580 °C, U V 938 °C. K2SO, 1057 Abb. 189, S. 247 -----
31 Ca SO, 1350 Un 649 °C
62 845 Rb2SO, · CaSO, 910
Rb2SO, 1051
Dietzel/ SdJ.olze
152 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr
I Fu
E
I I Fv I II
Mol-% I F V Bemerkungen oc oc oc oc
32 Ca(N03} 2 546 S. aber Abb. 56, 65,8 145 4 KN03 • Ca(N03) 2 174
57 und 59, S. 213 KN03 337
33 SrBr2 643 67.5 453
LiBr · 2 Sr Br2 502 LiBr 552
---34 SrS04 1605 Ur1152°C, Uu58o
63 970 K 2SO, · 2 SrSO, g8o °C,Uv775 °C. Max.
K2S04 1071 95 Mol-%,1o8o °C -~
34a BaF2 1280 LiF-BaF2 85o Uv826 °C
LiF 847 81,5 765
35 BaF2 1285 36.5 912 2MgF2 -BaF2 930 MgF2 1270
- 1-----
36 BaC12 g6o BeC12 • BaC12 515 BeC12 405 87 372
--·
37 BaC~ g62 CaC~-BaCl2 623 Abb. 71, S. 215
CaC~ 772 63.3 592
--38 A1Cl3 190,2 41 114
Li Cl 6q LiCl-AICI3 143.5 -- ---
39 A1Cl3 190,2 16 186 MgC~ 712 MgC~·2AlCI3(?) 228
40 AlBr3 97 28 84 2 fi. Ph. 2-13
NaJ 662 NaJ·AlBr3 177 Mol-%, g6 °C
--~-
41 AlBr3 97 28 83 2 fi. Ph. 2-13
KJ 682 KJ ·AIBr3 177 Mol-%, g6 °C
--42 AIBr3 97.1 1>4 g6,5
MgBr2 711 MgBr2 -2AlBr3 231,5
-43 LaF3 - NaF-LaF3
73 8o8 920 NaF 992
44 LaF3 - KF-LaF3 78 620 770 KF 856
-45 LaF3 - RbF-LaF3 684
RbF 780 79.5 582
--46 PrF3 - KF-PrF3 78 610 740
KF 86o --
47 KV03 522 27 469
KF 856 2KF-KV03 524
-48 Mo03 795 53 495
Uv 535 oc NaF 989
3NaF-Mo03 (?) 753
I
Dietzel/ SdJ.olze
222722 D. Binäre Systeme mit einer inkongruent schmelzenden Verbindung. 153
I F,
I Fu E
I Fv
I II Mol-% I F V Bemerkungen
oc oc oc oc
49 Na2Mo04 68g 15 627 U, 62o °C, 582 °C,
NaF 992 NaF·NazMo04 673 426 °C
-- -------- ----
50 NazMo04 686 Li2Mo04 484 U, 621 °C, 580 °C,
Li2Mo04 705 51 466 ·3Na2Mo04 423 °C. Abb. 8, S. 199
-----
51 K2Mo04 926 2 KOH · K2Mo04 580 - '"'"'360 KOH '"'"'44° ---
52 W03 - - 550 3NaF-W03 618 NaF g8g
- -----53 L~wo, 738
14 686 Abb. 199, S. 252
LiB02 843 2LiB02 ·3L~W04 710
--
54 NazWO, 692 20 635 Ur 590 oc, 574 oc
NaF 992 NaF-Na2WO, 693
-55 NazWO, 705 Li2W04"3NazW04 511
u, 590 °C, 583 °C.
Li2v.ro, 742 48 492 Abb. 8, S. 199
56 MnO 1785 Abb. 109, S. 223 19 1520 MnO·Alz03 1560
AlPs 2050 - ------ --57 MnC13 65o
37 505 BaC12 g6o 2 BaC!z · MnC12 545
-58 MnC12 6go 2 AlC13 • MnClz (?) 227
AIC13 190,2 83 185
---59 MnBr2 - 2AlBr3 -MnBr2(?)
99,2 g6 243 AlBr3 97,1
6o ReF1 18,8 18 2,3 ReOF4 39.7 Re02F2 156 Zers.
- --61 FeO 1370 3.6
Abb. 109, S. 223 1305 FeO·Alz03 1440 Al20 3 2050
62 FeS 1174 NazS-FeS 66o NazS 970 57 585
- --
63 CoS04 goo 52 575
NazS04 887 3Na2SO,-coso, 425
64 Cu Cl 422 150 Abb. 119, S. 225
34 2KCl-CuCl 245 KCl 760 -
65 CuBr 480 183 Ur 384 °C
33 2KBr-CuBr 234 KBr 730 --
66 AgCl 455 29 260 CsCI-AgCI 310
CsCl 639
Dletzel/Sd!.olze
154 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I F Fu E Fv I II
Mol-% I F V Bemerkungen oc oc oc oc
67 AgBr 490 68 228 2RbBr·AgBr 265
RbBr 670 - ---- ---
68 Ag] 552 Abb. 204, S. 254
38 243 KJ·4AgJ 263 KJ 68o
1-· ---69 Ag] 546 Ur 142 °C
25 196 2RbJ·AgJ 280 RbJ 638
70 AgN03 208 Ur 159 oc. Abb. 39 131 KN03 ·AgN03 136 136, s. 230
KN03 337 ---
71 AgN03 209 Ur 159,6 °C, Uu
68 101,5 NH4N03 • AgN03 109,6 125 °C, 85.4 °C, NH4N03 167,8 35 oc
1-
71a AgN03 209 18,5 176 AgCl·AgN03 200 AgCl 455
-
71b ZnC12 322 Abb. 207C, s. 256 23 294 2 LiCl· ZnC12 352 Li Cl 6os
- ----72 ZnC12 318 Abb. 120, S. 227
41,5 262 2NaCl·ZnC~ 410 NaCl 8oo -
73 ZnC~ 275 1 270 SrC~·ZnC~ 477 SrC~ 872
1- ----74 ZnC12 275 Un 923 °C
1 270 BaC12 ·ZnC~ 470 BaC~ 960
74a ZnS04 730 Abb. 207C, s. 256
90 300 ZnC12 ·ZnS04 437 ZnC12 322
---- -75 CdC~ 562 Abb. 123, S. 227
45 392 2NaCl·CdCl2 NaCl 798 425 - --------- -----76 CdJ2 383 Uv 215 °C
47.5 185 2KJ·Cd]2 269 KJ 678
77 CdS04 1000 Max. 93 Mol-%,
46,2 681 Na2S04 • 3 Cd SO, 746 896 °C. Abb. 9, NazSO, 887 s. 199
78 HgC12 283 14 264 NaCl·HgC~ 272 NaCl 8oo
-----79 HgJz 257.5 Nur o-45 Mol-%
26 216 2NaJ ·HgJ2 256 unters. NaJ 662
Dietzell Sdlolze
222722 D. Binäre Systeme mit einer inkongruent schmelzenden Verbindung. 155
I Fx Fu E
I Fv I II F V Bemerkungen oc oc Mol-% oc oc
I
So HgJz 257.5 Nur o-65 Mol-% 42 125 2K] ·HgJ2
200 unters. KJ 682
1-- ---- ---81 Hg SO, Bso
ss 245 HgJ2 ·HgSO, 332
HgJz 258
82 Tl Cl 435 26 362 2 MgClz ·Tl Cl 499 MgClz 718
-83 Tl Cl 435
I 48 569 SrClz·TlCI 569 SrClz 872
84 TICI 429 6o 122 CuCl·2TICI 225
Cu Cl 422 ---- f--
ss TICI 429 Abb. 213, S. 258
6o 210 AgCl·2TICI 252 AgCI 455
---86 TIEr 457 Abb. 214, S. 258
63 226 AgBr·2TIBr 298 AgBr 419
87 TlzS 448 44·3 306 4AgzS·TizS 358 Ag2S 781
--· 88 TlzSO, 632
81,5 232 HgClz · TlzSO, 269 HgCI2 282
----- -89 TlzSO, 632
8o,8 212 ? 223 HgBr2 236
90 TIN03 207 30 q6 HgBr2 • TIN03 151,5 HgBr2 238
---91 SnS 88o
64 461 SnS·Sb2S3 510 Sb2S3 546
----92 PbO 886 Nur o-so Mol-%
14 865 Al20 3 ·Pb0 980 unters. AlzÜ3 2050
---
93 PbBr2 373
53 276 AgBr·2PbBr2 295
AgBr 422 -
94 PbJ2 412 42,5 35° sAgJ ·PbJ2 408
AgJ 558 ------
95 PbS 1109
82,7 58o 2PbS·ASgS3 580 ASzSa 540
Dietzel/ Sd10lze
156 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. (Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%. bezogen auf die Komponente II.
Abkürzungen s. S. 98, Literatur s. Tab. 22 2721.)
I I
Fr
I II Fu
IMol-%J F I V I
Fv I Bemerkungen oc oc oc oc
1 S02 -75.5 Der Verlauf der - - Kurvenäste - -
HaÜz -1,72 - <-31 deutet auf mehr als 1 E und so-mit auf eine V hin. Von 52,8-8o,5% glasige Erstarrung
- ---2 S2Cl2 -76.5 ,_,_115 2 fi. Ph.
"'25 S2Cl2 ·4HCl(?) 35-95 Mol-%. -HCl -110 --98 ,_,-111 -92,5 oc
3 S02Cl2 -54,1 22,7 -66,4 S03 • 2 S02Cl2 -19,1
S03 16,8 46 -39,1
----4 Te 453 176
2 Arten MK 41,5
TeJ4 280
Jz 113,5 nahe II
---5 NH3 -n,s Nur - - 24-100 Mol-% NH3 -H20 2 24,5
HaÜz 89 -44 unters. -1,72
6 HN03 -47 - -5 H 2S04 • HN03 (?) 2,3
H 2S04 91,9 ,....,-20
10,5 ------
7 PC15 sub!. Nur - - 6o-10o Mol-% PC15 • JCl subl. ]Cl 90,8 9,6 unters.
27,1 --------
8 PBr5 Zers. Nur - - 42,5-100 Mol-89,56
PbBr5 - JBr 1J4,6 % unters. ]Br 40,3
22,2
--
9 Sb 632 2 fi. Ph. - - 18-6o Mol-%, Sb]3 170,8
Ja 113,3 70 So 169 oc ------
10 SbC15 2,8 33.3 25
Intermediäre MK mit den Grenz-MK SbCl5 -2 JCl und SbC15 • 3 ]Cl 63
JCl 90 24
25
11 SiC14 -62,5 --8 -69,5 SiC14 • AsC13 -29,5
SiC14 • 2 AsC13? SiC14 • 3 AsC13?
AsC13 -18,0 - -
12 BF3 -126,8 4,8 -128,6 S02 -BF3 -96
S02 -n5 62 -97,2
Dietzel/ Sdlolze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verhindung. 157
I I
Fr II I
Fn E °C 1
V I
Fv I Bemerkungen oc oc Mol-% F oc
13 BF5 -127,4 31,5 -145·4 66 -145.9
SOF2 ·BF3 -140,8 SOF2 -129
14 BF3 -127,8 - Nur -POF3 ·BF3 (?) -20 57-100 Mol-%
POF3 -39.6 83.5 -47.5 unters.
----15 BC13 -107,9 0,1 -108,8
98 --93.9 H 2S-BC13 -35.3
H 2S -85.4
16 LiB02 843 20 710 Ur 785 °C, Un 2 LiF · 3 LiB02 755 812 °C, 762 °C,
LiF 845 67 688 Uv 545°C, 585°C
17 LiB02 843 53 737 u, 815 °C
3Li2S04 • 2LiB02 742 Abb. 173, S. 241 Li2SO, 86o 72 737
--
18 N~SO, 884 570 Abb. 150, S. 235 33.3
Max. (NaCl) 57% .-610 Li Cl 6os 89 510
19 Na2S04 884 30 742 Abb. 20, S. 203
6o 772 NaF.Na2SO, 781
NaF 997 -~
20 NaN03 312 48 205
64 199 N aS03NH2• N aN03 205,7
NaS03NH2 ---
21 Na2C03 86o 48 510
510 LiNaC03 514
Li2C03 735 53
22 NaB02 966 - 5-25Mol-% u. -NaP03 ·NaB02 (?) Soo 6o-75Mol-%
NaP03 610 - - Gläser
----23 N~B407 741 36 710 2 fl. Ph.
NaCl·N~B407 - 66-99,8Mol-% -
NaCl Soo -
-- ------
24 Na2B40 7 74° - -? ---Na4P 20 7 910
25 KF Sso 650 Abb. 154, S. 236 22
78 630 Max. (NaF) 50% 763
NaCl Soo
26 KF 846 66o Abb. 155, S. 236 23 Max. (NaF) so%) 780
NaBr 740 So 604
27 KF Sso 678 Abb. 157, S. 236 22
88 578 Max. (NaF) 50% 840
NaJ 667
Dietzel/ Scholze
158 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr Fn E I
I Fv
I oc II oc Mol-%1 F oc V I oc Bemerkungen
27a KF Bso 22,8 653 Siehe reziprokes
Max. (NaF) 862 Salzpaar K 15a NaN03
96,8 296 so Mol-% 309
--
28 KF Bso 11 6so Abb. 169, S. 240
48,5 645 Max. (NaF) 27% 708
N~C03 86o
29 KCl 775 40 521 Abb. 158, S. 237
70 514 Max. (NaCl) so% 54°
NaJ 670 ~--
29a KCl 775 Siehe reziprokes 42 495 Max. (NaCl) Salzpaar K 15b
so Mol-% 510 NaN03 308 95 290
30 KJ 682 so 77 So 78
KJ, 79,8 Ja 112,5
-- f-~
31 K 2SO, 1076 40 698 u1 sss °C,
Li2SO, · K 2S04 716 Un 572 °C,
L~so, 845 So 535 Uv 435°C.
Abb. 16o, S. 237
32 K 2SO, 1076 41 883 Abb. 161, S. 238
82 786 KF·K2SO, 887
KF Bso --
33 K2SO, 1067 67 587
78 730 3K2S·K2S04 759
K 2S 912 -
34 KN03 337 31 217 Uu 375 oc,
KOH·KN03 236,5 256 °C.
KOH 4°3 67 223 Abb.163, S. 238
35 KP03 798 37 528
Abb.168, S. 240 LiP03 ·KP03 562
LiP03 634 64 518
-----36 K2C03 86o
42 soo
61 LiKC03 515
Li2C03 710 492 ---~~
37 K2C08 896 44 570
Abb. 170, S. 240
81 Max. (KCl) 64% 595
NaCl 8oo 572
38 K2C08 896 45 """580
An bd. Enden Max. (KBr) 63% ....... 6os MK:
NaBr J60 So 575 (K,Na)2C08 bzw. (K,Na)Br. Abb. 171, S. 241
---39 K 2C03 896
47 610 An bd. Enden Max. (Na2C03) 72% MK:
89 563 """710
(K,Na)zC01 NaJ 66o bzw. (K,Na)J. Abb. 172, S. 241
Dietzel/ Sdlolze
222J22 E B' "r Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. ma e 159
I Fn E l Fv Bemerkungen
I Fr V oc I II oc Mol-%1 F oc oc
I 40 KB02 947 24 770
KP03 ·KBOa 885 88 681 KP03 810
--
Ur 244 °C, 41 RbOH 301 36 237 2NaOH·RbOH 278 Uu300 °C
318 78 241 NaOH - -- ----
42 Rb1 SO, 1051 43 847
RbF·Rb2SO, 856 86 723 RbF 794
43 RbN03 312 32 154 LiN03 ·RbNOa 191
LiN03 65 179.5 254
44 Rb2C03 "'850 49 627 RbF.Rb2COa 636
66 616 RbF 794
45 C!>zSO, 1019 46 793 CsF·Cs2S04 798 705 84 648 CsF
-- ---46 NH,Cl 335 73 9 NH,C1·3NHa 10,7 subl.
nahe II NH3 -]4,8 - --- ---
47 NH,Br - 72 9 NH,Br·3NHa 13,7 -74.8 91 -77 NH3
48 NH4S03NH2 132,9 16,5 118,8 2NH4S03NH2 213
72 212 ·5NaS03NH2 NaS03NHz ---
49 NH,N03 168 "'30 -43 NH4N03 • 3 NHa "'-40
"'-So "'99 -85 NH3 -------
so NH,N03 169 52 18 NH,N03 • 2 HN03 30 - -HNOa -47
---
51 NzH5Na 75.4 24 51 N2H 5N3 • N2H, 66,4
90 -17.5 N2H 4 1,0 ---
MK zwischen E 1 52 NagBeF, 578 36 "'305 LiNaBeF, "'34° u. E 2
Li2BeF, 67 "'305 475 -----
Un 588 oc 53 BeSO, 1000 ....,20 ..... sso K 2S0,·2BeSO, 910
68 768 K2SO, 1071 --
Abb. 41, S. 209 54 MgFa 1270 36 1000 NaF·MgF2 1030
I 75 830 NaF 990
Dietzel/Sdl olze
160 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I Fr I
Fu E
°C I I Fv I II V I Bemerkungen
I oc oc Mol-% I F oc
I I
I '
55 MgS04 11S5 39 S70 Abb. 1S4, S. 245
KCl-MgS04 920 KCl 775
SI 665
- --- - -- ---56 MgS04 11S5 40 S37
So 710 KBr-MgS04 S72
KBr 735 ---- --- ----·
57 MgS04 11S5 ~23 S75 Abb. 1S4, S. 245
~64 725 K 2S04 -2MgS04 930
Kzso, 1076 - --- ---·- ---- ---5s MgS04 11S5
40 Soo
82 622 RbCl-MgSO, S40
RbCl 716 ----- ----
59 Mg(N03) 2 -56 I7S Abb. 4S, S. 211
SI 195 2 KN03 ·Mg(N03) 2 225
KN03 336 1- -------- ---
6o Mg3(P04) 2 11S4 1076 13,5
S7,4 1105 MgF2 ·Mg3 (P04) 2 1253
MgF2 1221 - --------- ----- ----------
61 CaF2 1360 1060 Abb.1S7, S. 246 37.5 KF-CaF2 106S
KF S6o s4.5 7S2
-------- ----- ---
62 CaC12 777 26 640 Abb. 51, S. 212
73.5 6oo KCl-CaC12 754
KCl 776 --- --- ----- --- -------
63 CaC12 772 16 6g6 Abb. 52, S. 212
S1 630 RbCl-CaC12 930
RbCl 726 - ------ ------- ---
64 CaC12 772 9 70S Abb. 52, S. 212
go 610 CsCl-CaC12 1030
CsCl 640 - ----- --- ----
65 CaC12 771 6 750 Soo
4CaCl2 -CaO S39 CaO 2576
21
1- ------ -------- --
66 CaBr2 730 567 33 KBr-CaBr2 637
KBr 730 64 542 - -------- ---- 1---------------
67 CaS04 1375 52 917 Abb. 54, S. 212
nahe II 3NazS04 -CaS04 949
Na2SO, ss4 -- --- -- ---
6S Ca(P03) 2 977 68 725
99.5 625 4 N aP03 ·Ca(P03) 2 73S
NaP03 627,6 -- --------- --- --
6g Ca3(P04) 2 15SO 25 1525
Caa(P04) 2 ·Ca0 ~1600
CaO 2570 70 1550
Dietzel/ Sdtolze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 161
I I
Fx II Fn E V Fv Bemerkungen oc oc Mol-% F oc oc
70 Caa(P0,)2 1730 - -64 1205
CaF1 • 3Caa(P0,)2 1650 CaF8 1392
1-- ----- ----
71 CaC03 1540 38 786 Max. 20 Mol-%. (110 N aaC01 • CaC03 813 889 °C
kgfcm2 ) N8.aC03 864 50 813
1- - --- ~
72 CaB,07 - 10 960
65 Ca SO,· CaBp7 1128
Ca SO, - 1070
-
73 SrC12 872 34 623
72 542 RbCl· SrClg 705
RbCI 726
74 SrC12 872 22 785 86 574
CsCl· SrClg 907 CsCI 640
75 SrCig 863 14 763 Abb. 191, S. 247
58 SrF2 ·SrCla 960
SrF2 qoo 944 --
76 Sr SO, 1225 50 955 JNazSO,· SrSO, 965 - -N8.aso, 887
77 Sr(N03)2 615 45.5 422 92,1
4Sr(OH)2• Sr(N03)2 530 Sr(OH)z 535
492
78 Sr3(P0,)2 - - -SrF2 • 3 Sr3(P0,)2 1685
SrF2 1440 90,7 1207
-79 Sr3(P0,)2 - - -
828 SrClg · 3 Sr3(P0,)2 1625
SrClg 874 97.7 1-
8o BaF2 1280 51 795 Abb.191a,
Max. (BaF8 795 s. 248 NaCI 8oo 85 720 ·BaCla) 51%
----8oa BaCI2 958 UI 930 °C,
32 745 Max. (BaF 1• BaC12) Un 8oo °C. 8o 5o Mol-% 773 Siehe reziprokes
LiF 847 707 Salzpaar K 49 a
81 BaC12 963 27,5 640 2 fi. Ph. 39-62
N 8.aC03 • BaC12 730 Mol-%. 730 °C,
N8.aC03 856 74 6o6 Abb. 69, S. 215
-82 BaC12 963 55 655
Ux927 °C. 2 KCl·BaCla 670 Abb. 69, S. 215
KCl 775 75 670
-- ----83 BaCI2 948 53 637
Ux 923 °C 2 RbCl· BaClg 649
RbCI 715 72 633
Dietzel/ Sdlolze Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 11
162 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I I ' I Mol-% I F
-, I Fr II Fu V Fv Bemerkungen oc oc co oc
84 BaCI2 958 19 854 I Abb. 192, S. 248 I
BaF2 -BaC~ 1008 BaF2 1280 73.5 936
-- ---- - --·
85 BaBr2 847 48 613 2KBr-BaBr2 634
KBr 730 77 632
f--86 BaS04 1580
71 913 3 Na2S04 ·Ba SO, 921
N~SO, 887 - -
1- -------- ---87 Ba(N03} 2 595
49 392 Abb. 194, S. 249
69 426 Max. (BaCI2) 65% 450
KCl 775 -- ·-
88 Baa(P04)2 "'1730 - -88 1092
BaF2 • 3 Baa (PO 4} 2 1670 BaF2 1289
1- ---------89 Ba(P04} 2 "'1730 - -
96 898 BaC12 • 3Baa(P04} 2 898
BaC~ 958 1---
90 BaC03 - - -K2Ba(C03) 2 8oo
K2C03 895 - --- -
91 Al20 3 2050 17 2000
66 1990 MgO·A~03 2115
MgO 28oo :......-- ---- -----·-- ---
92 A~03 2050 33 1805
Sr0-Al20 3 2015 SrO 2430 - -
,_
93 AIF3 -64 Abb. 10, S. 200 710
85 715 3LiF-AIF3 790
LiF 86o 1- -----
94 AIF3 -6o 560
3RbF-AlF3 980 RbF 833 93 790
1- -----. 95 AIF3 - .-6o 490
3CsF-AIF3 82o CsF 715 95 685
-- -------96 AICI3 192,5
58 105 Zw. 70-80%
A1Cl3 ·2 JCl keine Kristalli-110 sation. ]Cl 27,2 87 2 AlCla· JCI?
1- -------97 AICI3 190
39 25 2 fi. Ph. 74->89 PCI5 -AICI3 380 Mol-%
PCI5 160 nahe II f-- -------
98 AlCI3 190 39 108 2 fi. Ph. bei I
nahe V NaCI-AICI3 152
NaCl 8oo
Dietzel/ Sd10lze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 163
I I Fr II Fn E V Fv I Bemerkungen oc oc Mol-% I F co oc
99 AIC13 190 33 128 2 fl. Ph. bei I
KCl·AlC13 257 KCI - 257 770
- --------- ---- --100 AlBr3 90
45 78 88 18
AlBr3 • JBr 85 JBr 40
1- -----101 AlBr3 97 25 6o
85 Max. 50% 165
SbC13 72,5 55 1---- -----102 A1Br3 97,1
33 So SbBr3 • A1Br3 85,2
SbBr3 96,6 72 72
1----
103 AlJ3 188 34 1{0
SbJ3 ·AlJa "'147 Sb]3 170 6o "'135
1---- ------104 AIJ3 188 Nur o-58 Mol-31 97
KJ ·AIJ3 %unters. -KJ 682 - 207
1---- ---- --- --------105 YF3 -
764 59 K3YF8 996
KF 856 86 756
1-- -----106 YF3 -
58 86o
91 752 Rb3YF0 1064
RbF 780 1------
107 YF3 -63 890
96 673 CS:JYF8 1075
CsF 684 1-- ----
108 La~Ps 2315 1960 45 So
MgO·La20 3 2030 MgO 28oo 2000
- ----- ---109 LaF3 - 66 726
88 6oo CS:JLaF0 795
CsF 684 - --- ----· 110 La(N03) 3 66,5 11,3 64.7 -6HzÜ 2La(N03) 3 114
Mg(N03) 2 8g,7 97 88 ·3Mg(NOa)a
·6HzÜ -111 Ce2 S3 1890 MK zwischen I - -
Ce3 S, 2050 undV.Abb.87, CeS 81 2000 s. 219 2450
-- ----- ---112 PrF3 -
63 66o
85 640 Rb3PrF6 797
RbF 786 --113 PrF3 - 62 783
654 Cs3PrF0 920
CsF I 685 92 I Dietzel/ SdJ.olze
11•
164 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I
I FI
II I Fn E V I
Fv I Bemerkungen I oc oc Mol-% I F oc I
oc 11{ SmF3 - 6o "'830
K 3SmF8 882 KF 86o 87 758
I--- -----
115 SmF3 - 64 -810
88 Rb3SmF8 916
IRbF 786 700
1------116 SmF3 -
63 "'870 C5aSmF0 972
CsF 685 94 645
117 ErF3 -63 785
K3ErF0 1012 KF 86o 89 756
f----118 ErF3 - - -
732 Rb3ErF0 1034
RbF 786 93 f-- f---
119 ErF3 - - -
648 C5aErF0 1048
CsF 685 94 - f-----------120 Ti02 1850 1700
s. auch Abb. 88, 13 A~03 ·2Ti02 1900 S.219
Al20 3 2050 54 1870
121 Rb8Tip5 870 820 30 2 RbF · 3 Rb1 TiaOs 845
RbF 794 92,5 780
------122 CSzTiaOo 892 825 35
2CsF· 3C5zTia05 838 CsF 685 81,5 612
1-----123 Ti Cl, -23 - - 2 ß.. Ph. 2-89
2TiCl,· S02 -31·4 Mol-%, S02 -75.7
- - -31,4 oc 1----- ----- ---
124 Ti Cl, -23 s8,6 -51,2
-64,2 TiCl, · 2 S02Clz -43.75
S02Cl2 -54,1 73.2 f-- ---125 TiEr, 38,2 - - 2 fi. Ph. 4-91
nahe II 2TiBr,·S08 29 Mol-%, 29 °C
so. -75.5 -126 Zr02 2687
38 2370 Ca0·Zr01 2580
CaO 2580 76 2230 1----- --------127 Zr02 2687 26 2160
62 SrO·Zr08 >2700
SrO 2430 2220
128 Zr02 2687 2060 14 BaO·Zr02 2630
BaO 1923 90 1340
Dietzel/ S<holze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 165
I Fx II Fn E V I
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% F oc oc
129 RbV03 566 22 482 Ux 504 °C, Uv 2RbF·RbV03 655 582 °C
RbF 794 71,5 652
f---- ---- ---130 CsV03 645 24,5 501 Ux 397 °C, Uv
2CsF·CsV03 668 550 oc CsF 705 83 621
1------131 Cr20 3 -2400 30 2120
CaO·CrzÜ8 2170 CaO 2580 72 1950
r----132 Cr20 3 2435 50 2260
-85 2 Ce02 • Cr20 3 2430
Ce02 >2600 -2350
-- -132a Na2Cr04 790 27.5 644 Max. (K~
Siehe reziprokes 8oo Salzpaar K 56 a
KF 850 84 68o 66 Mol-0 0
---1321: Na2Cr04 792 46,5 408
Li2Cr04 • Na2Cr04 412 Li2Cr04 517
68,5 383 1--
133 K 2CrO, 976 47 758 UI 670 °C,
KF·K2CrO, 762 Uv 616 °C
KF 857 70 732
- -----134 KzCrO, 976 46 546
Un 440 °C. L~CrO, · K 2Cr0, 550 Abb.195, S. 250
L~CrO, 517 74 415 - --
135 K2Cr20 7 393 - - Uu 340 °C
308 N azCrz07 • K2Crz07 310
NazCrzÜ7 360 74 - ----136 Rb2CrO, 994 44 775
Ux 552 °C, RbF · Rb2Cr04 783 Uv 637 °C
RbF 794 70 704
137 Cs2Cr04 956 44 742 81 641
CsF · Cs2Cr04 747 CsF 705
138 Mo03 795 - -NaP03 ·Mo03 6oo
NaP03 619 - -
139 Mo03 795 57 485 Uv 700 °C
3KF·Mo03 850 KF 857
88 75° --140 Mo03 795 53 45°
Uv 720 °C 3RbF·Mo03 817
RbF 794 86 66o
141 Mo03 795 50 425 612
3CsF·Mo08 750 CsF 7°5
90
Dietzel/ Smolze
166 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I
Fr I Fn 'Mol-%~ F °C I Fv I
I oc II I oc V oc Bemerkungen I
142 Na2Mo04 690 5 654 Na4P 20 7 Abb. 197, S. 252
820 Na4P20 7 992 37 807 ·2Na2Mo04
- ~----
143 Na2Mo04 690 4 640 Max. (Na,P20 7
Abb. 197, S. 252 ~Bo5
K 4P 20 7 1095 47 718 ·2NazMo04) 22%
-144 K2Mo04 926 20 726 Max. (Na,P20 7
Abb. 197, S. 252
736 ·2NazMo04) 33% 740 Na4P20 7 992 40
- --145 K2Mo0, 936 40 749
Ur 475 °C, KF·K2MoO, 752 439 oc, 321 oc,
KF 857 70 722 Uv 350 °C
146 K2Mo04 926 40 550 U I 480 °C, 458 °C, Li2MoO, · K 2Mo04 571 323 °C, Uv 412 °C.
Li2Mo04 705 67,5 522 Abb. 11, S. 200
----147 Rb2Mo04 958 41 756 Ur 552 °C
RbF·Rb2MoO, 762 RbF 794 77 690
---
148 Cs2Mo04 936 47 740 Ur547°C,425°C
85 635 CsF · Cs2Mo0 4 ~745
CsF 705
149 W03 - - -NaP03 ·W03 85o
NaP03 619 - -
·--150 W03 -
58 516 Uv 745 oc 88
3KF·W03 950 KF 857 724
' 151 W03 - - -
88 685 3RbF·W03 918
RbF 794 ----
152 W03 - 6o 540 90 629
3CsF·W03 840 CsF 705
153 K 2WO, 922 40 757
Ur 370 °C KF·K2W04 761
KF 857 72 729
154 K2W04 921 40 603 Abb. 11, S. 2oo
LizW04 ·K2W04 632 Li2W04 742 70 572
---155 Rb2W04 961
43 769 So
RbF·Rb2WO, 772 RbF 794 729
-
156 Cs2WO, 953 43 752 Ur 542 °C, CsF·CSzWO, 755 Uv 461 °C
CsF 7°5 84 639
Dietzel/Sd10Ize
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 167
I I FI II I Fu E V
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% I F oc oc
157 Mn SO, 1030 -
I -645
N~SO, · 3MnS04 715 N~SO, 887 45
-158 Mn SO, 1030 20 8oo
6o 68o K2SO,.zMnS04 845
K2SO, 1076 ----
159 Feü 1370 nahe I 2 fl. Ph. 1-32 zNap.Fe0-P20 5 1470 Mol-%,1415 °C
Na4P 20 7 970 75 960
----·160 FezOa 1580 - -
I Mg0-Fep3 1750
Mgü z8oo - -
161 Fe20 3 --1570 --25 -Fez03 ·Ti02 --1500
Ti02 "'75 -
1775
162 Na20 1345 --131 --1335 2 fl. Ph. 20--92
-FezOa - - Mol-%
N~C03 852 nahe II
---163 FeC13 304 33 98 Nur o-54 Mol-
358 PC15 -FeC13 332 %unters.
PC15 - -
subl.
164 FeC13 303 35 220
62 NH,Cl· FeC13 295
NH4Cl 340 235 subl.
---
165 FeS 1195 MK zwischen I - - und V ZrS2 -2FeS qoo ZrS2 1550 41 1370
166 Coü 1810 10 1715 8o
CoO·AlsÜa 1960 AlsOa 2050 1910
167 CoS04 --1050 52 599 Abb. zoo, S. 253
Max. (CoCls) 54% 6oo Li Cl 6o8 81 479
-168 Niü 1960 1875 10
NiO·Als03 2020 Al20 3 2050 8o 1955
169 Ni3S2 788 MK zwischen I - - und V zFeS-Ni3S2 840 FeS 1194 - -
,-170 Cu Cl 432 45 225.5
CuCl-AlC13 69
233 A1Cl3 190,2 175
171 Cu Cl 424 37.9 3°4 FeCla·CuCl 81,7 263
320 FeC13 298
Dietzel/ Sd10lze
168 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr II Fn E V
I Fv I Bemerkungen oc oc Mol-%/ F oc oc
172 Cu2S 1131 6 1070 Nur o-50 Mol-4Cu2S· SiS2 1195 %unters.
SiS2 - 47 950 ---
173 Cu2S 1125 36,5 6oo
67,1 N~S·Cu2S 700
N~S 920 505
174 Cu2S 1131 4 1025
Al2S3 ·4Cu2S· 1110 Al:aS3 1100 37 1060
175 Cu2S 11{0 - -FeS·2Cu2S 1090
FeS 1191 70 940
176 Ag Cl 455 17,9 285 Abb. 204, S. 254 Max. (KCl) 50% 625
KJ 68o 78,6 528 -177 Ag2SO, 655 Diag. U1 412 °C,
29 403 Max. (LizSO,) -840 Un 564 °C, Uv
85 478 572 °C. 2 fi. Ph. Li Cl 605 66,7% 41-87Mol-%,
54D--492 oc. Abb. 207, S.254 -----
178 Ag1SO, 655 25 567 U1 412 °C, Uu
LizSO, · Ag2SO, 575 572 °C. Abb.
LizSO, 845 68,5 556 207, s. 254
179 Ag2Se 88o 46 492
SbSe·Ag2Se 553 Sb Se - 94 492
180 Ag2Se 88o 20 590 4 Sb2Sea · 3 Ag2Se 650
Sb2Sea 615 - 573
18oa AgN03 208 32-64 Mol-% 15 - 2 fl. Ph. - -KCl 775
71 - Abb.2o7b, S.255 -
181 AgN03 208 128 Ux 159 °C 33.5 6o 136
RbN03 • AgN03 139.5 RbN03 306
---· 182 AgCN 350 7,8 320
NaCN·AgCN 69,1
471 NaCN 562,3 422
---183 AgCN 350 15,2 290
67,3 290 KCN·AgCN 370
KCN 622,5
184 ZnO 1975 1820 17 ZnO·AIP3 1950
Al:a03 - -2050
185 ZnF2 872 MK zwischen V 42 630 und II mit Min.
AgF·ZnF2 I 710 bei 86 Mol-%,
AgF 435 - - 380 °C
Dietzel/ SdJ.olze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 169
Fx
I Fu E I Fv
I II V I Bemerkungen oc oc Mol-% F oc oc
185a ZnS04 730 42 428 Max. (Li2S04) Abbo207c,
67 Mol-% 547 Sozs6 Li Cl 6os 86 450
186 ZnS04 730 36 449 Abb0121, So227
69 KCloZnSO, 472
KCl 774 290
187 Zn SO, 730 41 470 68
KBroZnSO, 495 KBr 742 395
188 KCI 486 18 384 Abbo122o So 227
oZnSO, ? ,_530 zKCI
446 94 438 oZnC12
189 Zn(CN)2 - 38 516 2 KCN o Zn(CN)2 538
KCN 622,5 81 487
190 CdC12 571 9 sos Abbo 209, So 256 Maxo (CdSO,) so% 839
Ag2SO, 654 82 453
191 CdBr2 s66 64,7 223,1 CdBr2 o 2 A1Br3 224
A1Br3 97,1 99.3 95,6
192 Cd SO, 1000 575
Uu564 °CozfioPho so Maxo (Li2S04) ,_670 55 Mol-%, 540 °C
Li CI 6o8 84 490 68% bis 78%, 550 °Co Abbo zo8, So 256
193 Cd(N03) 2 350 54 168 Abbo 127, So 228 2 KN03 o Cd(N03)a 199
KN03 337 75 175 ----
194 Cd(N03) 2 350 s8 168 Abbo 128, So 228 2 RbN03o Cd(NOa)a 184
RbN03 310 77 152
195 Cd(N03) 2 350 62 q8 Abbo 129, S. 228 2 AgN03 oCd(N03) 2 154
AgN03 zo8 71 151
196 HgCl2 277 31 157 Maxo ? 40% 187
A1Br3 97 77 79
197 HgCI.s 281 ,_235 Abbo 210, So 257 22 Maxo (AgCI) 46% 254
Ag] 556 75 204
-198 HgCI2 281 ,_35 ,_zoo
--85 AgN03 o HgCI.s 232
AgN03 zo8,5 ,_140
--
199 HgBr 345 40 241 2 fio Pho 69,2 bis
HgBroAlBr3 261 98,2 Mol-%. A1Br3 97,1 99>4 96,6 238,1 °C
Dietzel/ Sc:bolze
170 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I Fr
I II I
Fu E V I
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% I F oc oc
200 HgBr2 241,5 59 102
HgBr2 • 2 AlBr3 103,9 AlBr3 97,1 97 94
------201 HgBr2 238
"'25 "'130 Max. 50% 180
AgN03 208,5 85 "'135
1- - ---202 HgJz .-250 132 42
65 AlJ3 ·HgJ2 157
AlJ3 188 120
-- --------203 InCl3 - 22 7°4
61 316 NaCl-InCl3 730
NaCl 8oo
204 InCl3 -32 329
77 369 3 AgCl· InCl3 373
AgCl 455 !- ----· --205 Tl Cl 429 6 Abb. 211, S. 257 403
Max. (KCI) 48% 603 KJ 683
6g 525
206 Tl Cl 435 7 419 CaCl2· TlCl 683
CaCl2 782 67 648
-207 Tl Cl 427 328 21,5
62 460 MnClz-TlCl 497
MnCl2 650 - --208 Tl Cl 429 26 262 3 FeCl3 • 2 Tl Cl?
FeCl3 • 2 TlCl 290 FeCl3
37 220 302 --209 Tl Cl 43° 20 280
53 435 ZnSO,-TICl 44°
Zn SO, 730 -
210 Tl Cl 435 21 315
65 408 CdCl2 -TlCl 436
CdCl2 578 1- ----
211 TIJ 442 Abb.215, S.258, 30 320 Ag] -2Tl] aber auch Abb.
6g 205 322
220, s. 260 Ag] 553 --- - ---
211a Tl2S04 632 37 - Abb. 211 a,
Na2S04 - S.257 NaCl 8oo 84 -
-- ---211 b Tl2S04 632 Abb.215b,
37 - S.258 Na2S04 -NaN03 308 97 -
---212 Tl2SO, 632 8 Abb. 212, S. 257 590
8J 630 Max. (K2SO,) 741
KCI 775 67%
Dletzel/ Sdlolze
222722 E. Binäre Systeme mit einer kongruent schmelzenden Verbindung. 171
I I I
Fr II I
Fn E V I Fv Bemerkungen oc oc Mol-% I F oc oc
213 Tl2S04 I 632
I Abb. 213, s, 258 38 500
67 Ag2SO, · T~SO, 502
Ag2SO, 656 474 -- -- --·
213a TIN03 206 28 Abb. 215a, - s. 258 Tl Cl -
NaCl 8oo 73 -1-
214 TlN03 206 21 Abb. 216, S. 258 -Max. (TlCl) -
64 -KCl 775 --215 TIN03 206 203
2 fi. Ph. 24-72 3 Max. (TlJ) 50% Mol-%. Abb. 435
KJ 68o 56,5 432 218, s. 259
216 TlN03 206 48 81 Ur 142 oc. Un
159 oc. Uv 26 AgN03 ·TlN03 82 oc. Abb. 221,
AgN03 208 52 So S.z6o
217 SnC12 246,8 7 240,5 2 fi. Ph. 8,8-98,6
xSbC13 • ySnC~ - Mol-%, - - 243,1 oc
SbCla 73.4 ---
218 PbC12 498 ""460 Abb. 224, S. 262
3.5 Max. [PbC12 -670
Li3VO, 1230 46 .-65o ·3Pb3(V04h] 25% ---- ---·
21~ PbBr2 488 53 234 2 fi. Ph. 83,8 bis
PbBr2 • 2 AIBr3 274 99,2 Mol-%,
A1Br3 97,1 nahe II 210,4 °C
220 PbJ2 412 31 321
52,5 346 KPbJ3 349
KJ 686
221 PbJ2 388 326 35 3PbCl2 ·2Pbj2 360
PbC~ 498 6+ 338 --
222 PbS 1114 Nur o-50 Mol-22 770 3PbS·2SiS1 816 % unters.
SiS2 - --
--223 Pb SO, 1080 19 837 Uv 544 °C. Abb.
K2SO, · 2 Pb SO, 948 223, s. 261
K2SO, 1076 55 792 --224 Pb SO, 1080 22 840 Abb. 225, S. 262
78 650 Max. (PbMoO,) 945
N~MoO, 698 42% - I 225 Pb SO, 1170 21 86o Abb. 226, S. 262
87 617 Max. (PbW04) .-960
Na2W04 695 44% -- --- ----
226 Pb3(P04) 2 1006 2 1004
92 726 PbF2 • 3 Pb3 (P0,)2 1046
PbF2 820 - ---227 Pb3(P0,)2 1014 2 996
95 480 PbC12 • 3Pba(P04) 2 1156
PbC12 494
Dletzel/ Scholze
172 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fx II Fn E V
Fv Bemerkungen cc cc Mol-% [ F oc oc
228 Pb3(As04) 2 1042 10 1018
90 675 PbF2 • 3 Pb3(As04) 2 1042
PbF2 820 r---229 Pb3(As04) 2 1042 21 1040
96 478 PbC12 • 3 Pb3(As0,)2 1140
PbC!z 494 r---230 Pb3{V04) 2 952 18 910
662 PbF2 • 3 Pb3(V0,)2 916
PbF2 82o 91
231 Pb3(V04) 2 952 2 940 Abb. 224, S. 262
96,5 476 PbC!z · 3 Pb3(V0,)2 1003
PbC!z 498
232 PbMoO, 1065 40 933 88 767
Pb2Mo05 957 PbO 879
233 Pb WO, 1123 41 825 Abb. 227, S. 262
68 ~WO,·PbWO, 840
~wo, 919 792
234 Pb WO, 1123 47 892
So Pb2W05 899
PbO 879 722 ~ ----235 BiBr3 220.4
33 135
89,4 BiBr3 • A1Br1 153.5
A1Br3 97,1 95.5 --
236 B~Sea - 692 -760
3Ag2Se·4B~Sea 773 Ag2Se 88o -
237 Bi2Tea 575 3 570 B~S3 ·B~Tea 615
Bi2S3 727 50 6q
F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen. (Inkongruent schmelzende Verbindungen sind kursiv gedruckt.
Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%, bezogen auf die Komponente II. Abkürzungen s. S. 98, Literatur s. Tab. 222721.)
I Fx
I Fu E
I Fv I I II V Bemerkungen oc oc Mol-%\ F oc oc
1 HCl -112 26,3 -129 2HCl·C!z -121 38 -125 66 -128 HCl·Cl2 -115
Cl2 -102 I--
2 ]2 114,5 30,8 7.9 JCl 27,5 54·4 22,7 JC13 101,0
Cl2 -102,0 99.9 -102,0
f---- ------3 s 119 -83,1 Nuro-51,5
31 S2Cl2 -79 Mol-% unters.
-107.4 S3Cl4 ,....,-100 42 5Cl2 -86,1
Cl2 -101 SCI, -
Dietzel/ Sdlolze
22 2722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 173
I Fr
I Fn E
I Fv
I oc II oc Mol-% F oc V oc Bemerkungen
4 HS03Cl -So 16,1 -112,6 Abb. 15a, S. 202
44,6 -15,4 H 2S20 7 ·2HS03Cl 3,1
63,4 -38,8 H 2SzÜ7 • HS03Cl 2,6 ~SzÜ7 36
1---
5 NH3 -77,8 NH3 ·2HF 124,6 Nur Teilsystem 74·5 17 NH3 ·3HF (?) "'30
NH3 • 2 HF-NH3
76 19 NH3 ·4HF "'30 · 6HF unters.
81 19 HF -ss
NH3 ·6HF "'33
--6 NH3 -78 5 -88 zNH3 ·H2S -18
NH3 ·H2S 118 - -H 2S -83,5 -·
7 HN03 -41,3 13,8 -86,2 HCl· 3HN03 38,5 --go -57,2 HCl· HN03 -54,8 56,9 -77 2HCl· HN03 -61
94,2 -122 3HCl· HN03 --99.4 HCl -111,5
'----- ----
8 HN03 -47 Nur 40-70%
63 96 3HNOa·sS03 (?) 112 unters. Mit 1-2
S08 16,8 HN03 ·2S03 106 Gew.-% HsO-Geh.
-9 NOBr -ss.s -15 -66,5 NOBr2 (?) -55
-65 -47.5 NOBr3 -40
Br2 -7.3 '----
10 S02(NH2)1 91,5 59.5 -21,8 S02{NH2h · 2 NH8 -15,8 69,1 -19,0 S02 (NH2)2 • 3 NH3 -12,5 NH3 -n,8 97,0 -78,o
11 p 44 20 -7 P2S (?) 44
so 46 P,S3 167 PaSa 296
67.5 230 PsS5 271 72,1 243 PaSs 314 - -s 115,2
1- I
12 PC13 --92 2 fl. Ph. 10-67% - - PC1a·2Br2 37.5 78,2 15,2 PC13 ·9Br2 24,5 Br2 -7.3 94.5 -8,4
'----
13 PBr3 -40,5 nahe I 2 fl. Ph. 5ü-75
PBr5 106 Mol-%, 106 oc nahe V3
PBr5 • Br1 106 PBr5 ·6Br2 12
Br2 -7,2 88,5 -8
f----
14 As 616 2 fl. Ph. 17,5-54 subl. 10,5 119 ASzJ,
Mol-%, 135,5 °C 135.5
55.5 121,5 As J 3 140·7 Ja 113,6 75.5 73.5
1--- -----15 As 616
subl. 45 310 As2S2 321
57 305 As2S3 315 - -s 111
Dietzel/ Sdlolze
174 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I
FI II I
Fn E V
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc 16 SbCl3
I I
I I
72,5 49 2,5
nahe V2 SbC15 3.5
nahe II SbCl5 -2Cla -81 Cla -102,5
-17 SbC15 3 3 2
55 18 SbF5 • 3 SbCI5 79 88 -6,5 3SbF5 • SbCI5 So
SbF5 7 -
18 BF3 -128,8 -148 22 H 2S-BF3 -137
53 -1{0 7H2S-BF3 ---99 H 2S -85,5 ----·- ----
19 BF3 -127,0 2 -130 Nur o-15,0 und
- - PH3 -2BF3 ,.._,_g3 77,3-100 Mol-%
98 -145 PH3 • BF3 ,.._,_48 unters. PH3 -133,0
-- ----- ----
20 LizO - Li20· BzÜs ,.._,760 Nuq7-88Mol-% 60,4 ,...,6So unters. 71,2 ,.._,655 Li2Ü·2B20 3 ,.._,930
75,9 ,.._,700 Li20-3B20 3 ,.._,750
81,3 .-620 LizÜ·4BzÜa ,.._,730
BzÜa 580 Liz0·5BzÜa ,.._,680
-- ----
21 LizS04 857 xLi2SO,· H 2SO, Nur 48-1oo Mol-- %unters. Li2SO,· H 2So, 169,7 86,5 13,0 Li2504 • 2 H 2504 50
95 -3,6 Li2S0,-7H2SO, 13,3 H 2SO, 10,3
1------ ----22 Na 97.5 nahe I 2 fl. Ph. 63-77
NazTe 953 Mol-%, 435 °C
53.5 317 Na3 Te2 348 83 4°3
NaaTe7 435 Te 452
23 NazO - a:-3NazO·PzÜs 1583 Uv, 1474 °C. Nur 30,25 944 2Naz0· P20 5 978 25-50 Mol-% 43 546 NazO·PzÜs 588 unters.
Pa05 -
24 NazÜ 920 - -- - 2NazO· B20a 625
65,4 740 NazO· B20a 966 69,9 722 Naz0-2B203 742,5
Na20·3 B20 3 766
- - Naz0- 4 B20a 816
BaOa ,.._,530 - ---
25 NaOH 320 Abb. 151, S. 235 11 ,.._,240
Max. (2NaOH -NaN03) 14 Mol-% NaOH-NaN03
,.._,245
22-25 Mol-% Max. (LiOH)
,.._,235
50 Mol-% ,.._,405 NaN03 200-
74-77 Mol-% 185 77 185
LiN03 253
Dietzel/ Smolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 175
I I
Fr
I II I FII E
V I Fv Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc
26 NaaS I
978 I
I 2 fl. Ph. 64-66
68,5 232,1 Na2S2 478 Mol-%, 350 °C. Ab
78,5 249,2 Na2S4 284,8 81 Mol-% festeLö-NaaS5 254 sung von Na2S5 in
s 119,2 S bei 251,2 °C --- ----
27 NaaS04 884 Na-aso,. H 2S04 186 Nur 4o-1oo Mol-
Na 2S04 • 2 H 2S04 109 %unters.
2Na2S04 ·9H2S04 s8 Na-aSO,· xH2SO, -
H 2S04 10,4 97 4
- ---- ,-28 Na-aSe >875 Na2Se2 ink.? 495
I Na2Se3 313 Na2Se4 290
nahe II Na2Se0 258 Se 218
1-
29 NaN03 311 Un 296 °C 27 245 NaOH-NaN03 272 58 262 2NaOH-NaN03 272 81 256
NaOH 320 -
30 NaaAsO, 1260 Ur 410 °C, 16 820 Na,As20 7 8so
Uv, 688 °C.
Na5As30 10 697 Über 6o% keine
43 586 Na As03 613 Schmelzen
As20 5 -- -----
31 KOH 404 Ur 375 oc. 9. 350 Abb. 153, S. 235
2KOH-KCl 350-9-17 Mol-% 384
KOH·KCl 384-17-22 Mol-%
Max. (KCl) 465
so Mol-% --68o 78 3°4
Li Cl 610 -
32 KOH 4°3 Ur 375 °C, 256 °C, 18 184 2 fl. Ph. 39Mol-%,
KOH-2LiOH 184- 380 °C bis 56 Mol-18-33 Mol-% 282 %, 440 oc.
Max. (LiOH) Abb. 163, S. 238 52 Mol-% 470
LiN03 78 145
255
- ----32a KOH 406 Siehe reziprokes
4 353 Salzpaar K 11 a Max. (K2S04)
51,5 610 33 Mol-% 643 Na1S04 • K2S04 61o-
Na2S04 884 51,5-60 Mol-% 630
-
33 KF 857 Uv, 195 oc 48,6 229,5 KF· HF 239 64,9 68,3 KF-2HF 71,7 6(),7 61,8 2KF-5HF 64,3 72,7 62,4 KF-3HF 65,8 77,1 63,6 KF·4HF 72 93,1 -97
I HF -83,7
l>ietzel/ SdJ.olze
176 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I I FI II
I Fu E
V I Fv
Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc I
KF I 85o I I Abb. 161, S. 238 34 37 700 KF·K2S04 700-37-50 Mol-% 732
Max. (NaF) 85 695 66,7 Mol-% 750
Max. (NaF
Na2S04 91 700 ·Na2SO,) 89Mol-% 705
884
35 KCl 770 Un69,5 °C, 65,o°C 2SbCl3 ·3KCl (?) 340
76 69 SbCl3 • KCl 114 SbC13 73·4
36 KCl 775 Abb. 153, S. 235 KQH.KCl 592
84 401 2KOH·KCl 448 KOH 404
1-
37 K 2S 840 KaSa 475 Ab 86Mol-%feste Lösung von K 2S8
72,5 110 KaSa -250 in S bei 188,2 °C K 2S, 144 83 183 KaS5 206
s 119 KaSe 189
38 K2so. 1096 xK2SO,· H 2SO, - Nur 40-100 Mol-46.5 212,5 %unters. 71 89 K 2SO,· H 2SO, 218,6
94 -8 KzSO, · 3 H 2 SO, 91,5 H 2SO, 10,4
1-
39 KzSO, 1076 37 575
Abb. 16o, S. 237 Max. (KCl)
46 Mol-% 589 Li2SO, 438-
86 4°7 75-86 Mol-% 4°7
Li Cl 6os 1-
40 KzSez 460 25 360 2 fl. Ph. KaSea 380 ab8o Mol-%
75 195 K 2Se, 215
78 163 K 2Se5 195 Se 220
·-
41 KN03 387
I 65 21 KN03 • HN03 28
nahe II KN03 ·2HN03 22 HN03 -47
1-
42 KN03 337 Un574 oc. 2 330 Max. (K2 SO,) Abb. 164, S. 238
40 45° 18 Mol-% soo Max. (Li2SO,
61 soo · K 2SO,) 54Mol-% -520 Li2SO, 86o
--43 KN03 337 2 330
Bei II MK K 2S04 330- (K, Na)2SO,.
2-12 Mol-% 465 Abb. 166, S. 239 NaK3(S0,)2 465-
NazSO, 884 12-21 Mol-% 510
Dietzel/ Sdlolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 177
I I
Fr II Fn E
V Fv Bemerkungen oc oc Mol-%/ F oc oc
44 KP03 798 I K2SO, Un 574 oc.
572- Abb. 168, S. 240 26 524 16-26 Mol-% 524
Max. (LiaSO, ~585
68 502 · K2SO,) 39 Mol-% Li2SO, 86o
45 KP03 798 18 604 KF-KP03 88o
82,5 742 2KF-KP03 790
KF 855
46 K3AsO, 1310 965
Uv, 450 °C. Über 15 K,As20 7 996 6o Mol-% keine
K 5As30 10 630 Schmelzen. 42 542 KAs03 65o Abb. 12, S. 200 58 570
As20 5 -
47 KB02 950 36 787 K 2Ü·2B20 3 815 55 no K 20-3B20 3 825
79.5 780 KP·4BPa 857 KP·5BPa 780 - -
Ba Os 580
48 KB02 947 Abb. 173, S. 241 9 ~780 Max. (K2SO,) ~840
33 726 21 Mol-% Li2SO, · K2SO, 726-
33-60 Mol-% ~740
LiB02 740-60-71 Mol-% ~725
3 Li2SO, · 2 LiB02 725-
85 ~65o 71-85 Mol-% ~65o
LiaSO, 86o
49 RbOH 301 Max. 22 Mol-~ 351 Ur 249 °C,
Min. 66 306 Un 248 °C. 360
Max. 82 Mol-0 0 398 MK-Bildung KOH
-- -50 RbF 794 RbF-2HF
Nur64,5-83Mol-31
52 %unters. 73.5 RbF-3HF 45 77 32 2RbF-7HF 35 81 17 2RbF-9HF 23
HF -85 -------
51 Rb2S2 ~420 >81 Mole ML 47.5 200 Rb2S3 213 bei 184,6 ° 65 148,5 Rb2S, >160 67,5 159.5 Rb2S5 231 79 189,8 Rb2S6 201 - -s 116
52 RbN03 317 Ur 164 °C, 222 °C, 1,7 316 RbCl· 7 RbN03 ( ?) 340 290 oc
RbCl RbCl-3RbN03 ( ?) 394
717
--53 CsF 705
45 151,5 CsF· HF 176 64 38,3 CsF-2HF 50,2 71 16,9 CsF-3HF 32,6 83 -49,5 CsF-6HF -42,3
I -
I -
HF -85
Dietzel/ Smolze Landolt-Börnsteln, 6. Auf!., Bd. II/3 12
178 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
i FI II
I Fn E
V I Fv Bemerkungen I oc oc Mol-% J F oc oc
I
54 CsJ I 621 I I Cs]3 211
71,5 71,5 Cs], 140 Ja 113,6
1------ -------
55 Cs3S2 -460 40,5 205,5
>81 Mol-~ ML Cs2S3 217 bei 172,8 C
61,5 151 Cs2S4 >160 67 159.5 Cs2S5 210 79 178 Cs2S6 185,8 s 116
---56 Cs3S04 -
31 68o Li2S04 • Cs2S04 738 75.5 630 4Li2S04 • CSgS04 637 89,5 620 LigSO, 852
-- - ---
57 NH,Cl 335 Uu69,5 °C, 65,o°C subl. 38 289,5 2 SbC13 • 3 NH,Cl 291
81 59 SbCl3 • NH4Cl 143
SbC13 73.4
58 NH4Cl04 -NH,ClO, · 4NH3 -34
88 -97 NH4Cl04 ·6NH3 -72
NH3 -n,S
59 NH,J -73 -12
NH4]·3NH3 -S,o 77 -10,9 NH4]·4NH3 -5,1 93 -So
NH3 -n,8
6o (NH4) 2S04 513 x(NH4) 2S04 Nur 30-100 Mol-- %unters. -H2S04
2(NH4) 2SO, 232 ·H2S04
45.5 137 (NH4} 2S04 146,9 -H2S04
69 39 (NH4} 2S04 48 90,6 -20,7 -3H2S04
H 2S04 10,4
61 NH4N3 160 NH4N 3 -2NH3 -9
92 -87 NH4N 3 -5NH3 -71 NH3 -n,S
62 NH,N03 169 Abb. 182, S. 244 6,7 144 KN03 • 2 NH4N03 144
6,7-9 Mol-% NH,H2P04 144-
9-16 Mol-% 160 Max. (KN03) 238,5
75 228 61 Mol-% KH2P04 273
63 NH4CNS 149.5 NH4CNS· NH3 -16 66 -43 NH4CNS. 3NH3 -38 s5 -81 86 -81 NH4CNS · 6 NH3 -76
2NH,CNS
87,3 -84.7 -13NH3 ( ?) -NH4CNS· 7NH3
88,5 -87,2 (?) -84 NH4CNS · 8 NH3 -87
I I NH3 1-n,s 90 -96
Dietzel/ SdJ.olze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 179
I I FI I II Fn E
V I
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% [ F oc oc 64 BeF2 540
48 360 Li Be2F 5 417 Li BeF3 360 Li3Be2F 1 445
69 462 L~Be F4 475 LiF 845
-65 BeF2 540
38 34° Na Be F3 372 55.7 340 NaaBe2F 1 348 69 s6o NazBe F, 578
NaF 990 - ---
66 MgO 2800 19 1356 2 fl. Ph. 51-98
3MgO·BzOa 1358 Mol-%, 1142 °C 29 1313 2MgO·B20 3 1340 MgO·BzÜa BaOa 58o - - <988 °C
-67 MgF2 1396
1028 Abb. 44, S. 210
32 KF-MgF2 1090
87,5 785 zKF-MgF2 872
KF 8s6 -
68 MgF2 1396 Abb. 44, S. 210 37.5 883 RbF-MgF1 912 66,5 792 81 686 2RbF-MgF2 792
RbF 780
69 MgC12 712 NaCl-MgCl2 465 62 450 zNaCl-MgCl2 485 NaCl 790
70 MgC12 712 14 ~s9o Abb. 183, S. 245
Max. (MgSO,) "'720
53 "'640 31 Mol-% Max. (NaCl) "'655
Na2SO, 884 79 ~s8s 61 Mol-%
-71 MgCl2 712
38 470 KCl·MgCl2 488 65 431 2KCl-MgCl2 433 70 43° KCl 776
72 MgCl2 709 Abb. 184, S. 245 13 ~s7o
Mg SO, 57ü-13-24 Mol-% 65o
Max. (KCl "'795
67 ·Mg SO,) 45 Mol-%
"'650 K 2SO, 1076
73 MgC~ 712 "'32 509 RbCl-MgC12 542 ~6s "'47° 2 RbCl· MgC12 480 "'76 446
RbCl 717 - --- -
74 MgBr2 711
65 334 KBr-MgBr2 391
zKBr-MgBr2 348 KBr 73°
Dietzel/ Sdlolze 12•
180 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme. '
I Fv
I I
Fr II I Fu E
V Bemerkungen oc oc Mol-% I F oc oc
75 CaO 2570 4CaO · P205 1630 22 1570 3CaO· P20o 1730 30 1270 2CaO· P205 1300
45 960 CaO · P20 5 975 63 740
zCaO ·3P20 6 7SO
s5,5 4So CaO ·2P20 5 Soo
Pa05 566 ---
76 CaO 2570 23 1460 V, inkongr.? 2 fi.
3CaO· Ba Os 1479 Ph. 73-99,7 Mol-31 1291 2CaO· B20a 129S %· Abb.13, S.201 43 1132 CaO· B20a 1154
BaOa 5So Ca0·2BzÜ3 9S6
-----77 CaCl2 773 26 5So Abb. 1S5, S. 245
Max. (CaF2 630 · CaC~) 44 Mol-%
47 625 Max. (CaF2) 730
LiF So 710 67 Mol-% 847
1-
78 CaCl2 765 20 .-6oo Abb. 1S6, S. 246 CaF2 ·CaC~ .-6oo-
20-36 Mol-% --670 Max. (CaF2) "-'1050
ss --760 69 Mol-% NaF 9S6
--79 CaC12 765 15 .-6os Abb. 1S7, S. 246
KCl.CaCl2 ..... 6os-15-2S Mol-% ""66o
Max. (CaF2) .-9So 67 Mol-%
77 ""930 Max. (KF.CaF2) ""940
91 "-'715 So Mol-%
KF S6o --
So CaC12 777 10 .-6so Abb. 1S9, S. 247 Max. (CaSO,) .-SSo
33 Mol-% K2S0,·2Caso, "-'790-
6S ""760 56-6S Mol-% ""760
K2SO, 1057 1-
81 Caa(P0,)2 1730 Abb. 6o, S. 213 - - CaCl2 • 3 Ca3(PO,)z 1350 naheil 770
CaCl2 • Ca3 (P04) 2 1040 CaC~ 772
S2 CaCz - 1900 Nur 33-77 Mol-33 3CaO·sCaC2 2o8o %unters.
45 1910 (oder 2: 3)
57 1870 CaO· CaC2 2080
64 1S70 3Ca0·2CaC2 1930 2CaO· CaC2 2000
CaO 2570 76 1S70
83 CaC03 Zers. K 2C03 • z CaC03 ""840 Unter so atm
""40 ""790 K2C03 • CaC03 .-s2o C02-Dr.
KzC03 .-S9o .-6o "-'750
- -84 SrO - 2SrO· BaOa 1115 Nur 3o--7o Mol-
42 980 %unters. 62 S9o SrO· B20a 1100
BaOa - Sr0·2B20 3 910
Dietzell Sdlolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkorigx:uent: kursiv). 181
I I FI I II I
Fn I Mol-%~ F 6C I V r
Fv Bemerkungen oc oc oc
85 SrC12 870 33 638 Abb. 73, S. 216
KC1·2 SrCl2 6J8 57 575 2KCl· SrCl2 597
KCl 775 72 595
86 SrCl2 875 5 825 SrO. 4SrCl2 1000 28 950 2SrO · SrCl2 ( ?) . 1022 SrO 2430 1-
87 SrBr2 643 18 563 KBr·2SrBr2 574 50 534 2KBr· SrBr2 559 KBr 730 70 556
-- -88 BaO 1923 1370
2 fi. Ph. 24 3BaO· B20a 1383 85--97.7 Mol-%, 38 905 BaO· B20a 1095 868 °C 63 889 Ba0·2B20 3 900 75 859 BaÜ·4Bz03 879 - -BaOa 450
88a BaF2 1280 830 30,5 Max. (BaF2 870
· BaCl2 26 Mol-% LiF 74-89 640-
89 465 Mol-% 465
Li Cl 605 -
89 BaF2 1280 18 -890 Abb. 192, S. 248
BaF2 -BaC12 Bgo-18-25 Mol-% 910
Max. (CaF2) ""!985 41 Mol-%
CaF2 ·CaC12 6go-
89 -6oo 74-89 Mol-% 6oo CaC12 773
90 BaC12 958 21 780 Abb. 191 a, S. 248
Max. (BaF2 870 · BaClz) 57 Mol-%
73 670 Max. (BaF2) 6!J5
75 670 74 Mol-% NaF 990
--· 91 BaC12 958 21 8oo Abb. 191 b, S. 248
Max. (BaF2 902 · BaClz) 46 Mol-%
57 840 Max. (BaF2) 914 88 650 67 Mol-%
KF 85o
91a BaC12 958 20 8oo I Abb. 191C, s. 248 Max. (BaF2 919 ·BaC12) 46 Mol-%
58 868 Max. (BaF2) 975
90 619 71 Mol-% RbF 780
92 BaC12 962 12,5 900 2BaO·BaCl2 ( ?) UI 921 oc
995 BaO 1923
3BaO· BaCl2 ( ?) 1335
93 BaS >1050 Uv, 664 °C 49,5 924 BaS2 925 (Zers.) 65 552 BaS3 554 (Zers.) s 119
Dietzel/ Smolze
182 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Fr II Fu E V Fv Bemerkungen I oc oc Mol-% 1 F oc oc
94 Al20 3 2050 NaP-AlP3 1420
94 720 sNa20-Al20 3 980 N~O 920
~---
95 A!zOa 2015 21 1890 Abb. 88, S. 219
40 1850 Be0-3A!z03 1910
58 1835 BeO- AlzOa 1870
BeO -2500 -
96 Alz03 2040 1) Nach Gold-36 1715 3CaO- 5AlP3 1) 1735 schmith, J. R.: 48 1596 CaO- Al20 3
1606 J. Geology 56 62 1402 5 CaO · 3 Al20 3 1458 (1948), So. CaO 65 1397 3CaO- Al20 3 1539 · 2Al2Ü 3 u. inkongr.
Caü 2570 Abb. 81, s. 218 -----
97 Alz03 2050 12 1890 Ba0-6Alp3 1900 35 1790 BaO- Al20 3 1830 69,5 1710 3BaO- Al20 3 1750 BaO 1923 79 166o
98 AlF3 -685 Uv, 565 °C. 53 sNaF-3AlF3 725 Abb. 83, S. 218
86 ss5 3NaF- AlF3 1000 NaF 992
----
99 AlF3 - KF-AlF3 55 565 575 94 840 3KF-AlF3 1025
KF 875
100 K3AlF8 991 23,5 945 2NaaAlF8 • 5K3AlF8 952 31 948 NaaAlF6 • 2K3AlF8 952 34·5 950 3NaaAlF8 • 5K3AlF8 952 45 941 N aaAlF 6 • K3AlF 6 948 57 940 5NaaAlF6 • 3K3AlF6 945 66 936 2NaaAlF8 • K3AlF6 941
NaaAlF6 1001 68,5 939
101 AlCla 190,2 2 fi. Ph. o,2-20,5 - - xNH4Cl-yA1Cl3 192,5 Mol-%, 192,5 °C 32 157 NH,Cl- A1Cl3 3°4 NH,Cl 335 59 257
subl.
102 A1Br3 97 Nur o-70 Mol-% ""30 30 A1Br3 - NH3 124 unters. --6o --100 A1Br3 -3NH3 -
NH3 -78 -103 A1Br3 97,1
- - LiBr · 7 A1Br3 114,8 16 113 LiBr · 2 A1Br3 134 33.5 134 LiBr- A1Br3 197 50,5 195·4 LlBr 535
104 A1Br3 97,1 2 fi. Ph. 2,6-16,3 1,7 93,0 xNaBr-yAIBr3 95.4
Mol-%, 95,4 °C 17·7 93,0 2 NaBr- 7 A1Br3 95,6 24 94,8 NaBr-2AlBr3 105
nahe V4 NaBr· A1Br3 201
NaBr 746 I
Dietzel I Sdlolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 183
I Fr
li Fn 'Mol-% f F °C
V I Fv Bemerkungen oc oc oc
105 AlBr3 97,1 - - 2 fl. Ph. 0,4-22,1
26 89 xKBr·yAlBr3 98,1 Mol-%, 98,1 °C KBr.zAlBr3 95.8
33·4 95.5 KBr· AlBr3 191,5 KBr 742 52 188,8
--· 106 AlBr3 97.1 0,3 96,5
z fl. Ph. o,s-zo,8
24 94.8 xNH4Br·yA1Br3 98 Mol-%, 98 °C
NH4Br · 3 AlBr3 97.8 27,3 97,2 NH4Br.zAlBr3 104,2 33,2 103,6 NH4Br· AlBr3 232 NH4Br - 55 207,5
-- ---
107 AlBr3 97,1 2 fl. Ph. o,8-q - - xCaBr2 ·yA1Br3 208,8 Mol-%, zo8,8 °C
33.8 304,9 CaBr2 • 2 AlBr3 306 - -CaBr2 760
108 Ti02 1830 - - NazO· 3Ti02 1128 - - NazO·zTi02 985 - - Na20· Ti02 1030 - -NazO --
109 Ti02 1855 18 1690 BeO·Ti02 1720 63 1700 3BeO·Ti02 1810 78 1730
BeO 2520
110 Ti02 1840 14 1606 MgO.zTi02 1652 44 1592 MgO· Ti02 1630 s6 1583 zMgO· Ti02 1732
MgO - 79 1707
--·-·-
111 Ti02 t8ss 17 1440 CaO·Ti02 1980 s8 1750 zCaO·Ti02 1800 68 1760 3CaO·Ti02 (?) 1870 76 186o
CaO zs8o 1-
112 Ti02 1720 12 1585 Ba0·4Ti02 1640 25 1625 BaO·zTi02 1675 40 1635 BaO· Ti02 1700 55 1640 zBaO· Ti02 1695 70 1645
BaO 1925 ---
113 TiC14 -23,2 -81,6 so TiC14 ·zHCl -30,8
83,5 -88,8 TiC14 ·6HCl -86 99.5 -114,6
HCl -112 -
114 TiC14 -23 25 -47.5 zTiC14 • Br2 -41,9 35 -44,1 TiCl4 ·zBr2 -20,3 71.5 -24,0
Br2 -7.3
115 ZrC14 331 zNaCl·ZrCl4 ? subl. 162 - NaCl.ZrC14 - 220 33°
4 N aCl· ZrC14 535 NaCl 8oo - 390
Dietzel/ Sd10lze
184 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr
I Fn E I Fv I II V I Bemerkungen oc oc Mol-% I F oc oc
116 ThF, 1111 g8o s. auch Abb. 1oo, 22 KF-3ThF4 990 s. 221 33 930 KF-2ThF4 930 44 875 KF· ThF4 905 6g 6g1 zKF· ThF4 747
3KF· ThF4 865 86 694 5KF· ThF4 712
KF 856 -117 ThF, 1114 20 1000 Abb. 10o, S. 221
46 848 RbF·3ThF4 1004 RbF· ThF4 852 63 762 3RbF· ThF4 974
RbF 780 85 664
··------- ~-·---
118 VaOs 675 41 564 Li V03 618 64 575 Li4V20 7 >950 L~O -
--- -------------
119 V20s 675 40 565 Na V03 630 59 574 Na4V20 7 632 68,5 620 Na3V 0 4 ""850 N~O -1- ---- ---
120 V20s 675 40,5 350 KV03 479 56,5 440 K4V207 910 73.5 825 K 3V04 >1000 Kp -
I Abb. 14, s. 201 121 V20s 662 618 22 CaO· V20 5 ns 2CaO· V20 5 1015
CaO 2570 3CaO· V20 5 1380
- --- -
122 L~Cr04 517 36 Ur 418 °C. 450 LiOH· Li2Cr04 458 Abb. 195, S. 250 53 427 4LiOH· 3Li2Cr04 43° LiOH 477
71 318 -- . - --·-- --·-- -------- ---
122a Li2Cr04 517 Ur 440 °C, 33 340 Max. (4LiOH 346 Uu 299 oc.
-Na2Cr04 Siehe reziprokes · 3Li2Cr04) Salzpaar K 55 b 46 Mol-%
48 344 Max. (Na2Cr04) 470 67 Mol-%
2 NaOH · Na2Cr04 321-83-87 Mol-% 286
87 286 Max. (4NaOH 297
-Na2Cr0Yo) g6 292 92 Mol- 0 0
NaOH 320
123 L~Cr04 517 33 378
Ur 418 °C, Li2Cr0 4 · K 2Cr0 4 378- Un 375 oc.
33-44 Mol-% 436 Abb. 195, S. 250 Max. {K2Cr04) ""68o
KOH 4°3 95 320 67 Mol-%
---------- --···-----
124 N~Cr04 780 nahe vl
nahe v2 2NaOH-Na2Cr04 419
NaOH 98 I ""300 4NaOH-Na2Cr04 338
"'310
Dletzel/ SdJ.olze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 185
I Fr II
Fn E V
I Fv Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc
125 K2Cr04 984 Na.zCr04 • 3 K2Cr04 592-Abb. 104, S. 222
55-65 Mol-% 540 KCl 540-
69 536 65-69 Mol-% 536
NaCl 8oo
126 CaCr04 Zers. 39 690 Abb. 195a, s. 251
Max. (CaC03) 760 62 670 46 Mol-%
Max. (Na.zCa(C03)2) 675
Na2C03 856 70 670 65 Mol-%
127 L~Mo04 705 47 529 Li20·2Mo03 532 Li20·3Mo03 549
Mo03 795 I LiP·4Mo03 568
--r----128 Na2Mo04 687 nahe vl NaOH · Na.zMo04 516
-95 -300 6NaOH·Na2Mo04 325 NaOH -310
129 Na.zMo04 687 26 556 Ur 621 °C, 580 °C,
Na2Ü·2Mo03 612 423 oc NaP·JMo03 528
78 507 Na20·4Mo03 515
Mo03 795
130 K2Mo04 926 45 467
Ur 480 °C Kz0·2Mo03 489
53 481 K20·3Mo03 571 73 553 K2Ü·4Mo03 559 78 547 KP·6Mo03 589
Mo03 795 KP·8Mo03 646
1- -
131 Rb2Mo04 929 44 458 Rb2Ü·2Mo03 479 51 478 Rbz0·3Mo03 563 73 549 Rb2Ü·4Mo03 554 79 546 Rbp.6Mo03 575
Mo03 795 Rbp.8Mo03 617
-
132 Cs2Mo04 925 45 458 CszÜ·3Mo03 545 72 523 C5zÜ·4Mo03 543 77 530 Cs20·6Mo03 556
Mo03 795 Cs20·8Mo03 581
133 L~W04 738 14 668 Abb. 199, S. 252
Max. (LiB02) -730
68 -670 44 Mol-% Max. (K2W04) -730
86 -720 81 Mol-%
KB02 947 -----·---
134 L~wo, 742 696 20
L~Ü·2W03 745 55 740 Li20·4W03 8oo
W03 -
135 Na.zW04 700 Ur 590 °C, 583 oc 22 629 Na2Ü·2WÜ3 738 52,5 730 NaP·4W03 784
W03 -
Dietzel/ Sdlolze
186 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme. I
FI I Fu E
I Fv I I II V Bemerkungen oc oc Mol-% F oc oc
136 K2WO, 926 K2SO, 6oo-
Diag. Uu 574 °C. Abb. 198, S. 252
44 "'570 34-44 Mol-% 570 Max. (Li2SO, 590
8o 480 ·K2SO,) 59Mol-% Li2SO, 86o
-·
137 K2WO, 921 6oo
UI 338 oc 45.5 K 20-3W03 66o
W03 KP·4WOa 930 -
·-
138 Rb2WO, 961 39 563
Nur o-85 Mol-% Rb20·2W03 68o unters. Rb20·3W03 856
W03 - Rb20·6 W03 1045
----139 MnO 1785
"'47 "'760 MnO· B20a "'840 "'55 "'8oo Mn0·2B20 3 "'960 "'72 "'86o Mn0·3B20 3 "'920 - -B20a 580
--140 MnO 1785 Abb. 110, S. 223
31 1320 2MnO·Ti02 1455 61 1290 MnO· Ti02 1360
Ti02 1775
141 MnC12 65o NaCl·2MnCl2 50 425 441
NaCl 803 4NaCl· MnCl2 445
142 MnC12 65o 36 449 KCl·MnC~ 496 66 428
KCl 774 4KCl·MnCl2 444
143 MnCI2 65o 31 460 RbCl-MnC12 552 67 454 2 RbCl· MnCI2 466 71 436 RbCl 717
144 FeO 1370 Abb. 11o, S. 223 4.5 1305 2FeO-Ti02 1470 39.4 1370 Fe0-Ti02 1470
Ti02 1775 65,6 1330
145 Fe20 3 1570 2Fe20 3 • P20s
Uv, 869 °C, 42 968 1095 Uv, 889 °C, 784 °C, 53.5 964
Fe20 3 • P20 5 1240 Uv1 "'865 °C. 2 Fe20 3 • 3 P20 3 1270 Nur o-6o Mol-%
P20s 566 unters.
146 Fe20 3 1580 Ca0·2Fe20 3 1227 46 1203 CaO· Fe20 3 1216
CaO 2570 2CaO· Fe20 3 1436
--· --
147 CoO 1810 2 fl. Ph. 5o-g5,5 19,5 1205 3CoO·B20 3 1270 Mol-% 29 1080 2CoO·B20 3 1150
I
41 900 BPa 58o
Dietzel/ Sd10lze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 187
I FI
I Fn E
I Fv
I I
II V Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc q8 CoC~ 728 KCl· CoCl2 380
Abb. 201, S. 253, 57 360 9 KCl· 5 CoC12 436
und 202, S. 253 66 422 68 415
2KCl· CoC12 426 KCl 775
149 CoC~ 728 CoS04 520- Abb. 201, S. 253
32 490 21-32 Mol-% 490 Max. (K2S04 "'-'510
56 "'-'400 -2CoS04)4oMol-%
K 2S04 1069 --150 CoS04 1176 K 2S04 ·2CoS04 628-
32-54,5 Mol-% 375 54.5 375 K2S04 375-
KBr 735 54,5-61 Mol-% 528
----151 CoS04 1176
32 Uu 595 °C,
729 K 2S04 -2CoS04 739 Uv, 440 °C. 6o 536 K 2S04 • CoS04 590 Abb. 201, S. 253
K 2S04 1069 -152 CoS04 1176 Rb2S04 -2CoS04 550-
51,5 300 35-51,5 Mol-% 300 Max. (2RbCl 305 · CoC12) 53 Mol-%
56 292 Rb2S04 292-
RbCl 716 56-68 Mol-% 526
153 NiO 1650 - 1200 BaO-NiO 1080 1240 - 3BaO-NiO 1160 BaO 1923 - -
154 NiF2 >1250 34.5 1084 NiF2 • KF 1130
91 797 NiF2 -2RF 930
KF 848 ·----
155 NizS 645 Bei tiefer. Temp.: - - Ni2S-2FeS 886 2Ni2S· 3FeS und
68 872 2NizS·4FeS FeS 1194
156 Cu Cl 422 32 150 2 RbCl· 3 Cu Cl 190
RbCl 717 2RbCl· Cu Cl 250
157 Cu Cl 422 23 218 CsCl-2CuCl 274 45 235 3 CsCl· 2 CuCl 320 CsCl 639
158 CuC12 622 Abb. 119, S. 225 46 360 KCl-CuC12 364 62 320 2KCl-CuCl2 33° 70 325
I KCl 760
1---
11115
--·
159 Cu2S 610 24 3Cu2S· Sb2S3 610
I 49 542 Cu2S· Sb2 S3 552 79 490
Sb2S3 545
Dietzel/ Sd10lze
188 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr
I Fn E
V I
Fv Bemerkungen I II oc oc Mol-%j F oc co
160 CuCN 473 26 350 NaCN·CuCN 398 6o 370 2NaCN·CuCN 375 67 375 3NaCN·CuCN 400 NaCN 562,3 ---- ---~
161 CuCN 473 280 24>4 KCN·2CuCN 327 39.3 324 KCN: CuCN 327 57.9 277 3KCN· CuCN 398 KCN 622,5 75 398
~
162 AgCl 455 AlCl3 • AgCl q8 2 fi. Ph. 82.4-99,3
60,3 121,9 xA1Cl3 • y AgCl 192,9 Mol-%, 192,9 °C
- -A1Cl3 190,2
163 AgBr 43° 48
2 fi. Ph. 83-97,8 210,3 AlBr3 ·AgBr 215,6 Mol-%, 105,9 °C
98,7 93.4 2AZBr3 ·AgBr 119
AlBr3 97,1
164 Ag2S 842 469 10 3Ag2S·As2S3 490 40 399 Ag2S·As2S3 417 - -As2S3 -
--- --
165 Ag2S 842 19 463 Abb. 15, S. 201
3Ag2S· Sb2S3 483 35.5 455 Ag2S· Sb2S3 509 Sb2S3 546 64 449
----~
166 Ag2S 835 2 799 Nur o-55 Mol-%
4AgzS· SiS2 958 unters. 35.5 747 3Ag2S·2SiS2 758
SiS2 - 47·5 678 ~
167 Ag2S04 657 Ag2S04 • H 2S04
Uv, 66 °C 122,5
94.5 -1,5 Ag2S04 • 2 H2S04 37,6 H 2S04 10,4
--· 167 AgN03 209 2 fi. Ph. 26 bis
11,5 160 77 Mol-% bei 325 AgCl·AgN03 160- bis 456 oc. 11,5-15,5Mol-% 190 Siehe reziprokes AgCl+ (Ag, Li) Cl 190- Salzpaar K 71 a 15,5-79 Mol-% 464
Li Cl 6o6
168 AgN03 208 Ur 159 °C, 17,5 168,5 CsN03 • 3 AgN03 171,5
Uu 161 °C 32,5 163 CsN03 • AgN03 173
CsN03 4°7
169 AgN03 208 Abb. 220, S. 26o 26,5 113 AgJ·2AgN03 119 44·3 106 Ag]· AgN03 109 59 103
AgJ 554
170 ZnO 1975 2 fi. Ph. 52-98 sZn0·2B20 3 "'1080 Mol-%. "'1ooo °C - -
ZnO· BzÜa "'1000 - -BzÜa 58o
Dietzel/ Sdlolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 189
I I
Fr II I
Fu 'Mol-%E F °C
V Fv Bemerkungen oc oc oc
170a ZnCl3 322 Siehe reziprokes 13 282 Salzpaar K 72 b
Max. (ZnC12 352 1) Zusammenset-·ZnS04) zung unbekannt 27 Mol-%
40 335 2 N aCl· ZnC12 335-
4o-5oMol-% 372 Verbindung B 1) 372-
50-59 Mol-% 416 Verbindung A 1) 416--
59-67 Mol-% 490 Na2S04 884
---171 ZnC~ 318 29 262 Abb. 120, S. 227
46 228 KC1·2ZnC~ 274 3KCl·2ZnCl2 250
68,5 430 2KCl· ZnC12 446 KCl 774
1- -172 ZnCl2 283 33 232
V2-V, im Gleich-NH,Cl· 2ZnC~ 250 gewicht mit fl.
49 179 2NH4Cl· ZnC~ 34° ZnClz und NH,Cl-3NH4Cl· ZnC~ 34° Dampf
NH4Cl 340 4NH4Cl· ZnC~ 34°
subl. -173 Zn SO, 730 NazS04 • 3 Zn SO, 435-3°5
Abb. 121,
46--62 Mol-% S.227
62 305 ? 62-71 Mol-% 305-390 2Na2S04 ·ZnSO, 390-436
NaCl Soo 71-77 Mol-%
f--------173a ZnS04 73° Un 548 C
Na2504 ·3Zn504 542 45 472
Na2S04 • ZnS04 480 57.5 478
Na2S04 884
174 Zn SO, 73° 22 475 K2S04 ·2ZnSO, 484 42 440 K2SO,· ZnS04 47° K2S04 1096 58 400
-· ~
175 CdO - ,...,47 --750 CdO· B20a --86o ,...,56 --710 2Cd0·3BP3 --86o - -B20a 580
176 CdC11 562 34 382
Abb. 123, S. 227 KCl·CdC~ 431 62 391 4KCl·CdCl2 461 KCl 774
177 CdCJ.s 562 Abb. 124, S. 227 28 400 RbCl·CdC12 500 62 436 2 RbCl· CdC18 44° 6g 434
RbCl 718 1-178 CdC~ 502 Abb. 124, S. 227
26 440 CsCl·CdC~ 545 65 454 2 CsCl· CdCJ.s
I 462
77 445 CsCl 630 I
Dletzell SdJ.olze
190 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I FI II I
Fu 'Mol-%~ F °C V
I Fv Bemerkungen oc oc oc
179 CdC12 568 21 312 Va im Gleichge-NH4Cl· 2 CdCl2 366 wicht mit fi. CdCl2
47 267 NH,Cl· CdCl2 289 und NH4Cl-
NH4Cl 34° subl.
4NH4Cl· CdCl2 340 Dampf
180 CdBr2 567 Abb. 125, S. 228 45 345 KBr-CdBr2 354 63 305 4KBr-CdBr2 324 KBr 735
181 Cd SO, 1000 K 2S04 -3CdS04 813
54.5 653 K 2SO,.zCdS04 763
K 2S04 1066
182 HgC12 282 KCl·7HgCl2 Nur o-65,7 Mol-
32 182 209 %unters. zKCl·JHgCl2 199
nahe V3 KCl· HgC!z 239
KCl zKCl· HgCl2 245 no 183 HgC12 283 zNH,Cl-gHgCl2 235
Nur o-73 Mol-% unters.
38,7 1g8 NH4Cl-zHgCl2 214 NH4Cl· HgC12 218 61 193 zNH,Cl· HgCl2 210
NH4Cl 335 4NH4Cl· HgCl2 243
subl.
184 HgBr2 243 8,5 232 Nur o-30 Mol-% NaBr-HgBr2 243 unters.
NaBr 747 zNaBr-HgBr2 288
185 HgBr2 244 KBr-7HgBr2 218 Nur o-70 Mol-% nahe v2 unters.
42,5 I 168 KBr-2HgBr2 185 nahe V3
KBr· HgBr2 190 KBr 742
zKBr· HgBr2 207
186 HgBr2 243 zNH4Br-r;HgBr2 Nur o-75 Mol-%
nahe v2 222 unters.
47.5 1{0 2 NH4Br · 3 HgBr2 155 V: NH4Br · 7 HgBr2 zNH4Br· HgBr2 201 ? NH4Br 4NH4Br· HgBr2 266 -
187 Hg}2 257,5 Nur o-75 Mol-% 43.3 113 zNH4J-Hgf2 210 unters.
NH4 J - 4/I.'H,] · Hg!2 234 -
188 HgJ2 257 108 Abb. 137, S. 231 42,5 AgN03 -HgJ2 117 ss 92 So 78
2AgN03 -Hgj2 107 AgN03 208
-- ---189 Tl20 --300 - - Nur 5-52,5 Mol-
26 358 3TlzO·BzOa 370 %unters. 2TlzO·Bz03 434 37.5 410 Tl20-B20 3 474 B20a 58o
190 TlzO - - - 3T!zO-V20 5 30 390 555 2Tl20· V20 5 415 43.5 330 TlzO· VzÜs 390
V20s 675 59 340
Dietzel/ Sdlolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 191
I FI I II
I Fu E
V I
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% f F oc oc 191 Tl Cl 432
18 370 BeC12 • 2 TlCl 458 55 312 BeC12 • Tl Cl 368 85 350
BeCI2 4°4
192 Tl Cl 427 ' 2 fi. Ph. 85,3-98,8
46 z88 A1Cl3 - Tl Cl 297 Mol-%, 192,0 °C
73 158 zAlCl3 • TlCl ( ?) 163
99.4 189,3 xAlCla · yTlCl 192 A1Cl3 190,2
-193 Tl Cl 429 Diag. Un 412 °C.
10 318 Max. (TlzS04) Abb. 213, S. 258 47° so 332 28 Mol-%
Max. (Ag2S04 340
67 332 -Tl2S04) 6oMol-%
Ag2S04 656 1- ----·-·-
194 Tl Cl 435 23 334 ZnC12 • 2 Tl Cl 352 52 193 zZnClz· Tl Cl 226
ZnC12 275 70 214
-195 Tl Cl 435 HgCl2 ·4 TlCl ( ?)
MK-Bildung 32 203 250
64 183 HgClz· Tl Cl 224 HgC12 277
1-196 TIEr 462
I 2 fi. Ph. 77,2-99,4
46 193 AIEr3 - TIEr I 210 Mol-%, 103,9 °C 66,5 112 2AlBr3 • TIEr 112 75,6 99.9 xAIEr3 • yTIEr 103,9 - -AIEr3 97,1
197 TIEr 457 Abb. 214, S. 258 9 "'34° Max. (Tl2S04) "-'520
28 Mol-% Ag2S04 • Tl2S04 350-
65 "'34° so-65 Mol-% 340
Ag2S04 656
198 TlJ 442 Diag. 2 fi. Ph. 16 332 Tl2S04 - 45-53 Mol-%,
75 320 16-75 Mol-% 598 °C, Uu 412 °C. Max. (Ag2SO, 330 Abb. 215, S. 258
82 320 ·Tl2SO,) 77Mol-%
Ag2S04 656
199 TlJ 435 2 fi. Ph. AgJ-zTlJ 290- 28-66 Mol-%
19-38 Mol-% 224 Abb. 220, S. 26o AgJ -TlJ 224-
41 202 38-41 Mol-% 202 Max. (AgJ) 487
75 94 so Mol-% Max. (2 AgN03 100
83 90 ·Ag]) 79 Mol-% AgN03 208
-200 Tl2S 448,5 nahe vl 3Tl2S- As2S3 295
- 200 2 Tl25 · As253 278 3 Tl2S · 2 As2S3 317 -- 215 TlzS· ASzSa 300
- -As2S3 300
Dietzel/ Sd10lze
192 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I I
FI II I
Fn E V
Fv Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc 201 Tl2SO, 631 Ag2S04 • Tl2S04 37°-
Abb. 221, S. 260
43-62 Mol-% 312 62 312 Max. (Ag2S04) 372 98 200 So Mol-%
AgN03 208 -
202 TIN03 207 12,8 176 HgC12 • 2 TlN03 195 37 192 HgCI2 • TlN03 202,5
HgC12 282 58,8 197
203 Tl2C03 272 38
Max. 95 Mol-%, 211 TlN03 • TlzC03 214 214 oc
6o 210 86 201 2 TlN03 • TlzC03 218
TlN03 206 -
204 Li2Ge03 1239 Die Ge02-reiche-61,5 920 Li4Ge04 1298 ren Schmelzen er-
Ge02 1126 starren glasig --205 Na2Ge03 1083
46,2 778 Na2Ge20 5 799 53.8 789 Na2Ge40 9 1052 Ge02 1126 79.5 1042
----
206 K 2Ge03 842 36.3 710 K 2Ge20 5 797 53.3 789 K 2Ge40 9 1038 80,3 1005
Ge02 1126 --
207 Sn 232 2 fl. Ph. 0,1-65 nahe I
SnJ2 321 Mol-%, 321 °C nahe V2
78,5 I 76 SnJ4 143 Ja 113.5
- ·---! ·---
208 SnClz 239 I
17 I
201 KCl-3 SnC12 208 38 180 nahe V2
KCl· SnC12 224 KCl 777
-
209 SnCl2 246,8 138
2fl. Ph.85,7-98,5 32 AlCJ3 • SnC12 158,5 Mol-%, 192,0 °C 51 158 2AlCl3 • SnC12 209,3 81 188 - - xA1Cl3 • ySnC12 192,0
A1Cl3 190,2
210 SnCl2 241 28 178 TlCl· SnC12 57 233 244 So 299
3 Tl Cl· SnC12 310 Tl Cl 435
211 SnBr2 232,0 2fl. Ph. 85,8-98,2 37 158 AIBr3 • SnBr2 183 Mol-%, 161,1 °C 56 175 2 AIBr3 • SnBr2 205
AIBr3 97,1 99 96,3
212 PbO 886 560 2 fl. Ph. 81-97 17 4PbO· BzÜa 565 Mol-%, l4o °C, 30 493 2PbO· BaOa 497 Uv1 552 C
sPb0-4B20 3 548
BaOa 580 - - Pb0·2BzÜ3 768
Dietzel/ Sdlolze
22 2722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 193
I Fx II I
Fn E V Fv Bemerkungen oc oc Mol-% F oc oc
213 PbO 8go 6 760 8Pbo.vp5 794 15 755 3PbO·VP5 952 33 718 so 480 2PbO·VP5 718
VaOo 66o
214 PbO 88s 15 752 3 PbO· Fe20 3 -3 PbO · 2Fe20 3 -
PbQ. Fe20 3 1250 2 Pb0·JFep3 ( ?) -
Fe20 3 1560 Pb0·2Fe20 3 ( ?) --215 2PbO 802
·A~o. 3 792 s8 815 3PbO·AsP5 1042
4PbO·As20 5 834
87 8q 8PbO·A~05 862 PbO 8go
-216 PbCJa soo 429
Abb. 143, S. 233 23 KCl-2PbCl2 440 48 412 KCl 775
2KCl- PbC/2 490
- --217 PbCI2 496 A.bb. 223, s. 261
4 473 Max. (PbS04) 530 28 509 14 Mol-%
K 2S04 • 2 PbS04 sog-
K 2S04 1076 28-6oMol-% 641
218 PbCI2 496 410 23 RbCl· 2 PbCJa 423 39 4°7 RbCl· PbCI2 440 59 414 2RbCl· PbCI2 448
RbCl 724 nahe V3
-219 PbCJa soo 18 398 CsCJ. PbCJa 590
76 468 >:CsCl· y PbC/2 472
CsCI 645
220 PbC11 498 26 418 Abb. 222, S. 260
TI Cl· 2 PbCJa 427
s8 371 TlCl· PbC/2 397
84 377 3TICl· PbCJa 397
TICI 428
221 PbCI2 498 21 Abb. 222, S. 260 403 Max. [TIPb2 (Br, 407,5
Cl)5 ] 33 Mol-% TIPb(Br, Cl)3 375-
56 351 so-56 Mol-% 351
Max. [Tl3Pb(Br, 386,5
82 377 Cl)5] 75 Mol-%
TlBr 455 ---
222 PbC12 499 438 22 PbO·PbC/2 522
70 6go 2PbO·PbCla 693
84 703 4PbO·PbCl2 711
PbO 835
223 PbC12 495 10 454 PbF2 ·PbC12 6o1 76 554 4 PbF2 • PbC/2 570 PbF2 824
Dletzel/ Sdlolze Landolt-Börnsteln, 6. Autl., Bd. 11/3. 13
194 22272 Schtnelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
I Fr I Fu
'Mol-% f F °C I I Fv
I oc II I oc V oc Bemerkungen
224 PbBr2 375 I 14 334 KBr-2PbBr2 380 47·5 35° zhBr· PbBr2 408 KBr 730
1-
225 PbBr2 375 12 325 RbBr-2PbBr2 370 38 348 RbBr· PbBr2 400 6o 374 RbBr 68o zRbBr· PbBr2 432
--~
226 PbBr2 373 9 356 Abb. 222, S. 26o
Max. [T1Pb2(Br, 388 Cl)~] 35 Mol-% TlPb(Br, Cl)3 357-
56 345 51-56 Mol-% 345
Max. [Tl3Pb(Br, 384 86 369 Cl)~] 77 Mol-%
Tl Cl 428
227 PbBr2 373 Abb. 222, S. 26o 10 35° TlBr · 2 PbBr2 395
54 357 TlBr· PbBr2 368
3T1Br- PbBr2 392 TlBr 455
8o 384 -
228 PbBr2 370 12 347.5 PbO-PbBr2 497 72,5 697
2PbO-PbBr2 709 8o 7°4
3PbO-PbBr2 707 7PbO·PbBr2 741
PbO 888 90 737
229 PbBr2 366 348 7 PbF2 -PbBr2 561
75 533 4PbF2 -PbBr2 584 PbF2 824
230 PbBr2 366 s. aber auch nahe V1 PbClz · PbBr2 450 Abb. 222, S. 26o
PbC12
64 380 3 PbCl2 • PbBr2 478 498 -231 PbJ2 412
365 30 Pb0-Pb]2 465 2PbO-Pbj2 ,_620
PbO 890 4PbO-Pb]2 650
-232 PbJ2 400
383 10 PbF2 ·Pb]2 432 PbF2 824 4PbF2 ·Pb]2 573
1-
233 PbJ2 388 35 336 65 346
3PbBr2 -2Pb]2 366 nahe V2
3PbBr2 • PbJ2 388 PbBr2 366
1- - --
234 PbS 1120 zPbS· Sb2S3 609
Uv, 523 °C
Sb2S3 So 485 5 PbS · 4 Sb2S3 570
546 -235 PbS 1110 Nur o-54 Mol-% 12 73° 2PbS-Al2S3
43·5 740 751 unters. Al2S3 1100 PbS·AlzS3 86o
Dietzel/ Sdtolze
222722 F. Binäre Systeme mit mehreren Verbindungen (inkongruent: kursiv). 195
I I
Fr II I Fn E
V Fv Bemerkungen oc oc Mol-% 1 F oc oc
236 PbSO, 1080 I Abb. 223, S. z61 K2SO,.zPbS04 712-
46--70 Mol-% 586 70 586 K2so, 586-
KCl 775 7o-8oMol-% 601
237 Pb SO, 1170 85o
Diag. Bei II MK 19 Max. (PbWO,) .-gzo K2(SO,, W04) I,
56 848 40 Mol-% Abb. 227, S. z6z Max. (K2{SO,, .-8o4
K2WO, 77 845 WO,) II) 67Mol-%
919 1--238 Pb SO, 1170
g6o 34 PbO·PbSO, 977 40 950 zPbO·PbSO, g61
8g 835 3PbO·PbS04 897
PbO 879
239 Pb3(P0,}2 1014 33 970 4PbO·PaO~ g8o 77 840 8PbO·PzÜ5 86o
PbO 8go 91 8zo
-240 Pb3{'V04) 8 952 Abb. 224, S. 262
10 .....,925 Max. [PbClz · 3 Pb3 .....,940 (V0,)1] 15 Mol-%
So .....,725 Max. (Lia VO,) .....,740
99 .-6oo go Mol-% Li Cl 6oo
241 PbCrO, 844 5 820 2PbO· Cr03 gzo 28 841 7Pb0·2Cr03 854
8g 785 5PbO. Cr03 815
PbO 879 -
242 Bi 271.5 2 fl. Ph. 14-45 2,5 267.5 Bi Cl 318 Mol-%, 318 °C
57 zog BiC13 232 65 zo6 Bi CI, 226 - -Clz -101
- ·-
243 Bi 271.5 z fl. Ph. 14-45 3 262,5 BiBr z86 Mol-%, 286 °C
54.5 205 BiBr3 218 - -Br2 -7.3
244 Bi 272 z fl. Ph. 2-45 Mol-O,_) 270 Bi] 281 %. 339 oc s5 113 BiJ8 408
J2 113,5
245 Biz03 817 4BiPa· PbO 695 36 68o
65 610 3 Biz03 • 2 PbO 686
74 580 Biz03 .zPb0 6z5 PbO 870
246 BiC13 224 33 150 3 TlCl· 2 BiCl3 225
2 TlCl· BiCl3 { ?) 330 8],5
I 360 3TlCl· BiCl3 413
TI Cl 429
Dletzel-/ Sdlolze t:J•
196 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
G. Unvollständige binäre Systeme. (Alle Temperaturangaben in °C und alle %-Angaben in Mol-%, bezogen auf die Komponente II.
Abkürzungen s. S. 98, Literatur s. Tab. 222 721.)
H 2S2 ( ,_,-89°)-S
H2S3-S
NH3 (-n,8°)-S
HNOa (-41 °)-NP5
P (44,6°)-Se
PC13 (-92°)-1Cl (27,2°)
PBr3 {-40°)-1Br (40,3°)
SbCl.-12
NaF-BPa
Na2SO,-HP2 (-1,72°)
Na2B40 7-Na2SO,
KF-B20 3
KC1-1Cl (27,2°)
KC1-BP3
K1-S02 (-72,7°)
K 2B40 7-KC1
CsCl-Li2SO,
Cs2S04-LiCl
(NH4hHP04-NH4H2P04
CaS04(1297°)-H2S04(10,4°)
CaS04-Na2B40 7
CaS04-MgS04
CaB40 7-Na2B40 7
SrF2 (14oo0 )-CaF2 (1411 °)
BaC12-NaN03
BaS04-H2S04 (10,4°)
Ba(N03h-NaCl
AlP3-Li20
AlP3-KP
A1Cl3 (19o,2°)-KBr
AlC13 (190,2°)-BaCl2
AlBr3-PBr3
Nur o-6o Mol-% untersucht. Keine V.
Nur o-8o Mol-% unters. V: H2S8 ?
V: S·6NH3 (-78,3 °C} und S·3NH3 •
E: 25%, -75 °C. Löslich nur bis 33 Mol-%.
E: 17,5 Mol-%, -59 °C. V: P 4Se3? Nur o-28 Mol-% unters.
E: 90 Mol-%. 9,8 °C. Bei <9o Mol-% Reaktion: PCla+ 3 1Cl --+ PC18 1 + 12·
E: 66.4 Mol-%, 12,5 °C. 2 fi. Ph. 39-65 Mol-% bei 22 °C. Bei viel PBr3 Reaktion: PBr3 + 3 1Br--+ PBr8 1 + 12·
2 Min. bei 4,59 Mol-%, 4 °C und 6o,86 Mol-%, -2 °C.
Ab 45 Mol-% Glasbildung.
V: Na2SO,.zH20 2. E: 94,2 Mol-%. -1o,8 °C. Nur 92-100 Mol-% unters.
V: Na2B40 7 ·Na2S04 ? 2 fi. Ph.
V: KF·B20 3? Ab so Mol-% Glasbildung.
V: K1Cl2 ? E: ,..,.33 Mol-%, 12°C. Nur 84-100 Mol-% unters.
Ab 20 Mol% 2 fi. Ph.
2 V: K1 · 4 S02 , + 1,o °C und K1 ·14 S02 -23,4 °C 3 E: 78,5 Mol-% -1,8 °C,
91,5 Mol-% -28.4 °C, 99,66 Mol-% -73 °C. Nur 70-100 Mol-% unters.
V: 2K2BP7 ·KCl. 2 fi. Ph. 55.5-97 Mol-%.
Siehe rezipr. Salzpaar K31.
Siehe rezipr. Salzpaar K31.
V: (NH4) 2HP04 ·NH,H2P04 •
V: CaS04 ·3H2S04 • E: 96Mol-%, 2,2°C. Nur 91-10oMol-% unters.
V: Na2BP7 ·2CaS04 (?). 2 fi. Ph. Stabile Diag.
Wahrscheinlich einfach eutektisches System.
V: Na2B40 7 ·2CaB40 7•
MK-Reihe mit Min.
Diag. Siehe rezipr. Salzpaar K54.
V: BaSO, · 3H2S04 • E: 93.5 Mol-%, -6,6 °C. Nur 91,4-1oo Mol-% unters.
Siehe rezipr. Salzpaar K54.
V: Li20·Alp3 19oo-2ooo °C.
V: K20·Al20 3 1650 °C.
V: KBr·AlC13 213 °C. E: 34,5 Mol-%, 104 °C. Nur o-so Mol-% unters.
V: BaC12·2AlCl3 ? 2 fi. Ph. 2-13 Mol-%, 191,5 oc. Nur o-27 Mol% unters.
o-so Mol-% glasige Erstarrung.
Dletzel/ SdJ.olze
22 2722 G. Unvollständige binäre Systeme. .197
33 AlBr3-NaCl
34 AlBra (97°)-KCl
35 A1Br3 (97,1°)-BaBr2
36 Al4C3-AlP3
37 TiC-TiP3 (1gooo)
38 Zr02-Na20
39 Mo03-LiF
40 Fe0-CaF2
41 FeO-Caa(P04)2
42 FeF3-NaF (1040°)
43 FeBr2-AlBr3 (97,1°)
44 CoS04 (1176°)-KCl (775°)
45 CoS04 (1176°)-KJ (675°)
46 [Ni(NH3) 6] J2-J2
47 AgCl-NaN03
48 AgCl-KN03
49 AgCl-AlBr8
50 AgBr-AlC13
51 AgN03-Ba(NOah
52 ZnBr2-AlBr3 (97,1 °)
53 HgCl-AlC13
54 HgC12-ZnC12
55 In-J2
56 Tl2S-SiS2
57 Pb0-Ti02
58 PbC12-Ag2S
59 PbS-AgCl
6o BiC13-SbC13
Bis 4 Mol-% 2 fi. Ph.
2 V: KCl.zA1Br3 83,5 °C. 2 E: 24 Mol-%, 74 °C, KCl· A1Br3 171 °C. 36 Mol-%, So °C.
Nur 0-50 Mol-% unters.
V: BaBr2·2AlBr3? 2 fi. Ph. 0,9-16,0 Mol-%, 269,4 °C. Nur o-28 Mol-% unters.
E: 90 Mol-%, 2007 °C. Nur 68-loo Mol-% unters.
2 fi. Ph.
V: Na20·Zr02 inkongruent -1500 °C.
Keine V, nur 6o-1oo Mol-% unters.
Große ML. Abb. 108, S. 223.
Große ML bei -1670 °C.
E: 65 Mol-%, 892 °C. Nur 65-100 Mol-% unters.
V: 2 A1Br3 • FeBr2?
Mehrere Krist.-Felder. Abb. 201, S. 253.
E: 53 Mol-%, 440 °C. Nur so-wo Mol-% unters.
V: [Ni(NH3) 6JJ2·8J2 97,5 oc. 2 E: 87,2 Mol-%, 94,3 °C und 91,0 Mol-%, 86,4 °C. Nur 78,7-100 Mol-% unters.
Fast ganzer Bereich 2 fi. Ph. Abb. 207 a, S. 255.
Fast ganzer Bereich 2 fi. Ph. Abb. 207b, S. 255.
V: AlBr3 ·AgCl 187 °C. E: 78.4 Mol-%, 101 °C. Max. 88 Mol-%, 202 °C. Nur so-wo Mol-% unters.
V: AlC13 ·AgBr 150 °C. E: 6o,6 Mol-%, 117 °C. 2 fi. Ph., So- ,..,1oo Mol-%. Nur 47-100 Mol-% unters.
V: Ba(N03)2 · AgN03•
V: 2AlBr3 ·ZnBr2, 111,5 °C. E: 88,7 Mol-%, 87,6 °C. Nur 65-100 Mol-% unters. ·
Wenig löslich, keine V?
2 fi. Ph.
V: InJ 351 °C, InJ2 -210 °C, InJ3 200 °C.
V: 4Tl2S·3SiS2 589 °C, Tl2S·4SiS2 (?).
2 V: zPbO·Ti02 inkongruent 1024 °C. PbO · Ti02 inkongruent > 1120 °C.
E: 7,5Mol-%, 818°C.·Nuro-25Mol-%unters. Abb.140, S.232.
Siehe rezipr. Salzpaar K88.
Siehe rezipr. Salzpaar K88. I Bei 94 Mol-% Knick. Nur 36,2-100 Mol-% unters.
Dletzel/ Sc:holze
198 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
IN
S~BI'l
'0
] Ii'
'" 71
Jl) l /)'
~
?/' ;~
0 20 (/() (iQ 80 100 Brz Mol-0.k Jz
Abb.1. AS: J1 -Br1•
1J /,
l/ I?' 7 ~
/ /
v / v GO
,/ V" / /
oL v ".".
r, """
0
-lJJ
110
"" ....... " " .... " ........
" " ~ ~ .. ' " "'i:i;
r--....
lJJ 111) GO 80 Moi-%SbBr3_
PBr3
Abb. 2. A 10: AsBr,-PBr1 •
A IJ: AsBr1 -SbBr3 •
&10 oc
510
li07"
" ~ 1\~ ~ '~
' M9"
J ·~ t'
... ~ ~ 7" S2Z'
t1
~ PBr3
lftfH4tU ~m~~ ,:if#Hi f llt'·~
o m 20 JIJ w g GO ~ 80 ~ ~ 0 20 (/() (iQ 80 100 KzSO• Mol-% K2Cr0• ÜCI. Mol-% üBr
Abb. 3. A 56: K.Cr0,-K1SO,. Abb. 4. 8 9: LiBr-LiCl.
«XX:
H l&O" "'-.. 350
~ oc ~tt 1':::-.
.2118" "'' / ftlB OH "" .... --- ' / / --200 ~ ~~ / / - '""'t-"' /
-NaOH -NaOH
18ifo 0 ~ lJJ Jl) (/() $ (iQ ~ 80 ~ 100
KOH Mol-% Na OH
Abb. 5. 8 23: KOH -NaOH.
Dletzel/ Sdlolze
222722. Abbildungen zu Abis F. 199
()()
ZrOz Mg! ()() ~
~r-~ z I I \. I \\ /
.~1 / :~1 ! I \ ,..,..... /moo I ' I
I
/tt{k!A I
ISt:ll)/
I / I I
I tr+MgO I I I
, r : I I I II f ,,
I I I I r I I I
I I I r
I
H I
1()(JQ
9()0 0
ZI'Oz 2/) 1/0 GO 80
Mot-'lb
Abb. 6. C 327: Zr02 -Mg0.
"(; u ~o l_ Nlwol z ~ z ~ ----" -Li2 'loO,.-No2 Mo o,.
1()0
MgO
'00
0 ~: ',
e,
U2W U2Mo a -No2W04
t fW
~ ~GIJ(J
~ ~
5Q()
fl{/(l
JI)Q
"' ' ' '\ \ \ \
' \\ \
" / I, ,, I
!I ,, !!
-Na2 Mo04 /ja
"J ,_I~ .. ~- -7 - -V
.. _ -
-Na2Ma04 -No2W04 -Na2 Mo04 -Na2W04
~
~ ~-1-~-1--'1 ~-1---:!;
1 d? ~-1--
::J.., ~
-Na2MoO~t
() 10 2/) J() 'I() !Q GQ 7f) 80 $(J 1Q(/
Mol-% Noz W04 -Na2Mo0~
Abb. 8. D 50: Na,MoO, - Li2MoO,. D55: Na,WO,- Li1WO,.
sso, oc
900
~ Sr Cl -Fect2
'\ 800 "': 700
\. \. ~ \ /
/ GIJ(J
" .... v s.rr• ·-.~. .... ....
~ -- .... -... .... -- ~---- .... ' "'
1100
() 10 2/) • 1/0 • GQ • 80 • 1()0
SrCI2 Mol-% FeC12
Abb. 7. C 393: FeCI1 - SrCI1 •
Gestrichelte Kurven: Relative Größe der Wärmetönung bei der eutektischen Temperatur.
)\ 1()()Q
Cd SO
900 oc \
\ 710"
1--r-o "'
1--f-. .;' z ... -~
- 1-<'9 ~
Jl)()
2fKJ
\
" '681'
1--
m• ~ 88'1"
// /;
//
\ m•
\ .. \ ~ \ .. Cl z lw' \ .. .g \ 0
~---~ "' B 1-- ~t f ~ ... -zJS•
r 1 0 10 20 JO IJQ !Q GQ 7f) 8P 9fJ 1/P
Cd so4 Mol-0.-b NazS04
Abb. 9. D 77: CdSO,-Na_SO,.
Dlet'zel'/ Sc:holze
200 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
'()()
~ UF
"" '20
VQ
GGO
GZIJ Q
.-
LiF
'\
715"
I I
J JtiF· ll) I _,. !"<>.~
1\ / '" 1/
'\ll j 710° --~.:..-:: !----' -~-0
31}
Abb. 10. E 93: AIFa -LiF. Gestrichelte Kurven : Relative Größe der Wärmetönungen
bei den eutektiscbcn Temperaturen.
oc ·~
rNJ{)
1-
""
""'
7()()
&00
5()()
1/QtJ ---JO
AszOs
~melze
Schmelze f K5As3 010 / G~o·'\ tv/
' /r\. ./ S'l(} '\., m•
AszOs+ Kr03 KAsO:J+rsÄSJ~
II() 50 GO Mol-%
li.t wo. ! Kz wo. (l
1--1-- / 900 Uz Mo04• K1 Mo.,4 f1 "C
8QQ /
I 4 k/ o, ' ' ""' I'\ ' / '
\ ' ~ ,, f/ G(J(J
, 1'\ 1/
Va r-.... \/
soo ff "!" ld' ~~ ~ I~
l,r(J(} 0 :f ::!'
0 10 ZO 3IJ t,() 50 GO 70 80 90 1{()
Mol·% KzWO~-KzMoO,.
Abb. 11. E 146: K1Mo0, -Li1Moü,. E 154: K1WO,-Li2WO, .
1310
I 1/
~I I N ~
K.As201+ K3As04
GJO"
... 0 ... c;o ... ~ ~ ..... ::.:><
Abb. 12. F 46: K3Asü, -As106 •
Dletzel/ Sdlolze
1&,
oc ;s 1.
lb I
><I I
1'1()() I
1 I I I I I I
' 170 i ~ 1 I I
f1()(} I
I I
' I 1<
lö 9001
222722. Abbildungen zu Abis F.
I I I I ,a >J CaOfS
I J~O·Bzoy I•
JCo 0· Bz03+CoO I fS'-I
2Ca0·Bzl03 r 1S fS
zs I AundB + ö'ö' r:EcC
~l 66 88 "'"' / Ca O·B203
V +ZCoO·Bz03
a COOlßtQ,+Ca~ß.A SBjCa0· 28z~3
1() M ~ ~ ~ ~ m ~ CaO·ZIIzÜJ Ca O·llzÜJ ZCaO·BzO:J JCOO·BzO:J
/
/ )
)ZCaO·V105 IF/. .,
0 778~~~
liew.-o/o
Abb. 13. F 76: Ca0-B10 1 •
/.
( I
/CaO·VzOs IF/.
101$0
"' "' oo
if:~ 88 ~.., <!!} -
oc zS Ag
8()()
8'1Z
\ \
1\ \
\ (18J"
I/ rv
90
- 509"
V~ d'
.. 0 *" 8 0 ~ "' 8 5~ CaO·YzOs
~/ u
+ZCo0·~205
I{$J ~55"
~~ ~ eh" ." .o"'
~:t-1-< Vl
GT8°
10 20 JD liew.-%
fi!l __
CoO
/ 'l'ß"
f()(}
CoO
7 _,..
Abb. 14. F 121: V10 6 -Ca0. Abb. 15. F 165: Ag1S-Sb1S3
Dletzel/ Sdlolze
201
516°
/
202 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
H . Ternäre Systeme. (Alle Temperaturangaben in °C. Bei Systemen ohne Diagramm sind die %-Angaben in Mol-% in der
Reihenfolge der Nennung. Abkürzungen s. S. g8, Literatur s. Tab. 222721.)
Abb. 15 a. - H I: HSO,Cl-H1 S10 7 -H1SO,.
Nof988"C
Abb. 16.- HZ: SbJ3 -As]3 - ] 2 •
H3: NaCl-Li1SO,-LiCl. Abb. 150, S. 235.
H4: NaCl-LiN03 -LiCl. Abb. 152, S. 235.
Nof 990"C
Abb. 17.- H5: NaBr-NaCl-NaF.
NoBr 76V"C
Abb. 18. - H6:. Na] -NaCl-NaF.
H8: Na.SO, - NaCl-Li1SO,. Abb. 150, S. 235.
Abb. 19.- H7: Na] -NaBr-NaCl.
Dletzel/ Sd10lze
222722 H. Ternäi:e Systeme. 203
Abb. 20.- H9: Na,SO,-NaCl-NaF.
Abb. 21.- H 13: Na,C03 -NaCl-NaF.
NoF990"C
KF Lif ~~--i--L-J--LJ-L~~~t~.~~~~L--L--~a;w•c
Mol·% Abb. 23. - H 16: KF - NaF - LiF.
Dietzel/ Sd10lze
H 10: NaN01 -LiN01 -LiOH. Abb. 151, S. 235.
Hll: NaNO,-NaOH-LiOH. Abb.151, 5.235.
HIZ: NaN03 -NaCl-LiN01• Abb.152, 5 . 235.
NoCN 5GZ"C
Abb. 22.- H 14: NaCNO-NaCN -Na,C03 •
HIS: KF-NaF-B10 1• Kristallisationskurve vom E zwischen NaF - KF bei 716 °C endet bei 600 °C am Glasfeld. V: KF · B,O,?
I<F 850"C
Abb. 23a. - Hl6a: KF - NaJ - NaBr.
204 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
H 17: KCl-LiCl-LiOH. Abb. 153, 5. 235.
HIS: KCI-Li150,-LiCI. Abb.160, 5.237.
NaCl800"C
Abb. 24.- Hl9: KCl-NaCI-LiCI.
HZZ: KCI - Na.C01 - NaCI. Abb.170, 5. 240.
HZJ: KCI-Na.B,O,-NaCI. 2 Kristallisationsfelder : N a,B,O, und MK (Na, K}CI. Verbindungslinie der 2 E hat ein Min. bei 640 °C und 19-68-13 Mol·%.
HZ4: KCI - KOH - LiOH. Abb. 153, 5. 235.
HZ5: KCI-KF-B,0 3 •
Kristallisationskurve vom E zwischen KF- K Cl bei 606 °C endet bei 540 °C am Glasfeld.
Abb. 25a. - HJOa: KBr - KCI - NaF.
HZO: KCI-NaCI-NaF. Abb.154, 5. 236.
KzClz 775"C
HZ6: KCI-KF - NaF. Abb. 154, 5. 236.
HZ7: KBr-NaBr-NaF. Abb. 155, 5. 236.
HZ8: KBr-Naj-NaBr. Abb.159, 5.237.
HZ9: KBr-Na.CO,-NaBr. A'bb. 171, 5. 241.
HJO: KBr-KF - NaF. Abb.155, 5. 236.
KF850"C
75QO
K~Brt:=======;~===;=====-~~~KO 7« 7J~· Mot·% ns•c Abb. 26. - H31: KBr - KCi-KF.
Dletzel/ Sdlolze
222722 H. Ternäre Systeme.
I(JGQJ'C
KJ Gio•c
Mol-% NaF 15o•c 99t?C
Abb. 27.- HJZ: KJ -NaCI-NaF.
HJJ: KJ -Na] -NaF. Abb. 157, S. 236.
HJ•: KJ -Na] -NaCI. Abb. 158, S. 237.
SM" Mol-%
Abb. 28. - HJ8: KJ - KCI - NaF.
Dtetzel/Sdlolze
Abb. 27a.- HJZa: KJ -NaBr-NaF.
HJ5: KJ -Na] -NaBr. Abb.159, S. 237.
HJ6: KJ -Na1CO,-NaJ. Abb.172, S. 241.
HJ7: KJ -KF-NaF. Abb. 157, S. 236.
HJ9: KJ-KCI-NaCI. Abb.158, S. 237.
Abb. 29. - H•O: KJ -KCI-KF.
205
206 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
NaF gg(J"C
Abb. 29a.- H40a: KJ -KBr-NaF.
Abb. 30a. - H42a: K1SO, - NaCl-NaF.
Abb. 30b.- H45a: K,SO,-KCl-NaF.
Dietzel/ Sdlolze
KBr 11o•c
ti2f• Mol - t
Abb. 30.- H41: KJ -KBr-KCI.
H42: K,SO,-LiBO,-LioSO,. Abb.173, S. 241.
H42b: K1SO,-Na.SO,-NaOH. Siehe rezipr. Salzpaar K 11a, S. 237,
H43: K,SO, -Na1SO, -NaF. Abb. 161, S. 238.
H43a: K1SO,-KOH-NaOH. Siehe rezipr. Salzpaar K lla, S. 237.
H44: K,SO, -KF -NaF. Abb. 161, S. 238.
H45: K,SO, -KC1-Li1SO,. Abb. 160, S. 237.
Abb. 31.- H46: K,SO,-KCl-KF.
222722 H. Ternäre Systeme. 207
H47: K,SO,-KBr-KCI. 2 Kristallisationsfelder: K1SO, und MK K(Cl, Br). Eutektische Linie geht gerade von 690 °C an der K,SO,·KCl·Seite bis 674 °C an der K,SO,·KBr·Seite.
H48: KN03 -LiN03 -LiOH. Abb. 163, S. 238.
H49a: KN03 -NaN03 -NaF. Siehe rezipr. Salz· paar K I5a., S. 239.
H50: KN03 -NaN03 -NaNO,. Abb. 167, S. 240.
H51: KN03 -KOH-LiOH. Abb. 163, S. 238.
H51a: KNO,-KF-NaF. Siehe rezipr. Salz· paar K 15a, S. 239.
KCI 77J"C
Mol-~
Abb. 33. - H52: KN03 -KC103 -KC1.
Mol·%
Abb. 35.- H57: K,CO,~ KCl-NaF.
Abb. 32.- H49: KN01 -NaN03 -LiN03 •
H53: KN03 -KN01 -NaN01 • Abb. 167, S. 240.
Mol·%
Abb. 34.- H54: KH,PO,-KN03 -KCI.
H55: K,C03 -Na,C03 -NaF. Abb. 169, S. 240.
H56: K,C03 -KF-NaF. Abb. 169, S. 240.
H58: K,C03 - KC1 - Na,C01 • Abb. 170, S. 240.
Dietzel/Sd10lze
208 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Abb. 36.- H5f}: K1C03 -KCI-KF.
Nor wrc
Abb. 36a.- H6J: RbF-NaF-LiF.
Abb. 36c.- H65: RbF-KF-NaF.
Dietzel/Sdlolze
H60: K1C01 -KBr-Na_C03 • Abb.171, S. 241.
H61: K.C03 -KJ -Na.C03 • Abb. 172, S. 241.
H62: KB01 -K1SO,-LiB01• Abb.173, S.241.
LiF N•c
Mol-%
Abb. 36b.- H64: RbF-KF-LiF.
H66: RbCI-NaCI-LiCI. Die eutektische Mischung RbCI-LiCI hat mit 2 Mol-% NaCI ihre tiefste Temp. bei 316 oc.
Mol-%
Abb. 37.- H67: RbCI-KCI-LiCI.
22 2722 H . Ternäre Systeme. 209
H68: CsCl-NaCl-LiCI. Die eutektische Mischung CsCl-LiCl hat mit 2 Mol-% NaCl ihre tiefste Temp. bei 312 oc.
GsCI 629°C
Abb. 38.- H69: CsCl-RbCl-KCl.
H71: NH,H,PO, - KH,PO,-KN03 • Abb.182, 5.244.
Mol-%
Mol-l~>
Abb. 39.- H70: NH,N03 -KN03 -NaNO,.
H72: NH,H2PO, - NH,NO,-KN03• Abb.182, 5.244.
Abb. 40. - H 73: NH,H,PO, -NH,NO, -NH,Cl.
H74: BeF,-NaF -LiF. Untersuchung unvollständig.
3kongruenteV: NaLiBeF, -340 °C Na.,LiBe,F7
NaLiBe,F. 280°C
Abb. 41. - H76: MgF, - NaF - LiF.
Dietzel/ SdJ.olze Landolt-Börnstein, ß. Aufi., Bd. II/3
H75: MgO-KF - NaF. Die eutektische Mischung KF-NaF hat mit 12,5 Mol-% MgO ihre tiefste Temp. bei 677 °C.
Abb. 42. - H77: MgF, - KF - LiF .
14
210 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Abb. 43.- H78: MgF1 -KF-NaF.
MgC11 ?120(;
Mol-%
Abb. 45.- H80: MgCJ.-KCl-NaCl.
Dietzel/ SdJ.olze
MgFz 1.1!/G·c
Mol-ro
Abb. 44.- H79: MgF1 -RbF-KF.
2 KF. MgF1 und 2 RbF · MgF1 schmelzen inkongruent. In der Abb. stehen diese Formeln am jeweiligen Kristal-
lisationsfeld (MK-Bildung).
H81: MgSO.-Na.SO.-NaCl.
MgS(4 !!&foC
Abb. 183, S. 245.
Abb. 46.- H82: MgSO. -KCl-NaCl.
22 2722 H. Ternäre Systeme. 211
H84: MgSO, -K,SO, -KCI. Abb. 184, S. 245.
H85: MgSO, -MgC11 -NaCl. Abb. 183, S. 245.
H86: MgSO,-MgCJ.-KCl. Abb.184, S. 245.
Mg(N03)8
Mol-%
Abb. 47.- H83: MgSO,-K8SO,-Na"SO,.
H88: CaF1 -LiCl-LiF. Abb. 185, S. 245.
H89: CaF1 -NaCl-NaF. Abb. 186, S. 246.
H91: CaF,-KCI-KF. Abb. 187, S. 246.
~--~~~--~-=~--~--~--~----~~~~ 6l>w.-%
CaFz !Jö()·c
Mol·?'.
Abb. 49.- H90: CaF,-KF-NaF.
Abb. 48.- H87: Mg(N03)1 -KN03 -NaN08•
Dietzel I Sc:bolze
MgFz !JM°C
6"ew.-%
Abb. 50.- H92: CaF,-MgF,-NaF.
14*
212 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
CaCit 777°[.;
Abb. 51.- H93: CaCI2 -KCI-NaC!.
Mol-%
Abb. 52.- H94: CaCI2 -CsCI-RbCI.
HIOO: CaSO,-K,SO,-KCI. Abb.189, S.247.
HIOI: CaSO,-MgSO,-Na,SO,. Tern. E bei 650 °C und 7-4o-53 Mol-%, Tern. Ü bei 696°Cund13-44-43Mol-%.
H 102: CaSO, -MgSO, -K,SO,. Großes Kristallisationsfeld der tern. V K2SO, · MgSO, · nCaSO, (n = 3 oder 4).
Hl03: CaSO,-CaCI,-KCI. Abb.189, S.247.
H96: CaCI,-CaF,-LiCI. Abb.185, S. 245.
H97: CaCI2 -CaF, -NaCI. Abb. 186, S. 246.
H98: CaCI2 -CaF,-KCI. Abb. 187, S. 246.
Mol-%
Abb. 54.- H99: CaSO,-K,SO,-Na.SO,.
Dietzel/ Sdwlze
Li NO\ 2.511 c
22 2722 H. Ternäre Systeme.
KN01 J1J"{;
213
L::------~!.-..L.-....L---1.:...._ ____ ----'ca 'DJl~ Mol-% $1"l
Abb. 55.- HI04: Ca(N03)2 -NaN03 -LiN03•
Ca.(NOJ)z
Abb. 56.- H 105: Ca(N03 ) 2 -KNO,- LiN03 •
HO"C
Bczügl. des Randsystems KN03 -
Ca (N03) 2 siehe aber auch Sys tem D 32.
Na.NO, 31U"C
G'ew. - %
Abb. 57. - H 106: Ca(NO,), - KN03 - NaN03 •
Abb. 58.- Hl07: Ca(N03 ) 2 -Mg(N03) 2 -NaN03 • Siehe aber auch Lit. B31.
Abb. 60. - H 109: Ca3 (PO, ), - CaCI2 -CaF,.
Abb. 59. -Hl08: Ca(N0 3), - Mg(N03), - KN03 •
Dietzel/ S dlolze
214 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
caco,
Abb. 61.- H 111: caco,- K,co. -Na.co •.
Abb. 63.- H 113: SrCI,-KCI-NaCJ.
Na.NO, IOPC
Abb. 65. - H 115: Sr(N03), -Ca(N03) 1 -NaN01 •
Dletzel I Smolze
H 110: CaC01 -Na,CO,-NaCl. Abb. 190, S. 247.
-·-stabile Er.rfarrung.spunlde
Abb. 62. - H 112: CaCN2 -Ca(CN), -CaF,.
zzzoc Mol-%
Abb. 64.- H 114: Sr(N03),-KN03 -NaN03 •
H 116: BaF1 -KCI-KF. Abb. 191 b, S. 248.
Hll6a: BaF1 -RbCI-RbF. Abb. 191 c, S. 248.
222722 H. Ternäre Systeme.
MgFz 1395"C
------ --------. ....... m C~~~ -- N~ m• Mol -% aoo•c
Abb. 68. - H 11!1: BaCI, - KCJ - NaCI.
Abb. 69. - HIZO: BaCI,- a,CO.-KCI.
KCL 770"C
720° ftd" 5!0" S!d" 520° I'Jd" l'f.P MgGl.z Mol-% 7Zf!>C
Abb. 70.- HIZI: BaCI,-MgCI, -KCI.
....... '- __ 8ZJ"
Dletzel/ Sd10lze
MgF, 1Z98"C
-~~--~~~--4-~--~~~~~~ tZ77"C t'IQJ·c
Gew. - "1-. Abb. 67.- H 118: BaF1 -CaF2 -MgF1 •
95ZOC
Abb. 71.- H IZZ: BaCI,-CaCJ.-NaCI.
215
216 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
H 123: BaCl,-CaCI, -CaF,. Abb. 192, S. 248.
Na.Ct 799"C
Abb. 72. - H 124: Ba CI, -SrCl, -NaCI.
Abb. 74. - H 126: BaC!, - SrCL, - CaC!,.
I<Ct 77.f"C
Abb. 73. - Hl25: BaCl, - SrCl, - KCI.
Hl27: BaCJ, - BaF, - KCI. Abb.191b, 5.248.
H127a: BaC!1 - BaF, - RbCI. Abb.191c, S. 248.
H 128: BaCI, - BaF, - CaF,. Abb. 192, S. 248.
Ba.(NO,)z sso.s•c
Abb. 75. - H 129: Ba(N03), - KN03 - NaN0 3 •
Dietzel/ Sdtolze
22 2722 H. Ternäre Systeme. 217
........ ___ " / /
KN01 JJl"C
I Co.(NO,h '------------::---:c------------->8a.(NO,)z Jllo•c Sew-% SJJ"C
Abb. 76.- H 130: Ba(N03) 2 -Ca(N03) 3 -KN03 •
Hl31a: BaC03 - Na,CO, - NaCI. Siehe rezipr. Salzpaar K 55a, S. 249.
Hl31b: BaC03 -BaCI2 -NaCI. Siehe rezipr. Salzpaar K 55a, S. 249.
Hl32: Al20 3 - Li,O-B,03 •
6 Kristallisationsfelder: Al20 3 Li20·B20 3
Li,O Li,0·2B,O, B20 3 9Al,03 ·2B20 3
Abb. 79. - Hl34: Al20 3 - Ca0-Na,O.
Dietzel/Sdwlze
r-----------~~20 S'lo•
6ew.-% Ba.(N03)r sgs•c
Abb. 77.- HI31: Ba(N03 )2 -Sr(N03)2 -KN0 3 •
BeD 2S70°C
Abb. 78.- H 133: Al,03 -Mg0-Be0 .
Abb. 80. - H 135 : AJ,O, - CaO - K,O.
218 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
~~~--~--~~~~~---L----~------~~MgO
Abb. 81. Hl36: AI10 5 - Ca0 -Mg0.
28oo·c
Ca.Fz tJ5trC
5C~0·3Att03 11f55°C
1ZCaO · 7Atz03 ~
'-,.--.Jl__..l._....ll<:...._..u..~Ca.Ft 118&-C
Abb. 82. Hl37: SCa0· 3 Al20 3 -CaF2 -CaO.
H 139: Na8AIF1 -AJ.03 -NaF. Tern. E bei 868 °C u. 51 ,2-13,G--35,8Mol-%.
~0, zoeo·c
Abb. 83. - H 138: AIF3 - CaF, - NaF. Abb. 84. - Hl40: Na3AIF6 - Al20 3 - CaF,.
Abb. 86. - H 14Z: AICI1 - KCI - • aCL
Dietzel I SdJ.olze
KCL 77Q"C
222722 H. Ternäre Systeme.
H 143: CeCI1 -CaCJ.-NaCI. Tern. E bei 459 °C und 21-48-31 Mol-%.
Hl44: CeCI1 -BaCJ.-NaCI. Tern. E bei 373 °C und 36--22-42 Mol-%.
Hl45: CeCI,-BaCJ.-CaCI1 •
Tern. E bei 490 °C und 3ü--21-49 Mol-%.
H 147: Ti01 -CaO -MgO. TiefstesE bei 1440°C und 73-15-12Mol-%.
H149: TiO.-Ti.O,-MgO. CesDaS zoortc
CeS ZISUOC
Ein begrenzter MgO-Zusatz zu Ti01 -
Ti.01-Gemischen bringt keine Heraufsetzung der Schmelztemperatur.
Abb. 87.- Hl46: Ce10 1S-Ce1S1 -CeS.
Abb. 88.- Hl48: Ti0,-AI10 1 -Be0.
Abb. 89. - Hl50: CaO·Ti01 - MgO · Ti0 1 - Ti01•
s 10 Mol -%
ea.no3-
1.f
Abb. 90. - Hl51: BaTi03 - K1CO, - Na.C0 3• Abb. 91. - H 152: BaTi0 1 - BaC0 3 - BaCI1 •
Dietzel/ Sdlolze
219
I
220 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
BeO 2500"C
Abb. 92.- H 153: ZrO, -MgO -BeO. Abb. 95. - Hl56: Zr00 -Ce02 -Be0.
A : ZrO, monoklin, B: Kubischer MK.
8e0 253t!'C
~--------~~~~~~~--------~Th02 Kein Scl!melzen < ZJOO" 30f0°C
Abb. 93. - H 154: ZrO, - CaO - BeO. A : ZrO, monoklin, B: Kubischer MK, C : Kubischer MK + CaZr03 •
Abb. 94. - H 155: Zr0, - A1,03 - Be0.
Dietzel/Sdwlze
6ew.-%
Abb. 96. - Hl57: Th02 -Mg0-Be0.
BeO 253t!'C
Abb. 97. - H158: Th0, - AI,03 - Be0.
MgO Z61Z"C
222722 H. Ternäre Systeme.
L__::~;;::::=;~~~~~~==~~~~z~o~ Mol-%20 Z68s"C
Abb. 98.- Hl59: Thü,-Zr02 -Mg0. A : Zr02 monoklin, B und C: Kubische MK.
700"
Mol-%
Abb. 100. - Hl61: ThF,-RbF-KF.
Ca.O 2330"C
221
Abb. 101.- H 162: Cr,o. - AJ,O, - MgO.
H 162a: Na,CrO, - NaOH-LiOH. Siehe rezipr. Salzpaar K ssb. S. 250.
Abb. 103.- Hl64: Na,CrO,-NaN03 -Na"SO,.
Abb. 102.- H 163: Na,CrO,-NaCI-NaF.
Dietzel/ Sd10lze
222 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Hl64a: Na,CrO,-CaC03 -Na.C03• Abb.195a, s. 251.
H 164b: Na.CrO, -Li,CrO, -LiOH. Siehe rezipr. Salzpaar K 55b. S. 250.
H 166: K,CrO,-KOH-LiOH. Abb.195, S. 250.
H 166a: K,CrO,- KF -NaF. Siehe rezipr. Salzpaar K s6a. S. 251.
Abb.105.- Hl67: K,CrO,-KCl-NaF.
Abb. 107. - H 169: K,CrO, -KN03 -K.SO,.
Abb. 104.- H 165: K,CrO, -NaCl-NaF.
K'aCt.a 77tf'C
K,f, 7JI!" z ero, e50"C Mol-% aav•c
Abb. 106.- Hl68: K,CrO,-KCl-KF.
H 170: K,CrO, -Li,CrO, -LiOH. Abb. 195, S.250.
H 170a: K,CrO, -Na1Cr0, -NaF. Siehe rezipr. Salzpaar K 56a. S. 251.
Hl70b: CaCrO,-Na,CrO,-CaC03• Abb.195a, s. 251.
Hl71: Na.WO,-Na.MoO,-Na.SO,. 2 Reihen tern. MK mit einer tern. ML.
H 172: K2WO,-KB01 -LiBO,. Abb. 199, 5.252.
Hl73: K,WO,-Li,WO,-LiBO,. Abb.199, S.252.
Dletzel/ Sdtolze
222722 H. Ternäre Systeme.
Hl74: Fe0-Na,O-P,05 •
Eine breite ML erstreckt sich von der FeO-Ecke ausgehend linsenförmig quer durch das tern. Gebiet nach Richtung Na1PO,.
Fe
Abb. 109.- Hl76: FeO-MnO -A1,03 •
' ' '- ttto• '-,-
I Ca.O· I 9Fe0 I I
\ \
meta!/. Fe \
Gew-o/o Abb. 112.- H 179: Fe,O,-Fe-CaO.
noz >t5oo•c
Ca.O zmt'C
Abb. 110.- Hl77: FeO-MnO-TiO,. ALzO~ zo5o•c
Abb. 111.- Hl78: Fe20 3 -AI20 3 -Ca0.
Dietzel/ Sdlolze
223
224 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
MgO
FeO
I (Mg.Fe) 0- MgO· Fe203-
Mi.sc/Jkl'islolle
FeO
\
Abb. 113.- H180: Fe,O,-FeO-MgO. Das Diagramm zeigt die Phasen im festen Zustand unter·
halb der Liquidustemperatur.
8eH~-%
Abb. 115.- H18Z: 2CaO · Fe,O,-SCa0·3Al,01 -CaO.
~Ca.O·A1.30,-Fe~03 f~fS"C
Abb. 117.- H 184: 4Ca0· Al20 3 • Fe20 3 -Ca0·AI,03 -CaO. C=CaO; A=Al,O,; F=Fe20 3 •
FeO 1J70 c
nOz!L--...l...----,,--,f----;,.._ _ _ ~FezOJ !Mit Fe3 03no~ Mol-% Eisengtanz "'1700"C ..__,/!!E!fOOf'OOkif ("'ffOO"C)
Miscllkl'islallgetJiel
Abb. 114.- H181: Fe,03 -Fe0-Ti0,.
Ca.O
moo Al-2Ds
ZNa.z(l· 3CaiHAt303 I fS08° f~GS" I
o..10·8Ca.0·3At203 (No.z0•3A\zDs) 6'sw.-%
Abb. 116. - H 183: 4CaO · AI,O,· Fe,02 -(3AI10 2 + Na.O) -C aO.
l~(l. .... ~... >1380°
c::,"t .r~ ~ .. ~ >15G0°
K10·A\301
1500" 1'10
:1,1" 1Jf7o TJ5f0 TJJ ~"tl. K von ~CaD·A1.303·f~Os+ZCa.O · Fe,01
1~00"
~Ca.O ·AI.z0s·Fe.Os80 70 GO SO fO JO TVIs"C • Gew.-% tvzs• ZCa.O·Fe10,-
Abb. 118. -H 185: 4 CaO · AI,03 • Fe,03 -2 CaO · Fe,O,- K,O · Al20,.
Dietzel/ Smolze
22 2722 H. Ternäre Systeme.
H 186: CoCI1 -Li1SO, -LiCI. Abb. 200, S. 253.
H IS7: Co SO, -CoCI1 -Li:SO,. Abb. 200, S. 253.
HIS9: CuSO,-K1SO,-Na"SO,. Tal-Linie vom Min. bei 823 oc an der K1SO, -Na"SO,-Seite zum Min. der eutektischen Linie.
Hl90: AgCI-LisSO,-LiCI. Abb. 207, S. 254.
H 190a: AgCI-LiN01 - LiCI. Siehe rezipr. Salzpaar K71a. S. 255.
H 190b: AgCI-NaNO, - NaCI. Abb. 207a, s. 255-
KCl. 76D'C
Mol-%
Abb.119.- HISS: CuCI1 -CuCI-KCI.
Na. NOs 808"C
Abb. 119a. - Hl90 c: AgCI - KCI-NaN01•
225
H 190e: AgCI-KN01 -KCI. Abb. 207b, 5. 255.
Hl91: AgCI-Cu,S - CuCI. Abb. 206, S. 254.
H 19Z: Ag] -KJ -KCI. Abb. 204, S. 254.
H 193: A g] -AgCI- KCI. Abb. 204, S. 254.
Dietzel/ Sdl.olze Landolt-BOrnstein, ß. Aull. , Bd. II/3 15
226 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
H 194: Ag] -AgBr-AgC!. 2 Kristallisationsfelder : MK Ag(Br, J) und MK Ag(Cl, Br). Die eutektische Linie beginnt an der Ag] -AgCl-Seitc und endet bei der AgBr-Spitze, ein kleines Gebiet lern. MK freilassend.
5'58° Mol-%
Abb. 119c.- H 196a: AgNO,-KCl-NaCI.
Hl95: Ag1S-AgCl-Cu1S. Abb. 206, S. 254.
H 196: Ag, SO, -AgCl-Li,SO,. Abb. 207, S.254.
H 197: AgNO,-KNO,-KC103 •
4 Kristallisationsfelder : AgN03 KN03
KC103 KN03 ·AgN03
Hl98: AgNO,-NH,N03 -LiN03•
4 Kristallisationsfelder: AgNO, NH,N03
LiN03 NH,N03 • AgN03
Tern. E bei 52 °C und 19-61-20 Mol-%, Tern. Ü bei 48,5 °C und 35-48,5-16,5 Mol-%.
H 199: AgN03 -NH,N03 -NaN03•
4 Kristallisationsfelder: AgNO, NH,N03
NaNO, NH,N03 ·AgNO, 2 tern. E bei 95 °C und 36,5-55.5-8 Mol-% und
bei 94 °C und 20,5-67,5-12 Mol-%.
HZOO: AgNO,-NH,NO,-KN03 •
7 Kristallisationsfelder: Ag NO, (I) KN08 • Ag NO, (IV) KN03 (!I) NH,N03 ·AgN03 (V)
NH,N03 (III) NH,N03 • KN03 (VI) NH,N03 • KN03 ·AgN03 (VII)
6 tcrn. invariante Punkte:
Tcmp. bei (in Mol-%) oc Ag NO, I NH,NO, I
97 24,7 68,3 99 27,2 65,8 99 28,9 69,4
108 50,8
I 47.6
110 46,5 41,3 111 37,7 38,8
HZOI: AgN03 -Ba(NO,),-NaN03 •
Tern. E bei 65,75-2,67-31,58 Mol-%.
HZOI a: AgNO,-AgCl-LiNO,. Siehe rezipr. Salzpaar K 71 a. S. 255.
HZOib: AgNO,-AgCl-NaNO,. Abb.207a, s. 255.
I
KN03
7,0 7,0 1,7 2,6
12,2 23,5
Dietzel/ Sdwlze
mit den Kristallfeldern
III, VI, VII IV, VI, VII III, V, VII I, V, VII I, IV, VII II, IV, VI
HZOic: AgNO,-AgCl-KN03 • Abb.207b, s. 255.
HZOid: ZnCl,-Li,SO,-LiCI. Abb. 207c, s. 256.
222722 H. Ternäre Systeme. 227
Mol-"'o
Abb. 120.- HZOZ: ZnCI2 -KCl-NaCI.
HZOJa: ZnSO, -ZnCI,-Li2SO,. Abb. 207c, S.256.
HZ05: CdCI2 -Li,SO,-LiCI. Abb. 208, S. 256.
Cd.Cl.z 56Z'C
Mol-%
Abb. 123. - HZ06: CdCI2 - KCI - NaCI.
Abb. 121. HZOJ: ZnSO, - KCI - NaCI.
Abb. 122. HZ04: KCI·ZnS0,-2KCI·ZnCI2 -NaCI.
Cd.Cl.z JOZOC
~a ~a 7!8'C~_:::"._ ____ .==------'=~---->6' JO'C
Mol-%
Abb. 124. - HZ07: CdCl2 - CsCl - RbCl.
Dietzel/ SdJ.olze
228 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Cd.Btz 56l' C
Mol·•/,
Abb. 125. - HZ08: CdBr1 -KBr-NaBr.
Cd!NO~, JSD"C
Abb. 126.- HZIZ: Cd(N03) 1 -NaN03 -LiN03 •
Cd{N~ JSO'C
l96.j 0
Mol -%
Abb. 128.- H214: Cd(N03 )1 -RbN03 -KN03 •
H209: CdSO,-Ag,SO,-AgCI. Abb. 209, S. 256.
HZIO: CdSO, -Cd CI, -Li,SO,. Abb. 208, S. 256.
HZII: CdSO,-CdCJ.-AgCI. Abb. 209, S. 256.
Cd{NOJz J50*(
~1·~~-L~~~~-L~~---L--~ JJ7'C 1ZO'
Mol-*lo
Abb. 127. - H213: Cd(NO,),-KN03 -LiN03•
Cd(NO~, J5o*C
m• IJO'C KNOJ ·AgNOJ
Moi-Ofo Abb. 129.- H215: Cd(N03),-AgN03 - KN03 •
Dietzel/ Sd10lze
222722 H. Ternäre Systeme. 229
H216: Cd(N03) 2 ·4H10-Zn(N00)1 ·4H20-Co(N03) 2 ·4H10. 2 Kristallisationsfelder: Cd(N03)1 ·4H20 und MK (Zn, Co)(N03) 2 ·4H.O.
H217: HgJ1 -Ag] -AgCI. Abb. 210, S. 257.
H218: HgJ2 -HgCI2 -AgCI. Abb. 210, S. 257.
Abb. 130.- H218c: TICI-NaN03 -Na.SO,.
Mol-'/o
Abb. 132.- H222: TICI-KN03 - K1SO,.
H218a: TlCl-Na.SO, -NaCl. Abb.211 a, S.257.
H218b: TlCI-NaN03 -NaCI. Abb.215a, S.258.
H219: T1Cl-K.50, -KCl. Abb. 212, S. 257.
nn ~z6·c
Joo· '":---------'-==--=.:;....c.__....L.. __ .LJiNo..HO, "" zzr J09·c
Mol -%
Abb. 131.-0220: TlCI-KN03 -NaN03 •
H221: TlCI - KN01 -KCI. Abb 216, S. 258.
H223: TlBr-KN01 -KBr. Abb. 217, 5. 259.
H2U: TIJ - KJ - KCI. Abb. 211, 5. 257.
H225: TlJ - TlCI-KCI. Abb.211, S.257.
H226: TI.50,-Ag.SO,-AgCI. Abb.213, 5 .258.
H227: Tl, 50, - Ag150, -AgBr. Abb.214, 5.258.
H228: Tl.50,-Ag1SO,-AgJ. Abb. 215, 5. 258.
D1etzel/Sd10lze
230 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
H228a: T!2SO,-TlCl-Na,SO,. Abb.211a, S. 257.
H229: Tl,SO,-T!Cl-K,SO,. Abb. 212, S. 257.
H230: Tl2SO,-TlC! -AgC!. Abb. 213, S. 258.
H 231: Tl, SO, - T!Br -AgBr . Abb. 214, S. 258.
HNO.t zooor;
Abb. 134. - H234: TlN03 - KNOa - NaN03 •
Na. NO, J08"C
Abb. 135. - H 236: TIN03 - AgN03 - NaN03 •
H 232: Tl, SO,-Tl] -Ag]. Abb. 215, S. 258.
H232a: TlN03 -NaN03 -Na,SO,. Abb. 215b, S. 258.
KN03 JJl'C
Mol-"lo Abb. 133. - H233: TlN03 - KN03 - LiN03 •
H 235: TlN03 - KN03 - K1SO,. Abb. 219, S. 259.
k
KH03 JJ1·c
.49NO, mo, 208'1: at• 81. uz• 206'1:
AgNO,·TLN03 Mol-%
Abb. 136. - H237: TIN0 3 - AgN03 -KN01 •
Dietzel/ Sd10lze
222722 H. Ternäre Systeme.
HZ38: TJN03 -AgN03 -AgJ. Abb. 220, 5. 260.
HZ39: TJN03 -AgN03 -Ag,50,. Abb. 221, S. 260.
Abb. 138. -HUOa: TIN0 3 -TICJ - Na.SO,.
K,so~ (1016"C)
Mol-"/o
Abb. 139.- HZ41: TIN03 - TICI - K, SO,.
Tl NO, 206"C
Abb. 137.- HUO: T!N03 - HgJ, - AgN03 •
HUOb: TJN03 -TICJ-NaN03 • Abb. 215a, 5.258.
HZ4Z: TIN03 - TICJ - KN08 • Abb. 216, 5 . 258.
HZ43: TIN03 - T!Br-KN03 • Abb. 217, 5 . 259.
HU4: TJN0 3 '-T!J-AgJ. Abb.220, 5 . 260.
HU4a: TIN03 -Tl,50, - Na,50, . Abb. 215b, 5 . 258.
HU5: TIN03 -Tl,50,-K,50, . Abb. 219, S. 259.
HU6: TIN0 3 - Tl250, - Ag,SO,. Abb. 221, 5.260.
Dietzel/ Sdlolze
231
232 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
PbO Be~·c
Mol- '/o
Ti. Da
Abb. 140.- HU7: FbO-V,06 -TiO,
Ca.ct, 714'C
Mol-%
Dietzel/ Sd10lze
PbCl.z 49J'C
Mol- 'Ia
Abb. 141.- HZ48: PbCJ.-KCl-NaCl.
HZ50: PbCl1 -Ag,S-AgCl. Tern. E bei 310 ac und 54 Mol-% PbCI., 2,4% Ag,S, 43,6% Ag,CJ..
Abb. 142.- HZ49: PbCl,-CaCl,-KCl.
222722 H. Ternäre Systeme. 233
Pb CL, soo·c
Zn.Clz K Cl JW'C <------'---,z""~~· ....,ZZ,..IIC"'L...,.;K~Cl-:l~Zn.=:Cl,.J;u.JK~Cl.L:Zn•Cl::";w..,zK"=Clw..-t-.1-:L...l.m·-c
174' JJO' H5' Mol-%
Abb. 143.- H251: PbCl,-ZnCl,-KCL
H255: PbJ1 -PbBr1 -PbC11 •
KN~
Die eutektische Linie von 256 °C an der PbBr,Pb],-Seite nach 306 °C an der PbCI,-PbJ1-Seite hat ein Max. bei 325 °C.
JVO'C fiea;-% (urs.J
Abb. 146.- H259: Pb(N03),-NH,NO,-KN03 •
H252: PbCl,-CdCl,-KCL 7 Kristallisationsfelder: KCI KCl·CdCl, PbC11 4 KCl· Cd Cl, CdCI, 2KCl·PbCI,
KC1·2PbC12
5 tern. invariante Punkte:
Temp. oc Pb Cl,
E1 320 41,5 E, 336 39,0 ül 325 47,0 ü, 343 30,5 ü, 395 28,0
H253:PbCl,-CdCI,-AgCL
bei (in Mol-%)
I Cd Cl, KCl
44,0 14,5 26,5 34,5 38,5 14,5 33,5 36,0 27,0 45,0
Tern. E bei 386°C und 36,6-23,7-39,7Mol-%.
H254: PbC11 -TlCl-CdC11 •
8 Kristalilsationsfelder: Tl Cl a-T!Cl · CdCI1
PbCI, ß-TICI· Cd Cl, CdC11 T!Cl · PbCl, TIC1·2PbCI, 3TICI · PbCI,
H257: PbS-PbCI1 -Ag,S. Tern. E bei 422 °C und 31,7-57,0-11,3 Mol-%.
I I I
Pb(ND~z (zers.)
!-------'-1 _ __:J:!:._;____.:_: __ ___. ____ ----l.Na.HOJ 1/0'C
Gew.-"/o
Abb. 145.- H258: Pb(N03),-KN03 -NaN03 •
NaN03 Jto•c
Co (NOJlt uew -% Pb(Hf!i)z m~ ~~
Abb. 147.- H260: Pb(N03)1 -Ca(N03)2 -NaN01 •
Dletzel I Sdlolze
234 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
rzers) Abb. 148.- H261: Pb{N03),-Sr(N03 )2 -NaN03 •
H26J: Pb{N03) 2 -Pb30,-KN03 •
Geringe Löslichkeit von Pb30, in KN03 -Pb(N03 )2-
Schmelzen und Zersetzung bei hohen Pb(N03) 2-
Gehalten.
H264: PbMoü, -Na2 Moü, -Na,SO,. Abb. 225, S. 262.
H265: PbMoO, -Pb SO, -Na,SO,. Abb. 225, S. 262.
(ters)
Abb. 149.- H262: Pb{N03) 2 -Ba(N03 )2 -NaN03 •
H266: Pb WO, -Na, WO, -Na,SO,. Abb. 226, S. 262.
H267: PbWO,-K,WO,-K,SO,. Abb. 227, S. 262.
H268: Pb WO, -Pb SO, -Na,SO,. Abb. 226, S. 262.
H269: PbWO,-PbSO,-K,SO,. Abb.227, 5.262.
Dietzel/ Sdtolze
22 2722 K. Reziproke Salzpaare. 235
K. Reziproke Salzpaare.
(Alle Temperaturangaben in °C. Alle Konzentrations-Angaben in Mol-%, außer System K 19, K 33, K 34 und K35 [Abb. 167, 176, 177 und 178]. Abkürzungen s. S. 98, Literatur s. Tab. 222721.)
Abb. 150.- Kl: Na,SO, +2LiCl =2NaCl +Li,SO,.
/ /
/
Li CL m&"C
Abb. 152.- KJ: NaN03 +LiCl =NaCl +LiN03 •
NaOH JtO"C
Abb. 151.- K2: NaN03 +LiOH =NaOH +LiN03 •
Abb. 153.- K4: KCI + LiOH = KOH + LiCl.
Dietzel I Sdwlze
-..!! ' 0
:c
236 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
llof Na Cl.
Mol-%
Abb. 154. - KS: KCl+NaF=KF+NaCI. Abb. 155.- K6: KBr + NaF = KF + NaBr.
NaBr Naf
m•c Hol- % sso•c Hol- •to Abb. 156. - K7: KBr +Na Cl= KC! + NaBr. Abb.157.- K8: KJ+NaF=KF+Naj.
Dletzel/ Sd10lze
22 2722 K. Reziproke Salzpaare.
Abb. 158.- K9: KJ + NaCl-= KCI + NaJ.
NaBr
Moi-'Yo
Abb.159.- KlO: KJ+NaBr=KBr+NaJ.
Klla: K2SO, +2NaOH = 2KOH +Na.SO,.
Stabile Diag. K1SO,-NaOH.
6 Kristallisationsfelder:
(Na, K)OH (I) Na.SO, (II) K,SO, (III)
(Na, K)1SO, (IV) Na_SO,· NaOH (V) Na_ SO,· 3 K1SO, (VI)
3 tern. invariante Punkte:
Temp. bei (in Mol-%) mit den Kristalli-
237
oc (NaOH>.INa,so,I(KOH)1 sationsfeldern
Kt80. 1(!16·c
Abb. 160.- Kll: K1 SO, +2LiCl =2KC1 +Li2SO,.
E ü, ü.
Dietzel/ Sd10lze
281 435 312
80,7 16,3 3,0 I, III, V 49,0 41,3 9.7 II, V, VI 77,9 18,3 3,8 III, V, VI
238 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Abb. 161.- KIZ: K,SO, +2NaF = 2KF +Na,SO,.
Abb.163. - KU: KN03 + Li0H=KOH+LiN03 •
&Gs• Mol-%
Abb. 162. - KIJ: K,SO, +2NaCl =2 KC1 +Na2SO, .
m• Mol-"!.
Abb. 164.- KIS: 2KN03 +Li2 SO, = K,SO, +2LiN03 •
Dietzel/ Sdlolze
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
Kl5a: KN03 +NaF=KF+NaN03 •
Stabile Diag. KN03 -NaF.
3 Kristallisationsfelder:
NaF mit 87% der Kristallisationsfläche, KF mit 12% der (K,Na)N03 mit 1% der 1 tern. E bei 295 °C mit 2,5 Mol-% NaF, 90,5 % KNOa 7% KF. Im Dreistoffsystem NaF-KN03-NaN0 3
Min. bei 228 °C.
K16: KN03 +NaCI03 = KCI01 + NaN03 •
Nur 1 Kristallisationsfeld mit MK aus allen 4 Komponenten. Tiefstes Min. bei 200°C und 77,5 Mol- % Na+ und 52,5 Mol-% CI03-.
NoJ KJ
Kl5b: KN03 +NaCI = KCI + NaN03 •
5 Kristallisationsfelder: (Na, K)N03 (I) (Na, K)Cl (I V) NaCI (li) KN02 • KCI (V) KCI (III)
2 tern. invariante Punkte : E bei 244 °C mit I, II, II I. Ü bei 285 °C mit I, 111, V.
Kl6a: KNO, + NaBr = KBr + NaN03 •
3 Kristallisationsfelder: (Na, K)Br mit 91 % der Kristallisationsfläche, (Na, K)N03 mit 8% der KNO,· KBr mit 1% der
239
Abb.165. - Kl7: KNO, + Na J = KJ+ NaN03 • Abb. 166. - Kl8: 2KN03 +Na,SO, = K,S0, +2 NaN03 •
Dietzel/ Sdwlze
240 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
KNOa nOOC
Abb. 167. - Kl9: KN03 +NaN01 =KN01 +NaN03 •
Abb. 169. - K21: K,C03 +2NaF = 2KF + Na.C03 •
?Je• 712•
5G2° SZB" Mol·io
Abb. 168.- K20: 2KP03 +Li1SO• = K1SO. +2LiPO,.
Abb. 170. - K 22: K,C03 +2NaCl = 2KC1 + Na.CO •.
Dietzel/ Smolze
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
&38"
G17" Mol-"'o
Abb. 171.- K 23: K,C03 +2NaBr = 2KBr +Na,C08 •
Abb. 173. - K 25: 2 KB01 + Li,SO, = K2SO, + 2LiB02 •
Mol-%
Abb.172.-K24: K,C01 +2NaJ=2KJ+Na.C03 •
K 26: K,B,07 +2NaF = 2KF+Na.B,07 •
Irreversibel.
3 E bei 632, 633 und 658 °C.
K 27: K1B,07 +2NaCI =2KCI +Na.B,07 •
Reversibel. 64% der Kristallfläche 2 fl. Ph.
K 28: RbBr+KCl = RbCI+KBr. Siehe Rand- und Diagonalsysteme : A23, B31, B51, B53, B54 und B55.
Dietzel/ SdJ.olze Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 16
241
242 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Rb, SO. sso•c
Abb. 174.- K 29: Rb1SO, +2KC1 =2RbCl + K1SO,.
/
/ /
/
Mol- %
E, E, u, u,
Temperatur oc
530 326 458 450
Abb.175.- K 32: Cs,S0,+2KCl = 2CsCl+K,SO,.
K 30: RbN03 + NaCl = RbCl + NaN08 •
Stabile Diag. RbN03 - Na Cl.
3 tern. E bei: 156 °C mit 5,5 Mol-% NaCI, 58,0 Mol- % RbN03 ,
36,5 Mol-% NaN03
2"10 °C mit 14,0 Mol-% NaCl, 75,1 Mol-% RbN03 ,
10,9 Mol-% mRbN03 ·nRbCI
330' °C mit 23,6 Mol-% NaCl, 29,5 Mol-% RbCl, 46,9 Mol-% mRbN03 ·nRbCl
K 31: Cs,SO, +2LiCl =2CsCl +Li2SO,. Beide Diag. instabil.
6 Kristallisationsfelder:
Li2Cl1 (I) mit 8,17% derKristallisationsßäche, Cs,Cl, (II) " 15,12% " " Li,SO, (III) " 22,17% " Cs1SO, (IV) " 13,84% " Li1SO, ·Cs.SO, (V) " 32,0 % "
4 Li, SO,· Cs,SO, (VI) " 8,7 % "
4 tern. invariante Punkte:
bei (in Mol-%) mit den Kristal-Li,Cl1 Cs,Cl, I Li, so, Cs,SO, lisationsfeldern
-53 18 25
68 10 22 43,5 3,5 -52 30 -41 34 -
K 3Za: CsNO, + RbCl = CsCl + RbN03 •
4 Kristallisationsfelder:
(Rb, Cs)Cl a-mRbNO,·nRbCl (Rb,Cs)N03 ß-mRbN03 ·nRbCl
II, IV, V I, II, Ill II, V, VI II, III, VI
Dietzel/ Smolze
.<:1 g ..
.g ... ö 8 Cl ... c:l 0 ·a <
22 2722 K. Reziproke Salzpaare.
Abb. 176.- K 33:
NH,N01 + LiCI = NH,Cl + LiNO,. n•
Kationenmolenbruch 4'HJ
Abb. 177. - K 34:
243
NH,N0 3 +Na Cl = NH,Cl + NaN08 •
Kationenmolenbruch
~ -KCL
Kationenmolenbruch KNO,
Abb. 178. - K 35: 2NH,NO, + Na.SO, = (NH,)2SO, + + 2 NaN03 •
Abb. t 79. - K 36: NH,N0 3 + KCI = NH,Cl + KNO,.
Dietzel/ Sd:J.olze
16 *
244 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
--------K~ K+NH -
Mol-% KCL
71S't
Abb. 180.- K 37: 2NH,N08 + K,SO, = (NH,),SO, +2KN01 • Abb. 181.- K 38: NH,H,PO, + KCI =NH,Cl + KH,PO,.
Abb. 182.- K 39: NH,H,PO, + KN03 = NH,N03 + KH1 PO,.
Dietzel/ Sc.bolze
222722 K. Reziproke Salzpaare. 245
Mol-% Abb. 183.- K 40: MgSO, +2NaCl = MgCJ. +Na.SO,.
Abb. 184. - K 41: MgSO, +2 KC1 = MgCI2 + K2SO, . Abb. 185.- K 42: CaCI1 + 2LiF =CaF, +2LiCI.
Dletzel/ Sdlolze
246 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Hol-%
Abb. 186. - K 43: CaCJ.+2NaF=CaF1 + 2NaCI.
GZB" Mol -%
Abb. 187.- K 44: CaCJ. +2KF = CaF1 +2KCI.
KCt·MgCJ.t 1198't
Abb. 188.- K 45: KCI· CaCI, + MgCI, = Ca CI,+ KCI· MgCI,.
Dietzel/ SdJ.olze
(CoCLd
Co CL~ ? GZZ0
~"C Mol-%
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
G()QO
Mol-%
Abb. 189.- K 46: CaSO, +2KCI =CaCJ. + K,SO,.
Coft mf'C
Srfz 1VOtfC
Abb. 190.- K 47: CaC03 +2NaCI =CaCI, +Na.C03 • Abb. 191.- K 49: SrCI2 + CaF2 = SrF2 + CaCI,.
K 48: CaB,O, + Na.SO, = CaSO, + Na2B,O,. Stabile Diag. Ca SO, -Na,B,O,. Bildung von 2 fi. Pb. 8 Kristallisationsfelder: Na, SO, CaSO, · CaB,O, CaSO, CaS0, ·2Na,SO, CaB,O, 2CaSO, · Na.B,O, (?) Na,B,O, 2CaB,07 • Na,B,O,
Dietzel/ Sd10lze
247
248 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
K 49a: BaCI1 +2LiF = BaF1 +2LiCI.
6 Kristallisationsfelder: Li,F1 (I) mit 29,6% der Kristallisationsfläcbe,
E, E, ü, ü,
Li,CI, (II) " 7,5% " BaCI, (III) " 13,0% " BaF1 (IV) " 6,2% " BaF1 • LiF (V) " 3,7% " BaF1 • BaCI, (VI) " 40,0% "
4 tern. invariante Punkte:
Temperatur bei (in Mol·%) oc . 710 445 785 575
Li1F1
48 12,5 14 29
Bafz TZBO'U
Li,Cl2 BaF1
11 41 55,5 -15 71 24 -
BaCI2
-32 -47
mit den Kristal-Iisa tionsfeldern
I, V, VI I , II, III IV, V, VI I, III , VI
G57 0 GGQO G'IGO tKCL· BoCLz
Mol-%
Abb. 191a.- K 50: BaCI2 +2NaF = BaF2 +2NaCI. Abb. 191 b.- K 51: BaCI, +2KF = BaF1 +2KCI.
5V5
BuFz 1280"G
Abb. 191 c. - K 51 a : BaCI2 + 2 RbF = BaF2 + 2 Rb CI.
Caf1 1VTf'C
Dietzel/ Sd10lze
22 2722 K. Reziproke Salz paare. 249
BafL 1Z80"G
Abb. 193. - K 53: BaCI1 + Sr F, = BaF1 + SrCJ,.
Mol- %
' / " / v, / '
Abb. 194.- K 55: Ba(N03) 2 + 2KCI =BaCI2 +2KN03 •
Temperatur oc Na, CI,
E, 562 22 E, 618 30,5 Ea 628 28
K 54: Ba(N03 )2 +2NaCl = BaCI2 +2NaN03 •
4 Kristallisationsfelder:
NaCl (I) BaCl (III) NaN03 (II) Ba(N03 )2 (IV)
2 tern. E bei 280 °C und 405 °C mit (in Mol-%)
7,5 % Na.Cl2 , 81% (NaN03)1 , 11,5% Ba(N03) 2 mit I, II, IV bzw. 38% Na,CI., 1% (NaN01 )1 , 61 % Ba(N01)1 mit 11, II I, IV.
K 55a: BaC03 +2NaCI = BaCI, +Na,C03 •
Stabile Diag. BaC03 - NaCl.
5 Kristallisationsfelder:
Na2Cl2 (I) mit 34,10% der Kristallisationsfläche, Na,co. (II) " 8,43% "
BaCJ, (III) " 8,98% " BaC03 (IV) " 42,91% "
2BaCI2 • BaC03 (V) " 5,58 % "
3 tern. E:
bei (in Mol-%) mit den Kristal-
I Na,C03 I Ba Cl, I Baco. lisationsfeldern
57 - 21 I, II, IV - 47,5 22 I, Ill, V - 42 30 I, IV, V
Dietzel/ Smolze
250 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
K 55b: Na,Cr0,+2Li0H=Li1Cr0,+2NaOH.
E, E, E, E, E• E, E, ü, ü. ü.
Stabile Diag. Na.CrO, -LiOH.
10 Kristallisationsfelder: LiOH·NaOH
4NaOH· Na,CrO, 2Na0H· Na,CrO, 4LiOH·3Li,CrO,
(I} mit 0,47% der Kristallisationsfläche,
LiOH· Li2Cr0, Na.(OH}1
Li,CrO, · Na,CrO, 4 LiOH · 3 Li,CrO, · N a.CrO,
Li,CrO,
(II} " (III} " (IV} " (V} "
(VI} " (VII} "
(VIII} "
Na,CrO, + Li,(OH}1
(IX} " (X}"
10 tern. invariante Punkte:
Temperatur bei (in Mol-%}
7.44% " 4,68% " 1,34% " 1,23% " 1,94% " 3.89% " 6,16% " 6,67% "
66,18% "
oc Li1(0H}2 Li1Cr0, Na.CrO, I Na.(OH}.
221 32 - 6 62 342 55 29 16 -317 54 44,5 1,5 -347 36,5 53 10,5 -342 30,5 58,5 11 -337 15,0 61 24 -340 17.5 44 38,5 -228 34 - 8 58 270 28,5 - 20 52 304 32,5 - 26,5 41
Mol-%
mit den Kristallisationsfeldern
I, II, VI VIII, LiOH, Na.CrO, IV, VIII, LiOH IV, V, VIII V, VIII, IX VII, VIII, IX Vii, VIII, Na.CrO, I, 11, LiOH li, III, LiOH 111, LiOH, Na_CrO,
Abb. 195.- K 56: K,CrO, +2Li0H = Li2Cr0, +2KOH .
Dietzel/ Sdwlze
22 2722 K. Reziproke Salzpaare.
K 56a: K2Cr01 +2NaF=Na.Cr0,+2KF.
Stabile Diag. K2Cr01 -NaF.
K 57: K,Cr0,+2NaN03 =Na.Cr01 +2KN03 •
4 Kristallisationsfelder:
4 Kristallisationsfelder:
Na.F1 (I) mit 59,3% der Kristallisationsßäche , (Na, K)N03 a-Na.Cr01 • K,Cr01
(Na, K),CrO, ß-Na,Cr0 1 • K1Cr01 .
K1 F1 (II) " 11,9% " (Na, K),Cr01 (I II) " 23,5%. " KF· K2Cr01 (IV) " 5,3% "
2 tern. E bei 657 °C und 698 °C mit (in Mol-%)
34,5 % K,Cr01 , 25% Na1F1 , 40,5% K,F1 mit I, II, IV bzw. 59 % K1Cr01 , 21% Na.F,, 20 % K1F1 mit I, 111, IV.
Verbindungslinie der MK hat Min. bei 640 °C mit 18% Na_F1 , 11 % K1Cr0,, 71% Na.Crü,.
K 58: K1Cr10 7 +2NaCl = Na.Cr20 7 +2KC1
Stabile Diag. K1Cr10 7- NaCl .
3 tern. invariante Punkte :
Temperatur bei (in Mol-%) oc Na,Cl, I K,Cr1Ü 7 I K,Cl1 I Na.Cr107
E, Eo 0
E, E, ü
302 5 38,5 I - 56,5 300 5 25 - 70 350 15,5 81,5 I 3 -
K 59: K1Cr10 7+ 2NaN01 =Na.Cr,07+2KN03 •
Stabile Diag. K2Cr10 7 -NaNO,.
3 tern. invariante Punkte :
Temperatur bei (in Mol- %) oc Na.Cr10 7 I (NaN0 3) 2 I K,Cr80 7 I (KN03) 2
I 220 13 56 31
I -
204 - 45 25 30 223 20 52 28 -
I
""', ' ' ' ' ' CaCrO,.-
'
8IJ
1®o~----~~~----~~----~~~--~81J=-----~w
CaCrO, Mol- 'Yo GaC03
Abb. 195a.- K 60: CaCrO, + Na1CO, = N a.Crü, +CaC03 •
fV mJ> 9 KNO ·Ca(NO:JJ flf>< 1&8" ~ z
' ,,
KtCrOt (97t'CIso
Mo l-%
Abb. 196.- K 61: CaCr01 +2 KN03 = Ca(N03)2 + K,CrO,.
Dietzel/ Sc:holze
251
252 22272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
){j(f' GZrf' 576" Li wo,. x~ wo,
Mol-%
Abb. 198. - K 63: K,WO, + Li,SO, = Li, WO, + K2SO, . Abb. 199.- K 64: K,WO, + 2LiB02 = Li, WO, + 2KB01 •
Dietzel/ Smolze
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
Mol-%
Abb. 200.- K 65: CoSO, +2LiCl = CoCJ. + Li2SO, . Abb. 203.- K 67: AgBr +KCl=AgCI + KBr.
Abb. 201.
K 66: CoSO, + 2 KCI = CoCI, + K,SO,.
3800 71 KGL·CoCt,
9KCL·5 CoCt~ Hol - %
Abb. 202.
Die rechte Abb. gibt den innerhalb des H albkreises liegenden Ausschnitt im vergrößerten Maßstab wieder.
Dietzel/ Sd10lze
253
254 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
KCL 7Jdf.
Abb. 204. - K 68: Ag]+ KC! = AgC! + K].
~
Mol - %
Abb. 206.- K 70: Ag,S +2CuC! = 2AgC! +Cu,S.
Abb. 205. - K 69: Ag]+ KBr = AgBr + KJ.
Abb. 207.- K 71: Ag1S0,+2LiC1 =2AgCI+Li,SO,.
Dietzel/ Sdlolze
222722 K. Reziproke Salzpaare.
K 71 a: AgN03 +Li Cl = AgCl + LiN01 •
Stabile Diag. AgCl-LiN03 •
6 Kristallisationsfelder:
AgCl (I) mit 41,21% der Kristallisationsfläche, (Ag,Li)Cl (II) " 38,16% " Li Cl (III) " 11,69% " LiN03 (IV) " 4,87% " AgN01 (V) " 2,63% " AgN03 ·AgCl (VI) " 1,44% "
3 tern. invariante Punkte:
Temperatur bei (in Mol-%) oc AgCl I AgN01 LiN01
E, 156 10,5 75 14,5 E, 250 0,5 - 87,5 ü 189 16 67 17
Großes Entmischungsgebiet (64,47% der Kristallisationsfläche) in Form einer symmetrischen Linse entlang der stab. Diag., die vollständig im Kristallisationsfeld von AgCl liegt.
1800
tJ m KN03 ·AgN03
Mol- %
KCl. 775"C
Abb. 207b.- 71 c: AgN0 3 + KCl = Ag Cl+ KN03 •
I \ \ \ \
--Na. Cl. BOrf>C
-........ / .................... /
' / ) \ ~~: \ / ~ \
\ \ \ / \ /
X, ' '-........
' --Mol-% --
\ \ \ \
Abb. 207a.- K 7lb: AgN01 +NaCl = AgCl+NaN01 •
mit den Kristal-
Li Cl lisationsfeldern
- IV, V, VI 12 I, 111, IV - I, IV, VI
K 72: AgN01 + KC101 = AgC10 3 + KN03 •
Stabile Diag. AgN03 -KCl03 •
Nur die Hälfte AgN01 -KN03 -KCI01 untersucht.
Dletzel/ Sdlolze
255
256 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
Abb. 207c.- K 72a: ZnSO, +2LiCI =ZnCJ. +Li,SO,.
Temperatur oc
E, 252 Es 305 E, 314 0, 480 o. 410 ü > 398 ü, 330 Üs 415 0, 412
Abb. 208.- K 73: CdSO, +2LiCI =CdCI1 +Li.SO,.
K 72b: ZnSO, +2NaCl =ZnCI1 +Na.SO,.
10 Kristallisationsfelder:
Na.CI, Zn CI,
(I) mit 25,28% der Krist.fiäche, (li) " 3,18% "
Na.SO, Zn SO, ZnCJ..2NaCl Zn SO,. N a.SO,
3ZnSO,·Na,SO, ZnSO,·ZnCI,
unbekannte V unbekannte V
(III) " 15,24% " (IV) " 17,69% " (V) " 9,04% "
(VI) " 4,20% " (VII) " 5,28% "
(VIII) " 13,05% " (A) " 3,69% " (B) " 3,08% "
9 tern. invariante Punkte:
bei (in Mol·%) mit den Kristal-Na2CI1 I Na,so, I Zn CI, I Zn SO, lisationsfeldern
23 - 67,8 9,2 !I, V, VIII - 43,5 44,5 12 V, VIII, B - 45 37,5 17,5 VII, VIII, B
48 17 - 35 I, IH,A 18,5 40 41,5 - I,A, B 20,5 35 44,5 - I, V, B - 45 33 22 VI, VII, B - 26 40 34 IV, VII, VIII
25 32 - 43 VI,A, B
Abb. 209. - K 74: CdSO, +2AgCI = Cd CI,+ Ag, SO,.
Dietzel/ Sd10lze
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
S$80 Mol-%
Abb. 210. - K 75: HgJ1 +2AgCI = HgCJ. + 2AgJ. Abb. 211. - K 76: T!J + KCI = T!Cl + KJ.
K:J G&f'C
Abb. 211 a.- K 76a: TJ.SO, +2NaC!- = 2T!Cl +Na,SO,. Abb. 212.- K 77: Tl, SO, +2 KCI =2T1Cl + K,SO,.
Dietzel/ SdJ.olze Landolt-Börnstein, 6. Aufl., Bd. III3 17
257
258 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
/
TL~SO~ Mol-% 6'!ZOC
/
Na2(NOs)a aoo• aoe•c
/ /
/
Abb. 215b.-K80b: 2TlN03 +Na.SO,=Tl,S0,+2NaN03•
Abb. 214.- K 79: TI,.SO, +2AgBr =2T!Br +Ag2SO,.
Abb. 213.- K 78: Tl,SO, +2AgCI =2TIC1 +Ag,SO,.
179,5°
Mol-%
Na. Cl. . eoo·c
Abb. 215a.- K 80a: TlN03 +NaCI =T!Cl +NaNO,.
Abb. 215.- K 80: TI,.SO, +2AgJ =2T!J +Ag2SO,.
TLN03 ZOG"C
nct
KN03 KCL 331•c Mol-% 77s•c
Abb. 216. - K 81: TIN01 + KCI = TIC! + KNO,.
Dletzel/ Sdlolze
22 2722 K. Reziproke Salzpaare. 259
Mol-% GB0°C
Abb. 217. - K 82: TlN03 + KBr =TlBr + KN03 • Abb. 218.- K 83: TIN03 + KJ =TIJ + KN03 •
22S
Mol- "/o
Abb. 219.- K 84: 2TlN03 + K,SO, = Tl,SO, + 2KN0 8 •
Dietzel/ Sdlolze 17.
260 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
PbCt1 zPbCLtnCL PbC~·nCL fJI'C nr P17° JOO .J7I"
Pbßl\ JSQ0 J9S0
J71°C / Pb8r1·nBr ~PbBrr Tt8r
/ /
Abb. 220. - K 85: TlN03 +Ag] =Tl]+ AgN03 • Abb. 222.- K 87: PbBr2 +2T1Cl = PbCI2 +2T1Br.
c:5' z: c:n 1.810 0 ::z >= Bt"
eoo
Mol-%
Abb. 221.- K 86: 2TIN03 +Ag, SO, = Tl, SO,+ 2AgN03 •
Dietzel/Sd10lze
22 2722 K. Reziproke Salz paare.
K88: PbS +2AgCl = PbCl2 +Ag2S.
Stabile Diag. PbC12 -Ag2S.
Nur die 4 Kristallisationsfelder der Einzelkomponenten.
2 tern. E bei 310 °C und 422 °C mit (in Mol-% ) 54% PbCl,, 2,4% Ag2S, 43,6% Ag1Cl2 bzw. 57% PbCJ,, 11,3% Ag.S, 31,7% PbS.
Abb. 223. K 89: Pb SO, + 2 KCl = PbC12 + K2SO,.
Dietzel/ Sdwlze
261
262 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
598
Mol-%
Abb. 224.- K 90: Pb3 (V0,)2 +6LiC1 = 3 PbCI. +2Li3(VO,}.
Pb SO. 117rfC
Abb. 226.- K 92: PbWO, +Na"SO, = PbSO,+Na"WO,.
$Gf)O
Mol-% Pb SO~ 108(/'fJ
Abb. 225. - K 91: PbMoO, + Na,SO, =Pb SO, + Na"MoO,.
Pb SO, .. 177ri'C
Abb. 227.- K 93: Pb WO,+ K2S04 = PbSO, + K,WO,.
Dletzel/ Sd10lze
222723 Literatur zu 22272. 263
22 2723 Literatur zu 22 272.
[A 1] Addison, C. C., u. R. Thompson: J. ehern. Soe. 1949, 218.- [A 2] Agte, C., u. H. Alterthum: Z. teehn. Physik 11 (1930) 182.- [A3] Agte, C., u. K. Moers: Z. anorg. allg. Chem. 198 (1931) 233.- [A 4] Alberman, K. B., R. C. Blakey u. J. S. Anderson: J. ehern. Soe. 1951, 1352.- [A 5] Alexander jr., J., u. S. C. Hindin: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 39 (1947) 1044.- [A6] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1912) 65.- [A 7] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1912) 182.- [A 8] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1912) 688, 768.- [A 9] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 22 I (1913) 453·- [A 10] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 22 I (1913) 6og. - [A 11] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 22 II (1913) 332.- [A 12] Amadori, M.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 24 II (1915) 200.- [A 13] Amadori, M.: Atti Istit. Veneto 72 II (1913) 903. - [A 14] Amadori, M.: Atti Istit. Veneto 73 II (1914) 1679. -[A 15] Amadori, M.: Atti Istit. Veneto 76 II (1917) 419. - [A 16] Amadori, M.: Gazz. ehim. Ital. 49 I (1919) 38.- [A 17] Amelin, A. G., u. Z. B. Borodastowa: J. angew. Chem. USSR 22 (1949) 928.[A 18] Andrew, J. H., W. R. Maddoeks u. E. A. Fowler: J. Iron Steel Inst. 124 (1931) 295.- [A 19] D' Ans, J., u. H. Löffler: Z. anorg. allg. Chem. 191 (1930) 1.- [A 20] von Antropoff, A., u. E. Falk: Z. anorg. allg. Chem. 187 (1930) 405.- [A21] Asanti, P., u. E. J. Kohlmeyer: Z. anorg. allg. Chem. 265 (1951) 90.- [A 22] A~ker, W. J., E. R. Segnit u. A. W. Wylie: J. ehern. Soc. 1952, 4470.- [A 23] A ten, A. H. W.: Z. phys1k. Chem. 68 (1909) 41.
[BI] Ballo, R., u. E. Dittler: Z. anorg. allg. Chem. 76 (1912) 42.- [B1a] Banasehek, J. I.: Ann. Seeteur Analyse physico-ehim. USSR 20 (1950) 109.- [B2] Banasehek, J. I., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 56 (1947) 485.- [B3] Banasehek, J. I., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 57 (1947) 905. - [B4] Barlot, J., u. S. Marsaule: C. R. Seanees Aead. Sei. 226 (1948) 1981.- [B 5] Bassett, H., u. W. L. Bedwell: J. ehern. Soe. 1931, 2479. - [B 6] Ba tasehew, K. B., u. A. I. Shurin: Metallurgie USSR 10 (1935) 70.- [B7] Bauer, E., u. R. Brunner: Z. Elektroehern. angew. physik. Chem. 40 (1934) 154.- [B8] Baume, G., u. N. Georgitses: C.R. SeaneesAead. Sei. Paris 154 (1912) 651.- [B9] Baume, G., u. N. Georgitses: J. Chim. physiq. 12 (1914) 250.[BlO] Baume, G., u. P. Pamfil: J. Chim. physiq. 12 (1914) 256.- [Bll] Baume, G., u. M. Robert: C.R. Seanees Aead. Sei. Paris 169 (1919) 968.- [B 12] Beek, E.: Met. 5 (1908) 511.- [B 13] Belj aj ew, I. N.: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1319.- [B14]Beljajew, I. N.: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1746.- [B 15] Belj aj ew, I. N., A. G. Bergman u. L. I. N omikos: Ber. Akad. Wiss. USSR 91 (1953) 1103.- [BI6] Beljajew, I. N., u. K. Je. Mironow: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1484, 1490.[B 17] Beljajew, I. N., u. A. K. Nesstorowa: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 396.- [B 18] Beljajew, I. N., u. A. K. Nesstorowa: Ber. Akad. Wiss. USSR 86 (1952) 949·- [B 19] Beljajew, I. N., u. M. L. Seholoehowitseh: Ber. Akad. Wiss. USSR 77 (1951) 51.- [B2o] Beljajew, I. N., u. M. L. Seholoehowitseh: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 1265.- [B2oa] Beljajew, I. N., u. M. L. Seholoehowitseh: Samml. Aufsätze allg. Chem. USSR 1 (1953) 134.- [B21] Beiladen, L.: Gazz. ehim. Ital. 52 (1922) 160.- [B22] Ballenea, A.: Periodico Mineral. 13 (1942) 21.- [B23] Bellanea, A. u. M. Carapezza: Periodico Mineral. 20 (1951) 271.- [B 24] Beloserski, N. A., u. 0. A. Ku tseherenko: J. angew. Chem. USSR 13 (1940) 1552. - [B 25] Benard, J.: C. R. Seanees Aead. Sei. 203 (1936) 1356.[B26] Benrath, A., P. Hartung u. M. Wilden: J. prakt. Chem. N. F. 143 (1935) 298. - [B27] Benrath, A., u. E. Hitzbleek: J. prakt. Chem. N.F. 148 (1937) 88.- [B28] Bereshnoi, A. S.: Ogneupory 15 (1950) 350, 446.- [B 28a] Bereshnoi, A. S.: Dopovidi Akad. Nauk. Ukrain. RSR 1951, 248. - [B29] Berg, L. G., u. I. N. Lepeshkow: Ann. Seeteur Analyse phys. ehim. USSR 15 (1947) 144·- [B3o] Bergman, A. G.: Z. anorg. allg. Chem. 157 (1926) 83.- [B31] Bergman, A. G.: Ber. Akad. Wiss. USSR 38 (1943) 320. - [B 31a] Bergman, A. G., u. J. I. Banasehek: Ann. Seeteur Analyse physieo-ehim. USSR 23 (1953) 201.- [B32] Bergman, A. G., u. G. A. Buehalowa: J. allg. Chem. USSR 19 (1949) 603.- [B32a] Bergman, A. G., u. W. A. Chitrow: Ann. SeeteurAnalysephysieo-ehim. USSR 21 (1952) 199. - [B33] Bergman, A. G., u. Je. P. Dergunow: Ber. Akad. Wiss. USSR 31 (1941) 753·- [B34] Bergman, A. G., u. Je. P. Dergunow: Ber. Akad. Wiss. USSR 48 (1945) 330.[B35] Bergman, A. G., u. N. S. Dombrowskaja: J. Russ. phys. ehern. Ges. 61 (1929) 1472. -[B36] Bergman, A. G., u. M. Ss. Golubewa: Ber. Akad. Wiss. USSR 89 (1953) 471.- [B37] Bergman, A. G. u. T. Gönke: J. Russ. phys. ehern. Ges. 58 (1926) 83.- [B38] Bergman, A. G., A. I. Kisslowa u. W. I. Posipaiko: Ber. Akad. Wiss. USSR 88 (1953) 815.- [B39] Bergman, A. G., A. I. Kisslowa, u. M. L. Seholoehowitseh: Ber. Akad. Wiss. USSR 89 (1953) 1011.- [B40] Bergman, A. G., u. G. I. Nagornyi: Bull. Aead. Sei. USSR, Ser. ehim. 1943, 328.- [B41] Bergman, A. G., u. I. N. Nikonowa: J. allg. Chem. USSR 12 (1942) 449·- [B42] Bergman, A. G., u. I. N. Nikonowa: J. allg. Chem. USSR 12 (1942) 460.- [B43] Bergman, A. G., u. S. P. Pawlenko: Ber. Akad. Wiss. USSR 27 (1940) 972.- [B44] Bergman, A. G., u. S. P. Pawlenko: Ber. Akad. Wiss. USSR 31 (1941) 818.- [B45] Bergman, A. G., u. F. P. Platonow: Ann. Seeteur Analyse phys. ehim USSR 11 (1938) 253.- [B46] Bergman, A. G., W. P. Radisehtsehew, I. N. Nikonowa, W. N. Sweshnikowa, E. B. Shbernina u. M. A. Yatsuk: Ann. Seeteur Analyse phys.-ehim. USSR 15 (1947) 157.- [B47] Bergman, A. G., u. M. L. Seholoehowitseh: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 1075.- [B48] Bergman, A. G., u. N. M. Sseliwanowa: Ann. Seeteur Analyse phys.-ehim. USSR 11 (1938) 225.- [B49] Bergman, A. G., u. T. M. Tapehanjan: Ann. Seeteur Analyse phys.-ehim. USSR 14 (1941) 339.[B5o] Bergman, A. G., u. N. M. Waehsberg: Bull. Aead. Sei. USSR Ser. ehim. 1937, 71.- [51] Bergman, A. G., u. N. M. Waehsberg: Ann. Seeteur Analyse phys.-ehim. USSR 16 (1948) 66.- [B 52] Berl, E., u. H. H. Saenger: Mh. Chem. 53/54 (1929) 1038.- [B 53] Bernardis, G. B.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1912) 439·- [B54] Biltz, W., u. K. Jeep: Z. anorg. allg. Chem. 162 (1927) 32.[B55] Biltz, W., u. E. Meineeke: Z. anorg. allg. Chem. 131 (1923) 1.- [B56] Biltz, W., u. E. WilkeDörfurt: Z. anorg. allg. Chem. 48 (1go6) 297.- [B57] Blidin, W. P.: Ann. Seeteur Analyse phys.-
Dietzell Sdlolze
264 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
ehim. USSR 13 (1g4o) 2g1.- [BS8] Blidin, W. P.: J. allg. Chem. USSR 11 (1g41) 8g1.- [Bs8a] Blidin, W. P.: Ann. Seeteur Analyse physieo-ehim. USSR 23 (1g53) 233.- [BSg] Boehowkin, I. M.: ArebangeL Lesoteeh. Inst. im. V. V. Kuibysheva, Sbornik Naueh.-Issledovatel. Rabot 1g46, 105.- [B6o] Boeke, H. E.: z. anorg. allg. Chem. 50 (1go6) 355· - [B61] Boeke, H. E.: Mitt. Nat. Ges. Halle 3 (1913) 1. - [B6z] Boks: Diss. Amsterdam. 1902. - [B63] Bombelli, A. A.: Ann. Asoe. quim. Argent. 26 (1g38) 265. - [B64] Bond, P. A., u. W. E. Belton: J. Amer. ehern. Soe. 67 (1g45) 16g1.- [B6S] Bond, P. A., u. E. B. Crone: J. Amer. ehern. Soe. 56 (1g34) 2028.- [B66] Booth,H. S., u.D.R.Martin: J.Amer. ehern. Soe. 64 (1g42) 21g8.- [B67] Booth,H. S., u. J.H.Walkup: J. Amer. ehern. Soe. 65 (1g43) 2334.- [B68] Bornemann, K.: Metallurgie 5 (1go8) 61. - [B6g] Botsehwar, A. A.: Z. anorg. allg. Chem. 210 (1g33) 163.- [B7o] Botta, W.: Zbl. Mineral. Geol. Paläont. 1g11, 123.- [B71] Bousfield, W. R.: J. ehern. Soe. 115 (1g1g) 45·- [B72] Bousquet, J., u. M. Dode: C.R. Seanees Aead. Sei. 230 (1g5o) 87.- [B73] Bowen, N. L., u. J. F. Sehairer: Amer. J. Sei 29 (1g35) 151.- [B74] Bradley, W. P., u. W. B. Alexander: J. Amer. ehern. Soe. 34 (1912) 15.- [B7S] Brand, H.: N. Jb. Min. 32 (1g11) 627.- [B76] Brand, H.: N. Jb. Min. I (1913) g.[B77] Brand, H.: Zbl. Mineral. Geol. Paläont. 1912, 26. - [B78] Bredig, M. A., H. H. Franek u. H. Füldner: Z. Elektroehem. angew. phys. Chem. 38 (1g32) 158.- [B79] Briggs, T. R.: J. physie. Chem. 34 (1930) 2260.- [B8o] Briggs, T. R., u. K. H. Ballard: J. physie. Chem. 44 (1g4o) 322.[B81] Briggs, T. R., u. S. S. Hubard: J. physie. Chem. 45 (1g41) 8o6.- [B8z] Briggs, T. R., u. E. S. Patterson: J. physie. Chem. 36 (1g32) 2621.- [B83] Briseoe, H. V. A., C. Evans u. P. L. Robinson: J. ehern. Soe. 1932, 1100.- [B84] Broun, A. S.: J. allg. Chem. USSR 3 (1g33) gg8. -[B8S] Brownmiller, L. T.: Amer. J. Sei. 29 (1g35) 260.- [B86] Brownmiller, T. L., u. R. H. Bogue: J. Res. Bur. Stand. 8 (1g32) 28g.- [B87] Bruni, G., u. D. Meneghini: Z. anorg. allg. Chem. 64 (1gog) 193.·- [B88] Buehalowa, G. A., u. N. N. Alesehkina: Ber. Akad. Wiss. USSR 88 (1g53) 81g.- [B8g] Buehalowa, G. A., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 66 (1g4g) 67.- [Ego] Buehalowa, G. A., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 19 (1g4g) 604.- [Bg1] Buehalowa, G. A., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 21 (1g51) 1570.- [Bgz] Buehalowa, G. A., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 22 (1g52) 23.- [B93] Buehalowa, G. A., M. L. Seholoehowitseh u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 71 (1g5o) 287.- [B94] Büehner, E. H., u. B. J. Karsten: Verh. Akad. Amsterdam 17 (1go8) 504.- [Bgs] Bunzel, E. G., u. E. J. Kohlmeyer: Z. anorg. allg. Chem. 254 (1g47) 1. - [Bg6] Burbage, J. J., u. A. B. Garrett: J. physic. Chem. 56 (1g52) 730. -[B97] Burdese, A., u. C. Brisi: Rieerea sei. 22 (1g52) 1564.- [Bg8] Butler, K. H., u. 0. Maass: J. Amer. ehern. Soe. 52 (1g3o) 2188.- [B99] Bye, J., u. J. Holder: Bull. Soc. chim. Franee (5) 20 (1953) 3gg.- [B10o] Bye, J., u. J. G. Kiehl: Bull. Soe. ehim. Franee (5) 15 (1g48) 847.
[C 1] Cady, G. H.: J. Amer- ehern. Soc. 56 (1g34) 1431. - [C z] Caleagni, G.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1g12) 71.- [CJ] Caleagni, G.: Gazz. ehim. Ital. 42 II (1g12) 652.- [C4] Caleagni, G., u. D. Marotta: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1g12) 71, g3.- [CS] Caleagni, G., u. D. Marotta: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 21 II (1912) 240, 284.- [C6] Caleagni,G., u. D. Marotta: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 22 II (1g13) 373·- [C7] Caleagni, G., u. D. Marotta: Gazz. ehim. Ital. 43 II (1g13) 381. - [C8] Caleagni, G., u. D. Marotta: Gazz. ehim. Ital. 44 I (1g14) 4go. -[Cg] Caleagni, G., u. D. Marotta: Gazz. ehim Ital. 45 II (1g15) 368.- [Cga] Cambi, L., u. G. G. Monselise: Gazz. ehim. Ital. 66 (1g36) 696. - [C lo] Canneri, G.: Gazz. ehim. Ital. 58 (1g28) 6. -[C 11] Canneri, G., u. L. Fernandes: Atti Aeead. dei Line. Rend. (6) 1 (1g25) 671.- [Clz] Canneri, G., u. R. Morelli: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 31 (1g22) 10g.- [C13] Cap, M.: Trans. ezeehoslov. eeram. Glass Soe. 26 (1g5o) 15g.- [C 14] de Carli, F.: Atti II. Congr. naz. Chim. pura appl. 1926, 1151.[CIS] Carlson, E. T.: J. Res. Bur. Stand. 9 (1g33) 825.- [C16] Carveth, H. R.: J. physie. Chem. 2 (18g8) zog.- [C 17] de Cesaris, P.: Atti Aeead. dei Line. Rend. (5) 20 I (1911) 74g.- [C 18] Le Chatelier, H.: C. R. Seanees Aead. Sei. 118 (18g4) 350, 415, 7og, 8oo.- [C 19] Chitrow, W. A.: J. allg. Chem. USSR 19 (1g4g) 32.- [Czo] Chitrow, W. A., u. N. N. Chitrowa: Ber. Akad. Wiss. USSR 88 (1g53) 853.- [Cz1] Chretien, A., u. G. Varga: C.R. Seanees Aead. Sei. 201 (1935) 558.- [Czz] Clark, P. E., A. Clow, E. K. Easterbrook, H. M. Handler, u. H. A. Iddes: J. physie. Chem. 53 (1g4g) 1oog.- [C23] Clusius, K.: Z. Naturf. 1 (1g46) 142.- [C24] Coehet-Muehy, B., u. R. A. Paris: C.R. Seanees Aead. Sei. 232 (1g51) zog6.- [Cz4a) Coughanour, L. W., u. V. A. De Prosse: J. Res. Bur. Stand. 51 (1g53) 85.- [Czs] Counts, W. E., D. M. Roy u. R. Roy: J. Amer. eeram. Soe. 36 (1g53) 12.- [Cz6] Courtois, G.: C.R. Seanees Aead. Sei. 208 (193g) 277.- [C27] Crepaz, E.: Atti Aeead. di Fadova 62 (1g49/5o) 35·- [Cz8] Cubieciotti, D.: J. Amer. ehern. Soe. 71 (1g4g) 411g.[Czg] Cubieeiotti, D., u. C. D. Thurmond: J. Amer. ehern. Soe. 71 (194g) 214g. - [CJo] Cueilleron, J.: Ann. Chim. 19 (1944) 459·- [CJl] Cunnigham, J. C. J.: Z. anorg. allg. Chem. 89 (1g14) 48.
[Dl] Damiens, A. M.: Bull. Soe. ehim. Franee (4) 29 (1g21) 512.- [Dz] Damiens, A. M.: Ann. Chim. (g) 19 (1g23) 82.- [D3] Daniel, J. L., u. N. W. Gregory: J. Amer. ehern. Soe. 72 (1950) 3801.[D4] Davis, H. M., u. M. A. Knight: J. Amer. eeram. Soe. 28 (1g45) 100.- [DS] Delgery, I.: C.R. Seances Aead. Sei. 222 (1g46) 886.- [C6] Dergunow, Je. P.: Ber. Akad. Wiss. USSR 58 (1g47) 136g.[E>7] Dergunow, Je. P.: Ber. Akad. Wiss. USSR 60 (1g48) 1185.- [D8] Dergunow, Je. P.: Ber. Akad. Wiss. USSR 64 (1g49) 517.- [Dg] Dergunow, Je. P.: Ber. Akad. Wiss. USSR 85 (1g52) 1025.[DlO] Dergunow, Je. P., J. physik. Chem. USSR 25 (1g51) 584.- [D11] Dergunow, Je. P., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 60 (1g48) 3g1.- [D12] Dergunow, Je. P., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 75 (1g5o) 815.- [DlJ] Dergunow, Je. P., u. A. G. Bergman: J. physik. Chem. USSR 22 (1g48) 625.- [D13a] Dergunow, Je. P., u. A. G. Bergman: Ann. Seeteur Analyse physieo-ehim. USSR 21 (1g52) 184.- [D 14] Dingemans, P.: Ree. trav. ehim. Pays-Bas 58 (1g3g) 55g.[DIS] Diogenow, G. G.: Ber. akad. Wiss. USSR 78 (1g51) 6g7.- [D16] Diogenow, G. G.: Ber. akad. Wiss. USSR 89 (1g53) 305.- [17] Dombrowskaja, N. S.: J. allg. Chem. USSR 3 (1g33) 1007,
Dietzel/Sdl.olze
22 2723 Literatur zu 22 272. 265
1017.- [DI8] Dombrowskaja, N. S.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 11 (1938) 135.[DI9] Dombrowskaja, N. S.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 11 (1938) 151.- [Dzo] Dombrowskaja, N. S.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 11 (1938) 189.- [Dzoa] Dombrowskaja, N. S.: Ann. Secteur Analyse physico-chim. USSR 20 (1950) 124. - [Dzi] Dombrowskaja, N. S., u. S. A. Kolosskowa: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 10 (1938) 211. - [Dzz] Dresser, A. L., A. W. Browne u. C. W. Mason: J. Amer. ehern. Soc. 55 (1933) 1963.- [D23] van Driel, M.: Z. anorg. allg. Chem. 223 (1935) 318. - [D24] Droßbach, P.: Z. Elektrochem. angew. physik. Chem. 42 (1936) 65. - [Dzs] Drosdow, B. N.: Wiss. Ber. Kasaner Staatsuniv. USSR 100 (1940) 95.- [D 26] Du brownin, A. W.: Wiss. Ber. Kasaner Staatsuniv. 101 Nr. 3, Ber. Stud. Arb. Nr. 2 (1941) 67.- [D27] Duwez, P., F. H. Brown, jr., u. F. Odell: J. electrochem. Soc. 38 (1951) 356.[Dz8] Duwez, P., u. F. Odell: J. Amer. ceram. Soc. 33 (1950) 274.
[EI] Eastman, E. D., L. Brewer, L. A. Bromley, P. W. Gilles u. N. L. Lofgren: J. Amer. ehern. Soc. 73 (1951) 3896.- [Ez] Eastman, E. D., N. C. Melchior u. A. E. Stickland: Natl. Nuclear Energy Ser., Div. IV, 19B, Chem. and Met. of Mise. Materials (1950) 1.- [E3] von Eckermann, H.: Geol. Fören. Förh. 65 (1943) 258.- [E4] Eggink, B. G.: Z. physik. Chem. 64 (1908) 492.- [ES] Eitel, W.: Tscherm. Min. Petr. Mitt. 38 (1925) 1.- [E6] Eitel, W.: Z. Kryst. 61 (1925) 596.- [E7] Eitel, W.: Zement 27 (1938) 30. - [E7a] Epstein, L. F., u. W. H. Howland: J. Amer. ceram. Soc. 36 (1953) 334·- [EB] Ernst, Th.: Z. angew. Mineral. 4 (1943) 394·- [E9] Ettinger, J.: Z. anorg. allg. Chem. 206 (1932) 260.- [EIO] Eubank, W. R., u. R. H. Bogue: J. Amer. ceram. Soc. 31 (1948) 284.- [Ell] Ewdokimowa, K. A., u. A. G. Bergman: Bull. Acad. Sei. USSR, Ser. chim. (1945) 43·- [EI2] van Eyk, C.: Z. physik. Chem. 51 (1905) 721.
[FI] Faworski, L. I.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 13 (1940) 281.- [Fz] Fedorowa, M. F.: Acta physicochim. USSR 10 (1939) 539.- [F3] Fedotieff, P. P., u. W. P. Iljinsky: Z. anorg. allg. Chem. 80 (1913) 121.- [F 4] Fedotieff, P. P., u. W. P. Ilj insky: Z. anorg. allg. Chem. 129 (1923) 93·- [FS] Fedotieff, P. P., u. K. Timofejef: Z. anorg. allg. Chem. 206 (1932) 263.- [F6] Ferrari, A., u. M. Carugati: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 8 (1928) 306.- [F7] Ferrari, A., A. Celeri u. F. Giorgi: AttiAccad. dei Linc. Rend. (6) 9 (1929) 782.- [FB] Ferrari, A., u. C. Coila: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 13 (1931) 78.- [F9] Ferrari, A., u. C. Coila: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 17 (1933) 312, 473·- [FIO] Ferrari, A., u. A. Inganni: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 8 (1928) 238.[F 11] Ferrari, A., u. A. Inganni: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 10 (1929) 253·- [F I2] Ferrari, A., A. Inganni: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 12 (1930) 668, 671.- [F IJ] Ferrari, A., u. G. Trampetti: Atti Accad. dei Linc. Rend. (6) 16 (1932) 343·- [FI4] Fialkow, Ja. A., u. I. L. Abarbarchnik: Ukrain. ehern. J. 15 (1949) 372.- [FIS] Fialkow, Ja. A., u. Ja. B. Burjanow: Ber. Akad. Wiss. USSR 92 (1953) 585.- [F I6] Fialkow, Ja. A., u. A. Kusmenko: J. allg. Chem. USSR 6 (1936) 269.[FI7] Fialkow, Ja. A., u. A. Kusmenko: J. allg. Chem. USSR 19 (1949) 1645.- [FI8] Fialkow, Ja. A., u. A. Kusmenko: J. allg. Chem. USSR 21 (1951) 433·- [F I9] Fialkow, Ja. A., u. F. D. Schewtschenko: J. allg. Chem. USSR 20 (1950) 1358.- [Fzo] Fialkow, Ja. A., u. 0. I. Schor: J. allg. Chem. USSR 19 (1949) 1787.- [Fzi] Fialkow, Ja. A., u. 0. I. Schor: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 357·- [Fzz] Fischer, W., u. 0. }übermann: Z. anorg. allg. Chem. 235 (1939) 337· - [F23] Flach, E.: Diss. Leipzig 1912, 37·- [F24] Fontana, C. M., E. Gorin, G. A. Kidder u. C. S. Meredith: Ind. Eng. Chem. 44 (1952) 363.- [Fzs] Forestier, H., u. M. Vetter: C.R. Seances Acad. Sei. 209 (1939) 164. - [Fz6] Freeman, D., K. Laybourn u. W. M. Madgin: J. Chem. Soc. 1933, 648.[F27] Freis, K.: N. Jb. Min. Beil37 (1914) 766.- [Fz8] Friedrich, K.: Metall. 4 (1907) 48o.- [F29] Friedrich, K.: MetallS (1908) 114. - [F3o] Friedrich, K.: Metall und Erz 11 (1914) 160. - [FJI] Friedrich, K.: Metall und Erz 11 (1914) 196.- [F32] Fuseya, G., M. Mori u. H. Imamura: J. Soc. ehern. Ind. Japan 36 (1933) 175 B.- [F33] Fuseya, G., Ch. Sugihara, N. Nagao u. I. Teraoko: J. Electrochem. Soc. Japan 18 (1950) 65, 113.
[Gia] Geach, G. A., u . .M. E. Harper: Metallurgia (Manchester) 47 (1953) 269.- [GI] Geiler, R. F., u. E. N. Bunting: J. Res. Bur. Stand. 18 (1937) 585.- [Gz] Geiler, R. F., u. E. N. Bunting: J. Res. Bur. Stand. 31 (1943) 257.- [G3] Geiler, R. F., P. J. Yavorsky, B. L. Steierman u. A. S. Craemer: J. Res. Bur. Stand. 36 (1946) 277.- [G4] Gemsky, H.: Jb. Min. Beil. 36 (1913) 513.- [G S] Germann, A. F. 0., u. H. S. Booth: J. physic. Chem. 30 (1926) 369.- [G6] Germann, F. E. E., u. C. F. Metz: J. physic. Chem. 35 (1931) 1944.- [G7] Giran, H.: C.R. Seances Acad. Sei. 142 (1906) 398. - [GB] Glass, H. M., K. Laybourn u. W. M. Madgin: J. ehern. Soc. 1932, 874.- [G9] Glass, H. M., K. Laybourn u. W. M. Madgin: J. ehern. Soc. (1932) 2713.- [GIO] Glass, H. M., K. Laybourn u. W. M. Madgin: J. ehern. Soc. (1933) 199. - [Gll] Glistenko, N. I.: Trudy Voronezh. Gossudarst. Univ., Khim. Otdeleine 11 (1939) 25.- [Giz] Glist enko, N. I., u. S. N. Chromowa: Trudy Voronezh. Gossudarst. Univ., Khim. Otdeleine 11 (1939) 33· - [GIJ] Goldschmidt, V. M., T. Barth u. G. Lunde: Skr. Akad. Oslo 1925, Nr. 7, 28.- [GI4] Golubewa, M. Ss., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 89 (1953) 689. - [GIS] Goubeau, J., H. Kolb u. H. G. Krall: Z. anorg. allg. Chem. 236 (1938) 45·- [GI6] Graff, W.: C. R. Seances Acad. Sei. 196 (1933) 1390.- [GI7] Graff, W.: C.R. Seances Acad. Sei. 197 (1933) 754·- [GIB] Grahmann, W.: Z. anorg. allg. Chem. 81 (1913) 266.[GI9] Grahmann, W.: N. Jb. Min. (1920) g.- [Gzo] Grieve, J., u. J. White: J. roy. techn. Coll. 4 (1939) 441.- [Gzi] Grieve, J., u. J. White: J. roy. techn. Coll. 4 (1940) 661.- [G22] Gromakow, S. D.: J. physik. Chem. USSR 24 (1950) 641.- [Gzza] Gromikow, S. D.: Bib-ka WGU, Archiv (Dissertation) (russ.).- [G23] Groschuff, E.: Z. anorg. allg. Chem. 40 (1904) 6.- [G24] Groschuff, E.: Z. anorg. allg. Chem. 58 (1908) 102. - [Gzs] Grube, G.: Z. Elektrochem. angew. physik. Chem. 33 (1927) 481.- [Gz6] Grube, G., u. H. Henne: Z. Elektrochem. angew. Chem. 36 (1930) 129. - [G27] Grube, G., u. W. Rüdel: Z. anorg. allg. Chem. 133 (1924) 375·- [G28] Guertler, W.: Z. anorg. allg. Chem. 40 (1904) 337·
Dietzel/ SdJ.olze
266 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
[H1] Haan: Met. u. Erz I (1913) 832.- [Hz] Hachmeister, K.: Z. anorg. allg. Chem. 109 (1919) 145.- [HJ] Hagisawa, H., u. T. Takai: Sei. Pap. Inst. physic. ehern. Res. Japan 31 Nr. 677-82.[H 4] Hahn, T.: N. Jb. Min. Abh. 86 (1953) 1.- [H 5] Hall, F. P., u. H. Insley: "Phase Diagrams for Ceramists", The Amer. Ceramic Soeiety, Inc. Columbus, Ohio 1947, 126.- [H6] Hansen, W. C., L. T. Brownmiller u. R. H. Bogue: J. Amer. ehern. Soc. 50 (1928) 396.- [H7] Harkins, W. D., u. G. L. Clark: J. Amer. ehern. Soc. 37 (1915) 1816.- [H 8] Hasselbla tt, M.: Z. physik. Chem. 83 (1913) 4·[Hg] Hay, R., D. D. Howat u. J. White: J. West Scot. IronStell Inst. 41 (1933/34) 97·- [H1o] Hay, R., A. B. Mclntosh, J. R. Rait u. J. White: J. West Scot. Iron Steel Inst. 44 (1936/37) 85.fH 11] Hay, R., J. White u. A. B. Mclntosh: J. West Scot. Iron Steel Inst. 42 (1934/35) 99·- [H JJa] Hayakawa, Y., u. H. Kido: Sei. Rep. Saitama Univ. Ser. A 1 (1952) 37·- [H1~] Hayward: Trans. Min. Eng. 35 (1914) 49·- [H 13] Heertj es, P. M., u. L. J. Revallier: Research 3 (1950) 286.- [H 14] Herrmann, G.: Z. anorg. allg. Chem. 71 (1911) 257. - [H 15] von Hevesy, G.: Z. physik. Chem. 73 (1910) 667.- [H16] Hill, W. E., G. T. Faust u. D. S. Reynolds: Amer. J. Sei. 242 (1944) 469.[H16a] Hirsch, W., u. A. Dietzel: Sprechsaal 68 (1935) 262.- [H17] Hissink, D. J.: Z. physik. Chem. 32 (1900) 537·- [H 18] Heermann, F.: Z. anorg. allg. Chem. 177 (1929) 145·- [H 19] Hofmann, F.: N. Jb. Min. Beil. 55 A (1927) 149.- [H zo] Holmes, W. C.: Ind. Eng. Chem. 12 (1920) 781.- [H 21] Howard, D. H. jr., F. Friedrichs u. A. W. Browne: J. Amer. ehern. Soc. 56 (1934) 2337·- [Hzz] Huber, H.: Z. anorg. allg. Chem. 116 (1921) 140.
[I1] Ingerson, E., G. W. Morey u. D. F. Tuttle: Amer. J. Sei. 246 (1948) 38.- [Iz] Insley, H., u. H. F. McMurdie: J. Res. Bur. Stand. 20 (1938) 179.- [!3] Ishaque, M.: Bull. Soc. chim. France 1952, 127.- [I 4] Ishikawa, F., u. H. Hagisawa: Bull. Inst. phys. ehern. Res. (abstr.) Tokio 11 (1932) 57·- [I5] Iwanow, A. I.: Ber. Akad. Wiss. USSR 86 (1952) 539·
[]1] Jaeger, F. M., u. H. T. Doornbosch: Z. anorg. allg. Chem. 75 (1912) 261.- [jz] Jaeger, F. M., u. H. T. Doornbosch: Z. anorg. allg. Chem. 75 (1912) 270. - [JJ] Jaeger, F. M., u. H. C. Germs: Z. anorg. allg. Chem. 119 (1921) 145·- [] 4] J aeger, F. M., u. H. S. van Klooster: Z. anorg. allg. Chem. 78 (1912) 247.- [] 5] Jager, F. M., u. J. B. Menke: Z. anorg. allg. Chem. 75 (1912) 247.[]6] Jänecke, E.: Z. physik. Chem. 64 (1908) 343·- []7] Jänecke, E.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 42 (1923) 740. - [] 8] J änecke, E.: Z. angew. Chem. 41 (1928) 916. - [] 9] J änecke, E.: Z. anorg. allg. Chem. 188 (1930) 72. - []10] Jänecke, E.: Z. anorg. allg. Chem. 213 (1933) 149. - [Jn] J änecke, E.: Z. anorg. allg. Chem. 259 (1949) 92.- [] 12] J änecke, E.: Z. anorg. allg. Chem. 261 (1950) 213.- [] 13] Jänecke, E.: Z. Elektrochem. angew. phys. Chem. 48 (1942) 454·- []14] Jänecke, E., W. Eissner, u. R. Brill: Z. anorg. allg. Chem. 160 (1927) 174.- []15] Jänecke, E., u. W. Mühlhäusser: Z. anorg. allg. Chem. 228 (1936) 241.- [J15a] Jewssejewa, N. N., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 21 (1951) 1763.- [] 15b] jewssejewa, N. N., u. A. G. Bergman: Ann. Secteur Analyse physico-chim. USSR 21 (1952) 208.- []16] Johnstone, H. F., H. C. Weingartner u. W. E. Winsche: J. Amer. ehern. Soc. 64 (1942) 241.- []17] Jonker, W. P. A.: Z. anorg. allg. Chem. 62 (1909) 89.- [] 18] Junker, E.: Z. anorg. allg. Chem. 228 (1936) 99.
r[K1] Kablukow, I.: Z. physik. Chem. 65 (1909) 121.- [K1a] Kablukow, I. A.: J. russ. phys. ehern. Ges. 39 (1907) 914·- [Kz] Kameyama, N., u. Y. Inoue: J. Soc. ehern. Ind. Japan 46 (1943) 1.- [K3] Kameyama, N., u. E. Masuda: J. Soe. ehern. Ind. Japan 31 (1928) 271B.- [K4] Kapusstinski, A. F., u. A. N. Shdanowa: J. angew. Chem. USSR 24 (1951) 981.- [K4a] Karan, C., u. B. J. Skinner: J. ehern. Phys. 21 (1953) 2225. - [K5] Karsten, B. J.: Z. anorg. allg. Chem. 53 (1907) 367.- [K6] Keitel, H.: N. Jb. Min. Beil. 52 A (1925) 378.- [K7] Kellner, G.: Z. anorg. allg. Chem. 99 (1912) 144· - [K8] Kendall, J.: E. D. Crittenden u. H. K. Miller: J. Amer. ehern. Soc. 45 (1923) 963.- [K9] Kendall, J., u. A. W. Davidson: J. Amer. ehern. Soc. 43 (1921) 979·[KlO] Kendall, J., u. J. G. Davidson: J. Amer. ehern. Soe. 42 (1920) 1141.- [Kn] Kendall, J., u. M. L. Landon: J. Amer. ehern. Soe. 42 (1920) 2131.- [K1z] Kitaigorodski, I. I., T. A. Popowa u. 0. K. Botwinkin: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 6 (1933) 135.- [K 13] Klemm, W., K. Beyersdorfer u. Ja. Oryschkewitseh: Z. anorg. allg. Chem. 256 (1948) 24.- [K 14] Klemm, W., u. I. von Falkowski: Z. anorg. allg. Chem. 256 (1948) 343· - [K 15] Klemm, W., u. M. Redeker: Z. anorg. allg. Chem. 200 (1931) 345·- [K 16] Klemm, W., H. Sodemann u. P. Langmesser: Z. anrog. allg. Chem. 241 (1939) 281.- [K 17] Klemm, W., u. P. Weiss: Z. anorg. allg. Chem. 245 (1940) 279.[K 18] van Klooster, H. S.: Z. anorg. allg. Chem. 69 (1911) 122, 131.- [K 19] van Klooster, H. S.: z. anorg. allg. Chem. 79 (1913) 223. - [Kzo] van Klooster, H. S.: Z. anorg. allg. Chem. 80 (1913) 104.- [K21] van Klooster, H. S., u. R. M. Owens: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 670.- [Kzz] van Klooster, H. S., u. E. I. Stearns: J. Amer. ehern. Soe. 55 (1933) 4121.- [K23] Klotsehko, M. A.: J. allg. Chem. USSR 3 (1933) 1026.- [K24] Knick, R., u. E. J. Kohlmeyer: Z. anorg. allg. Chem. 244 (1940) 67.- [Kz5] Knowles, L. M.: J. ehern. Phys. 19 (1951) 1128.- [Kz6] Kogan, A. G., u. W. I. Nikolaew: Bull. Acad. Sei. USSR, Ser. ehim. 1937,823.- [Kz7] Kohlmeyer, E. J.: Met. u. Erz 10 (1913) 455·- [Kz8] Kohlmeyer, E. J., u. W. Monzer: Z. anorg. allg. Chem. 252 (1943) 74·- [Kzg] Konowalow, P. F.: Ber. Akad. Wiss. USSR 70 (1950) 847. - [K3o] Körber, F., u. W. Oelsen: Mitt. KWI f. Eisenforsch. 14 (1932) 127.- [K31] Korreng, E.: N. Jb. Min. Beil. 37 (1914) 94·- [K32] Korreng, E.: Z. anorg. allg. Chem. 91 (1915) 200.- [K33] Köster, W., u. F. Braumann: Z. Metallkd. 42 (1951) 269.- [K34] Kraus, C. A., u. E. J. Cuy: J. Amer. ehern. Soc. 45 (1923) 712. - [K35] Kremann, R., u. V. Borjanovics: Mh. Chem. 36 (1915) 923.- [K36] Kremann, R., u. R. Schoulz: Mh. Chem. 33 (1912) 1081.- [K37] Kroger, C., K. W. Illner u. W. Glaeser: Z. anorg. allg. Chem. 251 (1943) 271.- [K38] Kruis, A.: Z. physik. Chem. B 48 (1941) 321.- [K39] Kumao, N.: J. Soe. ehern. Ind. Japan 49 (1946) 158. - [K4o] Kurehenkow, S. A.: Wiss. Ber. Kasaner Staatsuniv. 101, Nr. 3; Ber. Stud.-Arb. Nr. 2 (1941) 72. - [K41] Kuriloff, B.: Z. physik. Chem. 25 (1898) 107.- [K4z] Kusmenko, A. A., u. Ja.A. Fialkow: J. allg. Chem. USSR21 (1951) 473·
Dietzel/ Smolze
22 2723 Literatur zu 22 272. 267
[Ll] Larnbertson, W. A., u. M. H. Mueller: J. Amer. cerarn. Soc. 36 (1953) 329, 332, 365. -[Lz] Larnbertson, W. A., M. H. Mueller u. F. H. Gunzel jr.: J. Arner. cerarn. Soc. 36 (1953) 397.[L3] Land er, J. J.: J. Arner. ehern. Soc. 73 (1951) 2450.- [L4] Lauder, J. J.: J. Arner. ehern. Soc. 73 (1951) 5893. - [L5] Lang, S. M., C. L. Fillrnore u. L. H. Maxwell: J. Res. Bur. Stand. 48 (1952) 298.- [L6] Lang, S. M., L. H. Maxwell u. R. F. Geiler: J. Res. Bur. Stand. 43 (1949) 429.- [L7] Laning, S. H., u. P. A. van der Meulen: J. Arner. ehern. Soc. 70 (1948) 1799.- [LS] Laybourn, K., u. W. M. Madgin: J. ehern. Soc. 1932, 2582.- [L9] Laybourn, K., u. W. M. Madgin: J. ehern. Soc. 1933, 236.- [LlO] Laybourn, K., W. M. Madgin u. D. Freernan: J. ehern. Soc. 1934, 139. -[Lll] Lehrnann, P. K.: Ann. Secteur Analyse phys.-chirn. USSR 12 (1940) 39·- [Llz] Lehrnann, P. K.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 12 (1940) 51. - [L 13] Lehrrnan, A., E. Adler, J. Freidus u. M. Neirnand: J. Arner. ehern. Soc. 59 (1937) 179.- [L14] Lehrrnan, A., u. D. Breslow: J. Arner. ehern. Soc. 60 (1938) 873.- [L15] Lesnych, D. S., u. A. G. Bergrnan: J. allg. Chern. USSR 23 (1953) 373·- [L16] Lesnych, D. S., u. A. G. Bergrnan: J. allg. Chern. USSR 23 (1953) 537·[L17] Lesnych, D. S., u. A. G. Bergrnan: J. allg. Chern. USSR 23 (1953) 894.- [L18] Levin, E. M., u. H. F. McMurdie: J. Res. Bur. Stand. 42 (1949) 135; J. Arner. cerarn. Soc. 42 (1949) gg.- [L19] van Liernpt, J. A. M.: Z. anorg. allg. Chern. 122 (1922) 175.- [Lzo] Lowry, Th. M., u. J. T. Lernon: J. ehern. Soc. 1935, 6g2.- [L21] Lowry, Th. M., L. P. McHatton u. G. G. Jones: J. ehern. Soc. 128 (1927) 751.- [Lz1a] Lushnaja, N. P.: Trudy GIPCH (russ.) 23 (1935). -I[L22] Lushnaja, N. P., u. I. P. Wereschtschetina: J. angew. Chern. USSR 22 (1949) 952.- [L23] Lutschinsky, G. P.: Z. anorg. allg. Chern. 224 (1935) 420.- [L24] Lutschinsky, G. P.: J. allg. Chern. USSR 7 (1937) 207.- [L25] Lutschinsky, G. P.: J. allg. Chern. USSR 10 (1940) 1266. - [Lz6] Lutschinsky, G. P., u. A. I. Lichatschewa: Z. anorg. allg. Chern. 225 (1935) 175· - [L27] Lutschinsky, G. P., u. A. I. Lichatschewa: Z. allg. Chem. USSR 7 (1937) 405.
[M 1] Maass, 0., u. W. A. Hatcher: J. Arner. ehern. Soc. 44 (1922) 2472.- [Mz] Martin, D. R.: J. Arner. ehern. Soc. 67 (1945) 1088.- [M3] Martin, D. R., u. R. E. Dial: J. Arner. ehern. Soc. 72 (1950) 852.- [M 4] Martin, E., u. R. Vogel: Arch. Eisenhüttenw. 6 (1932/33) 109; Arch. Eisenhüttenw. 8 (1934/35) 249. - [M 5] Matheson, G. L., u. 0. Maass: J. Arner. ehern. Soc. 51 (1929) 674. -[M6] Mathewson, C. H.: J. Arner. ehern. Soc. 29 (1907) 867. - [M7] Matsurnato: J. ehern. Soc. Japan 37 (1916) 324.- [MB] Matthes, F.: Jb. Min. Beil. 31 (1910) 382.- [M9] Mazzetti, C., u. F. de Carli: Intern. Critical Tables 4 (1928) 55·- [MlO] Mazzetti, C., u. F. de Carli: Gazz. chirn. Ital. 56 (1926) 19.- [Mll] Mclntosh, A. B., J. R. Rait u. R. Hay: J. roy. tech. Coll. 4 (1937) 72.[M12] McMurdie, H. F.: J. Res. Bur. Stand. 18 (1937) 478.- [M13] Meerurn-Terwogt, P. C. E.: Z. anorg. allg. Chern. 47 (1905) 203. - [M 14] Meneghini, D.: Gazz. chirn. Ital. 42 II (1912) 472. -[M 15] Menge, 0.: Z. anorg. allg. Chern. 72 (1911) 162. - [M 16] Metcalfe, A. G.: J. Inst. Metal 73 (1947) 591.- [M 17] Mikulinski, A. S., u. W. D. Karnkin: J. angew. Chern. USSR 11 (1938) 16.[M18] Mönkerneyer, K.: N. Jb. Min. Beil. 22 (1go6) 1.- [M18a] Monselise, G. G.: Gazz. chirn, Ital. 67 (1937) 748.- [M 19] Monselise, G. G.: Gazz. chirn. Ital. 68 (1938) 6oo.- [M 19a] Monselise, G. G.: Atti X. Congr. int. Chirn., Rorna 2 (1938) 732.- [M 20] Monselise, G. G., u. G. Scaccabarozzi: Gazz. chirn. Ital. 67 (1937) 511.- [M21] Morey, G. W.: J. Arner. ehern. Soc. 74 (1952) 5783.- [M22] Morey, G. W., u. Earl Ingerson: Arner. J. Sei. 242 (1944) 4· - [M23] Morey, G. W., u. H. E. Mervin: J. Arner. ehern. Soc. 58 (1936) 2248.- [M24] Morosow, A. N.: Metallurgist (russ.) 13 (1938) 21.- [Mz5] Mukirnow, S.: Ann. Secteur Analyse phys.-chirn. USSR 11 (1938) 275.- [M26] Mukirnow, S.: Ann. Secteur Analyse phys.-::hirn. USSR 12 (1940) 19. - [M26a] Mukirnow, S.: Bib-ka OCHN AN USSR, Archiv 86 (Dissertation).- [M27] Mukirnow, S. M., u. Z. I. Filipowa: Trudy Inst. Khirn. Akad. Nauk Uzbek USSR 2 (1949) 123.- [M28] Mukirnow, S. M., N. I. Krylowa u. A. G. Bergrnan: Trudy Inst. Khirn. Nauk Uzbek USSR 2 (1949) 94· - [M29] Müller, A.: N. Jb. Min. Beil. 30 (1910) 1.
[N1] Nacken, R.: N. Jb. Min. Beil. 24 (1907) 1.- [Nz] Nacken, R.: Zbl. Mineral. Geol. Paläont. 1907,301.- [N3] Nacken, R.: Zbl. Mineral. Geol. Paläont. 1912,556.- [N4] Nagornyj, G. J.: Ann. Secteur Analyse phys.-chirn. USSR 11 (1938) 291.- [N5] von Naray-Szabo, I., u. G. von Sigrnond: Math.-naturw. Anz. ung. Akad. Wiss. 60 (1941) 364.- [N6] Nasu, N.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 22 (1933) 972. - [N7] Natzwlischwili, J. R., u. A. G. Bergrnan: J. allg. Chern. USSR 9 (1939) 642.- [N 8] van Nest, I. S.: Z. Kristallograph. 47 (1910) 269. - [N 9] N eurnann, B., C. Kröger u. H. Jüttner: Z. Elektrochern. ange\V. physik. Chern. 41 (1935) 725.- [N10] Niggli, P.: Z. anorg. allg. Chern. 106 (1919) 126. - [N 11] Nikonowa, I. N., S. P. Pawlenko u. A. G. Bergrnan: Bull. Acad. Sei. USSR, Ser. chirn. 1941, 391. - [N 12] Nishihara, K., S. Truda u. Y. Shirnizu: Bull. Inst. Chern. Res., Kyoto Univ. 29 (1952) 81.- [N13] Nishnik, A. T.: J. allg. Chern. USSR 7 (1937) 1935.- [N14] Nisioka, V.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 23 (1934) 259.- [N15] Njankowskaja, I. R. N.: Ann. Secteur Analyse phys.-chirn. USSR 11 (1938) 267.- [N 16] Nj ankowskaj a, I. R. N.: Ber. Akad. Wiss. USSR 83 (1952) 419. - [N17] Njankowskaja, R. N.: Ann. Secteur Analyse physico-chirn. USSR 21 (1952) 259. - [N 18] Nj ankowskaj a, R. N., u. A. G. Bergrnan: Ann. Secteur Analyse physico-chirn. USSR 21 (1952) 250.
[01] Oelsen, W., u. H. Maetz: Mitt. KWI f. Eisenforsch. 23 (1941) 195.- [02] Oelsen, W., u. H. Wilrner: Mitt. KWI f. Eisenforsch. 24 (1942) 167.- [03] Okarnoto, M., u. U. Nisioka: Sei. Rep. Töhoku Univ. 24 (1935) 141.- [04] Olivari, F.: Atti Accad. Linc. Rend. (5) 17 II (1go8) 717.- [05] Ostwald, M.: Z. angew. Chern. (5) 1 (1914) 55·
[Pl] Paic, M.: Arh. Herniju Farrnaeiju 7 (1933) 161.- [P2] Palkin, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 58 (1926) 1334.- [P3] Palkin, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 60 (1928) 317.- [P4] Palkin, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 62 (1930) 57·- [P 5] Palkin, A. P.: J. allg. Chern. USSR 2 (1932) 42.[P6] Palkin, A. P.: Trudy ssred.-asiatsk. Gossudarstwennogo Univ. Ser. 6, Chern. Nr. 4, 1930. -
Dietzel/ Sd10lze
268 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
[P6a] Palkin, A. P.: Sprawotschnik techn. enz. USSR 7, 200. - [P7] Palkin, W. A.: J. allg. Chem. USSR 18 (1948) 22. - [P8] Palkin, W. A.: Ber. Akad. Wiss. USSR 66 (1949) 71. -[P9] Palkin, W. A.: Ber. Akad. Wiss. USSR 66 (1949) 651. - [P 10] Palkina, N. A.: J. allg. Chem. USSR 15 (1945) 911. - [P11] Parravano, N., u. G. Calcagni: Z. anorg. allg. Chem. 65 (1910) 1.- [PI2] Parravano, N., u. P. de Cesaris: Gazz. chim. Ital. 42 II (1912) 189.- [P13] Pascal, P., u. A. Jouniaux: Z. Elektrochem. angew. physik. Chem. 19 (1913) 611. - [P14] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc. 1930, 1473· - [P15] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc. 1931, 413. - [P 16] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc. 1931, 1311.- [P17] Pelabon, H.: C.R. Seances Acad. Sei. 146 (1908) 975·- [PI8] Pelabon, H., u. Laude: Bull. Soc. chim. France 45 (1929) 489.- [P19] Pellini, G., u. S. Pedrina: Atti Acad. dei Linc. Rend. (5) 17 Il (1908) 78.- [P2o] Pellini, G., u. E. Quercigh: Atti Acad. dei Linc. Rend. (5) 19 II (1910) 350.- [P21] Ferman, E. P.: J. ehern. Soc. 121 (1922) 2473.- [P22] Ferman, E. P., u. W. R. Harrison: J. ehern. Soc. 125 (1924) 364. - [P23] Ferman, E. P., u. W. R. Harrison: J. ehern. Soc. 125 (1924) 1711. - [P24] Ferman, E. P., u. W. J. Howells: J. ehern. Soc. 123 (1923) 2128.- [P25] Ferman, E. P., u. H. L. Sounders: J. ehern. Soc. 123 (1923) 841.- [P26] Petersen, G., u. H. H. Franck: Z. anorg. allg. Chem. 237 (1938) 1.- [P27] Platonow, F. P.: Trudy Moskow. Sel'sko-Khoz. Akad. im. K. A. Timiryazewa 1946, 13.- [P28] Platonow, F. P.: Trudy Moskow. Sel'sko-Khoz. Akad. im. K. A. Timiryazewa 1946, 57·- [P29] Plotnikow, W. A., u. U. I. Schwarzmann: Ukrain. Acad. Sei. Mem. Ist. Chem. 3 (1936) 387.- [P3o] Plotnikow, W. A., u. U. I. Schwarzmann: Ukrain. Acad. Sei. Mem. Ist. Chem. 4 (1937) 137.- [P31] Plotnikow, W. A., u. U. I. Schwarzmann: Ukrain. Acad. Sei. Mem. Ist. Chem. 4 (1937) 299.- [P32] Pljushchew, W. E., und. N. Komissarowa: Ber. Akad. Wiss. USSR 85 (1952) 1041.- [P33] Polak-van der Goot, T.: Z. physik. Chem. 84 (1913) 419.- [P34] Poljakow, W. D.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 11 (1938) 201.- [P35] Poljakow, W. D.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 13 (1940) 299.- [P36] Prichotko, A., u. A. Jawnel: Acta physicochim. USSR 11 (1939) 783.- [P37] Prokofjew, M. I.: Wiss. Ber. Kasaner Staatsuniv. 101, Nr. 3; Ber. Stud.-Arb. Nr. 2 (1941) 68.- [P38] Prokofjew, M. I.: Wiss. Ber. Kasaner Staatsuniv. 101, Nr. 3, Ber. Stud.-Arb. Nr. 2 (1941) 70. - [P39] Protzenko, P. I.: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1307.- [P4o] Protzenko, P. I.: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1313.- [P41] Protzenko, P. I.: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 1613.- [P42] Protzenko, P. I., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 21 (1951) 1380.- [P43] Protzenko, P. I., u. N. P. Popowskaja: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 1246. - [P44] Protzenko, P. I., u. I. K. Schelomow: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 1433·- [P 45] Puschin, N. A.: Bull. Soc. chim. Belgrade 14 (1949) 33·[P46] Puschin, N. A., u. A. Baskow: Z. anorg. allg. Chem. 81 (1913) 347, 360.- [P47] Puschin, N. A., u. S. Löwy: Z. anorg. allg. Chem. 150 (1926) 167.- [P48] Puschin, N. A., u. J. Makuc: Z. anorg. allg. Chem. 237 (1938) 177.- [P49] Puschin, N. A., u. M. Radacic: Z. anorg. allg. Chem. 233 (1937) 41.
[QI] Quercigh, E.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 21 I (1912) 788.- [Q2] Quercigh, E.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 23 I (1914) 446.- [Q3] Quill, L. L., u. R. F. Robey: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 1071.- [Q4] Quill, L. L., R. F. Robey u. S. Seifter: Ind. Eng. Chem. Analyt. Ed. 9 (1937) 389.
[R I] Rack, G.: Zbl. Mineral. Geol. Paläont. 1913, 374·- [R2] Räder, M. G.: Z. anorg. allg. Chem. 130 (1923) 325.- [R3] Räder, M. G.: Z. anorg. allg. Chem. 210 (1933) 153.- [R4] Radischtschew, W. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 62 (1930) 1063.- [R5] Radischtschew, W. P.: J. allg. Chem. USSR 5 (1935) 455·- [R6] Rassonskaja, I. S., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 38 (1943) 176.[R7] Rassonskaja, I. S., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 22 (1952) 1089.- [R8] Rassonskaja, I. S., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 7·- [R9] Rassonskaja, I. S., u. A. G. Bergman: J. allg. Chem. USSR 23 (1953) 14· - [RIo] Rassow, H.: Z. anorg. allg. Chem. 114 (1920) 138.- [Rn] Rea, R. F.: J. Amer. ceram. Soc. 21 (1938) 100.- [R 12] Reinders, W.: Z. physik. Chem. 32 (1900) 494· - [R 13] Reinders, W., u. S. de Lange: Z. anorg. allg. Chem. 79 (1913) 230. -[R 14] Reschetnikow, N. A., u. G. G. Diogenow: Ber. Akad. Wiss. USSR 85 (1952) 819. - [R 14a] Reschetnikow, N. A., u. G. G. Diogenow: Samml. Aufsätze allg. Chem. USSR 1 (1953) 112.- [R 15] Richards, T. W., u. W. B. Meldrum: J. Amer. ehern. Soc. 39 (1917) 1826.- [R16] Rieck, G. D.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 62 (1943) 427. - [R 17] Ringdal, H. T.: Z. Kristallograph. 82 (1932) 50.[R18] Roberts, H. S., u. H. E. Mervin: Amer. J. Sei. 21 (1931) 145.- [R19] Robinson, P. L., u. W. E. Scott: J. ehern. Soc. 132 (1931) 693.- [R2o] Robinson, P. L.: Z. anorg. allg. Chem. 210 (1933) 57·- [R21] Rogers, S. E., u. A. R. Ubbelohde: Trans. Faraday Soc. 46 (1950) 1051.- [R22] Rollet, A. P.: C.R. Seances Acad. Sei. 200 (1935) 1764; C.R. Seances Acad. Sei. 202 (1936) 1864.[R23] Rollet, A. P., u. W. Graff: C.R. Seances Acad. Sei. 197 (1933) 555· - [R24] Rosenheim, A., W. Stadleru. F. Jakobsohn: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 39 (1906) 2841.- [R25] Rosstkowski, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 61 (1929) 89. -- [R26] Rosstkowski, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 61 (1929) 595· - [R27] Rosstkowski, A. P.: J. russ. phys. ehern. Ges. 62 (1930) 2055, 2067. -[R28] Rosstkowski, A. P.: J. allg. Chem. USSR 4 (1934) 1010.- [R29] Rosstkowski, A. P.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 12 (1940) 57·- [R3o] Roy, C. R., R. Roy u. E. F. Osborn: J. Amer. ceram. Soc. 33 (1950) 85.- [R31] Ruer, R.: Z. anorg. allg. Chem. 49 (1906) 365.- [R32] Ruff, 0., F. Ebert u. W. Loerpabel: Z. anorg. allg. Chem. 207 (1932) 308. - [R33] Ruff, 0., F. Ebert u. H. Woitinek: Z. anorg. allg. Chem. 180 (1929) 252.- [R34] Ruff, 0., u. L. Hecht: Z. anorg. allg. Chem. 70 (1911) 49·- [R35] Ruff, 0., u. W. Kwasnik: Z. anorg. allg. Chem. 219 (1934) 75· -[R36] Ruff, 0., u. W. Plato: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 36 (1903) 2357. - [R37] Ruff, 0., u. L. Staub: Z. anorg. allg. Chem. 212 (1933) 400.- [R38] Ruff, 0., u. G. Winterfeld: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 36 (1903) 2437. - [R39] Ruff, 0. J. Zedner u. L. Hecht: Ber. Deutsch. ehern. Ges.
Dietzel/ Sdwlze
22 2723 Literatur zu 22 272. 269
48 (1915) 2073. - [R4o] Ruff, 0., J. Zedner, Knoch u. H. Graf: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 42 (1909) 4029.- [R41] Rutledge, G. P., R. L. Jarty u. W. Davis jr.: J. physic. Chem. 57 (1953) 541.
[SI] Sachartschenko, G. A.: J. allg. Chem. USSR 21 (1951) 453·- [Sla] Sacharatschenko, M. A., u. A. G. Bergman: Samml. Aufsätze allg. Chem. USSR 1 (1953) 126.- [S2] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 I (1911) 457·- [53] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 I (1911) 758. - [S4] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 II (1911) 456.- [S5] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 II (1911) 496. - [56] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 II (1911) 646.- [S7] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 21 I (1912) 196, 208. - [58] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 21 II (1912) 524. -[S9] Sandonnini, C.: Atti Accad, dei Linc. Rend. (5) 21 II (1912) 634.- [510] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 22 I (1913) 629. - [S 11] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 22 II (1913) 20.- [S 12] Sandonnini, C.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 23 I (1914) 959.- [S 13] Sandonnini, C.: Gazz. chim. Ital. 41 II (1911) 144.- [S 14] Sandonnini, C.: Gazz. chim. Ital. 44 I (1914) 290.- [S15] Sandonnini, C., u. P. C. Aureggi: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 II (1911) 588.- [S 16] Sandonnini, C., u. P. C. Aureggi: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 21 I (1912) 493.[S17] Sandonnini, C., u. G. Scarpa: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 20 I (1911) 457·- [518] Sandonnini, C., u. G. Scarpa: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 22 II (1913) 163, 517. - [S 19] Sa tö, T.: Techno!. Rep. Töhoku Univ. 11 (1935) 166.- [S2o] Sat6, T., u. J. Sunami: Techno!. Rep. Töhoku Univ. 11 (1934) 117. - [S 21] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 21 II (1912) 719. - [S 22] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 22 II (1913} 452. - [S23] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 24 I (1915) 738.- [S 24] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 24 I (1915) 955·[S25] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 24 II (1915) 417.- [S26] Scarpa, G.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 24 II (1915) 478.- [S27] Schaefer, W.: 'N. Jb. Min. Beil. 43 (1919) 161.- [S28] Schaefer, W.: N. Jb. Min. Beil. 43 (1920) 149·- [S29] Schäfer, H., u. L. Bayer: Z. anorg. allg. Chem. 271 (1953) 338.- [S3o] Schäfer, H., u. A. Niklas: Angew. Chem. 64 (1952) 611.- [S31] Schäfer, H., u. Ch. Pietruck: Z. anorg. allg. Chem. 267 (1951) 174.- [S32] Scheflan, L., u. C. R. McCrosky: J. Amer. ehern. Soc. 54 (1932) 193.- [S33] Schlegel, H., u. A. Schüller: Z. Metallkd. 43 (1952) 421.- [S34] Schmidt, J.-M.: Ann. Chim. (10) 11 (1929) 367.- [535] Schmitz-Dumont, 0., I. Bruns u. I. Heckmann: Z. anorg. allg. Chem. 271 (1953) 347·- [536] Schmitz-Dumont, 0., u. I. Heckmann: Z. anorg. allg. Chem. 260 (1949) 49·- [S37] Schmitz-Dumont, 0., u. I. Heckmann: Z. anorg. allg. Chem. 267 (1952) 277. - [S38] Schmitz-Dumont, 0., u. E. Schmitz: Z. anorg. allg. Chem. 252 (1944) 329.- [S39] Schmitz-Dumont, 0., u. A. H. Schulz: Mh. Chem. 83 (1952) 638. - [S4o] Schmitz-Dumont, 0., u. A. Weeg: Z. anorg. allg. Chem. 265 (1951) 139. -[S41] Schoen: Metall. 8 (1911) 738. - [S42] Scholich, K.: N. Jb. Min. 43 (1920) 251. - [S43] Schwarz, R.: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 62 (1929) 2477. - [S44] Schwarz, R., u. F. Heinrich: Z. anorg. allg. Chem. 205 (1932) 43· - [S45] Schwarz, R., u. A. Romero: Z. anorg. allg. Chem. 162 (1927) 149·- [S46] Schwarzmann, U. I.: J. physik. Chem. USSR 14 (1940) 254.- [S47] Seel, F. u. H. Meier: Z. anorg. allg. Chem. 274 (1953) 197.- [S48] Seward, R. P.: J. Amer. ehern. Soc. 64 (1942) 1053.- [S49] Shilenko, G. F., u. N. I. Swerchkow: Acta Univ. Voronegiensis, Sect. Chem. 11 (1939) 41.- [S5o] Shirnowa, N. A.: J. angew. Chem. USSR 12 (1939) 1278.- [S51] Sigurdson, H., u. S. S. Cole: J. Metals 1 (1949), Trans. 185, 905.- [S51a] Sisler, H. H., B. Pfahler u. W. J. Wilson: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 3825.- [S52] Sisler, H. H., u. D. M. Rosenbaum: J. Amer. ehern. Soc. 74 (1952) 6130.- [S53] Skaliks, W.: Sehr. d. Königsherger Gel. Ges. Naturw. Klasse 5 (1928) 102. - [S54] Skljarenko, S. I., u. I. E. Krause: J. phys. Chem. USSR 10 (1937) 449. -[S55] Smith, A., u. C. M. Carson: Z. physik. Chem. 61 (1908) 200.- [S56] Smyth, F. H., u. L. H. Adams: J. Amer. ehern. Soc. 45 (1923) 1167. - [S57] Sosman, R. B., u. Andersen: Res. Lab. U.S. Steel Corp.- [S58] Sowman, H. G., u. A. I. Andrews: J. Amer. ceram. Soc. 34 (1951) 298.[S59] Speranskaja, Je. I.: Bull. Acad. Sei. USSR, Ser. chim. 1938, 463.- [S6o] Speranskaja, Je. I.: Ber. Akad. Wiss. USSR 40 (1943) 23.- [561] Spitzyn, W. I., u. I.M. Kuleschow: J. physik. Chem. USSR 24 (1950) 1197.- [S62] Spitzyn, W. I., u. I.M. Kuleschow: J. allg. Chem. USSR 21 (1951) 1365.- [S63] Ssokolow, P. T.: J. russ. phys. ehern. Ges. 62 (1930) 2319.- [S64] Ssokolow, P. T.: Ann. Secteur Analyse phys.-chim. USSR 11 (1938) 237. - [S65] von Stackelberg, M.: Z. physik. Chem. A 170 (1934) 262.- [566] Starokodomskaja, J. L.: J. allg. Chem. USSR 9 (1939) 84o.- [S67] Steck, L. V., M. Slavin u. 0. C. Ralston: J. Amer. ehern. Soc. 51 (1929) 3241.- [568] Stetton, W. 0.: J. ehern. Physic. 19 (1951) 33·- [S69] Stortenbecker, W.: Z. physik. Chem. 3 (1889) 11.- [S70] Swayze, M. A.: Amer. J. Sei. 244 (1946) 8.
[TI] Takahashi: Mem. Coll. Sei. Kyoto imp. Univ. 4 (1919) 47· - [T2] Tamman, G., u. W. Oelsen: Z. anorg. allg. Chem. 193 (1930) 245. - [T3] Tamman, G., u. A. Ruppelt: Z. anorg. allg. Chem. 197 (1931) 81. - [T 4] Tarasowa, N. M.: J. phys. Chem. USSR 21 (1947) 487. - [T 5] Tavasci, B.: Ann. Chim. appl. Rom 26 (1936) 291. - [T6] Taylor, W. C.: J. Res. Bur. Stand. 21 (1938) 323.- [T7] Teltow, J.: Z. physik. Chem. 195 (1950) 213.- [TB] Terrey, H., u. H. Spong: J. ehern. Soc. 1932, 219. - [T9] Thelin, J. H., u. P. A. van der Meulen: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 1769.- [T1o] Thiel, A., u. H. Koelsch: Z. anorg. allg. Chem. 66 (1910) 309.- [T 11] Thilo, E., u. H.-A. Lehmann: Z. anorg. allg. Chem. 258 (1949) 332.- [T12] Thilo, E., u. H. Schröder: Z. physik. Chem. 197 (1951) 39·- [T13] Toropow, N. A., u. F. J. Galachow: Ber. Akad. Wiss. USSR 82 (1952) 69. - [T 14] Toropow, N. A., u. N. A. Shishacon: Acta physicochim. USSR 11 (1939) 277. [T15] Trautz, M., u. V. P. Dalal: Z. anorg. allg. Chem. 110 (1920) 34·- [T16] Trautz, M., u. W. Gerwig: Z. anorg. allg. Chem. 146 (1925) 1.- [T 17] Trömel, G.: Stahl u. Eisen 63 (1943) 21.- [T 18] Tru the, W.: Z. anorg. allg. Chem. 76 (1912) 134· - [T 19] Tschernomordik, E. M.: Z. allg. Chem. USSR 4 (1934) 456.- [T 20] Tu band t, G., u. S. Eggert: Z. anorg. allg. Chem. 110 (1920) 197.- [T21] Turkdogan, E. T., u. W. R. Maddocks: J. Iron Steel Inst. 172 (1952) 1.
Dietzel/ Sdlolze
270 22 272 Schmelzgleichgewichte anorganischer (mit Ausnahme silikatischer) Systeme.
[U 1] U gai, Ja. A.: Ber. Akad. Wiss. USSR 70 (1950) 653. - [U 2] U gai, Ja. A., u. W. A. Shatillo: J. phys. Chem. USSR 23 (1949) 744· - [U 3] U nshakow, G. M.: Ber. Akad. Wiss. USSR 87 (1952) 791.- [U 4] Urasow, G. G., u. M. A. Ssokolowa: Ann. Seeteur Analyse phys. ehim. USSR 14 (1941) 317.- [U S] Urasow, G. G., u. L. A. Tsehelidse: Ann. Secteur Analyse phys.-ehim. USSR 13 (1940) 263.
[V1] Valentin, J.: C.R. SeaneesAead. Sei. 175 (1922) 1061.- [V2] Veith, H., u. E. Sehröder: Z. physik. Chem. A 179 (1937) 16.- [VJ] Vogel, R., u. W. Fülling: J. Arvid Hedvall-Festskrift 1948, 597.- [V 4] Vogel, R., u. W. Gilde: Z. Metallkd. 40 (1949) 121.- [V 5] Vogel, R., u. A. Hartung: Areh. Eisenhüttenwes. 15 (1942) 413.- [V6] Vogel, R., u. Th. Heumann: Areh. Eisenhüttenwes. 15 (1941) 195·- [V7] Vogel, R., u. W. von Mässenhausen: Z. Metallkd. 41 (1950) 75·- [VB] Vogel, R., u. A. Zastera: Z. Metallkd. 41 (1950) q.- [Vg] Volkow, N. N., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 27 (1940) 967. - [V 10] Volkow, N. N., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 27 (1940) 970.- [Vn] Volkow, N. N., u. A. G. Bergman: Ber. Akad. Wiss. USSR 35 (1942) 47·[V12] Vortiseh, E.: Jb. Min. Beil. 38 (1914) 201.- [V13] Vowkogon, A.P., u. Ja.A.Fialkow: ]. allg. Chem. USSR 15 (1945) 903. - [V 14] De Vries, R. C., u. R. Roy: J. Amer. ehern. Soe. 75 (1953) 2479·
[W 1] Wagenmann, K.: Metall. 9 (1911) 522.- [W 2] Wagner, G., u. D. Balz: Z. Elektroehem. angew. physik. Chem. 56 (1952) 574·- [W3] Waiden, P., u. M. Centnerszwer: Z. physik. Chem. 42 (1903) 454·- [W 4] Wallerant, F.: Bl. Soe. Min. 28 (1905) 331, 352, 365.- [WS] von Wartenberg, H., u. K. Eekhardt: Z. anorg. allg. Chem. 232 (1937) 179.- [W6] von Wartenberg, H., u. W. Gurr: Z. anorg. allg. Chem. 196 (1931) 374·- [W7] von Wartenberg, H., u. E. Prophet: Z. anorg. allg. Chem. 208 (1932) 369. - [WB] von Wartenberg, H., u. H. J. Reuseh: Z. anorg. allg. Chem. 207 (1932) 1.- [Wg] von Wartenberg, H., u. H. J. Reuseh: Z. anorg. allg. Chem. 208 (1932) 380.[W 10] von Wartenberg, H., H. J. Reuseh u. E. Saran: Z. anorg. allg. Chem. 230 (1937) 257. -[W 11] von Wartenberg, H., u. H. Werth: Z. anorg. allg. Chem. 190 (1930) 1';8.- [W 12] Washburn, E. W., u. E. N. Bunting: ]. Res. Bur. Stand. 12 (1934) 239. - [W 13] Wassenin, F. I.: J. angew. Chem. USSR 12 (1939) 651. - [W 14] Wassenin, F. :t., u. A. G. Bergman: Ann. Seeteur Analyse physic.-ehim. USSR tt (1938) 169.- [W15] Webb, K. R., u. E. B. R. Prideaux:]. ehern. Soc. 1939, 111.- [W16] Wentrup, H.: Areh. Eisenhüttenwes. 9 (1935/36) 57·- [W17] Wereschtschetina, I. P., u. N. P. Lushnaja: ]. angew. Chem. USSR 24 (1951) 148.- [W1B] Wheat, J. A., u. A. W. Browne: ]. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 1577. - [W 19] Wilde, W. T., u. W. J. Rees: Trans. Brit. Ceram. Soc. 42 (1943) 127.- [W2o] Wilnjanski, Ja. Ja., u. 0. I. Pudowkina: J. angew. Chem. USSR 20 (1947) 794·- [W21] Wilnjanski, Ja. Ja., u. 0. I. Pudowkina: J. angew. Chem. USSR 21 (1948) 1242.- [W22] Wilnjanski, Ja. Ja., u. 0. I. Pudowkina: J. allg. Chem. USSR 18 (1948) 1033.- [W 23] Winsor, V., u. G. H. Cady: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 1500. - [W 24] Winter, H.: Diss. Leipzig, 1913.- [W 25] Wohrmann, C. R.: Trans. Amer. Soc. Steel Treat. 14 (1928) 295.[W26] Wolarowitsch, M. P., u. D. M. Tolstoj:]. prakt. Physik (russ.) 6 (1929) 131.- [W27] Wolf, G.: C.R. Seances Acad. Sei. 200 (1935) 1203. - [W 2B] Wolters, L. A. H.: N. Jb. Min. Beil. 30 (1910) 57. 83.- [W29] Wood, L. J., u. L.]. Breithaupt jr.: J. Amer. ehern. Soc. 74 (1952) 2355.- [W30] Woskresenskaj a, N. K.: ]. russ. phys. ehern. Ges. 61 (1929) 79. - [W 31] Wrzesnewsky, Ja. B.: Z. anorg. allg. Chem. 74 (1912) 95·
[Z1] Zambonini, F.: Atti Accad. dei Linc. Rend. (5) 22 (1913) 523.- [Z2] von Zawidski, J.: Z. physik. Chem. 47 (1904) 721.- [Z3] Zemzcuzny, S.: Z. anorg. allg. Chem. 57 (1908) 267.- [Z4] Zemduzny, S.: Mitt. Polyteehn. Petragrad 24 (1915), nach Z. anorg. allg. Chem. 153 (1926) 47·[ZS] Zemduzny, S., u. F. Rambach: Z. anorg. allg. Chem. 65 (1910) 403.- [Z6] Zoja, R.: Metallurgia ital. 44 (1952) 247.
Dietzel/Sdtolze
22 2732 Verzeichnis der Systeme.
22 273 Sdlmelzgleidlgewidlte silikatisdler Systeme. 222731 Vorbemerkungen.
271
Über sämtliche Schmelzgleichgewichte binärer und ternärer Systeme, sowie über ihre graphische Dar~tellung, vgl. .auch die Erläuterungen zu den Tabellen 22 2711 und 22 2712.
Über Schmelz- und Umwandlungspunkte natürlicher Mineralien s. a. Landolt-Bömstein, V. Aufl., Bd. I. 500-518; I. Erg.-Bd. S. 220-223.
Über Schmelz- und Umwandlungspunkte von synthetischen Mineralien, ebendort, S. 518-522; I. Erg.-Bd., S. 223-224 (meist gänzlich veraltet).
Eine systematische Übersicht der gesamten älteren Literatur s. in den "Glastechnischen Tabellen", von W. Ei tel, M. Pirani u. K. Scheel, Berlin 1932; erläuternden, zusammenhängenden Text, in gleicher Weise wie im Nachstehenden systematisch angeordnet, s. bei W. Eitel: "Physikalische Chemie der Silikate", Leipzig, 2. Auflage 1940, insbesondere S. 332---440; "The Physical Chemistry of the Silicates", 1954: Teil B. II. S. 616-829 (Chicago Univers. Press), als das hauptsächliche Werk zum Quellennachweis.
Uber die Theorie der Silikat-Gleichgewichte in kristallin-schmelzflüssiger Phasen-Koexistenz, sowie die polymorphen Erscheinungen, s. W. Ei t e 1: "Die heterogenen Schmelzgewichte silikatischer Mehrstoffsysteme", Leipzig 1945 (J. A. Barth), in engl. Übersetzung: "Silicate Melt Equilibria", New-Brunswick, 1951 (Rutgers Univers. Press).
Kristallstrukturen der Minerales. Bd. I/4, S. 91 uff.; Mineralnamen ebenda S. 194 uff.
22 2732 Verzeilhnis der Systeme.
A. System SiO, . . . .
B. Systeme mit Alkalien Siü,-Li,O .. Si0,-Na10 ..
-Na,O-Li,O -K,O .... -K,O-Li,O.
" -K,O-Na,O Si02 -Rb20 Si02 -Cs,O ...
C. Systeme mit Erdalkalien . SiO,-BeO ... . SiO,-MgO .. .
" -MgO-Li,O " -MgO-Na,O " -MgO--K,O
SiO,-CaO -CaO-Li,O -CaO-Na,O -CaO-K,O
" -CaO-MgO. SiO,-SrO
" -SrO-Li,O " -SrO-Na,O " -SrO-CaO.
SiO,-BaO ... " -BaO-Li,O " -BaO-Na,O " -BaO-CaO.
D. Systeme mit Schwermetalloxyden MeO Si02 -Mn0 ...
" -MnO-MgO " -MnO-CaO
SiO,-FeO " -Fe0-K10 " -FeO-MgO. " -FeO-CaO. " -FeO-CaO-MgO " -FeO-MnO
SiO,-CoO SiO,-NiO ... . SiO,-ZnO ... .
" -ZnO-Li,O. " -ZnO-K,O.
SiO,-CdO .... " -CdO-ZnO.
SiO,-SnO ....
Seite
272
273
279
292
Eitel
Si01 -Pb0 " -Pb0-Na10 " -Pb0-K20
Seile
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosillkatsysteme 301 Si02 -Al20 3 ••••
" -Al20 3 -Li20 . " -Al20 3 -Na,O " -Al20 3 -K20 . " -AI,O,-Na,O-K,O. " -Al20 3 --Mg0 ... " -Al20 3 -Mg0-Li20. " -Al,03 --Ca0 .... " -Al20 3 -Ca0-Na20. " -Al20 3 -CaO-K,O . " -Al20 3 -Ca0-Mg0 . " -Al20 3 -Ca0-Mg0-Na,O. " -AI,O,-CaO-MgO-K,O " -Al,03 -Ba0 . " -Al20 3 -Mn0 ... . " -Al20 3 -Fe0 ... . " -Al20 3 -Fe0-Na,O. " -Al2 0 3 -Fe0-K2 0 " -Al20 3 -Fe0-Ca0 " -Al20 3 -Zn0 .. . " -Al20 3 -Pb0 .. .
F. Systeme mit Schwermetalloxyden Me,O, . 332 Si01 -Cr,o, ...
" -Cr,O, -CaO . Siü,-Fe,o, ....
-Fe20 3 -Na20 " -Fe20 3 -K20 .
-Fe20 3 -Ca0 . -Fe,03 -Ca0-Na20. -Fe20 3 -Fe0 .... -Fe1 0 3 -Co0(Co,O,) . -Fe,03 -Al,03 -Na20 - Fe,O, -Al,03 -CaO -Fe20 3 -Al20 3 -Ca0-Na,O -Fe,03 -Ca0-Mg0 .... -Fe,03 -Al20 3 -Ca0-Mg0-Na20
0. Systeme mit Dioxyden MeO, SiO,-TiO, ...
" -Ti02 -Na,O .. " - 'FiO, -CaO " -Ti01 -Ca0-Mg0. " -TiO,-MnO ... " -TiO,-MnO-CaO-MgO " -TiO,-AI,O,-CaO ...
337
272 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
<i. Systeme mit Dioxyden MeO, (Fortsetzung). Si02 -P106 -CaO Si02 -Ti02 -Al10 3 -Ca0-Mg0-Na10. SiO,-ZrO,
" -Zr02 -Li20 " -Zr02 -Na20 " -Zr02 -Mg0 " -Zr02 - Ti02
SiO, - Sn02
" -P,06 -Ca0-Na20
1. Sillkatsysteme mit Halogensalzen 346 Si02 -Na,O-Na,F, SiO, -CaO -CaC12
" -Ca0-CaF2 •
Si02 -Ba0-BaC12 •
H. BorosUikat- und Phosphatsilikatsysteme 341 K. Sillkatsysteme mit Sulfiden . 346
Si02
Si02 -B20 3
" -B,03 -Li20 ,. -B,O,-Na,O . ,. -B,o.-cao " -B20 3 -Ca0-Na,O ,. -B20 3 -Ba0 ,. -B203 -Zn0 ,. -B,03 -Pb0
Si02 -P206 -Na,O
Si02 -CaO -CaS . SiO,-MnO-MnS
L. Sillkatsysteme mit Wolframaten, Carbonaten usw. 347 Si0,-W03 -Na,O . Si0,-CO,-Al,03 -Na,O
" -CO,-AI,03 -Ca0. " -CO,-CaO .
SiO,-H,O-K,O.
22 2733 Die Systeme. A. System Si02•
Zusammenfassende Monographie von R. B. Sosman: The Properties of Silica, New York 1927, 856 S.; grundlegende Arbeit über die Phasengleichgewichte C. N. Fenner: Am. Journ. Sei. (4) 36 (1913) 331-384; Zs. f. anorg. Chem. 85 (1914) 133-197.- Fenners Angaben in Einzelheiten bestätigt von C. F. vanNieuwenburg, H. J. Zylstra u.C. N. F. de N oij er: Rec. Trav. Chim. Pays-Bas 47 (1928) 1-12, 627-634; 48 (1929) 402-405. Neuere thermochemische Messungsdaten: M. A. Mosesman u. K. S. Pitzer: J. Am. Chem. Soc. 63 (1941) 2348-2356 (s. Abb. 1) .
o.tm. '
fvqrz lj I f ~ rol tJ(J
0
t_txl "-~-200
·JOO 0
0
~ Cris/ll(;q!t! 'Jt?fJ.-~
rz- I A'-3 1111(1
/ 500 !(/()() !Jal •K 2fXJ()
500 -tU? lSfX) •c ,_
l(J(J()
~~~ I!
I I I I
.® 7SQ(} • K 2000
!Q«J !SQOOC
kmptralur Abb. 1. "Free energy" der Umwandlungen der SiO,-Modifi.
kationen (hier meist als freie Enthalpie bezeichnet). Abb. 2. Druck-Temperaturdiagramm der Umwandlungen
von SiO,.
Schmelzpunkt vona-Cristobalitbei 1713 ± 5 °C nach F. W. Greig: Am. Journ. Sei. (5) 13 (1927) 7-12. Umwandlung a-Cristobalit :;,: a-Tridymit bei 1470 ± 10° C (Fenner)
a-Tridymit :;,: a-Quarz bei 870 ± 10° C (Fenner) bei 867 ± 3° C [Kracek: J. Am. Chem. Soc. 61 (1939)
2874f.] a-Quarz :o= ß-Quarz bei 575° C (Fenner), 573° nach van Nieuwenburg u.
de Noijer; R. E. Gibson: Journ. Phys. Chem. 32 (1928) 1206--1210
a-Quarz :;,: a-Cristobalit bei 890-900° C [Cole: J . Am. Ceram. Soc. 18 (1935) 149-154]
a-Tridymit :o= ß-Tridymit bei 163° (Fenner) bei 141° C (van Nieuwenburg u. de Noijer)
ß-Tridymit :;,: y-Tridymit bei 117° C (Fenner) bei ,....,100° (van Nieuwenburg u. de Noijer)
a-Cristobalit :;,: ß-Cristobalit (je nach Wärmebehandlung) bei 180-270° C (Fenner), 225-262° C (Mosesman u.
Pitzer). Cristobalit ist nach Mosesman u. Fitzer (s.o.)< 177° stabiler als Tridymit; s. LIF-Diagramm, Abb. 1
instabiler Schmelzpunkt von a-Quarz bei 1470-1600° C (Fenn er), unter gleichzeitiger Kristal-lisation von a-Cristobalit (Sosman}.
von a-Tridymit bei 1670 ± 10° C [Ferguson u. Merwin: Amer. Journ. Sei. (4) 46 (1918) 417]
bei 1703° C (Mosesman u. Pitzer}
Eitel
B. Systeme mit Alkalien. 273
Wertvolle Präzisionsmessungen der Umwandlungsefiekte, dilatometrisch und thermisch gemessen, für die Umwandlungen von <:t:;: ß, ß:;: y-Tridymit und <:t:;: ß-Cristobalit bei A. Q. Tool u. H. Insley: Journ. Res. US. Bur. Stand. 21 (1938) 743-773; sowieM. D . Bealsu. S. Zerfoss: J.Am. Ceram. Soc. 27 (1944) 285-292; besonders bezüglich der Verschiedenheit der Effekte beim Erhitzen und Abkühlen. Technische Daten über die Umwandlungen s. bei K. Endeil u. E. Pfeiffer: Ber . d . Fachaussch. Ver. D. Eisenhütten!. Werkstoff-Aussch.-Ber. Nr.91 (1926) S. 2; R. B. Sosman: IrenAge 123 (1929) 1554-1556. von Stein wehr, H. E.: Zs. f. Krist. 99 (1938) 292-313; Naturwiss. 25 (1937) 348; findet bei dt;!" <:t:;: ßUmwandlung des Quarzes noch eine Zwischenphase von optisch zweiachsigem Charakter. Uber die Druckabhängigkeit der Umwandlung <:t:;: ß-Quarz siehe Gibson, R. E.: Journ. Phys. Chem. 32 (1928) 1197-1205, 1206-1210; es gilt die Beziehung Llt = -0,3 + 2,1 · 10-2 • p + 8,6 · 10-7 p2 ; für 1 atm Druck ist die Umwandlungstemperatur 572,3 ± 0,2°; dtfdp = o,o21 °, LlH = 3,1 calfg. Yoder, H. S.: Transact. Am. Geophys. Union 31 (1950) 827-835; berechnet LlH zu 2,3 cal/g, aus Messungen mit Drucken bis 10000 Bar. Das Zustandsdiagramm Abb. 2, nach Mosesman u . :Pi t z er , zeigt die Tripelpunkte und instabilen bzw. stabilen Schmelz- und Umwandlungskurven.
Tripelpunkt für Schmelze + Cristobalit + .:t-Quarz- (ber.) für T = 1988 ± 10° abs.; P = 1160 ± 500 kgfcm2 ; Tripelpunkt für Cristobalit + Tridymit + <:t-Quarz ist nur angenähert wiederzugeben, dagegen die negative Neigung der Grenzkurve zwischen Tridymit und Cristobalit gesichert.
B. Systeme mit Alkalien. Li 20 - Si02
Kracek, F. C.: Journ. Phys. Chem. 34 (1930) 2641-2650; Journ. Am. Chem. Soc. 61 (1939) 2157, 2863f.
Punkt lll
Abb.3
B c D E F G
Art des Gleichgewichts
i Li20 :;: Schmelze 2 Lip · Si02 :;: Li20 + Schm. 2 Lip · Si02 + Li20 · Si02 :;: Schm. Lip · Si02 :;: Schm. Li20 · 2 Si02 :;: Li20 · Si02 + Schm. LiP-2 Si02 + a-Tridymit:;::: Schm. a-Tridymit :;: a -Cristobalit (m. Schm.)
Zusamtr!en~etzung der Schmelze in
Gew.-%
Lip 100 49,1 47·7 33,22 19,9 17,8 9
I Gleichgewicb tstempl'ratur
in °C
ca. 17oo 1255 ± 1 1024 ± 1 1201 ± 1 1033 ± 0,5 1028 ± 0,5 1470 ± 10
Bemerkungen
I Flüchtigkeit inkongr. Schmelzung Eutektikum kongr. Schmelzung inkongr. Schmelzung Eutektikum Umwandlung
Li20 · 2 Si02 zeigt bei 939° (corr. 936°) eine polymorphe 1100,....---------------. Umwandlung. •c
Abb. 3. Zustandsdiagramm LI,O-Si02 •
Na20 - SI02
Löffler, J.: Dissert. Univ. Berlin 1930. - D'Ans, J., u. J- Löffler: Zs. f. anorg. Chem . 191 (1930) 3- 12. Kracek , F. C.: Journ. Phys. Chem . 34 (1930) 1583-1598; Journ. Am. Chem. Soc. 61 (1939) 2869 f., in Einzelheiten abweichend. - More y, G. W., u. N. L. Bowen: I. c. 28 (1924) 1167-1179-
Eitel Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3.
1600
1500
1'100
10{)(}
tX -Crislo!Jolil +Sc/Jmelze ,
Schmelze
(J fY700
ce-lf-irfyrnil --Schmelze
18
274 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Na10-Sl03
Punkt in
Abb.LI
0 0' B Q p R c D E F G H J K
L
M N
"C 1?00
1600
1540
ff.QO
1JOO
1!0
1100
fO/Ifl
c::. .. 900 ~
~ ~
800 ~ .. c::. .. ~
100
Art des Gleichgewichts
Na20 ~Schmelze Nap + 2Na20-Si02 ~ Schm. a-2 Na20 · Si03 ~ Schm. a ..= ß-2 Na20 · Si02 a-2Na20· Si02 ~ Na20 + Schm. a-2 N a20 · Si02 + 3 N a 20 · 2 Si02 ~ Schm. 3Na20·2 Si02 ~ Schm. 3Na20·2 Si02 + Na20· Si02 ~ Schm. 2Na20· Si02 + Na2Ü· Si02 ~ Schm. Nap.Si02 ~ Schm. Nap-Si02 + Na20-2Si02 ~ Schm. N ap · 2 Si03 ~ Schm. Na20-2Si02 + a-Quarz ~ Schm. Nap-2 Si02 + a-Tridymit ~ Schm. a-Na2Ü·2Si02 ~ ß-Na20·2 Si02 Entmischung der Mischkristalle (Na20-
reich) Entmischung der Mischkristalle
reich) a-Quarz ~ a-Tridymit (mit Schm.)
(Si02-
a-Tridymit ~ a-Cristobalit (mit Schm.)
Schmelze
ZNazO.Sillz +
Na.zO.SiOz
Zus..1.n ~ men- · setzun-! der
Schmelze in Gew.-%
Na20 100
n. best. 67,4 67,4 59.3 63,5 6o,8 54.5 56,9 50,8 37>9 34·0 26,1 25.4 34·0
ca. 35,0
30,0
24,5 11,3
(); -Jritljlmil +
Scl!melze
oc- Ruorz+Schm.
oc-NazO.ZSiOz+tZfvorz «-Na.1 0. zSiOz
I "'",,, ... , ... 1 te peratu; Bemerkungen in °C
ca.85o I ca. 8oo I
1083 I nach D'Ans u. Löffler
960 1118 ± 5 nach Kracek
ca. 1ooo } nach D'Ans u. Löffler 1122
1015 1022
1089 ± 5 846
874 ± 1 793 782 nach metastabil 678 Kracek 706
768
870 1470
Nach E. Zintl und H. Leverkus: Zs. f . anorg. Chem. 243 (1939) 1-13, bildet sich 3Na20·2 Si02 aus Schmelzen von Na20 · Si02 und NaOH erst oberhalb 402° (Tripelpunkt bei 402 ac und 240 Torr).
J/1 t : f
50 f:f
6/J 7/J 80 9/1 fd/) Gew.-%Si17z Abb. 4. Zustandsdiagramm Na20-Si01. f : z
Eitel
B. Systeme mit Alkalien. 275
Na10-Li~O • Si02 Kracek, F. C.: Journ. Am. Chem. Soc. 61 (1939) 2861-2877.
Zusammen-I
Punkte Gleichgewichts-, in Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen Abb. 5 der Schmelze
und 6 in Gew.-% in °C
Lip Na.o Übergangspunkt u Li2Si03 + Schm. ~ N~O·LiP · 2Si02 13,05 30,82 847 ± 1 binärer
(Abb. 6) m (Na2, NaLi) Si03 ;= Schm. 12,79 31,25 845 ± 1 Minimum in bin. L-5-
Kurve e Nap · 2 Si02 + Li2Si03 ;= Schm. 6,4 27.5 709 ± 3 binäres Eutektikum El NaP·2Si02 + Li2Si03 + (N~. NaLi) 6,2 29,9 697 ± 3 ternäres Eutektikum
Si03 ;= ~chm.
Ea N ap · 2 Si02 + LiaO · 2 Si02 + «-Quarz ;= 5.1 20,5 637 ± 3 ternäres Eutektikum I) Schm.
Gl Li2Si03 + Schm. ;= 5,2 Lip · 2 Si02 + Nap · 2 Si02
20,5 641 ± 3 aufsteigender Gabelpkt 1)
«-Tridym. :.=- «-Quarz (mit ternärer Schm. + Lip · 2 Si02)
9.5 11,9 867 ± 3 Umwandlungspunkt
1) Die Punkte E 2 und G1 liegen so nahe beieinander, daß sie in der Zeichnung zusammenfallen müßten; die Grenzkurve zwischen Li20 · Si02 und Li20 · 2 Si02 ist daher etwas stärker von derjenigen zwischen Lip · 2 Si02 und Si02 (Quarz) abgesetzt.
SO GIJ No.zO. 70 Na2a2Si 02 8!J 90 ZSLOz 6ew.-%
Abb. 5. Na.O-li01 -Sl0,. Temperaturangaben in °C.
Teilsystem Li2 0 · Si02-N~O · Si02 gesondert in Abb. 6 in seinem mittleren Teil gezeichnet, um die Reaktion des binären Übergangspunktes U und das Temperaturminimum anzuzeigen.
Abb. 6. Teilsystem LI1Sl08-Na,Si03 •
Eitel 18*
276 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
K 20-Si02
Kracek, F. C., N. L. Bowen u. G. W . Morey: Journ. Phys. Chem. 33 (1929) 1857-1879; revidiert l. c. 41 (1937) 1183-1193.- Goranson, R. W., u. F. C. Kracek: I. c. 36 (1932) 913-926.
Punkte
I
Zusammen- Gleichgewichts· setzung in Art des Gleichgewichts temperatur Bemerkungen Abb. 7 der Schmelze in °C in Gew.-'Y0
K 20 I A K 20 · Si02 ,_.,.., Schmelze 61,06 976 kongruente Schmelzung
B K 20 · Si02 + KP · 2 Si02 ~ Schm. 54,5 780 Eutektikum D KP · 2 Si02 ~~ Schm. 43,95 1045 kongruente Schmelzung F K 20 · 2 Si02 + KP · 4 Si02 :;= Schm. 32,4 742 Eutektikum G K 20 · 4 Si02 <=' Schm. 28,16 no kongruenter Schmelzpkt. H Kp · 4 Si02 + IX-Tridymit :;= Schm. 26,4 767 instabiles Eutektikum H' K 20 · 4 Si02 + IX-Quarz ;=0 Schm. 27,5 769 stabiles Eutektikum I IX-Quarz ~ IX-Tridymit (mit Schm.) 25,1 870 Umwandlung K IX-Tridymit;=- IX-Cristobalit (mit Schm.) 10,3 1470 Umwandlung
K 20 · 2 Si02 und KP · 4 Si02 zeigen bei 590-596° polymorphe Umwandlungen; die Abhängigkeit der Umwandlung IX:;= ß-K20 · 4 Si02 vom Druck zeigt nach Goranson und Kracek Abb. 8.
~~ = 28° für 1000 Bar; VIX- Vß = +o,oo3 an 3°/g; Umwandlungswärme 2,3 calfg.
K 20 · 4 Si02 schmilzt nach Abb. 8 oberhalb qo Bar inkongruent unter ~bscheidung von IX-Quarz und zerfällt> 1250 Bar in ein Gemenge von Quarz und K 20 · 2 Si02 ; durch Überschreitung des Gleich
gewichts kann ein metastabiler Tripelpunkt (Tr) bei 654 oc 1700 T7fKJ und 2275 Bar realisiert werden (instabile Schmelzkurve und oc Crishballl •c umwandlungskurve von K 20 · 4 Si02 punktiert).
+Sdvne/ze Bemerkenswert die Dichte von K 20 · 4 Si02 : als Kristall liJ()() 7500 2,335; als Glas 2,384 bei 25 °C.
!.>(}() !51» ~~ = -6o0 für 1ooo Bar; Schmelzwärme 35 calfg. St:llmelze K 7~700
lt,/}() 7t,()()
TJ()(J ...... 1JtKJ
~ ~ ~f.?OO '-
;;;-... ~ 12Q(}
~ Jj ~[==~~====~==~ •c Schmelze
« -puorz + Seilmetze ~
1!00 c't v; ~
!QQ(J "" lA I
$()() I I
wH B
'HJ
"' d >2
o l ...... Tr!dymt1
~ •Scluneke I I '-I e: I ~ 'I Tritf.r/l/IT I / ~r-- --,;7Jo~
780° I tJ IJH' 757o VH f',
so (jl) 70 80 $() 101)
tlew-% Si.01
Abb. 7. K,O-SiO,.
77!Kl
l()()Q
5(}()
IJ()()
5~----~~=-----~,~~----~~~~~----,4~~~~=r p
Abb. 8. Druck-Temperaturdiagramm des Systems K,SI,O,.
K 20-Li20-SI02
Sheybany, H. A. : Verres et Refractaires 2 (1948) 363-375; 3 (1949) 27-39.
Punkte
I Zusammen- Gleichgewichts· Bemer-setzung
in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur kungen Abb. 9 in Mol-~fo in °C
I Li20 Kp I EI
I LiP·2Si02 + IX-Tridymit+ LiP·K20·4Si02 13 10,5 I no metastabil
I ;=- Schm. I Ez Kp · 4 Si02 + IX-Tridymit+ Lip · Kp · 4 Si02 8
I 16,5 I 780 ! desgl.
i :;= Schm. I I E I Kp · 4 Si02 + Lip · K 20 · 4 Si02 + Lip · 2 Kp · 6 Si02 J,5 20
I
79° Gabelpunkt 3
I = Schm.
E4 Kp · 4 Si02 + K 20 · 2 Si02 + Lip · 2 Kp · 6 Si02 6,5 23 790 ;=- Schm. I
Eitel
Punkte in
Ahb. 9
Es
Ea
E7
Es Ev
G2
Punkt in
Abb 9
A B c D E
B. Systeme mit Alkalien.
Art des Gleichgewichts
Lip · Si02 + Lip · Kp · 4 Si02 + Li20 · 2 Kp · 6 Si02
""'Schm. KP·2 Si02 +LiP·2KP·6Si02 + 2Li20· 5KP·7 Si02
""'Schm. Lip · Si02 + Lip · 2 Kp · 6 Si02+ 2 Lip · 5 Kp · 7 Si02
""' Schm. KaO · Si02 + KaO · 2 Si02 + Lip · 5 K 20 · 7 Si02 ""' Schm. Kp · 2 Si02 + 2 Lip · 5 Kp · 7 Si02 + Lip · 5 K 20 · 7 Si02
""'Schm. Lip · Si02 + Schm.
""' LiP·2 Si02 + LiP·KP·4Si02
Zusammen-
Art des Gleichgewichts setzung der Schmelze
in Mol-%
Lip Kp Si02
Lip · Kp · 4 Si02 ~ Schm. 8,20 25,86 65.94 Lip · 2 K 20 · 6 Si02 :;=.:. Schm. 5,16 32.56 62,28 2LiP· 5KP·7Si02 ""' Schm. 6,28 49.52 44,20 Li20 · 5 KP · 7 Si02 :;=.:. Schm. 3.24 51,12 45,64 Lip · 3 Kp · 4 Si02 ""' Schm. 5,41 51,13 43.46
Zusammensetzung
der Schmelze in Mol-%
LiP Kp 19 18
12,5 28
16 25
3 40 8 36
15 10,5
Gleichgewichts-temperatur
in °C
870 815 900 88o? 830?
Gleichgewichtstemperatur
in °C
790
277
B emerkungen
Bemerkungen
Schmelzpunkt
Die Zusammensetzung der Kristallphasen, welche den Punkten C, D und E entsprechen, ist noch nicht gesichert.
Umwand lungen : a: ""' ß Li20 · 2K20 · 6Si02 bei 490-500° C; ß ~ yLip · 2Kp · 6Si02 bei 250°C; y ""' ä Li20 · 2 K 20 · 6 Si02 bei 40- 50° C.; a""' ß 2LiP · 5 Kp · 7 Si02 bei 390° C.
Abb. 9 . K,Si03 -Li,Si03-Si0,. L = Li,O; S = Siü,; K = K,O. Temperaturangaben in °C.
Das Diagramm ist gezeichne t als der Teil oberhalb der Konjugationslinie für 50 Mol-% Si02• LS L__ ___ .:......_ _ __ __.__'---'-L--L---''-=--,._._--'---' KS
Li.aSi.03 Mol-% K2Si03
Eitel
278 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Na10-K10-Si01
Teilsystem Nap · Si02-KP · Si01-Si01 • Kracek, F. D.: Journ. Phys. Chem. 36 (1932) 2529 bis 2542; einige Richtigstellungen bezüglich der Mischbarkeit der Disilikate mit Si01 und den Monosilikaten siehe I. c. 41 (1937) 1183-1193.
Punkte Zusammen· Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen der Schmelze Abb.IO
in Gew.·% in °C
El Na10 · Si02 + KP · Si02 + a-K20 · 2 Si02 ~· Schm.
Na20 11,7
Kp 40,1 645 Eutektikum
Ez Nap·Si02 + ß-Na20·2Si02 + a-KP· 17,2 25.4 665 2 Si02 ~- Schm.
Ea ß-Nap · 2 Si02 + ß-K20 · 2 Si02 + P- 8 23 540 Quarz = Schm.
e, K 20 · Si02 + a-Kp · 2 Si01 ~ Schm. 0 54·4 775 binäres Eutektikum e5 a-Kp · 2 Si02 + o:-K20 · 4 Si02 ;..c. Schm. 0 31,0 752 es o:-K20 · 4 Si01 + a- Quarz <=- Schm. 0 27,6 764 e? Na20·Si02 + o:-Na20·2Si02 ..__ Schm. 37.9 0 846 es o:-Na20 · 2 Si02 + o:-Quarz ~ Schm. 26,1 0 793 e9 Nap · Si02 + K20 · Si02 ..= Schm. 15 43 745 e1o o:-NazÜ · 2 Si02 + o:-K20 · 2 Si02 ~ Schm. 15,0 24,5 705
Zerfallsre;{ktion A Mischkrist. = o:-K20 · 2 Si02 + Schm. 0 52.5 814 B Mischkrist. ~ o:-KzÜ · 2 Si02 + Schm. 0 40.4 993 c Mischkr. + Schm. ~ 27,0 11,5 740
NazÜ · Si02 + o:-NaP·2 Si02 D Mischkr. + Schm. = 23,5 4,0 765
o:-Quarz + o:-Na20 · 2 Si02 0 o:-KzÜ · 4 Si02 + Schm. ~ 4·5 25,7 640 aufsteigender Gabelpunkt
P-KzÜ · 2 Si02 + o:- Quarz T Na.O · Si02 + o:-Kp · 2 Si02 ~ Schm. 17,6 28,7 68o binäres Eutektikum
Punkte F, G. H, J sowie K, L, M, N entsprechen den Umwandlungen o: ~ P Na20 · 2 Si02 bzw. Kp · zSi01 .
Rb20-Si01
) Kracek, F. C.: Journ. Am. Chem. Soc. 52 (1930) 1436--1442 ; Yearbook Carneg. Institution Washingt. 32 (1933) 63. Die Ausscheidungskurven von a-Cristobalit in beiden Systemen verlaufen geradlinig. Ein Tetrasilikat Rbp · 4 Si01 ist wahrscheinlich.
Gew.-%
Eitel
Abb. 10. Teil des Systems Na,O-K,O-SiO,. Temperaturangaben in °C.
C. Systeme mit Erdalkalien. 279
C. Systeme mit Erdalkalien. Be0-Si02
Machatschki, F. M.: Zs. f.phys. Chem. 133 (1928) 253-262.-Morgan, R. A., u. F . A. Hummel: Journ. Am. Ceram. Soc. 32 (1949) 250-255.
Eine Verbindung BeO· Si02 ist nicht beständig. Das Orthosilikat (als Mineral Phenakit), 2BeO· Si02,
schmilzt> 1560 oc inkongruent, unter Abscheidung von BeO (s. Abb. 11).
Mg0-Si02,
Andersen, 0., u. N. L. Bowen: Zs. f. anorg. Chem. 87 (1914) 283-299; Amer. Journ. Sei. (4) 37 (1914) 487-500; Ergänzungen bei Greig, F. W.: 1. c. (5) 13 (1927) 1-44, 133-154· Die Polymorphie des Metasilikates, MgO· Si02 , ist Gegenstand einer Spezialliteratur, zusammengeiaßt bei Foster, W. R.: Journ. Am. Ceram. Soc. 34 (1951) 255-259; Atlas, L.: Journ. Geol. 60 (1952) 125-139.
I Zusammen-
I Punkte Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen
Abb. l! der Schmelze in °C in Gew.-% I
I
MgO A MgO ;;: Schmelze 100 28oo ± so B MgO + 2 MgO · Si02 ;;: Schm. ca. 62 185o ± 20 Eutektikum c 2 MgO · Si02 :;= Schm.
I 57.3 1890 ± 20
I ~.ongr. Schmelzphase
D I 2 MgO · Si02 + Schm. ;;: MgO · Si02 ca. 38 1557 ± 2 Ubergangspunkt E MgO · Si02 + a:-Cristobalit ;;: Schm. ca . 35 1543 ± 2 Eutektikum ll I I F a:-Cristobalit + MgO-reiche Schm. ca. 30 16g8 I Zerfall in zwei Schmelzen G a:-Cristobalit + MgO-arme Schm. ca. o,8
ZSIJ(J '-...
•c ..............
',, .....
' ' ', &0 +Scl!melze ' ' ' ' ' ' \
\ \1'113°
!'l(XJ 1~0 0 \ \
~-------------------~ TSCO' ßeO+Si02 r---------- --------
ISOQ 2 BeO.SiDa + &0 2 BeO.Si~ + Si02
ZllJ(JO
\/ •c \ c 19(}(} P6n'A:!~ + S'dlmelre
&nm!>lre 8
!s 1&70
~ ~ I \ ;::1 217oS:srg1e'!Ten ~ 17()()
(l A>n.:fi/Xr + l"ors!erif
lirsltr!T
15(}(} +JJ:IIme/ze Cris/lJ6olii+Sc1Jmt>lze
BeO 0
/?iengcil 21) t,Q (j() «1
6'ell'-% SiO:
Si02 1(}(}
l'i,IO WJ Mg1Si~ a>"'MgSlO, 80 Sillz Gw.- %
Abb.11. Be0-SI01• Abb. 12. Mg0-Si01•
Li20-Mg0-Si02
Teilsystem Li20·Si02-MgO·Si02 nur orientierend untersucht von R. C. Wallace: Zs. f. anorg. Chem. 63 (1909) 24- 27.
Mischkrisbllbildung von o-so und 74-100% MgO · Si02 ; Eutektikum bei ca. 88o oc mit 55 % MgO · Si02 • Anme rkung : Die im Original angegebene Schmelztemperatur von MgO · Si02 1449 oc steht im Widerspruch mit deiJl dort gegebenen Zustandsdiagramm (1549 °C eingetragen).
Na20-Mg0-SI0.1
Die optischen Eigenschaften t ernärer Verbindungen siehe bei Dietzel, A.: Glastechn. Ber. 19 (1941) 46; Na20· 2 Mg0·6Si02 wurde als Entglasungsprodukt t echnischer Gläser von H . R. Swift beschrieben: J ourn. Am. Ceram. Soc. 30 (1947) 170- 174. 0. K. Botwinkin, T. A. Popo w a u. N. S. Manuilowa: Trudy 2-go Konferentsii op Experim. Mineral. Akad. Nauk, U. S. S. R. (1937) 87-101, geben an:
Na20·Mg0· Si02, regulär, n = 1,523; Na20·2Mg0·2 Si02, monoklin, a: = 1,641 ; y = 1,654; NaP·2Mg0 ·6Si02, monoklin, a: = 1,540 ; y = 1,546.
Eitel
280 22273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
K 2 0-MgO-Si 0 2
Vollständige Untersuchung: Roedder, E. W.: Am. Journ. Sei. 249 (1951) 81-130, 224-248.
Punkte in Art des Gleichgewichts
Abb. 13
W Kp · MgO · 5 Si02 ~ Schm. ]' K20 · MgO · 3 Si02 ~ Schm. 0' K 20 · MgO · Si02 ~ Schm.
Q T
V
y A'
D'
E' I' L' N' P' G"
N
0
p
R
u X
z B'
C'
F'
G'
K'
M'
a-Tridym. + K 20 · MgO · 5 Si02 ~ Schm. Klinoenstatit + Schm. ~
Kp · 5 MgO · 12 Si02
KP·Mg0·5 Si02 + KP· 5Mg0·12Si02 :o= Schm.
2 MgO · Si02 + Kp · MgO · 5 Si02 ~ Schn1. K20·Mg0· 5 Si02 + KP·Mg0·3Si02 ~
Schm. KP·MgO· 5 Si02 + KP·4 Si02 ~
Schm. Kp · MgO · 3 Si02 + Kp · 2 Si02 ~ Schm. K 20 · MgO · 3 Si02 + 2 MgO · Si02 ~ Schm. Kp · MgO · Si02 + K 20 · 2 Si02 ~ Schm. K20 · MgO · Si02 + K 20 · Si02 ~ Schm. Kp · MgO · Si02 + MgO ~ Schm. K20·Mg0· Si02 + KP·Mg0·3 Si02 ~
Schm.
a:-Cristobal. ~ a-Tridym. (mit Klinoenstat. + Schm.)
Klinoenst. + Schm. ~ a-Tridym. + KP· 5Mg0·12 si02
a:-Tridym. + Kp · 5MgO ·12 Si02+ KP · MgO · 5 Si02 ~ Schm.
a-Tridym. + Kp · MgO · 5 Si02 + Kp · 4 Si02 ~ Schm.
Klinoenst. + Schm. ~ 2MgO·Si02 + KP· 5Mg0·12 Si02
2MgO·Si02+ KP·sMg0·12Si02+ Kp · MgO · 5 Si02 ~ Schm.
2MgO· Si02 + Kp·MgO · 5 Si02 + Kp · MgO · 3 Si02 ~ Schm.
Kp · MgO · 3 Si02 + Schm. ~ KP·MgO· 5Si02 + KP·2Si02
KP·Mg0·5Si02+ KP·2Si02+ KP· 4 Si02 ~ Schm.
Kp · MgO · 3 Si02 + Kp · MgO · Si02 + Kp · 2 Si02 ~ Schm.
Kp · MgO · 3 Si02 + Kp · MgO · Si02 + 2 MgO · Si02 ~ Schm.
KP·MgO·Si02 + 2MgO·Si02 ~ MgO+ Schm.
KP·MgO·Si02 + KP·Si02+ K20· 2 Si02 ~ Schm.
Zusammen~ setzung
der Schmelze in Gew.-%
Kp I MgO 21,66 9,27 29,98 12,81 48,41 20,72
20,0
20,5 24,8
38,3 29,5 44,8 6o,1
? 33,0
11,6
20,2
23,9
31,6
30,0
33,0
36,o
6,7 10,5
10,7
11,8 10,7
5,2 13,5
4,2 1,7 ?
14,0
12,3
8,8
7,2
2,0
11,5
11,8
12,0
6,0
22,0
0,5
Gleichgewichts· te~~·.;tur Bemerkungen
1089 ± 1 } 1134 ± 1 Schmelzpunkt
1650
987 ± 5 1174 ± 2
1063 ± 3
1053 ± 2 1030 ± 5
730 ± 5
933 ± 5 1131 ± 1 ca.910 ca. 950 > 1650
1110 ± 20
ca. 1470
1165 ± 2
963 ± 3
715 ± 10
1155 ± 2
1042 ± 7
1013 ± 3
795 ± 15
685 ± 20
905 ± 5
1105 ± 10
1350 ± so
~720
binäres Eutektikum binärer Übergangspunkt
binäres Eutektikum
wahrscheinlich Eutekt.
Umwandlung
Übergangspunkt
Eutektikum
Metastab. Eutektikum
Übergangspunkt
l . >Eutektikum
J .. Ubergangspunkt
I Eutektikum
Übergangspunkt
Eutektikum
Anmerkung: Die "binären Eutektika" sind relative Temperaturmaxima auf Grenzkurven im ternären System.
Die ternäre Verbindung K 20·Mg0·5Si02 ist in ihrer a:-Modifikation dem Leucit, K 20·AlP3 ·4Si02, sehr ähnlich, die ß-Form ist polysynthetisch verzwillingt, schwach doppelbrechend. Auch K 20 · MgO · 3 Si02 ist dimorph, in der a:-Modifikation dem Kalsilit, K 20 ·Al20 3 • 2 Si02 sehr ähnlich. Die Natur der Verbindung K 20 · MgO · Si02 ist noch nicht völlig sichergestellt, doch sehr ähnlich den Strukturen von Cristobalit, K20 · Alp3, KP · Fe20 3 , a:-Carnegieit (Na20 · Al20 3 • 2 Si02) und KP · ZnO · Si02, alle mit regulärer Symmetrie. Kp · 5MgO ·12 Si02 (PunktS in Abb. 13) ist in seinen optischen Eigenschaften dem Quarz sehr ähnlich.
Eitel
C. Systeme mit Erdalkalien. 281
50 'lU 6'ew.-%
Abb. 13. K,O-MgO-SiO,. Temperaturangaben in °C.
Ca0-Si02
Rankin, G. A., u. F. E. Wright: Amer. Journ. Sei. (4) 39 (1915) 1-39; Zs. für anorg. Chem. 92 (1915) 217-222. Ergänzungen bei Ferguson, F. B., u. H. E. Merwin: Amer. Journ. Sei. (4) 48 (1919) 81, 165; Greig, F. W.: l. c. (5) 13 (1927) 1-44, 133-154; Bowen, N. L.: l. c. 25 (1933) 207ff.
Punkte Zusammen- I Gleichgewichts· in Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen
Abb. 14 der Schmelze in °C in Gew.-%
CaO A } a-Cristobalit + 2 Schmelzen
0,6 } 1698 } nach Greig A' ca. 28 B' a-Tridymit ~ tX-Cristobalit ca. 32 1470
} nach Fenner (1912) c a-Quarz ~ a-Tridymit 870 D a-Quarz ~ ß-Quarz 575 E tX-Tridymit + tX-CaO · Si02 ~ Schm. 37 1436 Eutektikum F tX-CaO · Si02 ~ Schm. 48,2 1540 nach Day c. s. G a-CaO · Si02 ~ ß-CaO · Si02 48,2 1150 nach Bowen c. s. 1933 H a-CaO · Si02 + 3 CaO · 2 Si02 ~ Schm. 54 1455 Eutektikum H' 3 CaO · 2 Si02 ~ a-2 CaO · Si02 + Schm. 58,2 1475 inkongr. Schmelzung J a-2 CaO · Si02 ~ Schm. 65 2130 kongruente Schmelzung K a-2 CaO · Si02 ~ ß-2 CaO · Si02 65 1420 Umwandlung L ß-z CaO · Si02 ~ y-2 CaO · Si02 65 675 Umwandluug M a-2 CaO · Si02 + CaO ~ Schm. 67.5 2065 Eutektikum N } a-2 CaO · Si02 + CaO ~ 3 CaO · Si02
73.6 ca. 1900 } Bildung u. Zerfall N' 73,6 1250 nach Carlson 1931 1 )
- - - ---
1) Carlson: U.S. Bur. Stand. Journ. Res. 7 (1931) 893-902; Eitel, W . : Zs. f. angew. Miner. 1 (1938) 271ff. - Die polymorphen Umwandlungen von Ca2Si04 wurden kristallchemisch gedeutet und diskutiert von Bredig, M. A.: Journ. Am. Ceram. Soc. 33 (1950) 188-192; s. a. Trömel, G.: Die Naturwiss. 36 (1948) 88; Ber. Deutsch. Keram. Ges. 29 (1952) 3 f.
Eitel
282
LI2 0-CaO- SIOz
22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
cc-lHtüß- CoO.Si02
o::- pllorz+jJ-CoO.Si02
Abb. 14. CaO-SIO,.
CoO tlew.-%
Haacke, A.: Diss. Univ. Freiburg i. B. 1919. - Schwarz, R., u. A. Haacke: Zs. f . anorg. Chem. 115 (1 921) 94-99. - Wallace, R. C.: 1. c. 63 (1 909) 2o---24.
Teilsystem Li20·Si02-CaO·Si02 nur orientierend untersucht von Wallace; Mischkristalle von o-28 und 82-100% Ca0·Si02 ; Eutektikum bei ca. 980 °C und 50 Gew.-% CaO ·Si02•
oc ~ \~ ;
1\ I
1\ I I
I
1fiiiT -- '~ ~ ~/ I
Tl()()
LtzO CaO.SiOz I m• I I
9()()•
ZL.i~S\Oz KJ ZO JfJ WJ so (/(} 70 8tJ /'lo/.fl}; 2 CaO.Si02
Teilsystem 2Li20 · Si02-2CaO· Si02 nachSchwarz u . Haa cke; Mischkristalle von o---2oMol.-% 2CaO · Si02 ;
Eutektikum bei 1092 °C und 30 Mol.-% 2 CaO · Si02 ;
Maxima bei 40 und 6o, Minimum bei so% (Abb. 15) . Die Mischkristalle 50 : 50 Mol.-% gehen bei ca. 932 °C in die Verbindung LiP·CaO·Si02 über .
Abb. 15. Teil des Systems 2li,O • Si0,- 2Ca0 ·SiO,.
Eitel
c. Systeme mit Erdalkalien. 283
Na20-Ca0-SI01
Morey, G. W., u. N. L. Bowen: J ourn. Soc. Glass Techno!. 9 (1925) 226--264; revidiert bei Morey: Journ. Amer. Cram. Soc. 13 (1930) 687-713; Glass Ind. 12 (1931) 6g-8o.
Punkte
I Zusammen· I Gleichgewich ts-1
in Art des Gleichgewichts setzung , temperatur Bemerkungen Abb. 16
der Schmelze I in oc I in Gew.-% I
N~O CaO A NaP·Si02 + 2NaP·Ca0·3Si02 ~
Schmelze 49 3 1060 binäres Eutektikum
B Nap · 2 CaO · 3 Si02 + Schm. ~ 34·4 11,5 1141 inkongruenter Zerfall 2NaP·CaO· 3 Si02
NaP·2Ca0·3Si02 ~ Schm. 17,5 31,61 1284 kongruenter Schmelzpkt. c N~0 · 2Ca0·3Si02 + Ca0·Si02 ~ 33,0 1280 binäres Eutektikum
Schm. M Na20 · 2 CaO · 3 Si02 + Nap · 2 Si02
~ Schm. 3,0 862 binäres Eutektikum
ß-CaO · Si02 + Schm. ~ 18 15 1o6o inkongruenter Zerfall Na20 · 3 CaO · 6 Si02 (alles verflüssigt bei
1325 oq K Nap · Si02 + Nap · 2 Si02 +
2NaP·Ca0·3Si02 + Schm. 37.5 1,8 821 Eutektikum
L NaP·2 Si02 + 2NaP·Ca0·3 Si02 ~ 36,6 2,0 827 aufsteigende Gabelung
N Schm. + Nap · 2 CaO · 3 Si02
Nap · 2 CaO · 3 Si02 + Schm. ~ 25,0 5,0 760 aufsteigende Gabelung
0 Nap · 2 Si02 + Na20 · 3 CaO · 6 Si02
NaP·2 Si02 + a-Quarz+Na20·3CaO· 6 Si02 ~ Schm.
21,9 5,0 725 Eutektikum
R ß-CaO · Si02 + Schm. ~ N ap · 2 CaO · 18,8 15,1 1060 aufsteigende Gabelung 3Si02 + NaP·3Ca0 · 6Si06
Q ß-CaO · Si02 + Schm. ~ <X-Tridymit + 13,6 112,7 1030 aufsteigende Gabelung Na20 · 3 CaO · 6 Si02
Für die Verbindung Na20·3Ca0·6Si02 ist die Bezeichnung "Devitrit" üblich geworden. Teilsystem Na20·Si02-Ca0·Si02 in Abb. 17.
Abb. 16. Teil des Systems Na20-Ca0-Si02• Temperaturangaben in °C.
Eitel
284 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
UOOr---------------------------~
oc
Abb. 17. Na,O • SiO,-CaO• SIO,.
K2 0-Ca0-Si02
More y, G. W., F. C. Kracek u. N. L. Bowen: Journ. Soc. Glass. Techno!. 14 (1930) 149-187; 15 (1931) 57f.
Punkte in
Abb. t8/1 9
A B
c D F:
F
G
H
I
K L Jlf
"V
0
p
Q R
5
T
Art des Gleichgewichts
ß-CaO · Si02 + Schm. ~ KP·2Ca0·9Si02
4 Kp · CaO · 10 Si02 ~ Schm. 2 Kp · CaO · 6 Si02 ~ Schm. ß-CaO · Si02+ Schm. ~ K 20 · 3 CaO · 6 Si02
Kp · CaO · Si02 + Schm. ~ 2 KP · CaO · 3 Si02
K 20·CaO · Si02 ~ Schm.
cx ~ ß-CaO · Si02
ß-CaO · Si02 + Schm. ~ Si02 + KP·2CaO · 6Si02
KP·2Ca0·6SiO~ + Si02 ~ Kp · 2 CaO · 9 Si02
cx-Quarz ~ cx-Tridymit KP·4 Si02 + K 20·2Ca0·9Si02 ;:
Schm. Kp · 4 Si02 + Kp · 2 CaO · 9 Si02 +
K 20 · 2 Si02 ;: Schm. KP·2Si02 + KP·2Ca0·9Si02 ~
Schm. + 4 Kp · CaO ·10 Si02 KP·2Ca02 ·9Si02 + 4K20·Ca0·1o Si02
;: Schm. + 2 Kp · CaO · 6 Si02
Kp · 2 CaO · 9 Si02 + 2 Kp · CaO · 6 Si02
;: Schm. + Kp · 3 CaO · 6 Si02
} cx ;: ß-KP· 3Ca0 · 6Si02
ß-CaO · Si02 + 2 Kp · CaO · 6 Si02 ;:
Schm. + Kp · 3 CaO · 6 Si02
2KP·Ca0· 6 Si02 + 4KP·Ca0·1oSi02 + 2 Kp · CaO · 3 Si02 ;: Schm. 2 Kp · CaO: 6 Si02 + 2 Kp · CaO · 3 SiO~ +
ß-CaO · St02 ;: Schm. 2 Kp · CaO · 3 Si02 + ß-CaO · Si02 ;:
Schm. + Kp · CaO · Si02 cx ;: ß-CaO · Si02
Kp · CaO · Si02 + ß-CaO · Si02 ;:
Schm. + 2 CaO · Si02
2 KP·Ca0·3Si02 + 4KP·Ca0·1oSi02 + Kp · 2 Si02 ;: Schm. 2 K P ·CaO · 3 Si02 + KP·Si02 +
KP · 2 Si0 2 ;: Schm.
I Zusammen·
setzung der Schmelze in Gew.-%
I
IKP CaO 12,61 15,01
36,46 5.43 31,15 9,27 15,12 27,01 44·36 13,20
44·78 26,66
9,8 14,1 13,3 10,8
13,8 10,5
20,1 5.2 25,1 1,9
30,8 0,9
31,6 2,3
28,8 5.3
26,6 7.8
25,1 9.5 29,9 13,6 32,0 11,3
37,2 10,2
34·2 13,0
34.1 13.7
21,7 32,0 22,5 31,0
40,5 7.7
54·7 0,2
Eitel
G'''''~w<'<•l temperatur in °C
1050
946 959
1115 1005
1630
1200 1080
1050
870 720
720
740
825
910
} 1020
930
890
8oo
830
1200 1180
Bemerkungen
inkongr. Schmelzpunkt
kongr. Schmelzpunkt kongr. Schmelzpunkt inkongr. Schmelzpunkt inkongr. Schmelzpunkt
inkongr. Schmelzpunkt
Umwdlg. in tern. Schm. aufsteigende Gabelung
Bildung u. Zerfall
Umwdlg. in tern. Schm.
I j Eutektikum
J
/ • •f't,;g. Gabdung
Umwdlg. in tern. Schm.
aufsteigende Gabelung
l Eut,ktikum
aufsteigende Gabelung
Umwdlg. in tern. aufsteig. Gabelung
Schm.
895 1! Eutektikum n o !J
' ..... , @,,,,,
C. Systeme mit Erdalkalien.
(2Co. Si~]
......... _____ _
I I I I I I
I I
[<>'-Co.Si~ I I I
I M·J:6 I I I I I
Abb. 18. Teil des Systems K,O-CaO-SlO, .
Eitel
285
286 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Ca.O
1713 Si.Oz
TtfS8. 7tJ95
2Scnm.
MgO
Mg0-Ca0-Si02
Vollständige Untersuchung: Ferguson, F. B., u. H. E. Merwin: Amer. Journ. of Sei. (4) 48 (1919) 81-123; speziell über die Mischkristallbildung und ihre Umwandlungen I. c. S. 165-189. - Spätere Änderungen: Nichtexistenz der ursprünglich angenommenen Verbindung 5 CaO · 2 MgO · 6 Si02, zusätzliche Beobachtung des Merwinits, 3CaO-Mg0·2 Si02,
als primäre Kristallphase. Siehe Schairer, J. F., u. N. L. Bowen: Amer. Journ. Sei. 240 (1942) 725-742; Osborn, E. F.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 26 (1943) 322-332; Schairer, J. F., u. E. F. Osborn: I. c. 33 (1950) 16of.
Das vollständige Zustandsdiagramm in der revidierten Form s. Abb. 20. Zur größeren Deutlichkeit sind einzelne Ge-
biete in den folg. Abb. (21-28) gesondert dargestellt und mit den Gleichgewichtsdaten in Beziehung gebracht.
Abb. 20. MgO-CaO-SiO,. C=Caü; M=MgO; S=Si02 ;
Ak=Akermanit; Di=Diopsid; Mw=Merwinit; Mtc= Monti·
Co.O L...--------~=------------------' MgO cellit; Temperaturangaben 2750 Cew.-% 2800 in °C.
In Abb. 21 ist das Zustandsdiagramm des Teilsystems Si02 -.zMgO · Si02 -Ca0-Mg0· 2Si02 (Diopsid) alsternäres Teildiagrammdargestellt; nach B o wen, N. L. :Am er. ] ourn. Sei. (4) 38 ( 1914) 207-264; Zs. f. anorg. Chem. 90 (1914) 1-66. Die ternären Gleichgewichte der Metasilikatphasen sind in dem Zustandsfeld der .,Pyroxene" des Schnittes MgO · Si02-Ca0 · MgO · 2 Si02 ausgedrückt. Der Schnitt Mg0-Si02-Ca0· MgO · 2 Si02 ist gemäß Abb. 22 nur in kleinem Umfang binär, kompliziert durch die Erstausscheidung des Orthosilikates, 2 MgO · Si02, aus der Schmelze der Metallsilikate mit mittlerem und höherem MgO-Gehalt. Zudem sind die Gleichgewichte der kristallirren Phasen des MgSi03-Typus nach L. Atlas: Journ. Geol. 60 (1952) 140-147, besonders durch den Umwandlungsvorgang des Klino- und Pro-toenstatits und ihrer Mischkristalle mit Diopsid kompliziert. Eine mit fallender Temperatur zunehmende Mischungslücke wird zudem unterbrochen durch die Um-
Abb. 21.
2 FlüssigketTen
Mg.SiO,-CaMg(Si03),- SiO,. 189~~81:-:-.0.::---L---~--LJ+l~.l-;,-~-L..I--l---:!::;---..__--;:~---"'---'-~, Temperaturangaben in °C. ?92 L '1-
flew.-"/o
Eitel
C. Systeme mit Erdalkalien. 287
~ 7SlJ() 1----t---+----:r<+. J 17ii$$1pktrT
~ ~ 1----+----T
1380 C411gSi~06 i!O "" 6'0 8:J
!iQ 6'0 70 80 !lr7
Ca5~ !iQ "" JQ 20 1Q
Gew.·"lo
Der Schnitt CaO.Si02 -CaO·MgO · 2 Si02 (Abb. 23) ist nach J . F. Schairer u. N. L. Bowen: Amer. Journ. Sei. 240 (1942) 730-737. vor allem durch die kongruente SchmelzungdesDiopsids bei 1391 oc gekennzeichnet und eine starke Dissoziationstendenz in der Schmelze. Durch die geringe Mischbarkeit des Diopsids mit a-CaO · Si02 und die weit größere mit ß-CaO· Si02 wird der Umwandlungspunkt von a ~ ß CaO· Si02 auf maximal 1368° erhöht.
MgSi03
f(J()(}
1000
wandlung (bei etwa 11oo0 ) in rhombischen Pyroxen, vom Enstatit-Typus und beschleunigte Entmischung mit abnehmender Temperatur.
Binär, mit einfachem Eutektikum, sind die Schnitte Si02-CaO ·MgÜ·2 Si02 (Eutekt. bei 1362°, 84% Diopsid) und 2MgO· Si02-CaO·MgO · 2 Si02 (Eutekt. bei 1387° C, 12% Forsterit).
Abb. 22. CaMgSI10 8-MgSI01•
ß ·Ca.SiOJ H.K~: t-/lliJpsia'
/Jiqpsia' + Stilm.
liJ JQ w !iQ (J() 70 80 Oe~-%
Abb. 23. CaSIO.-CaMgSI10 0•
Äkermanit, 2 CaO · MgO · 2 Si02, schmilzt kongruent bei 1454°, ist aber im festen Zustand nur oberhalb 1325° stabil. Das Teilsystem Ca0-Si02 -Akermanit erwiessich als einfach binär-eutektisch nur oberhalb 1325° C. Im Gegensatz zu den früheren Angaben (Ferguson u. Merwin) wurden keine
1 (f(JQ
~IM -- /
1500
MemTonit + .Jb'Jmeke /
a;(ASi(l_, + Ältetmam1
--------------1700
ß -CI1Si03 +Atermam1 1()(JQ
CoSiD, 10 ZO .10 lN1 !iQ 60 7() 80 !KJ Ca1MgS~O, Cew.- % MermtJnil
Eitel
Mischkristallphasen beobachtet. Das Eutektikum bei 1400 ± 2° enthält 57% Akermanit. Siehe Schairer, J. F., u . N. L. Bowen: Amer. Journ. Sei. 240 (1942) 737-741 (Abb. 24).
Abb. 24. CaSI08-Ca.MgSI10,.
288 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Abb. 25 zeigt den Si02-reicheren Teil des Zustandsdiagramms, vereinfacht, um die Mischkristallbildung des Wollastonittypus (ß-CaSi03-M. Kr.) in ihrem Ausscheidungsfelde zu zeigen. Diese Mischkristalle treten an die Stelle der vordem angegebenen Verbindung 5 CaO · 2 MgO · 6 Si02 .
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-setzung der Bemer-in Art des Gleichgewichts Schmelzphase temperatur kungen Abb. 25 in Gew.-% in °C
CaO MgO A a:-CaO · Si02 + Schm.
.= 2 CaO · MgO · 2 Si02 + ß-CaO · Si02-M.Kr. 36,8 11,8 1360 ± 3 Gabelpunkt
B a:-CaO · Si02 + Schm. 31 ,5 6,7 1336 ± 3 Gabelpunkt ~ a:-Tridymit+ ß-CaO·Si02-M.Kr.
c a:-Tridymit + CaO ·Mg0 ·2 Si02 + ß-CaO· Si02-M.Kr. 30,5 8,o 1320 ± 3 Eutektikum ~ Schm.
D 2 CaO · MgO · 2 Si02 + CaO · MgO · 2 Si02 + ß-CaO · Si02- 35,6 12,8 1350 ± 3 Eutektikum M.Kr. :..-=- Schm.
4 2CaO·Mg0·2Si02 + CaO·Mg0·2Si02 + 2MgO·Si02 29,8 20,2 1357 Eutektikum ~ Schm.
Si.Oz
3~:1 Profite eni/Qng ABv. CO
2Schm
--------------
Abb. 25. Teil des Systems CaO-MgO-SiO,. Temperaturangaben in °C.
Die älteren Angaben, d aß aus Schmelzen 15 % Si02-85% CaO·Mg0·2Si02 eine ternäre Kristallart entsprechend einem Calcium-Magnesium-Amphibol durch schnelles Abkühlen erhalten werde, treffen nicht zu. (Bowen, N. L., u. E. Posnjak: Amer. Journ. Sei. (5) 22 (1931) 2ooff.)
CaO· MgO·Si02, Monticellit, schmilzt inkongruent unter Abscheidung von MgO bei ca. 1500 °C; es besteht binäre Mischbarkeit von CaO·MgO·Si02 mit 2MgO ·Si02 bis zu 10% 2MgO ·Si02 • Diereine Verbindung CaO · MgO · Si02 konnte durch Ungleichgewichte nicht erhalten werden.
Das Orthosilikat 3CaO ·Mg0·2Si02 , M e rwinit, welches vordem nur als eine Kristallphase bei Reaktionen im festen Zustand bekannt war, ist von E. F. Osborn: J ourn. Am. Ceram. Soc. 26 (1943) 321-332, in seinem inkongruenten Schmelzverhalten sowie in seinen Phasenbeziehungen zu 2 CaO · Si02 u nd CaO·MgO · Si02 durch das Teildiagramm Abb. 26 bestimmt. Die Schnitte 2CaO·Si02- Akermanit (Abb. 27) und Merwinit-Akermanit (Abb. 28) haben daher keinen binären Charakter. Zwischen Menvinit und a:-2CaO·Si02 besteht geringe Mischbarkeit, doch vertritt M. A. Bredig : I. c. 33 (1950) 19of., auf Grund kristallchemischer Diskussion die Ansicht, daß im Schnitt 2 CaO · Si02-2 MgO · Si02 der Merwinit nur eine " singuläre Mischkristallphase" darstellt. y-2 CaO · Si02 ist nach Bred i g völlig mischbar mit Monticellit und Forsterit .
Eitel
C. Systeme mit Erdalkalien. 289
Punkte in Art des Gleichgewichts
Ahb. 26
E 3CaO·Mg0·2 Si02 + 2CaO·Mg0·2 Si02 ""'Schm.
I a-CaO · Si02 + 3 CaO · 2 Si02 + 2 CaO · MgO · 2 Si02 = Schm.
2 2 CaO · Si02 + Schm. :;=: 3Ca0·2 Si02 + 2CaO·Mg0·2 Si02
3 3 CaO · MgO · 2 Si02 + Schm. ~
6 2CaO· Si02 + 2CaO·Mg0·2 Si02
2 CaO · Si02 + MgO + Schm. ~ 3 CaO ·M~:.,O · 2 Si02
4 3 CaO · MgO · 2 Si02 + Schm. ~ 2 CaO · MgO · 2 Si02 + CaO · MgO · Si02
5 MgO + Schm. ~ 3 CaO · MgO · 2 Si02 + CaO · MgO · Si02
9 CaO · MgO · Si02 + Schm. ~ 2CaO·MgO·z Si02 + 2MgO· Si02
11 MgO + Schm. ;;= CaO · MgO · Si02 + 2MgO·Si02
1)_ Abkürzung Mw ~ Merwinit, 3CaO·MgO · 2 S102 ; Ak = Akermanit, 2 CaO · MgO · 2 Si02 •
l'I:/SiOa
Zusammen- Gleichgewichts-setzung der temperatur Bemerkungen Schmelzphase in °C in Gew.-%
Mw 1)
13
49,8 CaO 50,0
49,5
43,0
39,0
37,3
33,3
32,1
oc 2700
2f)(}(}
79(}(}
!.. ~ 7800 ~ !:>.. ~7700
10(}(}
1500
1WJO
Ak 1 )
binäres Eutektikum 87 1450 ± 2
5,6 1376 ± 2 ternäres Eutektikum MgO
5,7 1379 ± 2 aufsteigender Gabelpkt.
6,8 1400 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
18,2 1575 ± 5 absteigender Gabelpkt.
18,3 1436 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
22,3 1498 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
22,3 1436 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
26,4 1502 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
2 CaO.Si02 + Äk
20 50 80 Äk Ct>w-%
Abb. 27. Ca,SIO.-Akermanit. Ak = Akermanit; Mw = Merwinit.
Abb. 26. Teil des Systems CaO-MgO-SiO,. C = Caü; S = Siü,; Ak = Akerrnanit; Mw = Merwinit; Mtc = Monticellit. Temperaturangaben in °C.
JOL---------------------------------------------~
Eitel Landolt-Börnstein, 6. Auß., Bd. II/3. l!J
290 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Sr0-Si02
Abb. 28. Merwinit-Akermanit. C,S = 2Ca0·Si01 ;
S = Schmelze. Temperaturangaben in °C.
Eskola, P.: Amer. Journ. Sei. (5) 4 (1922) 331-375.- Greig, F. W.: 1. c. (5) 13 (1927) 1-44.
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-setzung
in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Abb. 29 in Gew.-% in °C
I a:-Cristobalit + Si02-reiche Schm. SrO
I} B 2,4 16g8 c I a:-Cristobalit + SrO-reiche Schm. ca. 30 D (t-Cristobalit ~ a:-Tridymit ca. 44 1470 E a:-Tridymit+ SrO · Si02 ~ Schm. 46,5 1358 ± 4 F SrO · Si02 ~ Schm. 63,2 1580 ± 4 G SrO · Si02 + 2 SrO · Si02 ~ Schm. 65,5 1545 H 1 2 SrO · Si02 ~ Schm. 77.5 I > 1755
Li20-Sr0-Si02 Nur orientierende Untersuchung des Teilsystems Li20 · Si02-Sr0 · Si02 von R. C. Wallace: Zs.
f. anorg. Chem. 63 (1909) 27- 32. Eutektikum bei ca. 998 °C und 6o Gew.-% SrO·Si02 ; Mischkristalle von o-22 und 92- 100%-
Na20 - Sr0- Si02 Nur orientierende U ntersuchung von R. C. Wallace: Zs. f. anorg. Chem. 63 (1909) 8-13, des Teil
systems Na20·Si02- SrO·Si02 . Lückenlose Mischkristallreihe mit Minimum bei 20% Sr02 und 875 °C.
Ca0-Sr0-Si02 Teilsystem a:-CaO·Si02-SrO·Si02 • Eskola, P.: Amer. Journ. Sei. (5) 4 (1922) 353f. Zustandsdiagramm Abb. 30; lückenlose Mischkristallreihe mit Minimum bei 1474 ± 3 °C und 56%
Sr0-Si02 •
•c 17(J(J
SrO• ZSrO.S\0~
a -lriO'ymtl .. .soweae
1~~~0~--~~-L~~~~~$--~-~~~-~S\0~-l
zSrO.StOz SrO.Si02 u~w.-%
Abb. 29. SrO-SiO,.
1580 •c
ls 15~0 ~
~wo ~
CaO.SiOa
Eitel
Hisc/1/frls/a//e
20 (JQ
liew.- %
Abb. 30. CaO • SiO,-SrO • SIO,.
C. Systeme mit Erdalkalien. 291
Ba0-Si02
. Eskola, P.: Amer. Journ. Sei. (5) 4 (1922) 331-375.- Greig, F. W.: 1. c. (5) 13 (1927) 1-44. Über die Natur der Phase 2BaO · 3 Si02 siehe Thomas, R. H.: Journ. Am. Ceram. Soc. 33 (1950) 41 f.
•c 17()(}
T(f(J()
Punkte,, m Art des Gleichgewichts
Abb. 31 i
A I a-Cristobalit .= a-Tridymit B a-Tridymit+ BaO · 2 Si02 .= Schm. C BaO · 2 Si02 ~ Schm. I) 2 BaO · 3 Si02 :;= Schm. E 2 BaO · 3 Si02 + ßaO · Si02 .= Schm. F BaO · Si02 = Schm. G BaO · Si02 + 2 BaO · Si02 :;= Schm. H 1 2 BaO · Si02 :;= Schm.
a -Crts!o!Ja!tl + Sl:llmeäe
a -Tritlfmit +&O.zSlO,
7.10°&0 I zo I z&o. 80
6'ew.-o/o Sitlz
SUlz Abb. 31. BaO-SiO,.
Li20-Ba0-Si02
Zusammen~
setzung der Schmelze
in Gew.-%
0 CoO.SiOz
BaO ca.43 47 56 62,9 65 71,8 74.5 83,6
Gleichgewichtstemperatur
in °C
1470 1374
1420 ± 4 1450 ± 2
1437 1604 ± 0,5
1551 > 1750
Schmelze
Abb. 32. CaO • SiO,-BaO • SiO,.
Nur orientierende Untersuchung des Teilsystems Li20 · Si02- Ba0· Si02 von Wallace, R. C.: Zs. f. anorg. Chem. 63 (1909) 27- 72. Eutektikum bei ca. 88o oc und 77 Gew.-% BaO · Si02 ; Mischkristalle von o-36 und 94-100 %·
Na20-Ba0-Si02
Nur orientierende Untersuchung des Teilsyst e ms Na20·Si02-BaO·Si02, von Wallace, R. C. : Zs. f. anorg. Chem. 63 (1909) 8-13. Lückenlose Mischkristallreihe mit Minimum bei 40 % BaO· Si02 und 900 °C. Das Teilsystem Na20·zSi02-Ba0·2Si02 zeigt nach Greene , K. T., u . W. R . Morgan: Journ. Am. Ceram. Soc. 24 (1941) 111-116, k eine Mischkristallbildung und ein Eutektikum bei 797 oc mit 32 Gew.-% BaO· z Si02 •
Ca0- Ba0- Si02
Teilsystem CaO·Si02-BaO·Si02 • Eskola, P.: Amer. Journ. Sei. (5) 4 (1922) 355- 363. Zustandsdiagramm Abb. 32. Gleichgewichte in Punkt U:
a-CaO · Si02 + Schm. <= 2 CaO · BaO · 3 Si02 ; Schmelze mit 52 Gew.-% BaO · Si02 bei 1320 ± 4 oc in P unktE :
z CaO·Ba0·3 Si02 + BaO·Si02 <= Schm. ; Schmelze mit 72 Gew.-% BaO·Si02 bei 1267 °C. Keine merkliche Mischkristallbildung.
Eitel
19*
292 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
SI02-Mn0 D. Systeme mit Schwermetalloxyden MeO.
Doerinckel, F.: Metallurgie 8 (1911) 201.- Jaeger, F. M., u. H. S. van Klooster: Versl. Kon. Akad. v . Wetensch. Amsterdam 24 (1915) 921.- Glaser, 0.: Zentr.-Bl. f. Miner. 1926, A 81--96.Greig, F. W.: Amer. Journ. Sei. (5) 13 (1927) 137.- Ca in, F. R.: Metall. Chem. Eng. 23 (1920) 879.
Pu!'kte I 1U
Abb. 33
A
B B' c D E F G H I
Art des Gleichgewichts
MnO ~ Schm.
2 MnO · Si02 ~ Schm. MnO + Schm. ~ 2 MnO · Si02
2 MnO · Si02 + Schm. ~ 3 MnO · 2 Si02 3 MnO · 2 Si02 + MnO · Si02 ~ Schm. MnO · Si02 ~ Schm. MnO· Si02 +(X-Tridymit~ Schm. a-Tridymit ~ a-Cristobalit MnO-reiche Schm. + a-Cristobalit Si02-reiche Schm. + a-Cristobalit
I' Zusammen· setzung
der Schmelze Mol.-% Gew.-%
MnO 100 100
Gleichgewichtstemperatur
in °C
170o--1800
66,7 70,25 1313 67.4 70,94 1323 ca.6o 64 ca. 1200 ca. 55 59 1193 50,0 54,15 1273 ± 1 ca. 35 38,9 1170 ca. 20 22,8 1470 > 1o > 12} ca.1700 < 5 < 5.9
Bemerkungen
nach Oberhofferund Keil 1921
kongr. nach Glaser inkongr. n. Doerinckel inkongr. nach Glaser Eutektikum (Glaser) kongr. Schm. n. Glaser Eutektikum n. Glaser Umwandlung in Schm. Entmischung der Schm.
n . Greig, nur annähernd quantitativ
Glaser gibt für MnO · Si02 bei 1210 °C, F. M. J aeger bei 1208° und 1120 °C thermische Effekte an, die vielleicht Umwandlungen entsprechen.
Mg0-Mn0-SI02
Teilsystem 2MgO·Si02-zMnO·Si02 sehr unvollständig bei Kallenberg, St.: Zs. f. anorg. Chem. 88 (1914) 359-361; von o---50% 2MgO · Si02 Mischkristallbildung angegeben.
Teilsystem MgO·Si02-Mr:O·Si02 nur orientierend bei Lebedew, P.: I. c. 70 (1911) 309; isodimorphe Mischkristalle mit Übergangspunkt bei ca. 1330 °C angegeben; die inkongruente Schmelzung von MgO · Si02 nicht berücksichtigt.
Ca0-Mn0-Si02
Teilsystem 2CaO·Si02-2MnO·Si02 orientierend bei Kallenberg, St.: Zs. f. anorg. Chem. 88 (1 914) 355-363; bestätigt von Tokody, L.: I. c. 169 (1 928) 51-56; isodimorphe Mischkristallreihe; Mischkristall mit 50% 2 CaO · Si02 entspricht dem Mineral Glaukochroit.
Teilsystem CaO·~i02-MnO·Si02• Voos, E.: Diss. Techn. Hochsch. B erlin 1935; Veröff. K.W. Inst. f. Silikatf. 7 (1935) 65-81.
Zustandsdiagramm Abb. 34; die Temperatur der Umwandlung (X ~ P-CaO · Si02 wird durch die Mischkristallbildungmit MnO· Si02 von 1150 auf 1374 ± 4 °C erhöht; die ß-Mischkristalle heißen als Mineralien Bustamit. Aus ihnen geht < 830 °C die Verbindung CaO·Mn0·2 Si02, als Mineral J ohannsenit, hervor [nach Bowen, N. L., J. F. Schairer u . E. Posnjak: Amer. Journ. Sei. (5) 26 (1 933) 274!.].
Sth mel z e
MnO . «1 7ol 00 80 6'eH.--%
20 '10 50 Mol-%
80 100 Mn.O ·SiOz
Abb. 33. Mn0-Si01• Abb. 34. CaO • SiO.-MnO • Si02•
Eitel
D. Systeme mit Schwermetalloxyden MeO. 293
fe0-Si0 2
Bowen, N. L., u. J. F. Schairer: Amer. Journ. Sei. (5) 24 (1932) 177-213. Da durch Dissoziation die Phase FeO in Fe30 4 und Fe-Metall übergeht, enthalten alle Schmelzen in schwachem Maße Fe20 3 ;
im Zustandsdiagramm Abb. 35 werden die analytisch bestimmten Gehalte der Schmelzen an Fe20 3 bei der Temperatur ihrer Bildung gesondert angegeben.
Punkte I I
Zusammen- Gleichgewichts-Art des Gleichgewichts setzung 1n
(binär aufgefaßt) der Schmelze temperatur Bemerkungen Abb. 35 in Gew.-% in °C
FeO A I FeO ~ Schm. 100 1380 ± 5 B 2 FeO · Si02 + FeO (Wüstit) .=: Schm. 76 1177 ± 5 binäres Eutektikum c 2 FeO · Si02 .=: Schm. 70,5 1205 ± 2 kongruente Schmelzung D 2 FeO · Si02 + cx-Tridymit ~ Schm. 62,0
I 1178 ± 2 binäres Eutektikum E cx-Tridymit .=: cx-Cristobalit 57.5 1470 ± 5 Umwandlung F cx-Cristobalit + Si02-arme Schm. 42,0 I} 1690 ± 10 {
Entmischung der Schm. G cx-Cristobalit + Si02-reiche Schm. 3,0 in 2 Phasen H cx-Cristobalit .=: Schm. 0 1713 ± 5 kongruente Schmelzung
Wüstit ist nicht reines FeO, sondern enthält stets etwas Fe20 3 ; siehe Cirilli, V., u. C. Brisi: Ann. chim. applic. 41 (1951) 508-514. 2 FeO · Si02 ist das Mineral Fayalit; Metasilikat, FeO · Si02, in reinem Zustande nicht stabil.
K20-fe0-Si02
Das Teilsystem K 20·2Si02-FeO-Si02 ist nach Roedder, E.: Amer. Journ. of Sei. BowenBand (1952) 435-456, gekennzeichnet durch das Auftreten der bei 900 ± 10 °C kongruent schmelzenden Verbindungen K 20 · FeO · 3 Si02 und K 20 · FeO · 5 Si02, von welchen die erstere dem Kalsilit, die letztere dem Leucit strukturell entspricht. Das vorläufige Zustandsdiagramm Abb. 36 enthält fünf eutektische ternäre invariante Punkte, deren Zusammensetzung aber noch nicht feststeht.
Mg0-fe0-Si02
Bowen, N. L., u. J. F. Schairer: Am. Journ. Sei. (5) 29 (1935) 151-217. Da durch Dissoziation die Phase FeO in Fe30, und Fe-Metall übergeht, enthalten alle Schmelzen in schwachem Maße Fe20 3 ;
im Zustandsdiagramm Abb. 37 sind diese Gehalte an Fe20 3 nicht dargestellt.
I
Pu!'kte I In
Abb. 37
G
L
s Q M H K
F
B D c E
Art des Gleichgewichts
cx-Cristobalit .=: cx-Tridymit (+ Pyroxenl) + Schm.)
cx-Tridymit+ Pyroxen 2) + Olivin 3) .=: Schm.
2 FeO · Si02 + Wüstit .=: Schm. 2MgO·Si02 + MgO ~ Schm. 2 FeO · Si02 + cx-Tridymit .=: Schm. cx-Cristobalit .=: cx-Tridymit (+ Schm.) 2 MgO · Si02 + Schm. ~ Klinoenst.
cx-Cristobalit + Klinoenstatit :;=: Schm.
cx-Cristobalit ~ Si02-reichere Schm. cx-Cristobalit .=: Si02-ärmere Schm. cx-Cristobalit .=: Si02-reichere Schm. cx-Cristobalit .=: Si02-ärmere Schm.
1) Klino-Pyroxen mit 86% MgO·Si02•
2) Klino-Pyroxen mit 38% MgO · Si02. 3) Olivin mit 32 % 2 MgO · Si02 •
Zusammen-setzung
der Schmelze in Gew.-%
MgO FeO 23,5 20
9 46
0 76 64 0
0 62 0 57.5
39 0
35 0
o,8 0 31 0
0 3 0 42
Gleichgewichts-temperatur Bemerkungen
in °C
1470 ± 10 Umwandlung
1305 ± 5 ternäres Eutektikum
1177 ± 5 binäres Eutektikum 1850 ±.zo binäres Eutektikum 1178 ± 2 binäres Eutektikum 1470 ± 10 "Qmwandlung 1557 ± 2 Ubergang (vgl. auch Abb.
12) 1543 ± 2 binäres Eutektikum (vgl.
auch Abb. 12)
}1695 ± 5 J Entmi.ohung
}1689 ± 15 der Schmelze
Magnesiowüstit ist eine MgO-haltige FeO- (Wüstit-) Mischkristallphase; siehe Burdese, A.: Ric. Scient. 22 (1952) 434-438.
Eitel
294 22 273 Schmelzgleichgewichte silikat ischer Systeme.
1600 ChS!o6olif + S'c/Jmeke ~ ~15110 t---------''-'-~7.'-"'0_o __ -\
~ T;.a)
'-~ ~
~ ~ ~
!J/JO Tridymit+ Sd!melte
•c 1800
1700
1600
1500
1'100
1JOO
1200
WJSQ(i(J70 CM-~o
Abb. 35. SIO,-FeO.
# a 11 n es io -Wiislil
Eitel
1(/Q
fetSW.
Kl0.9Si02 Gew.-%
Abb. 36. K,0•2SIO.-Fe0- SIO,. Temper aturangaben in °C.
Abb. 37. Mg0-Fe0-Si01 •
Temperaturangaben in °C.
Teilsys tem zMgO · Si02- 2 FeO · Si02 (Forsterit -Fayalit) im Zustandsdiagramm Abb . 38. DieMischkristalle werden 0 li v i n (als Mineral) genannt .
Tei l sys t e m MgO · Si0 2 - F e0· Si0 2 gesondert dargestellt im Zustandsdiagramm Abb. 39 ; der Schnitt ist nicht durchgehend binär, die im fest en Zustand stattfindende Umwandlung von Klinopyroxen-Mischkrist allen in Ort hopyroxene (Bronzi t e ) schreitet ebenfalls nur bis zu maximal 88% FeO· Si0 2 fort; die Umwandlungstemperatur sinkt von 1' 45 ° auf etwa 955 °C mit zunehmendem FeO · Si0 2-
Gehalt.
Abb. 38. Mg.SIO,- Fe,SIO,.
D. System mit Schwermetalloxyden MeO. 295
~c
$90.-~~~~--~--------------------~~~~---,
15tJO
1'/IJO
1300
Orfhop_yr>oxene
Abb. 39. MgSiO,-FeSiO,.
Ca0-Fe0-Si02
Bowen, N. L., J. F. Schairer u. E. Posnjak: Amer. Journ. Sei. (5) 26 (1933) 193-284. -Dadurch Dissoziation die Phase FeO in Fep, und Fe-Metall
Orlho')lroxenei-OiiYinfpvorz -+- 1 i:_; übergeht, enthalten alle Schmelzen in
8:g~~i-03--t'J=---·2(}~--.'J.-:!;'O;-----;~t;-'0-----7.50....--___,6.""'0;---;/7Q!;--___,8;!;Q;--...l....;!90;;-~ .... s""·~f ~~~~~ h1~b~4a:~!:J~~; J:~ ~~~~1t~d:~ ßew.-% e ~ ~ Fe20 3 nicht dargestellt.
Punkte in
Abb. 40
1
Q p
R
H
](
s
A c B D E T G N 0 L y
V
X
Art des Gleichgewichts
c.:-2 CaO · Si02 ~ {J-2 CaO · Si02 ( + Schm. + 3 CaO · 2 Si02)
{J-2 CaO · Si02 + Schm. ~ 3 CaO · 2 Si02 + Olivin
3Ca0·2Si02 + Schm. ~ c.:-CaO · Si02 + Olivin
c.:-CaO · Si02 + Schm. :;=>: {J-CaO · Si02-M.Kr. + Olivin
c.:-CaO · Si02 + Schm. ~ {J-CaO· Si02-M.Kr. + c.:-Tridym.
c.:-Tridymit + Schm. :;=>: {J-CaO · Si02-M.Kr. + Olivin
Olivin+ {J-CaO · Si02-M.Kr. ~ Schm.
c.:-Cristobalit ~ Si02-reiche Schm. c.:-Cristobalit :;=>: Si02-ärmere Schm. a:-Cristobalit ~ Si02-reiche Schm. a:-Cristobalit ~ Si02-ärmere Schm. a:-Cristobalit ~ a:-Tridymit (+ Schm.) a:-Cristobalit :;=>: a:-Tridymit (+ Schm.) a:-CaO · Si02 + a:-Tridymit ~ Schm. a:-CaO · Si02 + 3 CaO · 2 Si02 :;=>: Schm. a:-2 CaO · Si02 + Schm. :;=>: 3 CaO · 2 Si02 a:-Tridymit+ 2FeO · Si02 :;=>: Schm. 2 FeO · Si02 + Wüstit :;=>: Schm.
Olivin :;=>: Schm.
Zusammen-setzung
der Schmelze in Gew.-%
CaO so
37
36
30
26,5
11,5
17
o,6 27.5
0
0
35
FeO 8
28
27
34
18,5
45·5
46
0
0
3 42
0
0 57.5 36 0
54·5 0 55.5 0
0 62 0 76
C22 SiO, Fe,~iO, 19 81
{J-2 CaO · Si02-Mischkr. + Olivin :;=>: Schm. 54
I Gleichgewichts-1
temperatur in °C
I
ca. 1420
1227 ± 3
1220 ± 3
1193 ± 3
1272 ± 3
1105 ± 3
1093 ± 3
}1698 ± 15
}1689 ± 15
1470 ± 10 1470 ± 10 1436 ± 5 1455 ± 5 1475 ± 5 1178 ± 2 1177 ± 5
1117 ± 3
1230 ± 2
Bemerkungen
Umwandlung
aufsteigende Gabelung, Olivin m. 41% FezSiO,
aufsteigende Gabelung, Olivin m. 42% Fe2Si04
aufsteigende Gabelung, Olivin m. 57% Fe2Si04 {J-CaO · Si02 97 %M Kr.
{J-CaO · Si02 93% M. Kr.
{J-CaO · Si02 28% M. Kr. Olivin m. 96% Fe2Si04
Endpunkt, nicht Eutekt. (Olivin m. So% Fe2Si04 Wollastonit m . so% Ca·Si03)
Entmischung der Schm.
Entmischung der Schm.
Umwandlung Umwandlung binäres Eutektikum binäres Eutektikum Übergangspunkt binäres Eutektikum binäres Eutektikum
Endpunkt (nicht Eutek.. tikum) Ubergangspunkt ;
Olivin mit 41 Gew.-% Fe2Si04 ; {J-2 CaO · Si02-
M. Kr. mit 10% Fe2Si04 CaO · FeO · Si02 ~ Schm. 54,5 1208 ± 3 kongruente Schmelzung
Temperaturminimum auf der Grenzkurve zwischen 10930 ± 3 oc.
Eitel
Kalk-Eisen-Olivin und {J-CaO · Si02-M. Kr. ist
296 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Abb. 40. Ca0-Fe0-Si01 •
.. 7500 ~~ Teilsystem 2CaO·Si02-2FeO·Si02 (Ca2SiO,-•c ~----:::r==========3i.!! ~ Fayalit); siehe Bowen, N. L., J. F . Schairer u. E.
1JOO
\---------lo~~ Posnjak:Amer. Journ. Sei. (5) 25 (1933) 273-297.~ -.s Binärer Schnitt, Zustandsdiagramm Abb. 41. Kalk
·!:: Eisen-Olivine schließen die Verbindung CaO · FeO · Si02 (Eisen-Monticellit) ein.
Schmelze Teilsystem CaO · Si02-Fe0 · Si02 gesondert dargestellt in Zustandsdiagramm Abb. 42. Der Schnitt ist nicht durchgehend binär, die im festen Zustand stattfindende Umwandlung von ß-CaO · Si02-Misch-
$Mr-----------------------------~ •c 1500
~ 1100
~ I Schmelze
~ i ,0-Ca.zSLD,-Mst"hkr. \ ~ 1000 1 + Ca.-Fe -Ohvtn 1
I I I I I I
I \ I I I I I I 1---r--------~
600 I Ii I
//1•)'/: \ 1 / 1 )'-Nischkr. 1 I I 1 +0h"vi7 1
700 t/ )'-I I
G75•"M$Ml1 \
Ca.-fe-0/t"vtn
GOOO~-L-t~O-L--~~O~~-G.~O--J-~60~J--JW_O
Ca.zSiO. Ca.feSiO+ llew.% fe2 Si.O~
Abb. 41. Ca2Si0,-Fe2Si0,.
0 10 Ca.O Si.Oz
Eitel
/ I
/ /Wo/los/onif
1 + Het!enöetyif
Abb. 42. CaO • Si02-Fe0• Si02•
D. Systeme mit Schwermetalloxyden MeO. 297
kristallen (Wollastoniten) in diopsidischen Pyroxen vom Typus des Hedenbergits, CaO·Fe0·2Si02,
erfolgt maximal bei 965 ± 5 °C. Bei höheren Gehalten von FeO· Si02 zerfallen die Hedenbergit-Mischkristalle inkongruent unter Abscheidung von Calcium-Elsen-Olivin und Tridymit bzw. Cristobalit; bei g8o ± 5 oc Reaktion:
Olivin+ c.:-Tridymit + ß-CaO · Si02-Mischkr. =<= Hedenbergit-Mischkr.
~~r-----------------------------~ •c 1500
Schmelze
ß-Ca.ll Sülz + Ca.O FeO Si.Oz
,8- Ca.O Si.Oz + ZCa.O FeO ZSi.Oz
Ca.O FeO Si.Oa +ZCa.O FeO ZSi.Oz
?o ao .9o too z eao. reo. z SiOa 20 0108030 '105050 Ca. Si03 !Jew. - %
Ii() 6'()
ca.o FeO Si.Oz ti'ew.- %
Abb. 43. CaSI03 -CaO•FeO·SIO,. Abb. 44. ZCaO•FeO·ZSIO,-ZCaO.·MgO·ZSIO,.
Teilsystem CaO·Si02-CaO·FeO·Si02 gesondert dargestellt in Zustandsdiagramm Abb. 43; der Schnitt ist vollständig binär; Eutektikum bei 1203 oc mit So% CaO · FeO · Si02 • Bei 775 ± 25 °C Reaktion im festen Zustand: ß-CaO·Si02 + CaO·FeO·Si02 :;=: 2CaO·Fe0·2Si02 (als Kristallart Eisen-Akermanit).
SI02-Ca0-Mg0-Fe0 Vorläufige Untersuchungen in den Teilsystemen Akermanit (2CaO·Mg0·2Si02)-Fe-Akermanit
(2CaO·Fe0·2Si02) und in dem ternären Schnitt Teilsystem CaO·Si02-Monticellit (CaO·MgO·Si02)
-FeO (Wüstit), von Schairer, J. F., u. E. F. Osborn: Journ. Am. Ceram. Soc. 33 (1950) 160-167.
Ca.O. MgO.Si.02
l(J
2 Co.O.fe0.2Si0z
In Abb. 44 ist nur der stärker umrandete Bereich primärer Ausscheidung von Akermanit aus Schmelzphase binären Charakters. Stets ist etwas Fe20 3 in der Schmelze anwesend. Die Instabilität des reinen Akermanits < 1325 °C ist nicht berücksichtigt. Zu beachten ist, daß für synthetische Melilithe dieses Teilsystems die Brechungsindices e und w in der Nähe des Mischkristalls mit 71% 2 CaO · MgO ·Si Oll gleich sind, also keine Doppelbrechung beobachtet wird.
6'ew.-%
Eitel
In Abb. 45 bedeuten die eingezeichneten Gleichgewichtskurven nur die Schnittkurven von primären Kristallisationsräumen mit der Ebene des Schnittes, die scheinbar ternär-invarianten Punkte (A, B, C) aber die Durchstoßpunkte monovarianter quaternärer Gleichgewichtskurven durch die gleiche Ebene. Stets ist etwas Fe20 3 in der Schmelzphase anwe-
FeO ~7370°C
send. 2 CaO · FeO · 2 Si02 ist nur < 775 ± 25 oc stabil, und Akermanit zerfällt< 1325 °C. Die dadurch bedingten Komplikationen sind nicht eingetragen.
Abb. 45. CaO· SiO,-FeO-CaO·MgO• SIO,. Temperaturangaben in °C.
298 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Mn0-Fe0-Si02
Hay, R., J. White u . A. B. Mcintosh: Joum. Coal Trade Rev. 131 (1935) 2oof.; Stahl u. Eisen 56 (1936) 955f. - Zustandsdiagramm Abb. 46; Mischkristalle zwischen FeO und MnO sowie im Teilsystem 2 FeO · Si02-2 MnO · Si02 , in Si02-reichen Gemengen Entmischung der Schmelzphase. Ein Gabelpunkt für die Umsetzung von (Fe, Mn)O · Si02-Mischkristallen mit Schm. zu Si02 und 2 (Fe, Mn)O · Si02-Mischkristallen wird ausdrücklich angegeben.
Co0-Si02 Ni0-Si02
Entmischung in flüssiger Phase bei Si02-reichen Gemengen siehe Greig. F. \V.: Amer. Journ. of Sei. (5) 13 (1927) 133-154; Schmelzpunkt von 2CoO· Si02 nach Biltz, W.: Zs. f . anorg. Chem. 203 (1932) 331 f., 1345 oc.
•c 1713
feO
Abb. 46. SiO,-FeO-MnO.
Zn0-Si02
2/)()()
oc ms•1
19tJ() I I I I I
J(J()() I I I I 1§:
II I i.
<::> ~
!W/0 Zn1Si0. + ZnO
ß~~~~--~~~~~~--~~_J SiO, 0 i!O Wl 6/7 1/0 !(K) ZnO
No!-% ZnO
Abb. 47. SiO,-ZnO.
Bunting, E. N.: Journ. Res. U. S. Bur. Stand. 4 (1930) 131-136; Journ. Amer. Ceram. Soc. 13 (1930) 5-10.- Greig, J. W.: Amer. Journ. Sei. (5) 13 (1927) 137.
Pu_nkte I I Zusammen- Gleichgewichts-1D Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen der Schmelze Abb. 47
Mol.-% Gew.-% in °C I
ZnO
I } nach F. W. Greig A 1X-Cristobalit + Si02-reiche Schm. 2
I 2,7 1695
B 1X-Cristobalit + ZnO-reiche Schm. 35 42,2 1695 c 1X-Cristobalit ~ 1X-Tridymit ca.47 54.6 1470 D 1X-Tridymit+ 2 ZnO · Si02 ~ Schm. 49.1 56.7 1432 E 2 ZnO · Si02 ~ Schm. 66,7 73.1 1512 ± 3 F 2 ZnO · Si02 + ZnO ~ Schm. 77.5 82,4 1507 G ZnO ~ Schm. 100 100 1975 ± 25 optisch pyrometrisch be-
stimmt.
Zn2Si04 entspricht dem Mineral Willemi t . ZnO · Si02 als selbständige Kristallart nicht stabil.
Li 20-Zn0-Si02
Nur orientierende Untersuchung des Teilsystems Li20 · Si02-Zn0 · Si02 von van Klooster, H. S.: Zs. f. anorg. Chem. 69 (1910) 142-145; Eutektikum bei ca. 990 oc und ca. 48% ZnO·Si02 ; Mischkristalle von o bis ca. 29 und ca. 93-100 %·
K20-Zn0-Si02
Ingerson, E., G. W. Morey u . 0. F. Tuttle: Am. Journ. Sei. [5] 46 (1948) 31-37. stellten die Existenz der regulär kristallisierenden Verbindung K 20 · ZnO · Si02 fest, die inkongruent bei 1300 oc unter Abscheidung von ZnO schmilzt. Ein Metasilikat, 2 K 20 · ZnO · 3 Si02, wird vermutet, und eine zweite Verbindung, Kp · 2 ZnO · 3 Si02 , ist vom Feld für primären Willemit, Zn2Si04 , verdeckt.
Eitel
D. Systeme mit Schwermetalloxyden MeO. 299
Cd0-Si02
Jaeger, F. M., u. H. S. van Klooster: Versl. Kon. Akad. Wetensch. Amsterd. 24 (1915) 921~39; Proceed. Roy. Acad. Sei. Amst. 18 (1916) 896.- Bil tz, W.: Zs. f. anorg. Chem. 203 (1932) 331 f.
2CdO·Si02 : Schmelzpunkt 1246 ± 7 °C. - CdO·Si02 : Schmelzpunkt 1242 ± 2 °C.
Cd0-Zn0-Si02
Nur orientierende Untersuchungen von van Klooster, H. S. : Zs. f. anorg. Chem. 69 (1911) 145-147, über das Teilsystem ZnO · Si02-Cd0 · Si02 • Lückenlose Reihe von Mischkristallen, mit Minimum bei 1052 oc mit 25% ZnO · Si02 .
Sn0-Si02
Orientierende Untersuchung von Kohlmeyer, E. J., u. B. Keyss e litz: Met. u . Erz. 30 (1933) 185-190; Diss. Keysseli tz: Techn. Hochsch. Berlin 1936. - Gemenge 1 SnO: 1 Si02 schmilzt bei 890 oc; keine binäre Verbindung vermutet; SnO zerfällt bei 540- 725 oc entsprechend 2 SnO ~ Sn02 + Sn.
Pb0-Si02
Geller, R. F., A. S. Creamer u. E. N. Bunting: Journ. Res. U. S. Bur. Stand. 13 (1934) 237-244; s. a. Journ. Frankl. Soc. 215 (1933) 103.
Punkte z~~~~':::n- I GleichgewichtS· in Art des Gleichgewichts der Schmelze te~pe;atur Bemerkungen
Abb. 48 Gew.-% Mol.· % In C
PbO A PbO ~ Schm. 100 100 886 ± 2 B PbO + Schm. ~ (X-4 PbO · Si02 93,7 79 725 ± 2 inkongr. Schmelzung
(X :;::::' ß-4 PbO · Si02 }94 }so
720 ± 2 } Umwandlung ß ~ y-4 PbO · Si08 120-155 c ß-4 PbO · Si02 + 2 PbO · Si02 ~ Schm. 91,781 75 714 ± 3 Eutektikum D 2 PbO · Si02 ~ Schm. 88,1 166,7 743 ± 3 . kongr. Schmelzung E 2 PbO · Si02 + PbO · Si02 ~ Schm. 84,6 59,5 716 ± 3 Eutektikum F PbO · Si02 ~ Schm. 78,8 50 764 ± 3 kongr. Schmelzung G PbO · Si02 + (X- Quarz ~ Schm. 70.4 139 732 ± 2 Eutektikum H (X-Quarz~ (X-Tridymit ca. 71 ca. 38 870 Umwandlung
Krakau, K. A., u. N. A. Wachramejew: Keramika i Steklo 8 (1932) 42f.; Abhdlg. Opt. Inst. USSR, Leningrad 7 (1931) 70, geben übereinstimmend Werte für die Schmelzpunkte von 2PbO·Si01 und PbO · Si02 ; für 2 PbO · Si08 wird noch die Umwandlung bei ca. 620 °C angegeben, 3 PbO · Si02 als instabile Kristallart unterhalb 690 °C. Die Verbindungen 3 PbO · Si02 und 3 PbO · 2 Si02 werden optisch beschrieben, scheinen aber nicht durch eigene Gitter gekennzeichnet zu sein, da sie röntgenographisch nicht nachgewiesen werden konnten.
I1J 7Q
S chmel ze
rbo SlOz
PbO Si.Oe •«-Rvorz
1 I
Si02- Pb0.
5S
Abb. 49- PbO • SiO,-Na,O •Si02-Si02 • Temperaturangaben in °C.
Eitel
300 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Na20-Pb0-Si02
Krakau, K. A., E. J. Mukhin u. M. S. Heinrich: Campt. rend. Acad. Sei. USSR 14 (1937) No. 5, 281-285. - Geringe Mischkristallbildung zwischen PbO· Si02 und (\-NaP·3Pb0·6Si02 und NaP· 3PbO· 7 Si02 mit 3 Na20 · 3Pb0·11 Si02 • Abb.49 gibt die darstellendenPunkte der ternären Verbindungen I, II, IV, V und VI sowie (in größeren römischen Zahlen) die Gebiete ihrer primären Ausscheidung.
I Pu~kte I
Abb. 49
a b c d e
1 2
3 4
5
6
I II IV V VI
Art des Gleichgewichts
(\-Quarz+ PbO·Si02 + (\-NaP·3Pb0·6Si02 ~ Schm. PbO · Si02 + Nap · 2 PbO · 3 Si02 + Nap · 2 PbO · 4 Si02 ~ Schm. N ap · Si02 + N ap · 2 PbO · 3 Si02+ N ap · 2 PbO · 4 Si02 ~ Schm. NaP·2 Si02+Nap·2Pb0· 3 Si02 +NaP·2Pb0·4 Si02~Schm. Nap·2 Si02 + Nap·2Pb0·4Si02 + 3NaP·3Pb0·11 Si02
~ Schm. Nap· 3Pb0·7 Si02 + Schm. ~(\-Quarz+ (\-Nap· 3Pb0·6Si02
(\-Quarz+ Schm. ~ NaP· 3Pb0·7 Si02 + 3NaP· 3Pb0·11 Si02
N a20 · 2 Si02 + Schm. ~ (\-Quarz + 3 N a20 · 3 PbO · 11 Si02
NaP·3Pb0·7Si02 + Schm. ~ (\-NaP· 3Pb0·6Si02 + 3NaP· 3Pb0·11 Si02
(\-Nap · 3 PbO · 6 Si02 + Schm. ~ NaP·2Pb0·4Si02 + 3NaP·3Pb0·11 Si02
(\-N ap · 3 PbO · 6 Si02 + Schm. ~ NaP·2Pb0·4 Si02 + PbO· Si02
Nap · 2 PbO · 4 Si02 ~ Schm. + (\-Na20 · 3 PbO · 6 Si02
(\-Nap · 3 PbO · 6 Si02 ~ Schm. NaP·2Pb0·3Si02 ~ Schm. N ap · 3 PbO · 7 Si02 ~ .:.-Quarz + Schm. 3NaP·3Pb0·11 Si02 ~ Schm. + Nap·2 Si02
(\-Nap · 3 PbO · 6 Si02 ~ ß-Nap · 3l'bO · 6 Si02
K20-Pb0-Si02
Gleich-gewichts- Bemerkungen temperatur
in °C
670
j ternä'" Eutektikum
580 575 570 610
685 l 640 I 643 630
aufsteig. Gabelpunkt 620
635
635 inkongr. Schmelzpkt. 717 } kongr. Schmelzpkt. 615
I 725 } inkongr. Schmelzpkt. 645 540 Umwandlung
Geiler, R. F., u. E. N. Bunting: Joum. Res. U.S. Bur. Stand. 17 (1936) 277-289.
Pu!'kte I Zusammen· Gleichgewichts-setzung 1U Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen
Abb. 50 in Gew.·% in °C
I K20 · 2 PbO · 2 Si02 ~ Schm. Kp i PbO ~~ konl<'. Sohm<l'J>kt. 14,3 67,5 918 ± 3
I KP·4Pb0·8Si02 ~ Schm. 6>4 6o,8 779 ± 3 Kp · PbO · 4 Si02 ~ Schm. 16,9 40,0 757 ± 3 2 K20 · PbO · 3 Si02 ~ Kp · 2 PbO · 2 Si02 + Schm. 31,8 37,7 735 ± 5 inkongr. Schmelzpkt. KP·2Si02 + KP·2Pb0·2Si02 ~ Schm. 27,2 38,o 8o6 ± 3 Kp · 2 Si02 + K 20 · PbO · 4 Si02 ~ Schm. 22,6 31,8 740 ± 3 KP · 4 Si02 + Kp · PbO · 4 Si02 ~ Schm. 23,5 16,5 715 ± 5 (\-Quarz + KP · PbO · 4 Si02 ~ Schm. 12,6 30>4 718 ± 3 KP·4Pb0·8Si02 + KP·Pb0·4Si02 ~ Schm. 11,5 50,7 719 ± 3 KP·2Pb0·2Si02+ KP·Pb0·4Si02 ~ Schm. 16,0 49,3 716 ± 3 binäres Eutektikum KP·zPb0·2 Si02 + KP·4Pb0·8 Si02 ~ Schm.
9,2 63,2 683 ± 3
PbO · Si02 + Kp · 4 PbO · 8 Si02 ~ Schm. 1,8 73.7 737 ± 3 2 PbO · Si02 + K20 · 2 PbO · 2 Si02 ~ Schm. 2,0 85,2 704 ± 3 PbO + Kp · 2 PbO · 2 Si02 ~ Schm. 2,0 95,5 840 ± 3
I K20 · Si02 + Kp · 2 Si02 + 2 Kp · PbO · 3 Si02 ~ Schm.
46 15 n. best. Eutektikum
2 Kp · 2 PbO · 2 Si02 + Schm. 40 26 n. best. I Gabelpunkt ~ 2K20·Pb0·3 Si02 + K20·Si02 3 Kp · 2 PbO · 2 Si02 + Schm. 37 27 725 (?)
J ~ 2 KP. PbO. 3 Si02 + KP. 2 Si02 4 KP·2 Si02 + KP·4Si02 + KP·Pb0·4Si02
~ Schm. 26 16 705 ± 10 Eutektikum
5 Kp · 4 Si02 + Schm. 18 19 n. best. Gabelpunkt ( ?) ~(\-Quarz+ KP·Pb0·4Si02
I I 6 Kp · PbO · 4 Si02 + (\-Quarz + ( ? ) ~ Schm. 10 39 n. best. Eutektikum 7 Kp · 4 PbO · 8 Si02 + Schm. 10 43 700 ± 5 Gabelpunkt
~ Kp · PbO · 4 Si02 + ( ? )
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme.
K20-Pb0-Si02 (Fortsetzung).
Punkte in
Abh. 50
8 9
10
11
12
13
14
I5
Art des Gleichgewichts
( ?) + Schm. ~ KP·4Pb0·8Si02 + <X-Quarz KzÜ · 4 PbO · 8 Si02 + PbO · Si02 + LX- Quarz ~ Schm.
PbO · Si02 + Schm. ~ K 20 · 4 PbO · 8 Si02 + 2 PbO · Si02
PbO + 4PbO·Si02 + K 20·2Pb0·2Si02 ~ Schm.
2 PbO · Si02 + 4 PbO · Si02 + KzÜ · 2 PbO · 2 Si02 ~ Schm.
2PbO· Si02 + K 20·2Pb0·2 Si02
+ KzÜ · 4 PbO · 8 Si02 ~ Schm. KzÜ·2 Pb0·2 Si02 + KzÜ·4 Pb0·8 Si02 + K20 · PbO · 4 Si02 ~ Schm. KzÜ · 2 Si02 + KzÜ · PbO · 4 Si02 + KzÜ · 2 PbO · 2 Si02 ~ Schm.
Zusammensetzung
der Schmelze
Kp PbO 3,2 6o,o 0,5 71,0
3,0 78,o
1,8 88,8
1,5 91,7
5,0 74,5
11,0 59,5
20,0 41,7
Gleichgewichts-,' temperatur in Gew.-%
in °C
742 ± 3 730 ± 3
676 ± 3
693 ± 3
705 ± 3
637 ± 3
682 ± 3
708 ± 3
Bemerkungen
Gabelpunkt Eutektikum
Gabelpunkt
I Eutektikum
301
Die mit ( ?) angemerkte ternäre Verbindung schmilzt inkongruent bei ca. 750 °C unter Abscheidung von Si02 ; Anzeichen für eine Mischkristallbildung zwischen K 20 · 2 PbO · 2 Si02 und K 20 · Si02 sind im optischen Verhalten begründet.
Abb. 50. K,O•SlO,-PbO-SlO,.
ZTW'r---------------------------~~
"C 2(KJ(J
19f)(J
~
~ 1800 CrisrotxJI1~ ~ •SChmelze ~ 1700
150Q
Schmelze
,'100 -a-~ii(Y.mii;iAt;~:zsw;-----
si 0z 2ll II{) At~ 3Alz0y 8Q
Cew. -% sfa:J· 2Si 0z
Abb. 51. AI,O,-SIO,.
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. AI:03-Si02
Bowen, N. L., u. J. W. Greig: Journ. Amer. Ceram. Soc. 7 (1924) 238-254; 8 (1925) 465-484; Journ. Wash. Acad. Sei. 14 (1924) 183-191; Amer. Journ. Sei. (5) 11 (1926) 1; 13 (1927) 1-44.
Punkte Zusammen .. Gleichgewichts-~ setzung in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen
Abb. 51 in Gew.-% in °C
I Al20 3 ~ Schm. Al20 3
A 100 2035 ± 10 nach R. F. Geiler und E. W. Bunting 1)
B 13 AlzÜ3 • 2 Si01 ~ Alz03 + Schm. ca.56 1810 ± 10 c 3 AlzÜ3 • 2 Si02 + <X-Cristobalit -.=- Schm. 5,5 1595 ± 10 nach N. L. Bowen und
J. F. Schairer 2)
Sillimanit (Al20 3 • Si02) zerfällt bei ca. 1550 °C in fasriges 3 Alz03 • 2 Si02 (Mullit) und eine Si02-reiche amorphe Phase ("Glas"), Andalusit beginnt bei 1400 oc zu zerfallen, Disthen bei > 1200 oc, besonders rasch bei 1360 °C.
1) Siehe Journ. Res. Natl. Bur. Stand. 31 (1943) 255ff. 1) Journ. Amer. Ceram. Soc. 25 (1942) 241-279.
Eitel
302 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Li20-AI2 0 3-Si0 2
Das Teilsystem Si02-Li20·AIP3 wurde von Hatch, R. A.: Amer. Mineral. 28 (1945) 471-496, das Teilsystem Si02-Li20·Si02-Li20·Al20 3 ·4Si02 von Rustum Roy u. E. F. Osborn: Journ. Amer. Chem. Soc. 71 (1949) zo86-2095 untersucht. In der Originalliteratur sind die Bezeichnungen ".x" und "ß" für "Hoch"- und "Nieder"-Temperaturformen vertauscht.
Die Schmelzgleichgewichte des letzteren Teilsystems zeigt Abb. 52, mit zwei ternären Eutektika, E 1 und E 2, bei 980 °C und 975 °C und einem Temperaturmaximum von 985 °C zwischen E 1 und E 2•
T ist der gesättigte Mischkristall von m:J". Si.02 .x-Spodumen im Gleichgewicht mit Tri
ß-LiP·AlP3 ·z Si02
( Quarzsymmetrie) 972 optisch positiv
.x-Lip · Al20 3 • 2 Si02
± 10 °C (hexagonal)
.x'-Li20 · Al20 3 • 4 Si02
(monoklin) 500 oc
optisch negativ .x-Lip · AlPa · 4 Si02
(tetragonal) optisch positiv
dymit.und Li20·z Si02 und enthält einen Si02 - Überschuß von 33% Si02 ; die Schmelze in E 2 koexistiert mit der M_ischkristallphase R, welche 24% Si02-Überschuß enthält.
Die Bildung der Aluminosilikate Lip · Al20 3 • 2Si02 (Eukryptit) und LiP·AIP4 ·4Si02 (Spodumen) in ihren Hochtemperaturphasen (.x) wurde zuerst von Ha tch gedeutet und von Roy und Osborn: Journ. Amer. Ceram. Soc. 33 (1950) 152-159, in Beziehung zu den polymorphen Umwandlungen bei niedrigeren Temperaturen gebracht (Abb. 53). Eine den Feldspaten entsprechende Verbindung, Li20 · Al20 3 • 6 Si02, wurde nicht beobachtet, und die dem Petalit, Lip · Al20 3 • 8 Si02 entsprechende V t rbindung Li20 · Al20 3 • 8 Si02 erscheint allein unterhalb 68o ± 10 °C.
Abb. 52. Li,O•Si0,-Li,O·AI,03•4Si0,-Si0,. Temperaturangaben in °C .
Schm. + "y-Al20 3-"Phase LiP·5AIPa
(regulär) Schm.
Die Umwandlungen im kristallinen Zustand sind außerordentlich träge und können im Sinne fallender Temperatur nur durch hydrothermale Versuche unter H 20-Drucken bis zu 700 kgfcm2 bestimmt werden.
.. ::.
721Xl
~1000 8. E ~
Schmelze
ct -Eukryp17111.Kr.
800 t;uort 1 f
ct~l'tKr.\
GOO
Abb. 53. Teil des Systems SiO,- Li,O ·AI,03 •
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 303
Na20-AI2 0 3-Si02
JO so fiew.-%
Abb. 54. Na,O-AI,03 -Si0,. Temperaturangaben in °C.
Das vollständige System siehe bei Schairer, J. F ., u . N. L. Bowen: Amer. J ourn. Sei. [5] 45 (1947) 193-199 ; Journ. Geol. 58 (1 950) 512 .
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts 1 )
setzung temperatur Bemerkungen Abb. 54 der Schmelze in °C in Gew.- %
Nap Al20 3
I a-Tridym. + Albit ~ Schm. 8,1 13,3 1062 ± 3 binäres Eutektikum M a-Tridym. + Albit + 3AIP3 ·2Si02 7,8 13,5 1050 ± 10 ternäres Eutektikum
~ Schm. L a-Tridym. ~ a-Cristobalit 2 9
} 1470 ± } Umwandlung (neben 3 Alp3 - 2 Si02 + Schm.) 1 a-Tridym. ~ a-Cristobalit (neben Schm.) 3·7 6,1
H a- Quarz ~ a-Tridymit 15 9 867 ± 3 Umwandlung
G (neben Albit+ Schm.)
a-Quarz + Nap -2 Si02 + Albit+ Schm. 21,5 4·7 740 ± 5 ternäres Eutektikum
E N ap · 2 Si02 + Albit ~ Schm. 25,6 7,4 767 ± 3 binäres Eutektikum T Nap-2 Si02 +Albit+ Nephelin ""' Schm. 26,o 12,5 732 ± 5 t ernäres Eutektikum u Nap · 2 Si02 + Nephelin ~ Schm. 30,5 10,4 768 ± 5 binäres Eutektikum G' Nap· 2Si0 2 + Nephelin + NaP ·Si02 32,0 10,1 760 ± 5 ternäres Eutektikum
~ Schm. F' Carnegieit + Schm. 37.4 18,7 915 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
~ Nephelin + N ap · Si02 E ' Carnegieit+ Na20 · Si02+ 2 Nap · Si02 ( ?) 44,0 16,5 955 ± 5 t ernäres Eutektikum ( ?)
~ Schm.
N Korund + Schm. ~ Mullit + Albit 11,2 20,0 1104 ± 3 aufsteigender Gabelpkt . Q Albit+ Nephelin ~ Schm. 14,9 23,4 1068 ± 5 } binäres Eutektikum 0 Albit + Korund ~ Schm. 11,6 20,7 1108 ± 3
Eitel
304 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Na2 0-AI2 0 3-Si02 (Fortsetzung).
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-~etzun'! in Art des Gleichgewichts 1) der Schm•!ze temperatur Bemerkungen
Abb. 54 in °C in Gew.·'}'0
INap Al20 3 1 I ternäres Eutektikum p Albit+ Korund+ Nephelin :;: Schm. 13,8 23,8 1063 ± 5 s Nephelin:;: Carnegieit (+ Schm.) 17,5 28,8 1280 '}Umwandlung R Nephelin + Korund lJ,O 29,5 1270 ± 10
X :;: Carnegieit + Schm.
Carnegieit + Korund :;: Schm. 20,3 4°·4 1475 ± 10 binäres Eutektikum V Nephelin;= Carnegieit (+ Schm.) 25,3 25,6 1248 ± 5 Umwandlung
1) Abkürzung: Nephelin und Carneg. = NaP·Alp3 ·2 Si02-Phasen; Albit= Nap·Al20 3 ·6Si02 ;
Korund = a-Al20 3 ; Mullit = 3 Al20 3 • 2 Si02•
•c ....----- - -----------., • Teilsystem Na20. Si02-Na20 · 2 Si02-Na20 1500 1526 ·Al20 3 ·2Si02• Tilley, C. E.: Tscherm. Min. Petr.
1 Mitt. 43 (1933) 406-421. c I Im Schnitt Na20 · Si02-Nap · Alp3 • 2 Si02 ist
'Schm2 ,/ eine beschränkte Mischkristallbildung bemerkens-1VOO
Schmelze '.Cg wert, derzufolge die Umwandlung a-Carnegieit :;: /("N' '12~8" Nephelin von 1248 oc auf 1163 oc herabgedrückt
wird (Abb. 55). Schnitt N~0·2Si02-Nap·Alp3 · 2 Si02 einfach eutektisch, ohne Mischkristallbildung auf der Seite des Carnegic its (Abb. 56). Das Gesamt-
llephelin system im Zustandsdiagramm Abb. 57 mit ternärem +Schmelze Eutektikum.
Na.2 SiOs +Nephelin
avo~--~M~--~~a~-~~~u~--8~0~-~mo
E c E' T
Na.z SL03 (iew.-% Na. AL Si.O+
Na20 · Si02 + Nephelin ~ Schm. a-Carnegieit-M.Kr. +Nephelin+ Schm. Nap·2 Si02 + Nephelin;= Schm. N a20 · 2 Si02 + N ap · Si02 + Nephelin
:;=! Schm.
Abb. 55. Na,SI03-NaAISIO,.
Teilsystem Na20·Al20 3 ·2 Si02-Si02• Schairer, J . F., u. N . L . Bowen: Transact. Amer. Geophys. Union 16th Meeting 1935, 327; ausführlicher Greig, F. W., u. F. W. Barth: Amer. Journ. Sei. (5) 35 (1938) 93-112.
Schmelzpunkt von N ap · Alp3 • 6 Si02 (AI b i t) kongruent bei 1118 °C. Eutektikum Nephelin-Albit bei
1o68 ± 5 °C, Eutektikum Albit- a- •c Tridymit bei 1115 °C. Mischkristallbildung Nephelin-Albit ist weit 'r- 1500 gehend als Carnegieit-Albit; die Umwandlungstemperatur Nephelin:;: ff/QO
Carnegieit steigt mit zunehmendem Albitgehalt (Abb. 58). Die Verbindung NaP·Als03·4Si02 (als Mineral Jadeit) 1.100 ist instabil und schmilzt bei 1000-1015 oc, unter Nephelinabscheidung; die 1200 Schmelze erstarrt glasig. Sc h m e I z e
Nephelin +
Schmelze
769°
Abb. 56. Na,Si, O,-NaAJSiO,. Cg = Carnegieit. Na.zO zSLOa+ N ep he/in
tlew.-%
Eitel
700 Na.ALSi ()•
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 305
Gew.-% Abb. 57. Na.SIO,-Na,SI,O.-NaAISIO,.
Schmelze
0 ZQ NefJ/Ielin
Abb. 58. Nephelin-Albit.
100 Albit
K20-AI20 3-SI01 Das vollständige System siehe bei Schairer, J. F., u. N. L. Bowen: Am. Journ. Sei. [5] 45 {1947)
199-204. Das wichtige Teilsystem Leucit-Si02 siehe bei Morey, G. W., u. N. L. Bowen: l. c. [5] 4 {1922) 1-21, revidiert von Schairer, J. F., u. N. L. Bowen: Compt. rend. Soc. geol. Finld. 20 {1947) P·74f.
Punkte Zusammen .. Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts
setzung der temperatur Bemerkungen Ahb. 59 Schmelzphase in °C in Gew.-%
K-Feldspat +(X-Tridymit.= Schm. KP AlzÜ3
I 9.8 10,7 990 ± 20 binäres Eutektikum M K-Feldspat+ (X· Tridymit+ 3 Alz03 • 2 SiO~ 9.5 10,9 985 ± 20 ternäres Eutektikum
.= Schm. J (X-Tridymit.= (X-Cristobalit {+ Schm.) 4·3 4·7 }1470 ± 10 Umwandlung z (X-Tridymit.= (X-Cristobalit 2.4 7.3
{ + Schm. + 3 AlzÜ3 • 2 Si02)
H a-Quarz .=(X-Tridymit 17,0 6,8 867 ± 3 Umwandlung (+ Schm. + K-Feldspat)
p a-Quarz+ K-Feldspat+ KP·4Si01 22,8 3.7 710 ± 20 ternäres Eutektikum .= Schm.
Q K-Feldspat + KP·4Si02 .= Schm. 26,1 3.3 725 ± 5 binäres Eutektikum s K-Feldspat + KP · 4 Si02 + K20 · 2 Si02 30,4 3,2 695 ± 5 ternäres Eutektikum
.= Schm. R Leucit + Schm. 32,1 5.3 810 ± 5 aufsteigender Gabelpkt.
.= K-Feldspat + K20 · 2 Si02
T Leucit + Kp · 2 Si02 .= Schm. 36,9 7.4 918 ± 5 binäres Eutektikum u Leucit + Kp · 2 Si02 + Kp · Al20 3 • 2 Si02 39.3 7,8 905 ± 10 ternäres Eutektikum
{hexag.) .= Schm. V K 20·2Si02 + KP·AlzÜ3 ·2Si02 (hexag.)
.= Schm. 40,6 7·7 923 ± 5 binäres Eutektikum
0 Leucit+ Schm . .= K-Feldspat 12,5 13,5 1150 ± 20 Übergangspunkt N Leucit+ Schm . .= K-Feldspat + Mullit 12,2 13,7 1140 ± 20 aufsteigender Gabelpkt. A' Korund + Schm . .= Leucit + Mullit 13,9 18,5 1315 ± 10 aufsteigender Gabelpkt.
B' Leucit+ Korund .= Schm. 19,9 29,3 1588 ± 5 binäres Eutektikum C' Leucit + K,O · AlzÜ3 • 2 Si01 (rhomb.) 22,1 31,3 1553 ± 5 ternäres Eutektikum
.= Schm. D' Leucit + K,O ·AlPs· 2 Si02 {rhomb.) 24,8 27,0 1615 ± 10 I binM~ Entektikum
+ Korund .= Schm. F' Korund + K,O · AlzÜ3 • 2 Si01 (rhomb.) 27,4 37.7 168o ± 10
.= Schm.
I' KP·Al80 3 ·2 Si01 {hexag.) 35,6 19,0 1540 Umwandlung .= KzO·Al20 3 ·2Si02 (rhomb.) + Schm.
Eitel Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. U/3 20
306
t.evCJt t
J(J()O Ortl!okl
22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Jl) V()
G'
1<20 ~03 GO .(lew-%
80
Abb. 59. K10-AI20 1-Si01• Temperaturangaben in °C.
Schmelze
' ' Orthokl. t-S. ', '
/ Tridymit ~oS I
I I
I I
I I 990!20°
OriiiOkiOS f Tri m1t 8IJ
Gew.-'10
Cristobolit ~-s.
Si~
Abb. 60. K10•AI20 3•4SI00-SI01
Kalifeldspat, KP·AlP3 ·6Si02, schmilzt inkongruent unter Abscheidung von Leucit bei 1150 ± 20 °C (siehe den Schnitt Si02-Leucit in Abb. 6o) .
Leucit, KP·AlP3 ·4 Si02, schmilzt kongruent bei 1686 ± 5 oc (Punkt X in Abb. 58); die Umwandlung von .x:;: ß-Leucit ist etwas> 6oo °C; siehe Bowen, N . L., u. J. F. Schairer: Amer. Journ. Sei. [sJ 18 (1929) 3o5f.
Kp · Al20 3 • 2 Si02 schmilzt in ihrer rhombischen Modifikation kongruent bei > 1750 °C und hat eine Umwandlung in die hexagonale Form bei 1540 oc (s.o.); siehe Bowen, N. L.: Amer. Journ. Sei. [4] 43 (1917) 116--119. Instabile Ausscheidung der rhombischen Form auch unterhalb 1540 oc oft beobachtet.
Orientierende Angaben über die Verbindung K 20·Al20 3 • Si02 bei Bowen, N. L.: I. c. p. 118.
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 307
Na20-K20-AI20 3-Si02
Teilsystem NaP·AlP3 ·2 Si02-KP·AlP3-2 Si02 (Nephelin, Carnegieit-Kaliophilit). Bowen, N. L.: Amer. Journ. Sei. (4) 43 (1917) 115-132.
Punkte in
Abb. 61
A B c D E F G H J K
Art des Gleichgewichts
Nephelin ~ o:-Carnegieit a-Carnegieit ~ Schm. a- ~ ß-Kaliophilit c.:-Kaliophilit ~ Schm. c.:-Carnegieit-M.Kr. + ß-KAlSiO, ~ Schm.
}Gesättigte Mischkristalle im Gleichgewicht mit Schm. E
}Gesättigte Mischkristalle im Gleichgewicht mit Schm. K
Zusammen~ setzung
der Schmelze in Gew.-%
Gleichgewichts- ~ temperatur
in °C Bemerkungen
l~:; ~~K:l) 0 1100
72,5 I 27,5 1} 65 35 84 16
ca. 10 ca. 90,} ca. 30 ca. 70
,ca.4o ca. 6o
1248 1426 1540
ca. 18oo
1} Eutektikum
ll Üb"l<"n"'gl'kbg,wicht
1) Abkürzung Ne= NaP·AlP3 ·2 Si02 ; Kp = KP·AIP3 ·2Si02•
Kritische Diskussion der Mischkristallbildung im mittleren Konzentrationsgebiet siehe bei Barth, T. F. W.: Skrift. Norske Vidensk.-Akad. Oslo, Mat.-naturvid. Kl. 1927, No. 8, p. 70.
Teilsystem Nap ·AlPs· 2 Si02- KP ·AlPs ·2 Si02-Si02 (Nephelin-Kaliophilit-Si02). Bowen, N. L., u . J. F. Schairer: Transact . Amer. Geophys. Union, 16th Ann. Meetg. 1935, 325-328; Amer. J ourn. Sei. (5) 33 (1937) 1off. ; revidiert bei Schairer, J. F.: Journ. Geol. 58 (1950) 512-517.
.. ::>
E
s.
Abb. 61. NaAISIO,-KAISIO,.
Abb. 62. NaAISIO,-KAISiO,-SiO,.
"G«J
°C A 1. '\.
"'\.,
" ··~
' ~ 'JOO +-T'" tevcit ~
' ~scfmetze
8. ; E
~:Jf ~ 11>0-
1 '"" ~",_,Jvdt~Fe/dspat•SChmetz~
" ,,~ ;;;.-- -::-_: -- t -Fetdspar • Schme.~?
fe'tpal
!
1---;---1-
~-
J-· -lO '10 SO CO
Gew.-% 70 8tJ 90 Na.AlShOa ZD
Eitel
Si.Dz 171J"C
'IJ 5(} 60 Gew.-%
Revidiertes ZustandsdiagrammAbb. 62 und Schnitt Nap·AlP3 ·6Si02~K110 · Al20 3 • 6Si02 (Albit-Orthoklas) Abb. 63. Letzterer nur pseudobinär durch den inkongruenten Zerfall des Orthoklas in Leucit + Übergangsschmelze bei .1150 ± 20 °C. Im ternären System besonders bemerkenswert das Eutektikum (oder Gabelpunkt G) bei 1o2o ± 5 oc; revidierte Gleichgewichte :
Bei Punkt G: Leucit + NephelinMischkristall + Feldspat-Mischkrist. ~ Schm. Im Falle des Gabelpunktgleichgewichts ist die Reaktion: Leucit+ Schm, ~FeldspatcMischkr.+Nephelin-Mischkr.;
Abb. 63. KAISl,O,-NaAISl,O ••
308 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
in diesem Falle muß ein Temperaturminimum auf der Grenzkurve zwischen Nephelin- und FeldspatMischkr. sich befinden, das auch in der ersten Form des Diagramms bei 1038 oc (mit G = 1042 cq angegeben war. Wahrscheinlich befindet sich ein Temperaturminimum auf der eutektischen Linie für das Gleichgewicht Schm. ;=: Feldspat-Mischkr. + a:-Tridymit. Minimum E auf dem binären Schnitt Albit-Orthoklas für das Gleichgewicht
Schm. ;=: Feldspat-Mischkr. (65% Albit) bei 1063 ± 3 °C. Die Reaktion Leucit+ Schm. D .= Feldspat-Mischkr. C findet bei 1078 ± 3 oc statt. Die Zusammensetzung der Schmelzen in Punkt C ist noch nicht angegeben.
Für die Bestimmung der Gleichgewichte im "trockenen System" waren ungewöhnlich lange Expositionszeiten erforderlich, für einige Schmelzen waren selbst 5 Jahre unzureichend, um Kristallisation zu erzielen.
Mg0-AI20s-Si02
Rankin, G. A., u. H. E. Merwin: Amer. Journ. Sei. [4] 45 (1918) 301-325.- Greig, F. W.: I. c. [5] 13 (1927) 133-154. Ergänzung wurde notwendig durch die Einbeziehung des Sapphirins, 4MgO·sAI20 3 ·2Si02, nach Foster, W. R.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 33 (1950) 73-84; weitere Ergänzungen von Keith, M. L., u. J. F. Schairer: Journ. of Geol. 60 (1952) 181-185.
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-in setzung Ahh. 64 Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen und 65 in Gew.-% in °C
MgO Al20 3
1 MgO · Si02 + a:-Tridymit + Cordierit 20,3 18,3 1345 ± 5 Eutektikum ;=: Schm.
2 a:-Tridymit + Cordierit 10,0 23,5 1443 ± 5
) auf•teig=d• Gabelung
;=: Schm. + 3ALP3 ·2Si02
3 3 A!p3 • 2 Si02 + Schm. 16,3 34.4 1460 ± 5 ;=: Cordierit + Sapphirin
4 2 MgO · Si02 + Cordierit 25,7 22,8 1370 ± 5 ;=: Schm. + MgO · AlP3
5 2 MgO · Si02 + MgO · Si02 + Cordierit 25,0 21,0 1360 ± 5 Eutektikum (wahrschein-;=: Schm. lieh)
6 2 MgO · Si02 + MgO · Alp3 + MgO 56,0 16,o· 1700 ± 25 Eutektikum ;=: Schm.
7 MgO · Al20 3 + 3 AlP3 • 2 Si02 15,2 42,0 1575 ± 5 aufsteigende Gabelung ;=: Al20 3 + Schm.
8 MgO · Al20 3 + 3 Alp3 • 2 Si02 + Schm. 16,9 36,8 1482 ± 3 absteigende Gabelung ;=: Sapphirin
10 MgO · Alp3 + Cordierit ;=: Sapphirin + Schm.
17,4 33·5 1453 ± 5 aufsteigende Gabelung
An Stelle des im Original genannten Sillimanits ist hier die Kristallart 3 AlPs· 2 Si02 (Mullit) berücksichtigt; durch die Mischkristallbildung in der Cordieritgruppe in den Grenzen zwischen 2Mg0·2Al20s· 5 Si02 und MgO • Al20 3 • 3 Si02 werden die Gleichgewichte für 1-5 in bezugauf die koexistierende Cordieritphase beeinflußt. Die Punkte 11t1 und m2 in der Nebenskizze zu Abb. 64 geben relative Temperaturmaxima an; die darstellenden Punkte der Mischkristalle A', C', G', H' sind Ausgangspunkte von vier kennzeichnenden Kristallisationsbahnen im Cordieritfelde.
Das kleine Feld der primären Kristallisation des Sapphirins ist unmittelbar nahe an Punkt 3 in Abb. 64; zur besseren Verdeutlichung diene Abb. 65, in welcher nach Fosters ursprünglichem Vorschlag das Sapphirinfeld etwas zu groß eingetragen ist, mit Punkt 10 bei 1410 °C. Der inkongruente Schmelzpunkt von Sapphirin (Reaktion: Sapphirin ;=: Spinell+ Schm.) liegt bei 1475 oc; der darstellende Punkt der Verbindung 4 MgO · 5 Alp3 • 2 Si02 ( F o s t er) liegt oberhalb des Punktes MgO ·AlPs in Abb. 64, halbwegs etwa zur Grenzkurve Spinell/Korund.
LI10-Mg0-AI20s-SI02
Der Schnitt Cordierit, 2Mg0·2AlP3 ·sSi02-a:-Spodumen, LiP·AlP3 ·4Si02, zeigt nach Kharkanavala, M. D., u. F. A. Hummel: Bull. Amer. Ceram. Soc. 31 (1952) 113, oberhalb 1350 °C Mischkristalle an beiden Endgliedern, dazwischen ein breites Feld primären Mullits in Mischungen mit mehr als so% Cordierit. Unterhalb 1200 oc koexistieren Cordierit und (monokl.) a:'-Spodumen im Gleichgewicht in allen Mischungsverhältnissen.
K 20-Mg0-AI20 3-SI02
TeilsystemSi02-2 MgO · Si02-K20 · Alp3 '4 Si02 (Leucit) siehe beiSchairer ,J. F., u.N.Cha ppelaer: Bull. Am. Ceram. Soc. 28 (1949) 134f.; Amer. Mineral. 34 (1949) 283; Yearb. Carneg. Instit. Washgt. 47 (1948) 35-40; 48 {1949) 31 f.; 49 (1950) 45 f.; 50 (1951) 53 enthält zahlreiche komplexe Gleichgewichte: Klinoenstatit + K-Feldspat + Tridymit ;=: Schm. Klinoenstatit +Leucit;=: Forsterit + Schm. Leucit+ Schm. ;=: K-Feldspat + Klinoenstatit }
Eitel
als Durchstoßpunkte monovarianter quaternärer Kurven durch die Ebene der Komponenten.
Cs
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme.
2 A'-H' 11isclikr. von Cordierit
\bh. 6'; Teil des Systems MgO-AI,O.-SIO •.
Abb. 64. MgO-At.O.-SIO •.
309
Das Teilsystem KP·z Si02-zMgO·Si02-K20·AlP3 ·4 Si02 (Leucit) ist nach den gleichen Autoren in den Schnitten Leucit-Forsterit und Leucit-K20·zSi02 binär; demgegenüber ist der Schnitt zMgO·Si02-KP·zSi02 inkongruent, und KP·Mg0·3Si02 bildet sich bei Umsetzung mit quaternärer Schmelzlösung.
Maximaltemperatur für die Koexistenz von Forsterit + Leucit+ K20 · MgO · 3 Si02 (Mischkristalle mit KP·AlP3 ·zSi02) ist 1265 ± 5 oc, während reines KP·Mg0·3Si02 kongruent bei 1134 ± 2 oc schmilzt. Die Gleichgewichte für
Leucit+ KP·2Si02+ KP·Mg0·3Si02-Mischkr. + Schm. Leucit+ Forsterit + Kp · MgO · 3 Si02-Mischkr. + Schm.
} sind Durchstoßpunkte, wie oben beschrieben.
Das Teilsystem K20·AlP3 ·4Si02-Klinoenstatit-K20·4Si02 enthält nach den gleichen Autoren Mischkristalle von Leucit und K20 · MgO · 5 Si02, mit' einem binären Temperaturminimum. Ein weites Feld für primären Forsterit und die genannten Mischkristalle sowie ein sehr kleines für K 20 · 5 MgO ·12 Si02 wird unterschieden. Die Gleichgewichte für
Forsterit + Leucit-KP·MgO· 5 Si02-Mischkr. + KP· 5Mg0·12 Si02 + Schm. } sind Durchstoßpunkte, K-Feldspat + dieselben Mischkr. + KP · 4 Si02 + Schm.. wie oben beschrieben.
Das Teilsystem 2MgO · Si02-Cordierit-Leucit enthält große Felder primärer Ausscheidung von Forsterit und Spinell, kleine für Cordierit, Leucit und Mullit, mit Schmelztemperaturen > 1425 °C.
Die Gleichgewichte für
Leucit + Forsterit + Spinell + Schm. Cordierit + Spinell + Mullit + Schm. } sind Durchstoßpunkte, wie oben beschrieben.
Das Teilsystem Cordierit-Leucit-Si02 ist durch sehr viskose und träge reagierende Schmelzphasen gekennzeichnet. Im Mittelgebiet ist ein weites Feld für primären Cordierit, umgeben von kleineren für Mullit, Spinell, Leucit, Cristobalit und Tridymit. Feldspat tritt nur in einem sehr kleinen Feld nahe der Linie Leucit-Si02 in ihrer Mitte auf. Die Gleichgewichte für die genannten Kristallarten, mit Schmelze, stellen fünf Durchstoßpunkte, wie oben beschrieben, dar.
Weitere invariante Punkte im Schnitt Cordierit-Mullit-K-Feldspat (Durchstoßpunkte):
Mullit +Korund+ Spinell+ Schm. bei 1478 ± 3 °C, Spinell+ Korund+ Leucit+ Schm. bei 1370 ± 3 °C.
Eitel
310 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Ca0-AI2 0 3-Si02 Rankin, G. A., u. F. E. Wright: Amer. Journ. Sei. (4) 39 (1915) 1-79; Zs. f. anorg. Chem. 92
(1915) 213-296; 93 (1915) 327f.- Greig, J. W.: Amer. Journ. Sei. (5) 13 (1927) 35-41. Revisionen bei Wright, F. E., u. J. F. Schairer: Journ. Amer. Ceram. Soc. 25 (1942) 243f.
' Punkte Zusammen- I Gleichgewichts-
1 ) in Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen der Schmelze Abb. 66 in Gew.-% in °C
CaO AlPs CaO · Al20s · 2 Si02 .=: Schm. 20,09 36,63 1550 ± 2 }kongr. Schmelzpkt. 2 CaO · Al20s · Si02 :;=: Schm. 40,83 37,19 1590 ± 2 3 Caü · Alp3 • Si02 :;=: ß-2 Caü · Si02 + Caü ·AlPs 50,9 30,9 1335 ± 5 inkongr. Zerfall und
Bildung 21 CaO · Al20 3 • 2 Si02 + a:-CaO · Si02 + a:-Tridymit 23,25 14.75 1170 ± 5
:;=: Schm. 22 Caü ·AlPs· 2 Si02 + 3 Alp3 • 2 Si02 + a:-Tridymit
:;=: Schm. 9,8 19,8 1345 ± 5
23 2 CaO · Alp3 • Si02 + 3 CaO · 2 Si02 + a:-CaO · Si02
:;=: Schm. 47,2 11,8 1310 ± 5
24 2 Caü · Alp3 • Si02 + 3 Caü · 5 Alp3 + Caü · Alp3 37.5 53,25 1505 ± 5 :;=: Scbm. Eutektikum 25 2 Caü · Alp3 • Si02 + Caü · Alp3 • 2 Si02 38,o 20,0 1265 ± 5 + a:-CaO · Si02 :;=: Schm.
26 2 CaO · Alp3 • Si02 + Caü · Alp3 • 2 Si02 29,2 39,0 1380 ± 5 + AlP3 :;=: Schm.
27 ß-2 Caü · Si02 + CaO · Alp3 + 5 Caü · 3 AlPa 49,5 43·7 1335 ± 5 :;=: Schm.
28 ß-2 CaO · Si02 + 3 CaO · Alp3 + 5 CaO · 3 AlPa 52,0 41,2 1335 ± 5 .=: Schm:·
35 Caü + a:-2 CaO · Si02 + Schm. :;=: 3 CaO · Si02 68,4 9,2 1900 ± 25 absteigende Gabelung 29 Caü · Alp3 • 2 Si02 + 3 Alp3 • 2 Si02 15,6 36,5 1512 ± 5
.=: Schm. + Al20 3
30 ß-2 CaO · Si02 + CaO · Alp3 48,3 42,0 1380 ± 5 :;=: Schm. + 2 Caü · Alp3 • Si02
31 2 CaO · Alp3 • Si02 + 3 CaO · 2 Si02 48,2 11,9 1335 ± 5 .=: Schm. + ß-2 CaO · Si02 aufsteigende Gabelung
32 2 Caü · Alp3 • Si02 + Al20s 31,2 44·5 1475 ± 5 .=: Schm. + 3 CaO · 5 AlPa
33 3 Caü · Alp3 + a:-2 Caü · Si02 58,2 33,0 1455 ± 5 .=: Schm. + 3 CaO · Si02
34 3 Caü- Si02 + 3 Caü ·AlPs .=: Schm. + CaO 59,7 32,8 1470 ± 5
1} Die invarianten Punkte der binären Randsysteme (Punkte 1-11) sowie die Eutektika binärer Teilsysteme im Innern des Diagramms (Punkte 12-20) sind hier nicht im einzelnen angeführt.
Im Teilsystem Ca0-Al20 3 wurde die Verbindung 5Ca0·3Al20 3 aus Gründen der Kristallstruktur als 12Ca0·7Al20 3 gedeutet; siehe Büssem, W., u. A. Eitel: Zs. f. Krist. 95 (1936) 175-188.- Lagerkvist, K., S. Wallmark u. A. Westgren: Zs. f. anorg. Chem. 234 (1937) 1-16.- Die Verbindung 3 CaO · 5 AlPa wurde von Ta vasci, B.: Tonind.-Ztg. 67 (1937) 719; La Chim. e l'Ind. 17 (1935) 461-471, als CaO · 2 Al20 3 identifiziert, mit kongruentem Schmelzpunkt bei 17 50 °C.
Na2 0-Ca0--Al20 3-Si02 Teilsystem CaO·Al20 3 ·2 Si02-NaaO·Al20 3 ·2 Si02 (Anorthit-Nephelin). Bowen, N. L.:
Amer. Journ. Sei. (4) 33 (1912) 551-573. Das System ist offenbar nur pseudobinär, da Spivak, J., u. J. R. Goldsmith: Journ. of Geol. 52 (1944) 38; 55 (1947) 385, im Bereich zwischen 25 und 75% Anorthit die Kristallisation von ß-Korund (Na20 ·11 Al20 3) beobachteten.
Pu!'kte I tn Abb. 67
A B c D E F M G K
Art des Gleichgewichts
a:-Nap·AlP3 ·2Si02 3} :;=: Schm.
} Mischkrist. D + Schm. B .=: Mischkrist. C
a:-Carnegieit .=: a:-Nephelin
} Mischkr. F (Ne)+ Mischkrist. M (An) :;=: Schm. G
CaO · Alp3 • 2 Si02 .=: Schm. -----
1) An =Anorthit. 2) Ne = Nephelin.
Zusammensetzung
der Schmelze in Gew.-%
An 1) Ne 2)
0 100 28,5 71,5 18,o 82,0
5,0 95,0 0 100
Gleichgewichtstemperatur
in °C
1526
} 1352
1248 35,0 25,0 } 98,o 2,0 1304 45,5 54·5
100 0 1550
a) a:-Carnegieit.
Eitel
} }
Bemerkungen
Übergangspunkt
Umwandlung
Eutektikum
Schmelzpunkt
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme.
G 7 seo.o. aA~~
1~55
Gew.-% Abb. 66. CaO-AI,O,-SiO,.
Neph.fAn.
Gew.-% Abb. 67. Nephelin-Anorthit. Cg = Carnegieit.
~11M
g~~~~-~~~~~-4~--4
Abb. 68. Anorthit-Albit.
311
Teilsystem CaO·AlP3 ·zSi02-Na20·Al20 3 ·6Si02 (Anorthit-Albit). Die vollständige Mischbarkeit im krista llisierten Zustand (Plagioklas-Mischkrist alle) zeigt das Zustandsdiagramm Abb. 68; siehe Bowen, N. L.: Zs. f. anorg. Chem. 82 (1913) 283-307; Amer. Journ. Sei. (4) 35 (1913) 577-599. Die Schmelzintervalle zeigt nachstehende Tabelle:
Eitel
312 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Zusammensetzung der Gemenge
J des
Anfang SchmelzEnde intervalls
in °C
An
1550 1150
I Ab1An,l Ab1An,l Ab1An1
1465 1372 1287 1521 1490 1450
Ab,An1 Ab,An1 Ab77, 5 An11 , 15 Ab,An1 Ab,An1 Ab01An1
1205 1175 1158 1394 1362 1334 1265 1100 ± 10
Die Beobachtung, daß Albit in verschiedenen Modifikationen bei hohen und niederen Temperaturen auftritt, macht eine Revision des Zustandsdiagramms erforderlich, für welche Tuttle, 0. F., u. N. L. Bowen Richtlinien gaben; siehe Joum. of Geol. 58, 578-583.
Im Teilsystem CaSi03-NaP·AlP3 ·2 Si02 (Wollastonit-Nephelin) beobachtete Foster, W.: Joum. of Geol. 50 (1942) 152-173, eine geringfügige Bildung von Mischkristallen auf der Seite des Nephelins (Abb. 69).
DasTeilsystemNa20·Al20 3 ·2 Si02-2CaO·AlP3 • Si02 (Nephelin-Gehlenit) istnach Smalley, R. G.: Joum. of Geol. 55 (1947) 27-37, und Goldsmith, J. R.: 1. c. p. 386f., nicht binär; die polymorphen Umwandlungsreaktionen sind sehr kompliziert und zeigen in einem kleinen Gebiet sogar eine Umkehrung der Stabilität des Nephelins und Camegieits, mit letzterem als stabiler Phase bei niedrigeren Wärmegraden. Die Reaktion
2 CaO · Alp3 • Si02 + N ap · Al20 3 • 2 Si02 :;=: CaO · Alp3 • 2 Si02 + CaO · Si02 + N a20 · Al20 3
ist den binären Erscheinungen überlagert und führt zur Kristallisation eines Natronmeliliths von komplexer Zusammensetzung.
Sehr komplexe, quaternäre Mischkristallbildung des Nephelin- und Gehlenit- (Melilith-) Typus wurde zudem von Yei Chow Juan: 1. c. 58 (1950) 1-15, im Teilsystem CaSi03-NaP·Al20 3 ·2Si02-
7200
7100 ßGS+Ne.
20 '10 60 Cew.-%
Abb. 69. CaSl03 -Nephelin.
80 Nephelin
2CaO · Alp3 • Si02 (Wollastonit- NephelinGehlenit) beob~chtet. Das Zustandsdiagramm (Abb. 70) ist nur pseudotemär, mit dem quaternären Durchstoßpunkt (E') bei 54% Nephelin, 37% Pseudowollastonit und 9% Gehlenit und der Tem-
CS = Ca0·Si02 ; Cg = Carnegieit; Ne= Nephelin.
peratur 1174 °C. Kennzeichnend ist das Temperaturmaximum bei 1182 ± 2 °C auf der Grenzkurve der Felder von CaSi03 und Nephelin mit 6% Gehlenit (Punkt m).
Auch das Teilsystem Na20 ·Alp3
· 2 Si02-2 CaO · Alp3 • Si02-Ca0 ·Alz03 ·2 Si02 (N ephelin-Gehlenit -Anorthit) (Abb. 71) ist trotz seines pseudoternären Charakters sehr komplex, da durch Seitenreaktionen stets an Stelle des Anorthits ein Plagioklas, an Stelle des Gehlenits ein Natron-Melilith auftritt. Das Zu-
tlew.-%
Abb. 70. CaSi03-NaAISip,-Ca2AI2SiO,.
standsdiagramm ist endlich durch das Feld der Kristallisation von ß-Korund (Na20 ·11 Al20 3)
kompliziert; siehe Goldsmith, J. R.: Joum. of Geol. 55 (1947) 381-404. - Auf der Grenzkurve zwischen dem Melilith- und dem Carnegieit-Mischkristall-Feld erscheint ein Temperaturmaximum (PunktM).
Zur Erklärung des komplexen Charakters CaO-haltiger Nephelin-Mischkristalle untersuchte Goldsmith, J. R.: Amer. Mineral. 34 (1949) 471-493, das Teilsystem CaO·Alp3-NaP·AlP3 ·2Si02,
das auch primäre Kristallisation von ß-Korund (NazO ·11 Al20 3) in mittleren Konzentrationsbereichen zeigt. Zudem erscheint an Stelle von CaO · Al20 3 das Dialuminat, CaO · 2 Al20 3 • Bei mehr als 20% Al20 3
m (!er Schmelze ist der entsprechende Carnegieit nur noch in der regulären (a-) Form stabil, keine Umwandlung in trikline (ß-) Modifikation beobachtet.
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 313
\ \ \
\
\ I I \ I \ \
'
\
I I \ I I \ I \ I I I
Gew.-%
Abb. 71. Ca1AI1Si0,-NaAlSIO,- CaAI1Si,08•
a Ca.O.SlOz +S.
St:llmelze s
f1Z5"
f!QQ -----------------fJCS +S--------------Pt+S-
CS PI II() 60 80 N.AS6 Gew.-%
Abb. 72. Ca0·SIO,-Na,O•AI10 3·6SIO,. PI = Plagioklas; N = Na,O ; CS = CaO·SiO,; A = Al,03 •
Das Teilsystem CaO · Si02-Nap·Si02-CaO·Al20 3 · 2 Si02-NaP· AlP3·2Si02 (Wollastonit-Na2Si03-Anorthit-Nephelin) ist nach Gummer, W., u . J. Spivak: Journ. of Geol. 51 (1 943) 503-530; 52 (1 944) 24- 52, reziprok-ternär, aber kompliziert durch das Auftreten von ß-Korund (N a20 · 11 Alp3) und von Melilith und dem kennzeichnenden Temperaturmaximum (Punkt M in Abb. 75) auf der Grenzkurve zwischen primärem Nephelin und Wollastonit. Zur Verdeutlichung sind die pseudoternären Teilsysteme CaO · Si02- Na20 · Si02-Na20 · Al20 3 • 2 Si0 2 und CaO · Si0 2- Nap · Alp 3 · 2 Si02-Ca0 · Al20 3 • 2 Si02 in Abb. 76 und 77 gesondert dargest ellt.
Abb. 74. Anorthit-Aiblt- Cameglelt. Temperaturangaben in °C.
Eitel
Selbst das scheinbar einfache Teilsystem CaO · Si02-Nap · Al20 3 · 6 Si02 (Wollastonit- Albit) istnachFoster, W.: Journ. of Geol. 50 (1942) 162, nicht binären Charakters, da an Stelle des reinen Albits stets Plagioklas (PI.) kristallisiert (Abb. 72).
Das quasiternäre Teilsystem CaO · Si02-Nap · Al20 3 • 2 Si0 2-N ap · Al20 3 · 6Si02 (Wollastonit-NephelinAlbi t) ist gleichfalls von Foster, W.: siehe oben, in Abb. 73 dargestellt; auch hier zeigt sich Plagioklas (PI.) an Stelle von reinem Albit (Ab).
Demgegenüber ist das Teilsystem CaO·AlP3·2 Si02-NaP·AlP8 ·2 Si02 -
NaP·AlP3·6Si02 (Anorthit-Nephelin-Albit) wirklich ternär mit einer eutektischen Linie, welche die NephelinMischkristalle von den Plagioklasen scheidet (Abb. 74); siehe Greig, J. W., u. T. F. W. Barth: Amer. Journ. of Sei. (5) 35 (1938) 11of.- Gummer, W. G.: Journ. of Geol. 51 (1943) 503, mit geringfügigen Korrekturen.
.4/6it
I I I
: r..! I~ I 1 I I I I
Gew.-% NASz Abb. 73. CaO• Si0,-Na,O•AI,08•2Si01-Aibit. A = Al,03 ; C = CaO; N = Na20; S = Si01 ;
Cg = Carnegieit; Ne = Nephelin; PI = Plagioklas. Temperaturangaben in °C.
314
E
EI
R
M
22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
CS Gew.-% (j{)
Abb. 75. Teil des Systems CaO • Si02-Na,O • Si02 -AI1 0 3 • Si02 •
C = Caü; N = Na20 ; S = Si02 ; An =Anorthit; Ne =Nephelin. Temperaturangaben in °C.
Zusammen-setzung Art des Gleichgewichts der Schmelze
in Gew.- %
I CaSi03 Na2Si03
39.4 13,6
i 2,8 51,8
8,8 47.8
39.5 13,0
40,0 13,5
Eitel
I Gleicbgewicb ts· Be-temperatur merkungen in °C
I Neph. 1 47,0 I 1120 ± 3
}ternäres 45.4 i 892 ± 2 jEutektikum
I 42,5
I 985 ± 8 aufst.
Gabelpunkt 47.5 1125 ± 2
jumw=dlg. 46.5 I
1125 ± 2
I 1180
Im Konzentrationsgebiete nahe dem CaO-Eckpunkt des quaternären Systems haben Greene, K. T ., und R. H. Bogue : Journ. Res. Nation. Bur. of Stands. 36 (1946) 185-207, drei Schnitte untersucht, welche gemäß Abb. 78 auf der Basis Ca0-2 CaO · Si02 nach den darstellenden Punkten der molekularen Verhältnisse 1:1, 1 :3 und 1:6 auf der Seite Na20-Al20 3 geführt sind. Diese Schnitte sind in Abb. 79-81 dargestellt, haben aber keinen ternären Charakter in ihren Grenzkurven oder quaternären
Abb. 76. CaO. SIO,- NaO· SI01 - Na.O •AI,03 •2SIO,. A = Al20 3 ; C = CaO;
NS N = Na,O; S = Si02 •
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 315
in den mit Buchstaben bezeichneten Punkten. Die letzteren sind lediglich Durchstoßpunkte monovarianter quaternärer Grenzkurven (siehe Eitel, W.: .,Die heterogenen Schmelzgleichgewichte silikatische.,. Mehrstoffsysteme", 1945, S. 95f.). Quaternäre invariante Punkte, die außerhalb der gezeichneten Schnitte extrapoliert wurden, sind die folgenden:
SiO.
Co.O
Abb. 81. Ca0-Na,0+6AI,03 -2Ca0• SiO,. A = Al10 3 ; C = Caü; N = Na10; S = Siü,.
Eitel
.4norllli/
Gew.-% NA
Abb. 79. CaO-Na,O•AI,03 -ZCaO·SJO,. A = Al20 8 ; C = CaO; N = Na,O; S = SiO,.
Temperaturangaben in °C.
Abb. So. CaO-Na,O+ JAI,O.-ZCaO·SiO,. A = Al,03 ; C = CaO; N = Na,O; S = Siü,.
316
Punkte
1
2
3 4
5
17txJ
22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Art des Gleichgewichts
2 CaO · Si02 + 3 CaO · Si02 + 3 CaO · Ala03 + Nap · 8Ca0 · 3 Alp3 + Schm.
CaO+ 3 CaO · Si02 + 3 CaO · AlPa+ Na20 · 8 CaO · 3 AlPs+ Schm. CaO+ 3 CaO · Si02 + 2 CaO · Si02 + Nap · 8 CaO · 3AlP3 + Schm. 2 CaO · Si02 + 3 CaO · Al20 3 + 5 CaO · 3 Alp3
+ Na20·8Ca0·3AlP3 + Schm. 2CaO·Si02 + 5Ca0·3Al20 3 + Nap·8Ca0·3Al20 3
+ 2Na20·3Ca0·5Al20 3 :;:: Schm.
Gleichgewichtstemperatur
in°C
1440 ± 10
1442 ± 10 1445 ± 10 1365 ± 10
1340 ± 10
Bemerkungen
Eutektikum
tSO 1'--.i'--.. "C
~
1&8& Scllm~lze K20-Ca0-AI2 0 3-Si02
Teilsystem K10·Al20 3 ·4Si02-Ca0 · Alp3 ·2 Si02-Si02 (Leucit-Anorthit-Si01). Bowen, N. L.: Amer. Journ. Sei. (5) 33 (1937) 6f. (vorläufige Mitteilung); Compt. rend. Soc. Geol. Finld. 20 (1947) 67-87; Bull. Commiss. geol. Finld. No. 14o (1947).
,.~h
w
l""'
leifeit fSc/1~ r-.... --v !---' v
T'I!J!&" f',. I-- Anor!M fScllm.
lelfr·/fAnorlhit
20
Abb. 83. KAISI,O.-CaAI,SI,O,
.. ~ ~
f
~
"C tSO ·-w
'JI)()
~ 12tJ()
1750! ztJ
"' tJ()
'{)()0
CQ.Al,zSt-.!Oa Abb. 82. KAISI108-CaAI,Si,O,.
~
" ['... leueil ,..s_ " ./
/
V L
~-leiJl:ttfS. _l
20
Eitel
ScnmJ!ze 1--"""' ~ ~
V !--Anorthi/fS. ,....
13'18tSo
leifett t Anorthtf fJ
10WJt2tJ•
10rtho. tos +Anortnt'l 'IQ GO
fiew.-"'o 80
Das Teilsystem K 20·Al20 3
· 4 Si02- CaO·Alp3 ·2 Si02 (Leuci tAnorthit) ist einfach binär-eutektisch (Abb. 82) . Der Schnitt Kp · Al20 3 • 6 Si02- Ca0 · Alp3 • 2 Si02 (Orthoklas-Anorthit) ist durch den inkongruenten Zerfall des Orthoklas in Leucit + Schmelze nicht binär (Abb. 83). Die ternären invarianten Punkte C und D in Abb. 84 und der Charakter der ihnen zugehörigen Gleichgewichte sind nach Zusammensetzung der Schmelzphasen nicht näher angegeben.
Abb. 84. KAISI,O.- SiO,- CaAI,SI,O,.
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 317
Mg0-Ca0-AI20 3-Si02
Das Teilsystem CaO·AlP3 ·2 Si02-CaO·Mg0·2 Si02 (Anorthit-Diopsid) ist nach Bowen, N. L.: Amer. Journ. Sei. (4) 40 (1915) 161-185; Zs. f. anorg. Chem. 94 (1915) 26, anscheinend binäreutektisch; Eutekt. bei 1270 oc und 42% Gehalt an Anorthit. Bei höheren Diopsidgehalten der Schmelzen kristallisieren indessen Al20 3-haltige Diopsid-Klinoenstatit-Pyroxene von quaternärer Zusammensetzung, und die in Abb. 85 gestrichelt gezeichnete Kurve fällt leicht geneigt ein; siehe Osborn, E. F.: Amer. Journ. of Sei. 240 (1942) 258ff. Das Teilsystem Anorthit-Diopsid-Si02 ist daher auch nicht
OiQ;wif10 2/J " ., 7Q 80 90 Anorthit vew-,. Abb. 85. Diopsid-Anorthit.
ternär, sondern quaternär; nach J. W. Greig [unveröffentlicht; siehe bei Adams, J. H. L.: Yearbook Carnegie Institut. Washingt. 46 (1947) 32. -Osborn, E. F.: Amer. Journ. of Sei. Bowen-Band (1952) 426] tritt ein metastabiles, quasiternäres Eutektikum bei 1200 oc auf mit Anorthit, Pyroxen (s.o.) und Cristobalit (an Stelle des stabilen Tridymits).
Anorthit
80. ----,;;~~-
---;iöö;th.----------1'11JO _ --------------
'fO Gew.-% 80 Abb. 86. CaO·SI01-Diopsid-Anorthit. C = Caü; S = Si01 ; Di = Diopsid.
Das Teilsystem CaO·Mg0·2 Si02-CaO·Al20 3 ·2 Si02-Ca0· Si02 (Diopsid-Anorthit-Wollastonit) ist nur in erster Annäherung als ternär zu betrachten, da die primäre Diopsidphase stets Al20 3 enthält. Auch sind die Angaben von Koch, L.: N. Jahrb. f. Mineral. Beil.-Bd. 61 A (1930) 277-320, durch eineneuere Untersuchung von Osborn, E. F.: Amer. Journ. of Sei. 240 (1942) 751-788, wesentlich überholt (Abb. 86).
Punkte in
Abb. 86 Art des Gleichgewichts
Zusammensetzung der
Schmelzphase in Gew.·%
Bemerkungen
R
E
.x-CaO · Si02 + Schm. :;=!: {1-CaO · Si02-M.Kr. + Anorthit
{1-CaO · Si02-M.Kr. + Diopsid + Anorthit :;=!: Schm.
CaSiO, Di psid 36,o 25,5
32,0 30,0
1245 ± 3
1236 ± 3
aufsteig. Gabelpunkt Eutektikum
Die Kristallart 5Ca0·2Mg0•6Si02, die noch L. Koch angegeben hatte, ist nicht stabil.
Teilsystem 2MgO· Si02-CaO·Al20 3 ·2 Si02-Si02 (Forsterit-Anorthit-Si02). NachAndersen, 0.: N. Jahrb. f. Miner. Beil.-Bd. 40 (1916) 701-758; Amer. Journ. Sei. (4) 39 (1915) 407-454, enthält das Zustandsdiagramm nach Abb. 87 die invarianten Punkte: M MgO·Si02 + CaO·AlP3 ·2Si02 :;=!: Schm. + 2MgO·Si02 mit 14,59% MgO; 11,o5%CaO;
2o,16% Al20 3, bei 1260 ± 2 °C, N MgO·Si02 + CaO·AlP3 ·2Si02 + .x-Tridymit :;=!: Schm. mit 9.44% MgO; 10,15% CaO;
18,51% Alp3, bei 1222 ± 2 °C. Die Seite 2 MgO · Si02-Ca0 · Al20 3 • 2 Si02 zeigt Abweichungen vom binären Charakter (Ausschei
dungsfeld für MgO·Alp3, Spinell). Osborn, E. F., u. D. B. Tait: Amer. Jourtl. of Sei. Bowen-Band (1952) 416 ff. revidierten daher das Zustandsdiagramm in der in Abb. 88 angegebenen Weise. Die Punkte A und B liegen bei 1475 ± 5 °C bzw. 1444 ± 2 °C, und Punkt C ist bei 1320 ± 5 oc diejenige Mischung, in welcher bei idealem Gleichgewicht der primäre Spinell völlig wieder verschwindet, gemäß dem Gleichgewicht Spinell+ Schmelze (C) :;=!: Forsterit +Anorthit.
Eitel
318 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Die entsprechenden Verhältnisse im Teilsystem Anorthit-Forsterit-Diopsid wurden gleichfalls von Osborn u. Tait: loc. cit. S. 419-432, in ihrer Beziehung zu quaternären Gleichgewichten des Gesamtsystems Si02-Al20 3-Mg0-Ca0 gedeutet. Auch dieses Teilsystem ist nicht einfach ternäreutektisch, da in dem quasiternären PunkteE (mit 43,5% Anorthit, 49% Diopsid und 7,5% Forsterit, bei 1270 ± 5 °C; siehe Abb. 89) die Diopsidphase Al20 3 enthält, d. h. AP+ als Vertreter für Mg2+ und Si4+-Kationen wirken. Ferner ist der Punkt D (bei 1317 oq der Durchstoßungspunkt einer quaternärmonovarianten Gleichgewichtskurve für die Reaktion Spinell+ Schmelze (D) ,.=:Anorthit+ Forsterit. Die quaternären Kristallisationsgleichgewichte werden besonders gedeutet für das Teilsystem Anorthit-Diopsid-Forsterit-Si02, welches keinen invarianten quaternären Punkt enthält, dafür von drei monovarianten Gleichgewichtskurven durchzogen wird, nämlich für
Spinell+ Schmelze ,.=: Anorthit+ Forsterit (s. o.); Forsterit + Schmelze :;=: Anorthit + Pyroxen (Al20 3-haltiger Diopsid-Klinoenstatit); Anorthit+ Pyroxen + Si02 (metastabiler Cristobalit) ::;o! Schmelze, Endtemperatur ca. 1200 °C.
Die Ungleichgewichte der Reaktionen erklären viele Erscheinungen in basaltischen Magmen (Spinelleinschlüsse in Olivin, Olivinresorption durch Pyroxen) und die späte Abscheidung von Si02 in der Restschmelze.
Si~
Forsterit to
Abb. 87. Mg,SIO,-CaAI,Si,08 -SIO,. Temperaturangaben in °C.
Abb. 88.
Teilsystem 2CaO ·Al20 3
· Si02-2 CaO · MgO · 2 Si02 ( Gehleni t-Akermani t) nach Ferguson, J. B., u. A. F. Buddington: Amer. J ourn. Sei. (4) 50 (1920) 131-140, revidiert von Osborn, E. F., und J. F. Schairer: l. c. (5) 39 (1941) 715-763, zeigt das Zustandsdiagramm Abb. go vollständige Mischkristallbildung ("Melilith") mit Minimum der Temperatur bei 1388 °C und ca. 26% Gehlenit. Die S-Kurve wurde von Osborn und Schairer bei tieferen Temperaturen gefunden, als Ferguson und Buddingtonsieangeben(ihreS-Kurve ist in Abb. go gestrichelt).
Das ternäre Teilsystem CaO · Si02-2 CaO · Alp3 • Si02-2 CaO · MgO · 2 Si02 (Wollastonit-Gehlenit -Akermanit) (Abb. 91) ist nach Osborn, E. F., u. J. F. Schairer: Amer. Journ. of Sei. (5) 39 (1941) 717-763, durch das ternäre Minimum auf der Grenzkurve zwischen den Feldern des primären a:-CaO · Si02
und der Melilith-Mischkristalle gekennzeichnet (Temperatur 1302 ± 2 °C). Die mit diesem Minimum korrelate Restschmelze ist im Gleichgewicht mit einem Melilith, der 59% Gehlenit, 41% Akermanit enthält. Mehrfacher Zonenwechsel der Mischkristalle wurde beobachtet im Einklang mit der phasentheoretischen Diskussion der Kristallisationswege. •
Das ternäre Teilsystem 2CaO·Si02-MgO-AlP3 ist nach Prince, A. T.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 34 (1951) 44-51, gekennzeichnet durch folgende binäre Schnitte:
2 CaO · Si02-Mg0 · AIP3 mit Eutektikum (e1) bei 1418 oc und 65,5% 2 CaO · Si02 ;
2 CaO · Si02-2 CaO · AIP3 • Si02 mit Eutektikum (e2) bei 1545 oc und 33 to 2 CaO · Si02 ;
MgO·Alp3-2CaO·AIP3 ·Si02 mit Eutektikum (e3) bei 1527 oc und 15 /o Mg0·Alp3 •
Ternäres Eutektikum (E1) für das Teilsystem 2CaO·Si02-MgO·Alp3-MgO (Abb. 92) liegt nahe der Konjugationslinie 2CaO·Si03-MgO·AIP3 bei 1417 oc und Zusammensetzung 65,7% 2CaO·Si02 ;
33,3% MgO·Alp3 ; 1% MgO.
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 319
'IQ so IX) 7() 8(J Gew-%
Abb. 89. CaMgSI,O,-Mg,SiO,. Temperaturangaben in °C.
Abb. 92. Teil des Systems 2Ca0· SIO,-MgO·AI,O,-MgO. Temperaturangaben in °C.
Gehlenit 159~
IX)
Eitel
1&20 oc
15'10
1J80
~~ \ I'- ........
' ' ' '\ ' '
"' ' Schmelze
' ... '\ V ....... ...., ........... .:::: ...~ ~
Htscfknsrtle tenit 20 1/0 0() eo Akermo ntf
Sew.-% Abb. 90. Oehlenit-Akennanit.
Ternäres Eutektikum (E2 ) im Teilsystem zCaO · Si02- Mg0 · Al20 3-zCaO·AlP3·Si02 (Abb. 93) liegt bei 1414 oc und Zusammensetzung 64 (9 zCaO· Si02 ; 33 % MgO·AlP3 ; 3 '1o 2 CaO · Alp3 · Si02 •
Beide Teilsysteme ergeben aneinanderstoßend das System 2 CaO · Si02 - MgO · A.lp3 -Al20 3, da Gehlenit als binäre Verbindung im Teilsystem zCaO · Si02-Al20 3 zu gelten hat. Zwischen E 1 und E 2 liegt alsdann Punkt e1 als relatives Temperaturmaximum.
Abb. 91 . CaSiO,-Akennanlt-Oehlenit.
Mg050o/o zcao.sw2.so%
320 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
50
fielilenit ZCa.O.Alz Da-Si Oz
Spinell
20 JO '10 50 we1 70 fJew.-%
Na20-Mg0-Ca0-AI2 0 3-Si02
Teilsystem CaO · MgO · 2 Si02-Na20 · Al20 3 • 6 Si02-
Ca0 · Alp3 • 2Si02 (Diopsid-Albit-Anorthit). Bowen, N. L. : Amer. Journ. Sei. (4) 40 (1915) 161-185; Zs. f. anorg. Chem. 94 (1915) 23-50.
Zustandsdiagramm Abb. 94 enthält nur eine eutektische Linie von den binären Eutektika:
Abb. 93. MgO•AI,0,-2CaO·SI0,-2CaO·AI,03 •SIO,.
N~O·AlP8 ·6Si02 + CaO·Mg0·2 Si02 ~ Schm. bei ca. 1085 oc mit 3% Diopsid (vgl. Abb. 95), CaO · AlzÜ3 • 2 Si02 + CaO · MgO · 2 Si02 ~ Schm. bei 12 70 oc mit 58% Diopsid.
Eine orientierende Studie von Yoshiki, B ., u. R. Yoshida: Journ. Amer. Ceram. Soc. 35 (1952) 166--169 über das Teilsystem CaO·Si02-CaO·Mg0·2Si02-NaP·AlP3 ·6Si02 (WollastonitDiopsid-Albit) ergab mit Sicherheit nur die Grenzkurve zwischen den Gebieten von primärem a-CaO · Si02 und Diopsid. (Wahrscheinlich ist ein ternäres Eutektikum unweit des Albit-Eckpunktes im Gebiet niedriger Schmelztemperatur und hoher Viscosität.) (Abb. 96.)
!'.. TJ ~ ~ ~ Oiqpsid ~7ZIJ() ~melze
Oiopsid ?11 '10 GO 8Q Gew.-%
Abb. 95. Diopsld-Aiblt.
"C lr~
1 r:-:--. ~
Schmelze Ot.• s.
fJO(J
OUOifS. ... M~ 7ZIJ() ....... /
Albit
/
/qz_r_.s: I J
NB._f.
Oiopsid
90 80 ?0 GO 50 '10 JO zo fJew.-%
Abb. 96. Dlopsld-Aibit-WoUastonit.
T e ils yste m Nap · Al20 3 • 2 Si02-Ca0 · MgO helin- Diopsid). Bowen, N . L.: · 2Si02 (Nep
Amer. Journ. Barth, T. F. 321-351.
Sei. (5) 3 (1922) 1- 34; vgl. auch W.: Amer. Journ. Sei. (5) 31 (1936)
DasZustan dsdiagramm Abb. 97 zeigt, abgesehen en Enden, starke Abweichungen des tens von binären Gfeichgewichten; es
von den beid Schmelzverbal
71()() Nel•Oi•S. I! He/.fOLfJ I'~ Ne.I-Helf(], -~.s: bilden sich als neue Kristallarten Olivin (Forsterit,
~ Oie'Tem~lllren de)kn;.n &s~;s,).unJ.onnt ?()
OiOPSid Co.O.Mg0.2Si.Oz
l/) JO '10 so 60 fJew.-%
~in Abb. 97. Diopsld- Nephelln. 01 = Olivin; Mel = Melilith.
No.zO. Al.z03.ZSUlz
:f.1 (/() 90 /()//
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 321
2 MgO · Si02, und Melilith (vor allem Akermanit-Mischkristalle, 2 CaO · MgO · 2 Si02, mit N ap und AIP3-Gehalt); die eutektische Enderstarrung ist polynär, bei tiefen Temperaturen gelegen, daher ~.eicht Glasbildung möglich.
Uber das T e i 1 s y s t e m Si02-Nap · Alp3 • 2 Si02-Ca0 · MgO · 2 Si02 liegen bisher nur die Angaben von J. F. Schairer vor: [bei Yoder, H. S.: Amer. Journ. of Sei. 248 (1950) 318ff.] Abb. 98, und Yoders Diskussionen über die Stabilität des Jadeits.
Abb.9R. Nephelln (Carneglelt)-Si01 - Dlopsld.
gemäß Zustandsdiagramm Abb. 1oo ein Eutektikum bei 1300 ± 2 ac und 61,5% Diopsid in der Schmelze; Umwandlung .x :;::: p Leucit bei 603 °C.
Abb. 100. Leuclt-Diopsld.
Eitel Landolt· Börnstcin, 6. Auß., Bd. 11/3
\ \ OiopsiO
\ \ \ \
' ' ', '~~
', ........ __ ... _
K20-Ca0-Mg0-AI20 8-Sl02
Teilsystem KP·Al20 3 ·4Si02-CaO · MgO · 2 Si02-Si01 (Leucit-DiopsidSi02). Bowen, N. L ., u. J. F. Schairer: Amer. Joum. Sei. (5) 18 (1929) 301-312; 33 (1937) 7f.; 35 (1938) 289-309; Joum. Amer. Ceram. Soc. 26 (1943) 30of.
Zustandsdiagramm Abb. 99; der Schnitt KP · Alp3 • 6Si02-Ca0 · MgO · MgO · 2 Si02 (Orthoklas--Diopsid) ist durch den inkongruenten Zerfall des Orthoklas in Leucit + Schmelze nicht binär. Die invarianten Punkte C und D sind nur annähernd festgelegt. Das binäre Teilsystem Leucit-Diopsid zeigt
KAISI10,-SI01 -CaMgSI10o.
oc i'-.. 1. ['-._ Schmelze
r--.. 15()(} tevcit
~Sc!Jmelze ...........
...... 7'1(}()
"" -a':;' ---13fXJ
12PO t evriff· Oiopsid
1100
21
322 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Die invarianten ternären Punkte in Abb. 99 haben folgende Bedeutung:
Punkt C Kp · Alp3 • 4 Si02 + Schm. = Kp · Alp3 • 6 Si02 + CaO · MgO · 2 Si02 bei 11oo oc, aufstg. Gabelpkt.
D Kp · Alp3 • 6 Si02 + CaO · MgO · 2 Si02 + cx-Tridymit ~ Schmelze bei 990 °C, Eutektikum E KP·A~03 ·6Si02 + cx-Tridymit ~ Schm. bei 990 ± 20° C, bin. Eut~kt. U KP·AlP3 ·4Si02 + Schm. ~ K 20·Al20 3 ·6Si02 bei 1100 ± 20 °C, Übergangspunkt X cx-Tridymit ~ cx-Cristobalit (in Schm. mit 20% Leucit) bei 1470 ± 10 °C, Umwandlung
Ba0-AI2 0 3-Si02
Über die Kristallisationsbedingungen des Celsians, BaO·Al203 ·2SiO~, gibt die Untersuchung von Thomas, R. H.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 33 (1950) 35-44, durch das Zustandsdiagramm Abb. 101 orientierende Auskunft.
Punkte Zusammen· Gleichgewichts-setzuug
in Art des Gleichgewichts der Schmelze temp~ratur Bemerkungen Abb.IOI in Gew.·% in °C
BaO Al20 3
M 3 Alp3 • 2 Si02 + cx-Tridymit+ BaO · 2 Si02 28 11 1175 ± 20 Eutektikum ~ Schm.
N 3 Alp3 • 2 Si02 + Schm. 40 11 1190 ± 15 ~ BaO · 2 Si02 + BaO · Al20 3 • 2 Si02 aufsteigender
0 BaO · Al20 3 • 2 Si02 + Schm. 49 10 1305 ± 15 Gabelpunkt ~ BaO · 2 Si02 + 2 BaO · 3 Si02-M.Kr.
p BaO · Alp3 • 2 Si02 + BaO · Si02 57 11 1365 ± 15
Q + 2Ba0·3 Si02-M.Kr. ~ Schm.
BaO · Alp3 • 2 Si02 + BaO · Si02 + 2 BaO · Si02 62 12 1385 ± 20 Eutektikum
~ Schm.
Reines cx-BaO · Al20 3 • 2 Si02, welches zum Unterschied von Celsian (triklin) hexagonal kristallisiert, schmilzt bei 1715 °C; siehe Yoshiki, B., u. K. Matsumoto: Journ. Amer. Ceram. Soc. 34 (1951) 283 bis 286.
Bo.O
Abb. 101. Ba0-AI,O,-Si02 • A = Al20 3 ; B = BaO; S = Si02 •
Mn0-AI2 0 3-Si02
Die ältere Untersuchung von Glaser, 0.: Centralbl. f. Mineral. 1926A, 81-96, hatte als ternäre Verbindung den Mangan- Gehleni t, 2MnO ·Al20 3 • Si02 (mit kongruentem Schmelzpunkt bei 1175 oq und Mangan-Anorthit, MnO·Al20 3 ·2Si02 (Schmelzpunkt 1130 oq ergeben. Die eingehende Untersuchung von Snow, R. B.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 26 (1943) 11-20, ergab dagegen den Mangangranat (Spessartin), 3MnO·AlP3 ·3Si02 (kongr. Schmelzounkt 1200 ± 5 °C), und eine Cordieritähnliche Verbindung, 2MnO·zAl20 3 • 5 Si02 (inkongr. Schmelzpunkt bei 1200 ± 10 °C, mit Ausscheidung von Mullit). Vielleicht existiert noch ein Mangan-Anorthit (s.o.), wurde aber nicht als solcher identifiziert .
Eitel
E . Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 323
Punkte in
Abb.102 u. 103
Art des Gleichgewichts Zusammen
setzung d er Scb melze
in Gew.-%
Gleichgewichtstemperatur
in °C Bemerkungen
2
3MnO ·Al20 3 • 3 Si02 + 2Mn0·2AlP3 • 5 Si02 + a-Tridymit ~ Schm. 3 Alp3 • 2 Si02 + Schm. ~ 2 MnO · 2 AlP3 • 5 Si02 + cx-Tridymit
3 a-Al20 3 + Schm. ~ 2 MnO · 2 Al20 3 • 5 Si02
+ 3MnO·AIP3 ·3 Si02
4 3 Alp3 • 2 Si02 + Schm. ~ cx-AIP3 + z MnO · 2 AlPs· 5 Si02
5 MnO · Alp3 + Schm.
6 ~ <'<-AIP 3 + 3MnO ·AlP 3 ·3 Si02
MnO · Si0 2 + a-Tridymit + 3 MnO · AlP3 • 3 Si02 ~ Schm.
7 MnO · Si02 + 2 MnO · Si02 + 3 MnO ·Alps· 3 Si02 ~ Schm.
Fortsetzung der Tabelle auf Seite 324.
Cristobolti .. Tridymit
KorvmJ
MnO AJ,o, 30 19
24 23
33 24
32 25
40 24
J8 13
so 11
1140 ± 10
1200 ± 10
1162 ± 5
1168 ± 5 .
1190 ± 5
1140 ± 10
1160 ± 15
1 l
J
Eutektikum
aufsteigender Gabelpunkt
Eutektikum
~ Abb. 102. ·Stabiles System 9 MnO-AI,O,-SiO,•
'1---------------=~~--------------'"1\ Temperaturangaben in °C. (jew.-%
Abb. 103. Met astabiles System MnO-Al,Oa-SiO,.
Eitel 21*
324 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Fortsetzung der Tabelle von Seite 323.
Punkte I Zusammen- Gleichgewichts-
in I Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemerkungen Abb.I02 der Schmelze u. 103 in Gew.-% in °C
MnO FeAl,O,, A 3MnO·Al20 3 • 3 Si02 + o:-Tridym. +.,Phase X" 29 20 1120 ± 20 I + Schm. B 3AlP3 ·2 Si02 + o:-Tridymit+ .,Phase X" 27 22 1145 ± 10
+ Schm. I CMrnkW< c 3 Alp3 • 2 Si02 + 3 MnO ·AlPs· 3 Si02 31 23 1145 ± 10 ' nicht be•timmt +,.Phase X"+ Schm.
D 3 Al20s · 2 Si02 + 3 MnO ·AlPs· 3 Si02 + o:-AlPs 33 24 1160 ± 10 + Schm.
Die invarianten Punkte A-D entsprechenmetastabilen Gleichgewichten, die in Abb. 103 gesondert dargestellt sind.
Punkte in
Abb.I04
Q
0
-k L
M
N
p
Korund
10 JO 50 'C 70 6ew-%
Art des Gleichgewichts
2 FeO · Si02 + FeO · AlP8 .=: Schm.
2 FeO · Si02 + FeO · Alp3 + Wüstit .=: Schm. o:-Al20 3 + Schm . .=: 3 Alp3 • 2 Si02 + FeO · Al20 3
o:-Tridymit+ Schm. + 3 AlPs· 2 Si02
.=: 2 FeO · 2 AlP3 • 5 Si02 3 Alp3 • 2 Si02 + Schm.
.=: FeO · Alp3 + 2 FeO · 2 Alg03 • 5 Si02
FeO · Al20s + Schm. .=: 2 FeO · Si02 + 2 FeO · 2 AlPs· 5 Si02
o:-Tridymit+ 2 FeO · Si02+ 2 FeO · 2 AlP3 • 5 Si02
.=: Schm. o:-Tridymit .=: o:-Cristobalit
(mit 3AlPs·2 Si02 + Schm.)
Fortsetzung der Tabelle auf Seite 325.
Eitel
!lO
Zusammen-setzung
der Schmelze in Gew.-%
Fe,SiO, FcAl10, 89,3 10,7
FeO Al10, 75,8 5,9 38 27 33.3 20,0
33.9 20,1
47,7 12,6
47.5 12,0
16 19
Fe0-AI20 3-SI02
Die Untersuchungsergebnisse von Hay, R., J. White u. Caulfield: Journ. Soc. GlassTechnol. 21 (1937) 27o-28o, sind durch die neueren von Snow, R. B., u. W. J. McCaughey: Journ. Amer. Ceram. Soc. 25 (1942) 151-160, und besonders von Schairer, J. F., u. K. Yagi: 1. c. 25 (1942) 245; Amer. Journ. nf Sei. Bowen-Vol. (1952) 471-512, überholt. In letzterer Veröffentlichung ist die Feststellung des Eisen-Cordierits, 2 FeO · 2 Al20s • 5 Si(\, besonders wichtig, der inkongruent bei 1210 ± 10 oc schmilzt. Zustandsdiagramm in Abb. 104, revidiert.
FeO-AI,O,-SiO,.
Gleichgewichts-temperatur Bemerkungen
in °C
1150 ± 5 binäres Eutekt.
1148 ± 5 ternäres Eutekt. 1380 ± 5 aufstg. Gabelpkt. 1210 ± 10 abstgd. Gabelpkt.
1205 ± 10 J aufutg. Gabelpkt.
1088 ± 5
1083 ± 5 tern. Eutekt.
1470 ± 10 Umwandlung
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 325
Fortsetzung der Tabelle von S. 324.
Punkte Zusammen· Gleichgewichts· setzung in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen Ahb. t04 in Gew.-% in °C
I Feü AI,O, c.:-Tridymit+ 2 FeO · Si02 + FeO · AlP3 47,2 12,5 1073 ± 5 instabiles Eutekt. ~ Schm. I
3 AlP3 • 2 Si02 + Schm. I 33,5
143.31
20,0 1205 ± 10 instabiler Gabel-~ FeO · Alp3 + c.:-Tridymit punkt
Almandin, 3FeO·Al20 3 ·3 Si02 -+ 2FeO· Si02 20,48 ca.9oo Zerfall + FeO ·AlPs + 2 FeO · 2 AlPs· 5 Si02
Die system:ttische Zunahme des Fe20 3-Gehalts der Schmelzkomplexe mit abnehmendem Si02-Gehalt derselben ist in der gesonderten Abb. 105 wiedergegeben.
Na20-Fe0-AI1 0 8-Si02
Teilsystem N3-tO · Al20 3 • 2 Si02-2 FeO · Si02-Si02 (N ephelin-Carnegiei t-Fa yali t-Si02). Bowen, N . L., u. J. F. Schairer: Proceed. Nat. Acad. Sei. 22 (1936) 345-350; Journ. of Geol. 46 (1938) 397-411; vgl. a. Amer. Journ. Sei. (5) 33 (1937) 9. Teilsystem Nap·AIP3 -6Si02-2FeO·Si02 (Albit-Fayalit) ist einfach binär, mit Eutektikum bei 1050 oc und 84% Albit; der Schnitt Nephelin-Fayalit ist nicht binär, da die Ausscheidungsfelder von Hercynit (FeO · Alp3) und Wüstit (FeO) ihn unterbrechen . Dur{;h die Reaktion der FeO-haltigen Schmelze mit dem Tiegelmaterial (Elektrolyteisen) entsteht metallisches Eisen, das in dieses eingeht, und Fea03, das von der Schmelze aufgenommen wird, doch bleiben die Gehalte an Fea03 so gering, daß das Diagramm in erster Näherung als ternär angesehen werden kann.
Abb. 105. Fe20 3-Gehalt in Schmelzen des Systems Fe0-AI,03-Si02• 2IJ JO 'IQ 50 GO 'ifJ fiJ
Gell!-%
Ternäre Eutektika Gabelpunkte
Fayalit +Albit + c.:-Tridymit :;= Schm. bei 980 oc Wüstit + Schm. :;= Hercynit + Fayalit bei ca. 1110 °C
Fayalit + Albit + Nephelin :;= Schm. bei 990 oc Hercynit + Schm. ~ Nephelin + Fayalit bei ca. 1090 oc
8ew.·%
Eitel
Zustandsdiagramm Abb. 106 mit Schnitt Albit-Fayalit Abb. 107. Zusammensetzung der Schmelzen nicht angegeben.
St'limelze
mwo:-~~~-L~~~~~~-~~~~~~1~ Albit Fqyulit
Abb. 107. Albit-Fayalit.
326 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Kt0-Fe0-AI2 0 3-Si02
Roeder, E.: Amer. Mineral. 36 (1951) 282-286, gab das vorläufige Zustandsdiagramm des Teilsystems K 20 · Al20 3 • 4 Si02 -
2 FeO · Si02- Si02 (Leucit-Fayalit-Si02)
(Abb. 108), in welChem inmitten der Feldergrenze zwischen primärer a-Tridymit- und Fayalitkristallisation ein weiteres Gebiet der Entmischung zweier Schmelzphasen auftritt. Punkt B' ist festgelegt in seiner Zusammensetzung durch die Koordinaten 7,8%K20; 8,4 %AIP3 ; 9,9% Fe0;73,9%Si02 ;
bei 1150 °C. Die Punkte A und A' liegen bei 1140 °C,
C bei 1270 oc und D bei< 1100 °C.
Abb. 108. Leucit-Si02 -Fayalit.
Fe0-Ca0-AI2 0 3-Si02
I I I I I I I
lüjuli! l.?O.f'C
Eingehende Bearbeitung durch Schairer, J. F.: J ourn. Am er. Ceram. Soc. 25 (1942) 241-274. Fünf Teilsysteme wurden herausgegriffen (siehe Abbildungen 109-113).
I. Si02-Fe0-Ca0 · Al20 3 • 2 Si02 ; II. A~03-Fe0-Ca0 ·AlPs· 2 Si02 ; III. FeO-CaO ·Si02-Ca0 · Alp3 • 2 Si02 ; IV. Fe0- 2 CaO ·AlPs· Si02- Ca0 · Al20 3 • 2 Si02 ; V. FeO- CaO · Si02- 2 CaO · Alp3 • Si02•
Cr/srobal/t
Diese Schnitte haben keinen wirklich t ernären Charakter, insofern die eingetragenen GrenzkurYen nur die Spuren der rä umlich gekrümmten Grenzflächen des quat ernären Syst ems mit den Schnittebenen darstellen. In entsprechender Weise haben die Treffpunkte je dreierKurven in diesen nicht den Charakter t ernärer invarianter Gleichgewichte, sondern sind pur Durchst oßpunkte quaternär-monovarianter Grenzkurven durch die Schnittebenen. In folgender Übersicht sind diese Punkte zusammengestellt, um ihre Bedeutung auf den quaternär-monovarianten Grenzkurven zu kennzeichnen, welche ihrerseits in Abb. 114 zusammengeiaßt werden:
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme.
Punkte in Abb. 109-113
F 109 I 109
J 109
N 110
R' 111 R 111 s 111 T 111 u 111 V' 111 V 111
z 112 A 112 D 113 E 113
50
Koexistierende Kristallphasen
Olivin+ Hercynit + Wüstit Olivin+ Hercynit + Anorthit Olivin+ Tridymit+ Anorthit Anorthit + Korund + Hercynit
Anorthit + .x-CaO · Si02 + ß-CaO · Si02 Anorthit+ Melilith + ß-CaO · Si02
Anorthit + Melilith + Hercynit Olivin+ Melilith + Hercynit Olivin+ Wüstit + Hercynit Olivin + .x-CaO · Si02 + ß-CaO · Si02 Olivin+ Melilith + ß-CaO · Si02
Anorthit+ Melilith + Hercynit Wüstit + Melilith + Hercynit Olivin + Melilith + .x-CaO · Si02
Olivin+ Melilith + Wüstit
A"L20s
50 6ew.-%
Abb. 110. Anorthit-FeO-AI,O,.
Abb. 111. CaSi03 -Fe0-Anorthit.
Eitel
Grenzkurve in Abb. 114 auf
der die betr. Punkte liegen
lj CI EC AK DG GF IK I] I] aH HF IK o] pH n]
Anortllit
327
Gleichgewichts-temperatur
in °C
1120 ± 4 1108 ± 4 1070 ± 4
1393 ± 4
1186 ± 5 1125 ± 5 1130 ± 5 1118 ± 5 1118 ± 5 1188 ± 5 1145 ± 5
1320 ± 5 1263 ± 10 1178 ± 4 1180 ± 5
328 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Ano1'11tit
llercynir
Abb. 112.
Abb. 113. CaSIO,-FeO-Gehlenit. CaSiO.,
Relative Temperaturmaxima wurden beobachtet auf den monovarianten Grenzkurven AK, EC, CI, IK, I], FI, GH, DG. Die invarianten quaternären Punkte (* Eutektika, die übrigen Gabelpunkte, mit Schmelz-Reaktionen) sind ausAbb. 114 als solche zu erkennen; die Gleichgewichtstemperaturen werden in der Originalarbeit ausführlich diskutiert (hier muß dies aus Raumgründen unterbleiben).
Im Teilraume Anorthi t-Hercyni t-Fayali t-Si02 :
A Schm. + Hercynit + Korund + Mullit B do. + do. + a:-Tridymit + do. C* do. + do. + do. + Olivin
Im Teilraume CaSi03-Anorthit-Si02-Fe0:
+Anorthit + do. + do.
D Schm. + a:-CaO · Si02 + ß-CaO · Si02 + a:-Tridymit + do.
+Anorthit + do. E do. + Olivin + do.
F do. + do. + do. I* do. + do. + Hercynit
Im Teilraume Gehlenit-Anorthit-CaSi03-FeO:
+ Melilith + do.
G Schm. + a:-CaO · Si02 + ß-CaO · Si02 + Melilith H do. + do. + do. + do. ]* do. + Hercynit + Melilith + Wüstit
Eitel
+ do. + do.
+Anorthit +Olivin + do.
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 329
Im Teilraume Gehlenit-Anorthit-Alp3-Fe0:
(Wahrscheinlich) K* Schm. + Hercynit +Korund + Melilith +Anorthit.
Ein quaternäres Temperaturminimum liegt auf der Grenzkurve FH (Abb. 114). Mit "Olivin" sind die Mischkristalle zwischen Fayalit, Fe2SiO,, und Eisen-Monticellit, CaO · FeO · Si02, einbegriffen.
Bedeutung der invarianten ternären Punkte in Randsystemen, zum Verständnis der Eintragungen in Abb. 114.
Punkte in
Abb. tt4
a
b
c
d
e
I
g
h
i
j
k
l
I
Art des Gleichgewichts
a-CaO · Si02 + ß-Mischkristall (97CaO · Si02, 3 FeO · Si02)
+Olivin (43Ca2Si04 , 57Fe2SiO,) + Schm. (3oCaO, 34FeO, 36Si02)
a-CaO · Si02 + CaO · Alp3 • 2 Si02 + 2 CaO · Alp3 • Si02 + Schm. (38,1 CaO, 2o,o Al20 3, 41,9 Si02)
a-CaO · Si02 + ß-Mischkristall (93 CaO · Si02, 7 FeO · Si02)
+Tridymit+ Schm. (26,5 CaO, 18,5 FeO, 55_Si02)
a-CaO · Si02 + Tridymit+ CaO · Alp3 • 2 Si02 + Schm. (23,3 CaO, 14,8 Alp3, 61,9 Si02)
ß-Mischkristall (28 CaO · Si02, 72 FeO · Si02)
+ Olivin (4 Ca2Si04, 96 Fe2Si0,) + Tridymit+ Schm. (11,5 CaO, 45,5 FeO, 43 Si02)
Olivin+ Tridymit+ FeO · Alp3 + Schm. (47,2 FeO, 12,5 Alp3,
40,3 Si02)
3 Alp3 • 2 Si02 + CaO · AIP3 • 2 Si02 + Tridymit+ Schm. (9,1 CaO, 18,8 Alp3, 72,1 Si02)
3AIP3 ·2Si02 + Tridymit+ FeO·AIPa+ Schm. (33,5 FeO, 20 Alp3, 46,5 Si02)
a-Alp3 + 3AlP3 ·2 Si02 + FeO·AlPs + Schm. (38 FeO, 27 Al20 3, 35 Si02)
a-AIPs + 3 Alp3 • 2 Si02 + CaO · Alp3 • 2 Si02 + Schm. (15,7 CaO, 36,5 Alp3, 47,8 Si02)
I a-AlPa + CaO ·AlPs· 2 Si02 + 2 CaO · Alp3 • Si02 + Schm. (29,3 CaO, 39,0 Alp3, 31,7 Si02)
Olivin + FeO · Alp3 + Wüstit + Schm. (75,8 FeO, 5,9 AlPs. 18,3 Si02)
C-A-S d
Sild/! C-f-S An-Tr-ft f-~-~
V I V
C-A-S F-A-S ii
C-f-S;;--f/l~--'E~-+1 ---ftr Jimo)f t: II
f-A-S
A~C-A-S J CS-fS-An. --- - --
.9:1mi1! Abb. 114.
I Gleichgewichts- Bemer-temperatur in °C kungen
I
1193 ± 3
I Bowen, Schairer, Posnjak
1265 ± 5 Rankin, Wright
1272 ± 3 Bowen, Schairer, Posnjak
1165 ± 5 Rankin, Wright
1105 ± 3 Bowen, Schairer, Posnjak
1073 ± 5 Schairer
1345 ± 5 Rankin, Wright, berichtigt
1205 ± 5 Schairer
1380 ± 5 Schairer
1512 ± 5 Rankin, Wright, berichtigt
1380 ± 5 Rankin, Wright
1148 ± 5 Schairer I
C-A-S6 /G F ~ ; - - Kcr-An-Hc Übersicht über System Ca0-AI20 3-Fe0-Si01
C-f-5 a- 111----t: --=-+1(->--..,.-..f C-A-S
I \ 1 Jb'ritt An-Ge-fk l1l.
An =Anorthit Fa = Fayalit Ge = Gehlenit He = Hercynit Kor =Korund Mel = Melilith Mu = Mullit 01 =Olivin Tr =Tridymit
n Wü = Wüstit.
Eitel
330 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Zn O-AI2 0 3-Si 0 2
Bunting, E. N.: Journ. Res. US. Bur. Stand. 8 (1932) 279-287. Die Flüchtigkeit von ZnO bei höchsten Schmelztemperaturen (> 1900 oq macht die genaue Bestimmung der Gleichgewichte an der Seite Zn0-Al20 3 und bei hohen Al20 3-Gehalten schwierig.
Punkte Zusammen4
Gleichgewichts-setzung in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen Abb.IIS in Mo1.-% in °C
ZnO Al20 3
ZnO · Al20 3 """ Schm. 50 so 1950 ± 10 pyrometr. best. el ZnO · Alp3 + ZnO """ Schm. 83 17 1720 ± 10 } bin. Eutektikum e2 ZnO · Al20 3 + Al20 3 """ Schm. 30-40 70-60 ca. 1950 Q 3 AlPa · 2 Si02 (Mullit) + Schm. 26 11 1400 ± 5
] auf,t. Gabolpkt. """ a-Tridymit + ZnO · Alp3 Q' AlPa+ Schm. ca. 23 ca. 37 ca. 1750
""" 3 Alp3 • 2 Si02 + ZnO · Al20 3 E a-Tridymit+ ZnO·AlPa+ 2ZnO·Si02 40 8 13°5 ± 5
] tem. Eutoktikum """Schm. E' 2 ZnO · Si02 + ZnO · Alp3 + ZnO 71,3 10,3 1440 ± 5
"""Schm. M 2 ZnO · Si02 + ZnO · Alp3 """ Schm. ca. 62,5 ca. 12 1460 ± 5 bin. Eutektikum
Pb0-AI20 3-Si02
Den PbO-reichen Teil dieses Systems untersuchten Geiler, R. F., u. E. N. Bunting: Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 31 (1943) 255-270. Das Zustandsdiagramm Abb. 117 enthält nur einen Ausschnitt des Gesamtsystems (Abb. 116), in welchem die Felder primärer Ausscheidung von Korund, Mullit und 6 PbO · Al20 3 • 6 Si02 große Gebiete einnehmen, diejenigen für Cristobalit, Tridymit und a- Quarz aber nahe an die Seite Pb0-Si02 gerückt sind.
Punkte in
Ahb. j 16/117
PA P 8AS4
P 4AS2
P 6AS6
Rl
R2
Ra
R,
el Es
El
E2
Ea
E,
Es
Art des Gleichgewichts
PbO · Al20 3 """ Schm. 8 PbO · AIP3 • 4 Si02
""" Schm. + 4 PbO · Al20 3 • 2 Si02 4PbO·AlP3 ·2 Si02 """ Schm. + unbest. Verbdg.
( ? ) 6 PbO · Alp3 • 6 Si02 """ Schm.
2 PbO · Si02 + 4 PbO · Alp3 • 2 Si02
""" 8 PbO · Alp3 • 4 Si02 + Schm. PbO + 8 PbO · Alp3 • 4 Si02
""" 4 PbO · Alp3 • 2 Si02 + Schm. PbO · AlPa + 4 PbO · Alp3 • 2 Si02
"""unbest. Verbdg. (?) + Schm. PbO·AlPa+ unbest. Verbdg. (?)
""" Al20 3 + Schm.
PbO + PbO · AlPa """ Schm. a- Quarz + PbO · Si02 + unbest. Verbdg. ( ? )
"""Schm. PbO · Si02 + 2 PbO · Si02 + 6 PbO · Alp3 • 6 Si02
"""Schm. 2 PbO · Si02 + 6 PbO · Alp3 • 6 Si02
+ 4PbO·AIP3 ·2Si02 """ Schm. 2 PbO · Si02 + 4 PbO · Si02 + 8 PbO · Alp3 • 4 Si02
"""Schm. PbO + 4 PbO · Si02 + 8 PbO · AIP3 • 4 Si02
"""Schm. PbO + PbO · Alp3 + 4 PbO · Alp3 • 2 Si02
"""Schm.
Zusammensetzung
der Schmelze in Gew.-%
PbO AI,O, 68,64 31,36 83.92 4.79
8o,o8 9.14
74.34 5,66
85,1 2,3
92,9 1,6
85,7 6,8
87,0 10,0
94,0 6,0 70,7 1,0
82,6 1,{
84,6 2,2
89,8 1,2
93,1 1,1
91,2 5,2
Gleichgewichts-~ temperatur
in °C I
ca. 1ooo 735 ± 5
837
811
712
Bemerkungen
kongr. Schmelzpkt.
J inkongruenter
Schmelzpunkt
kongr. Schmelzpkt.
aufsteigender 837 Gabelpunkt
ca. 765
865 ca. 725
bin. Eutektikum
tern. Eutektikum
Die Natur der mit ( ?) vermerkten Verbindung ist noch unbekannt; die Existenz von vier oder mehr weiteren ternären Verbindungen wird vermutet.
Eitel
E. Systeme mit Tonerde und Aluminosilikatsysteme. 331
Abb. 115. ZnO-AI,O,-SiO,.
A
Abb. 116. AI,O,-PbO-SIO,. A = Al20 3 ; P = PbO; S = Siü,; Mu = Mullit. Temperaturangaben in °C.
Eitel
332 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
\ F. Systeme mit Schwermetalloxyden Me20 3 •
Cr20 3-Si02
Orientierende Untersuchung vonBunting, E. N.: Journ. Res. US. Bur. Stand. 5 (1930) 325, ergab keine Bildung einer Verbindung, sehr geringe Mischbarkeit in der Schmelze (o,1% Cr20 3 in Si02-Schmelze). Schmelzpunkt von Cr20 3 ist 2140 ± 25 oc.
Ca0-Cr20 3-Si02
Nach Hummel, F. A.: (Amer. Mineral. 35 [1950] 324f.) ist der Uwarowit, 3CaO ·CrP3 • 3 Si02,
durch Reaktion im festen Zustande im Temperaturbereich von 850-1200 oc synthetisch erhältlich, zerfällt aber bei 1490 °C in ein Gemenge von a:-CaO · Si02 und Cr20 3•
PaAS, E, 70 FeaOa-SIOa 89~ 3 Nach Bowen, N. L., und J. F.
.......................
PbO,
Schairer: Amer. Journ. Sei. (5) 20 (1930), 424f. sowie Sterze!, S. E., u .. J. Linden: J ernkontorets Annalen 121 (1937) 66of., keine Verbindung zwischen Si02 und Fe20 3 beständig, sehr breite Mischungslücke in der Schmelze .
............... ..........
Bei tiefen Temperaturen (950 °C}
.__~~----------~~----------~~m~~~o"'•c------~--~----------'~ 6'ew.-%
kann durch Reaktion im festen Zustand ein Mischkristall mit Cristobalit entstehen, siehe Hedvall, J.A., u. P. Sjöman: Zs. f. Elektrochem. 37 (1931) 130-142; 40 (1934) 3oo;Zs. f.
Abb. 117. Teil des Systems AI,03 -Pb0-Si02•
A = Al20 3 ; P = Pbü; S = Si02 • Temperaturangaben in °C.
Na20-Fe20 3-Si02
angew. Chem. 44 (1931) 787; Sv. Kern. Tidskr. 42 (1930) 40-42.
Bowen, N. L., J. F. Schairer u. H. W. V. Willems: Amer. J ourn. Sei. (5) 20 (1930) 404-455; 18 (1929) 365-374 ein Schnitt.
Punkte Zusammen· I Gleichgewichts-setzung in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen
Ahb. 118 i.n Gew.-% in °C I
I Na20 Fe20 3
el Nap·2Siü2 + NaP·FeP3 ·4Si02 ~ Schm. 27,8 10,2 810
l ea 5NaP·Fep3 ·8Si02 + NaP·FeP3 ·4Si02 27,4 21,6 817 ~ Schm. binäres
ea 5Nap·Fep3 ·8Si02 + Nap·Si02 ~ Schm. 33,2 16,3 837 Eutektikum e, 5 Nap · Fe20 3 • 8 Si02 + Fep3 ~ Schm. 27,9 28,8 816 es .sNap·Fep3 ·8Si02 + N~0·2Si02 ~ Schm. 33.3 S,g 828 vl Fe20 3 + Schm. ~ NaP·FeP3 ·4Si02 14.7 28,5 990 inkongr. Schmelz-
Nap · 2 Si02 + a:-Quarz + Nap · Fep3 • 4 Si02
punkt El 23,7 4,2 760
~ Schm. Ea NaP·2Si02 + .sNap·FeP3 ·8Si02 29,4 11,0 Soo
+ Na20 · Fe20 3 • 4 Si02 ~ Schm. Es Nap · 2 Si02 + 5 Nap · Fep3 • 8 Si02 35,6 6,0 816 ternäres
+ Nap·Si02 ~ Schm. Eutektikum E, Fep3 + 5 Nap · Fep3 • 8 Si02 25,8 28,8 Sog
+ Na20·FeP3 ·4Si02 ~ Schm. Es FePs+ sNap·Fe20 3 ·8Si02 + Nap·Si02 30,1 28,9 815
~ Schm. I Rl FeP3 + Schm. 10,4 21,7 955 aufstg. Gabelung
~ a:-Tridymit + NaP·FeP3 ·4Si02
Ra a:-Quarz ~ a:-Tridymit (in ternärer Schm. R 2) 15,7 14,8 870 Umwandlung Ra 16NaP·4FeP·5Si02 :!- Schm. 29,8 37,0 845 aufstg. Gabelung
~ Fe20 3 + Na20 · S102 F 5NaP·Fe20 3 ·8Si02 ~ Schm. 32,6 16,8 838 kongr. Schmelzpkt.
Durch Dissoziation von Fe20 3 sind geringe Mengen (bis 1 %) von FeO in den Schmelzen enthalten. Die Verbindung Nap · FeP3 ·4 Si02 wird als MineralAkmit genannt (vgl. Abb. 119), Schnitt Na20 · Si02-
Akmit). Nach Faust, G. T.: (Amer. Mineral. 21 [1936] 762) ist die Existenz eines Eisen-Albits, Nap · Fe20 3 • 6 Si02, sehr zweifelhaft.
Eitel
F. Systeme mit Schwermetalloxyden Me20 3 •
' ' \ ' \
\ \
' ' ' ' ....
7Q (J()
~-%
Abb. 118. Na10 • SIO.-Fe.O,-SIO ••
~r-------------------------------~,-.
oc
l()(){J
Na20.Si0z + 5 NazD.lt20,. &SUl1 AA-11111 +
5Naz0.fe~l .8 Si!lz
:~
!l p fd' ,ll!
' .... .... ,
1t1J (ff) 8Q NazO.fezO, . ~SiOz 5No20Je:O,.eSi01 ~-%
Abb. 119. Na10 • SI01-Na.O• Fe.o. • 4 SIO,.
Eitel
........ ........
.........
333
334 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
1J(J() oc 1ZOO
Schmelze
~ ~ 1000
~ ~ 900 ____ !ftt.. ____ _
800 o:- Ruurz.,.Schmelze
o:-Ruurz.,.Eisenorlhoklus 10 tU
tJew.-% fe10, Abb. 120. K,0,6Si0,-Fe,O,.
fisenortl!olr/us
K20-fe03-SI02
Schnitt K 20 · 4 Si02-Fe20 3-Si02•
Faust, C. T.: Amer. Mineral. 21 (1936) 735-763.
Zustandsdiagramm Abb. 120 im Schnitt K 20 , 6 Si02-Fe20 3 nur teilweise binär; inkongruente Schmelzreaktionen der Verbindungen K 20 · Fez03 • 6 Si02 (Eisen-Orthoklas) und Kp · FezÜ3 • 4 Si02 (EisenLeucit).
K 20 · Fe20 3 • 4 Si02 + Schm.-=> K 20 · FezÜ3 • 6 Si02 bei 920 °C; "Qbergangsschm. B enthält 21 Gew.-% Fe20 3
KP·FeP3 ·4Si02 .: Schm. + Fez08 bei1050°C; Übergangsschm.Aenthält 24,75Gew.-%Fep3
Punkt C ist kein ternärer invarianter Punkt; die SchmelzeCenthält 13,5 Gew.-% Fe20 3 •
Ca0- fe20 3-Si02
Teilsystem3CaO· Si02-2CaO· Si02-2CaO·Fe20 3-CaO·Fe20 3 • Hansen, W. S., u. R. H. Bogue, Journ. Amer. Chem. Soc. 48 (1926) 1261-1267; im wesentlichen bestätigt durch Burdick, M. D . : Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 25 (1940) 475-488 (Abb. 121). Keine ternären Verbindungen oder Mischkristalle wurden gefunden.
Schnitt CaO· Si02-2CaO·FeP3 hat nach Nishioka, U., u. K . lwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 26 (1938) 597-603, binäres Eutektikum bei 1185 oc mit 45% CaO · Si02 .
Orientierende Gesamtuntersuchung von Sitz, G.: Met. u. Erz 29 (1932) 209, 245,269, 298,318,339, ergableichtesteSchmelzbarkeit auf der Schnittlinie Fe20 3-Ca0, 2 Si02 (ca. 1ooo-11oo 0 C); keine ternär~ Verbindung wurde gefunden. Durch Aufnahme von 2 CaO · Fe20 3 in das Gitter von~- und ß-2 CaO · Si02
wird die"-=> ß Umwandlungstemperatur von 1420 oc auf 1380 oc erniedrigt, die ß """' y Umwandlung unter Zerrieseln beschleunigt.
Abb. 121 . CaO-Fe,O,-SiO,.
s
Na20-Ca0- fe20 3- Si02
F
Eubank, W. R., u. R. H. Bogue: Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 40 (1948) 232ff. ; Journ. Amer. Ceram. Soc. 31 (1948) 29of., untersuchten das Teilsystem Na20 - Ca0-2CaO · SiO~-CaO · Fe20 3 für eine Na20-Konzentration von 5 %· Abb. 122 zeigt den entsprechenden Schnitt im quaternären Gesamtsystem. Bis 1550 °C nur wenig Schmelze gebildet, die Flußmittelwirkungdes Nap-Gehaltes in 2 CaO · Si02 ist offenbar geringfügig. 3 CaO · Si02 kristallisierte primär aus keiner der NazO-haltigen Schmelzlösungen, zufolge der R eaktion
N 3 CaO · Si02 + quaternäre Schmelze .= 2 CaO · Si02 + CaO;
Abb. 122. CaO- Fe ,O,-Na,O- SiO,. C = CaO; F = Fe,O, ; N = Na,O ; S = SiO, .
Eitel
F. Systeme mit Schwermetalloxyden Me20 3 •
das Raumgebiet der primären Kristallisation von CaO ist daher im quaternären System erweitert. Die Umwandlungstemperatur von <X ;::: ß-2 CaO · Si02
ist durch Mischkristallbildung mit einer Na20-haltigen Komponente von 1458 oc aufca. 1300 °Cerniedrigt, die ß""' y-Umwandlung unter Zerrieseln durch diese nicht behindert.
1MOr-------,-------~--------r-------,--------,
Fe0-fe20 3-Si02
Nur orientierende Untersuchungen vonHallimond,A. F., u. J . H . Whiteley: Journ. Iron Steel Inst. 1919, II, 175. Eutektikum bei 40% FeO, 2o% Fe20 3, ca. 40% Si02 angegeben. Orientierendes Zustandsdiagramm bei C. Benedicks, .,Slagginneslutninger i järn och stä.l'', Stockholm 1929, 101.
CoO (Co30,)-fe20 3-Si02
Nur orientierende Angaben von Shepherd, F.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 12 (1·929) 494-497;
oc ~ol---------------------------
M GtJ 8tJ tkilt'- 96
Abb. 123. Akmit-Jadeit.
Eutektikum Fe20 3 - Co30, bei 1410 °C, mit 46% Co30, Eutektikum Fez03-Cop,-Si02 bei 1150 °C, mit 42% Fez03, 36% Cop,.
Na20- AI20 3-fe20 3-Si02
HetAb
335
Die sehr komplexen Gleichgewichte im Teilsystem N ap · Alz03 • 4 Si02-N ap · Fez03 • 4 Si02 (JadeitAkmit) wurden von Yoder, H. S.: Amer. Journ. of Sei. 248 (1950) 319f.; Yearbook Carneg. Inst. Washgt. 48 (1950) 32; 49 (1950) 46f. ; 50 (1951) 53f., diskutiert (Abb. 123). Jadeit, oder Jadeit-ähnliche PyroxenMischkristalle treten nirgends primär auf, wohl aber Akmit-ähnliche Pyroxene, und als Reaktionsprodukte mit quaternären Schmelzlösungen: Hämatit, Albit und Nephelin-Mischkristalle.
Ca0-AI20 3-fe20 3-Si02
Teilsystem Ca0-4CaO ·Al20 3 ·Fe20 3-2CaO·Si02-5Ca0·3Al20 3 • Lea, F. M., u. T. W. Parker: Phil. Transact. Roy. Soc. Lond. 234A (1934) 1-41; Buildg. Res. Stat. Techn. Pap. (1935) Nr. 16.
Zustandsdiagramm für Teilsystem Ca0-2CaO·Si02-4CaO·Al20 3 ·Fe20 3 (Abb. 124), für das vollständige System Abb. 125.
In Abb. 124: Punkt W: 2CaO·Si02 + Schm. W ~ 3CaO·Si02 + 4CaO·A~03 · Fez03, bei 1348 oc; Gabelpunkt;
In Abb.124 Punkt X: Schm. X""' CaO· + 3CaO· Si02+ 4CaO·Alz03 ·Fez03, bei 1347 °C; Eutektikum;
Abb. 124. Ca0- 4Ca0 • Al,03 • Fe,03-2Ca0 • SiO,. Abb. 125. Ca0- 5Ca0 • 3AI,0 3- 4Ca0 • AI,03 • Fe,01•
Eitel
336 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
In Abb. 125 Punkt T2 : Schm. T2 ~2CaO·Si02+3CaO·Si02 +3CaO·Alz03 +4CaO·Alz03 ·Fe203, bei 1338 oc; Eutektikum.
Punkt T1 : CaO+Schm. T1 ~ 3CaO·Si02 +3CaO·Alz03 +4CaO·Alz03 ·Fe20 3, bei 1341 °C; Gabelung (nicht bezeichnet): Schm. ~ 3CaO·Alz03 +2CaO· Si02 + 5CaO· 3Alz03+4Ca0·Al20 3 ·Fez03, bei 1280 oc; Eutektikum nahezu übereinstimmend mit ternärem Eutektikum 2 CaO · Si02 + 5 CaO · 3 Al20 3 + 4 CaO · Al20 3 • Fe20 3
Zusammensetzung invarianter Punkte:
Zusammen- Gleichgewichts-·Art des Gleichgewichts setzung temperatur Bemer-
der Schmelze in ° C kungen in Gew.- 0/o
CaO Al20 3 Fe20 3
2 CaO · Si02 + 4 CaO · Alz03 • Fe20 3 ~ Schm. 49,6 17,1 26,8 1350 ± 10 2 CaO · Si02 + 4 CaO · Alz03 • Fez03
+ 5Ca0·3Alz03 ~ Schm. 50,5 34,5 9,9 1280 ± 5
Eutektikum CaO + 3 CaO · Si02 + 4 CaO · Alz03 • Fe20 3 52,8 16,2 25,4 1347 ± 5 ~ Schm. X
2 CaO · Si02 + Schm. W 52,4 16,3 25,5 1348 ± 5 } Gabelpunkt ~ 3 CaO · Si02 + 4 CaO · Alz03 • Fe20 3
T1 s. oben 55,0 22,7 16,5 1341 ± 5 T 2 s. oben 54,8 22,7 16,5 1338 ± 5 } Eutektikum (nicht bez.) 50,0 34,5 10,0 1280 ± 5
Die Untersuchungen von Lea und Parker wurden ergänzt durch die Ergebnisse von· Swayze, M. A.: Amer. Journ. of Sei. (5) 44 (1946) 1-30, 65-94, welche vor allem die Natur der Calciumaluminatferrite betreffen. Die Verbindung 4CaO·Al20 3 ·Fe20 3 ist danach nur ein singulärer Komplex in einer ausgedehnten Reihe von Mischkristallen der allgemeinen Zusammensetzung 6Ca0 · x Al20 3 • y Fe20 3, mit x = o, y = 3 als Endglied, 2 CaO · Fe20 3, und x = 2, y = 1 auf der anderen Seite (Abb. 126). Geringfügige Änderungen im CaO- und Fe20 3-Gehalt der invarianten Punkte T, und T2 wurden von Swayze
beobachtet, indessen ohne Änderung der Gleichgewichtstemperaturen.
Na20-Ca0--AI20 3-Fe20 3-Si02
Nach Eu bank, W. R.: Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 44 (1950) 175-192, ist einquinärerinvarianterPunkt mit der Zusammensetzung der Schmelzphase 1% Na20; 48% CaO; 31% Alz03 ; 13,5% Fe20 3 ; 6,5% Si02, bei 1310 ± 3 °C. Die koexistierenden Phasen sind 2 CaO · Si02 ; 3CaO · Si02 ;
3CaO · Alz03 ; Na2 0 · 8Ca0 · 3Alz03, und ein Fez08 enthaltender Mischkristall.
Abb. 126. Ca0-2CaO.Fe,0.-5CaO• 3AI, 0 3 -2Ca0· SiO,. A = Al,03 ; C = CaO; F = Fe,O,; S = Si02 •
Temperaturangaben in °C.
Abb. 127. Ca0-2CaO•Fe,0.-5CaO • 3AI.Oa- 2Ca0 • SiO,.
aeiK-%
Eitel
G. Systeme mit Dioxyden Me02• 337
Mg0-Ca0-AI20 3-fe20 3-Si02
Swayze, R. A.: Amer. Journ. of Sei. (5) 44 (1946) 1-30, 65-94, fügte konstant 5% MgO zu den quaternären Komplexen des Systems Ca0-2CaO·Si02-2CaO·Fe20 3-5Ca0·3Al20 3 (Lea u. Parker, s.o.), mit dem in Abb. 127 angegebenen Resultat, mit geringfügigen Verschiebungen der Gleichgewichtstemperaturen (die invarianten Punkte T1 und T 2 in Abb. 126 sind jetzt zu Punkten A und B bei 1305 oc bzw. 1301 °C verlagert). Beideinvarianten Punkte A und B werden von Swayze als Gabelpunkte, nicht als Eutektika gedeutet.
Na20-Mg0-Ca0-AI20 3-fe20 3-Si02
Eubank, W. R.: Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 44 (1950) 191, gibt an, daß der quinäre invariante Punkt bei 1310 ± 3 oc im MgO-freien System durch zugegebenes MgO auf 1275 °C erniedrigt w rd, im Einklang mit einem orientierenden Versuch von Hansen, W. C. (l. c. 2 [1930] 55), der im senären Gemenge entsprechender Zusammensetzung 1280 oc als Beginn der Schmelzreaktion beobachtete.
0. Systeme mit Dioxyden Me02•
Bunting, E. N . : Journ. Res. U . S. Bur. Stand. 11 (1933) 719--725. Rutil schmilzt bei 1825 ± 5 oc; Eutektikum mit a-Cristobalit bei 10,5% Ti02 und 1540 ± 10 °C. Neuere Untersuchungen von Ricker, R. W., u. F. A. Hummel: Journ. Amer. Ceram. Soc. 34 (1951) 271-279, ergaben eine beschränkte Mischkristallbildung (bis 10% Ti02) in a-Cristobalit und (bis 24% Si02) in Rutil. Die Umwandlungstemperatur für a:;: ß-Cristobalit erscheint auf 130 oc erniedrigt.
Na20-Ti02-Si02
Ginsberg, A. S., u . Ch. Nikogossian: Bull. Com. Geol. Leningrad 43 (1924) 397-408, bestimmte den Schmelzpunkt von Na20·2Ti02 ·2Si02 (Ramsayit) zu nur 624 ± 6 °C.
Ginsberg, A. S., u. Ch. Nikogossian: Bull. Com. Geol. Leningrad 43 (1924) 397-408, beschreiben die Verbindung Ca0·2Si02 ·2Ti02, als Mineral Calcium-Ramsayit, mit höhergelegenem Schmelzpunkt als die entsprechende Na-Verbindung. Teilsystem CaO · Si02-Ca0 ·Ti02 nach Smolensky, S.: Zs. f. anorg. Chem. 73 (1912) 294-298, nur von orientierendem Charakter; Zustandsdiagramm Abb.128. Feodotew, M. K.: bei Nikogossian: Zapiski Wsesoyuzn. Mineral. Obschtsch. (2)68 (1939) 425, gibt für das Eutektikum die Zusammensetzung 20% CaO · Ti02 ,
So% CaO·Si02 an. Verbindung Ca0 ·Ti02 ·Si02 , als Mineral Titanit, schmilzt nach Iwase, K., u. M. Fukushima: Sei. Rep. Tohoku Univ. 21 (1932) 114-126, kongruent bei 1382 oc; bei raschem Abkühlen entsteht instabil ein Gemenge von Ti02,
Ca0·Ti02 und Ca0·Si02 (siehe Honda-Festschrift 1936, 454-464)·
MgO-CaO-Ti02-Si02
Teilsystem CaO·Ti02-Si02-MgO·Ti02 (TitanitGeikielith). Nishioka, U., u . K. Iwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 26 (1938) 592-595; binäres Eutektikum bei 1305 oc mit 32% MgO · Ti02•
Teilsystem CaO ·Ti02-CaO·Mg0·2 Si02 (PerowskitDiopsid). Nishioka, U., u. K. Iwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 24 (1936) 714-718; binäres Eutektikum bei 1270 oc mit 32% CaO · Ti02 •
MnO-Ti02-St02
Teilsystem MnO·Si02-MnO·Ti02 {Rhodonit-Pyrophanit), nach Smolensky, S.: Zs. f. anorg. Chem. 73 (1912) 293; Mischkristallbildung aus der Schmelze, Entmischung bei tieferen Temperaturen.
MgO-CaO-MnO-Ti02-Si02
!SJ() .---------------,
!250
7t20°
oc-~Schkrislo/le
"-lJS0°C
CaO. 10 JO so 10 CaD Si[h Hol- '6 li~
Abb. 128. CaO • SlO,-CaO • TiO,.
Teilsystem MnO·Ti02-CaO·Mg0·2Si02 (Pyrophanit-Diopsid). Nishioka, U., u. K. Iwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 26 {1938) 595-597; binäres Eutektikum bei 1183 oc mit 48% MnO·Ti02 •
CaO-MnO-Ti02-Si02
Teilsystem MnO·Ti02-CaO·Ti02 ·Si02 (Pyrophanit-Titanit). Nishioka, U., u. K. lwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 25 (1936) 504-508; binäres Eutektikum bei 1210 oc mit 49% MnO·Ti03 •
Eitel Landolt-Börnstdn, 6. Aufi., Bd. II/3. 22
338 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Ca0-AI20 3- Ti02-Si02
Te i I s y s t em CaO · Si02-Ca0 · Alp3 • 2 Si02-Ca0 · Ti02 • Si02
nit). Nishioka, U., u . K. Iwase: Sei. Rep. Tohoku Univ. 24 444- 453; Journ. Amer. Ceram. Soc. 21 (1938) 145.
(Wollastonit- Anorthit- Tita(1936) 707-710; Honda-Festschr.
Binäres Eutektikum Anorthit-CaO · Ti02 bei 1350 oc mit 35% CaO · Ti02 (Perowskit). Binäres Eutektikum Anorthit-Titanit bei 1301 oc mit 62% CaO·Ti02 • Si02 (Titanit) . Ternäres Eutektikum Anorthit-Wollastonit-Titanit bei 1240 °C.
Demgegenüber ist der Schnitt CaO·Ti02 ·Si02-2CaO·AlP3 ·Si02 (Titanit- Gehlenit) nicht binär.
Na20- Mg0- Ca0- AI20 3- Ti02-Si02
Nach Prince, A. T.: Journ. of Geol. 51 (1943) 1-10, ist das Teilsystem CaO·Ti02 ·Si02-
CaO·Mg0·2 Si02-CaO·Al20 3 ·2 Si02-Nap·AIP3 ·6Si02 (Titanit- Diopsid- Anorthit- Albit) bemerkenswert durch die quaternäre eutektische Kurve, siehe Abb. 129. Das Teilsystem TitanitAlbit- Anorthit (Abb. 130) enthält eine ternäre eutektische Kurve, und die Teilsysteme TitanitAlbit und Titanit- Anorthit sind einfach eutektisch-binär (Abb. 131 u. 132). Doch ist in den albitreichen Gemengen (> 92,5% Ab.) des Systems Titanit-Albit die primäre Kristallart nicht reiner Albit, sondern ein Plagioklas, entstanden durch eine Reaktion in der Schmelzphase, derzufolge auch Rutil in der Restschmelze kristallisiert.
/J;opsid
4norllii/ c'lffl.--%
Abb. 129. Albit-Anorthit-Sphen-Diopsid. Abb. 130. Albit-Anorthit-Sphen.
Tl«J Pl.+St:nmeke ~+4/bil
Albit WJ GtJ Uew.-~ Cew-%
Abb. 131. Albit-Sphen. Abb. 132. Sphen-Anorthit.
Eitel
G. Systeme mit Dioxyden Me02• 339
Zr02-Si02
Zirnowa (Zhirnowa), N . : Zs. f. anorg. Chem. 218 (1934) 193-200, hatte ein Zustandsdiagramm gegeben, in welchem Zr02 • Si02 (ZrSiO,, als Mineral Zirkon) mit kongruentem Schmelzpunkt bei 2430 ± 20 oc erscheint. Ma tignon, C.: Compt. rend. 177 (1923) 1290-1293, beobachtete zuerst den inkongruenten Schmelzzerfall des reinen ZrSi04 zwischen 18oo und 1900 °C, wobei Zr02 als Kristallphase verbleibt und Si02 heftig aus der Schmelze verdampft. Dieneueren Untersuchungen von George, H ., u. R. Lambert: I. c. 204 (1937) 688f., bestätigten den inkongruenten Schmelzzerfall des Zirkons. Geiler, R. F., u. P. ]. Yavorsky: Journ. Res. Nation. Bur. Stands. 35 (1945) 109f., gaben das Zustandsdiagramm Abb. 133 mit der inkongruenten Schmelzreaktion ZrSiO, ~ Zr02 (monoklin) + Schmelze bei 1775 °C. Curtis, C. E ., u. H. G. Sowmnan: Journ. Amer. Ceram. Soc. 36 (1953) 190-198, geben neuerdings eine Zerfallstemperatur von nur 1540 °C an, die Reaktion wird als eine solche im festen Zustande, ohne Beteiligung einer Schmelzphase aufgefaßt.
tiOO,---------------------------------, •c
Abb. 133. ZrO,-SIO •.
Na20-Zr02-SI02
Li20-Zr02-Si02
Teilsystem 2LiP·Si02-Zr02 ·Si02 • Haacke, A . : Diss. Univ. Freiburg i. B. 1919. - Schwarz, R., u. A. Haacke: Zs. f. anorg. Chem. 115 (1921) 87-99-
Zustandsdiagramm Abb. 134; Verbindung 4Li20 · 3Zr02 • 5Si02 schmilzt kongruent bei 1752 oc; Eutektikum von2Li20·Si02 und4Li:P· 3Zr02 • 5 Si02
bei 70 Mol.-% 2 Lip · Si02 und 1021 °C; Mischkristalle treten nicht auf.
0
~------------------~~N ".
t1 LizO. 10 1!0 .](} ft7 so DU a7 1KJ SiOz Mo/-%Zr02.Si02 -
Abb. 134. 2 li.O • SIO.-ZrO. • SiO •.
Löffler,].: Diss. Univ. Berlin 1930. -D'Ans, J., u. J. Löffler: Zs. f. anorg. Chemie 191 (1930) 1-35.
Punkte Zusammen· I Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts setzung templ"'rcttur Bemerkungen Abb. der Schmelze in °C
135/136 in Gew.-%
Na20 Zr02 p Na20·Zr02 ~ Zr02 + Schm. 57 43 ca. 1500 inkongr. Schmelzpunkt G 2Na20·Si02-t-3Na20·2Si02+Na20·Zr02 63,3 0,2 959
] Eutoktikum ~ Schm. K 3NaP·2Si02 + NaP·Si02 54,0 1,0 1007
+ Na20·Zr02 ·Si02 ~ Schm. I Nap·Zr02 + Schm. ~ 3NaP·2Si02
+ NaP·Zr02 ·Si02
55.5 2,0 1055
M N azO · Zr02 • Si02 + Schm. ~ N ap · Si02 47,8 1,7 1070 + 2NaP·2Zr02 ·3Si02 aufsteigende Gabelung
Q Zr02 + Schm. 45,0 25,0 1380 ~ NaP·Zr02 + Na20·Zr02 ·Si02
R Zr02 + Schm. ~ 2 Na20 · 2 Zr02 • 3 Si02 32,5 30,0 1446 + Nap·Zr02 • Si02
F 2NazO·Si02 + NazO·Zr02 ~ Schm. 66,2 1,2 1058 } binäres Eutektikum H 3 N azO · 2 Si02 + N a20 · Zr02 ~ Schm. 59,7 1,2 1106
L Na20 · Si02 + Nap · Zr02 • Si02 ~ Schm. 49,1 1,7 1076 N Na20 · Zr02 • Si02 ~ Zr02 + Schm. 34·5 31,0 1477 inkongr. Schmelzpunkt
Schnitt Na20·2 Si02-Nap · Zr02 • Si02 ist wahrscheinlich großenteils binär mit Eutektikum. Schnitt NaP·Si01-Zr02 mit Verbindung Nap·Zr02 ·Si02 siehe Abb. 137.
Eitel 22•
340 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
':::!i'irlymil
P NazZr03 #ol-%
Abb. 135. Na,O-ZrO,-SiO,.
Ti0z-Zr02-Si02
Sowman, H. G., u. A. J. Andrews: Journ. Amer. Ceram. Soc. 34 (1951) 298-301, finden für das Teilsystem Zr02-Ti02 ausgedehnte kristallirre Mischbarkeit, in den ternären Schmelzgleichgewichten ein Eutektikum bei ca. 1500 °C, nahe dem Si02-Pol gelegen.
Abb.136. Teildes Systems Na,O-Zr01-Si0,.
... "'
2000 •c
1900
1800
1700
1500
~ 1500 .0.. E ~ 1QIJO
Schmelze
Schm. + ZrO:J
'10 50
ZrSW,
100 ZrOz
Eitel
Mg0-Zr02- Ti02
Während Rees, W. J., und J. H. Chesters: Transact. Brit. Ceram. Soc. 29 (1930) 309--316, sowie Chesters u. A. L. Roussin: I. c. 30 (1931) 217-224, die ternären Verbindungen MgO · Zr02 • Si02 und 4MgO · Zr02 • Si02 angegeben hatten, konnte Foster, W. R.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 34 (1951) 302 bis 305, dies nicht bestätigen, sondern beobachtete bei 1450 oc allein Zr02,
ZrSi04 und Periklas in ternären Gemengen. Die Kombination MgO+ ZrSi04 ist instabil, sie schlägt durch Reaktion im festen Zustand um in das stabile Gemenge 2MgO ·Si02 + Zr02 •
Sn02-Si02
KOIJjllffllD"onslinie Na6Siz01-Naz Zr03
Greig, J. W.: Amer. Journ. of Sei. (5) 13 (1927) 137, gibt zwei glasige Schmelzen mit 10 und 20% Sn02 an, die bei 1715 °C bzw. 1725 °C schmelzen; keine Anzeichen für Entmischung zweier Schmelzphasen werden beobachtet.
Abb. 137. Na.SiO,-ZrO,.
H. Borosilikat- und Phosphatsilikatsysteme. 341
B20 3-Si02 H. Borosillkat- und Phosphatsilikatsysteme.
Entgegen den Angaben früherer Autoren konnten Cousen , A., u. W. E. S. Turner: Journ. Soc. Glass Techno!. 12 (1928) 169-190; Glastechn. Ber. 6 (1928) 393-410; ferner Greig, J. W.: Amer. Journ. Sei. (5) 13 (1927) 138-140; Morey, G. W.: Amer. Miner. 22 (1937) 37, weder eine Entmischung der Schmelzen noch die Bildung von Verbindungen feststellen; bei So% Si02 waren die Schmelzen homogen -glasig.
Li20-820 3-Si02
Teilsystem Lip·Si02-Lip·BzÜ3 orientierend untersucht von van Klooster, H. S. : Na20-820 3-Si02
Zs. f. anorg. Chem. 69 (1910) 147-154.
Teilsystem Nap · Si02-NazÜ·B20 3
Mischkristallbildung von o-9 und 76--1oo% LiP·B20 3 ; Eutektikum bei 803 °C mit 78% Li20·BzÜ3 ;
Mischkristallbildung von o-4 und 95-100% Nap·Bz03 ; Eutektikum bei 815 oc mit 45% NazO·BzÜa· Eine vorläufige Untersuchung des Systems Si02-Bz03-Si02 etwa im Gebiete B20 3-Na20·B20a
Nap · Si02-Si02 siehe Morey, G. W.: Journ. Soc. Glass Techno!. 35 (1951) 270-283. Im Teilsystem Na20-B20 3 [siehe Morey, G. W., u. H. E . Merwin: Journ. Amer. Chem. Soc. 58 (1936) 2248-2254] sind folgende eutektischen Gleichgewichtspunkte wesentlich:
NaP·BzÜ3 +Na2Ü·2B20 3 .= Schm., mit 32% Na20; 68% Bp3 ; bei 740 °C. NazÜ·2BzÜ3 + NazÜ·3BzÜ3 .= Schm., mit 27,7% Na20; 72,3% B20 3 ; bei 722 oc
und das inkongruente Schmelzgleichgewicht NazÜ ·3BzÜ3 ~ Naz0 ·4B203 + Schm., 24%Nap; 76%Bz03 ; bei 766 °C.
Ternäre invariante Gleichgewichte sind:
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-setzung der in Art des Gleichgewichts temperatur Bemerkungen Abb.138 Schmelzpnase in °C
Na 20 e Na20·B20 3 + Na20·Si02 ~ Schm. 48.9 I N a20 · B 20 3 + a-Quarz ~ Schm. 26,9 m N a20 · 4 B 20 3 + a-Quarz ~ Schm. 12,2 E N a.o · B 20 3 + N a20 · 2 Si02 + a-Quarz 24
:;: Schm. F NaP·B20 3 + NazÜ·2B20 3 + a-Quarz
~ Schm. 27
G Nap·B20 3 + Naa0·2Si02 33 .= N ap · Si02 + Schm.
H Na20·2B20 3 + a-Quarz 24 ~ N a20 · 3 B20 3 + Schm.
L N a20 · 3 B 20 3 + a- Quarz 21 :;: NazÜ·4BzÜ3 + Schm.
Die ternäre Verbindung N ap · BP3 • 2 SiO~ (Natrium-Danburi t, inAbb. 138 als PunktC vermerkt) schmilzt instabil bei 766 °C, d. h. 236 °C oberhalb des stabilen Eutektikums I im Teilsystem NaaO·B20 3
-Si01 ; NaaO ·B20 3 ·2Si02 konnte nur durch hydrothermale Synthese kristallisiert werden; isotrope Kristalle, n = 1,572.
Abb. 138. s.o.-sw.-Na.o.
Eitel
in Gew.-%
B20a Si02
23,6 27,5 31,1 42 55.3 32,5 25 48
33 40
18 49
41 35
45 34
Na~
Gew.-%
833 530 675 520
520
640
570
6oo
} binäres Eutektikum
I ternäres
1 Eutektikum
l Gabelpunkt
Temäre Ver1Jintlu11g
c-Na,o. e,o,. sw:
342 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Ca0-B20 1-Si01
Flint, E. P., u. L. S. Wells: Journ. Res. U.S. Bur. Stand. 17 (1936) 727-752.- Morey, G. W., u. E. Ingerson: Amer. Miner. 22 (1937) 37-47·
Punkte Zusammen- Gleichgewichts-in Art des Gleichgewichts setzung der temperatur Bemerkungen
Abb.t39 Schmelzphase in °C in Gew.-%
CaO B20a 1 3 CaO · 2 Si02 + Schm. 54.6 1,5 1436 ± 5 Gabelpunkt
:;:: cx-2 CaO · Si02 + CaO · Si02 2 CaO · Si02 + ß-2 CaO · Si02 + 2 CaO · B20 8 59.2 16,0 1118 Eutektikum
:;:: Schm. 3 3 CaO · Bp, + Schm. 59.4 16,6 1128 l Gabclpunkt
:;:: ß-2 CaO · Si02 + 2 CaO · BP3
4 5CaO·BP3 • Si02 + Schm. 66,2 14,1 1266 :;:: 3 CaO · B20 3 + cx-2 CaO · Si02
5 cx-2 CaO · Si02 + 5 CaO · BP3 • Si02 :;:: Schm. 67.7 13.3 qoo bin. Eutektikum 6 (X-2 CaO · Si02 + 5 CaO · Bp3 • Si02 + CaO 69,2 12,6 1398 tern. Eutektikum
:;:: Schm. 7 CaO + 5 CaO · BP3 • Si02 ;=: Schm. 69.7 16,2 1412 bin. Eutektikum 8 CaO + 5CaO·BP3 ·Si02 + 3CaO·BP3 70,0 23,2 1404 tern. Eutektikum
:;:: Schm. 9 3 CaO. BPa + 5Ca0. BPa. Si02 ;=!: Schm. 69.4 22,8 1415 } bin. Eutektikum 10 CaO · Si02 + 2 CaO · BP3 :;:: Schm. 55.4 20,4 1150
11 2 CaO · BP3 + Schm. :;:: CaO · Si02 + CaO · BP3 45·0 31.7 1017 Gabelpunkt 12 CaO · Si02 + CaO · BP3 + cx-Tridymit :;:: Schm. 38.3 31.5 977 tern. Eutektikum 13 Schmelzen im Gleichgewicht miteinander 38,0 31,6
l 990 16 + cx-Tridymit+ CaO·BP3 nicht bestimmt 14 }desgl. mit CaO · B20 3 + CaO · 2 BP3
26,o 1 68,2 964 15 nicht bestimmt
Die ternäre Verbindung CaO·B20 3 ·2Si02, als Mineral Danburit, tritt mit Schmelzen nicht stabil ins Gleichgewicht; der natürliche Danburit zerfällt beim Erhitzen auf 1002 °C unter Bildung zweier Schmelzphasen. Die Verbindung 5CaO·B20 3 ·Si02 schmilzt kongruent bei 1419 °C.
Kennzeichnend eine beschränkte Mischkristallbildung (in Abb. 139 durch ein schraffiertes Gebiet angedeutet) von 2 CaO · Si02 mit CaO · B20 3, 2 CaO · Bp3 und 5 CaO · BP3 • Si01 ; die Umwandlung cx :;:: ß-2 CaO · Si02 wird durch die Beimengung der Borate bis zu 190 °C erniedrigt, so daß die Punkte 4. 5. 6 noch in die Ausscheidung von cx-2 CaO · Si02 fallen.
Ob-Oanbvl'd fZ2,8Ca.O; Z4~8z0",'18.8S!Dz)
c-ca.o 8· ßzOJ &· SWz T· oe- Ti'idymif
homogene &hmelze
Abb. 139. Ca0- 810,-SIO,.
Eitel
H. Borosilikat- und Phosphatsilikatsysteme. 343
Na20-Ca0-B20 3-Si02
Bis 5% Bp3-Gehalt orientierende Untersuchung von Morey, G. W.: Journ. Amer. Ceram. Soc. 15 (1932) 457-475; kennzeichnend die in Abb. 140 dargestellte Verschiebung der Gleichgewichte gegenüber dem betreffenden Teil des Systems Na20-Ca0-Si02, vor allem für das Feld der Kristallisation von Na20·3Ca0·6Si02 • lm quaternären Gesamtsystem erwartet Morey Entmischung der Schmelzen im Teilsystem Si02-Nap · Si02-Ca0 · Si02-Bp3, Si02 in der Nähe des Danburitpunktes. Die Kristallisationsräume von Na20·Ca0 · Si02 und Na20 ·2CaO· 3 Si02 reichen offenbar weit in das Innere des Tetraederraumes der Darstellung hinein.
~M,---------.-----~
* ~ ~
61{ 66 68 70 72 71{ 76 78
llrw.% SWz
Abb. 140. Na,O-Ca0-B,O.-Si01•
(Ausschnitt)
Ba0-B20 8-Si02
Gew.-% Abb. 141. 8,01-ZnO-SIO,.
Nur vorläufige Mitteilungen von Hamilton, E. H., 0. H. Grauer u . G. W. Clerk: Bull. Amer. Ceram. Soc. 31 (1952) 111, und von Levin, E. M., u. G. N. Ugrinic: l. c. p. 106, bestätigen auch für dieses System das Auftreten eines ausgedehnten Entmischungsgebietes für zwei Schmelzphasen im ternären Zustandsfelde. Die letzteren Autoren geben als kongruent bei 1009 °C schmelzend die ternäre Verbindung 3 BaO · 3 B20 3 • 2 Si02 an. Sie entspricht einem sehr flachen räumlichen Temperaturmaximum.
Zn0-B20 8-Si02
Nach Ingerson, E., G. W. Morey u. 0. F. Tuttle: Amer. Journ. of Sei. 246 (1948) 37- 40, erstreckt sich ein weites Entmischungsgebiet für zwei Schmelzphasen in das ternäre Zustandsfeld (Abb. l . .p). Keine ternäre Verbindung wurde beobachtet, nur Zn2SiO, (Willemit) als einziges Silikat.
Pb0-B10 8-Si02
Geiler, R. F., u. E. N. Bunting: Journ. Res. U. S. Bur. Stand. 23 (1939) 275-283. Kennzeichnend ist die weitreichende Entmischung der Schmelzphase in zwei Schichten; das Entrnischungsgebiet überdeckt einen großen Teil der Kristallisationsfelder von Si01 und Pb0·2B20 3• Die ternäre Verbindung 5 PbO · B20 3 • Si01 schmilzt inkongruent bei 551 °C unter Abscheidung von 2 PbO · Si02 + Schmelze. Sie geht in der Nähe der Punkte G,, G5 und E 2 (Abb. 143) mit PbO Mischkristallbildung ein, wo-durch ihre Lichtbrechung erhöht wird. Als instabile Kristallisation zeigt sich im Felde für PbO · 2 B20 3 in dem mit (A ?) vermerkten Bezirk eine noch nicht identifizierte Kristallart, die wahrscheinlich einer instabilen Modifikation von PbO · 2 Bp3 oder 5 PbO · 4 BP3 entspricht.
Abb. 142. 8 10,- PbO- SIO,.
Eitel
9Pb0·Si0z
344
Punkte in
Abb. 142/143
Cl G2
El
Ga c, c. E2
Ea
Ga
22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
Art des Gleichgewichts
ß· Quarz + Schm. :;;:: PbO · Si02 + PbO · 2 B20 3
PbO · 2 BP3 + Schm. :;;:: PbO · Si02 + 5 PbO · 4 BP3
5 PbO · 4 BP3 + PbO · Si02 + 5 PbO · Bp3 • Si02 :;;:: Schm.
2 PbO · Si02 + Schm. :;;:: PbO · Si02 + 5 PbO · Bp3 • Si02 2 PbO · Si02 + Schm.
:;;:: 4PbO·Si02 + 5PbO·BP3 ·Si02
4 PbO · Si02 + Schm. :;;:: PbO + 5 PbO · B20 3 • Si02 PbO + 4 PbO · B20 3 + 5 PbO · BP3 • Si02 :;;:: Schm. 2PbO·B20 3 + 4PbO·BP3 + 5PbO·BP3 • Si02
:;;:: Schm. 2 PbO · Bp3 + Schm.
:;;:: 5PbO·BP3 ·Si02 + 5Pb0·4BP3
\ \ \i'. \ \ \
Zusammen- Gleichgewichts-setzung temperatur der Schmelze in °C in Gew.-%
PbO B20s 75 15 540 ± 10 81 13 527 ± 5 84,5 11 484 ± 1
86,3 7,6 530 ± 3 91,5 5,3 538 ± 2
92,7 4>5 534 ± 1 92,7 4,8 532 ± 1 87,5 11>4 488 ± 1
86,o 10,6 486 ± 1
li'ew.-% Abb. 143. Teil des Systems 8 , 0 3 -PbO-SiO,. Temperaturangaben in °C.
Na20-P 20 5-8102
Be-merkungen
} Gabelpunkt
Eutektikum
I Gabelpunkt
}Eutektikum
Gabelpunkt
Die von Schwarz, R.: Zs. f. anorg. Chem. 176 (1928) 236-240, angegebene ternäre Verbindung 4Na0·2P20 5 ·Si02 oder 2Na,P20 7 ·Si02 mit einem Schmelzpunkt von 961 °C konnte von Zintl, E., u. W. Morawietz: 1. c. 245 (1940) 12-15, nicht bestätigt werden. Im Teilsystem Na20·Si02-
Na20 · P 20 5 findet eine Reaktion statt, die die Kristallisation von 3 Nap · P 20 5 und Si02 (Cristobalit oder Quarz) zur Folge hat (zwischen 700 und 950 °C}, oder auch von Si02 ·P20 5 ; siehe Peyronel, G . : Zs. f. Krist. 95 (1936) 277.
CaO- P 20 5-8102
Dieckmann, T., u. E. Houdremont: Zs. f. anorg. Chem. 120 (1922) 129- 149, nannten die ternäre Verbindung 5CaO · Pp5 • Si02 oder Caa(P04) 2 ·Ca2Si04 "Silico-Carnoti t" . Die ternären Schmelzgleichgewichtsuntersuchungen sind auf das Schmelzdiagramm des Teilsystems Ca0- P 20 5 nach Trömel, G.: Mitteilungen aus dem K. W. Inst. f. Eisenforschung 14, Nr. 198 (1 932) 25- 36, und die neueren Untersuchungen von Hili, W. L., G. T. Faust u. D. S. Reynolds: Amer. Journ. of Sei. (5) 42 (1944) 457-477, 542-562, aufgebaut. Über das Teilsystem 2CaO ·Si02-3CaO ·P20 5 liegt weitere eingehende Literatur vor, von welcher genannt sind: Trömel, G .: Zs. f. Elektrochem. 38 (1932) 578-582; Archiv f. Eisenhüttenwes. 7 (1933) 7-20; Stahl u. Eisen 63 (1943) 21-30.- Bredig, M.: Amer. Mineral. 28 (1 943) 594-601; Journ. of Phys. Chem. 46 (1942) 747- 764. - McCaughey, W. J.: Amer. Inst. Ming. Metall. Engg., Open Hearth Comm. 1933, 73f.) und Lee, G. : Journ. Amer. Ceram. Soc. 24 (1 941)
Eitel
H. Borosilikat- und Phosphatsilikatsysteme. 345
20 (siehe Abb. 144 nach Bredig). Die Kennzeichnung der Kristallarten des komplizierten Systems erfolgt zweckmäßig nach dem röntgenographischen Strukturtypus: R für "Rhenanit" (Na20·CaO·P20 5,
s. u.), K für "K2S04", S oder S.C. für Silico-Carnotit (s.o.). Eine erschöpfende Diskussion kann hier nicht gegeben werden.
Das ternäre System Ca0-P20 5-Si02 ist nach Trömel, G., H. J. Harkort u. W. Hotop: Zs. f. anorg. Chem. 256 (1948) 253-272, nahe dem CaO-EckpUllkt sehr einfach (Abb. 145), im binären Schnitt Si02-3CaO·P20 5 (Abb. 146) gekennzeichnet durch eine starke Entmischungzweier Schmelzphasen. Barrett, R. L., u. W. J. McCaughey: Amer. Mineral. 27 (1942) 680-695, zeichneten das
Abb. 144. Ca,SiO,-Ca.(PO,),. S. C. = Silico-Carnoti t.
ternäre System gemäß Abb. 147 gleichfalls mit starker Entmischungzweier Schmelzphasen. Die "Nagelschmidtit" genannte Verbindung 7CaO · P 20 5 • zSi02 (in Abb. 147 als Nag. abgekürzt) schmilzt wahrscheinlich kongruent, Silico-
J!'40.~~
~,6' ~2 TJ,8 T~~ 2Jß /46 J2,2 ~ ~~,_ ~;,.9
PaOs rJJ Cew.-% - 'tCaO.r.Os
Abb. 145. Teil des Systems Ca0-P205-Si02•
Carnotit bei 1850 °C. Die ältere Untersuchung von Biome, H.: Metallurgie 7 (1910) 706, über das Teilsystem CaO· Si02-4CaO·P20 5 hatte zwei ternäre Verbindungen,6CaO·P20 5 ·2 Si02 und 9Ca0·2P20 5
·Si02, angegeben, welche bei 1780 bzw. 1710 °C schmelzen sollten, mit binären Eutektika bei 1656° und 1550 °C. Diese Angaben sind durch die vorstehenden Untersuchungen überholt, wie auch die angegebene Verbindung 9 CaO · P 20 5 • 3 Si02 offenbar nicht existiert; vgl. Klement, R., u. K. Erler: Zs. f. anorg. Chem. 257 (1948) 173-179.
Na20-Ca0-P 20 5-Si02
Die Untersuchungen von Klement, R., und F. Steckenreiter: I. c. 245 (1940) 245-253, betreffen die Stabilität des "ß-Rhenanits", NazO·Ca O·PzÜ5 , und seine Beziehungen zu Silico-Carnotit und der Apatitgruppe.
.w r---.---- ---,--..., oc
TltxJI
\ 2 Sdvne!un \.s:
----~~~------I I &11m.+ SiOz
~76W I
[ ~~-----=~~0------~, ~ 7SOQ
1WJIJ CoO
~~~--~--~---L--~ 3CAIO.Pz0, i!tJ '10 60 80 Si01 CnO
uew.~ SiOz
~ \ \
\ \ ; &:1/mel= \ \ \ \
\ \
\ \
\
Gew.-%
\
' \ \ \
' ' ' ',JS
Abb. 146. acao. P.o.-sw •. Abb. 147. Ca0-P205-Si0.. C = Caü; P = P,05 ; S = Siü,; Nag = Nagelschmidtit. S.-C. = Si!icocarnotit.
Eitel
346 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
I. Silikatsysteme mit Halogensalzen. Na20-Si02-Na.F 2
Teilsystem Na20·2 Si02-Na2F2 • Booth, H ., B. A. Starrs u. M. J. Bahnsen: Journ. Phys. Chem. 37 (1931) 1103-1107. Eutektikum bei 797 ± 1 oc mit 39,5 ± o,1 Mol-% NaF.
CaO · Si02-CaCI2
Nur orientierende Untersuchung von Karandejeff: Zs. f . anorg. Chem. 68 (1910) 188; Centr.-Bl. f. Min. 1909, 728. Eutektikum bei 766 oc mit 99 Mol-% CaC12 •
CaO · Si02-CaF 2
Nur orientierende Untersuchung von Karandejeff: Zs. f. anorg. Chem. 68 (1910) 188; Centr.-Bl. f. Min. 1909, 728. Eutektikum bei 1128 °C mit 47 Mol-% CaF2 •
Gew.-%
BaO · Si02-BaCI2
Nur orientierende Untersuchung von Woloskoff: Ann. Inst. Polytechn. St. Petersbg. 15 (1908) 428. Eutektikum bei 902 oc mit 98% BaC12•
Ca0-2 CaO · Si02-CaF2
Eitel, W.: Zs. f. angew. Mineral. 1 (1938) 269-284. Zustandsdiagramm Abb. 148; Bildung von 3 CaO · Si02 in den Grenzen zwischen 1900 und 12 50 oc aus CaO + 2 CaO · Si02 allein stabil; der unteren Zufallstemperatur entspricht im ternären System ein Gabelpunkt für die Reaktion 3 CaO · Si02 + Schm. ~ ß-2 CaO · Si02+ CaO.
Ternäres Eutektikum mit den Kristallarten CaO,ß-2CaO·Si02+CaF2 bei 1230 oc und der angenäherten Zusammensetzung 9% CaO; -45 % 2CaO· Si02 ; 46% CaF2 •
Abb. 148. CaO-CaF,-Ca,SiO,. C = CaO; S ~ SiO,. Temperaturangaben in °C.
CaO·Si02-CaS K. Silikatsysteme mit Sulfiden.
Glaser, 0.: Centr.-Bl. f. Miner. 1926A, 91-96.
Punkte Zusammen- c••~•''""'"-1 setzung in Art des Gleichgewichts der Schmelze temperatur Bemerkungen Abb.l49 in Gew.·% in °C
CaO· Si02 I A CaO · Si02 ~ Schm. 100 1512 kongr. Schmelzpunkt B CaO · Si02 + CaS ~ Schm. I
97 1440 Eutektikum c CaS + CaO · Si02-reiche Schm. \} 88 ll 1510 } Entmischung der D CaS + CaO · Si02-arme Schm. 6o 1510 Schmelze
MnO·Si02- MnS
G las e r, 0.: Centr.-Bl. f. Miner. 1926A, 87-91.
Punkte in Art des Gleichgewichts
Abb.ISO
Zusammen- Gleichgewichts-setzung temperatur Bemerkungen der Scb melze in Gcw.-% in °C
A MnO · Si02 ~ Schm. B MnO · Si02 + MnS ~ Schm. C MnS + MnO · Si02-reiche Schm. D MnS + MnO · Si02-arme Schm. E MnS ~ Schm.
I MnO·Si02
I I 100 1274 kongr. Schmelzpunkt 94 1080 Eutektikum
} 87 [l 1240 } Entmischung 6o 1240 der Schmelze
0 1530 kongr. Schmelzpunkt
Eitel
L. Silikatsysteme mit Wolframaten, Carbonaten usw .
1100'~------~-----------r----~
•c: I I I \
Schmelze : 2 rliiss. I
1GOO •c
1'100
" .... I ' I \
I • rr• I I c;UUSS. I
.".-- S7.nmelze E
I I ~ I I Mn.S ~ A I I -----------
A I o\ .= E wo~ ----c~~-c-c~~---
1 ~ Ca.S +Schmelze
~12001\ / C 0 +Schmelze ~ I V
~ B 1i ~1300 ~
1100
tM~~--~~~--~~.~o~--~~~--~«~o~--~so Ca.Si.03 flew.- % Ca. S
Abb. 149. CaSI03-CaS.
B 10001-
800
0 <'0 Mn.Si.03
Mn. Si 03 + Mn.S
'10 GO flew. - %
Abb. 150. MnSIO,-MnS.
80 100 Mn.S
L. Sillkatsysteme mit Wolframaten, Carbonaten usw. Na10-Wo03-Si01
Teilsystem Na20·Wo03-Na20· Si02 • Nur orientierende Untersuchung von van Klooster, H . S. : Zs. f. anorg. Chem. 69 (1910) 154-156. Weitgehende Unmischbarkeit der Schmelzen, die bei 700 oc (Na20·Wo03) bzw. 1050 °C (Na20·Si02) erstarren; noch bei 1100 °C geringe Mischbarkeit; Zustandsdiagramm Abb. 151.
Na20 • Al20 3 • 2 Si02-CaC03
(Nephelin- Calcit). Eitel, W.: N. Jahrb. f. Miner. 11 (1922) 43-61. Zustandsdiagramm Abb. 152. Die Verbindung 3(NaP·AlP3 ·2Si02)·CaC03 ist eine Kristallart der Cancrinitgruppe, sie schmilzt inkongruent bei 1253 °C unter Abscheidung von CaC03 (C02-Druck 110 kgfcm2); Eutektikum CaC03 + Cancrinit;: Schm. bei 1190 oc und ca. 33% CaC03•
Na20 • Al20 2 • 2 Si02-Na2C01
(Nephelin-Na2C03). Eitel, W.: "Synthese der F eldspatvertreter." Leipzig 1925, S. 230 fi. Keine dem Cancrinit entsprechende einfache Verbindung nachgewiesen; Eutektikum bei 850 °C und ca. 96% Na2C03
(6o-113 kgfcm2 C01-Druck).
Ua?.---,--------------------,, I 705Go \ 'C
~7/XKJV ~~ ~ ~--------~m~o~0----------~
lt() 60 Oe>r-%
Abb. 151. Na10• W01-Na10• Sl01•
Reziprokes Salzsystem Nephelin- Anorthit- Na2C03-CaC03
T~r--------------------------,$00 •c P•110kgfc~
1.f00 ts&o
/- 1500
I Schmelze 1
1'100 1.~ .?! 1'100 !'. J)! tt
-i:! I "~ ~ ~~~ ~ I "" ~ 1300 "----- 1 s;, "' 1JOO !;: i -~ 1 .a:z ~ ----- Concr.
Ca.C03 ~scnm;;;--...~..:fcl,melze/ o l2SJ 1&'00 --...........7. 1&'00
1190 ... .. :z :z
1100 Ca.C03 +l'oncr. "' " e: "' 1100 t.:> !:! d ~ t.:>
~00o'L--L--t.Lo--~~~~o~~-o~o~i--a~o~L-~~~ooo Cu/eil C11w. - o/o 81,0.:' Ne
Abb. 152. Calcit-Nephelin.
Eitel, W.: I. c. 23o-242 ; Tscherm. Mitt. 38 (1925) 1- 38. Zusammenfassendes Zustandsdiagramm Abb. 153 kennzeichnet die Kristallisationsbedingungen von Cancrinit- und Skapolith-(Mejonit-) Mischkristallen (unter ca. 112 kgfcm 2 C02-Druck).
2Ca0 • Si02- CaC03
Eitel, W.: N. Jahrb. f . Miner. Beil.-Bd. 48 (1 922) 63- 74. Zustandsdiagramm Abb. 154; Verbindung (X-5Ca0·2Si02 ·C02 entspricht einer bei hoher Temperatur stabilen Modifikation des Minerals Spurrit; inkongruent schmelzend bei 1380 oc unter Abscheidung von ß-2CaO·Si02 ; Eutektikum (X-Spurrit + Calcit ;: Schm. bei 1180 ± 5 °C mit 68 ± 2 % CaC03 ; die im Original angegebene Umwandlung (X ;: ß-CaC03 bei ca. 970 °C ist wahrscheinlich nicht real. Alle Angaben unter C02-Drucken > 120 kgfcm2 •
Eitel
348 22 273 Schmelzgleichgewichte silikatischer Systeme.
k-~--~~_.,__,--.---.--.---.--~,--------~-c~T<~~tö0
I I
Abb. 153. Reziprokes Salzpaar · Nephelin-Anorthit-Na.CO,-CaCO,.
1!00 "C
7'11!0
TJOO
1100
Ne =Nephelin; Cng = Carnegieit.
k /«-Ca,tSi.04
r~Schme/ze r-----
u {9-Ca.~Ul.·~ . 1-
Schmelze / "
~ .4.~ -
/ Ca,CO, jJ-Ca,zSi.O,. Ca.COJ •""- +Schmelze •a-tCa.zSW4 ~schmelze x
·Ca.CD3 X
B
Ca.C03 + «-i.'Ca,1 Si.D4 ·Ca. C03
I I I I I I tO 'I(} 50
Cew.-% 180 Spurrif
Abb. 154. CaCO,-Ca1SIO,.
Eitel
L. Silikatsysteme mit Wolframaten, Carbonaten usw. 349
K 20-Si02-M 20 Teilsystem K 20·Si02-Si02-H20. Morey, G. W., u. C. N. Fenner: Journ. Amer. Chem. Soc.
39 (1917) 1173-1229.
Punkte I I in Zusammensetzung I Gleichgewichts-, Be-
Abb. Art des Gleichgewichts der Lösung temperatur merkungen 155/156 Molbruch 1 Temp. 1 Druck
Verhältnis H,O Si01 :K,O oc atm.
Ql K20 · Si02 + Lösung+ Dampf 0,285 1,24 575 1,5 .= KP·2 Si02 + 2KP·2Si02 ·HP
Qs K20 · 2 Si02 + Lösung + Dampf .= KP·2Si02 ·HP+ 2KP·2Si02 ·H20
0,460 1,30 350 2,4
Qa 2 K 20 · 2 Si02 • H 20 + Lösung+ Dampf .= KP·2Si02 ·H20 + KP·Si02 ·HP
0,57 1,14 300 2,7 Gabelung
Q, K20 · 2 Si02 + Lösung+ Dampf 0,40 2,33 405 32,3 .= K 20·2 Si02 ·HP + KP·4Si02 ·HP
Qs {J- Quarz + K 20 · 2 Si02 + Kp · 4 Si02 ·HP 0,16 4,00 510 12 .= Lösung+ Dampf
Verbindung K 20 ·4 Si02 • H 20 schmilzt kongruent bei 515 °C, wird von H 20-Dampf < 420 oc zersetzt. Verbindung K 20 · 2 Si02 ·H20 schmilzt inkongruent bei 405 oc und 36,o atm, Molbruch H 20: o,628,
unter Abscheidung von K20 · 2 Si02 •
Verbindung 2 K20 · 2 Si02 ·HP schmilzt inkongruent bei 610 °C und 9 atm, Molbruch H 20: 0,345, unter Abscheidung von K 20 · Si02 •
Verbindung K20·Si02 ·H20 schmilzt inkongruent bei 370 oc und 6,2 atm, Molbruch H 20: 0,53, unter Abscheidung von 2 K20 · 2 Si02 • H 20.
Iso/hermen (in °C} Mol-%
~·\ ~ ...
%.~\. /{zSi2~ -'r>\ o;:.· •
......
Sillz
Eitel
Mol-% Abb. 156. H10-Si0,-K,Si0,.
Abb. 155. H.O-Si0,-K1Si0,.
350 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
22 274 Schmelzgleichgewichte in organischen Systemen.
222741 Scbmelzgleicbgewidlte binärer Systeme.
Vorbemerkungen.
Der Abschnitt über die Gleichgewichte in organischen Zweistoffsystemen besteht aus vier Teilen. Teil I enthält das Verzeichnis aller hier behandelten Zweistoffsysteme, und zwar nach einem Lauf
schema angeordnet, das auf S. X angegeben ist. In der ersten Spalte des Verzeichnisses sind die Summenformeln eingetragen, in der zweiten die Namen der beiden Komponenten, in der dritten die Angaben über Teil, Gruppe und Nummer jener Stelle dieses Abschnittes, an der das betreffende System behandelt wird. Die Nummern in der letzten Spalte rechts beziehen sich auf die Literaturangaben des Teiles IV.
In Teil II sind vollständige Schmelzdiagramme dargestellt unter Angabe des Autors, nach dessen Untersuchungen das betreffende Diagramm gezeichnet wurde; ferner ist die zugehörige Nummer der in Teil IV angeführten Literatur beigefügt.
Teil III enthält in tabellarischer Anordnung und numeriert eine Reihe organischer Zweistoffsysteme mit Angabe ihres charakteristischen Verhaltens und der entsprechenden ausgezeichneten Punkte. In der letzten Spalte rechts ist die jeweils zugehörige Literaturnummer des Teiles IV eingetragen.
Die Teile II und III bestehen je aus drei Gruppen: Gruppe A behandelt Zweistoffsysteme mit Mischkristallbildung. Gruppe B solche mit einfachem Eutektikum oder mit Verbindungsbildung. Gruppe C solche mit Mischungslücken der flüssigen Phasen. Teil IV besteht aus dem fortlaufend numerierlen alphabetisch geordneten Literaturverzeichnis.
Temperaturangaben erfolgen in Celsiusgraden, Konzentrationsangaben in Gewichtsprozenten (Gew.-%) oder in Molprozenten (Mol-%). Die Konzentrationsangaben beziehen sich stets auf die an erster Stelle angeführte Komponente des Systems.
Bei polymorphen Substanzen wird die höchstschmelzende stabile Modifikation mit I, die instabilen in der Reihenfolge ihrer absteigenden Schmelzpunkte mit Il, III usw. bezeichnet. In Diagrammen, in denen auch instabile Modifikationen Berücksichtigung finden, werden die den instabilen Modifikationen zugehörigen Kurventeile mit den entsprechenden römischen Ziffern gekennzeichnet. Die in den Gruppen A auftretende Mischkristallbildung wird durch MKr und Angabe des Schmelztypus ausgedrückt. Diagramme, die die Typen erläutern und für sämtliche Schmelzgleichgewichte gültige Bemerkungen sind in den Erläuterungen zu Tabelle 22 271 vorhanden. Den dort angegebenen Typen VI, VII, VIII, X und IX entsprechen die von Roozeboom als I, II, III, IV und V bezeichneten Typen. Die Angaben von Temperatur und Konzentration beziehen sich bei den Typen IX und X auf die Mischungslücken, die übrigen Schmelztypen zeigen vollständige Mischbarkeit.
Das Auftreten neuer Mischkristallphasen innerhalb eines Systems entsprechend "stabilisierten Zwischenphasen" 1} ist mit der Bezeichnung "Zw. Ph." gekennzeichnet.
In Gruppe B wird das Auftreten einesEutektikumsmit E unter Angabe der eutektischen Temperatur und der Zusammensetzung zum Ausdruck gebracht. Besitzt die Schmelzkurve eine Inflexionsstrecke, so wird dies durch die Abkürzung "Inflex." angedeutet.
Verbindungsbildung wird durch die Angabe der molaren Verhältniszahlen, nach denen sich die Komponenten in der Reihenfolge der Anführung vereinigen, gekennzeichnet. Die beigesetzten Temperaturen geben den Schmelzpunkt der homogen schmelzenden Verbindungen an. Inhomogen schmelzende Verbi[Ldungen werden durch die Angabe des molaren Verhältnisses und des Übergangspunktes Ü, z. B. 1 : 2 U g1 °, 36 Mol-% gekennzeichnet. Fehlt die Konzentrationsangabe, so liegt Ü im allgemeinen sehr nahe der durch das Verbindungsverhältnis ausgedrückten Zusammensetzung. Verursacht weitgehende Dissoziation einer Verbindung in der Nähe ihrer Zusammensetzung einen nahezu horizontalen Verlauf der Schmelzkurve, so wird das Molverhältnis der dissoziierenden Verbindung unter Beifügung des Buchstaben D angeführt.
Bei optisch aktiven Stoffen ist der Verhältniszahl einer vorhandenen Verbindung je nach dem Vorliegen eines echten Racemates oder eines Quasi-Racemates die Abkürzung Rac. bzw. Qu.-Rac. beigefügt.
Die in Gruppe C auftretende unvollständige Mischbarkeit der flüssigen Phasen wird durch die Bezeichnung ML unter Angabe der zugehörigen Temperatur und des Konzentrationsgebietes angedeutet. Die kritische Lösungstemperatur trägt die Bezeichnung KLT. Liegen flüssige Mischkristalle vor, so ist dies durch "fl.MKr" gekennzeichnet unter Beifügung des betreffenden Typus.
Zur Thermoanalyse organischer Stoffe dienen folgende Methoden: 1. Nach der Methode der Serienversuche werden in einem Becl;:mannschen oder in einem anderen
geeigneten Schmelzgefäß 2 ) die Punkte der primären Kristallisation bestimmt. Zur Ergänzung werden die Zeitabkühlungskurven herangezogen, auf denen sich der Eintritt der primären und eutektischen Kristallisation als Haltepunkt zu erkennen gibt.
2. Die Methode der Einzelversuche ermittelt an verschiedenen Mischungen jeweils gleicher Gesamtmenge außerdem die Haltezeiten, die bei den Temperaturen der Haltepunkte gemessen werden.
3· Die Taupunkt-Schmelzmethode 3 ) verwendet Capillarröhrchen, die mit dem Pulver der Mischung gefüllt und in einem Thiele-Apparat') oder in einer anderen geeigneten Vorrichtung 5) erhitzt
1) Kofler, A.: ZS. Elektrochem. 50 (1944) 104. 2) van Eyk, C.: ZS. physik. Chem. 30 (1899) 430. 1 ) Rhein-boldt, H.: ZS. anorg. Chem. 37 (1924) 960. ') Ber. ehern. Ges. 40 (1907) 996. 6 ) An thes, E.: Chem. Ztg. 35 (1911) 1375.
A. Koller
I. Verzeichnis der Systeme. 351
werden. Der "Taupunkt" entspricht der eutektischen Temperatur, das Ende des Schmelzens dem Punkte der "primären Kristallisation".
4· Die Mikrothermoanalyse 1) setzt die Verwendung eines Heizmikroskopes voraus. Bei der zur "qualitativen" Analyse eines Zweistoffsystems dienenden Kontaktmethode wird die Mischzone zweier, zwischen Objektträger und Deckglas in Berührung befindlicher Stoffe während des Erwärmens bzw. Abkühlens unter dem Mikroskop beobachtet.
Alle in dem betreffenden System auftretenden Erscheinungen können während der Untersuchung im Heizmikroskop unter Feststellung der zugehörigen Temperaturwerte in einfacher Weise abgelesen werden. Die quantitative Analyse erfolgt an Kristallfilmen der Einzelmischungen durch Feststellung des Gleichgewichtes an den letzten Kristallen der untersuchten Mischung.
5· Bei der Heizbank-Methode 2) wird die gepulverte Mischung in einem schmalen Streifen auf jenen Teil der Heizoberfläche aufgetragen, die den in Frage kommenden Temperaturbereich enthält. An der Klarschmelzgrenze werden die Punkte der primären Kristallisation, an der Grenze zwischen "feucht" und trocken die eutektischen Temperaturen bzw. bei Mischkristallbildung die jeweiligen Soliduspunkte abgelesen.
1) Kofler, L. u. A.: Thermo-Mikromethoden zur Kennzeichnung organischer Stoffe und Stoffgemische, 3. Auf!. 1954, Verlag Chemie, Weinheim/Bergstraße, und Universitätsverlag Wagner, Innsbruck.
1) Kofler, L. u. W.: Mikrochem. 34 (1952) 347. Kofler, W.: Mikrochem. 39 (1952) 84.
Abkürzungen.
E = bin., bzw. tern. Eutektikum MKr = MischkristaU e =bin. Eutektikum in tern. Systemen ML = Mischungslücke
eV = bin. Eutektikum einer Komponente mit einer bin. P = Peritektikum Verbindung im tern. System U = Umwandlungspunkt
fl = flüssig Ü = Übergangspunkt KLT =kritische Lösungstemperatur V = Verbindung
Zw. Ph = Zwischenphase
I. Verzeichnis der Systeme.
I
I Gruppe Formel
I System u. Nummer Lit.
CeHa-CuHa 2, 2-Dimethylbutan-2, 3-Dimethyl- II A 1 49 butan
C6H 12-C6H 6 Cyclohexan-Benzol III B 1 113
C8H 12-C2H 40 2 Cyclohexan-Essigsäure III B 2 11
CuH12-CloHluO Cyclohexan-Campher III B 3 183
C6H 12-C5H 5N Cyclohexan-Pyridin III B 4 113
C6H 12-C6H 7N Cyclohexan-Anilin III c 1 36, 164
C6H 12-C7H 9N Cyclohexan-m-Toluidin III B 5 38
C6H12-C7H70 2N Cyclohexan-m-Nitrotoluol III B 6 38
CeH12-C7H702N Cyclohexan-p-Nitrotoluol III B 7 164
CuHu-CuH12 Benzol-Cyclohexan III B 1 113
CuHu-CwHs Benzol-Naphthalin III B 8 37. 198, 262
C8H 6-CHC13 Benzol-Chloroform III B 9 264, 265
C8H 8-C2H 5Br Benzol-Bromäthan III B 10 266
C6H 6-C7H80 2 Benzol-Guajakol III B 11 211
C8H 6-C4H 4 S Benzol-Thiophen III A 1 12, 46, 252
C8H 6-C6H 7N Benzol-Anilin III B 12 120
C6H 6-C3H 70 2 N Benzol-Äthylurethan II B 1 28, 37. 202
C6H6-C6H~02N Benzol-Nitrobenzol III B 13 164
C6H 6-C6H 30 6N3 Benzol-l, 3, 5-Trinitrobenzol III B 14 67 C7H8-C4H 4 S Toluol-Thiophen III B 15 111
CsHw-C•Hto m-Xylol-p-Xylol III B 16 176
C8H 10-C13H 10 m-Xylol-Fluoren III B 17 112
C8H 10-C4H 4S m-Xylol-Thiophen III B 18 111
CloH16-CloHte d-Camphen-1-Camphen III A 2 231
A. Kofler
352 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel I
System I Gruppe I Lit. u. Nummer
I I
CioHs-CsHs I
Naphthalin- Benzol III B 8 37, 198, 262
CwHs-CI2HIO Naphthalin-Diphenyl III B 19 160, 262
C10H8-C14H 10 Naphthalin-Phenanthren III B 20 174, 232, 258
CioHs-CaHio Naphthalin-Anthracen III B 21 174, 232
C10H8-C~Cl6 Naphthalin-Hexachloräthan II B 2 184
CloHs-CwHisO Naphthalin-Borneol III B 22 217
C10H8-C10H 80 Naphthalin-ß-Naphthol II A 2 232
C10H8-C10H 16Br0 Naphthalin- Bromcampher III B 23 227a, 232
CIOH8-CIOH9N Naphthalin-c.:-Naphthylamin III B 24 108, 232
C10H 8-C6H 40 4N2 Naphthalin-1,3-Dinitrobenzol III B 25 114, 181, 239
CioHs-CsH40sN 2 Naphthalin-2, 4-Dinitrophenol III B 26 114, 234
C10H 8-C6H 20 8N 4 Naphthalin-1, 2,4, 6-Tetranitro- III B 27 236 benzol
C10H8-C8H70 7N3 Naphthalin- 2, 4, 6-Trinitrophenetol III B 28 236
C11H 10-C10H 7Cl ß-Methylnaphthalin- ß-Chlor- II A 3 63 naphthalin
CI2HIO-CioHs Diphenyl-Naphthalin III B 19 160, 262
C12H 10-C6H 4Cl2 Diphenyl-p-Dichlorbenzol III B 29 261
C12H 10-C13H 100 Diphenyl-Benzophenon III B 30 159
CI2HIO-CH40N2 Diphenyl-Harnstoff III c 2 210
C12H 10-C13H 80 Acenaphthen-Fluorenon III B 31 194
Cl2Hio-CsH~04N2 Acenaphthen-1, 3-Dinitrobenzol III B 32 129
C12H10-C6H 30sNa Acenaphthen-1, 3, 5-Trinitrobenzol III B 33 147
C12Hio-CsHa07Na Acena ph then-Pikrinsäure III B 34 129
C12H 10-C7H 60 4N2 Acenaphthen-2, 6-Dinitrotoluol II B 3 1J3
C12H 10-C7H 60 4N2 Acenaphthen-3, 5-Dinitrotoluol II B 4 133
ClaHt2-CsHs02 Diphenylmethan-Resorcin III c 3 125
C13H 12-C6H 6Ü3 Diphenylmethan-Pyrogallol III c 4 125
C13HI2-CioHs0 Diphenylmethan-ß-Naphthol III B 35 125
CI3HI2-CI2HioÜ Diphenylmethan-Diphenyläther III B 36 165
C1aH12-C6H 50aN Diphenylmethan-m-Nitrophenol III B 37 125
C13H 12-C6H30 7N3 Diphenylmethan-Pikrinsäure III B 38 85, 125
ClaHio-CsHio Fluoren-m-Xylol III B 17 112
CI3HI0-CI4HIO Fluoren-Phenanthren III A 3 27
CiaHio-CsHaOsNa Fluoren-1, 3, 5-Trinitrobenzol III B 39 96 C14H 14-C14H 12 Dibenzyl-Stilben II A 4 103, 106, 189
C14HI4-CI2HioN2 Dibenzyl-Azobenzol III A 4 103, 106, 189
C14H 14-C13H 11 N Dibenzy 1-Benzalanilin II A 5 18
C14H12-C14H1os Dihydroanthracen-Anthracen III B 40 63
CHH12-C14H14 Stilben-Dibenzyl II A 4 103, 106, 189
CI4HI2-C14Hio Stilben-Tolan III A 5 106, 189
c14 Hr2-C12H1oN 2 Stilben-Azobenzol III A 6 57, 106, 189
CI4HI2-Cl2HnNa Stilben-p-Aminoazo benzol III A 7 190
CI4Hlo-C14H12 Tolan-Stilben III A 5 106, 189
C14H1o-C12H1oN2 Tolan-Azobenzol III A 8 106, 189
C14Hio-CioHs Phenanthren-Naphthalin III B 20 174· 232, 258
Cl4 H1o-CtaH1o Phenanthren-Fluoren III A 3 27
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 353
Formel I
System Gruppe Lit. u. Nummer
C14Hlo-C14H12 Anthracen-Dihydroanthracen III B 40 63
C14Hlo-CuHio Phenanthren-Anthracen II A 6 105
C14Hlo-CsHaOsNa Phenanthren-1, 3, 5-Trinitrobenzol II B 5 96 C14H 10-C6H 30 7N3 Phenanthren-Pikrinsäure II B 6 96 C14H 10--C7H 60 4N2 Phenanthren-2, 6-Dinitrotoluol III B 41 116
C14H 10-C7H 50 7N3 Phenanthren-2, 4, 6-Trinitrokresol III B 42 88
C14Hlo-CioHs Anthracen-Naphthalin III B 21 174· 232
C14Hlo-CtsH12 Anthracen-Chrysen III B 43 187
Cl4Hlo-CsHaOaNa Anthracen-!, 3, 5-Trinitrobenzol III B 44 138 C14H 10-C6H 30 7N3 Anthracen-Pikrinsäure III B 45 226
C16H14-C6H 2Cl06N3 1, 4-Diphenyl-butadien-( 1, 3)-Pikryl- II B 7 157 chlorid
C16H 10-C7H 60 6N3 Pyren-2, 4, 6-Trinitrotoluol III B 46 237
CHHas-ClsHas Heptadecan-Octadecan III A 9 33
CtsH12-Cl4Hlo Chrysen-Anthracen III B 43 187 C19H1 6-C6H 60 2 Triphenylmethan-Hydrochinon III c 5 140
Cl9Hls-CsHsN2 Triphenylmethan-m-Phenylen-diamin
II c 1 229
CH2Cl2-C6H,02N Methylenchlorid-Nitrobenzol III B 47 82
CH3J-C,H5N Methyljodid-Pyridin III c 6 10
CHC13-CC14 Chloroform-Tetrachlorkohlenstoff III B 48 244 CHCI3-CH40 Chloroform-Methylalkohol III B 49 233, 266
CC14-CBr4 Tetrachlorkohlenstoff-Tetrabrom- III A 10 24oa kohlenstoff
CC14-C2H 4Br2 Tetrachlorkohlenstoff-1, 2-Dibrom-äthan
III B 50 164
CC14-C4Hs02 Tetrachlorkohlenstoff-1, 4-Dioxan II B 8 90 CC14-C6H1u0 Tetrachlorkohlenstoff-Cyclohexanon II A 7 182
CC14-C10H 16Ü Tetrachlorkohlenstoff-Campher III B 51 183
CC14-C6H 7N Tetrachlorkohlenstoff-Anilin III B 52 244 ~H5Br-C6H6 Bromäthan-Benzol III B 10 266
C2H 6Br-C3H 7Br Bromäthan-n-Brompropan III B 53 233 C2H 6Br-C2H 4Br2 Bromäthan-1, 2-Dibromäthan III B 55 244 C2H 4Br2-CC14 1, 2-Dibromäthan-Tetrachlor kohlen- III B 50 164
stoff
C2H 4Br2-C2H 6Br 1, 2-Dibromäthan-Bromäthan III B 55 244 C2H 4Br2-C6H 7N 1, 2-Dibromäthan-Anilin III B 54 244 C2H 4}2-C4H 80 2 1, 2-Dijodäthan-1, 4-Dioxan III B 56 230
C2Cl6-C10H 8 Hexachloräthan-Naphthalin II B 2 184
C3H 7Br-C2H 5Br n-Brompropan-Bromäthan III B 53 233 C6H 5Cl-C6H,Br Chlorbenzol-Brombenzol III A 11 92 CaH4CI2-Cl2Hlo p-Dichlorbenzol-Diphenyl III B 29 261 C6H4Cl2-C6H 4C1Br p-Dichlorbenzol-p-Chlorbrombenzol III A 12 26, 32 C6H 4Cl2-C6H 4Br2 p-Dichlorbenzol-p-Dibrombenzol II A 8 26,32 C6H 4C1Br-C6H 4Br2 p-Chlorbrombenzol-p-Dibrombenzol III A 13 32 C6H 4Br J -C6H4J 2 p-Bromjodbenzol-p-Dijodbenzol III A 14 19 C6H 4Cl2-C6H 6Cl0 p-Dichlorbenzol-p-Chlorphenol II B 9 30 C6H 6Cl6-C6H 6Cl6 y-Hexachlorcyclohexan-6-Hexa- II B 11 101
chlorcyclohexan
A. Kofler Landolt-Börnsteln, 6. Aufl., Bd. II/3 23
354 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
I I
Gruppe
I Formel System
I Lit.
! u. Nummer
C6Cl6-C6HClp Hexachlorbenzol-Pentachlorphenol III A 15 25 C7H 3Cl5-C6HC150 Pentachlortoluol-Pentachlorphenol III A 16 25 CloH;Cl-Cn Hlo ß-Chlornaphthalin-ß-Methyl- II A 3 63
naphthalin
CH20 2-CH30N Ameisensäure--Formamid III B 57 29, 43 CHp-CHCl3 Methylalkohol-Chloroform III B 49 2]3, 266 C2H 40-C6H 12Ü3 Acetaldehyd-Paraldehyd III B 58 72 C2H 40 2-C6H 12 Essigsäure--Cyclohexan III B 2 11
C2H 40 2-C6H 7N Essigsäure--Anilin III B 59 179. 213 C2H 40 2-C7H 9N Essigsäure--rn-Toluidin III B 6o 180
C2H 40 2-CHPN Essigsäure--Formamid III B 61 43 C2H 40 2-CH40N2 Essigsäure--Harnstoff II B 12 212
C3H/)--C6H 7N Aceton-Anilin III B 62 244 C4H 100-C10H80 Trimethylcarbinol-.x-N a phthol III B 63 150 C4H 100 4-C7H 60 2 Erythrit-Benzoesäure III B 64 204 C4H 80 2-CC14 1, 4-Dioxan-Tetrachlorkohlenstoff II B 8 90 C4Hg02-C2H 4 J 2 1, 4-Dioxan-1, 2-Dijodäthan III B 56 2]0
C4H604-CIOH80 Bernsteinsäure-ß-Naphthol III B 65 153
C4H604-Ct2HION2 Bernsteinsäure-Azobenzol III c 7 155
C4Hs0s-C4Hs0s 1-Ä pfelsäure--d-Weinsäure III B 66 249 C4H 60 5-C4H 60 6 1-Äpfelsäure--1-Weinsäure III A 17 249 C4H 60 6-C4H 60 6 d-Weinsäure-1-Weinsäure III B 67 48, 251
C5H 80 4-C4H 60 4S rac. Methylbernsteinsäure--rac. Thio- III A 18 51 äpfelsäure
c.H80 4-C,H1z04 Glutarsäure-meso-Dimethylglu tar- III B 68 53 säure
C6H1p-CC14 Cyclohexanon-Tetrachlorkohlenstoff II A 7 182
C6H 60-C7HgÜ2 Phenol-Benzoesäure III B 69 175 C6H 60-C7H 60 2 Phenol-Salicylaldehyd III B 70 156
C6HgÜ-C10H 140 Phenol-Thymol III B 71 79· 191 C6H 60-C2H8N2 Phenol-Äthylendiaruin III B 72 215
C6H 60-C12H 10N2 Phenol-Azobenzol III B 73 73 C6H 60-C12H 11N3 Phenol-p-Aminoazobenzol III B 74 73 C6HgÜ-C13H9N Phenol-Acridin III B 75 145 C6HgÜ-CH40N2 Phenol-Harnstoff III B 76 143, 197· 226
C6H 60--C2H.ON Phenol-Acetamid II B 13 14 C6H 60--C3H 80N2 Phenol-N, N-Dimethylharnstoff III Bn 117 C6H 60-C12H 100N2 Phenol-Azoxybenzol III B 78 73 C6H 60 2-C8H 80 Brenzcatechin-Acetophenon III B 79 137 C6H 60 2-C13H120 Brenzcatechin-Benzhydrol III B So 124
C6H 60 2-C6H 7N Brenzcatechin-Anilin III B 81 143
CsHsOz-CiaHiz Resorcin-Diphenylmethan III c 3 125
CsHsOz----CJaHJoOa Resorcin-Salol III B 82 76 C6H 60 2-C14H 12Ü2 Resorcin-Benzain III B 83 40
C6H 60 2-C10H9N Resorcin-ß-Naphthylamin III B 84 121
C6HgÜ2-CH40N 2 Resorcin-Harnstoff III B 85 66, 76
CsHsÜz-CI9HlsOa Resorcin-Dianisalaceton II Bq 194
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 355
Formel I
System I
Gruppe
I Lit. u. Nummer
CsHs02-Cl9Hls Hydrochinon-Triphenylmethan III c 5 140 C6H 60 2-C7H 60 2 H ydrochinon-m-Oxybenzaldehyd III B 86 142
CsHs02-CloHloOa H ydrochinon-p-Methoxyzimtsäure III B 87 94 C6Hs02-C6H 70N H ydrochinon-m-Aminophenol III B 88 134 C6H 60 2-C11H 120N2 Hydrochinon-Antipyrin III B 89 128, 226 C6H 120 3-C2H 40 Paraldehyd-Acetaldehyd III B 58 72
CsHaOa-ClaHlz Pyrogallol-Diphenylmethan III c 4 125 C6H 40 2-C12H 11N Chinon-Diphenylamin III B 90 148 C6H 40 2-C12H 9N Chinon-Carbazol III B 91 148 C6H 80 4-C6HP 4 Fumarsäure-dimethylester-Malein- III A 19 259
säure-dimethylester
C6H 100 4--C7H 120 4 (-)-Äthylbernsteinsäure--( + )-Iso-propy lbernsteinsäure
II B 15 56
CsH1oO 4-C,H1~0 4 (-)-Äthylbernsteinsäure-- II B 16 56 (-)-Isopropylbernsteinsäure
CsHloOs-C7Hl204 (+ )-Dilaktylsäure--(+ )-.x-.x' -Di- II B 17 55 methylglutarsäure
CsHloOs-C7Hl20 4 (-)-Dilaktylsäure--(+ )-.x, .x' -Di- II B 18 55 methylglutarsäure
C7Hp-C7H 80 o-Kresol-rn-Kresol II B 19 35, 36, 50 93, 242
C7H 80-C7H 80 o-Kresol-p-Kresol III B 92 35, 71 C7H 80-C7H 80 m-Kresol-p-Kresol III B 93 35 C7HP-C5H 6N p-Kresol-Pyridin III B 94 17 C7Hg0-C6H 7N p-Kresol-Anilin III B 95 115, 197 C7Hp-C9H 7N o-Kresol-Chinolin III B 96 216 C7H 80-C10H 9N o-Kresol-.x-Naphthylamin III B 97 203 C7H 80-C12H 11 N o-Kresol-Diphenylamin III B 98 203 C7H 80-C6H 30 8N3 m-Kresol-Styphninsäure III B 99 86 C7H 80 2-C6H 6 Guajakol-Benzol III B 11 211
C7H 80 2-C2H 8N2 Guajakol-Äthylendiamin III B 100 215 C7H 80 2-C6H 8N 2 Guajakol--Phenylhydrazin II B 20 214 C7H 80 2-C5H 11 N Guajakol-Piperidin II B 21 214 C7H 80 2-C6H 7N Guajakol-Anilin III B 101 218
C7H 80 2-C6H 8N2 Guajakol-m-Phenylendiamin III B 102 39 C7H 80 2-CH40N2 Guajakol-Harnstoff III B 103 210 C7H 80 2-C3H 70 2N Guajakol-Äthylurethan III B 104 218 C7H 80 2-C8H 120 3N 2 2, 6-Dimethylpyron-Verona! II B 22 97
(5, 5-Diäthylbarbitursäure)
C7H 60 2-C6H 60 2 m-Oxybenzaldehyd-Hydrochinon III B 86 142 C7H 60 2-C4H 100 4 Benzoesäure-Erythrit III B 64 204
C7HPz-CaHaO Benzoesäure--Phenol III B 69 175 C7H 60 2-C14H 100 2 Benzoesäure-Benzil III B 105 89 C7H 60 2-C10H 9N Benzoesäure--.x-N aph thylamin III B 106 149, 173 C7H602-Cl2HION2 Benzoesä ure-Azo benzol III B 107 155 C7H 60 2-C6H 60 Salicylaldehyd-Phenol III B 70 156 C7H 60 2-C6H 40 5N2 Salicylaldehyd-2, 4-Dinitrophenol III B 108 156
C7H 60 2-C7H 50 4N Benzoesäure--o-Nitrobenzoesäure III B 109 260
A.Koßer 23•
356 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel I System Gruppe Lit. u. Nummer
C7H 60 2-C7Hs04N Benzoesäure--rn-Nitrobenzoesäure III B 110 z6o C7H 60 2-C11H 120N2 Benzoesäure--Antipyrin III B 111 136 C7H 60 3-C10H160 Salicylsäure--Campher III B 112 47 C7H 60 3-C7H 5F02 o-Oxybenzoesäure--o-Fluorbenzoe-
säure III A 20 zoo
C7H 60 3-C8H 100 2N4 Salicylsäure--Coffein III B 113 224 C7H 60 3-C8H120 3Nz Salicylsäure--Verona! (5, 5-Diäthyl-
barbitursäure) III B 114 1
C7H 120 4-C6H 80 4 meso-Dimethylglutarsäure--Glutar- III B 68 53 säure
C1H1zO 4-CsH1uO 4 ( + )-Isopropylbernsteinsäure-- II B 15 56 ( -)-Äthylbernsteinsäure
C7H1204-CsHlo04 (-)-Isopropylbernsteinsäure-- II B 16 56 (-)-Äthylbernsteinsäure
C7H1204-CsHioOs ( + )-a:, a:' -Dimethylglutarsäure-- II B 17 55 ( + )-Dilaktylsäure
C7HI20 4-CsHtuOs ( + )-a:, a:' -Dimethylglutarsäure-- II B 18 55 (-)-Dilaktylsäure
C7H 120 4-C8H 140 4 (-)-Isopropylbernsteinsäure- III B 115 199 ( + )-a:-Methyl-a:-isopropylbernstein-säure
C7H 120 4-C8H 140 4 ( + )-Isopropylbernsteinsäure-- III B 116 199 ( +) -a:-Methyl-a:-isopropylbernstein-säure
C7HJ20 4-CloHlsO 4 ( + )-Propylbernsteinsäure-- III A 21 248 ( + )-Hexylbernsteinsäure
C7HI204-CloHisO 4 ( + )-Propylbernsteinsäure- III B 117 168 (-)-Hexylbernsteinsäure
C8Ha0-C6H 60 2 Acetophenon-Brenzcatechin III B 79 137 C8Hß0-C10H 80 Acetophenon-a:-N aphthol III B 118 137 C8H 80-C6Ha07N3 Acetophenon-Pikrinsäure III B 119 137 C8H 60 2-C2H 50N Phthalid-Acetamid III B 120 158 C8H 80 3-C7Hs04N Anissäure--m-Nitrobenzoesäure II B 23 163 C8H 80 3-C8Ha0a d-Mandelsäure--I-Mandelsäure III B 121 3. 34 C8H80 3-C3H70zN d-a:-Phenylglykolsäure--1-Alanin III B 122 247 C8H 80 3-C3H 70 2N d-a:-Phenylglykolsäure--d-Alanin III B 123 247 C8H 140 4-C7H 120 4 S (-)-Butylbernsteinsäure-- III B 124 172 ( + )-Propylmercaptobernsteinsäure C8H 140 4-C6H,ON2 Korksäure--N icotinsäureamid II B 24 95 C9H 100 2-C9H80 2 Hydrozimtsäure--Zimtsäure (trans) II A 9 109 C9HH02-C6H 30 7Na Zimtsäure (trans)-Pikrinsäure II B 25 154 C10H 200-C10H 200 d-Isomenthol-1-Isomenthol III B 125 zzz C10H 200-C10H 160 1-Menthol-d-Campher III B 126 42 CloHzu0-CsHP2N Menthol-Nitrobenzol III B 127 235 C1oHzu0-CJaHio0a Menthol-Salol III B 128 z CtoHJsO-CJoHs Borneol-N aphthalin III B 22 217 C10H 180-C10H 15Br0 d-Borneol-d-Bromcampher III B 129 245 C10H 160-C6H 12 Campher-Cyclohexan III B 3 183 C10H1p-CC14 Campher-Tetrachlorkohlenstoff III B 51 183 CloHis07-C7HsOa Campher-Salicylsäure III B 112 47 CloHJsO-CtuHzuÜ d-Campher-1-Menthol III B 126 42
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 357
Formel I System Gruppe Lit. u. Nummer
CIOHls0-CioH160 d-Campher-1-Campher III A 22 231
CIOHlsO-CloHsO Fenchon-01:-Naphthol III B 130 123
C10H 160-C10H 9N Campher-ß-Naphthylamin III B 131 219
C10H 160-C6H 50 3N Campher-o-Nitrophenol II B 26 139 C10H 160-C6H30 7N3 Campher-Pikrinsäure II B 27 139 C10H 140-C6H 60 Thymol-Phenol III B 71 79> 191
C10H 140-CH40N2 Thymol-Harnstoff III c 8 79 C10H 140-C8H 90N Thymol-Acetanilid III B 132 79 CloHsO-CloHs ß-Naphthol-Naphthalin II A 2 227a, 232
CloHsO-CiaHlz ß-Naphthol-Diphenylmethan III B 35 125
C10H 80-C4H 100 01:-N aphthol-Trimethylcarbinol III B 63 150
C10H 80-C4H 60 4 ß-Naphthol-Bernsteinsäure III B 65 153
C10H 80-C8H 80 01:-Naphthol-Acetophenon III B 118 137
CioHsO-CloHlaO 01:-Naphthol-Fenchon III B 130 123
CloHsO-ClsHizOs ß-Naphthol-3, 4-Methylendioxy-benzalacetophenon
III B 133 6, 7
C10H 80-C17H 140 ß-N aphthol-Dibenzalaceton III B 134 194
C10H 80-C10H 9N ß-Naphthol-ß-Naphthylamin III A 23 78, 103, 108
C10H 80-C2H 60N ß-Naphthol-Acetamid III B 135 119
C10Hs0-C2HPN 01:-N aphthol-Acetamid III B 136 119
C10Hs0-C4H 50 2N 01:-N aphthol-Succinimid III B 137 122
C10H 80-C7H 50 3N ß-Naphthol-p-Nitrobenzaldehyd III B 138 41
C10H 80-C11H 120N2 ß-Naphthol-Antipyrin III B 139 221
C10H 80 2-C7HPN 1, 4-Dioxynaphthalin-Benzamid III B 140 130
CloHs02-CloHeN 1, 4-Dioxynaphthalin-01:-Naphthyl- III B 141 130 amin
ClOH120a-ClOH120a ( + )-01:-Phenoxy-n-butansäure-(-)-01:-Phenoxy-n-butansäure
II B 28 171
CioHloOa-CsHsOz p-Methoxyzimtsäure-H ydrochinon III B 87 94
CloHioOa-ClsHlsOaNz p-Methoxyzimtsäure-p-Azoxy-phenetol
III B 142 201
C1zH220 6-C1zHzzÜ a d-W einsäurediisobutylester- III B 143 31 1-W einsäurediisobutylester
ClzHioO-CiaHiz Diphenyläther-Diphenylmethan III B 36 165
C1aH1zÜ-C6H 60z Benzhydrol-Brenzcatechin III B So 124
C13H 120-C6H30 7N3 Benzhydrol-Pikrinsäure III B 144 124
CisH1oO-CI2H1o Benzophenon-Diphenyl III B 30 159
C13H 100-C7H 9N Benzophenon-p-Toluidin III B 145 144
ClsHioO-CloHeN Benzophenon-01:-Naphthylamin III B 146 144
C1aHsO-C12H1o Fluorenon-Acenaphthen III B 31 193
ClaHlzOa-CiaHlzOa ( + )-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure- II B 29 167 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure
C13H120 3-C14H 140 3 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure- III B 147 171 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-n-butansäure
ClaHI20a-C14H140a (-)-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure- III A 24 171 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-n-butansäure
C13H 120 3-013H 11Cl03 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure- II B 30 169 ( + )-01:-(1-Chlor-2-naphthoxy)-propansäure
A. Kofler
358 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel I System I Gruppe
I Lit. u. Nummer
I
C13H 12Ü3-C9H 8Cl20 3 (-)-01:-(2-Naphthoxy)-propansäure- III A 25 170 (-)-01:-(2, 4-Dichlorphenoxy)-propansäure
CtaHtoOa-CsHs02 Salol-Resorcin III B 82 76 CtaHtoOa-CtoH2oO Salol-Menthol III B 128 2 CtaHtoÜa-CtoHta02N Salol-Phenacetin III B q8 221 C14Ht402--CaHuOa d-Isohydrobenzoin-1-Isohydro- III A 26 223
benzoin
Ct4Hta02-CsHsOa Benzoin-Resorcin III B 83 40 C14H 12Ü2-C14H 1002 Benzoin-Benzil III B 149 257 C14H 100 2-C7H 60 2 Benzil-Benzoesäure III B 105 8g
C14H 100 2-C2H 50N Benzil-Acetamid II c 2 100 CaHt40a-CtsHtsOa Dianisyloxyd-Dianisylmethan II B 31 166 C15H 120-C6H 50 5N Benzalacetophenon-p-Nitrophenol III B 150 6 CtsHto02-CtsHto04 Flavon-Chrysin (5, 7-Dioxy-flavon) III B 151 8
CtsHa40-CtsHasO Hexadecanol-Octadecanol III A 27 240 C16H340-C12H 11N Cetylalkohol-Diphenylamin III B 152 59 CtsHa202-Ct7Ha402 Palmitinsäure-Margarinsäure III A 28 238 CtsHa202-CtsHas02 Palmitinsäure-Stearinsäure II A 10 104 CtsHt20a-CtoHsO 3. 4-Methylendioxybenzalaceto-
phenon-ß-Naphthol III B 133 6, 7
C17H 140-C10H 80 Dibenzalaceton-ß-Naphthol III B 134 194 C1gH1sÜ-C6H 40 4N2 Triphenylcarbinol-p-Dinitrobenzol III B 153 132 Ct9HtsOa-CsHs02 Dianisalaceton-Resorcin II B 14 194 C27H 460-C6H 100 2N2 Cholesterin-Sarkosinanhydrid III B 154 20 C27H 420-C28Hu0 Lumisterin-Vitamin D2 III B 155 263 C4H 5Cl04-C4H 5Br04 d -Chlorbernsteinsäure---d-Brom- III A 29 246
bernsteinsä ure C4H 5Cl0 4-C4H 5Br0 4 d -Chlorbernsteinsäure-1-Brom- III B 156 34. 246
bernsteinsä ure C4H 4Cl20 4-C4Hg03N2 1-Dichlorbernsteinsäure (-) III B 157 250
-I-Asparagin(+) C4H 4Cl20 4-C4H 80 3N2 d-Dichlorbernsteinsäure ( +) III B 158 250
-I-Asparagin ( +) C6H 5Cl0-C6H 4Cl2 p-Chlorphenol-p-Dichlorbenzol II B 9 30 C6H 5Cl0-C5H 5N o-Chlorphenol-Pyridin III B 159 17 C6H 5Cl0-C7H9N p-Chlorphenol-p-Toluidin II B 10 30 C6H 5Cl0-C6H 8N2 p-Chlorphenol-Phenylhydrazin II B 32 205 C6H 3Cl30-C6H 30 8N3 2, 4• 6-Trichlorphenol-Styphninsäure III B 160 86 C6H 3Cla0-C6HgÜ2N 2, 4• 6-Trichlorphenol-Nitrobenzol II B 33 81 C6HClp-C6Cl6 Pentachlorphenol-Hexachlorbenzol III A 15 25 C6HCl50-C7H3Cl5 Pentachlorphenol-Pentachlortoluol III A 16 25 C7H 5F02-C7H 60 3 o-Fluorbenzoesäure---o-Oxybenzoe- III A 20 200
säure C7H 5Cl02--C7H 5]02 o-Chlorbenzoesäure-o-J odbenzoe- III A 30 161
säure C9H 7Cl30 3-C13H 11 Cl03 (-) -0!:- ( 2, 4, 5-Trichlorphenoxy)-
propansäure---( +) -01:- ( 1-Chlor-2-naphthoxy)-propansäure
II B 34 169
C9H 7Cl30 3-C13H 11Cl03 (-)-01:-(2, 4· 5-Trichlorphenoxy)-propansäure---(-)-01:-( 1-Chlor-2-naphthoxy-propansäure)
II B 35 169
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 359
Formel I
System I Gruppe
I Lit. u. Nummer
I
C10H 15Br0-C10H 8 Bromcampher-Naphthalin III B 23 232 C10H 15Br0-C10H 180 d-Bromcampher-Borneol III B 129 245 C10H 15Br0-C10H 15Br0 d-Bromcampher-1-Bromcampher II A 11 245 C11 H 21 Br02- 1o-Brom-undecansäure-11-Brom- III B 161 9
C11H 21Br02 undecansäure
C4H 4S-C6H 6 Thiophen-Benzol III A 1 12, 46, 111, 252 C4H 4S-C7H 8 Thiophen-Toluol III B 15 111 C4H 4 S-C8H 10 Thiophen-m-X ylol III B 18 111
C4H 60 4S-C5Hs04 rac. Thioäpfelsäure-rac. Methyl- III A 18 51 bernsteinsäure
C5Hs04 S-C5Hs04 Se (-)-Sulfid-essig -tX-propansäure- III B 162 52 ( + )-Selen-essig-tX-propansäure
C6H 100 4S-C7H 120 4 S ( +)-Ä thy lmerca pto bernsteinsäure- III A 31 168 ( +)-Propy lmerca ptobernsteinsäure
C6H 100 4 S-C7H 120 4 S (-)-Äthylmercaptobernsteinsäure- III B 168 168 (-)-Propylmerca pto bernsteinsä ure
C7H 160 4 S2-C8H 90N Sulfonal-Acetanilid III B 164 75a C7H 120 4S-C8H 140 4 ( +)-Propy lmerca pto bernsteinsäure-
(-)-Butylbernsteinsäure III B 124 172
C9HIOO 4 S-C9HIOO 4 s ( +) -tX-Thenylbernsteinsäure- III B 165 54 (-)-tX-Thenylbernsteinsäure
C12H 100Te-C12H 100 2Se Diphenyltelluroxyd-Diphenylselenon II A 12 225 C2H 8N2-C6H 60 Äthylendiamin-Phenol III B 72 215 C2H 8N2-C7H 80 2 Äthylendiamin-Guajakol III B 100 215 C2H 4N4-CH40N2 Dicyandiamid-Harnstoff III B 166 84 C5H 11N-C7H 80 2 Piperidin-Guajakol II B 21 214 C5H 5N-C6H 12 Pyridin-Cyclohexan III B 4 113 C5H 5N-CH3 J Pyridin-Methyljodid III c 6 10 C5H 5N-C7H80 Pyridin-p-Kresol III B 94 17 C5H 5N-C6H 5Cl0 Pyridin-o-Chlorphenol III B 159 17 C5H 5N-CHpN Pyridin-Formamid II B 36 241 C6H 7N-C6H 12 Anilin-Cyclohexan III c 1 36, 164 C6H 7N-C6H 6 Anilin-Benzol III B 12 120 C6H 7N--CC14 Anilin-Tetrachlorkohlenstoff III B 52 244 C6H 7N --C2H 4Br" Anilin-1, 2-Dibromäthan III B 54 244 C6H 7N-C2H 40 Anilin-Essigsäure III B 59 179, 213 C6H 7N-C3H 60 Anilin-Aceton III B 62 244 C6H 7N-C6H 60 2 Anilin-Brenzca teehin III B 81 143 C6H 7N --C,Hp Anilin-p-Kresol III B 95 115, 197 C6H 7N--C7Hs02 Anilin-Guajakol III B 101 218
C6H 7N-C6H.02N Anilin-Nitrobenzol III B 167 114 C6H 8N2-C7H 80 2 Phenylhydrazin-Guajakol II B 20 214
C6H 8N2-C6H 5Cl0 Phenylhydrazin-p-Chlorphenol II B 32 205 C6H 8N 2-C19H 16 m-Phenylendiamin-Triphenylmethan II c 1 229
CsHsN2--C7Hs02 m-Phenylendiamin--Guajakol III B 102 39 C6H 8N 2-C6H 50 3N m-Phenylendiamin-m-Nitrophenol III B 168 141 C6H 8N2-C6H 40 4N2 m-Phenylendiamin-m-Dinitrobenzol II B 37 118
C6H 8N2-C6H 40 5N2 m-Phenylendiamin-2, 4-Dinitro- III B 169 151 phenol
A. Kofler
360 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel I System I Gruppe Lit. u. Nummer
C6H 8N2-C7H 50 6N3 m-Phenylendiamin-2, 4, 6-Trinitro- III B 170 135 toluol
C7H 9N-C6H 12 m-Toluidin-Cyclohexan III B 5 38 C7H 9N-C2H 40 2 m-Toluidin-Essigsäure III B 6o 180
C7HgN-C13H 100 p-Toluidin-Benzophenon III B 145 144 C7H 9N-C6H,C10 p-Toluidin-p-Chlorphenol II B io 30 C9H 7N-C7Hs0 Chinolin-o-Kresol III B 96 216
C10H 9N-C10H 8 <X-Naphthylamin-Naphthalin III B 24 108, 232 C10H 9N-C6H 60 2 ß-Naphthylamin-Resorcin III B 84 121
C10H 9N-C7H80 <X-Naphthylamin-o-Kresol III B 97 203 C10H 9N-C7H 60 2 <X-N aphthylamin-Benzoesäure III B 106 149. 173 C10H 9N-C10H 160 ß-Naphthylamin-Campher III B 131 219 C10H 9N-C10Hs0 ß-Naphthylamin-ß-Naphthol III A 23 78, 103, 108 C10H 9N-C10H 80 2 <X-Naphthylamin-1, 4-Dioxy- III B 141 130
naphthalin C10H 9N-C13H 100 <X-Naphthylamin-Benzophenon III B q6 144 C10H 9N-C6H 70N <X-Naphthylamin-m-Aminophenol III B 171 131 C10H 9N-C6H 60 3N <X-Naphthylamin-m-Nitrophenol III B 172 127 C10H 9N-C6H40 4N2 <X-Naphthylamin-o-Dinitrobenzol III B 173 127 C10H 9N-C7H.04N3 <X-N aphthylamin-2, 4, 6-Trini-
troanisol III B 174 70
C1zH11N-C6H 40 2 Diphenylamin-Chinon III B 90 148 C12H 11N-C7Hs0 Diphenylamin-o-Kresol III B 98 203 C12H 11N-C16H 340 Diphenylamin-Cetylalkohol III B 152 59 C12H 11N-CH40N2 Diphenylamin-Harnsto:ff III c 9 178 C12H 11N-C3HP2N Diphenylamin-Äthylurethan III B 175 207, 208 C12H 9N-C6H 40 2 Carbazol-Chinon III B 91 148 C12HoN-C6H40 5N2 Carbazol-2, 4-Dinitrophenol III B 176 146 C12H 9N-C6H30 7N3 Carbazol-Pikrinsäure III B177 146
ClaHloN2-CaH14 Azobenzol-Dibenzyl III A 4 103, 106, 189 C1aH10N2-C14H 12 Azobenzol-Stilben III A 6 57· 106, 189 C12H1oNa-CaH1o Azobenzol-Tolan III A 8 106, 189 C12H 10N2-C4H 60 4 Azobenzol-Bernsteinsäure III c 7 155 C12H 10N2-C6H 60 Azobenzol-Phenol III B 73 73 Cl2HloNa-C7HsOa Azobenzol-Benzoesäure III B 107 155 C12H1oN2-C1sHnN Azobenzol-Benzalanilin II A 13 18, 185 ClaHloN2-CsHa07Na Azobenzol-Pikrinsäure III B 178 152 C12H 10N2-C8H 90N Azobenzol-Acetanilid III B 179 102
Cl2HnNa-C14Hl2 p-Aminoazobenzol-Stilben III A 7 190 C12H 11N3-C6H 60 p-Aminoazobenzol-Phenol III B 74 73 C12H 11N3-C13H 110N p-Aminoazobenzol-p-Aminobenzo- III B 180 44
phenon
ClaHnN-Cl4Hl4 Benzalanilin-Dibenzyl II A 5 18 C13H 9N-C12H 10N2 Benzalanilin-Azo benzol II A 13 18, 185 C13H 9N-C6Hs0 Acridin-Phenol III B 75 145 ClsHisN2-C17H2oN~ p-M~~hylpropylazobenzol- III A 32 13
p-Athylpropylazobenzol C6H 6ClN-C7H 90N o-Chloranilin-o-Anisidin III B 181 5
A. Koller
I. Verzeichnis der Systeme. 361
Formel I
System Gruppe
I Lit. u. Nummer
C10H 8BrN-C6H 30 7N3 1-Brom-2-naphthylamin-Pikrinsäure III B 182 69 C10H 8BrN-C6H40 5N2 1-Brom-4-naphthylamin- II B 38 69
2, 6-Dinitrophenol
CH30N-CH20 2 Formamid-Ameisensäure III B 57 29, 43 ClfaON-C2H 40 2 Formamid-Essigsäure III B 61 43 CHPN-C5H 5N Formamid-Pyridin II B 36 241 CH30N-C6H 50 2N Formamid-Nitrobenzol II c 3 83 CH40N2-C12HIO Harnstoff-:Diphenyl III c 2 210 CH40N2-C12H 11N Harnstoff-Diphenylamin III c 9 178 CH40n2-C2H 40 2 Harnstoff-Essigsäure II B 12 212 OH40N2-C6H 60 Harnstoff-Phenol III B 76 143. 197· 226 CH40N2-C6H 602 Harnstoff-Resorcin III B 85 66, 76 CH40N2-C7H 80 2 Harnstoff-Guajakol III B 103 210 CH40N2-CIOH140 Harnstoff-Thymol III c 8 79 CH40N2-~H4N4 Harnstoff-Dicyandiamid III B 166 84 CH40N2-CaHP2N Harnstoff-Äthylurethan III B 183 2, 74 CH40N2-C8H 120 3N2 Harnstoff-Verona! (5, 5-Diäthyl- III B 184 1
barbitursäure)
CH40N2-C11H 12ÜN2 Harnstoff-Antipyrin III B 185 2, 74 C2H 50N-C6H 60 Acetamid-Phenol II B 13 14 ~H50N-C8HsÜ2 Acetamid-Phthalid III B 120 158 C2HPN-C10Hs0 Acetamid-(\-Naphthol III B 136 119 C2HPN-C10Hp Acetamid-ß-Naphthol III B 135 119 C2H 60N-C14H 100 2 Acetamid-Benzil II c 2 100 C2H 50N-C7H 50 6N3 Acetamid-2, 4, 6-Trinitrotoluol II B 39 100 C2HPN-C8H 90 3N Acetamid-p-Nitrophenetol II B 40 100 C2H 50N-C8H 12Ü3N2 Acetamid-Veronal (5, 5-Diäthyl- III B 186 1
barbitursäure)
C2H 60N2-C3H 50 9N3 Methylharnstoff-Nitroglycerin III B 187 65 C3HP2N-C6H 6 Äthylurethan-Benzol II B 1 28, 37, 202 CaHP2N-C7HP2 Äthylurethan-Guajakol III B 104 218 CaHP2N-CH40N2 Äthylurethan-Harnstoff III B 183 2, 74 C3H702N-C6H40~N2 Äthylurethan-m-Dinitrobenzol III B 188 206 C3HP2N-C8H 90N Ä thylurethan-Acetanilid III B 189 75 C3H 70 2N-C11H 120N2 Äthylurethan-Antipyrin III B 190 2, 74 C3H 70 2N-C8H 80 3 1-Alanin-d-(X-Phenylglykolsäure III B 122 247 C3HP2N-C8H 80 3 d-Alanin-d -(X-Phenylglykolsäure III B 123 247 CaHPN2-CsHs0 N, N -Dimethylharnstoff-Phenol III B 77 117 CaH50 9N3-C2Hs0N2 Nitroglycerin-Methylharnstoff III B 187 65 C3H 50 9N3-C7H 50 6N3 Nitroglycerin-2, 4, 6-Trinitrotoluol III B 191 64 C4Hs02N-C10H 80 Succinimid-(\-Naphthol III B 137 122 C4Hp3N2-C4H4C~04 1-Asparagin-1-Dichlorbernsteinsäure III B 157 250 C4H 80 3N2-C4H 4Cl20 4 1-Asparagin-d-Dichlorbernsteinsäure III B 158 250 C6H 70N-C6H 60 2 m-Aminophenol-H ydrochinon III B 88 134 C6H 70N-C10H 9N m-Aminophenol-(\-Naphthylamin III B 171 131 C6HPN-C6H 70N m-Aminophenol-p-Aminophenol III B 192 8o C6Hs02N-C6H 6 Nitrobenzol-Benzol III B 13 164
A. Kofler
362 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel I
System I
Gruppe
I Lit. u. Nummer
C6H 50 2N-CH2Cl2 Nitrobenzol-Methylenchlorid III B 47 82 C6H 50 2N-C10H 200 Nitrobenzol-Menthol III B 127 235 C6H 50 2N-C6H 3Cl30 Nitrobenzol-2, 4, 6-Trichlorphenol II B 33 81 C6H 50 2N-C6H 7N Nitrobenzol-Anilin III B 167 114 C6Hs02N-CHpN Nitrobenzol-Formamid II c 3 83 C6H 50 3N-C13H 12 m-Nitrophenol-Diphenylmethan III B 37 125 C6H 50 3N-C10H 160 o-Nitrophenol-Campher II B 26 139 C6H 50 3N-C15H 120 p-Nitrophenol-Benzalacetophenon III B 150 6 C6H 50 3N-C6H8N2 m-Nitrophenol-m-Phenylendiamin III B 168 141 C6 H 50 3N-C10H 9N m-N itrophenol-o:-N aphthylamin III B 172 127 C6H 50 3N-C6H 80 18N 6 p-Nitrophenol-Nitromannit III B 193 254 C6H 60N 2-C8H 140 4 Nicotinsäureamid-Korksäure II B 24 95 C6H 60N2-C7H 50 4N Nicotinsäureamid-m-Nitrobenzoe- II B 41 220
säure
C6H 100 2N2-C27H 460 Sar kosinanhydrid -Cholesterin III B 154 20 C6H 100 2N 2-C7H 70 2N Sarkosinanhydrid-Anthranilsäure III B 194 193 C6H 60 2N2-C6H 60 2N2 p-Nitroanilin-rn-Nitroanilin III B 195 126, 256 C6H602N 2-C6HaOsNa p-N itroanilin-Styphninsä ure III B 196 87 C6H602N2-CsHsOlsN 6 m-Nitroanilin-Nitromannit III B 197 254 C6H 60 2N 2 - m-Nitroanilin-1-Chlor-2, 4-dinitro- III B 198 6o
C6H 3Cl04N2 benzol
C6H 40 4N2-C10H 8 1, 3-Dinitrobenzol-Naphthalin III B 25 181, 239 C6H 40 4N2-'-C12H 10 1, 3-Dinitrobenzol-Acenaphthen III B 32 129 C6H 40 4N2-C19H 160 1, 4-Dinitrobenzol-Triphenylcarbinol III B 153 132 C6H 40 4N2-C6H8N2 1, 3-Dinitrobenzol-m-Phenylen-
diamin II B 37 118
C6H 40 4N2-C10H 9N o-Dinitrobenzol-o:-Naphthylamin III B 173 127 C6H 40 4N2-C3H,02N m-Dinitrobenzol-Äthylurethan III B 188 206 C6H 40 5N2-C10H 8 2, 4-Dinitrophenol-Naphthalin III B 26 114, 234 C6H 4 0 5N2-C7H 60 2 2, 4-Dinitrophenol-Salicylaldehyd III B 108 156 C6H 40 5N2-C6H 8N2 2, 4-Dinitrophenol-m-Phenylen-
diamin III B 169 151
C6H405N2-C12H~N 2, 4-Dinitrophenol-Carbazol III B 176 146 C6H 40 5N2-C10H 8BrN 2, 6-Dinitrophenol-1-Brom- II B 38 69
4-naphthylamin
C6H 40 5N2-C6H 30 8N3 2, 4-Dinitrophenol-Styphninsäure III B 199 86 C6H 40 5N2-C8H 90N 2, 4-Dinitrophenol-Acetanilid III B 200 243 C6H 50 4N3- 2, 4-Dinitroanilin-1-Chlor- III A 33 24
C6H 3Cl04N2 2, 4-dinitrobenzol C6H 30 6N3-C6H 6 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Benzol III B 14 67 C6H 30 6N3-C12H 10 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Acenaphthen III B 33 147 CaHaOsNa-ClaHlo 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Fluoren III B 39 96 C6HaOaNa-Ct4Hio 1, 3, 5-Trinitro benzol-Phenan thren II B 5 96 CsHa06Na-C14Hlo 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Anthracen III B 44 138 C6H 30 6N3-C6H 30 7N3 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Pikrinsäure II A 14 110 C6H 30 6N3-C6H 2Cl06N3 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Pikrylchlorid II A 15 llo
CsHa07Na-CI2Hlo Pikrinsäure-Acenaphthen III B 34 129 CsHaO,Na-C1aH12 Pikrinsäure-Diphenylmethan III B 38 85, 125
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 363
Formel I
System I
Gruppe
I Lit. u. Nummer
CGH307N3-C14H10 Pikrinsäure-Phenanthren II B 6 96 CsHa07Na-C14HJo Pikrinsäure-Anthracen III B 45 226
C6H 30 7N3-C8H 80 Pikrinsäure-Acetophenon III B 119 137 C6H30 7N3-C9H 80 2 Pikrinsäure-Zimtsäure-(trans) II B 25 154
CGHa07Na-CioHisO Pikrinsäure-Campher II B 27 139 C6H30 7N3-C13H 120 Pikrinsäure-Benzhydrol III B 144 124 C6H30 7N3-C12H 9N Pikrinsäure-Carbazol III B 177 146 C6H 30 7N3-C12H 10N2 Pikrinsäure-Azobenzol III B 178 152 C6H30 7N3-C10H 8BrN Pikrinsäure-1-Brom-2-naphthyl-amin III B 182 69 C6H 30 7N3--C6H 30 8N3 Pikrinsäure-Styphninsäure II A 16 22
C6H 30 7N3-C7H 60 4N2 Pikrinsäure-2, 4-Dini trotol uol III B 201 77 C6H 30 7N3-C10H 60 4N2 Pikrinsäure-!, 5-Dinitronaphthalin III B 202 255 C6H 30 8N3-C7H 80 Styphninsäure-m-Kresol III B 99 86
C6H 30 8N3-C6H 3Cl30 Styphninsäure-2, 4, 6-Trichlorphenol III B 160 86 C6H 30 8N3-C6H 60 2N 2 Styphninsä ure-p-Nitroanilin III B 196 87 C6H 30 8N3-C6H 40 5N2 Styphninsäure-2, 4-Dinitrophenol III B 199 86
C6H 30 8N3-C6H 30 7N3 Styphninsäure-Pikrinsäure II A 16 22
C6H 20 8N4-C10H 8 1, 2, 4, 6-Tetranitrobenzol-Naphthalin III B 27 236
C6H 80 18N 6-C6H 3Cl04N2 Nitromannit-1-Chlor-2, 4-dinitrobenzol III B 203 253 C7H 90N-C6H 6ClN o-Anisidin-o-Chloranilin III B 181 5 C7HPN-C10H 80 2 Benzamid-1, 4-Dioxynaphthalin III B 140 130
C7HPN-C6H 3Cl04N2 Benzaldoxim-1-Chlor -2, 4 -dinitro benzol III B 204 15
C7H 70 2N-C6H 12 m-Nitrotoluol-Cyclohexan III B 6 38
C7H 70 2N-C6H 100 2N2 Anthranilsäure-Sarkosinanhydrid III B 194 193
C7HP3N-C10H 9N p-Nitroanisol-<X-Na phthylamin III B 174 70
C7H 50 3N-C10H 80 p-Nitrobenzaldehyd-ß-Naphthol III B 138 41
C,H60 4N2-C12H,0 2, 6-Dinitrotoluol-Acena phthen II B 3 133
C7H 60 4N2-C14H 10 2, 6-Dinitrotoluol-Phenanthren III B 41 116
C7H 60 4N2-C6H30 7N3 2, 4-Dinitrotoluol-Pikrinsäure III B 201 77
C7H 50 4N-C7H 60 2 o-Nitrobenzoesäure-Benzoesäure III B 109 260
C7H 50 4N-C7HsÜ2 m-Nitro benzoesäure-Benzoesäure III B 110 260
C7Hp4N-C8Hs03 m-Nitrobenzoesäure-Anissäure II B 23 163
C7H 50 4N-C6H 60N2 m-Nitrobenzoesäure-Nicotinsäureamid II B 41 220
C7H 50 6N3-C,6H 10 2, 4, 6-Trinitrotoluol-Pyren III B 46 237
C7H 50 6N3-C6H 8N2 2, 4, 6-Trinitrotoluol-m-Phenylendiamin III B 170 135
C7H 50 6N3--C2HPN 2, 4, 6-Trinitrotoluol-Acetamid II B 39 100
C7H 50 6N3-C3H 50 9N3 2, 4, 6-Trinitrotoluol-Nitroglycerin III B 191 64
C7Ho06N3-C6H 2Cl06N3 2, 4, 6-Trinitrotoluol-Pikrylchlorid II A 17 107
C7Hs07Na-C14Hlo 2, 4, 6-Trinitrokresol-Phenanthren III B 42 88
C7H 50 7N3-C8H 70 7N3 2, 4, 6-Trinitroanisol-2, 4, 6-Trinitrophenetol II B 42 16
C8H 90N--C10H 140 Acetanilid-Thymol III B 132 79 C8H 90N-C7H 160 4S2 Acetanilid-Sulfonal III B 164 75
C8H90N-C1~H10N2 Acetanilid-Azobenzol III B 179 102
C8H 90N-C3HP2N Acetanilid-Äthylurethan III B 189 75 C8H 90N-C6H 40 5N2 Acetanilid-2, 4-Dinitrophenol III B 200 243
C8H 90N-C10H 130 2N Acetanilid-Phenacetin III B 205 75
A. Kofler
364 222741 Schmelzgleichgewichte biriärer organischer Systeme.
Formel I
System I Gruppe
I Lit. u. Nummer
CsHlo02N4-C7HsOa Coffein-Salicylsäure I !I B 113 224 C8H 90 3N-C2H 50N p-Nitrophenetol-Acetamid II B 40 100
C8H 90 3N-C11H 120N2 Orthofarm Neu-Antipyrin I !I B 206 196 C8H 120 3N2-C7H 80 2 Verona! (5, 5-Diäthylbarbitursäure)-
2, 6-Dimethylpyron II B 22 97
C8H 120 3N2-C7H 60 3 Verona! (5,5-Diäthylbarbitursäure)- III B 114 1 Salicylsäure
C8H 120 3N2-CH40N2 Verona! (5, 5-Diäthylbarbitursäure)-Harnstoff
III B 184 1
C8H 120 3N2-C2H 50N Verona! (5, 5-Diäthylbarbitursäure)- III B 186 1 Acetamid
C6H 120 3N2-C13H 170N3 Verona! (5, 5-Diäthylbarbitursäure)-Pyramidon
I !I B 207 192, 228
CsH707Na-CloHs 2, 4, 6-Trinitrophenetol-Naphthalin I !I B 28 236 CgH110N-C11H 120N2 Methylacetanilid-Antipyrin I !I B 208 4 C9H 110N-C6H 3Br04N2 Methylacetanilid-1-Brom-2, 4 -dinitro-
benzol I !I B 209 99. 103
C10H 150N-C10H 150N d-Carvoxim-1-Carvoxim I !I A 34 3, 227a, 245 C10H 130 2N-C13H 100 3 Phenacetin-Salol I !I B 148 221 C10H 130 2N-C8H 90N Phenacetin-Acetanilid 111 B 205 75 CloH120aN2-ClaH170Na 5, 5-Diallylbarbitursäure-Pyramidon III B 210 195 C10H 60 4N2-C6H 30 7Na 1, 5-Dinitronaphthalin-Pikrinsäure I !I B 202 255 C10H,06N3-C10H 60 6N3 1, 2, 5-Trinitronaphthalin-1, 3, 8-Trinitro- III B 211 186
naphthalin
C11H1~0N2-C6H602 Antipyrin-E ydrochinon III B 89 128, 226 C11H 120N2-C7H 60 2 Antipyrin-Benzoesäure I !I B 111 136 C11H 120N2-C10H 80 Antipyrin-ß-N aphthol 111 B 139 221
C11H 120N2-CH40N2 Antipyrin-Harnstoff II! B 185 2, 74 Cn H 120N2-C8lig03N Antipyrin-Orthoform Neu 111 B 206 196 C11H 120N2-C9H 110N Antipyrin-Methylacetanilid 111 B 208 4 C11H 140 4N4-C12H 160 4N4 Methylpropylketon-2, 4-dinitrophenyl- II A 18 21
hydrazon-Methylbutylketon-2, 4-dinitrophenylhydrazon
Cl2HloON2-CsHs0 Azoxybenzol-Phenol 111 B 78 73 C12H 100N2-C6H3Br04N2 Azoxybenzol-1-Brom -2, 4 -dinitro benzol II! B 212 61
C12H 100N2-C13H 110N N-Ni~rosodiphenylamin-Formyldiphenyl- 111 B 213 45 am1n
C13H 170N3-C8H 120 3N2 Pyramidon-Verona! (5, 5-Diäthylbarbitur- 111 B 207 192, 228 säure)
Cl3Hl70Na-CloH120aN2 Pyramidon-5, 5-Diallylbarbitursäure 111 B 210 195 C14H 140 3N2-C16H 180 3N2 p, p' -Azoxyanisol-p, p' -Azoxyphenetol li B 43 201
ClsHls02N2-ClsHlsOaN2 p, p' -Azophenetol-p, p' -Azoxyphenetol li A 19 201
ClsHls0aN2-CloHloOa p, p' -Azoxyphenetol-p-Methoxyzimtsäure 111 B 142 201
C17H 200N2-C6H3Br04N2 N, N' -Diäthyl-N, N' -diphenyl-harnstoff-1-Brom-2,4-dinitrobenzol
II! B 214 62
C6H 4Cl02N-C6H 4Br02N m-Chlornitrobenzol-m-Bromnitrobenzol II! A 35 68, 209 C6H3Cl0 4N2-C6Hs018N 6 1-Chlor-2, 4 -dinitrobenzol-Nitromannit II! B 203 253 C6H 3Cl04N2-C7HPN 1-Chlor-2, 4 -dinitro benzol-Benzaldoxim 111 B 204 15 C6H 3Cl04N2- 1-Chlor-2, 4-dinitrobenzol-1-Brom-z, 4- II A 20 23
C6H 3Br04N2 dinitrobenzol
C6H 2Cl06N3-C16H 14 Pikrylchlorid-1, 4-Diphenylbutadien (1, 3) li B 7 157
A. Kofler
II. Diagramme. A. Systeme mit Mischkristallbildung. 365
Formel I
System Gruppe
I Lit. u. Nummer
C6H 2Cl06N3-C6H 30 6N3 Pikrylchlorid-1, 3, 5-Trinitrobenzol II A 15 110
C6H 2Cl06N3-C7H 50 6N3 Pikrylchlorid-2, 4, 6-Trinitrotoluol II A 17 107 C6H 2Cl06N3-
C6H 2Br06N 3
Pikrylchlorid-Pikrylbromid II A 21 98
C6H 4 Br02N-C6H 4Br02N o-Bromnitrobenzol-p-Bromnitrobenzol III B 215 177 C6H 4Br02N-C6H 4J02N m-Bromnitrobenzol-m-Jodnitrobenzol III A 36 68
C6H 3Br04N2-C9H 110N 1-Brom-2, 4-dinitrobenzol-Methylacetanilid III B 209 99· 103 C6H 3Br0 ,N 2-C12H 100N 2 1-Brom-2, 4 -dini trobenzol-Azoxybenzol III B 212 61
C6H3Br04N2-C17~00N2 1-Brom-2, 4-dinitrobenzol-N, N' -Diäthyl- III B 214 62 N, N' -diphenylharnstoff
C13H 9Cl03N2- o-Chlorbenzoyl-p-ni troanilin--o-Brom- III A 37 162 C13H 9Br03N2 benzoy 1-p-nitroanilin
C13H 9Cl03N2- m-Chlorbenzoyl-p-nitroanilin-m-Brom- III A 38 162 C13H 9Br03N2 benzoyl-p-nitroanilin
C13H 9Cl03N2-
C13H 9Br03N2
p-Chlorbenzoy 1-p-nitroanilin-p-Brombenzoyl-p-nitroanilin
III A 39 162
C13H 9BrpN- 3, 5-Dibrom-4-aminobenzophenon- III A 40 58 C13~BrJON 3-Brom-5-jod-4-aminobenzophenon
C7H 90 2SN-C7H 90 2SN o-Toluolsulfamid-p-Toluolsulfamid III B 216 91 C18H 10As--C18H 15 Sb Triphenylarsin-Triphenylstibin III A 41 188
ll. Diagramme. A. Systeme mit Mischkristallbildung.
-100 -98,8G' 130 •c -f~ 6"
Ii 'C --;--- ~ 120 122'
/. ----;/ i! -tto ~110 /
J I V/ ~);1; !> ./"" / /"
","
// ~100 / ~ ~
/ _...,..-" -110 ~90 .... l?/ ~ ~----
__ .... '/ 80
-118
ta'Mol·"''o liO GO l/0 20 0 70. 100 Gew.-% 80 GO '10 20 0
2,1-/Jimtlll.f16vltrn Huphllloliil
1. 2,2-Dimethylbutan- 2,3-Dimethylbutan 2. Naphthalin - ß-Naphthol (CH1 ) 1C -CH, -CH, (CH,),CH -CH(CH1 ) 1 c,.H. c,.H.o
Nach H. L. Fink, M. R. Ciner, F. E. Frey Nach E. R udolfi [227 a, 232]. u. J. G. Aston [49].
t~bftEr ........... ft~
f!Q 1-"" / •c / // 110
/_ / ~/
1/KJ !.. V /
~91) /
100 0 - · · 8() 60 l/0 20 0 jJ -Helhy!nuplllhu!til ~80 / /
:/ 3. ß-Methylnaphthalin - ß -Chlornaphthalin ~ / ",/ CuH,o C10H,Cl
70 / Nach H. G. Grimm, M. Günth e r u. H. Tittus [63]. / !--"
60 /
P" 55 ,.,"' }IJ; ff _"
4. Dibenzyl - Stilben ~·!. C,,H,. C,,H,. 100 Gew.·%&7 GO 110 lQ 0
Nach A. Kofler u. M. Brandstätter [103, 106, 189]· Oi!Jinzyl
A. Kofler
366 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
:b,. I
•c &o I 53 u 50 s. ~~ ''~ V;
l§.'fi'::
~30 ~
-- r--- Az· -./;%--
~tl'J Moi.P/o 80 6'0 f/0 20 Di!Jenzyl
5. Dibenzyl - Benzalanilin ~,H,. C13H11N
Nach M. B r a ndstä tter [18] .
I
I"
0
'0 t t. 'C
/? ttS'
0
/ '0
r' ) . f'l, 0
16'9% / /
,/ '0
I .~~~//
fJ
ffO
ftfl Gew.-% 80
/ /
L/
//
6'0 1/(J
P/Jenanlhren
V; / I
! I
I I
I
I I
/I
6. Phenanthren - Anthracen C,.H10 C,.H,0
Nach A. Kofler [105].
0
100 Mo -. 80 GO f/0 20 o klrucl!lorkol!lenslo.f
7. Tetrachlorkohlenstoff - Cyclohexanon CCl, C1H100
Nach J. Ch. Pariaud [182].
ff{. '0 • c
0
0
13
ft
0
'0
7i '0
0
"(} o/
s. '19
q.• 53,7" /S lTSl ~ ,·~%
I 50 I I
•c 1 I I I I I ! f+ll I
IJS I I I I I I I
110 I I I I I
II I 35, I I
I I JJ I I II
'9" 1}2.
--:=::::: ~ t-
1l
100 Gew-% 95 90 p -Oichlorbenzol
8. p-Dichlorbenzol - p-Dibrombenzol C,H,Cl2 C,H,Br 2
Nach M. Brandstät ter [26, 32].
~~ lkß
/ 18'1. /
/ I I
7 I
7 I I
/ I I
--z_.,l:t• /
/7-~:; ........ I
"0 9i ttl'l Gew.-%80 GO '10 0 JU'rfrozimlsiiurtJ
9. Hydrozimtsäure - Zimtsäure-(trans) c.H,.o, c,H.o.
Nach A. Kofler u. M. Brandstä tte r [109].
10. Palmitinsäure - Stearinsäure ~1H3201 ~.H.,O,
Nach A. K ofler [104].
fJs" f!J'
Ältere Lit. bei A. F. B a ile y , Melting and Solidification of Fats, Interscience Publishers, New York-London ; 1950.
A. Kofler
II. Diagramme. A. Systeme mit Mischkristallbildung. 367
1«1 0- 0 8() 6YJ (IQ 20 0
• 1$1. 190 •c 180
'0 ~ ~ 171 ~ ~16. '0
ISO
fi/Q
d-SromKilmpler 11. d-Bromcampher -1-Bromcampher
C,0H16Br0 C10H10Br0 Nach J. Timmerm ans [245].
'~
' ..... ~ '-.., ~ .....
~ .................... ~ ---""-,
f ~-lf.KJ Gew.-% 80 öQ '10 2() 0
Dipbenj'/lelluroxyll 12. Diphenyltelluroxyd - Diphenylselenon
(C1H6) 20Te (C,H,),O,Se Nach H. Rheinboldt u. E. Giesbre cht [225].
61 •c 60~~~~~~d-----~-----f----_,
!.
~ so~---+----'""-.:::1-----'"'i-<;::-----t------"""'11 ~ ~'~/}~--~~----~--~~--~~~~ ~ ~~----~----~----~----~~~
100 w.-• 80 60 ~ 0 Azoben:zol
13. Azobenzol Benzalanilin C1H6 -N =N -C1H 6 C1H6 -N =CH -C,H6
Nach M. Brandstätter [18, 185].
0
{... - I '0 '~ tJl,. - ------CJJ[_., ~--r.~ -, ,,..........__
............ TT -, ..... ,
................ "---'0 !"-..... __ ........._
t:-...... '0 --
122°
101•
-~ lll '0 100 ijew-·;. 80 60 '10 20 0
tJ.S- Trini/rabenzol
14. 1,3, 5-Trinitrobenzol- Pikrinsäure C8H3(N02 ) 3 OH - C0H,(NO.),
Nach A. Kofler u. M. Brandstätter [110].
0 c ~~~
'\""' 111J". 709 --~" ~
'''.Us~ ~ 10
~ ~.9 ~
0 611"/ii'..
' ' ' ,, 80
0
0 ""'
IA 83"
"' 1'-. // ' " """' 66"'I
..... , 211'fo'-... D 56 ",..../
TOOGew.·% 80 60 '10 20 0 1, 3,5-Trinilrobenzol
15. 1, 3, 5-Trinitrobenzol - Pikrylchlorid C6H3(N0,)1 Cl-C6H,(N0,)3
Nach A. Kofler u. M. Brandstätter [110].
'0 18. •c 170 /"/'
16YJ
~ISO
lrHJ ~ ~ 130
"../ ()\~ 'Q \
.~
122 12
ft.
101-
/ ;L._/--.., ....
/ V/
/
/ /
/ //
V V _,/
kJ() Gew.-% 80 6'0 f{) 2()
l'iKrinsiivre 16. Pikrinsäure Styphninsäure
Q
177°
(2, 4, 6-Trinitrophenol) (2, 4, 6-Trinitroresorcin) C1H30 7N3 C6H308N3
Nach M. Bra ndstätte r [22).
AV 83°
.... ~ ~ //
........ .... --~ 'JYp)_/ Iu 61°
= -....................
WGew.-% 80 60 ~
2.'1;.6-Trinilrololvol 17. 2,4,6-Trinitrotoluol - Pikrylchlorid
f 20 0
1-Chlor-2,4, 6-trinitrobenzol C7H 60 0N3 C,H,CIO,N3
Nach A. Kofler u. M. Brandstä tter [107] .
•c 11/11
!..1~ ~~
........... ::::--...........
!"---.. -..........
!'-......_ ...............
.i:! ~130 ~
~120 110
-- ~1 -- to•
OOGew.-% 80 60 '10 20 0 Hellty/propy/hfon-2,'1-dinifrophenylltydrazon
18. Methylpropylketon-2,4-dinitrophenylhydrazon -Metbylbutylketon-2,4-dinitrophenylhydrazon
C11HuO,N, C,.H100 ,N, Nach M. Brandstätter [21].
A. Kofler
368 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
'0 B::J:., 7. '2.
6 --~ ,..--0 --• !..-:= f..::::::::"-0
--- Brlll5: t• II$" - ~ ff --- --d{"--- --::: -- ~
~--= JG•
IL~ -- -·--- ~
• $!!.-'"""" ::::::---0
60 '10 20 0 tooutw.·"'o 80 60 '10 20 0
p-Azophenefol 1-Ch/or -2.'1-dinilrobenzo/
19. p, p' -Azophenetol - p, p' -Azoxyphenetol 20. 1-Chlor-2,4-dinitrobenzol - 1-Brom-2,4-dinitrobenzol <;0H180,N2 C11H180 3N1 Cl-C0H3(N0,)1 Br -C6H3(N0,)1
Nach A. Prins [201] . Nach M. Brandstätter [23].
60° :~~~4-----4-----4-----4-----~
60 "" 0 ?ikrylchlorid
21. Pikrylchlorid Pikrylbromid t -Chlor-2, 4, 6-trinitro benzol 1· Brom-2, 4, 6- trinitrobenzol Cl-C,H,(N01 ) 3 Br -C6H,(N0,)1
Nach A. Kofler [98].
B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen.
•c 180
160
80
60 --r---..... 62
I /71. 1
~6· "!ol-%
V
60 '10 20 0 ~Moi-V. ao 60 110
Benzol Naphthalin
/
/
20
/
t. Benzol- Äthylurethan 2. Naphthalin - Hexachloräthan C0H0 NH,-CO -OC,H, <;0H8 CC13 -CC13
Nach N. A. Puschin [28, 37, 202]. Nach G. Parijs [184].
A.Kofler
/I
0
II. Diagramme. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen.
'Q !II"
~ ....... ...-..::r- ......... 'P " ~ I ~ /
~ I ~~·-BJ.l"
""'f."f f.f'Jo
/
i"'-"'-.a V ....._/ IIG
l Z77o 1QQ Gew.% 8Q 0
171 •c 10. 'P
!.f.
3. Acenaphthen - 2,6-Dinitrotoluol (a)
4. Acenaphthen- 3,5-Dinitrotoluol (b) C,2H10 CH1 -C,H1 (N0,)1
Nach R. Kremann, E. Hönigsberg u. 0. Mauermann [135].
A -!.. p "" I 1'1.9Ä I
.4 i " .TT
I lt:T \ I
rj I nAr I 8%
I : N.9f· l .9.9
!Q:IO I
..90
IOQ Gew.% 8Q DQ 110 2Q Phenonl!lren
5. PhPnanthren - 1, 3, 5-Trinitrobenzol
0, IJ. •c !II.
TJ
C,,H10 C,H1 (NO,J.
Nach A. Kofler [96].
ß '-!
I I \ I lf:T \
Q
~ 12.
~ ~11 ~
1/ ßj-!OG"
I '~ .;,;;:_ I ~+':1>\vr
~ V' I \ ......, 8G"
.9.
.9.
ßlo I
flJ,S"
TQO Gew.% 8Q Dll '10 Phenoni!J~n
0
6. Phenanthren - Pikrinsäure C11H10 OH -C0H,(N0,)8
Nach A. Kofler [96].
Q~ 7S •c 7'HJ
130
0 !... 12 ..:!
0 i" ~ 100
80
70 T 00 !;ew-•to 80
~ ~ ~
\
97° ~ 100"
35%! " '\ 11:2 \ : 1s•V
6% GO 'HJ 2IJ
Oiphmyllwludien
7. 1,4-Diphenyl-butadien-(1,3) - Pikrylchlorid
0
C,,H,. Cl-C0H,(N02) 1
Nach R. Kuhn u. Th. Wagner-Jauregg [157].
V 10 •c
0
l> 1/ ~L·
l ~-10 ~
-[y· ..-~· ! .fq.f%
!? .. , -20 ~7
9'1.8% WMol-% 80 " GO lf{} !0 0
Telrucll/trlolllenstof
8. Tetrachlorkohlenstoff - 1,4-Dioxan CCI, C,H.02
Nach S. M. Kennard u. P. A. McCusker [90].
•c sU. -~ ~ :-..... ../
~ -........ ......... ~-30
"\.........- ~ 21° ~6%
20 72%
\ ~ 11:1 10
l 29% 0 tooMol-% 8Q GO 'fO 2P 0
a. p -Oichlor6enzol b:p-Tolvidin
9. p-Dichlorbenzol - p -Chlorphenol (a) C0 H,CJ. CI-C,H, -OH
10. p-Toluidin - p-Chlorphenol {b) CH, - C0H, - NH1 Cl - C,H, - OH
Nach W. R. Burnham u. W. M. Mad gin [30] .
A.Kofler Landolt-Börnstein, 6 . Aufl., Bd. II/3 24
369
370 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
tW.-----y-----.------r----~----~
·c ßQ~----~-----+------~----~~--~
~~---+-===~=-~~--~--~
7~~Q~ew~~~~~----~6Q~--~w~--~~~o----~o J'-Hexoch!orr:yrloheron
fJO •c 120
l..
lftO
Ji tOt?
$1/
t!_fl/,5" -........ ~
'
L f29"
L I %"
~~ lj_ 5Z.5"'1o ;r:2 :97o
W Gew.-"/o 81/ 6(1 '10 20 Q l?esorcin
14. Resorcin - Dianisalaceton C8H,(OH), C10H180
Nach P. Pfeiffer, F. Goe b e i u. 0. Angern [194).
t t. y-Hexachlorcyclohexan - 6-Hexachlorcyclohexan c.H.CJ. c.H.cr.
Nach A. Kofler [101].
$7"
'() >J"' y r:----.,
...... 89"
~~ 'J21. ~ KEI· f'.,.~
80%~ Vt'l% f10
0
20 17 . /
95"/o
V /
111° 137· !--""~
~ .. , Sß"/o
: fOOMOI -".1> 80 GO 'ID 20
Essigsäure
12. Essigsäure - Harnstoff CH3 -COOH CO (NH,),
0
Nach N. A. Puschin u . ]. J. Rikovsky [212].
c 81.9" 0
/ '() /
0 /
/ 0
ß{:... I ~ 0~7.5° I JIJ"~ 32.5"
iM 111MOI·% 3 87Mo~% i-?'1
TOt? Mol-% 80 60 110 20 Phenol
13. Phenol - Acetamid CeH6 - 0H CH3 -CO - NH,
Nach S. D. Boon [14].
0
~lt:f L '() ,.........._ /&J• J f187o
IWMol-% 80 50 'I() 2rJ Q
t-J-A'Ih_yi!Jernsleinsdure
15. (-)-Äthylbernsteinsäure - ( + )-Isopropylbernsteinsäure C8H100, C,H,.O, (a)
16. ( - )-Äthylbernsteinsäure - (-)-Isopropylbernsteinsäure C,H100 , C7H100 , (b)
Nach A. Fredga u. E. Leskine n [56].
100 ol-V. 8IJ 0
17. ( + )-Dilaktylsäure - ( + )-a ,a'-Dimethylglutarsäure c .H,.o. c ,H.,o, (a)
18. ( - )-Dilaktylsäure - ( + )-a,a'-Dimethylglutarsäure C8H100 5 C7H,, O, (b)
Nach A. Fredga [55].
A. Kofler
II. Diagramme. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen.
100Mol-% Ii() 50 IIQ o-Kresol
19. o-Kresol m-I{resol CH8 -C1H,-OH CH3 -C0H,-OH
Nach L. Deffet [35, 36, 50, 93, 242].
0
7'1" '(} ........-r-r-...
I l ~ 0 I
I I \ '(} I
I 12:1 \ I
I I \ ~~s• I
\ I
0 ""' I h/ ~ /l I
0 ~ ~ / it:2 \T!'To
V-s.s• I \ j6'5'Yo I -t6s•W
10
-10
e•
TOOMol·% 80 50 '10 20 0 Guajuko/
20. Guajakol Phenylhydrazin OH-C8H,-OCH8 C1H 6 - NH-NH2
21. Guajakol Piperidin
371
(a)
OH-C0H,-OCH, H 2C-CH2 -CH2 (b)
190 •c 18 0
170
160
... 150 ~ ~11/Q ~35" ~ 130 ~ /
""' V 1,18%
~ V. / ~ /Ii/
ljf I fu· t35° .
~· ffi 120
110 72%\. Nil ~1:1
~~~I/I I I
V I
100
90
OO<:iew.-% 80 60 IIQ 20 0 2,6-lJirntlhy/pyron
190° 183° 181° 176'
22. 2,6-Dimethylpyron - Veronal(5, 5-Diäthylbarbitursäure) C,H80 0 C8H 120 3N2
Nach A. Kof!er [97].
24. Korksäure - Nicotinsäureamid C8Hu0, C1H 80N, Nach L. u. A. Kof!er [96].
I I H,C-NH-CH1
Nach N. A. Puschin u. ]. ]. Rikovsky [214].
18~ 180 •c ~ ... 170
.j;! I:J 'o;.150
157°
~50·~ r--.. ~ ~150
70% : ~ 11:1
1\ ~ I
I tJJ•\/ OOMoi·% 80 60 lf.O 20
10"1•-o
Anissäure
23. Anissäure m-Nitrobenzoesäure OCH3 - C8H, - COOH O,N -C8H, -COOH
Nach H. Lettre [163].
~ 301:':::-,.
20 "'-..I'-..
~ / 10 tos•"-.. 106,5• V.: . I 50% ~ 10.1"
00 II 22j'-I 1006ew.-"'o 80 50 '10 20 0
Zimtseiure
25. Zimtsäure - Pikrinsäure C9H 80 2 C1H 30 7N 3
Nach R. Kremann, E. Zech ner u. H. Drazil [154] .
A. Kofler 24*
372 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
TS, 0' 0 \'\
0 \ \ ~~ 0
\\ ----0 -\\ ~ \ ~Oo/o
0 \ _!!:.----0
~ ~
70
3
. TOOGew.·% 80 GO IJQ 20 0 Campher
26. Campher - o-Nitropbenol C10H110 C,H.03N (a)
27. Campher - Pikrinsäure <=t0H110 C0H30 7N3 (b)
Nach R. Kremann u. F. Odelga [139].
Jt;JztftiJijM· 10::::0 60 1/0 20 0
(+ )-a-Phenoxy-n-bvlansöure
28. ( + )-a -Phenoxy-butansäure- ( -)-a-Phenoxy-butansäure <=t0H 120 3 C10H120 3
Nach M. Matell [171].
100 ol·% 80 GO W 20 0 (+) -a-(2-Naphlhoxy)-propansöure
29. ( +)·a-(2-Naphthoxy)-propansäure -( -)·a·(2-Naphthoxy)-propansäure
<=t3H100 3 <=t3H,.03
Nach M. Matell [167].
•c 1$, Of-
/ V
0
0
0
'- 15 ~
t" ~13
V 12
119 ~~~. 0 H 90Mol;% 700Mol-% 80
/ /(33·
I I !1:1 I
i 60 IJ(J 20
(-) -a-(2-Naphlhoxy )-propansäure
30. (-)-a-(2-Naphthoxy)-propansäure -
0
( + )·a-(1 -Chlor-2-naphthoxy)-propansäure <=taHuOa CuHuCIOa
Nach M. Ma tell [169].
·c 90
~
~70 ~ ~ 52,6 .
50
-----· /
V
( \j38.
TOOGew.-% 80 GO IJ(J 20 0 Oianisylmelhon
31. Dianisylmethan - Dianisyloxyd C10H110 1 <=t,HuO Nach A. Lüttringhaus [166].
2.5.
GO lj(J 20 0 p- Chlorphenol
32. p-Chlorphenol - Phenylhydrazin Cl-C1H,-OH C,H,-NH-NH1
Nach N. A. Puschin u. G. M. Di mitrijevic [205).
. G7
60 •c 50
10
0
" """ '\.
""' 31. ~7 m; ~ 1:11
""' I 2. ""- --1~5"/.---
OOüew.-10 80 GO IJ(J 20 0 2,11;6-Trich/orpheno/
33. 2,4,6-Trichlorphenol - Nitrobenzol OH - C1H2Cl3 C1H6 - N01
Nach K. H r ynakowski u. M. S zmyt [81] .
A.Kofler
II. Diagramme. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen.
•c 1~ 0 I .,/ 163°
y 0 1'1-7,5° / 11/$. 't'-.. ~ I o.......,__
Vt3'1.5• :/ 0 r-..... b A
0 ""' ~ ~
11:1 12 I
100Mol·% 80 GO ~0 20 a-(2.11.S-Trichlorphenoxy)-propansiure
34. (-)-a-(2,4, 5-Trichlorphenoxy)-propansäure -
0
( + )-a-{1-Chlor-2-naphthoxy)-propansäure C.H,CI30 3 C,3H11CI03 (a)
35. ( -)-a-(2,4,5-Trichlorphenoxy)-propansäure -(-)-a-(1-Chlor-2-naphthoxy)-propansäure
C0H7Cl30 8 C13H11Cl03 (b)
Nach M. Matell [169].
•c 80 /
8!J"
•c ... 80 ~
0 V /
~ / ~ I
36' /
OO(;ew-% 80 GO '10 20 m-Phenylendiamin
37. m·Phenylendiamin - m-Dinitrobenzol C8H,(NH1) 1 C,H,(N02) 0
Nach R. Kremann [118].
I
~·
0
83°
1I -- /6s• "..,.....i1L 1691"'--....., 8%-~ 70
76%
I ' ~ ~ 60
•c 150
1110
llJ.
OOI:iew.-% 80 GO II() 20 Acelamkl
39. Acetamid 2,4,6-Trinitrotoluol CH3 -CO -NH, CH1 -C,H2(N02) 3
Nach A. Kofler [100].
15o•
V 'I"" /
1:1 135° I 133" [\~.?!! /; V1211• I I'~ ""-.../ ;,23"
120 1-!JQ% : ~::Jt+ 10,5%
0
I 1'12"C a 1JB'C
. 100 GeVo!-% 80 GO 110 0 Nicofinstiureamirl
41. Nicotinsäureamid - m-Nitrobenzoesäure C,H,ON, C,H60,N
Nach H. Quehenber ger [220].
•c 0
V 0
/ 0
-t
0 / 7
0~ I 0
~f-s6.7"@7.7Mol·%) 100Mol-% 80 GO qq 20
·c 103°
100
._!Ja i; :. 80
~ ~ 70
f'.yrir/in 36. Pyridin - Formamid
C6H6N HCO-NH, Nach St. Stephanou, C. A. V an der Werf
u. H. H. Sisler [241].
~ Ir !Jts• 8s• ./""' ll ~s· ~ "~ 17!J"l ~' ~
0
jt:t 5~'\./ 65" 60
"\.J5!;'
r ooMol·% 80 60 qq 20 0
1-Brom- '1- -naphlhylamin
38. 1-Brom-4-naphthylamin - 2,6-Dinitrophenol Br-C10H 1 -NH, OH-C6H3 (N01 ) 1
Nach E . Hertel u. J. Mischnat [69] .
I --I--1I 68° - i----. m .,.--"A[G'JT-.. .l \
7 w ~ 5!1"
"4% WGeVo!-% 80 GO '1-0 20 0
•c 67 f'.,_ GO
50
'10
Acelamir/ 40. Acetamid - p-Nitrophenetol
CH1 - CO -NH, O,N -C,H, -0 - C,H6
Nach A. Kofler [100].
/ 77,G"
/
"" V
/
I~ 111•/'11"
J:2
100 Mol-% 8{} 6{} 110 20 q. 2.'1.6-Trinifroanisol
42. 2,4,6-Trinitroanisol - 2,4,6-Trinitrophenetol C,H 60,N3 C8H,O,N3
Nach 0. L. Brady u. H . V. H orto n [16).
A.Kofler
373
374 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
I J. ./ 167,3'
•c akorph. j~ 1501----+--~~--'---7'"'&-"""----+----
~1.15,5 ~ -=~ ~ 1J8.~· ~ ~or---+----+----~1----~~~~---~ ! fl!/ss. /1/(r / 11~P~ //
110 --... V ~ 97.2°
100 Mol-% eo 60 w 20 0 p-Azoxyanisol
43. p,p'-Azoxyanisol- p,p'-Azoxyphenetol C,.Hu03N, C18H 180,N,
Nach A. Prins [201].
C. Mischungslücken der flüssigen Phasen.
sa• ----.... •c.-----,------,---.---,----, •c --92~ ,.,.-
911° -- --Ba;:_ ~l 90P,,.,---...,_,,!"-- Hf.
83° ~ so~ /m
~ SO% l ""'
95~~-fs 90 ~ ~80
m -.......!'-.. I eo• t;: ~ 70
~~r----+---+--+--~~--+-~~~ lt:1 \.~ I SB,s•\fi 62'
100 uew.-%8rl GO 110 20 0 100 Gew.-% eo GO W 20 Triphenylmethan Benzil
t. Triphenylmethan - m-Phenylendiamin C,1H18 C8H8N,
Nach H. Rheinboldt u. M. Kircheisen [229].
2. Benzil - Acetamid CuH100 2 C1H60N
Nach A. Kofler [100] .
•c I-----I---+--~---+7!!:(~,Y~I~%J-• ,- ~,
/" \ s eor----~-~~~-+----r--_,---;\__, l &or-----;r-----+------+------r--~~ ~ 2 fl. Sch/chfen \ ~ 110~--~Y------+-~-r----~--~\
I zor--+-~--r---+----+---~
tOOVolc% 80 60 110 Formamid
3. Formamid - Nitrobenzol CH00N C1H60 2N Nach E. ] änecke [83].
A. Kofler
0
68"~iu7o"
0
Nr., Formel
2 ClOH16-ClOH16
3 C1aH1o-C14H1o
5 C14HI2-Cl4Hlo 6 C14H 12-C12H 10N 2
7 C14H 12-C12H 11N 3
8 C14H 10-C12H 10N 2
9 Cl7Has-CtsHas 1o CC14-CBr4
11 C6H 5Cl-C6H 5Br
12 C6H4Cl2-C6H 4C1Br
13 C6H 4C1Br-C6H 4Br2
14 C6H 4BrJ-C6Hd2
15 C6Cl6-C6HC150
16 C7H 3Cl5-C6HClp
17 C4H 60 5-C4H 60 6
18 C5H 80 4-C4H 60 4 S
22 CloHtsO-CloHlsO 2 3 C10H 80-C10H 9N
III. Tabellen. A. Systeme mit Mischkristallbildung. 375
III. Tabellen.
A. Systeme mit Mischkristallbildung.
Z weisto:ffsysteme
Benzol-Thiophen
d-Camphen-1-Camphen
Fluoren-Phenanthren
Dibenzyl-Azobenzol
Stilben-Tolan (Diphenylacetylen)
Stilben-Azobenzol
Stilben-p-Aminoazobenzol
Tolan-Azobenzol
Heptadecan-Octadecan
Tetrachlor kohlensto:ff-Tetrabrom-kohlensto:ff
Chlorbenzol-Brombenzol
p-Dichlorbenzol-p-Chlorbrombenzol
p-Chlorbrom benzol-p-Dibrombenzol
p-Bromjod benzol-p-Di j odbenzol
Hexachlorbenzol-Pentachlorphenol
Pentachlortoluol-Pentachlorphenol
1-Äpfelsäure-1-Weinsäure
rac.-Methylbernsteinsäure-rac.-Thioäpfelsäure
Fumarsäure-dimeth ylester-Maleinsäure-dimethylester
o-Oxybenzoesäure-o-Fluorbenzoesäure
d-Propylbernsteinsä ure-d-Hexylbernsteinsä ure
d-Campher-1-Campher
ß-Naphthol-ß-Naphthylamin
(-)-1X-(2-Naphthoxy-)-propansäure (-)-1X-(2-Naphthoxy)-n-butansäure
(-)-1X-(2-Naphthoxy)-propansäure (-)-1X-(2, 4-Dichlorphenoxy)-pro-
pansäure
d-Isohydro benzoin-1-Isohydrobenzoin
Hexadecanol-Octadecanol
Palmitinsäure-Margarinsäure
Kofler
Charakteristik
MKrVI
MKrVI
MKr IX, Zw. Ph. E 97,5 oc, 32 Gew.-% ü 101,5 °C, 63 Gew.-%
Lit.
12, 46, 111, 252 231
27
MKr Komb. VIII 103, 106, 189 +X
MKrVI
MKrVI
MKr IX, E 95 °C
MKrVI
MKrVI
MKrVI
MKrVI
MKr IX, E 53,7°C, 97,5 Gew.-%, isodimorph
MKrVI
MKr X, P 92,5 °C
MKrVI
MKrVI
MKrVI
MKrX
MKrVI
MKrX
MKr VIII
MKrVI
kont. MKr bis Max. 1 : 1, 127 °C, dann MKr IX, E 109 °C, 14 Gew.-%
MKr IX, E 108 °C, 82 Mol-%
MKr VIII
MKr VIII
MKr VIII, Min. 48,5 °C, 87 Mol-%
MKr VIII
106, 189
57, 106, 189 190
106, 189
33
92 26, 32
32 19 25 25
249 SI
259
200
231 78, 103, 108
171
170
223
376
Nr.
34
35
36
37
38
39
40
41
22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Formel
I
CIOHisON-CIOHisON
C6H 4Cl02N-C6H 4Br02N
C6H 4Br02N-C6H 4 J 0 2N
C13H 9Cl03N"-CI3H9Br03N2
C13H 9Cl03N2-C13H9Br03N2
CI3H 9Cl03N2-CI3H 9Br03N2
C13H 9Br20N-CI3H 9Br JON
CisHisAs--C1sHisSb
Zweistoffsysteme I Charakteristik I
d-Chlorbernsteinsäure-d-Brombern- MKr VI steinsäure
o-Chlorbenzoesäure--o-Jodbenzoesäure
( + )-Äthylmercaptobernsteinsäure-( +) -Propylmercaptobernsteinsäure
p-Methylpropylazobenzol-p-Äthyl-propylazobenzol ·
2, 4-Dinitroanilin-1-Chlor-2, 4-dinitrobenzol
d-Carvoxim-1-Carvoxim
m-Chlornitrobenzol-m-Bromnitro-benzol
m-Bromnitrobenzol-m-J odnitro-benzol
o-Chlorbenzoyl-p-nitroanilin-o-Brombenzoy 1-p-nitroanilin
m-Chlorbenzoyl-p-nitroanilin-m-Brombenzoyl-p-nitroanilin
p-Chlorbenzoyl-p-nitroanilin-p-Brombenzoy 1-p-nitroanilin
3, 5-Dibrom-4-aminobenzophenon-3-Brom-s-jod-4-aminobenzophenon
Triphenylarsin-Triphenylstibin
MKr VIII
MKr VIII
MKr VI u. kont. Reihe fl. MKr mit Min.
MKr IX, E 49 °C, 2 Gew.-% Zw.Ph., Ü 6o °C, 6 Gew.-%
MKr VII, 1 : 1 92,3 °C
MKrVI
MKr VIII
MKrVI
MKrVI
MKrVI
MKr VIII
MKrVIII
8. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen.
Nr.j Formel I
Zweistoffsysteme I
Charakteristik
1 C6HI2-C6H6 Cyclohexan-Benzol E -42,5 °C, 73,5 Mol-% 2 C6HI2-C~H402 Cyclohexan-Essigsäure E -2,5 °C, Inflex.
3 C6Hl2-CIOHI60 Cyclohexan-Campher 2: 1 28,8 °C EI -3 °C, 96,15 Mol-% E2 27,3 oc, 55,55 Mol-%
4 C6HI2-C5H 5N Cyclohexan-Pyridin E -so °C, 13,5 Mol-%
5 CsHI2-C,HgN Cyclohexan-m-Toluidin E -42 °C, 12 Mol-%, Inflex. 6 C6HI2-C7H 70 2N Cyclohexan-m-Nitrotoluol E -6 °C, 82,7 Mol-%
7 C6HI2-C7H 70 2N Cyclohexan-p-Nitrotoluol E -7,5 °C, 90 Mol-% 8 C6H 6-CI0H 8 Benzol-Naphthalin E -3,5 °C, 87,5 Mol-%
p = 6oo kgfcm2 E 10,6 °C p = 1ooo kgjcm2 E 19,9 oc
9 C6H 6-CHC13 Benzol-Chloroform E -79 °C, 2,7 Mol-% 10 C6H6-C~H5Br Benzol-Bromäthan E -120,5 °C, 4,5 Mol-% 11 C6H 6-C7H 80 2 Benzol-Guajakol E -8 °C, 65 Mol-% 12 C6H 6-C6H,N Benzol-Anilin E -33,5 °C, 33 Mol-% 13 C6H 6-C6H 50 2N Benzol-Nitrobenzol E -24 °C, 49 Mol-%
14 C6H 6-C6H 30 6N3 Benzol-1, 3, 5-Trinitro- 2: 1 71 °C benzol EI 2 °C, 98 Mol-%
E2 70 °C, 57 Mol-%
Kofler
Lit.
161
168
13
3,227a,245
68, 209
68
162
162
162
s8
188
I Lit.
113 11
183
113 38 38 164
37, 1g8, 262
264, 265 266 211 120 164 67
III. Tabellen. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 377
Nr., Formel I
Zweistoffsysteme I
Charakteristik Lit.
15 C7H 8-C4H 4 S Toluol-Thiophen E -111 °C, 62,9 Mol-% 111
16 CsHio-CsHio m-Xylol-p-Xylol E -57 °C, 85,95 Gew.-% 176
17 CsHio-CiaHio m-Xylol-Fluoren E -48,6 °C, 97,3 Gew.-% 112
18 C8H 10-C4H 4 S m-Xylol-Thiophen E -So °C, 37,9 Mol-% 111
19 C1oHs-C12H1o Naphthalin-Diphenyl E 39,4 °C, 44,5 Mol-% 160, 262
20 C10H 8-C14H1o N aphthalin-Phenanthren E 47,5 oc, 46 Gew.-% 174· 232, 258
21 CloHs-CuHio Naphthalin-Anthracen E 77 °C, 88 Gew.-% 174· 232
22 CloHs-CioHisO Naphthalin-Borneol E 65 °C, 70 Mol-% 217
23 C10H 8-C10H 15Br0 Naphthalin-Bromcampher E 40,5 °C, 36 Gew.-% 232
24 C10H 8-C10H 9N Naph~halin-(X-Naphthyl- E 33 °C (27,5 °C), 26 Gew.-% 108, 232 am1n
25 C10H 8-C6H 40 4N2 Naphthalin-!, 3-Dinitro- 1 : 1 51,2 °C 114, 181, benzol E1 50,8 °C, 46,3 Mol-% 239
E 2 49,7 °C, 59,5 Mol-%
26 C10H 8-C6H 40 5N2 Naphthalin-2,4-Dinitro- 1 : 1 91,7 °C 114, 234 phenol E1 72 °C, 85 Mol-%
E 2 91 °C, 32,4 Mol-%
27 CI0H 8-C6H 20 8N4 N aphthalin-1, 2, 4, 6-Tetra- 3 : 2 139.5 oc 236 nitrobenzol El 74 °C, 93,7 Mol-%
E2 114 °C, 9 Mol-%
28 C10H 8-C8H 70 7N3 Naphthalin-2, 4, 6-Tri- 1 : 2 73 oc 236 nitrophenetol El 54 °C, 64,9 Mol-%
E2 68 °C, 19,8 Mol-%
29 C12H 10-C6H 4Cl2 Diphenyl-p-Dichlorbenzol E 27,7 °C, 42,5 Mol-% 261
30 C12Hio-CiaHioÜ Diphenyl-Benzophenon E 25,2 °C, 39,3 Mol-% 159
31 C12H 10-C13H 80 Acenaphthen-Fluorenon E 50 °C, 37,5 Gew.-% 194
32 C12H 10-C6H 40 4N2 Acenaphthen-1, 3-Dinitro- 1 : 1 70 oc 129 benzol EI 66,5 °C, 63 Gew.-%
E2 65 °C, 30 Gew.-%
33 C12H 10-C6H 30 6N3 Acenaphthen-1, 3, 5-Tri- 1 : 1 161 °C 147 nitrobenzol El 97 °C, 92 Gew.-%
E2 115 °C, 6 Gew.-%
34 Cl2Hlo-CsHa07Na Acenaphthen-Pikrinsäure 1 : 1 151,5 °C 129 EI 86,1 °C, 90 Gew.-% E2 113,8 °C, 6 Gew.-%
35 ClaH12-CioHs0 Diphenylmethan-ß-Naphthol
E 22,6 °C, 95 Gew.-% 125
36 C13H 12-C12H 100 Diphenylmethan- E o °C, 48 Gew.-% 165 Diphenyläther
37 ClaH21-CsHsOaN Diphenylmethan-m-Nitro-phenol
E 22 °C, 97 Mol-% 125
38 C13H 12-C6H30 7N3 Diphenylmethan-Pikrin- E 22,5 °C, 93 Gew.-% Inflex. 85, 125 säure
39 ClaHlo-C6HaOsNa Fluoren-1, 3, 5-Trinitro- 1 : 1 106 °C 96 benzol EI 1oo °C, 22 Gew.-%
E2 88 °C, 64 Gew.-%
40 C14Hl2-C14Hlo Dihydroanthracen- E 102 °C, 89 Mol-% 63 Anthracen·
41 C14H 10-C7H 60 4N2 Phenanthren-2, 6-Dinitro- E 39,5 °C, 37 Mol-% 116 toluol
42 C14H 10-C7H 50 7N3 Phenanthren-2, 4, 6-Tri- 1 : 1 113,1 °C 88 nitrokresol EI 85,6 °C, 13,5 Gew.-%
E2 84,2 °C, 77,5 Gew.-%
43 C14 Hio-CisH12 Anthracen-Chrysen E 193,5 °C, 59,8 Gew.-% 187
Kofler
378 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Nr. Formel Zweistoffsysteme i
Charakteristik Lit.
44 Cl4Hlo-CsHaOsNa An thracen-1, 3, 5-Trinitro- 1 : 1 165 °C 138 benzol E 1 112 °C, 4 Gew.-%
E 2 162 °C, 51 Gew.-%
45 C14H 10-C6H 30 7N3 Anthracen-Pikrinsäure 1 : ~ E 110 °C, 12 Mol-% 226 Ü 141 °C, 44 Mol-%
46 ClsH~o-C7HsOsNa Pyren-2, 4, 6-Trinitro- 1 : 1 164,5 °C 237 toluol E 1 126 °C, 18,8 Mol-%
E2 75 °C, 95,2 Mol-%
47 CH2Cl2-C6H 50 2N Methylenchlorid-Nitro-benzol
E -97,2 °C, 91 Gew.-% 82
48 CHC13-CC14 Chloroform-Tetrachlor- 1 : 4 -55° c 232a,244 kohlenstoff E -81,7 °C, 34,2 Mol-%
49 CHC13-CH40 Chloroform-Methylalkohol 1 : 1 E -112,4 °C, (-111,8 °C) Ü -78,8 °C, (-J7,5 °C)
233. 266
so CC14-C2H 4Br2 Tetrachlorkohlenstoff-1, 2-Dibromäthan
E -48 °C, 81,4 Mol-% 164
51 CC14-C10H1p Tetrachlorkohlenstoff- 2 : 1 -10 °C 183 Campher E 1 -43 °C, 90,83 Mol-%
E 2 -14,5 °C, 50 Mol-%
52 CC14-C6H 7N Tetrachlorkohlenstoff- E -40 °C, 25 Mol-% 244 Anilin
53 C2H 5Br-C3H 7Br Bromäthan-n-Brompropan E -133,5 °C, 65 Mol-% 233
54 C2H 5Br-C2H 4Br2 Bromäthan-1, 2-Dibrom-äthan
E -122,5 °C 244
55 C2H 4Br2-C6H 7N 1, 2-Dibromäthan-Anilin E (stab.) -27,5 °C, 35 Mol-% E (inst.) -29 °C, 37 Mol-%
244
56 C2H 4 } 2-C4HgÜ2 1 ,2-Dijodäthan-1, 4-Dioxan E -1 °C, 29 Gew.-% 230
57 CH20 2-CH30N Ameisensäure--Formamid 1 : 1 1,1 °C 29, 43 58 C2H 40-C6H1203 Acetaldehyd-Paraldehyd E -119,9 °C, 98,6 Mol-% 72 59 C2H 40 2-C6H 7N
I
Essigsäure--Anilin 2:1 stab. 17 °C (16,7 °C) 1J9, 213 instab. -19,4 °C E 1 -15,5 °C, 20 Mol-% E 2 -4 oc, 85 Mol-%
6o C2H 40 2-C7H 9N Essigsäure-rn-Toluidin 2 : 1 10 °C (inst. 7,3 °C) 180 E 1 -37,7 °C, 13 Mol-% E 2 -5,6 °C, 83,9 Mol-%
61 C2H 40 2-CHgON Essigsäure--Formamid 2 : 1 -8,2 °C, E 1 -8,5 oc 43 E2 -3o oc
62 C3H 60-C6H 7N Aceton-Anilin 2: 1 -69.5 °C 244 63 C4H 100-C10H 80 Trimethylcarbinol- 2: 1 1,0 °C E 1 -11,5 oc 150
a-Naphthol E2 -3 oc 64 C4H 100 4-C7H 60 2 Erythrit-Benzoesäure E 112 °C, 38 Mol-% 204
65 C4H 60 4-C10Hg0 Bernsteinsäure-ß-Naphthol E 117 °C, 2,5 Gew.-% 153 66 C4H 60 5-C4H 60 6 1-Äpfelsäure--d-Weinsäure 1 : 1 Rac. 164 °C 249 67 C4H 60 6-C4H 60 6 d-Weinsäure--1-Weinsäure 1 : 1 Rac. 205 °C 48, 251
E1.2 161,6 °C, 94,3 u. 5,7 Mol-% 68 C5Hg0 4-C7H 120 4 GI u tarsäure-meso-Di-
methylglutarsäure E 78 °C, 69 Gew.-% 53
6g C6H 60-C7H 60 2 Phenol-Benzoesäure E 31,5 °C, 87,5 Mol-% 175 JO C6H 60-C7H 60 2 Phenol-Salicylaldehyd E -30 °C, 47 Gew.-% 156 71 C6H 60-C10H 140 Phenol-Thymol E 6,7 °C, 51,8 Gew.-% 79· 191 72 C6H 60-C2H 8N2 Phenol-Äthylendiamin 2: 1 53.5 oc 215
[Äthyl-diamin-(1, 2)] 1 : 4 Ü 31,6 °C, So Mol-%
73 ! C6H 60-C12H 10N2 Phenol-Azobenzol E 25,5 °C, 65,5 Gew.-% 73
A. Kofler
III. Tabellen. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 379
Nr. Formel
78 C6H 60-C12H 100N2
79 C6Hg02-C8H 80
So C6H 60 2-C13H 120
81 C6H 60 2-C6H 7N
82 C6H 60 2-C13H 10Ü 3
83 C6H 60 2-C14H 12Ü 2
84 C6H 60 2-C10H 9N
go C6H 40 2-C12H 11N
91 C6H~02-C12H9N
92 C7Hg0-C7Hg0
g6 C7H 80-C9H 7N
97 C7Hg0-C10H 9N
98 C7H 80-C12H 11N
99 C7HgÜ-C6H 30 8N3
1oo C7H 80 2-C2H 8N2
Zweistoffsysteme
Phenol-p-Aminoazobenzol
Phenol-Acridin
Phenol-Harnstoff
Phenol-N, N-Dimethylharnstoff
Phenol-Azoxybenzol
Brenzcatechin-Acetophenon
Brenzcatechin-Benzhydrol
Brenzcatechin-Anilin
Resorcin-Salol
Resorcin-Benzoin
Resorcin-ß-N aphthylamin
Resorcin-Harnstoff
H ydrochinon-m-Oxybenzaldehyd
H ydrochinon-Methoxyzimtsäure
H ydrochinon-m-Aminophenol
Hydrochinon-Antipyrin
Chinon-Diphenylamin
Chinon-Carbazol
o-Kresol-p-Kresol
m-Kresol-p-Kresol
p-Kresol-Pyridin
p-Kresol-Anilin
o-Kresol-Chinolin
o-Kresol-c.-Naphthylamin
o-Kresol-Diphenylamin
m-Kresol-Styphninsäure
Guajakol-Äthylendiamin
Guajakol-Anilin
A. Kofler
Charakteristik I Lit.
1 : 1 Ü 68,2 °C, 38,5 Gew.-% 73 E 34,2 °C, 73,5 Gew.-%
2 : 1 87 °C, 2 : 3 100 °C 145 E 1 36 °C, E 2 83 °C, E 3 87,5 °C
2 : 1 61 °C, E 1 34 °C, 93 Mol-% 143, 197, E 2 6o oc, 64,5 Mol-% 226
1 :} E 9 :c. 84 Gew.-ro 117 U 25,5 C, 63 Gew.-%
E 11,2 °C, 32 Gew.-% 73
1 :} E 0-2 °C, 28 G~w.-% 137 U 1 C, 41 Gew.-%
E 55 °C, 18 Gew.-% 124
1 :} E -13 °C, 11,3 Mol-% 143 U 39 °C, 46 Mol-%
E 38 °C, 9,3 Mol-% 76
E 83 °C, 54 Gew.-% 40 1 : 1 81,3 °C 121
E 1 78 °C, 62 Gew.-% E 2 8o,5 °C, 36 Gew.-%
1 : 1 104 °C (104.4 °C) 66, 76 E 1 87 °C (91,1 °C), 31,2 Mol-% E 2 85 °C (84,2 °C), 75,9 Mol-%
E 88 °C, 27 Gew.-% 142
E qo,8 °C, 56 Mol-%; über F- 94 Kurve fl. MKr o-11 Mol-%
1 : 1 E 104,5 °C, 2z Gew.-% 134 Ü 107 °C, 42 Gew.-%
2 : 1 131 °C 3 : 2 130 oc 128, 226 E 1 102,5 °C, E 2 118,5 °C E 3 120,5 °C
E 32 °C, 24 Gew.-% 148
E 99 °C, 76 Gew.-% 148
1 : 1 7,8 °C (1 : 2 8,7 °C) 71, 35 E 1 o °C, 59 Gew.-% E 2 1,57 °C, 37 Gew.-%
2 : 1 8,7 oc 35 E 1 2,0 °C, 88 Gew.-% E 2 1,2 °C, 43 Gew.- %
1 : 1 2 °C :! : 1 6,2° c 17 E 1 -5o,8 oc E 2 -1.4 oc E 3 -2,05 °C
1 : 1 19,2 °C 115, 197 E 1 6 °C, 73 Gew.-% E 2 -16 °C, 11 Gew.-%
2 : 1 34·5 °C 1 : 1 34,2 °C 216
1 : 1 33.3 °C 203 E 1 15,3 °C, 82 Mol-% E2 27,5 °C, 30 Mol-%
E 8 °C, 75 Mol-% 203
1 : 1 E 3,4 °C, g6 Gew.-% 86
6 : 1 66,5 °C, 2 : 1 57.5 °C 215 1 : 1 51,5 °C
1 : 1 17 °C 218 E 1 10,3 °C, 78 Mol-% E 2 -12 °C, 8 Mol-%
380 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme. I
I I Nr. Formel Zweistoffsysteme Charakteristik Lit. I
102 C7H 80 2-C6H 8N2 Guajakol-rn-Phenylen- 1 : 1 27 °C, 39 diamin EI 16,2 °C, So Mol-%
E2 22 °C, 41 Mol-%
103 C7H 80 2-CH40N2 Guajakol-Harnstoff E 24,5 °C, 94 Mol-% Inflex. 210
104 C7H 80 2-C3HP2N Guajakol-Äthylurethan E 5 °C, 40 Mol-% 218
105 C7H 60 2-C14H 100 2 Benzoesäure--Benzil E 77 oc 89
106 C7H 60 2-C10H 9N Benzoesäure-<X-Naphthyl- E 33° C, 21 Mol-% 149· 173 amin
107 C7Ha02-C12H1oN 2 Benzoesäure--Azo benzol E 58 °C, 17 Gew.-% 155
108 C7H 60 2-C6H40 6N2 Salicylaldehyd-2, 4-Di-nitrophenol
E -14 °C, 78 Gew.-% 156
109 C7H 60 2-C7H 50 4N Benzoesäure--o-Nitro- 1 : 1 121 °C, E1 107 °C 260 benzoesäure E 2 116 oc
110 C7H 60 2-C7H,04N Benzoesäure--rn-Nitro- 1 : 1 139 °C, EI 109 °C 260 benzoesäure E~ 120 °C
111 C7H 60 2-C11H 120N2 Benzoesäure--Antipyrin 1 : 1 66 °C 136 EI 59,5 °C, 49,5 Gew.-% E2 59,5 °C, 36,5 Gew.-% I
112 C7H 60 3-C10H 160 Salicylsäure-Campher 1 : 2 56 oc I 47 EI 53 °C, 28 Mol-% E2 54 °C, 31,5 Mol-%
113 C7H 60 3-C8H 100 2N4 Salicylsäure-Coffein 1 : 1 137 °C 224
114 C7H 60 3-C8H 120 3N2 Salicylsäure-Verona! (5, 5-Diäthylbarbitur-
E 129,9 °C, 54,5 Gew.-% 1
säure)
115 C7H 120 4-C8H140 4 (-)-Isopropylbernstein- 1 : 1 107,5 °C Quasi-Rac. 199 säure-(+ )-<X-Methyl-<X-isopropylbernsteinsäure
116 C7Hl20 4-CsH140 4 ( + )-Isopropylbernstein- E 63 °C, 61 Mol-% 199 säure-(+ )-<X-Methyl-IX-isopropylbernstein-säure
117 C7H120 4-C1oH1sO 4 ( + )-Propylbernsteinsäure-- E 48,5 oc 168 (-)-Hexylbernsteinsäure .
118 CsHsO-CloHsO Acetophenon-<X-N aphthol 1 : 1 13 °C 137 EI o °C, 68 Gew.-%, E2 13 oc
119 C8H 80-C6Ha07N3 Acetophenon-Pikrinsäure 1 :} E 16,5 °C, 84 Gew.-% 137 U 50 °C 44 Gew.-%
120 C8H 60 2-C2H 50N Phthalid-Acetamid E 1 (stab.-stab. 58 °C 158 E 2 (stab.-inst.) 52,4 °C E 3 (inst.-stab.) 52,5 °C E 4 (inst.-inst.) 48 °C
121 C8H 80 3-C8H 80 3 d -Mandelsäure--!-Mandel- 1 : 1 121 °C (118 °C) 3. 34 säure E 1 113 °C, 40 Mol-%
E 2 113 °C, 6o Mol-%
122 C8H 80 3-C3H 70 2N d-<X-Phenylglykolsäure- 2:1 ü 196 °C, E 120 °C 247 I-Alanin
123 C8H803-C3H70~N d-<X-Phenylglykolsäure- E 118 °C, 75 Mol-% 247 d-Alanin
124 C8H 140 4-C7H 120 4 S (-)-Butylbernsteinsäure- 1 : 1 E 68 °C, 81 Mol-% 172 ( +)-Propy lmerca pto- Ü 83 °C, so Mol-% bernsteinsäure
125 C1oH2oO-C1oH2oÜ d-Isomen thol-1-Isomenthol E 51,5 °C, so Gew.-% 222
126 C10H 200-C10H 160 1-Menthol-d-Campher E 8 °C, 42 Mol-% 42
A. Kofler
III. Tabellen. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 381
Nr.J Formel I Zweistoffsysteme I
Charakteristik Lit.
127 C10H ,~O-C6Hs0 .N Menthol-Nitrobenzol E 2,6 °C, 8.48 Mol-% 235
128 CloRzoO-Cl3HloOa Menthol- Salol E 28,5 °C, 54,8 Mol-% 2
129 CloHisO-CloHlsBrO d-Bomeol-d-Brom- E 55,7 oc 245 camp her
130 CloHlsO-CloHsO Fenchon-ex-Naphthol 1 : 1 60,5 °C 123 El 1 °C, 93 Gew.-% Ez 55 °C, 38 Gew.-%
131 C1oH160-C10H 9N Campher- ß-Naphthyl- E 54 °C, 67 Gew.-% 219 amin
132 C10H 140-C8H 90N Thymol-Acetanilid E 16,;; °C, 65 Gew.-% 79
133 CloHsO-ClsHlzOa ß-Naphthol- 3, 4-Me- E 71,5 °C, 58,2 Mol-% 6, 7 thylendioxybenzal-acetophenon
134 C10Hg0-C17H 140 ß-Naphthol-Dibenzal-aceton
E 53 °C, 43 Gew.-% 194
135 C10Hg0-~H50N ß-Naphthol-Acetamid 1: 1 63 °C E 1 61,4 °C, 75 Gew.-% Ez 53,3° C, 48 Gew.-%
119
136 C10H 80-C2H 50N cx-Naphthol-Acetamid E 9>4 °C, 77 Gew.-% 119
137 C10H 80-C4H 50 2N cx-Naphthol-Succinimid E 57 °C, 71 Gew.-% 122
138 C10H 80-C7H 50 3N ß-Naphthol-p-Nitro- 1: 1 76,5 °C 41 benzaldehyd El 75,5 oc, 55 Gew.-~
Ez 74,5 oc, 41 Gew.-0 0
139 C10H 80-C11H 120N2 ß-Naphthol-Antipyrin E 17,5 °C, 45 Mol-% 221
140 C10H 80 2-C7H 70N 1, 4-Dioxynaphthalin- E 91°C, 38,5 Gew.-% 130 Benzamid
141 C10H 80 2-C10H 9N 1, 4-Dioxynaphthalin- 1: 1 143 °C 130 cx-Naphthylamin E1 129 °C, 61 Gew.-%
E 2 44 °C, 6 Gew.-%
1{2 CloHolOa-ClsHlsOaNz p-Methoxyzimtsäure- E 125,5 °C, oberhlb, F. Kurve 201 p-Azoxyp henetol fi. MKr III
143 ClzHzzÜs-Cl2H2zOs d-W einsäure-diisobutyl- 1 : 1 Rac. 57,2 °C 31 ester -1-W einsäuredi- E 53,4 °C, 32,8 Gew.-% und isobutylester 67,2 Gew.-%
144 C13H 120-C6H 30 7N3 Benzhydrol-Pikrin- 1 : 2 131 °C 124 säure E1 113 °C, 11 Gew.-%
Ez 54,5 °C, 85 Gew.-%
145 C1aH1o0-C7H 9N Benzophenon-p- E 6 °C, 64 Gew.-% 144 Toluidin
q6 ClaHloO-CloHoN Benzophenon-cx-Naphthylamin
E -2 °C, 57 Gew.-% 144
147 ClaHI20a-CI4H140a (-)-cx-(2-N aphthoxy)- 1 : 1 Quasi-Rac. 122 °C 171 propansäure- ( + )-a- E1 109 °C, E 2 118° C (2-Naphthoxy)-n-butansäure
q8 ClaHloOa-CloHlaOzN Salol-Phenacetin E 37,5 °C, 96 Gew.-% 221
149 C14H1202-C14Hlo0z Benzoin-Benzil 1:3 D, E 84 oc, Horizontale 257 zw. 17,8 u. 27,2 Gew.-%
150 C15H 120-C6H 50 3N Benzalacetophenon -p- 1: 1 87 °C 6 Nitrophenol El 78 °C, 45,5 Gew.-%
Ez 51 °C, 92,5 Gew.-%
151 Cl,HloÜz-CuHioO 4 Flavon-Chrysin (5, 7- E 91,6 °C, 87 Gew.-% 8 Dioxyfiavon)
152 ClaH340-C12H 11N Cetylalkohol-Diphenyl-amin
E 38 °C, 69 Gew.-% 59
A. Kofler
382 22 2741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Nr. Formel I
Zweistoffsysteme I
Charakteristik I Lit.
153 C,9H 160-CsH40 4N2 Triphenylcarbinol-p-Dinitrobenzol
E 132 °C, 36 Gew.-% 132
154 C27H 460-C6H 1002N2 Cholesterin- Sarkosin- 2:1 152 °C 20 anhydrid El 141 oc, 95,5 Gew.-%
E2 142 °C, 34 Gew.-%
155 C27H420-C2sH440 Lumisterin-Vitamin D2 1 : 1 122 °C 263 156 C~H5Cl0 4-C4H 5Br0 4 d-Chlorbernsteinsäure- 1 : 1 Quasi-R. 157,3 ac 34, 246
1-Brombernsteinsäure
157 C4H 4Cl20 4-C4Hg03N2 1-Dichlorbernsteinsäure(-) E 116 °C, 53 Mol-% 250 -1-Asparagin ( +)
158 C4H 4Cl20 4-C4H 80 3N2 d-Dichlorbernsteinsäure(-) 1:1 135 oc 250 -I-Asparagin(+)
159 C6H 5Cl0-C5H 5N o-Chlorphenol-Pyridin 1 : 1 -21,6 °C 17 El -63 °C, 23,1 Mol-% E2 -36,9 °C, 66,1 Mol-%
160 C6H 3Cl30-C6H 30 8N3 2,4, 6-Trichlor-phenol- E 6o °C, 91,8 Gew.-% 86 Styphninsä ure
161 C11H 21Br02-C11H 21Br02 1 o-Brom-undecansä ure- E 25,5 °C, 66 Gew.-% 9 11-Brom-undecan-säure
162 C5H 80 4 S-C5Hg0 4 Se (-)-Sulfid-essig -!X-pro- 1 : 1 Quasi-Rac. 71,5 °C 52 pansäure- (+)-Selen-essig -!X-propansäure
163 C6H 100 4 S-C7H 120 4 S ( + )-Äthylmercaptobern- 1 : 1 105 °C 168 steinsäure- (-)-Pro- El 101 °C pylmerca pto bernstein- E2 100 °C säure
164 C7H 1RO 4 S2-C8H 90N Sulfonal-Acetanilid E 92 °C, 37,2 Mol-% 75 165 C9H 100 4 S-C9H 100 4 S (+)-!X-Thenylbernstein-
säure- (-)-!X-Thenyl-1 : 1 Rac. 165,5 °C 54
bernsteinsäure 166 C2H 4N4-CH40N2 Dicyandiamid-Harn- E 115 oc 84
stoff
167 C6H 7N-C6H 50"N Anilin-Nitrobenzol E 29,8 °C, 59 Mol-% 114 168 C6H 8N2-C6H 50 3N m-Phenylendiamin-m- 1 : 2 74.5 oc, 1 : 1 80,3 °C 141
Nitrophenol 1 : 4 Ü 52 °C, 77,5 Mol-% 169 C6H 8N2-C6H 40 5N2 m-Phenylendiamin- 1 : 1 100 °C 151
2, 4-Dinitrophenol EJ 53 °C, 81 Gew.-% E2 91,5 °C, 25 Gew.-%
170 C6H 8N 2-C7H 50 6N3 m-Phenylendiamin- 1 : 1 93 °C 135 2, 4, 6--Trinitrotoluol El 88 °C, 38 Gew.-%
E2 64 °C, 8 Gew.-% i
171 C10H 9N-C6HpN !X-Naphthylamin-m-Aminophenol
E 36 °C, 84 Gew.-% 131
172 C10H 9N-C6H 50 3N !X-Naphthylamin-m- 1: 1 56,3 oc 127 \ Nitrophenol El 51 °C, 48 Gew.-% l
E2 33,5 °C, 84 Gew.-% ;
173 C10H 9N-C6H 40 4N2 !X-Naphthylamin-o-Dinitrobenzol
E 30,2 °C, 74 Gew.-% 127
174 CloH9N-C7H 50 7Na ß-Naphthylamin-z, 4, 1 : 1 510 c 70 6-Trinitroanisol E 1 u. E 2 40 oc
175 C12H 11N-C3H 70 2N Diphenylamin-Äthyl- E 32,2 °C, 39 Gew.-% 207, 208 urethan
176 C12H9N-C6H 40 5N2 Carbazol-2, 4-Dinitro- E g8,6 °C, 17 Gew.-% 146 phenol
177 C12H 9N-C6H30 7N3 Carbazol-Pikrinsäure 1 : 1 183 °C 146 E 1 113 °C, 5 Gew.-% E 2 181,5 °C, 51 Gew.-%
A. Kofler
III. Tabellen. B. Einfaches Eutektikum oder Verbindungen. 383
Nr.j Formel I
Zweistoffsysteme I Charakteristik I Lit.
178 C12H10N2-C6H 30 7N3 Azo benzol-Pikrinsäure E 56 °C, 67,5 Gew.-% 15Z 179 C12H1oN2-C8H 90N Azo benzol-Acetanilid E 66 °C, 93,5 Gew.-% 102
180 C12H11Na-C1aH110N p-Aminoazobenzol-p- E 84 °C, 49 Gew.-% 44 Aminobenzophenon
181 C6H 6CIN-C7H 90N o-Chloranilin-o-Anisi- o-Chl. Mod. I 5 din E -16,8 °C, 75 Gew.-%
o-Chl. Mod. II E -13 °C, 31,4 Gew.-%
182 C10H 8BrN-C6H 30 7N3 1-Brom-2-naphthyl- 1: 1, Form I, 178 °C 69 amin-Pikrinsäure 1: 1, Form II, Ü 117 °C
E 1 61 °C, E 2 114 °C
183 CH40N2-CsH,O~N Harnstoff-Äthyl- E 45 °C, 2,8 Mol-% 74· z urethan
184 CH40N2-C8H 120 3N2 Harnstoff-Veronal (5, 5- 1 : 1 Ü 145,5 °C, 29,5 Gew.-% 1 Diäthylbarbitursäure) E 121,2 °C, 72 Gew.-%
185 CH~ON2-C11H12ÜN2 Harnstoff-Antipyrin E 87 °C, 53,3 Mol-% z, 74 186 C,H50N-C8H 120 3N2 Acetamid-Verona! (5, 5- 2 : 1 Ü 115,5 °C, 39,5 Gew.-% 1
Diäthylbarbitursäure) E 74,5 °C, 77 Gew.-%
187 C2H 60N2-C3H 50 9N3 Methvlharnstoff-Nitro- Nitrogl. I (13 °C) 65 glycerin E 12,8 °C, 0,5 Gew.-%
Nitrogl. Il (1,9 °C) E 1,8 °C, 0,5 Gew.-%
188 C3H 70 2N-C6H 40 4N2 Äthylurethan-m-Di- E 42,3 °C, 91 Mol-% 206 nitrobenzol
189 CsH70 2N-C8H 90N Äthylurethan-Acet-anilid
E 40 °C, 85,8 Mol-% 75
190 C3H 70 2N-C11H 120N2 Ä thyl~rethan-Anti- E 32 °C, 76,8 Mol-% z, 74 pynn
191 C3H 50 9N3-C7H 50 6N3 Nitroglycerin-2, 4, 6- Nitrogl. I (13 °C) 64 Trinitrotoluol E 6,3 °C, 82,9 Gew.-%
Nitrogl. Il (1,9 °C) E -4 °C, 90 Gew:-%
192 C6H 70N-C6H 70N m-Aminophenol-p- 1 : 1 Ü 125,4 °C, 71 Mol-% 8o Aminophenol E 111,8 °C, 87 Mol-%
193 C6H 50 3N-C6H80 18N 6 p-Nitrophenol-Nitro- E 95,6 °C, 38 Gew.-% 254 mannit
194 C6H 100 2N2-C7H 70 2N Sarkosinanhydrid-An- 1 : 2 122 °C 193 thranilsäure
195 C6H 60 2N2-C6H 60 2N2 p-Nitroanilin-m-Nitro- E 86 °C (89, 7 °C), 1Z6, 256 anilin 34 (37,7) Gew.-%
196 C6H 60 2N2-C6H 30 8N3 · p-Nitroanilin- Styph- 1 : 1 132,3 °C 87 ninsäure E 1 124,7 °C, 28,3 Gew.-%
E 2 112,2 °C, 62,3 Gew.-%
197 C6H 60 2N2-C2H 80 18N 6 m-Nitroanilin-Nitro-mannit
E 90 °C, 30 Gew.-% 254
198 C6H 60 2N2-C6H 3CIO 4N2 m-Nitroanilin-1-Chlor-2, 4-dinitrobenzol
E 34,3 °C, 52 Gew.-% 6o
199 C6H 40 5N2-C6H 30 8N3 2, 4-Dinitrophenol- E 74,4 °C, 71,5 Gew.-% 86 Styphninsäure
200 C6H 40 5N2-C8HgON 2, 4-Dinitrophenol- E 78 °C, 53 Gew.-% 243 Acetanilid
201 C6H 30 7N3-C7H 60 4N2 Pikrinsäure-2, 4-Dini- E 54 °C, 29 Mol-% 77 trotoluol
202 C6H 30 7N3-C10H 60 4N2 Pikrinsäure-!, 5-Dini- E 113,6 °C, ca. 90 Gew.-% 255 trona ph thalin
203 C6H 80 18N 6-C6H 3CIO 4N 2 Nitromannit-1-Chlor- E 44,5 °C, 94,75 Gew.-% 253 2, 4-dinitrobenzol
A. Kofler
384 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Nr. I
Formel I
Zweistoffsysteme I Charakteristik I
204 C7HPN-C6H 3Cl04N2 Benzaldoxim -1-Chlor- 1 : 1 32,5 °C 2, 4-dinitrobenzol E1 31 °C, 42 Mol-%
E 2 19,5 °C, So Mol-%
205 C8H 90N-C10H1a02N Acetanilid-Phenacetin E So °C, 79,1 Mol-% 206 C8H 90 3N-C11H 120N2 Orthofarm Neu-Anti- 1 : 1 92 °C
pyrin
207 CsHt203N2-CtaHt70Na Verona! (5, 5-Diäthylbar- 1 : 1 Ü 110,5 °C, 68 Gew.-% bitursäure)-Pyrami- E 93 °C, 85,5 Gew.-% don
208 C9H 110N-C11H 120N2 Methylacetanilid-Anti- E 73,5 °C, 51,7 Gew.-% pyrin
209 C9H 110N-C6H3Br04N2 Methylacetanilid -1- E 47 °C, 30 Gew.-% Brom-2, 4-dinitro-benzol
210 CtoHt20aN2-CtaHt70Na 5, 5-Diallylbarbitur- 1 : 1 ü 92,5 °C säure-Pyramidon
211 CtoH,OGNa-CioH,OsNa 1, 2, 5-Trinitronaph- E 96 °C thalin-1, 3, 8-Tri-nitronaphthalin
212 C12H 100N2-C6H3Br04N2 Azoxybenzol-1-Brom-2, 4-dinitro-benzol
E 16 °C, 58 Gew.-%
213 C12H 100N2-C13H 11 ON N-Nitrosodiphenyl- E 41 oc amin-Formyldiphe-nylamin
214 C17H 200N2-C6H3Br04N2 N, N' -Diäthyl-N, N'- E 47,4 °C, 53 Gew.-% diphenylharnstoff-1-Brom-2, 4-dinitro-benzol
215 C6H 4Br02N-C6H 4Br02N o-Bromnitrobenzol-p- E 34,2 °C, 89,5 Gew.-% Bromnitrobenzol
216 C7H 90 2NS-C7HP2NS o-Toluolsulfamid-p-Toluolsulfamid
E 110,8 °C, 38,7 Gew.-%
C. Mischungslücken der flüssigen Phasen.
I I I
Nr. Formel Zweistoffsysteme I
Charakteristik
1 CtsHt2-CsH7N Cyclohexan-Anilin E -1o° C, 6,2 Mol-% ML -0,5 °C, 1 o.4-96,z Mol-% p = 4oo kgjcm2: ML 13,9 °C, 15-92,1 Mol-% p = 1ooo kg/cm2 : ML 35,8 °C, 22,4 bis 86,1 Mol-%
2 C12H10-CH40N2 Diphenyl-Harnstoff ML ca. o-1oo% 3 C13H 12-C6H 60 2 Diphenylmethan-Resorcin E -23,1 °C, nahe 100%
ML 102 °C, 17-84 Gew.-% KLT 115,4°C
4 C13H 12-C6Hs03 Diphenylmethan-Pyro- E nahe 1oo% ML 115 °C, gallol 10-92 Gew.-%
KLT 123 °C 5 CtsHts-CsHs02 Triphenylmethan-Hydro-
chinon E 91 °C nahe 1oo%
ML 16o °C, 20-87 Gew.-% 6 CH3J-C6H 5N Methyljodid-Pyridin 1 : 1 a:-Form 116 °C ß-Form 88,5 °C
ML1 88 °C, ca. 59-99 Mol-% ML2 81 °C, 14,5-22,5 Mol-%
7 C4H 60 4-C12H 10N2 Bernsteinsäure--Azobenzol E 65 °C nahe o% ML 178 °C, 3-89 Gew.-%
8 C10H14-CH40N2 Thymol-Harnstoff E 43 °C, 95,5 Gew.-% ML 130 °C, 10-83 Gew.-%
9 C12HnN-CH40N2 Diphenylamin-Harnstoff E 52,8 °C ML 132,1 °C, 0,34-97,5 Mol-%
A. Kofler
Lit.
15
75 196
192, 228
4
99. 103
195
186
61
45
62
177
91
Lit.
:110
125
125
1o
155
79
IV. Literatur. 385
IV. Literatur zu 22 2741.
[I] Adarnanis, F.: Kron. farrnac. 35 (1936) 93, 129, 154, 169; Zbl. 1936 II 2405.- [z] Adarnanis, F.: Rocz. Chem. 13 (1933) 351; Zbl. 1933 II 2228.- [3] Adriani, J. H.: ZS. physik. Chem. 33 (1goo) 453· - [4] Angeletti, A.: Giorn. Farmac. Chim. 77 (1928) 3; Zbl. 1928 I 2845. - [S] Aoyama, S., u. I. Morita: Journ. pharm. Soc., Japan 53 (1933) 229, Zbl. 1934 I 813. - [6] Asahina, T.: Bull. ehern. Soc., Japan 9 (1934) 131, 181; Zbl. 1934 II 935 u. 936. - [7] Asahina, T.: Bull. ehern. Soc., Japan 9 (1934) 222; Zbl. 1935 I 2663.- [8] Asahina, T., u. K. Yokoyama: Bull. ehern. Soc., Japan 10 (1935) 135; Zbl. 1935 II 1709.- [9] Ashton, R., u. J. C. Smith: Journ. ehern. Soc., London (1934), 435·[10] A ten, A. H. W.: ZS. physik. Chem. 54 (1905) 124.- [11] Baud, E.: C. r. Acad. sc. 156 (1913) 317.[Iz] Beckmann, E.: ZS. physik. Chem. 22 (1897) 6og.- [IJ] Bogoj awlenski, A., u. N. Winogradow: ZS. pbysik. Chem. 64 (1go8) 229. - [14] Boon, S. D.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 58 (1939) 6oo. - [IS] Brady, 0. L., u. R. Truszkowski: Journ. ehern. Soc. London 125 (1924) 1087.- [I6] Brady, 0. L., u. H. V. Horton: Journ. ehern. Soc., London 126 (1925) 2230.- [I7] Bramley, A.: Journ. ehern. Soc., London 109 (1916) 469.- [18] Brandstätter, M., ZS. physik. Chem. 192 (A)(1943) 76.- [19] Brandstä tter, M.: ZS. physik. Chem. 192 (1943) 82.- [zo] Brandstä tter, M.: ZS. physik. Chem. 192 (1943) 260.- [21] Brandstätter, M.: Mikrochem. 32 (1944) 33·- [22] Brandstätter, M.: Mikrochem. 33 (1947) 27.- [23] Brandstätter, M.: Monh. Chem. 76 (1947) 350.- [24] Brandstätter, M.: Monh. Cbem. 77 (1947) 7·- [25] Brandstätter, M.: Monh. Chem. 78 (1948) 217.- [z6] Brandstätter, M.: Monh. Chem. 80 (1949) 1.- [27] Brandstätter, M.: Monh. Chem. 81 (1950) 8o6.- [28] Bridgman, P. W.: Proc. Amer. Acad. 51 (1915) 55· The Physics of high Pressure, London 1931.- [29] Bruni, G., u. P. Berti: Rend. Linc. (5), 9 II (1900) 393·- [30] Burnham, W. R., u. W. M. Madgin: Journ. ehern. Soc., London, (1936), 789.- [JI] Camp bell, A. N.: Journ. ehern. Soc. London, 1929, 1111.[32] Campbell, A. N., u. L. A. Prodan: Journ. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 553·- [33] Carey, P. C., u. J.C. Smith: Journ. ehern. Soc., London, (1933), 1348.- [34] Centnerszwer, M.: ZS. physik. Chem. 29 (1899) 715. - [35] Dawson, H. M., u. C. A. Mountford: Journ. ehern. Soc. London 113 (1918) 923.- [36] Deffet, L.: Bull. Soc. chim. Belg. 47 (1938) 1. - [37] Deffet, L.: Bull. Soc. chim., Belg. 45 (1936) 213.- [38] Dessart, A.: Bull. Soc. chim. Belg., 35 (1926) g.- [39] Dezeli , M.: ZS. physik. Chem. 160 (1932) 119.- [40] Dischendorfer, 0.: Monh. Chem. 62 (1933) 263.- [4I] Dischendorfer, 0., u. E. Nesitka: Monh. Chem. 50 (1928) 16; Sitzber. Akad. Wiss., Wien II 137 (1928) 492. - [42] Eisenlohr, F., u. G. Meier: Ber. ehern. Ges. 71 (1938) 1005.- [43] Englisb, S., u. W. E. St. Turner: Journ. ehern. Soc., London 107 (1915) 774·- [44] Erlenmeyer, H., u. M. Leo: Helv. chim. Acta 16 (1933) 897.- [45] Erlenmeyer, H., u. H. v. Meyenburg: Helv. chim. Acta 21 (1938) 108.- [46] Fawcet, F. S., u. H. E. Rasmussen: Journ. Amer. ehern. Soc. 67 (1945) 1705.- [47] Febre, R. J. W. le, u. C. G. Tideman: Journ. ehern. Soc., London, (1931) 1729.- [48] Findlay, A., u. A. N. Campbell: Journ. ehern. Soc., London (1928) 1769.- [49] Fink, H. L., M. R. Ciner, F. E. Frey u. J. G. Aston: Journ. Amer. ehern. Soc. 69 (1947) 1501. - [So] Fox, I. J., u. M. F. Barker: Journ. ehern. Soc. Ind. 37 (1918) 268.- [SI] Fredga, A.: Arkiv f. Kemi 15B 23 (1942) 1.- [52] Fredga, A.: Arkiv. f. Kemi 17 A 17 (1943) 1. - [53] Fredga_, A.: Arkiv f. Kemi l8B4 (1944) 1. - [54] Fredga, A.: Arkiv f. Kemi 26A 20 (1948) 1.- [55] Fredga, A.: Arkiv f. Kemi 14B 2 (1940) 1.- [56] Fredga, A., u. E. Leskinen: Arkiv f. Kemi 19B 1 (1944) 1.- [57] Gareil i, F., u. F. Calzolari: Gazz. chim. ital., 29 (1899) 263 I I.[58] Gibby, C. W., u. W. A. Waters: Journ. ehern. Soc., London (1931) 2151.- [59] Giua, M., u. F. Cherchi: Gazz. chim. ital. 49 II (1920) 264.- [6o] Giua, M., A. Marcellino u. A. Curti: Gazz. cbim. ital. 50 II (1920) 300.- [6I] Giua, M., u. G. Guastalla: Gazz. chim. ital. 55 (1925) 646.- [62] Giua, M., u. G. Guastalla: Chim. et Industrie 29 (1933) 268; Zbl. 1933 I 26;p.- [63] Grimm, H. G., M. Günther u. H. Tittus: ZS. physik. Chem. (B) 14 (1931) 169.- [64] Hacke!, J.: Rocz. Chem. 16 (1936) 323: Zbl. 1937 I 2347·- [65] Hacke!, J.: Rocz. Chem. 18 (1938) 524; Zbl. 1940 I 521.- [66] von der Rammen, J. P.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 50 (1930) 347·- [67] Hammick, D. LI., G. M. Hills u. J. Howard: Journ. ehern. Soc. London (1932), 1530.- [68] Hasselblatt, M.: ZS. physik. Chem. 83 (1913) 1.- [69] Hertel, E., u. J. Mischnat: Lieb. Ann. 451 (1926) 179.- [70] Hertel, E., u. G. H. Römer: Ber. ehern. Ges. 63 (1930) 2446.- [71] Hili, E. A., u. I. Mosbacher: Journ. Amer. ehern. Soc. 47 (1925) 2544. - [72] Hollmann, R.: ZS. physik. Chem. 43 (1903) 129.- [73] Hrynakowski, K.: Atti X Cong. int. chim. Roma 3 (1938) 197. - [74] Hrynakowski, K., u. F. Adamanis: Bull. chim. Soc. France (4) 53 (1933) 1168. Zbl. 1934 I 3305.- [75] Hrynakowski, K., u. F. Adamanis: Rocz. Chem. 13 (1933) 448, 736. Zbl. 1933 II 2935.- [76] Hrynakowski, K., u. F. Adamanis: Rocz. Chem. 14 (1934) 18g. Zbl. 1934 II 2490.- [77] Hrynakowski, K., u. Zb. Kapuscinski: Rocz. Chem. 14 (1934) 115. Zbl. 1934 I 3701.- [78] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: ZS. physik. Chem. 171 (1934) 234. - [79] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: Arch. Pharm. Ber. dtsch. pharmaz. Ges. 273 (1935) 418.- [So] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: ZS. physik. Cbem. 177 (1937) 306.- [SI] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: ZS. physik. Chem. 182 (1938) 110.- [82] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: ZS. physik. Chem. 182 (1938) 405.- [83] Jänecke, E.: ZS. physik. Chem. 184 (1939) 59·- [84] Jänecke, E., u. E. Rahlfs: ZS. Elektrochem. 36 (1930) 648.- [85] J efremow, N. N.: Bull. Acad. Pet. 50 (1918) 372. Zbl. 1923 III 379·- [86] J efrernow, N. N.: Ann. Inst. Anal. phys. chim. (russ.) 5 (1934) 75· Zbl. 1934 I 3734·- [87] J efremow, N. N.: J ourn. Russ. phys. Chem. 59 (1927) 391. Zbl. 1928 I 188. - [88] Jefremow, N. N., u. A. Tichomirowa: Journ. Russ. phys. Chem. 59 (1927) 373· Zbl. 1928 I 188.[89] Kendall, ].. u. W. A. Gibbons: Journ. Amer. ehern. Soc. 37 (1915) qg.- [90] Kennard, S. M. Sch., u. P. A. McCusker: Journ. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 3375·- [91] Kie, Ph. V.Mc: Journ. ehern. Soc., London 113 (1918) 799·- [92] Klemm, Li, W. Klemm u. G. Schiemann: ZS. physik. Chem. 165 (1933) 379·- [93] Knight, G. W., C. T. Lincoln, G. Formanek u. F. L. Follet: Journ. Ind. eng. Chem. 10 (1918) g, 239.- [94] de Kock, A. C.: ZS. physik. Chem. 48 (1904) 129.- [95] Kofler, L. u. A.: Ber. ehern. Ges. 76 (1943) 718. - [96] Kofler, A.: ZS. Elektrochem. 50 (1944) 200. - [97] Kofler, A.: Mikrochem. 33 (1947) 4·- [98] Kofler, A.: Mikrochem. 33 (1947) 244.- [99] Kofler, A. u. L.: Monh.
A. Kofler Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 25
386 222741 Schmelzgleichgewichte binärer organischer Systeme.
Chem. 78 (1947) 13.- [loo] Kofler, A.: ZS. analyt. Chem. 128 (1948) 543·- [101] Kofler, A.: Chem. Ber. 84 (1951) 427.- [102] Kofler, A.: Mikrochem. 40 (1953) 405.- [103] Kofler, L., u. A.: ThermoMikromethoden, 3. Aufl. 1954· Verlag Chemie WeinheimfBergstraße u. Universitätsverlag Wagner, lnnsbruck.- [104] Kofler, A.: Mikrochem. Ebert-Festschrift S. 444, 1954· Ält. Lit. s. A. E. Bailey: Melting and Solidification offats, Intersc. Publ. London, 1950.- [105] Kofler, A.: Monh. Chem. 86 ( 955) 301. -[106] Kofler, A., u. M. Brandstätter: ZS. physik. Chem. 190 (1942) 341.- [107] Kofler, A., u. M. Brandstätter: ZS. physik. Chem. 192 (1943) 6o.- [108] Kofler, A., u. M. Brandstätter: ZS. physik. Chem. 192 (1943) 229.- [109] Kofler, A., u. M. Brandstätter: ZS. physik. Chem. 192 (1943) 71.- [110] Kofler, A., u. M. Brandstätter: Monh. Chem. 78 (1948) 65.- [111] Krawtschenko, W. M.: Journ. angew. Chem. (russ.) 23 (1950) 288. Zbl. 1951 I 1130.- [112] Krawtschenko, W. M.: Journ. angew. Chem. (russ.) 25 (1952) 943· Zbl. 1953 li 2415.- [113] Krawtschenko, W. M., u. A. P. J eremenko: Journ. angew. Chem. (russ.) 23 (1950) 613. Zbl. 1951 li 3287. - [114] Kremann, R.: Monh. Chem. 25 (1904) 1271.- [115] Kremann, R.: Monh. Chem. 27 (1go6) 91.- [116] Kremann, R.: Monh. Chem. 29 (1go8) 863.- [117] Kremann, R.: Monh. Chem. 31 (1910) 843.- [118] Kremann, R.: Monh. Chem. 39 (1918) 504.- [119] Kremann, R., u. A. Auer: Monh. Chem. 39 (1918) 441.- [120] Kremann, R., u. V. Borjanovics: Monh. Chem. 37 (1916) 59·- [121] Kremann, R .. u. W. Csanyi: Monh. Chem. 37 (1916) 755·- [122] Kremann, R., u. K. Dietrich: Monh. Chem. 44 (1923) 151.[123] Kremann, R., u. K. Dietrich: Monh. Chem. 44 (1923) 175.- [124] Kremann, R., u. H. Drazil: Monh. Chem. 45 (1924) 345·- [125] Kremann, R., u.]. Fritsch: Monh. Chem. 41 (1920) 631.- [126] Kremann, R., u. ]. Geba u. F. Noss: Monh. Chem. 31 (1910) 855.- [127] Kremann, R., u. G. Grass er: Monh. Chem. 37 (1916) 723.- [128] Kremann, R., u. 0. Haas: Monh. Chem. 42 (1919) 155.[129] Kremann, R., u. 0. Haas: Monh. Chem. 40 (1919) 189.- [130] Kremann, R., u. F. Hemmelmayr u.]. u. H. Riemer: Monh. Chem. 43 (1922) 163.- [131] Kremann, R., u. H. Hohl: Monh. Chem. 41 (1920) 613.- [132] Kremann, R., H. Hohl u. R. Müller li: Monh. Chem. 42 (1921) 199.- [133] Kremann, R., E. Hönigsberg u. 0. Mauermann: Monh. Chem. 44 (1923) 65.- [134] Kremann, R., E. Lupfer u. 0. Zawodsky: Monh. Chem. 41 (1920) 499.- [135] Kremann, R., u. 0. Mauermann: Monh. Chem. 43 (1922) 315.- [136] Kremann, R., u. H. Markt!: Monh. Chem. 41 (1920) 1.- [137] Kremann, R., u. H. Markt!: Monh. Chem. 41 (1920) 43·- [138] Kremann, R., u. R. Müller li: Monh. Chem. 42 (1921) 181.- [139] Kremann, R., u. F. Odelga: Monh. Chem. 42 (1921) 147.- [140] Kremann, R., F. Odelga u. 0. Zawodsky: Monh. Chem. 42 (1921) 117.- [141] Kremann, R., u. B. Petritschek: Monh. Chem. 38 (1917) 405.- [142] Kremann, R., u. K. Pogantsch: Monh. Chem. 44 (1923) 163.- [143] Kremann, R., u. 0. Rodinis: Monh. Chem. 27 (1go6) 125.- [144] Kremann, R., u. R. Schadinger: Monh. Chem. 39 (1918) 833.- [145]Kremann, R., u. F. Slovak. Monh. Chem. 41 (1920) 5·- [146] Kremann, R., u. F. Slovak: Monh. Chem. 41 (1920) 23.- [147] Kremann, R., u. H. Strzelba: Monh. Chem. 42 (1921) 167.- [148] Kremann, R., S. Sutter, F. Sitte, H. Strzelba u. A. Dobotzky: Monh. Chem. 43 (1922) 269.- [149] Kremann, R., G. Weber u. K. Zechner: Monh. Chem. 46 (1925) 193.- [150] Kremann, R., u. 0. Wik: Monh. Chem. 40 (1919) 205.- [151] Kremann, R., u. 0. Zawodsky: Monh. Chem. 41 (1920) 543·- [152] Kremann, R., K. Zechner u. G. Weber: Monh. Chem. 45 (1924) 305.- [153] Kremann, R., Ed. Zechner u. H. Drazil: Monh. Chem. 45 (1924) 355.-[154]Kremann, R., Ed. Zechner u. H. Drazil: Monh. Chem. 45 (1924) 362.[155] Kremann, R., u. K. Zechner: Monh. Chem. 46 (1925) 171. - [156] Kremann, R., u. Ed. Zechner: Monh. Chem. 46 (1925) 177.- [157] Kuh n, R., u. Th. Wagner-Ja uregg: Helv. chim. Acta 13 (1930) g.- [158] Lautz, H.: ZS. physik. Chem. 84 (1913) 611.- [159] Lee, H. H., u.]. C. Warner: Journ. Amer. ehern. Soc. 55 (1933) zog.- [160] Lee, H. H., u. ]. C. Warner: Journ. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 318.- [161] Lettre, H.: Ber. dtsch. ehern. Ges. 71 (1938) 416.- [162] Lettre, H., u. H. Barnbeck: Ber. dtsch. ehern. Ges. 71 (1938) 1225.- [163] Lettre, H.: Ber. dtsch. ehern. Ges. 73 (1940) 1150.- [164] Linard, ].: Bull. Soc. chim. Belg. 34 (1925) 363.- 165] Lüttringhaus, A.: Lieb. Ann. 528 (1937) 223.- [166] Lüttringhaus, A.: Ber. dtsch. ehern. Ges. 73 (1940) 245.- [167] Matell, M.: A;rkiv f. Kemi 3 (1951) 429.- [168] Mate!!, M.: Arkiv f. Kemi 5 (1952) 17.- [169] Matell, M.: Arkiv f. Kemi 5 (1953) 379.- [170] Ma teil, M.: Arkiv f. Kemi 5 (1953) 341.- [171] Ma teil, M.: Arkiv f. Kemi 6 (1953) 251.- [172] Matell, M.: Mikrochem. 38 (1951) 532.- [173] Milone, M., u. P. Rossignoli: Gazz. chim. ital. 62 (1932) 644.- [174] Miolati, A.: ZS. physik. Chem. 9 (1892) 649.- [175] Moerman, N. F.: Rec. Trav. chim. Pays.-Bas. 52 (1933) 601.- [176] Nakatsuchi, Akira: Science Rep. Tohoku, Imp. Univ. 15 (1926) 53· Zbl. 1026 li 546.- [177] Narbutt, J. V.: ZS. physik. Chem. 53 (1905) 697.- [178] Nijveld, W. J.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 53 (1934)430.- [179] O'Connor, E. A., Journ. ehern. Soc., London 119 (1921) 401.- [18o]O'Connor, E. A.: Journ. ehern. Soc., London 125 (1924) 1422.- [181] Olivari, F.: Rend. Soc. chim. ital., 5 (1911) 11.- [182] Pariaud,]. Ch.: Bull. Soc. chim. France, (5) 17 (1950) 1239.- [183] Pariaud, J. Ch.: Bull. Soc. chim. France, (5) 17 (1950) 103.- [184] Parijs, G.,: ZS. anorgan. Chem. 226 (1936) 425.- [185] Pascal, P.: Bull. Soc. chim. France, (4) 13 (1913) 204.- [186] Pascal, P.: Bull. Soc. chim., France, (4) 27 (1920) 388.- [187] Pascal, P.: Bull. Soc. chim., France, (4) 29 (1921) 644.- [188] Pascal, P.: Bull. Soc. chim., France, (4) 11 (1912) 595·- [189] Pascal, P., u. N. Normand: Bull. Soc. chim., France, (4) 13 (1913) 137.- [190] Pascal, P., u. N. Normand: Bull. Soc. chim. France, (4) 13 (1913) 878.- [191] Paterno, E., u. G. Ampola: Gazz. chim. ital. 27 (1897) 481.- [192] Pfeiffer, P.: ZS. physiol. Chem. 146 (1925) g8, 101; 176 (1928) 1. - [193] Pfeiffer, P., u. 0. Angern: ZS. physiol. Chem. 143 (1926) 265.- [194] Pfeiffer, P., F. Goebel u. 0. Angern: Lieb. Ann. 440 (1925) 241.- [195] Pfeiffer, P., u. E. Ochiai: Journ. prakt. Chem. (2) 136 (1932) 129.- [196] Pfeiffer, P., u. R. Seydel: ZS. physik. Chem. 137 (1928) 107.- (197] Philip, ]. Ch.: Journ. ehern. Soe. London 83 (1903) 823.- [198] Piekering, W.: Journ. ehern. Soe. London 63 (1893) 998.- [199] Porath, J.: Arkiv f. Kemi 1 (1949) 385.- [zoo] Porath, J., u. G. Claeson: Arkiv f. Kemi 2 (1950) 389.- [201] Prins, A.: ZS. physik. Chem. 67 (1909) 68g.- [zoz] Puschin, N.A.: ZS. physik. Chem. 118 (1925) 447·- [203] Puschin, N. A., u. D. Basara: Monh. Chem. 48 (1927) 51. -[204] Puschin, N. A., u. M. Dezelic: Monh. Chem. 60 (1932) 431. - [205] Puschin, N. A., u. G. M.
A. Kofler
22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer organischer Systeme. 387
Dimitrjevic: ZS. physik. Chem. 184 (1939) 231.- [zo6] Puschin, N. A., u. A. Fioletova: Journ. ehern. Soc. London 121 (1922) 2822.- [207] Puschin, N. A., u. J. V. Grebentschikow: Journ. russ. phys. ehern. 45 (1913) 746; Zbl. 1913 II 1138. - [zo8] Puschin, N. A., u. J. V. Grebentschikow: ZS. physik. Chem. 118 (1925) 276.- [zog] Puschin, N. A., u. B. Kitran: ZS. physik. Chem. 119 (1926) 400. - [210] Puschin, N. A., u. D. König: Monh. Chem. 49 (1928) 75· - [211] Puschin, N. A., u. I. I. Rikovsky: vgl. Puschin, N. A., u. T. Pinter: ZS. physik. Chem. 142 (1929) 211.- [212] Puschin, N. A., u. I. I. Rikovsky: Monh. Chem. 66 (1932) 438. - [213] Puschin, N. A., u. I. I. Rikovsky: ZS. physik. Chem. 161 (1932) 336.- [214] Puschin, N. A., u. I. I. Rikovsky: Lieb. Ann. 532 (1937) 294.- [215] Puschin, N. A., u. L. Sladovi0: Journ. ehern. Soc. London 1928, S. 837.[216] Puschin, N. A., u. L. Sladovic: Journ. ehern. Soc. London 1928, S. 2474.- [217] Puschin, N. A., u. L. Sladovic: Glasnik Chem. 5 (1935) 135.- [218] Puschin, N. A., u. B. Vaic: Monh. Chem. 47 (1926) 529.- [219] Puschin, N.A., u. R. Zivadinovic: Bull. Soc. Chim. Jougoslavie 4, Nr. 1 (1933) 23; Zbl. 1934 I 2574·- [220] Quehen berger, H.: Monh. Chem. SO (1949) 595·- [221] Quercigh, E., u. G. W. Cavagnari: Bull. chim. Farm. 51 (1912) 7o5; Zbl. 1913 I 56o.- [222] Read, J., G. J. Robertson u. A. M. R. Cook: Journ. ehern. Soc. London 128 (1927) 1276. - [223] Read, J., u. C. C. Steele: Journ. ehern. Soc. London 128 (1927) 910.- [224] Regenbogen, A., u. N. Schoorl: Pharmaz. Weekbl. 61 (1924) 34·- [225] Rheinboldt, H., u. E. Giesbrecht: Journ. Amer. ehern. Soc. 69 (1947) 2310.- [226] Rheinboldt, H., u. K. Hennig u. M. Kircheisen: Journ. prakt. Chem. 111 (1925) 242.- [227] Rheinboldt, H., u.M. Kircheisen: Journ. prakt. Chem. 113 (1932) 199.- [227a] Rheinboldt, H. u. M. Kircheisen: Journ. prakt. Chem. 113 ( 932) 348.- [228] Rheinboldt, H., u. M. Kircheisen: Arch. Pharm. u. Ber. dtsch. pharm. Ges. 263 (1925) 513.- [zzgl Rheinboldt, H., u. M. Kircheisen, Journ. prakt. Chem. 112 (1926) 187. - [23a] Rheinboldt, H., u. A. Luyken: Journ. prakt. Chem. (2) 133 (1932) 284. - [231] Ross, J. D. I., u. J. C. Somerville: Journ. ehern. Soc. London 1926 III 2770. - [232] Rudolfi, E.: ZS. physik. Chem. 66 (1909) 705. -[232a] Sameshina, I. u. T. Hiramatsu: Bull. ehern. Soc. Japan 9 (1934) 26o; Zbl. 1935 I 685.[233] Sapgir, S: Bull. Soc. chim. Belg. 38 (1929) 392. -[234] Saposchnikow, A., u. G. Gelvich: ZS. physik. Chem. 49 (1904) 688. - [235] Scheuer, 0.: ZS. physik. Chem. 72 (1910) 513. -[236] Shinomiya, Ch.: Bull. ehern. Soc., Japan 15 (1940) 92; Zbl. 1940 II 1267.- [237] Shinomiya, Ch.: Bull. ehern. Soc., Japan 15 (1940) 259; Zbl. 1940 II 3168.- [238] Shriner, R. L., J. M. Fulton, D. Burks jr: Journ. Amer. ehern. Soc. 55 (1933) 1494.- [239] Skau, E. L.: Journ. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 945·- [240] Smith, J. Ch.: Journ. ehern. Soc. London 1931, S. 8o2.- [240a] Sohier, J. P.: Bull. Soc. chim. Belg. 40 (1931) 408.- [241] Stephanou, St.: Journ. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 264.- [242] Tammann, G.: Kristallisieren u. Schmelzen, Leipzig 19::>3.- [243] Tarnmann, G., u. A. A. Botschwar: ZS. anorg. Chem. 157 (1926) 28.- [244] Timmermans, J.: Bull. Soc. chim. Belg. 37 (1928) 409. - [245] Timmermans, J.: Bull. Soc. chim. Belg. 39 (1930) 239. [246] Timmermans, J.: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 48 (1929) 890. - [247] Timmermans, J., u. J. Jaffe: Bull. chim. Belg. 46 (1937) 471.- [248] Timmermans, J., u. J. van der Haegen: Bull. Soc. chim. Belg. 42 (1933) 448.- [249] Timmermans, J., u. M. J. Heuse: Bull. Soc. chim. Belg. 40 (1931) 105.- [250] Timmermans, J., Th. van Lancker u. J. J affe: Bull. Soc. chim. Belg. 48 (1939) 33·- [251] Timmermans, J., u. Mme. Vesselovsky: Bull. Soc. chim. Belg. 41 (1932) 53·- [252] Tsakalotos, D. E., u. Ph. A. Guye: Journ. Chim. phys. 8 (1910) 340.- [253] Urbanski, T.: Rocz. Chem. 13 (1933) 399; Zbl. 1933 II 2935.- [254] Urbanski, T.: Rocz. Chem. 14 (1934) 925; Zbl. 1936 I 748.- [255] Urbanski, T., u. B. Kwiatkowski: Rocz. Chem. 14 (1934) 941; Zbl. 1936 I 749·[256] Valeton, J. J. P.: Koninkl.Akad. Wetensch. 18 (1910) 755; Zbl. 1910 I 2081.- [257] Vanstone, E.: Journ. ehern. Soc. London 95 (1909) 590.- [258] Vignon, L.: Bull. Soc. chim. France (3) 6 (1891) 387.[259] Viseur, G.: Bull. Soc. chim. Belg. 35 (1926) 426.- [260] Vitale, E.: Atti X Congr. int. Chem. Roma 3 (1938) 380.- [261] Warner, J. C., R. C. Scheib u. W. J. Svirbely: Journ. ehern. Physics 2 (1934) 590.- [262] Washburn, E. W., u. J. W. Read: Proc. Nat. Acad. Sc. Wash. I (1915) 191.[263] Windaus, A., K. Dithmar, E. Fernholz u. H. Lettre: Lieb. Ann. 493 (1932) 259.- [264] Wroczynski, A., u. Pb. A. Guye: Journ. Chim. physique 8 (1910) 189; Zbl. 1910 II 857.- [265] Wyatt, W. F.: Trans. Faraday Soc. 24 (1928) 429; Zbl. 1928 II 2537.-[266] Wyatt, W.F.:TransFaradaySoc. 25 (1929) 43; Zbl. 1929 I 1542.
22 2742 Sdunelzglehhgewidtte ternärer Systeme.
Der Abschnitt über die ternären Systeme besteht wie der vorausgegangene über die binären Systeme wieder aus vier mit römischen Ziffern bezeichneten Teilen; eine weitere Unterteilung in Gruppen wurde hier nicht vorgenommen. Für die Anordnung der Systeme sowie für die Abkürzungen gelten die Angaben des vorausgegangenen Abschnittes. Vgl. auch die Erläuterungen zu Tabelle 22 2712.
I. Verzeichnis der Systeme.
I
i
Formel Dreistoffsystem I
Gruppe Lit. u. Nr.
C7Hs-CsHlo-CloHs Toluol-rn-Xylol-Naphthalin I III 1 16
C8H 10-C7H 8-C10H 8 m-Xylol-Toluol-Naphthalin III 1 16
CloHs-C,Hs-CsHlo
I
Naphthalin-Toluol-rn-Xylol III 1
I
16
C1oHs-C12H1o-C14H1o N aphthalin-Acenaphthen- III 2 14, 21, 23 Phenanthren
A. Kofler 25•
388 22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer organischer Systeme.
Formel j Dreistoffsystem I
Gruppe Lit. u. Nr.
CioHs-CI2Hio-CtiHt4 Naphthalin-Diphenyl-Dibenzyl II 1 19
C10H 8-C6H 00-C2H3Cl02 Naphthalin-Phenol-Chloressigsäure III 3 20
Ct2Hto-CiaHioO-Ct2HnN Diphenyl-Benzophenon-Diphenylamin II 2 18
CI2Hio-CtoHs-Ct4Hl4 Diphenyl-Naphthalin-Dibenzyl II 1 19
Ct2Hio-CioHs--Ct4Hro Acenaphthen-Naphthalin-Phenanthren III 2 14, 21, 23
C13H 10-C14H 100 2-C6H30 6Na Fluoren-Benzil-1, 3, 5-Trinitrobenzol II 3 15
Ct4H14-CtoHs--CI2Hio Dibenzyl-Naphthalin-Diphenyl II 1 19
Cl4Hlo--CtoHs-CI2Hio Phenanthren-N aphthalin-Acenaphthen III 2 14, 21, 23
C6H 60-C10H 8-C2H3Cl02 Phenol-Naphthalin-Chloressigsäure III 3 20
C6Hs0-CH40N2-C3H 70,N Phenol-Harnstoff-Äthylurethan III 4 12
C6H 60 2-C6H 60 2-C11H 120N2 Brenzcatechin-Resorcin-Antipyrin III 5 10
C6H 60 2--C7H 160 4 S2-C10H 13Ü2N Resorcin-Sulfonal-Phenacetin III 6 10
C6H 60 2--CH40N2-C11H 120N2 Resorcin-Harnstoff-Antipyrin III 7 10
C6H 60 2-C8H 90N-C10H 130 2N Resorcin-Acetanilid-Phenacetin III 8 10
C7H 6Ü2-C7H 60 3-C11H 12ÜN2 Benzoesäure-Salicylsäure-Antipyrin III 9 10
C7H 60 3-CH40N2-C3HP2N Salicylsäure-Harnstoff-Äthylurethan II 4 12
C7H 60 3-CH40N2-C11H 120N2 Salicylsäure-Harnstoff-Antipyrin III 10 10
CiaHioO-Ct2Hio-Ct2HnN Benzophenon-Diphenyl-Diphenylamin II 2 18
C14Hio02-CtaHto-CsHaOsNa Benzil-Fluoren-1, 3, 5-Trinitrobenzol II 3 15
C10H~00-C10H13Ü2N-C11H12ÜN2 Menthol-Phenacetin-Antipyrin III 11 10
CtsHa202-Ct7Ha402-ClsHasÜ2 Palmitinsäure-Margarinsäure- III 12 1, 24 Stearinsäure
C~H3Cl02-C10H8-C6H60 Chloressigsäure-Naphthalin-Phenol III 3 20
C7H,Cl02-C7H 5Cl02-C7H,Cl02 o-Chlor benzoesäure-m -Chlor benzoe- III 13 3, 9 säure-p-Chlorbenzoesäure
C7H 16Ü 4 S2-C6H 60 2-C10H 130 2N Sulfonal-Resorcin-Phenacetin III 6 10
C7H 160 4 S2-CH40N2-C11H 1"0N2 Sulfonal-Harnstoff-Antipyrin III 14 13
CI2HIIN-CJ2Hio-CtaHioO Diphenylamin-Diphenyl-Benzophenon II 2 18
CH40N2-C6H 60-C3H 70 2N Harnstoff-Phenol-Äthylurethan III 4 12
CH40N2-C6H 60 2-C11H 120N2 Harnstoff-Resorcin-Antipyrin III 7 10
CH40N2-C7H 60 3-C3H 70 2N Harnstoff-Salicylsäure-Äthylurethan II 4 12
CH40N2-C7H 160 4S2-C11H 12ÜN2 Harnstoff-Sulfonal-Antipyrin III 14 13
CH40N2-C3HP2N-C10H 13Ü2N Harnstoff-Äthylurethan-Phenacetin II 5 10
CH40N2-C8H~ON-C10H1302N Harnstoff-Acetanilid-Phenacetin III 15 10
CH40N2-C10H 130 2N-C11H 120N2 Harnstoff-Phenacetin-Antipyrin III 16 10
CaH70 2N-C6H 60-CH4N02 Äthylurethan-Phenol-Harnstoff III 4 12
C3H,02N-C7H 60 3-CH40N2 Äthylurethan-Salicylsäure-Harnstoff II 4 12
C3H 70,N-CH40N2-C10H 13Ü2N Äthylurethan-Harnstoff-Phenacetin II 5 10
C3H 70 2N-C10H 130 2N-C11H 12ÜN2 Ä thylurethan-Phenacetin-Antipyrin III 17 10
C6H 60 2N 2-C6H 60 2N2-C6H 60 2N2 o-Nitroanilin-ro-Nitroanilin-p-Nitro- III 18 7· 22, 17, anilin 25
C6H,03N-C6H 50 3N-C6H 50 3N o-Nitrophenol-m-Nitrophenol- III 19 4 p-Nitrophenol
C6H 40 4N2-C6H 40 4N2-C6H 40 4N2 o-Dini tro benzol-ro-Dini tro benzol- III 20 26
p-Dinitrobenzol
C6H 40 4N 2-C7Hs04N2-C7Hs06N3 1, 3-Dinitrobenzol-2, 4-Dinitrotoluol-2, 4, 6-Trinitrotoluol
III 21 10, 11
C6H 30 6N3-C13H10-C14H 100 2 1, 3, 5-Trinitrobenzol-Fluoren-Benzil II 3 15
A. Kofler
II. Diagramme. 389
Formel Dreistoffsystem Lit.
~H702N-C7H702N-~H702N o-Nitrotoluol-m-Nitrotoluol- III 22 Z, 5, 8 p-Nitrotoluol
C7H 60 4N2-C6H 40 4N2-C7H 50 6N3 2, 4-Dinitrotoluol-1, 3-Dinitrobenzol- III 21 10 2, 4, 6-Trinitrotoluol
C7H 60 4N2-C7H 60 4N2-C7H 60 4N2 2, 3-Dinitrotoluol-3, 4-Dinitrotoluol-3, 6-Dinitrotoluol
III 23 s. 6
C7H 50 6N3-C6H 40 4N2-C7H 60 4N2 2, 4, 6-Trinitrotoluol-1, 3-Dinitrobenzol- III 21 10 2, 4-Dinitrotoluol
C8H 90N-C6H 60 2-C10H 13ÜN2 Acetanilid-Resorcin-Phenacetin III 8 10
C8H 90N-CH40N2-C10H 13Ü2N Acetanilid-Harnstoff-Phenacetin III 15 10
C8H90N-C10H 130 2N-C11H 120N2 Acetanilid-Phenacetin-Antipyrin III 24 10
C10H130~N-C6H602-C7H160 t S2 Phenacetin-Resorcin-Sulfonal III 6 10
C10H 130,N-C6H 60 2-C8H 90N Phenacetin-Resorcin-Acetanilid III 8 10
C10H130~N-C10H 00-C11H 120N2 Phenacetin-Menthol-Antipyrin III 11 10
C10H 1aÜ2N-CH2N02-CaHP2N Phenacetin-Harnstoff-Äthylurethan II 5 10
C1oH1a02N-CH~ON2-C8HgON Phenacetin-Harnstoff-Acetanilid III 15 10
C10H130.N-CH~ON2-C11H120N2 Phenacetin-Harnstoff-Antipyrin III 16 10
C10H 130 2N- C3H 70 2N-C11H 120N2 Phenacetin-Äthylurethan- Antipyrin III 17 10
C10H 130 2N-C8H 90N-C11H 12ÜN2 Phenacetin-Acetanilid-Antipyrin III 24 10
C,0H 130 2N-C11H 12ÜN2-C20H 240 2N 2 Phenacetin-Antipyrin-Chinin III 25 10
C11H1~0N2-C6H602-CH10N2 Antipyrin-Resorcin-Harnstoff III 7 10
C11H 120N2-C6H 60 2-C6H 60 2 Antipyrin-Brenzcatechin-Resorcin III 5 10
C11 H12ÜN2-C7H602-~H603 Antipyrin-Benzoesäure--Salicylsäure III 9 10
C11H 120N2-C7H 60 3-CH40N2 Antipyrin- Salicylsäure--Harnstoff III 1o 10
CuH12ÜN2-C,0H 200-C10H 130 2N Antipyrin- Menthol-Phenacetin III 11 10
C11H 120N2- C7H 160 4 S2- CH40N2 Antipyrin-Sulfonal-Harnstoff IIIq 13
Cu H 120N2-CH4N02-C10H 130 2N Antipyrin-Harnstoff-Phenacetin III 16 10
C11H 120N2-CaH70 2N-C10H 130 2N Antipyrin-Ä thylurethan-Phenacetin III 17 10
C11H 120N2-C8H 90N-C10H 130 2N Antipyrin-Acetanilid-Phenacetin III 24 10
C11H120N2-C10H1302N-C~0H2~07N2 Antipyrin-Phenacetin-Chinin III 25 10
C20H 140 2N2- C10H13Ü2N- C11H 12ÜN2 Chinin-Phenacetin-Antipyrin III 25 10
11. Diagramme.
2. Diphenyl - Benzophenon - Diphenylamin 1. Naphthalin - Diphenyl - Dibenzyl C,.H,0 C,3 H,.O C,.H"N
C,0 H0 C12H 10 CuHu Tern. E 1 18,8° 30,5 Mol-% 20,5 Mol-% 49 Mol-% Tem. E 17,4° 27 Mol-% 33,8 Mol· % 39,2 Mol-% Tern. E, 16,5° 30 Mol·% 52 Mol·% 18 Mol· %
Nach H. H. Lee u. J. C. Warne r [19]. Nach H. H. Lee u. ]. C. Warner [18].
A. Kofler
390 22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer organischer Systeme.
3. Fluoren - Benzil - 1, 3, 5-Trinitro-benzol
Tern. E, 60° Tern. E, 64° Tern. E, 78°
Tern. E 44° Perit. P 74°
C13H10 CuH100 1 ·C,H,O,N, 33 Gew.-% 45 Gew.-% 22 Gew.-% 12 48 40 13 26 61
Nach A. Kofler [15] .
5. Harnstoff - Äthylurethan - Phenacetin CH,ON. C,H70,N C,.H,,O,N 4,5 Gew.-% 81 Gew.-% 14,5 Gew.-%
15 60 25
Nach K. Hrynakowski [10].
4. Salicylsäure - Harnstoff - Äthylurethan C7H,03 CH,ON, CaH701N
Tern . E 26° 36,5 Gew.-% 2,5 Gew.-% 61 Gew.-% Perit. P 1 68° 30,5 18 " 51,5 Perit. P1 34,2° 33,5 4 62,5
Nach K. Hrynakowski u. M. Szmyt [12].
I I
42"C I f------'"'--' ---· '!OGew.-% llornsl.
A.Kofler
III. Tabellen. 391
III. Tabellen.
I
I
i Nr. Charakteristik
I System Lit.
1 I Toluol m-Xylol Naphthalin C7Hs CsHlo CloHs
Tern. E -104,2 °C
I 79 Mol-%
I 19 Mol-%
I 2 Mol-% 16 Bin. e -49oc - 96,3 " 3·4 " I
I
I 2 Naphthalin Acenaphthen Phenanthren CroHs C12H1o C14H 10
Tern. E 38 oc 36 Gew.-%
I 29,5 Gew.-%
I 34,5 Gew.-% 14, 21, 23 Bin. e 47.5 oc I 54 " - 46 "
3 I Naphthalin Phenol Chloressigsäure
CloHs C6H 60 C2H 3Cl02
J Tern. E (a:-Form) 8,8 °C 8,32 Gew.-% 63,16 Gew.-% 28,52 Gew.-% Tern. E (ß-Form) 6,8 °C 9,68
" 59,08 " 31,24 " 20 I Bin. e (~-Form) 14,1 °C - 67,2 " 32,8
" Bin. e (ß-Form) 11,8 oc - 65 " 35 "
Phenol Harnstoff Äthylurethan 4 C6H 60 CHPN2 C3H,02N
Tern. E -24oc 64,2 Gew.-% I 0,5 Gew.-% 35,3 Gew.-% Perit. P 1 23,2 oc 58,5 "
8 " 33.5 " Perit. P2 -3.5 oc 57.5 ! 5 37.5 " " " Bin. e1 36 oc 97 " 3 "
-V1 1: 1 ül 6o °C 74.3 " 25,6 "
- 12
Bin. e2 45 oc - 2 "
I 98 Gew.-%
V2 1: 1 ü2 82 oc - 20 "
8o " Bin. es --23,9 oc 63,5 Gew.-% - 36.5 "
Brenzcatechin Resorcin Antipyrin 5 CsHu02 C6H 80 2 CnH120N2
Tern. E1 53 oc 31,5 Gew.-% 15 Gew.-% 53,5 Gew.-% Tern. E 2 47 oc 35 " 46 " 19 " Tern. E3 42 oc 17,5 " .
10 " 72,5 "
Tern. E, 37 oc 37 " 27 " 36 " Tern. E 5 37 oc 25 " 13 " 63 " Bin. e1V1 77 oc - 20 "
8o " Bin. e2V1 56 oc - 65 35 10
" " Bin. e3 70 oc 48 Gew.-% 52 " -Bin. e,V2 65,2 oc 22
" - 78 Gew.-%
I
Bin. e6V2 59 oc I 32 " - 68
"
I Bin. e6V3 58 oc
! 42 "
- 58 " Bin. e,V3 64 oc 66 "
- 34 "
6 Resorcin Sulfonal Phenacetin I C6H 60 2 C7Hl604S2 CJOH1302N
I Tern. E 1 59 oc 31 Gew.-% 36,5 Gew.-% 32,5 Gew.-% I Tern. E2 47 oc 41 " 43.5 " 15,5 " Bin. e1 105,7 oc - 6o " 40 " 10 Bin. e2V 74 oc 41 Gew.-% - 59 " Bin. eaV 69 °C 55 " - 45 " Bin. e4 55 oc 50 " 50 Gew.-% -
A. Kofler
392 22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer organischer Systeme.
Nr. I
Charakteristik I
System I
Lit.
Resorcin Harnstoff Antipyrin 7 C6H 60 2 CH40N2 C11H 120N2
Tern. E 1 so oc 61 Gew.-% 5 Gew.-%
I 34 Gew.-%
Tern. E 2 67 oc 44 " 1S,s " 37,5 " Tern. E 3 70 oc 1S " 7 " 75 " Bin. e1V1 S7 oc 45 " 55 " - 10 Bin. e2V1 ss oc ss " I 15 " -
Bin. e3 S7 oc - 27,5 " 72,5 Gew.-% Bin. e4V2 77 oc 20 Gew.-% - So
" Bin. e5V2 56 oc 65 " - 35 "
s Resorcin Acetanilid Phenacetin C6H 60 2 C8H 90N CIOHJ302N
Tern. E 1 47 oc 24 Gew.-% 46 Gew.-% 30 Gew.-% Tern. E 2 30 oc 42,5 " 42,5 " 15 "
I Bin. e1 So oc - 74 " 26
" I 10
I Bin. e2V 74 oc
I 41 Gew.-% - 59 " Bin. e3V 69 oc
I 55 " - 45 "
I Bin. e4 35 oc so " I so Gew.-% -I
Benzoesäure Salicylsäure Antipyrin 9 C7Hs02 C7H 60 3 C11H 12ÜN2
Tern. E 1 6S oc 21,5 Gew.-% 36 Gew.-% I 42,5 Gew.-% Tern. E 2 63 oc 3S,s "
16 " I 45,5 " Tern. E 3 59 oc 25,5 7 I 67,5 " " " Bin. e1 110 oc ss " 42 " -
10 Bin. e2V1 75 oc - 54,5 " 45,5 Gew.-% Bin. eaV1 72 oc - 27,5 " 72,5 " Bin. e4V2 63 oc 31,7 Gew.-% - 69,3 " Bin. e5V2 61,5 °C 49 " - 51 "
Salicylsäure Harnstoff Antipyrin 10 C7Hs0a CH40N2 C11H 120N2
Tern. E 1 ss oc 20 Gew.-%
I 14 Gew.-% 66 Gew.-%
Tern. E 2 47 oc so " 12 " 39 " Tern. R3 42 oc 39 " 21 " 40 " Bin. e1V1 S9 oc 75 " 25 " -
10 Bin. e2V1 S7 oc 4s " 52 " -Bin. ea S7 oc - 27,5 " 72,5 Gew.-% Bin. e4V2 75 oc 54,5 Gew.-% - 45,5 " Bin. e5V2 72 oc 27,5 "
- 72,5 "
Menthol Phenacetin Antipyrin 11
CtoH2o0 CtoHJa02N C11H 120N2
Tern. E 31 oc S2,5 Gew.-% 1,5 Gew.-% 16 Gew.-% Bin. e1 75 oc - 40 " 6o
"
I 10 Bin. e2 40 oc 96,S Gew.-% 3,2 "
-Bin. e3 33 oc s4 "
- 16 Gew.-% I
Palmitinsäure Margarinsäure Stearinsäure 12 c1sHa2o2 C1,Ha402 C18H 36Ü2
Tern. E 52,9 °C 6S Mol-% I 16 Mol-% I 16 Mol-% 1, 24
Binäre Systeme: MKr verschiedener Typen
o-Chlorbenzoe- m-Chlorbenzoe- p-Chlorbenzoe- I 13 säure säure säure C7H~CL02 C7H 5Cl02 C7H 5Cl02
Tern. E 105 oc
I 52 Gew.-%
I 39 Gew.-% I 9 Gew.-%
3, 9 Bin. e 110,6 °C 53 " 47 " -
A. Kofler
III. Tabellen. 393
Nr. I Charakteristik I
System Lit. I
14 Sulfonal Harnstoff Antipyrin
C7H160 4 S2 CH40N2 C11H120N~
Tern. E 78,8 °C 38,7 Gew.-% 5,3 Gew.-% 56 Gew.-% Bin. e1 6g °C 32 "
- 68 " Bin. e2 87 oc - 27 Gew.-% 73 "
Bin. e3 120,5 °C 94,3 Gew.-% 5.7 - 1]
" ML fl. Ph. 33 " 67 " I -
90 " 10
" -
15 Harnstoff Acetanilid Phenacetin CH40N2 C7H 90N CIOH1302N
Tern. E 67 oc 5 Gew.-% 65 Gew.-% 30 Gew.-% Bin. e1 121,8 °C 13 "
- 87 " Bin. e2 102 oc 90 " 10 Gew.-~ -
Bin. e3 So oc - 74 Gew.- o 26 Gew.-% 10
Mischungslücken 8g Gew.-%
I
- 11 "
der flüssigen Phasen 24,5 " 48 Gew.-% 27,5 "
15 " - 85 "
16 Harnstoff Phenacetin Antipyrin CH40N2 CtoHta02N C11H 120N2
Tern. E 6g oc 6 Gew.-% 35 Gew.-% I
Gew.-%
I 59
Bin. e1 121,8 °C 13 " 87 " -
Bin. e2 87 oc 27,5 " - I 72,5 Gew.-%
Bin. e3 75 oc - 40 Gew.-% 6o "
10
Mischungslücken 8g Gew.-%
I
11 "
-
der flüssigen Phasen 46 " 39 " 15 Gew.-% 15 " 85 "
-
17 Äthylurethan Phenacetin Antipyrin
CaHP2N CtoH1a02N C11H 120N2
Tern. E 29 oc 52,5 Gew.-% 7,5 Gew.-% I
40 Gew.-% Bin. e1 75 oc - 40 "
6o " 10
I Bin. e2 44·5 oc 90 Gew.-% 10
"
I -
I Bin. e3 32 oc 40 " - 6o Gew.-%
18 I o-N itroanilin m-Nitroanilin p-Nitroanilin
C6H 60 2N2 C8H 60 2N 2 C6H 60 2N2
Tern. E 43·3 oc 67 Gew.-% I
20 Gew.-% 13 Gew.-% Bin. e1 52,2 °C 75.5 " 24,5 "
- 7· 22, Bin. e2 56,6 °C 83 "
I - 17 Gew.-%
I 17, 25
Bin. ea 8g,7 oc - 63 Gew.-% 37 "
19 o-Nitrophenol m-Nitrophenol p-Nitrophenol
C6H 50 3N C6H 50 3N C6H 50 3N
I Tern. E 21,5 °C 57,7 Gew.-% I 23,2 Gew.-% I 19,1 Gew.-% 4
I o-Dinitrobenzol m-Dinitrobenzol p-Dini tro benzol 20 C6H 40 4N2 C6H 40 4N2 C6H 40 4N2
Tern. E 6o oc 30 Gew.-% 6o Gew.-% 10 Gew.-% Bin. e1 64 oc 66
" 34 " - 26
Bin. e2 82 oc - 84 " 16 Gew.-%
I Bin. e3 101 oc 73,5 Gew.-% - 26,5 " I I J 1,3-Dinitrobenzol 2, 4-Dinitrotoluol 2,4,6-Trinitrotoluoll
21 C6H 40 4N2 C7H 40 4N 2 C7H 50 6N3
Tern. E 29 oc 35,5 Gew.-% 31 Gew.-% 33,5 Gew.-% I Bin. e1 43,2 oc 43.5 " 56,5 "
-I 10, 11
Bin. e2 51 oc 45.5 " - 54,5 Gew.-%
I Bin. e3 45,8 oc - 52 Gew.-% 48 " I
A. Koller
394 22 2742 Schmelzgleichgewichte ternärer organischer Systeme.
Nr. I
Charakteristik I System I Lit.
o-Nitrotoluol m-Nitrotoluol p-Nitrotoluol 22 C7HP2N C7HPzN C7HP2N
I Tern. E -40 oc 42 Gew.-% I 44 Gew.-% I 14 Gew.-% Bin. e1 -2,8 oc - 63 " 37 " 2, s. 8 I
I I Bin. e2 -31,65 °C 52 Gew.-%
I 48 " -
I Bin. Ca -15,73 oc 74 " - 26 Gew.-% I
I 2, 3-Dinitrotoluol 3, 4-Dinitrotoluol 3, 6-Dinitrotoluol 23 C7HP4N C7H 60 4N2 HC7H 60 4N2
Tern. E -1,6 oc 28 Gew.-% I 36,5 Gew.-% I 35.5 Gew.-% Bin. e1 22,5 oc 49.5 " I 50,5 " I - 5. 6 Bin. e2 19,85 °C
I 47.5 "
I -
I 52,5 Gew.-%
Bin. e3 20,7 oc - 43 Gew.-% 57 "
24 I Acetanilid Phenacetin Antipyrin i
I C8Hg0N CIOH1302N C11H 12ÜN2
Tern. E 45 oc 33 Gew.-% I
26 Gew.-% 41 Gew.-% Bin. e1 So oc 74 "
26 "
- 10
I Bin. e2 75 oc -
I 40 "
6o Gew.-%
I Bin. e3 58.5 oc 43 Gew.-% - 57 " I
I I 25 I Phenacetin Antipyrin Chinin i CioHI~02N C11H 120N2 C2oH2102N2
I Tern. E 64 oc I
28 Gew.-% i 47 Gew.-% I
25 Gew.-% I Bin. e1 121,5 oc 63 "
I - 37 " 10
I Bin. e2 91 oc
I - 61 Gew.-%
I 39 " Bin. Ca 75 oc I 40 Gew.-% 6o
" -
I
IV. Literatur zu 22 2742.
[1] Bai! ey, A. E.: Melting and Solidifieation of Fats, Interscienee Publ., N ew York-London, 1950. -[2] Bell, J. M., u. E. R. Cordon: Journ. Ind. engin. Chem. 13 (1920) 309; Bell, J. M., u. J. W. McEwen: Journ. Ind. engin. Chem. 14 (1922) 536; Bell, J. M., E. R. Cordon, F. H. Sprey u. W. White: Journ. Ind. engin. Chem. 15 (1921) 59· - [3] Bornwarter, J. Th., u. A. F. Hollemann: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 31 (1912) 221.- [4] Carriek, L. L.: Journ. physical. Chem. Ind. 25 (1921) 628.- [5] Gibson, W. H., R. Duckharn u. R. Fairbairn: Journ. ehern. Soc. London 121 (1922) 270. - [6] Giua, M.: Gazz. chim. ital. 45 (1915) 339·- [7] Hollemann, A. F., J. C. Hartogs u. T. van der Linden: Ber. ehern. Ges. 44 (1911) 704.- [8] Hollemann, A. F., J. Vermeulen: Koninkl. Akad. Wetenseh., Amsterdam 20 (1912) 891.- [9]Hope, E., u. C. C. Riley: Journ. ehern. Soe. London 121 (1922) 2510. - [10] Hrynakowski, K.: ZS. physik. Chem. 171 A (1934) 99. - [11] Hrynakowski, K., u. Zb. Kapuscinski: Rocz. Chern. 14 (1934) 115.- [12] Hrynakowski, K., u. M. Szrnyt: ZS. physik. Chern. 175 A (1935) 83.- [13] Hrynakowski, K., u. M. Szrnyt: ZS. physik. Chern. 181 A (1937) 113.[14] Klotschko-Shownir, Ju. F.: Ber. Akad. Wiss. UdSSR(N.S.) 76 (1951) 219; Zbl. 1952, S. 2314.[15] Kofler, A.: ZS. Elektroehern. 51 (1945) 33·- [16] Krawtschenko, W. M.: Journ. physik. Chern. 13 (1939) 989; 14 (1940) 248; Zbl. 1942 I 472 u. 2754.- [17] Kremann, R., u. J. Geba: Sitz.-Ber. Akad. Wiss. Wien 119 Ilb (1910) 6o9; Monh. Chern. 31 (1910) 855.- [18] Lee, H. H., u. J. C. Warner: Journ. Arner. ehern. Soc. 55 (1933)4474.- [19]Lee, H. H., u. J. C. Warn er: Journ. Arner. ehern. Soc. 57 (1935) 318.- [20] Marneli, E., u. A. Mannessier-Marneli: Gazz. chirn. ital. 63 (1933) 12; Marneli, E., u. GI. Cocconi: Gaz. chim. ital. 53 (1923) 149·- [21] Milone, M., u. P. Rossignoli: Gazz. chirn. ital. 62 (1932) 644.- [22] Niehols, J. B.: Journ. Arner. ehern. Soc. 40 (1918) 400. - [23] Rudolfi, E.: ZS. physik. Chem. 66 (1909) 705. - [24] Shriner, R. L., J. M. Fulton u. D. Burks jr.: Journ. Arner. ehern. Soc. 55 (1933) 1494·- [25] Valeton, J. J. P.: Vers!. Akad. Wetens. Arnsterdam 18 (1910) 755·- [26] Wyler, C.: Helv. chirn. Acta 15 (1932) 23.
A. Kofler
22 2751 Schmelzgleichgewichte binärer anorganisch-organischer Systeme.
22 275 Sdtmelzgleidtgewidtte in anorganisdt-organisdten Systemen.
222750 Vorbemerkungen. Dieser Abschnitt besteht aus folgenden Teilen:
222751 Binäre Systeme. I. Verzeichnis der Systeme. II. Binäre Systeme eines Elementes und einer organischen Verbindung. III. Binäre Systeme einer anorganischen und einer organischen Verbindung.
A. Diagramme. - B. Tabellen.
222752 Ternäre Systeme. I. Verzeichnis der Systeme. Il. Diagramme. Il I. Tabellen.
222753 Literatur zu 22275.
395
Das Verzeichnis I enthält neben der Summenformel und den Namen der Komponenten in einer eigenen Spalte den Hinweis auf Teil und Nummer, unter der das betreffende System näher beschrieben ist. Die Ziffern in der letzten Spalte rechts beziehen sich auf die alphabetisch geordneten Literaturangaben des Literaturverzeichnisses. In den Systemen steht die anorganische Komponente stets an erster Stelle; die Anordnung der anorganischen Stoffe erfolgt nach dem Laufschema (Bd. II, 1. Teil), wobei die Systeme mit Elementen gesondert genannt wurden 1).
Temperaturangaben erfolgen in Celsiusgraden, Konzentrationsangaben in Gewichtsprozenten (Gew.%) oder Molprozenten (Mol-%). Die Konzentrationsangaben beziehen sich stets auf die an erster Stelle angeführte Komponente des Systems.
Die Bildung von Mischkristallen wird durch MKr. und Angabe des Typus (vgl. Einleitung zu 22 27
und 222741) ausgedrückt. Das Auftreten eines Eutektikums wird durch E unter Angabe der eutektischen Temperatur und Zu
sammensetzung zum Ausdruck gebracht. Verbindungsbildung wird durch die Angabe der Verhältniszahlen, nach denen sich die Komponenten
in der Reihenfolge der Anführung vereinigen, angezeigt. Die beigesetzten Temperaturen geben den Schmelzpunkt der homogen schmelzenden Verbindung an. Inhomogen schmelzende Verbindungen werden durch die Angabe des molaren Verbindungsverhältnisses und des Übergangspunktes Ü, z. B. 2:1 Ü 112°,
67 Mol-%, gekennzeichnet. Mischungslücken flüssiger Phasen werden mit ML unter Angabe des Konzentrationsbereiches gekennzeichnet.
Die Zahlen unter Lit. Nr. beziehen sich auf das Literaturverzeichnis. Für Abkürzungen s. 22 2741.
Vgl. auch die Erläuterungen zu Tabelle 22 271.
1) Die Reihenfolge der organischen Stoffe entspricht dem aufS. X angegebenen Laufschema.
22 2751 Binäre Systeme. I. Verzeichnis der Systeme.
Formel I
System I
Gruppe j Lit. u. Nummer
Cl2-CC14 Chlor-Tetrachlorkohlenstoff II 1 3
Cl2-C4H 100 Chlor-Diäthyläther Il 2 22
Br2-CHC13 Brom~hloroform II 3 36 Br2-CC14 Brom-Tetrachlorkohlenstoff Il 4 36 Br2-C5H 5N · HEr Brom-Pyridinhydrobromid II 5 20 ] 2-C6H 4Br2 J od-p-Dibrombenzol Il 6 27 S-CHJ3 Schwefel-Jodoform Il 7 34 S-Cd4 Schwefel-Tetrajodäthylen II 8 34 S-C6H 4Cl2 Schwefel-p-Dichlorbenzol Il 9 4 S-G6HtJ2 Schwefel-p-Dij odbenzol Il 10 34 S-C9H 7N Schwefel-Chinolin II 11 8
S-CloHDN Schwefel-cx-Naphthylamin II 12 14 S-C12H 11N Schwefel-Diphenylamin II 13 14 HC1-CH40 Chlorwasserstoff-Methylalkohol III B 1 2 HC1-C6H 7N Chlorwasserstoff-Anilin III B 2 19 HBr-C6H 6
I Bromwasserstoff-Benzol Ill B 3 21
S02-C12H 10 Schwefeldioxyd-Cyclohexen III B 4 37
A. Kofler
396 22 2751 Schmelzgleichgewichte binärer anorganisch-organischer Systeme.
Formel I System Gruppe I Lit. u. Nummer
H 2SO 4-C7H 60 2 Schwefelsäure-Benzoesäure III B 5 18 H 2S04-C6H80 4 Schwefelsäure--Glutarsäure III B 6 18 N20 4-CHC13 Stickstofftetraoxyd-Chloroform III B 7 28 N20 4-CC14 Stickstofftetraoxyd-Tetrachlorkohlenstoff III B 8 28 N20 4-C4H 100 Stickstofftetraoxyd-Diäthyläther III B 9 35 N 20 4-C6H 30 7N3 Stickstofftetraoxyd-Pikrinsäure III B 10 28 N20 4-C7H 50 6N3 Stickstofftetraoxyd-2, 4, 6-Trinitrotoluol III B 11 28 AsCl3-C12H 11N Arsentrichlorid-Diphenylamin III B 12 30 AsC13-C12H 9NC1As Arsentrichlorid-Adamsit III B 13 30 AsBr3-C6H 6 Arsentribromid-Benzol III B 14 29 AsBr3-C14H 10 Arsentribromid-Phenanthren III B 15 29 AsBr3-C6H 60 Arsentribromid-Phenol III B 16 32 AsJ3 • 3 S8-CHJ3 • 3 S8 Arsentrijodidschwefel-Jodoformschwefel III A 1 10
SbF3-CJHgÜ2 Antimontrifluorid-1, 4-Dioxan III B 17 7 SbC13-C10H 8 Antimontrichlorid-Naphthalin III B 18 25 SbC13-C14H 12 Antimontrichlorid-Stilben III B 19 41 SbCl3-C10H 7Cl Antimontrichlorid-ß-Chlornaphthalin III B 20 25 SbC13-C6H 7N Antimontrichlorid-Anilin III A 2 26 SbC13-CtiH7N Antimontrichlorid-p-Tolunitril III B 21 33 SbC13-C12H 10N2 Antimontrichlorid-Azobenzol III B 22 41 SbCl3-C13H 11 ON An timontrichlorid-Benzanilid III B 23 42 SbBr3-C12H 10N2 Antimontribromid-Azobenzol III A 3 41 SbBr3-C10H;02N Antimontribromid-cx-Nitronaphthalin III B 24 25 SbBr3-C13H 110N Antimontribromid-Benzanilid III B 25 42 SiHC13-C4HgO Trichlorsilan-Tetrahydrofuran III B 26 39 LiN03-CH6N3 ·HN03 Lithiumnitrat-Guanidinnitrat III B 27 5 KN03-CH40N2 Kaliumnitrat-Harnstoff III B 28 13 NH4N03-CH5N3 • HN02 Ammoniumnitrat-Guanidinnitrat III B 29 40,5 NH1N03-CH40 2N4 Ammoniumnitrat-Nitroguanidin III B 30 40 NH4N03-C"H60N Ammoniumnitrat-Acetamid III B 31 6 AlC13-C6H 4Br02N Aluminiumtrichlorid-m-Bromnitrobenzol III B 32 24 A1Br3-C7H;ON2 Aluminiumtribromid-o-Nitrotoluol III B 33 23 AIBr3-C6H 4ClON 2 Aluminiumtribromid-o-Chlornitrobenzol III B 34 23 AlBr3-C6H 4BrON2 Aluminiumtribromid-o-Bromnitrobenzol III B 35 23 TiCl4-C6H 40 4N2 Titantetrachlorid-m-Dinitrobenzol III B 36 9, 11 TiCl4-C6H 4Cl02N Titantetrachlorid-m-Chlornitrobenzol III A 4a 31 TiC14--'---C 6H 4Cl02N Titan tetrachlorid-p-Chlorni tro benzol III A 4b 31 TiC14-C6H 4Br02N Titan tetrachlorid-m-Bromnitrobenzol III A 4C 31 AgN03-C6H 60 Silbernitrat-Phenol III B 37 1 GeC14-C7HgO Germaniumtetrachlorid-Anisol III A 5 38 SnC14-C7HgÜ Zinntetrachlorid-Anisol III B 38 38 SnBr4-C4H 100 Zinntetrabromid-Diäthyläther III B 39 39 SnBr4-C8H 7N Zinntetrabromid-o-Tolunitril III A 6 33 SnJ4-C5H 100 Zinntetra j odid-Tetrahydropyran III B 40 39 Pb(N03) 2-C2H 50N Bleinitrat-Acetamid III B 41 6 C6H 6-HBr Benzol-Bromwasserstoff III B 3 21
A. Kofler
I. Verzeichnis der Systeme. 397
Formel System I
Gruppe
I Lit. u. Nummer
C6H 6-AsBr3 Benzol-Arsentribromid III B 14 29 C10H 8-SbCl3 Naphthalin-Antimontrichlorid III B 18 25 C12H1o-SOz Cyclohexen-Schwefeldioxyd III B 4 37 C14H 12-SbC13 Stilben-Antimontrichlorid III B 19 41 C14H 10-AsBr3 Phenanthren-Arsentribromid III B 15 29 CHC13-Br2 Chloroform-Brom II 3 36 CHC13-NP4 Chloroform-Stickstofftetraoxyd III B 7 28
CHJ3 • 3 S8-AsJ3 • 3 S8 Jodoformschwefel-Arsentrijodidschwefel III A 1 10
CHJ3-S Jodoform-Schwefel II 7 34 CC14-Cl2 Tetrachlorkohlenstoff-Chlor II 1 3 CC14-Br2 Tetrachlorkohlenstoff-Brom II 4 36
CC14-NP4 Tetrachlorkohlenstoff-Stickstofftetraoxyd III B 8 28
CzJ4-S Tetrajodäthylen-Schwefel II 8 34 C6H 4Cl2-S p-Dichlorbenzol-Schwefel II 9 4 C6H 4Br2-]2 p-Dibrombenzol-Jod II 6 27
CsHdz-S p-Di j odbenzol-Schwefel II 10 34 C10H 7Cl-SbCl3 ß-Chlornaphthalin-Antimontrichlorid III B 20 25 CH40-HC1 Methylalkohol-Chlorwasserstoff III B 1 2
C4H 100-Cl1 Diäthyläther-Chlor II 2 22
CJHloO-NP4 Diäthylä ther-Stickstofftetraoxyd III B 9 35 C4H 100-SnBr4 Diäthyläther-Zinntetrabromid III B 39 39 C4Hp-SiHC13 Tetrahydrofuran-Trichlorsilan III B 26 39 C4H 80 2-SbF3 1, 4-Dioxan-Antimontrifluorid III B 17 7 C6H 100-SnJ4 Tetrahydropyran-Zinntetra jodid III B 40 39 C6H 80 4-H2S04 G l u tarsäure--Schwefelsäure III B 6 18
C6HsO-AsBr3 Phenol-Arsentribromid III B 16 32
C6Hs0-AgN03 Phenol-Silbernitrat III B 37 1
C7Hp-GeCl4 Anisol-Germaniumtetrachlorid III A 5 38 C7Hp-SnC14 Anisol-Zinntetrachlorid III B 38 38
C7Hs02-H2S04 Benzoesäure--Schwefelsäure III B 5 18
CH6N3 • HN03-LiN03 Guanidinnitrat-Lithiumnitrat III B 27 5 CH5N3 • HN03-NH4N03 Guanidinnitrat-Ammoniumnitrat III B 29 5,40
C5H 6N · HBr-Br2 Pyridinhydrobromid-Brom II 5 20
C6H 7N-HC1 Anilin-Chlorwasserstoff III B 2 19 C6H 7N-SbC13 Anilin-Antimontrichlorid III A 2 26
C8H 7N-SbC13 p-Tolunitril-Antimontrichlorid III B 21 33 C8H 7N-SnBr4 o-Tolunitril-Zinntetrabromid III A 6 33 C9H 7N-S Chinolin-Schwefel II 11 8
CIOH9N-S (X-Naphthylamin-Schwefel II 12 14
C12H 11N-S Diphenylamin-Schwefel II 13 14 C12H 11N-AsC13 Diphenylamin-Arsentrichlorid III B 12 30
C12H 10N2-SbC13 Azobenzol-Antimontrichlorid III B 22 41
C12H 10N2-SbBr3 Azobenzol-Antimontribromid III A 3 41 CH40N2-KN03 Harnstoff-Kaliumnitrat III B 28 13
CH40 2N4-NH4N03 Nitroguanidin-Ammoniumnitrat III B 30 40 C2H 50N-NH4N03 Acetamid-Ammoniumnitrat III B 31 6
A. Kofler
398 22 2751 Schmelzgleichgewichte binärer anorganisch-organischer Systeme.
Formel System I Gruppe
I Lit. u . Nummer
~HbON-Pb(N03)2 Acetamid-Bleinitrat III B 41 6 C6H 40 1N,-TiC14 m-Dinitrobenzol-Titantetrachlorid III B 36 9. 11
C6H 30 7N3-N20 4 Pikrinsäure-Stickstofftetraoxyd III B 9 35 C7H 70 2N-AIBr3 o-Nitrotoluol-Aluminiumtribromid III B 33 23 C7H 50 6N3-N20 4 2, 4, 6-Trinitrotoluol-Stickstofftetraoxyd III B 11 28 C10H 70 2N-SbBr3 cx-Nitronaphthalin-Antimontribromid III B 24 25 C13H 110N-SbCl3 Benzanilid-Antimontrichlorid III B 23 42 C13H 110N-SbBr3 Benzanilid-Antimontribromid III B 25 42 C6H 4Cl02N-AIBr3 o-Chlomitrobenzol-Aluminiumtribromid III B 34 23 C6H 4Cl02N-TiC14 m -Chlornitrobenzol-Titan tetrachiarid III A 4a 31 C6H~Cl02N-TiCl4 p-Chlornitrobenzol-Titan tetrachlorid III A 4b 31 C6H~Br02N-AJC13 m-Bromnitrobenzol-Aluminiumtrichlorid III B 32 24 C6H~Br02N-AIBr3 o-Bromnitrobenzol-Aluminiumtribromid III B 35 23 C6H~Br02N-TiC14 m-Bromnitrobenzol- Titan tetrachiarid III A 4C 31 C12H 9NCIAs-AsC13 Adamsit-Arsentrichlorid III B 13 30
II. Binäre Systeme eines Elementes und einer organischen Verbindung.
Nr.l Formel I
System Charakteristik I
Lit.
1 Cl2-CC14 Chlor-Tetrachlorkohlenstoff E -114,5 °C, 87 Mol-% 3 2 Cl2-C4H 100 Chlor-Diäthyläther 1 : 1 -51 °C, E -103 °C 22 3 Br2-CHC13 Brom-Chloroform E - 71,5 °C, 12,6 Mol-% 36 4 Br2-CC1~ Brom-Tetrachlorkohlenstoff E -47,6 °C, 16--17 Mol-% 36 5 Br2- C5H 5N · HBr Brom- Pyridinhydrobromid 3 : 4 ü 101 °C, 1 : 1 135 °C, 20
E 93 oc 6 }2-C6H 4Br2 J od- p-Dibrombenzol E 76 °C, 26,2 Mol-%, Inflex. 27 7 S- CHJ3 Schwefel- Jodoform 3 S8 : 1 93 °C 34
E 1 85 °C, 42 Gew.-% E2 91 °C, 69 Gew.-%
8 S-C2J4 Schwefel-Tetrajodäthylen 4SR: 1 103 °C 34 EI 101 °C, 68 Gew.-% E2 95,5 °C, 54 Gew.-%
9 S- C6H4Cl2 Schwefel- p-Dichlorbenzol E (S rhomb.) 51 °C, 5,2 Gew.-% 4 ML 97,5 °C, 4o-78 Gew.-%
10 S--C6H 4 J2 Schwefel- p-Di j od benzol E 91 °C, 58,5 Gew.-% 34 11 S-C9H 7N Schwefel-Chinolin Inflex., bei Unterkühlung 2 fl. 8
Phasen, U (S) 93,8 °C 12 S-C10H9N Schwefel-cx-N aphthylamin E 46 °C, 15,2 Mol-% 14 13 S-C12H 11N Schwefel-Diphenylamin E 51 °C, 21,7 Mol-%, Inflex. 14
111. Binäre Systeme einer anorganischen und einer organischen Verbindung. A. Diagramme.
----- ::---___ -----~
1. Arsentrijodidschwefel - Jodoformschwefel AsJ8 ·3S8 CHJ1 ·3S8
Nach E . Hertel [10]. sor-----r-----r-----+-----+-----1
100 Gew.-% 80 20 0
A. Kofler
III. Binäre Systeme einer anorganischen und einer organischen Verbindung. 399
W0'~----~-----4-7~~+-~--~----~ 0 a •c V
92,5"
•c 72°
v- ~,s· ~ ~
~ V 1s~s· ~ 5~/ so•
i WO%
"""/ 60
'14.
VI r J.9•,'8%
I I
--j 20 I 11:1 I I
I 0
I I
0
• : -20 - 23
tOOMol-o/o eo 60 '10 20 0 Ti. CL ..
2. Antimontrichlorid - Anilin 4. a) Titantetrachlorid - m-Chlornitrobenzol SbCI3 C,H,N b) Titantetrachlorid - p-Chlornitrobenzol
Nach B. N. Menschutkin [26]. TiCI, C,H,CIO,N c) Titantetrachlorid - m- Bromnitrobenzol
TiCI, C,H,BrO,N Nach N. A. Puschin, Lj. Nikoli (: , A. Radojcin u.
T. Voropona [31 ] .
:"" 7t.s• "'-:7?~ ~ ~ I
1 ~:1 'Q
I
"' ../12.7• I
I l'4S"Io
NKJ 11ol-"'o 60 6'0 'HJ 20 0 'HJ SbBr3 GeCt4
3. Antimontribromid - Azobenzol 5. Germaniumtetrachlorid - Anisol SbBr1 C12H 10N1 GeCI, C7H80
Nach E. Vanstone [41]. Nach H. H. Sis ler u. J. C. Cory [38] .
n• .:::
V I
~ I I
/ I I 1\
'-.J25" r \ 31% I I I
: f:f \ I I I : i
-10
fQOMol-"'o 60 60 '10 20 0 Sn.Br~
6. Zinntetrabromid - o-Tolunitril SnBr, C8H,N
Nach N. A. Puschin, M. Ristic, I. Parchomenko u. ] . Ubovic [33].
A. Kofler
0
400 22 2751 Schmelzgleichgewichte binärer anorganisch-organischer Systeme.
B. Tabellen.
Nr.\ I I
I Formel System I
Charakteristik Lit.
1 HC1-CH40 Chlorwasserstoff-Methanol 1 : 1 -65 oc 2 2 HC1-C6H 7N Chlorwasserstoff-Anilin 1 : 1 199,2 °C 19 3 HBr-C6H 6 Bromwasserstoff-Benzol E -95 °C, 92,7 Mol-% 21
4 S02-C12H1o Schwefeldioxyd-Cyclo-hexen
E -11o°C, ca. 12 Mol-% 37
5 H 2 SO 4-C7HgÜ2 Schwefelsäure--Benzoe- 1 : 1 87,5 °C 18 säure E1 10 °C, 88 Mol-%
E 2 81,5 °C, 38,5 Mol-% 6 H 2S04-C5Hg04 Schwefelsäure--Glutarsäure 1: 1 45.5 °C
E 44 °C, 47 Mol-% 18
7 N20 4-CHC13 Stickstofftetraoxyd- E -68 °C, 8,5 Gew.-% 28 Chloroform
8 Ng02-CC14 Stickstofftetraoxyd-Tetrachlorkohlenstoff
E -49 °C, 8,5 Gew.-% 28
9 Ng04-(C2H 5)20 Stickstofftetraoxyd- 1: 2 -74,8 °C 35 Diäthyläther E1 -75,6 °C, 36 Mol-%
E 2 -124,5 °C, 4 Mol-% 10 N20 4-C6H 30 7N3 Stickstofftetraoxyd- E -13,5 °C, 70,6 Gew.-% 28
Pikrinsäure 11 N20 4-C7H 50 6N3 Stickstofftetraoxyd- E -17 °C, 71 Gew.-% 28
2, 4, 6-Trinitrotoluol 12 AsCl3-C12H 11N Arsentrichlorid-Diphenyl- 1 : 1 76 oc 30
amin E 44 °C, 20 Mol-% 13 AsC13-C12H 9ClN As Arsentrichlorid-Adamsit 5: 1 Ü 38 °C, 83.4 Mol-% 30 14 AsBr3-C6H 6 Arsentribromid-Benzol E -15 °C, 40 Mol-% 29 15 AsBr3-C14H 10 Arsentribromid-Phen- E 3 °C, 69,5 Mol-% 29
anthren 16 AsBr3-C6H 60 Arsentribromid-Phenol E 7,5 °C, 44 Mol-% 32 17 SbF3-C4HgÜ2 Antimontrifluorid- 1 : 1 ü 143 oc 7
1,4-Dioxan 18 SbC13-C10H 8 Antimontrichlorid- 2: 1 86 °C 25
Naphthalin Et 65 °C, go Mol-% E2 59 °C, 23,5 Mol-%
19 SbCl3-C11H 12 Antimontrichlorid-Stilben 2: 1 g8 °C 41 Et 47 °C, So Mol-% E2 75,5 oc, 55 Mol-%
20 SbC13-C10H 7Cl Antimontrichlorid- 1 : 1 29,5 °C 25 ß-Chlornaphthalin Et 28 °C, 56 Mol-%
E2 25 °C, 44 Mol-% 21 SbC13-C8H 7N Antimontrichlorid- 1: 1 32 °C 33
p-Tolunitril E1 19 °C, 61 Mol-% E 2 1o °C, 25 Mol-%
22 SbCl3-C12H 10N2 Antimontrichlorid- 4: 1 81 °C 41 Azobenzol E 1 66 °C, 95 Mol-%
E 2 50,5 °C, 44 Mol-%
23 SbC13-C13H 110N Antimontrichlorid-Benz-anilid
2:1 99 °C, 1: 1 112 °C 42
24 SbBr3-C10HP2N Antimontribromid-a-Nitro- 1 : 1 38,2 °C 25 naphthalin E1 38 °C, 50,5 Mol-%
25 E2 33,5 °C, 33,2 Mol-% SbBr3-C13H 110N Antimontribromid-Benz- 2: 1 ü 97 oc, 1 : 1 116 °C 42
anilid 26 SiHC13-C4H 80 Trichlorsilan-Tetrahydro- 1: 1 -91 °C 39
furan E1 -129,3 °C, 96,2 Mol-% E 2 -114,3 °C, 15,3 Mol-%
A. Kofler
22 2752 Schmelzgleichgewichte ternärer anorganisch-organischer Systeme. 401
I I
Nr. Formel I 27 LiN03-CH5N3 · HN03
28 KN03-CH40N2
29 NH4N03-CH5N3 • HN03
30 NH4N03-CH40 2N4
31 NH4N03-C2H 50N
32 A1Cl3-C6H,Br02N
33 A1Br3-C7H 70 2N
34 A1Br3-C6H 4Cl02N
35 A1Br3-C6H 4Br02N
36 TiC14-C6H 40 4N2
37 AgN03-C6HsO
38 SnCI4-C7Hp
39 SnBr4-(C2Hs)P
40 SnJ4-C5H 100
41 Pb(N03) 2-C2H 50N
Formel
NH3-C2H 4N4-CHJON2
NH4HC03-C2Hs02N 3-CH40N2
NH4N03-LiN03-CH5N3 • HN03
NH4N03-CH40N2-C6Hs02
LiN03-NH.1N03-CH5N3 • HN03
Landolt-Börustcin, 6. Auf!., Bd. II/3.
System
Lithiumnitrat-Guanidin-nitrat
Kaliumnitrat-Harnstoff
Ammoniumnitrat-Guanidinnitrat
Ammoniumnitrat-Nitro-guanidin
Ammoniumnitrat-Acet-amid
Aluminiumtrichlorid-m-Bromnitrobenzol
Aluminiumtribromid-o-Nitrotoluol
Aluminiumtribromid-o-Chlornitro benzol
Aluminiumtribromid-o-Bromnitrobenzol
Titantetrachlorid-m-Dinitrobenzol
Silbernitrat-Phenol
Zinntetrachlorid-Anisol
Zinntetrabromid-Diäthyl-äther
Zinntetra jodid-Tetra-hydropyran
Bleinitrat-Acetamid
222752 Ternäre Systeme. I. Verzeichnis der Systeme.
Charakteristik I Lit.
E 155 °C, 31 Gew.-% 5
E 109 °C, 24,5 Gew.-% 13 U (KN03) 129 °C
E 127,7 °C, 74 Gew.-% 40,5
E 131,5 °C, So Gew.-% 40
E 36 °C, 30 Mol-% 6
1 : 1 116 °C 24 E 1 97 °C, 57,6 Mol-~ E 2 47 °C, 16,9 Mol-0 0
1 : 1 90 °C, 1 : 2 ü 42,5 °C 23 E 1 19 °C, 66,1 Mol-% E 2 -11 °C, 4,6 Mol-%
1 : 1 83,5 °C 23 E 1 21 °C, 67 Mol-% E 2 13,8 °C, 27 Mol-%
1 : 1 88,5 °C 23 E 1 24 °C, 66,7 Mol-% E 2 21 °C, 24,4 Mol-%
4:1115°C, 3:1 117,5°C, 2: 1 65 °C, 3:2 116 °C, 2:3
9· 11
1 : 2 Ü 1,4 °C, 39,8 Gew.-% 1 E o °C, 37,5 Gew.-%
1 : 1 -22 °C, 2: 1 -21 °C 38 E 1 -45 °C, 11 Mol-~ E 2 -23 °C, 58 Mol- 0 E 3 -38,5 cc, 93 Mol-%
2 : 1 flaches Maximum 39 E 1 -118 °C, o,3 Mol-% E 2 7 °C, 52 Mol-%
E -51 °C, 0,9 Mol-% 39
1 :3 70,2 °C, E 41 °C, 16Mol-% 6
System I Gruppe u.Nummer
1
Lit.
Ammoniak-Dicyandiamid-Harnstoff
Ammoniumbicarbonat-Biuret-Harnstoff
Ammoniumnitrat-Lithiumnitrat-Guanidinnitrat
Ammoniumnitrat-NatriumnitratHarnstoff
Ammoniumnitrat-NatriumnitratGuanidinnitrat
Ammoniumnitrat-CalciumnitratGuanidinnitrat
Ammoniumnitrat-Harnstoff-Resorcin Lithiumnitrat-Ammoniumnitrat
Guanidinnitrat
A. Kofler
II 1 16 III 1 17 II 2 5
III 2 12
III 3 5
III 4 5
III 5 15 II 2 5
26
402 22 2752 Schmelzgleichgewichte ternärer anorganisch-organischer Systeme.
Formel System I Gruppe N Lit. u. ummer .
C2H4N4-CH40N2-NH3
CH40N2-NH3-C2H 4N4
CH40N2-NH4N03-NaN03
CH40N2-C6H 60 2-NH4N03
CH40N2-C2H 50 2N3-NH4HC03
C6Hs02-CH40N2-NH,N03
CH5N3 • HN03-LiN03-NH4N03
Natriumnitrat-AmmoniumnitratHarnstoff
Natriumnitrat-AmmoniumnitratGuanidinnitrat
Calciumnitrat-Ammoniumnitrat-Guanidinnitrat
Dicyandiamid-Harnstoff-Ammoniak
Harnstoff-Ammoniak-Dicyandiamid
Harnstoff- Ammoniumnitrat-Natriumnitrat
Harnstoff-Resorcin-Ammoniumnitrat
Harnstoff-Biuret-Ammoniumbicarbonat
Resorcin-Harnstoff-Ammoniumnitrat
Guanidinnitrat-Lithiumnitrat-Ammoniumnitrat
Guanidinnitrat-AmmoniumnitratNatriumnitrat
Guanidinnitrat-AmmoniumnitratCalciumnitrat
Biuret-Ammoniumbicarbonat-Harnstoff
II. Diagramme ternärer anorganisch-organischer Systeme.
III 2
III 3
III 4
II 1
II 1
III 2
III 5 III 1
III 5 II 2
III 3
III 4
III 1
liNO.
12
5
5
16 16 12
15
17
15
5
5
5
17
1. Ammoniak - Dicyandiamid - Harnstoff 2. Ammoniumnitrat - Lithiumnitrat - Guanidinnitrat
Nr.
1
NH3 (CN · NH2) 1 CO(NH2 ) 1
Angaben in Gew.-%.
Nach E. J änecke u. E. Rah!fs [16].
NH,N0 8 LiN03 CH,N3 • HN03
Angaben in Gew.-%. Nach P. E. Clark, A. Clow, E. K. Easterbrock, H. M. Haendler u. H. A. lddles [5].
Ill. Tabelle ternärer anorganisch-organischer Systeme.
Charakteristik
Tern. E Bin. e1 Bin. e. Bin. e;
70 °C 107 °C 100 °C
84 oc
Ammoniumbicarbonat NH4H C03
38 Gew.-% 93
40 Gew.-%
A. Kofler
System
Biuret NH(CONH2}z
8 Gew.-% 7
39
Harnstoff CO(NH2) 2
54 Gew.-%
61 Gew.-% 6o
Lit.
17
[1] Bailey, Ch.R.: Journ. ehern. Soc. London {1930), S.1534.-[2] Baume, G., u. P. Pamfil: C. R. Akad. Sc. 152 (1911) 1095; 155 (1912) 426. Baume, G., F. L. Perrot, A. F. German, N. Georgitses, P. Pamfil, A. Tykociner u. W. Borowski: Journ. chim. physique 12 (1914) 216; Zbl. 1914 II 916.[3] Biltz, W., u. E. Meinecke: ZS. anorg.Chem. 131 (1923) 1.- [4] Bruni, G., u. C. Pelizzola: Atti R. Accad. Linc. (5) 30 (1921) 159.- [5] Clark, P. E., A. Clow, E. K. Easterbrook, H. M. Haendler u. H. A. Iddles: Journ. physic. Colloid ehern. 53 (1949) 1009.- [6] Daniltschenko, P. T., u. W. G. Edinger: Ann. Inst. Anal. physic. chim., (russ.) 7 (1935) 225. - [7] Haendler, H. M., R. H. Glazier u. D. W. Breck: Journ. Amer. ehern. Soc. 75 (1953) 3845. - [8] Hammick, D. L., u. W. E. Holt: Journ. ehern. Soc. (1926) S. 1995.- [9] Hertel, E.: Lieb. Ann. 553 (1942) 286.- [10] Hertel, E.: ZS. physik. Chem., (B) 15 (1932) 51. - [11] Hertel, E., u. A. Demmer: Lieb. Ann. 499 (1932) 134. - [12] Howells, W. J.: Journ. ehern. Soc. London (1930) 2010.- [13] Howells, W. I.: Journ. ehern. Soc., London 1931, 3208.- [14] Hrynakowski, K., u. F. Adamanis: Rocz. Chem. 14 (1934) 189; Zbl. 1934 II 2490.- [15] Hrynakowski, K., u. M. Szmyt: Rocz. Chem. 16 (1936) 181.- [16] Jänecke, E., u. E. Rahlfs: ZS. Elektrochem. 36 (1930) 651.- [17] Jänecke, E., u. E. Rahlfs: ZS. Elektrochem. 38 (1932) 10.- [18] Kendall, J., u. C. D. Carpenter: Journ. Amer. ehern. Soc. 36 (1914) 2408.- [19] Leopold, G. H.: ZS. physik. Chem. 71 (1910) 59.- [20] Lombard, R., u. G. Heywang: Bull. Soc. chim. France (5) 19 (1952) 331.- [21] Maass, 0., u. J. Russell: Journ. Amer. ehern. Soc. 40 (1918) 156.- [22] Mclntosh, D.: Journ. Amer. ehern. Soc. 33 (1911) 71.- [23] Menschutkin, B. N.: Journ. Russ. physik.Chem. 41 (1909) 1053; Zbl. 1910 I 164.- [24] Menschutkin, B. N.: Journ. Russ. physik. Chem. 42 (1910) 58; Zbl. 1910 I 1240.- [25] Mensch u tkin, B. N.: Journ. Russ. physik. Chem. 44 (1912) 1079; Zbl. 1912 II 1436.- [z6] Menschu tkin, B. N.: Journ. Russ. physik. Chem. 44 (1912) 1128; Vgl. N. S. Kurnakow: ZS. anorg. Chem. 135 (1924) 95·- (27] Olivari, F.: Atti, R. Acad. Linc. 20 (1910) 470 (1).- [28] Pascal, P.: Bull. Soc. chim. France (4) 33 (1923) 539·- [29] Puschin, N. A.: Glasnik. ehern. Jugosl: 7 (1936) 73· Zbl. 1937 II 1162.- [30] Puschin, N. A., u. K. S. Hrustanovic: Ber. ehern. Ges. 71 (1938) 798.- [31] Puschin, N. A., Lj. Nikolic, A. Radojcin u. T. Voropona: Lieb. Ann. 551 (1942) 259·- [32] Puschin, N. A., u. S. Löwy: ZS. anorg. Chem. 150 (1926) 167.[33]Puschin, N.A., M. Ristic, I. Parchomenko u. J. Ubovic: Lieb. Ann. 553 (1942) 278.- [34] Rheinboldt, H., u. K. Schneider: Journ. prakt. Chem. 120 (1929) 240. - [35] Rubin, B., H. H. Sisler u. H. Shechter: Journ. Amer. ehern. Soc. 74 (1952) 877.- [36] Sameshima, I., u. T. Hiramatsu: Bull. ehern. Soc. Japan 9 (1934) 26o; Zbl. 1935 I 685.- [37] Seyer, W. F. u. E. G. King: Journ. Amer. ehern. Soc. 55 (1933) 3140.- [38] Sisler, H. H., u. J. C. Cory: Journ. Amer. ehern. Soc. 69 (1947) 1515.- [39] Sisler, H. H.: Hd. E. Schilling u. W. 0. Groves: Journ. Amer. ehern. Soc. 73 (1951) 426.- [40] Urbanski, I., u. J. Skrzynecki: Rocz. Chem. 16 (1936) 353; Zbl. 1937 I 3133.[41] Vanstone, E.: Journ. ehern. Soc. London 105 (1914) 1491.- [42] Vanstone, E.: Journ. ehern. Soc., London 126 (1925) 550.
A. Kofler 26*
404 2310 Allgemeines zur Grenzflächenspannung.
23 Charakteristische Konstanten für das Gleichgewicht an Phasengrenzflächen.
23 1 Grenzflächenspannung (Grenzflächentension).
2310 Allgemeines. Definition. Die Enthalpie bzw. innere Energie eines Stoffes oder Systems hängt u. a. von der Größe
der Oberfläche (Grenzfläche) ab, insofern die Teilchen an der Oberfläche durch die Nachbarteilchen schwächer "gebunden" werden als im Inneren. Die direkte kalorische Ermittelung des Enthalpieunterschiedes zwischen der Lage im Innernundan der Grenze entzieht sich wegen ihrer Kleinheit (-10-6 Joulefcm2) i. a. der Messung, dafür ist es aber relativ leicht möglich, bei flüssigen Systemen die mechanische Arbeit (Zunahme der freien Enthalpie bzw. freien Energie) zu messen, die mit der Schaffung neuer Oberfläche ot:ler Grenzfläche verbunden ist. Diejenige Arbeit, die pro Flächeneinheit neuer Oberfläche (Grenzfläche) bei deren Neubildung aus dem Inneren benötigt wird, ist die Oberflächenspannung (Grenzflächenspannung) der Flüssigkeit (meist angegeben in ergfcm2 = dynfcm). Man spricht meist von Grenzflächen, wenn es sich um die Grenze zwischen zwei kondensierten Stoffen handelt, und von Oberflächen, wenn die Grenzfläche Flüssigkeit/Gas gemeint ist. Speziell bei Untersuchungen an festen Oberflächen ist neuerdings der Ausdruck Tension an Stelle von Spannung getreten.
Im Anschluß an diese Definition der Grenzflächenspannung y ist für das Differential der freien Enthalpie G zu setzen,
dG = dG0 + ydO + mgdh, (1)
wobei G0 den normalen, von Temperatur und Druck abhängigen Teil der freien Enthalpie bedeutet, dO die Vergrößerung der Oberfläche, m die Masse des Systems, dh die Höhenverlagerung des Schwerpunkts und g die Erdbeschleunigung.
Meßmethoden. Die statischen Methoden zur Bestimmung von y machen sämtlich davon Gebrauch, daß im Gleichgewichtszustand die Oberflächenform bzw. -Iage durch das Minimum der freien Enthalpie bestimmt wird.
Die einfachste Anwendung dieses Prinzips führt zur Messung nach der Steighöhenmethode in Kapillaren 1), bei der sich y aus
ergibt, wenn man von der Durchkrümmung des Meniskus absieht; dabei ist r der Radius der Kapillaren, e11 - e11 die Dichtedifferenz von Flüssigkeit und Gas, h die Steighöhe, g die Fallbeschleunigung.
Man muß jedoch beachten, daß hierbei nur dann die Oberflächenspannung gemessen wird, wenn das Wandmaterial von der Flüssigkeit völlig benetzt wird, da nur dann beim Aufsteigen der Flüssigkeit am Rande der Kapillare die Oberfläche der Flüssigkeitshaut (und nicht des Wandmaterials) verringert wird. In unmittelbarer Nähe der Wand steigt die Flüssigkeit bei totaler Benetzung senkrecht hoch.
Bei nicht völliger Benetzung (nicht senkrechtes Hochsteigen der Flüssigkeit an der Wand) wird durch die Kapillar- oder Steighöhenmethode nach Gleichung (2) die Tauchtension (spez. Netzarbeit) r1 , 11 des
Wandmaterials f gegen die Flüssigkeit fl gemessen 2 TJ, 11 = (e11 - e11 ) • g · h. Diese Tauchtensionen r (s. Tab. 2314) können auch negativ sein, sodaß eine Kapillardepression resultiert. Der bekannteste Fall einer Depression ist der von Quecksilber in Glas. Mißt man hier bei nicht totaler Benetzung den Randwinkel 1} (Abb. 1), so kann m an über die Beziehung y cos iJ= r1,11 auch die Oberflächenspannung y ermitteln (vgl. hierzu Tab. 2314).
~ 1'
Abb. 1.
I I
~
1) Wegen der Fähigkeit der Flüssigkeiten, infolge ihrer Oberflächenspannung in Kapillaren hochzusteigen, wird die Oberflächenspannung gelegentlich auch als Kapillarität bezeichnet.
Smäfer
2310 Allgemeines zur Grenzflächenspannung. 405
Neben der Steighöhenmethode wird die Grenzflächenspannung auch häufig über den Kapillardruck 2 y (oder y (.2. + ..:). wenn die Hauptkrümmungshalbmesser r1 und r2 der Grenzfläche voneinander r r 1 r2
verschieden sind) gemessen. Für diese Messung gibt es verschiedene Ausführungsformen, auch die Steighöhenmethode kann entsprechend der Schreibweise von Gleichung (2) als Bestimmung des Kapillardrucks angesehen werden. Die häufigste Ausführungsform ist die ~!Jer das Austreten von Gasblasen in eine Flüssigkeit beim Vorliegen eines dem Kapillardruck gleichen Uberdruckes (Blasenmethode) 1). Aus der Kraft, die zum Zerreißen dünner Lamellen erforderlich ist, leiten sich, ebenso wie aus dem Gewicht und den Dimensionen abreißender Tropfen Meßmethoden für die Oberflächenspannung ab 1).
Bei nicht mischbaren Flüssigkeiten wird die gegenseitige Grenzflächenspannung gewöhnlich nach einer Steighöhenmethode, selten aus den Randwinkeln ermittelt, die an einem schwimmenden Tropfen der einen Flüssigkeit auf der anderen beobachtet werden (Abb. 2) .
Es gilt
und
woraus
Abb. 2.
y; = y; · cos <X + y12 cos ß Y12 • sin ß = r: · sin <X,
Yi y; Y12 sin (<X + ß) = sin ß = sin <X
(3)
folgt, sodaß bei Kenntnis von y; die Werte von y; und y12 prinzipiell berechnet werden können. Hier deutet der Strich bei y; und y; an, daß nicht die Oberflächenspannungen y1 und y2 der reinen Flüssigkeiten, sondern die der mit der anderen Flüssigkeit bis zur Sättigung vermischten Flüssigkeiten eingesetzt werden müssen.
Aus der Gleichung (3) entnimmt man bei nicht zu großen Winkeln <X und ß, bei denen noch cos <X
""' cos ß""' 1 gesetzt werden kann, die nur näherungsweise gültige (oft diskutierte) Antonoffsche Beziehung y12 = ri- y:.
Neben diesen statischen Meßanordnungen gibt es dynamische Methoden, bei denen z. B. aus der Frequenz, mit der eine Nicht-Gleichgewichtsform einer Oberfläche durch die Gleichgewichtsf<:>rm (Fläche geringster Oberfläche) hindurchpendelt, die Grenzflächenspannung berechnet wird (sog. schwingender Strahl) 1 ) . Zu diesen meist weniger benutzten dynamischen Methoden gehören auch die Flüssigkeitsglocken') . Die dynamischen Methoden operieren stets mit neu hergestellten Oberflächen, während die Oberflächen bei den statischen Meßverfahren länger äußeren Einwirkungen (z. B. Luftsauerstoff) und Diffusionsvorgängen aus dem Innern (bei Lösungen) ausgesetzt sind.
Die Oberflächenspannungswerte hängen noch geringfügig davon ab, ob die Flüssigkeitsoberfläche gegen ihren eigenen Dampf oder gegen Luft (bzw. ein anderes Gas) angrenzt usw. Soweit bekannt, sind diese Versuchsbedingungen in den folgenden Zahlentabellen angegeben.
Temperaturabhängigkelt der Grenzflächenspannung und Parachor. Die Oberflächenspannung nimmt mit steigender Temperatur ab und verschwindet am kritischen Punkt. Es zeigt sich, daß y · Vmo•'" = 'YM; (V mal = Molvolumen der Flüssigkeit), etwa linear mit T variiert 'YM = Ke (Tic- T), wenn T nicht zu nahe bei der kritischen Temperatur gelegen ist. Tic ist dabei eine um 4°-6° unter Tu1t gelegene, für die betrachtete Flüssigkeit charakteristische Temperatur. Die Linearität zwischen YJL und T geht in unmittelbarer Nähe von T krlt verloren (s. Abb. 3). Die Konstante Kg der linearen Beziehung wird als
0 lj;,.;t. Abb. 3.
Eötvössche Konstante bezeichnet. Sie hat für die meisten Flüssigkeiten annähernd denselben Wert ( = 2,1 ergfgrad). Diese Konstanz entspricht dem Theorem der übereinstimmenden Zustände, von dem natürlich assoziierende Flüssigkeiten wie H 20 Ausnahmen bilden.
1) Vgl. die angegebene allgem. Literatur.
Smäfer
406 2310 Allgemeines zur Grenzflächenspannung.
Neben der Eötvösschen Konstante ist in den folgenden Tabellen häufig auch der Parachor Pangegeben, der durch
M. y''' p =---'-----{}fl- (}Dampf
definiert ist (M = Molmasse, e = Dichte von Flüssigkeit bzw. Dampf). Der Parachor kann additiv aus gewissen Inkrementen für die einzelnen Bindungen zusammengesetzt werden (s. Tab. 24113). Er ist eine mit dem Nullpunktsvolumen eng zusammenhängende Größe.
Grenzflächentension von Festkörpern. Über die Gibbs-Helmholtzsche Gleichung berechnet sich aus der freien Oberflächenenergie (-enthalpie) ein zugehöriger Energie- bzw. Enthalpieaufwand
für die Bildung einer Flächeneinheit neuer Oberfläche. Dieser Energiebetrag LJH0 , der etwa 1/3 bis 1/4 der inneren Verdampfungswärme beträgt, wenn man diese gleichfalls auf 1 cm2 bezieht, ist von der Temperatur nahezu unabhängig und ist nach Gleichung (4) mit dem auf T = o °K extrapolierten y-Wert identisch.
Bei Festkörpern kann man zwar auch eine Oberflächenspannung (-tension) definieren, jedoch ist diese der direkten Messung nur schwer zugänglich, weshalb nur der Größenordnung der Resultate eine Bedeutung zukommt. Es ist deshalb besser, bei Festkörpern die Größe LJH0 für T = o aus der Gittertheorie der Kristalle rechnerisch zu entnehmen und dann über Gleichung (4) eine Oberflächenspannung abzuschätzen. Da die Oberflächenenergien schon an anderer Stelle behandelt wurden (Bd. I/4. S. 543ff.), sei hier auf eine \\'iedergabe von Zahlenwerten über die Oberflächenspannung von Festkörpern verzichtetl). Die zur Oberflächentension an festen Körpern gehörige Größe LJH0 wird Benetzungswärme genannt.
Oberflächenspannung von Lösungen ( Gibbssche Gleichung). Die Oberflächenspannung von Lösungen ist gegenüber der des Lösungsmittels verkleinert, wenn der gelöste Stoff sich vornehmlich in der Oberfläche anreichert (kapillaraktive Stoffe); im entgegengesetzten Falle nimmt die Oberflächenspannung zu (kapillarinaktive Stoffe).
Es gilt nach Gibbs für die Abhängigkeit der Oberflächenspannung von der Konzentration
1 ( a y ) RT alna 0 = -Q':, (5)
wo a die Aktivität (in verdünnter Lösung die Konzentration), R die Gaskonstante und Q': die Oberflächenkonzentration des gelösten Stoffes bedeutet. Es gibt Zusätze, die sich praktisch nur in der Oberflächenschichtlösen (vgl. Tab. 2315); in diesen Fällen kann man y0 - /'Lo• direkt als zweidimensionalen Druck (Spreitungsdruck) in der Oberfläche messen; y0 bedeutet dabei die Oberflächenspannung des Lösungsmittels.
In den folgenden Tabellen sind die Grenzflächenspannungen in dynfern angegeben. Die Oberflächenspannung in mpjmm ergibt sich durch M.1ltiplikation der in dyn. cm-1 gemessenen Werte mit 0,101172. Wegen weiterer Umrechnungen auf andere Maßsysteme vgl. Bd. lfl, S. 18.
Allgemeine Literatur. Adam, N. K.: Physics and Chemistry of Surfaces, 3d. ed. Oxford 1941. Alexander, A. E.: Surface Chemistry, Longmans, Green & Co., New York 1951, 85. Bikerman, J. J.: Surface Chemistry for Irrdustrial Research, 1948. Burdon, R. S.: Surface Tension and the Spreading of Liquids, Univ. Press, Cambridge 2d. ed.
1949. 91. Freundlich, H.: Kapillarchemie, Akad. Vlgsges. Leipzig, letzte Aufl. 1930. Gregg, S. J.: The Surface Chemistry of Solids, Reinh. Publ. Corp., New York, 1951, 297. Schäfer, Kl.: Z. Elektrochemie 59, 233 (1955).
1) In Bd. I/4, S. 543 ff. ist die Oberflächenspannung mit 11 und nicht wie hier mit y bezeichnet.
Smäfer
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise.
2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft (Oberflächenspannung) und Parad:lor.
23110 Allgemeines.
407
Bei der Bearbeitung wurde weitgehend das gesamte in der Literatur zugängliche Material berücksichtigt; in die Substanzen tabeile wurden ü herwiegend nur neuere Arbeiten aufgenommen, welche die Temperaturabhängigkeit der Oberflächenspannung an wissenschaftlich oder technisch interessierenden Sub:.. stanzen erkennen lassen.
Die Wertetabelle enthält für wichtige Substanzen die im wesentlichen aus Arbeiten des vorliegenden Literaturzeitraums graphisch ermittelten Bestwerte, und zwar sind angegeben die Oberflächenspannung und, soweit vorhanden, Mittelwerte des Parachor und der Eötvösschen Konstante. In dem Substanzenverzeichnis sind die Substanzen, deren Oberflächenspannung wertmäßig gebracht ist, durch Fettdruck hervorgehoben. Außerdem sind in einer weiteren Tabelle Atom-, Bindungs- und Gruppenparachor angeführt.
Der bearbeitete Literatur-Zeitraum erstreckt sich von 1930-1953, wobei die in der 5· Auflage des "Landolt-Börnstein" gebrachten Arbeiten ausgeschieden sind. Berücksichtigt wurde die in- und ausländische Literatur - soweit zugänglich - auf Grund der Referatenorgane Chemical Abstracts und Chemisches Zentralblatt.
Bezüglich älterer Arbeiten über die Oberflächenspannung von Flüssigkeiten sei auf folgende Nachschlagewerke verwiesen:
Landolt-Börnstein: Physikalisch-chemische Tabellen, 5· Aufl.. (Berlin 1923-1936), HW I, S. 198; Eg I, S. 148; Eg II a, S. 148; Eg III a, S. 200.
International Critical Tables of Numerical Data, Physics, Chemistry and Technology (New York 1928), Vol. IV, S. 432.
Tables annuelles de constantes et donnees numeriques (Paris, New York). Die wichtigsten neuerenWerke über Theorie und Meßmethoden von Oberflächenspannungen sind: Adam, N. K.: The Physics and Chemistry of Surfaces, 3· Aufl. (Oxford 1941).- Bikerman, J. J.:
Sudace Chemistry for Industrial Research (New York 1948).- Eucken, A.: Lehrbuch der chemischen Physik, 3· Aufl. (Leipzig 1949), Bd. Ill2, S. 1191. - Harkins, W. D., in A. Weissberger: Physical Methods of Organic Chemistry, 2. Aufl. (New York 1949), Bd. I, S. 355·- Kohlrausch, F.: Praktische Physik (Leipzig 1943), Bd. I, S. 101.-Partington, J. R.: An Advanced Treatise on Physical Chemistry (New York 1951), Bd. II, S. 134.- Reilly, J. u. W. N. Rae: Physico-Chemical Methods (London 1948), Bd. I, S. 629.
23111 Substanzenverzeidmls und Uteraturhinweise.
231110 Vorbemerkungen.
Die Anordnung der Elemente und Verbindungen erfolgt nach dem im vorliegenden Werk gewählten Schema (Bd. I/1, S. 8/1o1J). Bei denorganischen Verbindungenerfolgtdie Bezeichnungweitgehend nachder Gen!er Nomenklatur, die jedoch in unübersichtlichen Fällen durch Beilstein- und Trivialnamen ersetzt wird (gelegentlich durch" " gekennzeichnet). Durch Schrägstrich getrennt folgen Angaben über experimentell bestimmten Parachor (P), Eötvös-Konstante (KE) oder Temperaturkoeffizient (T K) bzw. -funktion (F). Ist für eine Verbindung ein Bestwert ermittelt worden, findet sich anschließend ein Hinweis auf die entsprechende Seite der Wertetabelle. Am Schluß werden die abgekürzten Literaturzitate gebracht.
Beispiel: CRHls 2, 5-Dimethyl-hexan (Diisobutyl) I p I s. 423 I [M 13, s 18, V 6, w 3] bedeutet: Für Diisobutyl enthält die angegebene Literatur einen experimentell bestimmten Parachor; aufS. 423 finden sich zahlenmäßige Angaben, die aus den Arbeiten der Autoren [M 13], [S 18], [V 6] und [W 3] gemittelt worden sind.
Der Umfang des vorhandenen Materials machte schon im Substanzenverzeichnis eine erste kritische Sichtung und Zusammenfassung notwendig der Art, daß homologe Verbindungen bzw. nah verwandte Verbindungen, soweit sie von einem oder den gleichen Autoren gemessen worden sind, nur bei dem niedrigsten Homologen bzw. dem wichtigsten Vertreter der Gruppe gebracht sind. Beim Aufsuchen einer bestimmten organischen Verbindung empfiehlt es sich daher, nicht nur unter der zugehörigen Summen-formel nachzusehen, sondern außerdem noch unter denjenigen der niederen Homologen. :
Beispiel: C4H 12N2 N,N-Diäthyl-hydrazin und homologe N,N-Dialkyl-hydrazine I PI [V19] bedeutet, daß von dem Autor [V19] auch homologe Verbindungen, wie C6H16N2, C8H 20N2 und ~0H24N2,
gemessen und somit erfaßt sind.
231111 EI emente.
He Ne Ar D 0
Helium I Abb. 1 I [A 2, S 2].
Neons. Bd. Il4, S. 544· Argon s. Bd. Il4. S. 544· Deuterium I [I 1].
F s
Fluor IKB I S. 421 I [A 6, K3]. Schwefel I Abb. 2 I K 8 I [Fz, K6,
S 10a].
Sauerstoff I KB I S. 421 I [K3]. Se p
Selen I [A 15]. Phosphor I KB I S. 421 I [H 28].
1) Dort ist Al abweichend von dem Schema in diesem Bande (S. X) der 3· Nebengruppe zugeordnet.
Tabelle 2311 wurde von Th. Schoon begonnen und teilweise mit ihm gemeinsam bearbeitet bis zur Verlegung seines Tätigkeitsfeldes in das Ausland.
Beg er
408 23 11 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Si Na K Fe Ni Cu Ag
02H2 02D2 FH ClF3
Cl02
BrH S02
S03
S02Cl2
S02FC1 SF6
S2F1o SeH2
SeF4 SeOF2
TeH2
TeC14 NH3
N2H4
NO NP N03F PH3
SbH3
CNH
CNCl CNBr cos CO Se es.
C2He C2H4 CaHs C4H1o CsH12 CsH12
Silicium I S. 421 I [K5, K10]. Au Natriums. Bd. 114, S. 545· Hg Kaliums. Bd. 114. S. 545· Eisen 1 [B 8, K 10]. Ga Nickel I [K 10]. Tl Kupfer 1 [] 1, U 1] I s. a. Bd. 114· S. 545· Sn Silber I [K 10,] 1] I s. a. Bd. 114, S. 545· Pb
Gold I[] 1] I s. a. Bd. 114. S. 545· Quecksilber I KB I S. 421 I [B 12, B 22,
B3o, Hz, H6, K8, P15].
Gallium I [M 1]. Thallium I [53]. Zinn I K 8 I [B 13, ] 1, P 10]. Blei I S. 421 I [B 13].
231112 Anorganisc:he Verbindungen. Wasser I S. 421/2 1 [H 1, H 5, L 2,
M 8, Pg, 5s]. Dideuteriumoxyd I S. 422 I [C 6, F 5,
] 8, Ll, Pg]. Wasserstoffperoxyd I [Pg]. Dideuteriumperoxyd I [Pg]. Fluorwasserstofi I [5 14]. Chlortrifluorid I PI [B 2]. Chlordioxyd I [C 3]. Bromwasserstoff/ [P6]. . Schwefeldioxyd I S. 422 I [5 10, 5 27]. Schwefeltrioxyd I [CI]. Sulfurylchlorid I P, Kx I [B 27]. Sulfurylfluoridchlorid I [B 14]. Schwefelhexafluorid I PI [P 4]. Dischwefeldecafluorid I PI [DI]. Selenwasserstoff I [ R 9 ]. Selentetrafluorid I [A 16]. Selen(IV)-oxyfluorid I [A 16j. Tellurwasserstoff I [R 9]. Tellurtetrachlorid I P I [5 1J]. Ammoniak I S. 422 I [D9, Kg]. Hydrazin I P I S. 422 I [BI, B 3]. Stickstoffoxyd I P, Kx I [C4]. Distickstoffoxyd I Kx I [Q 5]. Nitroxyfluorid I P I [H 10]. Phosphorwasserstoff I [ D 9]. Antimonwasserstoff I [Dg]. Cyanwasserstoffsäure I P, Kx I S. 422 I
[C5, C8].
Chlorcyan I [CS]. Bromcyan I [C8]. Kohlenoxydsulfid I PI [P 1, P7]. Kohlenoxydselenid I [P J]. Schwefelkohlenstoff I s.422 I [Hg, T 12].
(CN)1
SiH4
SiH2J 2
SiHC13
SiHJ3
8286 B 5H 9
B•Os BF3
BBr3
B3N3H 8
NaCl Na2S04
NaN03
KCl CaC12
Al20 3
Al(BH4)3
La20 3
UF6
Re20 7
Re03Cl Fe(C0) 5
Fe(C0)2
(N0)2
Co(C0)3
NO
Ni( CO),
Os04 HgC12
HgBr2
GeC14
GeBr4
Cyan I P, K 8 I S. 422 I [C8]. Siliciumwasserstoff I [P 5]. Dijodsilan I PI [Ez]. Trichlorsilan I P I [M z]. Trijodsilan I PI [E z]. Diboran 1 P 1 S. 422 I [LJ, 5Ig, 5z6]. Pentaboran I [5 19]. Bortrioxyd I [B 17]. Bortrifluorid I PI [W 5]· Bortribromid I PI [H 11, LJ]. Borazol I P, KB I [W 4]. Natriumchlorid I [B6]. Natriumsulfat I [56]. Natriumnitrat I [561-Kaliumchlorid I [56]. Calciumchlorid I [B6]. Aluminiumoxyd I [W 2]. Aluminium-borhydrid I [5 19]. Lanthanoxyd I [W 2]. Uranhexafluorid I PI [L8]. Rhenium(VII)-oxyd I [B zo]. Rhenium(VII)-oxychlorid I [B zo]. Eisenpentacarbonyl I P I [A 4]. Eisennitrosylcarbonyl I PI [A 4].
Cobaltnitrosylcarbonyl I P I [A 4].
Nickeltetracarbonyl I P I S. 422 [A 4, Lz].
Osmiumtetroxyd f [0 1]. Quecksilber(II)-chlorid I PI [P 12].
Quecksilber(II)-bromid I P I [P 12]. Germaniumtetrachlorid I P I [5 12]
Germaniumtetrabromid I P I [5 12].
23 1113 Organisc:he Verbindungen.
C-U-Verbindungen. Äthan I [K4]. Äthen (Äthylen) I P, Kx I [5z6, w s]. Propan I Kx I [K4, W6]. Butan I [K4, R7]. Pentan I PI S. 422 I [Q1, T8, W3]. 2-Methyl-butan (Isopentan) I PI [H 9,
518, W3]. Penten-(2) I P, K 8 I[] 4. 58]. Cyclopentan I P, KB I s. 4221 [G sa.
Hzo, Tg, V4, W7].
CsHs CaHu Ca Ha Cu.Hl4 cuH12 C6H12
Beg er
Cyclopenten I P, K 8 I [G 5, H 20, V 4]. Hexan I PIS. 423 I [Hg, Q1, V6]. 2-Methyl-pentan I PI [WJ]. 3-Methyl-pentan I P I [Q 1, W 3]. Hexen-(1) I PI[] 4]. Cyclohexan I P, Kx I S. 423 I [H 9·
Hzo, 518, T14, WJ]. Methyl-cyclopentan I P, TK I [Tg,
V 4, W3]. Hexadien-(1, 5) (Diallyl) I P I [] 4].
C,H12 C,Hl2
C,Hu C7Hs
CaH18 CsHls CsHls CaHls CaHls Ca His CaHls
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 409
Cyclohexen I P, KE I S. 423 I [H 20, S1B, V4].
1-Methyl-cyclopenten-(1) I TK I [T9]. 1-Methyl-cyclopenten-(2) I P, TK I
[V 4]. Methylen-cyclopentan I P, TK I [V 4]. Beazol I P, KE I S. 423 I [B 26, D 5,
Gsa, H9, Mn, T13, W7]. Heptan I PI S. 423 I [Q1, TB, WJ]. 2-Methyl-hexan u. isomere verzweigte
Verbb. I PI [WJ]. Cycloheptan I PI [G 5, V 4]. Methyl-cyclohexan I P I S. 423 I [C 9·
D2, H9, WJ]. Cyclohepten I PI [V 4]. 1-Methyl-cyclohexen-(1) I P, KE, TK I
[G 5, V 4]. Methylen-cyclohexan I P, TK I [V 4]. Methylbenzol (Toluol) I P I S. 423
[B27, D5, F3, H9, M11, T1o, V7]. Octan I PIS. 423 I [H9, Q1, V6]. 2-Methyl-heptan I P I [Q 1, S 1B]. 3-Methyl-heptan I P I [Q 1, S 1B, W 3]. 4-Methyl-heptan I P I [Q 1, S 1B]. 3-Äthyl-hexan I P I [Q 1]. 2, 3-Dimethyl-hexan I PI [W J]. 2, 5-Dimethyl-hexan (Diisobutyl) I p I
s. 423 I [M1J, S1B, V6, WJ]. 3, 4-Dimethyl-hexan I P I [V 6, W J]. 2,2,4-Trimethyl-pentan I P I [S1B,
WJ]. Octen-(1) I PI[] 4]. Cyclooctan I PI [R 11]. 1-Methyl-3-methylen-cyclohexan I P,
TK I [V 4]· 1-Methyl-4-methylen-cyclohexan I P,
TKI[V4]. Äthylbenzol I P I S. 423 I [B 27, D 5,
V7, V22]. 1, 2-Dimethyl-benzol (o-Xylol) I P I
[Ds]. 1, 3-Dimethyl-benzol (m-Xylol) I P I
s. 423 1 rns, H9]. 1, 4-Dimethyl-benzol (p-Xylol) I P I
s. 4231 [Ds, H9]. Vinyl-benzol u. homologe ungesättigte
Verbb. f PI [V 22]. Nonan I PIS. 423 I [Q1, V6, WJ]. 2,6-Dimethyl-heptan I PI [V6]. Propylbenzol (1-Phenyl-propan) I P I
s. 4241 [Ds, H9, V7]. Isopropylbenzol (2-Phenyl-propan) I
PIS. 424 I [D5, V7, V22]. 1-Methyl-2 (3 u. 4)-äthyl-benzol I P I
[Ds]. 1,2,3(u.1,2,4)-Trimethyl-benzoll PI
[Ds]. 1,3,5-Trimethyl-benzol (Mesitylen) I
p I [D s. K 11].
Beger
C1oH22 C1oH22 C1oH2o C10H2o
CloHu CioHu ~oHu CloHu
CnHu CnHlO C12H2u c12H24 ~2H22 C12HlB
C1aH2s cisH12 CuHao C14H2s cl4Hu c1sHa2 CiuHa, c1sHa2 c1aHa2 Cl9Hlo CatHso
Decan I p I s.424 I [H9, M1J, Q1, V6].
2,7-Dimethyl-octan I P, TK I [H9, T 5, V6].
4,5-Dimethyl-octan I PI [V6]. 3,4-Diäthyl-hexan I PI [V6]. Decen-(1) I PI [] 4]. 1-Methyl-4-isopropyl-cyclohexan (p-
Menthan) I PI [G4].
Dekahydronaphthalin (Dekalin) I [D4, 59].
1-Methyl-4 -isopropenyl-cyclohexen-( 1) · (Dipenten) I PI [R3]. 2-Methylen-hexahydro-hydrinden I
TK I [V 4].
d-Sabinen I PI [PB]. (\-Pinen I P I [R J]. Campben I PI [RJ]. Butylbenzol (1-Phenyl-butan) I P I
s. 424 I [D5, H9]. sek.-Butyl-benzol (2-Phenyl-butan) I
PIS. 424 I [Ds, V22]. Isobutylbenzol (2-Methyl-1-phenyl
propan) I S. 424 I [D 5, V 22]. tert.-Butylbenzol (2-Methyl-2-phenyl
propan) I P I [D 5, V 22]. 1, 2 (1, 3 u. 1, 4)-Diäthyl-benzol I PI
[D 5]. 1, 2, 3,4-Tetrahydro-naphthalin (Te
tralin) I KE I S. 424 I [H 20]. Naphthalin I P, KE I S. 424 I [H 19,
R2].
Undecan I P I S. 424 I [Q 1, V 6]. 2-Methylen-decahydro-naphthalin I
P, TK I [V 4]. Amylbenzol (1-Phenyl-pentan) I P I
s. 424 I [H9, V7]. 2-Methyl-2-phenyl-butan I PI [V 22}
!-Methyl-naphthalin I P I [V 12]. Dodecan I P I S. 424 I [Q 1, V 6]. Dodecen-(1) I PI [] 4]. Dicyclohexyl I PI [V 13]. Hexylbenzol (1-Phenyl-hexan) I P I
s. 424 I [H9, V?]. 2-Äthyl-naphthalin u. homologe Alkyl-
naphthaline I P I [L 9, L 10].
Tridecan I PI [V6]. Diphenylmethan I [H J]. Tetradecan I PIS. 424 I [V6]. Tetradecen-(1) I P I [] 4]. 3, 3'-Dimethyl-diphenyl I [M 9]. Pentadecan I P I [V 6]. Hexadecan I P I S. 424 I [M 13, V 6]. Hexadecen-(1) I PI [] 4, M 13]. Methyl-cyclopentadecan I P I [R 11]. Triphenylmethan I P I [H 4]. Tetratriacontadien-(g, 25) I [D 7].
410 23 11 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
C2H 5Cl C2H5Br C2HsJ C2H 4Cl2
C2HC13
C2Cl4 C3H7CI
C3H 7Cl C3H 7Br C3H 7Br CaH7J
CaH7J C3H 6Cl2 C3H 6Cl2 C3H 6Cl2 C3H 6Br2
C3H 6Br2
CaHaJ2 C3H 5Cl C3H 5Br C4H 9F C4H9CI
C4H 9Cl
C4H 9Cl
C4H 9Cl
C4H 9Br C4H9Br C4H9Br
C-H-Halogen-Verbindungen. Jodmethan I PI [V 5]. Dichlormethan I P I S. 424 I [M 13,
T7, V17]. Dibrommethan I PI [V 17]. Trichlormethan (Chloroform) I P I
S. 424 I [C12, F1, Hg, Kn, M13]. Tribrommethan I PI [D2, V17]. Tetrachlormethan (Tetrachlorkohlen
stoff) I PIS. 425 I [B 11, D2, M 11, M1J].
Chloräthan I TK I [Tg]. Bromäthan I P I S. 425 f [Hg, M 13]. Jodäthan I P I S. 425 I [Hg, M 13]. 1, 1-Dichlor-äthan I P I [Hg, M 13,
V 17]. 1, 2-Dichlor-äthan I P I S. 425 I [Hg,
M13, V11]. 1,1-Dibrom-äthan I PI [V 17]. 1, 2-Dibrom-äthan I P I S. 425 I [D 2,
Hg, M13, V11]. 1,1,1-Trichlor-äthan I PI [V 17]. 1,1, 2-Trichlor-äthan I P I S. 425 I
[M13]. 1,1,2,2-Tetrachlor-äthanl PIS. 425 I
[M 13]. Pentachlor-äthan I P I [Hg, M 13]. 1, 2-Dichlor-äthen (cis, trans) I P I
[M 13]. Trichlor-äthen I P I [M 13]. Tetrachlor-äthen I P I [M 13]. 1-Chlor-propan I P I S. 425 I [Hg,
M13, V5]. 2-Chlor-propan I PI [V 5]. 1-Brom-propan I p I [Hg, V 5J. 2-Brom-propan I P I [Hg, M 13, V 5]. 1-Jod-propan I PI [Hg, M13, T4•
V5]. 2- Jod-propan I PI [V 5]. 1, 2-Dichlor-propan I PI [V 11]. 1,3-Dichlor-propan I PI [M13, V11} 2,2-Dichlor-propan I TK / [T4]. 1, 2-Dibrom-propan I PI [V 11]. 1, 3-Dibrom-propan I PI [M 13, V 11]. 1, 3-Dijod-propan I P I [V 11]. 3-Chlor-propen-(1) I PI [] 4, M 13]. 3-Brom-propen-(1) I PI[] 4]. 1-Fluor-butan I P I [D 2]. 1-Chlor-butan (n-Butylchlorid) I P I
s. 425 1 [M 13, v sJ. 2-Chlor-butan (sek.-Butylchlorid) I PI
[V 5]. 1-Chlor-2-methyl-propan (Isobutyl
chlorid) I PI [Hg, M 13, V 5]. 2-Chlor-2-methyl-propan (tert.-Butyl-
chlorid) I PI [Q2, T 4, V 5]. 1-Brom-butan I P I [Hg, M 13, V 5]. 2-Brom-butan I p I [Hg, V 5]. 1-Brom-2-methyl-propan I P I [M 13,
V5].
C4H 9Br C4HoJ C4HoJ C4HoJ
C4H 8C12
C5H 11F C5H11CI
CaHtaF C6H13CI C6H 13Br CaH13J CaFu CaFt4 C6H 11Cl
C6H5Br CaHsJ CaH4F2 CaH4Cl2 C6H4FC1 C6H 4FBr C7H15F C7H15 CI C7H 15Br C7HtsJ C7Fta
C7H 7Cl C7H 7Cl C7H7CI
CsHt7F C8H17CI C8H 17Br
Beg er
2-Bröm-2-methyl-propan I [T 4]. 1-Jod-butan I PI [H 9, M 13, T 4, V 5]. 2-Jod-butan I PI [T 4, V 5]. 1-Jod-2-methyl-propan I P I [T 4,
V5]. 1,4-Dichlor-butan I PI [M13]. 1-Fluor-pentan I PI [D2, V11]. 1-Chlor-pentan I P I S. 425 I [H 9,
M13]. 2-Chlor-pentan u. weitere Halogen
pentane I P I [V 5]. 2-Chlor-2-methyl-butan I P I S. 425 I
[MlJ]. 4-Chlor-2-methyl-butan I P I S. 425 I
[T13, V 5]. 1-Brom-pentan I p I [H 9· M lJ, V 5]· 4-Brom-2-methyl-butan I P I [H 9,
T5, V 5]. 1' 5-Dichlor-pentan I p I [ M 13]. Chlor-cyclopentan sowie Brom- u.
J od-cyclopentan I P I [V lJ]. 1-Fluor-hexan I PI [D 2, V 11]. 1-Chlor-hexan I P I S. 425 I [M 13]. 1-Brom-hexan I PI [H9, M13, V5]. 1-Jod-hexan I p I [H 9· M lJ, V 5J. Perfluor-hexan I [S 25]. Perfluor-2-methyl-pentan I [S 25]. Chlor-cyclohexan sowie Brom- u. Jod-
cyclohexan I P I [V 13]. Fluorbenzol I PI S. 425 I [D2, T8]. Chlorbenzol I p I s. 425 I [G 5a, H 9.
M11, M13, W7]. Brombenzol I P I S. 425 I [H 9, V 12]. Jodbenzol I PIS. 425 I [V12]. 1,3-Difluor-benzol I PI [D2]. 1,3-Dichlor-benzol I PI [V11]. 4-Fluor-1-chlor-benzol I P I [A 3]. 4-Fluor-1-brom-benzol I P I [A J]. 1-Fluor-heptan I PI [D2, V11]. 1-Chlor-heptan I P I S. 425 I [M 13]. 1-Brom-heptan I p I [Hg, M 13, V 5J. 1-Jod-heptan I PI [Hg, V5]. Perfluor-heptan I P I S. 425 I [02,
R1o]. Brom-cycloheptan I P, TK I [V 4]. Perfluor-methylcyclohexan u. homo
loge perfluorierte Verbb. I [H 7]. 4-Fluor-1-methyl-benzol I P I [A 3,
V11]. 2-Chlor-1-methyl-benzol I [Hg]. 4-Chlor-1-methyl-benzol I P I [V 11]. 11_Chlor-1-methyl-benzol (Benzyl-
chlorid) I P, TK I S. 426 I [M 13, TB].
1-Fluor-octan I PI [V 11]. 1-Chlor-octan I P I S. 426 I [M 1J]. 1-Brom-octan I P, TK I [Hg, M13,
V5].
CaFis C8H 9Br CaHoJ C9H 19Cl C9H 19Br CoF2o CIOH21Cl CioH2IBr CIOF22
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 411
1-Jod-octan I PI [V sJ. 2, 5-Dichlor-2, 5-dimethylhexan u. ho
mologe ditertiäre Chloride I P I [] 7J.
Perfiuor-octan I [H 7 a, 5 23]. 12-Brom-1-äthyl-benzol I PI [V 11]. 12-Jod-I-äthyl-benzol I PI [V 11]. 1-Chlor-nonan I p I [V s]. 1-Brom-nonan I P I [V 5]. Perfiuor-nonan I [H 7 a, 5 23]. 1-Chlor-decan I p I [V s]. 1-Brom-decan I p I [V s]. Perfluor-decan u. homologe perfiuo-
rierte Alkane I [H 7 a]. Perfluor-dekahydronaphthalin I [H7,
52J].
CIOH7F C10H 7Cl C10H78r
C11H 23Cl
C11H 23Br
c12H2sC1 C12H 26Br
C12H 8F 2
CI4E2uBr C16H 33Cl
CisHaaBr
CI6HaaJ
C--H-0-Verbindungen.
Methanol (Methylalkohol) I P I 8. 426 I C4H 10Ü2 [B 11, D8, M 11, T6, T 1o].
Methansäure (Ameisensäure) I P I [T6].
Äthanol (Äthylalkohol) I P I 8. 426 I [E4, M11, T12, V14].
Äthandiol-(1, 2) (Äthylenglykol) I P, KE I [A Ja, D8, G1, W7].
1,2-0xido-äthan(Äthylenoxyd) I [T9].
Äthansäure (Essigsäure) I P, KE I 8. 426 I [Gsa, M11, T6, V14, W7].
Propanol-(1) (Propylalkohol) I P I 8. 426 I [B 21, M 11, M 13, T 4· V 14].
Propanol-(2) (Isopropylalkohol) I P I 8. 426 I [T 4. V 14].
Propandiol-(1, 3) I P, F I [G 1]. Äthylenglykol-monomethyläther 1 P,
F I [G 1, V 14]. Formaldehyd-dirnethylacetal (Methy
lal) I P, TK I [H9, V9]. Propantriol-(1,2,3) (Glycerin) I [D8,
E4]. Propen-(2)-ol-(1) (Allylalkohol) I P I
[V 14]. Propanon-(2) (Aceton) I P, KE I 8.4261
[D8, Gsa, L4, 04, T10, T11, W7]. Propansäure (Propionsäure) I P, KE I
8. 426 I [C7, DB, H9, P11, V14]. Methansäure-äthylester (Äthyl-
formiat) I PI 8.426 I [M13, T7]. Äthansäure-methylester (Methyl
acetat) I P I [M 13]. Kohlensäure-dirnethylester I PI [B 15,
V17]. Propananal (Methylglyoxal) I [M 12]. Butanol-(1) (n-Butylalkohol) I P I
8. 426 I [D8, L4, MlJ, 520, T14J. 2-Methyl-propanol-(1) (Isobutylalko
hol) I P I 8. 426 I [L4, M 13]. 2-Methyl-propanol-(z) (tert.-Butyl
alkohol) I TK I [0 J, 5 20, T 4]. Äthan-oxyäthan, Diäthyläther I P I
8. 426 I [D2, F3, M11, T10, V9].
Beg er
C4HioÜa C4H 80 C4H80 2
CsHip CsHI20
CsHI20
I-Fluor-naphthalin I P I [A 3, V 11]. !-Chlor-naphthalin I P I [V 12].
!-Brom-naphthalin I PI 8. 426 I [B 4, T9, V12].
1-Chlor-undecan I p I [V s].
1-Brom-undecan I p I [V sJ. 1-Chlor-dodecan I p I [V s].
1-Brom-dodecan I p I [V sJ. 4, 4' -Difluor-diphenyl I P I [ A 3].
1-Brom-tetradecan I P I [V 11].
1-Chlor-hexadecan I P I [M lJ].
1-Brom-hexadecan I P I [M 13, V 11].
1-Jod-hexadecan I PI [M 13].
Äthylenglykol-monoäthyläther I P I [V 14].
Acetaldehyd-dirnethylacetal u. homologe Dialkylacetale I P I [V 9, V21].
"Diäthylenglykol" I P, F I [G 1].
Butanon I P I [C 10, 0 4]. Butansäure (Buttersäure) I P, KE I
8. 426 I [K 11, M 1J, p 11, T7, V 14]. Methylpropansäure (Isobuttersäure) I
p I 8. 427 I [T 4. V 14]· Methansäure-propylester u. homo
loge Methansäure-alkylester I P I [V 10].
Äthansäure-äthylester (Äthylacetat) I p I 8. 427 I [B27, EJ, M11, MlJ, T6, V 10].
1,4-Dioxan I P, KE I 8. 427 I [A 14, GI, H 11, H 17, T9]. .
Propansäure-methylester I P I [V 10].
Buten-(1 )-säure-(4) (Vinylessigsäure) I PI U 4].
Cyclopropancarbonsä ure u. zugehörige Alkylester I P I [] 6].
Äthansäureanhydrid (Acetanhydrid) 1 p I 8. 427 I [L6, T6].
Acetylketen I PI [H 27]. Pentanol-(1) (n-Amylalkohol) I P I
8. 427 I [M lJ, T7]· Pentanol-(2) (sek.-Amylalkohol) I TK I
[5 20].
Pentanol-(3) I TK I [52o]. 2-Methyl-butanol-(1) I [52o].
2-Methyl-butanol-(2) (tert.-Amylalko-hol) I P, TK I [03, 52o].
2-Methyl-butanol-(4) (Isoamylalko-hol) I PI 8. 427 I [T 5, V 14].
Methyl-butyl-äther u. weitere gemischte Dialkyläther I [V 9].
Diäthylformal u. homologe Dialkylformale I P I [V 9].
Pentanon-(2) I P I [C 10, 0 4].
412 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
C6H 140
CsH140 C6H 140
CsH140 C6H 140
CsH140 CsH140 CsH140 CsH140 CsH140 CsH140
CGH1404 CeH120 C6HI20 CsH120
Pentanon-(3) (Diäthylketon) I P I s. 427 I [C10, 04. T7J.
Cyclopentanol I KE I S. 427 I [H 20]. Pentansäure (n-Valeriansäure) I P,
KE I s. 427 I [M 13, T7]· 2-Methyl-butansäure-(4) (Isovalerian
säure) I PI S. 427 I [T7, V 14]. Äthansäure-propylester I P I S. 427 I
[B 27, M 13, V 10]. Äthansäure-isopropylester I P I V 10]. Propansäure-äthylester I P I S. 427 I
[E3, V10]. Butansäure-methylester I P I [V 10]. Methylpropansäure-methylester I P I
[V 10]. Kohlensäure-diäthylester I P I [B 15,
V 17]. Cyclopentanon I P, TK I [R1, Tg,
V 4]. Cyclopropyl-methyl-keton I P I [] 6]. Äthansäure-allylester (Allyl-acetat) I
PI U 4J. Buten-(1 )-säure-(4)-methylester (Vi
nylessigsäure-methylester) u. homologe Alkylester I P I [] 4].
Buten-(2)-säure-(1)-methylester (Crotonsäure-methylester) u. homologe Alkylester I P I [] 4].
Cyclobutan-carbonsäure u. zugehörige Alkylester I P I [] 6].
Propandisäure-dimethylester (Dimethylmalonat) I PI [V 2].
2-Formyl-furan (Furfurol) I P I [R 1]. Hexanol-(1) (n-Hexylalkohol) I P, KEI
s. 427 I [H 16, M 13, s 20, T 14J. Hexanol-(2) I P, KE I [H 16]. Hexanol-(3) I P, KE I [H 16]. 2-Methyl-pentanol-(2) I P I [0 3]. 2-Methyl-pentanol-(3) I P, KE I [H 12]. 2-Methyl-pentanol-(4) I P, KE I [H 16]. 2-Methyl-pentanol-(5) I P, KE I [H 14]. 3-Methyl-pentanol-(1) I P, KE I [H 14]. 3-Methyl-pentanol-(2) I P, KE I [H 13]. 3-Methyl-pentanol-(3) I [H 12, 0 3]. 2-Äthyl-butanol-(1) I P, KE I [H 15]. 2, 2-Dimethyl-butanol-(1) I P, KE I
[H 15]. 2, 3-Dimethyl-butanol-(2) I P, KE I
[H 13]. Dipropyläther u. Diisopropyläther I
p I [Vg]. Äthyl-butyl-äther I P I [M 13, V g]. Äthylenglykol-monobutyläther I P I
[V 14]. .,Diäthylenglykol-dimethyläther" I P,
F I [G1]. .,Triäthylenglykol" I [G 1]. Hexanon-(z) I PI [C10, 04]. Hexanon-(3) I P I [C 10, 0 4]. 2-Methyl-pentanon-(4) I P j [C 10,
Fg].
C6H 100 2
C6H 100 3
C6H1004
C7H 160 C7H 160 C7Hls0 C7Hls0 C7H1sÜa
C7Hl40 C7Ha0 C7H 140 C7Hl40 C7Hl40
Beger
Cyclohexanol I P, KE I S. 427/8 I [D8, H2o, R3, Tg].
1-Methyl-cydopentanol-(1) I TK [Tg].
1-Methyl-cyclopentanol-(3) I P, TK I [V 4].
Methyl-cyclopentyl-äther I P I l V 13]. Hexansäure (n-Capronsäure) I P, KE I
s. 428 I [M 13, p 11]. Äthansäure-butylester I P I S. 428 I
[B27, M13, V10]. Äthansäure-sek.-butylester I P I[V 10]. Äthansäure-isobutylester I P I [M 13,
V 10]. Äthansäure-tert.-butylester I PI [V 10]. Propansäure-propylester I P I [E3,
V 10]. Butansäure-äthylester I PI [G6, M 13,
V10]. Kohlensäure-äthylester-propylester u.
homologe Kohlensäure-alkylester I PI[V19].
Cyclohexanon I P, TK I [R3, Tg, V 4]. 1-Methyl-cyclopentanon-(3) I P, TK I
[V 4]. Propansäure-allylester I P I [] 4]. Propansäureanhydrid I PI [L6]. Äthandisäure-diäthylester (Diäthyl-
oxalat) I PIs. 428 I [T6, V10]. Butandisäure-dimethylester (Di-
methylsuccinat) I PI [V 1o]. Methylpropandisäure-dimethylester
(Dimethyl-methylmalonat) u. homologe Alkylmalonsäuren-dialkylester I P, TK I [V 2, V 101.
Pentin-(4)-säure-(1)-methylester u. homologe Verbb. I PI [] 5].
Maleinsäure-dirnethylester I P I [] 4]. Oxybenzol, Phenol I P, KE I [B28,
S 11, Tg]. Butindisäure-dimethylester (Acetylen
dicarbonsäure-dimethylester) u. homologe Ester I P I [] 5].
Heptanol-(1) I PI [M 13]. 2-Methyl-hexanol-(2) /PI [03]. 3-Methyl-hexanol-(3) I P I [0 3]. 3-Äthyl-pentanol-(3) I P I [0 3]. Orthoameisensäure-triäthylester u. ho-
mologe Trialkylester I P I[H4, V17]. Heptanal (Önanthaldehyd) I TK I
[Hg]. Heptanon-(2) I PI [C1o, 04]. Heptanon-(3) I P I [0 4. V 8]. Heptanon-(4) I PI [C 1o, 04]. Cycloheptanol I P, T K I [V 4]. 1-Methyl-cyclohexanol-(z) u. ol-(4) I
P, TK I [V 4]. Methylol-cyclohexan (Hexahydro
benzylalkohol) I KE I [H 24]. Cyclohexyl-methyl-äther I P I [V 13]. Cyclopentyl-äthyl-äther I P I [V 13].
C7H 140 2
C7Ht402 C7Ht~02
C7H 60 2
C7Hs02 C7Hs02
CsHisO CsHisO CsHtaO CaHtsO CsHtaO CsHtsO CaHlsOa
CaHta05 CsHtoO C8H 160 CsHtaO CsHtsO
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 413
Heptansäure {Önanthsäure) I T K I [D6].
Äthansäure-pentylester I P I S. 428 I [B 27, M 13, V 10].
Äthansäure-isoamylester I P I [V 10]. Propansäure-butylester I P I [V Jo]. Butansäure-propylester I P I [E3,
V 10]. Pentansäure-äthylester I P I [M 13,
V 10]. Hexansäure-methylester I P I S. 428 I
[G6, N4, V10j. Kohlensäure-dipropylester I PI [B 15,
V 17]. Cycloheptanon I P, TK I [V 41· 1-Methyl-cyclohexanon-(2) I P, TK I
[V 4]. 1-Methyl-cyclohexanon-(3) I P, TK I
[R3, V4]. 1-Methyl-cyclohexanon-(4) I P, TK I
[V 4]. Butansäure-allylester I P I [] 41· Äthansäure-cyclopentylester (Cyclo
pentylacetat) I P I [V 13]. Propandisäure-diäthylester (Diäthyl
malonat) I P I S. 428 I [M 13, T 4, V.a].
Pentandisäure-dimethylester (Di-methylglutarat) I P, TK I [V 2].
Methylbutandisäure-dimethylester u. homologe Dialkylester I PI [] 4].
Citraconsäure-dimethylester u. Mesaconsäure-dimethylester I P I [] 4].
Cyclopropan -dicarbonsäure-( 1, 1) -dimethylester u. homologe Verbb. I P, TK I []6, V2, V3, V 4].
3-0xy-1-methyl-benzol (m-Kresol) I TK I [T9]·
11_0xy-1-methyl-benzol (Benzylalkohol) I TK I [T8].
Methoxybenzol (Anisol) I P, TK [T8, V9].
2-0xy-benzaldehyd I PI [B 27]. 3-0xy-benzaldehyd I P I [B 27, S 11]. 4-0xy-benzaldehyd I PI [B27, B29,
s 11]. Benzolcarbonsäure, Benzoesäure
TK I [B25, B31]. Octanol-(1} I PI [M 13]. 2-Methyl-heptanol-(2) I PI [Q 4]. 3-Methyl-heptanol-(3) I P I [Q 4]. 4-Methyl-heptanol-(4) I P I [0 3]. 3-Äthyl-hexanol-(3) I P I [0 3]. Dibutyläther I P I [V 9 ]. "Diäthylenglykol-diäthyläther" I P I
[V9]· "Tetraäthylenglykol" I PI [Gl]. Cyclohexyl-äthyl-äther I PI [V 10]. Octanon-(2} I P I [C 10]. Octanon-(3} I PI [04, V 8]. Octanon-(4) I PI [04].
Beger
C8H160 2
CsH1s02 CsHts02
CaH1602 CsHt40 CsHt402
C9H2o0 C9H2o0 C9H 200 C9H2o0 C9H2o0 C9Hta0 C9Hta0 C9Hts0 C9HIBO
Octansäure (n-Caprylsäure) I P I [G 6, M 13, Pli].
Äthansäure-hexylester I P I S. 428 I [B 11, M 13, V 101.
Butansäure-butylester I PI [V 1o1. Pentansäure-propylester j P I [V lo]. Hexansäure-äthylester I PI [G6, M 13,
V1o1. Heptansäure-methylester I PI [V 10]. Cyclooctanon I P I [ R 11]. Äthansäure-cyclohexylester I PI [R3,
V13]. Butansäureanhydrid I PI [L6]. Äthandisäure-dipropylester u. -diiso
propylester I P I [V 10 1· Butandisäure-diäthylester (Diäthyl
succinat) I PI [M 13, V 10]. Hexandisäure-dimethylester I P, TK I
[V lo]. 3-Methyl-pentandisäure-dimethylester
u. homologe ß-Alkyl-glutarsäuredialkylester I P, TK I [V3].
Maleinsäure-diäthylester u. Fumarsäure-diäthylester I P I [] 4].
Allylmalonsäure-dimethylester u. homologe Dialkylester I P I [] 4].
12-0xy-1-äthyl-benzol (ß-Phenäthylalkohol) I P, KB I [H 24, V 14].
11-0xy-1-äthyl-benzol (a-Phenäthylalkohol) I KB I [H 24].
Äthoxybenzol (Phenetol) I P I [V 9]. Acetophenon I P I [S. 428 I [T 8, T 13,
V8]. 2 (u. 4)-Methoxy-benzaldehyd I P I
[B29, Sll]. 2 (u. 4)-0xy-acetophenon I P I [B 27]. Benzoesäure-methylester I P, TK I
[T8, V 12]. 4-0xy-3-methoxy-benzaldehyd (Vanil
lin) I P I [S 11]. 2 (3 u. 4)-0xy-benzoesäure-methyl
ester I P, KB I [B 27, S 11]. Phthalsäure-anhydrid I P, TK I [B31,
RI]. Nonanol-(1) I [S2o]. 2-Methyl-octanol-(2) I PI [OJ]. 3-Methyl-octanol-(3) I P I [Q 4]. 4-Methyl-octanol-(4) I P I [Q 4]. 4-Äthyl-heptanol-(4) I P I [0 J]. Nonanon-(2) I P I [V 81. Nonanon-(3) I P I [V 8]. Nonanon-(4) I PI [04]. Nonanon-(5) (Dibutyl-keton) I [0 4,
V8]. 2, 6-Dimethyl-heptanon-(4) (Diiso
butylketon) I P I [C 10]. Nonansäure (Pelargonsäure) I P, TK I
[D6, M 13]. Methansäure-octylester I T K I [ B 11]. Propansäure-hexylester I TK I [B 11,
EJ].
414 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
CeHtoO CeHtoO C9H 100
C9Hs02 Cl0Hz20 Cl0Hz20
CtoHzoO C1oH2oO CtoHzoO CtoHzo02
CtoHzo02 CtoHzoOz C10H2o02
Butansä-qre-amylester u. -isoamylester I PI [V 10].
Pentansäure-butylester I PI [V10]. Heptansäure-äthylester I P I S. 428 I
[B11,H9, Vzo]. Octansäure-methylester I P I S. 428 I
[G6, N 4, V 10].
Kohlensäure-dibutylester u. -diisobutylester I P I [B 15, V 17].
Nonen-(2)-säure-(1) I KE I [A 1]. Pentandisäure-diäthylester I P, T K I
[V2].
Äthylpropandisäure-diäthylester I PI [M 13, V10].
Heptandisäure-dimethylester I P, T K I [V2].
Hexahydro-hydrindon-(2) I P I [V 4]. Citraconsäure-diäthylester u. Mesa
consäure-diäthylester I P I [] 4]. Propyl-phenyl-äther u. homologe
Alkyl-aryl-äther I P I [V 9 ]. Allyl-phenyl-äther J P I [V 9]. Propiophenon I PI [VB]. Methyl-benzyl-keton u. homologe
Alkylbenzylketone I P I [VB]. 1-0xy-hydrinden (Indanol-(1)) I KE I
[H24]. 2-0xy-hydrinden (Indanol-(2)) I KE I
[H24]. Benzoesäure-äthylester I P I S. 428 I
[M 13, TB, V 12]. Phenylessigsäure-methylester I P I
[V 12].
5-0xy-1-oxo-hydrinden I [H 22]. Decanol-(1) I [S2o]. 3-Methyl-nonanol-(3) u. isomere
tertiäre Alkohole I P I [0 3]. 4-Methyl-nonanol-(4) u. isomere
Verbb. I PI [Q4]. Diamyläther u. Diisoamyläther I P I
[V9]· ,.Tetraäthylenglykol-dimethyläther" I
PI [V9]. Decanon-(3) I PI [VB]. Decanon-(5) I P I [0 4]. I-Menthol I PI [H 22, RJ]. Decansäure (Caprinsäure) I P, TK I
[D6, G6, W 1]. Äthansäure-octylester I P I [M 13]. Pentansäure-pentylester I P I [V 1o]. Octansäure-äthylester I PI [G6, M 13,
V 1o]. Nonansäure-methylester u. homologe
Alkylester I KE I [AI]. 1-Cyclopentyl-cyclopentanol-(2) I P,
TK I [V4J. Decahydro-naphthol (<X-Decalol u. ß
Decalol) I [H 22]. Nonen-(2)-säure-(1 )-methylester u. ho
mologe Alkylester I [A 1]. Linaloolmonoxyd u. Derivate I P, KE I
[N3].
CtoHts04 CtoHts04
CtoHtaO C10H 160 C10H 160
Cl0Ht404 Cl0Hta04
C1oH1202 C10H 120 2
CuHz40 CuHz40 CuHzzO CuH2202 CuHzzOz CuHzzOz
CuHuOz CuH1402
CuH120z CuHtoOz
C12H 260 C12H 260 cl2Hzao Cl2Hzs0z
c12H2so7 C12Hz402
c12H24o2 C12H24o2 c12H24o2 c12H22o2
Beg er
Äthandisäure-dibutylester I PI [V 10].
Butandisäure-dipropylester u. -diisopropylestcr I P I [V 10].
Hexandisäure-diäthylester I PIS. 428 I [M 13, V1o].
Octandisäure-dimethylester I P, TK I [V 1o].
ß-Decalon (trans) I P, TK I [V 4]. ß-Thujon u. ähnl. Verbb. I P I [PB]. Fenchon I PI [R3]. Butandisäure-diallylester I P I [] 4]. Maleinsäure-dipropylester u. Fumar-
säure-dipropylester I P I [] 4]. 2-0xy-1, 2, 3. 4-tetrahydro-naphthalin
(Tetrahydro-naphthol-(2)) I KE I [H 24].
Benzoesäure-propylester I PI [V 12]. Phenylessigsäure-äthylester I P
[V 12].
ß-Phenylpropionsäure-methylester u. homologe Alkylester 1 P f [V 12].
Undecanol-(1) I [S2o]. 4-Methyl-decanol-(4) I P I [0 3]. Undecanon-(6) I P I [0 4. VB]. Undecansäure I [W 1]. Propansäure-octylester I Tl{ I [B 11]. Nonansäure-äthylester I P, TK I [H9,
M13].
Decansäure-methylester I P I S. 428 I [G6, N 4, V 10].
Kohlensäure-diamylester u. -diisoamylester I P I [B 15, V 19].
Heptandisäure-diäthylester I P, TK I [V 2].
Butylpropandisäure-diäthylester I PI [M 13].
Nonandisäure-dimethylester I P j [V 2].
Citraconsäure-dipropylester u. Mesaconsäurc-dipropylester I P I [] 4].
Benzoesäure-butylester I P I [V 12]. Phenylessigsäure-propylester I P I
[V 12].
Zimtsäure-äthylester I P I rJ 4]. Phenylpropinsäure-äthylester u. ho-
mologe Alkylester I p I [] s]. 5-Methyl-undecanol-(5) I P I [0 3]. 5-Äthyl-decanol-(5) I PI [Q4J. Dihexyläther I PI [V 9]. 3, 6-Diäthyl-octandiol-(3, 6) u. homo
loge ditertiäre Glykole I P I [] 7]. Orthopropionsäure-tripropy lester u.
homologe Alkylester I PI [A 14]. .,Hexäthylenglykol" I [G 1]. Dodecansäure (Laurinsäure) I P I
s. 428 I [D6, w 1]. Butansäure-octylester I TK I [B 11]. Decansäure-äthylester I PI [G6, V 10].
Undecansäure-methylester I PI [] 4]. [1-Menthyl]-acetat u. isomere Ester I
p I [G4. R3].
C12H120 3
CuH2204
<;2H1402 Ct2Hto0 c1aH2so CtaH2sO CtaH260
CtaH2602 CtaH2602 CtaH2602 CtaH2602 C13H 260 2
C13H 260 2
<;aH2404 CtaHts02 <;aHtuO ClaHtoOa
C14Hao0 Ct4Hao0 Ct4Hao0s c14H2so2
c14H2so2 c14H2so2 c14H2so2 C14H 2802
cl4H26o4 cl4HZ8o4
:23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 415
Hexansäureanhydrid I PI [L6]. Äthandisäure-diamylester u. -diiso
amylester I PI [V 10]. Butandisäure-dibutylester u. -diiso
butylester I PI [V 10]. Hexandisäure-dipropylester u. -diiso
propylester I PI [V 10].
Octandisäure-diäthylester I P, T K I [M 13, V10].
Maleinsäure-dibutylester u. -diisobutylester I P I [] 4].
Fumarsäure-dibutylester u. -diisobutylester I P I [] 4].
Phenylessigsäure-butylester I P [V 12].
Zimtsäure-propylester I P I [] 4]. Diphenyläther I [D3]. 6-Methyl-dodecanol-(6) I P I [0 3]. s-Propyl-decanol-(5) I PI [Q 4]. Tetrahydrojonol u. ähnliche Verbb. I
PI [Nz]. Tridecansäure I [W 1]. Pentansäure-octylester I TK I [B 11]. Octansäure-amylester I TK I [B 11]. Decansäure-propylester I PI [V 10]. Undecansäure-äthylester I P I [] 4]. Dodecansäure-methylester I P, TK I
[G6, N 4, V 10]. Kohlensäure-dihexylester I P I [B 15,
V 1g]. Nonandisäure-diäthylester I PI [M 13]. Zimtsäure-butylester I P I [] 4]. Benzophenon I [ B 31]. 2-0xy-benzoesäure-phenylester I
[B31]. s-Butyl-decanol-(s) I P I [Q 4]. Diheptyläther I P I [V 9]. "Heptaäthylenglycol" I [G 1]. Tetradecansäure (Myristinsäure) I P I
[G6, W1]. Hexansäure-octylester I TK I [B 11]. Decansäure-butylester I PI [V 10]. Undecansäure-propylester I P I [] 4]. Dodecansäure-äthylester I P I [G6·
M 13, V1o]. Butandisäure-diamylester u. -diiso
amylester I PI [V 10].
Hexandisäure-dibutylester I PI [V 1o]. Octandisäure-dipropylester I P I
[V10]. Decandisäure-diäthylester I PI [M 13,
V1o]. Maleinsäure-diamylester u. -diiso
amylester I P I [] 4]. Fumarsäure-diamylester u. -diiso
amylester I P I [] 4]. Anthrachinon I [B 31]. Pentadecansäure I [W 1].
Beg er
CtsHao02 C15HaoÜ2 CtsHao02 C15Hao02 CtsHao02
Ct6Ha202 C18Ha2Ü2 Ct6Ha202
Cl6Hso04 CtaHao04
CtsHaa02 CtsHas02
C1sHa402 CtsHa,02
c22H44o2 c22H42o2
Heptansäure-octylester I TK I [B 11]. Octansäure-heptylester I TK I [B 11]. Undecansäure-butylester I PI[] 4]. Dodecansäure-propylester I PI [V 10]. Tetradecansäure-methylester I P, T K I
[G6, N 4]. Hexahydrinden -diessigsäure- ( 2, 2)
dimethylester u. homologe Ester I P, TK I [V3].
Dioctyläther I P I [V 9]. Hexadecansäure (Palmitinsäure) I PI
[G6, W1]. Methansäure-pen~adecylester u. iso
mere Fettsäure-alkylester I P I [Q3]·.
Octansäure-octylester I T K I [B 11]. Dodecansäure-butylester I P I [V 10].
Tetradecansäure-äthylester I PI [G6, M13].
1-Methyl-cyclopentadecanon-(3) I P I [R 11].
Hexandisäure-diamylester u. -diisoamylester I P I [V 10].
Octandisäure-dibutylester I PI [V 10].
Decandisäure-dipropylester I P I [V 10].
Dekalin -diessigsäure- ( 2, 2) -dimethy Iester I P, TK I [V3].
Heptadecansäure (Margarinsäure) I [W1].
Hexadecansäure-methylester I P, TKI [G6, N 4].
Cycloheptadecen-(t)-on-(to) I P I [R 11].
Äthyl-hexadecyl-äther I P I [M 13]. Octadecansäure (Stearinsäure) I P I
[G6, W1]. Äthansäure-hexadecylester I PI [M 13]. Hexadecansäure-äthylester I P I [G6,
M13]. Octadecen-(2)-säure-(1) I PI [57]· Octadecen-(9)-säure-(1) (Ölsäure) I P,
KE I [A 1, 57]· Octadecen-(9)-säure-(1) (Elaidin
säure) I P I [57]. Heptadecansäure-äthylester I P I
[M 13]. Octadecansäure-methylester I P, TK I
[G6, N 4]. Ölsäure-methylester u. homologe
Alkylester I KB I [A 1]. 2-Phenyl-4 (u. 6)-benzyl-phenol I P I
[E6]. 2-Methyl-4, 6-dibenzyl-phenol u. weit.
benzyl. Phenole I PI [E6]. Dokosansäure I PI [57]. Dokosen-(9)-säure-(22) (Erucasäure u.
Brassidinsäure) I P I [57].
416 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
C2H 30 2Br CzHaOzJ C3HPC1
C3H 8 S C3H 8S C3H 8S C4H 10S C4HloS C4H 10S C,H10S
C,H12S C5H 12S C,H1zS C5H 12S C6H 12S
C-H-0-Halogen-Verbindungen. Bromäthansäure I F I [] 3]. c.HoOzCl Chloräthansäure-propylester I p I Jodäthansäure 1 F 1 [] 3]. [M 13, V 11]. Methyl-[2-chlor-äthyl]-äther I p I c,HgOzCl 3-Chlor-propansäure-(1)-äthylester I
[M 13]. p I [M 13]. Chlormethansäure-äthylester 1 p 1 C5H 90 2Br Bromäthansäure-propylester I P I
[M 13]. [V 11].
Chloräthansäure-methylester s. 428 I [M 13, V 11j.
I p I C5H 90 2Br 2-Brom-propansäure-(1)-äthylester I p I [Vll].
Dichloräthansäure-methylester I P I s. 428 I [M 13, V 17]·
Trichloräthansäure-methylester I PI [M1J, V17].
Äthyl-[ß-chlor-äthyl]-äther [M13].
Äthyl-[ß-brom-äthyl]-äther [V 11].
P I
P I
Äthyl-[a, ß-dichlor-äthyl]-äther I PI [M 13].
Bis-[ß-chlor-äthyl]-äther (Chlorex) I P, KE I s. 429 I [GI, M 13, T 16, V9].
Äthansäure-[ß-chlor-äthylester] I PI [M13].
Jodäthansäure-propylester I P I [V 11].
C5H 80 2Cl2 Dichloräthansäure-propylester I P I [M13, V17].
C,Hp2Cl3 Trichloräthansäure-propylester I P I [M13, V17].
C6H 120 2Cl2 Acetaldehyd-bis-[ß-chlor-äthylacetal] I P I [V .u].
C6H 110 2Cl Chloräthansäure-butylester I P I [M13, V11].
C6H 110 2Br Bromäthansäure-butylester I P I [V 11].
Jodäthansäure-butylester I P / [V 11].
C6H1o01Cl2 Dichloräthansäure-butylester I P I
Chloräthansäure-äthylester I P [D2, M13, V11].
[M 13, V17]. I C8Hg02Cla Trichloräthansäure-butylester I P I
[M 13, V17]· Äthyl-[a, ß, ß-trichlor-äthyl]-äther
PI[MI3]. I C8H 170 4Cl "Tetraäthylenglykol-chlorhydrin" I
Chloräthansäure-[ß-chlor-äthylester] I P I [M 13].
Dichloräthansäure-äthylester I P I [D2].
Dichloräthansäure-[ß-chlor-äthylester] I P I [M 13].
Trichloräthansäure-äthylester I P I [D2, V 17].
Trichloräthansäure-[ß-chlor-äthylester] I P I [M 13].
2-Brommethyl-tetrahydrofuran I PI [V 11].
C10H 150Br C13H 110Cl C13H 110Cl
P, F I [GI]. 3-Brom-[d-campher] I PI [R3]. 2-Chlor-4-benzyl-phenol I P I [E 6]. [2-Chlor-phenyl]-benzyl-äther I P I
[E6]. C13H 110Cl Phenyl-[2-chlor-benzyl]-äther I P I
[E6]. clDH160Br 4-Brom-2-phenyl-6-benzyl-phenol I
PI [E6]. clDH150Br 6-Brom-2-phenyl-4-benzyl-phenol I
PI [E6]. C20H 150 2Cl 2' -Chlor-2-benzoyloxy-diphenyl
methan I PI [E6].
C-H-S-Verbindungen. Äthanthiol (Äthylmerca.ptan) I P I
[516, V 15]. Dirnethylsulfid I P I [V 18]. Dimethyl-disulfid u. homologe Di-
alkyl-disulfide I P I [V 18]. Propanthiol-(1) I PI [V 15]. Propanthiol-(2) I PI [V 15]. Methyl-äthyl-sulfid I PI [V 18]. Butanthiol-(1) I PI [V 15]. 2-Methyl-propanthiol-(1) I PI [V 15]. 2-Methyl-propanthiol-(2) I PI [V 15]. Diäthylsulfid I P I S. 429 I [M 13,
T8, V18]. Pentanthiol-(1) I PI [V15]. 2-Methyl-butanthiol-(4) I PI [V 15]. Methyl-butyl-sulfid I PI [V 18]. Methyl-isobutyl-sulfid I P I [V 18]. Methyl-tert.-butyl-sulfid I PI [V 18].
CsH14S CsH14s C6H 14S CaH14S CsHI4S C6H 6S
C7H 8S CsHisS CsHisS CsHisS CsHisS
Beg er
Hexanthiol-(1) I PI [V 15]. Dipropylsulfid I P I [V 18]. Diisopropylsulfid I PI [V 18]. Äthyl-butyl-sulfid I P I [V 18]. Äthyl-tert.-butyl-sulfid I P I [V 18]. Phenylmercaptan (Thiophenol) I P I
[V 15]. Heptanthiol-(1) I P I [M 5, V 15]. Methyl-phenyl-sulfid u. homologe
Alkyl-phenyl-sulfide I P I [V 15]. Benzylmercaptan I PI [S 16]. Octanthiol-(1) I PI [M 5, V 15]. Dibutylsulfid I P I [M 5, M 13]. Di-sek.-butylsulfid I P I [V 18]. Diisobutylsulfid I P I [M 5, M 13,
V18]. Diamylsulfid I P I [M 5]. Diisoamylsulfid I P I [M 13, V 18].
cl2H26s
C12H 10S
C12H 10S2
Ct4HaoS
C2H 60 3S C2Hs04S C4H 100 2S C4H 100 3S C4H 100 3S
C4Hto04S C6H 100S2
C4H 4 Se C12H10Se C8H18Te
C2H 7N C2H 7N CzH•Na C2H3N
C2H 3N C2HaNa C3H9N
CaH4N2 CaH4N2 C3H 3N
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 417
Dihexylsulfid I P I [M 5, V 18]. Ct4H14S2 4, 4' -Dimethyl-diphenyldisulfid I P I Diphenylsulfid I P I [M 5, V 18].
[B9]. C14H 14S2 Dibenzyldisulfid I PI [B9].
Diphenyldisulfid I PI [B9]. c1sHa4s Dioctylsulfid I P I [M 5, V 18]. Diheptylsulfid I P I [M 5, V 18]. c2oH14s2 ß,ß'-Dinaphthyldisulfid I PI [B9].
C-H-S-Halogen-Verbindungen. ß-Chlor-diäthylsulfid I P I [M 10, u. weitere Cl-Subst.-Verbb. I P I
[M IJ]. M13]. ß, ß' -Dichlor-diäthylsulfid I P I
[M1o, M13j. [ß-Chlor-äthyl ]-[~X, ß-dichlor-vinyl]
sulfid u. weitere Cl-Subst.-Verbb.
C6H 5ClS C6HsBrS C12H 8Cl2S2
I PI [M 13]. C12H8Br2S2
~X, ~X, {J,ß, {J,{J' -Hexachlor-diäthylsulfid
C-H-0-S-Verbindungen. Thioschwefligsäure-dimethylester u.
homologe Dialkylester I PI [Sz4].
Dirnethylsulfit I P I [V 18]. Dirnethylsulfat I PI [V 18].
ß, ß'-Dioxy-diäthylsulfid I PI [M 10]. Diäthylsulfit I P, KB I [B 27, V 18]. Äthansulfonsäure-äthylester I P I
[V 18].
Diäthylsulfat I P, KB I [Bz7, V18]. Dithiokohlensäure-0. S-diäthylester
u. weitere 0. S-Alkylester I P I [V 17].
CsHt404S CsHta04S C8H 100S
4-Chlor-thiophenol I P I [S 16]. 4-Brom-thiophenol I P I [S 16]. 4, 4' -Dichlor-diphenyldisulfid I P 1
[B9]. 4, 4' -Dibrom-diphenyldisulfid I P 1
[B9].
Dipropylsulfit u. weitere Dialkyl-sulfite I PI [V 18].
Dipropylsulfat I PI [V 18]. Dibutylsulfat I PI [V 18]. 2-Methoxy-s-mercapto-toluol I P I
[S 16]. p-Toluolsulfonsäure-methylester I P,
KB I [Bz7]. 6, 6' -Dimethoxy-3, 3' -dimethyl
diphenyl-disulfid I PI [B 9]. Benzolsulfonsäurefluorid I P, K 8 I
[Bz7, Vll]. Benzolsulfonsäurechlorid [V 11].
Selen-, Tellur-Verbindungen. Selenophen I PI [T 1]. Diphenyl-selenid I P I [V 18]. Dibutyltellurid I PI [B32].
Aminomethan [53 ].
C-H-N-Verbindungen. (Methylamin) I P I C4H 12N 2
1, 2-Diamino-äthan (Äthylendiamin) I p I [V 1fi].
Aminoäthan (Äthylamin) I PI [S31]. Dirnethylamin I PI [S31]. Azidoäthan I [Sz1]. Äthannitril (Acetonitril) I P I S. 429 I
(] 5, T6]. Methylisocyanid I P I [L 7]. 1,2,4-Triazol I KB I [H19]. 1-Amino-propan (Propylamin) I P I
[V 16]. Trimethylamin I PI [S31]. 3-Amino-propen-(1) (Allylamin) I P I
[V 16]. Propannitril (Äthylcyanid) I PIS. 4291
[H 9, ] 5, T 4]. Pyrazol I KB I [H 19]. Imidazot I K 8 I [H 19]. Acrylsäurenitril I P I [V 19].
Beg er
C4H 7N C4H 7N
C4HsNz C4HSN
C4H4N2 C4H4N2 C6H 13N
Diphenyltellurdichlorid I P I [B 32]. Phenoxytellurin I P I [B 32]. 4, 4' -Dimethoxy-diphenyl-tellur u.
weitere Tellur-Verbb.l PI [B32].
N, N-Diäthyl-hydrazin u. homologe N, N-Dialkyl-hydrazine I P I [V 19].
1-Amino-bntan (Butylamin) I P I [A7, V16].
2-Amino-butan (sek.-Butylamin) I P I [V 16].
1-Amino-2-methyl-butan (Isobutylamin) I P I [V 16].
Diäthylamin I PIS. 429 I [C7, S31, V t6].
Butannitril I P, TK I [] 5]. 2-Methyl-propannitril I TK I [H 9]. 4-Methyl-imidazol I K 8 I [H 19]. Buten-(1)-nitril-(4) (Allylcyanid) I PI
[] 5J. . Butandinitril (Bernsteinsäure-
dinitril) I TK I [T9]. Pyridazin I K 8 I [Hj1]. Pyrimidin I KE I [Kz3]. 1-Amino-pentan (Amylamin) I P I
[M 13, V16].
Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 27
418 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
CsHsN2 C5H5N CsHlsN
CeHlsN C6H 15N CeHlsN
CsH14N2 CsHlaN csH12N2
C6H 7N C7HlaN C7H9N
CH06N3
C08N 4
C2H 70N C2H 60N2
C2H 50N
C2H 50N3
C2H 50 2N C2H 50 3N CaHP2N C3H 70 2N CaHPaN C3H 50N3
CaHs09Ns CaH402N2
4-Amino-2-methyl-butan (Isoamylamin) I P IS. 429 I [V 16].
Piperidin I P I s. 429 I [1 9]. ß-Äthylamino-propionsäure-nitril u.
homologe ß-Alkyl (u. Dialkyl)aminopropionsäure-nitrilel PI [V Ig].
Pentannitril (Butylcyanid) I P I s. 429 I [] s. M 13, T 4]·
2-Methyl-butannitril-(4) I F, TK I [H9, T4].
Pentandinitril I p I [] s]. Pyridin I PIS. 429 I [K 11, Tg]. 1-Amino-hexan (Hexylamin) I P I
[V 16]. Dipropylamin I P I S. 429 I [V 16]. Diisopropylamin I P I [V 16]. Triäthylamin I P, TK I S. 429 I [5JI,
V16]. 2,2'-Azo-bis-propan I PI [B3]. Cyclohexylamin I PI [V 16]. Dimethylketazin u. homologe Dialkyl-
ketazine I PI [B 3, V 1g]. Hexamethylentetramin (Urotropin) I
p I [H 1B]. Hexannitril (Amylcyanid) I PIS. 429 I
[Hg,] 5]. 2-Methyl-pentannitril-(5) I P I [] sJ. Aminobenzol (Anilin) I P, KE I S. 429 I
[A 5, B2B, FB, L4]. 2-Methyl-pyridin I P I [B 2B, R I]. Heptannitril (Hexylcyanid) I PI [H 9]. 2-Amino-1-methyl-benzol (o-Tolui-
din) I PIS. 429 I [A5, AB, B2B]. 3-Amino-1-methyl-benzol (m-Tolui
din) I PIS. 429 I [AB, B28]. 4-Amino-1-methyl-benzol (p-Tolui
din) I PIS. 429 I [B28, T9]. 11-Amino-1-methyl-benzol (Benzyl
amin) I PI [V 16].
CaHioN CaHloN CaHtoN CaHlsN
C9H 21N CoH17N CoHlsN
C9H7N ~oH23N CloH~aN
~oH1sN
~oHoN CnH17N C12H21N ~2H21N C12H2sN Ct2HuN Cv;HaaN
Methansäureamid K 8 I (G2].
C-H-0-N-Verbindungen. (Formamid) I C3HaON
Nitromethan I P I S. 430 I [B 16, Hg, V17].
Trinitromethan I PI [H 3]. Tetranitromethan I PI [H 3]. 2-Amino-äthanol-(1) I PI [R6]. Dimethylnitrosamin I P I [V 17]. Acetaldoxim u. homologe Ald-
oxime I PI [V 1g]. 2-Azido-äthanol-(1) I PI [521]. Nitroäthan I P I [B 16, V 17]. Äthylnitrat I P, KE I [B 27, V 17]. 1-Nitro-propan I PI [B 16, V17]. 2-Nitro-propan I PI [B 16, V 17]. Propylnitrat I P I [V 17]. A~do-aceton I P I [ 5 21]. Glycerintrinitrat I PI [53o]. Diazoessigsäure-methylester I P I
[R4].
Beg er
Methylanilin I PI [AB, V 16]. 2 (3 u. 4)-Methyl-1-azido-benzol I P I
[5 21]. Benzoesäure-nitril (Benzonitril) I P I
S. 430 I[] 5, T8]. Dibutylaminl PI [A J, A Ba, V 16]. Di-[sek.-butyl]-amin I P I [V 16]. Diisobutylamin I PI [V 16]. Getannitril (Heptylcyanid) I [Hg,
VIg]. 4-Amino-1, 3-dimethyl-benzol I P /
[B 28, T 3]. Äthylanilin I PI [K11, V16J. Dirnethylanilin I P I S. 430 I [A 8,
V16]. Phenylessigsäure-nitril (Benzyl-
cyanid) I P I [] 5]. Tripropylamin I PI [A 7, V 16]. Nonannitril (Octylcyanid) I [Hg, V Ig]. Propylanilin u. homologe Alkylaniline I
p I [AB, VI6]. Chinolin I PIS. 430 I [K 11, R 1, T 16]. Diamylamin I P I [V 16]. Diisoamylamin I PI [V 16]. 4 (2 u. 5)-Dimethylamino-1, 3-di-
methyl-benzol I PI [T3]. 1 (u. 2)-Amino-naphthalin I P I [V 1]. Diäthylbenzylamin 1 P I [V 16]. Dihexylamin I PI [V Ig]. Tributylamin I PI [A7, V16]. Dicyclohexylamin 1 PI [V 16]. Diphenylamin I [K 11]. Triamylamin u. Triisoamylamin I PI
[V 16]. Triphenylamin I PI [F6]. 2-Chlor-1-azido-benzol u. weitere
Halogen-Verbb. I PI [521].
Isoxazol u. homol. Isoxazole I P, KE I [522].
Methyläthylketoxim u. homologe Alkylketoxime I P I [Hg, V 19].
0-Methyl-acetoxim u. homologe 0-Alkyl-acetoxime I PI [V Ig].
1-Nitro-butan I P [B 16, V 17]. Butylnitrit u. homologe Alkyl
nitrite I PI [V 17]. Kohlensäure-äthylester-methyl
amid (N-Methyl-urethan) I P I [V 16]
Butylnitrat I PI [V 17]. ß-Methoxy-propannitril u. homo
loge ß-Alkyloxy-propannitrile I p I [V1g].
Diazoessigsäure-äthylester I [R 4]. Dirnethylamino-aceton u. homologe
Dialkylamino-acetone IP I [M 3]. 1-Nitro-pentan I PI [V 17].
C5H 110 2N
C5HP2N
C6H 130 2N C6H 100 4N2
C8H,02N
C8H,03N C8H 50 3N C8H50 3N
~H80N2 C7H70 2N
C7H70 2N
C7H70 8N
C7H70 8N
C7H606NS C9H120 2N2
ClsH16As C18H 1,Sb
C6H 16Si C2H 6SiCl2 C4H 11SiCl C8H 180Si2
23111 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 419
Kohle_1;1säure-äthylester-äthylamid C10H 220N2 (N-Athyl-urethan) I P I [V 16]. ClOHlpN
Cyanessigsäure-äthylester u. alky- C10H 130N lierte Verbb. I P, TK I [C11].
1-Nitro-hexan I PI [V17J· Azodicarbonsäure-diäthylester u. C12H10 0N2 homologeDialkylester I PI [V 19]. Nitrobenzol I P, KE I S. 430 I Cl2Hlo02N2
[G5a, H21, TB, V17, W7].
2-Nitro-phenol I PI [B27, 511]. ClaH120N2
3-Nitro-phenol I PI [B27, 511]. 4-Nitro-phenol I PIS. 430 I [B 27, C14H140 3N2
s 11].
N-Nitroso-methylanilin I PI [V 16]. C18H180 3N2
2 (u. 3)-Nitro-1-methyl-benzol I s. 430 I [H 8]. C1sH1s02N2
4-Nitro-1-methyl-benzol I S. 430 I [T9]. C1sH120N2
Methyl-[2-nitro-phenyl]-äther (2-Nitro-anise!) I PI S. 430 I [B 29, C17H 140N2 H9, S 11].
Methyl-[ 4-nitro-phenyl]-äther (4- C1sH1sO•N2 Nitro-anisol) I P I S. 430 I [H 9. s 11). C6H 30 2NC12
2,4,6-Trinitro-toluol I [L6a]. 2 (3 u. 4)-Nitro-benzyldimethyl- C12Hs0N2Cl2
amin u. homologe Nitro-benzyl-dialkylamine I PI [S 15].
C-U-S-N-Verbindungen.
Thiocyansäure-methylester u. ho-~ C3H 5 SN mologe Thiocyansäuren-Alkyl-ester IP I [V 17]. C4H,SN
C-H-0-S-N-Verbindungen.
Triäthylamin-S02-Verb. I P, KE I I CuH2P2SN [B 19].
Dimethylanilin-S02-Verb. I P, KE I cl4Hlp4S2N2 [B 18].
Phosphor-Verbindungen.
Triphenylphosphin I PI [F6]. C3H 90 3P Dirnethylphosphit u. homologe Di
alkylphosphite I PI [A 10].
Trimethylphosphit u. homologe Trialkyl-phosphite I P I [A 9, A 13].
N-Nitroso-diamylamin I PI [V 19].
(d-Campher)-oxim I PI [RJ].
Methylphenylamino-aceton u. ho-mologe Alkylarylamino-acetone I p I [M 4J.
Azoxybenzol I PIS. 430 I [R5].
2 (3 u. 4)-0xy-azoxybenzol I P J [B29].
2 (3 u. 4)-Methoxy-azobenzol I P I [B29].
4, 4' -Dimethoxy-azoxybenzol I P, F 1 Abb.3 1 [F4, Nz, R5, S4J.
4• 4' -Diäthoxy-azoxybenzol Abb. 41 [F4, R5, S4].
I P I
4, 4' -Dimethoxy-benzaldazin I [F 4, R5].
Naphthochinon-(1, 2)-phenylhydra-zon-(1) I PI [B29].
1-Benzolazo-naphtol-(2)-methyl-äther I P I [B 29].
p. p' -Azoxy-benzoesäure-äthyl-ester I Abb. 5 I [S 4].
2, 3-Dichlor-1-nitro-benzol u. iso-mere Subst. prodd. I PI [Tz].
4, 4' -Dichlor-azoybenzol u. weitere Chlor-, Brom- u. Nitro-Subst. prodd. I P I [B 10].
Äthylisothiocyanat (Äthylsenföl) I P 1 [V 17].
Allylisothiocyanat (Allylsenföl) I PI S. 430 I [T7, V 17].
Tripropylamin-S02-Verb. I P, KE, F I[] z].
2,2'-Dinitro-dibenzyldisulfid I PI [B9].
Methylphosphonsäure-dimethylester u. homologe Dialkylester I PI [A 9].
Trimethylphosphat u. homologe TrialkylphosphateiPI[A 13, V 18].
0, 0, 0-Triäthyl-thiophosphatu.homologe Trialkyl-thiophosphate I PI [A 9, A 13].
Arsen-, Antimon-, Wismut-Verbindungen.
Triphenylarsin I PI [F6]. I C6H 160 3Sb I Triäthylantimonit I P I [RB]. Triphenylstibin I p I [F6]. cl8Hl6Bi Triphenylbismutin I p I [F6].
Silicium-Verbindungen.
Triäthylmonosilan I PI [M 2]. C6H1s03Si
Äthyldichlorsilan I P I [M 2]. C8H 240 2Si3
Diäthylchlorsilan I P I [M 2].
Hexamethyl-disiloxan I P I [F7, C8H 240 4 Si4 Hz6].
Beg er
Triäthoxysilan I PI [M 2].
Octamethyl-trisiloxan u. homologe Verbb., I P I [F7, H 26].
Octamethyl-cyclotetrasiloxan und homologe Verbb. I P I [H 25].
27*
420 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
CH30BF2
C2H 40 2BF3
Germanium-, Zinn-, Blei-Verbindungen. Tetraäthylgerman I P I [5 12]. I C4H 12Pb Tetramethylplumban u. homologe Tetramethylstannan 1 p 1 [K 2]. Tetraalkylplumbane I [K 2].
Bor-, Aluminium-Verbindungen. Tripropylborat u. homologe Trial- C2H 6NBC12
kylborate I [A 11]. Methoxybor-difluorid I P I [A J]. C9H 110NBF3
Methansäure-meth ylester-bortri-fluorid u. homologe Verbb. I PI H 0 Al [5 2 9]. Cs 1s a
Diäthyläther-bortrifluorid I P, F I [529, w sJ.
Metallorganische Verbindungen.
Palladium(II)-amylmercaptid I p I cl2HsoC12 [M5]. As2Pd
Bis-dimethyl-sulfid-Palladium -dichlorid u. homologe Verbb. I P [MsJ.
Bis-triäthyl-phosphin-Palladiumdichlorid u. homologe Verbb. I PI [M sJ.
231114 Temnisme Substanzen.
Dimethylamino-bordichlorid I P I [B23].
Methylacetanilid-bortrifluorid I P I [529]·
Triäthylaluminat u. homologe Trialkylaluminate I PI [RB].
Bis-triäthyl-arsin-Palladium-dichlorid u. homologe Verbb. I P I [MsJ.
Tetrakis-monojod-tributylphosphin-kupfer u. ähnliche Verbb. I p I [M7J.
Quecksilber(II)-äthylmercaptid u. homologe Quecksilber(II)-alkylmercaptide I PI [M 5].
Ätherische Öle I [M na]. Erdnußöl I [H2a, K4a]. Kokosnußöl I [H2a]. Mandelöl I [C11l, H2a].
Olivenöl I [Cib, H2a, K4a]. Petroleum I [F7a]. Rizinusöll [Cia, H2a, K4a]. Schmieröle I [F7a, 5Ja, T Ja].
23112 Wertetabelle. 23 1120 Vorbemerkungen.
In den einzelnen Spalten sind angeführt:
Chemische Formel der Substanz. Name der Substanz. Gas, d. h. das mit der Flüssigkeitsoberfläche in Berührung stehende Gas (L = Luft, D = mit Flüssig
keitsdampf gesättigter Gasraum [von manchen Autoren nicht ganz korrekt als Vakuum bezeichnet], N2 = Stickstoff).
t = Temperatur in oc, bei der die Messung von y vorgenommen wurde. y = Oberflächenspannung in dynlcm.
P = Parachor-Mittelwert, yt Ml(e- e'), wobei M =Molekulargewicht, e = Dichte der Flüssigkeit, e' = Dichte ihres Dampfes. 2
K 8 =Mittelwert der Eötvösschen Konstanten= y · Vlf· Grad-I, wobei V M =Molvolumen in cm3•
Methode. Literaturhinweis.
Die in der Spalte "Methode" angeführten römischen Zahlen bedeuten die Bestimmung der Oberflächenspannung auf Grund von:
I Steighöhe in Kapillaren, II Abreißen einer Flüssigkeitslamelle,
III Tropfengewicht, IV Maximaldruck in Blasrm bzw. Tropfen, V Kapillarmethode nach Ferguson (Steiggeschwindigkeit),
VI Tropfen- bzw. Blasendimensionen, VII Schwingende Strahlen,
VIII Flüssigkeitsglocken.
Die Genauigkeit der angegebenen Werte ist unterschiedlich; meist ist nur die erste Stelle nach dem Komma noch genau, während die zweite Stelle oft auf o bzw. 5 nach unten abgerundet ist.
Bei Wasser kommt den Werten zwischen 10° und 50° eine erhöhte Genauigkeit zu, während bei Quecksilber die angegebene Fußnote zu beachten ist. Präzisionsmessungen sind in wenigen Fällen nach Autorenwerten wiedergegeben.
Im Anschluß an die Wertetabelle sind einige Abbildungen gebracht, welche in bestimmten Gebieten Ausnahmen von der weitgehend geradlinigen Temperaturabhängigkeit der Oberflächenspannung zeigen.
Beg er
231121 Zahlenangaben. 421
231121 Zahlenangaben.
Formel Name Gas t
I 7'
I p
I KE I Meth.j Lit. oc dynfern I
0 Sauerstoff D -215,0 21,25 1,92 I K3 -210,6 20,32 -202,0 18,21 -196.4 16,68 -191,7 15,54 -183,6 13,55
F Fluor D -210 13,6 1,78 I A6, K3 -200 11,9 -190 10,2
p Phosphor L 50,0 69,70 1>38 IV Hz8 54,0 68,53 60,2 66,95 68,7 64,95
Si Silicium He 1450 725 III Ks, K1o Hg Quecksilber 1) D 0 479.5 IV B 12,
L 10 477 VI Bzz, 20 475 VII BJO, 25 473.5 VIII Hz 30 472,5 I H6 40 47° KB 50 46],5 P15
100 456 150 444 200 433
Pb Blei H2 350 442 IV B13 400 438 500 431 6oo 424 8oo 410
HP Wasser L -10 77,10 I H1, H 5, Lz, -5 76,40 MB, Pg,
0 75,62 ss +5 74.9° 10 74,20 11 74.07 12 ]3,92 13 ]3,78 14 73,64 15 73.48 16 ]3.34 17 73,20 18 73.05 19 72,89 20 72,75 21 72,60 22 72,44 23 72,28 24 72,12 25 71,96 26 71,80 27 71,64 28 71,47 29 71,31 30 71,15 35 70,35 40 69,55
I 50 6],90 6o 66,17
1) Die angegebenen Werte für Quecksilber beziehen sich auf Vakuum und trockene Luft. Die starken Schwankungen der Literaturwerte dürften z. T. auf Nichtberücksichtigung der Oberflächenveränderung des Quecksilbers durch das angrenzende Gas zurückzuführen sein.
Beg er
422 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Formel Name I Gas t y p Kg Meth. I Lit. oc dynfern
HP Wasser L 70 64.41 I I H1, H 5, Lz, So 62,60 M8,Pg,S5 90 60,74
100 ss.s4 DP Dideuteriumoxyd, L 15 73.35 I C6, F5, ]8,
schweres Wasser 20 72,60 L1,P9 25 71,85 30 71,10 35 70,30
S02 Schwefeldioxyd L -20 30.35 I Slo, Sz7 -10 28,4
0 26.{5 +1o 24.55
20 22,6 30 20,6
NH3 Ammoniak L -so 37.95 I Dg, Kg -40 35.6 -30 33.3 -20 31,0
0 26,55 +10 24,25
20 22,0 50 15,05
N2H4 Hydrazin 25 66,7 91,2 I B1, B3 30 64,5 IV 35 62,3 40 6o,1
CNH Cyanwasserstoffsäure D 0 20,5 80,9 1,1 I es. es 10 19,3 IV 20 18,1 30 16,9
CS2 Schwefelkohlenstoff L -30 40,0 I Hg, T12 -20 38.45
0 35.45 +1o 33.9
20 32,4 30 30,85 50 27,8
(CN)2 Cyan D -20 21,9 117,7 2,18 I CB -10 20,2
0 18,5 +1o 16,8
20 15,1
B2He Diboran -120 17,9 121,9 I L3, S 19, Sz6 -110 16,25 IV -100 14,6
Ni(C0)4 Nickeltetracarbonyl -10 18,5 257.7 I A4,L2 0 17,4 IV
+1o 16,2 20 15,1 30 13,9 50 11,6
CsHI2 Pentan L 15 16,6 231,4 I Q1, TB, W3 D 20 16,0 IV
30 14,9
CsHw Cyclopentan L 15 23,3 205 I G5a, Tg,V 4, 20 22,6 IV W7 30 21,3
N2 -1 25.45 2,3 Hzo +17,2 22,97
35,0 '21,26
Beger
231121 Zahlenangaben. 423
Formel I Name Gas I
t r p I KE Meth.l Lit. oc dynfern
I
C6H14 Hexan L 15 18,9 270,8 I Hg,Q1, V6 20 18,{ IV 30 17,35 40 16,3
C6H 12 Cyclohexan L 15 25,6 242 I Hg, 518, 20 25,0 T14, W3 30 23,8
N2 16,3 25,69 2,38 IV Hzo 35.5 23,24 56,8 20,79
C&HlO Cyclohexen L 0 29,1 230 2,2 I Hzo, 518, N2 15 27,2 IV V4
20 26,55 30 25,3
CsHs Benzol L 10 30,2 2,1 I Bz6, D5, 15 29,6 IV Gsa, Hg, 20 28,9 VIII M 11, T1J, 25 28,2 WJ 30 27,5 40 26,25 50 25,0 6o 23,75
C7H1s Heptan L 0 22,3 311,6 I Q1, TB, W3 D 15 20,8 IV
20 20,3 30 19,3
C7H 14 Methyl-cyclohexan L 15 24,3 281,0 I Cg, Dz, Hg, D 20 23,8 IV W3
30 22,7 40 21,6
C7Hs Methylbenzol L 0 30,8 245.5 I Bz7, n 5, D 10 29,6 IV FJ, Hg, N2 15 29,0 Mn, T1o,
20 28,{ V7 30 27,3 50 25,0
100 19.4
CsHls Octan L 0 23,8 350,5 I Hg,Q1, V6 D 15 22,2 IV
20 21,7 30 20,7 50 18,8
CsHls 2, 5-Dimethyl-hexan L 15 20,3 347.5 I M1J, 518, D 20 19,85 III V6, W3
30 18,9 IV 40 18,o
CsHlO Äthylbenzol L 15 29,7 284,4 I B27,D5, 20 29,1 IV V7, Vzz 30 28,o5 40 27,0
CsHlO 1, 3-Dimethyl-benzol 15 29,1 284,2 I D5,Hg 20 28,6 IV 30 27,5 40 26,{
CsHlo 1, 4-Dimethyl-benzol 15 28,9 284,5 I D5,Hg 20 28,3 IV 30 27,25 40 26,1
C9H2o Nonan L 20 22,9 390,5 I Q1, V6, W3 D 30 21,9 IV
40 20,9 6o 18,95
Beg er
424 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Formel Name Gas t 7' p KE I Meth. Lit. oc dynfern
CoHlD Propylbenzol L 15 29,5 323,5 I D5, H9, V7 20 29,0 IV 30 28,o 40 27,0
C9H 12 Isopropylbenzol L 20 28,1 321,3 I D5, V7, 30 27,0 IV Vzz 40 26,95
~oH22 Decan L 15 24.4 430,6 I H9, M13, 20 23,9 IV Ql, V6 25 23,4 30 22,95 40 22,0 6o 20,1
CloHu Butylbenzol 15 29,79 363 I D5,H9 20 29,24 IV 30 28,19 40 27,18
C10H14 sek.-Butylbenzol 20 28,5 360,0 IV Ds, Vzz 30 27,5 40 26,6
C10Hl4 Isobutylbenzol 20 27,5 360,3 IV ns. Vzz 30 26,5 40 25,55
C1oH12 1, 2,3,4-Tetrahydro- N2 3,0 35,23 2,15 IV Hzo naphthalin 33,0 32,44
62,0 29,67 89,0 27,03
CloHs Naphthalin L 8o,5 32,29 312,3 2,32 I H19, Rz 111,0 29,07 IV 153.3 24,74
CuH24 Undecan L 20 24,7 470,7 I Ql, V6 30 23,7 IV 40 22,7
CnH18 Amylbenzol L 15 30,2 401,9 I H9, V7 20 29,6 IV 30 28,6 40 27,5
~2H2u Dodecan L 20 25.4 510,3 I Q1, V6 30 24,5 IV 40 23,5
Cl2Hls Hexylbenzol L 15 30,7 441,5 I H9, V7 20 30,15 30 29,1 40 28,1
C14Hso Tetradecan L 21,5 26,53 591,4 I V6 40,9 24,90 87,8 20,84
C1uHs4 Hexadecan L 20 27,7 671,0 I M13, V6 30 26,85 IV 40 26,o
CH2Cl2 Dichlormethan L 15 28,8 147,2 I M13, T7, 20 28,o IV V17 25 27,25 30 26,5
CHCla Trichlormethan L 15 27,9 183,2 I C1z,Fz,H9, 20 27,2 IV K11, M13 25 26,6 30 25,9 40 24,6
Beg er
231121 Zahlenangaben. 425
Formel Name Gas t I " I p I KB I Meth. Lit. oc dynfern
CCI1 Tetrachlormethan L I5 27,5 2I9,6 I B11,D2, 20 26,8 IV M11, M13 30 25,5 40 24,2
C2H 5Br Bromäthan L I5 24,6 I Hg, M13 20 24,0 IV 25 23,4 30 22,8
C2H 5I Jodäthan L I5 29,4 I Hg, M13 20 28,8 IV 30 27,6
C2H 4Cl2 I, 2-Dichlor-äthan L I5 33,0 I88,6 I Hg, M13, 20 32,3 IV V11 30 30,9
C2H 4Br2 I, 2-Dibrom-äthan L I5 39,6 2I5,2 I Dz, Hg, 20 38.9 IV M13, V11 30 37.6 40 36,25
C2H 3Cl3 I,I, 2-Trichlor-äthan L 20 33.7 222,8 IV M13 25 33,0
C2H 2Cl4 I,I, 2, 2-Tetrachlor-äthan L 20 35.6 1256.9 IV M13 25 34.9
C3H 7Cl I-Chlor-propan L I5 22,65 I9I.55 I Hg, M13, 20 22,0 IV vs 30 20,7 40 I9.4
C4H 9Cl I-Chlor-butan L I5 24.4 230,3 I MlJ, VS 20 23,75 IV 30 22,45
C5H 11Cl I-Chlor-pentan L I5 25,8 269,8 I Hg,M13 20 25,15 IV 30 23,9
C5H 11Cl 2-Chlor-2-methyl-butan L 20 22,3 267.4 IV M13 25 2I,8
C5H 11Cl 4-Chlor-2-methyl-butan L I5 24,1 268,8 I TlJ, Vs 20 23,6 40 21,5
C6H 13Cl 1-Chlor-hexan L 20 26,15 310,2 IV M13 25 25,55
C6H 5F Fluorbenzol I5 28,4 214·4 I D2,T8 20 27.75 30 26,5
C6H 5Cl Chlorbenzol L 15 33.8 244·I I Gsa. Hg, 20 33.3 IV M11,M13, 30 32,1 W7 so 29,8
C8H 5Br Brombenzol L I5 36,8 257.1 I Hg, V12 20 36,2 30 35,0
C8Hs] Jodbenzol L 18>4 39.38 279,2 I V12 41,3 36,97 90,0 41,39
C7HisCl 1-Chlor-heptan L 20 26,9 349.9 IV M13 25 26,35
C1F1s Perfluorheptan 20 13,05 427,9 I 02, Rw 25 12,6 IV 30 12,15
Beg er
426 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Formel I
Name I
Gas I t
I y
I p
I KB I Meth. Lit. oc dynfern
C7H 7Cl Benzylchlorid L 15 38,3 285 I MI3, T8 20 37.7 IV 30 36,5
CsH17Cl 1-Chlor-octan L 20 27,65 390,1 IV MI3 25 27,15
C10H 7Br 1-Brom-naphthalin L 15 45,1 361,5 I B4, Tg, VI.:l 20 44·6 30 43,65
CH40 Methanol L 10 23.4 I Bll, D8, D 15 22,9 Mn, T6, N2 20 22,5 Tio
30 21,7 50 20,0
C2H 60 Äthanol L 0 24,3 126,8 I E4, Mn, D 10 23.4 IV T I2, VI4 N2 15 23,0
20 22,55 30 21,7 50 19,9 70 18,1
CzH402 Äthansäure L 15 28,2 131,4 I Gsa, Mn, 20 27,7 T6, V14, 30 26,75 W7 50 24,8
100 19,9
C3H 80 Propanol-(1) L 10 24,6 165,1 I B2I, Mn, 15 24,2 IV MI], T-f., 20 23,7 V14 30 22,9 50 21,3
C3H 80 Propanol-(2) L 15 21,8 164.4 I T4, V14 20 21,4 30 20,6 50 19,0
C3H 60 Propanon-(2) 10 24,5 161,5 I DB, Gsa, 15 23,9 IV L4, 04, 20 23,3 T10, T11, 30 22,1 W7
CaHs02 Propansäure L 10 27,7 169,4 I C7, D8, Hg, 15 27,2 IV Pli, V14 20 26,7 30 25,7
CaHsOz Methansäure- L 15 24,35 17J,1 I M13, T7 äthylester 20 23,8 IV
25 23,15 30 22,35
C4Hlo0 Butanol-(1) L 15 25,1 204,7 I D8, L4, 20 24,7 IV M 13, Szo, 25 24,3 T14 30 23,85 40 23,05
C4Hlo0 2-Methyl-propanol-(1) L 15 23.4 202,0 I L4, M13 20 23,0 IV 25 22,5 30 22,1
C4Hlo0 Diäthyläther L 10 18,2 211,9 2,25 I D2,F3, 15 17,6 IV M11, T1o, 20 17,0 Vg
I 30 1.),9
Beger
231121 Zahlenangaben. 427
Formel I
Name I
Gas I
t " I p I Kg Meth. Lit. oc dynfern
C4Hs02 Butansäure L lS 27,3 209,4 1,6 I K11, M13, 20 26,75 IV P11, T7, 25 26,2 V14 30 25,6 40 24,5
C4Hs02 Methylpropansäure L 15 2S,55 207,8 1,6 I T4, V14 20 2S,l IV 30 24,2
C4H 80 2 Äthansäure-äthylester L lS 24.4 216,2 2,3 I B27, E3, 20 23,8 IV Mn, M13 2S 23,2 T6, V1o 30 22,6 so 20,2
C4Hs02 1,4-Dioxan D lS 34.3 20S,7 2,11 I A 14, GI, 20 33.SS H 11, H17, 2S 32,8S T9 30 32,1S 40 30,7
C4H60a Acetauhydrid L lS 33.3 22S,9 2,2 I L6, T6 D 20 32,6 IV
30 31,2 so 29,2
C5Hl20 Pentanol-(!) L lS 26,o 243.3 I M13, T7 20 2S,6 IV 2S 2S,1S 30 24,7
C5Hl20 2-Methyl-butanol-(4) L lS 24,8 240,8 I T5, V14 20 24,3 30 23,3
C5H 100 Pentanon-(3) lS 2S,7 237.S I C10,04, T7 20 2S,1S IV 2S 24,7 30 24,1S 40 23,1S
C6H 100 Cyclopentanol N2 18,3 33,21 1,7S IV H2o 34.9 31.49 S7,6 29,20 8o,s 26,89
CsH1oÜ2 Pentansäure L lS 27,8 248,7 I M13, T7 20 27,4 IV 2S 26,8s 30 26,3S
CsHlo02 2-Methyl-butansäure-(4) D lS 2S,7 247.3 I T7, V14 20 2S,3 30 24.4S
C5H1o02 Ä thansäure-propylester L 20 24,SS 2SS.9 I B27, M13, 2S 24,0 IV V1o 30 23.4 40 22,2
CsH1002 Propansäure-äthylester L 20 24,3 2S4.7 I E3, V10 30 23,1S IV 40 22,0 6o 19,7
C6H 140 Hexanol-(1) L 20 26,3 282,2 I H16, M13, 2S 2S,8 IV S2o, T 14 30 2S,3
CsH120 Cyclohexanol D 20 34·4 I DB, R3, T9 2S 33.9 IV 30 33·4 40 32,3
Beg er
428 2311 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Formel Name I
Gas I
t
I " I p
I KB I
Meth. Lit. oc dynfern
C8H 120 Cyclohexanol N2 19,1 33,52 1,8 IV H2o 34·7 31,96 57,1 29,79 So,4 27,54 99,1 25,76
CsH1202 Hexansäure L 20 2S,o 2S8,1 I M13, P11, 25 27,5 IV so 25,25
CsH12Ü2 Äthansäure-butylester L 20 25,2 295,9 I B27, M13, 30 24,15 IV Vw 40 23,1 50 22,1
C6H 100 4 Ä thandisäure- L 15 32,8 323,0 I T6, V1o diäthylester 20 32,2 IV
30 31,1 40 30,0
C7H 140 2 Äthansäure-pentylester L 20 25,7 335>4 I B27, M13, 40 23,7 IV V10 6o 21,7
C7H 140 2 Hexansäure-methylester L 40 24,2 332>4 I G6, N4, V1o 6o 22,3 II So 20,35 V
C7H1204 Propandisäure- L 15 32,3 36o,S I M13, T4, diäthylester 20 31,S IV V2
25 31,3 30 30,S
CsHt602 Äthansäure-hexylester L 20 26,5 375,6 I B11, M13, 30 25,35 IV Vw
C8Hs0 Acetophenon L 15 40,1 293,3 I TB, T13, 20 39,5 VB 30 3S,3 40 37,2
CvHts02 Heptansäure-äthylester L 20 26,45 413,1 I B11, Hg, 30 25,45 Vw 40 24,5
C9H1s02 Octansäure-methylester L 40 25,7 413,9 I G6, N4, 6o 23,75 II V10 So 21,75 V
C9H1002 Benzoesäure-äthylester L 20 35,3 349,6 I M13, TB, 30 34,1 IV V12 40 32,9
c1oH1so4 Hexandisäure- L 20 32,55 479,2 I M13, V1o diäthylester 30 31.45 IV
50 29,3 So 26,1
CuH22Ü2 Decansäure-methylester L 40 26,6 493,S I G6,N4, 6o 24,S II V10 So 22,95 V
cl2H24o2 Dodecansäure L 45 28,7 IV D6, W1 6o 27,6 So 26,2
CaH50 2Cl Chloräthansäure- L 20 35,2 214,3 I M13, V11 methylester 30 33,S5 IV
40 32,5
C3H 40 2Cl2 Dichloräthansäure- L 20 34,2 251,5 I M13, V17 methylester 30 32,9 IV
40 31,6
Beg er
231121 Zahlenangaben. 429
Formel Name Gas t
I y p KB Meth. Lit. oc dynfern
C4HpCl2 Bis-[ß-chlor-äthyl]-äther L 20 37,8 290,0 I GI, MIJ, 30 36,55 IV TI6, Vg 40 35,3
C4H 10S Diäthylsulfid L 20 25,3 241,5 I ]VJ IJ, TS, 30 24,2 IV V18 50 21,9
C2H 3N Äthannitril L 10 30,5 122,1 I ]5,T6 20 29,2 30 27,9 50 25,3
C3H 5N Propannitril L 10 28,3 161,4 I Hg, ]5, T4 20 27,2 30 26,1 50 23,9
C4H 11N Diäthylamin L 15 20,7 218,6 I C7, S31, V16 20 20,1 30 18,9 40 17,7
CsHiaN 4-Amino-2-methyl-butan L 20 23,8 257,5 I V 16 30 22,8 50 20,8
C5H 11N Piperidin 15 30,6 I Tg 20 30,0 30 28,8
C5H 9N Pentannitril L 15 28,o 238,6 I ]5, M13, 20 27,45 IV T4 30 26,4 40 25,35
C5H 5N Pyridin 15 37,9 199,2 I K11, Tg 20 37,2 IV 30 35,7
CsHlsN Dipropylamin L 10 23,8 298,9 I V16 20 22,8 50 19,8
C6H 15N Triäthylamin t 10 21,8 296,6 I S31, V 16 D 20 20,8
30 19,75 50 17,7
C6H 11N Hexannitril L 10 28,8 278,0 I Hg,J5 20 27,9 30 27,0 50 25,2 So 22,5
C6H 7N Anilin L 10 44,0 234 2,0 I A 5, B28, 20 42,9 IV FS, L4 30 41,8 50 39.4
100 33,7 150 28,o
C7H 9N 2-Amino- 20 40,8 271,2 IV A5,A8, B28 1-methyl-benzol 30 39,65
50 37.4 100 31,8
C7H 9N 3-Amino- 20 38,2 268 IV AS, B28 1-methyl-benzol 30 37,2
50 35,3 100 30,5
C,H9N 4-Amino- 50 35,2 I B28, T9 1-methyl-benzol 6o 34,1 IV
70 33,9
Beger
430 23 11 Grenzflächenspannung reiner Flüssigkeiten gegen ihren Dampf oder Luft.
Formel I Name Gas I t
I " p KB Meth. I Lit. oc dynfern
~H5N Benzoesäure-nitril 10 40,35 257.3 I ]5,TB 20 39,2 30 3S,l 50 35.s
C8H 11N Dirnethylanilin L 20 36,5 ca.314 I AB, V16 30 35·4 IV 50 33,1
100 27,6 C,H7N Chinolin 20 45·0 303,6 I K11, R1,
30 43,S5 T16 6o 40,3 90 37·0
CHP2N Nitromethan L 10 3S.4 132,6 I B16, Hg, D 20 37·0 II V17
30 35·5 50 J2,6
C6H 60 2N Nitrobenzol L 15 44,1 263,0 I G5a, H:H, 20 43.55 IV TB, V17, 30 42·4 W7 50 40,1 So 36,S
C6H 60 3N 4-Nitro-phenol L 120 46,15 2S4 I B27, 511 130 45.35 IV 150 43,65 190 40,3
C7H 70 2N 2-Nitro- 10 42,S I HB 1-methyl-benzol 20 41,7
30 40,5 50 3S,3
C7Hp2N 3-Nitro- 10 41,2 I HB I-methyl-benzol 30 39.9
50 37·7 C7H 70 2N 4-Nitro- 6o 36,S I Tg
1-methyl-benzol 70 35.7 100 32,6
C7HPaN Methyl-[2-nitro-phenyl]- L 25 45.9 322,1 I B2g, Hg, äther 30 45·3 IV 511
50 42,95 C7HPaN Methyl-[ 4-nitro-phenyl]- L 70 41,2 322,6 I Hg, 511
äther So 40,15 IV 100 3S,l
C12H 100N2 Azoxy-benzol 70 3S,4 339·4 I Rs 100 35.9 441,5 130 33.4 443·5 160 30,9 444·2
C4H 5SN Ally lisothiocyanat L 10 35,6 237>4 I T7, V17 20 34·4 30 33,2 so 30,9
Temperaturabhängigkeit der Oberflächenspannung. Oberflächenspannungswerte für beliebige Temperaturen von sich normal verhaltenden Flüssigkeiten lassen sich aus zwei bekannten Werten näherungsweise ermitteln mit Hilfe eines von Othmer, Josefowitz u. Schmützler [0 2a] entwickelten Nomogrammes.
Beger
dynfcm.
Cl c:
" c: c: .. Q. .. c:: .,
..<: <J
~ ., c:: ~
Cl
Cl c::
" c:: c:: .. Q. ., c .,
..<: <J
"" ~ c:: ~
(!)
O,JO
0.10
0.10
0
17.0
16'.0
1,0
Abb. 1. He Helium. o [A z].
231122 Diagramme.
231122 Diagramme.
' ' ' ' ,,
dynfom.
Cl c::
" c:: c:: a Q. lh c:: .,
..<: <J
"" ;: ., c ~
Cl
GO
I
lJ so
1/0
JOL--,.~~-0------~~-------~L---~.C~Q.~OO
!emperolvr
Abb. 2. S Schwefel. • [S IOa] , o [K 6].
110.0 dynfcm.
~-J9.0
"'
........ .-... .....................
c:: .14,0 " c::
c:: .. Q. J?,O "' c:: .,
..c: r&,o <J
~ ., JS.O c:: .,
0 J'I.O
~, ..... \ . \\ /\ · .. ~ " I ••• • ' ,, .. ... . \.. .
\" ·. •.
~0u~o~~~w~~~~u~~,~~~~~o~,.~~~~~~o~~~o~z~w~~uo·
··. ····::-.;
TJO ll/0 1SO 16'0 1!0 180 190 !emperolur •c !emperolvr •c
431
Abb. 3. CuH110 3N2 = CH8 • 0 · C, H, · (N20) · C,H, · 0 · CH8,
4,4'-Dimethoxy-azoxybenzol. o [S4], • [] Ia], X [F 4], CJ [NI].
Abb. 4. C,.H180 3N2 =C2H6 • 0 · C,H, · (N.O) · C,H, · 0 · C2H 5 ,
4,4'-Diäthoxy-azoxybenzol. o [S4], • [] za], X [F 4].
~Or-------------------------------~ dynf
Z9.0
"' c:: E R.o c:: .. Q.
~ 37,0 ., ..<: ~ 16;0 ~ c:: ~ 1$,0 Cl
vo 1110 7SO 7~ 170 lb'O !emperolvr
790 ZOO Z70 •c
Abb. 5. C,.H180,N1 = C,H, · O,C · ( N,O) · C,H, ·CO, · C.H,, p· p' -Azoxy-benzoesäure-äthylester. o [S 4] , • [] za] .
Beg er
432 2311 Parachor.
23113 Paradlor. 231130 Vorbemerkunger..
Die empirische Größe Parachor wurde von Sugden [Sz8a] in die Literatur eingeführt.
P= M , y'/, (e,,- eD)
P = Parachor, M = Molekulargewicht, (!Jl = Dichte der Flüssigkeit, (!D =Dichte ihres Dampfes (bezogen auf die gleiche Temperatur),
y = Oberflächenspannung.
Da (!D gegenüber e11 meist vernachlässigt werden darf, ergibt sich
P= M. y'!, (!Jl
Nach einer grundlegenden Umersuchung von Eucken [ES] hängt der Parachor eng mit dem Nullpunktsvolumen (vgl. li, 1) zusammen, weshalb- wie schon Sugden bemerkte- der Parachor von organischen Verbindungen sich praktisch additiv aus Inkrementen zusammensetzen läßt. Mumford und Phillips [M 14] führten außer neu bestimmten Werten der Atom- und Bindungsparachore zusätzlich sogenannte Spannungs-(strain)-Konstanten ein, die der Verkleinerung des Molvolumens in der engeren Packung einer Verbindung Rechnung tragen sollen (Näheres s. Original).
Gibling [G 3] nahm an, daß der Parachorwert eines Atoms von seiner Stellung innerhalb der Molekel abhängig ist und setzte an Stelle von Atom- und Bindungsparachoren die Gruppenparachore. Außerdem berücksichtigte er noch besonders die Kettenlängen der einzelnen Verbindungen durch Zufügen eines sog. Expansionsfaktors fn (f = 1,0004165). Der Parachor ergibt sich dann als Produkt eines aus den Gruppenparachoren additiv zusammengesetzten Standardwertes (SV) und des Faktors fn, also P= SV .fn, oder, unter Einführung der sog. Expansionskorrektur (EC = P- SV), zu P = SV+ EC.
Für n-Octan berechnet sich der Parachor nach Gibling wie folgt: 2 CH3-{C) 55,2 110,4 6 (C)-CH2-{C) 39,8 238,8
SV = 349,2
EC = (1,ooo41658 - 1) · 349,2"' 1,2 p = 349,2 + 1,2 = 350·4·
Wenngleich die auf diesem Wege erhaltenen Parachorwerte den experimentell bestimmten im allgemeinen ziemlich gut entsprechen, lassen doch die noch nicht genügend geklärten Grundlagen der Parachorberechnung eine Entscheidung struktureller Probleme allein durch Berücksichtigung des Parachors nicht zu.
231131 Atom-Paramore.
nach nach nach nach
Element Sugden Mumford Element Sugden Mumford und Phillips und Phillips [S z8a]
[M 14] [Sz8a]
[M 14]
He 20,5 Cs (150) Ne 25,0 Be 37.8 42 Ar 54·0 Ca (68) H 17,1 15,4 Ba (1o6) 0 20,0 20,0 Al 38,6 55 F 25,7 2.'i,5 Ti 45·3 Cl 54·3 55 Cr 53.7 58 Br 68,o 69 Mo (So) J 91,0 90 w (9o) s 48,2 50 Ni (5o) Se 6:.z,s 63 Os 8o,4 Te 79.4 Cu (46) N 12,5 17,5 Ag 63 p 37.7 40,5 Au 61 As 50,3 54·0 Zn so.? Sb 66,0 68 Cd (7o) c 4·8 9,2 Hg 68,7 69 Si 27,8 31 Ga 50 B 16,4 21,5 Tl 64 62 Li (5o) Ge {36} Na (So) Sn 56,7 64,5 K 110 Pb 76,2 Rb (130) Bi (So) So
Beg er
23114 Literatur zu 2311. 433
231132 Bindungs-Paradtore.
nach nach Murnford Sugden und Phillips
[S28] [M14]
Kovalente Dreifachbindung 46,6 38 Kovalente Doppelbindung 23,2 19 Einfache Kovalenz 0 0 Sernipolare Doppelbindung -1,6 0
Dreiring 16,7 12,5 Vierring 11,6 6 Fünfring 8,5 3 Sechsring 6,1 o,8 Siebenring 4·6 -4 Achtring 2,4
CH2 39 40
231133 Gruppen-Paradtore nach Gibling [GJ].
Gruppe Parachor Gruppe Parachor
CH3-(C) 55,2 H-CO-(C) 67.3 (C)-CH2-(C) 39,8 (C)-CO-(C) 50,9 c"' (C)-0-(C) 21,5 C/ CH-(C) 22,2
(CJ"'c/(C) (C)-COO-(C) 66,4
(C)/ "''C) 2,4 (C)-S--(C) 52,0
CH2=(C) 49.7 (C)-NH2 47.9 (C)-CH=(C) 34·3 (C)-N = N-(C) 51,8 g) C=(C) 16,7 (C)-CH2Cl 96,1
(C)-CH2-(0) 39.4 (C)-CH2Br 110,3
g) CH-(0) 21,4 {C)-CHd 131,6 (C)-N02 76,8
23 114 Literatur zu 23 11. [AI] Albert, 0.: Österr. Cherniker-Ztg. 41 {1938) 288.- [A2] Allen, J. F., u. A. D. Misener:
Proc. Carnbridge phil. Soc. 34 (1938) 299.- [A 3] Allen, C., u. S. Sugden: J. ehern. Soc. London 1932, 760. - [A Ja] Al tenburg, K.: Z. physik. Chern. A 201 {1952) 91.- [A 4] Anderson, J. S.: J. ehern. Soc. London 1936, 1283.- [A5] Angelesen, E., u. C. Eustachu: Z. physik. Chern. [A] 177 (1937) 236.- [A 6] Aoyarna, S., u. E. Kanda: J. ehern. Soc. Japan 58 (1937) 706.- [A 7] Arbuzov, B. A., u. L. M. Guzhavina: Doklady Akad. Nauk SSSR 61 {1948) 63.- [A8] Arbuzov, B. A., u. L. M. Guzhavina: Zhur. Fiz. Khirn. 23 (1949) 1070.- [A 8a] Arbuzov, B. A. u. L. M. Kataeva: Zhur. Fiz. Khirn. 26 (1952) 1298.- [A 9]Arbuzov, B. A., u. V. S. Vinogradova: Doklady Akad. Nauk SSSR 54 (1946) 795; Bull. Acad. Sei. URSS 1947, 459·- [A Io] Arbuzov, B. A., u. V. S. Vinogradova: Bull. Acad. Sei. URSS 1947, 617. - [A 11] Arbuzov, B. A., u. V. S. Vinogradova: C.R. Acad. Sei. URSS 55 (1947) 411. - [A 12] Arbuzov, B. A., u. V. S. Vinogradova: Izvest. Akad. Nauk SSSR 1950, 291, 297. - [A 13] Arbuzov, B. A., u. V. S. Vinogradova: Izvest. Akad. Nauk SSSR 1951, 733·[A 14] Arbuzov, B. A., u. E. K. Yuldashewa: Doklady Akad. Nauk SSSR 70 (1950) 231. -[A 15] Astakhov, K. V., N. A. Penin u. E. Dobkina: Zhur. Fiz. Khirn. 20 (1946) 403. - [A 16] Aynsley, E. E., R. D. Peacock u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc. London 1952, 1231.
[BI] Baker, N. W., u. E. C. Gilbert: J. Arner. ehern. Soe. 62 (1940) 2479.- [B2] Banks, A. A., A. Davies u. A. ]. Rudge: J. ehern. Soe. London 1953, 732.- [B3] Barrick, L. D., G. W. Drake u. H. L. Lochte:]. Arner. ehern. Soc. 58 {1936) 16o.- [B4] Bartell, F. E., u. G. B. Hatch:]. physic. Chern. Baltirnore, 39 (1935) 11.- [B5] Bartell, F. E., u. G. H. Maek: J. physic. Chern. Baltirnore 36 (1932) 65.- [B6] Barzakovskii, V. P.: Zhur. Priklad. Khirn. USSR 13 (1940) 1117.- [B7] Bayliss, N. S.: ]. Arner. ehern. Soe. 59 {1937) 444·- [B8] Beeker, G., F. Hardus u. H. Kornfeld: Arch. Eisenhüttenwes. 20 (1949) 363.- [B9] Bhatnagar, S. S., u. B. Singh: J. Indian ehern. Soe. 7 (1930) 663.- [BIO] Bigelow, H. E., u. K. T. Keirstead: Canad.]. Res. [B] 24 (1946) 232.- [Bn] Bilterys, R., u. ]. Gisseleire: Bull. Soc. ehern. Belg. 44 (1935) 567.- [B12] Bircurnshaw, L.: Phil. Mag. ] . Sei. [7] 12 (1931) 596. - [B 13] Bireumsha w, L.: Phil. Mag. J. Sei. [7] 17 (1934) 181.[B 14] Booth, H. S., u. C. V. Herrrnann: ]. Arner. ehern. Soe. 58 (1936) 63. - [B 15] Bowden, S. T., u. E. T. Butler: J. ehern. Soc. London 1939, 75, 79·- [B 16] Boyd, G. E., u. L. E. Copeland: J. Arner. ehern. Soc. 64 (1942) 2540. - [B 17] Bradley, C. A.: ]. Arner. cer. Soc. 21 (1938) 339· - [B 18] Bright, J. R., u. ]. ]. Jasper:]. Arner. ehern. Soe. 63 (1941) 3486.- [B19] Bright, J. R., u. ]. ]. Jasper: ]. Arner. ehern. Soc. 65 (1943) 1262.- [B2o] Briscoe, A. V. A., P. L. Robinson u. A. ].
Beger
Landolt-Börnstein, 6. Aufi., Bd. II/3 28
434 23114 Literatur zu 2311.
Rudge: J. ehern. Soc. London 1932,2673.- [B21] Brown, R. C.: Phil. Mag. J. Sei. [7] 13 (1932) 578.[B22] Brown, H.: J. Arner. ehern. Soc. 56 (1934) 2564.- [B23] Brown, C. A., u. R. C. Osthoff: J. Amer. ehern. Soc. 74 (1952) 2340. - [B 24] Browning, F. M., u. J. C. Elgin: Ind. Eng. Chem. Analyt. Ed. 7 (1935) 399· - [B 25] Bruni, G.: Atti Soc. Toscana sei. nat. [A] 56 (1949) 45· - [B 26] Buchwald, E., u. H. König: Ann. Physik [5] 26 (1936) 659.- [B27] Buehler, C. A., T. S. Gardner u. M. L. Clemens: J. org. Chem. Baltimore 2 (1937) 167. - [B28] Buehler, C. A., H. J. Wood, D. C. Hull u. E. C. Erwin: J. Amer. ehern. Soc. 54 (1932) 2398.- [B29] Burawoy, A., u. I. Markowitsch-Burawoy: J. ehern. Soc., London 1936, 36.- [B3o] Burdon, R. S.: Trans. Faraday Soc. 28 (1932) 866.- [B31] Burriel Marti, F.: Bull. Soc. chim. Belg. 39 (1930) 590.- [B32] Burstall, F. R., u. S. Sugden: J. ehern. Soc., London 1930, 229.
[Cl] Campell, 0. N., u. N. 0. Smith: Trans. Faraday Soc. 33 (1937) 545·- [Cla] Canals, E., u. Ramahenia-Ranaivo: J. Pharm. Chirn. [8] 18 (1933) 438.- [Clb] Canals, E., M.-E. Flous: J. Pharm. Chirn. [8] 20 (1934) 241.- [C2] Cassel, H. M., u. K. Neugebauer: J. physic. Chem. Baitimore 40 (1936) 523.- [CJ] Cheesman, G. H.: J. ehern. Soc., London 1930, 35·- [C4] Cheesman, G. H.: J. ehern. Soc., London 1932, 889.- [C5] Coates, J. E., u. R. H. Davies: J. ehern. Soc., London 1950, 1194.- [C6] Cockett, A. H., u. A. Ferguson: Phil. Mag. J. Sei. [7] 28 (1939) 685. - [C7] Coleman, R. N., u. E. B. R. Prideaux: J. ehern. Soc., London 1937, 1022. - [C8] Cook, R. P., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1935, 1001. - [Cg] Cowan, D. M., G. H. Jefferey u. A. I. Vogel: J. ehern. Soc., London 1939,1862.- [ClO] Cowan, D. M., G. H. Jeffery u. A. I. Vogel: J. ehern. Soc., London 1940, 171.- [Cll] Cowan, D. M. u. A. I. Vogel: J. ehern. Soc., London 1940, 1528.- fC12] Cupples, H. L.: J. physic. Chem. Baltimore 50 (1946) 412.
[Dl] Denbigh, K. G., u. R. Wythlow-Gray: J. ehern. Soc., London 1934, 1346.- [D2] Desreux, V.: Bull. Soc. chirn. Belg. 44 (1935) 249. - [D 3] Dodd, C.: Proc. physic. Soc. London [B] 64 (1951) 761.- [D4] Doldi, S.: Ann. Chirn. appl. Rom 28 (1938) 454· - [D 5] Donaldson, R. E., u. 0. R. Quayle: J. Arner. ehern. Soc. 72 (1950) 35·- [D6] Douglas, D. G., u. C. A. MacKay: Canad. J. Res. [A] 24 (1946) 8.- [D7] Dover, M. V., u. C. J. Helmers: Ind. Eng. Chern. Analyt. Ed. 27 (1935) 455·- [D8] Dunken, H., H. Klapproth u. K. L. Wolf: Kolloid-Z. 91 (1940) 232. - [Dg] Durant, A., T. G. Pearson u. G. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1934, 730.
[El] Elverum, G. W., u. R. N. Doescher: J. ehern. Physic. 20 (1952) 1834.- [E2] Emeleus, H. J., G. A. Maddock u. C. Reid: J. ehern. Soc., London 1941, 353· - [E3] Engelhard, H., H. Schilfarth u. H. Kaul: Liebigs Ann. Chem. 563 (1949) 239.- [E4] Ernst, R. C., C. H. Watkin u. H. H. Ruwe: J. physic. Chem. Baltimore 40 (1936) 627.- [ES] Eucken, A.: Nachr. d. Ges. d. Wiss. Göttingen, math.-phys. Kl., Fachgr. III (1933) 340.- [E6] Ewing, D. T., u. F. W. Lamp: J. Amer. ehern. Soc. 58 (1936) 2454·
[Fl] Fanelli, R.: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 1792.- [F2] Fanelli, R.: J. Amer. ehern. Soc. 72 (1950) 4016.- [F3] Ferguson, A., u. S. J. Kennedy: Proc. physic. Soc. London 44 (1932) 511.[F4] Ferguson, A., u. S. J. Kennedy: Phil. Mag. J. Sei. [7] 26 (1938) 41.- [F5] Flood, H., u. L. Tronstad: Z. physik. Chem. [A] 175 (1936) 347· - [F6] Forward, M. V., S. T. Bowden u. W. J. J ones: J. ehern. Soc., London 1949, S 121. -[F7] Fox, H. W., P. W. Taylor u. W. A. Zisman: Ind. Eng. Chern. Analyt. Ed. 39 (1947) 1401.- [F7a] Freund, M.: Petroleum 35 (1939) 295.- [F8] Frosch, C. J.: Physics 6 (1935) 171.- [Fg] Fuge, E. T. J., S. T. Bowden u. W. J. Jones: J. physic. Chem. Baltirnore 56 (1952) 1013.
[Gl] Gallaugher, A. F., u. H. Hibbert: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 2514.- [Gz] Getman, F. H.: Rec. Trav. chirn. Pays-Bas 55 (1936) 231.- [G 3] Gibling, T. W.: J. ehern. Soc., London 1941, 299; 1942, 661; 1943, 164; 1944, 38o; 1945, 236.- [G4] Gillespie, D. T. C., A. K. Macbeth u. J. A. Mills: J. ehern. Soc., London 1940,280.- [G5] Godchot, M.: Bull. Soc. chim. France [5] 1 (1934) 1153. - [G sa] Grafe, R.: Nova Acta Leopoldina N. F. 12 (1943) 141. - [G6] Gros, A. T., u. R. D. Feuge: J. Amer. Oil Chemists' Soc. 29 (1952) 313.
[H 1] Hacker, P. T.: Advisory Comm. Aeronaut., Tech. Note Nr. 2510 (1951).- [H 2] Hagemann, W.: Dissert., Freiburg 1914.- [H2a] Halpern, A.: J. physic. Chem. Baltimore 53 (1949) 895.- [HJ] Hammick, D., u. H.-F. Wilmut: J. cfiem. Soc. 1934,29.- [H4] Hammick, D., u. H.-F. Wilmut: J. ehern. Soc.1935, 207.- [H5] Harkins, W. D.: in A. Weissberger, Physical Methods of Organic Chemistry, 2. Aufl. (NewYork 1949), Bd. I, S. 369.- [H6] Harkins, W. D., u. W. W. Ewing: J. Amer. ehern. Soc. 42 (1920) 2539. - [H7] Haszeldine, R. N., u. F. Smith: J. ehern. Soc., London 1950, 3617. - [H7a] Haszeldine, R. N. u. F. Smith: J. ehern. Soc., London 1951, 603. - [H8] Hennaut-Roland, M.: Bull. Soc. chim. Belg. 42 (1933) So. - [Hg] Hennaut-Roland, M., u. L. Leck: Bull. Soc. chim. Belg. 40 (1931) 178. - [H10] Hill, D. G., u. L. A. Bigelow: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 2127. - [H 11] H0j endahl, K.: Kong. Danske vidensk. Selskab. 24 (1946), Nr. 2.- [H12] Hovorka, F., H. P. Lankelma u. A. E. Axelrod: J. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 187.- [H13] Hovorka, F., H. P. Lankelma u. J. W. Bishop: J. Amer. ehern. Soc. 63 (1941) 1097. - [H 14] Hovorka, F., H. P. Lankelma u. I. Schneider: J. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 1096.- [H 15] Hovorka, F., H. P. Lankelma u. W. R. Smith: J. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 2373.[H 16] Hovorka, F., H. P. Lankelma u. S. S. Stanford: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 820. -[H 17] Hovorka, F., R. A. Schaefer u. D. Dreisbach: J. Amer. ehern. Soc. 58 (1936) 2265.- [H 18] Huang, T. C., M. Y. Peng, K. S. Hu u. P. P. T. Sah: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 489.- [H19] Hückel, W., J. Datow u. E. Simmersbach: Z. physik. Chem. [A] 186 (1940) 163.- [Hzo] Hückel, W., u. H. Harder: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 80 (1947) 357·- [H21] Hückel, W., u. W. Jahnentz: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 75 (1942) 1438.- [H22] Hückel, W., u. F. Reimer: J. prakt. Chem. [2] 149 (1937) 81.- [H23] Hückel, W., u. C. M. Salinger: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 77 (1944) 810.- [H24] Hückel, W., u. U. Wenzke: Z. physik. Chem. [A] 193 (1944) 155. - [H25] Hunter, M. J., F. J. Hyde, E. L. Warrick u. H. J. Fletcher: J. Amer. ehern. Soc. 68 (1946) 667. - [Hz6] Hunter,
Beg er
23114 Literatur zu 2311. 435
M. J., E. L. Warrick, J. F. Hyde u. C. C. Curie: J. Amer. ehern. Soc. 68 (1946) 2284. - [H 27] Hurd C. D., u. J. W. W illiams: J. Amer. ehern. Soc. 58 (1936) 968. - [H 28] H u tchinson, E.: Trans. Faraday Soc. 39 (1943) 229.
[11] Itterbeck, A., van: Physica 7 (1940) 325. [] 1] J aeger, F. M.: Chem. Weekbl. 34 (1937) 641.- []Ja] J aeger, F. M.: Z. anorg. allg. Chem. 101
(1917) 1.- []2] Jasper, J. J., u. J. R. Bright: J. Amer. ehern. Soc. 66 (1944) 105.- []3] Jasper, J. J., u. L. Rosenstein: J. Amer. ehern. Soc. 64 (1942) 2078.- []4] Jeffery, G. H., u. A.l. Vogel: J. ehern. Soc., London 1948,658.- [Js] Jeffery, G. H., u. A. I. Vogel: J. ehern. Soc., London 1948, 674.- []6] Jeffery, G. H., u. A. I. Vogel: J. ehern. Soc., London 1948, 1804.- []7] Johnston, T. P., u. 0. R. Quayle: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 479·- []8] Jones, G., u. W. A. Ray: J. ehern. Physic. 5 (1937) 505.
[K 1] Kabachnik, M. I. u. Mastryukova: Izvest. Akad. Nauk SSSR 1952, 727. - [K2] Kadom tzeff, J.: C. R. SeancesAcad. Sei. Paris 226 (1948) 407, 661.- [K 3] Kanda, E.: Bull. ehern. Soc. Japan 12 (1937) 469.- [K4] Katz, D. L., u. W. Saltman: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 31 (1939) 91.[K4a] Kaufmann, H. P., u. 0. Kirsch: Fette und Seifen 47 (1940) 191.- [KS] Keck, P. H., u. W. van Horn: Physic. Rev. 91 (1953) 512.- [K6] Kellas, A. M.: J. ehern. Soc., London 113 (1918) 903.[K 7] Kernaghan, M.: Physic. Rev. 37 (1931) 990.- [K 8] Kernaghan, M.: Physic. Rev. 49 (1937) 414.[K9] King, H. H., J. L. Hall u. G. C. Ware: J. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 5128.- [KlO] Kingery, W. D., u. M. Humenick: J. physic. Chem. Baitimare 57 (1953) 359. - [K 11] Kovalenko, K. N., u. N. H. Trifonov: Zhur. Fiz. Khim. 27 (1953) 527.
[Ll] Lachs, H., u. J. Minkow: Roczniki Chem. 17 (1937) 363. - [L2] Laird, F. W., u. M. A. Smith: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 266.- [L3] Laubengayer, A. W., R. P. Ferguson u. A. E. Newkirk: J. Amer. ehern. Soc. 63 (1941) 559·- [L4] Leck, L.: These, Brüssel 1930.- [LS] Lemarchands, M., u. L. Convers: J. Chim. physiq. 32 (1935) 657. - [L6] Lewis, D. T.: J. ehern. Soc., London 1940, 32. - [L6a] Lewis, D. T.: J. appl. Chem., London 3 (1953) 154.- [L7] Lindemann, H., u. L. Wiegrek: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 63 (1930) 1650. - [LS] Llewellyn, D. R.: J. ehern. Soc., London 1953, 28. - [L9] Luther, H., H. Koelbel: Brennstoffchem. 30 (1949) 300. -[L10] Luther, H., u. G. Wächter: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 82 (1949) 161.
[Ml] Mack, G. L., J. K. Davis u. F. E. Bartell: J. physic. Chem. Baitimare 45 (1941) 846.[M2] MacKenzie, C. A., A. P. Mills u. J. M. Scott: J. Amer. ehern. Soc. 72 (1950) 2032.- [M3] Maggee, J. W., u. H. R. Henze: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 2148. - [M 4] Maggee, J. W., u. H. R. Henze: J. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 910.- [M S] Mann, F. G., u. D. Purdie: J. ehern. Soc., London 1935, 1549.- [M6] Mann, F. G., u. D. Purdie: J. ehern. Soc., London 1936, 873.- [M7] Mann, F. G., D. Purdie u. A. F. Wells: J. ehern. Soc., London 1936, 1503.- [M 8] Mattheeuws, J.: Wis- en Natuurkundig Tijdschrift Gent 10 (1940) 29.- [M9] Mills, 0. S.: Nature 167 (1951) 726.[MlO] Mohler, H., u. J. Sorge: Helv. Chim. Acta 23 (1940) 119.- [Mll] Morino, Y.: Sei. Pap. Inst. physic. ehern. Res. Japan 23 (1934) 49·- [Mlla] Müller, A.: Fette und Seifen 52 (1950) 406.[M 12] Moulds, L. de V., u. H. L. Riley: J. ehern. Soc., London 1938, 621.- [M 13] Mumford, S. A., u. J. W. C. Phillips: J. ehern. Soc., London 1950, 75·- [M 14] Mumford, S. A., u. J. W. C. Phillips: J. ehern. Soc., London 1929, 2112.
[Nl] Naggiar, V.: Ann. Physique 18 (1943) 5·- [N2] Naves, Y. R., u. P. Bachmann: Helv. chim. Acta 26 (1943) 2151.- [N3] Naves, Y. R., u. P. Bachmann: Helv. chim. Acta 28 (1945) 1227. - [N 4] Nevin, C. S., P. M. Althause u. H. A. Triebold: J. Amer. Oil Chemists' Soc. 28 (1951) 325.
[01] Ogava, E.: Bull. ehern. Soc. Japan 6 (1931) 302.- [02] Olivier, G. D., S. Blumkin u. W. Cummingham: J. Amer. ehern. Soc. 73 (1951) 5722.- [Oza] Othmer, D. F., S. Josefowitz u. A. F. Schmützler: Ind. Eng. Chem. 40 (1948) 886. - [03] Owen, K., 0. R. Quayle u. E. M. Beavers: J. Amer. ehern. Soc. 61 (1939) 900. - [04] Owen, K., 0. R. Quayle u. W. J. Clegg: J. Amer. ehern. Soc. 64 (1942) 1294.
[PI] Partington, J. R., u. H. H. Neville: J. physic. Chem. Baitimare 55 (1951) 1550.- [Pz] Paul, R.: C.R. Seances Acad. Sei. Paris 206 (1938) 1028.- [P3] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1932, 652.- [P4] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1933, 1427.- [PS] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1934, 736.- [P6] Pearson, T. G., u. P. L. Robinson: J. ehern. Soc., London 1934, 88o.- [P7] Pearson, T. G., P. L. Robinson u. J. Trother: J. ehern. Soc., London 1932, 66o.- [PS] Petru, F., u. B. Soucek: Chem. Listy 34 (1940) 268.- [P9] Phibbs, M. K., u. P. A. Giguere: Canad. J. Chem. 29 (1951) 173.- [P 10] Pokrovskii, N. L., u. N. P. Galanina: Zhur. Fiz. Khim. 23 (1949) 324.- [P 11] Prideaux, E. B. R., u. R. N. Coleman: J. ehern. Soc., London 1936, 1346.- [P12] Prideaux, E. B. R., u. J. R. Jaratt: J. ehern. Soc., London 1938, 1203.- [P13] Pugachevich, P. P.: J. exper. theor. Physik 17 (1947) 648.- [P 14] Pugachevich, P. P., u. 0. A. Timofeevicheva: Doklady Akad. Nauk SSSR 79 (1951) 831.- [PIS] Puls, H. 0.: Phil. Mag. J. Sc1. [7] 22 (1936) 970.
[Ql] Quayle, 0. R., R. A. Day u. G. M. Brown: J. Amer. ehern. Soc. 66 (1944) 938. - [Q2] Quayle, 0. R., K. Owen u. E. M. Beavers: J. Amer. ehern. Soc. 61 (1939) 3107.- [Q3] Quayle, 0. R., K. Owen u. R. R. Estes: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 2716.- [Q4] Quayle, 0. R., u. K. 0. Smart: J. Amer. ehern. Soc. 66 (1944) 935·- [QS] Quinn, E. L., u. G. Wernimont: J. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 2723.
[Rl] Ray, S. K.: J. Indian ehern. Soc.ll (1934) 499·- [R2] Ray, S. K.: J. Indian ehern. Soc. 11 (1934) 671.- [R3] Ray, S. K.: J. Indian ehern. Soc. 12 (1935) 764.- [R4] Ray, S. K.: J. Indian ehern. Soc. 12 (1935) 780.- [RS] Ray, S. K.: J. Indian ehern. Soc. 13 (1936) 194.- [R6] Reitmeier, R. E., V. Sivertz u. H. V. Tartar: J. Amer. ehern. Soc. 62 (1940) 1943·- [R7] Reno, G. J., u. D. L Katz: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 35 (1943) 1091.- [RB] Robinson, R. C., u. D. A. Peak: J. physic. Chem. Baitimare 39 (1935) 1125. - [R9] Robinson, P. L., u. W. E. Scott: J. ehern. Soc., London
Beg er 28*
436 23 114 Literatur zu 23 11.
1932, 972.- [Rio] Rohrback, G. H., u. G. H. Cady: J. Amer. ehern. Soc. 71 (1949) 1938.- [Rll] Ruzicka, L., H. A. Boekenoogen u. H. J. Edelman: Helv. chim. Acta 16 (1933) 487.
[51] Samuel, R.: J. ehern. Physic 12 (1944) 167.- [52] Satterly, J.: Rev. mod. Physic. 8 (1936) 347·- [53] Sauerwald, F.: Z. anorg. allgem. Chem. 223 (1935) 84; Z. Metallkunde 35 (1943) 105.[5Ja] Schindler, H., u. A. Bondi: Petroleum 34 (1938) Nr. 10.- [54] Schwartz, W. M., u. H. M. Moseley: J. physic. Chem. Baltimore 51 (1947) 826.- [55] Semenchenko, V. K., u. E. A. Davidowskaja: Kolloid-Z. 73 (1935) 24.- [56] Semenchenko, V. K., u. L. P. Shikhobalova: Zhur. Fiz. Khim. 21 (1947) 613.- [57] Semeria, C. B., u. G. Riboth-Sissone: Gazz. chim. Ital. 60 (1930) 862.- [58] Seyer, W. F.: J. Amer. ehern. Soc. 53 (1931) 3588.- [59] Seyer, W. F., u. H. Dawenport: J. Amer. ehern. Soc. 63 (1941) 2425.- [510] Seyer, W. F., u. W. S. Peck: J. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 14· - [5 1oa] Shirai, T.: Bull. ehern. Soe. Japan 72 (1951) 696. - [5 11] Sidgwick, N.V., u. N. S. Bayliss: J. ehern. Soc., London 1930,2027.- [5 12] Sidgwick, N. V., u. A. W. Laubengayer: J. Amer. ehern. Soe. 54 (1932) 948.- [5 13] Simons, J. H.: J.Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 3483.[5 14] Simons, J. H., u. J. W. Bouknight: J. Amer. ehern. Soc. 54 (1932) 129. - [5 15] Singh, B., u. A. Sarup: J. Chim. physiq. 33 (1936) 185.- [516] Singh, B., u. R. Singh: J. Indian ehern. Soc. 8 (1931) 209. - [517] Smart, K. 0., u. 0. R. Quayle: J. Amer. ehern. Soc. 67 (1945) 21.- [518] Smith, G. W.: J. physie. Chem. Baitimare 48 (1944) 168. - [519] Smith, S. H., u. R. R. Miller: J. Amer. ehern. Soc. 72 (1950) 1452. -[5zo] Smith, G. W., u. L. V. Sorg: J. physic. Chem. Baitimare 45 (1941) 671. - [521] Spausehus, H. 0., u. J. M. Scott: J. Amer. ehern. Soe. 73 (1951) 208.[5zz] Speroni, G., u. P. Pino: Proc. Xlth. Internat. Congr. Pure Appl. Chem. (Ld) 2 (1947) 311; Gazz. chim. Ital. 80 (1950) 549· - [5 23] Stacey, M.: J. Proc. Roy. Inst. Chem. Gt. Brit. Ireland 1948, 1. - [524] Stamm, H., u. H. Wintzer: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 70 (1937) 2058. - [525] Stiles, V. E., u. G. H. Cady: J. Amer. ehern. Soc. 74 (1952) 3771. - [5z6] Stock, A., E. Wiberg u. W. Mathing: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 69 (1936) 2811.- [527] Stowe, V. M.: J. Amer. ehern. Soc. 51 (1929) 410.- [5zB] Sugden, S. in Thorpe's Dictionary, 4· Aufl. (London 1949), Bd. 9, S. 225; The Parachor and Valency (London 1930), S. 181.- [5zBa] Sugden, S.: Soc. 125 (1923) 1185.[529] Sugden, S., u. M. Waloff: J. ehern. Soc., London 1932, 1492.- [5Jo] Sutton, T. C. u. H. L. Harden: J. physic. Chem. Baltimore 38 (1934) 779·- [531] Swift, E., u. C. R. Calkins: J.Amer. ehern. Soe. 65 (1943) 2415.
[T 1] Tamamura, B., H. Akiyama u. S. Umezawa: Bull. ehern. Soc. Japan 14 (1939) 310. -[Tla] Tausz, J., u. M. Dreifuss: Petroleum 24 (1928) 1383.- [Tz] Thomson, G.: J. ehern. Soc., London 1944, 404.- [T3] Thomson, G.: J. ehern. Soc., London 1944, 408.- [T 4] Timmermans, M. J., u. Y. Delcourt: J. Chim. physiq. 31 (1934) 85.- [TS] Timmermans, M. J., u. M. HennautRoland: Ann. Soc. Espaii. Fis. Quim. 27 (1929) 460.- [T6] Timmermans, M. J., u. M. HennautRoland: J. Chim. physiq. 27 (1930) 401. - [T7] Timmermans, M. J., u. M. Hennaut-Roland: J. Chim. physiq. 29 (1932) 529. - [TB] Timmermans, M. J., u. M. Hennaut-Roland: J. Chim. physiq. 32 (1935) 501, 589.- [T9] Timmermans, M. J., u. M. Hennaut-Roland: J. Chim. physiq. 34 (1937) 693.- [TlO] Tonomura, T.: Sei. Rep. Töhoku Univ. 22 (1933) 104.- [Tll] Tonomura, T., u. K. Chujo: Bull. ehern. Soc. Japan 7 (1932) 259.- [T12] Tonomura, T., u. K. Ishihava: Bull. ehern. Soc. Japan 9 (1935) 439·- [T 13] Transue, L. B., E. R. Washborn u. F. H. Kahler: J. Amer. ehern. Soe. 64 (1942) 274. - [T 14] Trieschmann, H.-G.: Z. physik. Chem. [B] 29 (1935) 328. -[T15] Tschamler, H., u. H. Krishai: Mh. Chem. 81 (1950) 612. - [T16] Tschamler, H., u. H. Krishai: Mh. Chem. 82 (1951) 259·
[U 1] Udin, H., A. J. Schaler u. J. Wulf: J. Metal. [2] 1 (1949) 186. [VI] Verschaffelt, J. E.: Bull. classe sei. Acad. roy. Belg. [5] 16 (1930) 26.- [Vz] Vogel, A. I.:
J. ehern. Soc., London 1934, 333·- [V3] Vogel, A. I.: J. ehern. Soe., London 1934, 1758. -[V 4] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1938, 1323.- [VS] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1943, 636.- [V6] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1946, 133·- [V7] Vogel, A. I.: J. ehern. Soe., London 1948, 6o7.- [VB] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 610.- [V9] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 616.- [Vlo] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 624.- [Vll] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 644.- [V12] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 654.- [V13] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 1809.- [V14] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 1814.- [V15] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 1820.- [V16] Vogel, A. I.: J. ehern. Soc., London 1948, 1825.- [V17] Vogel, A. I.: J. ehern. Soe., London 1948, 1833.- [VIB] Vogel, A. I., u. D. M. Cowan: J. ehern. Soc., London 1943, 16.- [V19] Vogel, A. I., W. T. Cresswell, G. H. Jeffery u. J. Leicester: J. ehern. Soc., London 1952, 514.- [Vzo] Vogel, A. I., u. M. Oommen: J. ehern. Soc., London 1930, 768. - [V21] Voronkov, M. G.: Zhur. Fiz. Khim. 23 (1949) 1311.[V 22] Voronkov, M. G.: Zhur. Fiz. Khim 26 (1952) 813.
[Wl] Wachs, W., H. Umstätter u. J. Reitstötter: Kolloid-Z. 114 (1949) 14.- [Wz] Wartenberg, H. v., G. Wehner u. E. Saran: Naehr. Ges. Wiss. Göttingen, math.-physik. Kl. 2 (1936) 65.[WJ] Wibaut, J. P., H. Hoogs, S. L. Langedijk, J. Overhoff u. J. Smittenberg: Rec. Trav. chim. Pays-Bas 58 (1939) 329.- [W 4] Wiberg, E., u. A. Bolz: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 73 (1940) 209.- [W 5] Wiberg, E., u. M. Mathing: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 70 (1937) 690.- [W6] Winkler, C. A., u. 0. Maas: Canad. J. Res. 9 (1933) 65.- [W7] Wolf, K. L., u. R. Grafe: Kolloid-Z. 98 (1942) 257; Grafe, R.: Nova Acta Leopoldina N.F. 12 (1943) 141.
Beg er
23121 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 437
2312 Grenzflädlenspannung von Lösungen gegen Luft. Dieser Abschnitt ist eingeteilt in:
23121 Substanzenverzeichnis.- 23122 Wertetabellen.- 23123 Diagramme.
Das Literaturverzeichnis ist vereinigt mit dem des folgenden Abschnitts 2313 ( Grenzflächenspannung zweiernicht mischbarer Flüssigkeiten); es steht am Ende von Abschnitt 2313 und beginnt auf Seite 468. In ihm sind auch Werke zusammenfassenden Inhalts angegeben.
23121 Substanzenverzeidmis und Uteraturhinweise. Das Substanzenverzeichnis gliedert sich in:
231211 Vorbemerkungen.- 231212 Anorganische Substanzen.- 231213 Legierungen.-231214 Organische Substanzen. - 231215 Substanzen nach Lösungsmitteln geordnet.
231211 Vorbemerkungen.
Die anorganischen und organischen Substanzen sind in der Reihenfolge des Schemas der Tabelle 112, Bd. I, 1. Teil, bzw. Anfang dieses Bandes, S. X, angeordnet. Bei den organischen Substanzen wird die Summenformel, die systematische Bezeichnung und in Klammern der Trivialname aufgeführt. Danach folgt ein Vermerk, in welchem Lösungsmittel die Substanz gelöst ist. Es heißt z. B. "in Wasser" oder "in Heptan"; dies gilt auch für Gemische zweier Substanzen, die in allen Verhältnissen miteinander mischbar sind. Nach dieser Angabe folgt die Leitzahl des Literaturverzeichnisses (S. 468), z. B. [A 8, F 8] usw. Unter dieser Leitzahl findet man im Literaturverzeichnis die Literaturstelle, welche die Messung der gesuchten Substanz behandelt. Werden mehrere Lösungsmittel nacheinander aufgeführt, so bedeutet das, daß Messungen der Oberflächenspannung der betreffenden Substanz in allen diesen von dem nach dem Doppelpunkt aufgeführten Autor durchgeführt wurden. (Z. B. Substanz A, in Wasser, in Wasser + NaCl, in Nitrobenzol, in Quecksilber: [X 20].) Ist in der betreffenden Arbeit der Parachor bestimmt, so wird dies durch ein P kenntlich gemacht. Wird die betreffende Substanz in der Wertetabelle aufgeführt oder in einer graphischen Darstellung gezeigt, so folgt nach der Literaturleitzahl ein Strich mit nachfolgender Angabe der Seitenzahl oder eine Abbildungsnummer. (Z. B.-: E 5, Z 20 I S. 44 7.) Auf dieser Seite findet man Werte in einer Tabelle. Die Formeln dieser Substanzen sind durch Fettdruck hervorgehoben.
Die Literatur ist - soweit zugänglich- von 1933 bis 1953 bearbeitet worden. Wegen der großen Materialfülle konnten in den Wertetabellen bei weitem nicht alle Arbeiten berücksichtigt werden.
231212 Anorganlsdle Substanzen.
Jod, in Äthanol I PI [B25] I in Benzol I H2SO, Schwefelsäure, in Wasser I [S 18] I p I [B25] I in Schwefelkohlenstoff I s.447/[19]IAbb.23linNitrobenzoll [K sJ. [B 1] I s. 449 I in Diäthyläther I
Schwefel, in cs2 I p I [B 27] I in CSs [B 1] I s. 449 I in Perchlorsäure I zus. mit J2 1 [K5]. [U2].
Selen, in cs2 zus. mit J2 I [K Sl HNOa Salpetersäure, in Essigsäure I [M 17].
POCI.a
Deuteriumoxyd (Schweres Wasser), in Lif Lithiumfluorid, in Wasser I []6] / Wasser 1 [R2] 1 S. 447· Abb. 3 I PI [L1].
Deuteriumperoxyd, in Deuterium- LiCI Lithiumchlorid, in Wasser I [B 16] I oxyd 1 [Pg, GJO]. S. 4471 PI [L1] I i~.Wasser+ HCll
Phosphoroxychlorid, in Benzol I p I A[Bbb16]61inWasser+Athanol/[B14]1 [12]. . .
NaF Natriumfiuorid, in Wasser I [K 13, S2a]. Phosphortrichlorid, in Benzol I P I
[] 2]. NaCI Natriumchlorid, in Wasser I[] 7, S 2a]/ (s f 1 ) PI[B28] I in Wasser+ Na-+ K-
Dithiomethan chwe e kohlenstoff , Salze der geradzg., unges. und in Benzol/ [B 15] I S. 45°· hydroxylierten Fettsäuren von Ca
Salzsäure, in Wasser I [L8, S 2a] I bisC18 1 [G14] 1 in Wasser+ HCl/ Abb. 1 /in Wasser+ BaC12/ [B 16] / [B 13, B22] 1 S. 447 f in Wasser+ in Wasser + KCl I [B 13, B 22 I KCl 1 [B 13] 1 S. 447 I in Wasser+ in Wasser+ NaCl I [B 13, B 22] / Äthanol 1 [B 14] I Abb. 6/ in Wasser S.447 /in Wasser+ Na2S20 6, in +Rohrzuckerlösung/[B22]IS·447· Wasser + NaClO,, in Wasser + 1 LiCl, in Wasser+ CaC12, in Wasser NaBr Natriumbromid, in Wasser [S 2a]. + SrC12 / [B 16]. NaJ Natriumjodid, in Wasser I [S 2a].
Perchlorsäure, in Wasser I[N 4] 1 S. 447· Na2SzÜ3 Natriumthiosulfat, in Wasser I [B 16].
HCI
Jodsäure, in Wasser 1 [N3] 1 S. 447 I NaN03 Natriumnitrat, in Wasser I PI [Bz8] I P 1 [N 2]. in Wasser+ Pb(N03)a I PI [N 1]. /
Stauff
438
KF
KCI
KCI03
KBr
KJ
KCNS
Rb Cl
CsJ
CsN03
Al
Fe
Cu
Zn
Cd
Hg
23 12 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
Kaliumfiuorid, in Wasser f [K IJ]. NH4Cl Kaliumchlorid, in Wasser f [D5, L6,
B IJ, B I4, B 22, ] 5, 5 2a] f Abb. 2 MgSO, u.5 / P / [B28] /in Wasser+ Essig-säure f [B 14] f in Wasser+ NaCl / CaCI3 [B IJ] / S. 447 f in Wasser+ Äthyl-alkohol/ [B I4] I Abb. 6. BaCI2
Kaliumchlorat, in Wasser [] 6] / Abb. 3·
Kaliumbromid, in Wasser f [K 13,5 2a]j in Wasser+ Äthanol f [B I4] f Al2Br6 Abb. 6 I PI [B28].
Kaliumjodid, in Wasser f [K IJ, 52a]fP/ Ala(SO,)a [B 25] f in Wasser+ Äthanol f [B I4] f Abb. 6. LaCI3
Kaliumsulfat, in Wasser [] 6] f Abb. 2.
Kaliumnitrat, in Wasser+ Äthanol / [B I4] / Abb. 6 f in Wasser + Pb(N03h / [NI] / P / [NI] / in Wasser+ AgN03 / [NI] / P / [NI].
Kaliurnrhodanid, in Wasser f []6, D7] jAbb.2 /in Wasser+ Äthanol/ [B I4] 1 Abb. 6 1 in fi. S02 1 [E6, E7, E8] / Abb. 4·
Rubidiumchlorid, in Wasser f [D7] I s. 447 I PI [LI].
Cäsiumjodid, in Wasser f [] 6] f Abb. 3 f PI []6].
Cäsiumnitrat, in Wasser f P f [LI] Abb. 3.
Cr03
(UC2 ) •
(Ca Ha02)z K,(fen
(CN)6]
K3 [Fem (CN)6]
CuS04
Pb(N03) 2
23 1213 Legierungen. Aluminium, Leg. mit Magnesium f
[BIo, P6] I S. 452 I Leg. mit Zink I [P6] I s. 452.
Eisen, System mit Kohlenstoff I [52] I S. 452 / Leg. mit Nickel I [K Ig].
Kupfer, System mit Schwefel f [B4o]. Zink, Leg. mit Zinn I [P6] / S. 452 /
Leg. mit Magnesium I [P6] I S. 452. Pb Cadmium, Leg. mit Antimon I [G 15]. Quecksilber, Leg. mit Barium f [58,
5 g, C 8] I Abb. 181 Leg. mit Beryl-lium f [C 8] f Abb. 18 /Leg. mit Blei I [58] I Leg. mit Cadmium I [59] I S. 452 I Leg. mit Calcium f [C7, 58, C8] I S. 452 u. Abb.18 /Leg. mit Cobalt I [58] I Leg. mit Kalium I [C8, 58, 5g, P23] / Abb. 17 f Leg. mit Lithium f [C8, 58] I Abb. 17 I Leg. mit Magnesium / [58] J Leg. mit Natrium/ [C8, 58, 5g] f Abb. 171
ChromNickelStahl
Pb (82%)/ Sb (15 %)/ Sn (3 %)
Ammoniumchlorid, in Wasser / P I [B28].
Magnesiumsulfat, in Wasser / [] 8] I s. 447·
Calciumchlorid, in Wasser I [P4, C15, B16] I s. 4471 p I [P4].
Bariumchlorid, in Wasser/ []6, P4, B I6] I s. 447 u. Abb. 2 I p I p 4] I in Wasser+ HCl I [B I6] Mischung mit KCl (Schmelze) I [P25].
Aluminiumbromid, in Benzol / P / [P 12].
Aluminiumsulfat, in Wasser f [C 14] / s. 447·
Lanthanchlorid, in Wasser / [] 6] / Abb. 2.
Chromsäureanhydrid, in Wasser/ P / [T 11].
Uranylnitrat,inWasser / [] 9] / S.447 / in Methanol I [] 9] / S. 449·
Uranylacetat, in Wasser I[] 9] I S.448 / in Methanol/ [] 9] / S. 450.
Kalium-Eisen-II-cyanid (gelbes Blutlaugensalz), in Wasser f []6] / Abb. 2.
Kalium-Eiseniii-cyanid (rotes Blutlaugensalz), in Wasser f [] 6] / Abb. 2.
Kupfer(2)-sulfat, in Wasser f [Gig]. Bleinitrat, in Wasser+ KN03, Wasser
+ NaN03 /[NI]/ P / [Nl].
Leg. mit Rubidium I [C 8, 5 8] I Abb. 17 fLeg. mit Cäsiumj[58, C 8]/ Abb. 17 f Leg. mit Silber f [58, 5g] / S. 452 f Leg. mit Strontium f [C8,58]fAbb.18jLeg. mit Wismut/ [58] I Leg. mit Zink I [58, 5g] I S. 452 /Leg. mit Zinn I [58] I Leg. mit Ammonium f [] 3] / Leg. mit Kupfer I [58].
Blei, Leg. mit Antimon f [W I3, GIS] / Leg. mit Cd, Fe, K, Mg, Na, Bi, Zn, Sb + Cd, Sb+ Fe, Sb+ K, Sb+ Mg, Sb+ Zn, Sb+ Bi I [WI3] I -Leg. mit As, Sb+ As, Sb+ Na/ [W I3] I s. 452.
[KI2].
Letternmetall, verunreiniit mit Arsen, mit Cadmium, mit Eisen, mit Kalium, mit Magnesium, mit Wismut f [Wg].
231214 Organisdle Substanzen Hexan (n-Hexan), in Nitrobenzol / C7H 1,
[T6].
Cyclohexan, in Anilin I [W 8] f S. 451 f C7Hs in Nitrobenzol f [T6, Tg] / S. 451.
Benzol, als Lösungsmittel, siehe unter c H den jeweiligen Substanzen. 8 18
Heptan (n-Heptan), in Nitrobenzol I C8H 10 [T6].
Stauff
Methylcyclohexan (Hexahydrotoluol), in Nitrobenzol I [T6].
Methylbenzol (Toluol), in Benzol +Essigsäure I rz I], in Essigsäure, in Benzol, in Nitrobenzol I [T6].
Octan (n-Octan), in Nitrobenzol f [T6].
1,4-Dimethylbenzol (p-Xylol), in Nitrobenzol I [T6].
CHC13
23 121 Substanzenverzeichnis und Literaturhin weise. 439
1, 3, 5-Trimethylbenzol (Mesitylen), in Methanol/ [Tg] I S. 450.
2, 7-Dimethyloctan (Bi-isoamyl), in Nitrobenzol/ [T6].
Naphthalin, in Benzol I [B 35, C 2] f S. 451 I in p-Nitrophenol I [C 1] I S. 451 I in Butylalkohol, iso-Butylalkohol, iso-Amylalkohol, Buttersäure, iso-Valeriansäure 1 [ P 1].
Phenylbenzol (Diphenyl, Biphenyl), in Benzol I B 35, [M 21] I S. 451.
1, 2-Diphenyläthan (Bibenzyl), in Ben• zol I [M21] I S. 451.
Diphenyläthin (Tolan), in Benzol f [M 21] I S. 451.
1,8-Diphenyloctan, in Benzoll [M 21] f s. 451.
Trichlormethan (Chloroform), in Alkylcarbonaten I [B 34] I in Nitrobenzol/ [ T 6].
Tetrachlormethan (Kohlenstofftetrachlorid), in Nitrobenzol I S 11 f in Benzol/ [B 15] I S. 450.
1, 4-Dichlorbenzol (p-Dichlorbenzol), in Aceton, Äthylalkohol, Benzol, Chloroform, Tetrachlorkohlenstoff, Wasser I PIK 17 I in Propylalkohol, iso-Propylalkohol, iso-Butylalkohol, iso-Amylalkohol, Heptylalkohol, Octadecylalkohol I [S 14].
1-Chlor-hexadecan (Cetylchlorid), in Wasser I [H 4].
Methanol, in Wasser f [B3B, TB, V1, Z2]l S.448 I inBenzo11LGB,S13]1 S. 450 I in Mesitylen I [ T g] I S. 450 / in Äthanol und Wasser 1 [M 20].
Methansäure (Ameisensäure), in Was• ser / [G 12] I PI [] 1] I- Na-Salz, in Wasser I [ L 11] I Abb. 10 - Tlr- Salz, in Wasser f [T2].
Äthanol (Äthylalkohol), in Wasser f [B14,B2g,D2,TB, V1,Z2]1Abb.uf [PI l2]1inAnilinf [A12]/inBenzolf [GB, S 13] I S. 450 I in Nitrobenzol/ [P 1] I S. 450 I in Wasser+ Methanol/ [M 20] I in Wasser+ Glycerin I [E4] I Abb. 15.
Äthansäure (Essigsäure), in Wasser f [C4, G12, T4] I P f [D10, 11] f in Aceton f [T 13] f S. 450 I in Benzol I [B 15] I [P21, Gg, T 13] I s. 450 I in Nitromethan I U 4] I Abb. 16 I in Toluol f [Z 1] I in Wasser+ Salpetersäure I [M 17] I in Wasser+ Aceton/ [T 13] f in Benzol+ Toluol I [Z 1] I in Wasser+ Butanol/ [H 8].
-Na-Salz, in Wasser I [L11] 1 Abb.wf - Uranylsalze, in Wasser I [] g] I s. 450.
- Methylester, in Wasser f [B 20, F 1,
H2, Z2] / S. 448 I '-Äthylester, in Wasser f [Z 2].
Äthandisäure (Oxalsäure), in Wasser I [C6] I- Na-Salz, in Wasser I [T 1].
Propanol-(1) (n-Propylalkohol), in Wasser I [B38, Mg, T8,Z2] I Abb .121 in Benzol I [S 13] f in Anilin f [A 12].
Stauff
Propanol-(2) (iso-Propylalkohol), in pDichlorbenzol f [S 14] f in Nitrobenzol I [P 1].
1, 2, 3-Pr!?pantriol (Glycerin), in Wasser+Athylalkoholi[E4JI Abb.15.
2-Propanon (Aceton), in Diäthyläther I [P22] I S. 450 I in Wasser+ Essigsäure, Wasser + Essigsäureanhydrid I [T 13].
Propansäure (Propionsäure), in Wasser I [C4, T 4] I in Wasser+ Butanol I [H B] I in Benzol I [G g] I s. 450 I in Nitromethan I [S4] I Abb. 16 I P I [] 1] I in Nitrobenzol I [P 1] I S. 450 /- Piperidinsalz, in Benzol/ [P21].
2-H ydroxypropansäure (Milchsäure), - Ammoniumsalz, - Kaliumsalz, - Natriumsalz, in Wasser I [D4] f s. 448.
Propandisäure (Malonsäure), - Dinatriumsalz, in Wasser f [T 1].
Butanol-(1) (n-Butylalkohol), in Wasser I [Mg, Z2, P1, TB, B3g, P11, p14] I s. 448 . ./ in Anilin I [A 12] I m Wasser+ Athylalkohol f [H B] I in Wasser+ Propionsäure I [H B] I in Naphthalin f [P 1] I in Benzol I [GB, s 13] I s. 451.
2-Methyl-propanol-(1) (iso-Butylalkohol), in Wasser f [Mg, D14] f S. 448/ in Nitrobenzol I [P 1] f S. 451 I in p-Dichlorbenzol f [S 13] I in Naphthalin f [P 1].
Trimethylmethanol (tert. Butylalkohol), in Wasser I [D 14] f S. 448.
Äthoxyäthan (Diäthyläther, Äther), in Schwefelsäure f [B 1] I S. 449 f in Aceton I [P22] f S. 450 f in Benzol/ [Z2].
1,4-Dioxan (Dioxan), in Wasser 1 [H 11, B 3g] I s. 448.
Butansäure (Buttersäure}, in Wasser f [C4, F 1, T 4] I in Benzol I [Gg] I S. 451 I in Nitromethan f [S 4] I Abb. 16 f in Methylanilin I [ A g] 1 in Dirnethylanilin I [Ag] I in Äthylanilin I [Ag] f in Naphthalin f [P 1] I - K-Salz, in Wasser I [A4, G14] f -Na-Salz, in Wasser f [A 4, G 14, L 11] I Abb. 10.
Butandisäure (Bernsteinsäure), in Wasser f [C 6 f - Methylester, in Wasser f [C6] f -Na-Salz, in Wasser f [T 1].
Äthansäureanhydrid (Acetanhydrid, Essigsäureanhydrid), in Aceton I [T 13] f S.451 I in Wasser+ Aceton f [T 13].
Pentanol-(1) (n-Amylalkohol), in Benzoli[GSJI-inWasseri[P 13]1Abb.12.
3-Methyl-butanol-(1) (iso-Amylalkohol), in p-Dichlorbenzol I [S 11] f in Naphthalin, in Nitrobenzol I [P 1].
Pentansäure (n-Valeriansäure), in Wasser I [C 5, T 4] I in Nitromethan I [] 4] I Abb. 16 - K-Salz, in Wasser
440 2312 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
+NaCl, in Wasser+ Glycerin,- NaSalz, in Wasser, in Wasser+ Glycerin f [G 14].
3-Methylbutansäure-(1) (iso-Valeriansäure), in Nitrobenzol f [P 1] f S. 451 f in Naphthalin f [P 1].
Propylacetat (Essigsäurepropylester), in Wasser f [Z2].
Äthylcarbonat, Kohlensäurediäthylester, in Benzol, in Nitrobenzol f [B34] I p I [B34]-
Hexanol-(1) (n-Hexylalkohol), in Amylalkohol f [A 12] f in Benzol f [G8] f in Wasser f [P 13] f Abb. 12.
Hexansäure (n-Capronsäure), in Wasser f [C12, C5] f in Nitromethanf [C6, ] 4] f Abb. 16 f - K-Salz, in Wasser f [A 4] f in Wasser+ NaCl, in Wasser+ Glycerin f [G12] f- NaSalz, in Wasser f [ A 4, L 11] f Abb. 10 I in Wasser+ NaCl, in Wasser+ Glycerin f [G 14].
( d-Fructose, Laevulose, Fruchtzucker), in Wasser+ Acetamid, in Wasser +Harnstoff, in Wasser+ Monochloressigsäure f P f [B 26].
Hexandisäure (Adipinsäure), in Wasser f [C6] f -- Methylester, in Wasser/ [C6].
Oxybenzol (Phenol), in Wasser f [C6] I ~~ Pyridin, in Anilin f [V 4] f in Athylanilin, in Diäthylanilin f [T 10] f inMethylanilin, inDimethylanilin I [V 5].
1, 2-Dioxybenzol (Brenzcatechin), in Wasser f [C6].
1,3-Dioxybenzol (Resorcin), in Wasser I [C6].
1, 4-Dioxybenzol (Hydrochinon), in Wasser f [C6].
1, 3, 5-Trioxybenzol {Phloroglucin), in Wasser I [C6].
Heptanol-(1) (n-Heptylalkohol), in pDichlorbenzol f [S 14] f in Wasser f [P 13] I Abb. 12.
Heptansäure {Önanthsäure), in Wasser I [C6, T 4, D8, K 11] f in Nitromethan I [] 4] I Abb. 16 f- K-Salz, in Wasser+NaCl, in Wasser+Glycerin, -Na-Salz, in Wasser+ NaCI, Wasser+ Glycerin f [G 14].
Benzylalkohol, in Wasser I [C6] I in Benzol, in Cyclohexan, in Toluol f [H 12].
1-Methyl-2-oxybenzol (o-Kresol), in Wasser+ NH40H, in Wasser+ Ba(OH)2, in Wasser+ NaOH f [A 10] f in Wasser+ KOH I [A 10, K8].
1-Methyl-3-oxybenzol (m-Kresol), in Wasser+ NH40H, Wasser+Ba(OH)2, Wasser+NaOH f [A 10] f in Wasser+ KOH f [A 10, K8].
CsHls02K
C8H150 2Na
Stauff
1-Methyl-4-oxybenzol (p-Kresol), in Wasser + NH40H, Wasser + Ba(OHh, Wasser+ NaOH I [A 10] I in Wasser+ KOH f [K8, A10].
Benzolcarboxylsäure (Benzolcarbonsäure, Benzoesäure), in Wasser f [C6].
2-0xybenzolcarbonsäure-(1) (o-Oxybenzoesäure, Salicylsäure), in Wasserj[C6].
3-0xybenzolcarbonsäure-(1) (m-Oxybenzoesäure), in Wasser I [C6].
4-0xybenzolcarbonsäure-(1) (p-Oxybenzoesäure), in Wasser f [C6].
Octanol-(1) (n-Octylalkohol), in Wasser f [P 13] I Abb. 12 I in Anilin I [A 12] I in Wasser+ Natriumdodecylsulfat f [H 15] I Abb. 21.
Octansäure (Caprylsäure), in Wasser I [C5, C6, T4] I in Wasser+ Natriumcarbonat I [C 12] f in Nitromethan I[] 4] I Abb. 16.
- K-Salz, in Wasser I [A 4, G14] / in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14] I- Na-Salz, in Wasser f [A 4, L 11] I Abb. 10 I in Wasser + N aCl, Wasser + Glycerin f [G 14].
2-Phenyläthanol (Phenethylalkohol), in Wasser I [C6].
(Phenylessigsäure, .x-Toluylsäure), in Wasser I [C6].
Nonansäure (n-Nonylsäure), in Wasser I [T 4, L5, D8, C6] I- Na-Salz, in Wasser I [N7] I inWasser+NaCl, Wasser+ Glycerin I [G 14] / - KSalz, in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin f [G 14].
3-Phenyl-propanol-(1) in Wasser f [C6].
1-Phenyl-propen-(1)-ol-(3) (Zimtalkohol), in Wasser f [C6].
3-Phenyl-propionsäure (Hydrozimtsäure),in Wasser I[M 4,M 5]1 S-449·
Benzyläthanat (Essigsäure-benzyl-ester), in Wasser I [C6].
Decanol (n-Decylalkohol), in Wasser I [A 3] f in Anilin f [A 12].
Decansäure (Caprinsäure), in Wasser I [A 12, C6, D8] f in Wasser+ Soda I [C 12].
-Na-Salz, in Wasser f [L 11] f Abb. 10 f in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin, - K-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin f [G14].
2, 6-Dimethyl-octadien-(2, 6)-al-(8) (Citral, Geranial, Neral), in Wasser / [Kz].
Undecansäure (n-Undecylsäure), in Wasser I [D8, C6] I - K-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin,- Na-Salz, in Wasser+ NaCl, in Wasser+ Glycerin I [G14].
Dodecanol-(1) (n-Dodecylalkohol), in Anilin f [A 12].
23 121 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 441
Dodecansäure (Laurinsäure), in Wasser+ Na2C03 I [C 12] I in Wasser + NaOH I [C 12] I in Wasser I [F 1] I - K-Salz, in Wasser I [K 9, L 10, PIS] I in Wasser+ NaCl, Wasser +Glycerin I [G14].
-Na-Salz, in Wasser I [N 7, PIS, L11, D3] I S. 449 u. Abb. 10 I in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin 1 [G 14].
Saccharose (Rohrzucker), in Wasser I [Ns,J 12, L6J 1 Abb. 71 P 1 [V2].
Tridecansäure (Tridecylsäure), - K-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser + Glycerin, -Na-Salz, in Wasser + NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14].
.x-Oxydiphenylmethan (Benzophenon), in Wasser, Aceton, Äthanol, Benzol, Tetrachlorkohlenstoff, Chloroform I p I [K17]·
Tetradecansäure (Myristinsäure), in Wasser+ Na2C03 I [C 12] I - KSalz, in Wasser I [LlO, PIS] I in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14]- Na-Salz, in Wasser I [P 18, PIS, L 11] I Abb. 1o I in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14].
Pentadecansäure (n-Pentadecylsäure), - K-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser + Glycerin, -Na-Salz, in Wasser + NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14].
Hexadecansäure (Palmitinsäure), in Wasser+ Na2C03 I [C 12] I - KSalz, in Wasser I [A 4] I in Wasser + NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14].
-Na-Salz, in Wasser I [A 4, Ln] I Abb. 1o I in Wasser+ NaCl, Wasser + Glycerin I [G 14].
n-Heptadecansäure,- K-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14] I -Na-Salz, in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G 14].
1-0ctadecanol (n-Octadecylalkohol), in p-Dichlorbenzol I [S 14].
Octadecansäure (Stearinsäure), - KSalz, in Wasser I [A 4] I in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G 14] I -Na-Salz, in Wasser I [A4, P2o, L11, T3] 1Abb.1o linWasser+NaCl, Wasser + Glycerin I [G 14] I in Mineralölen I [G 1].
Octodecen-(9)-säure-(1) (Oleinsäure, Ölsäure), in Wasser+ Na2C03 I[C 12, C 13] I in Wasser+ NaOH I [C 12] I - K-Salz, in Wasser I [A 4, K 9] I in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14] I- Na-Salz, in Wasser I [H7, A4, Fl, H1o, Klo, Lu] I Abb. 10 I in Mineralölen I [GI] 1 in Wasser+ NaCl, Wasser+ Glycerin I [G14] I in Wasser+ co2 I [P lS] I in Wasser+ Albumin+ Globulin I [Klo] I in Wasser+ Albumin+ Lecithin I [Klo].
Abietinsäure (Strukturformel siehe L. F. u. M. Fieser: Lehrbuch der organischen Chemie, Weinheim
1954) I- Na-Salz in Wasser I [L 11] I Abb. 10.
3,12-Dioxycholansäure (Desoxycholsäure), in Wasser bei verschied. PHI [K2].
3, 7,12-Trioxycholansäure {Cholsäure), in Wasser bei verschied. PH I [ K 2] I -Na-Salz, in Wasser I [T 16].
3, 7,12-Trioxydehydrocholansäure (Dehydrocholsäure), in Wasser bei verschied. PH I [K 2].
Chloräthansäure {Chloressigsäure), in Aceton I [U 1].
2, 2, 2-Trichlor-äthandiol-(1,1) (Chloralhydrat), in Wasser+ Acetamid bzw. Acetylharnstoff I [S 17] .
2-Chloro-octadecansäure ( 2-Chlor-stearinsäure), in Wasser I [TJ].
Ditl:~}okohlensäure-0-äthylester, ([Athyl]-Xanthogensäure),- K-Salz, in Wasser I [W 10] Abb. 8 I -NaSalz, in Wasser I [W 10].
Dithiokohlensäure-0-propylester, (Propylxanthogensäure), -K-Salz, in Wasser I [W 10] f Abb. 8 I -NaSalz, in Wasser I [W 10].
Dithiokohlensäure-0-buty lester, (Butylxanthogensäure), -K-Salz, in Wasser I [W 10] I Abb. 8 I- Na-Salz, in Wasser I W 10].
Dithiokohlensäure-0-pentylester, (Amylxanthogenat) - K-Salz, 5 verschiedene Isomere des Pentanolrestes in Wasser I [W 10] Abb. g.
Dithiokohlensäure-0-hexy lester, (Hexylxanthogensäure), - K-Salz, in Wasser I [W 10] I Abb. 8 j- NaSalz, in Wasser I [W lo].
C8H 180 8S Octansulfonsäure,- Mg-Salz, in Was-(C8H.,O.S),Mg ser I [L S] I S. 449· C8H 160 S2 Dithiokohlensäure-0-hepty lest er C8H150S2K (Heptylxanthogensäure), - K-Salz,
in Wasser I [W 10] I Abb. 8 I -NaSalz, in Wasser I [W 10].
Dithiokohlensäure-0-octylester (Octylxanthogensäure), - K-Salz, in Wasser I [W 10] I- Na-Salz, in Wasser I [W 10].
Dithiokohlensäure-0-nonylester (Nonylxanthogensäure), - K-Salz, in Wasser I [W 10] I Abb. 8 I- Na-Salz, in Wasser I [W 10].
n-Dodecansulfosäure, in Wasser I [LS] I -Na-Salz, in Wasser I [K11, S 10] I S. 449 I in Wasser+ H 2S04, Wasser + NaOH, Wasser+ CaC12 I [Kll].
n-Dodecanolschwefelsänre (Dodecylschwefelsäuremonoester), -Na-Salz, in Wasser I [MIS, N7, HIS, L10] I s. 449·
1-Methyl-dodecanolschwefelsäure ( cxMethyldodecylschwefelsäure-monoester), -Na-Salz, in Wasser I[M lS] I s. 449·
Stauff
442
CzoHa?Üs SNa
CzoHa?Üe SNa
2312 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
Tetradecansulfonsäure (n-Tetradecylsulfonsäure),- Na-Salz, in Wasser I [K 11] 1 in Wasser+ H 2S04, Wasser + NaOH, Wasser+ CaC12 I [K 11].
Tetradecanolschwefelsä ure (n-Tetradecylschwefelsäuremonoester), -NaSalz, in Wasser I [P 19].
Hexadecansulfonsäure, -Na-Salz, in Wasser I [K 11] I in Wasser+ H 2S04, Wasser+ NaOH, Wasser+ CaC12 / [K 11].
Diphenylamin, in Allylsenföl, in Phenylsenföl I [0 2].
Tetramethylammoniumbromid, in Wasser+ Polymetaphosphat I [M 16].
Hexadecyltrimethylammoniumchlorid (Cetyltrimethylammoniumchlorid), in Wasser I [H 4] I Abb. 13 I - bromid,- jodid I [H 4] I Abb. 13.
Hexadecylpyridiniumchlorid (Cetylpyridiniumchlorid), in Wasser / [H 4] I Abb. 14 I-bromid, - jodid I [H 4] I Abb. 14·
Octadecansulfonsäure, -Na-Salz, in Wasser I [K 11] I in Wasser+ H2S04, Wasser+ NaOH, Wasser+ CaC12 I [K 11].
Octadecanolschwefelsäure (Octadecylschwefelsäuremonoester), -Na-Salz in Wasser I [P 19].
c23H25N2Cl Malachitgrün, in Wasser I [51].
c27H33N2Cl Brillantgrün, in Wasser I [P6]. CH40N2 Harnstoff, in Wasser+ Acetamid,
Lävulose, Monochloressigsäure f Äthanol-natriumsulfonat-oleat, in
Wasser I [L2]. Dioctanol-natrium-sulfonylbutandiat,
(Sulfonylbernsteinsäurediocty lester) in Wasser I [M 4].
Äthannitril (Acetonitril), in Wasser I [V3] I s. 448 I in Äthanol I [V3] I s. 450.
Pyridin, in Wasser I [W 11] I in Phenol/ [V 4].
Triäthylamin, in Wasser I [M 12]. Aminobenzol (Anilin), in Wasser I
[5 12] I S. 448 I in Cyclohexan I C3H70 2N [WB] I s. 451.
2-Methylpyridin (a-Picolin), in Wasser 1 [W11].
3-Methylpyridin (ß-Picolin), in Wasser I [W11].
N-Methylanilin, in Buttersäure I PI [A 9] I in Phenol I [V 5].
N-Äthyl-aminobenzol (N-Äthylanilin), in Buttersäure I [A 9] I in Phenol I [TlO] I p I [A9]·
N,N-Dimethylaminobenzol (N,N-Di- C,H90 2N methylanilin), in Buttersäure I [A 9] I in Phenol / [V 5] I P I [A 9].
3-Äthyl-4-methylpyridin (ß-Collidin), C4Hg02N in Wasser I [M 12].
2,4,6-Trimethylpyridin, in Wasser I c,H,O,N [W11].
1,2,3,4-Tetrahydrochinolin, in Was-ser I [W 11]. C4H 70 2N
2, 3-Benzopyridin (n-Chinolin), in Wasser I [W 11, W 12] I in Kresol I C5H 110 2N [T 15] I S. 451 I PI [T 15].
3,4-Benzopyridin (iso-Chinolin), in Wasser I [Wll, W12].
N, N-Diäthylaminobenzol (N, N-Diäthylanilin), in Buttersäure I [A 9] f in Phenol f [T 10] f P f [T 1o].
2-Methyl-chinolin (Chinaldin), in Wasser f [W 11].
Dodecylamin, - Hydrochlorid, in Wasser I [H 9] f -Acetat, in Wasser/ [H9].
Stauff
[B26, 517] f P j [B26]. Nitromethan, in nied, Fettsäuren
[] 4]. Monoäthylammoniumhydroxyd,
Wasser f [R6] I S. 448. in
Äthanamid (Acetamid), in Wasser / [D 13] f Abb. 19 I in Wasser+ Harnstoff bzw. Lävulose und Monochloressigsäure I [B26] I PI [B26].
Aminoäthansäure (Glycin, Glykokoll), in Wasser 1 [B18, P3, P5]IS.448u. Abb. 20 I in Wasser+ NaCl I [B 18].
d, l-2-Aminopropansäure ( a-Amino-propionsäure, a-Alanin), in Wasser I [P5, B18, B21] 1 S. 448 u.Abb. 20.
3-Aminopropansäure (ß-Aminopro-pionsäure, ß-Alanin), in Wasser I [P3] I Abb. 20.
N-Acetylharnstoff, in Wasser+ Chloralhydrat I PI [5 17].
Tetrahydro-1,4-oxazin (Morpholin, Diäthylenimidoxyd), in Wasser I [F 3] I s. 448.
2-Aminobutansäure (a-Aminobuttersäure), in Wasser f [P 3, B 18] I S.448. u. Abb. zo.
3-Aminobutansäure, (ß-Aminobuttersäure), in Wasser I [P 3].
2-Aminobutandisäure (Asparagin-säure), in Wasser I [W 4, B 17] I in Wasser+ NaCl I [B 17].
Diäthauamid (Diacetamid), in Wasser I [D 13] I Abb. 1g.
2-Aminopentansäure (a-Aminovaleriansäure), in Wasser I []3].
4-Aminopentansäure ( y-Aminovaleriansäure), in Wasser I [] 3].
5-Aminopentansäure (CJ-Aminovaleriansäure), in Wasser I [] 3].
Trimethylglykokoll, Carboxymethyltrimethylammonium-hydroxydanhydrid (Betain), in Wasser I [P3] I Abb. 20.
2-Amino-pentandisäure (a-Glutaminsäure), in Wasser+ NaCl I [B 17].
23 121 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 443
2-Aminohexansäure (a:-Aminocapron- C19H220N2 säure, Norleucin), in Wasser I [P3] I Abb. 20.
s-Aminohexansäure (e-Aminocapronsäure), in Wasser I [P3] I Abb. 20.
Nitrobenzol, in Tetrachlorkohlenstoff I [S 11] I in Alkoholen I [T7] I in Alkylcarbonaten I [B 34] I in Fettsäuren I [T7] I in Benzol I [T6] I in Toluol, Xylol, Hexan, Heptan, Octan, Methylcyclohexan I [T6] I in Cyclohexan I [Tg, T6].
1-0xy-4-nitrobenzol (p-Nitrophenol), C19H220N2 in Naphthalin I [C 1].
1-0xy-2, 4,6-trinitrobenzol (Pikrin-säure),- Monopropyl-, Diäthyl-, Di-propyl-, Tripropylammoniumsalze, c H 0 N in Wasser 1 [E 1]. 2o 24 2 2
2-Aminobenzolcarbonsäure (o-Ami-nobenzoesäure, Anthranilsäure), in Wasser I [B 17] I S. 449 I in Wasser + NaCl I [B 17].
3-Aminobenzolcarbonsäure m-Ami-nobenzoesäure), in Wasser I [B 17] I S. 449 I in Wasser+ NaCl I [B 17].
4-Aminobenzolcarbonsäure (p-Ami-nobenzoesäure), in Wasser I [B 17] I S. 449 I in Wasser+ NaCl I [B 17].
1-Methyl-4-Nitrobenzol (p-Nitro-toluol), in Wasser, Äthanol, Benzol, Chloroform, Tetrachlorkohlenstoff 1 PI[K17].
Benzoylglycin (Hippursäure, Benzaminoessigsäure), in Wasser I [B 21].
CH
H,c(d~cH · CH = CH,
CHOH. Hel tH, ICH, /',)~ ~ \)"/
N
[s-Vinyl-chinuclidyl-(2)]-[chinolyl-(4)] carbinol (Cinchonin), in Wasser I [G21] I in Wasser+ NaOH I [H1] I s. 449·
[5-Vinyl-chinuclidyl-(2) ]-[ chinolyl-(4)] carbinol (Cinchonidin) (Formel wie vorstehend), in Wasser I [G21] I in Wasser+ NaOH I [H 1] I S. 449·
CH
CH,(J~cH. CH = CH1
CHOH. Hel JH, IcH,
H,C\/" )" ~/ I I I "", // ', /'
N
[s-Vinyl-chinuclidyl-(2)]-[6-methoxychinolyl-(4)]-carbinol (Chinin,) in Wasser I [K 1] I in Wasser+ NaOH I [H 1] I S. 449 I - hydrochlorid, in Wasser I [Q 1].
[S-Vinyl-chinuclidyl-(2)]-[6-methoxychinolyl-(4)J-carbinol (Chinidin) (Formel wie vorstehend), in Wasser I [K 1] I in Wasser+ NaOH I [H 1] I s. 449·
2-0xy-chinolin (Carbostyril), in Was- c26H4306N Glykocholsäure, in Wasser I [K z]. ser I [W 4].
ClSH21N02 Benzoyl-vinyl-diaceton-alkamin-HCl hydrochlorid (- Eucain-hydrochlo
rid, Eucain B), in Wasser I [K3].
Bier
8-0xy-chinolin (Oxin), in Wasser I [W4].
2-Chinolincarbonsäure (Chinaldin- c 4H 5NS säure), in Wasser I [W 4].
4-Amino-benzoesäure-ß-diäthylamino-äthylester (Novocain, Procain), in Wasser I [K 3] I -Hydrochlorid, in Wasser I [R3].
ß-Eucain-lactat, in Wasser I [K3].
[B24] in Wasser I [Rll]. in Wasser I [R12, R11]. in Benzol I [L4].
C7H 5NS
2-Propenyl-isothiocyanat (Allylsenföl), in Diphenylamin I [0 2].
Phenylisothiocyanat (Phenylsenföl), in Diphenylamin I [02].
Heptadecen-(8)-carbonsäure-(1)[ß-sulfonyl-äthylamid], Natriumsalz, in Wasser I [L2].
Blighiin (Saponin) Digitonin (Saponin) Dipalmitylcellulose Gallenfl. üssigkeit Laurylcellulose Lecithin
in Wasser I [B33, C9, D6, T16]. in Benzol I [L4]. in Wasser, in Wasser+ A1Cl3, Wasser+ BaC12, Wasser+ NaCl, Wasser+
ThC14 I [B 32]. Lignin Penicillin G
in Wasser+ CaC12 I [E J]. in Wasser I [M6].
Stauff
444 23 12 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
Polyoxyäthylenglycole 3-, 6-, 18-, 42-, go-und 186gliedrig, in Wasser I [L7]. Quillacin (Saponin) in Wasser I [R 12]. Sapoalbin (Saponin) in Wasser I [M18, R11, R12]. Saporubin (Saponin) in Wasser I [R 12]. Senegin (Saponin) in Wasser I [R 11, R 12]. Tannin in Wasser+ Essigsäure I [A 6]. Tetragalacturonsäure in Wasser 1 [G2]. Tripalmitylcellulose in Benzol I [L4]. Tristearylcellulose in Benzol I [L4].
23 1215 Substanzen nach Lösungsmitteln geordnet.
Wasser CaHoOa Milchsäure Na-, Tab. 231223
DzO Deuteriumoxyd Tab. 231221 K-, NH4-Salz
HCl Salzsäure Abb. 1 C4H100 n-Butanol Tab. 231223
HCl+NaCl Tab. 231222 C4H 100 iso-Butanol Tab. 231223
HC104 Perchlorsäure Tab. 231221 C4H 100 tert.-Butanol Tab. 231223
HJ03 Jodsäure Tab. 231221 C4H 80 2 Dioxan Tab. 231223
H2S04 Schwefelsäure Tab. 231221 C4H70 2Na Buttersäure-Na- Abb. 1o Salz
LiF Lithiumfluorid Abb. 3 C5H 120 Pentanol-(1) Abb. 12 Li Cl Lithiumchlorid Tab. 231221 C6H 140 Hexanol-(1) Abb. 12 NaCl+ HCl Tab. 231222 C6H 110 2Na Capronsäure-Na- Abb. 10 NaCl+ KCl Tab. 231222 Salz
NaCl+ Rohr- Tab. 231222 C7H1o Heptanol-(1) Abb. 12 Zuckerlösung
CsH1sÜ Octanol-(1) Abb. 12 KCl Kaliumchlorid Abb. 2 und5 C8H 150 2Na Caprylsäure-Na- Abb. 10 KCl+NaCl Tab. 231222 Salz
KC103 Kaliumchlorat Abb. 3 C9H 10Ü2 Hydrozimtsäure Tab. 231223 K2S04 Kaliumsulfat Abb. 2 CloHioOzNa Caprinsäure-Na- Abb. 1o RbCl Rubidiumchlorid Abb. 231221 Salz
CsJ Cäsiumjodid Abb. 3 C12H 230 2Na Laurinsäure-Na- Tab. 231223 Salz und Abb. 10
CsN03 Cäsiumnitrat Abb. 3 c12H2zon Rohrzucker Abb. 7
MgS04 Magnesiumsulfat Tab. 231221 C14H 270 2Na Myristinsäure-Na- Abb. 10 CaCl2 Calciumchlorid Tab. 231221 Salz
BaCl2 Bariumchlorid Tab. 231221 C16H 310 2Na Palmitinsäure-Na- Abb. 10 Abb. 2 Salz
Al2(S04) 3 Aluminiumsulfat Tab. 231221 ClsHasÜzNa Stearinsäure-Na- Abb. 1o LaCl3 Lanthanchlorid Abb. 2 Salz
(U02) (N03)2 Uranylnitrat Tab. 231221 C18H 330 2N Oleinsäure-Na-Salz Abb. 1o
K 4[Fe(CN)6] Kalium-Eisen-li- Abb. 2 CioHzsÜzNa Abietinsäure-Na- Abb. 1o
cyanid Salz
K3[Fe(CN) 6] Kalium-Eisen-li!- Abb. 2 CaH50S2K Kaliumäthyl- Abb. 8
cyanid xanthogenat
CH40 Methanol Tab. 231223 C4HPS2K Kaliumpropyl- Abb. 8 xanthogenat
C2H 60 Äthanol Abb.ll U.12 C5H 90S2K Kaliumbutyl- Abb. 8 C3H 80 Propanol-(1) Abb. 12 xanthogenat CH02Na Ameisensäure- Abb. 10 C6H 110S2K Kaliumamyl- Abb.g
Na-Salz xanthogenat CH3C02Na Essigsäure-Na-Salz Abb. 1o (5 verschied.
Amylxanthogen-(C2H3Ü2)2 (U02) Essigsäure- Tab. 231223 säuren)
Uranylsalz C7H 130S2K Kaliumhexy 1- Abb. 8 CH3C02CH3 Essigsäure- Tab. 231223 xanthogenat
Methylester
Stauff
23 1215 Substanzen nach Lösungsmitteln geordnet. 445
{C8H 170 3S)2Mg Octansulfonsäure- Tab. 231223 Flüss. Schwefeldioxyd Mg-Salz KCNS Kaliumrhodanid I Abb. 4
C8H150S2K Kaliumheptyl- Abb. 8 xanthogenat Benzol
C1oH190S2K Nonylxanthogen- Abb. 8 CS2 Schwefelkohlen- Tab. 231225 säure-K-Salz stoff
C12H 250 34SNa Dodecanol-(1)- Tab. 231223 CloHs Naphthalin Tab. 231225 schwefelsäure- c12H1a Biphenyl Tab. 231225 Na-Salz
ClalizP 4 SN a a-Methyldodecanol- Tab. 231223 Ca Ha Bibenzyl Tab. 231225
schwefelsäure- CHH!O Tolan Tab. 231225 Na-Salz CzoH26 1,8-Diphenyloctan Tab. 231225
C2H 3N Äthannitril Tab. 231223 CC14 Tetrachlormethan Tab. 231225 C6H 7N Anilin Tab. 231223 CH40 Methanol Tab. 231225 C19H 43NC1 Hexadecyltri- Abb. 13 C2H 60 Äthanol Tab. 231225
methylammo-CaH402 Essigsäure Tab. niumchlorid 231225
C19H 43NBr Hexadecyltri- Abb. 13 CaHu02 Propansäure Tab. 231225 methylammo- C4Hlo0 n-Butanol Tab. 231225 niumbromid
Hexadecyltri- Abb. 13 C4Hs0z Buttersäure Tab. 231225
Cl9H43NJ methylammo- Cyclohexan niumjodid C6H 7N Anilin I Tab. 231225
C21H 39NC1 Hexadecylpyri- Abb. 14 Mesitylen diniumchlorid
C21H 39NBr Hexadecylpyri- Abb. 14 CH40 I Methanol I Tab. 231225 diniumbromid Methanol
CaiHagNJ Hexadecylpyri- Abb. 14 (U02) (N03)z Uranylnitrat Tab. 231224 diniumjodid
(D02) (CzHPzlz Essigsäure-U ranyl- Tab. 231225 C2HaON Monoäthylam- Tab. 231223 salz
moniumhydro-CgH12 Mesitylen Tab. xyd 231225
C2H 50 2N Glycin Tab. 231223 Äthanol und Abb. 20
C2H3N Acetonitril Tab. 231225 C2H 50N Acetamid Abb. 19
Aceton C3H 70 2N Alanin (IX und ß) Abb. 20
Alanin, IX Tab. 231223 CzHPz Essigsäure Tab. 231225
C4Hg02N IX-Aminobutter- Tab. 231223 C4HioO Diäthyläther Tab. 231225 säure und Abb. 20 C4Hu0a Essigsäure- Tab. 231225
C4Ha0N Morpholin Tab. 231223 anhydrid
C4H70 2N Diacetamid Abb. 19 Diä thylä ther
C5Hu02N Betain Abb. 20 H 2S04 Schwefelsäure I Tab. 231224
CaHiaOzN IX-Aminoca pron- Abb. 20 C3H 60 Aceton I Tab. 231225 säure
Anilin CuHiaÜzN 10-Aminocapron- Abb. 20
CaH1z Cyclohexan Tab. säure 231225
C7H70 2N Aminobenzoesäure Tab. 231223 m-Kresol (o, m- und p-) C9H 7N Chinolin I Tab. 231225
Nitromethan Wasser und Natriumhydroxyd CzH40z Essigsäure Abb. 16
~9H220N2 Cinchonin Tab. 231223 CaHaÜz Propansäure Abb. 16 Cl9HaaON2 Cinchonidin Tab. 231223 C4Hs02 Buttersäure Abb. 16 CaoHz402Nz Chinin Tab. 231223 C,HloÜz Pentansäure Abb. 16 CaoHa40aNz Chinidin Tab. 231223 C6H 120 2 Hexansäure Abb. 16
Schwefelsäure C7H 140 2 Heptansäure Abb. 16
C4HioO I Diäthyläther I Tab. 231224 C8H 160 2 Octansäure Abb. 16
Stauff
446 2312 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
Nitrobenzol NaCl Natriumchlorid Abb. 6
Schwefelsäure Tab. 231224 KCl Kaliumchlorid Abb. 6
Cyclohexan Tab. 231225 KBr Kaliumbromid Abb. 6
Tetrachlormethan Tab. 231225 KJ Kaliumjodid Abb. 6
Äthanol Tab. 231225 KN03 Kaliumnitrat Abb. 6
Propansäure Tab. 231225 KCNS Kaliumrhodanid Abb. 6
iso-Butanol Tab. 231225 C3H 80 3 Glycerin Abb. 15
iso-Valeriansäure
H 2S04
CoH12 CC14
C2H 60
~Ho02
C4HioO
CsH1o02
p-Nitrophenol
Tab. 231225 Wasser und Glycerin
Naphthalin I Tab. 231225 C2H 60 I Äthanol I Abb. 15
Wasser und Äthanol Wasser und Natriumdodecylsulfat
Li Cl I Lithiumchlorid I Abb. 6
23122 Wertetabellen. 231220 Vorbemerkungen.
I Octanol-(1) I Abb. 21
In den Wertetabellen und Diagrammen finden sich Zahlenangaben und graphische Darstellungen der Oberflächenspannung von Lösungen derjenigen Substanzen, die im Substanzenverzeichnis durch Angabe der Seitenzahl kenntlich gemacht sind.
Die Tabellen sind folgendermaßen gegliedert: 231221 Oberflächenspannung anorganischer Substanzen in wäßriger Lösung. 23 1222 von N aCl mit HCl, KCl und Saccharose in wäßriger Lösung (Sondertabelle). 231223 organischer Substanzen in wäßriger Lösung. 231224 einiger anorganischer Substanzen in organischen Lösungsmitteln. 231225 organischer Substanzen in organischen Lösungsmitteln. 231226 von Legierungen.
Die Oberflächenspannung y an der Grenzfläche Flüssigkeit/Luft ist immer in dynfern angegeben. Bei relativen Messungen tritt des öfteren das Verhältnis der Grenzflächenspannung der Lösung zu
der des Lösungsmittels y (rel.) oder aber die Differenz A y = y (Lösungsmittel)- y (Lösung) auf. Letztere wird auch als Grenzflächen- oder Filmdruck oder als Grenzflächenerniedrigung bezeichnet.
Wenn nicht besonders vermerkt, handelt es sich immer um die Originalwerte der betreffenden Autoren. Die Absolutwerte sind in der 2. Stelle hinter dem Komma ungenau, die Ungenauigkeit kann bis zu 1% des Absolutwertes betragen; die Relativwerte können erheblich genauer sein, besonders wenn sie sich auf dieselbe Meßmethode beziehen oder eine Differentialmethode angewandt wurde. Da mit den verschiedenen Meßmethoden vielfach untereinander differierende Werte gefunden werden, wird in einer Kolonne durch eine römische Ziffer die Meßmethode angegeben.
Es bedeuten: I: Methode der Steighöhe in Kapillaren,
Ia: I entsprechende Differentialmethode, II: Ring- oder Drahtbügelmethode (Abreißmethode).
II a: II entsprechende Differentialmethode, III: Methode des Tropfengewichts bzw. Tropfenvolumens, IV: Methode des Maximaldrucks in Blasen,
IV a: IV entsprechende Differentialmethode, V: Kapillarmethode nach Ferguson (Steiggeschwindigkeit),
VI: Dimensionen von hängenden oder stehenden Blasen. Die Temperatur {) der Messung ist in Grad Celsius (Centigrad) angegeben. Als Konzentrationsmaße treten auf:
x = Molenbruch, molal = mol in 1ooo g Lösungsmittel, molar= moljl =Mol in 1ooo cm3 Lösung,
Gew.-% =Gewichtsprozent (Gramm Substanz in 100 g Lösung), gjl = Gramm in 1000 cm3 Lösung,
Atom-% = Atomprozent (bei Legierungen), Vol.-% =Volumprozent.
Die Anordnung der Tabellen ist so, daß nach der Summenformel und dem Namen der Substanz die Temperatur und das Konzentrationsmaß angegeben sind. Dann folgen in der oberen Reihe die Konzentrationen; unter den Zahlen für die Konzentrationen stehen jeweils die entsprechenden Werte für die Grenzflächenspannung in Kursivdruck. Ob der Wert sich auf y, Ay oder y (rel.) bezieht, wird vor den Werten in der gleichen Reihe angegeben.
In der vorletzten Kolonne steht die Kennziffer der Methode, in der letzten die LiteraturleitzahL Bei interpolierten Werten werden alle diejenigen Literaturleitzahlen genannt, aus deren Arbeiten die Interpolation vorgenommen wurde.
Stauff
Es
wer
den
jew
eils
die
Wer
te v
on
5 o
der
7 K
on
zen
trat
ion
en a
ngeg
eben
, A
nsch
luß
an d
ie e
ine
od
er a
nd
ere
Ori
gin
alar
bei
t g
esu
cht
wer
den,
wes
halb
d
a di
es i
n d
en m
eist
en F
älle
n z
ur
Inte
rpo
lati
on
gen
üg
t; d
er b
ei d
er n
iedr
ig-
der
au
f d
as r
ein
e L
ösu
ng
smit
tel
extr
apo
lier
te G
ren
zwer
t d
er O
berf
läch
en-
sten
u
nd
h
öch
sten
K
on
zen
trat
ion
gem
esse
ne W
ert
ist
imm
er i
n
dies
en
span
nu
ng
nic
ht
imm
er g
enau
mit
dem
;v-
Wer
t de
s L
ösu
ng
smit
tels
bei
der
W
erte
n e
nth
alte
n.
Wer
den
wen
iger
Wer
te a
ngeg
eben
, so
sin
d n
ich
t m
ehr
betr
effe
nden
Tem
per
atu
r id
enti
sch
ist
. b
ekan
nt.
B
ei d
en D
iag
ram
men
ist
all
es E
rfor
derl
iche
au
s d
en e
nts
pre
chen
den
Bil
d-B
ei d
en Z
ahla
ng
aben
mu
ßte
jew
eils
-au
ch b
ei M
itte
lun
gen
-ein
en
ger
un
ters
chri
ften
zu
erse
hen.
23 1
221
Ano
rgan
ism
e Su
bsta
nzen
in w
äßri
ger
Lös
ung.
I
I {}
K
onz.
-o
ber
e R
eih
e: K
on
zen
trat
ion
IM
eth
.l
Fo
rmel
S
ub
stan
z oc
M
aß
un
tere
Reih
e:
Ob
erf
läch
en
span
nu
ng
in
dy
nfe
rn
Lit
.
HJ0
3 Jo
dsä
ure
25
m
olf
l 0,
01
0,06
0,
1 o,
6o
1,00
2,
00
4,00
I
N3
I'
71
,33
71,2
6 71
,06
71,9
9 72
,60
72,2
7 73
,20
H2S
04
Sch
wef
elsä
ure
25
Gew
.-%
4,
11
8,26
12
,18
17,6
6 21
,88
29,0
7 33
,63
IVa
518
I'
72,2
1 72
,55
72,8
0 73
,36
73.9
1 74
,80
75,2
9 H
C10
4 P
erch
lors
äure
25
G
ew.-
%
4,86
10
,01
20,3
8 30
,36
53.7
4 63
,47
72,2
5 Ia
N
4
I'
71,1
8 70
,34
69,2
1 68
,57
69,0
2 69
.73
69,0
1 L
i Cl
Lit
hiu
mch
lori
d
25
mo
lal
1,36
1,
88
2,67
3,
67
IV
B16
74
,23
75,1
0 76
,30
78,1
0 IV
I'
w
R
bC
l R
ub
idiu
m-
20
mo
lal
2,00
3,
30
5,00
II
D
7
... ch
lori
d
75,2
76
,8
79,2
IV
I'
IV
S? I Mg
S04
M
agne
sium
-m
ola
l 1
·1o
-4
5 ·1
0-4
2·10
-a
1·1
o-2
0,
1 1,
0000
1,
9872
0 IV
a
]8
~
sulf
at
25
y (r
el.)
0,
9999
7 0,
9999
3 1,
0000
3 1,
0004
6 1,
0034
5 1,
0283
6 1,
o66o
3 m
olfl
0,
200
0,40
0 o,
6oo
0,75
0 0,
100
0,12
0 0,
140
(!)
S,
CaC
l 2
Cal
cium
chlo
rid
IV
B16
'"1
25
.....
I'
72
,50
73,1
3 73
,60
74.2
5 75
,05
75,7
0 76
,40
(!)
.... C
15
.....
BaC
l 2
Bar
ium
chlo
rid
m
ola
l 0,
49
0,96
5 1,
42
+o
,1 n
-0,
45
o,82
1,
13
IV
B16
p.
l 25
73
,50
74,9
3 76
,38
HC
l 73
,30
74,2
0 75
,18
0"
I'
(!)
Al 2
(S0
4) 3
A
lum
iniu
m-
mol
al
0,1
0,2
0,3
0,5
0,7
0,9
1,0
IV
C14
:;;;
:: 25
(!
) su
lfat
I'
72
,32
72,9
2 73
,51
74,7
1 76
,o6
78,3
0 79
.73
? re
lat.
1,
0006
7 1,
0241
14
1,05
8210
1,
0582
10
1,08
9171
1,
1052
66
Dp
D
eute
riu
mo
xy
d
25
Dic
hte
IV
a
R2
y
(rel
.)
1,00
00
0,99
992
0,99
973
0,99
962
0,99
953
0,99
947
(U0
2)
(NO
a)2
Ura
uy
lnit
rat
25
mol
fl
0,41
07
0,62
10
o,82
6o
I I
IVa
19
·6
Hp
I'
72
·7
73,0
73
.9
2312
22 S
onde
rtab
elle
: N
a CI
mit
HC
I, K
CI
und
Roh
rzlll
ker
in w
äßri
ger
Lös
ung.
-8-
=
25°;
Met
hode
: IV
; L
it. [
8 13
, 8 2
2].
Kon
z. :
mo
lal
I K
on
z.:
rnol
al
I dy
nfer
n K
ou
z.:
rnol
al
Ko
nz.
: rn
olal
dy
nfer
n K
onz.
: rn
olal
I
Kon
z. :
rnol
al
I dy
nfer
n
NaC
l H
Cl
I'
NaC
l K
Cl
I'
Ro
hr-
1,00
5 o,
1 73
,69
NaC
l zu
ck er
I'
2,
014
0,1
75,1
9 2,
02
1,00
76
,86
0,16
7 2,
63
76,5
9 2,
02
2,01
78
,46
3,02
5 0,
1 76
,74
2,02
3,
00
79.9
7 0,
837
4·49
78
.30
4,03
1 0,
1 78
.34
3,01
1,
01
78,5
5 2,
09
4,28
80
,04
5,03
5 0,
1 79
.94
3,01
2,
01
80,1
5 2,
31
3.93
80
,67
KC
l 3,
01
3,00
81
,54
3,78
4,
11
80,4
3 1,
01
I 1,
05
75.3
5 4,
02
1,00
80
,30
4,21
2,
41
79,0
2 1,
01
2,07
76
,91
4,02
2,
01
82,0
8 5,
25
1,54
78
.39
I t
1,01
3,
09
78,3
7 -.:r
{)
Ko
n-
Bru
tto
-S
ub
stan
z oc
ze
ntr
.-fo
rmel
M
aß
X
CH
40
Met
han
ol
2S
I'
X
C2H
3N
Ace
ton
itri
l 20
" (C
2HP
2)2·
E
ssig
säu
re-
mol
fl
2S
(U0
2)·
2HgÜ
U
ran
yls
alz
" M
eth
yla
ceta
t X
C
aHs0
2 2S
" G
lyci
n
mo
lal
C2H
60
2N
2S
" M
on
oät
hy
l-m
ola
l C
2H90
N
amm
on
ium
-2S
" h
yd
rox
yd
m
ola
l a-
Ala
nin
2S
C
3H70
2N
" M
ilch
säu
re-
Gew
.-%
C
3H
503K
K
-Sal
z 29
" tl
l ~ M
ilch
säur
e-G
ew.-
%
C3H
603N
a N
a-S
alz
29
" M
ilch
säu
re-
Gew
.-%
C
3H60
3NH
4 N
H4-
Sal
z 29
" X
C4H
802
Dio
xan
2S
"
Dio
xan
26
X
" D
iox
an
26
X "
Gew
.-%
C
4Hlo
0 n
-Bu
tan
ol
2S
" G
ew.-
%
C4H
lo0
iso
-Bu
tan
ol
2S
" G
ew.-
%
C4H
100
tert
.-B
uta
no
l 2S
" G
ew.-
%
C4H
gON
M
orp
ho
lin
20
" cx
-Am
ino-
mo
lal
C4H
902N
b
utt
ersä
ure
2S
"
mol
/1
C6H
7N
An
ilin
20
"
23 1
223
Org
anis
me
Subs
tanz
en in
wäß
rige
r L
ösun
g.
ob
ere
Rei
he:
Ko
nze
ntr
atio
n
un
tere
Reih
e:
Ob
erf
läch
en
sp
an
nu
ng
in
dy
nfe
rn
2,74
7.
73
10,1
3 21
,73
30,6
7 sB
,97
61,4
1 52
,45
49,1
2 39
.34
35,1
6 28
,14
0,01
0 0,
021
0,04
4 0,
100
0,20
9 0,
313
65,4
5 59
.46
49.3
2 39
,06
31,8
4 30
,61
0,02
380
--
70,6
o
,oo
s67
0,
0016
1 0,
0032
1 0,
0090
4 66
,33
62,9
2 58
,22
55,0
8 O
,S02
1
,oo
s 1,
S07
2,
009
72,5
4 73
,11
73.7
4 74
,18
0,00
1 o,
1 71
,37
71,0
0 O
,S02
1
,oo
s 1,
338
72,4
1 72
,72
73,1
1 4
0
so
6o
70
66,4
66
,4
65,4
63
,4
1 1
0
30
4
0
so
6o
70,4
69
,6
68,s
64
,8
45.4
56
,7
30
so
6o
70
S
o 90
35
.4
34.4
35
.4
35,6
38
,2
44.5
0,
1011
0,
1916
0,
406S
O
,S2S
1 o,
6o91
0,
7417
45
.73
40,4
5 36
,25
35.3
1 34
.74
34,0
6 0,
001
o,o
os
0,01
0,
02S
o,
os
0,1
69,8
3 65
,64
62,4
5 56
,go
51,5
7 45
.30
0,3
0,4
o,s
0,7
o,8
0,9
]6,9
5 35
,80
35,0
0 33
.95
33,6
33
,1
0,2S
o,
87
1,S
9 2,
78
3,96
S
,29
64,7
53
,0
45,8
38
,6
33,3
29
,4
0,2S
1,
00
2,Ss
4,
22
S,0
3 6,
01
64,4
51
,0
40,1
33
,8
31,1
28
,7
0,2S
1,
66
3,00
4,
12
6,48
1S
,6S
65
,7
51,6
45
.9
42,8
37
,8
27,3
s,
sss
19,3
94
30A
OS
SOA
49
69
,92
s 80
,136
67
,80
62,6
2 59
,15
52,8
5 47
,05
43,6
2 o
,so
6
1,00
2 1,
S04
71
,g1
71,6
7 71
,40
0,04
S
o,o8
o 0,
111
0,13
8 0,
190
0,29
0 70
,5
67,0
62
,7
6o,6
56
,7
51,0
Met
h.
72,4
2 I
25,9
3 o,
6ss
IV
29,0
2 IV
IV
IV
I IV
II
70
II
60,7
II
0,87
48
I 33
,52
0,2
II
39.3
7 II
6,99
IV
25
,8
8,18
IV
25
,2
S4.
94
IV
22,1
92
I
41,6
0
I 0
,3s6
I
48,3
Lit
.
V1
V3
]9
B2
o
B'1
8
R6
B18
P
5
D4
D4
D4
H11
B3
9
B3
9
D14
D14
D14
F3
P3
B
18
512
H'- "'" 00 IV
'-"
.....
IV
C')
'"1
(1)
):I
N t:D
"'' n P"
(1)
):I cn
'"0 "' ):I ):I ~
):I
aq
<!
0 ):I t-'
0: cn
~
):I
~
):I
aq
(1)
aq
(1) l:::l r -. ......
i ~ ~ s· ~ ~ tll f" .... !:: "" ~
(C
I
I B
rutt
o-
form
el
C,H
702N
C7H
702N
C,H
,02N
(C8H
170
3S)
2 M
g
C9H
lo02
c12H
240
2
C12
H26
03S
C12
H2e
O,S
C1
3H28
04S
C19
H22
0N
2
C19
H22
0N
2
C2o
H24
02N
2
C2o
H24
02N
2
Fo
rmel
H2S
04
H2S
O,
(U0
2) (N
Oa)
a ·6
·HP
-~
Tab
ell
e 2
3122
3 (F
orts
etzu
ng).
I Ko
o-
ob
ere
Rei
he:
Kon
zent
rati
ol).
S
ub
stan
z 0~
zen
tr.-
Maß
u
nte
re R
eih
e:
Ob
erf
läch
en
span
nu
ng
dy
nfe
rn
o-A
min
oben
zoes
äure
25
m
ola
l 1,
028
2,10
0 3.
194
4·36
5 I'
71
,96
73,2
3 74
.54
75.7
9 m
-Am
inob
enzo
esäu
re
25
mo
lal
1,02
8 2,
100
3.19
4 4·
365
I'
73.3
0 74
.59
76,1
6 n
.B9
p
-Am
ino
ben
zoes
äure
25
m
olal
1,
028
2,10
0 3.
194
4.36
5 I
I'
73.3
8 74
·79
76.3
2 78
,20
Oct
ansu
lfo
nsä
ure
, -
Mg-
40
mo
lal
0,01
79
0,03
29
0,04
21
0,04
95
0,06
11
0,07
33
0,08
47
Sal
z I'
42
,0
37,0
33
.9
31,8
30
,5
31,1
31
,3
Hy
dro
zim
tsäu
re
21,5
m
ola
l 0,
5026
0,
9617
1,
5007
2,
3515
3,
0024
4·
1446
6,
1291
I'
69
,08
66,4
9 63
,63
59.2
5 56
,14
52.4
6 I
47.2
4 D
od
ecan
säu
re (
Lau
rin-
25
mol
fl
0,00
5 0,
01
0,02
0,
03
0,04
(b
ei P
H 1
1!)
säur
e),
-Na-S
alz
I'
s6
.s
so.s
40
,4
37,1
37
,1
Do
dec
an-(
1 )-s
ulfo
nsäu
re,
27
mol
al
o,oo
6 0,
007
o,oo
8 0,
009
0,01
0 N
a-S
alz
I'
46,0
43
,0
41,2
38
,9
38,7
D
odec
anol
-(1)
-sch
wef
el-
23
mo
lal
0,00
05
0,00
1 0,
0015
0,
002
0,00
25
Säu
rees
ter
(Dod
ecyl
-L1
y 4·
9 9.
5 14
,2
1 7·9
22
,1
schw
efel
säur
e), -N
a-
mol
al
0,00
5 o,
oo6
0,00
7 o,
oo8
0,01
0 0,
015
0,02
0 S
alz
27
I'
44·7
41
.4
39,6
38
,7
38.S
39
,0
38,3
T
ride
cano
l-( 2
)-sc
hwef
el-
säu
rees
ter
(.x-
Met
hyl-
27
mol
al
0,00
45
0,00
5 o,
oo6
0,00
7 o,
oo8
0,01
0 do
decy
lsch
wef
elsä
ure)
, I'
43
.2
40,7
39
,6
39,1
38
,8
38,6
-N
a-S
alz
Cin
chon
in f
nj2
o N
aOH
20
g
I 1
o,oo
1 0,
0025
0,
005
I'
72·7
72
,35
71,7
5 C
inch
onid
in f
nj2
o N
aOH
20
g
I 1
0,00
2 0,
004
o,oo
6 o,
oo8
0,01
0 0,
020
0,04
0 I'
72
,6
71,8
70
,15
68,o
s 66
,65
62,5
58
,1
Chi
nin
f n
j2o
NaO
H
20
g I 1
0,
002
0,00
4 o,
oo6
o,oo
8 0,
015
0,03
0 0,
040
I'
71.5
5 68
,3
65,2
63
.S
58,9
54
.35
52,5
C
hin
idin
f n
j2o
NaO
H
20
g I 1
0,
002
0,00
3 0,
005
0,00
75
0,01
0 0,
020
0,03
0 I'
71
,6
70,1
67
,35
64.7
62
,1
57,0
54
,0
2312
24 E
inig
e an
orga
nism
e Su
bsta
nzen
in o
rgan
ism
en L
ösun
gsm
itte
ln.
Su
bst
anz
Lö
sun
gsm
itte
l {}
K
onz.
-o
ber
e R
eih
e: K
on
zen
trat
ion
o
c M
aß
un
tere
Reih
e:
Gre
nzfl
äch
en
span
nu
ng
in
dy
nfe
rn
Sch
wef
elsä
ure
Diä
thy
läth
er
17
X
0,01
0,
05
0,10
0,
20
0,40
0,
75
J 0,
90
I'
16,8
o 17
,97
19.5
5 23
,30
32.5
0 46
,30
46,8
3 S
chw
efel
säur
e N
itro
ben
zol
17
X
0,01
0,
05
0,10
0,
20
0,40
0,
75
0,90
I'
43
,11
43,1
0 43
.98
44.8
0 46
,os
47.5
2 48
.25 I
I Ura
ny
lnit
rat
Met
han
ol
25
mol
fl
0,09
776
0,19
87
0,29
16
0,49
97
I'
22,8
23
,2
23,9
25
,1
Met
h.
IV
IV
IV
VI
III
VI
II
II
II
II
III
III
III
III
Meth
.j
III
III
IVa
Lit
.
B17
B17
B17
Ls
Ms
D3
51
0
HIS
5
10
M
15
M15
H1
H1
Hl
Hl
Lit
.
B1
B1
]9
!
~
w ,_. ~
~ ~ ::!..
~ .....
1'1) 0' ~ ?l """ $
23 1
225
Org
anis
dle
Subs
tanz
en in
org
anis
dlen
Lös
ungs
mit
teln
.
Bru
tto
-{)
K
on
-o
ber
e R
eih
e: K
on
zen
trat
ion
fo
rme!
S
ub
stan
z L
ösu
ng
smit
tel
oc
zen
tr.-
un
tere
Reih
e:
Ob
erf
läch
en
span
nu
ng
in
dy
nfe
rn
Maß
CC
1 4
Tet
rach
lor-
Nit
rob
enzo
l X
o
,s
met
han
15
y
33,6
T
etra
chlo
r-B
enzo
l X
0,
1815
O
,J51
5 0,
4712
0,
6468
0,
7981
m
eth
an
so
y 24
,39
24,0
9 23
,78
23,4
7 23
,21
CS
2 S
chw
efel
-B
enzo
l X
0,
3619
0,
5326
0,
7177
o,
8316
0,
9211
k
oh
len
sto
ff
20
27,5
5 27
,75
28,3
6 29
,69
30,9
1 y
CH
p
Met
han
ol
Ben
zol
27
mol
fl
0,94
1,
88
2,82
3,
63
y 27
,30
26,8
o 26
,35
26,0
4 M
eth
ano
l M
esit
yle
n
X
0,1
0,2
15
y 28
,75
26,2
4
1:/l ~
C2H
3N
A
ceto
nit
ril
Äth
ano
l X
0,
12
0,35
0,
53
0,72
0,
90
20
22,9
2 23
,92
24,3
6 25
,08
26,5
1 y
C2H
402
Ess
igsä
ure
B
enzo
l X
0,
1381
O
,J08
5 0,
4034
0,
5047
0
·741
5 20
y
26,9
5 26
,90
27,0
2 27
,21
27,7
9 E
ssig
säu
re
Ben
zol
X
0,13
81
0,30
85
0,4
°3
4
0,50
47
0 ·74
15
35
y 11
5,40
25
,21
25,3
2 25
,43
25,9
9 E
ssig
säu
re
Ben
zol
27
mol
fl
1,22
2,
44
3,65
4,
87
y 27
,38
27,0
2 26
,78
26,6
8 E
ssig
säu
re
Ace
ton
X
0,
25
o,s
o
0,75
25
y
27,5
0 26
,61
24,9
0
(C2H
30
2)2
•
Ess
igsä
ure
-M
eth
ano
l 25
m
olfl
0,
0316
1 0,
0699
5 0,
1398
0,
2088
(U
02J
• 2H
zÜ
Ura
ny
lsal
z y
22,4
22
,5
22,6
22
,6
C2H
60
Äth
ano
l B
enzo
l 27
m
olfl
o,
81
1,62
2,
43
3,24
y
27,4
0 27
,02
26,6
5 26
,35
Äth
ano
l N
itro
ben
zol
5,5
X
0,1
0,3
o,s
0,
7 0,
9 .1
y 9,
9 15
,9
17,0
18
,2
20,1
C3H
60
Ace
ton
D
iäth
ylä
ther
25
X
0,
263
0,47
0 o,
669
0,79
9 0,
912
y 18
,78
19,3
0 20
,76
21,5
7 22
,60
mol
fl
0,98
1,
96
2,94
3.
94
CaH
e02
Pro
pio
nsä
ure
B
enzo
l 27
y
27,5
3 27
,28
27,0
8 26
,96
Pro
pio
nsä
ure
N
itro
ben
zol
s,s
X
0,1
0,3
0,5
0,7
0,9
.1y
4,3
8,7
11,4
1 4
·4
15,9
~-
Met
h.
I IV
IV
I IV
IV
IV
IV
I IV
IVa
I IV
I I IV
Lit
.
511
B15
B15
G8
T9
V3
B15
B15
G9
T13
]9
G8
P1
P2
2
G9
P1
I ! !
>1>-
01
0 !;
) w
.... !;) ~ "::l
N ::I>
~: &
(1) "::l
ffl
'd
~
::l
::l s:: "::
l (J
q a ::l
t-1
0: fg Jg § (J
q
(1)
(Jq
(1
) "::l ~ ...... .....
t-:>
<Z! *
Cll ~
Bru
tto
-fo
rmel
C4H
603
C4H
802
C4H
ioO
C4H
100
CsH
1oÜ
2
CaH
12
C6H
7N
C9H
7N
C12H
1o
Clo
Hs
C14H
IO
C14
HI4
CzoH
26
Su
bst
anz
Ess
igsä
ure-
anh
yd
rid
Bu
tter
säu
re
n-B
uta
no
l
iso
-Bu
tan
ol
iso-
V al
eria
n-sä
ure
Cyc
lohe
xan
Ani
lin
Chi
noli
n
Bip
hen
yl
Bip
hen
yl
Nap
hth
alin
Nap
hth
alin
To
lan
Bib
enzy
l
Dip
hen
ylo
ctan
I {}
L
ösu
ng
smit
tel
oc
I
Ace
ton
25
Ben
zol
27
Ben
zol
27
Nit
rob
enzo
l 5.
5
Nit
rob
enzo
l 5.
5
Nit
rob
enzo
l 15
Cyc
lohe
xan
32
m-K
reso
l 25
Ben
zol
20
Ben
zol
70
Ben
zol
79.5
p-N
itro
ph
eno
l 12
1
Ben
zol
6o
Ben
zol
6o
Ben
zol
25
Tab
ell
e 2
3122
5 (F
orts
etzu
ng).
Ko
n-
ob
ere
Rei
he:
Ko
nze
ntr
atio
n
zent
r.-
un
tere
Reih
e:
Ob
erf
läch
en
span
nu
ng
in
dy
nfe
rn
Maß
X
0,30
0,
50
0,75
" 25
,35
27,6
2 30
,0
mol
fl
0,96
1,
92
2,88
3,
86
" 27
,58
27,3
8 27
,18
27,3
mol
fl
0,85
1,
69
2,54
3.
39
" 27
,95
27,0
5 26
,8o
26,6
2
X
0,1
0,3
0,5
0,7
0,9
Lly
11
,4
17,5
19
,1
19,7
21
,6
X
0,1
0,3
0,5
0,7
0,9
Lly
7,
1 12
,0
14,0
16
,8
18,4
Gew
.-%
5
10
" 37
.59
33,0
3
X
0,13
16
0,35
31
0,{7
86
0,70
21
0,96
09
" 24
,21
24,5
1 24
,50
25,6
1 37
.45
X
0,11
2 0,
297
0,{8
2 0,
700
o,89
o
" 37
.70
40,0
0 41
,64
42,9
5 43
.75
Gew
.-%
20
30
50
" 29
,93
31,3
9 31
,12
X
0,10
70
0,26
29
0,{9
08
0,78
98
0,88
27
" 23
,85
22,8
6 28
,79
32,6
8 34
.70
Gew
.-%
20
40
50
6o
8o
" 23
,42
26,7
0 27
,80
29,2
0 31
,70
X
0,11
0,
315
0,48
o,
6o
o,88
" 29
,9
31,8
33
.7
34,8
41
,8
X
0,15
97
0,26
68
0,51
51
0,71
70
o,83
11
" 26
,17
27,8
1 31
,63
34.3
3 35
,82
X
0,09
11
0,19
19
0,49
62
0,71
81
0,86
4 y
24,7
5 26
,18
29,6
9 31
,68
33,2
4
X
o,o8
98
0,21
30
o,36
8o
0,50
91
0,72
16
" 29
,15
31,1
1 32
,64
33,9
4 35
,56
Met
h.
IV
I I IV
IV
IV
IV
I IV
I I I I I I
Lit
.
T13
G9
G8
P1
P1
T9
WB
T15
B3
5
M21
C2
C1
M21
M21
M21
N
w .... N
N ~ rn rl-
1"
Ci' t .... Ot .....
452 2312 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
231226 Legierungen.
obere Reihe: Konzentration Metall
I {}
Konz.-Maß oc untere Reihe: Meth. Lit. 1 I 2 Oberflächenspannung in dynfern
Al Mg
Al Zn
Fe c
Zn Mg
Zn Sn
Hg Ca
Hg Ag
Hg Zn
Hg Cd
Pb As
700 I Atom-% Mg y
Temp.-Koeff. dyfdfJ
700 I Gew.-% Al y
Temp.-Koeff. dyfd{}
1300-1420 Gew.-% C
y
700 I Atom;% Zn
Temp.-Koeff. dyfd{}
500 I Atom;% Zn
Temp.-Koeff. dyfd{}
20
20
20
20
338-340
Atom-% Ca y
Atom-% Ag y
Atom-% Zn y
Atom-% Cd y
Gew.-% As y
20 527
-0,33
25 580
-0,18
2. 1o-8
427,8 5. 10_,
395
0,0129 409
0,0245 411
0,0110 409
0,16 42 7
I I 27
632 -0,33
3.9 1500
50 6oo
--0,18
2 • 10-5
422 7 0 10_,
403
0,0295 406
1,22 406
0,54 434
VI 6o 70 536 532 P6
-0,10 --o,15
VI 40,2 78,8 797 866 P6
-0,15 -0,30
VI S2
VI 50 83.3 488 66o P6
-0,35 -0,44
VI 75 90 669 737
P6 -0,20 -0,23
1,2·10_, 3.3 ·10_, 404 390,8
3.3· lo-s III C8 402,5
III
III
III
I W13
I Pb As+Sb 338-340 0,3 Gew.-%As+ 3,0 Gew.-% Sb: y=438
I I I I
I
W13
W13 Pb Sb+ Na 340 1,4 Gew.-% Sb+ 0,2 Gew.-% Na: y=347
23123 Diagramme.
I,OOTr-~--,-~r--r--~-,---.--~~~
~(7,000 ,.,.." """' ~ !"---• ._ ~ 0.999 ....... jo..,_ 1i 1 --....._ ~ 0,9961---+---1--+-+--fl--= --~...dl---l----1--~ 't "'"'t--~ 0~971---+--~~--~~--b-~--~~~~~ ~ ~ O,S9Go~~--~--L-~--7.~,o~~--mLol~/~1~~g~H~,~=-z.~.o
Kunz/!1111'01/on
Abb. 1. Relative Oberflächenspannung y (rel.) von HCl bezogen auf reines Wasser. Temp. 25• C; Methode lila;
Lit. [N7).
Abb. 2. Relative Oberflächenspannung y (rel.) von wäßrigen Lösungen verschiedener Salze bezogen auf reines Wasser.
Temp. 25 •c; Methode Ia; Lit. []6]. 1 : KCSN. (Die folgenden Kurven sind jeweils um den Wert 0,004 gegenüber der vorhergehenden vertikal verschoben, es ist daher der in der Klammer angeführte Wert
abzuziehen).
Stauff
~W'r-------,--------r-------,------~
Konzenfrul/on
2: K,[Fe(CN),] (0,004), 5: K1Fe(CN), (0,016), 3: LaCI1 (0,008), 6: BaC11 (0,020), 4: KaSO, (0,012), 7: KCl (0,024).
23 123 Diagramme. 453
~~(J.OOGO·.-----.-----~------~----~-----,
!::\ ~ ~ ~ ~ ~
0,1 O,.t O,J Konzentration
O,Qmot to.s
Abb. 3. Relative Oberflächenspannung y (rel.) von wäßrigen Lösungen verschiedener Salze bezogen auf reines
Wasser. Temp. 25 °C; Methode Ia; Lit. []6].
1: KC101 • (Die folgenden Kurven sind jeweils um den Wert 0,0015 gegenüber der vorhergebenden verschoben, es ist daher der in der Klammer angeführte Wert abzuziehen.)
5
V
2: CsJ {0,0015), 3: CsNO, (0,003), 4: LiF (0,0045).
/
/ /
V
O,()f Konrtt~lftlhqn
/
0.02 mol/1
Abb.4. Relative Oberflächenspannung y (rel.) v0n Lösungen des KSCN in flüssigem S01 bezogen auf flüssiges S01•
Temp. 25 °C; Metbode lila; Lit. [E7].
1,000~'.-----,------r------.-----,-----~
SG.----,r---~----~----~----~--~
tJynJcm
~0~--~r---~J-----J~--~q~--~s-----J.
Konztmlrtrllon mot/lOOOg ~tO
Abb. 6. Äthanol-Wasser-Mischungen (2,03 Gew.-% Äthanol), in denen folgende Salze gelöst sind:
1: NaCl, 2: KCl, 3: KN01, 4: KCNS, 5: K], 6: KBr, 7: NH,Cl, 8: LiCI. Temp. 25° C; Metbode IV; Lit. [BI4].
l..--"' ~
~ ~ .
0,004 0,0011 O,OOG Konzenlrollon
-----
Abb. 7. Relative Oberflächenspannung y (rel.) von Robrzuckerlösungen, bezogen auf reines Wasser. Temp. 25 °C. Punkte: Meth. Ia; Lit. U u]. Kreise: Meth. lila: Lit. [L6].
dyn/cm 10
~~ r-..:::: 1
F:::: P:
0.~9&0o~--~o.~~~~~--~o.~otJII~---o.~~~~----a~.o~oa----o.~.o, Konzenlrollon malf7MOg tlzO
Abb. S. Relative Oberfiächenspannungy (rel.) von wäßrigen KCl-Lösungen bezogen auf reines Wasser. Temp. 25 °C.
Kurve I a nach Methode I a, Lit. [] u], Kurve II a nach Methode II a, Lit. [D 5], Kurve lila nach Methode lila, Lit. [L6].
"" t--1---1--
,\ \ --~ r-, 1---1---t--- t---
t--f t--
\ "' r--1--f'o..,s ........
"~ ......
['-... .....
G t-- 1--
\.! o.z O,Q 0.6' 0.8 1.0
Konzenlrollon moi/TQoog ~0 Abb. 8. Kalium-Alkyl-Xanthogenat-Lösungen mit ver-
schieden großen Alkylresten in Wasser. 1: Äthyl-, 2: n-Propyl-, 3: n-Butyl-, 4: n-Amyl-, 5: nHexyl-, 6: n-Heptyl-, 7: n-Nonyl-Rest. Punkte: Methode III; Kreuze: Methode V; Temp. 25 ± 0,01; Lit. [W xo].
Stauff
454 23 12 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
!?> li 6'1 ~ t:j
li} 60 ~ ;§
5G t;:: ~ ~ 52
'18
IIJIO 0.2
Abb. 9- Kalium-Amyl-Xanthogenat-Lösungen mit verschiedenen isomeren Resten des Amyl-Alkohols in Wasser.
1: n-Butylcarbinol, 2: i-Butylcarbinol, 3: sec-Butylcarbinol, 4: Methyl-n-propylcarbinol, 5: Diäthylcarbinol. Temp. 25 ± 0,01; Methode III; Lit. [W ro].
80 dyn/ 'cm - HaO r----,
70 -r-- .___ .L.. l!.JJ r-- ...__
GO "_ 5,91/
so r--
- 7S,9J r--
1/Q r--
ti,G'l --'0 1/J.GII
... 20 9Z,1Z
87,10 75,6'8
10 10 JO 1/Q so 6"0 . 70 so 90C1fJQ femperolul'
Abb. 11. Äthylalkohol-Wasser-Mischungen in Abhängigkeit von der Temperatur. (Die Zahlen geben die Gewichtsprozente Alkohol der Mischung an.) Meth. I; Lit. [B z9].
Abb. 12. log Lly (Lly = y (H20) - y (Lösung)) von wässerigen Lösungen normaler aliphatischer Alkohole (CnH2n+ 1 OH). Temp. 25 •c; Meth. IV; Lit. [P IJ].
Die Ziffern der Kurven entsprechen der Zahl n der Kohlenstoffatome. 7a ist bei 39 •c, 7b bei 12 •c aufgenommen.
1;1"
1\\
JQ 0
\ !'--..
t~ '\,
t--!..
2 .......,
:'<_
-r-t--. r-- -r--r-- t--r--1--- -1--t--
1/ 6' -6 ·10" 70 Konzenlrotion mol/l
Abb. 13-Hexadecyltrimelh ylammonium-chlor id, ( 1 ), -bromid, (2), -jodid, (3), in Wasser. Temp. 25 •c; Meth. VI; Lit. [H 4].
ss
~ ~so ~ ~ ~ 1/5 ~ ~ ~ 1/0 ~
1 Konzonlrotlon
70 9/l.
Abb. 10. Lösungen fettsaurer Na-Salze in Wasser unter Ausschluß von Kohlendioxyd. Temp. 20° C; Meth. II; Lit. [LII] . 1: Na-Formiat, 2: -Acetat, 3: -Butyrat, 4: -Capronat, 5: -Caprylat, 6: -Caprinat, 7: -Laurat, 8: -Myristat, 9: -Palmitat, 10: -Stearat, 11 : -Oleat, 12 : -Abietinat.
R.
~ ['... 1
\ "' 1/0 1\ [Ä
I'Z.
t--I--r--r.......
, , _
~
" 6' Konzenlrotlon
r--t--1---
. _, 8 70 70
mol/l
Abb. 14. Hexadecylpyridiniumchlorid, (1), -bromid, (2), -jodid, (3), in Wasser . Temp. 25 •c; Meth. VI; Lit. [H 4).
Stauff
23 123 Diagramme. 455
~r----.-----.----.-----~---. dynfcm
6'0 110
Glycerin
Abb. 15. Äthanol-Glycerin-Was~er-Mischungen. (Die Zahlen an den Kurven bedeuten den Prozentgehalt Wasser der Mi
schung). Temp. 25 °C; Meth. I; Lit. [E4].
1/f/0 dyn/
'fKJ
~0
'80
--,;:, ' ~ I/'.: ~
~ ~ V ~ 1---~ f-...... ~ ~
........ t-.......
~ Rb l> ~ "-..... es 1\
r--......-
" l S" TO 80 so 700 800 • 70-$' Ge;t(% KoiJzentrolfon
Abb. 17. Alkaliamalgame (gegen Vacuum). Temp. 20 °C; Methode III; Lit. [C8].
7J dyn/cm \
\
70 \ \
\ , \
'~, ,,, ' , J
ll:, ,, ,, ....... , .... ,
',, ',
d~frnn~------------------------------~ JG
JQ
ZGJ6'·'1 ,f/J M 70 Partialdruck von Nitromethan in Torr.
(Dampfdruck von reinem Nitromethan bei 25 °C beträgt 36,4 Torr.)
Abb. 16. Lösungen von aliphatischen Garbonsäuren CnHtn+t · COOH in Nitromethan C,, C3 usw. (= n + 1) bedeuten Zahl der Kohlenstoffatome derbetreffenden Säure.
Temp. 25 °C; Methode IV ; Lit. [] 4].
o,a O,S" S TO ZO so 700·70..:~ Konzenlrolfon /le;t( %
Abb. 18. Erdalkaliamalgame (gegen Vacuum). Temp. 20 °C; Methode III; Lit. [C 8].
7J,8r---~----,-----r----r----~---,-----r--~
dynjr;m
n.o~-~--4--+--~-~----+---~--~
~ .......... ....... , G~--~---J--~~--~~~~--~~--~--~ ,..., '4 o o,z 0,11 o,s 0,8 r.o 1.3 7.*' 1.6'
ss" '=---:o,l:t.r:::----=o,l::so:::--o.:::-,l:,s=-~7.=-,o.!::'ll:----:-~tsl::::----7.::-,s.!::'():--~":-!,7S · Konzentrot/011 mot{ L
Konzenlrollon molfl, ~bb. 20. Aminosäurelösungen in Wasser. Temp. 25 oC; Abb. 19. Acetamidlösungen in Wasser. Temp. 18 °C; Methode III; Lit. [PJ].
Methode II; Lit. [D IJ]. 1: Acetamid, 2: Diacetamid, 1: Glycin, 2 : a-Alanin, 3: ß-Alanin, 4: a -Aminobuttersäure, 3: Essigsäure (zum Vergleich). 6: a-Aminocapronsäure, 7: s-Aminocapronsäure, 8: Betain.
Stauff
456 23 12 Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft.
dynfcm
10 J/J JO Konzentrollon
Abb. 21 . .1y = ')' (H10) -')'(Lösung) von Gemischen von Octanol und Na-Dodecylsulfat in Wasser. (x = Molenbruch Na-Dodecylsulfat). Temp. 23 "C; Methode li; Lit. [H zs]. 1: 2,52 Mol/1000 g H10 Octanol, 2: 2,01 Molf10CO g H10
Octanol, 3: 1,51 Mol/1000 g H10 Octanol, 4: 1,008 Mol/1000g H10 Octanol, 5: 0,504 Molf1000g
H10 Octanol, 6: ohne Octanol.
SQO~-----M~----~$0~-----7.~~----__J~ Kon1enlrollon mol-"lo
Abb. 23. Schwefelsäure-Wasser-Mischungen bei 10, 20 und 30"C. Methode I; Lit. [Sz9]. (Gestrichelte Kurve : [Sz8]).
IJ dyn/cm.
Jl
J1
Jto~--~to~--~uo~--~~~---&7~--~mo Konzentrollon moi - %CeH6
Abb. 22. Mischungen von Benzol mit Schwefelkohlenstoff (1), Essigsäure (2) und Kohlenstofftetrachlorid (3). Temp. (1), (2): 20"C; (3): 50"C; Methode IV; Lit. [B4I].
uo
zo J . -----------. --.
.. --0 0.1 o.z O.J 0. q o.s 0.6' 0. 7 0.8 D,.9 1,0
Mol~niJruc/1 Anilin
Abb. 24. Mischun&"en von Cyclohexan und Anilin. 1: 32 "C; Methode IV; Lit. [W 8]. 1 a: 31,3 •c; Methode !; Lit.[S zo]. 2:60"C; MethodeiV;
Lit [W B]. 3: 7o•c; Methode I; Lit. [Szo].
Stauff
23131 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 457
23 13 Grenzflädlenspannung zweier nid:J.t misdlbarer Flüssigkeiten. Dieser Abschnitt ist eingeteilt in: 23131 Substanzenverzeichnis - 23132 Wertetabellen - 23133 Diagramme - 23134 Literatur
verzeichnis (vereinigt mit dem des vorhergehenden Abschnitts 2312 [ Grenzflächenspannung von Lösungen gegen Luft]).
23131 Substanzenverzeidmis und Uteraturhinweise. Das Substanzenverzeichnis ist nach dem gleichen Prinzip geordnet wie das Verzeichnis 23121 der
vorangehenden Tabelle. Es gliedert sich in: 231311 Vorbemerkungen- 231312 Anorganische Substanzen- 231313 Organische Substanzen.
231311 Vorbemerkungen.
Nach Nennung von Formel, systematischem Namen und Trivialnamen der Leitsubstanz findet sich folgende Symbolisierung: - J Substanz x. Dies bedeutet, daß an der Grenzfläche der durch den Querstrich symbolisierten Leitsubstanz gegen die Substanz x die Grenzflächenspannung gemessen wurde. (Beispiel: Hg, Quecksilber,- J Wasser: bedeutet Grenzflächenspannung an der Grenzfläche Quecksilber/ Wasser). Handelt es sich um die Grenzflächenspannung von Lösungen, so ist das Lösungsmittel durch die Angabe .,in Wasser" oder .,in Heptan" gekennzeichnet {z. B. n-Butanol, -in Heptan/Quecksilber bedeutet Grenzflächenspannung gemessen an der Grenzfläche einer Lösung von n-Butanol in Heptan gegen Quecksilber, oder: Hexadecansäure,- in BenzolfKCN in Wasser bedeutet: Grenzflächenspannung gemessen an der Grenzfläche einer Lösung von Hexadecansäure in Benzol gegen eine Lösung von KCN in Wasser).
Nach dieser Angabe erfolgt die Nennung der Leitzahl für das Literaturverzeichnis 23134. wo die betreffende Literatur zu finden ist. Nach einem weiteren Trennungsstrich kann die Angabe (z. B. J S. 463 oder Abb. 3) auftreten. In diesem Fall sind von dem genannten System auf der angegebenen Seite in einer Tabelle oder in der angegebenen Abbildung Werte zu finden. - Zur stärkeren Hervorhebung dieser Stoffe sind die Bruttoformeln fett gedruckt.
Al
Au
Zn
Hg
Sn
Bi
LICNS
NaCl
NaBr
23 1312 Anorganlsdle Substanzen
Aluminium, - leg. mit Mg/Kryolith N~P04 1 Trinatriumphosphat,- in WasserfPal-(fl.), Fe/Kryolith (fl.), Si/Kryolith · mitinsäure in Benzol / [G6] / (fl.) / [B 9]. Natriumsalze (neutrale), diverse, -
Gold, - in Sn leg. 1 Eutekt. Mischg. in Wasser/Paraffinöl, - in Wasser/ NaCl + KCl 1 [K6]. Paraffinöl+ Ölsäure, - in Wasser/
Paraffinöl+ Calciumoleat / [S 5]. Zink, - in Hg / Schwefelsäure /
[Mz]. Quecksilber, siehe unter zweiter Kom
ponente. Zinn, - leg. mit Au / Eutekt. Mischg.
NaCl + KCl / [K6] I -leg. mit Hg/ Eutekt. Mischg. NaCl + KCl / [K 7].
Wismut, - in Quecksilber / Eutekt. Mischg. NaCl+ KCl / [K7].
Schwefelsäure, -/Zink in Hg / [M z].
Lithiumjodid,- in Wasser/trans-Decalin / [G 18] / Abb. 14·
Lithiumrhodanid, - in Wasser/transDecalin / [G 18, G 4] / Abb. 14·
Natrium-dihydrogenphosphat, - in Wasser/Palmitinsäure in Benzol f [G6].
Dinatriumhydrogenphosphat, - in Wasser/Palmitinsäure in Benzol f [G6] I Abb. 12.
Natriumchlorid, - in Wasser/Quecksilber / [P 14] I Eutektische Mischung - + KClfSn - Au - leg. / [ K 6] / Eutektische Mischung - + KCl/Bi- Amalgam/ fK7] / Eutektische Mischung-+ KClJSn- Amalgam/ [K7].
Natriumbromid, - in Wasser/Quecksilber 1 [P 14].
KOH
KCI
KJ
KCNS
KCN
Ca-
Ba(CN)2
Stauff
Natriumcarbonat in Wasser I Palmitinsäure in Benzol [G 3] Abb. 11.
Kaliumhydroxyd, - in Wasser/Palmitinsäure in Benzol.
Kaliumchlorid,- in Wasser/trans-Decalin / [G 18] J Abb. 14 /-in Wasser / Quecksilber / [P 14] J Eutektische Mischung - + NaClJSn-Au-Legierungen / [K6] / Eutektische Mischung - + NaClfBi-Amalgam / rK7] I Eutektische Mischung - + NaCl/Sn-Amalgam / [K7].
Kaliumjodid,- in Wasser/ Quecksilber/ [P 14] - in Wasser trans-Decahydronaphthalin 1 [G 18] / Abb.14.
Kaliumrhodanid, -in Wasser/Quecksilber / [P 14] - in Wasser I transDecahydronaphthalin / [G 18] / Abb. 14.
Kaliumcyanid, - in Wasser/Palmitinsäure in Benzol / [G 14] / Abb. 10.
Calciumsalze, in Wasser/Paraffinöl, -in Wasser/Paraffinöl+ Ölsäure,- in Wasser/Paraffinöl+ Calciumoleat / [S 5].
Bariumchlorid, -in WasserfDecalin / [G18].
Bariumcyanid, - in Wasser/Palmitinsäure- in Benzol / [G 4].
Trinatriumhexafluoroaluminat (Kryolith), - (flüssig) / Aluminiumlegierungen (fl.) / [B9].
458
A1Cl3
CHC13
2313 Grenzflächenspannung zweier nicht mischbarer Flüssigkeiten.
Aluminiumchlorid, -in Wasser/Decalin f [G 18].
Lanthanchlorid, --in Wasser/Decalin/ [G18]. HgS04
Dithiomethan (Schwefelkohlenstoff),
-/Wasser f [W 3J f -/Quecksilber f [D 11] f S. 463 f- in Heptan/Quecksilber f [D 11] / S. 465.
Quecksilber - (II)- sulfat, in Wasser f Quecksilber f [G 13].
23 1313 Organisd!.e Substanzen. Hexan (n-Hexan), -/Quecksilber f CCI4 Tetrachloromethan (Tetrachlorkohlen-
[D11] f S. 463.- wäss. Lsg. f [WS]. stoff), -/Quecksilber f [D11] I- in Cyclohexan 1 Wasser 1 [R 7] 1 s.462 . Heptan/Quecksilber, - in Paraffin-Benzol, -/Wasser f [T 12, B 8] f S. 462 f öl/ Quecksilber I [D 11] I S. 465. - J Quecksilber J [D 11] J- f Natrium- C5H11CI 1-Chlor-3-methylbutan (iso-Amyl-
decansulfonatinWasser,~JNatrium- chlorid), -/Wasser/ [T12] / S. 462. dodecansulfonat in Wasser / [LS, C6H5CI Chlorbenzol, - f Quecksilber, in Hep-S 10] f S. 463 f - / Natriumtetra- tanfQuecksilber f [D 11] f S. 463/5· decansulfonat in Wasser / [LS] / -/Natriumdodecylsulfat in Wasser/ CaHsBr Brombenzol, -/Quecksilber, -in Hep-[S 10, M 14] / S. 463 - / Glucose in tanjQuecksilber / [D 11] / S. 463/5· Wasser, -/Maltose in Wasser,-/ Ga- CH4 0 Methanol (Methylalkohol), - /Queck-laktose in Wasser,- f Rohn;)lcker in silber, - in Heptan/Quecksilber / Wasser f [S 16] f Abb. 2 / -/Athanol, [D 11] / S. 463/5. Propanol, Butanol in Wasser/ [B 8] / C2H6 0 Äthanol (Äthylalkohol),-/ Quecksilber, S. 463 /-in Heptan/ Quecksilber/ -in Heptan/Quecksilber, in Wasser/ [D 11] f S. 465 f (Lösungen in Benzol Quecksilber J [D 11] J S. 463/5. siehe bei denjeweiligen Substanzen.) C2H40 2 Äthansäure (Essigsäure),- in \Vasser/ Heptan (n-Heptan), -/Wasser/ [BB] I -in Isopropyläther f [B37] f S. 464 f S. 462 / -/Quecksilber I [D 11 ] I Ternäres System mit Phenol und S. 463 I- in Äthanol, n-Butanol, Wasser f [G2o f- Li-Salz in Wasser/ 2-Methyl-propanol-(2), Benzol, Paraffinöl 1 [L 9] 1 _Na-Salz in Hexanol, Hexadecanol, Methanol, Wasser /Paraffinöl J [L 9] J Abb. 6 u. 7 f Phenylbromid, Phenylchlorid, Pro- _ K-Salz in WasserJParaffinölj-Tri-panol, i-Propanol, Schwefelkohlen- äthanolaminsalz in Wasser 1 Pa-stoff, Tetrachlorkohlenstoff, Pentan- ffi 1 1 L ] säure, Äthylmercapta~JQuecksilberf ra nö [ 9 · [D 11] J S. 465 J -/Athanol, Pro- CaHsO Propanol-(1) (n-Propylalkohol), -/ panol, Butanol in Wasser J [BB] J Quecksilber, - in HeptanfQueck-S. 463. silber / [D 11] / S. 463/ 5·
Methylbenzol (Toluol), -/Wasser J CaHsO Propanol-(2) (iso-Propylalkohol), -/ [T 12, W 3] f S. 462 f -/Galaktose in Quecksilber, - in Heptan/ Queck-Wasser, -/Glucose in Wasser, -JLac- silber / [D 11] / S. 463/5. tose in Wasser, -/Maltose in Wasser/ C4H100 Butanol-(1) (n-Butylalkohol), -/ [S 16]. Quecksilber, - in HeptanfQueck-
Octan (n-Octan), -/Wasser f [R7] f silber / [D 11] / S. 463/5. S. 462. C4H100
Nonan (n-Nonan), -/Quecksilber f [D 11] I s. 463.
Decan (n-Decan), -/Wasser / [R7] / C4H80 s. 462.
Decahydronaphthalin (Decalin, cis- u. trans), -/Wasser f [R7] / S. 462 / LiJ, LiSCN, KCl, KJ, KSCN, in c H 0 Wasser f trans- f [G18] f Abb. 14 f 4 8 2
LiCl, BaC12, A1Cl3 , LaC13 in Wasser f trans- f [G 18].
Naphthalin, - in Paraffinöl/Wasser f [T6].
Phenylbenzol (Diphenyl), - in Paraf-fin/Wasser f [T6]. C4H 60 2
x-Octadecen (n-Octadecen), -/Wasser f [L3] f S. 462. (Stellung der Doppel- c5u10o bindung in Literatur nicht angegeben.)
x, x' -Octadecadien, -/Wasser / [L3] / C5H10 0 2 S. 462. (Stellung der Doppelbindungen in Literatur nicht angegeben.)
Trichloromethan (Chloroform), in Paraffinöl/Wasser f [T6].
Stauff
2-Methyl-2-propanol (tert. Butylalkohol), -/Quecksilber,- in Heptan/ Quecksilber f [D 11] / S. 463/5.
Butanon-(2) (Methyläthylketon), -/Äthanol in Wasser,- f n-Propanol in Wasser, - fn-Butanol in Wasser f [BB] I s. 463.
Butansäure (Buttersäure),- in Benzol/ Wasser f [H 13] f- Triäthanolaminsalz in Wasser f Paraffinöl, - LiSalz in Wasser f Paraffinöl / [ L 9] / - Na- Salz in Wasser f Paraffinöl f [L9] f Abb. 6 u. 7 f - K-Salz in Wasser f Paraffinöl f [ L 9].
Äthenylacetat (Vinylacetat), -JWasser f [0 1].
Cyclopentanol (Cyclopentylalkohol), -/Quecksilber, - in Paraffinöl/ /Quecksilber f [Dll] / S. 463/5·
Pentansäure (n-Valeriansäure), -/ Wasser f [G16] f in Heptan/Quecksilber, in CyclohexanfQuecksilber / [D 12] f -methylester /Wasser, -äthylester f Wasser f [G 16]. Na-Salz inWasserjParaffinölf[L 9]/Abb. 6u. 7.
23131 Substanzenverzeichnis und Literaturhinweise. 459
Hexanol-(1) (n-Hexylalkohol), -1 Quecksilber / [D II] / S. 463 / - in BenzolfWasser / [H 13] / S. 464 /-in C12H 260 Heptan/Quecksilber/ [Dll] / S. 465.
(CH3) 2CH. 0 · CH · (CH3) 2, 2-Isoprop- C12H 240 2 oxypropan (Di-isopropyläther), -mit Essigsäure/Essigsäure in Was-ser/ [B 37] / S. 464.
Cyclohexanol, -/Wasser/ [L3] / S. 462. Hexansäure (n-Hexylsäure, Capron
säure), -/Wasser, - methylesterf Wasser, -äthylesterfWasser f [G 16] I Abb. 1 f- in Benzol/Wasser/ [H 13] / S. 464 f- in Heptan/Wasser/ [56]/ Abb. 9 f- Li-Salz in Wasser f Paraffinöl, - Triäthanolaminsalz in Wasser/Paraffinöl f [L9] f - K-Salz in Wasser,- Na-Salz in WasserfParaf- C12H22011 finöl I [L9] / Abb. 6 u. 7·
Galaktose,- in Wasser/Benzol, Olivenöl, Paraffinöl, Petroläther, Rizinus-öl f [5 16] f Abb. 4 f in Wasser/ C12Hn0n Toluol f [5 16].
Glucose, Dextrose, Traubenzucker, - in WasserfBenzol, Paraffinöl, Ri-zinusöl f [5 16] / Abb. 4 / - in C14H 280 2 Wasser/Toluol, Olivenöl, Petrol-äther f [5 16].
Phenol, Oxybenzol, -/Wasser/ [A 11]. 1-Methyl-cyclohexanol- (4), -/Was
ser I [L3] I S. 462. Heptanon-(2) (Methyl-amylketon), -/
Wasser f [B8] I S. 462. Octanol-(1) (n-Octylalkohol, Capryl
alkohol),- in Benzol/Wasser f [H 13, H 14] f S. 464 f - in Cyclohexanf Wasser, in Nitrobenzol/Wasser I c16Ha,O [H 14] I s 464.
Octansäure (n-Octylsäure, Caprylsäure), -/Wasser, - methylester, - äthylesterfWasser I [G 16] I Abb. 1 I c16H3202 -inParaffinölfWasser /[56]/ Abb. 8/ - Lithiumsalz in Wasser /Paraffinöl/ [L9] f- Natriumsalz in Wasser/Paraffinöl/ [L 91/ Abb. 6 u. 71-- Kaliumsalz in Wasser, - Triäthanolaminsalz in Wasser f Paraffinöl / [ L 9] / - in CyclohexanfWasser / [H 14] / S. 464/ - in Nitrobenzol/Wasser / [H 14] / S. 464 f - in Benzol/Wasser f [H 13, H 14] f S. 464 f - in TetradecanfWasser / [H 14] / S. 464 / - in Xylol/Wasser / [P 17] / - in Paraffinöl/Wasser, in Heptan/Wasser f [56].
Decanol-(t) (n-Decylalkohol), - in BenzolfWasser / [H 13] / S. 464.
Decansäure (Caprinsäure) -/Wasser, - methylesterfWasser, - äthylesterf Wasser f [G 16] / Abb. 1 /-in Benzol/ C18H 3a0 Wasser / [H 141 / S. 464 / - äthyl-ester in Paraffinöl/Wasser / [56] / Abb. 8 f - Na-Salz in Wasser/ c18ß 360 2 Paraffinöl/ [L 9] / Abb. 6 u. 7 /-Li-Salz, K-Salz, Triäthanolaminsalz in Wasser/Paraffinöl f [L 9].
Undecanol-(1) (n-Undecylalkohol), -/Wasser f [D9] / S. 462 /-/Wasser
Stauff
+ Dextrose, -/Wasser + Lactose -/Wasser+ Rohrzucker/ [D9].
Dodecanol-(1), - in Benzol/Wasser / [H 13] I S. 464.
Dodecansäure (Laurinsäure), -/Wasser, - methylester, - äthylester/ Wasser/ [G 16] f Abb. 1 /-inParaffinölfWasser /[56]/ Abb.8 /- äthylester in Paraffinöl/Wasser / [56] / - Lithiumsalz in Wasser/Paraffinöl f [L 9] f- Natriumsalz in Wasser/ Paraffinölf[L9]/Abb. 6 u. 7/-Kaliumsalz, - Triäthanolaminsalz in Wasser/Paraffinöl/ [L9]/-Natriumsalz in Wasser/Xylol f [P 16, P 18] / Abb. 5 f - Natriumsalz in Wasser/ Heptan / [D 3] / S. 463.
Lactose (Milchzucker), - in Wasser/ Benzol, Paraffinöl, Rizinusöl / [5 16]/ Abb. 2, 3 u. 4 / - in Wasser/Toluol, Petroläther, Olivenöl f [5 16].
Maltose, - in Wasser/Benzol, Paraffinöl, Rizinusöl / [S 16] / Abb. 2, 3 u. 4/ - in Wasser f Toluol, Petroläther, Olivenöl / [S 16].
Tetradecansäure (Myristinsäure), -1 Wasser, - methylesterfWasser, -äthylesterfWasser / [G 16] / Abb. 1 / - Lithiumsalz in Wasser/Paraffinöl f [L9] f - Natriumsalz in Wasser/ Paraffinöl/ [L9] /Abb. 6u. 7/- Kaliumsalz,- Triäthanolamin s. in Wasser f Paraffinöl f [ L 9] / - in Benzol / Wasser, - in CyclohexanfWasser / [H 14] / S. 464 f - Natriumsalz, - Kaliumsalz in WasserfXylol I [P 18] I Abb. 5·1
Hexadecanol-(1) (Cetylalkohol), - in Heptan f Quecksilber / [D 11] / S. 465 f in Benzol/Wasser I [H 14] / s. 464.
Hexadecansäure (Palmitinsäure), -/ Wasser, - methylesterfWasser / [G 16] f Abb. 1 f - äthylester in Paraffinöl/Wasser/ [S6] / Abb. 8 / - Lithiumsalz in Wasser/Paraffinöl f [L9] f- Natriumsalz in Wasser/ Paraffinöl/ [L9] f Abb. 6 u. 7·- Kaliumsalz, - Triäthanolaminsalz in Wasser/Paraffinöl f [L9] f- in Benzol f Dinatriumhydrogenphosphat in Wasser f [G6] f Abb. 12 / -in Benzol f Natriumcarbonat in Wasser f [G 3] f Abb. 11 f- in Benzol /Wasser f [B 11] f- in Hexan/ Wasser/ [W 5], - in Benzol f Mono-, Di- und Triäthanolamin in Wasser f [G 5] /-in Benzol f K 0 H in Wasser,- in Benzol / KCN in Wasser f [G4] / Abb.1o /-in Benzol f Ba(CN) 2 in Wasser/ [G4].
Octadecanol-( 1) (n-Octadecylalkohol), -/Wasser f [L3] /-fNatriumdodecylsulfat in Wasser f [A 8].
Octadecansäure (Stearinsäure), - methylesterfWasser, - äthylesterfWasser f [G 16] f Abb. 1 / - Lithiumsalz in w asser /Paraffinöl I r L 9] I - Natriumsalz in Wasser/Paraffinöl I [L9] / Abb. 6 u. 7 /- Kaliumsalz in
460 2313 Grenzflächenspannungzweier nicht mischbarer Flüssigkeiten.
Wasser/Paraffinöl, - Triäthanolaminsalz in Wasser {Paraffinöl f [L 9] f - in Benzol/Wasser f [B 11].
trans-Octadecen-(9)-ol-(1) (Elaidylalkohol), -{Wasser/ [L3] / S. 462 / in BenzolfNatriumdodecylsulfat in Wasser f [A 8].
cis-9-0ctadecen-( 9) -säure (Oleinsäure, Ölsäure), - in Paraffinöl/Wasser f [56] f -in Xylol/Wasser / [P 17] / S. 464 f -/Wasser + NaOH I [W I] f - Lithiumsalz in Wasser/ Paraffinöl f [L9] f- Natriumsalz in Wasser fParaffinöl/fL9]/Abb. 6u. 7/ - Kaliumsalz,- Triäthanolaminsalz in Wasser/Paraffinöl f [L9] - in Benzolf-K-Salz in Wasser I [B 11] / - Natriumsalz in Wasser/Xylol / [P 18] f Abb. 5 f - Kaliumsalz in Wasser/Xylol f [P 18] f Abb. 5 /-in Paraffinölfneutr. Ca-Salze in Wasser f [SS] f- Calciumsalz in Paraffinölfneutr. Ca-Salze in Wasserj[S5].
12-0xy-octa-decen-( 9 )-säure, Ricinolsäure, -in Xylol f Wasser / [P 17] / s. 464.
Octadecatrien-(9, 12, 15)-säure (Linolensäure), -/Wasser, - in Xylol/ Wasser/ [P 17] I S. 464.
Ergosterin, - in PetroleumfW asser / [TsJ.
Cholesteryl-Tetradecanat (Cholesterinmyristat, M yristinsäurecholesterinester),- in BenzolfNatriumdodecylsulfat in Wasser/ [A 8].
Fluoräthansäure (Monofluoressigsäure), - äthylesterfWasser / [] 1] / s. 462.
Chloräthansäure (Monochloressigsäure), - methylesterfWasser, -äthylesterfWasser f []I] / S. 462.
Bromäthansäure (Monobromessigsäure), - methylesterfWasser, -äthylesterfWasser / [] 1] / S. 462.
Jodäthansäure (Monojodessigsäure), - methylesterfWasser, - äthylesterf Wasser/ []I] I S. 462.
Propyl-fluoräthanat (Monofluoressigsäure-propylester), -{Wasser/ []I]/ s. 462.
Propyl-chloräthanat (Monochloressigsäure-propylester), -{Wasser/[] I]/ s. 462.
Propyl-bromäthanat (Monobromessigsäure-propylester), -{Wasser f []I]/ s. 462.
Propyl-jodäthanat {Monojodessigsäure-propylester), -{Wasser/ [] 1] / s. 462.
Butyl-chloräthanat, (Chloressigsäurebutylester), -{Wasser/[] 1] / S. 462.
Bu ty I-Bromä thanat, (Bromessigsä urebutylester), -{Wasser/ [] 1] f S. 462.
Butyl-jodäthanat (Jodessigsäurebutylester), -{Wasser/[] I] I S. 462.
Äthanthiol (Äthylmerc~ptan), in Heptan/Quecksilber / [D 11] / S. 465.
Decansulfonsäure, - Natriumsalz in Wasser {Benzol / [ L 5].
Dodecansulfonsäure,- in Wasser/ div. Flüss. [M 8] f- Natriumsalz in Wasser f Benzol I [L5,Slo] I S. 463.
Dodecylschwefelsäure, - Natriumsalz in WasserfXylol / [P 16, P 19] / Abb. 15 /- Natriumsalz in Wasser/ Benzol [M 14, S 10] / S. 463 /- Natriumsalz in Wasser/Cholesterin, Octadecanol, Elaidylalkohol, Oleylalkohol, Cholesterinmyristat in Benzol / [A 8].
Tetradecansulfonsäure,- Natriumsalz in WasserjBenzol / [L5].
Tetradecylschwefelsäure, - Natriumsalz in WasserfNujoJI) / [P 16] / - Natriumsalz in Wasser/Xylol / [P 19].
Hexadecylschwefelsäure, - Natriumsalz in Wasser/Xylol / [P 19].
Octadecylschwefelsäure, - in Wasser/ Xylol / [P 19].
1-Amino-3-Methylbutan (Isoamylamin), in WasserfErdnußöl, - in Wasser + NaCI, - in Wasser + KCl,- in Wasser+ CaC12JErdnußöl, -in WasserfOleinsäure,- in Wasser + NaCl, - in Wasser + KCI, - in Wasser + CaC12/0leinsäure f [W z].
(Nicotin) - / wässrige Lsg. / [S 7). Dodecylpyridiniumjodid, -in Wasser/
Xylol f [P 16]. 2-Aminoäthanol-( 1), (ß-Aminoäthyl
alkohol), in Wasser/Palmitinsäure in Benzol / [G 5].
2-Imino-diäthanol-(1) (Diäthanolamin), in Wasser/Palmitinsäure in Benzol I [G s].
2-Imido-triäthanol-(1) (Triäthanolamin),- in Wasser/Palmitinsäure in Benzol f [G 5]. (Lösungen von Salzen mit organischen Säuren siehe unter den jeweiligen Säuren.)
4-Amino-benzoesäure-ß-diäthylaminoäthylester (Novocain, Procain), -div. Salze in Wasser/Olivenöl j[R4].
Chinin, - Salze mit 13 org. Säuren/ Olivenöl / [Q 1].
Mesoporphyrin, - in Wasser/Benzol / [Dis].
C&+x+yH8 , 2 <x+y> 0 6 S,
Cx H 2uc0-<::<=S03H,
0-CyHay+l 1, 3-Dialkoxybenzol-6-sulfonsäure, mit divers. x und y, - in Wasser/ Cyclohexan f [H 16].
1) Paraffinöl.
Stauff
Ca+x+:r H 6+2 (x+:r) 0 0S,
CxH•x+t-0--0-0-C:rH,Y+t•
23132 Wertetabellen.
~03H 1,4-Dialkoxybenzol-6-sulfonsäure, mit
divers. x und y, - in Wasser/ Cyclohexan f [H 16].
Paraffinöl (Nujol), -fWasserj [D 9] / s. 462. Erdnußöl, - f Wasser / [W 3] / Olivenöl, -/Wasser f [W 3] f Leinöl, -/Wasser f [M 19] f Polyäthylsiloxane, -/Wasser f [F 2] f Polymethylphenylsiloxane, -fWasser /
23132 Werletabellen.
231320 Vorbemerkungen.:
461
[F2] f Polymethylsiloxane, -/Wasser f [F 2] / Rizinusöl, - /Wasser f [T 14] f Gelatine, -in Wasser /Paraffinöl I [L 9] I Abb. 13 f Gummi arabicum, - in Wasser/Paraffinöl f [L9] f Abb. 13 f Traganth, - in Wasser/Paraffinöl/ [L9] I Abb. 13/ Carrageen in Wasser/Paraffinöl f [L9] f Abb.13 f Saponine div. - in Wasser/Benzol f [R Jo, R 11] / div. -in WassertParaffinöl / [R 11, L 9] / Abb. 13 f div. - in Benzol/Wasser + Puffer f [ B 28] f div. wäßrige Lsg. f Paraffinöl f U 2, S 5, S 6, T 6] f Petroleum f Wasser f [T5, K16, W7].
In den Wertetabellen und Diagrammen finden sich die im Sub3tanzenverzeichnis durch Angabe der Seitenzahl kenntlich gemachten Systeme.
Die Wertetabellen gliedern sich in: Grenzflächenspannung von
231321 Wasser gegen nichtwäßrige Flüssigkeiten (einschließlich Quecksilber),
231322 nichtwäßrige Flüssigkeiten gegen Quecksilber,
231323 wäßrige Lösungen gegen nichtwäßrige Flüssigkeiten,
231324 nichtwäßrige Lösungen gegen Wasser,
231325 wäßrige und nichtwäßrige Lösungen gegen Quecksilber.
Die Grenzflächenspannung an der Phasengrenzfläche der beiden Flüssigkeiten YL! wird in dynfern angegeben. Vielfach tritt auch der Wert Lly = y (Lösungsmittel)- y (Lösung) auf. (Dieser Wert wird auch Grenzflächendruck, Filmdruck oder Grenzflächenspannungserniedrigung genannt.) Die Absolutgenauigkeit ist nur selten besser als 1%. da äußerst geringfügige Verunreinigungen das Ergebnis hier noch stärker beeinflussen als bei Systemen Flüssigkeit/Gas. Relativmessungen können genauer sein.
Die Wertetabellen enthalten: Summenformel und Namen der Leitsubstanz, die Meßtemperatur in Grad Celsius (Centigrad), ferner- falls es sich um Lösungen handelt- das Konzentrationsmaß der gelösten Substanz.
Konzentrationsmaße sind: x = Molenbruch,
molal =Mol in 1ooo g Lösungsmittel,
molfl =Mol in 1ooo cm3 Lösung,
Gew.-% = Gewichtsprozent,
gfl = Gramm in 1ooo cm3 Lösung.
Weiterhin sind die Meßmethode und die Leitzahl des Literaturverzeichnisses angegeben.
Meßmethoden sind durch römische Ziffern gekennzeichnet. Es bedeuten:
I: Methode der Steighöhe in Kapillaren, II: Ring- oder Drahtbügelmethode (Abreißmethode),
III: Methode des Tropfengewichts oder -volumens,
IV: Maximaldruck in Tropfen,
V: Kapillarmethode nach Ferguson (Steiggeschwindigkeit),
VI: Dimension hängender oder stehender Tropfen.
Die Wertangabe der Grenzflächenspannung von Lösungen sind wie in Tabelle 23122 derart angeordnet, daß unter der jeweiligen Konzentra~ionsanß'abe die G~enzflächenspannung in Kursi1'druck erscheint. Ob der Wert sich auf Yv 2 oder ~1' bezieht, wird_du~ch die oben aufgeführten Bezeichnungen vor den Werten in der gleichen Reihe kennthch gemacht. Be1 Losungen werden nur Werte für 5 oder 7 Konzentrationen angegeben, die auch den bei der niedrigsten und höchsten Konzentration gemessenen Wert enthalten.
Die Diagramme 23133 enthalten alle nötigen Angaben in der Bildunterschrift.
Stauff
462 2313 Grenzflächenspannungzweier nicht mischbarer Flüssigkeiten.
231321 Grenzflädlenspannung von Wasser gegen nidltwäßrige Flüssigkeiten.
Bruttoformel
Hg Hg
C2Ha02F + CaH6
C2Ha02Cl + CH2
C2Ha02Cl + C2H, C2Ha02Cl + CaH6
C2Ha02Cl + C4H 8
C2Ha02Br + CH2
C2Ha02Br + C2H 4 C2Ha02Br + CaH8
C2Ha02Br + C4H 8
C2Ha02 J + CH2
C2Ha02J + C2H 4
C2Ha0zJ + CaHs C2Ha02J + C4H 8
C5H 11Cl CoHs CoHr2 C6H 12
C6H 12
CoHr20 C7Hs C,Ht4 C7H 140
C7H 140
CsHrs c1oH22 C1oH22
CroH22 CroHts
C11H 240
CrsRaa CisHat CtsHasO
Substanz
Quecksilber Quecksilber
Monofluoressigsäureäthylester
-n-Propylester Monochloressigsäure
methylester -äthylester
- n-propylester -n-butylester Monobromessigsäure
methylester -äthylester
-n-propylester -n-butylester
Monojodessigsäure
methylester -äthylester
-n-propylester -n-butylester
I so-Amylchlorid Benzol
Cyclohexan Cyclohexan Cyclohexan
Cyclohexanol Toluol Heptan Methyl-
cyclohexanol Methylamylketon
Octan Decan Decan Decan
cis-Decah ydronaphthalin
cis-Decah ydronaphthalin
cis-Decahydronaphthalin
trans-Decah ydronaphthalin
trans-Decahydronaphthalin
trans-Decahydronaphthalin
U ndecylalkohol Octadecen
Octadecadien Octadecen-(g)-ol-(1) Paraffinöl (Nujol)
Tempe
rat ur oc
18 20
26,8
26,8 26,8
26,8 26,8 26,8 26,8
26,8 26,8 26,8 24,6
24,6 24,6 24,6 25 25 20 40 70 20 25 25 20
25 20 20 40 50 20
70
20
70
25 20 20 20 25
Grenzflächen- I spannung I Meth.
1'12 dynfern
385,1 426,7
9.7 ± 0,1
q,o ± o,1 11,9 ± 0,1
15,9 ± 0,1 19,8 ± 0,1 22,4 ± 0,1 13,3 ± 0,3
17,6 ± 0,2 21,9 ± 0,2 23,8 ± 0,2 16,2 ± 0,4
18,2 ± 0,2 23,0 ± 0,3 26,1 ± 0,2
37.71 34,10 51,01 50,15 49,09
3,1
35·7 so,8s
4·3
12,46 50,98 51,24 50,24 49,86 51,74
51,12
8,61 ± o,os 19 14·7 15,6
52,5 ± 0,1
III III
III
III III
III III III III
III III III III
III III III I
I, VI IV IV IV III I
VI I
VI IV IV IV IV IV
IV
IV
IV
IV
IV
VI III III III VI
Stauff
Lit.
D11 H6
]1
]1 ]1
]1 ]1 ]1 ]1
]1 ]1 ]1 ]1
]1 ]1 ]1 T12
T12,B8 R7 R7 R7 L3 T12 BB L3
BB R7 R7 R7 R7 R7
R7
R7
R7
R7
R7
Dg L3 L3 L3 Dg
Bemerkung
b. Gegenw. v. Luft im Vacuum und in
H 2- u. N 2-Atm.
Daten bei 42,6°; 55,4°; 70,4°C
s. Originalarbeit
Daten bei 42,6°; 55Ao; 6o,3oc
s. Originalarbeit
interpoliert
23132 Wertetabellen. 463
231322 Grenzflädlenspannung nidltwäßriger Flüssigkeiten gegen Quecksilber. Temp.: 18 °C; Metbode 111; [D ll].
Brutto- Substanz YI•2 Brutto- Substanz I
YM formel dynfern formel dynfern
CH40 Methanol 384,0 C6HI4 n-Hexan 380,0
CzHaO Äthanol 379,1 C6HI40 n-Hexanol 368,5 C3H80 n-Propanol 379,1 C6H 5Cl Chlorbenzol 354,2 C3Hs0 i-Propanol 384,0 C6H 5Br Brombenzol 376,0
C4HIOO n-Butanol 37].6 C7H 18 n-Heptan 376,2 C4H 100 tert. Butanol 384,0 C9H2o n-Nonan 372,5
C6Hto0 Cyclopentanol 364,8 CS2 Schwefel- 376,2 I kohlenstoff
23 1323 Grenzflädlenspannung wäßriger Lösungen gegen organlsdle Flüssigkeiten.
a) Mischungen von Wasser mit Äthanol, n-Propanol und n-Butanol. Temp.: 25 oc; Methode VI; [B8].
In Wasser gelöste Substanz Grenzflächenspannung y1,2 [dynjcm] gegen
Mol-%
Äthanol Methyläthylketon Benzol Heptan
0,348 11,87 32,5o 46,18 o,6o6 11,5~ 30,98 43·24 1,926 10,17 26,01 35,24 4,013 7.88 20,4o 27,6a 6,366 5.63 15,64 21,7a 8,568 3.82 11,88 17,8o
11,039 2,32 8,88 14,59
n-Propanol Methyläthylketon Benzol Heptan ----
0,1319 12,46 34,28 50,85 0,3279 11,96 32,08 44•36 0,6328 10,3a 24,8a 32•42 1,256 8,4o 19,16 24,79 2,682 4•92 10,68 15,08 4,002 2,62 5.6o 9.5o
n-Butanol Methyläthylketon Benzol Heptan ~-
0,05527 11,90 3°·74 41,56 0,1037 11,38 28,34 37•46 0,1946 10,46 24•48 37.4e 0,4022 8,60 18,o8 22,60 0,7934 6,20 10,88 13•74 1,5110 3.66 4•45 5·44
b) Lösungen einiger Paraffinkettensalze in Wasser gegen Kohlenwasserstoffe. I
I Meth.j Brutto- Substanzlösung
I f} Konz.- obere Reihe: Konzentration Lit.
formel 2. Flüssigkeit oc Maß untere Reihe: 1'1.2 [dynjcm] 1--·
I C12H 240 2 Dodecansäure 25 molfl 0,005 0,01 0,02 0,03 0,05 VI DJ (Laurinsäure) Y1.2 28,6 18,9 9.2 6,9 6,8
-Na Salz. In H20/ Heptan
CuH260aS Dodecansulfon- 25 molal 0,005 o,oo6 o,oo8 0,010 II 510 säure, -Na Salz. In YM 6,6 4·9 4·9 s.o
HP/Benzol
CuH260 4S Dodecanol- 20 molal 0,002 0,004 0,005 0,007 0,01 II M14 Schwefelsäureester, Yu 12,4 7,0 4.3 4·4 4.4 -Na Salz. In HP/
Benzol
Stauff
2313
24 G
renz
fläd
lens
pann
ung
nidJ
.twäß
rlge
r L
ösun
gen
gege
n W
asse
r (b
zw. v
erdü
nnte
Ess
igsä
ure)
.
I
I B
rutt
o-
Gel
öste
Su
bst
anz
Lös
ungs
-{)
I K
onz.
-ob
ere
Rei
he:
Ko
nze
ntr
atio
n
form
el
mit
tel
oc
Maß
u
nte
re R
eih
e:
Gre
nzfl
äch
en
span
nu
ng
in
dy
nfe
rn
I
C2H
402
Ess
igsä
ure
Iso
pro
py
l-20
X
0,
044
0,05
S3
0,17
1S
0,52
39
-jo,
ooo1
n-
äth
er
y 17
.56
17,0
8 15
,66
10,9
0 E
ssig
säur
e C
6H14
0 n
-Hex
ano
l B
enzo
l 23
X
0,
0119
0,
0364
0,
0733
0,
151
y 23
,6
18,2
14
,6
12,0
C
6H12
02
Hex
ansä
ure
B
enzo
l 23
X
0,
0123
0,
0 344
0,
0701
0,
157
(Cap
rons
äure
) y
26,7
23
,1
19,1
16
,7
CsH
tsO
n
-Oct
ano
l B
enzo
l 23
X
o,
oo96
S
o,o2
S2
o,o5
S9
0,09
04
0,12
3 y
26,5
21
,1
18,0
15
.7
15,1
C
sHts
O
n-O
ctan
ol
Cyc
lohe
xan
25
X
0,00
0423
o,
oooS
16
0,00
150
0,00
224
0,00
342
y 44
·2
41,3
37
,0
34.3
31
,0
CsH
tsO
n
-Oct
ano
l C
yclo
hexa
n 25
X
o,
oo65
5 0,
0125
0,
034s
0,
0708
0,
147
y 26
,6
23,4
20
,0
18,1
16
,1
CsH
tsO
n
-Oct
ano
l N
itro
ben
zol
25
X
0,01
59
0,03
14
o,oS
SS
0,13
9 0,
245
y 21
,0
18,8
14
,8
13,1
11
,1
CsH
ts02
O
ctan
säu
re
Ben
zol
23
X
0,00
94
o,o5
S4
0,12
2 0,
22S
0,
35S
00 ~
y 27
,0
22,0
19
,3
17,2
14
·9
C8H
160
2 O
ctan
säu
re
Cyc
lohe
xan
25
X
0,00
155
0,00
426
o,o1
6S
0,03
30
o,o7
S5
y 37
.2
33.6
27
,8
24.9
20
,7
CsH
ts02
O
ctan
säu
re
Tet
rad
ecan
25
X
0,
0033
2 0,
0133
0,
0793
0,
154
0,29
0 y
36,2
30
,3
22,4
18
,9
15,2
C
8H16
02
Oct
ansä
ure
N
itro
benz
ol
25
X
0,01
54
0,03
12
o,oS
6o
0,13
S
0,24
4 y
20,6
19
.7
15.4
14
.4
12,5
C
10H
220
n-D
ecan
ol
Ben
zol
23
X
0,00
764
0,02
3S
0,04
91
0,07
56
0,10
2 y
27,2
22
,0
20,2
17
.4
16,o
C
10H
200
2 D
ecan
säu
re
Ben
zol
23
X
0,00
697
0,02
11
0,04
35
o,oS
S 0,
104
y 29
.5
25,3
21
,8
19·7
18
,4
C1
2H26
0 n-
Dod
ecan
ol
Ben
zol
23
X
o,oo
So2
0,
0245
0,
0332
0,
0421
o,
oS99
y
27,8
22
,4
20,9
20
,3
17.5
C
l2H
2402
D
od
ecan
säu
re
Ben
zol
23
X
0,01
04
o,o2
87
o,o6
oo
o,o9
o6
y 28
,3
24.4
22
,7
21,7
c1
4H2s
o2
Tet
rad
ecan
säu
re
Ben
zol
25
X
0,00
1S2
o,oo
664
0,01
97
0,02
92
0,04
35
y 31
,8
29,5
26
,7
24,8
23
.4
cl4H
2soz
T
etra
dec
ansä
ure
C
yclo
hexa
n 25
X
o,
oooS
5 o,
oo5S
0,
179
0,27
0 0,
366
y 40
·7
35.4
31
,0
29.5
28
,7
clsH
a4o
n-H
exad
ecan
ol
Ben
zol
25
X
o,o
oq
S
0,00
772
0,02
14
0,03
13
0,05
95
y 33
.3
28,2
23
,8
21,4
18
,3
C1s
Ha4
Ü2
Ole
insä
ure
Xy
lol
25
Vo
l.-%
2
5 20
6o
So
y
30,8
26
,9
24.3
20
,0
17,0
c1
sHa4
02
Ric
inol
säur
e X
ylo
l 25
V
ol.-
%
2 5
10
20
So
Cts
Hao
Üz
y 25
,0
20,3
19
,6
18,9
17
,5
Lin
ole
nsä
ure
X
ylo
l 25
V
ol.-
%
1 2
10
20
So
y 16
,o
13,2
13
,0
12,7
12
,7
Met
h.
Lit
.
III
B3
7
III
H13
III
H13
III
H13
III
H14
III
H14
III
H14
III
H13
III
H14
III
H14
III
H14
III
H13
III
H13
III
H13
III
H13
III
H14
III
H14
III
H14
III
.P17
III
P17
III
P17
:
~
~
~
t-:l
w .... w ~ :::!
N l:b
p.>:
(") ::r
§ rn
'0
I>'
';:l
';:l ~
:::!
O"q
N ~ ro· '"1
';:l r:;·
::r
..... e. rn
("
) ::r
0"'
p.l
'"1
~
t:rj
......
~=
rn
rn
äQ"
:>;"
;:!:. .....
C1> :::!
23 133 Diagramme. 465
23 1325 Grenzflädlenspannung von Lösungen organisdler Substanzen gegen Quecksilber. Temp. 18 °C; Methode III; [D 11].
Brutto- Gelöste Substanz Lösungs- obere Reihe: Konzentration [Molenbruch) formel mittel untere Reihe: Grenzflächenspannung y1,2 in dynfern
CC14 Kohlenstoff- Heptan 0,172 0,456 o,6oo 0,765 0,900 tetrachlorid 367.5 362,9 360,8 360,0 360,0
Paraffinöl 0,150 0,484 0,704 o,834 0,901 366,1 359.0 357.8 357·4 357.3
CS2 Schwefel- Heptan o,136 0,318 o,528 0,713 o,886 kohlenstoff 370,5 360,3 353.4 348,0 344,1
CH40 Methanol Heptan 0,924 0,944 0,970 3J7,8 380,0 384,0
C2H 60 Äthanol Wasser 0,141 0,402 0,503 0,701 0,930 382,0 380,4 380,4 382,7 382,5
Heptan 0,258 0,454 0,654 o,83o 376,2 376.7 377.3 379·0
C2H 6S Äthylmercaptan Heptan 0,00083 0,00225 o,oo817 0,0411 0,0951 335.0 337,0 340,0 340,0 351,0
CaHsO n-Propanol Heptan 0,143 0,375 0,571 o,69o 0.894 375.5 375.7 376,2 377,0 378,1
C3Ha0 iso-Propanol Heptan 0,182 0,378 0,552 0,777 0,893 376.5 377,0 378,0 379·0 381,0
C4Hto0 n-Butanol Heptan 0,135 0,356 o,6o9 0,744 0,906 3]6,0 375,0 375.6 376,0 376.4
C.tHtoO tert. Butanol Heptan 0,108 0,327 0,546 0,]55 0,917 377,2 3]8,0 378,6 380,6 383.3
C5Hto0 Cyclopentanol Paraffinöl 0,119 0,380 0,527 0,]04 o,898 370,0 369,2 368,4 367,8 366,7
Cu He Benzol Heptan 0,142 0,389 0,504 0,723 0,942 374.6 371,3 3]0,0 367.9 36],0
C6H140 n-Hexanol Heptan 0,140 0,297 0,506 0,687 o,877 373.6 371,3 368,3 3]0,0 368,8
C8H 5Cl Chlorbenzol Heptan 0,094 0,298 0,591 0,694 0,903 367,0 356,o 354.0 353.8 355,2
C6H 5Br Brombenzol Heptan o,oo66 o,o958 0,392 0.49 0,694 351,0 308,0 306,0 307,0 310,0
C18H340 Hexadecanol Heptan 0,0012 0,0036 0,0075 0,0102 o,oq8 374.3 370,0 368,] 368,0 367,0
23133 Diagramme.
dynfom. -IG
~ %>M ß V& ~
# ~ .. ~ '" '/ ~ ~
o:a ,_ 8
V -/ lq 8 TZ TG 10
Anzul>l der C - Alome der re/fstlvren
Abb. 1. Einige Fettsäuren, deren Methyl- und Äthylester gegen Wasser in Abhängigkeit von der Anzahl der C
Atome. Temp. 75 °C; Methode II; [Gr6]. 1: Fettsäuren, 2: Methylester, 3: Äthylester.
Staufl Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II /3
dynfcm~ Jq
q . • . 0 • ~
.~~ ~.lf • J
~ .
t • •)
~ ~ Jt . ~ ~ ~ J7 . ~ .
JO ' . l90 IJ,JtSO.IS 0.~0 7,0 t,O
l(onzenlroliiln mol/t
Abb. 2. Wäßrige Zuckerlösungen gegen Benzol. Temp. 20 °C; Methode IV; [Sr6].
1 : Lactose, 2: Maltose, 3: Saccharose, 4: Galaktose, 5: Glucose.
30
466 23 13 Grenzflächenspannung zweier nicht mischbarer Flüssigkeiten.
sz dynfcm.
~ ~ ~8 <:: ~
I ~ ~ f/G
tö
~s
t/f/
f/J
0
7.0 z.o mol/1.
Abb. 3- Wäßrige Zuckerlösungen gegen Paraffinöl. Temp. 20 •c; Methode IV; [S I6].
1: Lactose, 2: Maltose, 3: Saccharose, 4: Galaktose, 5 : Glucose.
Zl dynfcm s 0
'I J
79
l?> ~ 18 § !'1. 1 17 !!ii ~ 16' ~
0
lS
TQ
1J 0 Q,llf 0$ o.so 1,0 t,o mol/l Konzenlrotlon
Abb. 4. Wäßrige Zuckerlösungen gegen Rizinusöl. Temp. 20 •c; Methode IV; [S I6].
1: Lactose, 2: Galaktose, 3 : Glucose, 4:.Maitose, 5: Saccharose.
t8 dynjcm.
IG
Jf/
tt
zo ~ i? 18 c::
~ 16'
~ <::: ~~
~ ~ 13
10
8
6'
f/
Jo 0,1 Q,3 0,.1 o,q o.s D.G 0. 7 Q,8 Konzenlrollon 6'ew. %
Abb. 5. Salze der Fettsäuren in Wasser gegen Xylol. Temp. 25 °C; Methode III; [P IB].
1: Na-Laurat, 2 : K-Laurat, 3: K-Myristat, 4: Na-Oleat, 5: K-Oleat, 6: Na-Linoleat.
o tJf/S6'78910 Konzentrollon Gew.%
Abb. 6. Fettsaure Na-Salze in Wasser gegen Paraffinöl. Temp. 20 •c; Methode II; [L 9].
C2 , C, usw. = Zahl der C-Atome der Fettsäuren.
Abb. 7- Na-Salze der Fettsäuren in Wasser gegen Paraffinöl. Temp. 80 •c; Methode II; [L9].
t J V 5 6' 7 8 9 10 C,, C, usw. = Zahl der C-Atome der Fettsäuren. Konzentrollon f/ew. %
Stauff
23 133 Diagramme. 467
J8
~JU
~ ~JO
~ ~ tfJ ;,::: l!! ~ Zt
78
111
10
G_J -J -7 0 log .r-
Abb. 8. Fettsäuren und Fettsäureäthylester in Paraffinöl gegen Wasser. Temp.60°C; Methode II; [56] .
(x = Molenbruch Substanz in Paraffinöl.) 1 : Palmitinsäureäthylester, 2: Laurinsäureäthylester, 3: Caprinsäureäthylester, 4: Ölsäure, 5: Laurinsäure, 6: Capry!säure.
JG dynjcm
Jt
Z8
~~~~ ~ ~ to ~ 13 ~ 1G ~ ~ 1t
q
oL--m-r~~~~~-mv.-+z~oo~o~~-m-/~1000~--m-/~l.~~o~------m-0~>~ Konzenlrolfon mol I t
Abb. 10. Lösungen von Palmitinsäure in Benzol gegen Lösungen von KCN in Wasser. Temp. 20 °C; Methode III; [G4]. Die Ziffern bedeuten die Gewichtsprozente Palmitinsäure in Benzol. Abszisse: Konzentration von KCN in H 20.
JG 'cm dynf
~' Jt
"'-" l8 1\.
'\ ~ II
"""" 0
"''\'~ TG \ ~ 13
'\'\ 8 \\ II
0 -J -z -7 o log .x; t:opronsliure ln lfeplon (Kvr~ 1)
-ii,O -J,S -J,O -J,S log x Capronsäure /n WoGSt!r (A'vr.,et)
Abb. 9. Lösungen von Capronsäure in Heptan (I) und Wasser (z) (Grenzfläche Heptan/Wasser). (x = Molenbruch
Capronsäure.) Temp. 20 °C; Methode II; [S 6].
t8
~ tlf % " ~ lO
~ fi ~ ~ Tt ~
og~k,~~~u~~---m~/~~----~m~/~~~------------~m0~~
~~~!'~ ~ Konzenlrollon mol/ ~
Abb. 11- Lösungen von Palmitinsäure in Benzol gegen Lösungen von Na,C03 in Wasser. Temp. 20 °C; Methode III; [GJ]. Die Ziffern bedeuten die Gewichtsprozente Palmitinsäure in Benzol. Abszisse: Konzentration von Na,C03 in H,O.
Stauff 30*
468 2313 Grenzflächenspannungzweier nicht mischbarer Flüssigkeiten.
0~~~~~~--~~~~----------~~ ~ ~ m,1r1» m;voo m/tsiJ m; I(J(J 111/100
~~e ~Ii Koneentrotlon mot/t
Abb. 12. Lösungen von Palmitinsäure in Benzol gegen Lösungen von Na.HPO, in Wasser. Temp. 20 • C; Methode III; [G6]. Die Ziffern bedeuten die Gewichtsprozente Palmitinsäure in Benzol. Abszisse: Konzentration
von Na,HPO, in H20.
J(J
TO
0 16'ew %l Konzenlrotlon
Abb. 13. Lösungen von Gummi arab. (r), Gelatine (z), Saponin (3), Traganth (4), Carrageen (5) in Wasser gegen
Paraffinöl. Temp. 20 •c; Methode II; [L 9].
S7.1i dynjcm.
57, V
.fO,l
SO,O
11.9.8
~8o~~0.~7--~0.~z--~o,~J--~o,~v--~o,s Konzentroflon mol/l
Abb. 14. Elektrolyte in Wasser gegen trans-Decahydronaphthalin. Temp. 25 •c; Meth. III; [Gr8] .
1: KCl, 2: K], 3: KSCN, 4: LiJ, 5: LiSCN.
II
1s•c GO
zo
J~--~~~~~~~--~~~ 0,001/ O.OOG O.fKJ8 0,010 O.Oll 0,0,.
Konz8/ltrollon mol/ \
Abb. 15. Na-Dodecylsulfat in Wasser gegen Xylol bei verschiedenen Temperaturen. Methode III; [P r9].
23134 Literatur zu 2312 und 2313. Die Literaturangaben über Grenzflächenspannungen von Lösungen gegen Luft und über Grenz
fiächenspannungen zweier nicht mischbarer Flüssigkeiten einschließlich Lösungen sind vereinigt im nachstehenden Literaturverzeichnis aufgeführt.
Die Leitzahlen sind a us dem Anfangsbuchstaben des erstgenannten Autors des Literaturzitats und einer Zahl gebildet .
Stauff
23 134 Literatur zu 23 12 und 23 13. 469
a) Allgemeine und zusammenfassende Werke.
Tabellenwerke. Landolt-Börnstein, Physikalisch-chemische Tabellen, 5· Aufl. Berlin 1923-1936. International Critical Tables ofNumerical Data, Physics, Chemistry and Technology, New-York 1928. Tables annuelles de constantes et donnees numeriques, Paris, New-York. Timmermans: Les solutions concentrees, Paris 1936. Koch, Sh. W., T. W. J. Taylor, P. Auger, D. G. Dervichian: Annual Tables of Constants No. 5,
New York. McBain, J. W.: Advances in Colloid Seience 1 (1942) 99·
Theorie.
Freundlich, H.: Kapillarchemie, Leipzig 1932. Bakker, G.: Kapillarität und Oberflächenspannung, Leipzig 1928. Adam, N. K.: Physics and Chemistry of Surfaces, Oxford 1941. Eucken, A.: Lehrbuch der ehern. Physik, Bd. II, 2, Leipzig 1944· Moilliet, J. L. and Collie, B Surface Activity, London, 1951. Bikerman, S. S.: Surface Chemistry, New York 1948. Sumner, C. G.: Claytons Theory of Emulsions, London 1954·
Methodik.
Freundlich, H.: Kapillarchemie, Leipzig 1932. Adam, N. K.: Physics and Chemistry of Surfaces, Oxford 1941. Kohlra usch, F.: Praktische Physik, Bd. I. Bikerman, S. S.: Surface Chemistry, New York 1948. Stauff, J.: in Hoppe-Seyler-Thierfelder, Methoden der physiologischen Chemie, Bd. II, Berlinf
Göttingenf Heidelberg 1955.
b) Einzelarbei ten.
[AI] Adam, N. K.: Proc .. Roy. Soc. London B 12~ (1937) 134. - [A 2] Addison, C. C., J. Chem. Soc. 1946 579·- [A3] Add1son, C. C., u. T. A. Elhot: J. Chem. Soc. 1949 2789.- [A4] Aeulle, E. 0., R. Cadorniga Carro, S. Pomares Boix: Ann. Soc. Espafi. Fis. Quim. 458 (1949) 1337.[A5] Afonskil, S. J.: Khim. Referat. Zhur. 1940, No. 4, 36. - [A6] D'Alcontres, G. S.:Ann. chim. appl. Rom 38 (1948) 277.- [A 7] Alexander, A. E., A. M. Posner, J. R. Anderson: J. Coll. Sei. 7 (1952) 623. - [AS] Alexander, A. E., u. Schulman: Trans. Faraday Soc. 36 (1940) 960.[A 9] Angelescu, E., C. Hölszky: Acad. Rep. Populare Romane Bul. Sciint, Ser. Mat., Fiz., Chim. 2 (1950) 241. - [A Io] Angelescu, E., Mazila, N.: Bull. Soc. Chim. Romania 17 (1935) 151.- [A II] Antonoff, G.: Arch. Biochem. 6 (1945) 199.- [A I2] Aschaffenburg, R.: Nature 138 (1936) 644.[A IJ] Agarwal, C. P.: Z. Physik. Chem. 200 (1952) 20.
[BI] Bailey, K. C.: J. Chem. Soc. 1936, 684.- [B2] Baker, N. B., E. G. Gilbert: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 2479.- [B3] Balfe, M. P., P. Uryash: J. Intern. Soc. Leather Trade Chem. 23 (1939) 347·- [B5] Banerji, B. K.: Current Sei. 18 (1949) 292.- [B6] Banerji, S. N.: Proc. Indian Acad. Sei. 6 (1936) 317.- [B7] Baroni, A.: Atti accad. dei Linc., Classe sei., Fis. mat. nat. 25 (1937) 719.- [B8] Bartell, F. E., J. K. Davis: J. Physic. Chem. 45 (1941) 1321.- [Bg] Bastien, P.: C. R. Seances Acad. Sei. Paris 210 (1940) 248.- [BIo] Bastien, P.: Bull. assoc. tech. fonderie 16 (1942) 18. - [B 11] Belcot, V. C.: Ber. Deutsch. Chem. Ges. 71 B (1938) 52. - [B I2] Belcot, V. C.: Ber. Deutsch. Chem. Ges. 71 B (1938) 967.- [B IJ] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1413. -[B I4] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1420.- [BIS] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1642.- [BI6] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 1717.- [BI7] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 33 (1937) 1176.- [BIS] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 35 (1939) 1293.[Big] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 35 (1939) 1312.- [B2o] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 36 (1940) 493·- [B2I] Belton, J. W., u. A. H. H. Twidle: Trans. Faraday Soc. 36 (1940) 1198.[B22] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1648.- [B23] Berij, S. N.: Proc. Indian Acad. Sei. 6 (1936) 317.- [B24] Bermann, V.: Wallerstein Lab. Communs 11 (1948) 7·- [B25] Bhagwat, W. V., S. 0. Shukla: J. Indian Chem. Soc. 21 (1944) 385.- [B26] Bhagwat, W. V., S. 0. Shukla: J. Indian Chem. Soc. 22 (1945) 311.- [B27] Bhagwat, W. V., S. 0. Shukla: J. Indian Chem. Soc. 28 (1951) 47· - [B28] Bhagwat, W. V., S. Ramaih, S. 0. Shukla, S. N. Kaveeshwar: J. Indian Chem. Soc. 26 (1949) 39· - [B29] Bonell, W. S., C. Byman, D. B. Keyes: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 32 (1940) 532. - [B3o] Boutaric, A., M. Breton: Bull. soc. chim. France [5] 4 (1937) 1793. -[BJI] Boutaric, A., M. Breton: Bull. soc. chim. France 6 (1939) 274. - [B32] Boutaric, A., P. Berthier, S. Fabry: C.R. Seances Acad. Sei. Paris 211 (1940) 100.- [B33] Boutaric, A., P. Berthier, M. Roy: Bull. Soc. Chim. biol. 22 (1940) 170.- [B34] Bowden, S. T., E. T. Butler: J. Chem. Soc. 1939, 79·- [B35] Bresler, S. E., D. L. Talmud: J. Phys. Chem. (USSR) 4 (1933) 796.- [B36] Brown, H.: J. Amer. Chem. Soc. 56 (1934) 2564.- [B37] Browning, F. M., J. C. Elgin: Ind. Eng. Chem. Anal. Ed. 7 (1935) 399· - [B38] Butler, J. A. V., A. Wightman, W. H. Maclennan: J. Chem. Soc. 1934, 528.- [B39] Breitenbach, J. W., u. K. Edelhauser: Mh. Chem. 84 (1953) 384.- [B4o] Baes, C. F., jr., H. H. Kellog: J. Metals, AlME Trans. 197 (1953) 643. - [B4I] Belton, J. W.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1642.
[CI] Campbell, A. J. R.: Can. J. Res. 198 (1941) 73·- [C2] Campbell, A. N.: Can. J. Res. 198 (1941) 143.- [C3] Cavier, R.: C.R. Seances Acad. Sei. Paris 212 (1941) 1146. :- [C4] Cherneva,
Stauff
470 23 134 Literatur zu 23 12 und 2313.
E. P., K. A. Golbert, A. A. Zhukhoritskii: J. Phys. Chem. (USSR) 21 (1947) 1403.- [CS] Chromy, L.: Roczniki Chem. 18 (1938) 434·- [C6] Clark, C. R., J. Degout, C. Denard, D. G. Dervichian: Research (London) Suppl. Surface Chemistry (1949) 173.- [C7] Con vers, L.: C. R. Seances Acad. Sei. Paris 202 (1936) 289.- [C8] Convers, L.: J. chim. phys. 36 (1939) 175·- [C9] Coppo, M.: J. physiol. path. gen. 34 (1936) 16. - [CIO] Culbertson, J. L., F. A. Hedmann, K. D. Luedtke: J. Phys. Chem. Baltimore 41 (1937) 485. - [C11] Culbertson, J. L., F. A. Hedmann, K. D. Luedtke: J. Phys. Chem. Baltimore 42 (1938) 469. - [C I2] Cupples, H. L.: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 31 (1939) 1307.- [CIJ] Cupples, H. L.: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 28 (1936) 6o.- [CI4] Cupples, H. L.: J. Phys. Chem. Baltimore 50 (1946) 256.- [CIS] Cupples, H. L.: J. Amer. Chem. Soc. 67 (1945) 987.
[DI] Darmois, R., J. Dar~ois: C.R. Seances Acad. Sei. Paris 228 (1949) 417.- [D2] Davis, D. S.: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 32 (1940) 1587.- [DJ] Davis, J. K., F. E. Bartell: J. Phys. Chem. Baltimore 47 (1943) 40. - [D4] Dietz, A., E. F. Degering, H. H. Schopmeyer: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 33 (1941) 1444· - [DS] Dole, M., J. A. Swartout: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 3039.[D6] Domini, G.: Arch. fisiol. 41 (1941) 54·- [D7] Donnison, J. A., E. Heymann: Trans. Faraday Soc. 42 (1946) 1.-[DB] Douglas, D. G., C. A. Mac Kay: Can. J. Res. 24A (1946) 8.- [D9] Douglas, H. W.: Trans. Faraday Soc. 46, (1950) 1090. - [DlO] Dumanskii, A. V., T. F. Ilinskii: Colloid. J. (UdSSR) 3 (1937) 569.- [D 11] Dunken, H.: Z. physik. Chem. B 47 (1940) 195.- [D I2] Dunken, H., I. Fredenhagen, K. L. Wolf: Kolloid-Z. 95 (1941) 186. - [DIJ] Dunn, P., J. B. Polya: Rec. trav. chim. 69 (1950) 1297. - [D14] Dunning, H. N., R. E. Washburn: J. Phys. Chem. Baltimore 56 (1952) 235.- [DIS] Dunning, H. N., R. E. Washburn: J. Colloid Sei. 8 (1953) 279.
[EI] Ekwall, P.: Acta Acad. Aboensis, Math. Phys. 8 (1933) No. 2, 13PP·- [E2] Elton, G. A. H.: J. Colloid Sei. 7 (1952) 450.- [EJ] Erbring, H., H. Peter: Kolloid-Z. 96 (1941) 47·- [E4] Ernst, R. C., C. H. Wattkins, H. H. Ruwe: J. Phys. Chem. Baltimore 40 (1936) 627.- [ES] Evans, A. W.: Trans. Faraday Soc. 33 (1937) 794·- [E6] Eversole, W. G., G. H. Wagner: Proc. Iowa Acad. Sei. 47 (1940) 190.- [E7] Eversole, W. G., E. Bailey: J. Phys. Chem. Baltimore 45 (1941) 1388.- [E8] Eversole, W. G., T. F. Hart, G. H. Wagner: J. Phys. Chem. Baltimore 47 (1943) 703.
[FI] Fisher, W. C., C. A. Mac Kay: Can. J. Research 16A (1938) 207.-[F2] Fox, H. W., P. W. Taylor, W. A. Zisman: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 39 (1947) 1401. - [FJ] Friedman, H. B., A. Barnard, W. B. Doc, C. L. Fox: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 2366.
[GI] Gallay, W., I. E. Puddington: Can. J. Res. 218 (1943) 225.- [G2] Gaponenkov, T. K., V. N. Mymrikova: Colloid J. (UdSSR) 3 (1937) 439·- [GJ] Gay, L., M. Cerveau: J. Chim. phys. 32 (1935) 371.- [G4] Gay, L., G. Nogaret: J. Chim. phys. 33 (1936) 831.- [GS] Gay, L., L. Raymond: J. Chim. phys. 34 (1933) 517.- [G6] Gay, L., P. Mejcan, A. Brunel: J. chim. phys. 37 (1940) 30.- [G7] Gershenfeld, L., S. M. Shulik: Amer. J. Pharm. 118 (1946) 264.- [G8] Giacalone, A.: Gazz. chim. Ital. 72 (1942) 378.- [G9] Giacalone, A.: Gazz. chim. Ital. 72 (1942) 429.- [G10] Giguere, P. A., M. K. Phibbs: Can. J. Chem. 29 (1951) 173.- [G11] (siehe [B2]).- [GI2] Glagolewa, A. A.: J. Gen. Chem. (UdSSR) 17 (1947) 1044. -[GIJ] Glidden, K. E.: J. Amer. Chem. Soc. 57 (1935) 236.- [GI4] Godbole, N. N., Sadgopal: Kolloid-Z. 75 (1936) 193.- [GIS] Greenaway, H. T.: J. Irrst. Metal 74 (1947) 133.- [GI6] Gros, A. T., R. 0. Feuge: J. Amer. Oil Chem. Soc. 29 (1952) 313.- [GI7] Guastalla, L.: Research (London) Suppl. Surface Chemistry 1949, 153.- [GIB] Guest, W., W. C. M. Lewis: Proc. Roy. Soc. London A170 (1939) 501. - [GI9] Guiter, H.: C.R. Seances Acad. sei. Paris 232 (1951) 1828. - [G2o] Golubkova, K. M., N. N. Petin, K. V. Topchicva: J. phys. Chem. (UdSSR) 15 (1941) 198. - [G2I] Goslawski, W.: Bull. Acad. Polonaise. Sei. 1936 A, 370. ·
[HI] Häussermann, H., W. Kangro: Z. physik. Chem. 195 (1950) 37·- [H2] Handorf, B. H., E. R. Washburn: J. Amer. Chem. Soc. 57 (1935) 1201.- [H3] Hattiangdi, G. S., W. W. Walton, J. J. Hoffmann: J. Res. Bur. Stand. 42 (1949) 361.- [H4] Hauser, E. A., G. E. Niles: J. phys. Chem. Baltimore 45 (1941) 954·- [H S] Helm, V. R., W. E. Haines, J. S. Ball: US Bur. Mirres Rept. Invest. No. 4566 (1949).- [H6] Henry, D. C., J. Jackson: Nature 142 (1948) 616.- [H7] Herquet, N.: C.R. Seances Acad. Sei. Paris 213 (1941) 302. - [H9] Hoffmann, E. J., G. E. Boyd, A. W. Ralston: J. Amer. Chem. Soc. 64 (1942) 2067.- [H10] Holzapfel, L.: Kolloid-Z. 85 (1938) 272.[H 11] Hovorka, F., R. A. Schaefer, D. Dreisbach: J. Amer. Chem. Soc. 58 (1936) 2264. - [H I3] Hutchinson, E.: J. Colloid Sei. 3 (1948) 219.- [HI4] Hutchinson, E.: J. Colloid Sei. 3 (1948) 235.- [HIS] Hutchinson, E.: J. Colloid Sei. 3 (1948) 413.- [HI6] Hartley, G. S.: Trans. Faraday Soc. 37 (1941) 130.
[I I] Ilinskil, T. F., N. A. Dvilevich: Acta Univ. Voronogiensis 9 (1937) 110. - [I 2] Isikawa, H., T. Atoda: Bull. Irrst. Phys. Chem. Research 18 (1939) 150.- [IJ] Ito, T.: J. Agr. Chem. Soc. Japan 12, 208.
[]I] Jasper, J. J., W. J. Mayer: J. Am. Chem. Soc. 73 (1951) 261o.- [] 2] J ellinek, H. H. G., H. A. Anson: J. Soc. Chem. Ind. London 68 (1949) 108.- []3] Johnston, R. J., A. R. Ubbelohde: J. Chem. Soc.1951, 1731.- []4] Jones, D.C., L. Saunders: J. Chem. Soc.1951, 2944·- [JS] Jones, G., W. A. Ray: J. Amer. Chem. Soc. 57 (1935) 957·- []6] Jones, G., W. A. Ray: J. Amer. Chem. Soc. 63 (1941) 288.- []7] Jones, G., W. A. Ray: J. Amer. Chem. Soc. 63 (1941) 3262. -[]8] Jones, G., W. A. Ray: J. Amer. Chem. Soc. 64 (1942) 2744.- []9] Jones, W. J., W. E. Grant, W. J. Dard, S. T. Bowden: J. Phys. Chem. Baltimore 52 (1948) 1227.- []10] Jasper, J. J., W. J. Mayer: J. Amer. Chem. Soc. 72 (1950) 4767.- [] 11] Jasper, J. J., W. J. Mayer: J. Amer. Chem. Soc. 73 (1951) 5819.- [] I2] Jones, Gr., W. A. Ray: J. Amer. Chem. Soc. 59 (1937) 187.
[KI] Kamienski, B., W. Goslawski: Bull. Acad. Polonaise A 1935 A, 515.- [K 2] Kamienski, B., J. Inglot: Bull. Acad. Polonaise A 1936 A, 248.- [KJ] Kamienski, B., B. Zapi6r: Bull. Acad. PolonaiseA.1936A,133·-[K4] Kaneko, H.: Bull.chem. Soc. Japan 9 (1934) 241.- [KS] Kapustin~kii, A. F., Y. M. Golutvin: J. Gen. Chem. (UdSSR) 17 (1947) 2010.- [K6] Karpachev, S., E.
Stauff
23 134 Literatur zu 23 12 und 23 13. 471
Rodigina: J. Phys. Chem. (UdSSR) 23 (1949) 953·- [K7] Karpachev, S., V. P. Kochevgin, E. F. Jordan: J. Phys. Chem. (UdSSR) 22 (1948) 521.- [KB] Kaufman, K. L., C. 0. Lee: J. Amer. Pharm. Ass. 24 (1935) 966.- [K9] McKeand, D. J.: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 43 (1951) 415.- [KlO] Keller, Ch. J., D. Künzel: Z. Klin. Med. 136 (1939) 507.- [Kll] Kimura, W., S. Nakano, H. Tanigati: J. Soc. ehern. Ind. Japan, Suppl. binding 42 (1939) 121.- [K 12] Klyachko, Y. A., L. L. Kunin, N. S. Kreshchanovskii, E. S. Ginzburg: C. R. Acad. Sei. USSR 72 (1950) 927.- [K13] Krishnamurty, B. H.: Current Sei. India 19 (1950) 87.- [K 14] Krishnappa, T., K. S. Gururaja Doss, B. S. Rao: Proc. Indian Acad. Sei 24 A (1946) 261. - [K 15] Kulkarni, B. S., S. K. K. Ja tkar: J. Indian Inst. Sei. 21 A Pt. 34 (1938) 395·- [K16] Kusakov, M. M., K. E. Zinchenko: Bull. acad. Sei. (UdSSR), Class. sei. tech. 1940, No. 4, 19.- [K17] Khandekar, S. G., B. Pathak, W. V. Bhagwat: J. Indian Chem. Soc. 29 (1952) 379·- [K1B] Kern, C. P., E. R. Washburn: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 2318.[K 19] Kingery, W. D., M. Humenik Jr.: J. Phys. Chem. Baltimore 57 (1953) 359.
[L1] Lakhani, J. V., R. P. Daroga: J. Indian Chem. Soc. 15 (1938) 519.- [L2] Lederer, E. L.: Angew. Chemie 47 (1934) 119.- [LJ] Lederer, E. L.: Fettchem. Umschau 42 (1935) 46, 75·- [L4] Lee, S.: J. Soc., Chem. Ind. Japan40, Suppl. Binding (1937) 459.-[Ls]Lingafelter, E. C., 0. C. Wheeler, H. V. Tartar. J. Amer. Chem. Soc. 68 (1946) 1490.- [L6] Long, F. A., G. C. Nutting: J. Amer. Chem. Soc. 64 (1942) 2476.- [L7] Lovell, E. L., H. Hibbert: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 2144·- [LB] Lorenz, P. B.: J. Phys. Chem. Baltimore 54 (1950) 685.- [L9] Lottermoser, A., H. Winter: Kolloid-Z. 66 (1934) 276. - [L 10] Lottermoser, A., E. Giese: Kolloid-Z. 73 (1935) 155. - [L 11] Lottermoser, A., B. Baumgürtel: Kolloid Beih. 41 (1934) 73, Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 2oo.
[M 1] Mascherpa, P., A. Sgalambro, M. Zappalä: Boll. soc. ital. bio!. spec. 16 (1941) 412. -[M2] Masuda, K.: J. Chem. Soc. Japan 61 (1940) 321.- [MJ] Matthews, J. B.: Nature 157 (1946) 407.- [M 4] McBain, J. W., E. R. Sharp: J. Amer. Chem. Soc. 63 (1941) 1422.- [M 5] McBain, J. W., T. F. Ford, G. F. Mills: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 1319.- [M6] McBain, J. W., H. Huff, A. P. Brady: J. Amer. Chem. Soc. 71 (1949) 373·- [M7] McBain, J. W., L. A. Wood: Proc. Roy. Soc. London A 174 (1940) 286. - [MB] McBain, M. E. L., L. H. Perry: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 989. - [M 9] Meissner, H. P., A. S. Michaels: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 41 (1949) 2782. - [M 10] Meier Grolman, F. W., W. Oppelt, H. Schmitt: Öl und Kohle 36 (1940) 457·- [M 11] La Mer, V. K., R. Gruen: Trans. Faraday Soc. 48 (1952) 410. - [M 12] Mertzlin, R. V.: J. Gen. Chem. (USSR) 5 (1935) 886.- [M13] Mikumo, J.: Fette und Seifen 48 (1941) 386.- [M14] Miles, G. D.: J. Phys. Chem. Baltimore 49 (1945) 71. - [M 15] Miles, G. D., L. Shedlovsky: J. Phys. Chem. Baltimore 48 (1944) 57·- [M16] Milone, M., G. Cetini, G. Saini: Ann. chim. (Rom) 41 (1951) 329.- [M17] Miskidzhyan, S. P., N. A. Trifinow: J. Gen. Chem. (UdSSR) 17 (1947) 1231.- [M1B] Mitsui, S., T. Sasak: Repts. Res. Sei. Dept. Kyushu Univ. 1 (1947) 17.- [M19] Murray, C. A., F. E. Bartell: Amer. Paint J. 24, Convention Daily (1939) 20.- [M2o] Masayuki, N.: Bull. ehern. Soc. Japan 22 (1949) 21. - [M 21] Marechal, J.: Trans Faraday Soc. 48 (1952) 6o1.
[N1] Nayar, M. R.: Proc. Indian Acad. Sei. 27 A (1948) 284.- [N2] Nayar, M. R., C. S. Pande, C. N. Srivastava: Phi!. Mag. J. Sei. 39 (1948) 8oo.- [NJ] Nayar, M. R., L. N. Srivastava, A. B. Sen, R. Gopal, P. N. Sharma: Z. anorg. allg. Chem. 240 (1939) 217.- [N 4] Neros, C. A., W. G. Eversole: J. Phys. Chem. Baltimore 45 (1941) 388.- [N 5] Nicolini, L.: Chem. Zbl. 1940 II, 3117.[N6] Nishizawa, K.: J. Soc. Chem. Ind. Japan 39, Suppl. binding (1936) 234.- [N7] Nutting, G. C., F. A. Long, W. D. Harkins: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 1496.
[01] Okamura, S., T. Torii: Chem. High Polymers (Japan) 4 (1947) 7·- [02] Osipov, 0. A., N. A. Trifinov: J. Gen. Chem. (USSR) 19 (1949) 1822.
[P1] Pamfilov, A. V., G. G. Devyatykh, L. V. Shirshova: J. Phys. Chem. (UdSSR) 24 (1950) 292.- [P2] Pankhurst, K. G. A.: Proc. Roy. Soc. London A 179 (1942) 393·- [PJ] Pappenheimer, J. R., M. P. Lepic, J. Wyman, jr.: J. Amer. Chem. Soc. 58 (1936) 1851.- [P4] Pate!, C. C.: Proc. a. Trans. Rhodesia Sei. Assoc. 37 (1939) 115.- [P 5] Pchelin, V. A.: J. Phys. Chem. (UdSSR) 14 (1940) 1085. - [P6] Pelze!, E.: Berg- und Hüttenmänn. Monatshefte d. montan. Hochschule Leoben 94 (1949) 1o.- [P7] Perryman, P. W., C. F. Selons: J. Physiol. 85 (1935) 128.- [PB] Perryman, P. W.: J. Physiol. 92 (1938) 151.- [P9] Phibbs, M. K., P. A. Giguere: Can. J. Chem. 29 (1951) 173·[P 10] Pohle, W. D.: Oil and Soap 17 (1940) 150. - [P 11] Popel, S. J., 0. A. Esin, P. V. Gel' d: C. R. Acad. Sei. URSS 75 (1950) 227.- [P 13] Posner, A. M., J. R. Anderson, A. E. Alexander: J. Colloid Sei. 7 (1952) 623. - [P14] Poteau, M.: Ann. Soc. Espail. Fis. Quim. 44 A (1948) 445·[P15] Powney, J.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1510.- [P16] Powney, J., J. L. Wood: Trans. Faraday Soc. 37 (1941) 152. - [P 17] Powney, J., C. C. Addison: Trans. Faraday Soc. 34 (1938) 628.- [P1B] Powney, J., C. C. Addison: Trans. Faraday Soc. 34 (1938) 356.- [P19] Powney, J., C. C. Addison: Trans. Faraday Soc. 33 (1937) 1243.- [P2o] Powney, J., Addison, C. C.: Trans. Faraday Soc. 34 (1938) 372. - [P21] Prideaux, E. B. R., R. N. Coleman: J. Chem. Soc. 1937, 462. - [P22] Prigogine, J.: Trans. Faraday Soc. 44 (1948) 626. - [P23] Pugachevich, P. P., 0. A. Timofeevicheva: C. R. Acad. Sei. URSS 79 (1951) 831. - [P24] Petri, N. N., K. V. Topchieva: J. Phys. Chem. (USSR) 15 (1941) 198.- [P25] Peake, J. S., M. R. Bothwell: J. Amer. Chem. Soc. 76 (1q~4) 2656.
[Ql] Quevauviller, A.: Rev. paludisme et Med. trop. No. 33 (1947) 40. [.tU] Rao, M. R. B., K. S. G. Doss: Proc. Indian Acad. Sei. 14 A (1941) 170.- [R2] Ray, J.:
J. Chem. Physic 5 (1937) 505.- [RJ] Regnier, J., R. David: Arrestesie et analgesie 4 (1938) 483.[R4] Regnier, J., R. David, P. Vertadier: Ann. pharm. franc. 2 (1944) 144.- [RS] Reichenberg, D.: Trans. Faraday Soc. 43 (1947) 467.- [R6] Reitmeier, R. E., V. Sivertz, H. V. Tartar: J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 1943·- [R7] Rose, W. E., W. F. Seyer: J. Phys. Chem. Baltimore 55 (1951) 439·- [RB] Rossi, G., P. M. Strocchi: Ann. Chim. appl. Rom 39 (1949) 630.- [R9] Ruyssen, R.
Stauff
472 23 134 Literatur zu 2312 und 2313.
G.: Bull. soc. chim. Belgique 54 (1945) 149·- [R 10] Ruyssen, R. G., R. Loos, P. van Aerde: Mededeel. Koninkl. Vlaam. Acad. Wetenschap. Belg. Kl. Wetenschap 8, No. 6 (1946) 21pp.- [Rn] Ruyssen, R. G., R. Loos: J. Coll. Sei. 2 (1947) 429.- [R 12] Ruyssen, R. G., M. Wygaerts: Chem. Zbl. 1942, II, 1978, Mededeel. Koninkl. Vlam. Acad. Wetenschap Belg. KI. Wetenschap 3, No. 13, 2opp. (1941).
[51] Salazar, M. T.: C. R. Seances Acad. Sei. Paris 201 (1935) 1120.- [52] Sauerwald, F., B. Schmidt, F. Pelka: Z. anorg. allg. Chem. 223 (1935) 84.- [52a] Schäfer, Kl., A. P. Masia u. H. Jüntgen: Z. Elektrochem. 59 (1955) 425. - [53] Searle, G. F. G.: Proc. physic. Soc. London 53 (1941) 681. - [54] Seelich, F.: Österr. Chem. Z. 49 (1948) 149· - [55] Seelich, F.: Arch. ges. Physiol. (Pflüger) 242 (1939) 275. - [56] Seelich, F.: Mh. Chem. 79 (1948) 348. - [57] Semenchenko, V., S. Gracheva, E. Davuidovskaya: Kolloid-Z. 68 (1934) 275. -[58] Semenchenko, V. K., B. P. Bering, N. L. Pokrovskii, E. E. Shvareva: J. phys. Chem. (USSR) 8 (1936) 364.- [59] Semenchenko, V. K., B. P. Bering, N. L. Pokrovskil: Colloid. J. (USSR) 1 (1935) 205.[510] Shedlovsky, L., J. Ross, C. W. Jakob: J. Colloid Sei 4 (1949) 25.- [511] Soucek, B.: Collection Czechoslov. Chem. Commun. 10 (1938) 459·- [512] Speakman, J.: J. Chem. Soc. 1936,1662.[513] Starobinets, G. L., K. S. Starobinets, L. A. Ryzhikova: J. phys. Chem. (USSR) 25 (1951) 1186. - [5 14] Starobinets, G. L., K. S. Starobinets: J. phys. Chem. (USSR) 25 (1<;51) 759·- [515] Stirton, A. J., R. F. Peterson, P. H. Groggins: lnd. Eng. Chem. Ind. Ed. 32 (1940) 1136. - [5 16] Stroganov, N. S.: Protoplasma 24 (1935) 431.- [5 17] Su bnis, M. V., W. V. Bhagwat: J. Indian Chem. Soc. 28 (1951) 275.- [518] Suggitt, R. M., P. M. Aziz, F. E. W. Wetmore: J. Amer. Chem. Soc. 71 (1949) 676. - [5IQ] Sabinina, L., L. Terpugow: Z. physik. Chemie A 173 (1935) 273.- [5zo] Schlegel, H.: J. chim. phys. 31 (1934) 668.
[TI] Taft, R., F. H. Weid: Trans. Kansas Acad. Sei 54 (1951) 233.- [Tz] Taft, R., C. u. H. Horsley: Univ. Kansas Sei. Bull. 28 (1942) 3·- [T3] Tanaka, Y., R. Kobayashi, T. Takayama: J. Soc. Chem. Ind., Japan 37, Suppl. binding 1978 (1934).- [T4] Tamamushi, B.: Kolloid-Z. 71 (1935) 150.- [TS] Tammelin, L. E., N. Löfgren: Acta ehern. Scand. 1 (1948) 871.- [T6] Taubmann, A.: Acta Physicochim. USSR 5 (1936) 355·- [T7] Taubmann, A.: C. R. Acad. Sei. URSS 29 (1940) 22.- [TB] Teitel'baum, B. Y., T. A. Gortolova, E. E. Sidcrova: J. Phys. Chim. (USSR) 25 (1951) 911.- [T9] Teitel'baum, B. Y, T. A. Gortolova, S. G. Ganelina: Kolloid J. (USSR) 12 (1950) 294.- [T Io] Tikhomirova,A. M., N. N. Efremov: Bull. acad. sei. USSR, Classe sei. math. nat., Ser. chim 1937, 157. - [T 11] Toshniwal, P. M., V. A. Moghe, W. V. Bhagwat: J. Indian Chem. Soc. 20, No. 10 (1943) 341.- [T 12] Transue, L. F., E. R. Washburn, F. H. Kahler: J. Amer. Chem. Soc. 64 (1942) 274·- [TIJ] Trifinov, N. A., K. N. Kovalenko: Bull. acad. sei. Chim. USSR 1947, 153.- [T14] Trillat, J. J., P. Nardin: Pub. sei. tech. ministere air (France) No. 152 (1939).[T 15] Tschamler, H., H. Krischai: Mh. Chem. 82 (1951) 259.- [T 16] Tsuj i, S.: Japan Z. Mikrobiol. Path. 28 (1934) 1534·
[U 1] Urazovskil, S. S., J. A. Shcherbakov: Phys. Chem. (USSR) 22 (1948) 417.- [Uz] Usanovich, M., T. Sumarokova, V. Udovenko: Acta Physicochim. USSR 11 (1939) 505. J. Gen. Chem. (USSR) 9 (1939) 1967.-
[VI] Valentiner, S., H. W. Hehls: Z. Physik. 108 (1937) 101.- [Vz] Varruch, I.: Listy Cukrovar 64 (1948) 245.- [V 3] Vierk, A.: Z. anorg. allg. Chem. 261 (1950) 283.- [V 4] Vinogradova, A. D., A. M. Tikhomirova, N. N. Efremov: Bull. acad. Sei. URSS, Classe sei. math. nat., ser. chim. 1936, 1027.- [V 5] Vinogradova, A. D., N. N. Efremov: Bull. acad. Sei. URSS, Classe sei. math. nat., ser. chim 1937, 143·
[W]1 Wajzer, J.: C. R. seances Acad. Sei. Paris 200 (1935) 1148.- [Wz] Wajzer, J.: C. R. Soc. biol. 120 (1935) 707.- [W3] Wajzer, J., R. Lippmann: C. R. Soc. biol. 122 (1936) 922.- [W 4] Waksmundzki, A.: Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, Lublin Polonia S. A. A. 2 (1947) 91.[WS] Ward, A. F. H.: Research (London), Suppl. Surface Chemistry 1949, 55·- [W6] Washburn, R. E., G. W. Berry: J. Am. Chem. Soc. 57 (1935) 975·- [W7] Weinang, C. F.: Kansas State Geol. Survey Bull. 90 (1951) 69.- [WB] Wellm, J.: Z. physik. Chem. 8 28 (1935) 119.- W[9] White, V.,: Bull. Virginia Polytech. Inst. Eng. Expt. Sta. Ser. No. 17, 51 pp. (1934).- [W10] DeWitt, C. C., R. F. Makens, A. W. Heiz: J. Amer. Chem. Soc. 57 (1935) 796.- [W11] Waksmundzki, A.: Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, Lublin Polonia S. A. A. 1 (1946) 7·- [W 12] Waksm undzki, A.: Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, Lublin Polonia S. A. A. 4 (1949) 47·- [W 13] White, A. V.: Metals & Alloys 6 (1935) 53·
[Y 1] Yaj 'nik, N. A., D. N. Goyle, J. D. Verme, C. L. Raropal: Kolloid-Z. 73 (1935) 57· [Z 1] Zhidkikh, N. P., P. F. Ipa tov: Bull. inst. recherches biol. Perm 11 (1937) 17.- [Z 2] Zhuk
hovitskil, A. A.: J. Phys. Chem. (USSR) 18 (1944) 214.
Stauff
23141 Vorbemerkungen.
2314 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
23141 Vorbemerkungen.
473
Der Randwinkel ist die charakteristische Größe für den Grad der unvollkommenen Benetzung einer festen Oberfläche durch eine Flüssigkeit (bei vollkommener Benetzung ist der Randwinkel o). Bei älteren Messungen sind zwar in der Regel die Schwierigkeiten der Herstellung einer eindeutigen Festfläche erkannt, aber es blieb häufig die zeitliche Veränderung oder auch ein Randwinkelspielraum bei Bewegungstendenzen der Randlinie über die Festfläche unberücksichtigt. Man hat es in diesem Falle mit einer Randwinkelhysterese und nicht gleichen Vorrück- und Rückzugswinkeln zu tun 1). Zur Erklärung der Hysterese werden herangezogen: Orientierung bzw. Polarisation von Molekeln oder Ionen an der Oberfläche [Cl, E4, L2, S1]; mikroskopische Rauhigkeit [B8, B11a, D2, G1, R1, W3]. Andererseits findet sich die Hysterese auch auf flüssiger Quecksilberunterlage [B Ja, v. E 1]. Weiter wurde die Hysterese durch Adsorption von Dampf der benetzenden Flüssigkeit zu erklären versucht [B2c, Gz, S1a].
Seit Young (1805) und Dupre (1869) versucht man den in der Flüssigkeit gemessenen Randwinkel fJ, soweit er von der Rauhigkeit der Festkörperoberfläche unabhängig ist (hier Netzwinkel genannt), mit thermodynamischen Funktionen an den Phasengrenzen zu verknüpfen (vgl. 231).
Young r,- 'YJ.Jl = 'YJI cos {}Jl = 'J.Jl (1)
Dupre W= r1 - r1. 1t+ Ytt= 'J.Jl + Ytt· (2)
y = Oberflächentension (früher Oberflächenspannung, Adhäsionsspannung, Haftspannung, Adhäsionstension genannt) 2 ); Indices: J =Festkörper, fl = Flüssigkeit; < = spezifische Netzarbeit oder Tauchtension, W = spezifische Haftarbeit. Wegen neuerer Meßmethoden zur direkten Ermittlung von 1:1, 11 oder W siehe auch die zusammenfassende Literatur aufS. 485. Die Größen y1, 1:1, fl> und W wurden hierbei auf die feste Oberfläche als solche, d. h. in ihrem Eigendampf bezogen; man ließ also unberücksichtigt, daß jedenfalls unmittelbar an der Randlinie mit einer Beeinflussung der Festfläche durch den gesättigten Dampf der Flüssigkeit zu rechnen ist und der Netzwinkel von den aktuellen Verhältnissen abhängt. Sind die Verhältnisse örtlich und zeitlich konstant, so ist die Randlinie kräftefrei verschiebbar, und man erhält nur einen Wert für{}, den Gleichgewichtswinkel [v. E2].
In der neueren Literatur bemüht man sich sowohl bei den Versuchsbedingungen als auch bei der theoretischen Auswertung diesen Gegebenheiten Rechnung zu tragen.
An Stelle von y1 tritt deshalb y1, d• d. h. die Oberflächentension der Grenzfläche Festkörper/gesättigter Dampf der Flüssigkeit [B2a, Bzb, B1za, Hz, H3, H5, Ll, L4]. Die Kombination der Gleichungen 1
und 2 führt zu der häufig in der Literatur zur Auswertung von Randwinkeln angeführten Beziehung W = 'YJI (1 + cos fJ11). In dieser Gleichung bedeutet also W die spezifische Haftarbeit (work of separation), früher Adhäsionsarbeit (work of adhesion) genannt, zwischen der Flüssigkeit und einer bereits im Dampf der Flüssigkeit befindlichen bzw. bei Trennung der Phasen zurückgelassenen Festoberfläche. Bei der entsprechenden Spezialisierung der Versuchsbedingungen spielt die Herstellung einer definierten Gasphase, womöglich Eigendampf, eine maßgebende Rolle. Die Tabelle enthält nur Randwinkel zwischen Flüssigkeiten und einheitlichen festen Oberflächen ohne Filme [H 6].
In der Tabelle sind die Angaben nach der Flüssigkeitsphase geordnet. Dabei sind die anorganischen Flüssigkeiten vorangestellt. Innerhalb der Flüssigkeit entspricht die Anordnung dem Laufschema, es sind jedoch neben definierten Verbindungen auch Mineralien, Werkstoffe u. dgl. dort eingefügt, wo der Grundstoff steht. Die erste Spalte gibt die flüssige und feste Phase an. Die zweite Spalte enthält Angaben über den Randwinkel {}, und zwar entsprechend dem Befund in der Literatur entweder Vorrück-und Rückzugswinkel {}v bzw. {}z3 ) oder einen mittleren (evtl. gemittelten) Wert ii: Gelegentlich sind statt des oder der Randwinkel {} Werte für cos {} angegeben. Dies ist dann der Fall, wenn die Tauchtension y cos {} oder eine ähnliche Größe durch die jeweilige Meßmethode direkt gewonnen und daraus mit Hilfe eines bekannten y-Wertes cos {} berechnet wurde. Dabei treten bisweilen formale Werte für cos f} auf, die wenig größer als Eins sind, für die sich also im Rahmen der Meßfehler {} """ 0° setzen läßt. In der dritten Spalte findet man die entsprechenden Energiewerte W = y11 • (1 + cos fJ11), soweit sie in der Literatur angegeben sind. Bei der Auswertung der Gleichung W = y (1 + cos fJ) ist zu beachten, daß durch Lösung der Substanz des Festkörpers die Ober:f!?-chentension ')'tJ der flüssigen Phase gegenüber derjenigen der reinen Flüssigkeit y11, 0 oft beträchtliche Anderungen erfährt. Die Werte in diesen Spalten gelten fast durchweg bei Zimmertemperatur. Sind vom Autor andere Temperaturen angegeben, so sind diese in der vierten Spalte vermerkt. Die vierte Spalte gibt außerdem noch Auskunft üP.er besondere Versuchsbedingungen (Vorbehandlung der Festfläche, Beschaffenheit der Dampfphase, Anderung des fJ-Wertes während des Versuches). Gelegentlich finden sich auch Hinweise auf Arbeiten, die sich mit besonderen Problemen befassen, die jedoch einer Auswertung nicht zugängig waren. Die fünfte Spalte enthält den Literaturhinweis.
1) Seit N. K. Adam (I) in der zusammenfassenden Literatur berücksichtigt (II, III).
') Die Wortbildungen mit Spannung sollte man an Festflächen vermeiden [v. E 2, V 1].
3) In der angelsächsischen Literatur mit {}4 (advancing) bzw. {}, (receding) bezeichnet.
Grau /v. Ehhborn
474
Flüssige bzw. feste Substanzen
Eis
Antimon, Sb Stibnit, Sb2S3 (1)
(2) (3) (4) (5) (6) (7)
Graphit, C (Ceylon)
Quarz, Si02 (Schliff bzw. Kristallflächen)
Quarz, Si02
Quarzsand
Glas
Fensterglas
Deckgläschen
Pyrexglas
Glas
Na-Silikate+ Cu, Ag, Au, Pd, Pt, Ni
Glimmer
Talk
Kalzit, CaC03
Marmor, versch. Arten
Kalkspat, CaC03
Molybdänit, MoS2
Eisen, Fe Magnetit, Fe30 4
Pyrit, FeS2 aggreg. (RioTinto, Spanien)
Pyrit, FeS2 (monokristallin)
Pyrit, FeS2
23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
23142 Wertetabellen.
Randwinkel {}
I
55--60° 59° 17,8--28,5°
58,5° 19,5° 60--70°
00 cos {} = o,694
39.5° 33,0°
22--2t 1--4
24--33° 0--2°
26°
86° 69--77° 52° {}1 = ü--100 {}2 = 00
870 710
67--102°
85,5° 39,6°
cos {} = 1,001
8o,8° 21,7°
Grau
W= y(1+cos 8)
dyncm-1
berechnete Energiewerte bei
B3
J7,1
149,6
Bemerkungen (Vorhehandl. der festen
Oberflächen, besond. Umstände u. Vorkommnisse)
f}v statisch, {}z dynamisch unoxydiert
}Produkt (1): versch. Zeit
in Luft bei versch. Temp. erhitzt
}Produkt (1): versch. Zeit
in N02 + Luft und in Luft bei versch. Temp. erhitzt
monokristallirr
Lit.
51b M3
{}1 : Wassertropfen auf Mi- R 2 neraloberfläche in Luft; {}2 : Luftbläschen unter Mineraloberfläche in Wasser
bei 18 °C
ungeglüht geglüht
ungeglüht geglüht bei versch. Ölsäuregehalt A 2
der Oberfläche Übergang zu Glimmer imVakuumbzw.inH2,He, Zl
02
Übergang zu Glas B11
kristallirr R 2
fJ1, {}2 wie bei Si02 ; Spal- R 2 tungsfläche
Kristallebene L3 poliert
fJ1, {}2 wie bei Si02 ; Spaltungsfläche
54 12 54
fJ1, {}2 wie bei Si02 ; Schliff R2
{}11 {}2 wie bei Si02 ; Schliff parallel Kristallfläche
Krist. 100 Krist. o1o
23142 Wertetabelle. 475
Randwinkel W= Bemerkungen Flüssige - - (Vorbehandl. der festen
{} y(1+cos {}) Lit. bzw. feste Substanzen {}V {}z dyncm-1 Oberflächen, besond. Um-
I stände u. Vorkommnisse)
Markesit, FeS2 83,50 56,50 - 54 Wolframit,
n-FeW04 + m-MnW04 {}1 = 290 - - {}1 wie bei Si02 R2
Nickel, Ni cos {} = 0,994 144,6 12
" 27,00 - TJ
Platin, Pt cos {} = 0,998 145,7 12
" in Luft bzw. 0 2, N2, C02, P2
Ar, H 2
<10 00 "
frisch geglüht, nach P3 1 o Min. {} v größer
" 53-600 ~00 ungeglüht
Kupfer, Cu cos {} = 0,998 147,5 12
" 2,1° l o"
sogleich nach dem Feilen P3 150 nach 1/ 4 Std. 250 - nach 1/2 Std.
>300 nach 11/2-2 Std. 45° auf oxydiertem Cu
Malachit, CuC03, {}1=170 {}2 = 00 - {}v {}2 wie bei Si02 ; Schliff R2 Cu(OH)2
Chalkopyrit, CuFeS {}1 = 47° {}2 = 420 - {}v {}2 wie bei Si02 ; Schliff aggreg.
Chalkopyrit, mono- {}1 = 460 {}2 = 460 - f}v {}2 wie bei Si02
kristallirr
Chalkopyrit 81,50 - poliert LJ
" 60-90° - zeitabhängig, konstant PI
nach 90 Min.
Kupferkies, CuFeS2 870 37° - 54 Silber, Ag cos {} = 1,001 146,1 12
" 10° 00 141,6 reine Wasserdampfatmo- Bg
70 00 sphäre
" 143,1 Wasserdampf+ reine
Luft
" 630 34° 48,2 Wasserdampf+ Benzol-
dampf 61-78°
" - zeitabhängig, konstant PI
nach 6o Min.
" 40-95° ü-37° - zeitabhängig, konstant B4
nach 12 Std.
Gold, Au 70 00 143,0 reine Wasserdampfatmo- Bg
60 00 sphäre
" 143,0 Wasserdampf + reine
Luft
" 840 82° 6,7 Wasserdampf + Benzol-
dampf 65-68°
" - zeitabhängig, konstant Pl
nach 30 Min. 37-92,5° 0-350
" - zeitabhängig, konstant B4
nach 12 Std.
Zink, Zn 1,8° l o"
sogleich nach dem Feilen P3
" 70 - nach einigen Minuten
" 12,2° nach 1/2 Std.
" 15,70 nach mehreren Stunden
Zinkspat, ZnC03 {}1 = 47° {}2 = 00 - f}v {}2 wie bei Si02 ; Schliff R2
Zinkblende, ZnS 81° 47° -
Sphalerit, ZnS {}1 = 460 {}2 = 00 - f}v {}2 wie bei Si02 ; Schliff R2
" 460 00 - Bs
" 83,50 - poliert LJ
Zinnober, HgS 1130 47° - Bs
Grau
476 23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
Randwinkel W= Bemerkungen Flüssige, - (Vorbehandl. der festen
bzw. feste Substanzen {} y (1 + cos IJ) Oberflächen, besond. Um- Lit.
f}IJ f}z dyncm-1 stände u. Vorkommnisse) I
Aluminium, Al cos f} = 0,997 147,2 l2 Galenit, PbS, mono- f}l = 47° f}2 = 00 - fJ1, fJ2 wie bei Si02 R2
kristallirr
" 88° 00 - vgl. Sb Bs
" 90o - Kl
" 60° - Max.-Wert, zeitabhängig M4
" 830 - poliert LJ
Bleiglanz, PbS 73° 35° - 54 Benzol, C6H 6 1050 43,5 Messung bei 1 °C Nl Naphthalin, C10H 8 62° 106,3 N1 Diphenyl, cl2HIO 68° 99,0 N1 Diphenylmethan, C13H 12 62° 103,6 Nl Dibenzyl, CuH14 500 118,8 N1 Stilben, C14H 12 720 94,7 N1 Anthracen, C14H 10 92° 68,6 Nl Triphenylmethan, C19H16 45° 123,4 Nl Tetraphenylmethan, 150 135,0 Nl
c25H2o Triakontan, C30H 62 97,6-105,5° 94,9-111° aus Chinolin, gemittelt aus TJ - allen IJ 11- und fJ.-Werten 104,2° 55,0
" 98,7-108,1° 98,2-108,9° - aus Heptan
Paraffin 104,70 - Al "
1070 - B12 "
111° - theoretischer Wert 124 ° B2 "
1050 - C2 "
116° 108° - rohes Paraffin: IJ 11= 117°, ll f}z = 103°; Zunahme der Benetzung mit der Zeit, nach 10 Std. konst. Werte fJv = 93°, IJ. = 75°
" 105,1° - K1 "
102,8-109,9° - M2 "
108° 49,9 Nl " 106° 1050 - R2 "
1050 - Tl "
110,1-113,2° 48,0-43,6 Temp. 19-30 °C W2 "
110° 99° - ebene Oberfläche; abhän- B8 gig von Rauhigkeit
" - 45,8 Hysterese gemessen G3 "
f}v = f}z = 112o - bei dünnem ebenem Film Rl keine Hysterese; bei dickerem rauherem Film H ysteresen 5-35°
von
Paraffinwachs 1050 54 abgeschabte Oberfläche A3 "
1050 54 an der Luft erstarrt
" 85-105° 79,4-60,4 in Berührung mit H 20 er-starrt
" 114,50 102,0° 49,7 25 oc W1
" 1050 54,0 E3
" 104,50 87,5-91,5° - Endwerte für versch. Ein- Y2
tauchzeit Glyptalharz 61° - Bn Carnaubawachs 1070 -
" 122,8° 33,0 Temp. 28 °C W2
" 125,30 30,4 Temp. 27 °C
Schellack 1070 - Bn
Grau
23142 Wertetabelle. 477
Randwinkel W= I Bemerkungen
flüssige· ii y(1+cos 6j (Vorbehandl. der festen Lit. bzw. feste Substanzen f}v f}, dyncm-1
Oberflächen, besond. Um-
I stände u. Vorkommnisse)
Opalwachs 119° - Bn Apfelwachs 87-890 62° - MI
Ozokerit 110,0-113,2° 47·4-43,6 Temp. 29 °C W2
Cohesan 52,6° - TJ
Ceresin "-'110° 47,6 HI
1, 2, 4-Trichlorbenzol, 980 62,6 NI C6H3Cl3
Octadecyljodid, C18H 39} 100° 60,4 an der Luft erstarrt AJ
" 95° 66,5 abgeschabt
Trioxymethylen, C3H 60 3 122° 34·5 NI
Capronsäure, C6H1202 45° 87,0 N1
Resorcin, C6H 60 2 250 137,8 NI
Benzoesäure, C7H 60 2 650 93,6
" 61,50 - K1
Caprylsäure, C8H1602 6o0 66,2 N1
Acetophenon, CgHgO 650 83,4 N1
Pelargonsäure, C9H 180 2 (cx) 49° 66,1 N1
" (ß) 69o 54,0
Glycerylphenyläther, 510 97,6 N1 C9H120a
Zimtsäure, C9H802 400 127,7 NI
Hydrozimtsäure, C9H 100 2 630 87,2 NI
Menthol, C10H 200 73° 71,8 NI
Caprinsäure, C10H2o02 85o 45,1 NI
Thymol, C10H 140 85o 65,1 NI
Methylzimtsäureester, 45° 111,0 NI c10Hloo2
ß-Naphthol, C10Hg0 35° 128,5 NI
Undecylsäure, C11H 220 2 79° 50,8 NI
Undecylensäure, C11H 2002 53° 70,0 N1
Laurinsäure, C12H 240 2 111° 32,6 NI
p-iso-Butyraldehyd, 700 75,6 NI Cl2H240a
Diphenyläther, C12H 100 88° 75,7 NI
Tridecylsäure,C12H 260 2 (cx) 75° 50,4 NI
" (ß) 95° 36,5 NI
Benzophenon, C13H 100 650 100,0 N1
Myristilalkohol, C14H 300 60° 54,2 NI
Myristinsäure, C14H 280 2 1150 32,0 NI
Pentadecylsäure, C15H 300 2 73° ( cx) 65,0 NI
" (ß) 110° 37,8 NI
Hexadecylalkohol, 95° 66,5 an der Luft erstarrt C16H 340
50-75° "
123-92 abgeschabte Oberfläche AJ
" 850 79,4 einheitlich kristallisiert
" - --so [I
Kahlbaums Cetylalkohol, c16Ha4o 20-50° - nicht kristallirr AJ
Grau
478
Flüssige bzw. feste Substanzen
Cetylalkohol, C16H 340
Palmitinsäure, C16H32Ü2
Palmitinsäure, C16H3202 Stearinsäure, C18H 36Ü2
Eicosansäure, C21H 42Ü2
Handels-" Stearin" Palmitinsäure, C16H34Ü 2
Zinkstearat Weitere Stearate Hexadecan-1,16-dicar-
bonsäure, C18H3404
Äthylenglycoldicaprylester, C18H 340 4
Triphenylcarbinol, cl9Hlao
Arachinsäure, C20H 40Ü2
Eicosansäure, C21H 42Ü 2
Behensäure, C22H 440 2
Erucasäure, C22H 42Ü 2
Äthylenglycoldicaprin-ester, C22H 420 4
Cerotinsäure, C26H 5202
Äthylenglycoldilaurinester, C26H 500 4
Ä thy lengl ycoldimyristinester, C30H 580 4
Cetylpalmitat, C32H 640 3
Ä thy lenglycoldipalmi tinester, C34H 660 4
Ä thylenglycoldistearinester, C38H 740 4
Tristearin, C57H 116Ü 6 (Glycerintristearylester)
23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
Randwinkel
fi
100-105° 50-105°
95°
71,30
65,3-81,1° 35,2-54,2° ----71,60
770 1050
- 103,7-109,2° 100,4-105,0° -._,_
104,2°
98,{-102,7° 94,1-95,1° 98,5-104,2° -- 99,8o
106° 960
1050 640 90o
70,3-90,0° 42,6-55,0° ----82,30
840
99,0-111,8° 101,5-112,2° ----106,50 980
Grau
W= y (1 + cos ii)
dyncm-1
61,3
42,8
6o,4-54 123-54
66
95,8
89,0 54,2
55,1
6o,1
52,8 65,2
82,6
68,6
11,7
40,8 32,8
47,6
52,2 62,2
91,1
47· 0
Bemerkungen (Vorbehandl. der festen
Oberflächen, besond. Umstände u. Vorkommnisse)
an der Luft erstarrt abgeschabt einheitlich kristallisiert
nichtpolares Lösungsmittel
polares Lösungsmittel
Lit.
NI NI
KI
NI
aus Toluol T 3 aus Benzol ff aus unpolarem Lösungs-
mittel aus Alkohol aus Eisessig fJ. aus polarem Lösungs-
mittel an der Luft erkaltet NI(T3) unter H 20 erkaltet unpolares Lösungsmittel K I polares Lösungsmittel mit Zusätzen F 2
F2
s. unter Palmitinsäure
T3
NI
NI
NI A3 NI NI NI
Nt NI
NI
NI
NI
Flüssige bzw. feste Substanzen
Trichlor-tert. Butyl-alkohol, C4H 70Cl3
Hydrazobenzol, C12H 12N2 Diphenylamin, C12H 11N
Azobenzol, C12H 10N2
Acetamid, C2H 50N
Butylcarbaminat, C5H 110 2N
2, 4, 6-Trichloranilin, C6H 5Cl3N
Octadecyl- u. Eicosylamin-hydrochloride, C18H 40ClN, C20H 44ClN
Schmieröl (perfluoriniert) feste Fraktion
Cellulosenitrat
Celluloseacetat
Acetylcellulose (u. weitere Cellulosederivate)
Polyisobuten Polyvinylalkohol Polyvinylacetat Polystyrol
Gelatine
Schwefelsäure, nj10-H2S04
Nickel, Ni
Kupfer, Cu
Silber, Ag
Quecksilber, Hg
Schwefelkohlenstoff, CS2
Glas
Platin, Pt
Metallschmelzen
Kalium, K Pyrexglas
23142 Wertetabelle.
Randwinkel
89-92°
:0
520
8o0
640 770
62-64°
76--810
l cos {}= o,644---o,444 0,922-0,225
510
710 37° 580
45° ...... 850
11° 11° const
6-7,50 6-7,50
Grau
W= y (1 + cos öl dyncm-1
102,8
128
90,6
103,8 115,5
120,1 127,9 114,8
Bemerkungen (Vorbehandl. der festen
Oberflächen, besond. Umstände u. Vorkommnisse)
bei 15 °C
479
Lit.
NI
NI NI NI B1z M1 NI NI
NI
vgl. mit flüssiger Frak- F I tion; daraus berechnet: 119 oc
versch. N2-Gehalt; H 4 Trinitrat: {} = 83,4 extrap., W = 81,2
H1
aus Aceton W z nach Alterung W = 109,1 H I Werte für versch. defi- B7
nierte {}
trocken feucht, gequollen mit Formaldehyd ge
härtet
in Wasserstoffatmosphäre besondere (polierende)
Vorbehandlung normaler (Minimal-) Wert
}versch. (polierende) Vorbehandlung
}versch. (polierende) Vor
behandlung (vorläufige Werte)
Mittelwert der Temperaturkurve von 2-7 °C
ungeglüht geglüht
ungeglüht geglüht
Tz
H1
Ms Ms
Ms
Ms
Ms
Ql
480
Flüssige bzw. feste Substanzen
Blei, Pb Kupfer, Cu
Eisenoxyd-, Nickeloxydund Silikatschmelzen
CaO, Alp3 , Ti02, Si02,
Fe20 3, Cr20 3
Gallium, Ga Galliumkristall
Zink, Zn Zinkkristall
Cadmium, Cd Cadmiumkristall
Quecksilber, Hg Quecksilber kristaU
Glas
Stahl
Marmor, versch. Arten
Diabas
Labrador Granit, versch. Arten
Asphalt-Bitumen
Steatit
Kalzit, CaC03
Pyrit, FeS2
Chalkopyrit, CuFeS2
Sphalerit, ZnS
Galenit, PbS
Benzol, C6H6
Glas
Talk
Eisen, Fe
Nickel, Ni
Platin, Pt
Kupfer, Cu
Silber, Ag
23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
Randwinkel --f}
f}v f}z
I
>oo
wenig größer als o 0
wenig größer als o0
wenig größer als o0
136,5-141,0° 126,5-127,0° 146,o-148,o0 127,0-130,5°
"'1400
144,ü-149,5° 125,0-130,5° 142,1-151,8°
142,5-145.4 ° 137,0-139>40
134,1-141,30
138,50
144,5° 146,90 141,70
142,0° 142,6°
144,5°
145,7°
145,5°
10-25° 9-11° 6° const 6° const
cos f} = 1,002
cos f} = 0,999 cos f} = 0,995 cos f} = 1,004
8-100 4-50 3-5° 3-5°
00 00 cos f} = 1,005
cos f} = 1,003
Grau
W= y(1+cos fJ)
dyncm-1
57,7 56,4
58,o
57,1
55,7
59,1
57,7
Bemerkungen (Vorbehandl. der festen
Oberflächen, besond. Umstände u. Vorkommnisse)
Lit.
in H 2- u. Ar-Atmosphäre B 1
As
Kristall unter Schmelze V 2 gewachsen, im Vakuum gemessen
Kristallfläche ooo1, im 52, Vakuum gemessen 53
Kristallfläche ooo1, im Vakuum gemessen
Kristall:fiäche 111, im" V a- V 2 kuum gemessen
} versch. Vorbehandlung Y 1
Mittelwert früherer Arbeiten (Adam)
Kristallebene poliert
Krist. 100 Krist. o1o
poliert
poliert
poliert
ungeglüht geglüht
ungeglüht geglüht
12 Bn 12
12
23142 Wertetabelle. 481
Randwinkel W= Bemerkungen Flüssige ~
y(1+cos if) (Vorbehandl. der festen Lit. bzw. feste Substanzen {) Oberflächen, besond. Um-
{)V {). dyncm-1 stände u. Vorkommnisse) I
Zink, Zn 30 >oo - P3 Aluminium, Al cos {) = 0,993 57,6 Iz Schmieröl (perfiuoriniert), 57° - vgl. mit fiüss. Frakt., dar- FJ
feste Fraktion aus berechnet: 59 °
Toluol, C7H8
Talk 00 56,2 Bn Glyptalharz 00 - Bn Carnau ba-Wachs 26° - Bn Schellack 28° - BJJ Opalwachs 26° - BJJ
Pinen, clOH16
Glas cos {} = 1,000 55.4 Iz Eisen, Fe cos {} = 1,002 54.3 Iz Nickel, Ni cos {} = 0,995 55,5 Iz Platin, Pt cos {} = 1,000 54,2 Iz Kupfer, Cu cos {} = 1,006 53.8 Iz Silber, Ag cos {} = 1,004 53.7 Iz Aluminium, Al cos {} = 0,997 54.5 Iz
cx-Methylnaphthalin, C11H10
Schmieröl (perfi uoriniert), 760 - vgl. mit fiüss. Frakt., dar- FI feste Fraktion aus berechnet: 75 °
Paraffin (medizin.) Glas cos {} = 0,999 63,6
Petroleum Glas 4-100 - - kein Zurückziehen P3
" cos {} = 0,992 24,8 HI
Platin, Pt 15-20° - - kein Zurückziehen PJ Kupfer, Cu; Zink, Zn - - - breitet sich aus P3
Tetrachlorkohlenstoff, CC14
Glas cos {} = 1,003 55,5 Iz Quarzsand 55° - Iz Eisen, Fe cos {} = 1,oo6 55.4 Iz Nickel, Ni cos {} = 1,000 ss,o Iz Platin, Pt cos {} = 1,003 53.7 Iz Kupfer, Cu cos {} = 1,004 52,9 Iz Silber, Ag cos {} = 1,007 54·4 Iz Aluminium, Al cos {} = 0,999 ss,o Iz
Methylenjodid, CH2 j 2
Bleiglas 30,00 94,1 B6 Talk 53° - 80,4 BJJ Glyptalharz 250 - - Bn Carnaubawachs 700 - - Bn Schellack 700 - - Bn Opalwachs 770 - - Bn
Grau Landolt-Börnstein, 6. Aufi., Bd. II/3. 31
482 23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
Randwinkel W= Bemerkungen Flüssige jj y (1 + cos .0) (Vorbehandl. der festen Lit.
bzw. feste Substanzen Obertlächen, besond. Um-{}V {}z dyncm-1 stände u. Vorkommnisse)
I
Bromoform, CHBr3
Quarz, Si02 24,5 78,2 B6 Natronglas 16,5 8o,o B6 Bleiglas 13,0 80,9 B6
Äthylendibromid, C2H4Br2
Talk 26° - 72,4 B11 Glyptalharz 00 - - B11 Carnaubawachs 49° - - B11 Schellack 480 - - Bn Opalwachs 500 - - B11
Acetylentetrabromid, C2H2Br4
Talk 47° - 82,6 B11 Quarz, Si02 10-18° 8,5-11° 96,7-95,0 }bei versch. Vorbehandl. B10
96,9-96,7
" 28,0° 92,4 B11
" 37° - Bs "
10-38° 6-340 - Messung versch. Rand-winke! bei zunehmend. H 20-Partialdruck
Pyrexglas 13-270 7-100 96,2-92,2 }bei versch. Vorbehandl. B10 97,2-96,7
" 10-38° ü-35° - Messung versch. Rand- Bs
winke! bei zunehmend. Hp-Partialdruck
" 380 - -
Natronglas 21,30 92,7 B6 Glimmer 39° - - Bs Fluorit, CaF2 37,5° - - B$ Gips, CaS04 • 2 H20 37.5° - - Bs Cölestin, SrS04 380 - - Bs Glyptalharz 50 - - B11 Carnau ba-Wachs 650 - -- Bu Schellack 640 - - Bu Opalwachs 720 - - B11
Chlorbenzol, C6H5CI Talk 00 65,2 B11 Glyptalharz 00 - B11 Carnaubawachs 35° - B11 Schellack 35° - B11 Opalwachs 270 - B11
Brombenzol, C6H5Br Talk 12° 71,0 B11 Glyptalharz 00 - B11 Carnaubawachs 45° - B11 Schellack 44° - Bu Opalwachs 35° - B11
Grau
23142 Wertetabelle. 483
Randwinkel W= Bemerkungen Flüssige
-:& I' (1 + cos #-) (Vorbehandl. der festen Lit. bzw. feste Substanzen {}V {}z dyncm-1
Oberflächen, besond. Um-
I stände u. Vorkommnisse)
jodbenzol, C6H5j Quarz, Si02 12,25° 77.3 B6 Natronglas 00 >78,2 B6 Bleiglas 12,25° 76,2 B6
a-Chlor-Naphthalln,C10H7CI Quarz, Si02 15,00 80,9 B6 Natronglas 10,25° 81,0 B6 Bleiglas 13,50 81,3 B6
a-Brom-Naphthalln, C10H7Br
Quarz, Si02 21,0° 85,0 B6
" 5.5-24° 5-8,50 87,7-84,1 }bei versch. Vorbehandl. B1o 87,7-87,4
" 360 - Bs
Pyrexglas ü-240 o-8.4° 87,8-84,1 }bei versch. Vorbehandl. BJO 87,8-87,4
" 35° - Bs Natronglas 5,00 82,8 B6 Bleiglas 6,750 87,5 Talk 34° 8o,5 B11 Glimmer 35.5° - B6 Fluorit, CaF2 37° - Bs Gips, Ca SO 4 • 2 H 20 37° - Bs Cölestin, SrS04 35.3° - Bs Glyptal-Harz 00 - B11 Carnaubawachs 57° - B11 Schellack 580 - Bn Opalwachs 650 - Bn
Methylalkohol, CH4 0 Paraffin 420 270 - ebene Oberfläche; ab- 12
hängig von Rauhigkeit
Äthylalkohol, C2H60 Glas 00
} kein Zurück- - ungeglüht, unregelmäßige P3 ziehen Ausbreitung
Platin, Pt 13-20° - ungeglüht P3 Kupfer, Cu; Zink, Zn - - - breitet sich aus P3
Äther, C2H60 Glas 5-80 5-80 - geglüht P3
" cos {} = 0,999 34·0 12
Platin, Pt 5-100 5-100 - geglüht P3
Essigsäure, C2H4 0 2
Glas cos {} = 1,001 55,6 12
Äthylenglycol, C2H60 2
Paraffin 81° 74° - ebene Oberfläche; ab- B8 hängig von Rauhigkeit
Paraffinwachs 81,50 54,6 B8 Glas cos {} = 0,952 90,0 B8
Grau 31*
484
Flüssige bzw. feste Substanzen
Glycerin, C3H8 0 3
Paraffin
Paraffinwachs
Glas
Platin, Pt
Aceton, C3H60 Glas
Eisen, Fe
Nickel, Ni
Platin, Pt
Kupfer, Cu
Silber, Ag
Aluminium, Al
Milchsäure, C3H6 0 3
Glas
Amylalkohol, C6H120 Glas
Talk
Glyptalharz
Carnaubawachs
Schellack
Opalwachs
Butylacetat, C6H1202
Talk
Glyptalharz
Carnaubawachs
Schellack
Opalwachs
Cyklohexanon, C6H100 Glas
n-Hexanol, C6H4 0 Glas
n-Heptylacetat, C7H160
Glas
Benzylalkohol, C7H80 Glas
Talk
Glyptalharz
Carnaubawachs
23 14 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
Randwinkel {j
98,5o
cos f} = 0,926 26--2lo 8--9o 4--6 00
18--21°
cos 1} = 0,998 cos 1} = 1,002
cos 1} = 0,998
cos 1} = 1,005
cos 1J = 1,oo5
cos 1} = 1,005
cos 1} = 0,997
cos 1} = 0,926
cos 1} = 0,968
cos 1} = 1,001
cos 1} = 0,938
cos 1} = 0,934
cos f} = 0,961 320 (420; 320)
Grau
W= y(1+cos ö} dyncm-1
54>4 129,3
47,4 50,3 48,o
47,3
48,7
47>3 49,3
8o,o
69,2
52,8
75,5 73,0 (72,5;
69,1)
Bemerkungen (Vorbehandl. der festen L'
Oberflächen, besond. Um- lt. stände u. Vorkommnisse)
ebene Oberfläche; ab- B 8 hängig von Rauhigkeit
ungeglüht geglüht
geglüht
i-Amylalkohol
Iz Iz Iz Iz Iz Iz Iz
H1
H1 B11 B11
B11
B11 B11
B11 B11 B11 Bll
B11
Iz
H1
H1
H1 eingekl. Werte für HP, B 11
gesättigt mit Benzyl-alk. bzw. Benzylalk gesättigt mit H 20
B11 B11
Flüssige bzw. feste Substanzen
Schellack Opalwachs
Acetophenon, C8H80 Glas
Ölsäure, C18H34 02 (Provenceröl, Terpentin
öl, Öl)
Glas (Ölsäure)
(ge~Öhnl. Prov.-Öl) (gereinigt. " )
(Terpentinöl)"
Platin, Pt (Ölsäure) " (gerein. Prov.-Öl) " (Terpentinöl)
Kupfer, Cu (Öl)
Zink, Zn (Öl)
Zinkstearat
Tribromhydrin, C2H3 0Br3
Quarz, Si02
Natronglas
Bleiglas
Anilin, C6H7N Glas
Eisen, Fe
Nickel, Ni
Platin, Pt
Kupfer, Cu Silber, Ag
Aluminium, Al
23 143 Literatur zu 23 14.
Randwinkel W= -
?' (1 + cos {}) {}
{}V I
{}z dyncm-1
59° -670 -
cos {} = 0,995 81,4
28-29° 24-29° -
29-32° 26-28,5° ---
32-33.5° 16-21° --
27-33° 19,5-24° --
27-29° 24-270 -00 - -
24-250 13-18° -25-270 13-16° -
- - -
140 00 -11,50 11,70 -
54° -
25,250 86,8
17,0° 83,3 15,50 87,9
cos {} = 0,919 82,8 cos {} = 1,001 88,o
cos {} = 0,999 87,8 cos {} = 0,994 86,9 cos {} = 1,002 86,7 cos {} = 1,003 84,9 cos {} = 1,004 87,0 cos {} = 0,995 87,2
23 143 Literatur zu 23 14.
I. Zusammenfassende Bücher:
485
Bemerkungen (Vorbehandl. der festen Lit. Oberflächen, besond. Um-
stände u. Vorkommnisse)
B11 B11
H1
ungeglüht P 3 geglüht P3 geglüht P3 ungeglüht P 3 geglüht P3 ungeglüht, kein Zurück- P 3
ziehen, unregelmäßige Ausbreitung
geglüht P3 geglüht P3 kein Zurückziehen, be- P 3
grenzte Ausbreitung bei unregelmäßigem Rand
mit Zusätzen Fz
B6 B6 B6
H1 Iz Iz Iz Iz Iz Iz Iz
Außer den in 231 angegebenen u. a. noch: Adam, N. K.: Physics and Chemistry of Surfaces, 3d. ed. Oxford 1941. Molliet, J. L., u. B. Collie: Surface Activity, The Physical Chemistry, Technical Applications
and Chemical Constitution of Synthetic Surface. London 1951. Gregg, S. I.: The Surface Chemistry of Solids. New York 1951. Reis, T., Introduction a la ehernie physique des surfaces. Paris 1952. Schwartz, A. M., u. J. W. Perry: Surface Active Agents, Their Chemistry and Technology. New
York 1949, 59off. II. Neuere Übersichtsarbeiten:
Bondi, A.: Chem. Rev. 52 (1953) 417. Faraday Soc. Diskussionstagung: Principles of Penetration of Liquids into Solids etc. Discuss. Farad.
Soc. 1948. Guastalla, J.: J. phys. chim. 49 (1952) 250. Harkins, W. D.: Coll. Chem. 6 (1946) 1.
Grau
486 2314 Randwinkel an fest-flüssigen Grenzflächen.
111. Einzelarbeiten:
[A 1] Ablett, R.: Phi!. Mag. 46 (1923) 244. - [Az] Acherya, H. K., u. J. W. McBain: Phys. Rev. 68 (1945) 105.- [A 3] Adam, N. K., u. G. J essop: J. Am. Chem. Soc. 127 (1925) 1863.- [A 4] Aron, Y. B.: Zhur. Fiz. Khim. 24 (1950) 8z; vgl. C.A. 44 (1950) 9748.- [AS] Azarov, K. P.: Doklady Akad. Nauk. SSSR. 82 (1952) 79; vgl. C.A. 47 (1953) 4169.- [B 1] Baily, G. L. J., u. H. C. Wa tkins: Proc. Phys. Soc. (Lond.) 63B (1950) 53·- [Bz] Banerji, B. K.: Koll.-Z. 124 (1952) 45·- [Bza] Bangham, D. H.: J. Chem. Phys. 14 (1946) 352.- [Bzb] Bangham, D. H., u. R. I. Razouk: Trans. Farad. Soc. 33 (1937) 1463.- [Bzc] Bangham, D. W., u. Z. Saweris: Trans. Farad. Soc. 34 (1938) 554·- [B3] Bartell, F. E., u. L. S. Bartell: J. Am. Chem. Soc. 56 (1934) 2205.- [B3a] Bartell, F. E., u. C. W. Bjorklund: J. Phys. Chem. 56 (1952) 453·- [B4] Bartell, F. E., u. P. H. Cardwell: J. Am. Chem. Soc. 64 (1942) 494·- [BS] Bartell, F. E., u. K. E. Bristol: J. Phys. Chem. 44 (1940) 86.- [B6] Bartell, F. E., u. E. J. Merrill: J. Phys. Chem. 36 (1932) 1178.- [B7] Bartell, F. E., u. B. R. Ray: J. Am. Chem. Soc. 74 (1952) 778.- [B8] Bartell, F. E., u. J. W. Shepard: J. Phys. Chem. 57 (1953) 211, 455,458.- [B9] Bartell, F. E., u. J. T. Smith: J. Phys. Chem. 57 (1953) 165.[BIO] Bartell, F. E., u. A. D. Wooley: J. Am. Chem. Soc. 55 (1933) 3518.- [B11] Bartell, F. E., u. H. H. Zuidema: J. Am. Chem. Soc. 58 (1936) 1449. - [B 11a] Bikerman, J. J.: J. Phys. Coll. Chem. 54 (1950) 653; J. Coll. Sc. 5 (1953) 417.- [B 12] Bosanq uet, C. H., u. H. Hartley: Phil. Mag. 42 (1921) 456. - [B 12a] Boyd, G. E., u. H. K. Livingston: J. Am. Chem. Soc. 64 (1942) 2383. -[C 1] Cassel, H. M.: J. Chem. Phys. 14 (1946) 462. - [Cz] Coghill, W. H., u. C. 0. Anderson: J. Phys. Chem. 22 (1918) 237.- [Dl] Derjagin, B. V., M. K. Melnikowa u. V. J. Krylova: Kolloid Zhur. 14 (1952) 423; vgl. C.A. 47 (1953) 3082.- [Dz] Derjagin, B. V., u. A. Titievskaja: Dokl. Acad. Nauk. SSSR. 51 (1946) 361; Compt. rend. acad. sei. SSSR. 51 (1946) 361.- [EI] v. Eichhorn, J. L.: Kolloid-Z. 109 (1944) 62. - [Ez] v. Eichhorn, J. L.: Kolloid-Z. 112 (1949) 141. - [E3] Elton, G. A. H.: J. Chem. Phys. 19 (1951) 1066. - [E4] Enright, D. P., L. R. Sonders u. W. A. Weyl: J. Appl. Phys. 20 (1949) 1011.- [F1] Fowkes, F. M., u. W. M. Sawyer: J. Chem. Phys. 20 (1952) 1650.- [Fz] Fuks, N. K.: Kolloid Zhur. 11 (1949) z8o; vgl. C.A. 44 (1950) 19.- [GI] Good, R. J.: J. Am. Chem. Soc. 74 (1952) 5041. - [Gz] Gregg, S. J.: J. ehern. Phys. 16 (1948) 549· - [G 3] Guastalla, J., u. L. Guastalla: Compt. rend. 226 (1948) 2056; vgl. Mem. Services chim. etat (Paris) 34 (1948) 373·- [H I] Haller, W.: Kolloid-Z. 54 (1931) 7·- [H 2] Harkins, W. D.: J. Chem. Phys. 10 (1942) 342.- [H3] Harkins, W. D., u. H. K. Livingston: J. Chem. Phys. 10 (1942) 348.- [H4] Haul, R., u. R. Mittag: Z. Elektrochem. 53 (1949) 380.- [H5] Hirtz, J., u. R. Bernard: J. chim. phys. 48 (1951) 52.- [H6] Hohn, H., u. E. Lange: Phys. Z. 36 (1935) 603.- U 1] Inaba, A.: Mem. Faculty Sei. Kyüsyü Univ. Ser. C Chem. 1 (1948) 1; vgl. C.A. 46 (1952) 2374· - [lz] Irons, E. J.: Phil. Mag. 34 (1943) 614.- [KI] Kneen, E., u. W. W. Benton: J. Phys. Chem. 41 (1937) 1196.[L1] Landt, E.: Z. phys. Chem. 202 (1953) 66.- [Lz] Langmuir, I.: Seience 87 (1938) 493·- [L3]. Loman, R., u. N. P. Zwikker: Physica 1 (1934) 1181. - [L4] Loeser, E. H., W. D. Harkins u. S. B. Twiss: J. Phys. Chem. 57 (1953) 251, 591.- [M 1] Mack, G. L.: J. Phys. Chem. 40 (1936) 159.[Mz] Mack, G. L., u. D. A. Lee: J. Phys. Chem. 40 (1936) 169.- [M3] Majumdar, K. K.: J. Sei. Research SB No. 12 (1949) 232; vgl. C.A. 44 (1950) 5765. - [M 4] Maj um dar, K. K.: J. Sei. a. Ind. Research (India) 11 B (1952) 203; vgl. C. A. 47 (1953) 18. - [M 5] Möller, H. G.: Ann. Phys. (4) 25 (1908) 725.- [NI] Nietz, A. H.: J. Phys. Chem. 32 (1928) 255.- [P 1] Plaksin, J. N., u. S. V. Bessonov: Doklady Akad. Nauk SSSR. 61 (1948) 865; vgl. C.A. 43 (1949) 2485.- [Pz] Plaksin, J. N., u. S. J. Vladimirov: Doklady Akad. Nauk SSSR. 78 (1951) 933; vgl. C.A. 47 (1953) 23.- [P3] Pockels, A.: Physika!. Z. 15 (1914) 39·- [QI] Quarterman, L. A., u. W. L. Primak: J. Am. Chem. Soc. 72 (1950) 3055.- [R1] Ray, B. R., u. F. E. Bartell: J. Coll. Sei. 8 (1953) 214.- [Rz] Rehbinder, P. A.: Kolloid-Z. 65 (1933) 268. - [S 1] Schäfer, K.: Naturwiss. 36 (1949) 125. - [S 1a] Shuttleworth, R. S.: Faraday Soc. Diskussionstagung: Prineiples of Penetration of Liquids into Solids etc. Discuss. Farad. Soc. (1948) 99· -[SI b] Siedler, P.: Kolloid-Z. 68 (1934) 89.- [S 2] Stranski, J. N.: Naturwiss. 30 (1942) 425.- [S 3] Stranski, J. N., u. E. K. Pa ped: Z. Phys. Chem. (B) 38 (1938) 451.- [S4] Sulman, H. L.: Trans. Inst. Min. Metallurgy 29 (1920) 44·- [TI] Talmud, D., u. N. M. Lubman: Z. Phys. Chem. (A) 148 (1930) 227.- [Tz] Taniguchi, M., u. T. Matsumoto: Chim. High Polymers (Japan) 5 (1948) 28; vgl. C.A. 46 (1952) 1334·- [T3] Thiessen, P. A., u. E. Schoon: Z. Elektrochem. 46 (1940) 170.- [VI] Volmer, M.: Phys. in regelm. Berichten 1 (1933) 141. - [Vz] Vollmer, M., u. 0. Schmidt: Z. Phys. Chem. (B) 35 (1937) 467.- [W1] Wada, M.: Sei. Repts. Research Inst. Tohoku Univ. Ser. A 2 (1950) 102, 645; vgl. A.C. 45 (1951) 10003.- [Wz] Wenzel, R. N.: Ind. Eng. Chem. 28 (1936) 988. - [W 3] Wenzel, R. N.: J. Phys. Coll. Chem. 53 (1949) q66. - [Y 1] Yarnold, G. D.: Proc. Phys. Soc. (Lond.) 58 (1946) 120. - [Y 2] Yarnold, G. D., u. B. J. Mason: Proc. Phys. Soc. (Lond.) 62B (1949) 125.- [Z1] Zackay, V. F., D. W. Mitchell, S. P. Mitoff u. J. A. Pask: J. Am. Ceram. Soc. 36 (1953) 84; vgl. C.A. 47 (1953) 4570.
Grau
23150 Vorbemerkungen. 487
2315 Grenzflädlenfilme auf Wasser.
23150 Vorbemerkungen. Bringt man mit Hilfe eines leicht verdampfenden Lösungsmittels eine geringe Menge einer in Wasser
oder dergl. unlöslichen Substanz (höhere Fettsäuren und andere langkettige oder cyclisch polare Verbindungen) auf dessen Oberfläche, so bilden sich dort mehr oder weniger zusammenhängende monomolekulare Oberflächenschichten, welche man je nach ihrem Zusammenhang als "gasförmig" (isolierte Molekeln) oder "flüssig" (zusammenhängende Molekeln) bezeichnet.
Seit Agnes Pockels [16], Lord Rayleigh [18] und Langmuir [15] beruht die Untersuchung dieser monomolekularen Filme auf dem Prinzip, den Film von der einen Seite her durch einen in die Wasseroberfläche eintauchenden Barren zusammenzuschieben und gleichzeitig auf der anderen Seite durch einen beweglichen Schwimmer, der ein Meßgerät steuert, die auftretenden Schubkräfte zu bestimmen. Der auf dem Film lastende DruckF, korrekter als "Schub" zu bezeichnen (Trurni t [27]), wird in dynfcm, der dazugehörige Flächenbedarf A des Films in A2/Molekel angegeben. Trägt man den zur jeweiligen Filmfläche A gehörenden Schubwert F in einem Diagramm auf, so erhält man als Schub-Oberflächenkurve die "F/A-Isotherme" bzw. das .. F/A-Diagramm".
Abb. 1 gibt grob schematisch den Verlauf der F/A-Isotherme eines kondensierenden Films wieder: der parallel zur Abszisse verlaufende Ast der Isotherme entspricht dem expandierten Zustand des Films; durch das Zusammenschieben des Films von A nach B rücken die Molekeln enger aneinander und schließen sich zu "Inseln" zusammen, so daß nebeneinander Filmbezirke verschiedenen Aggregatzustandes (gasförmige und flüssige Zustände) vorhanden sind. Etwa im Punkt B wird die Kondensation
des Films dadurch bemerkbar, daß der Schub rasch ansteigt. Die Iso-dynfr:m -0 therme erreicht, oft in mehreren Steilheitsstufen (z. B. Knickpunkt C),
den höchsten Dynwert D, um dann wieder abzusinken. Bei Punkt D erfolgt der Zusammenbruch (Kollaps) des Films, wobei sich Teile des Films vom
c Wasser ablösen und übereinanderschieben, so daß die monomolekulare Anordnung verlorengeht.
Die makroskopischen Aggregatzustände gasförmig/flüssig/fest lassen sich nicht ohne weiteres auf monomolekulare Filme übertragen, da hier
L ___ _.::::ß==;:===A=- zusätzlich noch einige Zwischenzustände existieren. Eine Besprechung der verschiedenen Z ustandsvariationen, welche die F fA-Isotherme durch
A- Ä•;Molekel laufen kann, findet sich bei Trurni t [31] im Zusammenhang mit Sprei-Abb. 1. tungsuntersuchungen an langkettigen Dicarbonsäureestern.
Fj A-Diagramm (schematisch). Das Verhalten einer Verbindung im monomolekularen Film wird durch ihre chemische Konstitution bestimmt. Größe und Form der Molekel, Anordnung, Zahl und Art von polaren Gruppen, Doppelbindungen,
Alkyl- und Aryl-Substituenten beeinflussen die Filmeigenschaften in hohem Maße. Die F/A-Isothermen zeigen daher für jede filmfähige Substanz charakteristische Kurven, die einwandfrei reproduzierbar sind. Es ist jedoch zu beachten, daß die Filmeigenschaften außerdem von äußeren Einflüssen stark variiert werden können, z. B. durch die Temperatur, bei welcher die Messung erfolgt, und durch die Art des Substrates (saures oder alkalisches Wasser, Salzlösungen).
Messungen an monomolekularen Filmen können Aufschluß geben über Feinheiten in der Struktur der untersuchten Substanz und über die im Film wirksamen zwischenmolekularen Kräfte, so daß derartige Messungen zur Klärung molekular-physikalischer, strukturchemischer oder biologischer Fragen häufig herangezogen wurden. Besonders dann, wenn ausreichendes Vergleichsmaterial an Meßwerten bekannter Verbindungen vorliegt, kann man aus Untersuchungen monomolekularer Filme weitgehende Schlüsse auf die chemische Konstitution nicht genügend bekannter oder noch unbekannter Substanzen ziehen. Beispiele hierfür sind der Konfigurationsbeweis bei cis- und trans-Isomeren [4, 19], der Nachweis alkylverzweigter Kohlenstoffketten in natürlichen Fettstoffen [37, 38, 39] und die Ermittlung der Konstitution von Steroiden [3, 30].
Da im kondensierten Film die Molekeln nach Art eines Pallisadenzaunes annähernd oder ganz vertikal stehen, findet man bei langkettigen normalen, gesättigten Verbindungen unabhängig von der polaren Kopfgruppe übereinstimmend einen Flächenwert von ca. 19,5 A2/Molekel bei dichtester Packung des Films unmittelbar vor dem Kollaps. Bei solchen Substanzen (normale gesättigte Monocarbonsäuren, Ester, Amide, Amine, Methylketone, Triglyceride [pro Kette her.] u. dergl.) bieten daher die Flächenwerte der F/A-Isothermen in strukturchemischer Hinsicht keine Besonderheiten, so daß derartige Verbindungen in den folgenden Tabellen nicht berücksichtigt sind. Der allen diesen Verbindungen zukommende Flächenwert von 19,5 A2fMolekel entspricht offenbar der kleinsten mittleren Querschnittsfläche, welche langkettige unverzweigte Molekeln im monomolekularen Film einnehmen können.
Die Schubmessungen lassen sich ergänzen durch Bestimmung des Grenzflächenpotentials, der Wasserdampf-Durchlässigkeit, der Viskosität und anderer Eigenschaften monomolekularer Filme. Größere Zusammenfassungen des gesamten Arbeitsgebietes gaben Adam [1], Trurnit [26], Harkins [11] und Dervichian (1o].
In den folgenden Tabellen werden für jede Substanz (soweit gemessen) drei charakteristische Werte aus den F/A-Isothermen kondensierender Filme angegeben:
1. Flächenbedarf in A2jMolekel zu Kondensationsbeginn (= "limiting area") des Films, in Abb. 1
Punkt B entsprechend.
Weittel
488 2315 Grenzflächenfilme auf Wasser.
2. Flächenbedarf in A2JMolekel beim Zusammenbruch(= "collaps area") des Films, in Abb. 1 Punkt D entsprechend.
3· Dynwert beim Zusammenbruch des Films in Punkt D (= "collaps pressure"). Meßgeräte: Die zur Aufnahme der FJA-Isothermen monomolekularer Filme dienende "Langmuirsche
Waage", die heute besser als "Schubmesser" ('frurnit [29]) zu bezeichnen ist, hat im Laufe der Zeit erhebliche apparative Veränderungen erfahren. Übersichten über ältere Geräte findet man bei Adam [2] und Trurnit [28]. Moderne Geräte wurden beschrieben von Trurnit [31], Stenhagen [23], Anderson und Evett [6], Andersson-Groth und Mitarb. [7], Heller, Fretzdorff und Weitzel [12].
Die älteren Geräte arbeiten mit einem beweglichen Schwimmer, der meist über Torsionsdrähte mit einer waageähnlichen Anordnung verbunden ist. Meist wendet man die Nullmethode an, d. h. die Auslenkung des Schwimmers wird kompensiert und die Kompensationskraft gemes!'!en. Die neueren Schubmesser [12, 23] arbeiten vollautomatisch ohne Torsionsdraht mit optischer Ubertragung und kontinuierlicher Registrierung der Auslenkungen des Schwimmers.
Die Substanzen sind wie folgt geordnet: 231511 Verzweigtkettige Monocarbonsäuren, 231515 Verzweigtkettige Alkohole und deren Ester, 231512 Alkylsubstituierte Bernsteinsäuren und deren 231516 Langkettige sekundäre Alkohole,
Halbester, 231517 Alicyclische Verbindungen, 231513 Verzweigtkettige Oxysäuren, a) Monocyclische Carbonsäuren, 231514 Ungesättigte Monocarbonsäuren, b) Harzsäuren.
23151 W ertetabellen. 231511 Verzweigtkettige Monocarbonsäuren.
<l)
I I I Schub
1-< s ..... <l) Flächen bedarf <l) 0 ..c:i..., "Cl+' C1l+' gemessen in A2jMolekel ,...,rn N <ll ..c:itl:l tl:l~ bei I beim C1l 0 o+' N+' ...,p, Substanz Lit.
...,rn rn :;: Kollaps s ß I=: C1l Konden- dynfern C1l ..... .2~ bei rn..c:i ..eil-< auf sations- Kollaps <l) 0 0 <l) oc beginn c..?~ ~"Cl
14 10 2-Butyl-decansäure * 18 o,o1 n-HCl 92 42 21,5 24 15 13 2-Äthyl-tridecansäure * 18 o,o1 n-HCl So 32 26 24 15 12 2-Propyl-dodecansäure * 18 o,o1 n-HCl 87 37 22 24 15 9 2-Hexyl-nonansäure * 18 o,o1 n-HCl 96 50 19,5 24 16 12 2-Butyl-dodecansäure * 18 o,o1 n-HCl 93 45 20 24 16 11 2-Amyl-pentyl-undecansäure * 18 o,o1 n-HCl 87 48 18 24 17 16 2-Methyl-hexadecansäure 10 HP 51,1 26,3 28,6 34
20 52,1 27,6 27,0 30 55,9 32,5 22,6
17 16 3-Methyl-hexadecansäure 10 HP 48,1 24,8 31,2 34 20 49,7 26,8 31,6 30 53,1 30,6 24,0
17 16 4-Methyl-hexadecansäure 10 HP 48,9 27,0 30,8 34 20 51,2 29,3 31,8 30 54,3 33.0 21,6
17 16 5-Methyl-hexadecansäure 10 HP 49,3 27,0 32,6 34 20 51,5 28>4 30>4 30 53>4 32,9 21,8
17 16 6-Methyl-hexadecansäure 10 HP 50,2 27,7 31,9 34 20 51,8 29,1 30,4 30 53,6 33,5 23,3
17 16 7-Methyl-hexadecansäure 10 HP 49,2 28,2 32,5 34 20 50,7 28,5 30,7 30 52,8 33,1 23,3
17 16 8-Methyl-hexadecansäure 10 HP 49,3 28,6 31,9 34 20 49,8 28>4 29,1 30 53,1 33,1 22,2
17 16 9-Methyl-hexadecansäure 10 HP 46,6 28,2 33.3 34 20 47,8 28,6 30,7 30 52,5 33,3 23,7
17 16 10-Methyl-hexadecansäure 10 HP 45,9 28,2 33,9 34 20 47,8 28,5 30,5 30 52,0 33,0 23,7
17 16 11-Methyl-hexadecansäure 10 HP 43,7 27,9 35,1 34 20 46,6 28,4 29,4 30 51,0 32,8 23,3
*) Die Werte der mit * bezeichneten Säuren sind vom Referenten aus den FJA-Diagrammen der zitierten Arbeiten entnommen.
Weitzel
23151 Wertetabellen. 489
Tabelle 231511 (Fortsetzung). <!) I
'"'s '"""'<!) Flächen bedarf <!) 0 ,.c:...., 'C).;..> cd.;..> gemessen in A 2 fMolekel Schub ,....cd N <!)
,.c:i:!:1 1:1:1~ bei beim cd 0 0-;..> Substanz Lit . N.;..> ....,P< Kollaps ....,rn rn ;::l
s ß 1=1 cd Konden- dynfern cd'"""' .$:I: bei sations- Kollaps rn..C: ,.c:'"' auf <!) 0 0 <!) oc beginn (.!)~ ~'0
17 16 12-Methyl-hexadecansäure 10 HP 41·7 27,0 36.3 34 20 45,0 28,1 31,8 30 49.9 32.5 21,9
17 16 13-Methyl-hexadecansäure 10 H 20 41,8 26,5 37.2 34 20 44·6 27,6 31,6 30 49,1 31,0 25,4
17 16 14-Methyl-hexadecansäure 10 HP 38,2 26,1 28,0 34 20 41,5 26,0 30,2 30 48,7 29,0 27.7
17 16 15-Methyl-hexadecansäure 10 H 20 29,7 25.4 22,9 34 20 39,2 - 24,8 30 46.4 29,1 22,5
17 15 2-Äthyl-pentadecansäure * 18 o,o1 n-HCl 71 35 26 24 75 32 26
17 14 2-Propyl-tetradecansäure * 18 o,o1 n-HCl So 40 23 24 17 13 2-Butyl-tridecansäure * 18 o,o1 n-HCl 82 46 19 24 17 12 2-Pentyl-dodecansäure * 18 o,o1 n-HCl 83 50 18 24 17 11 2-Hexyl-undecansäure * 18 o,o1 n-HCl 85 53 19 24 17 10 2-Heptyl-decansäure * 18 o,o1 n-HCl 89 55 19 24 18 17 2-Methyl-heptadecansäure 20 HP 51,0 25,5 - 38 18 17 4-Methyl-heptadecansäure 20 HP 49.9 28,o - 38 18 17 5-Methyl-heptadecansäure 20 HP 50·4 28,3 - 38 18 17 6-Methyl-heptadecansäure 20 HP 50,6 28,6 - 38 18 17 10-Methyl-heptadecansäure 20 HP 46,9 28,3 - 38 18 16 2-Äthyl-hexadecansäure * 18 o,o1 n-HCl 6o 30 26 24 18 12 2-Hexyl-dodecansäure * 18 o,o1 n-HCl 83 55 17 24 18 10 2-0ctyl-decansäure * 18 o,o1 n-HCl 78 54 17 24,25 19 18 2-Methyl-octadecansäure 10 HP 30,5 25 32.4 35 19 18 3-Methyl-octadecansäure 10 HP 31·4 23,9 39.5 35 19 18 4-Methyl-octadecansäure 10 HP 36.7 25.7 35.6 35 19 18 5-Methyl-octadecansäure 10 HP 43.9 24,7 33.8 35 19 18 6-Methyl-octadecansäure 10 HP 46,5 26,7 31,6 35 19 18 7-Methyl-octadecansäure 10 HP 47.9 27,3 30.4 35 19 18 8-Methyl-octadecansäure 10 HP 48,9 27,8 30.4 35 19 18 9-Methyl-octadecansäure 10 HP 47.9 28,1 32,6 35 19 18 1o-Methyl-stearinsäure 10 HP 46.3 27,9 33.1 35 19 18 10-Methyl-octadecansäure * 20 o,o1 n-HCI 48 32 28 25 19 18 11-Methyl-octadecansäure 10 HP 44·9 27,9 33.2 35 19 18 12-Methyl-octadecansäure 10 HP 43·8 27,5 32,9 35 19 18 13-Methyl-octadecansäure 10 HP 41,5 28,o 30,5 35 19 18 14-Methyl-octadecansäure 10 HP 40.4 27,2 30,7 35 19 18 15-Methyl-octadecansäure 10 Hp 37.9 26,5 27,2 35 19 18 16-Methyl-octadecansäure 10 HP 30,2 24.9 30.4 35 19 18 1 7-Meth yl-octadecansäure 10 ' HP 29,1 23,1 37.0 35 19 16 2-Propy I-hexadecansäure * 18 o,o1 n-HCl 73 37 20 24 19 14 2-Pentyl-tetradecansäure * 18 o,o1 n-HCl 81 49 17 24 19 10 2-Methyl-2-n-octyl-decansäure * 20 o,o1 n-HCl 69 38 14 25 20 18 2-Äthyl-octadecansäure 21 HP 55.4 34.4 12,6 33 20 16
l I 20 o,o1 n-HCl 63,0 35.5 25 21
Phytansäure = 3. 7,11,15-Tetra- 20 Phosphat- 55·5 30 30 21 20 16 methyl-hexadecansäure puffer 7,2 20 16 20 o,o1 n-HCl 58,3 37·0 24,6 36 21' 20 2-Methyl-eikosansäure * 20 o,o1 n-HCl 31 - - 22 21 18 2-Propyl-octadecansäure 21 H 20 64,0 42,3 9.5 33 22 18 2-Butyl-octadecansäure 21 HP 69,9 50.7 8,3 33 23 18 2-Pentyl-octadecansäure 21 HP 73.3 55.8 8.4 33 24 14 2-Decy 1-tetradecansäure 18 o,o1 n-HCl 76 61 11 24 24 18 2-Hexyl-octadecansäure 21 HP 77 58.9 8 33
*) Die Werte der mit * bezeichneten zitierten Arbeiten entnommen.
Säuren sind vom Referenten aus den F/A-Diagrammen der
Weitzel
490 2315 Grenzflächenfilme auf Wasser.
Tabelle 231511 (Fortsetzung).
<!) I
1-< s ...... <!) Flächenbedarf I Schub <!) 0 ~ .... 'did Cll+> gemessen in A 2 fMolekel N <!) ..... i4:: i4::.!4 bei beim '@-B o+> Substanz Lit. ...,p,
Kollaps N rn rn ::l ...... ::l Cll
I s <!)
I
2~ bei Konden- dynfern Cll ..... sations- Kollaps rn~ ~I-< auf <!) 0 0 <!) oc beginn 0~ ~'d I
25 24 I 2-Methyl-tetrakosansäure * 20 o,o1 n-HCl 31 - - 22 25 24 1o-Methyl-tetrakosansäure * 20 o,o1 n-HCl 46,5 - - 22 25 18 2-Heptyl-octadecansä ure 21 H 20 J7,6 62,2 7,9 33 26 23 3, 13, 19-Trimethyl-trikosansäure 20 - - 38-39 - 17 26 22 2, 13, 1 7, 21-Tetrameth y 1-dokosansäure 20 - 61 39 - 17 26 18 2-0ctyl-octadecansäure 21 HP 77.7 66,2 7,5 33 26 16 2-Decyl-hexadecansäure * 18 o,o1 n-HCl 67 55 9 25 26 14 2-Dodecyl-tetradecansäure * 18 o,o1 n-HCl 71 - - 24 26 Phthionsäure 5 o,o1 n-HCl 52 36,5 10,5 25
Phthionsäure 20 o,o1 n-HCl 62-63 38 11 25 27 26 2-Methyl-hexakosansäure * 20 o,o1 n-HCl 29 - - 22 27 26 1 o-Meth y 1-hexakosansäure * 20 o,o1 n-HCl 29,5 - - 22 27 18 2-Nonyl-octadecansäure 21 HP 77.5 65,8 6,3 33 28 18 2-Decyl-octadecansäure 21 Hp 76,6 65,8 6,5 33 29 18 2-V ndecyl-octadecansäure 21 Hp 76,1 65,8 6,o I 33 30 18 2-Dodecyl-octadecansäure 21 H 20 75, 0 65,6 5,7 33 ------
*) Die Werte der mit * bezeichneten zitierten Arbeiten entnommen.
Säuren sind vom Referenten aus den FfA-Diagrammen der
231512 Alkylsubstituierte Bernsteinsäuren und deren Halbester. (Nach Schulman und Armstrang [20].) Alle Messungen auf o,o1-n HCl
und bei Zimmertemperatur.
Gesamtzahl! Flächenbedarf
Schub in A 2 fMolekel bei der Substanz
I Kollaps
beim C-Atome (bs =Bernsteinsäure) Konden- Kollaps
sations- dynfern beginn
18 .. Di-n-heptyl-bs. (F. 87-88°) 78 55 44 18 a-Athyl-a'-dodecyl-bs. (F. 77,5-79°) 73 39 45,5 20 Di-n-octyl-bs. (F. 134-135°) 65 48 28,4
Mono-äthylester von: 19 a-Äthyl-a' -dodecyl-bs 106 45 35 19 a-Methyl-a' -decyl-bs gasförmig 45 35 19 a-Methyl-a'-dodecyl-bs 100 41 37 20 n-Tetradecyl-bs 78 35 41 20 Di-n-heptyl-bs 110 6o 34 22 n-Hexadecyl-bs 72 35 34 22 Di-n-octyl-bs 110 65 34 23 a-Methyl-a' -hexadecyl-bs 85 36 35 24 n-Octadecyl-bs 90 40 35
Weitzel
23151 Wertetabellen. 491
23 1513 Verzweigtkettige Oxysäuren. (Ulusoy und Fretzdorff [32].)
Q)
I 1-1 s -'Q)
Flächenbedarf Q) 0 ~:jj gemessen 'd+> in A 2 fMolekel bei Schub _.c:d N Q)
..c::t1=1 t;::l.!< beim c:d 0 o+> Substanz N+' ..... o..
Kollaps .._.rn rn ;=j
Ronden-s § ;::: c:d bei dynfern c:d-' ~~ auf : sations- Kollaps rn..C:: '§~-~ oc
I Q) 0 beginn (.!)~ ~~ -
21 13 3-0xy-3-octyl-tridecansäure 18 H 20 n,8 5°.3 33·5 21 14 3-0xy-3-heptyl-tetradecansäure 18 HP 78,5 48,o 32,8 21 15 3-0xy-3-hexyl-pentadecansäure 18 HP 8o,7 46,2 31,6 21 16 3-0xy-3-pentyl-hexadecansäure 18 H 20 83,2 43·0 33,2 21 17 3-0xy-3-butyl-heptadecansäure 18 HP 80,2 38,8 35,2 21 18 3-0xy-3-propyl-octadecansäure 18,5 HP 76,5 34.5 36,5 21 19 3-0xy-3-äthyl-nonadecansäure 18 HP 64,0 29,8 34,8 22 13 3-0xy-3-nonyl-tridecansäure 18,5 HP 76,7 50,2 33,0 22 14 3-0xy-3-octyl-tetradecansäure 18,5 HP 76,1 50,3 31,4 22 15 3-0xy-3-heptyl-pentadecansäure 19 HP 76,2 46,1 30,2 22 16 3-0xy-3-pentyl-hexadecansäure 19 HP 83,2 47,5 33,6 22 17 3-0xy-3-pentyl-heptadecansäure 19 HP 82,0 43·7 32,7 22 18 3-0xy-3-butyl-octadecansäure 18 HP 78,8 37.7 32,5 22 19 3-0xy-3-propyl-nonadecansäure 19 HP 75,0 36,1 34,8 22 20 3-0xy-3-äthyl-eikosansäure 18 HP 64,0 29,9 33,2 22 21 I 3-0xy-3-methyl-heneikosansäure 18 H 20 38,1 24,5 39.5
231514 Ungesättigte Monocarbonsäuren.
ll I I Flächenbedarf gemessen ' in A 2 fMolekel bei Schub 1-1 A;::: beim Q) Substanz Lit. 'C)Q) ~~ Kollaps :;:!S '0;::: bei Ronden- dynfern ro.S ;=j
auf sations- Kollapsi -''d N..:c: ..C::;::: oc beginn ~ I c:d ..... ..:c:u N..O I
18 1 Ölsäure 22,5-24,7 o,o1 n-H2S04 56,6 30 27 19 Octadecen-(9)-säure-(1)-(cis)
18 1 Ölsäure 19,6 o,o1n-HCl 56,3 30,1 26,0 40 Octadecen-(9)-säure-(1)-(cis)
o,o1n-HCl 18 1 Elaidinsäure 19,8 50,5 20,5 34·0 40 Octadecen-(9)-säure-(1)-(trans)
18 1 Iso-Ölsäure 20 verd. HCl 28,7 20,5 32 5 (HOOC-CH=CH-C16H 31)
Iso-Ölsäure 20 o,o1n-HCl 26,4 19,5 33 14 (HOOC-CH=CH-C15H 31)
18 1 Petroselinsäure 15 (cis-Octadecen-(6)-säure)
o,o1n-HCl 52 30 28 13
18 1 Petroselinsäure 20 ( cis-Octadecen-( 6) -säure)
o,o1n-HCl 51,7 29,0 29 40
18 1 Petroselaidinsäure 20 o,o1n-HCI 47,2 20,4 29,6 40 (trans-Octadecen-( 6) -säure)
18 1 Ricinolsäure 22,9-23,8 o,o1 n-H2S04 109,4 42 u .. 20 u. 19 (12-0xy-octadecen-(9)-säure) 22 22
18 2 Linolsäure 22,4-28,5 o,o1 n-H2S04 59,9 29 25,5 19 (Octadecendien-(9, 12)-säure (cis))
o,o1 n-H2S04 18 2 Linolelaidinsäure 21,6-24,5 53.3 27 27 19 (trans)
o,o1 n-H2S04 18 3 Linolensäure 24,5-24,6 68,2 29,5 23,5 19 (trien-(9, 12, 15) ... ) (cis)
o,o1 n-H2S04 18 3 Elaidolinolensäure 21,5-24,7 6o,o 24 25 19 (trans)
18 3 a-Eläostearinsäure 20,1-22,4 (Octadecatrien-(9, 11, 13)-säure)
o,o1 n-H2S04 54,1 23 28 19
Weitzel
492
... Q)
'"O<ll -s ..C::o cd.;.> N~ 10: ' ~ü
18
20
20 22
22
18
Q) ... s Q) 0
'"Oit)
-~ ~.8 N 00 +'p s Q) cd-oo..C:: Q) 0 0~
17 17 20
20 22 20 20 20 21 22 36 38 44
2315 Grenzflächenfilme auf Wasser.
Tabelle 231514 (Fortsetzung).
' -Q)
Flächen bedarf p.. p.. gemessen in A 2 fMolekel bei Schub 0 A~=: beim Substanz Lit. ~~ Kollaps
Konden-'"010: bei dynfern ;:l sations--'"0 auf Kollapsi ..0~=: oc beginn cd.~ N..O
3 ß-Eläostearinsäure 19,8-22, 4 o,o1 n-H2S04 29,2 23 28 19 (Isomeres der a:-Form)
4 Arachidonsäure 24,5 o,o1 n-H2S04 69,2 36 23 19 (Eikosatetraen-( 5. 8, 11,14)-säure)
5 Vitamin-A-Säure 20 o,o1n-HCl 51,0 28,5 9,0 36 1 Erucasäure 20,5 o,o1n-HCl 47·3 27·4 25.5 40
(cis-Dokosen-(13)-säure) 1 Brassidinsäure 20,5 o,o1n-HCl 26,o 19,2 55,0 40
Drei-(trans-Dokosen-(13)-säure)
fach-bdg.
1 Octadecin-( 6) -säure 20 o,o1n-HCl 58.3 28,2 28,3 40
231515 Verzweigtkettige Alkohole und deren Ester (insbesondere Vitamin A und Derivate). (Alle Messungen bei 20 °C.)
I -Q) ..C:.;.> cd+> N Q)
~~ o+> .;.>P.. "' ;:l 10: cd ~::r: .a.., 0 Q)
~'"Cl
16 16 16
16 16 --------
I Flächenbedarf Schub in A2fMolekel bei
Substanz Gemessen beim auf Kollaps
Konden- dynfern sations- Kollaps beginn
3-Methyl-hexadecanol HP 45.5 25,2 32.4 1o-Methyl-hexadecanol Hp 43.3 27,8 34·4
Phytol (3, 7,11,15-Tetramethyl- HP 54·4 34.9 26,5 hexadecen-(2)-ol-(1))
Phytol (3, 7,11,15-Tetramethyl- o,o1 n-HCl hexadecen-(2)-ol-(1))
55,0 34·5 24
Isophytol H 20 72,1 39.4 26,8 Phytylacetat HP 70,8 40,6 16,6
Vitamirr-A-Alkohol HP 49.9 26,0 29,8 Perhydra-Vitamin A HP 55.6 38.9 22,0 Vitamirr-A-Aldehyd HP 56,8 39.3 14,5
Vitamin-A-Methyläther HP 72.5 35.6 11,6 Vitamirr-A-Acetat H 20 52.4 33.5 14,0
Vitamin-A-Palmitat HP 81,0 68,0 4.9 Vitamirr-A-Oleat HP 84.5 75.8 8,3
Vitamirr-A-Succinat HP 98,o 67,6 13.4
231516 Langkettige, sekundäre Alkohole (Ulusoy und Fretzdorff [32]).
Substanz
4 -Oxy-octadecan 7-0xy-octadecan 8-0xy-octadecan 9-0xy-octadecan
I gemessen
bei
I oc auf I
18,5 H 20 19 Hp 19 H 20 20 HP
Weitzel
I Flächenbedarf Schub in A 2 fMolekel bei beim
Konden- Kollaps sations- Kollaps I dynfern beginn
I
84,1 66,4 3.8 88,7 60,1 10 92,1 67.5 8,1 90,3 67.7 8,6
Lit .
36 36 36
Zl
36 36 36 36 36 36 36 36 36 36
23151 Wertetabellen.
Tabelle 231516 (Fortsetzung).
1il Q.) I gemessen Flächen bedarf I Schub 'OS in .A 2 fMolekel -o beim '@~ Substanz Konden- Kollaps N I bei ~ü oc auf sations- Kollaps dynfern
beginn
19 7-0xy-nonadecan 18 HP 93,2 67,7 8,4 19 8-0xy-nonadecan 19 HP 90,9 69,3 6,6 19 9-0xy-nonadecan 19 HP 86,6 69,0 6,3 19 10-0xy-nonadecan 20 HP 87,0 6g,o 6,0 20 2-0xy-eikosan 17,5 HP 26,1 19,3 64,0 20 3-0xy-eikosan 18 H 20 30,5 22,3 34·0 20 8-0xy-eikosan 19 HP 88,9 71,5 6,3 20 9-0xy-eikosan 19 HP 86,7 72,6 5,0 21 4-0xy-heneikosan 18 HP 60,3 47,1 5·7 21 7-0xy-heneikosan 18 HP 85,4 71,6 3·3 21 8-0xy-heneikosan 19 HP 91,0 77.7 3,9 21 9-0xy-heneikosan 19,6 HP 83,9 73,5 3,1 21 1 o-Oxy-heneikosan 19 HP 86,0 79,7 1,9 22 8-0xy-dokosan 18 HP 8?,5 8o,6 1,3 22 9-0xy-dokosan 19 H 20 84,5 76,8 1,8
231517 Alicyclisdle Verbindungen. a) Monocyclische Carbonsä uren.
Q.)
Flächenbedarf -s Gemessen Schub '@o in .A 2 fMolekel bei "' .... Substanz beim .... <!!
I s I (Strukturformeln s. u.) Konden- Kollaps ojÜ bei rn ,_, toc auf sations- Kollaps dynfern Q) Q) beginn 0'0 I
16 212-Dimethylcyclohexyl-essigsäure (a) 18 o,o1 n-HCl 69,5 53 12,7 (instabil)
17 2-Methyl-cyclohexyl-2-äthyl-cyclo- 18 o,o1 n-HCl 79,5 54,5 I 13,3 hexyl-essigsäure (b) (instabil)
18 2-Cyclopentyl-tridecansäure (c) 18 o,o1 n-HCl 78 47 17 18 Chaulmoogra-Säure ( 13-Cyclopentenyl- 15 o,o1 n-HCl so 33 7
tridecansäure) (d) 18 2-Methyl-cyclopropyl-tetradecansäure 18 o,o1 n-HCl 73 43 19
(e) 19 2-Cyclohexyl-tridecansäure (f) 18 o,o1 n-HCl 75,5 50 16,5 19 2-Methyl-cyclobutyl-tetradecansäure 18 o,o1 n-HCl 75 47 17,5
(g) 20 2-2-Dipropyl-cyclohexyl-essigsäure (h) 18 o,o1 n-HCl J7,5 61,5 10,5
(~ b) (~ ~/ ~/ CH2
I I
CuH2a
c) ~--~-dH _/ I
a) 0 () e)
I I CH2 CH2
~/ CH I
COOH
CH2 CH2
~/ CH I COOH
COOH
Weitzel
493
Lit.
24
24
24 13
24
24 24
24
494
a)
d)
2315 Grenzflächenfilme auf Wasser.
b) Harzsäuren (nach H. Brunn [8, 9]). (Alle Messungen auf verd. HCI bei pH = 3 und 20 °C.)
Flächenbedarf
Substanz (Strukturformel s. u.)
in A2fMolekel bei Schub beim
Kollaps dynfern
Konden-sations- 15 Kollaps beginn dynfern
Tetrahydroabietinsäure (a) Dihydroabietinsäure (b)
Abietinsäure (c) Isodextropimarsäure (d)
Dextropimarsäure (e) Dehydroabietinsäure (f)
HaC /"'_/CHa
/"/""'/ Ha I' I "c \/""')
b)
/"
49,6 51,9 52,2 54,1 53.8 55.9
44·2 43.9 42,8 42,8 44·7 41,9
HC A ,CHs 3 __/
I' I ""' /""' /""'/} CH3
I ) II ""'/" /" H 3C COOH H 3C COOH
H,~ (1, CH~CH, CHa /VCHa
/"/""'/" H 3C e) /"'')",)"'eH =CH2
I I I I ""'/""'/ "/V
/""' /"· H 3C COOH H3C COOH
23152 Uteratur zu 2315.
c)
f)
43·4 42,9 42,0 42,6 43,6 40.4
19,5 19,2 17,9 15,8 19,1 17,3
HaC /"'_/CHa I' II ""' ("'/Y CH3
""'/'"/ /" H 3C COOH
3 ~ -H C f"- <CHa
("~/~) CH3
""'/"/ /""' H3C COOH
[1] Adam, N. K.: The Physics and Chemistry of Surfaces, 3· Aufl. Oxford 1941.- [2] Adam, N. K.: ThePhysics andChemistry of Surfaces, 3· Aufl. Oxford 1941, S. 27ff.- [3] Adam, N. K.: The Physics and Chemistry of Surfaces, 3· Aufl. Oxford 1941, S. 58, 70, 79ff.- [4] Adam, N. K.: Nature 107 (1921) 522.[5] Adam, N. K., u. J. B. Harding: Proc. Roy. Soc. A. 138 (1932) 423.- [6] Anderson, P. A., u. A. Evett: Rev. Sei. Instr. 23 (1952) 485.- [7] Andersson-Groth, K. J., St. Ställberg-Stenhagen u. E. Stenhagen: in The Svedberg 1884 30f8 1944, Uppsala 1944, S. 11.- [8] Bruun, H.: Act. ehern. Scand. 6 (1952) 494· - [9] Bru un, H.: Acta Academiae Aboensis (Math. et Phys.) XIX, 3 (1954). -[10] Dervichian, D. G.: Progress in the Chemistry of Fats and other Lipids Bd. 2 (1954) 193-242.[11] Harkins, W. D.: The Physical Chemistry of Surface Films. New York 1952.- [12] Heller, S., A.-M. Fretzdorff u. G. Weitzel: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 288 (1951) 32.- [13] Hughes, A. H.: J. ehern. Soc. (London) 1933, 338.- [14] Hughes, A. H., u. E. K. Rideal: Proc. Roy. Soc. A 140 (1933) 253·- [15] Langmuir, I.: J. Amer. ehern. Soc. 39 (1917) 1848.- [16] Pockels, A.: Nature (London) 43 (1891) 437·- [17] Polgar, N., u. R. Robinson: J. ehern. Soc. (London) 1945, 389.[18] Rayleigh, Lord: Philos. Mag. 48 (1899) 337·- [19] Schneider, L., R., Holman u. G. Burr: J. physic. Chem. 53 (1949) 1016. - [20] Schulman, J. H., u. W. Armstrong: Surface Chemistry (Research London 1949) S. 263-271.- [21] Ställberg, St., u. E. Stenhagen: Svensk. Kern. Tidskr. 53 (1941) 44· -· [22] Ställberg-Stenhagen, St., u. E. Stenhagen: J. bio!. Chem. 148 (1943) 685·[23] StällbergfStenhagen, St., u. E. Stenhagen: Nature (London) 159 (1947) 814.- [24] Stenhagen, E.: Trans. Farad. Soc. 36 (1940) 597·- [25] Stenhagen, E., u. St. Ställberg: J. bio!. Chem. 139 (1941) 345·- [26] Trurnit, H. J.: Fortschr. Chem. organ. Naturstoffe 4 (1945) 347-476.- [27] Trurnit, H. J.: Fortschr. Chem. organ. Naturstoffe 4 (1945) 347· - [28] Trurnit, H. J.: Fortschr. Chem. organ. Naturstoffe 4 (1945) 354ff.- [29] Trurnit, H. J.: Fortschr. Chem. organ. Naturstoffe 4 (1945) Fußnote S. 354f355·- [30] Trurnit, H. J.: Fortschr. Chem. organ. Naturstoffe 4 (1945) 373ff.[31] Trurnit, H. J.: Z. Naturforsch. 2b (1947) 258 u. 267.- [32] Ulusoy, E., u. A.-M. Fretzdorff: Unveröffentlicht.- [33] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. W. Savelsberg: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 285 (1950) 230.- [34] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. S. Heller: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 288 (1951) 189.- [35] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. S. Heller: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 288 (1951) 200.- [36] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. S. Heller: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 290 (1952) 32.- [37] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff, S. Heller u. E. Graeser: Kolloid-Z. 127 (1952) 110.- [38] Weitzel, G.: Fette u. Seifen 53 (1951) 667.- [39] Weitzel, G., u. K. Lennert: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 288 (1951) 251. Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. J. Wojahn: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 291 (1952) 46.- [40] Weitzel, G., A.-M. Fretzdorff u. S. Heller: Hoppe-Seylers Z. physiol. Chem. 301 (1955) 26.
Weltzel
23 210 Allgemeines.
23 2 Adsorption. 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
23210 Allgemeines.
495
Das Adsorptionsvermögen fester Stoffe ist von den für ihre Herstellung verwendeten Ausgangsmaterialien und vom Herstellungs- (Aktivierungs-) Verfahren stark abhängig. Die in der Praxis als Adsorptionsmittel oder Katalysatoren verwendeten porösen Stoffe werden deshalb in gleichbleibenden standardisierten Eigenschaften nach bestimmten industriellen Herstellungsverfahren hergestellt und kommen mit als Warenzeichen eingetragenen Handelsnamen oder zumindest unter Bezeichnung ihrer Herkunft in den Handel. Für ihre Kennzeichnung wird die Benzolisotherme bei 20° nach E. Berl u. K. Andress: Z. angew. Chemie 34 (1921) 377 (vorwiegend in Deutschland und den europäischen Ländern) 1) oder das Adsorptionsvermögen für Tetrachlorkohlenstoff (z. B. in USA) 2) verwendet, sofern die Adsorbentien in erster Linie in der Gas- und Dämpfetechnik benützt werden. Zur Bestimmung der inneren Oberfläche derjenigen Adsorbentien, die als Katalysatoren eingesetzt werden, ist die Aufnahme der Stickstoff-Adsorptionsisotherme bei der Temperatur des flüssigen Stickstoffs üblich. Nur für solche standardisierte Adsorptionsmittel, die also durch Handelsnamen und durch das Adsorptionsvermögen für einen der 3 genannten Stoffe gekennzeichnet sind, kann die Stärke der Adsorption als einigermaßen scharf definierte Stoffkonstante angesehen werden. Andere Adsorptionsmittel sind deshalb in der Tabelle nicht berücksichtigt.
Das Adsorptionsvermögen wird gekennzeichnet durch das Adsorptionsgleichgewicht, das zwischen der Konzentration c oder dem Partialdruck p (bei gasförmigen Stoffen) und seiner auf der Oberfläche des Adsorbens verdichteten Menge, der Oberflächenkonzentration c, bei konstanter Temperatur besteht.
Die Oberflächenkonzentration c ist definiert als Überschußmenge des adsorbierten Stoffes je Oberflächeneinheit des Adsorbens (in molfcm2) über diejenige Menge, die sich auf der Adsorbensfläche ohne Adsorptionsvorgang befinden würde und die seiner Konzentration im angrenzenden Gasraum entspricht. Wegen der Schwierigkeit einer gerrauen Messung der Größe der Oberfläche und der Kleinheit der an das Adsorptionsmittel unmittelbar angrenzenden Menge des adsorbierten Stoffes wird in der wissenschaftlichen Literatur an Stelle der Oberflächenkonzentration meist das Adsorpt (in der Adsorptionstechnik "Beladung") angegeben. Das Adsorpt wird ausgedrückt in Gramm oder Milligramm pro Gramm Adsorbens oder bei Gasen in Ncm3 pro Gramm Adsorbens bzw. Gewichtsprozent bezogen auf adsorptfreies trockenes Adsorbens.
Als Adsorptionsgleichgewichtsdruck in den folgenden Tabellen und Diagrammen ist gewählt: p = Partialdruck des Gases bzw. Dampfes in Torr oder at,
PIPs= Sättigungsgrad des Dampfes, wobei Ps =dem Sättigungsdruck des Dampfes bei der betr. Adsorptionstemperatur ist,
c = gfV die Gewichtskonzentration der im Volumen V enthaltenen Gewichtsmenge g des Sorbend. Diese ist bei Gasen in gjcm3, bei Flüssigkeiten in gfl angegeben,
{} = Adsorptionstemperatur in °C, T = Adsorptionstemperatur in °K.
1) Kubelka, P.: Kolloid-Ztschr. 55 (1931) 129-43. ') Allmand, A. J., u. L. J. Burrage: J. Soc. ehern. Ind. Lond. 47 (1928) 372.
Verzeichnis der Tabellen und Diagramme. 232111 Adsorption an Aktivkohle
I. Organische Verbindungen
a) Lösungsmitteldämpfe C6H18 n-Pentan, Adsorption an Aktivkohle G 1000 C,H,. Hexan, " verschiedenen Aktivkohlen C0H,. Hexan, " Zuckerkohle . . . . . . . C6H, Benzol, " verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle C7H10 Heptan, " Zuckerkohle . . . . . . . C7H8 Toluol, " verschiedenen Aktivkohlen. C8H 18 Octan, " Zuckerkohle . • • • . . . C8H10 Xylol, " verschiedenen Aktivkohlen. C10H" Decan, " " Zuckerkohle . , . . • . . CH3Cl, Methylchlorid, Adsorption an Cocosnußschalenkohle • CH,Cl1 Methylenchlorid, Adsorption an Cocosnußschalenkohle und Aktivkohle AKT CHCI3 Chloroform, Adsorption an Cocosnußschalenkohle • • • • . • . • . • . .
.. Tab. 8
.. Tab.9
. Tab.10a Tab. 1-3 Tab. 10b
. . Tab.6 Tab. 11 a
. . Tab. 7 Tab.11b
. Tab. 31 . Tab. 26 u. 32
• Tab. 33 Tab.4-5 CCI, Tetrachlorkohlenstoff, Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen u. Cocosnußschalenkohle
C2H 5Cl Äthylchlorid, Adsorption an Aktivkohle G 1000 . C,H,Cl8 1,2-Dichloräthan an Cocosnußschalenkohle C.H,CI1 1, 1-Dichloräthan " " C,HCI8 Trichloräthen an Aktivkohle AKT . . . . C8H,Cl, 1, 3-Dichlorpropan an Cocosnußschalenkohle C3H 6Cl2 1,2-Dichlorpropan an Cocosnußschalenkohle
Bratzier
Tab. 34 Tab. 35 Tab. 36 Tab.26 Tab.37 Tab.38
496 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
CH,O Methanol an verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle C2H 60 Äthanol an verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle C,H,O Dirnethyläther an Cocosnußschalenkohle • . . . . . . . . . . C,H,O Aceton an verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle C3H 60 2 Methylacetat an Aktivkohle AKT und Cocosnußschalenkohle . . C3H,02 Äthylformiat an Cocosnußschalenkohle . . . . . . . . . . . . C,H100 Diäthyläther an verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle. C4H80 Methyl-Äthyl-Keton an Cocosnußschalenkohle . . . . . . . C4H 80 2 Methylpropionat an Cocosnußschalenkohle . • . . . . . . C,H80 2 Äthylacetat an Aktivkohle AKT und Cocosnußschalenkohle. C,H100 Diäthylketon an Cocosnußschalenkohle . . C5H100 2 n-Propylacetat an Cocosnußschalenkohle • C0H 140 Di-n-propyläther an Cocosnußschalenkohle CS2 Schwefelkohlenstoff an Aktivkohle G 1000. CH,N Methylamin an Cocosnußschalenkohle • . b) Gase
CH, Methan, Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen . . . . . . . . . .
C,H0 Äthan l CC,HHs BPropan Adsorption an Aktivkohle Supersorben IV
, 10 utan C,H10 2-Methylpropan (i-Butan)
II. Anorganische Stoffe
a) Elemente
Helium, Neon, Argon, Krypton, Xenon, Wasserstoff, Sauerstoff, Stickstoff, Quecksilberdampf, Fluor, Chlor, Brom, Jod, b) Verbindungen
Wasserdampf, Kohlenmonoxyd, Kohlendioxyd, Siliciumtetrafiuorid, Ammoniak, Stickoxydul, Su!furylchlorid,
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen.
" " " Cocosnußschalenkohle .
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen . . . . . . . . . . . . " Cocosnußschalenkohle • . . . . . . • . . . . . . . " verschiedenen Aktivkohlen und Cocosnußschalenkohle " Cocosnußschalenkohle • . . " verschiedenen Aktivkohlen " Cocosnußschalenkohle .
232112 Adsorption an Kieselgel Wasserdampf Benzoldampf Chlor Brom .. . Jod ... . Schwefeldioxyd Ammoniak •.
23 2113 Adsorption an Tonerdegel Wasserdampf ..... . Benzoldampf . . • . . .
232114 Adsorption an verschiedenen Adsorptionsmitteln Adsorption von Schwefelwasserstoff an Aluminiumoxyd
" Ammoniak an Aktivkohle und Fuller-Erde " Wasserdampf an \Volle . . . . . . . .
23212 Literatur zu 2321
Bratzier
Tab. 12-14 Tab.15-16 .. Tab. 21 Tab. 17-18 Tab. 26-27 .. Tab. 25 Tab. 22-23 . . Tab. 19 .. Tab. 30 Tab. 26u.28
Tab. 20 Tab. 29 Tab. 24 Tab.40 Tab.39
Abb.1
Abb.2
Abb.3 Abb.4 Abb.5 Abb.6 Abb. 7
.Abb. 8, 9 Abb. 10 Abb.11 Tab. 41 Abb. 12 Abb. 12 Abb. 12 Abb. 12
Abb. 13 Abb.14
Abb.15, 16, 17 Abb.18 Abb. 19 Abb. 20 Abb. 21
Tab. 42, Abb. 22 Abb.22 Abb. 23 Abb. 24 Abb. 25 Abb. 26 Abb. 27
Abb.28 Abb.29
Abb. 30 Abb. 31 Abb. 32
23 2111 Adsorption an Aktivkohle.
23 211 Wertetabellen und Diagramme. 23 2111 Adsorption an Aktivkohle.
I. Organische Verbindungen. a) Lösungsmitteldämpfe.
Tabelle 1. Benzol C6H 6 •
497
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., FrankfurtfM. [120].)
Partial-druck Adsorpt in g Benzolfg Aktivkohle
des Benzol-
I dampfes AKTIV G 1ooo Norit Cocosnuß- I Supersorbon Supersorbon
Torr kohle TS SK
0,075 0,094 0,106 0,190 0,214 I 0,178 0,286 0,375 0,166 0,186 0,234 0,245 0,264 -0,75 0,207 0,224 0,254 o,26o I 0,299 0,381 3.75 0,302 0,324 0,308 0,302 0>425 -7.5 0,347 0,372 0,335 0,316 0>469 0,476
37.5 0>447 0>472 0,412 0,364 0,535 -67,5 0>485 0,502 0>437 0,376 0,552 0,571 Benzolsättigungsdruck bei 20 oc: 75 Torr. Gewichtskonzentration des Benzols beim Sättigungsdruck von 20 °C: 320 gfm3 .
Tabelle 2. Benzol C6H 6 •
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 25 °C. (Nach R. G. Davies [64].)
Adsorpt in g Benzolfg Aktivkohle Partialdruck
des Benzoldampfes
Torr
Cocosnußschalen- Cocosnußschalen- Brikettierte Kohle Holzkohle mit kohle wasserdampf- kohle wasserdampf- wasserdampf- Phosphorsäure
aktiviert aktiviert aktiviert aktiviert Adsorption Desorption Adsorption Desorption Adsorption Desorption Adsorption Desorption
2
5 10 20 40 6o So 93
0>425 0>44 0,455
0,30 0,36 0,39 0>41
0>48
0>44 0,51 0>456 0,59 0,47 0,685
Benzolsättigungsdruck bei 25 °C: 93 Torr.
- -0,32 0,27 0,385 0,32 0>44 0·455
0,58 0,395 0,43 o,65 0,44 0,465 0,715 0>485 0,51
0·74 0,57
Gewichtskonzentration des Benzols beim Sättigungsdruck von 25 °C: 397 gfm3 •
Tabelle 3· Benzol C6H 6 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Coolidge [58a].)
Temp. I
logp Adsorpt in Temp. logp oc (Druck p in Torr) mg Benzolfg Kohle oc (Druck p in Torr)
0 -4,39 87 150 -3,58 0 -3,66 174 150 -2,14 0 -2,68 261 150 -2,80 0 -1,89 348 150 -1,46 0 -1,42 419 150 0,52
33.3 2,13 403 150 2,30 59,5 2,58 393 300 -2,94 6o,o -4,47 17 300 -1,70 6o,o -3,26 35 300 0,05 6o,o -2,50 87 300 0>44 6o,o -1,64 174 300 1,05 6o,o 0,55 261 300 1,56 6o,o 1,70 348 300 2,38 98,6 3,12 378
Bratzier Landolt·Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3
o,o8 0,20 0,31 0>415
0,525 0,57 o,65 0,74 o,815 o,89
0,95
I Adsorpt in 1 mg Benzolfg Kohle
3.5 7,0
17 35 87
261 0.35 1,7 3.5 7,0
17 35 87
32
498 2321 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 4· Tetrachlorkohlenstoff CCl,. Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C.
(Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [12o].)
Tabelle 5· Tetrachlorkohlenstoff CC14•
Adsorption an Cocosnußschalenkoble. (Nach Pearce u. J ohnstone [155].)
Partial-druck des Adsorpt in g CClJg Kohle
Tetrachlor-kohlenstoff-
dampf es AKTIV G1ooo Norit Torr
0.{5 I 0,288 0,364 0.{23 o,9 0,368 0.{57 0,510 4·5 0,590 0,678 o,61o 9 0,673 0,749 o,632
I 45 o,862 o,872 0,724 81 0,934 0,923 0,904
Cocos-nuß-kohle
0,457 0.{92 0,524 0,555 0,601 0,645
Temp. oc
-31,5 -31,5
0 0 0 0
40,0 40,0 40,0 40,0 40,0
Tetrachlorkohlenstoff-Sättigungsdruck bei 20 °C: 64,4 90 Torr. 64,4
Gewichtskonzentration des Tetrachlorkohlenstoffs 64,4 beim Sättigungsdruck von 20 °C: 758 gfm8• 64,4
Tabelle 6. Toluol C6H 6CH3 •
I Druckp
Torr
1,69 3.6 1.{0
12,3 23,8 33.6
1,05 9.3
85.9 183,1 213,8
0,94 10,9 90,2
270,0
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 oc. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [120].)
Partialdruck des Toluoldampfes
Torr Aktivkohle
G woo
Adsorpt in g Toluolfg Kohle
Aktivkohle AKT
Cocosnußschalen- I kohle
0,22 0,32 0,27 0,26 2,2 0.{3 0,42 0,29
19,65 0,51 0,50 0,37 Toluolsättigungsdruck bei 20 °C: 22 Torr. Gewichtskonzentration des Toluols beim Sättigungsdruck von 20 °C: 113 gfm8 .
Tabelle 7· Xylol C6H 4 (CH3) 2•
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH .. Frankfurt a. M. [120].)
Partialdruck p des Xyloldampfes
Torr Aktivkohle
G 1ooo
0,1 0,34 1 0.{4 9 0,52
Adsorpt in g Xylolfg Kohle
Aktivkohle AKT
Cocosnußschalen- I kohlen
0,275 0,29 0,36
Xylolsättigungsdruck bei 20 oc: 10 Torr. Gewichtskonzentration des Xylols beim Sättigungsdruck von 20 oc: 6o gfm3 •
Tabelle 8. n-Pentan C6H 12•
Adsorpt in g CC14fg Kohle
o,585 0,667 0,447 0,522 o,6o5 o,67o 0,293 0.{42 0,495 o,56o 0,662 0,258 0,407 0,473 o,5o6
Aktivkohle Norit
Aktivkohle NoritD
Adsorption an Aktivkohle G 1ooo (Aussig). (Nach Goldmann u. Polanyi [88].)
Temp. oc
-63,7 -63.7 -63,7 -63,7 -15,2 -15,2 -15,2 -15,2 -15,2 -15,2
o,o o,o o,o
Druckp Torr
0,024 0,233 0,671 1.{6 0,034 0,255 2,39
21,8 52,9 73.6 0,0533 o,89o 5,0
Adsorpt in g Pentanfg Kohle
0,28 0,35 0,36 0·37 0,13 0,19 0,27 0·34 0,35 0,35 0,11 0,19 0,26
Bratzier
Temp. oc
o,o o,o o,o 5,24 5,24 5,24 5,24
20,5 20,5 20,5 20,5 20,5
Druckp Torr
45·4 80,7
161,0 3.8
36,7 88,5
199.9 0,284 3,62
62,9 328,7 428,7
I Adsorpt in g Pentanfg Kohle
0,33 0,34 0,34 0,23 0,32 0,33 0,34 0,11 0,19 0,30 0,33 0,34
232111 Adsorption an Aktivkohle.
Tabelle 9. Hexa n C6H 11 • Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [12o].)
Adsorpt in g Hexanfg Kohle Partialdruck p des Hexandampfes
Torr Aktivkohle
G 1ooo Aktivkohle
AKT Cocosnußschalen- I
kohle Aktivkohle
Norit
0,226 0,16 o,86 0,20 8,6 0,33
86 0,40 Hexansättigungsdruck bei 20 °C: 123 Torr.
0,15 0,18
0,20 0,21 0,24 0,27
Gewichtskonzentration des Hexans beim Sättigungsdruck von 20 °C: 580 gjm3 •
Tabelle 10 und 11. Adsorption verschiedener Kohlenwasserstoffe an Zuckerkohle. (Nach McBain, Lucas u. Chapman [15].)
0,20 0,22 0,26 0,33
Tabelle 1oa. Hexan C6Hw Tabelle 10b. Heptan C7H 18•
Temp. Druckp Adsorpt in Temp. Druckp Adsorpt in
499
oc I Torr I g Hexanjg Kohle oc Torr g Heptanjg Kohle
I I 120 179
I 0,22
120 279 0,23 120 410 0,24 120 s88 0,25 120 1050 0,26 120 16oo 0,26
120 50 0,22 120 100 0,24 120 200 0,25 120 500 0,27 120 1000 0,28 120 1200 0,28
120 2100 0,27 205 59 0,15 120 28oo 0,27 205 125 0,17
205 225 0,18 205 300 0,19 205 690 0,22 205 990 0,22 205 1230 0,23 205 1930 0,23
Tabelle 11 a. Octan CaH18• Tabelle 11 b. Decan ~0H22•
Temp. Druckp Adsorptin oc Torr g Decanfg Kohle Temp.
I Druckp
I Adsorptin
oc Torr g Octanjg Kohle
120 25 0,25 120 25 0,26 120 50 0,26 120 50 0,27 120 100 0,28 120 100 0,28 120 400 0,29 120 200 0,30 120 6oo 0,29 120 2000 0,29 205 25 0,20
205 50 0,21 205 100 0,23 205 200 0,24 205 500 0,25 205 75° 0,26 205 1300 0,26
205 50 0,19 205 100 0,22 205 400 0,23 205 6oo 0,24 205 1000 0,25 205 2150 0,26
Tabelle 12. Methanol CH30H. Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [120].)
Partialdru~Zk p des Methanoldampfes
Torr Aktivkohle
G 1ooo
0,115 0,017 8,0 0,13
28,7 0,30 8o,2 0.46
Methanolsättigungsdruck bei 20 °C: 96 Torr.
Adsorpt in g Methanolfg Kohle
Aktivkohle AKT
0,031 0,125 0,25 0,42
Cocosnußschalenkohle
0,20 0,31 0,35
Gewichtskonzentration des Methanols beim Sättigungsdruck von 20 oc: 168 gfm3 •
Bratzier
Aktivkohle Norit
0,023 0,18 0,34 0,40
32*
500 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 13. Methanol CH30H. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Knudson [156].)
Temp. Druckp
I Adsorpt in Temp.
I Druckp
I Adsorpt in oc Torr gMethanol(g Kohle oc Torr g Methanol(g Kohle
56,57 3,10 0,013 99>47 173,19 0,095 56,57 15,95 0,067 99,47 232,86 0,127 56,57 30,78 0,125 99>47 269,15 0,142 56,57 87,48 0,231
154.71 54,84 o,oo6 56,57 189,50 0,271
154.71 96,81 0,010 77,58 12,17 0,017 154.71 146,31 0,015 77.58 43,05 0,062 154.71 213,78 0,020 77,58 97,27 0,137 154.71 258,13 0,025 77.58 144.14 0,182 204,50 8o,62 0,0047 77.58 193.35 0,213 204,50 184,76 0,0073
99.47 23,98 0,012 204,50 269,70 o,oo98
99>47 87,76 0,044 237.47 295,82 0,0012
Tabelle 14. Methanol CH30H. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Coolidge [58a].)
Temp. I
Druckp
I Adsorpt in Temp. I Druckp
I Adsorptin oc Torr gMethanol(g Kohle oc I Torr gMethanol(g Kohle
0 o,o16 0,029 59.5 616,6 0,337 0 o,o6o 0,043 100 0,110 0 0,200 0,072 0,007
100 1,26 0,014 0 0,74 0,143 1,78 0,214 100 12,0 0,029 0 4,68 0,286 100 33,1 0,043 0
29,6 0,365 100 85,1 0,072 0 100 223,9 0,143 33.3 190,5 0,350 100 467,7 0,214 50,0 0,046 0,014 150 2,57 0,007 50,0 0,78 0,029 150 15,85 0,014 50,0 2,51 0,043 150 89,12 0,029 50,0 7>41 0,072 150 213,8 0,043 50,0 21,38 0,143 150 524,8 0,072 50,0 47,86 0,214 150 1259,0 0,143 50,0 123,0 0,286
Tabelle 15. Äthanol C2H 50H. Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C.
(Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [12o].)
Partialdruck p Adsorpt in g Ä thanolf g Kohle des Äthanoldampfes Aktivkohle
I Aktivkohle
I Cocosnußschalen-
I Aktivkohle
Torr G 1ooo AKT kohle Norit
0,4 0,075 0,08
I 0,12
I 0,11
4·4 0,26 0,23 0,26 0,26 36 0,47 0,47 I 0.33 0,37
Äthanol-Sättigungsdampfdruck bei 20 °C: 44 Torr. Gewichtskonzentration des Äthanols beim Sättigungsdruck von 20 oc: 111 gjm3 •
Tabelle 16. Äthanol C2H 50H. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Knudson [156].)
Temp.
I Druckp
I Adsorpt in Temp.
I Druckp
I .. Adsorpt in oc Torr g Äthanolfg Kohle oc Torr g Athanoljg Kohle
56,8o 6,35 0,038 77.96 7.64 0,018 56,8o 13,94 0,110 77,96 15,43 0,037 56,8o 30,95 0,229 77,96 50,25 0,149 56,8o 84,33 0,280 J7,96 88>40 0,228 56,8o 132,95 0,297 77.96 I 149.95 0,263
Bratzier
Temp. oc
100,01 100,01 100,01 100,01 100,01
155,19 155,19 155,19 155,19
Druckp Torr
15,77 32,90 88,35
125,{0 161,22
77,00 99,15
115,52 135.56
23 2111 Adsorption an Aktivkohle. 501
Tabelle 16 (Fortsetzung).
I, .. Adsorpt in Temp. I' Druck p I .. Adsorpt in , g Athanolfg Kohle oc Torr g Athanolfg Kohle
--11----------+-----------~--------------0,017 0,033 0,100 0,152 0,191
0,017 0,024 0,033 0,043
189,74 189,74 189,74
237.96 237.96
263,55 263,55
Tabelle 17. Aceton CH3COCH3 •
91,90 120,84 146,15
144,65 207,73
168,6o 259,97
1 I I
o,oo87 0,018 0,025
0,0078 0,029
o,oo6o 0,0134
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [120].)
Partialdruck p Adsorpt in g Acetonfg Kohle des Acetondampfes Aktivkohle Aktivkohle
I Cocosnußschalen-
I Aktivkohle
Torr G 1ooo AKT kohle Norit
0,32 o,o85 o,o85 0,14 0,12 1,3 0,14 0,13 0,20 0,19
12,7 0,31 0,31 0,29 0,32 127 0,45 0,45 0,33 I 0,40
Sättigungsdruck des Acetons bei 20 °C: 185 Torr. Gewichtskonzentration des Acetons beim Sättigungsdruck von 20 °C: 583 gfm3•
Tabelle 18. Aceton CH3COCH3 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Hanson [154].)
Temp.
I Druckp
I Adsorpt in Temp. Druckp
I Adsorpt in oc Torr g Acetonfg Kohle oc Torr g Aceton/ g Kohle
Q 0,20 0,158 99,{8 1,09 0,015 0 0,55 0,196 99,{8 8,79 0,059 0 1,24 0,221 99,{8 88,oo 0,173 0 12,{1 0,267 99,{8 169,01 0,201 0 so,s8 0,303 99.48 422,64 0,232 0 70,08 0,340
40 0,10 0,016 138,27 2,00 0,011
40 0,55 o,o66 138,27 10,32 0,034 40 1,55 0,118 138,27 66,11 0,094 40 12,02 0,225 138,27 248,53 0,157 40 154>47 0,285 138,27 419,95 0,185
40 412,17 0,319 183,10 1{,14 0,012 56,3 0,30 0,026 183,10 38,09 0,025 56,3 1,89 0,081 183,10 125,16 0,057 56.3 17,22 0,195 183,10 308,35 0,094 56,3 164,64 0,259 183,10 420,93 0,1{6 56,3 437,04 0,282
Tabelle 19. Methyl-Äthyl-Keton CH3COC2H 6 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Hanson [154].)
Temp. I
Druckp i
Adsorpt in Temp. I
Druckp I Adsorptin oc Torr g Keton/ g Kohle oc Torr I g Ketonfg Kohle I
0 0,25 I 0,197 so 0,79 0,090 0 2,{5
I 0,288 so. 8,72 0,218
0 12,25 0,317 so 65.36 0,273 0 21,21 I 0,342 50 160,10 0,292 0 25,27 I 0,364 50 295.92 0,310
Bratzier
502
Temp. oc
79,5 79.5 79.5 79.5 79.5
139,15 139,15 139,15
Temp. oc
0 0 0
0
0
40 40 40 40 40
99,4 99,4 99,4
Temp. oc
o,oo o,oo o,oo o,oo o,oo o,oo o,oo
50,00 50,00 50,00 50,00 50,00 50,00 50,00
99.37
I
I
I
23 21 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 19 (Fortsetzung).
Druckp
I Adsorpt in Temp. Druckp Adsorpt in
Torr g Ketonfg Kohle oc Torr g Ketonfg Kohle
0,15 0,032 139,15 184,94 0,207 1,85 0,114 139,15 298,22 0,247
19,28 0,210 181,2 6,84 172,40 0,258 0,031
297,43 0,276 181,2 39,84 0,097 181,2 82,41 0,121
4,71 0,054 181,2 139.35 0,146 43.31 0,147 181,2 295,20 0,177 98,11 0,184
Tabelle 20. Diäthylketon (C2H 6) 2CO. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Hanson [154].)
Druckp Torr
0,30 1,65 5.35 7,91 9,68
0,10 0,70
11,68 53,02
120,68
0,35 4,02
36,22
Adsorpt in g Ketonfg Kohle
0,282 0,320 0,339 0,352 0,380
0,132 0,212 0,285 0,322 0,375 0,108 0,191 0,250
Temp. oc
99,4 99,4
139,09 139,09 139,09 139,09 139,09
182,4 182,4 182,4 182,4 182,4
Druckp Torr
69,28 119,77
0,40 5,85
59,02 90,00
118,68
o,8o 9,06
39,62 77,31
119,70
Tabelle 21. Dirnethyläther CH30CH3 •
Adsorpt in g Ketonfg Kohle
0,261 0,279
0,040 0,148 0,227 0,239 0,255
0,038 0,115 0,168 0,189 0,212
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Peters [157].)
Druckp
I Adsorpt in Temp. Druckp .Adsorpt in
Torr g Ätherfg Kohle oc Torr g Atherfg Kohle
2,58 0,061 99,37 10,62 0,019 5,41 0,090 99,37 34,69 0,042 9,48 0,121 99,37 125,38 0,078
20,49 0,162 99,37 397.52 0,119 51,50 0,200
139.41 16,17 0,011 124,29 0,226 636,55 0,259 139.41 32,25 0,019
139.41 89,11 0,037 2,18 0,018 139,41 170,53 0,052 5.35 0,036 139.41 213,85 0,059
15,50 0,065 139.41 350,69 0,074 33,49 0,092
182,64 30,07 o,oo8 61,12 0,116 125,21 0,146 182,64 115,90 0,022 426,26 0,189 182,64 243,09 0,036
182,64 305,01 0,042 3,82 o,oo9 182,64 429,48 0,050
Bratzier
232111 Adsorption an Aktivkohle.
Tabelle 22. Diäthyläther C2HPC2H 5 •
Adsorption an verschiedenen Aktivkohlen bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [120].)
Adsorpt in g Ätherjg Kohle Par~ialdruck p des Athyläthers Aktivkohle
I Aktivkohle Cocosnußschalen-
I Aktivkohle
Torr G 1ooo AKT kohle Norit
0,025 0,10 o,o9 0,16 0,15 0,99 0,15 0,13 0,19 0,18 9.9 0,26 0,24 0,25 0,25
99 0,39 o,37 0,29 0,30
Sättigungsdruck des Diäthyläthers bei 20 °C: 440 Torr. Gewichtskonzentration des Diäthyläthers beim Sättigungsdruck von 20 °C: 1780 gjm3 .
Tabelle 23. Diäthyläther C2HPC2H 5 •
a) Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce and Peters [157].)
Temp. Druckp .Adsorpt in Temp.
I Druckp Adsorpt in oc Torr g Atherjg Kohle oc Torr g Ätherjg Kohle
o,oo 0,35 o,o85 99.65 0,94 0,048 o,oo 3.57 0,229 99.65 10,32 0,127 o,oo 51,55 0,279 99.65 98.98 0,192 o,oo 187,01 0,332 99,65 196,18 0,204
o;45 99,65 649,27 0,225
34.60 0,107 138,85 4,09 0,053 34,60 1,94 0,182 138,85 37,12 0,11] 34,60 12,66 0,225 138,85 85.79 0,142 34.60 94,01 0,254 138,85 175,05 0,162 34.60 652.31 0,291 138,85 637·76 0,186
40,00 0,52 0,064 183,14 13,19 0,027 40,00 5,18 0,198 183.14 90,05 0,094 40,00 34.69 0,234 183,14 188,09 0,120 40,00 130,99 0,250 183.14 236,18 0,128 40,00 551,48 0,272 183.14 507,62 0,150
b) Adsorption an Aktivkohle G 1ooo (Aussig). (Nach Goldmann u. Polanyi [88].)
Temp. I I
I
I Druckp .Adsorpt in Temp.
I Druckp Adsorpt in oc Torr g Atherjg Kohle oc Torr g Ätherjg Kohle
-15.3 I 0,0175 0,12 o,o 1,298 0,22 -15.3 0,169 0,19 o,o 10,97 0,32 -15.3 1,980 0,29 o,o 128,2 0,39 -15,3 23.7 0,38 -15.3 43.7 0,39 20 0,0844 0,079
I 20 0,980 0,15
o,o 0,0125 0,079 20 91,6 0,35 o,o 0,132 0,13 20 216,2 0,37
Tabelle 24. Di-n-propyläther C3H 70C3H 7•
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Peters [157].)
Temp. I
Druckp I
.Adsorpt in Temp.
I Druckp Adsorptin
oc Torr g Atherjg Kohle oc Torr g Ätherjg Kohle
o,oo 0,25 0,135 50,00 0,10 0,031 0,00 3,22 0,283 50,00 0,40 o,18o o,oo 8,83 0,301 50,00 1,78 0,243 o,oo 16,29 0,347 50,00 36.36 0,280
50,00 187.53 0,327
Bratzier
503
504 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 24 (Fortsetzung). Tabelle 25. Äthylformiat C2H 500CH.
Adsorpt in Adsorption an Cocosnußschalenkohle.
Temp. Druckp (Nach Coolidge [58 a].) oc Torr g Ätherfg Kohle Temp. Druckp I Adsorpt in oc Torr g Formiatjg Kohle
99.66 0,10 0,052 99,66 o,so 0,120 99.66 4·36 0,195 0 0,029 0,17 99.66 34.63 0,225 0 0,209 0,25 99.66 147.71 0,237 0 1,59 0,33
0 72.5 0.{3 139.55 0,25 0,062 44.8 548 0.{1 139.55 1,68 0,120 so o,os6 0,083 139.55 12,04 0,172 so 1,20 0,17 139.55 37.94 0,192 so 7.24 0,25 139.55 142,69 0,211 so 52,48 0,33 181,66 1,24 o,o66 100 1,38 o,o82 181,66 5,20 0,105 100 17,38 0,17 181,66 17,23 0,132 100 87,10 0,25 181,66 37.99 0,154 100 631,0 0,33 181,66 133,04 0,181
Tabelle 26. Adsorption verschiedener Dämpfe an Aktivkohle AKT bei 20 °C. (Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [120].)
1---------------.--·----Relativer Adsorpt in g Dampfjg Kohle
Sättigungsgrad Methylacetat
I Äthylacetat
[
Methylenchlorid Trichloräthylen pjp. CH3COOCH3 CH3COOC2H 5 CH2Cl2 C2HC13•
o,o1 0,26 0,22 0,20 0,37 0,03 0,30 0,275 0,31 0,51 0,05 0,33 0,30 0,38 0,57 0,10 0.37 0,36 0,48 -0,2 0.{1 0,42 - 0,78 o,s 0.{5 0,{8 0,73 -0,9 0,48 0,53 - o,85
p. bei 20 °C 170 73 349 56
Tabelle 27. Methylacetat CH3COOCH3 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Hanson [154].)
I '
I Temp. Druckp Adsorpt in Temp. I Druckp Adsorpt in oc Torr g Acetatjg Kohle oc
I Torr g Acetatjg Kohle
'
0 0,10 0,129 57,10 17,39 0,253 0 2,38 0,306 57,10 258,99 0,319 0 33.31 0,360 57,10 754,03 0,366 0 63.34 0,406
99.71 1,04 0,043 40 0,20 o,o69 99.71 12,75 0,137 40 5,91 0,249 99.71 129,40 0,238 40. 54,26 0,307 99.71 402,26 0,282 40
I
394.94 0.{00 139.46 6,16 0,053
57,10 0,10 0,022 139>46 68,35 0,151 57,10 0,94 0,119 139>46 405>43 0,239
Tabelle 28. Äthylacetat CH 3 COOC2 H 5 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Hanson [154].)
Temp.
I Druckp
I Adsorpt in Temp.
I Druckp
I Adsorpt in oc Torr g Acetatfg Kohle oc Torr g Acetatjg Kohle
I
I
0 I o,os 0,135 40 o,os o,o8o 0 I 0,30 0,263 40 o,so 0,187 0 I 2,98 I 0,326 40 1,54 0,255 0 I 15,88 I 0,362 40 15,19 0,297 0 I 24>47 I 0,389 40 183,66 0,359
Bratzier
232111 Adsorption an Aktivkohle. 505
Tabelle 28 (Fortsetzung).
Temp. I
Druckp
I Adsorpt in Temp.
I Druckp Adsorpt in oc Torr g Acetatjg Kohle oc Torr g Acetatjg Kohle
I I 76,o6 0,05 0,031 99.48 186,64 I 0,272 76,o6 0,35 0,116 139.48 0,30 0,053 76,06 3,18 0,206 139.48 2,98 o,o89 76,o6 48,15 0,277 139.48 22,24 0,160 76,o6 184.95 0,305 139.48 189,66 0,242
99.48 0.{0 0,075 180,53 1,49 0,038 99.48 3.97 0,1.')9 180,53 16,13 0,107 99.48 41,40 0,238 180,53 191,65 0,209
Tabelle 29. n-Propylacetat CH3COOC3H 7• Tabelle 30. Methylpropionat C2H 5COOCH,. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. Adsorption an Cocosnußschalenkohle.
(Nach Pearce u. Hanson [154].) (Nach Pearce u. Hanson [154].)
Temp. Druckp Adsorpt in Temp.
I Druckp Adsorpt in oc Torr g Acetatfg Kohle oc Torr g Propionatfg Kohle
0 0,05 0,120 0 1,09 0,313 0 0,25 0,272 0 3.77 0,334 0 2,98 0,329 0 6,54 0,350 0 14,00 0,361 0 7.83 0,366 0 22,14 0,394 40 0,20 0,173 40,0 0,05 o,o66 40 2,03 0,273 40,0 0,20 0,193 40 22,63 0,310 40,0 3.90 0,280 40 71,08 0,352 40,0 98,o8 0,343 99.54 0,05 0,073 40,0 168,91 0,373 99.54 0,64 0,136 79.85 0,15 0,045 99.54 5.55 0,219 79,85 1,74 0,176 99.54 55,20 0,262 79,85 18,96 0,258 99.54 116,54 0,283 79,85 168,22 0,307
139.53 0,25 o,oso 99,88 0,25 0,048 139.53 2,53 0,132 99,88 2,98 0,155 139.53 35.78 0,215 99,88 30,78 0,241 139.53 116,54 0,242 99,88 168,87 0,282
181,54 0,50 0,026 138.73 0,25 0,033 181,54 3,22 0,077 138.73 2,13 0,074 181,54 28,24 0,152 138.73 25,07 0,168 181,54 117,93 0,196 138.73 174.87 0,238
Tabelle 31. Methylchlorid CH3Cl. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. J ohnstone [155].)
Temp.
I Druckp Adsorpt in Temp.
I Druckp
I Adsorpt in oc Torr g CH3Cl/g Kohle oc Torr g CH3Clfg Kohle
-32,0 11,5 0,27 64.4 3,0 0,014 -32,0 24,3 0,30 64.4 10,9 0,034 -3'2,0 42,2 0,32 64·4 54.6 0,093 -32,0 109,6 0,35 64.4 204.4 0,16 -32,0 249,8 0,37 64,4 426,4 0,20
+o,o2 o,8o 0,034 79.5 2,9 0,011 +o,o2 3·3 0,10 79.5 12,4 o,o28 +o,o2 12,5 0,18 79.5 50,2 0,070 +o,o2 49·3 0,25 79.5 202,6 0,137 +o,o2 206,7 0,31 79.5 597.3 0,197 +o,o2 523,2 0,33
40,0 1,39 0,018 99,6 4·7 0,005 99.6 13.3 0,019
40,0 7.5 0,057 99,6 50,3 0,045 40,0 27,8 0,11 99,6 205,2 0,099 40,0 97.3 0,18 99,6 760,9 0,17 40,0 204,6 0,22 40,0 676.4 0,28 143·4 7.9 o,oos
Bratzier I.andolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. llj3. 33
506 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 31 (Fortsetzung).
Temp.
I Druckp Adsorpt in Temp.
I Druckp
I Adsorpt in oc Torr g CH3Cljg Kohle oc Torr g CH3Cljg Kohle
·-143.4 36,6 0,017 183,4 740,7 0,065 143>4 167,1 0,046 236,4 9,4 o,ooo6 143,4 705.4 0,10
236,4 23,0 0,0027 183.4 10,2 0,002 236,4 43,0 0,004 183.4 59,7 0,01 236,4 110,4 o,oo9 183,4 249,2 0,032 236,4 292,7 0,018
Tabelle 32. Methylenchlorid CH2Cl2•
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. J ohnstone [155].)
Temp. Druckp
I Adsorpt in Temp. Druckp Adsorpt in oc Torr g CH2Cl2/g Kohle oc Torr g CH2Cl2jg Kohle
-31,5 0,55 0.{44 79,8 0,55 0,031 -31,5 4·5 0,504 79,8 4>3 0,110 -31,5 9,2 0,530 79,8 40,0 0,257 -31,5 15,9 0,569 79,8 184,3 0,351 -31,5 19,5 0,640 79,8 557.5 0,393
+o,o1 0,40 0,177 99,7 o,85 0,021 +o,o1 4·4 0,409 99,7 7,6 o,o96 +o,o1 34>7 0,466 99,7 66,6 0,241 +o,o1 116,4 0,527 99,7 296,7 0,348 +o,o1 140,1 0,538 99,7 559,9 0,379 +o,o1 141,2 0,572
46,7 0,70 0,064 143,4 1,59 0,011
46,7 6,3 0,212 143.4 16,9 o,o56
46,7 52,9 0,384 143.4 150,5 0,184
46,7 100,8 0,414 143·4 303,7 0,234
46,7 234·4 0,440 143>4 543,6 0,282
64,4 o,6o 0,053 183,9 1,59 0,003 64,4 7,7 0,192 183,9 12,5 0,018 64,4 68,1 0,354 183,9 61,2 0,056 64,4 268,8 0,413 183,9 151,1 0,102 64,4 544,3 0,436 183,9 375,0 0,140
Tabelle 33· Chloroform CHC13 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. J ohnstone [155].)
Temp.
I Druckp
I Adsorpt in Temp. Druckp
I Adsorpt in oc Torr g CHCl~Jg Kohle oc Torr g CHC13/g Kohle
0 0,25 0,250 6o,8 112,2 0,478 0 2,7 0,486 6o,8 368,4 0,521 0 20,8 0,539 0 54,8 0,587 79,6 0,20 0,101 0 61,8 0,778 79,6 1,34 0,148
46,3 0,10 0,131 79,6 19,7 0,372 46,3 1,24 0,300 79,6 164,8 0,468
46,3 19,0 0,450 79,6 492,5 0,498 46,3 156,1 0,516
99,7 0,30 0,072 46,3 238,2 0,532 99,7 2,8 0,202
6o,8 0,25 0,156 99,7 31,3 0,360 6o,8 2,9 0,305 99,7 137,0 0,441 6o,8 28,3 0,432 99,7 519,2 0,489
Bratzier
23 2111 Adsorption an Aktivkohle. 507
Tabelle 34· Äthylchlorid CH3CH2Cl. Adsorption an Aktivkohle G 1ooo (Aussig).
(Nach Goldmann u. Polanyi [88].)
Temp.
I Druckp
I .. Adsorpt in Temp.
I Druckp
I Adsorpt in oc Torr gAthylchl.fg Kohle oc Torr gÄthylchl.fg Kohle
-15,3 0,0177 0,046 0,0 13,7 0,27 -15,3 0,1193 0,087 o,o 139,2 0,45 -15,3 1,410 0,19 o,o 399,8 0,49 -15,3 12,02 0·34 20,0 0,0678 0,026 -15,3 131,1 0.{9 20,0 o,698 o,o65 -15,3 227,9 0,50 20,0 5,60 0,14
0,0 0,0140 o,o26 20,0 63.4 0,30 0,0 0,136 o,o6o 20,0 204,2 0.{0 o,o 1,698 0,14 20,0 448,0 0,45
Tabelle 35· 1, 2 -Dichlorä than CH2ClCH2Cl. Tabelle 36. 1,1-Dichlorä than CH3CHC12 •
Adsorption an Cocosnußschalenkohle. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Eversole [153].) (Nach Pearce u. Eversole [153].)
Temp. Druckp Adsorpt in Temp. Druckp Adsorpt in oc Torr g Diehieräthan oc Torr g Diebieräthan
g Kohle g Kohle
0 0,15 o,q8 0 0,25 0,128 0 0,35 0,322 0 0,50 0,354 0 5.78 0,458 0 4,86 0,420 0 17,70 0,503 0 38,25 0.{76 0 20,76 0,552 0 70,66 0,534
40 0,15 0,04 40 0,25 0,108 40 0,30 0,118 40 0,70 0,190 40 2,13 0,349 40 4·67 0,314 40 16,88 0,411 40 52,12 0,385 40 73,21 0,450 40 319,21 0.{42
63.96 0,15 0,053 64 o,6o 0,107 63,96 0,50 0,115 64 2,08 0,188 63.96 4.42 0,305 64 22,89 0,326 63.96 53.61 0,389 64 107,59 0,385 63,96 142,06 0,421 64 479.74 0,411
79.50 0,50 0,074 79.5 0,95 0,075 79.50 1,00 0,129 79.5 8,47 0,245 79.50 11,05 0,313 79.5 89,44 0,348 79.50 103,61 0,392 79.5 263.46 0,378 79.50 196,32 0,409 79.5 505,51 0,405
99.48 1,24 o,o85 99.50 2,08 o,o88 99.48 5,8o 0,199 99.50 17,19 0,223 99.48 39,00 0,323 99.50 169,96 0,335 99.48 165.30 0,375 99.50 367,22 0,356 99.48 222,33 0,396 99.50 504,57 0,376
136,20 3·47 0,073 136,65 3.86 o,o68 136,20 10,26 0,142 136,65 28,oo 0,160 136,20 32,84 0,230 136,65 90,78 0,224 136,20 115,30 0,310 136,65 356.96 0,287 136,20 195.47 0,336 136,65 565,12 0,303
Bratzier 33*
508 2321 Adsorption aus der Gasphase.
Tabelle 37· 1, 3 -Dichlorpropan (CH2)3Cl2• Tabelle38. 1, 2-DichlorpropanCH3CHClCH2Cl. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. Adsorption an Cocosnußschalenkohle.
(Nach Pearce u. Eversole [153].) (Nach Pearce u. Eversole [153].)
I
I I Temp. Druckp Adsorpt in Temp. Druckp Adsorpt in
oc Torr g Dichloräthan oc Torr g Dichlorätban --gKohle- g Kohle
0 0,05 o,12 0 0,10 0,182 0 0,10 0,255 0 0,20 0,272 0 0,30 0.{10 0 2,03 0,424 0 3,12 0,474 0 8,23 0,472 0 3,82 o,6o5 0 12,88 0,504
40 0,10 0,108 40 0,25 0,186 40 0,15 0,216 40 0,40 0,390 40 3,62 0,395 40 6,o6 0,396 40 23,80 0,443 40 56,58 0,448 40 33,00 0.{64 40 84.53 0,{81 63,85 0,15 0,139 63,88 0,35 0,164 63,85 0,25 0,225 63,88 1,30 0,290 6),85 3.32 0,367 63,88 ],58 0,349 63,85 19,32 0.{02 63,88 60,95 0,391 63,85 50,05 0,433 63,88 134>48 0,424 79,10 0,15 0,130
0,116 79,10 0,35 0,216 79,20 0,30 79,10 2,23 0,)22 79,20 1,00 0,222 79,10 15,41 0,369 79,20 8,oo 0,313 79,10 50,15 0,399 79,20 45,00 0,352
79,20 138,30 0,382 99.50 0,30 0,122 99.50 0,75 0,209 99,20 0,55 0,130 99.50 6,65 0,329 99,20 2,58 0,223 99.50 19,32 0,363 99,20 15,26 0,310 99.50 50,44 0,390 99,20 85,28 0,355
136,20 o,So 0,103 99,20 136,8o 0,378
136,20 3,27 0,183 136,20 2,03 0,109 136,20 8,67 0,244 136,20 7.33 0,174 136,20 18,33 0,285 136,20 35.23 0,250 136,20 35.58 0,313 136,20 105,65 0,287 136,20 49.95 0,326 136,20 138,15 0,305
Tabelle 39· Methylamin CH8NH1•
Adsorption an Coccisnußschalenkohle. (Nach Pearce u. Knudson [156].)
Temp.
I Druckp
I Adsorpt in Temp.
I Druck p
I Adsorpt in oc Torr g CH3NH2/g Kohle oc Torr g CH3NH2/g Kohle
0,02 7,80 0,065 78,04 54,87 0,031 0,02 30,29 0,136 78,04 120,06 0,054 0,02 116,69 0,194 78,04 230.45 0,081 0,02 267,10 0,224 78,04 359,66 0,104 0,02 484,17 0,239 78,04 519,26 0,124 0,02 703,55 0,249 78,04 674.64 0,137
46,oo 31,04 0,043 99,86 81,79 0,021 46,oo 113,08 0,083 99,86 170,82 0,039 46,oo 202,94 0,106 99,86 338,14 o,o66 46,oo 321,53 0,130 99,86 473.52 0,076 46,00 408,13. 0,143 99,86 607,50 0,084 46,oo . 538,13 0,160 99,86 712,53 o,o89 46,00 718,o8 0,177
Bratzier
23 2111 Adsorption an Aktivkohle. 509
Tabelle 40. Schwefelkohlenstoff CS2 •
Adsorption an Aktivkohle G 1ooo (Aussig). (Nach Goldmann u. Polany i [88].)
Temp. Adsorpt in g CS2fg Kohle bei Gleichgewichtsdruck p in Torr oc 0,1 I 1,0 I 5,0 I 10,0 I 20,0 I 50,0 I 100,0
I
-15.3 0,15 0,34
I 0,55 o,63 0,67 0,70 0,72
0 0,11 0,24 0,40 0,50 0,59 o,66 o,69 +20,5 0,062 0,15 0,26 0,34 0.43 0,57 o,64
b) Gase.
J(}
J) IICP!
1(-83- ?
Su~ --",-- / V
~ 13 . ~ ..... - ~ ..". // .,-::: ~ ~I!- BJL
V/ V ~ - Su __.. <1\, /V '/ 0 -- ~Ro~ V// V't!o'\, 'E - e~~F- "-
't V/ /~!t:'t z s~ ~ ·\;; vo /V~-'~ ~ Y . v.~~.,.. t yill-!:l vvv ~ ~$j~1 ~~~ ~ ~~ / l?
~~ö. ·:; '
/ / /
/ / .
Abb. 1. Adsorptions-Isothermen von Methan / ~ V an Aktivkohlen.
/ '7 Super~'orbon ;: .---:.---:.---:.}nach H. Kahle / '
/ V / Cocosnußschalenkohle - -. (Nach ]. N. v·'
Pearce u. H. F . J ohnston e [I SS].) / /' flt 1(J 1()() lorrtaa'/
!JrvcJ-
ffJ() I Ae~ [taa- --~-.:
.J--:. fJ.~ - ---..... ,.,n- ~ :guto
~ ~ :;;- ß:O~ 0~ ~ ~ --~ f!9e'!!' ~ '!C
'~ :..- ,.. .But~:E; ";:;: o\, /
~ -- - o-&1..--~ ~ ----- ---- -- - ."., . ..-
~ l ....... ~0 ----.....-:::: ~- ~' "'-~~~ ,."."' ...
·\;; 10 - -~ ~
--- -:.{§ ~ -- --- /
/'
/
fit f 1(J f{J{J Torr Drotk-
Abb.2. Adsorptions-Isothermen von Äthan · --, Propan ......... , n·Butan - --, i-Butan - · - ·-, an Aktiv· kohle "Supersorbon IV" . (Nach P e t ers u. Lohmar [IS9].)
Bratzier
510 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
II. Anorganische Stoffe. a) Elemente.
100
10 ~
o~L :."' ~~ ,~Ii ~ ~~ß' c;,i.:' .tv <N f -
ri~ ~ß'/ '\ :i.''~~tt--~~ .. ·~ ~ 'fi ~ .
/
10
/ V /
/ / ~ -~
~~ \~:t :{.~ '/
/ /
'JfJ lW t(}QQ Torr lfl()# /Jrock
Abb. 3. Adsorptions-Isothermen von Helium an Aktivkohlen. Supersorbon IV -- } Supersorbon SK __ nach H. K a ble [zos].
AKT li-Kohle --- nach H. A. Propfe [z64].
4 ~
)'/;,1f;V ri~ V'
~net'l.Pf ~ ~~~ vr .t~~~:*\t~\t~~;~s -
_,..v ~t~ ß'~o~? V ~~~71
V /
,' /
~ I-;~ ~~ _/ / lt
....-·~~0\(r----:~~\t V 4,~I__ ~~r: V"
IVJ:--~ / /~-'~'
".~fJ.'~-~~~t
,<fl i.~\Y
~~~~ /
100 /Jrvck ~
orr 1000
Abb. 4. Adsorptions-Isothermen von Neon an Aktivkohlen.
Supersorbon SK ·- Supersorbon IV - - -nach H. K ahle [zos].
AKT-Kohle-- nach H. A. Propfe [z64].
Abb. 5. Adsorptions-Isothermen von Argon an Aktivkohlen.
Supersorbon SK - - - }n.H.K a hle Supersorbon IV - - - [zos].
/ V V I Aktivkohle A KT - - nach H. A. Propfe [z64] .
~'----'--..___..L......JL.....L....L...L.'-::fO';;---'--'--L.......I.--'-J...J...;'=w"----'----'-.......... -.,~":II!T':-:;:'!(JtJO Benzarbon -- -· nach K. Peters Dror:J- u. K. We il [z6o].
Bratzier
232111 Adsorption an Akt ivkohle. 511
tOO
100 ~JJl~ ----1---r- .
gaoC __.. "(Jo
~t_j~~ P"P'7J!'
I-- t0f16J~ ftf.".~ .... v ~ vv
/V// ~t ~
1,.... A'I)J"' 'O"l'
/
v· /
f 10 DrucJ--
Abb. 7. Adsorptions-Isothermen von Xenon an Aktivkohlen.
AKT li-Kohle nach H. A. Propfe [z64].
Benzarbon nach K. Peters u. K. Weil [z6o] .
/ 1
l Ir lp~c rl.~-1~.:. ~
, j.\ ·
~fiio" ~perS'
A V V
JQ V
~ o·~ r1 7 ~~
t.'IJ
10
Abb. 6. Adsorptions-Isothermen von Krypton an Aktivkohlen.
Supersorben SK -·-·- } nach Supersorben IV · · · · · · • · • •
H. Kah le [zos] . Benzarbon - - - nach K. Pe ters u.
K. Weil [z6o] . orrfOIJ. 'IJ Aktivkohle AKT II --- nach
H. A. Propfe [z64].
I
Orut:K -f()() orr100P
Abb. 8. Adsorptions-Isothermen von Wasserstoff bei - 195 •c. Jo·L....L...J....LJ...L..~;fO!;;O.---....L..-.l....-'--'-';litor::!':r1i~'IJOP An Supersorben SK --- } nach H . K a h le [zos] .
Druck - An Supersorben IV - - -
Bratzier
512
0
V
f /
/ /
/
/ V
1 10
f(}
23 21 Adsorption aus der Gasphase.
..... v V
/ ~
/
/ l/ (/ V
V V ·"
~~~ v 1/
1/
/ V
100 Orvclr -
l/ V
..,..II
100 Orvd -
v
11]1
!V
orr tOQ.
Abb. 9. Adsorptions-Isothermen von Wasserstoff an Cocosnußschalenkohle nach A. Titoff [I92].
1(1. l,. .. J .....
~> ~ ~ ~
~ d'
/ ~~
" ot)'"
I/ ~ V
1UQ OIT
.1; :z: ·!!;
~ ~
10. Orvc*-
Abb . 10. Adsorptions-Isothermen von Sauerstoff an Cocosnußschalenkohle nach Kanda (I o6] •
Abb. 11. Adsorptions-Isothermen von Stickstoff an Aktivkohlen.
TorrfOOO
Supersorbon S K - - - - - } n ach Supersorbon IV -- - - H. Kahle [I05] . Cocosnußkoble - - - nach A. T i t o ff [I9Z].
Bratzier
Abb. t2. Adsorptions-Isothermen der Halogene an Coco5nußschalenkohlenachReyersonu. Wishart
[I7I].
23 2111 Adsorption an Aktivkohle. 513
/ I/
a
Dror:K-
b 4~M~~~~-L~~~~----L-~~~~~or~r~~
Droc1-
Tabelle 41. Quecksilberdampf. Adsorption an Cocosnußschalenkohle. (Nach A. Coolidge [58c].)
Temp. oc I Druckp
Torr
100 0,28
218 31,3
306 100,0 306 175,0
1,0
f HzD -Konzen!TYJ/ion
Adsorpt in mg Hg/g Kohle
Temp. oc Druckp Torr
Adsorpt in mg Hgfg Kohle
0,0027 306 200,0 I 0,027 0,016
480 220,0 0,0045 0,014 480 420,0 o,oo88 0,023 480 730,0 0,016
c) Verbindungen.
I
,, J
17
l so
-7s.sOC--~ .~
~ 1.--' ........... ~
~~ V ~ ~ / 1,; ;;; 10
~ (\"
·51 / V
l <&!.""'/ / ; 1,;
~ V V ~ ~·" / /
'" / 1;o 100 orrffJIJD
DrtJCk --
Abb. 14. Adsorptions-Isothermen von Kohlenmonoxyd an Cocosnußschalenkohle nach H. Bradley [35] .
Abb. 1]. Adsorptions-Isothermen von Wasserdampf an Aktivkohlen bei 20 •c. - - - ·- Norit, --- - Cocosnußschalenkohle, - -- Aktivkohle AKT Il, -- - - - - - Aktivkohle G 1000. -+--~Adsorptionskurve, -+-+ Desorptionskurve, nach unveröffentlichten Messungen des Laboratoriums für Adsorptionstechnik GmbH.,
Frankfurt a. M. [IZo].
Bratzier
514
":J. ~t .
~· ~SO'J ~~ ~ • t---co ~~~~.~~
~%1 ~t 7 v)f ,I
600
/
1 /Jrvck - -
IL obotl p
V
23 21 Adsorption aus der Gasphase.
/ / /
/_
/
/
TorrJ
~ J
Abb. 15. Adsorption von Kohlendioxyd an Cocosnußschalenkohle, an Aktivkohle M ( = Medizinalkohle von E. Merck), an Aktivkohle "KA"
bei 0 cc nach E . Wicke [zoz] .
~ ~
J8•C V...- v- / ,......
~ ~~-oc~ V V / ~
,...... :..--~~!:;:' V I-- ~ss.9fli.t-~A,~
~~~~ V .f.- f-
L~vtt~OG V
/ v V L / LV I
V/ !
V vv
....- 1
1 Druck -
~SO!"' 1~
/ L
L_
I
I
fO at 100
Abb. 16. Adsorptions-Isothermen von Kohlendioxyd an Cocosnußschalenkohle nach Coolidge u. Fornwalt (59) •
. _,.,• -- ~--
.sq( ~, .... . -:~
,•' ,.· , / ,
- I / -· IQ".l:! r!.. ~~ .
r ~ - 765 , . ~ -
~ ,/ V V f-' ~ ~ L.
/ , //' V _.....!-"' -~. '/ /
V /
r;; ~ "' V IL "..,~ " j5v' ,.-· V /' / I
Q 7"'---ll•t L I /
I :7.i / / l" ~- / I
/ ~ 1_.~ / "'~:;<
i '?";/ i' ll' ~'?\·
/ ,"' V !1 / / . / 10 100
Druck orr 1000
Abb. 17. Adsorptions-Isothermen von Kohlendioxyd an Cocosnußschalenkohle -- ·- -- nach Ti toff [z9z]. An Supersorbon SK } h H K hl [ ) An Aktivkohle KA - - - - - nach E. Wicke [zox). An SupersorboniV - - --- - - nac · a e xos.
Bratzier
----~1
>----~""'
23 2111 Adsorption an Aktivkohle. 515
- -toO"C .... -~~ ~t ;kt~ - -1--- tlO"f;=f= - :;;.-:
~s"G::....:o·c~t :;::;;- I- - so•c-_....- -~-- -- ~-"' """tOO"C ---.......
""" : ... __... ~
JOO
tO 10 at Orvclr -
!-'
•c ~~-__............ .......-
~ -~---~
.....
/ .... / ~
/
/ ~ ~
V .... ~
~ ,/
k:: --· ... /v· / /
A /;
/ '1/ JOQ 8110 10
Orock-
Abb. 18. Adsorptions-Isothermen von Siliciumtetrafluorid (SiF.) an Cocosnußschalen
kohle nach Coolidge u. Fornwalt [59].
o:~f· ,/ t],§"C
...---;; .;r--ft - ~
/ \JJ~ / l./ I
k"'" / J, v /
/ 'i~~ / / /
~~ V V / / .. -- -~~)"
V~ / _/ .& ,, ~
/ .J / V
.-L_
b
fJ() OfT 1()(J}
Abb. 19. Adsorptions-Isothermen von Ammoniak an Aktivkohle. a) Supersorbon TS nach Lab. f. Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [zz8]. ---
b) Cocosnußschalenkohle nach Ti toff [z9z]. --- Cocosnußschalenkohle nach Pearce u. Knudson [z56].
1&.S~ 21· /_ -Sp
............ •C -~
/ V ßl~
-~ / V ..-~-"
, / ~ '/
/ /
// //
/ / V
/ " /
f
-- ...-V V
L" V /
/
/ V
/
r.o/ V ~-
tP-J.-/ 0 /
~<:j'U i/ /
/
0 Droci-
-/
V_... V
V__. V V
10.0
Bratzier
....... --
a. fOö
Abb. 20. Adsorptions-Isothermen von Stickoxydul N20 an mit Wasserdampf aktivierter Cocosnußschalenkohle nach Coolidge u. Fornwalt
[59].
516 2321 Adsorption aus der Gasphase.
45 ltrt
k·c / / 4S
'j '/ ~ o.v
/ ~
'/ ~ / vo•c ~q.1
V / / ~
~ V / / ~q .. ~ ~ // "' ~ .... v / ..,
/ {/f /
/ / Ai:Jb. 21. Adsorptions-Isothermen von Sulfurylchlorid
Q f(J!Q.KJ Ii() SO 60 70 8P .9f/ fiKJ ffO W f.KJ fiiQ IOIT~ (S01CI.) an bei 800 •c aktivierter tierischer Kohle nach Orock- K. Arii [7c].
23 2112 Adsorption an Kieselgel. Tabelle 42. Wasserdampf.
Adsorbens: Silicagel der Davison Chemical Corporation, Baltimore, USA. (Nach Prospekt der Davison Chemical Corporation.)
Chemische Kieselgeltyp Zusammensetzung 912 I 923 963 I 70 I 35
Gew.- % Si02 99.71 I 99.85 99.71 99.50 99.48 .. Fe20 3 0,03 0,007 0,03 0,019 0,01 1 .. N a 20 o ,o:.l 0 ,004 0,02 0,092 0,039 .. CaO 0,02 0,018
I 0,02 0,07
I 0,016 .. Ti02 o,o9 o,o58 0,09 0,024 0,067 .. Zr02 0,03 0,03 0,03 0,026 0,032
Prozentuale H 20-Adsorptionsvermögen im Gleichgewicht bei 20 oc relative
F euchtigkeit Adsorpt in mg Hpfg Silicagel I
I 10 54,2 I 35.5
I 40·3 12,3 8o,8
20 103,5 72.7 76,6 19,1 134.6 40 227,4 I 207,4 187,0 36,1 248.5 I
I
6o 342.7 334.9
I 313,5 5s ,1 311,0
So 381,3 378.9 347·3 128,4 336.4 100 403.4 399.8 380,7 990,5 357.3
0,'1
zo•C fOO
VB~;!! --·· -·· / / . . ';1; ~ / /
~ /~ V ~ /
~ •( ~ ,1' t!'Y / ~/ -.t~ / ~ '=4f ~ :,..-' v iz, / ) ..... ·
~ =-~ri!<;~ '-0
~ ~ ~ & <::; lfL. / ir :,.... V::J ß\)/ b,
-~ I tt lLl. / ·~ / // ~ ~~ ~ fO
~ / lii f-'~ ff ~v ~ 'l; I "i:
~~ ijl_.
kmf1 f/01, i JJ fO Torr fDO 10 gJrn.lf!:! Oror:lf-A'onzenlrolion Abb. 22. Adsorptions-Isothermen von Wasserdampf --- und Abb. 23. Adsorptions-Isothermen von Chlor an Kieselgel. B enzoldampf ----- - - an KieselgelA der Badischen Anilin- und Nach Magnus u. Müller --- [I34]. Sodafabrik, nach unveröffentlichten Messungen des Labora- Nach Reyerson u. Wishart - - - [I7I] , toriums für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [zzo].
Bratzier
23 2112 Adsorption an Kieselgel. 517
/ I //
/ Drock-
Abb. 24. Adsorptions-Isothermen von Brom an Kieselgel nach Cameron u. Reyerson [49].
5~·cv r. ~ -~ ""
--- --- ~ ~ 0~
.",...-
fO
//V v / /
I I I I
fOO Orvck-
lorr fOOO
Abb. 25. Adsorptions-Isothermen von Jod an Silicagel nach Cameron u. Reyerson [49].
V
/
--------V ~
-----------
V --- ~c'l
-:;; ----V --- v ....-___ v ----
401 1
70
0
-~ -o j:y
1/ / ~~ V / ---/ V
20
fY ----
!---
l$l't s1oC
/ !-"'
'/,~ L L / / /
/ / / "'
) " 10 f/JO
Druck-
/V ~ .
~~ // ],:~ .", ..
.. ~-/. y ~ " . ~ i v '!'l
~ ~
............
V ~ fnlgosvng !Je/ ztJO vntl JOO •
~ V
~ !.---- J. -- :...----20o;.- - -..... - ,_;:JP,---- l1oo• -
/
~
~ /
V
Torr~
Abb. 26. Adsorptions-Isothermen von Schwefeldioxyd an Kieselgel nach
Gavack u. Patrick [87].
Abb. 27. Adsorptions-Isothermen von Ammoniak an Kieselsäuregel nach R. Schubert [r77].
--- Gel I, Schüttgewicht 0,42 kg/dm3 ;
. f 2 J 1/ s 6 7 8 kalm1 9 --- Gel II, Schüttgewicht 0,76 kg/dm3•
Temperaturangaben in °C. Dornpftlicl!le
Bratzier
518 2321 Adsorption aus der Gasphase.
23 2113 Adsorption an Tonerdegel.
v,.....
1.
sA§.. / ......
~~/ I
/
fO Dampfdicllle(g H10/m.J]
I L
I -
tO
'5
/
~-1-f ~ _,..., '
;4/CO 1
~~ ~ I
I 1 fO 1fJ 1()(1
(l!eicl!gewic/JisiMrcn!IYllion[g Benzol Im~
Abb. 29. Adsorption von Benzoldampf an Tonerdegel bei20°C. {Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH.,
Frankfurt a. M. [rzo]. BASF-Tonerdegel der Badischen Anilin- u. Sodafabrik. Alco-Tonerdegel der Aluminium-Company of America.
Abb. 28. Adsorption von Wasserdampf an Tonerdegel bei 20 •c {Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt a. M. [rzo]).
BASF-Tonerdegel der Badischen Anilin- u. Sodafabrik. Alco-Tonerdegel der Aluminium-Company of America.
23 2114 Adsorption an verswiedenen Adsorptionsmltteln .
.10
:;:;;.-
')'·li,f )I•IH.O
I I )'·JI,f
J;-~ ......-I-" / /
7-fPtr
I /V I ......
.10 100 orr 7{)() f
DroclrAbb. 30. Adsorption von Schwefelwasserstoff an Aluminiumoxyd {mit 10,35% H 20) verschieden stark entwässert bei 22 cc. (Nach C. H. Bayley
[24].) y = Entwässerungsgrad in %.
Abb. 31 . Adsorptions-Isobaren von Ammoniak an Aktivkohle und Fuller-Erde bei 1 at. {Nach
G. L. Bridger u. R. D. Sinner [37].) Aktivkohle = Gasadsorptionskohle "Columbia
Grade 4 SXW" USA. Fuller-Erde = Erde "Attacley SF" der Atta
Pulgus Clay Co. Philadelphia, USA.
h 'II I!
VJ lh w
1//j A ljj
!(}
fß
~ ~ I ~ ~-v ~ V"~
A ~ V A ~ ~
~ ~ V
~ ~ V
t ~ ,
I( 0 I{J (/V Q,S (/5 (/7
Hlosserdompf-Siillijvn;s;rorl ft/Jis
Abb. 32. Adsorptions-Isothermen von Wasserdampf an Wolle. {Nach Spe akman u. Cooper [r89].)
Bratzier
23 212 Literatur zu 23 21. 519
23 212 Literatur zu 23 21.
[1] Ahlberg, J. E.: Ind. Eng. Chem. Ind. Ed. 31 (1938) 988. Adsorption v. Wasserdampf aus Luft durch Kieselgel.
[2] Alexejewski, E. W., G. M. Moskwin u. L. J. Podosen: Chimitscheski Shurnal Ser.B. Shurnal prikladnoi Chim. (russ.) 92 (1936) 18oo. Adsorption v. N02 durch Birkenholzkohle.
[3] - u. T. G. Platschenow: Chimitscheski Shurnal Ser. B. Shurnal prikladnoi Chim. (russ.) 101 (1937) 589. Benzol- und Chloradsorption durch Zinkchloridkohlen (aus Zellulose, Lignin und Holz mit versch. konz. Zinkchloridlösungen hergestellt).
[4] - u. A. S. Ssosskind: Chimitscheski Shurnal Ser. A. Shurnal obschtschei Chim. (russ.) 7 (1937) 1683. Sorption von CO durch mit Elektrolytzusätzen aktiviertem Mangandioxyd.
[S] -. u. T. G. Widmann: Shurnal prikladnoi Ch1~: (russ.) 12 N. 9 (1939) 1343. Adsorption von Athylen, Propylen, Butylen, iso-Butylen und Amylen durch zwei versch. Aktivkohlen bei 20° und Konzentrationen von 4,2 mgjl bis 123 mgjl (dyn.).
[6] v. AJ?-tropoff, A.: Z. Elektrochem. angew. phys1k. Chem. 42 (1936) 544· Adsorption von N 2 d~rch Aktivkohle. z. Elektrochem. angew. phys1k. Chem. 44 (1938) 586. Adsorption der Gase von kleinsten bis zu höchsten Drucken.
[7] Arii, K.: a) Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 13 (1934) 1428, 1435, 1439· Sorption von S02Cl2 durch Aktivkohle. b) Bull. ~nst. physic. ehern. Res. 13 (1934) 46.
Sorptwn von S02 durch Kokosnußschalenkohle.
c) Bull. Inst. physic. ehern. Res. 13 (1934) 83 und
d) Bull. Ins!. physic. ehern. Res. 13 (1934) 84. Sorptwn von S02 durch Holzkohle.
e) Sei. Re~. Tohoku Univ. 23 (1934/35) 193· Adsorptwn von Sulfurylchlorid durch bei 8oo °C aktivierte Tierkohle.
f) Bull. !nst. physic. ehern. Res. 14 (1935) 7· Sorption von S02 durch Holzkohle.
g) Bull. Irrst. _Physic. ehern. Res. 15 (1936) 5, 254. Sorptwn von S02 durch Kokosnußschalenkohle. Sorptionsgleichgewicht bei niedrigen Temperaturen.
h) Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 16 (1937) 44· Adsorption von schwerem Wasserdampf durch aktive Kohle.
i) Bull. Irrst. physi~. ehern. Res. (Abstr.) 17 (1938) 44· Sorption von Cl2 durch aktive Kohle. Über die Sorptionsgeschwindigkeit.
k) Sei. Pap. Irrst. physic. ehern. Res. Japan 37, Nr. 955/57· Bull. Inst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 19 (1940) 9. Sorption von Cl2 durch aktive Kohle. Die Sorptionsisotherme bei niedrigem Druck.
[8] Arii, K., M. Kawabata u. T. Takai: Bull. I~st. physic. ehern. Res. 18 (1939) 21. Sorptwn von Phosphortrichlorid durch aktivierte Z_uckerko_hle bei 20, 30 und 50 °C. Ableitung emer Gleichung zur Berechnung der Sorption. Theorie.
[9] Armbruster, M. H., u. J. B. Austin: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 467. Adsorption von CO und Ar an Glimmer.
[1o] Arnold, J.. R.: J. Amer. ehern. Soc. 91 (1949) 104-1 o. M1schadsorptionsisothermen.
[11] Bachmann, W.: Z. anorg. allg. Chem. 100 (1917) 1.· Dampfspannungsisothermen von Körpern mit Gelstruktur.
[12] - u. L. Maier: Z. anorg. allg. Chem. 168 (1928) 61. Zur Wertbestimmung von Adsorbentien. Methodik, Apparatur.
[13] McBain, J. W., u. R. F. Sessions: Journ. Amer. Chem. Soc. 56 (1934) 1-4. Adsorption von Diäthylamin, Trimethylamin, Tetrachlorkohlenstoff, Chloroform, Methylenchlorid, Schwefelkohlenstoff, Pyridin und Buttersäure.
[14] - u. G. T. Britton: J. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 2198. Adsorption von Stickstoff und Athylen durch verschieden aktivierte Zuckerkohle. Apparatur.
[15] -, H. P. Lucasu. P. F. Chapman: J. Amer. ehern. Soc. 52 (1930) 2668. Adsorption von Decan, Octan, Heptan, Hexan, Toluol, Methanol, Aceton und Essigsäuredämpfen durch Zuckerkohle.
[16] Bangham, D. H.: Proc. roy. Soc. London A 147 (1934) 175· Adsorption von Wasser, Methyl-, Äthyl-, n-Propyl-, iso-Propyl-, Butyl- und iso-Butylalkohol durch Kohle und Quellung der Kohle.
[17] - u. F. P. Burt: Proc. roy. Soc. London A 105 (1924) 481. Adsorption von C02 , Np, S02 und C2H 2 an Glas.
[18] -, N. Fakhoury u. A. F. Mohamed: Proc. roy. Soc. London A 147 (1934) 152. Adsorption von Wasser, Methyl-, Äthyl-, nPropyl-, iso-Propyl, -n-Butyl- und iso-Butylalkohol durch Kohle und Quellung der Kohle.
[19] Barrer, R. M.: a) Proc. roy. Soc. London A 149 (1935) 253· Adsorption von H 2 durch Aktivkohle. b) J. ehern. Soc. II (1936) 1256. Sorption von
H 2 durch Diamant und Graphit. c) J. ehern. Soc. II (1936) 1261. Sorption von
0 2 , C02 und CO durch Diamant und Graphit.
d) Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 481. Aktivierte Adsorption von Wasserstoff und Deuterium durch Zuckerkohlen.
e) Proc. roy. Soc. London A 161 (1937) 476. Sorption von H 2 bei 195-71 °K, N2 bei 273-79 °K und Ar bei 288-86 oK durch Acheson-Graphit.
f) Proc. roy. Soc. London A 167 (1938) 392. Die Sorption polarer und nichtpolarer Gase durch Zeolithe.
[20] - u. E. K. Rideal: Proc. roy. Soc. London A 149 (1935) 231. Adsorption von H 2 an Zuckerkohle. ·
[21] Bartell, F. E., u. L. E. Lloyd: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 2120. Adsorption von Benzol-Alkohol-Dampf-Gemischen durch bei versch. Temperaturen aktivierte Zuckerkohle.
[22] Bartlett, J., Sutton u. EarlC. H. Davies: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 1786. Adsorption von Methan durch Aktivkohle.
[23] Bastick, J.: Bull. Soc. chim. France, Mem. 19 (1952) 169---71. Adsorption von NH3, PH3
und AsH3 an Aktivkohle. [24] Bayley, C. H.: Canad. J. Res. 10 (1934) 19.
Adsorption von H 2S durch aktivierte Tonerde.
Bratzier
520 2321 Adsorption aus der Gasphase.
[25] Bell, S. H., u. J. C. Philip: J. ehern. Soc. II (1934) 1164. Adsorption von Benzol durch Aktivkohlen und Beziehung zwischen der Benetzungswärme und dem Rückhaltevermögen ("retentivity").
[26] Bent, H. E., u. G. J. Lesnick: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 1246. Adsorption von Wasser an Glas. Methodik.
[27] Berl, E., u. K. Andress: Z. angew. Chem. 35 (1922) 722. Adsorption von Äther durch Aktivkohle und Kieselgel. Beziehung zwischen Benetzungswärme, Adsorption und Wassergehalt.
[28] - u. E. Wachendorf: z. angew. Chem. 37 (1924) 747· Adsorption von Benzol durch Aktiv kohlen.
[29] - u. E. Wei~.gaertner: Z. physik. Chem. A 173 (1935) 35· Anderung der Isothermengestalt bei fortschreitender Aktivierung von Kohlen.
[Ja] Beutel, E., u. A. Kutzelnigg: Mh. Chem. 63 (1933) 99. Sorption von Joddampf durch einige anorg. Stoffe.
[31] Biltz, W., u. G. A. Lehrer: Z. anorg. allg. Chem. 172 (1928) 292. NH3-Aufnahme durch Tonerdehydrate.
[32] Blüh, 0.: Z. Physik 107 (1937) 369. Gasadsorption im elektrischen Feld.
[33] Boswell,M. C., u. H.M.Dilworth: J. physic. Chem., Baltimore 29 (1925) 1487. Adsorption von Äthylen und Acetylen durch Al20 3•
[34] Boye, E.: Kolloid-Z. 68 (1934) 367. Adsorption von Ätherdampf durch Aktivkohle.
[35] Bradley, H.: Trans. Faraday Soc. 31 (1935) 1652. Adsorption von CO, Ar, N2 durch Kokosnußschalenkohle und von H 20 durch Baumwolle. Theorie der Adsorption.
[36] Bradley, R. S.: J. ehern. Soc. II (1936) 1467. Adsorption von Ar durch Kupfersulfat- und Aluminiumsulfa t-Kristalle.
[37] Bridger, G. L., u. R. D. Sinner: Ind. Eng. Chem. 45 (1953) 581-82. Adsorption von Ammoniak an Aktivkohle und Fuller-Erde.
[37a] Briner, E., u. B. Sguaitamatti: Helv. chim. Acta 23 (1940) 1216. Adsorption von NO, 0 2 und C02 durch Kieselgel.
[37b] - -: Helv. chim. Acta 25 (1942) 370/75· Adsorption nitroser Gase durch Kieselgel.
[38] -: Helv. chim. Acta 21 (1938) 1218. Adsorption von Ozon durch Silicagel.
[39] Brunauer, S., u. P. H. Emmett: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 2682. DieAnwendung von van der Waalsschen Tieftemperatur-Adsorptionsisothermen zur Bestimmung der Oberfläche verschiedener Adsorbentien. Theorie.
[40] -- u. E. Teller: Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 309. Adsorption von Gasen in polymolekularen Schichten. Theorie.
[41] Bruns, B., E. Koslowa u. M. Maximowa: Chimitscheski Shurnal. Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) 6 (1935) 977, II. Adsorption von Pentan und Wasser durch mit Ozon behandelte Aktivkohle.
[42] - u. M. Maximowa: Chimitscheski Shurnal Ser. V. Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) 4 (1933) 554· Adsorption von Hp, NH3, HCl, HCN, Propylamin, Pentan, Äther und Äthylalkohol durch oxydierte Kohlen.
[43] - u. 0. Zaru bina: Kolloid-Z. 64 (1933) 279. Adsorption von Benzol, Äthyläther und Wasser durch Torfkohle und aschefreie Zuckerkohle. Adsorption von Chlor und Chlorpikrio durch Torfkohle.
[44] Burkhardt, H.: Dissertation Darmstadt 1927. Adsorption von Äther durch Aktivkohle.
[45] Burrage, L.].. u. A. J. Allmand: J. Soc. ehern. Ind. London Trans. 57 (1938) 424. Die Einwirkung der Feuchtigkeit auf die Sorption von Tetrachlorkohlenstoff aus einem Luftstrom durch aktive Holzkohle.
[46] Bursch tein, R. X., P. I. Lewirr u. S. M. Petrow: Chimitscheski Shurnal. Shurnal fitscheskoi Chim. (russ.) 5 (1934) zog. Aktivierte Adsorption von H 2 durch platinierte und nichtplatinierte Zuckerkohle.
[47] Burweil jr., R. L., u. H. S. Taylor: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 697. Adsorption von CO durch Zinkoxydkatalysator.
[48] -,Allen Smudski u. Th. P. M~y: J. Amer. Chem. Soc. 69 (1947) 1525-29. Athylen-Isothermen an porösem Glas.
[49] Cameron, A. E., u. L. H. Reyerson: J. physic. Chem. Baltimore 39 (1935) 169. Adsorption von J 2 und Br1 durch Silicagel.
[50] Carver, E. K.: J. Amer. ehern. Soc. 45 (1923) 63. Adsorption von Toluoldämpfen an Glas.
[51] Cassel, H. M.: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 2224. Adsorption von Ar durch Aktivkohle. Theorie.
[52] - u. K. Neugebauer: J. physic. Chem. Baltimore 40 (1936) 523. Adsorption von Xenon und Krypton durch Quecksilber.
[53] Chambers, H. H., u. A. J. King: J. ehern. Soc. I (1939) 139. Ein neues Verfahren zur Messung der Adsorption von Gasen und Dämpfen an festen Substanzen. Apparatur und Methodik.
[54] Chaney, N. K., A. B. Ray u. A. S. J ohn: Ind. Eng. Chem. Ed. 15, (1923) 1244. Benzolund Chlorpikrio-Adsorption und Beziehungen zwischen Adsorptionsvermögen und anderen Eigenschaften. Vorgänge bei der Wasserdampfaktivierung und Theorie.
[55] Chaplin, R.: Proc. roy. Soc. London A 121 (1928) 344· Adsorption von CC14 durch Aktivkohle bei 2,3. 10-1 bis 1 . 10-4 mm Hg und 25 °C. Apparatur, Methodik. Phil. Mag. J. Sei. 2 (1926) 1198. Adsorption von N 2 durch Aktivkohlen bei 25 °C und Drucken von 2. 1o-4 bis 1,3 · 10-3 mm Hg.
[56] Charmandarjan, M. 0., u. J. L. Kopeliowitsch: Chimitscheski Shurnal. Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) 8 (1936) 300. Adsorption von S02 durch Silicagel.
[57] Clarke, L., L. S. Kassel u. H. H. Storch: J. Amer. ehern. Soc. 59 (1937) 736. Aktivierte Adsorption von H 2 durch Chromoxyd.
[58] Coolidge, A. S.: a) J. Amer. ehern. Soc. 46 (1924) 596. Adsorption von Wasserda~pf, Methanol, Methylacetat, Athylfor,r.mat, Tetrachlorkohlenstoff, Chloroform, Athanol, Schwefelkohlenstoff, Äther und Benzol durch aktivierte Kokosnußschalenkohle. Apparatur.
b) J. Amer. ehern. Soc. 49 (1927) 708. Wasserdampfadsorption durch aktivierte Zuckerkohle.
c) J. Amer. ehern. Soc. 49 (1927) 1949· Adsorption von Hg-Dampf durch Aktivkohle bei Temp. von 1oo--48o °C.
[59] Coolidge, S. A., u. H. J. Fornwalt: J. Amer. ehern. Soc. 56 (1934) 561. Adsorption von C02, N20 und SiF4 durch Aktivkohle bei versch. Temp. und hohen Drucken (im Gebiet des kritischen Punktes).
Bratzier
23 212 Literatur zu 23 21. 521
[6o] Coppens, L.: Rapport sur le Travaux de 1936, Institut National des Mines, FrameriesPaturages 1937. S.137. Adsorptionsmessungen von CH4 an Kohle bei max. 380 ata. Abnahme durch Adsorption nach Erreichung eines Maximums.
[61] Damköhler, G.: Z. physik. Chem. B 23 (1933) 58. Statistische Ableitung der Adsorptionsisotherme binärer Gasgemische. Theorie. Z. physik. Chem. A 174 (1935) 222. Gasadsorption an Silicagel und Aktivkohle.
[62] Danforth, J., u. T. De Vries: J. Amer. ehern. Soc. 61 (1939) 873. Die Dichten von an Holzkohle adsorbierten Dämpfen.
[63] Davidheiser, L. Y., u. W. A. Patrick: J. Amer. ehern. Soc. 44 (1922) 1. Adsorption von NH3 durch Silicagel.
[64] Davies, R. G.: Chem. and Ind. 1952,160-65. Anwendung der Benzoladsorptionsisothermen zur Ermittlung der Oberflächen und Porencharakteristik von Aktivkohlen.
[65] Driner, J., u. B. J. Firth: J. ehern. Soc. 121 (1922) 2409. Adsorption von versch. gesättigten organischen Dämpfen durch Aktivkohlen.
[66] Drum, B. C., u. H. H. Pomecoy: J. phys. Colloid Chemistry 51, 981-84. Sorption von Joddampf an Magnesiumoxyd.
[67) Dubinin, M., u. M. Chrenowa: Chimitscheski Shurnal Ser. B. Shurnal prikladnoi Chim. (russ.) 92 (1936) 1204. Adsorption von Toluol-Äthanol-Dampfgemischen durch Aktivkohle. Apparatur.
[68] - u. E. Sawerina: a) Acta physicochim. URSS. 4 (1936) 647. Adsorption von Benzolund Methanoldampf durch aktive Kohle. Apparatur und Theorie. Chimitscheski Shurnal. Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) 9 (1937) 161. Adsorption von Benzoldampf durch aktive Kohle. b) Dubinin, M. M., u. J. D. Sawerina: Ber. Akad. Wiss. UdSSR (N. S.) 56 (1947) 715-718. Adsorption von Wasserdampf und die Struktur aktiver Kohlen. c) --: Russ. Journ. phys. Chemie 23 (1949) 1129--40. Chem. Abt. d. Akad. d. Wissenschaften, Moskau. Sorption und Struktur der Aktiv kohlen.
[69] Dureau, F.: Z. Physik 37 (1926) 419. Adsorption von C02 an Glas.
[70] - u. A. Horn: Z. Physik 98 {1935/36) 198. Adsorption von N2, He, CaH8 und C2H 2 an NaN03-, CdCl2- und NaCl-Kristallen.
[71] - u. J. Reckers: Z. Physik 101 (1936) 755-Adsorption von N2, H 2, CO, N20, CH4, C2H 8,
C3H8 und C2H 2 an Bleichloridkugeln. [72] - u. G. Tschaepe: Z. Physik 102 (1936) 67.
Adsorption von Benzol, Hexan und Aceton an Bleichloridkugeln. Naturwiss. 24 (1936) 156. Adsorption von Benzol, Hexan und Acetondämpfen an Bleichloridkugeln.
[73] Edwards, J., u. 0. Maass: Canad. J. Res. 13 (1935) 133· Adsorption von Dirnethyläther durch Aluminiumoxyd. Theorie. Canad. J. Res. 12 {1935) 357· Adsorption von Dirnethyläther durch Aluminiumoxyd im Bereich der kritischen Temp. Theorie, Methodik, Apparatur.
[74] Emmett, P. H., u. M. Cines: Journ. phys. colloid. Chem. 51 (1947) 1248-62. Adsorption von Ar, N2 und C4H 10 an porösem Glas.
[75] Erdheim, E.: Österr. Chem. Ztg. 44, 101/104. Adsorption von Dämpfen durch Bleichtone und Bleicherden.
[76] Faraday-Society, Trans. Faraday Soc. 28 (1932) 129. Adsorption von Gasen durch feste Stoffe: I. Experimentelle Methoden. II. Kinetik und Energetik. 111. Theorie der Adsorption.
[77] Fastowski, W. G., u. L. A. Girskaja: Shurnal chimitscheskoi Promischlennosti (russ.) 14 (1937) 358. Adsorption von He und Ne durch Aktivkohle.
[78] Felsing, W. A., u. C. T. Ashby: J. Amer. ehern. Soc. 56 (1934) 2226. Adsorption von Methylamin durch Silicagel, Aluminiumoxydgel und Kokosnußschalenkohle.
[79] Folby, E., u. 0. Mass: Canad. J. Res. 13 (1935) 1. Sorption von Wasserdampf durch versch. Cellulosearten.
[So] Fischer, H.: Kolloid-Beih. 42 (1935) 125. Adsorption von C02, C2H 4 und S02 durch Aktivkohle.
[81] Forst er, A. G.: a) Proc. Roy. Soc. London ~ 147 (1934) 128. Sorption von Methyl-, Athyl-, n-Propyl-, iso-Propyl- und nButylalkohol durch Ferrioxydgel.
b) Proc. Roy. Soc. London A 146 (1934) 129. Adsorption von Methyl- und .Äthylalkohol durch Silicagel.
c) Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 1559· Diskontinuitäten bei q~r Sorption von Tetrachlorkohlenstoff, Athanol und Wasserdampf durch Silicagel.
[82] Frank, H. S.: J. physic. Chem. Baltimore 33 (1929) 974.Adsorption vonH20-Dampfan Glas.
[83] Franzer, J. C. W., u. C. G. Albert: J. Physic. Chem. Baltimore 40 (1936) 101. Adsorption von 0 2 und CO an einem Chromkatalysator.
[84] Fricke, R., u. H. J. Brückmann: Ber. Deutsch. Chem. Ges. 72 (1939) 1199- Adsorption von Wasserdampf an a-Fe20 3•
[85] Garner, W. E., u. J. Maggs: J. Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 1744· Adsorption von CO durch Zinkoxyd.
[86] - u. F. J. Veal: J. ehern. Soc. II (1935) 1487. Adsorptionswärme bei der Adsorption von H 2, CO, 0 2, C02, C2H 4 , C2H 6 und CH, durch Zn0-Cr20 3 und ZnO.
[87] McGavack jr., J., u. W. A. Patrick: J. Amer. ehern. Soc. 42 (1920) 946. Adsorption von S02 durch Silicagel.
[88] Goldmann, F., u. M. Polanyi: Z. physik. Chem. 132 (1928) 321. Adsorption von .Äthylchlorid, .Äthyläther, n-Pentan und Schwefelkohlenstoff durch Aktivkohle.
[89] Gübeli, 0., u. K. Stammbach: Helv.Chim. acta 34 (1951) 1257-63. Adsorption von Radon an Aktivkohle und Silicagel.
[90] Gusta ver, B.: Kolloid-Beih. 15 (1922) 185. Adsorption von Wasser, Alkohol und Essigsäuredämpfen durch Tierkohle.
[91] a) Hamaker, H.C.: Rec. Trav.chim. Pays-Bas 58 (1939) 903. Adsorption von Joddampf durch BaSr(C03k, BaS04- und AlP3- Pulver. b) Rec. Trav. chim. Pays-Bas 58 (1939) 903.
Adsorption von Joddampf durch BaSr(C03k, BaS04- und Al20 3-Pulver.
[92] Harbard, E. H., u. A. King: J. ehern. Soc. 19-28 (1940). Adsorption von CC14, CHC13,
CH2Cl2 und H 20 durch Chromoxyd.
Bratzier Landolt-Börnstein, 6. Auf!., Bd. II/3 34
522 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
[93] Herbst, H.: a) Kolloid-Beih. 21 {1935) 1. Adsorption von Chlorpikrin, Chlor, Phosgen und Blausäure durch Aktivkohle und Einfluß des Salz- und Wassergehaltes auf die Adsorptionsleistung.
b) Kolloid-Beih. 42 (1935) 184. Adsorption von C02 an versch. nachbehandelten Aktivkohlen.
[94] Higu ti, J.: a) Bull. Irrst. physic. ehern. Res, (Abstr.) 14 (1935) 55· Adsorption von Gasen durch TitanoxydgeL
b) Bull. Irrst. physic. ehern. Res. {Abstr.) 14 (1935) 853. Sorption von S02 durch TitanoxydgeL
c) Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.)15 (1936) 266, Sorption von SOz durch TitanoxydgeL
d) Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 16 (1937) 38. Sorption von HzO-Dampf durch TitanoxydgeL
e) Sei. Pap. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) Japan 36, N 915/19 und Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 18 (1939) 2 und Bull. Irrst. physic. ehern. Res. (Abstr.) 18 (1939) 38. Adsorption und Desorption von Tetrachlorkohlenstoff-, Chloroform-, Dichloräthylen-, Äther- und Benzoldämpfen durch Titandioxydgel bei o, 10 und 20 °C.
f) Sei. Pap. Irrst. physic. ehern. Res. Japan 37, N 980/981 (1940). Sorption von CH30H, C2HpH, n-C3HpH, iso-C3HpH, C6H 6Cl, C6H 5CH3, n-C6H 4, n-C7H 16 , CH3COCH3,
n-C6H 4, n-C7H16> CH3COCH3 und CH3COOCzH6 durch Titanoxyd.
[95] Hitz, K., W. Schelleru. W. D. Treadwell: Helv. chim. acta 34, 1783-1790. Mischadsorption von Hz, N2, 0 2 und C02 an Lindenholzkohle.
[96] Hock, L., u. 0. Becker: Kolloid-Beih. 44 (1936) 238. Wasserdampfadsorption an verschieden vorbehandelten Achatpulvern.
[97] Holmes, ].. u. P. H. Emmett: J. Phys. Coll. Chem. 51 (1947) 1276-1307. Änderung der Größe und Verteilung von Poren in Aktivkohlen.
[98] Honig, J. M., u. L. H. Reyerson: J. Phys. Chem. 56 (1952) 140-146. Adsorption von N2, 0 2 und Ar an Rutil bei tiefen Temperaturen.
[99] Howard, J.: Trans. Faraday Soc. 30 (1934) 278. Beziehung zwischen aktivierter Adsorption und van der Waalsscher Adsorption. Adsorption von Hz und Nz durch aktives Chromoxyd. Theorie.
[zoo] - u. H. S. Taylor: J. Amer. ehern. Soc. 56 (1934) 2~59. Adsorption von N2, Äthan, Hz, He und Athylen durch Cr20 3 •
[Ioi] Husung, E.: Z. techn. Physik 17 (1936) 289. Adsorption von Ar, N2 , Üz und Gemischen durch Aktivkohlen. Theorie, Apparatur.
[102] Ishikawa Fusao und Sano Kökichi: Sei. Rep. Töhoku Univ. 23 {1934/35) 129. Adsorption von Wasserdampf durch Magnesiumoxyd.
[103] van Itterbeck, A., W. van Dingerren u. J. Borghs: Physica 6 (1939) 951. Adsorption von He durch Aktivkohle zwischen 4,22 °K und 1,78 °K.
[104]- u. W. Vereyesken: Z. physik. Chem. B 48 (1941) 131. Adsorption von N2, Ar, CO, CH4, Hp, D 20, CS2 und CH3COCH3 an Glasplatten. Theorie.
[105] Kahle, H.: Gesellschaft für Lindes Eismaschinen AG., Höllriegelstreuth bei München. Private Mitteilung von Messungen der Adsorption g<>sförmiger Kohlenwasserstoffe an Aktivkohle.
[zo6] Kanda, E.: Bull. ehern. Soc. Japan 12 (1937) 458. Adsorption von Sauerstoff, Fluor und deren Gemischen durch aktive Kokosnußschalenkohle.
[107] Kautsky, H., u. F. Greiff: Z. anorg. allg. Chem. 236 (1938) 124. Adsorption von Methan, Propan und Äthan durch Siloxen, Monobromsiloxen und Tribromsiloxen.
[Io8] Kälberer, W., u. C. Schuster: Z. physik. Chem. A 141 (1929) 270. Adsorption von Ar, C02, N2 und C2H 4 durch Kieselgel.
[109] Keesom, W. H., u. M. G. Schmidt: Actes VII Congr. int. Froid 2 (1937) 92. Adsorption von Ne und He bei den Temperaturen des fiüss. Wasserstoffes und Heliums.
[110] - u. Schweers: Physica VIII (1941) 1007. Adsorption von Wasserstoff an Glas.
[III] Kritschewski, I. R., u. R. S. Kalwarskaj a: Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) XIV (1940) 748. Adsorption von Benzol und Tetrachlorkohlenstoff bei Drucken von 1-6oo atm durch aktivierte Zuckerkohle.
[112] King, A., u. G. G. Lawson: Trans. Faraday Soc. 30 (1934) 1094. Adsorption von Wasserdampf durch Aktivkohlen.
[113] Kirijew, V., u. N. D. Ssologub: Kolloid~· 69 (1934) 222. Adsorption von AlkoholAther-Dampfgemischen durch Silicagel und Aktivkohle. Chimitscheski Shurnal. Shurnal fisitscheskoi Chim. (russ.) 6 (1935) 569. Adsorption von Alkohol-Äther-Dampfgemischen durch Aktivkohle und Kieselgel.
[114] Kirshenbaum, J., u. R. Grover: J. Amer. ehern. Soc. 78 (1948) 1282-83. Adsorption von N2 an Silicagel bei tiefen Temperaturen.
[115] Klar, R.: Z. ~lektro~hem. 43 (1937) 379· Adsorption vonAthan, Athylen und Acetylen durch Kohle.
[II6] Kohlschütter, H.W.: Z. phys. Chem. A 170 (1934) 20. Adsorption von N2 und C02 durch Eisenoxyd.
[117] Krczil, F.: Untersuchung und Bewertung techn. Adsorptionsstoffe. Leipzig 1931. Aktive Tonerde. Leipzig 1938. Kolloid-Z. 66 (1934) 155. Adsorption von Benzoldampf durch Aktivkohle.
[II8] -, F. Schätzler u. E. Brixel: Kolloid-Z. 84 (1938) 144. Adsorption von Benzoldampf durch TonerdegeL
[119] Krohn, K.: Dissertation Harnburg 1937· Adsorption von C02 durch Aktivkohlen.
[120] Laboratorium für Adsorptionstechnik GmbH., Frankfurt (Main). Unveröffentlichte Messungen.
[121] Lamb, A. B., u. E. N. Ohl: J. Amer. ehern. Soc. 60 (1938) 1287. Adsorption von COz, H 2, CC12Fz durch Acheson-Graphit und von Hz, He und CS2 durch Kohle aus Graphitoxyd und von H 2 durch Graphit aus Siliziumkarbid.
[122] Lamb, A. B. u. J. C. Woodhouse: J. Amer. ehern. Soc. 58 (1936) 2637. Adsorption von Hz, 0 2 und C02 durch Chabasit.
[123] Lambert, B., u. G. Förster: Proc. rov. Soc. London A 134 (1931) 246. AdsorptiÖn von Wasser und Alkohol durch Silicagel.
Bratzier
23212 Literatur zu 2321. 523
Proc. roy. Soc. London A 136 (1932) 363. Adsorption von Wasser, Äthanol und Benzol durch Ferrioxydgel.
[124] - u. D. H. P. Peel: Proc. roy. Soc. London A 144 (1934) 205. Adsorption von 0 2, N 2 und 0 2-N2-Gemischen durch Silicagel. Apparatur.
[125] Lawson, C. G.: Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 473· Adsorption von Wasserdampf durch Aktivkohle.
[126] Lemon, H. B., u. K. Blodgett: Physic. Rev. 14 (1919) 394· Adsorption von 0 2 und N2 durch Aktivkohle.
[127] Lendle, A.: Z. physik. Chem. A 172 (1935) 81. Adsorption von 0 2 durch Kohle.
[128] Loisy, R.: Bull. Soc. chim. France 5 (1938) 1509. Untersuchung über techn. Aktiv kohlen. Der Einfluß der Feuchtigkeit auf die Adsorptionsgeschwindigkeit von Chlorpikrin.
[129] Lorenz, R., u. E. Wiedbrauck: Z. anorg. allg. Chem. 134 (1924) 251. Adsorption von Gasgemischen durch Kohle.
[130] Lottermoser, A., u. Tu Chun Yen: Kolloid-Beih. 46 (1937) 425. Adsorption von C02, S02 und H 2 durch Aktivkohle.
[131] Lowry, H. H., u. P. S. Olmstead: J. physic. Chem., Baltimore 31 (1927) 1601. Adsorption von C02 durch Aktivkohle. Theorie.
[132] Macy, R.: J. physic. Chem., Baltimore 35 I (1931) 1397. Adsorption von Benzol und Chlorpikrin durch versch. Aktivkohlen und die Beziehung zwischen Absorptionskapazität, Benetzungswärme und Rückhaltevermögen.
[133] Magnus, A., u. A. Krauss: Z. physi~. Chem. A 158 (1932) 161. Adsorption von Athylen, Acetylen, Methyläther und Kohlensäure und der Mischung Acetylen-Methyläther durch Kohle. Theorie. Methodik und Apparatur.
f134] - u. A. Müller: Z. physik. Chem. A 148 (1930) 241. Adsorption von Cl2 durch Kieselgel.
[135] - u. A. Spalt: Z. physik. Chem. B 49 (1941) 187. Mischadsorption von Amylen und Äthylen durch Aktivkohle.
[136] - u. F. Teller: Z. VDI Beih. Verfahrenstechnik 1 (1.939)..1, Adsorp~ion von Ätgylen, Methylformtat, Athylbromtd, J?ental!-! Ather, Amylen und der Gemische Äther-Athylen, Äthylbromid-Ät~ylen, Methylformi~t-Äthylen, Pentan-Äthylen, Amylen-Athylen, Äther-Methylformiat, Pentan-Methylformiat und Amylen-Methylformiat durch Aktivkohle und Silicagel.
[137] - u. H. Windeck: Z. physik. Chem. A 153 (1931) 113. Adsorption von Äthylen durch Holzkohle, Kieselgel und Aluminiumoxyd.
[138] Markham, E. C., u. A. F. Benton: J. Amer. ehern. Soc. 53 (1931) 497· Adsorption von 0 2, C02, CO, C0-02-, C02-02- und CO-C02-Mischungen durch Silicagel.
[139] Marshall, M. J., u. R. A. Findlay: Canad. J. Res. 18 (1940) 35· Die Gleichgewichtsdrucke von an aktivierter Holzkohle adsorbiertem Sauerstoff.
[140] Masson, 0., u. E. S. Richards: Proc. roy. Soc. A 78 (1907) 412. Adsorption von Wasserdampf durch Baumwolle.
[141] Morosow, N. M.: Chimitscheski Shurnal. Shurnalfisitscheskoi Chim. (russ.) 9 (1937) 641. Adsorption von CO durch Aluminiumoxyd.
[142] Morris, H. E., u. 0. Maass: Canad. J. Res. 9 (1933) 240. Adsorption von Propylen durch Aluminiumoxydgel im Gebiet der kritischen Temperatur und des kritischen Druckes.
[143] Mumbrauner, R.: Z. physik. Chem. B 36 (1937) 20. Adsorption von HP und co2 durch aktive Oxyde.
[144] Munro, L. A., u. F. M. G. Johnson: a) lnd. Eng. Chem. Ind. Edit. 17 (1925) 88. Adsorption von versch. gesättigten Dämpfen durch Aluminiumoxydgel.
b) Canad. J. Res. 10 (1934) 321. Benzoladsorption durch aktives Aluminiumoxyd.
[145] Neumann u. Göbel: Z. Elektrochem. 40 (1934) 754· Adsorption von 0 2 durch Eisenoxyd und Chromoxyd.
[146] Nowadranow, J. K.: Utscheimyje sapiski leningradskojo gossudarstwennogo universiteta serija chimitscheskich nauk (russ.) 3 (1938) 101. Adsorption von Äthanol-, Benzolund Wasserdämpfen durch Al-, Fe- und MgH ydroxydgele.
[147] Okatow, A. P., u. S. I. Lewina: Chimitscheski Shurnal Ser. B. Shurnal prikladnoi Chim. (russ.) 92 (1936) 1814. Adsorption von Wasserdampf durch Aktivkohle und Kieselgel bei Temperaturen von 100-150 °C.
[148] Palmer, W. G., u. R. E. D. Clark: Proc. roy. Soc. London A 149 (1936) 360. Adsorption von Methanol, Äthanol, Methylacetat, Benzol, Chloroform und Acetonitrildämpfen an gemessenen Oberflächen glasiger Kieselsäure.
[149] Patrick, W. A., u. J. S. Long: J. physic. Chem., Baltimore 29 (1925) 336. Adsorption von Butan durch Kieselgel.
[Iso] - u. L. H. Opdycke: J. physic. Chem., Baltimore 29 (1925) 601. Adsorption von Hp, C2H 50H, CC14 und C8H 8-Dämpfen durch Silicagel.
[151] -, W. C. Preston u. A. E. Owens: J. physic. Chem., Baltimore 29 (1925) 421. Adsorption von C02 und N20 durch Kieselgel.
[152] Pearce, J. N., u. A. M. Alvarado: J. physic. Chem., Baltimor.e 29 (192,.?) 256. Adsorption von Wasser, Athanol, Athylacetat und Essigsäuredämpfen durch Alp3 und Th02•
[153] - u. I. F. Eversole: J. physic. Chem., Baitimare 38 (1934) 383. Adsorption von Alkylhalogeniddämpfen durch Aktivkohle.
[154] - u. A. C. Hanson: J. physic. Chem., Baitimore 39 (1935) 679. Adsorption von Ketonund Esterdämpfen durch Aktivkohle.
[155]- u. H. F. Johnstone: J. physic. Chem., Baltimore 34 I (1930) 1262. Adsorption von Methan, Methylchlorid, Methylenchlorid, Chloroform und Tetrachlorkohlenstoff durch Kokosnußschalenkohle.
[156] Pearce, J. N., u. Knudson: Proc. Acad. Sei. lowa 34 (1927) 197. Adsorption von Hp-, CHPH-, C2H:.OH- und CH3NH2-
Dämpfen durch Aktivkohle. [157] - u. P. E. Peters: J. physic. Chem., Baiti
more 42 (1938) 229. Adsorption von Dimethyl-, Diäthyl- und Di-n-Propyläther durch Aktivkohle.
[158] - u. G. H. Reed: J. physic. Chem., Baitimore 39 (1935) 293. Adsorption von Alkylhalogeniddämpfen durch Aktivkohle.
Bratzier 34*
524 23 21 Adsorption aus der Gasphase.
[159] Peters, K., u. W. Lohmar: Z. physik. Chem. A 180 (1931) 58. Adsorption von Methan, Äthan, Propan, n-Butan und iso-Butan durch Aktivkohle.
[160] - u. K. Weil: Z. angew. Chem. 43 (1930) 6o8. Adsorption von Edelgasen durch Aktivkohle. Z. physik. Chem. A 148 (1930) 1. Adsorption von Ar, Kr und X durch Aktivkohle.
[161] Pidgeon, L. M.: Canad. J. Res. 10 (1934) 713. Sorption von Dämpfen (Wasser, Benzol, Alkohol) durch Silicagel. Canad. J. Res. 12 (1934/35) 41. Sorption von Dämpfen (Wasser, Benzol, Alkohol) durch Kieselgel.
[162]- u. van Winsen, A.: Canad. J. Res. 9 (1933) 153· Sorption von Wasser durch Asbest.
[163] Pj ankow, W. A.: Chimitscheski Shurnal Ser. B. Shurnal prikladnoi Chim. (russ.) 81 (1935) 246. Adsorption von Hg-Dämpfen durch mit Jod imprägnierte Aktivkohle.
[164] Propfe, H. A.: Dissertation Bonn 1932. Adsorption von He, Ne, Ar, Kr und X durch Aktivkohle.
[165] v. Putnoky, L., u. G. v. Szelenyi: Z. Elektrochem. 36 (1930) 10. Adsorption von Alkohol- und Ätherdämpfen durch Kieselgel.
[166] Rabinowitsch, E., u. W. C. Wood: Trans. Faraday Soc. 32 (1936) 947· Adsorption von H 2, N 2, C02 und CaH6 durch Chabasit.
[167] Rao, K. S., u. B. S. Rao: Proc. Indian Acad. Sei. Sect. A 6 (1938) 16. Adsorption von Wasser und Pyridin durch Kieselgel und Al20 3-Gel.
[168] Ray, R. C., u. P. B. Ganguly: Trans. Faraday Soc. 30 (1934) 997· Adsorption von H 20 durch Kieselgel. Theorie.
[169] Reyerson, L. H., u. A. E. Cameron: J. physic. Chem., Baltimore 39 (1935) 181. Adsorption von Brom und Jod durch Kieselgel und Aktivkohle. Theorie. J. physic. Chem., Baltimore 40 (1936) 233· Adsorption von Brom und Jod durch Aktivkohle.
[170] - u. L. E. Swearingen: J. physic. Chem., Baltimore 31 (1927) 88. Adsorption von C02,
C2H4 , CO, CH4 , 0 2 und S02 durch Kieselgel und Kieselgel, das mit Silber, Platin, Palladium und Kupfer beladen ist.
[171] - u. A. W. Wishart: J. physic. Chem., Baltimore 42 (1938) 679. Adsorption von Cl2
durch Aktivkohle. J. physic. Cher:J.., Baitimore 41 (1937) 943· Adsorption von Cl2 durch Kieselgel.
[172] Ruff, 0., u. G. Roesner: Ber. Deutsch. ehern. Ges. 60 (1927) 411. Adsorption von Ar, NH3, C02 und S02 durch versch. Kohlen.
[173] Russell, A. S., u. C. N. Cochran: Ind. Eng. Chem. 42 (1950) 1332-40. Oberflächenmessungen an Tonerden mittels Adsorption von n-Butan, Propan und Stearinsäure.
[174] Sameshima, J., u. H. Hemmi: Bull. ehern. Soc. Japan 9 (1934) 32. Sorption von NH3
und C02 durch Mordenit. [175] - u. N. Morita: Bull. ehern. Soc. Japan 10
(1936) 485. Sorption von NH3 durch Thomsonit. Bull. ehern. Soc. Japan 10 (1935) 490. Sorption von NH3 und C02 durch verschiedene Mineralien.
[176] Saposchnikow, A. W., A. P. Okarow u. M. A. Susapow: J. der russ. physik. Chem. Ges. 61, II (1929) 1353. Adsorption von NP4 durch Kieselgel.
[177] Schubert, R.: Z. VDI Beih. Verfahrenstechnik N 2 (1939) 63. Adsorption und Adsorptionswärme von NH3 an Kieselgel in Abhängigkeit von Druck und Temperatur.
[178] Schultes u. Neumann: Chem. Fabrik 197 (1935). Adsorption von Methanoldampf durch Magnesit.
[179] Schulz, W. N., E. M. Schteifon, A. M. Kubarewa u. J. W. Korsinkina: Shurnal chimitscheskoi Promischlennosti 10 (1933) 10. (Russ.) Adsorption von N02 durch Kieselgel.
[18o] Schuster, C.: Z. physik. Chem. B 14 (1931) 249. Adsorption von Äthylen, Äthan und Wasserstoff durch Phosphorsäurekohle bei o, 25, 50 und 75 °C.
[181] Semenoff, N.: Z. physik. Chem. B 7 (1930) 471. Kondensation und Adsorption.
[182] Sheppard, S. E., u. P. T. Newsome: J. physic. Chem., Baltimore 33 (1929) 1817. Sorption von Wasserdampf durch Cellulose und deren Derivate.
[183] Shereshefsky, J. L., u. C. E. Weir: J. Amer. ehern. Soc. 58 (1936) 2022. Adsorption von H 2, He und N2 an Glas bei versch. Drucken.
[184] Shiels, D. A.: J. physic. Chem., Baltimore 33 (1929) 1167. Adsorption von S02 durch platinierten Asbest.
[185] Shull, C. G.: J. Amer. ehern. Soc. 70 (1948) 1405-10. Bestimmung der Porengrößenverteilung aus Messungen der Gasadsorption.
[186] Siebert, W.: Z. physik. Chem. 180 (1937) 169. Adsorption von Radon aus Gasgemischen von Ne, Ar, Kr, Luft, CH4, N20 und C02 durch Kieselgel.
[187] Sihvonen, V., u. U. Hemming: Suomen kemistilehti 12 B (1939) 11. Adsorption von C02, 0 2 und N2 durch Ceylongraphit, Zuckerkohle und Birkenholzkohle.
[188] Soare, A. G., u. R. Georgescu: Extrait Bull. Chim. pure et appliquee 37 (1934) 79· Adsorption von Chlorpikrin durch Aktivkohlen, die aus Buchenholz durch Aktivierung mit NaCl, CaC12, FeCl3, ZnC12, NaOH, H 2S04 und H3P04 hergestellt wurden. Extrait Bull. Chim. pure et appliquee 37 (1934) 199. Adsorption von Chlorpikrin durch Aktivkohlen aus Fichten-, Eschen-, Eichenund Ulmenholz, durch Aktivierung mit FeC13,
ZnC12, H 2S04 und H 3P04 hergestellt. [189] Speakmann, J. B., u. C. A. Cooper: J.
Textile Institute Trans. 27 (1936) T 195. Adsorption von Wasserdampf durch Wolle.
[190] Storfer, E.: Z. Elektrochem. 41 (1935) 198. Adsorption von H 2 an nickelhaltiger Aktivkohle. Z. Elektrochem. 41 (1935) 868. Adsorption von N2, CH4 , Benzol, n-Hexan und Cyclohexan an Diamantpulver und Aktivkohle.
[191] Taylor, H. S., u. G. Oyden: Trans. Faraday Soc. 30 (1934) 1178. Adsorption von H 2
und C02 durch Zinkoxyd und Molybdänoxyd. [192] Ti toff, A.: Z. physik. Chem. 74 (1910) 641.
Adsorption von Gasen durch Kohle. [193] Tompkins, F. C.: Trans. Faraday Soc. 32 I
(1936) 643. Adsorption von NO, CO, CH4 , N2, Ar, 0 2, (CN)2, C02, Np und C2H 4 an NaClKristallen. Trans. Faraday Soc. 34 (1938) 1469. Adsorption von NH3 durch NaCl-Kristalle.
Bratzier
23221 Adsorption aus wäßriger Lösung. 525
[194] Tryhorn, F. G., u. W. F. Wyatt: Trans. Faraday Soc. 24 (1928) 36. Adsorption von Gemischen gesättigter Dämpfe (MethanolBenzol, Äthanol-Benzol, n-Propanol-Benzol, Butanol-Benzol) durch Kokosnußschalenkohle.
[195] Turkevich, J., u. H. S. Taylor: J. Amer. ehern. Soc. 56 (1934) 2254. Adsorption von Äthylen, Methan, Äthan und Propan durch Mn0-Crp3 •
[196] De Vries, T.: J. Amer. ehern. Soc. 57 (1935) 1771. Adsorption von C02 durch Kokosnußschalenkohle.
[197] Wachter, H.: Chemische Fabrik 22 (1941) 377· Wasserdampfadsorption durch Kieselgele verschiedener Porenweite.
[198] Weingaertner, E.: Z. Elektrochem. 42 (1936) 599. Sorption von Methan, Äthan und Propan durch Aktivkohle. Theorie.
[199] Weyde, E., u. E. Wicke: Kolloid-Z. 90 (1940) 156. Die Gestalt der Sorptionsflächen bei der Ad- und Desorption unter versch. Bedingungen. Theorie.
[2oo] White u. C. H. Schneider: J. Amer. Chem. Soc. 71 (1949) 2593-2600. Adsorption von 0 2, N 2 und Ar an Chromoxydgel bei 186 °C.
[201] Wicke, E.: Kolloid-Z. 86 (1939) 167. Empirische und theoretische Untersuchungen der Sorptionsgeschwindigkeit von Gasen an porösen Stoffen (Adsorption von C02 und Benzol durch Aktivkohle).
[202] Wilson, R. E.: Physic. Rev. 16 (1920) 8. Adsorption von 0 2 und N 2 durch Aktivkohle.
[203] Winnacker, K., u. E. Weingaertner: Chem. Technologie, München 1950, Bd. II, S. 571. Isothermen verschiedener Gase und Dämpfe für Aktivkohle, Kieselgel, Tonerdegel.
[204] Zeise, H.: Z. physik. Chem. 136 (1928) 385. Adsorption von Methan, N 2, 0 2 und H 2 an Glas.
[205] Zelinsky, N. D., u. M. A. Rakusin: Ber. 59 (1926) 2072. Adsorption von Hg-Dämpfen durch aktive Holzkohle.
23 22 Adsorption aus flüssiger Phase an pulverförmigen Adsorptionsmitteln. 23 220 Vorbemerkungen und InhaltsübersiCht.
Die Tabelle gibt Werte der KonstantenKund t/n für die Gleichung der Adsorptionsisotherme nach Freundlich:
~ = K. cl/n m
Es bedeuten: c Gleichgewichtskonzentration in Moljl, x Adsorbierter Stoff auf m Gramm Adsorptionsmittel in mMoljl, m Menge Adsorptionsmittel in g, K Konstante,
1jn Konstante, % Fehler: Mittlerer Fehler in %. der sich ergeben kann, wenn man bei einer beliebigen Gleich
gewichtskonzentration xfm ermittelt, Cmax Größte Gleichgewichtskonzentration, für die Messungen vorliegen, Cmin Kleinste Gleichgewichtskonzentration, für die Messungen vorliegen.
Der Geltungsbereich der in der nachstehenden Tabelle aufgeführten KonstantenKund 1/n beschränkt sich streng genommen nur auf den angegebenen Konzentrationsbereich. Doch ist im allgemeinen ein~ Erweiterung über diesen Bereich hinaus ohne zu große Fehler möglich. Die Messungen wurden alle bet Zimmertemperatur durchgeführt und erstreckten sich über eine Zeitdauer, die praktisch eine Einstellung des Adsorptionsgleichgewichts gewährleistet.
Inhalt. 23221 Adsorption organischer Verbindungen aus wäßriger Lösung an Aktivkohle
23222 Adsorption organischer Verbindungen aus Petrolätherlösungen an Kieselgel, Tonerdegel, Magnesiumoxyd
23223 Adsorption von Fettsäuren aus organischen Lösungsmitteln an Aktivkohle
23224 Literatur zu 2322
23 221 Adsorption aus wäßriger Lösung.
Adsorbierter Stoff I Adsorpt.-Mittel I Cmax
I Cmtn I K 1 1/n I Fe%er I Lit.
Molfl Molfl
Anorganische Stoffe.
Jod
I Carboraffin I 0,05
I 0,001
I 38.9
I 0,43
I - I 8
Jod Supra Norit 0,05 0,001 12,3 0,13 - 8 Jod Holzkohle unakt. 0,05 0,001 3.7 0,45 - 8
Bratzier
526 23 22 Adsorption aus flüssiger Phase an pulverförmigen Adsorptionsmitteln.
I Cmax Cmtn
I Fehler Adsorbierter Stoff
I Adsorpt.-Mittel Molfl Molfl K 1jn % Lit.
Organische Stoffe
Äpfelsäure Norit 0,25 0,01 1,28 0,252 2,2 9 Adipinsäure Norit 0,25 0,01 1,79 0,163 4·5 9 ß-Alanin Darco G 6o 0,394 5,7·10-6 0,5 0,64 7 5 dl-Alanin Darco G 6o 0,225 0,015 o,8 0,86 2 5 Ameisensäure Norit 0,25 0,01 2,47 0,435 2,6 9 o-Aminobenzoesäure Darco G 6o o,o11 o,ooo9 7,1 0,16 0,5 5 m-Aminobenzoesäure Darco G 6o 0,013 0,001 5,7 0,16 0,3 5 p-Aminobenzoesäure . Darco G 6o 0,012 0,001 4,5 0,12 0,3 5 d 1-a-Aminobuttersäure Darco G 6o 0,280 0,017 1,5 0,75 1,7 5 Anilin Darco G 6o 0,164 0,004 10 0,26 0,2 5 I-Asparaginsäure Darco G 6o 0,041 0,003 5,9 0,70 o,8 5 I-Asparagin Darco G 6o 0,164 0,004 2,2 0,64 0,3 5 Benzoesäure Darco G 6o o,oo8 0,0004 13 0,24 o,6 5 Bernsteinsäure Norit 0,25 0,01 2,83 0,303 4·3 9 Biotin Darco G 6o 3,7·10-8 9,2 ·10-11 530 o,69 10 5 Brenzca teehin Charbon animal 0,1 0,001 3.3 0,10 - 2
(Merck) Brenztraubensäure Norit 0,25 0,01 2,44 0,273 3,5 9 Buttersäure Norit 0,25 0,01 2,46 0,177 2,3 9 Calciumpantothenat (dextro) Darco G 6o 0,024 1,9 ·1o-7 390 o,69 10 5 Capronsäure Norit 0,25 0,01 3,03 0,175 1,8 9 Chininh ydrochlorid Carboraffin 0,05 0,001 1,07 0,10 - 8 Ch ininh ydrochlorid Supra Norit 0,05 0,001 1,13 0,10 - 8 Chininh ydrochlorid Norit 0,05 0,001 2,05 0,27 - 8 Citraconsäure Norit 0,25 0,01 1,69 0,167 1,8 9 Citronensäure Norit 0,25 0,01 0,73 0,203 3,3 9 Calciumpantothenat (aus Leber- Darco G 6o 0,003 2,3 ·1o-7 26 o,56 10 5
extrakt) Dibrom bernsteinsäure Norit 0,25 0,01 2,58 0,320 2,2 9 Erythrit Charbon animal 0,05 0,002 2,2 0,57 - 2
(Merck) Essigsäure Norit 0,25 0,01 2,46 0,351 2,6 9 Essigsäure Carboraffin 0,1 0,01 7,22 0,55 - 8 Essigsäure Supra Norit 0,1 0,01 7.53 0,55 - 8 Essigsäure Norit 0,1 0,01 4·23 0,50 - 8 Essigsäure Holzkohle unakt. 0,1 0,01 1,51 0,32 - 8 Essigsäure Darco G 6o 1,69 0,007 3,2 0,34 ±o,8 5 Fumarsäure Norit 0,25 0,01 1,90 0,203 2,9 9 d-Glucose Darco G 6o 0,093 0,004 3·3 0·54 0,4 5 Glutarsäure Norit 0,25 0,01 1,96 0,201 5,1 9 Glycerin Charbon animal 0,1 0,003 1,96 0,57 - 2
(Merck) Glycerinsäure Norit 0,25 0,01 1,29 0,267 6,7 9 Glvkokoll Darco G 6o o,659 0,082 0,2 0,76 5 5 Glykolsäure Norit 0,25 0,01 1,54 0,390 4,1 9 Glyoxylsäure Norit 0,25 0,01 3,89 0,455 2,3 9 Gujakol Charbon animal o,1 0,001 4,9 0,15 - 2
(Merck) Harnstoff Darco G 6o 0,762 0,041 2,1 0,66 1 5 1-Hydroxvprolin Darco G 6o 0,050 0,002 3,2 0,79 1 5 I-Inosit · Darco G 6o 0,057 0,005 4,2 o,86 1 5 Isobuttersäure Norit 0,25 0,01 2,36 0,273 12,3 9 dl-Isoleucin Darco G 6o 0,137 o,ooo9 5.4 0,50 0,5 5 Isovaleriansäure Norit 0,25 0,01 2,51 0,227 2,6 9 ltaconsäure Norit 0,25 0,01 1,54 0,148 1,9 9 Koffein Darco G 6o 0,014 0,001 3.3 0,10 1 5 Kreatin Darco G 6o 0,037 0,001 2,3 0,15 4 5 Kreatinin Darco G 6o o,o86 0,004 4·4 0,26 0 5 o-Kresol Charbon animal 0,03 0,001 4·7 0,14 - 2
m-Kresol (Merck)
Charbon animal 0,01 0,0005 4,6 0,13 - 2
p-Kresol (Merck)
Charbon animal 0,04 0,0005 4,1 0,11 -- 2
Lävulinsäure (Merck)
Norit 0,25 0,01 1,83 0,183 2,9 9
Bratzier
23 222 Adsorption aus Petroläther. 527
I Cmax Cmin
I I I Fehler Adsorbierter Stoff Adsorpt.-Mittel Molfl Molfl K 1/n %
Lit.
dl-Leucin Darco G 6o 0,012 0,0005 5.4 0,50 0,3 5 I-Lysin Darco G 6o 0,045 0,005 5,1 o,68 2 5 Maleinsäure Norit 0,25 o,o1 2,81 0,248 4.6 9 Mannit Charbon animal 0,1 0,001 2,3 0,48 - 2
Malonsäure (Merck) Norit 0,25 0,01 3.88 0.{10 3·3 9
Mesaconsäure Norit 0,25 o,o1 1,8o 0,133 2,4 9 d 1-Methionin Darco G 6o 0,016 0,0005 11 o,61 0,4 4 Methylbernsteinsäure Norit 0,25 0,01 1,30 0,172 1,6 9 Methylenblau Carboraffin 0,01 0,0001 2,45 0,14 - 8 Methylenblau Supra Norit 0,01 0,0001 3.94 0,13 - 8 Methylenblau Norit 0,01 0,0001 1,42 0,16 - 8 Milchsäure Norit 0,25 0,01 1,66 0,335 3.6 9 Monobrombernsteinsäure Norit 0,25 0,01 1,82 0,195 2,0 9 Nicotinsäure Darco G 6o o,oo6 0,0007 6,9 0,22 3 5 dl-Norleucin Darco G 6o 0,040 7.9. 1o-4 4.8 0.{5 0,4 5 Orcin Charbon animal 0,1 o,oo1 3·7 0,10 - 2
Oxalsäure (Merck) Norit 0,25 o,o1 3,62 0,551 4·9 9
Phenol Charbon animal 0,1 0,0005 4.8 0,16 - 2
Propionsäure (Merck)
1,8 Norit 0,25 0,01 2.{6 0,236 9 Phenol Carboraffin 0,01 0,0001 15,0 0·43 - 8 Phenol Supra Norit 0,01 0,0001 9,2 0,28 - 8 Phenol Norit o,o1 0,0001 8,7 0,38 - 8 Phenol Holzkohle unakt. o,o1 0,0001 0.{ 0,30 - 8 Phenol Hydraffin 0,000001 o,ooooooo1. 25 0,36 - 1 Phenol Norit W 0,001 0,00001 21 0,35 - 1 d 1-Phenvlalanin Darco G 6o 0,049 o,ooo8 2,3 0,10 1,3 5 Propionsäure Darco G 6o 1,26 0,020 4·4 0,31 0,5 5 Pyridinhydrochlorid Darco G 6o 0,003 9.7·10-7 6,2 0,38 15 5 Resorcin Charbon animal 0,1 o,oo1 2,8 0,10 - 2
Saccharose (Merck)
Charbon animal 0,02 0,0005 o,81 0,13 - 2
dl-Serin (Merck)
Darco G 6o 0,125 o,oo8 0,5 o,63 8 5 d 1-Threonin Darco G 6o 0,125 0,010 1.{ o,83 2 5 Thiaminh ydrochlorid Darco G 6o 0,001 1,3 ·10-7 300 o,66 10 5 d 1-Tryptophan Darco G 6o 0,003 0,002 3,2 0,10 0,3 5 1-Tyrosin Darco G 6o 0,0001 3,1 ·10-5 11 0,30 10 5 Valeriansäure Norit 0,25 0,01 2,84 0,182 2,8 9 dl-Valin Darco G 6o 0,028 o,oo1 5,6 o,82 1 5 Weinsäure Norit 0,25 o,o1 0,94 0,275 3·3 9
23 222 Adsorption aus Petroläther.
Adsorbierter
I Adsorpt.-Mittel Cma:o:
I Cmln
I K 1/n
Fehler Lit. Stoff Molfl Mol/1 %
Laurinsäure Aluminiumoxyd stand. nach 0,03 0,001 o,84 0,12 - 4 Brackmann
Laurinsäure Magnesiumoxyd I (micron 0,02 0,001 2,56 0,29 - 4 brand, Calif. Chem. Co.)
Laurinsäure Filtrol 0,03 0,001 2,1 0,21 - 4 Laurinsäure Silica Gel I (Howe & French 0,03 0,001 0,95 0,31 - 4
M yristicinsäure Inc.)
Aluminiumoxyd Brackmann
stand. nach 0,03 0,001 0,78 0,10 - 4
Palmitinsäure Aluminiumoxyd stand. nach 0,03 0,001 1,03 0,18 - 4 Brackmann
Stearinsäure Magnesiumoxyd I (micron 0,03 0,001 5.03 0,36 - 4 brand, Calif. Chem. Co.)
Stearinsäure Filtrol 0,03 0,001 1,43 0,21 - 4 Stearinsäure Silica Gel I (Howe & French 0,03 0,001 0,95 0,31 - 4
Inc.)
Bratzier
52 8 23 22 Adsorption aus flüssiger Phase an pulverförmigen Adsorptionsmitteln.
0 l:l ~0
i ~fO ~ ~ 12 ~ ~ ~8 ~ ~~~,
~ ~
(S
0
c :1 '/
I
/; 1 'f #'
V
~ r-
23 223 Adsorption aus organisdJ.en Lösungsmitteln.
81)
8
Jf) '111 SI) GO 70 40
I 1/ ~ J
'I
V
~ f--~
/_
'6 / 7 ~ 8
0
Abb. 33. Adsorptions-Isothermen von Stearin- und Abietinsäure bei 35,5 °C; Aktivkohle: Darco G60. (Nach G. Papps
u. D. F. Othmer [Io].)
a. Lösungsmittel: aliph. und aromatische Kohlenwasserstoffe.
1. Stearinsäure in Hexan. 2. "Heptan. 3. " Petroläther 1. 4. " Isooctan. 5- " Petroläther 2. 6. " Abietinsäure in Solventnaphtha 1. 7. " Abietinsäure in Solventnaphtha 2. 8. " Solventnaphtha 1. 9- " Solventnaphtha 2.
b. Lösungsmittel : aliph. Alkohole.
1. Stearinsäure in Isopropanol. 2. Stearinsäure in Methanol. 3. " " Äthanol. 4. Abietinsäure " Methanol. 5- " Äthanol. 6. " " lsopropanol. 7. Stearinsäure " n-Propanol. 8. Abietinsäure " n-Propanol.
c . Lösungsmittel : Nitroparaffine. 1. Stearinsäure in Nitromethan. 2. " Nitroäthan. 3. " 1-Nitropropan. 4. " " 2-Nitropropan. 5. Abietinsäure " Nitromethan. 6. " Nitroäthan.
10 l!IJ Jf) '111 STJ 60 70 8tJ 7. " 1-Nitropropan. flleicltgewiciJ!shnZ8111rr!lion [Htllimo(tler} 8. " 2-Nitropropan.
23 224 Literatur zu 23 22. [1] Aehnelt, W.: Entfärbungs- und Klärmitt el, Dresden u nd Leipzig 1943, S. 92fi. [z] Ami o t, R.: Adsorption von Phenol und Phenolhomologen an Aktivkohle. C.R. hebd. Seances,
Acad. Sei. 197 (1933) 325. [3] Blowski, A. A., und I. H. Bon: Entfärbung definierter Zuckerlösungen mit Standardkohlen des
H andels. Ind. E ng. Chem. 18 (1926) 32. [4] Cassidy, H . G.: Adsorption höherer Fettsäuren aus Petroläther an oxydischen Adsorptionsmitteln.
J. Amer. Chem. Soc. 62 (1940) 3074. [5] Ch e l delin , V. H., und R. J. W illiams: Adsorpt ion schwacher organischer Elektrolyte aus wässe
riger Lösung an Aktivkohle. J . Amer. Chem. Soc. 64 (1942) 1513. [6] Deitz, V. R. : Bibliography of Solid Adsorbent s, Washington 1944· [7] E l to n , G. A . H . : Adsorption aus binären Lösungen vollständig miteinander mischbarer Flüssig
kt>iten. J. Chem. Soc. (London) 1951 , 2958- 61. [8] Honig, P.: Adsorption von J od, Methylenblau, Phenol, Essigsäure aus wäßriger L ösung an ver
schiedenen Standardkohlen. Kolloidchemische Beihefte 22 (1 926) 386. [9] Linn er, E . R., und R. H. Gortn e r: Adsorption organischer Säuren aus wäßriger Lösung an Aktiv
kohle Norit. J. Phys. Chem. 39 (1 935) 35· [10] Papps, G., und D. F. Othmer: Adsorption von Fettsäuren aus Lösungen von Paraffin- und aroma
tischen Kohlenwasserstoffen, aliphatischen Alkoholen und Nitroparaffinen an Aktivkohle bei 35,5 °C. Ind. Eng. Chem. 36 (1 944) 430- 34.
[11] Venkatanaras imhacharn, N., u. D. G uru raja: Selekt ive Adsorption aus Pyridin-AlkoholGemischen an Kieselgel. Proc. Ind. Acad. Sei. A 6 (1 938) 32.
Bratzier
2331 Vorbemerkungen. 529
23 3 Chromatographie (Papier-Chromatographie).
23 31 Vorbemerkungen. Mit Hilfe der Papierchromatographie ist es möglich, ein Substanzgemisch in seine Bestandteile auf
zutrennen und somit die einzelnen Verbindungen qualitativ (und oft annähernd quantitativ) nachzuweisen. Voraussetzung für eine gute Trennung ist die Beschaffenheit des Papieres (es eignen sich nur Papiere auf Lintersbasis) und die Wahl des für die Entwicklung des Chromategramms verwendeten Lösungsmittelsystems.
Das Erkennen der Substanzen auf dem entwickelten Chromategramm geschieht entweder durch Besprühen mit einem Reagens, wodurch eine spezifische Farbreaktion entsteht, durch Betrachten im UV-Licht oder bei radioaktiven Verbindungen mit einem Strahlungsmeßgerät usw.
Jede Substanz hat in einem bestimmten Lösungsmittelsystem eine bestimmte Wanderungsgeschwindigkeit. Das Maß für diese Wanderungsgeschwindigkeit ist der RrWert; dies ist der Quotient aus der Entfernung "Startpunkt-Mittelpunkt der Substanz" durch die Entfernung Startpunkt-Lösungsmittelfront. Der RrWert ist also stets kleiner oder gleich 1 und ist unabhängig von der Länge der Chromatogramme. -Die insgesamt auf den Startpunkt eines Chromategramms gesetzte Menge sollte nicht mehr als 1oo y eines jeden nachzuweisenden Stoffes enthalten, da andernfalls die Flecken nachher keine einwandfreie Trennung gestatten. Die untere Nachweisgrenze liegt zwischen 1-10 y. Die Fleckengröße einer Substanz ist proportional dem Logarithmus der Konzentration [6]. Neben anderen Methoden kann man so die Konzentration bestimmen.
Die Entdecker der Papierchromatographie R. Consden, A. H. Gordon und A. J. P. Martin führen die Auftrennung eines Substanzgemisches auf einen gemäß dem N ernstscheu Verteilungssatz erfolgenden Verteilungsvorgang zurück, bei dem sich das Ausschütteln der Zellulose-Wasser-Phase und der Lösungsmittelphase während der Wanderung des Flüssigkeitsstromes kontinuierlich wiederholt [J]. Neuere Arbeiten [7, 8, 2, 27] zeigen jedoch, daß der Vorgang nicht so einfach zu verstehen ist.
Zwischen dem RrWert einer Substanz und ihrem Verteilungskoeffizienten a:, in dem für die Entwicklung des Chromategramms verwendeten Lösungsmittelsystem, fanden A. J. P. Martin und R. L. M. Synge [17] folgende Beziehung:
a: =AL (2._- 1 ) A 8 R 1 '
wobei V rt .1 k ffi . t Konz. in der wäßrigen Phase a: = e e1 ungs oe z1en = . .. . Konz. m der Lösungsmittelphase;
AL = Fläche des Querschnitts der beweglichen Phase, A 8 =Fläche des Querschnitts der stationären Phase.
Kennt man den Wassergehalt des Papieres, so kann man ALIAs aus dem Verhältnis des Gewichts des trockenen Papieres zu dem des entwickelten Chromategramms bestimmen. - Weiterhin ist von Interesse, daß zwischen der chemischen Konstitution und dem RrWert Beziehungen bestehen. So läßt sich z. B. der RrWert eines Peptids aus den RrWerten der Aminosäuren berechnen [16]. Bei den Fettsäuren hängt ebenfalls der RrWert von der Zahl der C-Atome ab. Bei den Zuckern spielt die Konfiguration eine Rolle [10].
Eine ausführliche Übersicht der mathematischen Behandlung der Papierchromatographie findet sich bei [13, 25]. Betreffs technischer Einzelheiten für die Ausführung der Chromatogramme siehe die Monographien [I] und [II].
Der RrWert hängt von verschiedenen Parametern (Temperatur, Papier usw.) ab. Eine Auftrennung von Substanzen auf dem Papier allein genügt nicht, genauso wichtig ist ihre Sichtbarmachung. Es wurde darauf verzichtet, in den Tabellen der RrWerte die näheren Bedingungen (wie Papiersorte, Temperatur, Auf- oder Absteigen der Flüssigkeit während des Chromatogrammes) wiederzugeben. Deshalb sind die aufgeführten RrWerte mehr als Vergleichswerte zu betrachten, obwohl sie von den Autoren als Absolutwerte gemessen sind.
Die Tabellen enthalten am Kopf Angaben über die Lösungsmittel und evtl. über Vorbehandlung der Papiere. In den einzelnen Spalten ist angegeben:
Spalte 1 : der gelöste Stoff, Spalte 2 und folgende: die R,-Werte, geordnet nach den verschiedenen Lösungsmitteln.
In der letzten Spalte wird ein Hinweis auf die Nachweisreaktionen gebracht. Der Hinweis auf die Literatur ist durch die in eckigen Klammern wiedergegebenen Nummern des
Literaturverzeichnisses vorgenommen. Anordnung der R 1-Werte:
1. Kationen 2. Anionen 3· Phenole 4· Zuckeralkohole 5· Zucker
6. Monocarbonsäuren g. Aminosäuren 7. Oxy-, Keto- und Dicarbonsäuren 10. Purine 8. Amine
a) aromatische Amine 11. Phosphorsäureester
b) weitere Amine
Wacker
530 23 3 Chromatographie (Papier-Chromatographie).
23 32 Zahlenangaben für Rr Werte. Tabelle 1. Kationen. Tabelle 2. Anionen.
Lösungs- { 1: So VoL-Teile ~:Butanol; 20Voi.-Teile 12n·Salzsäure. mittel 2: So Voi.-Teile Athanol; 20 Voi.-Teile 2n·Essigsäure.
Lösungsmittel 1: 2 Vol.·Teile n·Butanol; 1 VoL-Teil Pyridin; 2 Voi.-Teile 1,5n-NH,OH.
Substanz
Ag+ AI+++ Ni++ Co++ Cu++ Bi+++ Zn++ Cd++ Hg++ Fe+++ Li+ Na+ K+ Be++ Mg++
Ca++ ' Sr++ Ba++ J
R,-Werte in den
Lösungs-mitteln 1 I [224] [21]
o,oo 0,03 0,04 0,19 0,40 0,51 0,78 o,83 o,89 0,93
0,76 0,56 0>45 0,86 0,76 o,68 0,55 0>43
Nachweis
I
I 0,5 %-igo Lö'ung von Diphenylthiocarbazon in Tetrachlorkohlenstoff
0,1 m. wäßrige Lösung von Violursäure
( <NH-CO" ) 1 CO NH-CO/C=NOH
Substanz
Chlorid Bromid Jodid Chlorat Bromat Jodat Nitrit Nitrat
Arsenit Arsenat Carbonat Phosphat Chromat Thiocyanat Sulfat
RrWert in dem
Lösungs-mittel
1 [20]
0,24 0,36 0>47 0>42 0,25 0,09 0,25 0,40
0,19 0,05 0,06 0,04 o,oo 0,56 0,07
Nachweis
AgN03 AgN03 HP2 oder AgN03
KJ und HCI KJ und HCI KJ und HCl Diphenylamin in
H 2S04 H 2S ammoniak. AgN03
ammoniak. AgN03
Ferrinitrat
1) Die besten Ergebnisse erhält man bei Verwendung der essigsauren Salze.
Substanz
Glykol Glycerin Sorbit Dulcit Mannit Inosit Rohrzucker
Tabelle 3· Phenole. Lösungsmittel 1: Amylalkohol gesättigt mit Wasser.
" 2: 1 Voi.-Teil n·Butanol; 9 VoL-Teile Benzol; 10 VoL-Teile Wasser. " 3: 1 Voi.-Teil n·Butanol; 19 VoL-Teile Benzol; 20 Voi.-Teile Wasser.
Substanz
Hydrochinon Resorcin Brenzcatechin Toluhydrochinon Phloroglucin Pyrogallol a-Naphthol ß-Naphthol
RrWerte in den Lösungsmitteln
I [2~1 I [2~] I d3] o,8o 0>43 0,07 o,83 0,54 0,13 o,86 0,70 0,38 o,85 0,23 0,61 o,oo o,65 0,02 0,90 o,83 0,92 o,85
Nachweis
5 min bei 90°C trocknen und dann mit einer 2 %igen :f.eC13-Lösung in Athanol-n-Butanol (1 :4) besprühen.
J
Tabelle 4· Zuckeralkohole. Lösungsmittel1: 4 VoL-Teile n-Butanol; 1,1 VoL-Teile Äthanol; 1,9 VoL-Teile Wasser.
" 2: 5 Voi.-Teile n·Butanol; 1 VoL-Teil Eises'>ig; 2 VoL-Teile Wasser.
RrWerte in den Lösungsmitteln
1 I
2 [9] [9]
0,54 0,58 0>43 0>44 0,21 0,17 0,21 0,18 0,22
I 0,19
0,10 0,05 0,15 I 0,09
I
Nachweis
Man mischt gleiche Teile einer o,1 n-Silbernitrat- und 5 nAmmoniaklösung und fügt zu dieser Lösung nochmals das gleiche Volumen 2 n-NaOH hinzu. Nach dem Besprühen entwickf:'lt man über einem Dampftopf. Daran anschließend behandelt man das entwickelte Chromatogramm 10-15 min mit einer frisch bereiteten 10-15% igen Natriumthiosulfatlösung; zum Schluß spült man mit Wasser.
Watker
2332 Zahlenangaben für RrWerte. 531
Tabelle 5· Zucker. Lösungsmittel 1: Phenol mit Wasser gesättigt.
Substanz
D-Glucose D-Galactose D-Mannose L-Sorbose D-Fructose D-Xylose D-Arabinose D-Ribose L-Rhamnose D-Desoxyribose L-Fucose Lactose Maltose Rohrzucker Raffinose D-Galacturonsäure D-Glucuronsäure D-Glucosamin-HCl Chondrosamin-HCl N-Acetyl-glucosamin Ascorbinsäure Deh ydroascorbinsäure Inosit
2: 40 Vol.-Teile n-Butanol; 10 Vol.-Teile Eisessig; 50 Vol.-Teile Wasser.
3: 3 Vol.-Teile n-Bntanol; 2 Vol.-Teile Pyridin; 1,'i Vol.-Teile Wasser.
RrWerte in den Lösungsmitteln
1
[19]
0,39 0.{4 0,45 0.{2 0,51 0,44 0,54 0,59 0,59 0,73 o,63 0,38 0,36 0,39 0,27 0,13 0,12 0,62 0,65 o,69 0,24 0,16 0,23
2
r19J
0,18 0,16 0,20 0,20 0,23 0,28 0,21 0,31 0 ·37
0,27 o,o9 0,11 0,14 0,05 0,14 0,12 0,13 0,12 0,26 0,38 0,27 o,o9
3 [11]
0,37
0,24
Substanz
Man mischt gleiche Teile einer 0,1 n-Silbernitratund 5 n-Ammoniaklösung und fügt zu dieser Lösung nochmals das gleiche Volumen 2 n-N aOH hinzu. Nach dem Besprühen entwickelt man über einem Dampftopf. Daran anschließend behandelt man das entwickelte Chromatogramm 1o---15 min mit einer frisch bereiteten 1 o-15 %igen Natriumthiosulfatlösung; zum Schluß spült man mit Wasser.
Tabelle 6. Monocarbonsäuren.
Lösungsmittel1: n-Butanol gesättigt mit 1,5n-Ammoniak.
" 2: 100 Vol.-Teile Äthanol; 1 Vol.-Teil konz. Ammoniak. " 3: 0,6 Vol.-Teile Essigsäureäthylcster; 3,5 Vol.-Teile Tetrahydrofuran; 4,7 Vol.-Teile Wasser. Papier: Cellu-
loseacetatpapier, Acetylgehalt 22-26%; hergestellt nach F. Micheel u. H. Schweppe: Mikrochim. Acta 1954, 53.
Substanz 1
[22]
Ameisensäure 0,10 Essigsäure 0,11 Propionsäure 0,19 Buttersäure 0,29 Valeriansäure 0,41 Capronsäure 0·53 Önanthsäure o,62 Caprylsäure o,65 Pelargonsäure 0,67 Caprinsäure Undecylsäure Laurinsäure M yristinsäure Palmitinsäure Ölsäure Stearinsäure Erucasäure
RrWerte in den Lösungsmitteln
2 I 3
[12] [18]
0,31 0,33 0.{4 0,54 o,6o o,84 o,68 0,72 0,72 o,64 0,76 0,57
0,51 0,46 0,40 0,38 0,34 0,30 0,30 0,24 0,22
Nachweis
Eine o,o4 %ige Bromkresollösung in Äthanol wird mit verdünnter NaOH auf blau-grün eingestellt. Gelbe Flecken auf blaugrünem Untergrund.
5 min bei 90 °C trockne~. und dann mit einer 2% igen FeC13-Lösung in Athanolfn-Butanol (1 :4) besprühen.
Wa<ker
532 23 3 Chromatographie (Papier-Chromatographie).
Tabelle 7· Oxy-, Keto- und Dicarbonsäuren.
Lösungsmittel1: 80 VoL-Teile n-Butanol; 20 VoL-Teile Eisessig; 20 VoL-Teile Wasser. " 2: 80 VoL-Teile n-Butanol; 20 VoL-Teile 95%iges Äthanol; 20 VoL-Teile Wasser. " 3: 80 VoL-Teile Äthanol; 4 VoL-Teile konz. Ammoniak; 16 VoL-Teile Wasser. " 4: 13 VoL-Teile Äther; 3 VoL-Teile Eisessig; 1 VoL-Teil Wasser. " 5: 14 VoL-Teile Äther; 1 Vol.-Teil Eisessig; 1 Vol.-Teil Wasser.
Substanz
Glykolsäure Milchsäure Brenztraubensäure Phenylbrenztraubensäure Oxalsäure Malonsäure Bernsteinsäure Glutarsäure Adipinsäure Maleinsäure Fumarsäure Äpfelsäure Weinsäure Citronensäure Aconitsäure Oxalessigsäure a:-Ketoglutarsäure Benzoesäure Salicylsäure Zimtsäure
RrWerte in den Lösungsmitteln
1 [26]
o,85 0,39 o,86 0,30 0,72 o,83
0,91
o,87 0,65 0,25 0>40
2 [26]
o,69
o,s6 0,14 0,36 o,68
o,83
0,29 0,15 0,45
3 I 4 I 5 [14] [4] [4]
0,45 0,28 0>49 0,72 o,s8
0,21 0,45
0,10 0,12 0,11 0,26 0,52 0,32 0,29 0,76 o,62 0,32 0,41 0,31
0,90 0,84 0,25 0,25 0,13 0,19 o,o9 0,11 0,15 o,o6 0,16
0,46 0,36 0,14
o,s8 0,73 0,68
Nachweis
~ine 0,04% ige Bromkresollösung in Athanol wird mit verdünnter NaOH auf Blau-grün eingestellt. Gelbe Flecken auf blaugrünem Untergrund.
Tabelle 8a. Aromatische Amine.
Lösungsmittel1: 40 VoL-Teile Methanol; 20 VoL-Teile Amylalkohol; 20 VoL-Teile Benzol; 20 Voi.-Teile Wasser. " 2: 35 VoL-Teile Methanol; 17,5 Vol.-Teile Amylalkohol; 35 VoL-Teile Benzol; 12,5 VoL-Teile Wasser. " 3: 35 VoL-Teile Methanol; 17,5 VoL-Teile Amylalkohol; 35 VoL-Teile Benzol; 12,5 VoL-Teile 2n-HC1.
4: 35 VoL-Teile Methanol; 17,5 VoL-Teile Amylalkohol; 35 Voi.-Teile Benzol; 12,5 VoL-Teile 4%iges NH,. 5: 30,8 Voi.-Teile Methanol; 15,2 VoL-Teile Amylalkohol; 46 VoL-Teile Benzol; 8 VoL-Teile Wasser.
RrWerte in den Lösungsmitteln Substanz 1
I 2 3 4
I 5 Nachweis
[5] [5] LiJ [5] [5]
Sulfathiazol o,86 0,78 0,53 o,64 o,64 Sulfanilamid 0,78 0,73 0,45 o,69 0,53 Sulfapyridin 0,87 o,82 0,53 0,73 0,72 Diaminodiphenylsulfon o,89 0,84 o,8o o,84 0,79 p-Aminobenzoesäure o,88 o,s6 0,79 0>41 0,71 o-Aminobenzoesäure 0,90 0,61 o,82 0,53 0,84 m-Aminobenzoesäure o,81 0,42 0,78 0,45 0,76 Man besprüht zuerst mit einer 0,2 %-p-Aminosalicylsäure 0,79 0.44 0,79 0,46 0,71 igen Natriumnitritlösung in 0,1 n-HCI. Sulfanilsäure 0·74 0,73 o,so o,so 0,35 Dann trocknet man kurz bei so cc und a:-Naphthylamin 0,92 0,95 0,92 0,95 0,98 besprüht mit einer 0,2 %igen Lösung ß-Naphthylamin 0,92 0,93 o,89 0,95 0,93 von Äthyl-naphthylamin in Alkohol. m-Phenylendiamin o,62 0,75 0,35 0,71 o,so p-Phenylendiamin 0,25 0.75 0,28 0,70 0>46 m-Toluidin o,89 o,8s o,87 o,86 o,83 o-Toluidin o,88 o,88 o,86 o,89 o,87 Anilin o,88 0,71 0,91 o,84 p-Aminophenol 0,51 0,82 0,33 0,74 0>46
Wamer
2332 Zahlenangaben für RrWerte.
Tabelle Sb. Weitere Amine.
Lösungsmittel1: Mit Wasser gesättigtes n-Butanol. " 2: 40 Vol.-Teile n-Butanol; 10 Vol.-Teile Eisessig; SO Vol.-Teile Wasser. " 3: Mit Wasser gesättigtes Phenol.
RrWerte in den
Substanz Lösungsmitteln
Nachweis 1 2 3
[ 1] [ 1] [ 1]
Methylamin 0,10 0,37 0,72 I Äthylamin 0,18 0,45 o,Bo n-Propylamin 0,28 o,sB o,86 n-Butylamin 0,31 0,70 0,91 n-Amylamin 0,53 o,n 0,92 n-Heptylamin o,sB o,85 0,94 iso-Propylamin 0,27 0,57 1, 2-Diaminoäthan 0,02 0,14 0,18 1, 3-Diaminopropan 0,02 0,15 0,25 Putrescin 0,02 0,16 0,45 Cadaverin 0,02 0,17 0,59 1, 6-Diaminohexan 0,03 0,20 o,67 0,2 %igeLösung vonNin-Benzylamin 0,38 0,68 0,91 ß-Phenyläthylamin 0,51 0,72 0,91
hydrin in wassergesättig-
ß, ß' -Diphenyläthylamin o,so 0,72 0,90 tem n-Butanol. Nach dem
ß-Phenyl- 0,35 o,65 o,86 Besprühen 5-7 min auf
ß-oxyäthylamin 90 oc erwärmen.
Adrenalin 0,14 0,45 0·74 Agmatin o,oo 0,05 0,42 Allylamin 0,03 o,so o,86 Äthanolamin o,o9 0,33 o,65 Dirnethylamin 0,12 0·43 0,95 Ephedrin 0,53 0,75 0,94 Glucosamin 0,04 0,24 0,30 Histamin 0,03 0,19 0,68 Spermin o,oo 0,07 0,24 Tryptamin 0,35 0,67 0,91 Tyramin 0,30 o,62 o,85
Tabelle 9· Aminosäuren.
Lösungsmittel 1 : 2: 3: 4: 5:
Phenol gesättigt mit einer wäßrigen Lösung von 6,3 Gew.-% Na-Citrat und 3,7 Gew.-% KH1PO,. 80 Vol.-Teile n-Butanol; 20 Vol.-Teile Eisessig; 20 Vol.-Teile Wasser.
Substanz
Alanin ß-Alanin
80 Vol.-Teile n-Butanol; 20 Vol.-Teile 95% iges Äthanol; 20 Vol.-Teile Wasser. Mit Wasser gesättigtes Phenol. Mit Wasser gesättigtes n-Butanol.
RrWerte in den Lösungsmitteln
1
I 2 3 4 5
[26] [26] [26] [3] [3]
o.ss 0,38 0,16 0·54 0,09 0,55 O.J7 0,09
a-Aminobuttersäure o,6s 0.45 0,42 ß-Aminobuttersäure 0,78 o,so 0,11 Arginin 0,41 0,20 0,04 o,89 o,os
0,19 0,06
Nachweis
533
Asparagin 0,29 Asparaginsäure 0,07 0,24 0,04 0,12 0,01 0,2 %ige :f:ösung von Citrullin o,s6 0,25 o,o8 Ninhydrin m wasserge-
Cystein 0,19 0,07 sättigtem n-Butanol. Cystin o,o8 o,o8 0,02 Nach dem Besprühen Dioxyphenylalanin 0,30 0,24 0,15 5-7 min auf 90 oc erwär-Glutaminsäure 0,16 0,30 0,04 0,13 o,o1 men. Glutathion 0,25 o,os Glycin 0,30 0,26 0,10 0,40 o,os Hippursäure 0·75 0,93 0,81 Histidin o.ss 0,20 o,o8 0,68 0,09 Oxyprolin 0,59 0,30 0,09 o,so 0,05 Isoleuein 0,79 0,72 0,44 0,81 0,40
Wacker
534
Substanz
Leuein Lysin Methionin Norleucin Norvalin Ornithin Phenylalanin Prolin Serin Threonin Tryptophan Tyrosin Valin
23 3 Chromatographie (Papier-Chromatographie).
Tabelle 9· Aminosäuren (Fortsetzung).
RrWerte in den Lösungsmitteln
1 2
I 3
I 4 5
[26] [26] [26] [3] [3]
0,79 0,73 0,42 o,83 0,46 0,39 0,14 0,04 o,82 0,02 0,73 0,55 0,29 0,76 0,05 o,84 0,74 o,85 0,51 0,73 0,65 0,42 0,79 0,31 0,27 0,15 0,05 0·73 0,03 0,78 o,68 0,30 o,87 0,46 o,85 0,43 0,18 0,24 0,27 0,10 0,33 0,05 0,39 0,35 0,14 0>41 o,o8 o,66 0,50 0,29 0,52 0>45 0,19 0,63 0,14 o,64 o,6o 0,29 0,76 0,22
Tabelle 10. Purine.
l
Nachweis
o,2%ige :f:ösung von Ninhydrin m wassergesättigtem n-Butanol. Nach dem Besprühen 5-7 min auf 90 oc erwärmen.
Lösungsmittel1: 86 \lol.-Teile n-Butanol; 14 Vol.-Teile Wasser.
Substanz
Hypoxanthin Xanthin 6, 8-Dioxypurin Harnsäure 3-Methylxanthin Theophyllin Theobromin 3, 8-Dimethylxanthin Coffein Adenin Guanin Adenosin Guanosirr Cytosin Uracil Thymin Cytidin Uridin
2: 77 Vol.-Teile n-Butanol; 13 Vol.-Teile Wasser; 10Vol.-Teile Ameisensäure. 3: Mit Wasser gesättigter Amylalkohol. 4: 90 VoL-Teile mit Wasser gesättigter Amylalkohol; 10 Vol.-Teile Ameisensäure.
RrWerte in den Lösungsmitteln
1 2 3 4 [15] [15] [15] [15]
0,26 0,18 0,18 0,01 0,29 0,52 0>42 0,42 0,63 0,38 0,15 0,20 0,15 0,22 0,31 0,52 0,12 0,17
0,30 0,24 0,24 0,14 0,32 0,64 0,47 0>48 0,71 0,33 0,13 0,12 0,17 0,26 0,39 0,56 0,18 0,25
0,15 0,10 0,07 0,00 0,19 0,54 0,28 0 ·34 o,s6 0,28 0,05 0,11 0,02 0,09 0,22 0,40 0,02 o,os
0,19 0,16 0,11 o,o6
o,67 0,12 0,04 0,04 0,04 0,07 0,23
0,03 0,07
Nachweis
Das Chromatogramm wird m eine 0,25 m-Lösung von Quecksilbernitrat in 0,5 n-Salpetersäure getaucht und dann 10 min auf 8o°C erhitzt. Danach wird das Chromatogramm in 0,5 nSalpetersäure und in Wasser gewaschen und bei Raumtemperatur getrocknet. Hierauf wird es in eine Lösung von 1 Teil Ammonsulfid und 4 Teilen Wasser gebracht. Schwarze Flecken auf grauem Grund.
Tabelle 11. Phosphorsä ureester. Lösungsmit tel 1 :
2: 3: 4: 5:
70 Vol.-Teile Methanol; 30 Vol.-Teile Zn-Ammoniak. 75 Vol.-Teile Aceton; 25 Vol.-Teile 25 gew.-% ige Trichloressigsäure. 65 Vol.-Teile Aceton; 35 Vol.-Teile 15 gew.-% ige Trichloressigsäure. 60 Vol.-Teile Aceton; 40 Vol.-Teile 35 gew.-%ige Ameisensäure. 50 Voi.-Teile Aceton; 50 Vol.-Teile 30 gew.-% ige Essigsäure.
RrWerte in den Lösungsmitteln 1)
Substanz 1
I 2
I 3 l 4 I
5 [2] [2] [2] [2] [2]
Orthophosphat 0,31
I o,61 0,75
I 0,70 0,73
Pyrophosphat 0,12 0,40 0,51 0>40 0,46 Glucose-I-phosphat 0>42 0,22 0,48 0,30 0,41 Ribose-5 -phosphat 0,36 0>41 Fructose-6-phosphat
I 0,37 0,31 I 0>40
I Fructose-1 ,6-diphosphat 0,31 0,39 I 0,67 0,42 Adenosin-s-phosphat 0,29 0,37 o,ss 0,24 0,31
1) Das Papier muß in 2 n-HCl und Wasser gewaschen werden.
Wacker
Nachweis
l lgAmmoniummolybdat+Sccm Wasser + 3 ccm konz. HCl; + 3 ccm 70% ige Perchlorsäure und die Mischung mit Aceton auf 1ooccm auf-füllen. Nach dem Besprühen 10 min bei So °C halten und anschließend mit H 2S behandeln, blaue Flecken.
2333 Literatur zu 233. 535
Tabelle 11. Phosphorsäureester (Fortsetzung).
I RrWerte in den Lösungsmitteln 1)
Substanz 1
I 2
I 3 I 4 5
[2] [2] [2] I [2] [2]
Adenosindiphosphat 0,15 0,10 0,27 I o,11 0,28 Adenosintriphosphat 0,11 0,04 0,15
I 0,04 0,13
Cocarboxylase 0,24 0,11 0,28 0,38 Guanylsäure 0,28 0,20 Cytidylsäure 0,37 0,34 0,36 Uridylsäure 0,40 0,51 0,51 Diphosphorpyridinnuk- 0,12 o,oo o,o8 0,02 0,10
leotid
1 } Das Papier muß in 2-n-HCI und Wasser gewaschen werden.
23 33 Literatur. Monographien.
Nachweis
l 1 g Ammoniummolybdat+ 8 ccm Was-ser + 3 ccm konz. HCl; + 3 ccm 7o%ige Perchlorsäure und die Mi-schung mit Aceton auf 100 ccm auf-I füllen. Nach dem Besprühen 10 min bei 85 °C halten und anschließend mit H 2S behandeln, blaue Flecken.
[I] Cramer, F.: Papierchromatographie (3. Auflage), Verlag Chemie, GmbH., WeinheimjBergstr., 1954.- [II] Lederer, E., u. M. Lederer: Chromatography, Elsevier Publishing Company, Amsterdam, 1953·
Einzelarbeiten. [1] Bremner, J. M., u. R. H. Kenten: Biochem. J. 49 (1951) 651. - [2] Burrows, S., F. S. M.
Grylls u. J. S. Harrison: Nature 170 (1952) 8oo. - [3] Consden, R., A. H. Gordon u. A. J. P. Martin: Biochem. J. 38 (1944) 224.- [4] Denison, F. W. Jr., u. E. F. Phares: Anal. Chem. 24 (1952) 1628.- [5] Ekman, B.: Acta chim. Scand. 2 (1948) 383.- [6] Fisher, R., D. Parson u. G. Morrison: Nature 161 (1948) 764.- [7] Hanes, C. S., u. F. A. Isherwood: Nature 164 (1949) 1107.- [8] Horner, L., W. Emrich u. A. Kirsehn er: Z. Elektrochem. 56 (1952) 987.- [9] Hough, L.: Nature 165 (1950) 400.- [10] Isherwood, F. A., u. M. A. Jermyn: Biochem. J. 48 (1951) 515.- [11] Jeanes, A., C. S. Wise u. R. J. Dimler: Anal. Chem. 23 (1951) 415. - [12] Kennedy, E. P., u. H. A. Barker: Anal. Chem. 23 (1951) 1033.- [13] Lederer, E., u. M. Lederer: Chromatography, Elsevier Publishing Company, Amsterdam 1953·- [14] Long, A. G., J. R. Quagh u. R. J. Stedman: J. cheDJ.. Soc. 1951, 2197.- [15] Markham, R., u. J. D. Smith: Biochem. J. 45 (1949) 294.- [16] Martin, A. J. P.: Bioehern. Soc. Symposia 1949, Nr. 3, S. 4, Cambridge University Press.- [17] Martin, A. J. P., u. R. L. M. Synge: Biochem. J. 35 (1941) 1358.- [18] Micheel, F., u. H. Schweppe: Angew. Chem. 66 (1954) 136.- [19] Partridge, S. M.: Biochem. J. 42 (1948) 238.- [20] Pollard, F. H., J. F. W. Mcümie u. I. I.M. Elbeih: J. ehern. Soc. 1951, 466. - [21] Reeves, W. A., u. T. B. Crumpler: Anal. Chem. 23 (1951) 1576. - [22] Reid, R. L., u. M. Lederer: Biochem. J. 50 (1951) 6o. - [23] Riley, R. F.: J. Amer. ehern. Soc. 72 (1950) 5782.- [24] Seiler, H., E. Sorkin u. H. Erlenmeyer: Helv. Chem. Acta 35 (1952) 120.- [25] Turba, F.: Chromatographische Methoden in der Protein-Chemie, SpringerVerlag, Berlin-Göttingen-Heidelberg 1954·- [26] University of Texas Publication, Nr. 5109, 1. Mai 1951. - [27] Zakrzewski, S. F., u. C. A. Nichol: J. bio!. Chem. 205 (1953) 361.
Wadcer