Embed Size (px)
Citation preview
Marlou Sl
Cindy He
Mark van
Maarten S
Ad Zwink
MarktMo
juni 2011
laghuis
sse
Sandijk
Sprengers
kels
nitor
Innovaties
Bouw In
over de
2010-20
ndustrie Te
sectorgre
020
echniek Zorg
enzen
g
MarktMonitor staat voor kwalitatief hoogwaardig
onderzoek op het snijvlak van arbeidsmarkt, innovatieve
ontwikkelingen en scholing. Wij hebben veel expertise op
het terrein van het signaleren van trends en innovaties in di-
verse branches en vertalen deze signalen naar heldere be-
leidsuitgangspunten. Wij doen kwantitatief én kwalitatief
onderzoek, en ontwikkelen nieuwe onderzoeksmethoden en
instrumenten, afgestemd op de behoeften van onze klanten.
Tot onze bronnen rekenen wij een uitgebreid en gevarieerd
netwerk van deskundigen.
MarktMonitor vindt het belangrijk een bijdrage te leveren
aan de ontwikkeling en uitbreiding van kennis en vakman-
schap in branches. Om bedrijven en werknemers meer grip
te geven op de trends en ontwikkelingen in hun branche
heeft MarktMonitor nieuwe instrumenten gemaakt waarmee
onderwijs en ontwikkelingen in verband worden gebracht
met functieprofielen van werknemers en werkprocessen van
bedrijven.
MarktMonitor is aangesloten bij de MarktOnderzoek-
Associatie Nederland (MOA). Op ons onderzoek zijn de al-
gemene leveringsvoorwaarden van de MOA van toepassing.
Projectnummer 08.09.09
Publicatienummer 103
Copyright © 2011, MarktMonitor
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar wor-
den gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke
andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever. I
I
S
1
2
3
4
5
6
nnovaties over
Inhouds
Samenvatting
Samenvattin
Conclusies
Aanbevelin
1 Inleiding
1.1 Aan
1.2 Vraa
1.3 Ond
2 Intersecto
3 Innovatie
3.1 Bou
3.2 Indu
3.3 Tech
3.4 Zorg
4 Ontwikke
4.1 Herk
4.2 Besc
4.3 Ran
4.4 Rela
5 Sectorbij
5.1 Opz
5.2 Resu
5.3 Ove
6 Netwerkb
6.1 Opz
6.2 Ontw
6.3 Resu
6.4 Wor
6.5 Wor
6.6 Con
r de sectorgrenz
opgave
, conclusies e
ng.................
.....................
gen ...............
.....................
nleiding en ac
agstelling ......
derzoeksopzet
orale samenw
es per sector ..
w .................
ustrie .............
hniek ............
g ...................
elingsconcept
komst ontwik
chrijving ontw
gorde ontwik
aties tussen on
eenkomst .....
zet sectorbijee
ultaten works
rall conclusie
bijeenkomste
zet netwerkbij
wikkelingen T
ultaat netwerk
rkshop 1: Rel
rkshop 2: De
nclusies ..........
zen 2010-2020
en aanbevelin
.....................
.....................
.....................
.....................
htergrond .....
.....................
t....................
werking .........
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
ten ................
kkelingsconce
wikkelingscon
kkelingsconce
ntwikkelingsc
.....................
enkomst ........
shops ............
es ..................
n ..................
jeenkomsten
TIB ...............
kbijeenkomst
aties OC en T
verdieping ...
.....................
0
gen ..............
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
....................
epten.............
ncepten.........
epten.............
concepten.....
....................
....................
....................
....................
....................
TIB ..............
....................
ten TIB .........
TIB ...............
....................
....................
.................. 9
.................. 9
................ 25
................ 28
................ 31
................ 31
................ 32
................ 33
................ 37
................ 47
................ 48
................ 61
................ 72
................ 83
................ 99
................ 99
.............. 100
.............. 110
.............. 111
.............. 115
.............. 115
.............. 118
.............. 136
.............. 137
.............. 137
.............. 139
.............. 140
.............. 142
.............. 155
.............. 165
5
6
7 Gecitee
Bijlagen ......
Bijlage I V
Bijlage II
Bijlage III
Bijlage IV
...............
Bijlage V
2010 .......
Bijlage VI
2010 .......
erde werken ..
....................
Visionairs......
Ontwikkeling
Kennis-, ond
V Deelnemersl
....................
Deelnemersli
....................
I Deelnemersl
....................
Innovaties over
.....................
.....................
.....................
gen technische
derwijs- en br
lijst Sectorbije
.....................
jst Netwerkbi
.....................
lijst Netwerkb
.....................
r de sectorgren
.....................
.....................
.....................
e installatiebr
ancheorganis
eenkomst 15
.....................
ijeenkomst 9
.....................
bijeenkomst 1
.....................
nzen 2010-202
................ 17
................ 17
................ 17
ranche ...... 17
saties ........ 18
oktober 2010
................ 18
november
................ 19
2 november
................ 19
0
71
75
77
79
85
0
89
91
93
I
L
V
c
H
d
w
z
H
t
i
H
o
s
I
m
z
r
H
k
Hk
s
V
nnovaties over
Leeswijz
Voorafgaand
conclusies en
Hoofdstuk 1
derzoek. In d
wordt versla
zoeksvragen
Hoofdstuk 2
taniveau. He
ntersectorale
Hoofdstuk 3
ontwikkeling
sector.
In hoofdstuk
mee sectorov
zogeheten on
riteerd.
Hoofdstuk 5
kelingsconce
Hoofdstuk 6komsten en b
stallatiebranc
Verklaring gebr
Informatie
Belangrijk
Aandachts
r de sectorgrenz
zer
d aan de in
n aanbevelin
1 geeft een a
de volgende
g gedaan va
.
2 geeft een b
et gaat hierbi
e proces.
3 geeft een b
gen in de bo
k 4 worden d
verstijgende)
ntwikkelings
5 evalueert in
epten.
6 doet tot slo
beschrijft de
che.
ruikte iconen in
e
k
spunt
zen 2010-2020
nleiding kun
ngen lezen.
algemene int
hoofdstukk
an de resulta
beschrijving v
ij niet om de
beeld van sec
ouw, industri
de gemeensc
) ontwikkeli
sconcepten,
n de sectorbi
ot verslag va
e implicaties
n het rapport:
Let op
Conclusie
Voorrang
0
nt u de sa
troductie van
en van dit ra
aten van de o
van het proc
e inhoud ma
ctoreigensch
ie-, techniek
chappelijke (
ngen voor d
beschreven
ijeenkomst d
n de netwer
voor de tec
Vraag
amenvatting,
n het on-
apport
onder-
ces op me-
aar om het
happen en
k- en zorg-
(en daar-
de sectoren,
en geprio-
de ontwik-
rkbijeen-
chnische in-
Leeswijze
Samenvat
en aanbev
H1 Inleid
H2 Proce
H3 Ontw
H4 Ontw
conce
H5 Secto
H6 TIB-u
7
r:
tting, conclusie
veling
ding
es op metanive
wikkelingen BIT
wikkelings-
epten
orale uitwerkin
uitwerking
e
eau
TZ
g
I
S
S
A
M
z
j
r
o
s
n
l
t
t
v
k
U
z
a
c
k
o
t
l
g
k
M
t
d
g
d
s
nnovaties over
Samenva
Samenvatt
Aanleiding e
MarktMonito
zoek in de T
aren wordt
ren, waaron
onderzoeken
sectoroversti
niet meer all
ateerd, maa
traditionele s
toren vooral
vooral vanui
ken.
Uit deze bes
zou zijn als
andere secto
complexe tra
kennis en in
ontwikkeling
ten gerealise
eiden dat s
greerde, eff
komen.
MarktMonito
technische in
derzoek in d
geïnitieerd o
de innovatie
sectoren.
r de sectorgrenz
atting, c
ting
en beknopte
or doet in o
Technische
dit onderzoe
der de zorg
n blijkt dat
jgend karak
leen puur te
r bevinden z
sectoren. Oo
snog de ne
it de eigen
schouwing i
sectoren ke
oren kunnen
anssectorale
nzichten zou
gen sneller,
eerd kunnen
sectoren oo
ficiënte en
or heeft in o
nstallatiebra
de Bouw, Ind
om meer inz
gebieden en
zen 2010-2020
conclusie
e beschrijving
opdracht van
Installatiebra
ek ook uitge
gsector. Uit
ontwikkeling
kter krijgen
echnisch, bou
zich steeds m
ok blijkt uit
iging hebbe
sector te de
is het idee
ennis nemen
n bijdragen
e innovaties.
u het wel ee
efficiënter e
n worden. D
k tot nieuw
klantgericht
overleg met
nche (OTIB)
dustrie, Tech
zicht te krijg
n mogelijk n
0
es en aa
g van het on
n OTIB inno
anche (TIB)
evoerd in an
de resultate
gen meer e
n. Ontwikke
uwkundig o
meer op snij
het onderzo
en deze ontw
efiniëren en
ontstaan da
n van de w
aan de op
Door uitw
ens zo kunn
en met mind
Dit zou er
we markten
te oplossing
het sectorfo
) een interse
hniek en de
gen in sector
nieuwe inter
anbevelin
nderzoek
ovatieonder-
. De laatste
ndere secto-
en van deze
n meer een
elingen zijn
f zorg gere-
vlakken van
oek dat sec-
wikkelingen
op te pak-
at het nuttig
wijze waarop
plossing van
isseling van
nen zijn dat
der faalkos-
toe kunnen
en geïnte-
gen kunnen
nds voor de
ectoraal on-
Zorg (BITZ)
roverstijgen-
ractie tussen
ngen
-
e
-
e
n
n
-
n
-
n
-
g
p
n
n
t
-
n
-
n
e
-
)
-
n
Intersecto
in de sect
Industrie,
Zorg (BIT
9
oraal onderzoek
toren Bouw,
Techniek en d
TZ).
k
de
10
Er zij
gen g
Fase 1: In
Desk
Inter
Ontw
Ontw
Secto
jn zes onderzoe
geformuleerd.
ntersectoraal:
kresearch;
rviews;
wikkelingen;
wikkelingsconc
orbijeenkomst.
eksvra-
cepten;
Onderzoeks
Het onderz
1. Welke
trie-, te
2. Wat zij
stijgend
3. Hebben
gen die
dragen
vragen?
4. Welke
den of
stijgend
dere se
5. Wie zo
van sam
sectoro
6. Wat be
dit invlo
TIB-me
Deze onde
dat is onde
branchedee
caties voor
de TIB.
Fase 1: Inte
In fase 1 h
per sector (
lijnen de s
innovatiebe
hebben we
nairs). Per s
hoofdlijnen
mijn van m
ksvragen
oek begon m
ontwikkeling
echniek- en z
n gemeensc
de) ontwikke
n de sectoren
e in andere s
aan de oplo
?
randvoorwa
invullen van
de innovaties
ctoren hierin
u het initiati
menwerkings
rganisaties h
etekent dit vo
oed op de k
edewerkers?
erzoeksvrage
erverdeeld in
el (fase 2). In
de BITZ-se
ersectoraal o
heeft MarktM
(BITZ), door
sectorale on
eleid in beeld
e contacten
sector zijn 4
n van de ont
maximaal 10 j
Innovaties over
met zes vrag
gen spelen e
zorgsector?
happelijke (e
elingen voor
n zicht op he
sectoren gaa
ossing van de
arden zijn te
n oplossingen
s? En in hoe
n wenselijk o
ief kunnen n
sverbanden
hierin spelen
oor de TIB, e
ennispositie
en hebben g
n een sector
n fase 1 is b
ctoren, in fa
onderzoek (v
Monitor in d
r middel van
twikkelingen
d gebracht.
gelegd met
4 of 5 visiona
twikkelingen
jaar.
r de sectorgren
gen:
er in de bouw
en daarmee
r de sectoren
et feit dat on
nde zijn, ku
e eigen ontw
e benoemen
n voor deze
everre is inbr
of noodzake
nemen bij he
en welke ro
n?
en op welke
en vaardigh
geleid tot d
raal deel (fa
reed gekeke
ase 2 meer n
vragen 1 t/m
de eerste he
n deskresearc
n en waar
Via de secto
t 19 promin
airs geïnterv
n die zij zien
nzen 2010-202
w-, indus-
sectorover-
n?
ntwikkelin-
nnen bij-
wikkelings-
bij het vin-
sectorover-
reng uit an-
elijk?
et opzetten
l kunnen
e wijze heeft
heden van
dit onderzoe
ase 1) en ee
en naar impl
naar die voo
5)
elft van 201
ch, op hoofd
mogelijk he
ororganisatie
nenten (visio
viewd over d
n op een ter
0
t
ek
en
i-
or
0
d-
et
es
o-
de
r-
I
O
r
H
o
O
M
t
b
t
k
u
k
n
l
u
v
T
U
d
i
nnovaties over
Op pagina 1
rijke ontwik
Hoofdstuk 3
opsomming
Op basis va
Marktmonito
ten geformu
bij voorbaat
tegenwoordi
kelingsconce
uitgediept en
ke vervolgac
noodzakelijk
ingsconcept
uitgebreidere
verder.
Bouw -
-
-
Industrie -
-
Techniek -
-
-
Zorg -
-
-
Tabel 1 Ontwik
Uit de gesp
degelijk een
n samenwer
r de sectorgrenz
5 en verder
kkelingen o
bevat het v
van alle ont
n de in bee
or per secto
uleerd. Dit z
al een inters
gers uit elk
epten bespr
n aangesche
cties er op k
k zijn. Voor
ten opgesteld
e beschrijvin
Prefab reno
Positive foo
All inclusive
Build on de
Afvalproduc
All electric
Remote mo
Energiebesp
Preventie &
Complexen
Specialisatie
satellieten
kkelingsconcep
rekken met
besef is da
rking met a
zen 2010-2020
r, zijn per se
f aandachts
volledige ov
wikkelingen
eld gebracht
or een aanta
ijn clusters
sectoraal kar
van de sect
oken en tij
erpt. Ook he
korte termijn
het onderz
d zoals opge
ng is opgen
ovatie
otprint gebou
e gebouw
emand
ct als gronds
onitoring en
paring: energ
& mens centr
voor wonen
e ziekenhuiz
ten intersector
de deskund
at innovaties
andere partij
0
ector een tie
sgebieden o
verzicht en d
n met de toe
te ontwikkel
al ontwikkel
van ontwikk
rakter hebbe
toren zijn d
jdens een b
ebben we ge
n mogelijk, w
zoek zijn de
enomen in T
omen op pa
uwde omgev
stof (C2C)
besturing
giemediator
raal
n & zorg
zen, ontstaan
aal innovatieon
digen bleek
s of aandac
jen tot bete
ntal belang-
opgenomen.
de volledige
lichting.
lingen heeft
ingsconcep-
kelingen die
en. Met ver-
eze ontwik-
bijeenkomst
ekeken wel-
wenselijk en
e ontwikke-
Tabel 1. Een
agina 20 en
ving
n regionale
nderzoek
dat er wel
htsgebieden
re oplossin-
-
e
t
-
e
-
-
t
-
n
-
n
n
l
n
-
11
12
Fase 2: T
tiebranch
Net
Rela
ontw
Kan
rand
haa
Technische Inst
he (TIB):
twerkbijeenkom
aties TIB-
wikkelingen;
nsen, implicatie
dvoorwaarden,
lbaarheid.
talla-
msten;
es,
,
gen kunne
praktijk sec
naar oploss
actuele ken
anderzijds
brengen va
eigendom v
ontwikkeld
probleemei
ofwel het e
buiten de e
hand duide
op wil pakk
De randvoo
komen, ha
randvoorwa
anderen me
je eigen ke
nen denken
belangrijke
jargon per
van partner
ralist zijn o
pakket aan
ten.
Fase 2: Co
che
In fase 2 is
raakvlakken
meest rece
steld binne
Voor vrijw
te benoeme
inst
ene
n leiden. D
ctoren tame
singen te zo
nnis over de
vanwege e
an concrete s
van innovati
begrip. Ofw
genaar, en
eigenaarscha
eigen sector
elijk is of ee
ken.
orwaarden o
angen hier
aarden zijn:
et en daarna
ennis. Ook v
n met de pr
randvoorw
sector nog
rs in dit pro
op hun eigen
communica
onsequenties
s een poging
n de ontwi
nte TIB-bran
en het UNE
el alle bran
en, maar enk
tallatieconce
ergieopwekk
Innovaties over
Daar staat w
elijk sterk de
eken. Enerz
stand van z
ervaren drem
samenwerki
ieconcepten
wel een sect
probeert da
ap van het i
gelegd, zon
n andere se
om tot een
ook mee s
kennis heb
aast anderen
vanuit een h
oblemen va
waarde. Hierb
al sterk kan
ces dat zij z
n terrein, en
atieve en soc
voor de Te
g gedaan va
ikkelingscon
ncheontwikk
ETO-VNI Ra
ncheontwikk
kele springen
epten;
king;
r de sectorgren
wel tegenov
e neiging h
ijds vanweg
zaken in and
mpels bij h
ng. Ook het
is een nog
tor definieer
an leidend o
innovatiepro
nder dat daa
ector het ook
gezamenlijk
samen. De
bben van de
kunnen info
helikoptervie
n andere se
bij is het la
n verschillen
zowel specia
n dat zij daa
ciale vaardig
echnische In
ast te stellen
ncepten heb
kelingen die
dar onderzo
elingen zijn
n er uit:
nzen 2010-202
er dat in d
hebben inter
ge gebrek aa
dere sectoren
het tot stan
t gezamenlij
maar mage
rt zichzelf to
op te treden
obleem word
arbij op voor
k als zodani
ke aanpak t
belangrijkst
e kennis va
ormeren ove
ew mee kun
ctoren is ee
astig dat he
n. Dit vraag
alist als gene
arbij een flin
gheden bezit
nstallatiebran
n of en welk
bben met d
e zijn vastge
oek in 2010
n raakvlakke
0
de
rn
an
n,
nd
jk
er
ot
n,
dt
r-
ig
te
te
an
er
n-
en
et
gt
e-
nk
t-
n-
ke
de
e-
0.
en
I
A
s
l
c
I
V
a
v
a
S
t
a
k
D
v
d
m
g
H
n
s
w
b
e
S
I
d
d
nnovaties over
dece
zorg
smar
sture
Aansluitend
sen, implicat
ijkheden va
consequentie
Intersectora
Voor het on
alle BITZ-sec
vijftal organi
aan het pro
SIC. Zoals e
tororganisati
aan het beg
king.
De expertise
verdeling na
den. Een a
meerdere se
gen gegeven
Hierbij zijn
naar voren k
sectorontwik
werkt en aa
brachte ontw
eerdere onde
Sectorbijeenk
In de sectorb
de resultaten
den. Eerst is
r de sectorgrenz
entrale energ
op afstand;
rt grids;
en elektricite
is in een di
ties, randvo
an de ontwik
es ten aanzie
ale initiatiev
nderzoek zijn
ctoren. Dit
isaties die ac
oject: Vernie
eerder opgem
es in de bou
gin van hun
e binnen de
aar sector e
aantal vision
ctoren. In in
n over ontw
de sectoron
kwamen, geb
kkelingen u
ngevuld me
wikkelingen.
erzoek.
nkomst
bijeenkomst
n en heeft e
s het breder
zen 2010-2020
gievoorzienin
eitsvraag.
scussieronde
orwaarden,
kkelingen. O
en van onde
ven
n beleidsorg
heeft geleid
ctief medew
euwing Bou
merkt staan
uw, industrie
visie op in
groep vision
en daarbinne
nairs beschi
nterviews he
wikkelingen
ntwikkelinge
bruikt om he
it de gespr
et de via des
Dit geheel
zijn de sect
en verdere v
re kader van
0
ng;
e gekeken n
haalbaarhei
Ook is inge
rwijs en ken
ganisaties be
d tot contact
werking hebb
uw, FHI, V
deze branc
e, techniek e
ntersectorale
nairs is dive
en naar exp
ikt over ex
ebben zij hu
n in hun ei
n, die via d
et gesprek te
reksverslage
skresearch i
vormt de ba
toren geïnfor
verdieping p
n het onderz
naar de kan-
d en moge-
gaan op de
nnispositie.
enaderd van
ten met een
ben verleend
NCI, FWG,
che- en sec-
en zorg nog
samenwer-
rs, er is een
pertisegebie-
xpertise van
un opvattin-
igen sector.
deskresearch
e leiden. De
n zijn ver-
n beeld ge-
asis voor het
rmeerd over
plaatsgevon-
zoek en het
-
-
e
n
n
d
-
g
-
n
-
n
-
h
e
-
-
t
r
-
t
Branche-
saties staa
van het on
een visie o
samenwer
In de sect
zijn de sec
meerd ove
en heeft e
dieping pl
13
en sectororgan
an aan het begi
ntwikkelen van
op intersectora
rking.
orbijeenkomst
ctoren geïnfor-
er de resultaten
een verdere ver
laatsgevonden.
ni-
in
n
ale
-
n
r-
14
Tijdens d
komsten
leden ge
nieuwe
ben zij h
verruime
de netwerkbije
n zijn de netwe
econfronteerd m
inzichten en he
hun blik kunne
en.
een-
erk-
met
eb-
n
proces gesc
den drivers
In discussie
bracht hoe
komsten w
samenwerk
discussiegro
woordigers
een door é
wikkelingsc
de discussi
daarmee v
kunnen vin
king voorz
men. In de
zijn twee la
torjargon,
tweede laag
nis van elk
oplossingsg
te kunnen e
wil formule
vraag niet e
ten wat de
Netwerkbije
Tijdens de
ceerde ont
gehanteerd
een groot a
tijd genom
gen te geve
Gedurende
onderwerpe
is in een m
cus te werk
chetst en wa
zijn.
es met secto
vanuit de
wordt gekeke
king zijn. Hie
oep gekoze
uit elk van
én partij vo
concept. De
ie tussen de
ast te kunn
nden en wel
ien en welk
communica
agen te ond
wat de co
g zit in de w
kaars sector
gericht en bi
en willen op
eren. De zor
eens goed ku
technische s
jeenkomsten
bijeenkomst
twikkelingsc
e begrippen
aantal deeln
men om aanv
en.
de discussi
en en de mo
mogelijk verv
ken om tot v
Innovaties over
at op macro
orvertegenwo
verschillend
en en wat d
erbij is de m
en. Aan elk
n de BITZ-s
orgedragen
concepten
e sectoren
nen stellen
lke mogelijk
ke valkuilen
atie tussen d
derscheiden.
ommunicatie
wijze van co
. Bijvoorbee
iedt aan alle
plossen, als
rgsector gee
unnen formu
sector kan b
n
ten bleek da
oncepten v
n en termin
nemers. Er i
vullende toe
ies bleek da
ogelijke bree
volg met een
verdieping te
r de sectorgren
oniveau de te
oordigers is
de sectoren
de randvoorw
methodiek va
ke tafel zitt
sectoren die
en nader to
zijn vooral
op gang te
hoe de sec
kheden zij b
n daarbij na
de verschille
Ten eerste
e moeilijker
ommunicere
eld: de tech
e (technische
de klant zijn
ft echter aan
uleren omda
ieden.
at veel van d
van andere
nologie nieu
s een aanta
elichting op
at door het
edte ervan, h
n beperktere
e kunnen ko
nzen 2010-202
e ondersche
in beeld ge
naar de uit
waarden voo
an een klein
en vertegen
reageren o
oegelicht ont
gebruikt om
e brengen e
ctoren elkaa
bij samenwer
ar voren ko
ende sectore
is er het sec
r maakt. D
n en de ken
hnieksector i
e) probleme
n vraag maa
n dat zij zo’
at zij niet we
de geïntrodu
sectoren, d
uw was voo
al keren extr
ontwikkelin
grote aanta
het raadzaam
opzet en fo
omen. Met d
0
i-
e-
t-
or
ne
n-
op
t-
m
en
ar
r-
o-
en
c-
De
n-
is
en
ar
n
e-
u-
de
or
ra
n-
al
m
o-
de
I
i
s
e
t
d
b
P
D
k
o
c
V
V
v
o
v
I
D
D
s
s
v
nnovaties over
nzichten van
selijke inters
en worden g
toren en bra
de deelneme
bijeenkomst.
Praktijk voor
De ontwikke
kelingen in d
ontwikkeling
che.
Voor dit pro
bred
creat
flexib
comm
inho
tor;
comm
kenn
Voor de TIB
van deze ni
ook voor an
van vaardigh
Innovaties p
De bouwsect
De bouwnijv
sector die b
seert. Dit is
van nieuwbo
r de sectorgrenz
n specialiste
sectorale int
gekomen tot
anches onder
ers zal er ge
.
r bedrijven
elingsconcep
de andere se
gsrichtingen
ces zijn een
e focus en e
tiviteit en vin
biliteit;
municatieve
udelijke ken
merciële en
nis van de m
zal dit mee
iet technisch
ndere sectore
heden beteke
per sector
ctor
verheid is in
ouwkundige
inclusief d
ouw en besta
zen 2010-2020
en uit andere
teractie tot
t de juiste po
rling. Gezien
enoeg animo
pten (of de
ectoren) bev
voor de tec
aantal vaard
een helikopte
ndingrijkheid
vaardighede
nnis van jarg
marketing v
mogelijkheden
stal de ontw
he vaardigh
en zal dit v
enen.
n het onderz
e en civielte
e bouwinsta
aande bouw
0
e sectoren k
stand worde
ositionering
n het enthou
o zijn voor e
onderliggen
vatten mogel
chnische ins
digheden ess
erview;
d;
en;
on van de a
vaardigheden
n van ICT.
wikkeling van
heden betek
vaak extra o
oek gedefin
echnische w
allatie en de
w.
kan de wen-
en gebracht
van de sec-
usiasme van
een vervolg-
nde ontwik-
lijke nieuwe
tallatiebran-
sentieel:
ndere sec-
n;
n een aantal
kenen. Maar
ontwikkeling
nieerd als de
werken reali-
e afwerking
-
t
-
n
-
-
e
-
l
r
g
e
-
g
Niet-techn
heden wo
langrijker.
Binnen dit
bouwkund
wikkeling
bracht en
15
nische vaardig-
orden steeds be
.
t project zijn 2
dige hoofdont-
en in beeld ge-
uitgewerkt.
-
e-
7
-
-
16
Innovatie in
prefab en h
che kent re
van aanbes
menstelling
menwerkin
Bouwbedrij
als een uni
effectievere
van de gev
waarde geh
1 Soci
2 Herb
3 Integ
4 Scha
5 Duu
6 Nieu
7 Mod
8 Stijg
9 Freq
10 Bouw
Tabel 2 Ontw
De bouwnij
novatie voo
stimuleren,
organisaties
ïnitieerd do
van de land
In de bouw
verse groe
bouwsector
heidproject
gen zijn op
n de bouwse
het oplossen
elatief gering
steden word
gen uitgevoe
gsverbanden
jven hebben
eke opgave
e aanpak va
vallen winst
hecht aan dir
iale innovatie
bestemming va
graal bouwen
aalvergroting e
urzaamheid
uwe businessm
delleren/simulat
ging prefabricag
quentere toepas
uw installatie-in
wikkelingen bou
jverheid ken
or bouwbed
mede doo
s. Innovatie
oor het Ver
delijke Regie
wsector zijn
epen vertege
r allianties g
ten uit te vo
pgenomen in
Innovaties over
ector richt z
van praktisc
ge R&D-inve
den projecte
erd en komt
n.
n de neiging
en investere
an het proce
worden geb
recte kosten
an gebouwen
en -verkleining
modellen
atietechnieken
age
ssing domotica
ntensief
uwsector
nt diverse br
rijven erg b
or samenwe
in de bouw
rnieuwingsp
eraad Bouw
tal van orga
enwoordigen
gevormd om
oeren. Belan
n Tabel 2.
r de sectorgren
zich vooral o
che problem
esteringen. D
en steeds in
t men niet
elk project
en daarom w
es. Hiermee
boekt. Er wo
reductie.
a
rancheorgani
elangrijk vin
erkingsverba
w wordt onde
latform Bou
en Bouwen
anisaties act
n. Vaak w
m bijvoorbeel
ngrijke bouw
nzen 2010-202
op duurzaam
men. De bran
Door de wijz
n nieuwe sa
tot lange sa
te benadere
weinig in ee
kan in 80%
ordt (te) vee
isaties die in
nden en dez
anden tusse
er andere ge
uw, opvolge
nd Nederland
ief die de d
orden in d
ld duurzaam
wontwikkelin
0
m,
n-
ze
a-
a-
en
en
%
el
n-
ze
en
e-
er
d.
i-
de
m-
n-
I
D
D
s
v
f
D
s
v
e
I
p
d
z
g
N
l
d
a
g
T
nnovaties over
De industries
De industrie
sector die zi
van materiël
fen en halffa
De organisat
snipperd. Va
van een rela
een specifiek
Industriebele
platform voo
derland. Ter
zoek naar de
gebied van o
Naast de ov
ende kennis
dustrie horen
agenda staat
genomen in
1 Kete
2 Crad
3 Nieu
4 Duur
5 Klant
6 Outs
7 Innov
8 Innov
9 Ontw
10 Verb
Tabel 3 Ontwik
r de sectorgrenz
esector
e wordt in h
ich bezighou
e goederen
abricaten.
tiegraad van
aak zijn er
atief klein aa
k deelterrein
eid en Com
or industrieb
ondersteun
e industriële
onderwijsont
verkoepelend
scentra voor
n waar belei
t. Belangrijk
Tabel 3.
eninnovatie / ke
dle to cradle ket
uwe producten
rzaamheid een
ntgericht produc
sourcing: produ
ovatieve chemie
ovatie in produc
wikkeling arbei
betering produc
kkelingen indus
zen 2010-2020
het onderzo
udt met de
door het ve
n de industrie
vertegenwo
antal (grote)
n bezig hou
municatie (S
beleid voor d
ning hiervan
ontwikkelin
twikkeling.
de organisat
de deelsect
id ten aanzie
ke industrieo
etenintegratie
etens
en diensten: fle
integrale toege
ceren
uctie naar buite
e
ctie
idsproces
ctieproces: kwa
striesector
0
oek gedefini
grootschalig
erwerken van
e is hoog m
oordigende
bedrijven d
uden. De Sti
SIC) is het
de maakindu
verricht de
ngen, en is a
tie SIC zijn
toren die bij
en van innov
ontwikkeling
lexibilisering pr
gevoegde waard
enland
aliteitsmanagem
eerd als de
ge productie
n grondstof-
maar erg ver-
organisaties
die zich met
ichting voor
sectorbrede
ustrie in Ne-
SIC onder-
actief op het
er verschil-
de maakin-
vaties op de
gen zijn op-
roductontwerp
de
ment en certific
e
e
-
-
s
t
r
e
-
-
t
-
-
e
-
cering
De organi
de industr
erg versni
17
isatiegraad van
rie is hoog maa
pperd.
ar
18
De tech
we ons
op richt
doorsne
sectoren
Binnen
technisc
lingen i
hnologiesector w
in dit onderzoe
ten, is een dwa
ede uit een aan
n.
dit project zijn
che hoofdontw
n beeld gebrac
waar
ek
ars-
tal
n 23
wikke-
cht.
De techniek
De technol
richten is e
nen de tec
openbare n
consultancy
ria en de
opbouw/sam
innovatiebe
verschillend
gegeven va
Energiebed
schoven na
ven werken
afrekenstru
kostenoogp
de gemeent
nationale w
De branche
ring, labor
hebben zic
branche (FH
marktonder
De chemie
en gebruik
biobrandsto
chemicaliën
UNETO-VN
TIB. OTIB
nemers en
novatieond
opgenomen
ksector
logiesector
en dwarsdoo
chnieksector
nutsvoorzien
y, automatis
technische
menstelling
eleid voor al
de afzonder
an het gevoe
drijven hebbe
aar het part
n samen in I
ctuur in het
punt. Afvalw
ten. Nieuwe
wetgeving ge
es industriële
ratorium tec
h verenigd
HI). Het FH
rzoek.
en de proce
van grondst
offen en on
n.
NI is de we
behartigt de
werkgevers
erzoek. Bela
n in Tabel 4.
Innovaties over
waar we o
orsnede uit
houden be
ingen, ICT
ering, elektr
installatiese
van deze s
le organisat
rlijke branch
erde beleid e
en na de lib
iculiere dom
ICT-automat
t kader van
water is een v
e ontwikkelin
estuurd.
e elektronica
chnologie en
in de Feder
I doet innov
esindustrie ri
toffen, ener
twikkelen e
erkgeversbra
e onderwijs
. Samen do
angrijke tech
.
r de sectorgren
ns in dit o
een aantal s
edrijven zich
hard- en de
ronica, chem
ctor. Gezien
ector, is ge
ies te benoe
hes wordt e
en aandachts
beralisatie hu
mein. Water
tiseringstraje
de standaar
verantwoord
ngen worden
a, industriële
n medische
ratie van de
vatie-, trend
icht zich op
giebesparing
en gebruiken
ancheorganis
belangen n
oen zij gestr
hniekontwik
nzen 2010-202
onderzoek o
sectoren. Bin
h bezig me
eels software
mie, laborato
n de divers
en eenduidi
emen. Van d
een overzich
sgebieden.
un markt ver
rleidingbedrij
ecten voor d
rdisatie en u
delijkheid va
n vooral doo
e automatise
e technologi
technologie
d- en arbeids
CO2-reducti
gstechnieken
n van groen
satie van d
namens werk
ructureerd in
kkelingen zij
0
op
n-
t:
e,
o-
se
ig
de
ht
r-
j-
de
it
an
or
e-
ie
e-
s-
ie
n,
ne
de
k-
n-
n
I
T
D
D
l
v
m
l
N
n
W
p
b
g
H
‘
w
k
t
e
m
b
nnovaties over
1 Liber
2 Over
3 Mark
4 Smar
5 Dece
6 Energ
7 Inter
8 Posit
9 Advi
10 Mod
Tabel 4 Ontwik
De zorgsecto
De gezondhe
andse econo
verzorging, t
medische sp
ijke gezond
Nederland, N
niging Branc
Waardering
programma
binnen de z
georganiseer
Het overheid
innovatie in
werken en d
krijgt een c
tussen de pr
ende en vera
markt. Het i
beter worden
r de sectorgrenz
ralisering en pr
rschot elektricit
ktverbreding en
art grids
entrale energieo
rgiezuinige geb
rnetbesturingsp
tieve ecologisch
iestaken versus
delleren, monito
kkelingen techn
or
eidszorg is e
omie. Tot de
thuiszorg, g
pecialisten, m
heidszorg. D
NFU, NVZ e
cheorganisat
Gezondheid
naar innova
zorg. De zor
rd.
dsinnovatieb
n preventie e
dichter bij h
centralere ro
rofessionals.
anderende z
s belangrijk
n benut.
zen 2010-2020
rivatisering van
iteit productie
nergiebedrijven
opwekking
bouwde omgevi
platforms
che footprint
s PPS
oring, meten en
nieksector
een belangri
eze sector be
ehandicapte
medische vri
De brancheo
en VGN we
ties Zorg, d
dszorg) is e
aties en ver
rgsector is o
beleid voor d
en zorg’. De
huis zijn geo
ol. Er ontsta
Innovatie i
zorgvraag en
dat ICT en
0
n de energiema
n
ving
n remote contr
ijke sector in
ehoren de ve
enzorg en zi
ije beroepen
organisaties
rken samen
de BoZ. FW
en lopend o
randeringen
op branchen
de zorgsecto
e zorg zal m
organiseerd.
aan taakver
is nodig voo
n krapte op
technologie
arkt
rol
n de Neder-
erpleging en
ekenhuizen,
n en geeste-
ActiZ, GGZ
in de vere-
WG (Functie-
onderzoeks-
in functies
niveau goed
or zet in op
meer in net-
De patiënt
rschuivingen
or de groei-
de arbeids-
e in de zorg
-
n
-
Z
-
-
-
s
d
p
-
t
n
-
-
g
Het overhe
leid voor d
in op ‘inno
tie en zorg
19
eidsinnovatiebe
de zorgsector z
ovatie in preven
g’.
e-
et
n-
20
Binnen
hoofdon
zorggeb
bracht.
dit project zijn
ntwikkelingen o
bied in beeld ge
n 31
op
e-
Het Zorgin
innovatiege
de mens m
ganiseren e
De zorginn
de Nederla
in de regel
vatieproces
Belangrijke
men in Tab
1 Mark
2 Duur
3 Finan
4 Preve
5 Keten
6 Arbe
7 Mant
8 Zorg
9 Wone
10 Zorg
Tabel 5 Ontw
Ontwikkel
De hierond
formuleerd
kelingen vo
kelingsricht
partijen bij
een invullin
Hoofdstuk
ontwikkelin
concept de
nnovatieplatf
ebied inzicht
meer centraal
en meer ond
ovatiewijzer
andse zorgau
ingen, voorw
s in de zorg.
e ontwikkelin
bel 5.
ktwerking
rzaamheid
nciering
entie
nzorg
eidsmarkt
telzorg
g en domotica o
nen en zorg
g op afstand
wikkelingen zorg
lingsconcep
der opgenom
op basis va
oor de perio
tingen voor
elkaar te k
ng of uitwe
4 bevat ee
ngsconcepte
verschillend
Innovaties over
form (ZIP) m
telijk. ZIP ri
l, ICT en tec
ernemerscha
r is op initiat
utoriteit opg
waarden en
ngen in de
op wijkniveau
gsector
ten
men ontwikk
an door visio
de 2010-202
ideeën en
kunnen bren
erking van d
n uitgebreid
n en beno
de gekoppeld
r de sectorgren
maakt best
icht zich op
chnologie en
ap in de zorg
tief van Zon
gezet. Deze
termijnen v
zorgsector
kelingsconce
onairs voorz
20. Het gaat
theorieën o
ngen en gez
de concepte
dere beschrij
emt per on
de ontwikke
nzen 2010-202
practices o
p de thema’s
n slimmer or
g.
nMw, CVZ e
geeft inzich
van het inno
zijn opgeno
epten zijn ge
ziene ontwik
t om ontwik
om meerder
zamenlijk to
en te komen
jving van d
ntwikkelings
elingen.
0
op
s:
r-
en
ht
o-
o-
e-
k-
k-
re
ot
n.
de
s-
I
D
P
O
n
w
e
n
t
s
P
D
v
s
b
v
m
g
A
I
m
e
nnovaties over
De 11 ontwi
Bouw -
-
-
Industrie -
-
Techniek -
-
-
Zorg -
-
-
Prefab renov
Onder Prefab
noveren van
wordt een g
een minimum
nen van ene
tra vierkante
seren van co
Positieve eco
De huidige d
ving zijn ger
sche footpri
bouwde om
verdergaand
maatschappe
gebruik en e
All inclusive
In het ‘all in
mogelijke di
en worden g
r de sectorgrenz
kkelingscon
Prefab reno
Positive foo
All inclusive
Build on de
Afvalproduc
All electric
Remote mo
Energiebesp
Preventie &
Complexen
Specialisatie
satellieten
vatie
b renovatie
n de gebou
rote kwalita
m aan tijd g
ergetische aa
e meters woo
ompleet nieu
ologische ‘fo
duurzaamhe
richt op het
nt (materiaa
geving. Pos
concept d
elijk bijdrage
een toegevoe
e gebouw
nclusive’ geb
ensten bij de
gebruikers o
zen 2010-2020
cepten zijn:
ovatie
otprint gebou
e gebouw
emand
ct als gronds
onitoring en
paring: energ
& mens centr
voor wonen
e ziekenhuiz
wordt het o
uwde omge
atieve verbet
gerealiseerd.
ard zijn, het
onoppervlak
uwe gebruiks
ootprint’ geb
eidambities i
t tot nul red
al en energ
sitieve ecolo
at over de
e levert: mee
egde waarde
bouw van de
e gebouwde
ntzorgt. De
0
uwde omgev
stof (C2C)
besturing
giemediator
raal
n & zorg
zen, ontstaan
op industrië
eving versta
tering van ee
De verbete
t comfort ve
k toevoegen
sfuncties zijn
bouwde omg
in de gebou
duceren van
gieverbruik)
ogische footp
totale leve
er energiepr
e op materia
e toekomst
e omgeving a
diensten ne
ving
n regionale
ële wijze re-
aan. Daarbij
en object in
eringen kun-
erhogen, ex-
of het reali-
n.
geving
uwde omge-
de ecologi-
van de ge-
print is een
ensduur een
roductie dan
algebied.
worden alle
aangeboden
emen allerlei
-
n
-
-
-
-
-
-
n
n
n
e
n
Op basis v
ontwikkeli
genaamde
concepten
Ontwikke
in de bouw
Prefa
Posit
bouw
All in
21
van de sector-
ingen zijn elf z
e ontwikkelings
benoemd.
lingsconcepten
w zijn:
ab renovatie;
ive footprint ge
wde omgeving;
nclusive gebouw
zo-
s-
n
e-
w.
22
Ontwikk
in de in
Bu
Afv
gro
Ontwikk
in de te
All
Rem
en
Ene
ene
kelingsconcept
dustrie zijn:
ild on demand
valproduct als
ondstof (C2C).
kelingsconcept
chniek zijn:
l electric;
mote monitorin
besturing;
ergiebesparing
ergiemediator.
ten
;
ten
ng
:
zaken die m
den wat he
woningen,
voorbeeld e
Build on de
Build on de
nieuwbouw
vergelijkbaa
bijzondere
energie, du
bruikerswen
Afvalprodu
Cradle to C
matig te g
Binnen dit
zin gebruik
afval- en g
fysieke mat
All electric
In een All
energievorm
zien met du
op de gew
schalig) wo
worden sm
schikbaar g
of centraal
stofinstallat
Remote mo
Bij remote
en interpre
formatie. M
cessen (sem
met wonen
et comfort v
kantoren, v
een ziekenhu
emand
emand is ee
w(woningen)
ar met de au
aandacht vo
uurzaamheid
nsen, etc.
uct als grond
Cradle is een
gebruiken e
ontwikkelin
kt: het in kaa
rondstofstro
terialen, maa
electric m
m elektricite
uurzaam opg
wenste en eff
orden gepro
mart grids m
gemaakt. Ele
met duurzam
ties.
onitoring en
monitoring
eteert men o
Met de feedb
mi-)geautom
Innovaties over
en leven te
verhoogt. To
verzorgingst
uishotel.
en modulair
) die als maa
uto-industrie
oor bouwsn
d, afwerkin
dsof (C2C)
n nieuw beg
n gestructu
gsconcept w
art brengen e
omen. Dit ka
ar ook op en
aatschappij
eit. In deze e
gewekte ele
ficiënte mom
duceerd en
met een eig
ektriciteitsop
me zon-, wi
besturing
g en besturin
op afstand
back uit dez
atiseerd ges
r de sectorgren
maken heb
oepassing is
tehuizen, m
industrieel
atwerk word
e. Bij Build o
elheid, flexi
ngniveau, bo
grip om mat
reerd te (h
wordt het be
en bij elkaar
an betrekkin
nergiestrome
is de prim
energievraag
ktriciteit. De
menten (kle
gedistribuee
gen afrekens
pwekking ge
nd-, biomas
ng verzame
op intelligen
ze systemen
stuurd, dan w
nzen 2010-202
bben uit han
mogelijk b
maar ook bij
concept voo
den geleverd
on demand i
biliteit, C2C
ouwstijl, ge
terialen doe
er)gebruiken
egrip in bred
r brengen va
ng hebben o
en.
air gebruikt
g wordt voor
e energie ka
in- en groot
erd. Hiervoo
structuur be
ebeurt lokaa
ssa- en water
lt, analysee
nte wijze in
worden pro
wel persone
0
n-
bij
j-
or
d,
is
C,
e-
l-
n.
de
an
op
te
r-
an
t-
or
e-
al
r-
rt
n-
o-
en
I
g
n
h
s
o
E
D
l
o
d
g
t
d
P
M
i
c
z
l
d
m
d
C
E
k
b
M
D
s
n
S
D
e
nnovaties over
geïnformeerd
nieerd mode
hiervan kan
sche aanstur
organisatie o
Energiebespa
De toekoms
ing en inter
opdrachtgev
derzoek naar
gever bij de
ties. De med
de nazorg va
Preventie &
Met ‘preven
n de wijze w
cus op ‘ziek
zond gedrag
eidend prin
door gedrag
monitoring)
den. Doel is
Complexen v
Er zullen in
komen die z
bij zowel om
Mensen kun
De complexe
sen (ook lux
nen bestaand
Specialisatie
Door specia
enerzijds ho
r de sectorgrenz
d. De inform
el van het pro
actie worde
ring van een
of persoon.
paring: energ
tige energie
mediair het
er/afnemer.
r besparings
beoordeling
diator verzo
an de maatre
mens centra
ntie’ zal er e
waarop men
kte en zorg’
g en voorkom
cipe is voo
gssturing (m
en door op
de langeterm
voor wonen
de toekoms
owel wonen
m lagere en
nnen al vroe
en zijn een
xueuze) oud
de sociale st
e ziekenhuize
alisatie en
oogwaardige
zen 2010-2020
matie wordt
oces geïnter
n ondernom
n proces zijn
giemediator
emediator fa
energiebesp
De energie
sopties en on
g en keuze v
rgt de aanb
egelen.
aal
een verschui
n naar de zo
zal worden
men van de
rkomen dat
met inzet va
timalisatie v
mijn zorgvra
n & zorg
st meer mult
n als zorg aa
n hogere gr
g in deze c
goede basis
erenzorg te
ructuren van
en, ontstaan
clustering v
e en gespec
0
via een vo
rpreteerd, en
men. Dit kan
, maar ook
aciliteert als
paringproces
emediator i
ndersteunt d
van de versc
besteding, ui
iving gaan p
org kijkt. De
n omgeboge
noodzaak to
t mensen zi
an bijvoorbe
van levensom
aag te minim
tifunctionele
anbieden. He
radaties van
omplexen g
s om in late
kunnen fac
n mensen.
n regionale sa
van activite
cialiseerde z
oraf gedefi-
n afhankelijk
een techni-
die van een
vertrouwe-
s namens de
nitieert on-
de opdracht-
hillende op-
itvoering en
plaatsvinden
huidige fo-
en naar ‘ge-
ot zorg’. Het
iek worden,
eeld remote
mstandighe-
maliseren.
e complexen
et gaat hier-
n zorgvraag.
aan wonen.
ere levensfa-
ciliteren bin-
atellieten
eiten zullen
iekenhuizen
-
k
-
n
-
e
-
-
-
n
n
-
-
t
e
-
n
-
-
-
n
n
Ontwikke
in de zorg
Preve
centr
Com
nen &
Spec
huize
onale
23
lingsconcepten
g zijn:
entie & mens
raal;
plexen voor wo
& zorg;
ialisatie zieken
en, ontstaan reg
e satellieten.
n
o-
-
gi-
24
Tijdens
komsten
gebrach
lingscon
branche
de netwerkbije
n zijn relaties a
ht tussen ontwi
ncepten en de T
eontwikkelinge
een-
aan-
kke-
TIB-
n.
ontstaan. D
zeer specia
Anderzijds
en eerste h
huidige (n
worden afg
of buurtzor
Relaties m
In twee ne
ten in verb
de TIB. De
onderzoek
afgerond.
ontwikkelin
zijn opgeno
lingen opge
van de BIT
komst zijn
1. Installatie
2. Energieo
3. Decentra
4. Zorg op
5. Smart gr
6. Hergebru
7. Sturen el
Tabel 6 Ontw
De bijeenko
leidend dee
twee works
naar moge
lingsconcep
men inhoud
heden en d
Deze zullen i
listische beh
zal brede m
hulp een pla
iet hoog s
gestoten naa
rgcentra.
et TIB-ontw
etwerkbijeen
band gebrach
eze ontwikke
van UNETO
De meest
ngen binnen
omen in Tab
enomen in d
TZ-ontwikke
vastgesteld.
ieconcepten
opwekking
ale energievoor
afstand
rids
uik van gebouw
lektriciteitsvraa
wikkelingen tech
omsten met
el, waarin al
shops. De w
lijke relaties
pten en de
delijk naar k
e kennispos
Innovaties over
eder een be
handelingen
multidisciplin
aats in de re
pecialistisch
ar regionale
wikkelingen
nkomsten zij
ht met de b
elingen zijn
O-VNI dat m
recent in
n het Radar-
bel 6. In dez
de volgorde
lingen die t
8.
9.
rziening 10.
11.
12.
wen 13.
ag 14.
hnische installa
de TIB-netw
le ontwikke
workshops h
s tussen de
TIB-ontwik
kansen, rand
itie van de o
r de sectorgren
perkt spectr
aanbieden o
nair laagdrem
egio krijgen.
he) ziekenhu
breedschalig
n
jn ontwikke
brancheontw
ontleend aa
medio septem
beeld geb
-traject van
e tabel zijn
van belang
ijdens de ne
Nieuwe finan
Energieopsla
0. Materiaalsch
. Plug & play
2. Energetisch r
3. Augmented r
4. Flexibele arb
atiebranche
werkleden ke
lingen zijn t
hadden als d
intersectora
kkelingen. D
dvoorwaarde
ontwikkeling
nzen 2010-202
um maar we
op topniveau
mpelige zor
Veel van d
uisactiviteite
ge satelliete
elingsconcep
wikkelingen i
an het Rada
mber 2010
brachte TIB
UNETO-VN
de ontwikke
ten opzicht
etwerkbijeen
ncieringsmodel
ag
haarste
renoveren
reality
beidsrelaties
enden een in
toegelicht, e
doel te kijke
ale ontwikke
Daarna heef
en, mogelijk
gen gekeken
0
el
u.
rg
de
en
en
p-
in
ar
is
B-
NI
e-
te
n-
ellen
n-
en
en
e-
ft
k-
n.
I
B
c
r
V
r
o
q
O
g
C
U
n
o
b
n
o
z
l
b
D
v
t
G
e
v
nnovaties over
Bij het aang
cepten en de
randvoorwaa
Vervolgens h
randvoorwaa
ontwikkeling
quenties ten
Om deze an
gesteld:
Wat
Wat
Same
Vers
Op w
Wat
Conclusies
Uit dit onder
nisaties in v
om ontwikk
brengen. Dit
nog niet ech
organisaties
zijn, waaron
everd aan d
besef kan lei
De netwerkl
van intersect
ten daarvoor
Grondige ke
een noodzak
voldaan.
r de sectorgrenz
geven van de
e TIB-ontwi
arden en aan
hebben de a
arden, haalb
gen besprok
aanzien van
ntwoorden t
zijn de rand
zijn mogelij
menwerking,
sterking, wan
welke termijn
betekent dit
rzoek blijkt
verschillende
kelingen ge
t wordt op
ht in de pra
wel een int
der bij de p
it onderzoek
iden tot nieu
leden onder
torale ontwi
r hun focus v
ennis van d
kelijke rand
zen 2010-2020
e relaties tu
kkelingen h
ndachtspunte
aanwezigen
baarheid en
ken. Ook is
n onderwijs e
te krijgen zi
dvoorwaarde
jkheden om
is TIB-partne
nneer kan BI
jn is het reali
t voor kenni
dat er via sa
e sectoren n
zamenlijk o
dit moment
aktijk gebrac
tersectoraal
artijen die e
k. Een verde
uwe samenw
rkennen de
ikkelingsrich
verbreden na
de intersecto
dvoorwaarde
0
ussen ontwik
ebben de ne
en benoemd
de kansen,
mogelijkhe
ingegaan op
en kennispo
ijn de volge
en?
initiatief te
er of toeleve
ITZ niet zon
iseerbaar?
is en kunde?
amenwerkin
nieuwe kans
op een hog
t, ondanks d
cht. Er is bij
samenwerk
een bijdrage
ere ontwikke
werking.
nieuwe mo
htingen. Bed
aar andere s
orale ontwik
e waaraan
kkelingscon-
etwerkleden
d.
implicaties,
den van de
p de conse-
ositie.
ende vragen
nemen?
erancier?
nder TIB?
?
ng van orga-
en ontstaan
ger plan te
de potentie,
j een aantal
ingsbewust-
hebben ge-
eling van dit
ogelijkheden
drijven moe-
sectoren.
kkelingen is
nog niet is
-
n
e
-
n
-
n
e
l
-
-
t
n
-
s
s
Intersector
king is uitg
randvoorw
samenwerk
termijn en
25
rale samenwer-
gewerkt naar
waarden, initiati
king, versterkin
kennis.
-
ief,
ng,
26
Grondig
kaars ja
den en p
noodzak
De TIB
pertise e
drage le
BITZ-co
ge kennis van e
rgon, mogelijk
problematieken
kelijk
kan met haar e
een belangrijke
everen aan veel
oncepten.
el-
khe-
n is
ex-
e bij-
l
Door onder
enkele ontw
beter in be
elkaars pro
den elkaar
het jargon
grijpen elka
menlijk een
municatie
noodzakelij
Medewerke
beter kenni
wikkelingen
barrière te d
Ook blijkt
ren van con
zelf als ee
bij de ontw
initiatiefnem
een voorw
Bedrijven z
participeren
als kans, ni
In nieuwe s
gemeensch
te formuler
leggen.
De netwerk
ben dat de
kan leveren
ner is er ee
cepten.
rzoek op ee
wikkelingsco
eeld krijgen
blemen en m
daardoor ni
de commun
aar hierdoor
n nieuw pro
en kennis
jk.
ers in de ver
is kunnen ne
n om zowel
doorbreken.
dat de bedr
ntacten naar
n hoogwaa
wikkelingsco
mer. Een pr
aarde om a
zouden hun
n in netwerk
et als bedrei
samenwerkin
appelijke en
ren en de b
kleden geve
TIB met ha
n aan veel B
en plek in te
Innovaties over
n hoger det
oncepten kan
. De versch
mogelijkhed
et of moeilij
nicatie tusse
r slecht, ver
oduct te ont
van jargon
rschillende s
emen van el
l het tekort
ijven moeite
r andere sec
rdige, meed
ncepten, (m
oactieve ext
als volwaard
positie kun
ken en het d
iging.
ngsverbande
n de eigen
belangenverh
n aan dat z
aar expertise
BITZ-concep
vullen in de
r de sectorgren
tailniveau ro
n men de m
hillende sect
den onvoldoe
jk. Daarnaas
en sectoren.
rkeerd of nie
twikkelen is
en elkaars
ectoren zoud
lkaars jargon
aan kennis
e hebben me
ctoren. De T
denkende to
maar nog) nie
tern gerichte
dig partner
nnen verster
delen van ke
en is het rele
bedrijfsdoel
houdingen g
zij er vertrou
een belang
pten. Als des
e realisatie v
nzen 2010-202
ondom één o
mogelijkhede
toren kenne
ende, en vin
st bemoeilijk
Mensen be
et. Om geza
goede com
s kwaliteite
den meer en
n en de ont-
als de taal-
et het initië-
TIB ziet zich-
oeleverancier
et zozeer als
e houding is
te opereren
rken door te
ennis te zien
evant om de
len duidelijk
goed vast te
uwen in heb
rijke bijdrag
skundig part
van deze con
0
of
en
en
n-
kt
e-
a-
m-
en
n
-
-
-
-
r
s
s
.
e
n
e
k
e
b-
ge
t-
n-
I
V
h
c
w
n
v
T
d
b
m
d
s
k
d
b
V
p
f
p
V
l
A
P
d
w
m
l
B
‘
e
a
w
h
nnovaties over
Voor interse
heden essent
cus op de b
wikkelingen,
nicatie, com
viteit en vind
Technici zijn
doende over
bleem te her
middeld te l
daarmee uite
sing te biede
ke klant of d
deraannemer
bleem in bee
Voor veel be
pel vormen.
focussen op
pen het beel
Voor alle BI
ijk. Sterke r
All inclusive
Positive foot
diator en Pre
wonen en
marktpotenti
ateerd aan T
Belangrijke T
installatieco
energievoorz
aantal inhou
wikkelingsco
hoofdstukke
r de sectorgrenz
ectorale sam
tieel: gedege
bijdrage van
, helikopterv
mercie, mar
dingrijkheid.
n oplossingsg
r de vaardigh
rleiden. Dit
laag opleidin
eindelijk onv
en. Ook de a
de gebruiker
r, waardoor
eld komt, wo
edrijven zal
Bijeenkom
een klein a
d te verduid
ITZ- en TIB-
relaties voor
e gebouw e
tprint van de
efab renovat
zorg, Prev
ie maar wor
TIB-ontwikk
TIB-ontwikk
oncepten’,
ziening’ en ‘
udelijke conc
oncepten in
n 5 en 6 ver
zen 2010-2020
menwerking
en kennis va
techniek in
view, jargon
rketing, ICT-
gericht en b
heden om de
wordt toege
ngsniveau va
voldoende in
afstand van
r is vaak te g
r de kans d
ordt verklein
de nieuwe t
sten die kle
aantal ontwi
delijken.
-ontwikkelin
r ontwikkeli
n de conce
e gebouwde
tie. De conc
entie hebb
rden nog nie
elingen.
kelingen voo
‘energieopw
zorg op afst
clusies met
beeld gebra
rder aan de o
0
is een aant
an andere se
n de realisati
n, flexibilitei
-automatiser
beschikken v
e vraag acht
eschreven a
an de mens
n staat de ju
de TIB tot d
groot in de
dat het eige
nd.
terminologie
einer van op
ikkelingen, k
ngen zijn rel
ngsconcepte
pten ‘Cradle
e omgeving,
cepten Com
en waarsch
et gezien als
or andere se
wekking’,
tand’. Er is o
betrekking
acht. Deze k
orde.
tal vaardig-
ectoren, fo-
ie van ont-
it, commu-
ring, creati-
vaak onvol-
ter het pro-
aan een ge-
en. Zij zijn
uiste oplos-
de eigenlij-
rol van on-
enlijke pro-
e een drem-
pzet zijn en
kunnen hel-
aties moge-
en zoals het
e to cradle,
Energieme-
plexen voor
hijnlijk veel
s sterk gere-
ectoren zijn:
‘decentrale
ook nog een
tot de ont-
komen in de
-
n
-
-
t
-
r
l
-
e
n
-
e
TIB-mede
meer gene
ten denke
Sterke rela
BITZ- en T
ontwikkel
gezien in:
All in
Crad
Posit
bouw
Energ
Prefa
27
ewerkers zoude
eralistisch moe
en.
aties tussen
TIB-
lingen worden
nclusive gebouw
le to cradle;
ive footprint ge
wde omgeving;
giemediator;
ab renovatie.
en
e-
w;
e-
28
Belange
samenw
moeten
looptijd
altijd be
enverhoudingen
werkingsverban
gedurende de
van een projec
ekend zijn.
n in
den
ct
Aanbeveli
Samenw
Samenwerk
nog onders
sectorale o
helpen bij
Een breder
onderzoek
kunnen hie
ten leggen
Externe
De meeste
een interse
cus noodza
tegraal en m
stimuleren
lijkheden e
ten bieden
king te zoe
2020 de on
In nieuwe o
verder wor
hun focus t
Duurzam
Integrale e
om de nieu
alleen mog
gaan same
Hiervoor zi
kelijk.
Belange
Bij projecte
ingen
werking op
king tussen
schat fenome
ontwikkeling
het zoeken
r en door m
kan een ee
erbij op sect
en de eerste
e focus
sectoren heb
ctorale aanp
akelijk. Deze
multidiscipli
door mense
en relevantie
mogelijkhed
eken en hierv
ntwikkelingsr
onderzoeken
rden verdiep
te verbreden
me samenw
en intersecto
uwe markten
gelijk wann
enwerken op
ijn in eerste
enverhoudin
en zijn de be
Innovaties over
sectornivea
sectoren bie
een. Sectoro
en op de k
van nieuwe
meerdere sec
erste aanzet
torniveau de
e concrete in
bben een int
pak is echter
e bredere fo
nair te kunn
en hierop te
e te tonen. D
den voor de
van gezame
richtingen te
n kunnen de
pt zodat be
n via de inter
werking
orale samen
n te kunnen
neer partijen
p basis van
instantie go
ngen
elangen vaak
r de sectorgren
au
edt veel kans
organisaties k
kaart zetten
samenwerk
ctoren gedra
t zijn. Secto
e voorbereid
nvulling geve
tern gerichte
r een extern
ocus is belan
nen werken.
attenderen
De ontwikke
sectoren om
nlijk in de p
e ontdekken
e ontwikkelin
edrijven de
rsectorale be
werking is
gaan ontwik
n op termij
wederzijds
oede contra
k divers en te
nzen 2010-202
sen en is ee
kunnen inter
en bedrijve
kingspartners
agen vervolg
ororganisatie
dende contac
en.
e focus. Voo
n gerichte fo
ngrijk om in
Dit kan me
en de moge
elingsconcep
m samenwer
periode 2010
.
ngsconcepte
kans krijge
enadering.
noodzakelij
kkelen. Dit
jn duurzaam
vertrouwen
cten noodza
egenstrijdig.
0
en
r-
en
s.
g-
es
c-
or
o-
n-
en
e-
p-
r-
0-
en
en
jk
is
m
n.
a-
.
I
B
m
O
k
w
w
B
t
p
s
n
t
D
r
v
m
B
d
K
r
E
c
o
v
O
o
z
nnovaties over
Bewustword
mee leren om
Doorbrek
Om op vern
kunnen gaan
wijzen event
wijze van aa
Initiatief
Bedrijven ku
teiten bij an
potentiële pa
sterken door
netwerken. B
ten zelf te le
Aanscher
De ontwikke
ren verder w
verdieping d
menwerking
Taalbarr
Bedrijven di
de eigen sec
Kennis van h
ren is noodz
Een goede
communicati
onderlinge v
voor informa
Niet tech
Om intersect
over niet tec
zijn: kennis
r de sectorgrenz
ding van dez
mgaan is bel
ken traditio
nieuwende
n samenwer
tueel moeten
anbesteden e
unnen hun m
ndere sectore
artner te pro
r hun focus
Bedrijven vin
eggen.
rpen en ver
elingsconcep
worden vorm
die zicht ge
en concrete
ière
e zich wille
tor, moeten
het jargon en
zakelijk, voo
begripsvorm
ieproblemen
vertrouwen.
atie over pro
hnische vaar
torale activi
chnische vaa
van de and
zen 2010-2020
ze belangen
langrijk voor
onele werkw
wijze als v
ken, zal me
n loslaten. D
en de intensi
markten verg
en in beeld
ofileren. Zij k
te verlegge
nden het ec
rdiepen ont
pten kunnen
mgegeven. D
eft op de m
ere uitwerkin
en richten op
ook de taal
n problemat
ordat initiatie
ming van d
n te voorko
Internet is
oblematieken
rdigheden
teiten te on
ardigheden b
dere sectore
0
nverhouding
r bedrijven.
wijzen
volwaardige
en de traditio
Dit geldt voo
teit van sam
groten door
te brengen
kunnen hun
en en te par
hter lastig d
wikkelingsc
n met de an
eze focus zo
mogelijkhede
ng.
p samenwer
spreken van
ieken van an
even worden
e externe s
omen en ve
s een belan
n in andere s
ntplooien is
belangrijk. V
n, bredere f
en en hier-
partners te
onele werk-
oral voor de
menwerken.
hun kwali-
en zich als
positie ver-
rticiperen in
deze contac-
concepten
ndere secto-
orgt voor de
en voor sa-
rking buiten
n die sector.
ndere secto-
n genomen.
sector helpt
ersterkt het
ngrijke bron
sectoren.
beschikking
Voorbeelden
focus, com-
-
e
-
e
-
s
-
n
-
-
e
-
n
-
t
t
n
g
n
-
In kleinsch
komsten k
kelingscon
aangesche
bijeen geb
De taalbar
den geslec
beeld bren
blematiek
ren.
Het is ver
‘niet techn
heden’ te
intersecto
29
haliger bijeen-
kunnen ontwik
ncepten worde
erpt en partijen
bracht.
rrière kan wor-
cht door het in
ngen van de pr
k in andere sect
standig vooral
nische vaardig-
ontwikkelen b
rale activiteiten
k-
n
n
-
n
ro-
to-
de
-
ij
n.
30
Kennis
ren in n
kans, ge
delen en partic
netwerken is ee
een bedreiging
cipe-
en
.
merciële,
Medewerke
om de ‘bru
‘Maakb
In het onde
sche vaardi
te kunnen
of technici
wordt over
ondersteld.
inzichten ge
Kennis d
Kennis dele
maar wordt
nen beter in
heid worde
zich realise
opleveren d
ling van he
marketing
ers zullen e
g’ naar de o
aarheid’ va
erzoek komt
igheden’ mo
gaan operer
zich deze
het algeme
Nader ond
even.
delen
en en partici
t ook gezien
ntegraal met
en ontwikkel
ren dat same
die zij zelf o
t eigen prod
Innovaties over
en commu
en bredere
omgeving te
an mensen
naar voren
oeten ontwi
ren. De netw
vaardighede
een een te la
derzoek kan
peren in net
n als een bed
t de goede e
ld en uitgew
enwerking m
ok kunnen i
duct.
r de sectorgren
unicatieve v
oriëntatie n
kunnen bou
dat technici
kkelen om
werkleden vr
en wel kunn
aag opleiding
hierin mog
twerken is e
dreiging. Pro
expertise in g
werkt. Bedrijv
met anderen
nzetten in d
nzen 2010-202
vaardigheden
nodig hebbe
uwen.
i ‘niet techn
intersectoraa
ragen zich a
nen leren. E
gsniveau ver
gelijk nieuw
en kans,
oducten kun-
gezamenlijk-
ven moeten
kennis kan
de ontwikke-
0
n.
en
i-
al
af
Er
r-
we
-
-
-
I
1
1
I
d
D
v
d
o
o
t
s
G
k
d
s
g
w
t
k
D
b
v
e
s
b
t
d
D
d
t
k
nnovaties over
1 Inleid
1.1 Aanle
In de afgelo
derzoek ged
De laatste ja
voerd in de
deze paralle
ontwikkeling
ontwikkeling
toroverstijge
sectoroversti
Gaandeweg
kaars kennis
door kennis
schillende se
gen sneller,
worden gere
termijn tot n
klantgerichte
De praktijk w
bij het oplos
voldoende ke
er ook aanw
steeds meer
bijvoorbeeld
toename van
de industriël
De bedrijven
den meer ku
te vinden en
kelingen ben
r de sectorgrenz
ding
eiding en a
open 15 jaar
daan in de T
aren wordt
zorgsector e
elle onderzo
gen in al dez
gen zijn vee
nd van kar
jgend zijn.
is het idee
s en inzichte
te nemen va
ectoren spel
efficiënter
ealiseerd. O
nieuwe mark
e oplossinge
wijst uit dat
sen van inno
ennis te nem
ijzingen dat
samenhang
aan de inte
n afhankelijk
e aanpak va
n in de versc
unnen samen
daarmee vo
nutten.
zen 2010-2020
achtergron
r heeft Mar
Technische I
het innovat
en de ‘Goud
oeken blijkt
ze sectoren g
elal breed, m
rakter, waar
ontstaan da
en gebruik k
an de ontwik
len. Hierdoo
en met min
p deze wijz
kten en geïn
n komen.
sectoren nu
ovatievraags
men van and
tussen bedr
en samenwe
gratie van b
kheden in de
an niet indus
hillende bra
nwerken om
olop de kans
0
d
rktMonitor i
Installatiebra
ieonderzoek
d- en zilverb
dat een g
gelijktijdig s
maatschappe
rdoor oplos
t sectoren b
kunnen mak
kkelingen di
or zouden o
nder faalkos
ze kunnen
ntegreerde, e
vaak intern
stukken, zon
dere sectoren
rijven en sec
erking ontst
ouw en tech
e zorg en tec
triële bedrijf
anches en sec
de juiste op
sen van nieu
nnovatieon-
anche (TIB).
k ook uitge-
branche’. Uit
groot aantal
spelen. Deze
elijk en sec-
ssingen ook
beter van el-
ken. Dit kan
ie in de ver-
ontwikkelin-
sten kunnen
sectoren op
efficiënte en
gericht zijn
nder daarbij
n. Toch zijn
ctoren
aat. Denk
hniek, de
chniek en
fsprocessen.
ctoren zou-
plossingen
we ontwik-
-
-
t
l
e
-
k
-
n
-
-
n
p
n
Sectoren z
gericht bij
innovatievr
zonder vol
nemen van
Hoe kan d
tersectora
worden ge
liteerd en
31
ijn veelal intern
het oplossen v
raagstukken,
ldoende kennis
n andere sector
de dialoog bij i
le samenwerki
eïnitieerd, gefa
georganiseerd
n
van
s te
ren
n-
ng
aci-
32
Door sa
sen sect
vaties ef
dabeler
ten en d
amenwerking tu
toren kunnen in
fficiënter en re
leiden tot prod
diensten.
us-
nno-
en-
duc-
De centrale
partijen is h
teerd en ge
gaat leveren
MarktMoni
onderzoek
(BITZ) opge
gelijk nieuw
1.2 Vraa
Er ontstaat
kelingen di
meer samen
innovaties e
sten worde
afgaand aan
en verkenn
hoe sectoro
worden geï
lijkheden zi
stallatiebran
vier sectore
rol speelt.
Binnen het
volgende vr
1. Welke
technie
2. Wat zij
stijgend
3. Zijn de
gen die
e vraag hierb
hoe deze dia
eorganiseerd
n.
itor heeft in
in de Bouw,
ezet om mee
we interactie
agstelling
een steeds g
e van invloe
nwerking tu
efficiënter en
n omgezet.
n het onderz
end van aard
overstijgende
ïnitieerd als
ijn voor de v
nche wordt
en waarin tec
onderzoek w
ragen:
ontwikkeling
k- en zorgse
n gemeensc
de) ontwikke
sectoren er
e in andere s
Innovaties over
bij voor zow
aloog structu
d kan worden
overleg met
, Industrie, T
er inzicht te
e tussen sect
grotere afha
ed zijn op m
ssen sectore
n rendabeler
De vragen d
zoek heeft g
d. Dit onder
e samenwerk
wat concrete
verschillende
hierbij in ee
chniek een m
wordt een a
gen zijn er i
ector aan de
happelijke (e
elingen voor
zich van be
sectoren gaa
r de sectorgren
el sector- als
ureel geïnitie
n, én wie w
t OTIB dit in
Techniek en
krijgen in d
toren.
nkelijkheid v
eerdere sect
en (te stimule
r in producte
die MarktMo
gesteld, zijn b
rzoek beschr
kingsverband
e ervaringen
e BITZ-secto
n context ge
min of meer
ntwoord gez
n de bouw-,
orde?
en daarmee
r de sectoren
wust dat on
nde zijn, ku
nzen 2010-202
s uitvoerend
eerd, gefacil
welke bijdrag
ntersectorale
de Zorg
deze en mo-
van ontwik-
toren. Door
eren) kunne
en en dien-
onitor voor-
beschrijvend
rijft zowel
den kunnen
n en moge-
oren. De in-
eplaatst van
r dominante
zocht op de
, industrie-,
sectorover-
n?
twikkelin-
nnen bij-
0
de
i-
ge
n
d
I
4
5
6
H
c
g
p
b
b
1
D
t
i
l
e
t
V
v
o
s
s
nnovaties over
dragen a
vragen?
4. Welke ra
den of in
stijgende
dere sect
5. Wie zou
van same
sectororg
6. Wat bete
dit invloe
TIB-med
Het onderzo
cus ook in d
gen van inte
proces. Onda
bevindingen
buiten van to
1.3 Onde
Dit onderzoe
tersectorale f
n de bouw,
inge raakvla
een verkenni
tussen sector
Vervolgens w
verlegd naar
onderzocht w
stallatiebranc
samenwerkin
r de sectorgrenz
aan de oplos
andvoorwaar
nvullen van o
e innovaties?
toren hierin
het initiatie
enwerkingsv
ganisaties hi
ekent dit voo
ed op de ken
dewerkers?
ek is opgeze
e uitwerking
ractie die un
anks de TIB-
voor de BIT
oepassing.
erzoeksopz
ek bestaat ui
fase onderzo
zorg, indust
akken zijn. D
ing van de m
ren.
wordt in de
de technisc
wat de kanse
che zijn op h
ng en wat hi
zen 2010-2020
sing van de
rden zijn te
oplossingen
? En in hoev
wenselijk of
f kunnen ne
verbanden en
erin spelen?
or de TIB, en
nnispositie e
et vanuit de
g. Belangrijk
niverseel is v
-focus in de
TZ-sectoren
zet
it twee delen
ocht welke o
trie en techn
De intersecto
mogelijkhede
installatietec
che installatie
en en mogel
het vlak van
ierbij de aan
0
eigen ontwi
benoemen b
voor deze s
verre is inbre
f noodzakeli
emen bij het
n welke rol
?
n op welke w
en vaardighe
TIB en kent
k is het in be
voor het inte
uitwerking
zelf, maar o
n. Eerst word
ontwikkeling
niek en wat d
orale fase ein
en voor sam
chnische fase
ebranche. H
lijkheden vo
sectorovers
ndachtspunte
ikkelings-
bij het vin-
sectorover-
eng uit an-
ijk?
opzetten
kunnen
wijze heeft
eden van
t deze fo-
eeld bren-
ersectorale
zijn veel
ook daar-
dt in de in-
gen spelen
de onder-
ndigt met
menwerking
e de focus
ierin wordt
oor de in-
tijgende
en zijn.
Dit onderz
tersectoral
een installa
TIB-fase
33
zoek kent een i
e BITZ-fase en
atietechnische
n-
n
34
Negenti
(visiona
geleverd
zoek.
Via inter
zijn zoge
lingscon
leerd.
ien prominente
airs) hebben inp
d aan het onde
rsectorale analy
enaamde ontw
cepten geform
en
put
er-
yse
ikke-
mu-
1.3.1 Inte
De intersec
ste is gekek
en het draa
deskresearc
gen in de o
tijdens de s
Samenwerk
Per sector i
voor dit pro
aantal secto
ten met neg
lende secto
Deskresearc
Op basis va
nairs heeft
ke ontwikk
andere sect
Deze inform
terviews me
visionairs g
op een term
Ontwikkelin
Van de in b
intersectora
leerd. Deze
problematie
ren. Kenme
hieraan ind
om deze to
uit andere s
ersectorale
ctorale fase b
ken naar de
agvlak. Ande
ch en intervi
ontwikkeling
sectorbijeenk
king en draag
s op beleids
oject gezoch
ororganisatie
gentien prom
oren.
rch en intervi
an deskresea
Marktmonit
kelingen spel
toren zijn.
matie is onde
et de visiona
geïnterviewd
mijn van 10 j
ingsconcepte
beeld gebrac
ale analyse o
e ontwikkelin
eken die nie
erkend voor
ividueel onv
ot een succes
sectoren is w
Innovaties over
fase
bevat vier ho
mogelijkhed
ere belangrijk
ews, de inte
gsconcepten
komst.
agvlak
sniveau draag
ht door conta
es. Dit heeft
minenten (vi
views
arch en inter
tor per secto
len en wat e
er andere in
airs. Per de B
over de ont
jaar (zie bijla
en
chte ontwikk
ontwikkeling
ngsconcepte
t specifiek a
deze concep
voldoende in
svol einde te
wenselijk, zo
r de sectorgren
oofdonderde
den voor sam
ke onderwer
ersectorale o
en de uitwe
gvlak en sam
act te zoeken
geresulteerd
sionairs) uit
rviews met d
or in beeld ge
eventuele rel
put geweest
BITZ-sector
twikkelingen
age 1).
kelingen heb
gsconcepten
en zijn ontwi
aan één secto
pten is dat d
nvulling kunn
e brengen. E
o niet noodza
nzen 2010-202
elen. Ten eer
menwerking
rpen zijn de
ntwikkelin-
erking ervan
menwerking
n met een
d in contac-
de verschil-
deze visio-
ebracht wel-
aties met
t voor de in-
zijn 4 of 5
n die zij zien
bben we via
geformu-
ikkelingen e
or toebeho-
de sectoren
nen geven
Een bijdrage
akelijk.
0
r-
-
-
-
n
n
I
S
M
t
w
D
e
1
I
E
d
b
i
E
g
I
d
o
h
d
i
N
T
z
a
l
s
D
k
m
d
o
nnovaties over
Sectorbijeenk
Met sectorve
techniek en z
wikkelingsco
Doel hiervan
en randvoorw
1.3.2 Insta
Innovaties in
Eerst zijn pe
de raakvlakk
bevindingen
nstallatiebra
Een dergelijk
gemaakt die
In de installa
de belangrijk
ontwikkeling
het Radar inn
delijke besch
n Bijlage II.
Netwerkbijee
Tijdens twee
zijn de inters
aan de branc
atie bestaat
sterkte van d
Daarna zijn i
kansen, impl
mogelijkhede
dien is men
onderwijs en
r de sectorgrenz
nkomst
ertegenwoor
zorg zijn in
oncepten ver
n was het in
waarden van
allatietechn
nstallatiebran
r sector de o
ken hiertusse
van het ond
anche en de
ke uitwerkin
binnen één
atietechnisch
kste innovati
gen zijn med
novatieonde
hrijving van
eenkomsten T
e discussiebij
sectorale ont
cheontwikke
tussen de on
de relatie wa
in een discu
licaties, rand
en van de on
ingegaan op
n kennisposit
zen 2010-2020
rdigers uit de
een discussi
rder uitgedie
beeld breng
n de ontwikk
nische fase
nche
ontwikkeling
en benoemd
derzoek vert
consequenti
ng kan voor i
van de BITZ
he fase is de
ies uit de ins
dio 2010 in b
erzoek van U
deze ontwik
TIB
jeenkomsten
twikkelingsc
elingen. Er is
ntwikkelinge
as.
ssieronde de
dvoorwaarde
ntwikkelinge
p de consequ
tie.
0
e bouw, indu
ebijeenkoms
ept en aange
gen van de im
kelingsconce
gen geïnvent
. Daarna wo
aald naar de
ies in beeld
iedere branc
Z-sectoren v
koppeling g
stallatiebranc
beeld gebrac
UNETO-VNI.
kkelingen is
n met TIB-ne
concepten ge
s gekeken of
en en wat de
e sectorovers
en, haalbaarh
en benoemd
uenties ten a
ustrie,
st de ont-
escherpt.
mplicaties
epten.
tariseerd en
orden de
e technische
gebracht.
che worden
valt.
gelegd met
che. Deze
cht binnen
. De inhou-
opgenomen
etwerkleden
espiegeld
f er een re-
e eventuele
stijgende
heid en
d. Boven-
aanzien van
Sectorvert
uit de bou
techniek e
de ontwik
ten uitged
scherpt.
In netwerk
met TIB-ne
de ontwikk
gespiegeld
cheontwik
35
tegenwoordige
uw, industrie,
en zorg hebben
kkelingsconcep
diept en aange-
kbijeenkomsten
etwerkleden zij
kelingsconcept
d aan de bran-
kelingen.
ers
n
-
-
n
jn
en
36
Zo konden
voor de ver
installatiebr
we vaststell
rschillende b
ranche zijn.
Innovaties over
len wat de k
belanghebbe
r de sectorgren
kansen en uit
nden in de t
nzen 2010-202
tdagingen
technische
0 I
2
E
s
v
t
c
b
(
I
s
w
v
t
I
I
d
t
v
d
n
d
d
D
d
s
b
/
r
d
s
f
a
nnovaties over
2 Inter
Een van de d
sectoren gev
vloeiend, om
tersectorale
creëren. Mar
brancheorga
(BITZ).
Interessant a
schillende o
worden geco
ving die dic
tot op heden
Intersectorale
In de BITZ-s
derd met de
torale onder
verdiepend o
delen was i
nog geen or
diepend ond
de TIB.
Dit typeert
daarmee de
sectoren om
buiten de
/branchenive
rijker dan he
de bedrijven
spin-off van
fiek de TIB
actief de nie
r de sectorgrenz
sectoral
doelen is te
voerd zou k
m in zo’n dia
ontwikkelin
rktMonitor h
nisaties in d
aan dit deel
organisaties
onfronteerd
ht tegen die
n niet (bewu
le initiatieven
sectoren heb
vraag of zij
rzoek, hetzij
onderzoek. D
n een aanta
ganisatie be
derzoek zoa
misschien d
waarde van
m actief en g
eigen kade
eau lijkt de
et ontdekke
n die zij ve
dit project
aanleiding
uwe mogelij
zen 2010-2020
le samen
onderzoeken
kunnen wor
aloog een ge
ngen bij de
heeft daarom
de bouw, ind
van het on
en mensen
met een and
e van henze
st) hebben g
n
bben we bra
wilden part
met midde
De bereidhe
al gevallen
ereid gevond
als is uitgev
de stand va
n dit onderzo
gericht innov
ers, is bepe
dagelijkse g
en van nieuw
ertegenwoor
voor de and
om buiten
jkheden te v
0
nwerkin
n hoe de dia
rden en, da
ezamenlijke
brancheorg
m contacten
dustrie, techn
derzoek is,
handelen w
dere visie en
elf aanligt, m
gezien.
ancheorgani
ticiperen in h
elen of in d
id te investe
aanwezig.
den te invest
oerd voor b
an zaken e
oek. De ber
vatieonderzo
erkt. Zelfs
gang van zak
we mogelijk
rdigen. Mog
dere sectore
de gebruike
verkennen.
ng
aloog tussen
aaruit voort-
visie op in-
ganisaties te
gelegd met
niek en zorg
hoe de ver-
wanneer zij
n een omge-
maar die zij
saties bena-
het intersec-
e vorm van
eren in mid-
We hebben
teren in ver-
bijvoorbeeld
en bevestigt
reidheid van
oek te doen
op sector-
ken belang-
kheden voor
gelijk is de
n, en speci-
elijke kaders
n
-
-
e
t
g
-
-
-
-
n
-
n
-
d
t
n
n
-
-
r
e
-
s
Een belang
intersector
sen branch
starten.
De bereid
ren om ac
innovatieo
doen buite
ders, is be
37
grijk doel is de
rale dialoog tus
heorganisaties t
heid van secto
ctief en gericht
onderzoek te
en de eigen ka
eperkt.
s-
te
-
a-
38
Een vijft
hebben
king ver
FHI
FW
Ver
VN
SIC
Negenti
een bred
ben inp
onderzo
tal organisaties
actief medewe
rleend:
I;
WG;
rnieuwing Bouw
NCI;
C.
ien visionairs m
de expertise he
ut geleverd aan
oek.
s
er-
w;
met
eb-
n het
Brancheorg
Het benade
lijk intensie
hen zijn ge
project. De
king verlee
FHI
FW
Ver
VN
Stic
In het proc
zocht met a
contacten k
niet tot aan
Visionairs
Via deze b
gekomen m
ontwikkelin
volgende s
namen van
hee
is n
is o
spre
vert
hee
Alle vision
MarktMoni
geïntroduce
ductie is oo
cier en het
sluitend he
ganisaties
eren van de
eve contacte
esprekken ge
e volgende o
nd aan het p
I (techniek);
WG (zorg);
rnieuwing B
NCI (industrie
chting Indust
ces heeft M
andere branc
kwam moeiz
nvullende inz
brancheorgan
met visionair
ngen binnen
selectiecriteri
de juiste pe
eft visie op g
niet tradition
objectief (gee
eekt namens
tegenwoord
eft een brede
nairs voldoe
itor is door
eerd bij de g
ok de rol va
doel van he
eeft MarktM
Innovaties over
BITZ-sector
en met een
evoerd over
organisaties
project:
ouw (bouw)
e, chemie);
triebeleid en
MarktMonitor
cheorganisat
zaam op ga
zichten gelei
nisaties is M
rs die goed o
n hun eigen
ia gehantee
ersonen. Een
gebied van n
eel en beho
en stokpaard
s een achterb
igt een grote
e visie op inn
n aan mee
de voornoe
geselecteerd
an OTIB als
et onderzoek
Monitor de
r de sectorgren
ren heeft ge
vijftal orga
hun medew
hebben acti
);
n Communic
r verder nog
ties. Een aan
ang, en heef
id.
MarktMonito
op de hoogt
n sector. Hi
rd om te k
n visionair:
nieuwe ontw
udend;
djes);
ban;
e achterban;
novaties en
rdere van d
mde branch
de visionairs
opdrachtge
k duidelijk ge
visionairs b
nzen 2010-202
leid tot rede
anisaties. Me
werking in he
ief medewer
catie (SIC).
g contact ge
ntal van dez
ft uiteindelij
or in contac
te zijn van d
ierbij zijn d
komen tot d
wikkelingen;
;
sectoren.
deze criteria
heorganisatie
. In de intro
ver en finan
emaakt. Aan
benaderd me
0
e-
et
et
r-
e-
ze
jk
ct
de
de
de
a.
es
o-
n-
n-
et
I
h
v
h
s
D
i
s
k
m
n
I
I
h
i
o
e
i
b
k
I
b
k
f
s
n
I
a
o
p
T
t
w
p
nnovaties over
het verzoek
van een inte
hun visie ken
sionairs mee
De expertise
s er de verd
sen zelf bin
kennis. Een
meerdere sec
nairs en de s
Inspirerende
In inspireren
hebben de v
n hun eige
ontwikkeling
eigen sector
n de contex
beeld gebrac
ken als leidra
In redelijk ve
ben met soo
korten aan m
faalkosten, g
sprekken gav
niek in de sp
In een aanta
aan specifiek
ontbreken. M
pertise bij de
Tijdens het o
tie over de o
was. Gezien
ping ten tijd
r de sectorgrenz
input te leve
rview. Hierb
nbaar te ma
gewerkt aan
binnen de g
deling naar
nnen hun e
aantal visio
ctoren. Bijla
sector waarin
e gesprekken
nde gesprekk
visionairs hu
en sector. D
gen de visio
. In sommig
t van de TIB
chte sectoro
aad gebruikt
eel gevallen
ortgelijke on
mensen, aan
globalisering
ven ook vaa
pecifieke sec
l gevallen b
ke kennis o
Missiewerk v
e andere sec
onderzoek b
ontwikkeling
de omvang
de van de co
zen 2010-2020
eren aan het
bij zijn zij in
aken. In tota
n het onderz
groep is beh
sector, ande
eigen sector
onairs heeft
age I bevat d
n zij werkza
n
ken van circ
n visie gege
De belangrij
onairs zelf s
ge gevallen
B besproken.
ontwikkeling
t.
n blijken sec
ntwikkelinge
sluiting ond
g en verande
ak inzicht in
ctor.
leek het in d
over beschik
vanuit de T
toren in bee
bleek dat me
gen bij woni
g van het pr
onstatering n
0
t onderzoek
de gelegenh
al hebben n
zoek.
hoorlijk diver
erzijds hebb
r een gedif
bovendien
de namen v
am zijn.
ca anderhalf
even op ontw
jkste vraag
signaleerden
zijn de ontw
. De via desk
gen zijn bij
toren te ma
n als de TIB
derwijs en ar
erende mark
n de stand v
de aanpalen
kbare TIB-te
IB kan help
eld te brenge
eer achtergro
ngcorporatie
roject was d
niet meer ha
k in de vorm
heid gesteld
egentien vi-
rs. Enerzijds
en de men-
fferentieerde
kennis van
an de visio-
à twee uur
wikkelingen
was welke
n binnen de
wikkelingen
kresearch in
de gesprek-
aken te heb-
B, zoals: te-
rbeidsmarkt,
kten. De ge-
van de tech-
de branches
chnieken te
pen haar ex-
en.
ondinforma-
es wenselijk
deze verdie-
aalbaar. Mo-
m
d
-
s
-
e
n
-
r
n
e
e
n
n
-
-
-
-
-
s
e
-
-
k
-
-
BITZ-secto
maken me
ontwikkeli
tekort
aanslu
en arb
faalko
globa
veran
ten.
39
oren hebben te
et soortgelijke
ingen als de TI
t mensen;
uiting onderwij
beidsmarkt;
osten;
alisering;
nderende mark-
B:
js
-
40
Sectoren
eigen ja
waar zij
helpen.
n hebben elk h
argon en weten
j elkaar kunnen
hun
n niet
n
gelijk dat d
kunnen wo
Op basis va
de in hoof
Dit geheel
verdere ond
Sectorbijee
In de secto
sectoren m
dens de sec
We
nom
resu
Wa
zoe
Kenmerken
participeerd
deelnemers
tafel een o
scherpen, o
ten.
In de comm
voor moge
eerste is er
elkaars ‘taa
laag zit in d
technieksec
nische oplo
is. De zorg
nieksector,
te formuler
Partijen ken
en zullen e
deze gespre
orden gevoer
an de gespre
fdstuk 3 gen
aan ontwik
derzoek.
enkomst
orbijeenkom
et elkaar in
ctorbijeenko
elke intersec
men tijdens
ultaat dat we
at draagt de
ek behalve d
nd is het ent
den in de
s spreektijd g
ontwikkeling
of de positie
municatie tu
elijke spraak
het jargon.
al’, wat de co
de kennis va
ctor kan een
ossing, gegev
gsector is, o
echter niet
ren.
nnen elkaars
lkaar daardo
Innovaties over
ekken in een
rd.
eksverslagen
noemde ont
kkelingen v
st zijn spec
contact geb
mst willen b
torale intera
het proces
e hebben op
sectorbijeen
e inhoudelij
thousiasme
discussies.
gekregen om
gsconcept t
e vanuit de
ussen de sec
kverwarring
Sectoren zij
ommunicatie
an elkaars ex
n vraag bean
ven dat een
ook met me
in staat de v
s problemen
oor ook niet
r de sectorgren
n aansluiten
n en de desk
twikkelingen
vormt de ba
cialisten uit
bracht. Vrage
beantwoorde
actie hebben
behalve het
pgetekend?
nkomst bij aa
ke resultaten
waarmee de
Beurtelings
m aan de eig
e agenderen
eigen secto
ctoren zijn tw
te ondersc
jn niet op d
e bemoeilijk
xpertise. Bijv
ntwoorden m
vraagformu
edewerking
vraag voldoe
n en mogelij
vinden. Bel
nzen 2010-202
nd onderzoe
kresearch zij
n uitgewerk
asis voor he
verschillend
en die we tij
en zijn:
n we waarge
t inhoudelijk
an het onder
n?
e deelnemer
s hebben d
gen gespreks
n en aan t
or toe te lich
wee bronne
cheiden. Te
e hoogte va
kt. De tweed
voorbeeld: d
met een tech
ulering helde
van de tech
ende duidelij
jkheden nie
langrijk in d
0
ek
n
kt.
et
de
j-
e-
ke
r-
rs
de
s-
te
h-
en
en
an
de
de
h-
er
h-
jk
t,
dit
I
o
p
w
b
d
t
M
z
p
a
k
l
N
E
n
k
e
m
o
h
O
g
p
n
a
e
N
b
n
r
a
v
k
nnovaties over
opzicht is da
partijen duid
wat er allem
bijdragen en
dat de zorgs
te formulere
Meer specifi
zij haar kenn
presenteren
aan de bete
kan dan de
eerd en de o
Netwerkbijee
Er zijn twee
netwerk van
komsten ble
en terminolo
mers. De ne
ontwikkeling
hun blik kun
Om de discu
genomen om
ping van o
noodzakelijk
aanwezige g
en op de hoo
Naar verwac
bedrijven een
noodzakelijk
re sectoren
aandacht van
van de focu
kennis te la
r de sectorgrenz
at de techni
delijk kunne
maal mogelijk
daarbij kun
sector in sta
n.
iek zou het
nis en kunde
en vervolge
ere vraag- o
inhoudelijk
oplossing wo
eenkomsten
netwerkbije
n deskundig
ek dat veel
ogie nieuw
etwerkleden
gsconcepten
nnen verruim
ussie echter
m een aanvu
ontwikkeling
k ondanks da
groep expert
ogte waren v
chting zal
n nog groter
k als men de
op een goe
n bedrijven
s tot buiten
aten maken
zen 2010-2020
sche sectore
n maken w
k is, en op
nnen onderst
aat wordt ge
voor de tec
e op de juist
ens in een
of probleems
ke techniekv
orden gereal
eenkomsten
gen gehoud
van de geïn
was voor ee
zijn geïnfor
en hebben
men.
goed te kun
ullende toeli
gsconcepten
at we ervan
ts al een rel
van het doel
hier voor e
re drempel l
ontwikkelin
ede begrijpe
wil brengen
n de branche
met de ont
0
en leren, ho
at hun kwa
welke wijze
teunen. Dit z
esteld haar v
hniek wense
te wijze zou
dialoog de
stelling help
vraag worde
liseerd.
met leden v
en. Tijdens
ntroduceerde
en groot aan
rmeerd over
n met nieuw
nnen voeren
ichting op e
te geven.
uit mogen
latief brede
l van de bije
een brede
iggen. Com
ngsconcepte
elijke manie
n. Doel is he
e, bedrijven
twikkelingen
e zij andere
liteiten zijn,
e zij kunnen
zorgt ervoor
vraag helder
elijk zijn als
den kunnen
wederpartij
pen. Daarna
en geformu-
van het TIB-
de bijeen-
e begrippen
ntal deelne-
r een aantal
we inzichten
is extra tijd
en aanscher-
Dit bleek
gaan dat de
focus heeft
eenkomst.
groep TIB-
municatie is
n van ande-
er onder de
et verbreden
en mensen
n in andere
e
n
r
r
s
n
a
-
-
-
n
-
l
n
d
-
k
e
t
-
s
-
e
n
n
e
Netwerkled
ontwikkeli
hun blik ku
41
den hebben me
ngsconcepten
unnen verruime
et
en.
42
Bijeenko
beperkte
kunnen
menwer
en inho
geven.
Bedrijve
brede fo
komstig
brengen
ren.
omsten met ee
ere opzet en fo
intersectorale
rking katalysere
udelijke verdie
en kunnen met
ocus potentiële
e markten in b
in andere sect
en
ocus
sa-
en
eping
een
toe-
beeld
to-
sectoren én
len.
Gedurende
de breedte
had uit te w
onderwerpe
- kunnen le
worden ge
cepten of o
listen uit an
sectorale in
toren en br
Gezien het
eenkomst m
een vervolg
concepten,
gen uit de T
Praktijk voo
Wat zijn nu
van deze er
Bedrijven d
buiten de g
andere sect
ten. De gen
lijke richtin
dit rapport
gegeven bi
op zoek ga
gericht op
Daarbij wo
gen inzicht
wikkelingen
deskresearc
len.
n in beeld b
de discussie
van de on
waaieren ove
en. Nieuwe
eiden tot een
focust op e
op één ander
ndere sector
nteractie en
anches onde
enthousiasm
mag voldoe
g en verder
in elk geva
TIB.
or bedrijven
u de belangr
rvaringen, en
doen er goed
gebaande pa
toren op zoe
noemde ontw
ng evenals d
. Binnen de
ij de ontwik
an naar nieu
basis van
rden nieuwe
ten te defini
n kunnen h
ch om inzich
Innovaties over
brengen hoe
es bleek dat
derwerpen,
er een breed
bijeenkomst
n interessant
een kleiner a
re sector. Di
ren kan leide
een betere p
erling.
me van de d
ende animo
re verdieping
al binnen he
rijkste adviez
n het resulta
d aan om hu
den te trede
ek naar pote
wikkelingsco
e onderligge
e ontwikkeli
kkelingsconc
uwe partners
de onderli
e clusters ge
iëren ontwik
het startpun
hten aan te v
r de sectorgren
e men daaro
door het gr
de discussi
d scala aan g
ten - beperk
te verdieping
aantal ontw
recte inbren
en tot de ge
positionering
deelnemers t
worden ve
g van de on
et netwerk v
zen en inzic
aat van dit ra
un focus te
en. Hiermee
ntiële toeko
oncepten zij
ende ontwik
ngsrichtinge
cepten kunn
s. Eventueel
iggende ont
evormd voor
kkelingsconc
nt zijn voor
vullen of hia
nzen 2010-202
op kan inspe
rote aantal e
e de neigin
geassocieerd
kter van opze
g. Hierbij ka
ikkelingscon
g van specia
ewenste inter
g van de sec
tijdens de bij
erwacht voo
ntwikkelings
van deskund
hten op bas
apport?
verbreden e
kunnen zij i
mstige mark
jn een moge
kkelingen va
en zoals aan
nen bedrijve
kan dit mee
twikkelingen
r een naar e
cept. De ont
aanvullend
aten in te vu
0
e-
en
ng
de
et
an
n-
a-
r-
c-
j-
or
s-
i-
is
en
in
k-
e-
an
n-
en
er
n.
i-
t-
de
l-
I
V
f
t
o
j
p
c
z
T
o
m
P
g
b
v
e
w
E
m
n
1
2
3
4
5
6
nnovaties over
Voor de nieu
formatie wor
ternet. Dit o
onderzoek is
argon, maa
partijen aan
contacten di
zelfde taal te
Tijdens de ve
organisaties
men daarvoo
Pas dan is h
gende probl
brengen en
vinden. Cred
eentje, maar
wat je kunt,
Er zijn grofw
men met p
nieuwe prod
1. Focus ve
2. Potentiël
noemen:
a. in be
b. nieuw
wikke
c. aanvu
3. Verdiepe
a. kenn
b. aansc
4. Contacte
5. In samen
len, ‘de v
6. Gezamen
r de sectorgrenz
uwe ontwikk
rden gezoch
onderzoek d
s noodzakeli
ar ook om
te scherpen
ie zullen vo
e spreken als
erdiepingssla
in beeld wa
or kan benad
het mogelijk
leem, de vr
gezamenlijk
do bij dit so
r samen met
en hoe je de
weg een ze
partners uit
ducten kan re
erleggen naa
le markten in
:
eld gebracht
we clusters o
elingen van
ullende of n
ende informa
is van jargon
cherpen prob
en initiëren m
nspraak het o
vraag achter
nlijk naar de
zen 2010-2020
kelingsrichti
ht, hetzij via
dient meerde
ijk om kenn
de probleem
n. Deze kenn
lgen. Het is
s je gespreks
ag komen au
aarmee men
deren.
k om in sam
raag achter
k de meest
oort trajecten
t anderen’.
e ander daar
estal stappen
andere se
ealiseren:
ar andere sec
n andere sec
te ontwikke
op basis van
de ontwikke
ieuwe deskr
atie zoeken,
n;
bleemstelling
met potentië
onderliggend
r de vraag’;
e meest optim
0
ing kan verd
literatuur, h
ere doelen.
is te nemen
mstellingen
nis is essenti
s immers be
spartner(s).
utomatisch b
n kan samen
menspraak h
de vraag
optimale o
n is: ‘Doe h
Ga commun
rmee kunt h
n te benoem
ctoren oplo
ctoren;
ctoren zoeke
lingsconcept
onderliggen
elingsconcep
research.
noodzaak t
g.
ële partners;
de probleem
male oplossi
diepende in-
hetzij via in-
Aanvullend
van elkaars
van andere
ieel voor de
elangrijk de-
bedrijven en
nwerken die
et onderlig-
in beeld te
oplossing te
et niet in je
niceren over
elpen.
men voordat
ossingen en
en en be-
ten;
nde ont-
pten;
ot:
m vaststel-
ing zoeken.
-
-
d
s
e
e
-
n
e
-
e
e
e
r
t
n
43
44
Belangrij
voor inte
ten: focu
jargon, f
municati
marketin
automati
vindingri
andere s
jke vaardighed
ersectorale acti
us, helikoptervi
flexibiliteit, com
ie, commercie,
ng, ICT-
isering, creativ
ijkheid en kenn
ector(en).
den
vitei-
iew,
m-
iteit,
nis
Succesvolle
aandachtsg
geen autom
markten ve
kennis, fle
deskresearc
zoekstrateg
van de spec
bijbehorend
Voor het
communica
nodig same
en het jargo
af van een
vraag te he
nodig bij d
dit proces
den die vaa
ken
focu
inho
flex
com
com
mar
heli
ICT
crea
Dit samens
bracht in é
aanwezige
een technis
ling van ee
e trajecten z
ebied verleg
matisme. On
ergt kennis
xibiliteit en
ch is kennis
gieën nodig.
cifieke probl
de jargon.
benaderen
atieve, comm
en met overz
on. Nadat d
n goede co
erleiden. Daa
de zoektocht
is sprake va
ak moeten w
nnis van ande
us verbreden
oudelijke ke
xibiliteit;
mmunicatiev
mmerciële va
rketingvaard
ikopterview;
T-automatise
ativiteit en v
stel van vaa
één persoon
technische
sch georiënte
n aantal van
Innovaties over
zijn alleen m
ggen en de
derzoek naa
van andere
overzicht.
van ICT-aut
Het doel is
lematiek en
van de jui
merciële en
zicht en ken
de afspraken
mmunicatie
arna is creat
naar de op
an een aanta
worden ontw
ere sector(en
n;
nnis van jarg
e vaardighed
aardigheden;
digheden;
ring;
vindingrijkhe
ardigheden
, afgezien v
vaardighede
eerd bedrijf
n deze niet te
r de sectorgren
mogelijk als
focus verb
ar toekomsti
sector(en),
Voor de n
tomatisering
verbreden v
het eigen m
ste partners
n marketingv
nnis van de a
zijn gemaa
om de oo
tiviteit en vi
timale oplos
al belangrijk
wikkeld:
n);
gon;
den;
;
eid.
moet word
van de vero
en. Veelal v
of persoon
echnische va
nzen 2010-202
mensen hu
breden. Dit
ge potentiël
inhoudelijk
noodzakelijk
ssystemen e
van de kenn
maken van he
s zijn goed
vaardighede
andere secto
kt hangt vee
orspronkelijk
ndingrijkhei
ssing. Binne
ke vaardighe
en samenge
onderstelde a
vergt dit va
de ontwikke
aardigheden
0
un
is
le
ke
ke
en
is
et
de
en
or
el
ke
id
en
e-
e-
al
an
e-
.
I
C
nnovaties over
Conclusies
De b
derzo
Voor
inves
Het
tot r
ganis
en S
Nege
uit d
onde
Veel
Het j
secto
grijp
Partij
den
Belan
zicht
waar
De n
kom
conc
Voor
ontw
hoge
Bijee
nen
van s
inter
Bedr
secto
Pote
lings
gen
r de sectorgrenz
bereidheid v
oek te doen
ralsnog is ge
steren in aan
benaderen v
edelijk inten
saties: FHI,
IC;
entien vision
de BITZ-secto
erzoek;
ontwikkelin
jargon bemo
oren, mense
en elkaar sle
jen kennen
niet, en vind
ngrijk is dat
t te geven i
rde;
netwerkleden
sten hun bli
cepten;
r veel bedrij
wikkelingsco
e drempel zij
enkomsten m
leiden tot
specialisten
rsectorale int
rijven kunne
oren;
ntiële markt
sconcepten
in dit rappor
zen 2010-2020
van BITZ-sec
buiten de e
een organisa
nvullend ver
van de BITZ
nsieve conta
FWG, Vern
nairs met g
oren hebben
ngen spelen
oeilijkt de c
n uit de ver
echt, verkee
elkaars pro
den elkaar da
t bedrijven l
n hun kwal
n hebben tij
ik verruimd
jven zullen
ncepten in
jn;
met beperkt
een interess
uit andere s
teractie tot s
en hun focus
ten liggen be
en de onde
rt;
0
ctoren om i
eigen kaders
atie bereid g
diepend ond
Z-sectoren h
acten met ee
nieuwing B
gedifferentie
n input gelev
in alle BITZ
communicati
rschillende s
rd of niet;
oblemen en
aardoor niet
eren andere
liteiten en t
dens de net
met de ont
de termino
andere se
er opzet en
sante verdie
sectoren is w
stand brenge
s verbreden
esloten in d
erliggende o
nnovatieon-
, is beperkt.
gevonden te
derzoek;
heeft geleid
en vijftal or-
ouw, VNCI
erde kennis
verd aan het
Z-sectoren;
ie tussen de
sectoren be-
mogelijkhe-
t;
partijen in-
oegevoegde
twerkbijeen-
twikkelings-
logie en de
ectoren een
focus kun-
eping. Input
wenselijk om
en;
naar andere
e ontwikke-
ontwikkelin-
-
e
d
-
I
s
t
e
-
-
-
e
-
-
e
n
-
t
m
e
-
-
45
46
Er
men
Voo
vaa
tor,
com
tise
Sec
van
wer
zijn een zes
n tot interse
or intersecto
ardigheden e
, focus, h
mmunicatie,
ering, creativ
ctoren kunne
n de mogel
rking.
Innovaties over
stal stappen
ctorale inter
orale samen
essentieel: ke
helikopterview
commercie,
viteit en vind
en bedrijven
ijkheden va
r de sectorgren
te benoeme
ractie tussen
nwerking zij
ennis van de
w, jargon,
, marketing,
dingrijkheid;
n op de hoo
an intersecto
nzen 2010-202
en om te ko
bedrijven:
n een aanta
e andere sec
flexibilitei
ICT automa
ogte brenge
orale samen
0
o-
al
c-
t,
a-
en
n-
I
3
D
b
i
E
n
z
l
d
o
H
i
l
c
w
I
g
s
P
e
s
k
n
nnovaties over
3 Innov
Dit intersect
beeld gebrac
s gedaan op
Eerst is een
net en in va
zijn daarna d
ende sector
de deskresea
opgetekend.
Het gecombi
s de input g
ingsconcept
cepten zijn o
werkbijeenko
In de paragr
genomen va
sionairs. Hie
bouw
indu
techn
zorg
Per sector w
een beschrijv
sectorontwik
knopt overzi
nisaties en se
r de sectorgrenz
vaties pe
torale onder
cht die in de
p een tweeta
uitgebreide
akbladen, ra
de gesprekk
ren aangega
arch en deze
ineerde resu
geweest voo
ten, zie hoo
op hun beu
omsten.
rafen 3.1 t/m
n de deskres
rbij is de vo
w;
strie;
niek;
.
wordt een k
ving van het
kkelingen. D
icht van bel
ectorbranche
zen 2010-2020
er secto
rzoek heeft
e verschillen
al manieren.
deskresearc
apporten etc
en met de v
aan. Het gez
e gesprekken
ultaat over de
or het formu
ofdstuk 4. D
rt gebruikt v
m 3.4 is per
search en de
lgorde geha
korte branch
t innovatieb
De laatste p
langrijke ken
eorganisaties
0
or
de ontwik
nde sectoren
ch gedaan v
c. Met deze
visionairs in
zamenlijk re
n is hieronde
e verschillen
uleren van d
Deze ontwik
voor de sec
sector het r
e gesprekken
nteerd:
hebeschrijvin
beleid en aan
aragraaf bev
nnis- en ond
s.
kkelingen in
n spelen. Dit
ia het inter-
e informatie
de verschil-
esultaat van
er per sector
nde sectoren
e ontwikke-
kkelingscon-
tor- en net-
resultaat op-
n met de vi-
ng gegeven,
nsluitend de
vat een be-
derwijsorga-
n
t
-
e
-
n
r
n
-
-
-
-
-
e
-
-
Per sector
ven: branc
leid, sector
en organis
47
wordt beschre-
he, innovatiebe
rontwikkelinge
aties
-
e-
en
48
De bouw
sector di
met het
gebouwe
structies
wnijverheid is d
ie zich bezigho
produceren van
en en andere c
de
oudt
n
on-
3.1 Bouw
3.1.1 Bra
De bouwnij
die zich be
andere con
omvat alge
vieltechnisc
van gebouw
bouwwerkz
gebouwen
bouwwerke
heid ongev
90,3% man
Ook deze s
dietcrisis. I
ductievolum
volg van d
van respect
deze terugv
procent in
september
te dalen. In
procent, m
een terugva
3.1.2 Inn
Innovatie in
van de geb
allianties v
striële pref
lijn.
In vergelijk
geen koplo
w
anchebeschr
jverheid is d
ezighoudt me
nstructies die
emene en g
che werken,
wen, evenals
zaamheden,
of constru
en (CBS, 20
veer 262 d
n (CBS-Statl
sector kent d
n 2009 en
me in de tot
de (internatio
tievelijk 6 en
val nog sterk
2009 en
2009). Ook
n 2009 daald
maar in 2010
al van 5 proc
novatiebelei
n de sector
bouwde omg
an bedrijven
fabricage in
king met an
oper op in
Innovaties over
rijving
de economis
et het produ
e met de gr
especialiseer
de bouwins
s nieuwbouw
het optrekk
ucties ter p
010). In 200
duizend we
ine, 2010).
de schadelij
2010 werd
tale bouwnij
onale) econo
n 4,5 procen
ker te zien,
8 procent
de werkgele
de de werkge
0 verwacht
cent (E. CPB
d sector
richt zich v
geving. Hier
n stappen g
de nieuwb
ndere sectore
nnovatiegebi
r de sectorgren
sche sector o
uceren van g
rond verbon
rde bouwku
stallatie en d
w, reparatie,
ken van gep
laatse en v
08 kende de
erknemers.
ke gevolgen
een daling
verheid verw
omische ont
nt. In de wo
met een dal
in 2010 (
egenheid wo
elegenheid n
het Centraa
B 31 maart 2
vooral op d
toe worden
gezet. Het a
bouw kent e
en is de bo
ied (Pries
nzen 2010-202
of bedrijfsta
gebouwen e
nden zijn. D
undige en c
de afwerkin
, aan- en ver
prefabriceerd
van tijdelijk
e bouwnijver
Hiervan wa
n van de kre
van het pro
wacht als ge
twikkelingen
oningbouw
ling van 12,
(W. CPB 1
ordt verwach
nog met twe
al Planburea
2009).
duurzaamhei
door divers
aandeel indu
een stijgend
ouwnijverhei
and Heijge
0
ak
en
it
i-
ng
r-
de
ke
r-
as
e-
o-
e-
n,
is
3
5
ht
ee
au
id
se
u-
de
id
en
I
2
r
m
w
i
v
d
D
a
t
m
i
t
b
b
k
d
s
E
d
v
d
g
a
w
D
b
c
s
1
(
s
v
nnovaties over
2005)1. Inno
richten op h
men die zic
wordt relat
nvesteringen
voor de geri
dere de mark
De bouwsec
aan de klant
teitsleveranc
met zich me
nnovativiteit
tussen kleine
bedrijven zij
bouwen. Dit
korte same
dingsprocedu
structurele sa
Een andere b
die elk proje
vesteren in e
de projecten
gehecht aan
aandacht wo
wingen op la
De bouwnijv
belangrijke o
cheorganisat
structuursect
1 De brancheve
Bouwend-Ned
staat geschreve
vraagd worden
r de sectorgrenz
ovatie in de
het oplossen
ch tijdens he
tief weinig
n (Onderzoe
nge innovat
ktstructuur,
ctor levert
t. Bedrijven
ier, wat ge
eebrengt. W
t tussen de
e en grote b
n niet goed
t komt doo
enwerkingsve
ures bieden
amenwerkin
belemmeren
ect als een u
een effectiev
n winst op l
n directe ko
ordt gegeven
angere termi
verheid ken
organisatie
tie voor alle
tor.
ereniging Bouw
erland 2009).
en dat Nederla
op basis van h
zen 2010-2020
e bouw blijk
n van specif
et bouwen
g geld ui
ek en Ontw
tiviteit van d
die hier wei
binnen vast
zijn hierme
en directe b
Wel zijn er v
elsegmenten
bedrijven (J
d in staat ve
or wisselend
erbanden.
weinig rui
ng.
nde factor is
unieke opga
vere aanpak
leveren. Er
ostenreductie
n aan het o
ijn (Coficien
t diverse br
is Bouwend
e bedrijven
wend Nederlan
In dit rappor
andse bouwbe
hun expertise e
0
kt zich voor
fieke praktis
voordoen. I
itgegeven
wikkeling). E
de branche i
nig toe uitno
tomlijnde v
ee voorname
behoefte aa
verschillen t
n binnen de
onkhoff, 20
ertrouwensba
de projecten
Traditionele
mte voor in
de visie va
ave zien en
. Deze kan
wordt (te) v
e, waardoor
onderzoek na
nt, 2010).
rancheorgan
d Nederland
in de bouw
nd is het hier
rt van Bouwe
edrijven juist w
n innovaties.
rnamelijk te
sche proble-
In de bouw
aan R&D-
Een oorzaak
is onder an-
odigt.
voorwaarden
elijk capaci-
an innovatie
e vinden in
e bouw, en
005). Bouw-
anden op te
en relatief
e aanbeste-
nnovatie en
n bedrijven,
dus niet in-
in 80% van
veel waarde
r er weinig
aar vernieu-
nisaties. Een
d, een bran-
w- en infra-
niet mee eens
end Nederland
wereldwijd ge-
e
-
w
-
k
-
n
-
e
n
n
-
e
f
-
n
-
n
e
g
-
n
-
-
s
d
-
Traditione
dingsproc
ren innova
samenwer
Bouworga
aan dat inn
bouwbedr
rijk is.
49
ele aanbeste-
edures belemm
atie en duurzam
rkingsverbande
anisaties geven
novatie voor
ijven erg belan
me-
me
en.
ng-
50
In de bo
belangrij
in beeld
uwsector zijn 2
jke ontwikkelin
gebracht.
27
ngen
Verder zijn
voor stimul
hiervan is
heeft overg
initiatiefnem
Waterstaat,
ke Ordenin
TO-VNI, A
in Nederlan
vereniging
reaus).
Veel deels
Voorbeelde
branche en
voor Afbou
geven aan
is, en geven
de verschill
onder ande
niseren van
(zoals door
en).
3.1.3 Bel
Zoals hierv
tief. Bedrijv
hoewel de
wikkelingen
gen tonen
schreven.
2 Zie website
wend Neder
baksteen.nl)
er samenwe
lering van in
het Vernieu
genomen van
mers hiervan
, het Ministe
ng en Milieu
Aedes (branc
nd), en NLin
van advie
segmenten
en zijn OTIB
n NOA, de N
uwbedrijven
dat innovati
n (bijvoorbe
lende branch
ere door het
n bijeenkom
r het uitreike
angrijke se
voor genoem
ven investere
sector de k
n zal meem
we in een T
es van verschi
land (www.bo
Innovaties over
erkingsverba
nnovatie in
uwingsplatfo
n de landeli
n zijn: het M
erie van Vol
ubeheer, Bou
hevereniging
ngenieurs (d
s, managem
kennen eig
B en UNETO
Nederlandse
n. Veel van
e voor bouw
eld op hun w
hes actief te
uitbrengen
msten en he
en van prijze
ctorontwik
md, is de bo
en weinig in
komende jar
maken. De b
Tabel 7, die
llende branche
ouwendnederla
r de sectorgren
anden tussen
de bouw. E
orm Bouw,
jke Regieraa
Ministerie va
lkshuisvestin
uwend Nede
g van wonin
de Nederlan
ment- en i
gen branche
O-VNI voor d
e Onderneme
de branch
wbedrijven e
website) aan
stimuleren2
van rapport
t creëren va
en voor inno
kkelingen
uwsector we
n nieuwe ont
ren toch bel
elangrijkste
e vervolgens
eorganisaties,
and.nl) en K
nzen 2010-202
n organisatie
en voorbeel
die de taa
ad Bouw. D
n Verkeer e
ng, Ruimtelij
erland, UNE
ngcorporatie
ndse branche
ingenieursbu
eorganisaties
de installatie
ersverenigin
heorganisatie
erg belangrij
n innovatie i2. Dit doen z
ten, het orga
an publicite
ovatieve idee
einig innova
twikkelingen
langrijke ont
ontwikkelin
s worden be
zoals van Bou
KNB (www.knb
0
es
ld
ak
De
en
j-
E-
es
e-
u-
s.
e-
ng
es
jk
in
ze
a-
it
e-
a-
n,
t-
n-
e-
u-
b
I
O
T
S
E
g
b
k
I
t
b
o
s
H
I
v
o
nnovaties over
Overzicht o1 Sociale i
2 Herbestebouwen
3 Integraal4 Schaalve5 Duurzaam
6 Optimalivernieuw
7 Diversitevloer
8 Frequentdomotica
9 Nieuwe blen
10 Klantger11 Integritei12 Vernieuw
renovere13 Nieuwe a
vormen14 Maatsch
antwoord
Tabel 7 Ontwik
Sociale innov
Een vernieuw
gericht op h
beidskwalite
ken, en kan
In tegenstel
technische a
bijdrage die
ook onder a
seren of slim
Herbestemm
In plaats van
voor in de p
om de besta
r de sectorgrenz
ontwikkelinginnovatie
emming van ge
l bouwenergrotingamheid
liseren versusweneit op de werk-
tere toepassingcabusinessmodel
erichtheideitbeleidwingsbouw ofenaanbestedings-
happelijk Ver-rd Ondernemen
kkelingen bouw
ovatie
wing van de
het verbetere
it. Hiermee
het leiden to
ling tot an
aard zijn, ste
hij kan lev
andere name
mmer werken
ming van geb
n het slopen
laats te zette
aande bouw
zen 2010-2020
gen in de bo15 Bouw
e- 16 Belan
17 Stand18 Mode19 Teko
perso20 Energ
- 21 Risico
g 22 Comp
l- 23 Stijgi
24 Meer25 Instit26 Brand
- 27 Innovroutin
n
wsector
e werkwijze
en van arbe
verbetert h
ot een betere
ndere innova
elt sociale in
veren centra
en bekend, z
n (Pleijster e
bouwen
van een geb
en, kan het g
w aan te pa
0
bouww installatie-int
ngenmatrix
daardisatie vandelleren/simulatiort voldoende goneelgiebesparing
coanalyse
mplexiteit en sam
ing prefabricag
r ziekenhuizentutie en protocodveilig gebouw
vatie: product,ine
van een on
eidsproductiv
het de manie
e concurrent
aties, die m
nnovatie de
aal. Sociale
zoals innova
.a. 2010).
bouw en er
grote voorde
assen aan ve
tensief
n ICTtietechniekengeschoold
menwerking
ge
olw
proces en
nderneming,
viteit of ar-
er van wer-
tiepositie.
meestal van
mens en de
innovatie is
atief organi-
een nieuwe
elen hebben
eranderende
-
-
n
e
s
-
e
n
e
Sociale in
den tot ee
rentieposi
staat centr
51
novatie kan lei
en betere concu
tie, de mens
raal
i-
ur-
52
gebruikerse
nieuwe geb
Om gebouw
rijk om fle
Ook kan m
zoals de na
2010), (Mim
Integraal bo
Bouwproce
partijen bij
fouten te v
zakelijk om
Dit beteken
voldoende
planningen
(Moll, 2010
Schaalvergr
Er vinden z
soort werkz
verschillend
bedrijven i
waartse (ric
waartse int
bouwproce
in toeneme
gesloten. D
meer als vo
op zich kun
Duurzaamh
Duurzame
aansluit op
van de voo
neraties.
eisen, zoals
bruikersfunct
wen een her
xibiliteit te
men rekening
abijheid van
mmel 2010)
bouwen
essen worden
betrokken
oorkomen e
m integraal te
nt dat proces
gecommuni
op elkaar
0), (Bergman
groting
zowel fusies
zaamheden
de plekken
n de bouw
chting plano
tegratie (rich
s. Behalve d
ende mate st
Deze samen
oordeel dat
nnen nemen
heid
ontwikkelin
p de huidige
orziening van
Innovaties over
energiebes
ties van geb
rbestemming
introduceren
g houden wo
n snelwegen
.
n steeds ing
en de proje
en efficiënter
e bouwen.
ssen op elka
ceerd wordt
worden af
ns, 2010), (P
plaats tusse
verrichten, a
in het bou
w zijn name
ontwikkeling
hting behee
dat bedrijven
trategische s
nwerkingsve
bedrijven de
(Bergmans,
ng betekent
e behoefte, m
n de behoef
r de sectorgren
sparing. Oo
ouwen over
g te geven, i
n in de geb
orden met d
n of spoorw
gewikkelder.
cten worden
r te werken,
aar worden a
t tussen de p
fgestemd (D
Pleijster e.a.
en bedrijven
als bedrijven
wproces be
lijk op zoek
g en ontwer
er en onder
n samengaa
samenwerkin
rbanden he
e rol van tot
2010), (Mo
t een ontw
maar niet te
ften van toe
nzen 2010-202
ok kan me
rwegen.
is het belang
bouwindeling
de omgeving
wegen (Dulsk
Er zijn mee
n groter. Om
, is het nood
afgestemd, e
partijen en d
Dulski 2010
2010).
n die dezelfd
n die zich o
evinden. Vee
k naar voor
rp) of achter
houd) in he
n, worden e
ngsverbande
ebben onder
taalaanbiede
oll, 2010).
wikkeling di
en koste gaa
komstige ge
0
en
g-
g.
g,
ki
er
m
d-
er
de
),
de
op
el
r-
r-
et
er
en
r-
er
ie
at
e-
I
D
g
e
o
m
e
k
s
V
d
(
a
r
(
(
e
O
M
t
h
s
p
v
D
D
d
l
s
v
g
o
h
r
2
nnovaties over
Duurzaamhe
gewonnen. E
energiebronn
overheid hee
men en sub
en continuïte
kerheid over
stel van risic
Vanuit een m
duurzaam al
(kapitaliseren
abele kosten
rentabiliteitsb
(Dulski 201
(Noailly-buil
environment
Optimalisere
Met optimali
tenreductie b
het gewenst
steld. Hierdo
probeerd he
verbeteren (B
Diversiteit op
De werkvloe
de werkvloe
ende achter
seren van
vormt het pe
gene groep.
ook belangr
houden. Het
re dan tech
2010), (Berg
r de sectorgrenz
eid heeft de
Er wordt vak
nen, zoals
eft de laatst
sidies besch
eit van het
r het beleid
ovolle duurz
macro-econo
ltijd goed: n
n) leidt tot e
n). Voor de
berekening
0), (Hopm
ding, Balrak
t 2010).
en versus ver
iseren of do
bereiken Bij
te product s
oor dalen de
et gehele pr
Buijs, 2010)
op de werkvlo
er, ook in de
er. Samenwe
gronden en
noodzakelij
ersoneel in d
Naast het b
ijk om het
blijkt met n
hnische com
gmans, 2010
zen 2010-2020
e afgelopen
ker gebruik
wind- en z
te jaren alle
hikbaar gest
beleid zeer
zal bij veel b
zame investe
omisch pers
nu investeren
een energieb
selectie van
noodzakelij
ans, 2010)
kova and L
rnieuwen
or te vernieu
optimalisere
steeds verde
e kosten. Bij
roces/produc
.
loer
e bouw, is g
erking tussen
competentie
ke vernieuw
de bouw ech
binnenhalen
al aanwezig
name lastig m
mpetenties v
0).
0
jaren aan
gemaakt va
zonne-energ
erlei maatreg
teld. Hierin
belangrijk,
bedrijven le
eringen.
spectief is in
n in groene
besparing (re
n de technie
jk (Bergma
, (Runnebo
Lukach 2010
uwen kan m
en worden d
er naar ben
j vernieuwen
ct te verand
gebaat bij d
n mensen m
es leidt tot s
wingen. Va
hter een red
van werkne
ge personee
medewerker
vast te hou
populariteit
n duurzame
ie. Ook de
gelen geno-
is stabiliteit
want onze-
iden tot uit-
nvesteren in
e technieken
eductie vari-
eken is een
ans, 2010),
oom 2010),
0), (Noailly-
men een kos-
de eisen van
neden bijge-
n wordt ge-
deren of te
iversiteit op
met verschil-
sneller reali-
an oudsher
delijk homo-
emers, is het
el binnen te
rs met ande-
uden (Buijs,
t
e
e
-
t
-
-
n
n
-
n
-
-
n
-
-
e
p
-
-
r
-
t
e
-
Duurzaam
ternationa
van toepas
toren.
53
mheid is een in-
le ontwikkeling
ssing op alle se
g
ec-
54
Complex
sen vrag
sinessmo
ven met
te geven
Integrite
pect voo
de intell
ideeën.
xere bouwproc
gen om nieuwe
odellen en bed
t durf om dit vo
n.
eit begint bij re
or collega's en
lectualiteit van
ces-
e bu-
drij-
orm
es-
voor
Frequentere
Domoticasy
technologie
wonen en l
woningen w
in ontwikke
laars, fabrik
Nieuwe bus
De markt v
en de wen
voor nieuw
Vaak ontbr
mede door
(Moll 2010
Klantgerich
Voor bedrij
belangrijker
paalden wa
Klanten wo
invloed op
andere stra
het persone
2010).
Integriteitbe
Een belang
niet alleen
terne partij
voor de int
wakend in
wordt afged
Een stimule
waarden, e
zorgen voo
re toepassing
ystemen in
e en dienste
leven verhoo
wordt steeds
eling is, ligg
kanten en in
usinessmodel
verandert. Bo
nsen van kla
we spelers, m
reekt de dur
de hoge ris
), (Runnebo
htheid
jven wordt
r. De tijden
at de consu
orden steeds
het uiteinde
ategie van be
eel (Bergma
beleid
grijk aspect v
betrekking
jen, maar b
tellectualiteit
ntegriteitbele
dwongen, in
erend integr
en onderling
or integriteit
Innovaties over
g domotica
ntegreren e
en met elka
ogt. De rol
s groter. Om
gen hier grot
stallateurs (P
llen
ouwprocesse
anten versch
maar ook vo
rf of wil om
sico's van in
oom 2010), (
een klantge
n dat bedrij
ument nodig
s mondiger
elijke bouw
edrijven en
ans, 2010), (
voor bedrijve
op het gedr
begint bij re
t van ideeën
eid, waarbij
n de praktijk
riteitbeleid,
g respect, b
binnen de
r de sectorgren
elektronische
aar wat de
die domotic
mdat domoti
te kansen vo
Pleijster e.a.
en worden in
huiven. Dit
oor de huidi
m dit echt vo
ngrijpende v
(Prins, 2010)
erichte benad
jven (of ov
g had, zijn v
en eisen m
resultaat. D
andere com
(Buijs, 2010
en is integrit
rag ten opzi
espect voor
n. Het blijkt
j met rege
k niet goed w
op basis van
blijkt effecti
sector, kunn
nzen 2010-202
e apparaten
kwaliteit va
ca inneemt i
ca nog volo
oor ontwikke
2010).
ngewikkelde
biedt kanse
ge bedrijven
orm te geven
veranderinge
).
dering steed
erheden) be
verleden tijd
meer en mee
it vereist ee
petenties va
), (Hopmans
teit. Dit heef
ichte van ex
collega's e
t dat een be
els integrite
werkt.
n normen e
iever. Om t
nen bedrijve
0
n,
an
in
op
e-
er
en
n.
n,
en
ds
e-
d.
er
en
an
s,
ft
x-
en
e-
it
en
te
en
I
h
2
V
D
g
o
w
t
v
E
b
p
d
R
z
g
(
N
B
b
H
a
d
t
l
s
s
2
B
V
p
B
f
k
f
nnovaties over
het best bi
2010).
Vernieuwing
De aard van
grootschalige
om bestaand
worden verd
tie. Deze vra
van nieuwe t
Er zijn versc
beschikbaar.
prefabgevels
de gevel kan
Renovatie va
zeer dun wa
glas(Dulski
(Moll, 2010)
Nieuwe aanb
Bouwpartijen
betrokken w
Hiervoor is
aanbesteding
drachtgevers
tegen de laa
iteit en duu
stedingen zi
samenwerkin
2010), (Hopm
Bij bijvoorbe
Voordelige I
palend. And
Bijvoorbeeld
fictieve prijsc
kenen dat ee
fictieve lage
r de sectorgrenz
nnen de e
gsbouw of re
de werkzaa
e nieuwbou
de gebouwe
duurzaamd o
aag tot herge
technieken.
chillende mo
Voorbeeld
s en de ‘rugz
n worden ge
an monume
armte-isolere
2010), (Hop
).
bestedingsvo
n worden s
waardoor he
een ander o
gsvormen n
s zelf een uit
gste prijs wo
urzaamheid o
ijn daarom
ng, meer kw
mans 2010).
eeld de EMV
Inschrijving)
dere parame
d als de leve
correctie op
en duurder
re prijs hee
zen 2010-2020
igen organi
enoveren
amheden in
uw naar on
en te blijven
of krijgen ee
ebruik leidt o
ogelijkheden
en zijn de
zak'-badkam
schoven.
enten heeft
end glas, als
pmans, 201
ormen
steeds vaker
et proces ste
opdrachtgev
nodig. Trad
tgewerkt on
ordt aanbest
onder druk.
een randvo
waliteit en
.
VI aanbested
is niet allee
eters kunnen
rtijd kort is
de aangebo
product bij
ft en wordt
0
isatie begin
de bouw ve
nderhoud en
n gebruiken.
n nieuwe ge
ook tot de o
n voor Prefa
nulenergiew
mer die in éé
bijvoorbeeld
s vervanging
10), (Bergm
r bij meer p
eeds compl
verschap en
ditioneel br
ntwerp op de
teed. Hierbij
Professione
oorwaarde v
meer innov
ding (Econom
en de prima
n de prijs b
krijgt de aa
oden prijs. D
een snelle l
t geselecteer
nnen (Buijs,
erschuift van
n renovatie,
Gebouwen
ebruiksfunc-
ontwikkeling
ab renovatie
woning met
én keer door
d geleid tot
g van enkel
ans, 2010),
projectfasen
exer wordt.
zijn andere
rengen op-
e markt, dat
j staan kwa-
elere aanbe-
voor betere
vatie (Moll,
misch Meest
aire prijs be-
beïnvloeden.
annemer een
Dit kan bete-
levering een
rd. Op deze
n
n
-
g
e
t
r
t
l
n
e
-
t
-
-
e
t
-
n
-
n
e
55
56
MVO en
lang bij n
dingsvor
Goed zi
wordt d
langenm
n EMVI zijn van
nieuwe aanbes
rmen.
icht op belange
duidelijk met de
matrix.
n be-
ste-
en
e be-
wijze kunn
worden get
wijze waar
baarheid va
Maatschapp
Deze manie
halen van
werknemer
tegrale visi
bedrijfsproc
grotere bew
rijke motiva
Er zijn dive
vulling aan
en Greenca
een tool vo
gische para
(Dulski 201
Bouw insta
Het percen
afgelopen j
ten. Hierme
(Moll 2010
Belangenm
Bij projecte
belegger, u
Deze hebbe
vaak haaks
forceren ka
ze matrix k
den meege
gaand aan
onvoldoend
deze beter
en ook de d
toetst, of b
rop wordt o
an materialen
pelijk Verant
er van onder
winst, even
rs (people, p
e op ondern
cessen. Maa
wustwording
atie voor MV
erse tools on
n te geven,
alc. Hemubo
oor de woni
ameters te ku
10), (Luscuer
allatie-intensi
tage van de
aren gestege
ee wordt de
).
matrix
en zijn veel
uitvoerende
en allen hun
s op elkaar
an een belan
kunnen ook
enomen en g
het project
de evenwich
op elkaar af
Innovaties over
duurzaamhe
ijvoorbeeld
omgegaan m
n (Moll 2010
ntwoord Ond
rnemen is be
neens begaa
planet, profit
nemerschap,
atschappelijk
g van duurza
VO is.
ntwikkeld om
zoals EMVI
o ontwikkelt
ingbouw om
unnen meen
re 2010), (B
sief
e aanneemso
en naar vaak
e bouw stee
partijen bet
partijen, ass
n eigen bela
staan. Om
ngenmatrix w
k niet-econo
gewogen. H
de belange
ht kan de ma
f te stemmen
r de sectorgren
id van een
het ziekteve
met afval of
0).
dernemen (M
ehalve geric
n met het
t). Hiermee i
, die verank
k gezien is e
aamheid, die
m hier een p
, Breeam, L
t met een aa
m economisc
nemen in het
ergmans, 20
om voor inst
k 25% van d
eds installat
trokken, den
setmanager e
angen bij een
hierin een
worden opge
omische para
Hiermee kan
n inzichtelij
atrix worden
n. AT-Osbor
nzen 2010-202
ondernemin
erzuim of d
f de recycle
MVO)
ht op het be
milieu en d
is het een in
kerd is in all
er een steed
e een belang
praktische in
LEED, DGBC
antal partner
che en ecolo
t bouwproce
010).
tallaties is d
de totale kos
ie-intensieve
nk hierbij aa
en gebruike
n project, di
doorbraak t
esteld. In de
ameters wor
men vooraf
k maken. B
n gebruikt om
rne heeft ee
0
ng
de
e-
e-
de
n-
le
ds
g-
n-
C
rs
o-
es
de
s-
er
an
r.
ie
te
e-
r-
f-
Bij
m
en
I
m
2
(
S
I
t
k
t
t
2
M
O
m
m
g
d
m
m
(
T
V
w
H
t
D
n
k
(
E
F
D
E
t
nnovaties over
model hierv
2010), (Berg
(Eck 2010).
Standaardisa
ICT wordt oo
te standaard
king tussen
ten terug te
transparantie
2010), (Pleijs
Modelleren/s
Om hoge faa
meer gebrui
mee kunnen
getest worde
dellen berek
maatregelen
methodiek o
(Dulski 2010
Tekort voldo
Veel ondern
wordt om vo
Het huidige
teurs als kle
Door vergrij
nieuw perso
kennis vaak
(Prins, 2010)
Energiebespa
Fossiele bra
Daarom loon
Een aantal m
taat. Bouwku
r de sectorgrenz
voor ontwik
gmans 2010
atie van ICT
ok in de bou
diseren word
partijen bet
e dringen. E
e van het
ster e.a. 201
/simulatietech
alkosten ach
k gemaakt
materialen
en op hun s
kenen wat d
is en daarm
om hier op
0), (Moll 201
oende gescho
nemers geve
oldoende ge
kennisnivea
eine aannem
jzing verlaa
oneel uit Oo
niet direct
).
paring
ndstoffen z
nt het steeds
maatregelen
undig zijn v
zen 2010-2020
kkeld (Hopm
0), (Dulski 2
T
uw steeds va
dt de comm
er en is het
Eveneens m
bedrijfsproc
0), (Regiera
chnieken
hteraf te ver
van modell
en construc
stevigheid. O
de energieb
mee de winst
p in te spe
10), (Pleijste
hoold persone
en aan dat
eschoold pe
au is wel div
mers, maar n
t veel kenn
ost Europa v
t op te loss
oals olie en
s meer om t
leidt vaak s
verbeteringen
0
mans 2010)
2010), (Mim
aker gebruik
municatie en
gemakkelij
aakt standa
ces groter
aad-Bouw, 2
mijden, wor
en en simu
ties bijvoorb
Ook kan me
besparing va
tgevendheid.
len (Bergm
r e.a. 2010)
eel
t het steeds
rsoneel aan
vers, bij zow
nog niet ho
nis de branc
valt dit verd
sen (Bergm
n gas worde
te besparen
snel tot een
n aan de iso
), (Schuring
mmel 2010),
kt. Door ICT
samenwer-
ker faalkos-
ardisatie de
(Bergmans,
009).
rdt er steeds
laties. Hier-
beeld vooraf
en met mo-
an bepaalde
. BIM is een
ans, 2010),
.
s moeilijker
te trekken.
wel installa-
oog genoeg.
che en met
dwijnen van
mans, 2010),
en duurder.
op energie.
beter resul-
olatie, gevel,
g
T
-
-
e
s
-
f
-
e
n
r
-
t
n
-
57
58
Risicoan
langrijk
bestedin
eisen.
nalyse is een be
onderdeel bij
ng op prestatie
e-
aan-
-
glas, vloer
besparing o
ten en mon
te besparen
ling. Het d
wisseling v
2010), (Hop
Risicoanaly
Het gevolg
door de
tie/kwaliteit
se en risico
in dergelijk
delen van h
dan zijn en
(Moll, 2010
Complexite
Doordat de
bestaat uit
verse partij
werkproces
samenwerk
zijn werkn
overzien, z
ken zijn.
Systems En
thoden om
geven. In o
zijds in de
waardoor m
in energieb
vens kan ve
installatie,
(Buijs 201
2010).
en dak relat
op verlichtin
nitoren is het
n. Het energ
doel is een
van eigenaar
pmans, 2010
yse
van nieuwe
klant b
tseisen word
omanagemen
ke situaties e
het project h
n wie de b
0).
eit en samen
e complexite
vele fasen e
en, is een g
s te bewake
kingsverband
nemers nod
zeker wanne
ngineering e
processen t
optimalisatie
verbetering
minder energ
besparing do
erbetering v
waardoor
0), (Bergm
Innovaties over
tief eenvoud
ng relatief g
t ook vaak m
gielabel stap
labelstijging
rschap van e
0), (Prins, 20
e aanbestedi
bijvoorbeeld
den geformu
nt steeds bel
essentieel om
het meest kri
belanghebbe
nwerking
eit van proj
en samenwe
gestructureer
n. De intens
den wordt h
ig die com
eer hierbij m
n Lean bouw
te verbeteren
e van proces
g van de kw
gie nodig is
oor verbeter
an het proce
minder ond
mans 2010),
r de sectorgren
dig. Installati
emakkelijk.
mogelijk om
ppenplan is
g verplicht s
een woning
010).
ingsmethodi
alleen
uleerd, is da
langrijker w
m te weten
itisch zijn, w
nden in het
ecten toene
erkingsverba
rde aanpak n
siviteit van
hierdoor gro
mplexe situa
meerdere par
wen (renove
n en hier inv
ssen zit veel
waliteit van
s per produc
ring van het
es van invlo
derhoud no
(Peters 2
nzen 2010-202
ietechnisch i
Door te me
m veel energi
in ontwikke
stellen bij d
(Runneboom
ieken, waari
de presta
at risicoanaly
worden. Het
welke onder
wat de risico
t proces zij
eemt en vaa
anden met d
nodig om he
de relaties i
oter. Hiervoo
aties kunne
rtijen betrok
eren) zijn me
vulling aan t
winst. Ener
het produc
ct, anderzijd
t proces. Te
ed zijn op d
odzakelijk
010), (Mol
0
is
e-
ie
e-
de
m
in
a-
y-
is
r-
's
n
ak
i-
et
in
or
en
k-
e-
te
r-
t,
ds
e-
de
is
ll,
I
S
E
s
g
n
k
g
e
(
M
H
t
b
g
w
v
h
r
B
I
D
i
z
d
v
k
w
d
N
h
v
t
a
Z
nnovaties over
Stijging pref
Er wordt st
steeds meer
gevolgen vo
nodigde opl
kunststof pre
gen en een
er steeds va
(Buijs 2010)
Meer zieken
Het aantal
toe. Het aan
bezig, na ee
gevolg van
wordt maar
vergrijzing.
handelingen
re oorzaken
Bouw van TN
Institutie en
De generatie
ngericht. Al
zet naar pro
digen’ en te
volgens deze
keerd. Dit
waarbij nale
den dan de u
Nederlanders
hetzelfde tek
van baksteen
taat van Inst
anderen maa
Zij doen dit
r de sectorgrenz
fabricage
teeds minde
kant-en-kla
oor de werkz
leidingsnivea
efab brugele
grote oversp
aker gebruik
, (Bergmans
nhuizen
nieuwbouwp
ntal ziekenhu
en daling in
een toenam
voor een k
Nieuwe be
en een tijde
voor de to
NO), (Luscu
protocol
e 50- en 60
llerlei regelg
otocollen om
‘standaardi
e protocollen
heeft boven
eving van be
uiteindelijk t
s zullen bij
kenen. Waar
n en in Italië
tituties. Men
ar zijn zich e
om routine
zen 2010-2020
er op locati
aar uit de f
zaamheden
au. Een vo
ement met
panning. Oo
k gemaakt
, 2010), (Ra
plannen voo
uisopnamen
2002. Dez
me in het aa
klein gedeelt
ehandelmeth
elijke inhaalv
oename (zie
ere 2010).
0-ers heeft d
gevingen voo
m de werkpr
iseren’. De n
n waardoor
ndien geleid
estekteksten
tevreden geb
voorbeeld e
rom is een
ë vaak geple
nsen kopiëre
er niet van b
ematig te w
0
ie gebouwd
fabriek kom
in de bouw
orbeeld hie
een groot d
ok voor reno
van prefab
abobank Bou
or ziekenhu
is ook aan
ze stijging is
antal dagop
te veroorzaa
hoden, prev
vraag lijken
ook Centru
de protocolm
or de bouw
rocessen te
nieuwe gene
initiatieven
d tot een
belangrijke
bruiker (Buij
een huis va
huis in Ned
eisterd? Dit
n onbewust
bewust dat z
erken in he
d, terwijl er
t. Dit heeft
w en het be-
rvan is het
draagvermo-
ovatie wordt
onderdelen
uw 2009).
uizen neemt
een opmars
s vooral het
pnamen. Dit
akt door de
entieve be-
belangrijke-
um Zorg en
maatschappij
w zijn omge-
‘vereenvou-
eratie werkt
zijn geblok-
werkproces
er is gewor-
s 2010).
ak allemaal
derland vaak
is het resul-
gedrag van
zij dit doen.
t kader van
r
t
-
t
-
t
n
t
s
t
t
e
-
-
n
-
-
t
-
s
-
l
k
-
n
n
Prefabricag
meer toep
59
ge krijgt steeds
assingen.
s
60
Het aant
novaties
dan ‘rad
tal kleinschalige
is tien keer gr
icale’ innovatie
e in-
oter
es.
vermeende
stil gestaan
in een sub
cessen.
Brandveilig
Door versch
staan voor
helft van al
langrijk aan
soortige wo
gen de bra
heden voor
ontwikkelin
2010), (Cen
Innovatie: p
De meeste
gen slechts
kleinschalig
het aantal ‘
‘Een eeuw
merken da
geringe inv
werkelijke
moet voora
automatiser
technieken
zelf de vra
gehanteerd
staande op
Win situatie
WKO-insta
Innovaties
van proces
zijn innova
hier ook ee
efficiëntie.
n bij de keuz
optimaal m
g gebouw
hillende inci
brandveiligh
lle bedrijven
ndachtspunt
oningen aan
andoverslag
r bouwkund
ng van bran
ntraal-Behee
product, pro
innovaties i
s een gering
ge innovatie
‘radicale’ inn
innovatie in
arbij op, da
vloed slecht
aandeel waa
al niet verg
ren. Ook h
en processe
aag blijven s
en daarbij
plossingen m
e. Een voorb
llatie om ve
zijn te verd
sen en inno
ties vaak pr
en verklaring
Innovaties over
Hierdoor wo
ze van de op
ateriaalgebru
identen is ee
heid in gebo
aan dat bra
is. Daarnaa
ngepakt om
tegen te ga
dige aanpas
dmelders en
er-Achmea/S
oces en routin
n de bouw z
ge veranderi
es is ongeve
novaties. De
n de bouw’
at kleinscha
t te detecte
arschijnlijk n
eten de rou
het continue
en blijft inte
stellen waar
instituties bl
moet men co
beeld hierva
rvuilde gron
delen in twe
ovatie van p
ocesgeoriën
g voor; in e
r de sectorgren
ordt niet of
plossingen.
uik en subo
en belangrijk
ouwen. Zo g
andveilig bou
st worden n
ook op zol
aan. Dit sche
singen, en
n -installatie
Synpact, 201
ine
zijn kleinsch
ng tot stand
eer tien kee
e auteurs va
(Pries en H
alige innovat
eren zijn, w
nog groter z
utinematige
e herzien v
eressant. Me
rom de werk
lijven herove
ombineren t
an is het geb
nd te reinigen
ee categorieë
producten. In
teerd. De au
een markt w
nzen 2010-202
onvoldoend
Dit resultee
optimale pro
ke markt ont
geeft ruim d
uwen een be
nu ook gelijk
derverdiepin
ept mogelijk
installatie e
s (Bergmans
0).
halig en bren
d. Het aanta
er groter da
n het rappo
Heijgen 2005
tie door hu
waardoor he
zal zijn. Me
processen t
an gebruikt
en moet zich
kwijze word
erwegen. Be
tot een Win
bruik van ee
n.
ën: innovati
n de praktij
uteurs vinde
waar prijscon
0
de
rt
o-
t-
de
e-
k-
n-
k-
en
s,
n-
al
an
rt
5)
un
et
en
te
te
h-
dt
e-
n-
en
ie
jk
en
n-
I
c
t
2
3
H
e
s
v
B
O
3
3
D
m
k
v
e
h
z
m
t
nnovaties over
currentie van
ten op het
2010), (Dank
3.1.4 Bela
Hieronder ee
en organisat
sector. Een u
vindt u in bij
Branche-, secto
Aedes, Bra
ningcorpor
Aannemer
Agentscha
Betonveren
Bouwend
Bond Nede
Coficient;
Onderwijs- en k
Crow;
NLingenie
SBR.
3.2 Indus
3.2.1 Bran
De industrie
met de prod
ken van gro
ven, die zich
en verwerke
hout, papier
zoals machin
municatieapp
ten en instr
r de sectorgrenz
n groot bela
verbeteren
kbaar 2010)
ngrijke org
en beknopte
ties die geg
uitgebreidere
jlage III.
or- en nationale
ancheverenigin
raties;
rsfederatie Ned
ap NL;
niging;
Nederland;
erlandse Archit
kennisorganisa
urs;
strie
nchebeschri
is de econo
ductie van m
ondstoffen e
h ondermeer
en van onde
, aardolie en
nes en com
paraten en –
rumenten, a
zen 2010-2020
ang is, moet
van de die
, (Mimmel 2
ganisaties
e lijst van b
gevens besch
e beschrijvin
e organisaties:
ng wo-
erland;
tecten;
aties:
jving
omische sec
materiële goe
en halffabric
r bezighoude
ermeer tabak
n metaal, he
mputers, audi
–benodigdhe
auto's, aanh
0
ten bedrijve
enst: het pr
2010), (Hald
belangrijke
hikbaar stell
ng van deze
CPB, Centra
NOA;
Research Ra
TNO;
UNETO-VNI
Vernieuwing
tor die zich
ederen door
caten. Zij om
en met het v
k, textiel, kl
et maken van
io-, video- e
eden, medis
hangwagens,
en zich rich-
roces (Buijs
deren 2010).
organisaties
len over de
organisaties
aal Planbureau;
tionalisatie;
I;
g Bouw.
bezighoudt
het verwer-
mvat bedrij-
vervaardigen
leding, leer,
n producten
en telecom-
che appara-
opleggers,
-
s
s
e
s
t
-
-
n
n
-
-
De industr
die materië
produceert
werken va
en halffabr
61
ie is de sector
ële goederen
t door het ver-
n grondstoffen
ricaten.
n
62
meubels en
(CBS, 201
industrie. D
len- en ge
respectieve
De econom
gegaan. De
als gevolg v
geraamd op
verwacht n
de werkge
6½%. Binn
chemische
zijn van de
verduren kr
De sector i
als gevolg v
is exportge
ling van de
in Nederla
tingsgraad
kanten van
machines e
deren hebb
dingen. De
Voor 2010
wacht. Ook
Industrie’ (A
graad, waa
kostprijs pe
wordt nog
Cijfers & T
n het make
0). In 2008
De grootste
enotindustrie
lijk 135.000
mische crisis
e daling van
van de econ
p 7%. Voor
amelijk 1%.
legenheid d
nen de indu
en metaalin
e internation
rijgen (CPB-
ndustrie is é
van de perio
richt en kap
e vraag naar
nd. Bedrijve
en stellen u
n kapitaalgo
en apparaten
ben last van
omzet in de
0 wordt slec
k ABN Am
ABN-AMRO
ardoor wins
er product
geen com
rends: Bouw
Innovaties over
n van voed
8 werkten
industrieën
e en metaa
0 en 103.000
is ook aan
het product
nomische on
2010 wordt
. Voor 2009
daalde met
strie zullen
ndustrie, di
nale conjun
-Memorandu
één van de
ode van laag
pitaalintensie
r producten
en kampen
uitbreidingsi
oederen ver
n. Producen
de stagnere
e industrie d
chts een lic
ro spreekt i
O, 2009) ove
sten als ge
flink zullen
mpleet herste
wnijverheid 2
r de sectorgren
dings- en ge
938.000 m
zijn de voe
alproductenin
0 werkzame
de industrie
tievolume in
ntwikkeling w
t een minder
9 was de ver
6% en voo
met name d
e het mees
nctuur, harde
um 31 maart
meest getro
gconjunctuur
ef. Een inter
leidt tot pro
met een l
nvestering u
rkopen hier
nten van con
nde consum
daalde in 20
cht herstel v
in het rappo
er een slecht
volg van e
teruglopen
el verwacht
2009).
nzen 2010-202
enotmiddele
mensen in d
edingsmidde
ndustrie me
personen.
e niet voorb
n de industri
werd in 200
r grote dalin
rwachting da
or 2010 me
delen van d
st afhankelij
e klappen t
t 2009).
ffen sectore
r. Deze secto
rnationale da
oductieverlie
lagere bezet
uit. De fabr
rdoor minde
nsumptiegoe
mptieve beste
09 met 18%
van 2% ver
ort ‘Visie o
te bezettings
een stijgend
. Voor 201
t (Rabobank
0
en
de
e-
et
bij
ie
09
ng
at
et
de
jk
te
en
or
a-
es
t-
i-
er
e-
e-
%.
r-
op
s-
de
0
k,
I
3
S
m
v
h
b
m
h
r
t
a
T
S
h
D
h
l
s
d
i
s
N
l
i
d
o
d
i
i
3
W
e
l
v
nnovaties over
3.2.2 Inno
SIC, het pla
met het pro
voor de maa
het thema in
beleid versta
maakt een in
het buitenlan
ren en een b
trie versterkt
arbeidsprodu
Ter onderste
SIC onderzo
hoeve van h
Daarnaast st
het aanstelle
eidingen ind
s. De master
deeltijdopleid
nnovatie ler
staan centraa
Naast de ov
enden kenn
ndustrie hor
de agenda st
onale initiati
den verstrek
ndustrie en
nnovatieve p
3.2.3 Bela
Welke belan
er nu bij bed
ingen die op
vaties raken
r de sectorgrenz
ovatiebeleid
atform voor
moten en fa
akindustrie.
nnovatie een
aat het SIC
ndustriële on
nd te vestige
beleid dat de
t. In dit uitg
uctiviteit doo
euning van d
oek naar de
het bedrijfsle
treeft het S
en van prom
dustriële inn
r Industriële
ding waarin
ren. Het inn
al in de ople
erkoepelend
iscentra voo
ren waar be
taan. Daarna
even waar s
kt. Hierbij pa
kenniscentr
projecten (S
ngrijke sect
ngrijke (tech
drijven in de
p dit mome
de productie
zen 2010-2020
d sector
industriebe
aciliteren va
Binnen hun
n belangrijke
een beleid
nderneming
en, in een on
e concurrent
gangspunt s
or middel va
dit laatste uit
industriële o
even, sociale
IC naar ves
movendi en
novatie aan u
Innovatie is
n de deelnem
novatieproce
eiding.
de organisati
or de deelsec
leid ten aan
aast zijn er v
subsidie of i
articiperen b
ra en overh
IC 2010).
torontwikk
hnologische)
e industrie?
nt mondiaal
eprocessen o
0
eleid houdt
an beleid in
n industrieb
e rol. Onde
d dat het aa
te starten,
nderneming
tiepositie van
staat de verh
an innovatie
tgangspunt v
ontwikkeling
e partners en
stigen van l
initieert het
universiteite
een twee ja
mers alle as
es en het ei
ie SIC zijn e
ctoren die bi
nzien van inn
veel landelij
nnovatievou
bedrijven uit
eden in traj
kelingen
ontwikkelin
Wat zijn de
l spelen en w
op de langer
zich bezig
Nederland
eleid krijgt
r industrie-
antrekkelijk
zich vanuit
te investe-
n de indus-
hoging van
centraal.
verricht het
gen ten be-
n overheid.
leerstoelen,
t masterop-
n en HBO-
aar durende
pecten van
gen bedrijf
er verschil-
ij de maak-
novaties op
ke en regi-
uchers wor-
t de maak-
jecten voor
ngen spelen
e ontwikke-
welke inno-
re termijn?
n
-
-
SIC en ver
dustriële k
ben innova
agenda.
63
rschillenden in-
kenniscentra he
atiebeleid op d
-
eb-
de
64
In de ind
15 belan
lingen in
dustriesector zij
ngrijke ontwikk
n beeld gebrach
jn
ke-
ht.
We tonen
gen.
1 Ketenintegratie
2 Cradle t
3 Nieuwedienstenproduct
4 Duurzaagrale tode
5 Klantge6 Outsour
naar bu7 Innovat
8 Innovat
Tabel 8 Ontw
Keteninnov
Bedrijven i
ninnovatie
en te optim
voor kor
(Rabobank,
(Syntens d’
en toeleve
Enerzijds d
rancier naa
drijven uit
van ‘uitbes
Het onderz
ven en hun
seerd op ge
ranciers wo
gezamenlijk
seren. Een
in een Tabe
nnovatie / keteneto cradle keten
e producten enn: flexibiliseringtontwerp
aamheid een intoegevoegde wa
ericht producereurcing: productiuitenlandtieve chemie
tie in productie
wikkelingen indu
vatie / keteni
n de industr
om de prod
maliseren. E
rte doorlo
, Rabobank
’Hond, 2009
eranciers ve
oor het digi
ar klant. An
de industrie
steding’ naa
oek van NEV
n toeleveran
elijkwaardig
orden van e
k hoe ze het
verdere sam
Innovaties over
el 8 de mee
nin- 9 Ont
ns 10 Verkwafice
ng11 Bes
te-aar-
12 Hig
ren 13 Prodie 14 Inno
15 Cultie
e
ustriesector
integratie
rie focussen
ductie en p
Een gestroo
ooptijden
Cijfers en
9). Ook de r
eranderen d
italiseren van
derzijds doo
met hun to
ar ‘businessp
VAT beschr
nciers meer e
gheid. Produ
elkaar afhan
t product en
menwerking
r de sectorgren
st relevante
twikkeling arbe
rbetering produaliteitsmanagemeringscherming inno
gh tech industri
oductiviteitnovatiehorizon
ltuur begrenzin
n meer en m
rocessen te
omlijnde pro
en koste
Trends Ind
rollen tussen
door de ke
n processen
ordat de rela
oeleverancier
partner’ (NE
rijft dat indu
een relatie k
ctiebedrijven
nkelijk en ki
proces kunn
met klanten
nzen 2010-202
ontwikkelin
eidsproces
uctieproces:ment en certi-
ovatie
ie
ng van innova-
meer op kete
stroomlijne
oductie zorg
nbesparinge
ustrie 2009
n fabrikante
eteninnovatie
van toeleve
aties van be
rs verandere
EVAT, 2008
striële bedrij
krijgen geba
n en toeleve
ijken daarom
nen optimal
n en toeleve
0
n-
e-
en
gt
en
),
en
e.
e-
e-
en
).
j-
a-
e-
m
i-
e-
I
r
(
O
z
s
D
l
f
C
D
t
l
e
v
p
C
V
s
g
(
N
w
K
M
i
t
B
r
w
D
o
O
w
t
nnovaties over
ranciers verb
(Rabobank, R
Ook komt e
zich steeds
steeds meer
De vraag is
everanciers
functie gaan
Cradle to cra
De centrale
tot wieg) filo
even in het
een ander pr
voor de han
plaatst. Beh
C2C filosofie
Voorbeelden
stof gebruik
gezuiverde C
(Peters 2010
Nieuwe prod
werp
Kostprijsredu
Men zal zich
nternationaa
ten.
Bedrijven m
rende mark
wordt ook w
Dit vraagt om
overlegplatfo
Organisaties
wikkelen do
temen met
r de sectorgrenz
betert het i
Rabobank C
er steeds m
verder wille
op kennis e
wanneer on
het product
overnemen
adle ketens
gedachte va
osofie, is da
ene produc
roduct. Bij c
nd liggende
alve materia
e worden be
n zijn onderm
en voor de
CO2 aan te w
0).
oducten en d
uctie biedt g
h moeten ric
al succesvol
oeten zich s
ktvraag (De
wel aangedu
m een flexib
ormen van b
kunnen sne
oor functione
meerdere p
zen 2010-2020
innovatief v
Cijfers en Tre
meer kennis
en specialise
en expertise
ntstaat het o
t gaan bepal
(Dankbaar,
an de cradle
at alle gebru
t, nuttig kun
cradle tot cra
partijen in
alen kan oo
ehandeld: rec
meer indust
groei van g
wenden voo
diensten: fle
geen perspec
chten op pro
op de mark
sneller aanpa
eloitte 2008
id als het kl
bilisering va
bedrijven.
eller produc
eel te ontwe
partners in p
0
vermogen in
ends Industri
bij toelever
eren. Bedrijv
van de toel
omslagpunt w
len en daarb
2010), (Pete
e to cradle (
uikte materia
nnen worden
adle ketens
de keten
ok energie
cyclen van e
trieafval CO2
gewassen in
or de frisdra
exibilisering
ctief op lang
oductvernieu
kt brengen v
assen aan e
8). Deze o
lantgericht o
n producton
cten ontwerp
erpen in mo
plaats van
n de sector
ie 2009).
ranciers, die
ven steunen
leveranciers.
waarbij toe-
bij de regie-
ers 2010).
C2C - wieg
alen na hun
n ingezet in
kunnen niet
worden ge-
volgens de
energie.
2 als grond-
n kassen en
nk industrie
productont-
gere termijn.
wing en het
van produc-
en verande-
ontwikkeling
ontwikkelen.
ntwerpen en
pen en ont-
odulaire sys-
integraal te
r
e
n
-
-
g
n
n
t
-
e
-
n
e
-
t
-
-
g
n
-
-
e
Behalve m
energie vo
losofie wo
Functionee
modulaire
meerdere
dan integr
met alleen
gen.
65
materiaal kan oo
lgens de C2C f
rden benaderd
el ontwerpen in
systemen met
partners is bete
raal te ontwerp
n eigen afdelin-
ok
fi-
.
n
er
en
-
66
ICT wor
rijker al
technolo
heid.
rdt steeds belan
s de verbinden
ogie bij duurza
ng-
nde
aam-
ontwerpen
ranciers mo
een produc
van het pro
voor noodz
Trends 200
Duurzaamh
Het ontwik
een kans v
concurrent.
woordelijkh
hun omgev
woorde wij
Er is een a
een op eige
bij zaken o
suboptimal
duurzaamh
ving en ee
naar meer
steeds bela
2010).
Klantgerich
In toeneme
tenties naa
striële onde
specifieke k
tieve produ
industrie ku
ning aanbie
Consument
derscheid w
en ‘wat is
2009).
met alleen
oeten gaan
ct. Hiermee
oces eenvou
zakelijk (Dan
09), (NEVAT
heid een inte
kkelen en aa
oor bedrijve
Het MVO
heid Ondern
ving. De toe
ze van prod
nder organi
en wijze met
p elkaar zijn
isatie en ve
eid. Men m
n gemeensc
systeemac
angrijker als
ht producere
ende mate v
ar dienstverl
ernemingen
klantwensen
uctontwerpen
unnen diens
eden als toeg
ten hebben
worden gem
wenselijk’
Innovaties over
de eigen a
meedenken
wordt uitb
udiger. Con
nkbaar 2010
T 2008).
egrale toegev
anbieden van
en om zich
O-kenmerk (
nemen) ond
egevoegde w
duceren. (d'H
satiemodel n
t duurzaamh
n afgestemd
erdwijnen de
oet gaan de
chappelijke v
htige oplos
de verbinde
en
verschuift de
ening en cu
moeten exce
n en zich on
n en service
ten als mon
gevoegde w
toenemende
maakt naar ‘w
- Pull (Rabo
r de sectorgren
afdelingen. O
in de ontw
besteden van
ceptueel de
0), (Raboban
voegde waar
n duurzame
te ondersch
Maatschapp
derscheidt b
waarde zit i
Hond, 2009).
nodig waarb
heid bezig is
. Anders is e
e positieve
enken vanuit
visie opstell
ssingen. ICT
ende techno
e focus van
ustomer sol
elleren in hu
nderscheiden
es. Bedrijven
ntage, onder
aarde bij hu
e eisen. Hie
wat is moge
obank, Cijfe
nzen 2010-202
Ook toeleve
ikkelfase va
n onderdele
nken is hier
nk, Cijfers &
arde
producten
eiden van d
pelijk Verant
bedrijven va
in de verant
.
bij niet ieder
s, maar waar
er sprake va
effecten va
t de samenle
len. Dat leid
T is daarom
ologie. (Tore
n kerncompe
utions. Indu
un kennis va
n met innova
n in de maak
houd en tra
n producten
erbij kan on
elijk’ – Push
ers & Trend
0
e-
an
en
r-
&
is
de
t-
an
t-
r-
r-
an
an
e-
dt
m
en
e-
u-
an
a-
k-
i-
n.
n-
-
ds
I
O
H
p
a
W
s
e
z
v
e
V
g
b
d
r
o
g
n
d
r
s
g
o
I
I
v
s
m
g
p
D
c
s
c
t
r
nnovaties over
Outsourcing
Het verplaat
plaatsvinden
aan lage loo
Wel is zicht
steed. Activi
en Verkoop
zoek van EM
ven Zuidoost
en de produc
Volgens De
geweest. Ee
beperkte sch
de bedrijven
ren. Een aan
outsourcen v
gen kosten.
niet, bedrijve
de innovatie
randvoorwaa
stijging van
groter arbeid
outsourcen o
Innovatieve c
In de proces
ve chemie. D
schoon prod
me energie
grondstoffen
processen.
De branche g
catie, de inze
sen van de S
cessen). Ook
toe. Energie
restwarmte e
r de sectorgrenz
g: productie n
sen van de
. Delen van
onlanden (R
tbaar dat n
teiten als Re
worden in m
MS (P.E.M. L
t Azië gebru
ctiekosten o
Vaan is de g
n aantal bed
haal industrie
n gaat de ou
ntal bedrijven
vanwege pra
Het outsou
en proberen
e in Nederla
arde van ou
de werkeloo
dsmarktaanb
of te automa
chemie
sindustrie ho
Dit beteken
duceren op b
en efficië
n, recycling
geeft aan zic
et van nano
Six Sigma m
k de belang
e- en milieu
en reductie v
zen 2010-2020
naar buitenla
productie na
n de produ
Rabobank, C
iet alle acti
esearch & D
mindere mat
Ligthart, 200
uiken om eff
mlaag te bre
grote hausse
drijven zal i
eën verplaat
utsourcing fi
n is intussen
aktische bez
rcen van ke
zich te blijv
nd te houde
tsourcen is
osheid. Hierm
bod voor act
atiseren (Tor
oudt men zic
t voor chem
basis van: g
ënt gebruik
van gebruik
ch toe te spi
- en picotec
methode (opt
gstelling voo
uthema’s zo
van de CO2-
0
land
aar het buite
ctie worden
Cijfers & Tre
iviteiten wo
Development
te verplaatst.
08) laat zien
ficiency in d
engen.
e van outsou
in de toeko
sen. Het me
inetunen en
n teruggekom
zwaren en e
ennis gebeur
ven ondersch
en. Macro-e
een eventue
mee ontstaat
tiviteiten die
en 2010), (V
ch bezig me
mische bedri
gesloten kete
k ervan, ve
kte producte
itsen op pro
hnologie en
timalisatie va
or MVO ne
oals het be
uitstoot zijn
enland blijft
n uitbesteed
ends 2009).
orden uitbe-
t, Marketing
. Het onder-
n dat bedrij-
de productie
rcing echter
mst nog op
erendeel van
optimalise-
men van het
elders geste-
rt nagenoeg
heiden door
economische
ele tijdelijke
t tevens een
e niet zijn te
Vaan 2010).
et innovatie-
ijven dat ze
ens, duurza-
ernieuwbare
n en veilige
cesintensifi-
het toepas-
an werkpro-
eemt verder
enutten van
belangrijk.
t
d
-
g
-
-
e
r
p
n
-
t
-
g
r
e
e
n
e
-
e
-
e
e
-
-
-
r
n
Verplaatsin
naar het bu
plaatsvinde
alle activite
uitbesteed.
De chemis
op duurza
sificatie, n
technologi
tie van we
67
ng van product
uitenland blijft
en, echter niet
eiten worden
.
sche sector zet
am, procesinte
nano- en pico-
ie en optimalis
erkprocessen.
tie
in
en-
a-
68
Er is on
tussen t
product
ganisati
product
Chronol
arbeidsp
rijke ver
noemen
effi
kw
flex
inn
MV
derscheid gem
technologische
tie-innovatie en
evernieuwinge
tieprocessen.
logisch zijn in h
proces vijf bela
randeringen te
:
iciency;
aliteit;
xibiliteit;
ovativiteit;
VO.
maakt
n or-
en in
het
ng-
be-
Innovatie in
In het int
(EMS) part
uit 11 Euro
de moderni
van het ond
ven staan b
tie (P.E.M.
onderzocht
veren. Er
technologis
nieuwingen
lingen word
Onder zes
gebruik gem
ductieplann
gestuurde m
dat het geb
jaren zal to
computerge
en externe
bruikt word
kwaliteitsco
Ontwikkelin
Arbeid hee
doorlopen
den.
Chronologi
verandering
teit, innova
respectieve
kers: discip
teit en com
mag worde
n productie
ternationale
ticiperen un
opese landen
isering van
derzoek ond
beschreven i
Ligthart, 20
t op welke w
wordt hierb
sche product
n in product
den hierin be
van de tien
maakt van C
ning- en bes
machines en
bruik van inn
oenemen. Me
estuurde log
e productiep
den evenals
ontrole (P.E.
ing arbeidspr
eft in de af
waardoor w
sch zijn in
gen te beno
ativiteit, en
lijk de volg
pline, regelm
mmunicatiev
en verwacht
Innovaties over
European
niversiteiten
n om een b
de Europese
der de Neder
n het rappor
008)’. In het
wijze bedrijv
bij een ond
ctie innovatie
tieprocessen.
eschreven:
n bedrijven u
Computer A
sturingsystem
n installaties
novatieve tec
et name het
gistiek en vo
planningsyst
systemen v
M. Ligthart
roces
gelopen dec
werken stee
het arbeid
emen: effici
MVO. Deze
gende comp
maat, zelfsta
ve vaardighe
dat zij vana
r de sectorgren
Manufactu
en onderzo
beter inzicht
e industrie. D
rlandse indu
rt ‘Innovatie
onderzoek
ven in de in
derscheid g
e en naar or
n. De volgend
uit het onde
ided Design
men (ERP)
(CAM). On
chnologieën
t aantal toep
oorraadbehe
temen zulle
voor procesg
2008).
cennia een
ds complex
dsproces vijf
iency, kwali
e ontwikkeli
petenties va
andig hande
eden. Van
af MBO-nive
nzen 2010-202
uring Surve
oeksinstitute
te krijgen i
De resultate
striële bedrij
e van Produc
is ondermee
ndustrie inno
gemaakt naa
organisatiever
de ontwikke
erzoek word
n (CAD), pro
en compute
nderzoek lee
de komend
passingen va
er en intern
en meer ge
geïntegreerd
aantal stadi
xer is gewor
f belangrijk
iteit, flexibil
ingen verge
an medewer
elen, creativ
medewerker
eau over dez
0
ey
en
in
en
j-
c-
er
o-
ar
r-
e-
dt
o-
er
rt
de
an
ne
e-
de
ia
r-
ke
i-
en
r-
i-
rs
ze
I
v
(
V
t
N
i
n
h
g
(
B
B
b
t
p
v
m
g
t
g
f
h
P
v
g
s
c
E
g
r
T
nnovaties over
vaardigheden
(Dankbaar 2
Verbetering p
tificering
Naast het to
nnovaties in
naar verbete
het EMS-on
gaan maken
(INK/EFQM)
Bescherming
Bescherming
bedrijven erv
technieken te
patentbesche
volgens de g
met een doo
genschappen
tiemodel. Af
geïnnoveerde
fabrikant be
het bestaans
Productbesch
vendien voo
geld, ongeac
sico maakt d
ciënt.
Een andere w
gendom van
recht, NDA,
Third Parties
r de sectorgrenz
n beschikke
010).
productiepro
oepassen van
n productie
ering van he
nderzoek ve
n van invo
) en milieuce
g innovatie
g van patent
van deze be
e gebruiken
erming met
gekopieerde
orontwikkeld
n bewust nie
fnemers wor
e product v
enadeeld om
recht van de
herming me
oraf voor alle
cht of er spr
deze vorm v
wijze van he
n nieuwe pr
I-Depot aa
s.
zen 2010-2020
en en deze
roces: kwalite
n technolog
eprocessen,
t productiep
rwachten v
oering van
ertificering (
t of octrooi
escherming
. Sommige b
nieuwe pro
e producten
d product te
et zijn opge
rden ondank
vanuit strate
m de ontwik
e leverancier
et patenten
e nieuwe te
rake is van e
van bescherm
et bewaken
roducten is
anmaken bij
0
toepassen in
teitsmanagem
gische produ
streven bed
proces. De b
ooral meer
kwaliteitsm
ISO14001).
is duur. Dit
voor hun pr
bedrijven ko
oducten en t
af door al
komen waa
nomen in h
ks de voorde
egisch oogp
kkelkosten e
r te borgen.
en octrooie
echnieken w
een marktsu
ming erg duu
van het inte
mogelijk v
j boip, nota
n hun werk
ment en cer-
uctinnovatie,
drijven ook
bedrijven uit
gebruik te
management
t weerhoudt
roducten en
omen zonder
troeven ver-
snel daarna
arvan de ei-
et introduc-
elen van het
punt van de
en daarmee
n moet bo-
worden gere-
ucces. Dit ri-
ur en ineffi-
ellectueel ei-
via Auteurs-
aris, Trusted
k
-
k
t
e
t
t
n
r
-
a
-
-
t
e
e
-
-
-
-
-
-
d
Bewaken v
tueel eigen
producten
auteu
NDA;
I-Dep
boip;
notari
Truste
69
van het intellec
ndom van nieuw
is mogelijk via
rsrecht;
ot maken bij
is;
ed Third Parties
c-
we
a:
s.
70
Struikel
gelijkhe
niet over de m
eden van innov
mo-
atie.
De rechtsbe
die bij norm
steuning h
leiden tot
2010).
Hightech in
Nederlands
strieën. De
elektronica
van zijn Ph
TomTom. M
hoge omzet
Bv Philips
landse bloe
ro. OCE he
naar compl
tie in auto’
land wordt
kennisprod
Productivite
Nederlands
teitverschill
ven tussen
drijven pre
het dubbele
2 (Toren 20
Innovatieho
Innovatie m
Men moet
die nu al b
ven blijven
tie. Elke v
nieuwe doo
lyserend eff
escherming
male octrooi
ierbij en he
een grotere
ndustrie
se heeft een
eze bedrijve
en PLC-ac
hilips (Medi
Met relatief
t voor Nede
Medical en
emensector e
eeft haar ma
lexe systeme
’s en kaarten
circa 2,5%
uctie gereali
teit
se bedrijven
len. Deze va
0,5 en 2 (m
steren de h
e. Voor de Z
010).
orizon
met een visi
daarbij nie
binnen berei
wijzen op d
erbetering k
orbraken. Ee
fect.
Innovaties over
in een later
ien en paten
et verzorgen
e toestroom
relatief gro
en zijn voor
hige technie
ical), ASML
f weinig me
rland gehaa
ASML heb
een omzet v
arkt ontwikk
en. TomTom
n voor navig
van de mon
iseerd (Toren
kennen on
ariëren tusse
maximaal een
elft van het
Zorgsector is
e op de lan
et struikelen
k zijn. Men
de eigen mo
kan op de
en focus op
r de sectorgren
r stadium is
nten: proced
n van jurisp
m van ideeë
oot aantal hi
ral bezig m
eken. Voorb
L, ATOS, D
ensen wordt
ld.
ben net zoa
van circa 3-4
keld van kop
m focust op
gatiesysteme
ndiale weten
n 2010).
derling grot
en gelijkwaa
n factor 4). S
t gemiddeld
s de spreidin
nge termijn
over de m
moet mens
gelijkheden
lange termij
innovatie ge
nzen 2010-202
identiek aa
deren. Onder
prudentie ka
ën (Haldere
ightech indu
met software
beelden hier
AF, OCE e
t een relatie
als de Neder
4 miljard eu
pieermachine
vaste naviga
en. In Neder
nschappelijk
te productiv
ardige bedrij
Sommige be
e, sommige
ng een facto
is belangrijk
mogelijkhede
sen in bedrij
voor innova
jn leiden to
eeft een kata
0
an
r-
an
en
u-
e,
r-
en
ef
r-
u-
es
a-
r-
ke
i-
j-
e-
en
or
k.
en
j-
a-
ot
a-
I
E
k
m
E
l
H
h
W
a
o
(
C
M
d
A
l
E
l
t
g
p
t
3
H
t
d
H
M
nnovaties over
Een voorbee
kamer die o
mee veel sch
Eenvoudige
eiden.
Het is belang
hebben. Daa
Weet welke
arbeids-/ we
of mogelijk
(Halderen 20
Cultuur begr
Men moet z
ducten die a
Andere cultu
ijkheden voo
Een concreet
et, dat in Ja
tegelijkertijd
gedaan. Mo
particuliere N
tieoogpunt m
3.2.4 Bela
Hieronder st
ties en orga
de sector.
Hout en meube
CBM;
FNV Bouw
Hout en B
Metaalbewerkin
Federatie M
FPT;
FME-CWM
r de sectorgrenz
eld hiervan i
op de logisch
hade kan aa
aanpassinge
grijk om ken
arnaast moet
problemen
rkprocessen
kheden hier
010).
renzing van
zich niet bep
alleen in de
uren kennen
or productin
t voorbeeld
pan een hyp
een bloed
gelijk is dit
Nederlandse
mogelijkhede
ngrijke org
aat een bekn
nisaties die
el:
w;
Bouwbond CNV;
ngsindustrie en
Metaalplaat;
M;
zen 2010-2020
is de lichtsc
he plek naa
nbrengen do
en kunnen t
nnis van de
t men goed
(lees behoe
zijn. Wat zi
rin verbete
innovatie
perken tot o
e eigen cult
n andere pro
nnovatie kun
hiervan is h
pe is. Op een
ddrukmeting
t concept m
e markt, maa
en (Halderen
ganisaties
nopte lijst va
gegevens b
SH&
VVN
;
n Machine-indu
Kon
NEV
VIM
0
chakelaar in
ast de deur
oor routineh
tot grote ve
markt en de
weten wat d
eften) hij he
ijn hierbij hu
ring aan t
ontwikkeling
uur aansluit
oblematieken
nnen bieden.
et medisch c
n verwarmd
en een ur
minder gesch
ar zijn er van
n 2010).
an belangrijk
beschikbaar
&M;
NH.
ustrie:
ninklijk Metaal
VAT;
MAG.
de donkere
zit en daar-
handelingen.
erbeteringen
emografie te
de klant wil.
eeft, wat de
ulpmiddelen
te brengen
gen en pro-
ting vinden.
n die moge-
comfort toi-
toilet wordt
rine analyse
hikt voor de
nuit preven-
ke organisa-
stellen over
Unie;
e
-
n
e
e
n
n
-
-
-
t
e
e
-
-
r
Andere cu
andere mo
voor prod
71
ulturen kennen
ogelijkheden
ductinnovatie.
72
Elektrotechnis
EIB;
NVG;
UNETO-V
Overige organ
FNLI;
NRK;
NVC;
OVP;
RAI;
SIC;
In bijlage I
men.
3.3 Tech
3.3.1 Bra
De techno
dwarsdoors
genlijk niet
zoek worde
zich bezigh
software, c
laboratoria
Cijfers van
vanwege d
gedifferenti
van zijn o
kennen res
60.000 / 34
tor. Verteg
140.000 we
sche groothand
VNI;
nisaties:
III is een to
hniek
anchebeschr
ologiesector
snede uit een
t als sector w
en met de t
houden met
onsultancy,
en de techn
n de techno
de verspreid
ieerd, zodat
opgenomen.
spectievelijk
40.000 werk
genwoordigt
erknemers.
Innovaties over
del:
Ve
W
Ve
VN
Va
Vo
VT
VN
oelichting op
rijving
waar we
n aantal sect
worden ben
technieksecto
t: openbare
automatiser
nische install
logiesector
de opbouw.
t hiervan g
De chemie
circa 400
knemers. De
circa 10.00
r de sectorgren
ernieuwing Bo
WTG.
ereniging van F
NCI;
apro;
omi;
TN;
NP.
p het overz
ons op ric
toren en ma
oemd. Binn
or bedrijven
nutsvoorzie
ring, elektron
atiesector.
zijn lastig t
Techniekpu
een werkne
e en de pr
/ 4.300 b
technische i
00 bedrijve
nzen 2010-202
uw;
Fabrikanten;
zicht opgeno
chten is ee
ag daarom e
en dit onder
n bedoeld di
eningen, ICT
nica, chemie
te benoeme
ubliek is er
emeraantalle
rocesindustri
edrijven me
installatiesec
n met totaa
0
o-
en
i-
r-
ie
T-
e,
en
rg
en
ie
et
c-
al
I
3
G
e
m
w
b
3
B
t
o
m
r
(
(
W
W
e
h
z
a
g
v
h
v
w
A
A
N
g
2
k
g
g
g
nnovaties over
3.3.2 Inno
Gezien de o
eenduidig in
men. Van d
we een over
bieden.
3.3.3 Tech
Bedrijven die
tributie van
onder invloe
markt versch
ren zich me
(Hre ketel) o
(onderhoud e
Waterleiding
Waterleiding
een klanteni
het kader va
ze samenwe
automatiserin
gin 2010 in
ventie is hier
het grote m
ven is een
winst is nu in
Afvalzuiverin
Afvalwater i
Nieuwe ontw
geving gestu
2008 ingrijpe
kostiging va
gen en de
gemeenten k
gels te stelle
r de sectorgrenz
ovatiebeleid
opbouw/sam
nnovatiebele
de verschille
rzicht van he
hniek publie
e zich bezig
elektriciteit
ed van de
hoven naar h
et nieuwe p
of nemen de
en lease van
gbedrijven
gbedrijven w
informatiesy
an de standa
rking wordt
ngstrajecten
de Staatsco
rvan een on
aatschappeli
belangrijk o
n het wetson
ing bedrijven
s een verant
wikkelingen
uurd. De W
end gewijzig
an gemeente
gemeentelijk
krijgen de m
en aan het lo
zen 2010-2020
d sector
menstelling v
id voor alle
ende afzond
et gevoerde
eke sector
g houden m
t, gas, warm
liberalisatie
het particuli
producten op
elen van een
n CV).
werken same
ysteem voor
ardisatie en
t in de toeko
. De nieuwe
ourant gepu
derdeel. Het
ijke belang
onderwerp.
ntwerp opge
n
twoordelijkh
worden voo
Wet milieub
gd met de ‘W
elijke water
ke zorgplich
mogelijkheid
ozen van afv
0
van de sec
organisatie
derlijke bran
beleid en a
met de produ
mte en koel
e en privat
ere domein.
p een besta
n bestaande
en bij de aa
de afreken
uit kostenoo
omst voortge
e Drinkwate
ubliceerd, le
t publieke e
van waterle
De reguler
enomen.
heid van de
oral door nat
eheer is pe
Wet veranke
rtaken’. Beg
ht zijn verd
om bij vero
vloeiend hem
tor is geen
es te benoe-
nches geven
andachtsge-
uctie en dis-
ling hebben
isering hun
. Zij profile-
aande markt
markt over
anschaf van
nstructuur in
ogpunt. De-
ezet in ICT-
erwet is be-
gionellapre-
igendom en
eidingbedrij-
ring van de
gemeenten.
tionale wet-
er 1 januari
ering en be-
gripsbepalin-
duidelijkt en
ordening re-
melwater en
n
-
n
-
-
n
n
-
t
r
n
n
-
-
-
-
n
-
e
-
-
-
n
-
n
73
74
FHI best
industrië
dustriële
laborato
en medi
OTIB en
gezamen
onderzo
ontwikk
taat uit de bran
ële elektronica,
e automatiserin
orium technolog
sche technolog
n UNETO-VNI
nlijk gestructur
ek naar nieuwe
kelingen in de T
nches
, in-
ng,
gie
gie.
doen
reerd
e
TIB.
grondwater
(GRP) verb
gaan met g
Samenwerk
De branche
ring, labor
hebben zic
(FHI) veren
maar dat i
meerjaarlijk
gevens en
Hierbij kijk
werker, op
gingen, win
Chemie-/Pr
De chemie
reductie en
tief bezig o
mijndoelste
ling van tec
le brandsto
brandstoffe
chemicaliën
Techniek P
OTIB en U
Technische
structureerd
stemd op h
Binnen de
zijn trends
sparing, vir
Ook is er sp
audio. Info
sprake van
r. Daarnaast
breed en mo
grond- en he
king van tech
es industriële
ratoriumtech
ch in de Fe
nigd. Het FH
s alleen bes
kse cyclus v
arbeidsma
kt men naar
pleidingsnive
nstindicaties
rocesindustri
e- en de p
gebruik van
op deze geb
ellingen gefo
chnieken om
offen te geb
en en de ont
n.
Private sector
UNETO-VNI
installaties
d onderzoek
hun achterba
ICT dienstve
waarneemba
rtuele sociale
prake van in
ormatiebeve
n een integr
Innovaties over
t is het gem
oet voortaan
melwater.
chnologiebran
e elektronica
hnologie en
ederatie van
HI doet innov
schikbaar vo
van branche
rktgegevens
r zaken als
eau werknem
etc.
ie
procesindust
n grondstoff
ieden en he
ormuleerd. D
m energie te
bruiken doo
wikkeling en
r (TIB)
zijn de bra
sector. Deze
k naar nieuw
an en stemm
erlening (Ra
aar zoals ou
e netwerken
ntegratie van
iliging is h
ratie van de
r de sectorgren
meentelijk r
ook ingaan
anches
a, industriële
n medische
n de techno
vatie- en tren
oor leden. F
eonderzoek o
s in beeld
afzet, omze
mers, kanse
rie richt zi
fen. Veel pa
ebben korte
Dit uit zich
besparen, m
or ontwikkel
n het gebrui
ancheorganis
e doen gez
we ontwikke
en hierop hu
abobank Alg
tsourcing vo
n en nieuwe
n telecom, m
hierbij belan
e disciplines
nzen 2010-202
rioleringspla
n op het om
e automatise
technologi
ologiebranch
ndonderzoek
FHI kent ee
om marktge
te brengen
et per mede
n en bedre
ich op CO2
rtijen zijn ac
en lange ter
in ontwikke
minder fossie
ling van bio
ik van groen
saties van d
amenlijk ge
elingen afge
un beleid af.
emeen 2009
oor kostenbe
e technologie
media, ICT e
ngrijk. Er
s beveiliging
0
an
m-
e-
ie
he
k,
en
e-
n.
e-
i-
2-
c-
r-
e-
e-
o-
ne
de
e-
e-
.
9)
e-
e.
en
is
g,
I
I
s
t
3
T
I
k
o
L
D
e
w
t
t
O
D
d
e
nnovaties over
ICT, schoon
services ook
tekenen.
3.3.4 Bela1 Liberaliser
ring van d2 Overschot
ductie3 Marktverb
bedrijven4 Elektricite
voorwaardrestwarmt
5 Zeewater6 Toegevoeg
7 Duurzame8 Smart grid9 Overheids
202010 Internetbe11 Draadloze
ken12 Modellere
mote cont
Tabel 9 Ontwik
In de Techni
kelingen. W
ontwikkeling
Liberalisering
De liberalise
enerzijds ge
wekkings- e
ternationaal)
tributiebedrij
Overschot el
De totale pr
drijven bouw
een overscho
r de sectorgrenz
nmaak en
hier een ve
ngrijke sectring en privatisde energiemarkt elektriciteit pr
breding energie
eitsproductie opde hergebruikteals drinkwater
egde waarde
e industriedssdoelstellingen
esturingsplatfore sensor netwer
en, meten en retrol
kkelingen techn
ieksector spe
e tonen in T
gen, die we v
ng en privatis
ring en priv
leid tot ops
en distributie
) samengaan
jven (Innova
lektriciteitspr
oductie van
wen de kom
ot ontstaat i
zen 2010-2020
communica
rvaging van
torontwikkse-kt
13 Energ
ro- 14 Dece
e- 15 Advie
p 16 Positi
17 Nieuw18 Energ
gevin19 Terug20 EPC21 Exerg
rms 22 Meedr- 23 Moni
e-
nieksector
elen een aan
Tabel 9 de b
vervolgens b
sering van de
atisering van
plitsing van
eorganisaties
n van opwe
aties TIB-200
productie
elektriciteit
ende jaren z
n de binnen
0
atie, waard
de branche
kelingengieopslag
entrale energieo
iestaken versus
tieve ecologisch
we generatie wgiezuinige gebonggverdientijdals stuurmiddegie
denkende instaitoring
ntal belangri
belangrijkste
beschrijven.
de energiema
n de energie
n de bedrijve
s en anderz
kkingsbedrij
08 sd).
t neemt toe.
zoveel centr
nlandse elekt
door multi-
grenzen be-
opwekking
s PPS
he footprint
werknemersbouwde om-
el
allateur
ijke ontwik-
e technische
arkt
emarkt heeft
en naar op-
zijds tot (in-
jven en dis-
. Energiebe-
rales bij, dat
triciteitspro-
-
-
-
e
t
-
-
-
-
t
-
In de techn
belangrijke
in beeld ge
in 2010 o
schot in d
elektricite
75
nieksector zijn
e ontwikkelinge
ebracht.
ntstaat een ove
de Nederlandse
itsproductie.
23
en
er-
76
In het D
hergebru
voorwaa
schalige
ductie.
Deense model is
uik van restwar
arde voor groot
elektriciteitspr
s
rmte
t-
ro-
ductie. Ned
hankelijk v
door energ
tekort in 20
wordt voor
watt (MD W
Marktverbr
Energiebed
steeds mee
zijn beveili
van warmte
kers’ bij de
ketel (warm
beeld actief
ject (Eneco
Elektriciteit
te
In het Dee
waarde voo
Dit voorkom
triciteitcent
de produce
warmte bij
sumenten.
stimuleren
Zeewater a
Ontzilting v
taculair goe
m³ geprodu
kostenreduc
derland was
van het bui
ieopwekking
010 om naar
r 2016 een
Weekly 2010
reding energ
drijven profi
r op hun be
ging, het on
e en koude
e introductie
mte en elek
f in de mark
sd), (Innova
tsproductie o
ense model
or grootscha
mt dat grote
trales ongeb
enten een i
de gebruik
Dit concep
(Energie+ au
als drinkwate
van zeewate
edkoper gew
uceerd wate
ctie is nog n
Innovaties over
s tot 2008 v
itenland. Do
g van onder
r een oversc
overschot v
0).
giebedrijven
ileren zich
estaande ma
nderhoud va
. Zij zijn da
van nieuwe
ktriciteit) wo
kt gezet in d
aties TIB-200
op voorwaar
is hergebru
lige elektrici
e hoeveelhed
bruikt worde
nspanningsv
ers te breng
pt kan het
ugustus 201
er
er is het afg
worden (van
er, prijspeil
niet in zicht.
r de sectorgren
voor elektri
oor energieb
r meer tuind
chot van 1,7
verwacht va
met nieuw
rkt. Voorbee
an Cv-ketels
aarbij ook v
e technologi
ordt door En
e vorm van
08 sd).
rde hergebru
ik van restw
iteitsproduct
den restwarm
en vernietig
verplichting
gen en af ze
gebruik van
0).
gelopen dece
n ¤1,20 naa
2010). Het
(waterland.n
nzen 2010-202
citeit erg af
besparing e
ders buigt he
7 gigawatt. E
an 15,9 giga
we producte
elden hierva
s en leverin
vaak ‘kartrek
eën. De Hre
neco bijvoor
een pilotpro
uik restwarm
warmte voor
tie.
mte van elek
gd en krijge
om de rest
etten bij con
n restwarmt
ennium spec
ar ¤ 0,35 pe
eind van di
net sd).
0
f-
en
et
Er
a-
en
an
ng
k-
e-
r-
o-
m-
r-
k-
en
t-
n-
te
c-
er
ie
I
T
E
v
t
s
w
S
c
w
w
z
D
D
r
w
b
g
S
E
H
c
s
d
k
d
E
g
e
t
w
s
h
%
(
nnovaties over
Toegevoegde
Er is een gro
voegde waar
tegratie van
specialisatie
waarde kan
Service en o
ce. Een and
waarde kom
wikkelen het
zeker te stell
Duurzame in
De chemie-
ring door de
warmte, ene
bio-energie
groene chem
Smart grids
Energienette
Het energien
consument m
stroom, wind
de energieko
kaal opgewe
dig om de lo
Een flexibel
gedrag van
externe sturi
teitsaanbod
wasmachines
sche auto’s
het op Europ
% van de
(Eck 2010),
r de sectorgrenz
de waarde
oeiende vraa
rde. Dit geb
producten.
van produ
alleen doo
nderhoud ev
der voorbeel
mt uit de auto
t product ve
len. (Dankba
ndustrie
en procesin
e aanleg va
ergiebesparin
opwekking
micaliën (ww
en worden le
net wordt tw
met zijn dece
d, micro-wk
osten terugzi
ekte elektrici
okale energie
piek- en da
mensen te b
ing van de
van niet kri
s en wasdro
kan een bet
pees niveau
Nederlandse
(Mimmel 20
zen 2010-2020
ag het naar
beurt door t
Tegelijkertij
ucten en d
or een toen
volueert naa
d op het ge
o-industrie.
erder om hun
aar 2010), (F
ndustrie focu
n warmtene
ng in proces
, biobrands
ww.zeeland.n
etterlijk intel
weerichtingsv
entraal opge
k) producen
iet. Voor het
teit zijn inte
estromen op
altarief kan w
beïnvloeden
elektriciteits
tische hoge
oger, maar o
tere afstemm
inzetten van
e elektricite
010), (Runne
0
het creëren
otaaloplossi
jd zien we
diensten. T
ame in sam
ar Third part
ebied van t
De toelever
n markt te v
FHI-2006 sd
ussen op en
etten, gebru
ssen, wkk, w
stoffen voor
nl sd).
ligent (smar
verkeer, waa
ewekte energ
t wordt en d
t afstemmen
elligente rege
p elkaar af te
worden inge
. In combin
svraag en h
energietoes
ook bijvoorb
ming plaatsv
n smart grid
eitsproductie
eboom 2010
n van toege-
ngen en in-
een verdere
oegevoegde
menwerking.
maintenan-
oegevoegde
ranciers ont-
vergroten en
).
nergiebespa-
ik van rest-
windenergie,
r transport,
t grids).
ardoor de
gie (zonne-
dat ook in
n van de lo-
elingen no-
e stemmen.
ezet om het
natie met de
het elektrici-
stellen zoals
eeld elektri-
vinden. Met
ds, wordt 20
e overbodig
0).
-
-
e
e
-
e
-
n
-
-
t
e
-
s
-
t
0
g
Toegevoe
wordt gec
taaloploss
tie van pro
Smart grid
net wordt
verkeer
77
gde waarde
creëerd met to-
singen en integ
oducten.
ds: het energie-
tweerichtings-
-
gra-
-
-
78
De gebo
heeft int
beoogde
ring/CO2
nen real
ouwde omgevin
ternet nodig om
e energiebespa
2
-reductie te ku
iseren.
ng
m de
-
un-
Overheidsd
De overheid
20%
20%
20%
Deze moete
de Energie
ving. Er zij
doelstelling
cro-wkk, w
opwekking
Internetbest
De gebouw
nodig om
kunnen rea
sturingsplat
aanwezighe
singen in d
hier pas vo
voordeel op
ter de ontw
nen worde
een ‘Super
via internet
gieën. Stan
doorbraak b
of smartph
gebouwd (M
Draadloze s
Een samen
technologie
zijn de afm
zenders ter
Deze senso
niceren en
doelstellingen
dsdoelstellin
% duurzaam
% energiebe
% CO2-reduc
en doelmati
eprestatienor
jn verschille
g te bereiken
warmtepomp
(Schuring 2
sturingsplatfo
wde omgevin
de beoogd
aliseren. Inte
tforms en
eid, persoon
de gebouwde
or openstaan
plevert. Ener
wikkeling. G
n gemonito
r GBS’, een
t en dat gesc
ndaardisatie
betekenen. E
one als univ
Mimmel 201
sensornetwe
nwerkingsver
e voor een
metingen van
ruggebracht
oren zijn in s
zij vormen
Innovaties over
n 2020
ngen 2020 zi
;
sparing;
ctie.
g worden in
rm (EPN) va
ende technie
n. Hierbij k
pen en duu
2010).
forms
ng heeft inte
de energiebe
ernet maakt
interactieve
nlijke voork
e omgeving
n als het bes
rgiebesparin
Gebouw- en
rd, geoptim
universeel
chikt is voor
in maatw
Eventueel ku
versele bedi
10), (Peters 2
erken
rband van
draadloos s
de printplaa
tot een afm
staat draadlo
samen een
r de sectorgren
ijn als volgt:
ngevuld met
an de gebo
eken beschik
an men den
urzame cent
rnet
esparing/CO
met overko
e data (me
keur) allerha
mogelijk. M
sparingen en
g wordt de
installatiepr
maliseerd en
GBS-systee
r alle denkb
werktechniek
unnen apps
ieningsinterf
2010), (Schu
13 bedrijve
sensornetwer
at met de se
meting kleine
oos onderlin
netwerk. M
nzen 2010-202
:
t bijvoorbeel
ouwde omge
kbaar om d
nken aan m
trale energie
O2-reductie t
oepelende be
eteorologisch
ande toepas
Mensen zulle
n economisc
drijfveer ach
restaties kun
bestuurd vi
em dat werk
are technolo
ken kan ee
voor I-phon
faces worde
uring 2010).
en werkt aa
rk. Inmidde
ensoren en d
er dan 2 cm
ng te commu
Mogelijkhede
0
ld
e-
de
i-
e-
te
e-
h,
s-
en
ch
h-
n-
ia
kt
o-
en
ne
en
an
ls
de2.
u-
en
I
h
v
k
d
z
d
s
g
2
M
M
v
v
b
s
a
n
k
v
2
E
E
K
v
(
v
B
b
v
E
w
n
m
2
nnovaties over
hiervoor zijn
van alle tec
klimaat, zon
dere toepass
zorgingstehu
draadloos en
sensornetwe
gebouw- en
2010), (Lusc
Modelleren,
Monitoring
van installati
van het proc
beeld te bren
sensoren op
aansturen (r
noodzakelijk
kwaliteitsver
val) en de
2010).
Energieopsla
Een goede o
Koude- kan
voor Nederl
(opwekking)
voor moete
Brandstof ga
bruiker kan
van het mom
ECN is bezi
wordt het op
ning gereduc
moeten tech
2010), (Vries
r de sectorgrenz
n internetbed
chnische toe
wering, aud
sing is het m
uizen. Sen
n uiteindelijk
rken krijgen
n woningau
cuere 2010),
meten en re
is noodzake
ies. Belangri
ces om belan
ngen. Op ba
p de juiste
remote con
k bij het opt
rbetering van
energieoptim
ag
opslag van en
een belangr
and leveren
) en de ener
n de syste
aat in het e
hier zijn ene
ment van opw
ig met een
pslagvolume
ceerd van 1
hnische con
s 2010), (Sch
zen 2010-2020
diening via e
estellen in d
dio / video, b
meten van g
soren com
k met het da
n hun toepa
utomatiserin
(Vries 2010
emote contro
elijk voor h
ijk daarbij is
ngrijke meet
asis van dit m
plekken ins
ntrol). Een
timaliseren v
n het proces
malisatie. (P
nergie -elekt
ijke bijdrage
n. Hiermee
rgievraag wo
emen integr
energieopwe
ergie vraag u
wekking.
chemische
e voor de ja
30 m3 (wate
ncepten wo
huring 2010
0
een universe
de woning:
beveiliging e
gebruikersged
mmuniceren
atacenter. D
assing in de
gstoepassing
0).
ol
het op afsta
een goede
t- en regelpa
model kan m
stalleren en
goede data
van installat
s (minder pr
Peters 2010)
triciteit, war
e in de energ
kan het ene
orden ontko
raal worden
ekkingssyste
uit putten on
opslagmetho
aarwarmte v
er) naar 5 m
orden uitgew
0).
eel platform
verlichting,
etc. Een an-
drag in ver-
onderling
De draadloze
e bestaande
gen (Peters
and beheren
modellering
arameters in
men de juiste
het proces
a-analyse is
ties. Doel is
roductie uit-
), (Luscuere
mte en
gieoplossing
ergieaanbod
ppeld. Hier-
n benaderd.
eem, de ge-
nafhankelijk
ode. Hierbij
van een wo-
m3. Hiervoor
werkt. (Eck
m
-
-
g
e
e
s
n
g
n
e
s
s
s
-
e
g
d
-
-
k
-
r
k
Door opsl
kan het en
de energie
ontkoppel
79
lag van energie
nergieaanbod e
evraag worden
ld.
e
en
80
Bij PPS
caties va
gebouw
sen van
belangri
worden de spe
an toekomstige
wfuncties en we
gebruikers ste
ijker.
ecifi-
e
en-
eeds
Decentrale
Er zijn and
energieopw
ESCO’s (En
wekker lev
geving. Van
geïnitieerd
gingen. He
ëren. Hierv
efficiëntie e
Decentrale
ring aan he
tussen wijk
ten randvo
(Bergmans
Publieke Pr
rijker
Hierbij wor
de toekoms
toekomstig
Op dit geb
pertise besc
ben al PPS
zen gebouw
opdrachtge
nemende p
Positieve ec
De huidige
ceren van d
alternatief h
gische foot
een gebouw
drage heeft
energieopw
dere busines
wekking mo
nergie Servic
vert elektricit
nwege de sc
door groter
t doel is een
voor is al ve
ervan moet n
E-opwekkin
et middenspa
ken. Technis
oorwaarden
2010).
Private Samen
rden de func
st belangrijk
e gebouwfu
ied is nog v
chikbaar. RG
-projecten u
wd via PPS.
ver om bij
artijen tegem
cologische fo
duurzaamh
de ’Ecologisc
hiervoor is h
tprint. Het g
w groter wo
t (Luscuere,
Innovaties over
wekking
ssmodellen w
gelijk te m
ce Company
teit en warm
chaalgrootte
re partijen z
n zelfvoorzie
eel technolog
nog worden
ng kent de b
anningsnet (
ch is dit mo
(Mimmel 2
nwerking (PP
cties van het
k. Belangrijk
uncties en
veel onwenn
GD, RWS en
uitgevoerd. E
. Belangrijk
voortschrijd
moet te kom
footprint
eidambities
che footprin
het gebouw
gevolg hierva
ordt, het een
2010).
r de sectorgren
wenselijk om
maken. Denk
y). Een loka
mte aan zijn
moet een E
zoals woning
enende omg
gie beschikb
verbeterd.
beperking va
(MS), het ele
ogelijk, maa
2010), (Sch
PPS) wordt st
t gebouw nu
k zijn de spe
wensen van
igheid ook a
n andere ove
Er zijn ook
is de bereid
dende inzich
men (Mimme
zijn gericht
nt’, eventuee
w met de pos
an kan zijn
n grotere eco
nzen 2010-202
m decentral
k hierbij aa
le energieop
n directe om
ESCO worde
gbouwveren
geving te cre
baar maar d
an terugleve
ektriciteitsne
ar hieraan zit
uring 2010
steeds belang
u maar ook i
ecificaties va
n gebruikers
al is er al ex
erheden heb
al ziekenhu
dheid van d
hten de aan
el 2010).
op het redu
el tot nul. Ee
sitieve ecolo
dat naarmat
ologische bij
0
le
an
p-
m-
en
i-
e-
de
e-
et
t-
),
g-
in
an
s.
x-
b-
i-
de
n-
u-
en
o-
te
j-
I
N
D
g
t
f
o
b
h
k
m
e
(
E
B
o
o
s
c
m
n
b
i
T
T
B
m
m
g
e
v
h
Z
(
nnovaties over
Nieuwe gene
De nieuwe
geving die v
ten en moge
foon en int
ontwikkeling
bedrijfsleven
het klimaat
keuren kunn
met informa
en kan ve
(Mimmel 20
Energiezuinig
Binnen de t
onderzoek g
omgeving. D
sering van e
comfort, di
maatschappe
novaties ma
breid zijn ge
nnovatieweb
TIB–2009 sd
Terugverdien
Bij de huidi
mogelijkhede
men onvoldo
gieprijzen. H
een reëlere
verdientijd o
haald als bes
Zeker gezie
(Zeiler W. 20
r de sectorgrenz
eratie werkn
generatie w
volledig is g
elijkheden di
ternet. Zij v
gen ook al s
n. Bijvoorbee
in hun wer
nen aanpasse
atie, verzame
eel meer i
10).
ige gebouwd
technische i
gedaan naar
De focus ligt
energiezuinig
ienstverlenin
elijke ontwik
ar werken z
edocumente
bsite (Innov
d).
ntijd
ge energiep
en econom
oende reken
Hierop geba
schatting va
op basis van
slissingscrite
en de techn
010), (Eck 2
zen 2010-2020
nemers
werknemers v
geautomatise
ie zij kennen
verwachten
standaard (g
eld een web
rkomgeving
en. Deze ge
elt op een a
informatie
de omgeving
installatiebra
r ontwikkeli
t hierbij op
ge installatie
ng, procesv
kkelingen. W
ze niet verd
eerd in rapp
vaties TIB-
prijzen zijn v
isch niet h
ning met toe
aseerde teru
an de werke
actuele ene
erium voor e
nische leven
010).
0
verwacht ee
eerd met fu
n van hun m
dat dergeli
geïntegreerd)
bapplicatie w
aan persoo
eneratie gaat
andere wijze
gelijktijdig
g
anche wordt
ingen in de
integratie e
etechnieken
verbetering,
We vermeld
der uit omda
porten en op
2008 sd),
veel energie
haalbaar. Hi
ekomstige h
ugverdientijd
elijkheid ge
ergieprijzen
energiebespa
nsduur van
en werkom-
nctionalitei-
mobiele tele-
ijke nieuwe
) zijn in het
waarmee zij
onlijke voor-
t anders om
e informatie
verwerken
t uitgebreid
e gebouwde
en automati-
, veiligheid,
MVO en
en deze in-
at zij uitge-
p de OTIB-
(Innovaties
ebesparings-
ierbij houdt
hogere ener-
den kunnen
ven. Terug-
lijkt achter-
aringsopties.
installaties
-
-
-
e
t
-
m
e
n
d
e
-
n
-
-
-
s
-
t
-
n
-
-
s
Terugverd
van actue
is achterh
singscriter
giebespari
81
dientijd op basi
le energieprijze
aald als beslis-
rium voor ener
ingopties.
s
en
r-
82
De exer
toont aa
slechts 3
rendeme
rgie-benadering
an dat een HR-
3% exergetisch
ent heeft.
g
-ketel
h
Energie Pre
sen
De EPC als
de gebouw
latie en eve
ties moeten
de gebruik
een objecti
Via een aa
culieren en
len te neme
Exergie
Op dit mom
keningen u
stof. De kw
meegenom
een niveau
tegen de po
veau van 1
nen. De e
slechts 3%
technieken
2010).
Exergiestro
Het verbran
opbrengst s
afval. In Ne
brand. In C
als grondsto
Meedenken
Er is steeds
dus een be
van installa
tern ingehu
estatie Coëff
s stuurmidde
wschil, techni
entuele koel
n worden ge
er moet me
eve en reële
angepast bel
commercië
en (Eck 2010
ment gaat m
uit van de e
waliteit van d
en. Aardgas
van 20 ˚C t
otentie om r
1.200 ˚C. D
xergiebenad
exergetisch
en omzetti
omen van afv
nden van af
staat niet in
ederland wo
China daare
of (Luscuere
nde installate
s minder inh
eroep doen
atiebedrijven
uurde deskun
Innovaties over
fficiënt (EPC)
el heeft aanp
ische installa
ling), en ove
ewogen. Ook
en in de be
e beoordelin
astingregime
ële organisat
0).
men in energ
energetische
de geproduc
s wordt geb
te verwarme
rookgassen t
it kwaliteitv
dering toont
rendement
ngsprocesse
fvalmaterialen
fval is een e
n verhouding
ordt fosfaath
entegen wor
e 2010).
teur
houdelijke k
op externe
n. Die grote
ndigheid do
r de sectorgren
C) als stuurm
passing nodig
aties (verwa
erige techni
k het energi
rekening me
ng te kunnen
e kan de ov
ties stimulere
getische rend
waarde van
ceerde energ
ruikt om ee
en. Aardgas
te producere
verschil kan
t aan dat e
heeft. Er zij
en beschikba
en
erg slechte o
g tot de wa
houdend kip
rdt fosfaat g
kennis in hui
deskundigh
afhankelijk
or het afstot
nzen 2010-202
middel aanpas
g. Niet allee
arming, vent
sche installa
iegebruik va
eenemen om
n garanderen
verheid part
en maatrege
dementsbere
n een brand
gie wordt nie
n woning o
heeft daaren
en op een n
men bereke
een HR-kete
jn veel beter
aar (Luscuer
oplossing. D
aarde van he
ppenmest ver
geproduceer
is. Men moe
eid zoals di
kheid van ex
ten van tech
0
s-
en
ti-
a-
an
m
n.
ti-
e-
e-
d-
et
op
n-
i-
e-
el
re
re
De
et
r-
rd
et
ie
x-
h-
I
n
H
d
n
m
n
r
e
d
d
2
M
M
o
z
g
z
3
B
O
I
m
3
3
D
l
nnovaties over
nische afdeli
Het gevolg
die meedenk
nu nog sterk
monteur voo
needed’, me
ratuur gekop
een diensten
de gebouwe
diensten in
2010).
Monitoring
Met behulp
op afstand e
zakelijk voor
goede analys
zijn bij het o
3.3.5 Bela
Branche-, secto
FNV Bondg
FHI;
KNVvK;
Onderwijs- en k
Kenteq;
In bijlage III
men.
3.4 Zorg
3.4.1 Bran
De gezondhe
andse econo
r de sectorgrenz
ingen is een
is een toen
ken. Onderho
k reactief. E
or. Een mo
de mogelijk
ppeld aan IC
nleverancier
eigenaar. De
plaats van
van monito
en eventueel
r het op afs
se van de ge
optimaliseren
ngrijke org
or- en nationale
genoten;
kennisorganisa
I is een toe
nchebeschri
eidszorg is e
omie. Tot de
zen 2010-2020
n trend die w
nemende beh
oud en servi
Er komt een
gelijk altern
gemaakt do
CT. De insta
met een la
e opdrachtge
n producten
oring wordt
het oplosse
tand behere
egeneerde d
n van installa
ganisaties
e organisaties:
NVK
OTI
UNE
aties:
TVV
elichting op
jving
een belangri
eze sector be
0
we op grote
hoefte aan
ice van de in
ns in de zov
natief is ‘Se
oor meet- en
allateur word
nge termijn
ever gaat b
n (Veldhuis
gezocht naa
en daarvan. D
en van de te
data kan erg
aties (Luscue
KL;
B;
ETO VNI.
VL.
het overzic
ijke sector in
ehoren de ve
schaal zien.
installateurs
nstallateur is
veel tijd een
ervice when
n regelappa-
dt dan meer
relatie met
betalen voor
s, Interview
ar storingen
Dit is nood-
echniek. Een
functioneel
ere, 2010).
cht opgeno-
n de Neder-
erpleging en
s
s
n
n
-
r
t
r
w
n
-
n
l
-
-
n
83
84
De zorg
goed ge
g is als sector z
eorganiseerd.
eer
verzorging,
medische s
lijke gezond
De zorg ke
tiZ, GGZ N
eniging Bra
gezamenlijk
en belangen
(www.bran
2000 en 20
nemers. To
nimaal een
ActiZ verte
verzorgings
zondheidsz
De Nederla
organisatie
staat uit o
medisch-sp
richt op de
sociale en
streeft erna
dat ziekenh
anderingen
ziekenhuize
De Geeste
naam voor
op de prev
sen. GGZ
zich inzet v
zet zij zich
ning voor e
is (www.nz
Tevens bes
derland (VG
, thuiszorg,
specialisten,
dheidszorg (
ent diverse
Nederland, N
ancheorgani
ke belangen
nbehartiging
ncheorganisa
010 met 40%
ot 2030 wor
half miljoen
egenwoordig
shuiszorg, t
org (Actiz.n
andse Veren
van de bran
rganisaties
pecialistische
e collectieve
economisch
aar voor de
huizen alert
in) de
en.nl).
lijke Gezon
alle gezond
ventie en be
Nederland i
voor een bet
h in voor ee
een sector d
v-ziekenhuiz
staat er de
GN). Dit is d
Innovaties over
gehandicapt
medische v
(Rabobank A
brancheorga
NFU, NVZ en
saties Zorg,
nbehartiging
g en informa
atieszorg.nl).
% gegroeid
dt een extra
n werkneme
gt zorgonde
thuiszorg, k
l sd).
iging van Z
ncheziekenh
die een sam
e zorg bieden
e behartigin
he belangen
leden zoda
en flexibel k
vraag n
ndheidszorg
dheidszorgac
ehandeling v
is een profe
tere profiler
n passende
die economi
zen.nl).
Vereniging
de branchev
r de sectorgren
tenzorg en z
vrije beroepe
Algemeen 20
anisaties, zo
n VGN sam
, de BoZ. D
, afstemmin
atie en kenn
De zorgsec
naar 1,25 m
a groei verw
rs (Erken en
rnemers in
kraamzorg
Ziekenhuizen
huizen. Deze
menhangend
n. De NVZ i
ng van zorg
van de led
nige kaders
kunnen insp
naar zorg
(GGZ) is d
ctiviteiten di
van psychis
essionele or
ing van de b
maatschapp
sch en socia
Gehandicap
vereniging vo
nzen 2010-202
ziekenhuizen
en en geeste
009).
o werken Ac
en in de ver
De BoZ bied
ng van belei
isuitwisselin
ctor is tusse
miljoen werk
wacht van m
n e.a. 2010).
verpleeg- e
en jeugdge
n (NVZ) is d
e branche be
d pakket va
is primair ge
ginhoudelijke
den. De NV
te scheppe
pelen op (ver
(www.nzv
de verzame
e gericht zij
che stoornis
rganisatie di
branche. Oo
pelijke erken
aal belangrij
ptenzorg Ne
oor organisa
0
n,
e-
c-
r-
dt
id
ng
en
k-
i-
en
e-
de
e-
an
e-
e,
VZ
en
r-
v-
l-
n
s-
ie
ok
n-
jk
e-
a-
I
t
m
T
d
a
D
d
n
o
b
g
i
s
3
M
v
‘
d
n
k
t
n
O
o
H
a
w
t
g
nnovaties over
ties die prof
mensen met
Tenslotte is
dische Cent
acht Univers
De NFU hee
de gezamenl
naast een w
overheid en
beidsvoorwa
genwoordige
n diverse ov
saties op lan
3.4.2 Inno
Minister Klin
visie over in
innovatie in
de jaren gro
netwerken e
krijgt een ce
taakverschui
novatie belan
te ku
rend
oplo
de ar
ICT
(VW
Om goede v
op initiatief
Het ZIP wil i
aan een du
welzijn en d
ties die het
gen aan de v
r de sectorgrenz
fessionele z
een of mee
de Nederlan
ra (NFU) ee
sitair Medisc
eft als algem
lijke belange
werkgeverso
andere we
aarden van d
er van de U
verlegorgane
delijk niveau
ovatiebeleid
nk en Staats
nnovatiebele
n preventie e
ote veranderi
n dichter bij
entralere rol
vingen onts
ngrijk is om
unnen voldo
e vraag naar
ssingen te b
rbeidsmarkt;
en technolo
WS, 2009).
voorbeelden
van VWS he
innovaties v
urzaam gez
e welvaart v
ZIP wil aanj
volgende the
zen 2010-2020
zorg en ond
r handicaps
ndse Federat
en samenw
che Centra
mene doelstel
en van de U
organisatie d
erknemersor
de UMC's. D
Universitair M
en bij overh
u (www.nfu
d sector
ssecretaris B
eid beschrev
en zorg’. Zij
ingen in de
j huis georga
l en tussen
staan. Verde
:
oen aan de
r zorg;
bieden voor
;
ogie in de
inzichtelijk t
et Zorginnov
ersnellen en
zondheidssys
van de bevol
jagen en ve
ema’s:
0
dersteuning
(www.vng.n
tie van Univ
erkingsverba
(UMC's) in
lling het beh
UMC's. De N
die overleg
rganisaties o
De NFU hee
Medische Ce
heid en bela
.nl).
Bussemaker
ven in een
verwachten
zorg. Zorg
aniseerd zijn
de professio
er geven zij
groeiende e
de groeiend
zorg beter
te maken is
vatieplatform
n aanjagen d
steem en d
lking verhog
ersnellen mo
bieden aan
nl).
versitair Me-
and van de
Nederland.
hartigen van
NFU is daar-
voert met
over de ar-
eft als verte-
entra zitting
ngenorgani-
hebben hun
kamerbrief
n de komen-
zal meer in
n, de patiënt
onals zullen
aan dat in-
en verande-
de krapte op
te benutten
begin 2008
m opgericht.
die bijdragen
daarmee het
gen. Innova-
oeten bijdra-
n
-
e
n
-
t
-
-
g
-
n
f
-
n
t
n
-
-
p
n
8
n
t
-
-
Het innova
zorgsector
‘innovatie
zorg’.
85
atiebeleid van d
richt zich op
in preventie en
de
n
86
FWG he
onderzo
ringen in
de zorg
In de zo
belangri
gen in b
eeft een uitgebr
ek naar verand
n functies binn
uitgevoerd.
orgsector zijn 3
ijke ontwikkeli
beeld gebracht.
reid
de-
nen
31
in-
.
De
tiën
Mee
logi
Slim
de z
Daarnaast i
landse zorg
ZorgInnova
waarden en
de fases va
in de gezo
makkelijk.
vaties in de
gelingen ku
is, maar da
3.4.3 Bel
Verschillen
met het in
zorg. FWG
een uitgeb
binnen de
zoek is inte
sector.
De deskund
stuur van z
derzoekers.
ontwikkelin
men met d
breding, lev
lingen. Ver
3 http://www.
mens meer
nten en profe
er toepassen
ie;
mmer organi
zorg (ZIP).
is op initiati
gautoriteit ee
atieWijzer ge
n termijnen d
n het innova
ondheidszorg
De overheid
e zorg te sti
unnen veel b
arvoor moet
angrijke se
de organisat
n kaart bren
G (FunctieW
reid onderz
zorg uitgev
ensief gebru
digen variër
zorginstelling
. Deze desku
ngen te mel
eskresearch
verde dit ee
rwerking van
zorginnovatiew
Innovaties over
centraal: ve
essionals;
n van mogel
iseren en m
ief van ZoN
en ZorgInno
eeft inzicht
die van bela
atieproces b
g blijkt in d
d heeft daar
imuleren en
beter worden
t men wel de
ctorontwik
ties en bedr
ngen van on
Waardering
oek naar ve
voerd. Binne
ikgemaakt v
ren van lede
gen tot univ
undigen wer
den vanuit
voor verder
n goed zich
n al het bro
wijzer.nl/
r de sectorgren
erbeteren po
lijkheden IC
meer onderne
NMw, CVZ e
ovatieWijzer
in de rege
ang zijn in d
innen de zor
de praktijk n
rom regeling
te bevorder
n benut dan
e weg kenne
kkelingen
rijven houde
ntwikkelinge
Gezondheid
eranderingen
en dit kwali
van deskund
en van de R
versitair doc
rden regelma
hun eigen e
re onderbou
ht op relevan
onmateriaal
nzen 2010-202
ositie van pa
CT en techno
emerschap i
en de Neder
opgezet. D
lingen, voor
e verschillen
rg. Innovere
niet altijd ge
gen om inno
ren. Deze re
nu het geva
en 3.
en zich bezi
en binnen d
dszorg) heef
n in functie
itatief onder
digheid uit d
Raad van Be
enten en on
atig gevraag
expertise. Sa
uwing en ver
nte ontwikke
naar thema
0
a-
o-
in
r-
De
r-
n-
en
e-
o-
e-
al
g
de
ft
es
r-
de
e-
n-
gd
a-
r-
e-
’s
I
e
d
d
1
T
D
B
e
M
t
s
2
P
I
h
g
a
z
i
nnovaties over
en trends he
de deskundi
de belangrijk
10 toont de
1 Duurzaam2 Proactief
giebespari3 Bouwconc4 Defragme5 Healing En6 Efficiency7 Preventie8 Marktwerk9 Zorg op af10 Ketenzorg
11 Arbeidsma
12 Mantelzor13 Financierin14 Uitbestede15 Bekostigin16 Veiligheid
Tabel 10 Ontwi
Duurzaamhe
Binnen de g
en een zoekt
Maatschappe
ten, duurzam
sparingen zi
2009).
Proactief bez
In de zorg g
heerste een
geschikt aan
apparatuur w
zijn zij cont
s. Een energ
r de sectorgrenz
eeft geresult
gen is besp
kste effecten
ontwikkeling
mheidbezig met en
ingcepten ziekenhentatie van de zEnviromenty
rkingafstandg
arkt
rgingenng vastgoedd
ikkelingen zorg
eid
gezondheidsz
tocht gaande
elijk Verant
me material
ijn de aspe
zig met ener
geldt een laa
cultuur waa
n het zorg-
worden zond
inue beschik
giebesparing
zen 2010-2020
eerd in een
roken en ge
n zijn benoem
gen, daarna
17 Zorgener- 18 Beze
verplhuis 19 Besczorg 20 Onde
21 Starr22 Glob23 Tijdm24 Twee25 Conc26 Zorg
veau27 Cam
zorg28 Won29 Prest30 Sign31 Norm
gsector
zorg is een v
e op het geb
twoord Ond
en, afvalver
ecten waar
rgiebesparing
ag niveau va
arbij alle vo
en werkpro
der energiec
kbaar, ook
gspotentie va
0
verslag dat
eprioriteerd
md (FWG, 2
volgen besc
gzwaarteettingsgraad vepleeghuizenchermd wonenderwijsre overheidbaliseringmeting thuiszoreede en derde ccentratie korrel
g en domoticaumera’s en sensognen en zorgstatie-eisspecificnaalfunctiem is maatgeven
voorzichtige
bied van duu
dernemen, m
rwerking en
het over g
ng
n energiebe
orzieningen
oces. Gebou
criteria verw
wanneer dit
an 20% is m
samen met
en waarvan
2009). Tabel
chrijvingen.
erzorgings- en
orgcarrièreela op wijkni-
oren in thuis-
catie
nd
e introductie
urzaamheid.
milieuaspec-
n energiebe-
gaat (FWG,
wustzijn. Er
zijn onder-
uwen en de
worven. Ook
t niet nodig
mogelijk.
t
n
l
e
-
-
r
-
e
k
g
In de zorg
niveau van
zijn.
87
g geldt een laag
n energiebewu
g
ust-
88
Healing
wenselij
kwaliteit
groten:
gro
rust
uitz
gen
loca
environment is
k concept om
t van leven te v
oen gebouw;
tplekken;
zicht;
nezende tuin;
atie etc.
s een
de
ver-
Actiz is nu
Agentschap
Om een do
gestart om
eindelijk zij
zijn gefocu
vatie, quick
2010), (Hal
Bouwconce
Er zijn
stromenmo
lijk van de
bestuur wo
2010).
Defragmen
De zorg za
regionale z
Door de ve
ren en fysi
dige operat
jaar zal d
(Luscuere,
Healing Env
Healing env
liteit van le
een gebouw
klimaat en
personen in
uitzicht, ge
gelijkbaar m
EPC zijn g
door inst
(Holtkamp,
u samen m
p NL een e
oorbraak te f
de ervaring
jn twee pilo
ust op allerle
kwins, gedra
lderen, 2010
epten zieken
een vierta
odel, thema's
omvang (sc
ordt een van
ntatie van de
al zich verd
ziekenhuizen
erwachte spe
ek samenga
ties gaan ui
it proces z
2010).
nviroment
vironment is
even te verg
w waarin he
veel comfo
n een kame
enezende tui
maken van d
gebouwen v
tallaties ve
2010), (Lus
Innovaties over
met MKB En
nergiebespa
forceren hee
gen in beeld
ots goed afg
ei aspecten z
ag, energie e
0), (Holtkam
nhuis
al bouwcon
s en vastgo
chaalgrootte)
n de concep
e zorg
delen naar c
n ('Het zieke
ecialisatie zu
aan. De dep
itvoeren. Op
zich doorze
s een wense
groten. HE
et prettig wo
ort. Hierbij w
er, groen ge
in, locatie e
de criteria. M
veel meer g
eel belang
scuere, 2010
r de sectorgren
nergiecenter
aringsprogram
ft Actiz een
te kunnen b
gesloten. De
zoals: nieuw
en besparing
mp, 2010).
ncepten: c
edtypologieë
) en de voor
pten gekoze
centrale (spe
enhuis komt
ullen meer l
endances zu
p een termij
etten. (Hald
elijk concept
wordt gere
onen is en m
wordt gefocu
ebouw, rust
tc. Belangrij
Met de introd
esloten gew
grijker zijn
0), (Kort, 20
nzen 2010-202
r, VROM e
mma gestar
drietal pilot
brengen. Uit
maatregele
wbouw, reno
g (Traversar
centra, drie
ën. Afhanke
rkeur van he
en (Luscuere
ecialisatie) e
naar u toe'
locaties fuse
ullen eenvou
jn van 10-1
eren, 2010
t om de kwa
aliseerd doo
met een goe
ust op aanta
tplekken, he
jk is het ver
ductie van d
worden waar
n geworde
10).
0
en
rt.
ts
t-
en
o-
ri,
e-
e-
et
e,
en
).
e-
u-
5
),
a-
or
ed
al
et
r-
de
r-
en
I
E
I
o
é
z
l
e
h
l
z
o
n
b
b
P
D
n
p
t
g
/
d
M
S
2
d
h
p
d
z
D
d
k
k
Z
nnovaties over
Efficiency
In het kader
overheid de
één van de
zorg. Er is e
ogistiek, slim
en voor de
hoogd kan w
icht van de
zullen meer
ook een bel
nologie en o
beidsproduct
beid beter w
Preventie
De aandacht
nomen. Prev
pen: van aan
tere commu
gramma’s vo
/thuistesten e
dingsplicht b
Marktwerkin
Sinds de inv
2006 is er s
de gezondhe
huizen en zo
prijs en kwa
doelmatiger
zorg gerealis
De marktwe
ders. Dit dw
kwaliteit zor
king heeft g
Zorgmarkten
r de sectorgrenz
r van de ma
kosten van
meest bela
een groeien
mmer werke
e manieren
worden. Dit
tekorten op
zorg moete
angrijk begr
organisatie z
tiviteit omho
wordt (FWG,
t voor preve
ventie bestrij
ndacht voor
nicatie door
oor inentinge
en (nieuwe)
bij infectiezie
ng
voering van h
sprake van g
eidszorg. In
orgverzekera
aliteit, waard
en kwalita
seerd kan wo
rking leidt t
wingt en m
rg te leveren
grote invloe
n zijn niet m
zen 2010-2020
arktwerking
de zorg te b
angrijke ontw
nde belangst
en, het best
waarop arb
t laatste is
p de arbeids
en leveren. S
rip aan het
zo op elkaar
oog gaat en
2009).
entie is de l
jkt een bree
leefstijl (bew
r de invoer
en, de opkom
wetgeving
ekten (FWG
het nieuwe
gereguleerde
het nieuwe
aars met elk
door – zo is
atief hoogwa
orden.
tot concurre
motiveert ins
n. De invoe
ed op allerl
meer vanzelf
0
en het stre
beteugelen,
wikkelingen
telling voor
trijden van b
beidsproduc
ook van be
smarkt: min
Sociale inno
worden: me
r afstemmen
de kwalitei
laatste tijd s
ed palet aan
wegen, voed
van het EP
mst van zelf
op het gebie
, 2009).
zorgstelsel o
e marktwerk
e stelsel kun
aar onderha
s de verwac
aardigere g
entie tussen
stellingen om
ering van de
lei aspecten
fsprekend, v
even van de
is efficiency
n binnen de
efficiëntere
bureaucratie
ctiviteit ver-
elang in het
der mensen
vatie is dan
ensen, tech-
n, dat de ar-
t van de ar-
sterk toege-
n onderwer-
ding) en be-
PD, tot pro-
f-
ed van mel-
op 1 januari
king binnen
nen zieken-
andelen over
hting – een
ezondheids-
zorgaanbie-
m de beste
e marktwer-
n van zorg.
verschillende
e
y
e
e
e
-
t
n
n
-
-
-
-
-
-
-
-
n
-
r
n
-
-
e
-
e
Preventie,
termijn ve
gezondhe
1. leefst
voed
2. EPD;
3. inent
4. zelf-/
5. wetg
Sinds 1 ja
sprake van
marktwerk
gezondhe
89
het op lange
erhogen van de
id:
tijl (bewegen,
ing);
tingen;
/thuistesten;
eving.
anuari 2006 is e
n gereguleerde
king binnen de
idszorg.
e
er
e
e
90
Ketenzo
onderling
verschille
en het ce
de patiën
De zorg
2000 en
gegroeid
joen we
wordt e
half milj
verwach
rg gaat over de
ge opvolging v
ende soorten z
entraal stellen v
nt.
gsector is tussen
n 2010 met 40%
d naar 1,25 mi
erknemers, tot
een groei van e
ljoen werkneme
ht.
e
van
zorg
van
n
%
il-
2030
en
ers
aanbieders
allerlei nieu
Zorg op afs
Eén van de
is zorg op
wordt gege
De reden w
al als oplo
kwalitatief
op afstand
heid en eig
maatschapp
(FWG, 200
Ketenzorg
Ketenzorg
ontwikkelin
over de on
zorg die d
ent/cliënt,
voor een v
alleen het
om te kome
Arbeidsmar
Onder invlo
toenemend
arbeidsmark
dat er grote
zijn (rond 2
dat er dus e
aan te pakk
40% gegro
wordt een
zend tot m
2010), (Rab
wagen zich
uw producta
fstand
e nieuwste en
afstand. Zor
even met mo
waarom zorg
ossing om d
hoogwaardi
grotere beh
en regie en
pelijke ont
9).
wordt gezie
ngen van d
nderlinge o
diverse zorg
waarbij de
loeiend verl
centraal ste
en tot een e
rkt
oed van verg
e zorgvraag
kt aan de a
e personeels
2040 als de
een hoge ur
ken. De zor
oeid naar 1
verdere gro
aximaal 740
bobank Alge
Innovaties over
h op nieuwe
anbod (FWG
n technisch
rg op afstan
oderne techn
g op afstand
de zorg toe
ig te houden
hoeften van
past het op
twikkelingen
en als één va
de afgelopen
pvolging va
aanbieders
zorgaanbied
loop. Het do
llen van de
fficiëntere z
grijzing en o
g aan de en
andere kant
sproblemen i
vergrijzing o
gentie is om
gsector is tu
,25 miljoen
oei verwacht
0 duizend we
emeen 2009)
r de sectorgren
e terreinen e
G, 2009).
meest innov
nd is zorg di
nologische h
wordt gelev
gankelijk, b
n. Ook onde
cliënten aan
die manier u
n als ind
an de belang
n jaren. Ke
an verschille
aanbieden
ders gezame
oel van kete
patiënt, m
org (FWG, 2
ontgroening
ne kant en k
. De voorsp
in de zorg te
op zijn hoog
m de problem
ussen 2000
werknemer
t van minim
erknemers (
).
nzen 2010-202
en er ontstaa
vatieve trend
ie op afstan
hulpmiddelen
verd, is voor
betaalbaar e
ersteunt zor
n zelfstandig
uitstekend b
ividualiserin
grijkste zorg
tenzorg gaa
ende soorte
aan de pat
enlijk zorge
enzorg is nie
aar eveneen
2009).
ontstaat ee
krapte op d
pellingen zij
e verwachte
gtepunt is) e
men adequaa
en 2010 me
rs. Tot 203
maal 540 du
Erken en e.a
0
at
ds
nd
n.
r-
en
rg
g-
bij
ng
g-
at
en
i-
en
et
ns
en
de
n
en
en
at
et
0
i-
a.
I
M
D
O
w
E
3
m
é
n
D
o
i
a
d
v
D
t
h
l
F
E
k
s
t
a
m
z
v
t
m
r
l
d
n
nnovaties over
Mantelzorg
De zorg leu
Ongeveer 75
wordt gebod
Enkele recen
3,5 miljoen m
miljoen men
één op de vi
nen (SCP, 20
De definitie
onale Raad
n het kader
aan een hulp
diens directe
voortvloeit u
Dankzij ma
thuis blijven
hulpbehoeve
e zorg (FWG
Financiering
Een belangr
kosten binn
stegen alleen
tien jaar van
aan zorg zij
miljard euro
zorg toeneem
veranderinge
trekken zich
met het afne
ren. Dat er d
atieve perce
de bevolkin
neemt het a
r de sectorgrenz
unt sterk op
5 procent v
den, komt
nte gegeven
mensen hulp
nsen helpen
ijf mantelzo
009).
van mantelz
voor de Vo
van een hu
pbehoevend
e omgeving
uit de sociale
ntelzorg ku
wonen. Zo
enden een be
G, 2009).
g
ijke ontwikk
en de zorg
n al de uitg
n 15 naar 23
n in 2008 m
o. Een verkl
mt, wordt v
en in de leef
aan twee fr
emen van he
daardoor, zo
entages, min
g heeft on
antal oudere
zen 2010-2020
de mantelz
van de zorg
voor rekeni
ns over man
p aan zieken
n in relatief
rgers verzor
zorg, zoals o
olksgezondhe
ulpverlenend
de door één
g, waarbij d
e relatie.
unnen mens
nder mantel
eroep moete
keling betre
(Rabobank
gaven in de
3 miljard eur
met 6,2 pro
laring waard
veelal gezoch
ftijdsopbouw
ronten. Het p
et aantal kin
owel in abso
nder jongere
ntgroening t
en, ook wee
0
zorgers en v
die aan m
ing van ma
ntelzorg: in 2
n en gehand
f ernstige zo
rgt twee of m
opgesteld do
eid, luidt: zo
d beroep wo
of meerdere
de zorgverle
sen langer
lzorg zouden
en doen op p
ft de alsma
k Algemeen
AWBZ in
ro per jaar. D
cent gesteg
door het be
ht in de ver
w van de bev
proces zet d
nderen dat w
olute aantalle
en deel uit
tot gevolg.
er in absolu
vrijwilligers.
mensen thuis
antelzorgers.
2007 gaven
dicapten; 1,7
orgsituaties;
meer perso-
oor de Nati-
org die niet
rdt gegeven
e leden van
ening direct
zelfstandig
n veel meer
professione-
ar stijgende
2009). Zo
minder dan
De uitgaven
en, naar 79
eroep op de
rgrijzing. De
volking vol-
doorgaans in
wordt gebo-
en als in re-
maken van
Vervolgens
te aantallen
s
n
-
-
t
n
n
t
g
r
-
e
o
n
n
9
e
e
-
n
-
-
n
s
n
In 2007 g
mantelzor
zieken en
De uitgav
in 2008 m
gestegen,
euro.
91
aven 3,5 miljo
rgers hulp aan
gehandicapten
en aan zorg zij
met 6,2 procent
naar 79 miljar
en
n.
jn
t
rd
92
Zorginst
zelf vera
de koste
hun geb
sparing.
tellingen zijn n
antwoordelijk v
en én de baten
bouwen: energi
u
voor
van
ebe-
en als perc
grijzing (FW
Uitbesteden
Uitbesteden
werkzaamh
ganisatie b
aan derden
dan bijvoor
ging of ca
wordt steed
ziekenhuis
beschikken
Hierdoor o
sche) monit
tijen (Zieke
Bekostiging
In het kade
geleidelijk t
van het Co
laar van bo
houder- is
nieuwbouw
oppervlak h
Zorginstelli
heer en fin
dat ook de
stellingen (
Veiligheid
Veiligheid
meer aanda
denten, ver
er een toe
overheid w
2009).
centage van
WG, 2009).
n
n of outsou
heden die ni
ehoren en d
n worden ov
rbeeld om z
atering. Ook
ds meer uitb
hebben goe
daarenteg
ontstaat een
toringsystem
enhuizen, 20
g vastgoed
er van de m
terug op het
llege Bouw
ouwplannen
opgehoude
w altijd het r
heeft geprev
ngen zijn nu
anciering va
e besparinge
Holtkamp 2
staat steeds
acht voor he
rmijdbare op
egenomen a
wordt patiënt
Innovaties over
de bevolkin
urcing betre
et tot de ke
die uit overw
vergedragen
zaken als IC
k zware tec
besteed. Stee
ede kennis v
en wel ov
afhankelijk
men, en daar
009), (Luscue
marktwerking
t vlak van bo
Zorginstellin
, vergunnin
en te bestaa
realiseren va
valeerd bove
u zelf veran
an hun gebo
en ten goede
010).
s hoger op
et terugbren
pnames en v
aandacht vo
tveiligheid st
r de sectorgren
ng toe; de f
eft het uitb
ernactiviteite
wegingen v
. Voor de z
CT, schoonm
chniek in he
eds minder m
van de tech
ver een he
kheid van d
rmee van de
ere, 2010).
g trekt de o
ouwen in de
ngen (CBZ)
genverlener
an. Resultaa
an zoveel mo
n de exploit
ntwoordelijk
ouwen. Posit
e komen aa
de agenda.
ngen van he
verpleegdage
oor hygiëne
terk gestimu
nzen 2010-202
feitelijke ver
besteden va
en van de or
van efficienc
zorg gaat he
maak, beveil
et ziekenhu
mensen in he
hniek zelf, z
elikopterview
de (diagnost
e externe par
overheid zic
e zorg. De ro
-als beoorde
en toezicht
at is dat b
ogelijk vloer
atiekosten.
voor het be
tief hieraan i
an de zorgin
Er is steed
et aantal inc
en. Tevens
e. Vanuit d
uleerd (FWG
0
r-
an
r-
cy
et
i-
is
et
zij
w.
i-
r-
ch
ol
e-
t-
bij
r-
e-
is
n-
ds
i-
is
de
G,
I
Z
D
t
A
g
m
v
m
B
H
l
z
m
v
8
p
B
S
w
k
v
z
i
E
n
k
g
G
(
2
O
O
e
nnovaties over
Zorgzwaarte
De zorg die
tien categori
Afhankelijk v
gings- of ve
mensen heb
van de zorg
mindere mat
Bezettingsgr
Het aantal in
ijk gebleven
zwaarte van
mensen blijv
verwachting
80+’ers opn
plaatsen bij k
Beschermd w
Steeds mee
woonvormen
kan worden
voelt. Doelst
zorg is de ze
n alle omsta
Een praktisc
niorenflats o
ken met ext
geving met
Gated comm
(Kort 2010)
2010).
Onderwijs
Onderwijs in
en varianten
r de sectorgrenz
e
e mensen k
ieën (gedefi
van de indic
erpleeghuis.
bben een ste
gzwaarte m
te worden aa
raad verzorg
ntramurale p
n. Het aanta
de opgeno
ven zelfstand
voor de pe
ieuw verdub
komen (Holt
wonen
r zorgorgan
n: een plek
en waar d
telling van h
elfstandighe
andigheden e
che invulling
of kleine zel
ra faciliteite
alle mogelij
munities (Ho
), (FWG, 2
n de gezond
n. Het comp
zen 2010-2020
unnen krijg
inieerd door
catie gaan m
De gemidde
eeds hogere
oet de leef
angepast (Ho
gings- en verp
plaatsen is d
al 80+’ers is
omen mense
dig (thuis) e
eriode 2010-
bbelt en er
tkamp 2010
nisaties ont
die naar ei
de bewoner
het overheid
eid en zelfre
en fasen van
g hiervan zij
fstandige w
en. Een bred
jke faciliteite
oltkamp 20
2009), (Broe
dheidszorg k
petentiegeric
0
en is onder
r indicatie-o
mensen naar
elde zorgzw
e indicatie.
fomgeving i
oltkamp 201
rpleeghuizen
e afgelopen
s verdubbeld
en is toegen
extramuraal
-2030 is da
geen extra
).
twikkelen k
igen voorke
r zich pretti
dsbeleid voo
dzaamheid v
n het leven t
jn doelgroep
woonomgevin
der opgezett
en zijn de z
10), (Traver
ek, 2010),
kent vele do
hte onderw
rverdeeld in
orgaan CIZ).
een verzor-
waarte stijgt,
Afhankelijk
n meer- of
10).
n
20 jaar ge-
d. De zorg-
nomen, veel
wonen. De
t het aantal
intramurale
kleinschalige
ur ingericht
ig en veilig
or wonen en
van mensen
te verhogen.
pflats of se-
ngen in wij-
te woonom-
zogenaamde
rsari 2010),
(Kamphuis,
oelstellingen
ijs is hierbij
n
-
k
f
-
-
l
e
l
e
e
t
g
n
n
-
-
-
e
n
De gemid
te stijgt, m
een steeds
tie.
Het aanta
plaatsen is
gebleven,
80+’ers is
ze trend z
Doelstellin
heidsbelei
zorg is de
en zelfred
mensen te
93
delde zorgzwa
mensen hebben
s hogere indica
l intramurale
s al 20 jaar gel
het aantal
verdubbeld, d
zet zich door.
ng van het ove
id voor wonen
e zelfstandighei
dzaamheid van
e vergroten.
aar-
n
a-
lijk
de-
er-
en
id
94
In 2011
richt on
ingevoe
baar ber
is competentie
nderwijs volledi
erd in het midd
roepsonderwijs
e ge-
ig
del-
s.
een belang
2005 voor
in een bepe
binet de do
gericht ond
beroepsond
Starre overh
De overhei
ken en pro
moet het p
op de mark
zen. Daarn
van de tijdl
gevonden d
Deze werkw
ken enorm
bruik van d
te gaan geb
(Halderen,
Globaliserin
Globaliserin
economisch
krijgen. He
de bedrijve
productieom
de zorg bet
tot ontwikk
Andere cul
heden voor
Tijdmeting
Op dit mom
zorgverlene
RFID een n
rijke doelste
het eerst co
erkt aantal o
oelstelling ge
derwijs volle
derwijs (FWG
rheid
d stelt eisen
oducten die
product of d
kt zijn (refere
na wordt ee
limiet moet
die de metho
wijze remt i
m. Deze we
de zorgsecto
bruiken om
2010).
ing
ng is een p
he activiteite
et is een pro
en overal ter
mstandighed
tekent dit da
kelingen en
lturen met a
r productinno
thuiszorg
ment wordt
ers gedaan
nieuwe toepa
Innovaties over
elling. Het b
mpetentiege
opleidingen.
eformuleerd
edig is inge
G, 2009).
n aan nieuwe
innovatieba
de methodie
enties) en de
en vergoedin
eerst een (p
ode wil gaan
nnovatie van
rkwijze lokt
r uit om de
de referent
proces waarb
en een mee
oces waarbij
r wereld op
den en nieuw
at men zich
n producten
andere prob
ovatie (Hald
t de tijdmeti
door barco
assing (Hald
r de sectorgren
beroepsonder
ericht opleid
. Inmiddels
dat in 2011
voerd in he
e behandelin
arrières opw
k drie jaar
e werking w
ng overwog
particuliere) p
n testen.
n behandelin
t bovendien
nieuwe tech
ties te kunn
bij vooral u
er internation
internationa
zoek zijn n
we afzetmar
niet moet la
uit hun e
blemen bied
deren, 2010)
ing van de
odescan. Oo
eren, 2010).
nzen 2010-202
rwijs heeft i
den ingevoer
heeft het ka
competenti
et middelbaa
ngsmethodie
werpen. Eers
in Nederlan
worden bewe
en. Afgezie
partij worde
ngsmethodie
n machtsmis
hnieken grat
en verzorge
uiteenlopend
naal karakte
aal opereren
naar gunstig
rkten. Binne
aten beperke
igen cultuu
den mogelijk
.
diensten va
ok hier heef
.
0
in
rd
a-
ie
ar
e-
st
nd
e-
en
en
e-
s-
is
en
de
er
n-
ge
en
en
r.
k-
an
ft
I
T
D
l
H
d
h
i
d
s
H
o
i
u
C
O
v
d
s
v
t
m
w
H
v
v
v
m
n
g
d
s
d
n
nnovaties over
Tweede en d
Door de toe
ijkheden vo
Het gaat dan
dingsniveau
hebben geda
nkomen, so
dit een veel
sociaal vang
Het gaat hier
ontvangst in
nstellingen,
universiteit e
Concentratie
Op basis van
vaststellen w
den gepositio
specifieke zi
voeren? Wat
te omgeving
medische do
worden herle
Hoe zijn de
verschillende
voor een sp
verdeling na
menwerking
noodzakelijk
gen bescherm
dan nog wor
samenwerkin
dergelijke on
nen belangrij
r de sectorgrenz
derde carrièr
nemende lev
or een twee
n veelal mee
of mensen
aan. Drivers
ociale contac
voorkomen
net beperkte
rbij om dien
ziekenhuize
begeleiding
etc. (Kort 20
e korrel
n de demog
welk ziekenh
oneerd. Wel
iekenhuis vo
t is de leeftij
g. Eén stap v
ossiers. Hier
eid over vee
e verhouding
e regio’s? W
pecifieke beh
aar specialis
tussen zie
k. Patiëntgeg
md. Ook al
rden er strat
ng uit de we
nderzoeken
jke inzichten
zen 2010-2020
re
vensverwach
ede en een d
er om mense
die fysiek
zijn een zin
cten etc. In
nd verschijns
er is dan in N
nstverlenende
en of onders
g van stude
010).
grafische po
huis in welk
lke belangrij
ooral wel, e
jdsopbouw v
verder is de
ruit kunnen
lvoorkomen
gen tussen
Welk ziekenh
handelingsm
satie moet
ekenhuizen
gevens zijn
zijn de geg
tegische bela
eg te gaan.
hebben tot
n verschaffe
0
hting worde
derde carrièr
en met een h
minder bela
nvol bestaan,
de Verenigd
sel, mogelijk
Nederland.
e werkzaam
steuning van
enten, advis
stcodeanaly
ke omgeving
ke activiteite
en welke nie
van mensen
postcodeana
specifieker
de ziektebee
de ziekenhu
huis geniet d
methodiek w
worden ge
onderling
om privacy
gevens gean
angen veron
Eerdere pog
niets geleid
n (Luscuere
en de moge-
re mogelijk.
hoger oplei-
astend werk
, aanvullend
de Staten is
k omdat het
mheden zoals
n onderwijs-
eur op een
se kan men
g moet wor-
en moet het
et gaan uit-
in de direc-
alyse van de
re gegevens
elden.
uizen in de
de voorkeur
wanneer een
emaakt. Sa-
is hiervoor
yoverwegin-
nonimiseerd,
dersteld om
gingen naar
, maar kun-
2010).
-
-
k
d
s
t
s
-
n
n
-
t
-
-
e
s
e
r
n
-
r
-
m
r
-
Op basis v
fische pos
kan men v
ziekenhuis
geving ka
sitioneerd
95
van de demogr
stcodeanalyse
vaststellen welk
s in welke om-
n worden gepo
.
ra-
k
-
o-
96
Zorginst
een hote
daarbij z
Dienste
gespecif
formanc
tellingen krijge
elfunctie en ga
zorg verlenen.
n moeten word
ficeerd naar pe
ce.
en
aan
den
er-
Zorg en do
Een innova
wijken. Wo
delen om d
zijn in staat
zorgen. Oo
voedselkete
van voedse
handeling s
gelijk zelfst
nodig om m
afstand in g
Camera’s e
Camera's e
de thuiszor
de juiste m
moet worde
Wonen en
Zorginstelli
zorg verlen
ting in een
hankelijke b
genaamde
deren in ee
opgenomen
Prestatie-ei
Om dienste
lijkheid en
worden ges
moet juridi
wordt erg b
omotica op w
atie is het th
oningbouwc
dit soort pro
t de technie
ok kunnen
en inrichten
el. Een klein
staat centraa
tandig te lat
mensen te k
geval van ca
en sensoren i
n sensoren z
g, bijvoorbe
medicatie af
en ingenome
zorg
ngen krijge
nen. Mensen
zorginstelli
bijdrage. Ee
gated comm
en beveiligd
n (Kort, 201
isspecificatie
en te kunnen
de perform
specificeerd
sch worden
belangrijk (L
Innovaties over
wijkniveau
huis faciliter
orporaties b
ojecten groo
k te ontwikk
woningbou
, het bereid
nschaligere o
al. Doel is o
ten wonen. E
kunnen bewa
alamiteiten (T
in thuiszorg
zullen toene
eeld om voor
te geven p
en (Kamphu
n een hote
n gaan huur
ng in de vo
n vorm van
munities. Hie
de omgeving
0), (Holtkam
e
n leveren is
mance belan
naar perfor
getoetst. D
Luscuere, 20
r de sectorgren
ren van zor
beschikken o
tschalig op
kelen en de
uwcorporatie
den en het
opzet is last
om ouderen
Er is een log
aken en ond
Traversari, 2
emend word
r een patiënt
plus een sig
uis, 2010).
lfunctie en
betalen voo
orm van een
wonen en z
erbij worden
g geïntegree
mp, 2010).
de juridisch
ngrijk. Dien
rmance. De
e prestatie-e
10).
nzen 2010-202
g ingebed i
over de mid
te zetten. Z
bouw te ver
es de gehel
transportere
tiger. De be
ze lang mo
gistiek proce
dersteunen o
2010).
den ingezet i
t automatisc
gnaal dat di
gaan daarb
or de huisves
inkomensaf
zorg is de zo
n groepen ou
erd in stede
he aansprake
nsten moete
performanc
eisspecificati
0
in
d-
Zij
r-
le
en
e-
o-
es
op
in
ch
ie
bij
s-
f-
o-
u-
en
e-
en
ce
ie
I
S
M
z
o
b
o
H
w
2
N
E
v
h
i
w
v
l
e
3
H
e
s
g
B
O
nnovaties over
Signaalfunct
Mensen moe
zij profession
opvallende z
beeld is een
ook kijkt of
Het gaat ero
worden teru
2010).
Norm is maa
Een typisch
voor de oper
heid gestape
n bedrijf bl
worden niet
veau in bed
uchtwisselin
energie (Trav
3.4.4 Bela
Hieronder ee
en organisat
sector. In bij
genomen.
Branche- en sec
Actiz;
BTSG innov
Brainport H
CBO;
Domotica P
FWG;
Innovatie A
NFU;
Onderwijs- en k
Aedes Acti
r de sectorgrenz
tie
eten in hun
neel bezig z
zaken die bu
n thuiszorgm
f er huishou
om dat derge
uggekoppeld
atgevend
voorbeeld
ratiekamers.
eld. Kenmer
lijven van d
t uitgeschak
drijf gesteld
ng gaat he
versari 2010
ngrijke org
en beknopte
ties die geg
jlage III is e
ectororganisatie
vatie ouderenz
Health innovati
Platform;
Anders;
kennisorganisa
iz;
zen 2010-2020
werk alert
ijn. Zij moet
uiten dit blik
medewerker
udelijk hulp
elijke signal
d aan de j
hiervan is
Daarbij wo
rk hiervan is
de luchtbeha
keld of even
. In situatie
et om aanz
0).
ganisaties
e lijst van b
gevens besch
een toelichtin
es:
org;
ion;
aties:
0
zijn op zake
ten echter oo
kveld vallen
die behalve
geboden k
en worden
juiste perso
ventilatie/luc
ordt zekerhei
s de norm h
andelingsinst
ntueel op ee
es met een
zienlijke ho
belangrijke
hikbaar stell
ng op het ov
NPHF;
NVZ;
Prismant;
Scriptieprijs In
Trimbos institu
VGN;
ZIP.
Vilans.
en waarmee
ok letten op
n. Een voor-
e zorgtaken
kan worden.
opgepikt en
onen (Kort,
chtcirculatie
id op zeker-
het continue
tallaties. Zij
en lager ni-
20-voudige
oeveelheden
organisaties
len over de
verzicht op-
novaties Zorg;
uut;
e
p
-
n
n
e
-
e
-
e
n
s
e
-
97
98 Innovaties overr de sectorgrennzen 2010-2020
I
4
O
z
z
s
l
d
m
g
i
D
c
d
l
t
b
l
T
4
D
g
i
w
nnovaties over
4 Ontw
Op basis van
zijn elf zoge
zijn clusters
spelen. De o
ijke ontwikk
de de period
men een the
ge ontwikke
n welke vor
Dit hoofdstu
concepten zi
delijke besc
ingsconcept
ten is belang
bepaald in p
angrijkste on
Bouw 1
2
3
Industrie 4
5
Techniek 6
7
8
Zorg 9
10
11
Tabel 11 Ontwi
4.1 Herko
De in het vo
gen zijn aller
s gezocht n
wikkelingen.
r de sectorgrenz
wikkeling
n de in hoof
naamde ont
van ontwik
ontwikkeling
kelingsrichtin
de 2010-202
eoretische be
lingen. Op d
rm zij uiteind
uk licht toe h
ijn te herleid
hrijving van
ten. De rang
grijk in het v
paragraaf 4.
nderlinge re
Prefab renovat
Positive footpr
All inclusive g
Build on dema
Afvalproduct a
All electric
Remote monit
Energiebespar
Preventie & m
Complexen vo
Specialisatie z
ikkelingsconce
omst ontw
ooronderzoe
reerst ingede
naar clusters
. De ontwik
zen 2010-2020
gsconce
fdstuk 3 gen
twikkelingsc
kkelingen di
gsconcepten
ngen in de
20. De besc
enadering va
dit moment
delijk gestalt
hoe de versc
den. Paragra
n en toelich
gorde van de
vervolg van
3. In paragr
laties benoe
tie
rint gebouwde
gebouw
and
als grondsof (C
toring en bestu
ring: energieme
mens centraal
oor wonen & zo
ziekenhuizen, o
epten voor de B
wikkelingsc
ek in beeld
eeld naar de
s van bij elk
kkelingsconc
0
pten
noemde ontw
concepten be
e in meerde
geven zich
BITZ-sectore
chreven con
an mogelijke
is niet duid
te zullen krij
chillende ont
aaf 4.2 geeft
hting op de
e ontwikkel
het onderzo
raaf 4.4 en
emd.
omgeving
C2C)
uring
ediator
org
ontstaan region
BITZ-sectoren
concepten
gebrachte o
e BITZ-secto
kaar horende
epten zijn o
wikkelingen
enoemd. Dit
ere sectoren
ht op moge-
en geduren-
ncepten vor-
e toekomsti-
elijk hoe en
jgen.
twikkelings-
t een inhou-
e ontwikke-
ingsconcep-
oek. Deze is
zijn de be-
ale satellieten
ontwikkelin-
oren. Daarna
e sectoront-
op basis van
n
t
n
-
-
-
-
n
-
-
-
-
s
-
-
a
-
n
Alle ontw
gebaseerd
lingen in
sectoren.
99
wikkelingen zijn
d op ontwikke-
de BITZ-
n
100
De ontw
ten bied
mogelijk
richting
sectoren
2010-20
Prefab r
een gro
verbeter
die in ee
tijd wor
wikkelingsconc
den houvast vo
ke ontwikkelin
en voor de BIT
n in de periode
020.
renovatie leidt
te kwalitatieve
ring van gebou
en minimum a
rden gerealisee
cep-
oor
ngs-
TZ-
e
tot
e
uwen
an
rd.
deze groep
zicht op m
sectoren ge
4.2 zijn alle
Per concep
gende ontw
lingsconcep
De vanuit
lingsconcep
voor al dez
doende rele
invulling te
van één of
of soms ze
de ontwikk
die de relat
4.2 Besc
De ontwikk
schillende
Hieronder
de gekoppe
wordt aang
rijk is. Ver
schreven en
Prefab reno
Onder Pref
ze renovere
om een gro
nen een m
energetisch
beeld extra
Ook het re
doel zijn.
pen van ontw
mogelijke on
edurende de
e ontwikkeli
pt is een ove
wikkelingen
pt is gebasee
het vooron
pten zijn op
ze concepten
evante kenn
e kunnen ge
meerdere p
lfs noodzake
kelingsconce
ties aangeve
chrijving o
kelingsconce
sectoren
worden per
elde ontwikk
gegeven voo
rvolgens wo
n verder toeg
ovatie
fab renovatie
en van de ge
ote kwalitati
minimum aan
he aard zijn
a vierkante
ealiseren va
Innovaties over
wikkelingen
ntwikkelings
e periode 2
ngsconcepte
erzicht opge
uit het clust
erd.
nderzoek g
pgenomen in
n is dat de s
is beschikke
even. Daarto
partijen uit a
elijk. Dit wo
epten weerg
n met de an
ntwikkelin
epten zijn ge
geïnventari
r ontwikkeli
kelingen ben
or welke BIT
orden de co
gelicht.
e verstaan w
ebouwde om
ieve verbete
n tijd. De ve
, het comfo
meters wo
n nieuwe g
r de sectorgren
geformulee
srichtingen
2010-2020.
en inhoudeli
enomen van
ter waarop h
geformuleerd
n Tabel 11.
sectoren zelf
en om hieraa
oe is aanvul
andere sector
ordt in de ov
gegeven me
ndere sectore
ngsconcept
ebaseerd op
seerde ont
ngsconcept
noemd. Per
TZ sectoren
oncepten inh
we het op in
mgeving. He
ering van ee
erbeteringen
ort verhogen
oonoppervlak
gebruiksfunc
nzen 2010-202
erd en geve
in de BITZ
In paragraa
ijk toegelich
de onderlig
het ontwikke
de ontwikke
Kenmerken
f over onvo
an een goed
llende kenn
ren wenselij
verzichten b
t de kruisje
en.
ten
de in de ver
twikkelingen
in een tabe
ontwikkelin
deze belang
houdelijk be
dustriële wij
et gaat hierb
en object bin
n kunnen va
n of bijvoor
k toevoegen
cties kan ee
0
en
Z-
af
t.
g-
e-
e-
nd
l-
de
is
jk
bij
es
r-
n.
el
ng
g-
e-
j-
bij
n-
an
r-
n.
en
I
U
p
‘
z
o
t
z
g
D
h
g
p
d
v
e
r
g
t
s
t
d
nnovaties over
Uitvoeringsv
prefabmodul
zorgvoorkan
zin met kind
of een altern
ten zijn ook
zen of voor
gen met balk
De aanleidin
hoeveelheid
groot deel er
periode tuss
doet niet in
vooral ten aa
efficiënte aa
raad is wens
gaans niet g
te voeren. D
staande won
torenvoorraa
dustriële geb
Ontwikkelingen
Herbestemming
Integraal bouwe
Duurzaamheid
Vernieuwingsbo
Nieuwe aanbeste
Maatschappelijk
Bouw installatie-
Stijging van pref
Brandveilig gebo
Energieopslag
Decentrale energ
Positieve ecolog
Techniek gebouw
Wonen en zorg
Prestatie-eisspec
r de sectorgrenz
vormen bij
les voor een
nt’ met lift,
derenvoorkan
natief aan d
k denkbaar v
kantoren die
kons door m
ng voor dit
bestaand o
rvan is in de
en de jaren
alle gevalle
anzien van d
anpassing va
selijk. Regu
geschikt om
Deze renova
ningen zijn t
ad staat ann
bouwen kom
n
van gebouwen
en
ouw of renoveren
edingsvormen
k Verantwoord O
-intensief
fabricage
ouw
gieopwekking
ische footprint
wde omgeving
ificatie
zen 2010-2020
Prefab reno
ngezinswoni
een ‘oudere
nt’ aan de w
de achterzijd
voor bijvoor
e worden om
middel van pr
ontwikkelin
onroerend go
e opbouwfas
‘50 en ‘70
n meer aan
de duurzaam
an deze bes
liere renova
de noodzak
atiemarkt is
oe aan reno
o 2010 leeg
men in aanme
n
Ondernemen
0
ovatie zijn b
ingen waarb
envoorkant’
woning valt te
de. Soortgeli
beeld verzo
mgebouwd n
refab gevels
ngsconcept
oed in Ned
se van Neder
0 - gerealise
de eisen va
mheidaspecte
staande geb
atiemethoden
kelijke aanpa
groot. Zes
ovatie, 25%
g en veel vo
erking voor
bijvoorbeeld
bij snel een
of een ‘ge-
e realiseren,
jke concep-
rgingstehui-
naar wonin-
.
is de grote
derland. Een
rland - in de
eerd en vol-
an deze tijd,
en. Snelle en
ouwenvoor-
n zijn door-
assingen uit
miljoen be-
van de kan-
oormalig in-
hergebruik.
B I T Z
x 0 x 0
x 0 x 0
x x x x
x 0 x 0
x 0 x 0
x x x x
x 0 x 0
x x x 0
x 0 0 0
x x x x
x 0 x 0
x 0 x 0
x 0 x 0
x 0 0 x
x x x x
d
n
-
-
-
-
e
n
e
-
n
-
-
t
-
-
-
Onroerend
land uit de
‘70 voldoe
sen van de
101
d goed in Nede
e periode ‘50 t/
et niet aan de e
eze tijd.
r-
/m
ei-
102
Positive
hoe gro
hoe gro
de omg
All inclu
mogelijk
ingekoch
e footprint para
oter het gebouw
oter de bijdrage
eving.
usive gebouw:
ke diensten wo
ht.
adox:
w,
e aan
alle
orden
Positive foo
De huidige
ving zijn g
sche footpr
een gebouw
materiaal h
Een concep
de positiev
vensduur e
bouw prod
een toegevo
Eén op één
een gebouw
vert aan zij
het gebouw
betekent n
moet gaan
wikkelingsc
All inclusiv
All inclusiv
alle mogeli
aan dienst
energielabe
C2C (cradle
cifieke geb
Ontwikkelinge
Integraal bouw
Duurzaamheid
Vernieuwingsb
Maatschappeli
Energiebespari
Cradle to crad
Duurzaamheid
Duurzame indu
Energieopslag
Decentrale ene
Overheidsdoels
otprint gebo
e duurzaamh
ericht op he
rint. Aan he
w is de ener
ergebruikt.
pt dat nog v
ve ecologisc
een maatsch
uceert meer
oegde waard
n doorgered
w groter wo
n omgeving
w, hoe grote
iet dat men
uitvoeren,
concept het
ve gebouw
ve gebouw is
ijke diensten
en als een
el gebouw,
e to cradle,
bruikerswens
en
wen
d
bouw of renovere
ijk Verantwoord
ing
le ketens
d een integrale to
ustrie
ergieopwekking
stellingen 2020
Innovaties over
ouwde omgev
heidambities
et tot nul re
et eind van
rgiebalans n
veel verder g
che footprint
happelijke b
r energie da
de op mater
deneerd, bet
ordt, het ook
g. Dit leidt to
er de bijdrag
n alle gebou
maar het ge
perspectief k
s een concep
n aanbieden
verhuisserv
klimaatpres
zie pagina
sen, internet
en
Ondernemen
oegevoegde waar
r de sectorgren
eving
in de gebo
educeren van
de gebruik
nul en is al h
gaat, is het
t dat over
bijdrage lev
n het verbru
iaalgebied.
tekent het d
k een grotere
ot de parado
ge aan de o
uwen nu m
eeft wel aan
kan verlegge
pt waarbij ge
n. Hierbij va
vice, caterin
statie, groen
110), ombo
tfaciliteit, bo
rde
nzen 2010-202
ouwde omge
n de ecolog
ksperiode va
het gebruikt
gebouw me
de totale le
vert. Het ge
uikt en leve
dat naarmat
e bijdrage le
ox: hoe grote
mgeving. D
meteen grote
n dat dit ont
en.
ebouwen oo
alt te denke
ng, receptie
nvoorziening
uw naar spe
oodschappen
B I T
x 0 x
x x x
x 0 x
x x x
x 0 x
x x x
x x x
0 x 0
x x x
x 0 x
x x x
0
e-
i-
an
te
et
e-
e-
rt
te
e-
er
it
er
t-
ok
en
e,
g,
e-
n-
Z
0
x
0
x
x
x
x
0
x
0
x
I
s
k
v
v
g
o
B
B
n
w
a
z
e
b
P
d
b
nnovaties over
service, etc.
ket aan besc
vaste prijs p
vervolgens a
gelijk bij wo
ook bijvoorb
Build on dem
Build on dem
nieuwbouww
wijze toch g
als in de au
zondere aan
energie, duu
bruikerswens
Praktisch gez
de fabriek w
baar budget
Ontwikkelingen
Herbestemming
Integraal bouwe
Duurzaamheid
Frequentere toep
Nieuwe business
Nieuwe aanbeste
Bouw installatie-
Standaardisatie v
Modelleren/simu
Energiebesparing
Complexiteit en
Draadloze senso
Modelleren, met
Decentrale energ
Internet besturin
Healing envirom
Preventie
Bekostiging vast
Bezettingsgraad
Beschermd won
Zorg en domotic
r de sectorgrenz
Afhankelijk
chikbare die
per m2 zijn
all inclusive.
oningen, ka
beeld bij ziek
mand
mand is een
woningen. H
gebruikerssp
uto-industrie.
ndacht voor
urzaamheid,
sen, en derg
zien kan een
worden gepr
en specifiek
n
van gebouwen
en
passing domotica
smodellen
edingsvormen
-intensief
van ICT
ulatietechnieken
g
samenwerking
or netwerken
ten en remote co
gieopwekking
ngsplatforms
ment
tgoed
verzorgings- en
en
ca op wijkniveau
zen 2010-2020
van de wen
ensten inkop
alle voorzie
Toepassing
antoren, ver
kenhuishotel
n modulair i
Het houdt in
ecifiek maa
. Bij Build o
r bouwsnelh
, afwerking
gelijke.
n nieuwbou
refabriceerd,
ke wensen o
a/robotica
ontrol
verpleeghuizen
0
nsen, kan m
pen. Op ba
eningen in h
van dit con
zorgingstehu
ls.
ndustrieel co
dat men op
twerk kan l
on demand
heid, flexibi
gniveau, bou
wwoning du
, op basis v
op het gebie
en een pak-
sis van een
het gebouw
ncept is mo-
uizen, maar
oncept voor
p industriële
leveren. Net
bestaat bij-
iliteit, C2C,
uwstijl, ge-
us geheel in
van beschik-
ed van voor-
B I T Z
x 0 x 0
x 0 x 0
x x x x
x x 0 0
x 0 0 0
x 0 x 0
x 0 x 0
x 0 x 0
x x x 0
x 0 x x
x x x 0
x x x x
x x x 0
x 0 x 0
x x x x
x 0 0 x
x 0 x x
x 0 0 x
0 0 0 x
x 0 x x
x 0 x x
-
n
w
-
r
r
e
t
-
-
n
-
-
103
104
C2C is
gen van
stofstro
rialen m
stromen
het bij elkaar b
n afval- en gron
men: fysieke m
maar ook energ
n.
bren-
nd-
mate-
ie-
zieningen.
‘menukaart
Afvalprodu
Cradle to c
grip dat sta
reerd herge
lingsconcep
ken. Eén st
elkaar bren
gebouw. D
maar ook o
CO2 is bijv
een bruikb
afvalproduc
bleem als
Ontwikkelinge
Integraal bouw
Duurzaamheid
Klantgerichthe
Nieuwe aanbe
Energiebespari
Complexiteit e
Stijging van pr
Innovatie: prod
Keteninnovatie
Nieuwe produ
Klantgericht p
Toegevoegde w
Duurzame indu
Techniek gebo
Ontwikkelinge
Herbestemmin
Integraal bouw
Maatschappeli
Energiebespari
Complexiteit e
Keteninnovatie
Cradle to crad
Elektriciteitspro
Energieopslag
Positieve ecolo
Alle wense
t’ op het inte
uct als grond
cradle (C2C)
aat voor het
ebruiken va
pt willen wi
tap verder b
gen van alle
it kan betre
op energiestr
voorbeeld ee
are grondst
ct als grond
de noodza
en
wen
d
eid
stedingsvormen
ing
en samenwerking
refabricage
duct, proces en r
e/ketenintegratie
cten en diensten
roduceren
waarde
ustrie
ouwde omgeving
en
g van gebouwen
wen
ijk Verantwoord
ing
en samenwerking
e/ketenintegratie
le ketens
oductie op voorw
ogische footprint
Innovaties over
en en voorw
ernet aangeg
dsof (C2C)
is een inmi
t doelmatig
n materialen
ij het begrip
betekent: het
e afval- en g
kking hebbe
romen.
en afvalprod
of is. Het g
dstof reduce
aak tot mee
g
routine
n: flexibilisering p
g
n
Ondernemen
g
waarde hergebrui
r de sectorgren
waarden kun
geven worde
ddels relatie
gebruiken e
n. Binnen d
p nog iets v
t in kaart br
grondstofstro
en op fysiek
duct dat voo
geschikt ma
eert zowel h
erproductie
productontwerp
ik restwarmte
nzen 2010-202
nnen via ee
en.
ef bekend be
en gestructu
dit ontwikke
verder oprek
rengen en b
omen van ee
ke materialen
or industrieë
aken van ee
het afvalpro
van nieuw
B I T
x 0 x
x x x
x 0 0
x 0 x
x 0 x
x x x
x x x
x 0 x
x x x
x x x
x x x
x x x
0 x 0
x 0 x
B I T
x 0 x
x 0 x
x x x
x 0 x
x x x
x x x
x x x
0 0 x
x x x
x 0 x
0
en
e-
u-
e-
k-
bij
en
n,
ën
en
o-
we
Z
0
x
0
0
x
0
0
0
0
0
x
0
0
0
Z
0
0
x
x
0
0
x
0
x
0
I
g
f
f
V
e
b
w
a
n
d
h
c
A
I
v
k
g
r
l
w
-
S
n
r
a
o
g
nnovaties over
grondstoffen
fosfaathoude
fosfaat in Ch
Voor region
eerst de kwa
beeld moete
warmtebeho
aanwezige e
nen op dit g
de stad voo
huishoudens
ceerd proces
All electric
In de all ele
vraag met d
kan op de g
gedistribueer
rekenstructu
okaal of cen
waterstofinst
- door kernfu
Smart grids
naal opgewe
ring tijdafha
actuele ener
ontwikkeling
geving als de
Ontwikkelingen
Duurzaamheid
Energiebesparing
Liberalisering en
Overschot elektr
Marktverbreding
Elektriciteitsprod
Energieopslag
Decentrale energ
Smartgrids
r de sectorgrenz
n. Een ande
ende kippen
hina.
aal hergebr
antiteit en d
n worden ge
efte voorzie
elektriciteitsc
gebied. Kop
or distributi
. De afreke
s.
ectric maatsc
duurzaam o
gewenste m
rd. Hiervoor
ur beschikba
ntraal met d
tallaties of –
usiecentrales
distribueren
ekte elektris
nkelijk op e
rgievraag en
g heeft dus
e logistiek.
n
g
n privatisering van
riciteit productie
g energiebedrijven
ductie op voorwa
gieopwekking
zen 2010-2020
r voorbeeld
mest in de E
uik van ind
e kwaliteit v
ebracht. Zo
en met de af
centrales. Ro
penhagen he
e van afva
nstructuur i
chappij voor
opgewekte e
omenten wo
r zijn smart
aar. Elektrici
uurzame zon
– op een ter
s.
n de lokaal,
sche energie
elkaar af, rek
n mogelijke
betrekking
n de energiemark
n
aarde hergebruik
0
is het verb
EU en de pr
dustriële rest
van aanbod
kan Amsterd
fvalwarmte
otterdam he
eeft een ring
alwarmte na
s echter een
rzien we in
elektriciteit.
orden gepro
grids met ee
iteitsopwekk
n-, wind-, b
rmijn van 20
centraal en
e en stemm
kening houd
e opslag in
op zowel d
kt
restwarmte
branden van
roductie van
twarmte zal
en vraag in
dam in haar
van de drie
eeft al plan-
gleiding om
aar 425.000
n gecompli-
de energie-
De energie
oduceerd en
en eigen af-
king gebeurt
iomassa- en
0 tot 50 jaar
n internatio-
en de leve-
dend met de
accu’s. De
de woonom-
B I T Z
x x x x
x 0 x x
x 0 x 0
0 0 x 0
0 0 x 0
0 0 x 0
x x x x
x 0 x 0
0 0 x 0
n
n
l
n
r
e
-
m
0
-
-
e
n
-
t
n
r
-
-
e
e
-
All Electric
duurzaam
triciteit, sm
energieops
105
c maatschappij
opgewekte ele
mart grids en
slag.
j:
ek-
106
In de zo
behalve
raten oo
signaal
orgsector kunne
e technische ap
ok personen ee
tot actie krijge
en
pa-
en
en.
Binnen dit
uitgevoerd
pectievelijk
Remote mo
Bij Remote
zamelen en
van process
De op afst
maar ook d
gefilterde in
gedefinieer
teerd. Afha
nomen.
Remote mo
olie-industr
Toepassing
het beheer
gebouwde
In de zorgs
apparaten
waarde voo
netplatform
Ontwikkelinge
Frequentere to
Bouw installat
Standaardisatie
Modelleren/sim
Energiebespari
Draadloze sens
Modelleren, m
Internet bestur
Preventie
Zorg op afstan
Beschermd wo
Zorg en domo
Camara's en se
Monitoring
concept pas
met een ho
k de grote en
onitoring en
e monitoring
n interpretere
sen (semi-)g
tand verwor
door de loka
nformatie. D
rd model va
ankelijk van
onitoring en
rie bij het op
is ook mog
r van indust
omgeving, m
sector kunne
als persone
or het slagen
ms als verbin
en
oepassing domoti
ie-intensief
e van ICT
mulatietechnieken
ing
sor netwerken
meten en remote c
ringsplatforms
nd
onen
tica op wijknivea
ensoren in thuisz
Innovaties over
st ook de laa
oog- en laa
n kleinere ve
besturing
g en besturin
en van infor
eautomatise
rven inform
ale. intelligen
Deze informa
an het te st
n de instellin
besturing i
p afstand be
gelijk bij de
triële proces
maar ook in
en op deze
n signalen
n van de tec
dende schak
ica/robotica
n
control
au
zorg
r de sectorgren
agspanningsw
agspanningsn
ermogens.
ng draait het
rmatie om o
eerd te sturen
matie kan da
nte sensoren
atie wordt v
turen proce
ngen wordt
s ‘state of t
sturen van o
sturing, opt
ssen, (instal
de zorg.
manier zow
tot actie kr
chniek zijn
kel.
nzen 2010-202
woning die
net voor res
t om het ver
op basis daar
n.
ata betreffen
n bewerkte o
ia een voora
s geïnterpre
actie onder
the art’ in d
olieplatforms
timalisatie e
llaties in) d
wel technisch
rijgen. Voor
ICT en inter
B I T
x x 0
x 0 x
x 0 x
x x x
x 0 x
x x x
x x x
x x x
x 0 x
0 0 x
x 0 x
x 0 x
0 0 x
0 0 x
0
is
s-
r-
r-
n,
of
af
e-
r-
de
s.
en
de
he
r-
r-
Z
0
0
0
0
x
x
0
x
x
x
x
x
x
x
I
E
D
d
a
t
b
o
h
t
e
V
a
e
P
E
w
u
e
d
p
k
w
nnovaties over
Energiebespa
De energiem
de opdrachtg
air in het en
tieert onderz
bouwkundig
ondersteunt
haalbaarheid
tot de beste
en de uitvoe
Vooral zorgi
aan onafhan
energiebespa
Preventie &
Er zal een
waarop naar
uitgangspunt
en genezing
deze verande
principe is g
komen dat m
waaronder m
Herbestemming
Integraal bouwe
Duurzaamheid
Vernieuwingsbo
Maatschappelijk
Energiebesparing
Cradle to cradle
Duurzaamheid e
Overschot elektr
Elektriciteitsprod
Duurzame indus
Energieopslag
Decentrale energ
Positieve ecolog
Smart Grids
Bekostiging vast
r de sectorgrenz
paring: energ
mediator is ee
gever optree
nergiebespar
zoek naar mo
als installa
de opdrach
d van de ver
keuze. De
ring van de
instellingen
nkelijke ond
aringsmaatre
mens centra
verschuivin
r zorgverlen
t ‘ziekte en
g’, waarbij d
ering van op
ebaseerd op
mensen ziek
mensen leve
van gebouwen
en
ouw of renoveren
k Verantwoord O
g
ketens
een integrale toeg
riciteit productie
ductie op voorwa
strie
gieopwekking
ische footprint
tgoed
zen 2010-2020
giemediator
en onafhank
edt als vertr
ringproces. D
ogelijke bes
atietechnisch
htgever bij d
rschillende o
mediator ve
maatregelen
geven aan d
ersteuning b
egelen.
aal
g gaan pla
ing wordt g
zorg’ buigt
de mens cen
ptiek is de n
p de gedacht
k worden do
en te optima
n
Ondernemen
gevoegde waarde
aarde hergebruik
0
kelijke partij
ouweling en
De energiem
paringsoptie
h gebied. D
de beoordel
opties om z
erzorgt de a
n, evenals de
dat ze beho
bij het door
aatsvinden i
gekeken. He
t om naar ‘
ntraal staat.
adruk op pre
te dat we m
oor de omst
aliseren. Pre
e
restwarmte
die namens
n intermedi-
mediator ini-
es, op zowel
De mediator
ling van de
o te komen
anbesteding
e nazorg.
efte hebben
rvoeren van
n de wijze
et bestaande
‘gezondheid
Basis voor
eventie. Het
moeten voor-
tandigheden
eventie kent
x 0 x 0
x 0 x 0
x x x x
x 0 x 0
x x x x
x 0 x x
x x x x
x x x x
0 0 x 0
0 0 x 0
0 x 0 0
x x x x
x 0 x 0
x 0 x 0
0 0 x 0
x 0 0 x
s
-
-
l
r
e
n
g
n
n
e
e
d
r
t
-
n
t
De energie
onafhanke
als vertrou
giebespari
teert.
Preventie l
fecten 20-5
en zorg’ w
naar ‘gezo
zing’.
107
emediator is ee
elijke partij die
uweling het ene
ngproces facili
lange termijnef
50 jaar: ‘ziekte
wordt omgebog
ondheid en gen
en
er-
i-
f-
e
en
e-
108
invulling op
zorgvraag h
In deze nie
lijkheid bij
principe ze
te omstand
woon –en w
bij van gro
staat contin
meer aanda
geving die
Momenteel
van dergeli
‘natuurlijkh
rol. De effe
zullen pas o
Een zeer p
Gebouwen
lift aangebo
voor de gez
Een helebo
verhoogd,
is vervange
aanzet en d
markt de v
Ontwikkelinge
Klantgerichthe
Tekort voldoen
Healing enviro
Preventie
Zorg op afstan
Ketenzorg
Mantelzorg
Bezettingsgraa
Beschermd wo
Zorg en domo
Wonen en zor
p korte en l
hierdoor te m
euwe ziensw
de consum
lf verantwoo
digheden om
werkomgevi
ot belang. D
nu onder inv
acht nodig v
is vormgeg
l wordt er o
ijke prevent
heid’ spelen
ecten van all
over 20 tot 5
praktisch vo
met meerd
oden dan ee
zondheid is.
oel technisch
maar onze
en door een
dus ‘gezond
raag naar te
en
eid
nde geschoold pe
oment
nd
ad verzorgings- e
onen
tica op wijknivea
rg
Innovaties over
ange termijn
minimalisere
wijze komt e
ment te ligg
ordelijk voor
m gezond te
ingen (healin
De mens sta
vloed van zi
voor een ge
geven volgen
onderzoek g
ieve maatre
bij die maa
le preventiev
50 jaar zicht
oorbeeld is
dere verdiepi
en trap, terw
he apparaten
handelingen
mixer, terwi
der’ is in he
echnische ap
ersoneel
en verpleeghuizen
au
r de sectorgren
n. Uiteindeli
en.
een grote ve
en. De con
r het creëren
blijven. Ver
ng environm
aat niet op z
ijn omgevin
ezonde leef-
ns de Preve
gedaan naar
gelen. Duur
atregelen ee
ve maatrege
tbaar zijn.
van bouwk
ingen krijge
wijl traplope
n hebben on
n gereducee
ijl de garde
et gebruik. A
pparaten bep
n
nzen 2010-202
ijk doel is d
erantwoorde
nsument is i
n van de juis
rbetering va
ment) is daar
zichzelf, maa
g. Daarom
en werkom
ntiegedachte
r de effecte
rzaamheid e
n belangrijk
elen bij elkaa
kundige aard
en eerder ee
en veel bete
s leefcomfo
rd. De gard
tot bewegin
Aangezien d
paalt, zal oo
B I T
x 0 0
x x x
x 0 0
x 0 x
0 0 x
0 0 0
0 0 0
0 0 0
x 0 x
x 0 x
x 0 0
0
de
e-
in
s-
an
r-
ar
is
m-
e.
en
en
ke
ar
d.
en
er
rt
de
ng
de
ok
Z
0
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
I
e
v
C
E
d
h
D
s
j
g
k
t
n
z
i
d
D
z
b
t
S
D
h
e
nnovaties over
een bewustw
van preventi
Complexen v
Er zullen ste
die zowel de
hierbij om zo
Deze vaak l
stendig gebo
arige leeftij
goede basis
kunnen facil
te verhuizen
nog eens hu
zorgcomplex
nstellingen,
druk.
De complex
zoals beveil
beelden van
tra, doelgroe
Specialisatie
Door specia
hoogwaardig
een beperkt
Ontwikkelingen
Keteninnovatie/k
Healing envirom
Preventie
Zorg op afstand
Ketenzorg
Financiering
Bekostiging vast
Zorgzwaarte
Bezettingsgraad
Beschermd won
Zorg en domotic
Wonen en zorg
r de sectorgrenz
wording en m
e bij consum
voor wonen
eeds meer m
e functie wo
owel lagere
luxueuze co
ouwd en ing
d in kan st
om in later
iteren. Mens
naar een a
un sociale str
xen krijgen
te maken m
xen bieden n
iging, wink
dergelijke c
epflats en ga
e ziekenhuize
alisatie en c
ge en gespec
deel van de
n
ketenintegratie
ment
tgoed
verzorgings- en
en
ca op wijkniveau
zen 2010-2020
mentaliteitsv
menten nodig
n & zorg
multifunctione
onen als zo
als hogere g
omplexen zij
gericht waar
tappen. De
re levensfas
sen hoeven z
andere woon
ructuur kwij
in de toeko
met een gem
naast zorg o
kels, sociale
complexen z
ated commun
en, ontstaan
clustering va
cialiseerde z
e mogelijke
verpleeghuizen
0
verandering
g zijn.
ele complex
rg aanbiede
gradaties van
jn doorgaan
rdoor men e
woningen
en ook oud
zo op latere
nomgeving o
t te raken. D
omst, evena
middeld stijg
ook andere
netwerken
zijn de nieuw
nities.
n regionale sa
an activiteite
ziekenhuizen
behandelin
ten aanzien
xen verrijzen
en. Het gaat
n zorgvraag.
ns levensbe-
er al op 50-
bieden een
derenzorg te
leeftijd niet
om dan ook
Deze woon-
als reguliere
gende zorg-
faciliteiten,
etc. Voor-
we zorgcen-
atellieten
en ontstaan
n die slechts
gen aanbie-
B I T Z
x x x 0
x 0 0 x
x 0 x x
0 0 x x
0 0 0 x
x 0 x x
x 0 0 x
0 0 0 x
0 0 0 x
x 0 x x
x 0 x x
x 0 0 x
n
n
t
-
-
n
e
t
k
-
e
-
-
-
n
s
-
Steeds mee
nele comp
nen en zor
109
er multifunctio
lexen voor wo-
rg.
o-
-
110
Hoogwa
aliseerd
regional
satelliet
centra.
aardige en gesp
e ziekenhuizen
le, breedschalig
en of buurtzor
peci-
n en
ge
g-
den. Elk zi
ties op topn
Een aanvul
en eerste h
Veel van de
ten naar re
zorgcentra.
genaamde t
den van de
lijnszorg.
Figuur 4-1 Pri
4.3 Rang
Om inzicht
ontwikkelin
de ontwikk
Ontwikkelinge
Meer ziekenhu
Healing enviro
Preventie
Efficiency
Zorg op afstan
Financiering
Bouw 1 Prefab re
2 Positive
3 All inclus
Industrie 4 Build on
5 Afvalpro
Techniek 6 All elect
7 Remote
8 Energieb
zorg 9 Preventi
10 Complex
11 Specialis
ekenhuis ke
niveau.
llende ontw
hulp (multid
e huidige zi
egionale, br
Deze conce
tweede lijns
eze extra zo
rioritering van d
gorde ontw
t te krijgen
ngsconcepte
kelingsconce
en
uizen
oment
nd
enovatie
footprint gebouwde omge
sive gebouw
demand
oduct als grondsof (C2C)
ric
monitoring en besturing
besparing: energiemediato
ie & mens centraal
xen voor wonen & zorg
satie en regionale satelliet
Innovaties over
ent zo een b
wikkeling is
disciplinair)
ekenhuisacti
reed opgeze
entreerden z
szorg en wor
org en dien
de installatiecon
wikkelings
in het bela
n, zijn de o
epten vastge
Pre
fab
re
no
va
tie
Po
siti
ve
fo
otp
rin
t g
eb
ou
wd
e o
mg
ev
ing
30 0
eving 0 30
0 7
7 2
3 15
0 2
0 2
or 0 0
1 9
17 6
ten 0 2
Bouw
r de sectorgren
beperkt aant
dat laagdrem
in de regio
iviteiten wor
ette satelliet
zich voorhee
rden nu doo
sten aanbie
oncepten
concepten
ang van de
onderlinge re
esteld. In ee
All
incl
usi
ve
ge
bo
uw
Bu
ild o
n d
em
an
d
Afv
alp
rod
uct
als
gro
nd
sof
(C2
C)
All
ele
ctri
c
Rt
iti
bt
i
0 7 3 0
7 2 15 2
30 9 0 2
9 30 5 3
0 5 30 0
2 3 0 30
12 3 2 3
1 0 10 6
3 0 7 5
14 9 5 0
5 8 0 0
Industrie Tec
nzen 2010-202
tal specialisa
mpelige zor
o plaatsvind
rden afgesto
ten of buurt
en op de zo
or het aanbie
ders van 1½
n
verschillend
elaties tusse
en matrix ko
B I T
x 0 x
x 0 0
x 0 x
0 0 x
0 0 x
x 0 x
Re
mo
te m
on
ito
rin
g e
n b
est
uri
ng
En
erg
ieb
esp
ari
ng
: e
ne
rgie
me
dia
tor
Pre
ve
nti
e &
me
ns
cen
tra
al
Co
mp
lex
en
vo
or
wo
ne
n &
zo
rg
Sp
eci
alis
ati
ee
nre
gio
na
lesa
telli
ete
n
0 0 1 17
2 0 9 6
12 1 3 14
3 0 0 9
2 10 7 5
3 6 5 0
30 3 11 13
3 30 2 4
11 2 30 11 1
13 4 11 30
2 6 11 2 3
chniek Zorg
0
a-
rg
t.
o-
t-
o-
e-
½
de
en
o-
Z
x
x
x
x
x
x
Sp
eci
alis
ati
ee
nre
gio
na
lesa
telli
ete
n
0
2
5
8
0
0
2
6
11
2
30
I
m
t
d
b
D
g
z
o
p
z
M
b
D
d
c
d
4
V
l
4
v
nnovaties over
men de even
ten en de ste
de classificat
bijeenkomste
De diagonaa
geeft aan da
zichzelf kunn
over deze d
prefab renov
zijn dan die
Maar omdat
beoordeling
De som van
de mate van
cept. Dit hee
de ontwikke
1. Com
2. Preve
3. All in
4. Remo
5. Afva
6. Build
7. Posit
8. Spec
tellie
9. Energ
10. Prefa
11. All e
4.4 Relat
Van de geno
inge relaties
4.3. In Figuu
van de relati
r de sectorgrenz
ntuele relatie
erkte ervan n
tie aangebra
en. *
al die de z
at de ontwik
nen uitoefen
iagonaal. Te
vatie met bij
e van Build
t deze versch
te spiegelen
het aantal r
n belang van
eft geresulte
lingsconcept
mplexen voor
entie & men
nclusive geb
ote monitori
alproduct als
d on demand
tive footprint
ialisatie ziek
eten;
giebesparing
ab renovatie;
lectric.
ies tussen
oemde ontw
s en dwarsv
ur 4-1 zijn d
e bepaald.
zen 2010-2020
e met ander
naar voren. M
acht, vooraf
zwarte balk
kkelingsconc
nen. Verder
echnisch gez
voorbeeld B
on demand
hillen minim
n over de dia
relaties en d
n het betreffe
eerd in de v
ten:
r wonen & z
ns centraal;
bouw;
ing en bestu
grondsof (C
d;
t gebouwde
kenhuizen,
g: energieme
;
ontwikkel
wikkelingsco
verbanden v
de relaties be
0
e ontwikkel
MarktMonito
fgaand aan d
in het mid
cepten geen
is de matrix
zien kan de
Build on dem
d met prefab
maal zijn, is
agonaal.
de sterkte erv
ende ontwik
volgende ran
org;
uring;
C2C);
omgeving;
ontstaan reg
ediator;
lingsconcep
oncepten zijn
vastgesteld i
enoemd en i
ingsconcep-
or heeft zelf
de netwerk-
dden vormt,
n invloed op
x gespiegeld
e relatie van
mand anders
b renovatie.
besloten de
van bepalen
kkelingscon-
ngorde voor
gionale sa-
pten
n de onder-
n paragraaf
is de sterkte
-
f
-
p
d
n
s
e
n
-
r
-
f
e
De som va
laties en d
bepalen de
lang van h
lingsconce
Relaties tu
lingsconce
uiteindelijk
het concep
111
an het aantal re
de sterkte ervan
e mate van be-
het ontwikke-
ept.
ussen ontwikke
epten bepalen
k het belang va
pt.
e-
n
-
e-
an
112
Veel ont
ten hebb
duurzaa
twikkelingscon
ben een relatie
mheid.
ncep-
met
Deze relati
van het be
de matrix
duiden. In
genomen o
Prefab reno
Er is een s
het concep
ligt in de i
staande wo
wijze te ren
Prefab reno
demand. Be
striële prod
waarbij ken
is.
Positive foo
De relatie m
de reductie
algemene z
gebouw da
in algemen
cept Preven
positive fo
maatregelen
de gezondh
All inclusiv
Complexen
de ultieme
In woon- e
wenselijk, g
ners. Het za
te vullen d
es zijn gebr
elang van de
worden geb
onderstaand
op de onderk
ovatie
sterke relatie
pt ‘Complex
industriële p
oonzorgcom
noveren.
ovatie kent
eide concep
ductie van
nnis van bou
otprint gebo
met C2C is
van milieuv
zin, de and
t bijdraagt a
e zin, heeft
ntie & mens
otprint-gebo
n te integre
heid van de b
ve gebouw
n die wonen
verschijning
en zorgcomp
gezien de ve
al noodzake
dan men tot
Innovaties over
ruikt om de
e ontwikkel
bruikt om d
de paragrafe
kende relatie
e te zien tus
en voor wo
productie va
mplexen op
een beperk
ten betreffen
gebouwen
uw, technie
ouwde omgev
evident. Be
vervuiling en
er in de ge
aan zijn omg
ook een dir
s centraal. B
ouw is het
ren die het
bewoners be
n en zorg c
gsvorm van e
plexen is een
erschillende
elijk worden
t nu toe gew
r de sectorgren
rangorde v
ingsconcept
de onderling
en is een to
es.
ssen Prefab
onen & zorg
an compone
effectieve
kte relatie m
n de procesm
of onderde
k en industr
eving
ide concepte
n materialen
ebouwde om
geving en he
recte relatie
Bij de realis
niet onlogi
welzijn, we
evorderen.
ombineren
een all inclu
n hoge graad
behoeften v
om die serv
wend is. De
nzen 2010-202
vast te stelle
ten. Ook ka
ge relaties t
oelichting op
renovatie e
g’. De relati
enten om be
en efficiënt
met Build o
matige, indu
elen daarvan
rie belangrij
en doelen o
, de eerste i
mgeving. Ee
et ecosysteem
met het con
satie van ee
isch om oo
elbevinden e
zijn mogelij
sive gebouw
d van servic
van de bewo
vice anders i
e zorg zal d
0
en
an
te
p-
en
ie
e-
te
on
u-
n,
jk
op
in
en
m
n-
en
ok
en
jk
w.
ce
o-
in
de
I
w
m
R
o
g
B
D
v
o
k
V
m
l
w
a
s
A
C
h
v
e
e
A
A
l
c
z
v
e
e
v
b
nnovaties over
werkomgevi
met technolo
Remote mon
of misschien
gebouw te re
Build on dem
De relatie tu
voor wonen
op afroep en
kunnen reno
Voor het con
met BOD. M
ijk gediffere
wanneer het
als het om v
schillend uitr
Afvalproduct
C2C betreft
hergebruik v
van het besp
energiemedia
een slimmere
All electric
All electric k
ingsconcept
concept. Wa
zet, zal het
vloeden. Zo
energiemedia
elektriciteit b
vloed op he
brandstoffen
r de sectorgrenz
ng en de die
ogie.
nitoring en b
n zelfs wel
ealiseren.
mand
ussen Build
& zorg’ is r
n op eenvou
overen, zijn z
ncept All inc
Met een indu
entieerd high
gebouw ve
veel gelijksoo
rustingsnivea
ct als grondso
het hergeb
van afvalene
paringsonder
ator kan afv
e vorm van
kent weinig
ten, en lijkt
anneer All e
toch een a
is er een
ator. Het to
bij All elect
et verminde
n.
zen 2010-2020
ensten steed
besturing (R
noodzakelij
on demand
relatief klein
udige wijze w
zeer beperkt
clusive gebo
ustriële bouw
h-tech gebo
el herhalend
ortige gebou
au.
sof (C2C)
ruik van ma
ergie kan ze
rzoek door d
valenergie b
energieopwe
g relaties me
t daarmee e
electric zich
aantal andere
beperkte re
oepassen van
tric heeft im
eren van he
0
ds meer gaa
RMB) is wee
k, om het a
(BOD) en
. De mogelij
woon-zorgco
t.
ouw is er we
wwijze is sne
ouw te realis
de componen
uwen gaat m
ateriaal en e
eker een on
de energiem
bijvoorbeeld
ekking.
et de andere
een redelijk
als concept
e ontwikkel
latie te legg
n duurzaam
mmers een p
et gebruik v
n faciliteren
er bruikbaar,
all inclusive
‘Complexen
jkheden om
omplexen te
el een relatie
el een rede-
seren. Zeker
nten kent of
met een ver-
energie. Het
derdeel zijn
mediator. De
inzetten als
e ontwikke-
zelfstandig
t echt door-
lingen beïn-
gen met de
opgewekte
positieve in-
van fossiele
n
e
n
m
e
e
-
r
f
-
t
n
e
s
-
g
-
-
e
e
-
e
113
114
Technie
monitor
zijn in a
baar.
eken voor Remo
ring en besturin
alle sectoren in
ote
ng
zet-
Remote mo
Remote mo
gebouwbeh
mee een re
toring en b
gebruiken b
ses die nod
ties.
De remote
inzetbaar b
binnen en
‘gezondere
aan het in b
ook intellig
tuurniveau
remote mo
sen, heeft h
kan het een
Remote mo
verlenen va
zorg, maar
parameters
ten en die t
Remote mo
daardisatie
duceren en
Preventie &
‘Complexen
de invloeds
standighede
een dusdan
ven.
Door de ve
huizen -zoa
cept Specia
ten- komt d
onitoring en
onitoring en
heer op afst
latie met Al
besturing is
bij de optim
dig zijn om
monitoring
bij ziekteprev
buiten in be
’ klimaatom
beeld breng
gente sturin
in de zomer
onitoring en
het een posi
n preventieve
onitoring en
an zorg op a
ook in ind
te benoeme
te koppelen
onitoring en
en opschali
het daarme
& mens centr
n voor wone
ssferen van d
en van men
nig niveau te
eranderende
als die gaan
alisatie zieke
de mens stee
Innovaties over
besturing
besturing b
tand op te w
l inclusive g
in de gebo
malisatie van
te komen to
- en besturi
ventie. Zo k
eeld brengen
mstandighede
gen en sturen
g van zonw
r gunstig te
besturing st
tieve invloed
e werking h
besturing is
afstand in co
ividuele situ
en die indic
aan een zor
n besturing
ing in aanta
e meer toeg
traal
en & zorg’ b
de zorgsecto
sen in deze
e brengen d
structuren
ontstaan on
enhuizen, on
eds meer cen
r de sectorgren
biedt de mog
waarderen e
gebouwen. R
ouwde omge
installaties
ot energiebe
ngstechniek
kan het de l
n en kan m
en. Hierbij v
n van CO2-n
wering om
beïnvloeden
toringen sne
d op de leef
ebben.
s tevens inze
omplexen vo
uaties. Bijvo
atief zijn vo
rgoproep.
vereist een
llen om de
gankelijk te m
bevindt zich
or. Het doel
omgeving k
at zij langer
en processe
nder invloed
ntstaan regio
ntraal te staa
nzen 2010-202
gelijkheid om
en kent daar
Remote mon
eving ook t
en de analy
esparende op
k is daarnaas
luchtkwalite
men sturen o
alt te denke
niveaus, maa
het tempera
n. Ook omda
el kan oplos
fomgeving e
etbaar bij he
oor wonen e
oorbeeld doo
oor calamite
zekere stan
kosten te re
maken.
direct binne
is de leefom
kwalitatief o
r gezond blij
en bij zieken
van het con
onale satellie
an.
0
m
r-
i-
te
y-
p-
st
it
op
en
ar
a-
at
s-
en
et
en
or
i-
n-
e-
en
m-
op
j-
n-
n-
e-
I
5
D
e
t
v
D
h
s
t
D
s
h
b
p
D
i
U
b
h
5
O
o
s
d
v
A
e
v
d
nnovaties over
5 Secto
De resultaten
eenkomst te
tweeledig: h
verdiepen va
Discussies m
hoe men van
sten kijkt en
ties.
De concepte
sectoren op
hoe de sect
blematiek zi
problemen v
De resultaten
n twee lagen
overs
inho
ontw
Uiteindelijk
beslaan: het
het diagonal
5.1 Opzet
Om het resu
ontwikkeling
sectorspecial
de aanvanke
van de groep
Als werkvor
een algemee
ven en de re
de bijeenkom
r de sectorgrenz
orbijeen
n van het v
ruggelegd b
het informer
an de resulta
met sectorver
nuit de vers
n wat de ran
en zijn voora
gang te bre
toren elkaar
ij daarbij ev
voor kunnen
n van de se
n:
stijgende int
udelijk resu
wikkelingsco
zullen de in
niveau van
e niveau ove
t sectorbij
ultaat van he
gsconcepten
listen. Dit w
elijk geïnterv
p is opgenom
m voor de
en plenaire s
esultaten zijn
mst hebben
zen 2010-2020
komst
ooronderzoe
bij de sectore
ren van de
aten.
rtegenwoord
chillende se
ndvoorwaard
al ingezet om
engen en zo
kunnen ga
ventueel vo
zijn.
ctorbijeenko
tersectorale
ultaat van d
ncepten.
nhoudelijke c
de ontwikk
er alle conce
eenkomst
et vooronder
voorgele
was een and
viewde visio
men in bijlag
sectorbijeen
sessie waarin
n toegelicht.
de sectorsp
0
ek zijn in ee
en. Het doe
sectoren en
digers maakt
ectoren naar
den zijn voor
m de discuss
o vast te kun
aan vinden,
oorzien en h
omst zijn on
interactie;
de besprekin
conclusies tw
kelingsconcep
epten heen.
rzoek te toet
gd aan
dere groep m
onairs. De sa
ge IV.
nkomst is ge
n het proces
In de tweed
pecialisten in
en sectorbij-
el ervan was
n het verder
ten duidelijk
de uitkom-
r vervolgac-
ie tussen de
nnen stellen
welke pro-
hoe we die
nderverdeeld
ng van de
wee niveaus
pten zelf en
tsen, zijn de
de BITZ-
mensen dan
amenstelling
ekozen voor
s is beschre-
de helft van
n een work-
-
s
r
k
-
-
e
n
-
e
d
s
n
e
-
n
g
r
-
n
-
Sectorbije
meren, ve
resultaten
De ontwik
ten geven
wikkeling
de BITZ-s
riode 201
115
eenkomst: infor
erdiepen van de
en discussie.
kkelingsconcep
mogelijke ont
srichtingen voo
ectoren in de p
0-2020.
r-
e
p-
t-
or
pe-
116
Veel sec
gelijksoo
ken.
Op macr
groot aa
derscheid
ctoren kampen
ortige problem
roniveau is een
ntal drivers te
den.
met
matie-
n
on-
shop gerea
lingsconcep
Plenair
In het ple
MarktMoni
eenkomst.
ding van h
bevindingen
Monitor in
zorgsector.
Uit deze on
stellingen n
voor veel a
1. teko
2. aan
3. faal
4. glob
5. vera
Zoals naar
gaat iedere
om. De tec
le karakter
hierop gere
beelden hi
het stimule
schakeling
en prefab
wen.
Op macron
- is er een g
le sectoren
1. dem
2. eco
ageerd op d
pten.
naire gedee
itor toegelic
Daarbij is d
het intersect
n van 15 ja
zowel de
nderzoeken
naar voren g
ndere sector
orten aan m
nsluiting ond
lkosten;
balisering;
anderende m
voren geb
e sector op
hnische inst
r van de pr
eageerd me
ervan zijn
eren van ‘m
van het leve
IFD (Industr
iveau – zo w
groot aantal
mee te mak
mografie;
onomie;
Innovaties over
de voor hen
elte is de r
cht voor de
duidelijk aan
torale innov
aar innovatie
technische
zijn een aan
gekomen, d
ren. Dit zijn:
mensen;
derwijs en ar
markten.
bracht tijden
eigen wijze
tallatiebranch
roblematiek
et een inter
de zorginst
meedenkend
eren van fun
rieel, Flexib
werd duidelij
invloeden t
ken hebben.
r de sectorgren
belangrijks
rol en acht
deelnemers
ngegeven d
atieonderzoe
eonderzoek
installatiebra
ntal algemen
die overigens
:
rbeidsmarkt;
ns de sector
e met deze
he heeft het
al vroeg o
sectorale aa
tallateur, ke
de’ installate
nctionaliteit n
el en Demo
jk tijdens de
e ondersche
Dit zijn:
nzen 2010-202
ste ontwikke
tergrond va
s van de bij
at de aanle
ek ligt in d
door Markt
anche als d
ne probleem
s ook gelde
rbijeenkoms
problematie
t intersectora
onderkend e
anpak. Voor
etenintegratie
eurs, de om
naar belevin
ontabel) bou
e bijeenkoms
eiden waar a
0
e-
an
j-
i-
de
t-
de
m-
en
t,
ek
a-
en
r-
e,
m-
ng
u-
st
l-
I
V
a
s
d
h
P
d
v
H
s
m
n
t
I
M
O
g
h
i
z
r
nnovaties over
3. polit
4. ecolo
5. socia
6. techn
Vergrijzing,
al deze gege
sche installa
den – of driv
hun beginlet
PEST of STE
den ook Org
vers meegen
Het groeiend
stant verand
matiek en de
ne zin op te
torbijeenkom
1. Mini
a
b
2. Optim
a
b
c
3. Max
a
In het volge
MarktMonito
Om meer gr
gen en geza
heeft MarktM
n beeld geb
zoek en inte
ren. Op bas
r de sectorgrenz
iek;
ogie;
aal cultureel;
nologie.
een econom
evens beïnvlo
atiebranche k
vers - worde
tters het clu
EEPLED). A
ganisatie, Et
nomen.
de palet van
eren - vergr
e oplossinge
e anticiperen
mst de volge
maliseer:
a. energiev
b. grondsto
maliseer:
a. financier
b. organisa
c. inzet van
imaliseer:
a. kwaliteit
ende gedeel
or in op het
rip te krijgen
amenlijk tot
Monitor de o
bracht. Dit is
rviews met v
is van deze
zen 2010-2020
;
mische recess
oeden de ma
kan of moe
en vaak als c
uster aandui
Afhankelijk v
hisch en Le
n drivers –
root de com
en steeds me
n, gaf Markt
nde advieze
verbruik;
offenverbruik
rbaarheid;
tievraagstuk
n de factor a
t / comfort.
te van de s
voortraject v
n op de inte
structurele
ontwikkeling
s gebeurd o
visionairs in
e informatie
0
sie, verscher
anier waarop
t werken. D
cluster genoe
iden (DEPES
van de bena
gal (wetgev
die ook nog
mplexiteit van
eer. Om hier
tMonitor tijd
n:
k.
k;
arbeid.
sectorbijeenk
van het ond
ersectorale o
oplossingen
gen in de BI
op basis van
de verschill
zijn ontwik
rpte wetten;
p de techni-
Deze invloe-
emd waarbij
ST, STOEP,
dering wor-
ving) als dri-
g eens con-
n de proble-
r in algeme-
dens de sec-
komst, ging
erzoek.
ontwikkelin-
n te komen,
ITZ-sectoren
vooronder-
lende secto-
kkelingscon-
-
-
-
-
-
-
-
-
g
-
n
-
-
-
Anticipere
pelijke ver
noodzakel
MarktMon
ontwikkeli
sectoren in
die gaan sp
termijn van
117
en op maatscha
randeringen is
lijk.
nitor heeft de
ngen in de BIT
n beeld gebrach
pelen op een
n circa 10 jaar.
ap-
TZ-
ht
118
cepten gefo
de verschil
circa 10 ja
cepten zoal
Workshop
Het doel va
de verschil
de ontwikk
Bij de wor
drie groepe
specialisten
specialist h
cepten uitg
met eventu
de initiëren
onderwerp,
toegelicht.
Vervolgens
hun specifi
kunnen zijn
discussie. D
oogde doe
voorwaarde
belangrijkst
De inhoud
shops zijn i
5.2 Resu
In de work
hen belang
geven hoe
zen.
ormuleerd. D
lende sector
ar. Voorafga
ls benoemd
an de worksh
lende secto
kelingsconcep
rkshop zijn
en. Aan elk
n uit de versc
heeft één va
gekozen en b
uele aansche
nde partij de
, het doel,
hebben al
ieke bijdrage
n. Aansluiten
Daarin werd
elen te bere
en daarbij z
te werden ge
, de resulta
in hoofdstuk
ultaten wo
shops hebbe
grijk onderw
vaak de ve
Innovaties over
Deze behelze
ren gaan sp
aand aan de
in hoofdstuk
hop was om
ren het bes
pten praktisc
de sectorsp
van de drie
chillende BI
an de sector
bij de ander
erpingen of n
e sectoragen
de omvang
de andere
en aan het
nd was er r
bijvoorbeel
eiken zijn,
zijn en welk
ezien.
ten en de c
k 5.2 opgeno
orkshops
en de sector
werp gekozen
erschillende
r de sectorgren
en ontwikke
pelen op een
e workshop
k 6 toegelich
m in beeld te
te kunnen h
ch in te zett
pecialisten v
e tafels zaten
TZ-sectoren
reigen ontw
re specialiste
nuanceringe
nda ten aan
en de reikw
sectoren to
betreffende
uimte voor
ld besproken
wat de kn
ke aandachts
conclusies v
omen.
rspecialisten
n. In Tabel
onderwerpe
nzen 2010-202
elingen die i
n termijn va
zijn de con
ht.
brengen ho
handelen om
en.
verdeeld ove
n vier sector
. Elke sector
ikkelingscon
en toegelich
en. Ook heef
nzien van he
wijdte verde
oegelicht wa
concept zo
gezamenlijk
n hoe de be
nelpunten e
sgebieden a
van de work
elk een voo
12 is aange
en zijn geko
0
in
an
n-
oe
m
er
r-
r-
n-
t,
ft
et
er
at
ou
ke
e-
en
ls
k-
or
e-
o-
I
T
D
f
s
H
t
A
‘
h
u
I
w
t
5
D
t
b
l
nnovaties over
Bouw
Industrie
Techniek
Zorg
Tabel 12 Ontwi
De meeste s
fab renovatie
ste. Deze on
Het ontwikk
tor is bij tw
All inclusive
Complexen
huizen, ontst
uitgewerkt.
In de volgen
wikkelingsco
tueel meerde
5.2.1 Pref
De vastgoed
te leegstand
bedraagt. Op
angere term
r de sectorgrenz
nr Ontwik
1 Prefab
2 Positive
omgevi
3 All incl
4 Build o
5 Afvalpr
(C2C)
6 All elec
7 Remote
8 Energie
ring: en
9 Prevent
10 Comple
11 Special
staan re
ikkelingsconce
sectorspecial
e en Preven
nderwerpen
kelingsconcep
wee tafels aa
e gebouw, ‘
voor wone
taan regiona
nde paragra
oncept aan b
ere tafels – z
fab renovat
sector heeft
van kantore
p korte term
mijn - zal er
zen 2010-2020
kkelingscon
renovatie
e footprint g
ing
lusive gebou
on demand
roduct als gr
ctric
e monitoring
ebespa-
nergiemediat
tie & mens c
exen voor w
isatie zieken
egionale sate
epten in de vers
listen vinden
tie & mens
zijn aan alle
pt Energiebe
an de orde g
Afvalproduc
n & zorg’ e
ale satelliete
afen komen
bod. Alle be
zijn daarin sa
tie
momenteel
en, die in to
mijn - en m
wat betreft
0
ncept
gebouwde
uw
rondsof
g en besturin
tor
centraal
wonen & zorg
nhuizen, ont
ellieten
schillende BITZ
n de onderw
centraal het
e drie tafels
esparing: en
geweest. De
ct als grond
en Specialis
en zijn alle v
de resultat
evindingen
amengevoeg
te maken m
otaal circa 6
mogelijk ook
t de kantoor
aantal
tafels
3
-
1
-
1
-
ng -
2
3
g 1
- 1
Z-sectoren
werpen Pre-
t belangrijk-
s besproken.
nergiemedia-
e concepten
dsof (C2C)’,
atie zieken-
vier eenmaal
en per ont-
- van even-
gd.
met een gro-
miljoen m2
k op de wat
rfunctie van
-
-
-
n
-
l
-
-
-2
t
n
De meeste
ten vinden
pen Prefab
Preventie
het belang
119
e sectorspeciali
n de onderwer-
b renovatie en
& mens centra
grijkste.
is-
-
aal
120
Technie
staan va
ek moet ten die
an gebruikers.
enste
deze gebou
kant bestaa
woningen,
oplossing z
hoge fictiev
taalbare wo
Prefab bou
ningvoorraa
uitvoeren v
De zorgsec
ge hun geb
ziet de zorg
in verpleeg
van) zieken
sprake van
betaalbare
aan de nieu
de toekoms
ven.
Bij de reno
staan. Tech
niet anders
zelf de tech
baar en mo
seerde toep
De installat
bij de indu
gebeurt op
de eigen se
niek onder
bij verzorgi
gen veel ve
bouwkwalit
king. Het
uwen weinig
at er een b
waarvoor d
zouden kun
ve waarde,
oningen of z
uw/renovatie
advernieuwi
van architect
tor kent daa
bruiksfase zi
g mogelijkh
ghuizen, ma
nhuizen. Bij
ruimtescha
ruimte die
uwe wensen
st biedt hier
ovatie van o
hniek moet
som. Vooral
hniek te bed
oeiteloos on
passingen nu
tietechniek z
ustriële produ
het gebied
ector. Met d
zoek initiëre
ingshuizen.
erzorgingste
teit. Deze k
is belangrijk
Innovaties over
g tot niets g
behoorlijke b
de leegstaa
nnen bieden
maar kunne
zorgcomplex
biedt ook
ng in naoo
onische verb
arnaast veel
ijn en toe zi
eden in het
aar eventuee
verpleeghu
arste. Er is
in korte tijd
en eisen. D
r waarschijnl
objecten, ho
er ten diens
ouderen zij
dienen. Tech
dersteunen,
u onbegrijpe
zou in dit ka
uctie van ge
van prefab
de bouwsecto
en naar de
Er zijn in de
ehuizen gere
komen nu vo
k om allere
r de sectorgren
gebeuren. Aa
behoefte aa
nde kantoo
n. Kantoren
en vrij eenvo
xen worden
mogelijkhed
orlogse wijk
beteringen.
gebouwen d
ijn aan reno
concept voo
el ook bij (h
uizen en zie
bovendien b
d kan worde
Dit speelt nu
lijk nog mee
oort de men
ste staan va
jn vaak niet
hniek moet
terwijl veel
lijk zijn voor
der kunnen
ebouwen en
en dit door
or kan de in
gewenste b
e jaren die a
ealiseerd me
oor renovati
eerst onderz
nzen 2010-202
an de ander
an betaalbar
orruimtes ee
hebben ee
oudig tot be
omgebouwd
den voor wo
ken door he
die halverwe
ovatie. Verde
or toepassin
het upgrade
ekenhuizen
behoefte aa
en aangepas
ook al, maa
er perspectie
ns centraal t
n gebruikers
t in staat om
hen onzicht
l geautomat
r ouderen.
kijken wat e
n projecten a
rvertalen naa
nstallatietech
bouwkwalite
chter ons lig
et een slecht
e in aanmer
zoek te doe
0
re
re
en
en
e-
d.
o-
et
e-
er
ng
en
is
an
st
ar
e-
te
s,
m
t-
i-
er
al
ar
h-
it
g-
te
r-
en
I
n
s
d
a
h
A
m
m
d
t
D
P
r
O
d
v
B
V
b
D
e
t
v
g
p
p
a
P
V
w
w
t
nnovaties over
naar de huid
slag over te
de verbouwt
als de versc
het ultieme
Alle partijen
mee te denk
menten in t
door alle par
trekken.
Discussie
Prefab renov
raad in bijv
Ook biedt h
dringen en
voorraad te
BITZ-partijen
Vanuit de h
bouw niet op
De noodzake
een andere m
te kwaliteits
vroeg stadiu
gestuurde aa
plines moge
projecten, w
aanbesteden
PPS construc
Voorzieninge
wonersgedra
worden doo
techniek.
r de sectorgrenz
dige bouwb
gaan. Een g
tijd aanzien
chillende par
concept vor
n moeten d
ken en hun
te brengen.
rtijen in een
vatie kan de
oorbeeld de
het concept
de function
vergroten. H
n in dialoog
oek van de
p traditionel
elijke integra
manier van s
sniveau te
um een voo
anpak maakt
lijk. Hierbij
waarbij bijvo
de partijen
cties.
en zullen in
ag en -wens
r de ogen v
zen 2010-2020
ehoefte alvo
goede voorb
lijk reducere
rtijen eerder
rm te geven
daarbij de g
eigen expe
De zorgsec
vroeg stadiu
e levensduu
e zorgsector
kansen om
naliteit van
Hiervoor is h
een exploita
techniek is
e wijze proj
ale afstemm
samenwerkin
komen, is
orwaarde. E
t integraal w
kan men ler
oorbeeld m
bij door de
ntegraal mo
en. Ze moet
van de bew
0
orens tot die
bereiding ka
en. Dit wor
r in overleg
n en te verw
gelegenheid
ertise op de
ctor kan di
um bij het p
ur van de g
r aanzienlijk
m de leegsta
de bestaand
het noodzak
atiemodel on
het van be
ecten blijft o
ming vraagt e
ng. Om tot h
samenwerk
Een goede p
werken vanu
ring trekken
isbruik voo
e overheid
eten aanslu
ten dus voo
woner en nie
e renovatie-
an daarnaast
rdt mogelijk
g treden om
wezenlijken.
krijgen om
goede mo-
t faciliteren
proces te be-
ebouwvoor-
k verlengen.
nd terug te
de gebouw-
kelijk dat de
ntwikkelen.
elang dat de
organiseren.
expliciet om
het gewens-
king in een
projectmatig
uit alle disci-
n uit eerdere
rkwam van
geïnitieerde
iten bij be-
oral bekeken
et vanuit de
-
t
k
m
m
-
n
-
-
e
-
e
e
m
-
n
g
-
e
n
e
-
n
e
Met Prefa
de levensd
bouwvoor
worden ve
Integrale a
vraagt exp
dere manie
werking.
121
ab renovatie ka
duur van de ge
rraad aanzienlij
erlengd.
afstemming
liciet om een a
er van samen-
n
e-
jk
an-
122
Met pre
de bouw
minimal
Prefab r
kostene
doende
efab renoveren
wtijd worden g
liseerd.
renovatie word
fficiënt bij vol-
schaalgrootte.
kan
ge-
dt pas
-
Vanuit zorg
aantrekkelij
schikt kunn
doorbereke
een obstak
voldoende
zorgsector
heden, dan
geldstrome
ren op het
De bouw e
slag een be
De relatief
renovatie, k
wel een me
Prefab reno
woners van
om via een
tariseren en
geval van
woonvolum
belang in v
Prefab reno
schaalgroot
lijk. Het is
ten, zodat z
belangrijk v
tot een min
Bij integrat
en een ge
Hierbij geld
als doel.
gperspectief
jke ruimtes
nen worden
ening van de
kel. De zorg
kennis van
echt optima
n zal het ee
n moeten k
t gebied van
en de techni
elangrijke rol
korte tijd d
kan een obs
ethode is die
ovatie vereis
n de woning
n interface b
n hen te late
woningen e
me is wet- e
erband met
ovatie word
tte. Daarom
daarbij van
ze ook werk
voordeel is
nimum beper
ie van domo
ebruiksvrien
dt dat techn
Innovaties over
f zijn leegst
die door p
n voor zorg
e kosten in
gsector besch
gebouw- e
aal gebruik
erst op een
ijken en me
n bouw-, be
ische sector
l spelen.
die beschikb
stakel zijn, h
e minimale t
st strakke co
gen of ruimt
ij de gebruik
en zien wat
en een serie
en regelgevin
de rooilijnpr
dt pas koste
is een indu
belang om
kend afgelev
dat het aan
rkt blijft.
otica is stand
ndelijke inte
niek dient a
r de sectorgren
aande kanto
refab renov
gfuncties. D
de zorg, is
hikt bovend
n energiebe
maken van
andere ma
eer kennis m
eheer- en en
kunnen in
baar is voor
hoewel pref
ijd behoeft.
ommunicatie
en. Het is d
kers de wen
hen staat te
euze uitbreid
ng op lokaa
roblematiek
enefficiënt b
striële aanpa
de modules
verd kunnen
tal logistiek
daardisering
erface een
ls ondersteu
nzen 2010-202
oorgebouwe
atie heel ge
De wijze va
hierbij echte
dien over on
eheer. Wil d
de mogelijk
anier naar d
moeten verga
nergiekosten
deze kennis
verbouw e
fab renovere
e met de be
daarom zinvo
nsen te inven
e wachten. I
ding van he
al niveau va
.
bij voldoend
ak noodzake
s goed te tes
worden. Ee
k beweginge
noodzakelij
voorwaarde
uning en nie
0
en
e-
an
er
n-
de
k-
de
a-
n.
s-
en
en
e-
ol
n-
In
et
an
de
e-
s-
en
en
jk
e.
et
I
C
C
5
C
h
e
m
o
i
k
nnovaties over
Conclusie in
Er zi
in de
Tech
dit c
In d
conc
Func
den
vanu
PPS
ding
Conclusie pr
Er zij
Integ
waar
Finan
bij h
De z
niet-
Voor
dat
tradi
Een j
integ
teitsn
5.2.2 Afva
C2C is actu
het hergebru
een brede b
maar ook va
ontwikkeling
s van gebied
kunnen versc
r de sectorgrenz
nhoudelijk
ijn volop mo
e bestaande
hnisch gezie
oncept tot u
e zorgsecto
cept, vooral b
ctionaliteiten
vanuit het g
uit de technie
constructie
svorm zijn, m
roces
jn veel tegen
grale afstem
rde;
ncieringswijz
et introduce
zorgsector k
zorgtaken;
rwaarde voo
de betrokke
tionele wijze
juiste samen
graal werken
niveau te bo
alproduct a
eel waar he
uiken van wa
lik noodzak
anuit het pe
g. Belangrijk
den. Gemee
chillende pa
zen 2010-2020
ogelijkheden
seriebouw;
n zijn er ge
uitvoer te bre
or zijn er m
bij verpleegh
n dienen altij
gezichtspunt
ek;
es kunnen
mits goed to
nstrijdige be
mming tussen
ze zorgsecto
eren van nieu
kampt met
or intersecto
en sectoren
e blijven uitv
nwerkingsvo
n en daarme
orgen.
als grondsof
et gaat om
armte. Bij he
kelijk, niet a
rspectief van
k daarbij is d
ntes ontwikk
artijen dan to
0
n voor Prefab
een grote ba
engen;
mogelijkhede
huizen;
jd gerealisee
van de geb
een goede
oegepast.
elangen;
n de partije
or is een be
uwe werkwij
een kennisg
orale samen
projecten n
voeren;
orm is noodz
ee het gewe
f (C2C)
materiaal m
ergebruik va
lleen op geb
n bijvoorbee
de vraag wa
kelen de geb
och aan elka
b renovatie
arrières om
en voor dit
erd te wor-
bruiker, niet
aanbeste-
en is voor-
elemmering
jzen;
gebrek van
nwerking is
niet op de
zakelijk om
nste kwali-
maar ook bij
an energie is
bouwniveau
eld gebieds-
at de functie
bieden. Wat
aar hebben?
s
u
-
e
t
?
Bij hergeb
is een bred
zakelijk, b
uit het per
biedsontw
123
bruik van energ
de scope nood-
bijvoorbeeld van
rspectief van ge
wikkeling.
gie
-
n-
e-
124
Hoe kunne
gemeenten
Bij restwarm
afkomstig
van de bet
in gevaar k
heidseisen
op elk mom
drijf is en w
gelijk prob
de warmte
proces in g
slagmogelij
afstemmen
Afgezien v
dische en r
tedistributie
en -afname
langen die
collectief e
een grote h
Warmtedist
dabel te ma
en de infras
Conclusie i
Bij
ces
aan
Wa
juri
en andere pa
om tot de g
mtelevering
is van indu
reffende be
komen. Het
aan leverant
ment garand
warmte gen
leem omdat
wordt afgen
gevaar komt.
jkheid om v
.
an de prakti
regelgevings
e. Bij het to
e zijn meerde
geborgd d
en perceelgr
hoeveelheid
tributie is in
aken vanwe
structurele c
inhoudelijk
systemen m
sen zijn op
nbod op elka
armtedistribu
dische en re
Innovaties over
artijen voldo
gewenste inv
bestaat het
ustriële proc
drijven. Dez
dilemma zit
tie en afnam
deren dat he
nereert. De a
t deze geen
nomen zond
. Een mogel
raag en aan
ische proble
problemen a
otale proces
ere partijen
ienen te wo
ensoverschri
aan regelgev
n de bestaan
ege de relatie
consequentie
met restwarm
pslagsysteme
aar af te stem
utiesystemen
egelgevingsa
r de sectorgren
oende invloe
vullingen te
probleem d
cessen, de c
ze processen
t dus in de b
me. De aanbi
et productiep
afnemer hee
garantie ka
der dat het p
lijke oplossin
bod op elka
emen, kleven
aan systeme
s van restwa
betrokken m
orden. De s
ijdend, waa
ving bij kom
nde bouw b
ef grote wa
es.
mte van ind
en nodig om
mmen;
n hebben te
aspecten.
nzen 2010-202
ed krijgen o
komen.
dat deze vaa
core busines
n mogen nie
betrouwbaar
eder kan nie
proces in be
eft een soort
an bieden da
producerend
ng is een op
aar te kunne
n er ook jur
en van warm
armteleverin
met eigen be
systemen zij
rdoor er oo
mt kijken.
ijna niet ren
rmtebehoeft
dustriële pro-
m vraag en
maken met
0
op
ak
ss
et
r-
et
e-
t-
at
de
p-
en
i-
m-
ng
e-
n
ok
n-
te
-
n
t
I
5
V
V
m
b
v
o
t
g
m
w
E
g
b
d
(
d
p
b
m
n
e
A
d
s
t
o
o
D
s
l
d
v
g
nnovaties over
5.2.3 Ener
Verduurzami
Voor de won
meeste resul
berekening v
veel aandach
onvoldoende
taat. Energie
giebesparing
met ‘Healing
warming en
Energiemedi
gebruikswen
bod. Toch ki
de wijze wa
(kunnen) gaa
de partij den
partijen hebb
belangen zo
menlijk bela
nodig en ver
energie door
Aandacht vo
dus tegelijke
sen van klan
technische b
op de belang
om te gaan,
De zorgsecto
soon die het
eidt en ook
die er op vo
van bouwku
geen zicht op
r de sectorgrenz
rgiebesparin
ing en energ
ningbouw z
ltaten te ha
van de energ
ht voor de
e aandacht v
ebesparing m
g is bij voo
g environme
koeling.
ators gaan
nsen van de
ijkt vrijwel g
arop gebruik
an. Hiervoor
nkt nog te v
ben verschil
uden gebun
ang. Daar is
rdieping in h
r bewoners.
oor energiebe
ertijd ook aa
nten en geb
benadering a
gen van de k
worden stee
or heeft be
besparingsp
zorg draagt
olgt. De zor
undige en te
p de te verw
zen 2010-2020
ng, energiem
giebesparing
ijn op die g
alen in de b
gieprestatiec
epc-waarde
voor het pra
moet zichzel
rkeur uit te
ent’ in de v
ervan uit da
gebruiker m
geen enkele
kers in de p
r is geen dr
veel in eige
lende belang
ndeld moeten
s een echte
het gebruik
esparing en
andacht voo
bruikers. Dit
als een brede
klant en vaa
eds belangrij
hoefte aan
proces van a
t voor de on
rgsector hee
echnische a
wachten resu
0
mediator
g liggen dich
ebieden kwa
bestaande bo
coëfficiënt (E
e als rekenm
aktische nett
lf terugverdi
e voeren in
vorm van co
at energieaa
meenemen i
aanbiedende
praktijk met
aagvlak. De
n hokjes. V
gen. Deze v
n worden to
integrale a
van en de o
duurzaamhe
or de belang
t vraagt om
e klantbenad
ardigheden o
jker.
een onafha
a tot z voor 1
derhoud- en
eft onvoldoe
activiteiten e
ultaten.
ht bij elkaar.
antitatief de
ouw. Bij de
EPC) is er te
model. Er is
o eindresul-
ienen. Ener-
combinatie
omfort, ver-
anbieders de
in hun aan-
e partij naar
energie om
aanbieden-
Verschillende
verschillende
ot één geza-
aanpak voor
omgang met
eid betekent
gen en wen-
m zowel een
dering. Zicht
om daarmee
ankelijk per-
100% bege-
n beheerfase
ende kennis
en daardoor
e
e
e
s
-
-
e
-
e
-
r
m
-
e
e
-
r
t
t
-
n
t
e
-
-
e
s
r
Bij de bere
energiepre
(EPC) is er
dacht voor
als rekenm
Een energi
uit van de
sen.
De verschi
van de ver
en moeten
deld.
125
ekening van de
estatiecoëfficiën
r te veel aan-
r de epc-waard
model.
iemediator gaa
gebruikerswen
illende belange
rschillende part
n worden gebu
e
nt
de
t
n-
en
tij-
n-
126
De gezo
van de g
van ener
daar zelf
voor.
ondheidszorg is
grootste afnem
rgie maar heeft
f geen aandach
s een
ers
t
ht
Actiz (orga
energiebesp
twee projec
lot leverde
houding va
belang bij h
probeert zo
werken. Ins
trole niet u
zorgcultuur
sector wil d
ook een be
Voorbeeld
verbetering
waarbij aan
een kortere
Discussie:
Energiebesp
zorg en vr
klanten/geb
iets goed g
verschillend
De gezond
energie ma
Wel is er a
van ziekenh
zorg en nie
pleeg- en
vraag hoe m
In woningb
en valt men
mijn benad
anisatie van
paringspilots
cten waren
e minder te
an de bouw
het slagen v
orginstelling
stellingen do
uit handen w
r. Ook word
de exploitati
lang bij.
van een suc
g van het k
ntoonbaar m
e verblijfsduu
paring en ve
ragen om e
bruikers ond
georganiseer
de belangen
heidszorg is
ar heeft daa
aandacht vo
huizen, maa
et bij het b
zorginstellin
men om dien
bouwsituatie
n snel terug
dering.
Innovaties over
zorgondern
s gedaan me
de bevindin
vreden klan
en techniek
an energiebe
gen met pre
oen dit lieve
willen geven.
dt geld als re
iekosten teru
ccesvol ener
klimaat, is h
minder ziekt
ur van patiën
erduurzamin
een mentalit
uidelijk wie
d te krijgen
.
s een van d
ar zelf geen e
oor energieb
ar niet bij be
beheer van z
ngen is er
nt te gaan m
es is financie
g in het oud
r de sectorgren
nemers) heef
et wisselend
gen goed. E
nten op. Ee
k is van do
esparingspro
estatiecontrac
er niet omda
. Dit is onde
eden genoem
ugbrengen e
giebesparing
het Vlietlan
teverzuim is
nten.
ng leven te
teitsomslag.
het aanspre
met afstem
e grootste a
enkele aanda
besparing bij
estaande geb
zorginstellin
geen aanda
met energieb
ering vaak h
e stramien:
nzen 2010-202
ft een drieta
resultaat. B
Een derde p
en proactiev
orslaggeven
ojecten. Acti
cten te late
at zij de con
erdeel van d
md. De zorg
en heeft daa
gsproject me
d ziekenhu
gemeten e
weinig in d
Het is voo
eekpunt is om
mming van d
afnemers va
acht voor.
j nieuwbouw
bouwen in d
gen. Bij ver
acht voor d
eheer.
het probleem
de korte ter
0
al
Bij
i-
ve
nd
iz
en
n-
de
g-
ar
et
is
en
de
or
m
de
an
w
de
r-
de
m
r-
I
B
h
e
r
n
C
C
5
D
d
v
z
nnovaties over
Bouw, zorg
helpen om t
en beheren
ring. Een tu
nen helpen.
Conclusie in
Actiz
daan
ware
verde
De g
is ge
Bouw
bena
in re
Ener
tra a
bruik
Conclusie pr
De z
mag
(bou
Betro
die g
belan
Ener
nig i
slag.
5.2.4 Prev
De zorgsecto
drag en gezo
van ziektes,
zorg door h
r de sectorgrenz
en techniek
e komen tot
in relatie to
ssenpersoon
nhoudelijk
z heeft een
n met wisse
en de bevin
e minder tev
gezondheidsz
een of weinig
w, zorg en t
adering van
latie tot duu
rgiebesparing
aandacht vo
kers.
roces
zorgsector w
hebben
w en techni
okken partij
gebundeld m
ng;
rgiebesparing
in de zorg e
ventie & me
or is momen
ondheid. Hie
centraal. D
het voorkom
zen 2010-2020
zouden elk
t een andere
ot duurzaam
n als een me
drietal energ
lend resulta
dingen goe
vreden gebru
zorg gebruik
g aandacht v
techniek kun
bouwen en
urzaam en en
g en duurza
oor belangen
weet niet we
van de
ek);
en hebben v
moeten word
g en verduu
en vragen o
ens centraal
nteel gerich
erbij staat pr
Doel is besp
men van ziek
0
kaar in dit ka
e benadering
mheid en en
ediator zou
giebesparing
aat. Bij twee
d. Een derd
uikers op;
kt veel energ
voor energie
nnen samen
n beheren o
nergiebespar
amheid vrag
n en wense
elke verwac
technische
verschillend
den tot één g
urzaming lev
m een men
l
t op aspecte
reventie, het
aring van k
kte of het
ader kunnen
g van bouw
nergiebespa-
daarin kun-
gspilots ge-
e projecten
de pilot le-
gie maar er
ebesparing;
een andere
ontwikkelen
ring;
gen om ex-
en van ge-
chtingen zij
e partijen
e belangen
gezamenlijk
ven te wei-
taliteitsom-
en rond ge-
voorkomen
kosten in de
‘voorkomen
n
w
-
-
-
n
e
n
De bouw,
niek kunn
om te kom
dere bena
wen.
127
zorg en tech-
nen elkaar help
men tot een an
adering van bou
en
-
u-
128
Preventie
van ziek
commun
entingen
ten.
e: de voorkomi
tes door leefsti
nicatie via EPD
n en zelf-/ thuis
ing
ijl,
, in-
stes-
van erger’.
grip preven
diverse ond
voeding) en
EPD (Elek
voor inent
(nieuwe) w
infectieziek
Deze zake
teit, zowel
de lange te
meer onder
Een gezond
een juiste l
mensen en
waarde is
sluitpost m
goed kwalit
De zorg ka
omstandigh
afhankelijk
andere sect
sen om de
ken. Belan
slaat. De te
mak, aan ap
Er is nog w
de vraag ho
zond blijve
wasmachin
aandacht b
gangspunt
kan nodig
nieuw te o
ten.
Vanuit die o
ntie veel aan
derwerpen: v
n betere co
tronisch Pa
tingen, de
wetgeving op
kte.
en vragen om
in de zorg a
ermijneffecte
rzoek voor n
de (werk/wo
icht- en luch
n daarmee e
dat technie
mag zijn, ma
teitsniveau t
an niet allee
heden. De z
van andere
toren groot i
relaties te v
grijk daarbij
echniek den
pparaten die
weinig oog v
oe de techn
n. Denk daa
es of displa
besteden aan
de eigen ve
zijn om va
ontwerpen op
Innovaties over
optiek krijgt
ndacht. Preve
van aandach
mmunicatie
atiënten Do
opkomst v
p het gebied
m een omsc
als bij de con
en van preve
nodig.
oon) omgev
htkwaliteit -
een beter b
k in de geb
aar dat de ju
toegepast ku
en zorgen vo
zorg is daar
e sectoren,
is. Voor de t
verstevigen e
j is de wijz
kt nu nog v
e de gebruik
oor het uitg
iek kan bijd
arbij aan de
ays. De tech
n gezondhei
erantwoordel
anuit dat pe
p basis van
r de sectorgren
t de invulling
entie heeft t
t voor leefst
door de in
ssier), tot
van zelf-/th
d van meld
chakeling in
nsument. He
entie in te sc
ving - in di
zorgt voor
bedrijfsrende
bouwde om
uiste technie
unnen worde
oor de juiste
rbij voor ee
hoewel de
techniek ligg
en samenwe
ze waarop m
veel vanuit g
ker kunnen p
angspunt pr
ragen aan h
hoogte en p
hniek kan en
idspreventie
lijkheid van
erspectief pr
nieuwe eise
nzen 2010-202
g van het be
te maken me
tijl (bewegen
voer van he
programma
huistesten e
ingsplicht b
n de mental
et is lastig om
chatten. Er
it geval doo
minder ziek
ement. Voor
mgeving gee
eken van ee
en.
e preventiev
en groot dee
afstand naa
gen hier kan
erking te zoe
men de bru
gebruikersge
plezieren.
reventie, voo
het langer ge
plaatsing va
n moet mee
met als uit
mensen. He
roducten op
en en inzich
0
e-
et
n,
et
’s
en
bij
i-
m
is
or
ke
r-
en
en
ve
el
ar
n-
e-
ug
e-
or
e-
an
er
t-
et
p-
h-
I
D
v
w
t
z
m
g
d
t
B
k
b
v
d
r
p
v
t
D
t
b
l
r
b
Q
e
C
nnovaties over
De industrie
van de mens
waarbij gezo
timaal comfo
zo weinig m
maken. Het
gemaakt die
die ook oude
ten.
Belangrijk is
ken en ding
bewustwordi
vraagt om s
dustrie. Van
ren over de
promoten va
voorbeeld in
teren van ge
De bouw vin
te worden op
belang in de
en zijn nu e
ren. Collecti
besluitvormi
Quick wins
en de buiten
Conclusie in
De z
rond
tie, d
De z
lijk v
r de sectorgrenz
e is nog zee
s; vanuit de
ondheid geen
ort staat cen
mogelijk han
kan ook and
e niet alleen
eren uitnodig
s dat mense
gen anders w
ing van de
samenwerkin
belang is o
mogelijkhe
an een nieu
ngaan op een
zonde produ
ndt dat maa
pgepakt. Ma
e bouw niet
eenmaal do
ieve oplossin
ng hangen.
zijn te realis
nomgeving b
nhoudelijk
zorgsector is
d gedrag en
de voorkomi
zorg kan dit
van andere s
zen 2010-2020
er gericht o
luie stoel d
n rol speelt.
ntraal. Alles
delingen of
ders. In Scan
uitdagend
gt om er in
en zelf een
willen gaan
gevolgen
ng met bijvo
om deze ind
eden om vra
uwe leefstijl
n gezonde le
ucten.
atregelen gem
aar praktisch
, want colle
or elke won
ngen blijven
seren door d
beter in te ric
s momentee
gezondheid
ing van ziekt
niet alleen
sectoren;
0
op complete
de dingen k
Thuis genie
is er op ger
bewegingen
ndinavië is ee
is voor kind
de buitenluc
mentaliteitso
doen. Voo
van ongezo
oorbeeld de
dustrie goed
aag te creër
. Mc Donal
eefstijl door
meenschapp
h gezien wer
ectieve verbe
ningeigenaar
n daarmee v
drempelloos
chten.
el gericht o
d. Hierbij sta
tes, centraal
en is daarb
ontzorging
unnen doen
eten met op-
richt dat we
n hoeven te
en speeltuin
deren, maar
cht te genie-
omslag ma-
rlichting ter
ond gedrag,
e voedingin-
te informe-
ren met het
lds kan bij-
het presen-
pelijk dienen
rkt collectief
etervoorstel-
r te blokke-
veelal in de
s te bouwen
p aspecten
aat preven-
l;
bij afhanke-
g
n
-
e
e
n
r
-
-
r
-
-
t
-
-
n
f
-
-
e
n
De indust
gericht op
zorging va
staat haak
Collectiev
stellen in
door elke
te blokker
129
rie is nog veel
p complete ont-
an de mens, di
ks op preventie
ve verbetervoor
de bouw zijn
woningeigena
ren.
-
t
e.
r-
ar
130
Complex
zorg zijn
zorginst
hotelfun
zorg gaa
xen voor wone
n bijvoorbeeld
tellingen met ee
nctie, die daarb
an verlenen.
en en
en
bij
De
invu
De
voo
doe
Doo
sch
mo
Conclusie p
De
nen
Per
Inte
en
kom
ven
Er i
5.2.5 Com
In dit conc
raad en de
zorgcomple
langrijk om
van de gezo
Concrete v
zorg’ zijn b
krijgen en
betalen voo
lijke bijdra
wonen en
groepen ou
den opgeno
lijk concep
krijgt vorm
een goed k
techniek ka
ulling van pr
mens centra
or een gezon
ende licht- e
or de huidig
e wereld en
gelijkheden
proces
mindset van
n en werken
rsoonlijke ve
ersectorale m
collectief op
men dat ma
n hangen;
is een omsch
mplexen vo
ept ligt de f
e financierin
exen er in de
m daarbij de
ondheidszor
voorbeelden
bijvoorbeeld
daarbij zorg
or de huisve
ge. Een and
zorg in g
uderen in ee
omen. Heali
pt om de kw
m in gebouw
klimaat en ve
Innovaties over
an een grote
reventie;
aal stellen vr
nde (werk/w
n luchtkwali
ge ontwikke
n de techni
voor patiënt
n mensen o
is belangrijk
erantwoordel
maatregelen
p te pakken
atregelen in
hakeling in d
oor wonen &
focus op de
gsstructuur.
e nabije toek
e houdbaarh
rg in de gate
van ’Com
zorginstellin
g gaan verle
esting; een
dere vorm v
gated comm
en beveiligd
ing environm
waliteit van
wen waar he
eel comfort.
r de sectorgren
bijdrage lev
raagt om me
woon)omgev
iteit;
elingen binne
ek, ontstaan
ten.
om anders te
k;
lijkheid blijft
zijn het be
. Er moet w
n de besluitv
de mentalite
& zorg
bestaande
Hoe gaat d
komst uitzie
heid van de
en te houden
mplexen voo
ngen die een
enen. Mense
eigen inkom
van is het s
munities. Hie
de omgeving
ment (HE) is
leven te v
et prettig w
nzen 2010-202
veren aan de
eer aandacht
ing met vol-
en de medi-
n er nieuwe
e willen wo-
t belangrijk;
est integraa
worden voor-
vorming blij-
eit nodig.
gebouwvoor
de bouw va
en? Het is be
e bekostigin
n.
or wonen e
n hotelfuncti
en gaan huu
mensafhanke
scheiden va
erbij worde
g binnen ste
s een wense
ergroten. H
wonen is, me
0
e
t
-
-
e
-
l
-
-
r-
an
e-
ng
en
ie
ur
e-
an
en
e-
e-
E
et
I
D
n
i
I
s
K
d
z
n
z
n
d
m
E
g
d
‘
v
I
k
f
r
h
g
b
D
D
v
v
P
i
d
nnovaties over
De vraag die
nen sectoren
nvulling te g
In de zorg w
stellingen zo
Kernproblem
de stijgende
zorgings- en
ningbouw is
zorgsector st
nieuwe oplo
dersteuning.
meer keuzes
Er heerst gro
gebouwen. G
de financier
zorgproduct
van het stijge
In de bouw w
komst meer
flexibiliteit in
rebusiness is
hankelijkheid
gisch belang
blijven in ‘ei
Discussie
De zorg is o
ving. Nieuwe
vreemd kapi
Publiek Priva
n de investe
duidelijkheid
r de sectorgrenz
e nu rijst, is
n samenwerk
geven aan h
wordt marktw
oeken naar n
men zijn de
gemiddelde
n verpleeghu
s essentieel.
tevig gedefi
ossingen binn
Dit geeft u
voor de ma
ote onzekerh
Grootschalig
ringsstructuu
tie’ onder d
ende zorgzw
willen corpo
multifunctio
n de gebouw
s van de zorg
d van exter
grijk voor de
gen huis’.
op zoek na
e exploitatie
taal faciliter
ate Samenw
eringen door
d over de fin
zen 2010-2020
de volgend
ken om binn
et concept?
werking stee
nieuwe mode
krappe arbe
e zorgzwaar
uizen. Same
Historisch w
inieerd in no
nen bereik,
uiteraard we
anier van bou
heid over de
ge investerin
ur is herzie
druk te staa
waartepakket
oraties en zo
oneel gaan b
wen. Aange
g, ontstaat h
ne partijen.
e zorg. Zorg
ar samenwe
emodellen zu
en. Hier ligg
erking (PPS)
r pensioenfo
nancieringsst
0
de: op welke
nen 10 jaar
eds belangrij
ellen van zo
eidsmarkt in
rte van men
enwerking m
was het vas
ormboekjes.
echter zond
el meer vrijh
uwen.
e financierin
ngen blijven
en. Hierdoo
n, zeker on
t.
orgaanbieder
bouwen, me
zien vastgoe
hier een ong
Het gebou
instellingen
erking met
ullen de zoe
gen mogelijk
). Andere ka
ondsen. Zij w
tructuur.
e wijze kun-
gezamenlijk
ker. Zorgin-
rgverlening.
de zorg en
nsen in ver-
met de wo-
tgoed in de
Nu komen
der deze on-
heid; er zijn
ng van zorg-
n uit omdat
or komt de
nder invloed
rs in de toe-
t voldoende
ed geen co-
gewenste af-
w is strate-
willen baas
haar omge-
ektocht naar
kheden voor
ansen liggen
willen echter
-
k
-
n
-
-
e
n
-
n
-
t
e
d
-
e
-
-
-
s
-
r
r
n
r
Er is een g
heid over
van zorgg
de financi
herzien.
De zorg is
samenwer
omgeving
131
grote onzeker-
de financiering
gebouwen omd
ieringsstructuur
s op zoek naar
rking met haar
g.
g
dat
r is
132
De zorg
eisen te
wegvall
college.
g weet niet wel
e stellen na het
len van het bou
lke
uw-
Verbetering
environmen
Hiervoor is
op het mee
ten wat de
soneel. Om
de zorg noo
De betrokk
De zorg als
na het weg
nieuwen. D
in verband
vesteren.
Oplossinge
ontwikkelen
bouw in he
van het bo
Er zijn nieu
sie. De vraa
kend. In on
woord wor
veel versnip
woorden v
schappelijk
Conclusie i
De
bou
Er b
van
Cor
kom
De
om
Het
van
g van het w
nt (HE) is ev
het belangr
est van invlo
wensen zijn
m hier zicht o
odzakelijk.
kenen zijn n
s eindgebrui
gvallen van
De industrie
met het gr
n lijken voo
n. De vraag
et nieuwe r
uwcollege –
uwe pioniers
ag ligt op ta
nderlinge di
rden geconc
ppering. Mo
voorbereidt,
heid.
inhoudelijk
focus ligt i
uwvoorraad
bestaat grot
n zorggebouw
rporaties en
mst veel mul
zorg is op
geving;
t is belangrij
n bewoners
Innovaties over
elbevinden
ventueel een
rijk te weten
oed zijn. Ook
n van bewo
op te krijgen
iet in staat
iker weet ni
het bouwco
zoekt ook
rote aantal o
or de hand
g is alleen
egime zond
– die ontwik
s nodig met
afel, de oplo
ialoog kunn
cretiseerd. E
ogelijk kan e
een bijdrag
n dit conce
en de financ
te onzekerhe
wen;
n zorgaanbie
ltifunctionele
zoek naar s
jk om te we
en die van
r de sectorgren
met het con
n taak voor
n welke par
k is het bela
oners en die
n is een cult
de eerste st
iet welke eis
ollege, laat
naar invloed
onzekerhede
te liggen. D
hoe de tec
der richtlijne
kkeling vorm
kennis van
ossingen zijn
en de vraag
Er is nu nog
een platform
ge leveren a
pt op de be
cieringsstruc
eid over de
eders willen
er gaan bou
samenwerkin
eten wat de
het persone
nzen 2010-202
ncept Healin
de techniek
ameters hier
angrijk te we
van het per
tuuromslag i
tap te zetten
sen te stelle
staan te ver
d, maar durf
en niet te in
De bouw ka
chniek en d
n - zoals di
m kan geven
zaken en v
nog niet be
g en het ant
g sprake va
m die de ant
aan gemeen
estaande ge-
ctuur;
financiering
n in de toe-
wen;
ng met haar
wensen zijn
eel. Om hier
0
ng
k.
r-
e-
r-
in
n.
en
r-
ft
n-
an
de
ie
n.
i-
e-
t-
an
t-
n-
-
g
-
r
n
r
I
C
5
E
l
H
h
h
t
e
a
n
g
s
Z
k
i
n
p
s
s
h
Z
i
s
e
nnovaties over
zicht
nood
Conclusie pr
De d
versc
kelin
5.2.6 Spec
satel
Een voorbee
ing, kan ee
Het gebouw
het gebouw
het complex
twee tijdeen
een flexibele
aan te passe
niek in een
geschoven. D
sneller en fle
Zorgmodules
kenhuizen ve
ntensieve zi
noodzaak vo
patiënten oo
senstadium v
sche hulp aa
huisbed met
Ziekenhuizen
ngericht. Vo
snel. Het is
eenvoudige a
r de sectorgrenz
t op te krijge
dzakelijk.
roces
dialoog tusse
chillende se
ngen is nood
cialisatie zie
llieten
eld van een z
en kerngebo
w is modulair
bestaat uit v
x, tien tijdee
nheden voor
e gebruiker
n. In dergeli
soort bouw
Dit maakt d
exibeler kunn
s voor thuis
erkorten. Hi
iekenhuizen
oor verdere
ok terecht in
voor zij naar
anwezig, ma
alle facilitei
n worden d
ooral de tec
belangrijk
aanpassinge
zen 2010-2020
en, is een cu
en mensen
ctoren met
dzakelijk.
ekenhuizen,
zorgconcept
uw met gek
r uitbreidbaa
vijf tijdeenhe
enheden voo
r de renova
sfunctie die
ijke standaa
wkundige doo
at aanpassin
nen plaatsvi
kunnen de
erdoor kan
worden ge
e ziekenhuis
n zogenaam
r huis gaan.
aar zonder d
iten wordt b
egelijk, robu
chnieken va
deze ruimte
n aan nieuw
0
ultuuromslag
met kennis
gelijksoortig
ontstaan r
binnen dez
koppelde m
ar. De leven
eden voor d
or het gebru
atie. Hierme
e eenvoudig
rdmodules k
os naar binn
ngen en herg
nden.
ligtijden in c
de omvang
reduceerd. W
szorg afneem
mde zorghote
Hier is toch
dat een kostb
bezet.
uust en wei
an OK-units
es voor te b
we wensen e
g in de zorg
en visie in
ge ontwik-
egionale
e ontwikke-
modules zijn.
nscyclus van
de bouw van
uik ervan en
e krijgt het
en snel is
kan de tech-
nen worden
gebruik nog
centrale zie-
van ruimte-
Wanneer de
mt, kunnen
els, als tus-
h specialisti-
baar zieken-
inig flexibel
veranderen
bereiden op
n eisen.
-
n
n
n
t
s
-
n
g
-
-
e
n
-
-
-
l
n
p
Toekomst
zorggebou
5 tijdee
10 tijd
bruik;
2 tijdee
tie.
133
tige levenscyclu
uw:
enheden bouw
eenheden ge-
enheden renov
us
w;
va-
134
Het Min
ën is een
een All i
Bij de a
gekeken
van 30 j
houd en
tijdse re
isterie van Fina
n voorbeeld van
inclusive gebou
aanbesteding w
n op een termij
jaar: bouw, on
n beheer, tusse
enovatie.
anci-
n
uw.
wordt
jn
der-
n-
Conclusie i
Bre
gro
con
dul
zen
Conclusie p
Op
kan
bij
daa
ven
5.2.7 All
All inclusiv
mee geëxpe
voorbeeld
heeft het A
kregen waa
all inclusive
context te z
Introductie
taak van d
ding. Aanb
geschikt. B
van 30 jaa
renovatie. B
de kwaliteit
lange termi
De bouwpa
markt naar
levering ko
De financië
inhoudelijk
eng patiënte
ootschalige z
ncepten te b
e thuis, flex
n.
proces
een andere
n tot geldbe
zijn vragen
adwerkelijk n
nsduur is van
inclusive ge
ve is niet een
erimenteerd
van een A
Albert Schwe
arbij de wer
e concept is
zien als een
van het A
e opdrachtg
besteden op
Bij de aanbe
ar: bouw, on
Bij de aanbe
tsniveaus be
ijnrelatie en
artij verschu
verdere leve
omt aanvulle
ële en energ
Innovaties over
n op andere
ziekenhuizen
edenken zoa
xibele ‘bedde
e wijze naar
sparende op
te stellen a
nodig hebbe
n de toegepa
ebouw
n geheel nie
. Het minist
All inclusive
eitzer zieken
rktuigkundig
s aanbesteed
vervolg op h
All inclusive
gever. Hij do
traditionele
esteding kijk
nderhoud en
esteding is h
elangrijk. Dit
onderling ve
ift bij het A
ensfases van
nde omzet u
ievoordelen
r de sectorgren
e plekken o
n. Hiervoor
als: zorghote
enhuizen’ b
r het zorgpr
plossingen le
als welke zo
en en wat de
aste techniek
euw concept
terie van fin
gebouw. I
nhuis een ui
ge installatie
d. Dit conce
het prestatie
gebouwcon
oet dat via
wijze is in d
kt men naar
n beheer en
het goed va
t vergt berei
ertrouwen.
All inclusive-
n het gebouw
uit beheer en
zijn te ‘verz
nzen 2010-202
onder dan in
zijn diverse
els, zorgmo-
ij ziekenhui-
roces kijken
eiden. Daar-
org patiënten
e gebruiksle-
ken.
t. Er wordt a
anciën is ee
In Dordrech
tbreiding ge
e volgens ee
ept is in dez
econtract.
ncept is ee
de aanbeste
dit geval nie
r een termij
n tussentijds
astleggen va
dheid tot ee
-concept haa
w. Na de op
n onderhoud
zilveren’ doo
0
n
e
-
-
,
-
n
-
al
en
ht
e-
en
ze
en
e-
et
n
se
an
en
ar
p-
d.
or
I
g
t
g
D
s
l
a
e
E
o
e
c
r
t
z
C
C
nnovaties over
gebruik te
technieken d
gen.
Dergelijke vo
se, maar zek
agere koste
ander voorde
en flexibele w
Een ziekenh
organisatie e
een ziekenhu
cessen. Hier
richtlijnen di
tor geeft aan
zorgsector m
Conclusie in
Het
nieuw
De b
gebo
De t
bouw
Ook
plice
toep
Conclusie pr
De o
gebo
All i
term
Duur
ren.
r de sectorgrenz
maken van
die de koste
ormen van a
ker in de be
n voor alle
eel is dat op
wensen bete
huis is een c
en gebouw.
uis vergt vee
rvan is wel
ie in het ver
n dat ze er k
mee aan de s
nhoudelijk
concept All
w, er wordt
bouw kan d
ouw onderzo
totale kosten
w kunnen om
bij gebouw
eerde proces
asbaar.
roces
opdrachtgev
ouw introduc
inclusive ve
mijn relatie en
rzaamheidam
zen 2010-2020
kwalitatief
n voor onde
aanbesteden
heer- en on
betrokken p
p deze man
er te integrer
complex en
Het toepass
el kennis en
al veel in
rleden zijn o
klaar voor is
lag te gaan.
l inclusive g
al mee geëx
e mogelijkh
oeken;
n over de le
mlaag;
wen als ziek
ssen, is het
ver kan het
ceren bij de
ergt de bere
n onderling v
mbities zijn
0
f betere ma
erhoud en b
n kunnen in
derhoudsfas
partijen. Een
ier duurzaam
ren zijn in p
dynamisch
sen van All
n expertise v
formatie va
opgesteld. D
om hier sam
gebouw is n
xperimentee
heden van A
evensduur v
enhuizen, m
t all inclusiv
concept A
aanbestedin
eidheid tot
vertrouwen;
makkelijker
aterialen en
eheer verla-
de bouwfa-
se leiden tot
n belangrijk
mheid, C2C
rojecten.
geheel van
inclusive bij
van alle pro-
astgelegd in
De bouwsec-
men met de
niet geheel
rd;
All inclusive
an een ge-
met gecom-
ve concept
ll inclusive
ng;
een lange
r te realise-
n
-
-
t
k
n
-
n
-
e
Duurzaam
flexibele w
beter wor
in All incl
135
mheid, C2C en
wensen kunnen
den geïntegree
lusive projecten
n
erd
n.
136
De partij
ces zijn
vaak ver
genstrijd
jen die bij het
betrokken, heb
rschillende en t
dige belangen.
pro-
bben
te-
5.3 Ove
In de afzon
cept conclu
wat de vers
welke conc
hierbij is da
terugkomen
Overkoepel
partijen die
de en tegen
deze belang
achterhalen
bundelen. E
zakelijk.
Daarnaast k
zij nog te w
communica
De sectorsp
het meest a
bleek dat d
mens centra
zen onderw
Energiebesp
nen & zorg
satellieten e
rall conclu
nderlijke pa
usies opgeno
schillende se
clusies daar
at een aanta
n.
lend valt te
e bij het pro
nstrijdige be
gen en wen
n om vervolg
Een juiste s
kwam bij ve
weinig leven
atietraject.
pecialisten k
aansprak om
e onderwerp
aal de meest
werpen ware
paring: ener
g, Specialisat
en All inclus
Innovaties over
usies
aragrafen zij
omen. Ook i
ectoren erov
r aan zijn t
al conclusies
e concludere
ces betrokke
elangen hebb
nsen van de
gens deze v
samenwerkin
rschillende c
en dat dit v
onden kieze
m die ter disc
pen Prefab r
te voorkeur
n: ‘Afvalpro
giemediator
tie ziekenhui
sive gebouw
r de sectorgren
n per ontw
is per conce
ver te melde
te verbinden
s bij meerde
en dat de
en zijn, vaak
ben. Het is b
verschillend
verschillende
ngsvorm is
concepten n
vraagt om ee
en welk onde
cussie te bren
renovatie en
hadden. An
oduct als gro
r, Complexen
izen, ontstaa
w.
nzen 2010-202
ikkelingscon
ept besproke
en hebben e
n. Opvallen
ere concepte
verschillend
k verschillen
belangrijk om
de partijen t
e belangen t
hierbij nood
aar voren da
en aanvullen
erwerp hen
ngen Daarui
Preventie &
dere geko-
ondstof’,
n voor wo-
an regionale
0
n-
en
en
nd
en
de
n-
m
te
te
d-
at
nd
it
&
I
6
I
w
d
d
t
D
o
S
D
6
T
n
b
b
d
c
o
d
l
2
B
d
w
B
d
nnovaties over
6 Netw
In de tweede
welke mate
directe raakv
die worden
tor. En als er
Deze exercit
omgeving m
Sluit dit bij e
Dit hoofdstu
6.1 Opze
6.2 Ontw
6.3 Resu
6.4 Work
6.5 Work
6.1 Opzet
Tijdens de
netwerkleden
beeld gebrac
brancheontw
deelnemers
cussievorm w
om twee b
draagvlak te
ijsten van d
2010, zijn in
Beide bijeen
deel, waarin
workshops.
Bij de eerste
de relatie tu
r de sectorgrenz
werkbije
e fase van h
de ontwikke
vlakken heb
onderscheid
r relaties zijn
tie heeft een
mee bezig en
elkaar aan of
uk is onderve
et netwerkbij
wikkelingen
ltaat netwer
kshop 1: Rel
kshop 2: De
t netwerkb
e twee n
n zijn de bin
chte ontwikk
wikkelingen.
op maximaa
waarin deze
bijeenkomste
e krijgen vo
e netwerkbij
n respectieve
nkomsten w
n alle ontwi
e workshop v
ussen de on
zen 2010-2020
enkoms
het onderzoe
elingsconcep
bben met de
den in de te
n, hoe sterk
n spiegelend
n waar focu
f zijn er vers
erdeeld in 5
jeenkomsten
TIB
rkbijeenkom
laties OC en
verdieping
bijeenkom
netwerkbijee
nnen dit inte
kelingsconce
Per bijeen
al 20 in ver
zouden pla
en georgan
or het onde
jeenkomsten
elijk bijlage V
waren opged
kkelingen z
van de bijee
ntwikkelings
0
sten
ek wordt va
pten directe
e ontwikkel
echnische in
die dan zijn
de werking:
ust de TIB-b
schillen?
paragrafen:
n TIB
sten TIB
n TIB
msten TIB
nkomsten
ersectorale o
epten gespie
nkomst lag
rband met d
aatsvinden. E
niseerd om
erzoek. De d
n op 9 en 1
V en VI opg
deeld in ee
zijn toegelich
nkomst is ge
sconcepten
astgesteld in
dan wel in-
lingen zoals
nstallatiesec-
.
waar is de
branche op?
met TIB-
onderzoek in
egeld aan de
het aantal
de open dis-
Er zijn daar-
voldoende
deelnemers-
2 november
enomen.
en inleidend
ht, en twee
ekeken naar
en de TIB-
n
-
s
-
e
?
-
n
e
l
-
-
e
-
r
d
e
r
-
De netwer
hebben ee
werking: w
ving mee b
focust de T
BITZ-0ntw
cepten zij
de TIB-bra
lingen.
137
rkbijeenkomste
en spiegelende
waar is de omg
bezig, en waar
TIB-branche op
wikkelingscon-
n gespiegeld a
ancheontwikke
en
ge-
r
p?
an
e-
138
ontwikkelin
paste vorm
zoek dat m
de tweede
randvoorwa
Workshop
Tijdens de
netwerkled
ontwikkelin
de relatie i
bruikt.
Figuur 6-1 On
Deze relatie
matrix die
telde in de
lommen in
gesorteerd
bepaald do
meer relati
som.
De ontwikk
gekregen o
Vo
lgn
um
me
r
1 Prefab reno
2 Positive foo
3 All inclusiv
4 Build on de
5 Afvalprodu
6 All Electric
7 Remote mo
8 Energiebes
9 Preventie v
10 Complexen
11 Specialisati
Bouw
Techniek
zorg
Industrie
ngen. Deze l
overgenom
medio 2010 i
workshop i
aarden, mog
1
eerste work
en gekeken
ngen, en zo
s. Hierbij is
ntwikkelingsco
es en hun st
is weergege
e kolommen
de matrix z
op volgord
oor de som
es en hoe
kelingsconce
op basis van
ovatie
otprint gebouwde omgeving
e gebouw
emand
uct als grondsof (C2C)
onitoring en besturing
sparing: energiemediator
van zz naar gg & Mens centraa
n voor wonen & zorg
ie ziekenhuizen, ontstaan reg
Innovaties over
laatste ontw
men uit het U
is uitgevoerd
is inhoudelij
gelijkheden e
kshop van d
of er een
ja, wat dan
een punten
ncepten en TIB
terkte hebbe
even in Figu
op tot een
zijn daarna o
e van belan
van de ster
groter de s
epten hebbe
n de method
1
2
3
4
5
6
7
8
al 9
10
gionale satellieten 11
r de sectorgren
wikkelingen z
UNETO-VNI
d (zie parag
jk gekeken
en kennispos
de bijeenkom
relatie besta
de eventuel
nschaal van
B-ontwikkeling
en we opgen
uur 6-1. De
n zekere wa
op basis van
ngrijkheid. H
rkte van de
sterkte, des
n eerder al
diek zoals b
En
erg
eti
sch
re
no
ve
ren
Ma
teri
aa
lsch
aa
rste
He
rge
bru
ik v
an
ge
bo
uw
en
En
erg
ie o
psl
ag
En
erg
ieo
pw
ek
kin
g
Inst
all
ati
eco
nce
pte
n
De
cen
tra
le e
ne
rgie
vo
orz
ien
ing
1 2 3 4 5 6 7
nzen 2010-202
zijn in aange
Radar onder
graaf 6.2). B
naar kansen
sities.
mst is met d
aat tussen d
le sterkte va
0 tot 10 ge
en
nomen in ee
e beoordelin
arde. De ko
n deze totale
Het belang
relaties. Ho
te hoger d
een rangord
beschreven i
gg
Sm
art
gri
ds
Stu
ren
ele
ktr
icit
eit
svra
ag
Nie
uw
e f
ina
nci
eri
ng
smo
de
lle
n
Plu
g &
Pla
y
Au
gm
en
ted
re
ali
ty
Fle
xib
ele
arb
eid
sre
lati
es
8 9 10 11 12 13
0
e-
r-
Bij
n,
de
de
an
e-
en
ng
o-
en
is
oe
de
de
in
Zo
rg o
p a
fsta
nd
14
I
p
w
W
B
c
s
l
s
v
D
D
b
v
w
6
D
h
w
I
R
E
T
O
d
nnovaties over
paragraaf 4.3
wikkelingsco
Workshop 2
Bij de twee
centraal. Hie
sen, implicat
ijkheden va
sectoren. Oo
van onderwij
De volgende
Wat
Wat
Is TI
werk
Wan
Op w
Wat
Staan
De vragen z
bedoeling is
van het inter
woorden zijn
6.2 Ontw
De recent in
het Radar tr
weergegeven
II. Dit overzi
Radar innov
EIM, TNO-IC
TO-VNI en O
Om de ontw
derzoek, is e
r de sectorgrenz
3. Deze ran
oncepten toe
2
de worksho
erbij is secto
ties, randvo
an kruisbestu
ok is ingegaa
js en kennis
e vragen zijn
zijn de rand
zijn mogelij
IB-partner of
king?
nneer kan BIT
welke termijn
betekent dit
n hier de jui
ijn van toep
om met de
rsectorale pr
n in het navo
wikkelingen
n beeld geb
raject van U
n in de twee
icht van ontw
vatie onderz
CT en Mark
OTIB en med
wikkelingen
een aantal v
zen 2010-2020
gorde is in
egepast.
op stond de
roverstijgend
orwaarden,
uivingen tus
an op de con
positie.
n gesteld:
dvoorwaarde
jkheden om
f toeleveran
TZ niet zond
n is het reali
t voor kenni
ste zaken in
passing op a
e antwoorde
roces in bee
olgende per
n TIB
brachte TIB-
UNETO-VNI
ede kolom v
wikkelingen
zoek dat in
ktMonitor is
dio septemb
te kunnen g
van deze on
0
workshop 2
e inhoudelijk
d gekeken n
haalbaarhei
ssen de TIB
nsequenties
en?
initiatief te
ncier binnen
der TIB?
iseerbaar?
s en kunde?
n de juiste vo
alle ontwikke
n de randvo
eld te brenge
vraag geclu
-ontwikkelin
kennen de
an Tabel 14
is het resul
n samenwerk
s uitgevoerd
er 2010 is o
gebruiken v
ntwikkelinge
2 op de ont-
ke discussie
naar de kan-
d en moge-
B en andere
ten aanzien
nemen?
de samen-
?
olgorde?
elingen. De
oorwaarden
en. De ant-
sterd.
ngen binnen
titels zoals
4 van bijlage
taat van het
king tussen
voor UNE-
opgeleverd.
voor het on-
n samenge-
-
e
-
-
e
n
n
s
e
t
n
-
-
-
In de twee
inhoudelij
kansen, ra
mogelijkh
positie.
De randvo
de ontwik
ten in het
proces zijn
bracht.
139
ede workshop
k gekeken naa
andvoorwaarde
heden en kennis
oorwaarden van
kkelingsconcep
intersectorale
n in beeld ge-
is
ar
en,
s-
n
-
140
Installat
den doo
langrijk
ieconcepten w
or de TIB zeer b
gevonden.
or-
be-
voegd en
was het on
13 zijn de
men.
1. Energet
2. Materia
3. Hergeb
wen
4. Energie
5. Energie
6. Installat
7. Decentr
ziening
Tabel 13 UNE
De inhoude
de wijze w
in Bijlage II
6.3 Resu
In dit rappo
werkbijeenk
taat kent ee
de opinie v
De relaties
ten en de s
en in Figuu
van links n
Links staan
minder bela
inhoudelijk
derlinge niv
voor dit on
tisch renove
aalschaarste
bruik van geb
eopslag
eopwekking
tieconcepten
rale energiev
ETO-VNI Radar
elijke besch
waarop zij tot
I.
ultaat netw
ort wordt he
komsten gep
en betere gr
van een grote
tussen ontw
sterkte ervan
ur 6-2 opge
naar rechts
n de meest b
angrijke.
Innovaties over
iets aangep
veauverschil
derzoek gek
ren 8
9
bou- 1
1
1
n 1
voor- 14
r ontwikkelinge
rijving van
t stand zijn
werkbijeen
et gezamenli
presenteerd.
rondslag om
ere groep ne
wikkelingen
n is door de
etekend. De
in volgorde
belangrijke o
r de sectorgren
past. De re
en de struct
kozen werkt
. Smart gri
. Sturen ele
0. Nieuwe f
modellen
1. Plug & pl
2. Augment
3. Flexibele
4. Zorg op a
en TIB 2010
deze ontwi
gekomen, is
nkomsten T
ijke resultaa
Het gezam
dat deze is g
etwerkleden.
en ontwikke
e netwerkled
TIB-ontwik
e van belan
ontwikkeling
nzen 2010-202
den hiervoo
tuur. In Tabe
titels opgeno
ds
ektriciteitsvr
financierings
lay
ted reality
arbeidsrelat
afstand
kkelingen e
s opgenome
TIB
at van de net
menlijke resu
gebaseerd o
.
elingsconcep
den benoem
kkelingen zij
ng geordend
gen, rechts d
0
or
el
o-
raag
s-
ties
en
en
t-
l-
op
p-
md
n
d.
de
I
F
w
E
W
o
w
m
k
t
s
H
o
c
a
m
s
r
s
o
z
w
nnovaties over
Figuur 6-2 Res
wikkelingen
Eerste analys
Welke ontw
onze directe
wij als insta
mogelijke re
kelijk zijn on
tal relaties v
sterkte tusse
Het ontwik
omgeving sc
concept staa
andere secto
mediator en
staan ook re
ren. Dat dez
stallatiebranc
op korte ter
zorg krijgt
wikkelingen
Complexen voor
Preventie & men
All inclusive geb
Remote monitor
Afvalproduct als
Build on demand
Positive footprin
omgeving
Specialisatie ziek
regionale satellie
Energiebesparing
Prefab renovatie
All electric
Ontw
ikkelingsc
once
pte
n
r de sectorgrenz
sultaat worksh
yse BITZ en T
wikkelingen
omgeving
allatiebranch
elaties aan w
nderkend. Er
verondersteld
n 10 en 20 (
kelingsconce
coort hoog b
t echter op d
oren. De con
n Prefab ren
elatief laag i
ze hoog scor
che is bijzon
rmijn te ma
een nieuwe
maken ener
r wonen & zorg
ns centraal
bouw
ring en besturing
grondstof (C2C)
d
t gebouwde
kenhuizen, ontstaan
eten
g: energiemediator
1
zen 2010-2020
hop 1: Ontwikk
TIB
vinden de
opereren be
e belangrijk
waarvan er 7
r wordt dus
d. Hiervan
(uit 20) punt
ept Positive
bij de ontwik
de zevende
ncepten Ene
novatie met
n de ranglij
ren bij de o
nder te noem
aken met h
e financierin
rgiebesparing
Inst
alla
tieco
nce
pte
n
Energ
ieopw
ekkin
g
Dece
ntr
ale e
nerg
ievoorz
ienin
g
Zorg
op a
fsta
nd
Sm
art
grids
20 0 0 8 0
11 0 0 18 0
16 7 15 16 0
10 8 8 17 8
14 14 9 0 9
19 7 5 0 0
19 19 10 0 18
9 0 0 10 0
14 14 14 7 13
16 5 8 0 0
11 7 7 0 19
159 81 76 76 67
Ontwikkelingen T
0
kelingsconcept
andere sect
elangrijk en
k? De matrix
74 (48%) oo
een redelijk
kennen 42
ten.
e footprint
kkelingen in
plaats in de
ergiebesparin
t een hoge
st van de an
ntwikkelinge
men. De ind
oge CO2-ko
ngsstructuur.
g extra aant
Herg
ebru
ik v
an g
ebouw
en
Stu
ren e
lektr
iciteitsv
raag
Nie
uw
e f
inan
cieringsm
odellen
Energ
ie o
psl
ag
Mat
eriaa
lsch
aars
te
18 0 0 0 0
0 0 10 0 0
0 8 17 0 0
0 19 0 0 0
0 0 3 9 12
10 0 0 0 0
10 0 15 10 19
10 0 7 0 0
0 14 6 14 0
14 0 0 8 6
0 18 0 8 0
62 59 58 49 37
Technische Install
ten - TIB ont-
toren die in
wat vinden
x geeft 154
ok daadwer-
k groot aan-
relaties een
gebouwde
de TIB. Het
rangorde in
ng: energie-
e TIB-score,
ndere secto-
en in de in-
dustrie krijgt
osten en de
Deze ont-
rekkelijk.
Plu
g &
Pla
y
Energ
etisc
h r
enovere
n
Augm
ente
d r
eal
ity
Fle
xib
ele
arb
eid
srela
ties
15 7 0 0 68
0 0 0 0 39
0 0 0 6 85
0 0 0 0 70
0 8 0 0 78
5 0 0 7 53
0 10 0 0130
6 0 15 057
0 0 0 0 96
9 8 9 9 92
0 0 0 0 70
35 33 24 22
latiebranche
-
n
n
4
-
-
n
e
t
n
-
-
-
t
e
-
Minder bela
wikkelingsco
Positive foot
giemediator
novatie score
TIB-ontwikk
141
ngrijke ont-
oncepten zoals
tprint’, Ener-
en Prefab re-
en hoog bij de
kelingen.
142
De bela
lingscon
plexen v
zorg, Pr
centraal
gebouw
schijnlij
met TIB
angrijkste ontw
ncepten, Com-
voor wonen &
reventie & men
l en All inclusiv
w, hebben ogen
k weinig relati
B-ontwikkelinge
ikke-
ns
ve
n-
es
en.
Het concep
sectoren be
de TIB.
De TIB ziet
tegraal ond
tweede tot
gieopwekki
afstand. De
ties met de
sterkte erva
Ontwikkelin
Wat kunne
langrijkste
nen en zor
gebouw, z
ontwikkelin
andere sect
ten kunnen
producten v
Het is inte
ontwikkelin
ontwikkelin
kunnen cre
6.4 Wor
Bij het in b
lingsconcep
netwerkled
punten ben
gekoppelde
kingen van
onderwerp
breid bespr
pt All inclus
elangrijk gev
t de ontwikk
derdeel van
vierde plek
ing, Decent
e overige TI
e ontwikkeli
an zijn beper
ingsmogelijk
n we nog m
ontwikkelin
g’, ‘Prevent
zijn ogensc
ngen, terwij
toren. Bedrij
n de mogel
verder op do
ressant om
ngen er nog
ngsconcepte
ëren.
rkshop 1: R
beeld breng
pten en de
en een aan
noemd. Per
e TIB-ontwi
n netwerkled
zijn de ont
roken door d
Innovaties over
sive gebouw
vonden en
keling Install
alle ontwikk
k staan de T
rale energie
IB-ontwikke
ngsconcepte
rkter.
kheden
meer afleiden
ngsconcepten
ie & mens c
chijnlijk we
l deze wel
jven met te
ijkheden on
oor te ontwik
voor de TIB
g meer gaan
n aansluiten
Relaties OC
en van de r
TIB-ontwik
tal randvoo
ontwikkelin
kkelingen d
den uitgewe
twikkelingen
de netwerkle
r de sectorgren
w wordt doo
scoort ook
latieconcepte
kelingsconce
TIB-ontwikke
evoorziening
elingen kenn
en maar het
n uit de matr
n, ’Complex
centraal ‘en
einig relatie
belangrijk
chnologie in
nderzoeken
kkelen.
B te onderz
nde zijn die
n en zo nie
C en TIB
relaties tusse
kkelingen z
orwaarden e
ngsconcept
de verschille
erkt. Afhank
n meer of m
eden.
nzen 2010-202
or de ander
hoog binne
en als een in
epten. Op d
elingen Ener
g en Zorg o
nen wel rela
aantal of d
rix? In de be
xen voor wo
All inclusiv
es met TIB
zijn voor d
n deze mark
om hier hu
zoeken welk
wel op dez
euwe kanse
en ontwikke
zijn door d
n aandachts
zijn voor d
ende opmer
kelijk van he
minder uitge
0
re
en
n-
de
r-
op
a-
de
e-
o-
ve
B-
de
k-
un
ke
ze
en
e-
de
s-
de
r-
et
e-
I
J
T
c
g
n
n
a
b
r
b
V
l
d
e
v
d
6
H
n
w
R
E
s
g
z
r
n
nnovaties over
Jargon
Tijdens de b
ceerde begri
grote groep
nadering nie
nen voeren,
aanvullende
bleek noodz
relatief bred
bijeenkomst
Voor veel T
iggen, zeke
de eigen bra
een en ande
verbreden to
dat kennis va
6.4.1 Com
Het concept
netwerkleden
wikkelingen:
insta
zorg
herg
plug
energ
Randvoorwa
Energetisch
stallatieconce
gen in de zo
zetten om fl
ruimten die
noodzakelijk
r de sectorgrenz
bijeenkomst
ippen en te
mensen. Bl
euwe inzicht
is een aan
toelichting
zakelijk onda
de focus had
bijwoonde.
IB-bedrijven
r als zij de
anche hebbe
er aan miss
ot buiten de
an het jargo
mplexen voo
t ‘Complexe
n gekoppeld
:
allatieconcep
op afstand;
ebruik van g
& play;
getisch reno
aarden
renoveren k
epten en to
orgsector. P
exibiliteit te
afhankelijk v
k zijn.
zen 2010-2020
bleek dat v
rminologie
lijkbaar gee
ten. Om de
ntal keren e
op ontwikk
anks dat de
d en met ee
n zal hier ee
focus tot no
en gericht.
iewerk nodi
branche, afg
n noodzakel
or wonen &
en voor won
d aan de v
pten;
gebouwen;
overen.
kan worden
oegepast wo
Plug & play-
e creëren in
van de zorg
0
veel van de
nieuw ware
ft de interse
discussie go
extra tijd ge
kelingen te
e aanwezige
en positieve
en nog grote
og toe allee
Er zal daaro
ig zijn om
gezien van h
lijk is.
& zorg
nen & zorg’
volgende in
geïntegreerd
rden bij aan
-toepassinge
de verschille
gvraag van e
e geïntrodu-
en voor een
ectorale be-
oed te kun-
enomen om
geven. Dit
e groep een
intentie de
ere drempel
en intern op
om nog het
de focus te
het gegeven
is door de
nstallatieont-
d binnen in-
nleunwonin-
en zijn in te
ende woon-
en bewoner
-
n
-
-
m
t
n
e
l
p
t
e
n
e
-
-
-
e
-
r
Veel van d
ceerde be
minologie
voor een g
sen.
Missiewer
focus van
breden tot
che.
143
de geïntrodu-
grippen en ter-
e waren nieuw
grote groep me
rk is nodig om
de TIB te ver-
t buiten de bra
-
en-
de
an-
144
Preventi
geïnterp
sche zor
stand’.
ie kan ook wor
preteerd als ‘tec
rgverlening op
rden
chni-
af-
6.4.2 Pre
Het concep
werkleden
lingen:
inst
zor
nieu
Randvoorw
Tijdens de
toelichting
een zorgco
sche zorgv
beeld om d
ring waardo
ënt kan wo
Financiering
tomatiserin
van 3 jaar,
jaar. Dit ve
wegingen
Mogelijk g
andering zo
Augmented
die relevan
beeld om h
andere kant
aangelegen
ontwikkelin
in de nood
mogelijk te
Maar ook k
steunen. D
storingen o
eventie & m
pt ’Preventie
gekoppeld a
tallatieconce
g op afstand
uwe financie
waarden
bijeenkoms
op het conc
oncept, maar
verlening op
diagnostiek
oor met de
orden verholp
gsmodellen
g geldt bij
terwijl techn
erschil leidt t
over financ
gaat de nieu
orgen.
d reality wo
nt is voor di
het op afsta
t twijfelt me
nheid is, of
ng betreft. D
dzakelijke in
e maken.
kan de werk
iagnose op
op moeilijk b
Innovaties over
mens centraa
e & mens c
aan de volge
epten;
d;
eringsmodel
st is ter ver
cept gegeven
r is ook te
p afstand’. H
op afstand
goede midd
pen.
zijn belangr
jvoorbeeld
niek wordt a
tot onwense
ciering van
uwe financie
ordt genoem
it concept.
and opereren
en of augme
f toch meer
De rol voor d
nfrastructuur
kwijze binne
afstand kan
bereikbare p
r de sectorgren
al
centraal’ is
ende installa
len.
rduidelijking
n. Preventie
interpreteren
Hierbij gaat
door techni
delen de zorg
rijk in de zo
een afschrij
afgeschreven
elijke conclu
technische
eringsstructu
md als een
Hierbij gaat
n van patiën
ented reality
r een inter
de TIB ligt m
r om augm
en de TIB po
bijvoorbeel
plekken vast
nzen 2010-202
door de net
atieontwikke
een verder
is niet allee
n als ’techn
het bijvoor
ische facilite
gvraag effic
org. Voor au
jvingsperiod
n in circa 8-
usies bij over
e installaties
uur voor ver
ontwikkelin
t het bijvoor
nten. Aan d
wel een TIB
ne medisch
mogelijk mee
mented realit
ositief onder
ld dienen om
te stellen e
0
t-
e-
re
en
i-
r-
e-
i-
u-
de
-9
r-
s.
r-
ng
r-
de
B-
he
er
ty
r-
m
en
I
t
l
E
v
d
O
d
k
B
e
(
O
s
t
n
E
h
v
e
6
H
g
R
D
g
t
v
nnovaties over
te verhelpen
iftschacht te
Een ander k
van de zorg
daarmee het
Of het voorb
de keuze kri
kiezen.
Bij zorg op
een belangri
(dioxine) en
Om dit te re
structuren in
transporteren
nen initiëren
Een ander vo
het maken v
versturen na
eel meteen in
6.4.3 All in
Het concept
gekoppeld aa
insta
energ
dece
zorg
sture
nieuw
flexib
Randvoorwa
De netwerkle
gebouw. Zij
tor en voele
vragen zich
r de sectorgrenz
. Zo hoeft e
e zijn om een
enmerkend
g, is het lett
aantal gebr
beeld van de
jgt, zal men
afstand is h
ijke zaak. M
andere para
ealiseren is h
n te richten
n en interpr
n.
oorbeeld is
van een ha
ar de hartsp
ngrijpen.
nclusive geb
All inclusiv
an de volgen
allatieconcep
gieopwekkin
entrale energ
op afstand;
en elektricite
we financier
bele arbeids
aarden
eden zijn kri
vinden dit m
n zich vanu
af of dit con
zen 2010-2020
een monteur
n storing op
voorbeeld, m
terlijk ‘wegh
oken heupen
e lift versus
n eerder voo
het monitore
Met het met
ameters valt
het belangrij
n om de ge
reteren en v
een app voo
rtfimpje. Do
pecialist, kan
bouw
ve gebouw is
nde installat
pten;
ng;
gievoorzienin
eitsvraag;
ringsmodelle
relaties.
itisch over h
meer een con
it de TIB w
ncept een st
0
niet meteen
te lossen.
maar dan in
halen van d
n reduceren
de trap. W
or het gemak
en van de lu
ten van de
preventief v
jk hiervoor g
egevens te
vervolgens a
or een smart
oor dat aut
n die na anal
s door de ne
tieontwikkeli
ng;
en;
het concept A
ncept voor d
weinig aange
trategische v
n boven een
n de context
rempels’ en
.
anneer men
k van de lift
uchtkwaliteit
CO2, PCB’s
veel te doen.
goede infra-
verzamelen,
ctie te kun-
tphone voor
omatisch te
lyse eventu-
etwerkleden
ingen:
All inclusive
de bouwsec-
sproken. Zij
verschuiving
n
t
n
n
t
t
s
-
-
r
e
-
n
e
-
g
Goede infr
gegevens t
transporte
en daarna
kunnen ini
zakelijk.
145
rastructuren om
te verzamelen,
ren, interpreter
een actie te
itiëren zijn noo
m
ren
od-
146
Er word
gezien v
gebouw
bij sprak
leerde to
dergron
hoogbo
Lange te
kingsver
op basis
worden
den mogelijkhe
voor All inclusi
w bij situaties w
ke is van gecon
oegang zoals o
nds bouwen en
uw.
ermijn samenw
rbanden en rela
s van vertrouwe
de standaard.
eden
ive
waar-
ntro-
on-
wer-
aties
en
van de mar
prophecy?
heren, hoef
de TIB haar
len. Men z
(technische
De vraag is
energievoo
en de finan
Men ziet w
situaties wa
als bij onde
van wonin
voorzien w
verlening.
niet bij de o
langere per
Om die red
duurzame (
len en tech
de initiële i
op dit mom
heeft bij de
tijen zoals
menwerkin
tracten en
administrat
Op arbeids
contracten
huis of kan
heer) op af
rkt is, een w
Het feit dat
ft niet zover
r rol bij All i
ziet mogelij
e) service.
s of de bran
rziening naa
nciering erva
wel mogelijk
aarbij sprake
ergronds bo
gen kan da
worden, zoals
De te verw
oplevering v
riode door.
den valt er sl
(onderhouds
hnieken. Er z
investering t
ment niet in
e uitvoering
de TIB. Da
gsverbanden
relaties op b
ie’.
relatiegebied
om 24/7 uu
ntoor. Om d
stand wense
Innovaties over
ens van de k
t de klant ze
r te leiden a
inclusive geb
k wel een
nche het ini
ar zich toe k
n worden on
kheden voor
e is van gec
uwen en ho
an in alle n
s winkels, w
wachten ink
van een won
limmer te in
svrije/arme,
zijn immers
terug te verd
staat in alle
van het con
aarbij zullen
n nodig zijn
basis van ve
d verwachte
ur service te
dit te kunne
elijk.
r de sectorgren
klant of een
elf geen geb
als dit conce
bouw niet g
rol in het v
tiatief van d
kan trekken.
nderschat.
All inclusiv
ontroleerde
oogbouw. In
noodzakelijk
werkomgevin
komsten ein
ning, maar g
nvesteren, bij
energiezuin
meer moge
dienen. De b
e aspecten te
ncept hulp no
n ook lange
n met langl
ertrouwen o
en de deelne
e kunnen ve
n faciliteren
nzen 2010-202
self fulfillin
bouw wil be
ept. Ook ka
goed voorste
verlenen va
de decentral
De technie
ve gebouw i
toegang, zo
de nabijhei
ke faciliteite
ng en dienst
digen hierb
gaan voor ee
jvoorbeeld i
nige) materia
lijkheden om
bouwsector
e voorzien e
odig van par
e termijn sa
lopende con
f ‘open boe
emers 0-ure
rlenen vanu
n is zorg (be
0
ng
e-
an
l-
an
le
ek
in
o-
id
en
t-
bij
en
in
a-
m
is
en
r-
a-
n-
ek
en
it
e-
I
6
H
n
w
R
G
s
I
t
r
l
t
D
d
h
V
S
n
D
r
h
6
H
n
w
nnovaties over
6.4.4 Rem
Het concept
netwerkleden
wikkelingen:
insta
energ
dece
zorg
smar
sture
Randvoorwa
Goed monito
sturing van d
Impliciete en
tie over stori
ren door sto
en, met als
ters.
De techniek
door nu nog
hier wel de b
Vragen die d
Wie
wikk
Wat
syste
Standaardisa
noodzakelijk
De techniek
re installaties
houds- en be
6.4.5 Afva
Het concept
netwerkleden
wikkelingen:
r de sectorgrenz
mote monito
t Remote m
n gekoppeld
:
allatieconcep
gieopwekkin
entrale energ
op afstand;
rt grids;
en elektricite
aarden
oren is bijvo
de elektricite
nergiebespar
ingen en der
oringsopdrac
gevolg een
is op dit m
g niet gesch
benodigde sc
de netwerkle
gaat de tec
kelen?
is de toeste
eem?
atie van te
k om een plu
is nu al besc
s. Afstemmi
eheerfase va
alproduct a
‘Afvalprodu
n gekoppeld
:
zen 2010-2020
oring en bes
monitoring e
d aan de v
pten;
ng;
gievoorzienin
eitsvraag.
oorbeeld we
eitsvraag en
ring is moge
rgelijke. Bes
chten goed v
reductie van
moment nog
hikt voor d
chaalgrootte
eden zich ste
hnieken voo
elafhankelijk
echnieken v
ug & play-sit
chikbaar ma
ng van de te
an de installa
als grondsto
uct als gron
d aan de v
0
sturing
n besturing
volgende in
ng;
enselijk voor
het aanbod.
elijk door v
sparing is oo
voorbereid a
n reistijd en
g relatief du
de woningbo
e zit.
ellen zijn:
or de wonin
kheid van ee
voor webto
tuatie te creë
aar alleen vo
echnieken o
atie is noodz
of (C2C)
ndsof (C2C)’
volgende in
is door de
nstallatieont-
r een betere
.
oorinforma-
ok te realise-
af te hande-
reiskilome-
uur en daar-
ouw, terwijl
gbouw ont-
en monitor-
epassing is
ëren.
or de grote-
op de onder-
zakelijk.
’ is door de
nstallatieont-
e
-
e
-
-
-
-
-
l
-
-
s
-
-
e
-
TIB betrek
toring en
op de tech
zorg.
Remote m
sturing is
baar, maa
grotere in
147
kt Remote mon
besturing voor
hniek, niet op d
monitoring en b
nu al beschik-
ar alleen voor d
stallaties.
ni-
ral
de
be-
de
148
inst
ene
dec
sma
nieu
ene
mat
ene
Randvoorw
Behalve he
binnen dit
nieuwe gro
de fosfaath
mest, ander
Het verwer
beurt al in
systeem va
zetten voor
interessant
Het transpo
van afvalbli
Het belang
bij elkaar b
onderzoek
C2C gaat o
sen. Een s
dat van de
de inkt te d
manier om
financieren
nen worden
De huidige
afval’ zou
nen we iets
tallatieconce
ergieopwekk
centrale ener
art grids;
uwe financie
ergieopslag;
teriaalschaar
ergetisch ren
waarden
ergebruik va
concept ook
ondstoffen te
huishouding
rzijds produc
rken van af
veel sectore
an recycling.
r de TIB. Re
wanneer d
orteren van
ikjes in Japa
grijkste doel
brengen van
nodig naar m
ook over ee
lecht voorbe
printerinkt:
duur is. Het r
de keten te
zou de prin
n, zodat dez
e focus op d
moeten omb
s mee’.
Innovaties over
epten;
king;
rgievoorzien
eringsmodel
rste;
noveren.
an material
k afval dat k
e maken. Ee
: enerzijds
ceert men fo
fval(product)
en. Witgoed
Dergelijke
ecycling van
dit in de na
afvalstrome
an is niet we
is het figuu
afval en po
mogelijke in
n andere vis
eeld van om
mensen go
recyclen van
e sluiten. Do
nter in zijn
e niet als rec
de vraag ‘Ho
buigen in de
r de sectorgren
ing;
len;
en en ener
kan worden
n belangrijk
verbrandt m
osfaten als g
) tot nieuw
bijvoorbeeld
systemen zi
n producten
abije omgev
en, zoals bij
nselijk.
urlijk maar
otentiële geb
nvulling daar
sie op besta
mgang met
oien printer
n de printer i
oor andere
functie herg
cyclebaar af
oe komen w
e visie: ’afv
nzen 2010-202
rgie, behoo
gebruikt om
k voorbeeld
men kippen
grondstof.
product ge
d kent al ee
ijn ook op t
is alleen da
ving gebeurd
het recycle
ook letterlij
bruikers. Er
rvan.
aande proces
producten
s weg omda
is een slecht
marketing o
gebruikt kun
fval eindigt.
we af van he
val: daar kun
0
rt
m
is
n-
e-
en
te
an
d.
en
jk
is
s-
is
at
te
of
n-
het
n-
I
M
p
g
6
H
k
R
B
b
c
e
n
s
s
w
ë
M
d
p
D
b
t
B
d
H
c
d
b
nnovaties over
Men ziet plu
product wor
gezet.
6.4.6 Build
Het concept
koppeld aan
insta
energ
dece
herg
plug
flexib
Randvoorwa
Build on dem
bieden van m
concept rich
een vergelijk
naamde One
schalige prod
specificaties
wat de TIB k
ële proces.
Men ziet de
de industrie.
participeren
De industrie
bruiker. De T
tieproces va
Building on
daarmee de
Het gebouw
ces dat er in
de interne p
bouwen, nie
r de sectorgrenz
ug & play al
rdt niet weg
d on deman
Build on de
de volgende
allatieconcep
gieopwekkin
entrale energ
ebruik van g
& play;
bele arbeids
aarden
mand gaat o
maatwerk w
ht zich op n
king met de
e piece flow
ductie met t
van de klan
kan bijdrage
e techniek u
De industri
als hoogwa
levert op h
TIB gaat ex
n de indust
n demand m
industrie.
is als schil
n plaatsvindt
processen. D
t zozeer voo
zen 2010-2020
s een metho
ggegooid, m
nd
emand is do
e installatieo
pten;
ng;
gievoorzienin
gebouwen;
relaties.
over de wens
oningen, nie
nieuwbouw.
e productie
w. Hierbij is
telkens een
nt wordt sam
en aan dit du
unaniem als
ie wordt de
aardig meed
haar beurt a
pertise inbre
trie. De TIB
mogelijk te
vaak niet in
t. Het is slec
Dit geldt voo
or de woning
0
ode om te re
maar elders o
oor de netwe
ontwikkeling
ng;
s van de kla
et over regel
De deelnem
van auto’s
sprake van
uniek produ
mengesteld.
us overwege
een toeleve
klant. De TI
denkend toe
aan de klant
engen voor
kan input
e maken en
nteressant vo
chts een om
oral voor ind
gbouw.
ecyclen. Het
opnieuw in-
erkleden ge-
gen:
ant, het aan-
lgeving. Het
mers maken
: het zoge-
n een groot-
uct dat naar
De vraag is
end industri-
erancier aan
IB kan gaan
eleverancier.
t of eindge-
het produc-
leveren om
n faciliteert
oor het pro-
mhulsel voor
dustriële ge-
t
-
-
-
t
n
-
-
r
s
-
n
n
-
-
m
t
-
r
-
De huidige
komen we
moet word
naar de vi
kunnen w
One piece
schalige p
kens een u
De TIB zie
toeleveran
on demand
149
e focus ‘Hoe
e af van afval’
den omgeboge
sie: ’afval: daa
e iets mee’.
e flow, groot-
productie met t
uniek product.
et zichzelf als e
ncier bij Buildin
d.
en
r
el-
een
ng
150
Positive
raakvlak
Duurzam
king is v
Positive
e footprint kent
kken met de TI
me energieopwe
voorwaardelijk
footprint.
t veel
IB.
ek-
voor
6.4.7 Pos
Het concep
de netwerk
ontwikkelin
inst
ene
dec
sma
her
nieu
ene
mat
ene
Randvoorw
Positive foo
met de bela
ken heeft e
niem worde
energie, ge
che kan haa
sector gaat
nemen welk
Om het co
belang van
heid aan be
Hierbij wor
prestaties e
periode geg
sen of hure
Om Positiv
nieuwe ins
wekking is
sitive footp
pt Positive fo
kleden geko
ngen:
tallatieconce
ergieopwekk
centrale ener
art grids;
gebruik van
uwe financie
ergieopslag;
teriaalschaar
ergetisch ren
waarden
otprint gebo
angrijke ont
en waarmee
en alle ontw
enoemd als
ar rol hierin
t helpen bij
ke rol op zic
ncept in de
n financierin
elangen wor
rden de kw
ervan gedefin
garandeerd.
en van het ge
ve footprint g
stallatieconce
een voorwa
Innovaties over
print gebouw
ootprint gebo
oppeld aan
epten;
king;
rgievoorzien
gebouwen;
eringsmodel
rste;
noveren.
uwde omge
wikkelingen
de TIB daad
wikkelingen d
relevante o
goed vervu
de totstand
ch?
praktijk te
ngsmodellen
rdt ‘commiss
aliteit van h
nieerd en ge
Als alterna
ebouw.
gebouwen t
epten nodig
aarde om dit
r de sectorgren
wde omgev
ouwde omg
de volgend
ing;
len;
ving heeft v
n waarmee d
dwerkelijk b
die te maken
ntwikkelinge
llen. Belang
dkoming. W
kunnen uitv
groot. Gez
sioning’ als
het totale ge
edurende ee
atief noemt
te kunnen re
g. Duurzam
concept in
nzen 2010-202
ving
eving is doo
de installatie
veel te make
de TIB te ma
bezig is. Una
n hebben me
en. De bran
grijk is hoe d
Welke partije
voeren, is he
zien de vee
optie gezien
ebouw en d
n exploitatie
men het lea
ealiseren, zij
e energieop
te vullen.
0
or
e-
en
a-
a-
et
n-
de
en
et
l-
n.
de
e-
a-
n
p-
I
6
H
s
v
R
M
k
o
D
t
n
v
r
ë
g
E
b
m
h
h
v
6
H
d
o
nnovaties over
6.4.8 Spec
satel
Het concept
satellieten w
volgende ins
insta
zorg
herg
nieuw
plug
augm
Randvoorwa
Met augmen
kennis decen
op afstand.
De nieuwe
ties is eind
nieuwe trend
van bekend
ren dan and
ënten krijge
groeien.
Een andere
beheer en on
minder gekw
hulp van aug
houds- en r
verrichten.
6.4.9 Ener
Het concept
de netwerkl
ontwikkeling
insta
energ
r de sectorgrenz
cialisatie zie
llieten
Specialisati
wordt door d
stallatieontw
allatieconcep
op afstand;
ebruik van g
we financier
& play;
mented realit
aarden
nted reality
ntraal in te
uitvoering v
2010 uitgeb
d gaat leiden
is dat zij ee
eren. Zij zu
en waardoor
toepassing –
nderhoud va
walificeerde
gmented rea
eparatiewerk
rgiebesparin
Energiebesp
eden gekop
gen:
allatieconcep
gieopwekkin
zen 2010-2020
ekenhuizen,
ie ziekenhui
de netwerkle
wikkelingen:
pten;
gebouwen;
ringsmodelle
ty.
wordt het
zetten, via d
van bijvoorb
breid in het
n tot groei v
en beter res
llen een gro
r zij verder
– zo zien de
an huishoude
medewerke
ality toch in
kzaamheden
ng: energiem
paring: energ
ppeld aan d
pten;
ng;
0
ontstaan r
zen, ontstaa
eden gekopp
en;
mogelijk o
diagnose en
beeld borstk
nieuws gew
van ziekenh
ultaat kunne
otere aangro
r zullen ver
e netwerkled
elijke cv-toe
ers. Zij kunn
staat blijken
n aan een c
mediator
giemediator
de volgende
egionale
an regionale
peld aan de
om centrale
n/of operatie
kankeropera-
weest. Deze
uizen waar-
en garande-
oei van pati-
rbeteren en
den - ligt in
estellen door
nen met be-
n om onder-
cv-toestel te
wordt door
e installatie-
e
e
e
e
-
e
-
-
-
n
n
r
-
-
e
r
-
151
152
Objectiv
lijkheid z
een goed
een ener
iteit en onafha
zijn leidend vo
d adviestraject
rgiemediator.
nke-
or
door
dec
zor
sma
stur
nieu
ene
Randvoorw
Tijdens de
de functie
energiebedr
de praktijk
gen achterg
niet absolu
afhankelijkh
zoals hier b
De mediato
giebesparin
deren. Bov
bouwkundi
male mix z
alle partijen
ces om de v
Technisch g
selijk of z
kunnen opt
halen.
6.4.10 Pre
Het concep
koppeld aan
inst
ene
dec
her
ene
mat
centrale ener
g op afstand
art grids;
ren elektricit
uwe financie
ergieopslag.
waarden
netwerkbije
van dit con
rijven die ee
hebben EPA
grond en ex
ut onafhank
heid zijn le
bedoeld.
or krijgt een
ng om een m
vendien mo
ge en techn
zien te realis
n en initieert
voortgang te
gezien is be
elfs noodza
timaliseren e
efab renova
pt Prefab ren
n de volgend
tallatieconce
ergieopwekk
centrale ener
gebruik van
ergieopslag;
teriaalschaar
Innovaties over
rgievoorzien
d;
teitsvraag;
eringsmodel
eenkomst on
ncept. Er zi
en soortgelij
A adviseurs
xpertise. Oo
kelijk in deze
eidend voor
n belang in
maximaal re
et de medi
nische conce
seren. De m
t alle activit
e borgen.
eheer op afs
akelijk om d
en er het ma
atie
novatie is do
de installatie
epten;
king;
rgievoorzien
gebouwen;
rste;
r de sectorgren
ing;
len;
ntstaat een d
ijn al EPA
jk resultaat
belangen v
k energiebe
e rol. Object
een goed
het realiser
sultaat te ku
iator kunne
epten en hi
mediator bem
eiten gedure
tand na opl
de installati
aximale rend
oor de netw
eontwikkelin
ing;
nzen 2010-202
discussie ove
adviseurs e
nastreven. I
vanuit hun e
edrijven staa
tiviteit en on
adviestrajec
ren van ener
unnen garan
n denken i
erin de opt
middelt tusse
ende het pro
evering wen
ies verder t
dement uit t
werkleden ge
ngen:
0
er
en
In
i-
an
n-
ct
r-
n-
in
ti-
en
o-
n-
te
te
e-
I
R
T
d
w
l
d
e
B
l
s
I
t
H
k
n
t
v
e
h
d
l
O
d
p
m
(
d
g
t
nnovaties over
plug
energ
augm
flexib
Randvoorwa
Ter definiëri
dat het gaat
waarin alle
ijkt een reël
dienen om d
en tevens me
Bij Prefab re
ijk de bouw
schept duide
In prefab sit
tiekwaliteit m
Het recyclen
kan men als
nieuwe cons
toepassing v
voorbeeld Ph
energieopwe
het gekozen
dat men bij
oop van 20
Over Augme
dit te gebru
prefab renov
ming. Augm
(Bouw Infor
den uit het v
geven. Aans
ten zijn als
r de sectorgrenz
& play;
getisch reno
mented realit
bele arbeids
aarden
ng van het
over industr
installatieco
le voorstellin
de bestaand
eer function
enovatie is h
w of de indus
elijkheid.
uaties is voo
mogelijk om
n van materia
s concept m
structies. Oo
van nieuwe t
hase Change
ekking. Afgi
energiecon
dit concept
jaar.
ented reality
iken is om
vatie te bev
mented reality
matie Mode
verleden ma
luitend merk
marketingin
zen 2010-2020
overen;
ty;
relaties.
concept sug
rieel geprodu
omponenten
ng van zake
e woningvo
aliteit te gev
het duidelijk
strie die het
oral ook opt
m het energ
alen of com
meenemen bi
ok is reken
technieken a
e Materials
ftesystemen
cept. Belang
nu rekening
y merken d
de commun
vorderen me
y kent een r
el) technieke
aar ook die
kt men op d
nstrument vo
0
ggereren de
uceerde bou
zijn geïnte
n. De techn
oorraad te h
ven.
wie de klan
product ont
timalisatie v
iegebruik te
plete prefab
ij prefab situ
ing te houd
als energieop
(PCM), plug
n zijn af te s
grijk in de u
g houdt met
e netwerkle
nicatie met
t behulp va
relatie met 3
en en kan vi
van de toek
dat 3D en BI
oor Augmen
deelnemers
uwpakketten
egreerd. Dit
iek kan hier
ergebruiken
nt is: name-
twikkelt. Dit
an de isola-
e reduceren.
b bouwdelen
uaties in de
den met de
pslag in bij-
g & play en
stemmen op
uitvoering is
een levens-
eden op dat
de klant bij
an beeldvor-
3D- en BIM
irtueel beel-
komst weer-
M in te zet-
nted reality.
s
n
t
r
n
-
t
-
n
e
e
-
n
p
s
-
t
-
M
-
-
-
Onder Pre
worden oo
produceerd
ten met ge
stallatiecom
staan.
Augmente
worden ge
communic
ren.
153
fab renovatie
ok industrieel g
de bouwpakke
eïntegreerde in
mponenten ver
ed reality kan
ebruikt om de
catie te bevorde
ge-
et-
-
r-
e-
154
Een aan
grootte
renovat
passen.
All elec
sturing
vermog
elektron
data.
nzienlijke schaa
is nodig om Pr
ie rendabel toe
tric gaat over d
van de E-
ens, niet over d
nische controle
al-
refab
e te
de
de
en
De voorges
toond word
De toegevo
het clash c
wenselijke
De netwerk
het concept
gegevens v
verwachting
groot voord
langrijk is b
6.4.11 All
Het concep
aan de volg
inst
ene
dec
sma
stur
ene
Randvoorw
Alle ontwik
relevant bin
triciteit, ma
optimale e
middels sm
ker. De tech
All electric
ta, maar w
van vraag
fenomeen
wordt tijda
van de actu
Bij overcap
stelde planne
den in het to
oegde waard
control-syste
situaties na
kdeelnemers
t Prefab reno
van. Bij een
g dat de ko
deel is de sn
bij renovatie
electric
pt All electric
gende install
tallatieconce
ergieopwekk
centrale ener
art grids;
ren elektricit
ergieopslag.
waarden
kkelingen die
nnen dit con
aar ook war
nergiehuisho
mart grids wo
hniek is faci
gaat niet o
wel over de
en producti
‘geen gasa
afhankelijk o
uele vraag en
paciteit van
Innovaties over
en en techni
otaalplan.
de van een
eem, het in
integratie va
s gaan er va
ovatie hoog
n opschaling
osten uitein
nelheid van (
.
c is door de
latieontwikk
epten;
king;
rgievoorzien
teitsvraag;
e te maken
ncept. Voora
rmte en kou
ouding. Het
ordt in deze
literend voo
ver de elekt
sturing van
e. Eventuee
aansluiting’.
over de hele
n het aanbod
de productie
r de sectorgren
eken kunne
goede visua
beeld bren
an alle discip
an uit dat d
zijn, maar h
g van de pro
ndelijk zullen
(ver)bouwen
netwerklede
elingen:
ing;
hebben met
al energieop
ude en de f
t sturen van
context stee
or de andere
tronische co
de hogere
el in combin
De elektris
e dag gestu
d (niet allee
e is de vraa
nzen 2010-202
n virtueel ge
alisatie zit i
ngen van on
plines.
e kosten va
hier zijn gee
oductie is d
n dalen. Ee
n, wat erg be
en gekoppel
t energie, zij
pslag en elek
focus op ee
n elektricite
eds belangrij
sectoren.
ntrole en da
E-vermogen
natie met he
sche energi
uurd op bas
n dag-nacht
ag op afstan
0
e-
in
n-
an
en
de
en
e-
ld
n
k-
en
it
j-
a-
ns
et
ie
is
t).
nd
I
t
g
a
6
I
i
s
w
o
i
e
‘
t
z
g
D
g
c
l
m
nnovaties over
te vergroten
grote vermog
auto’s, warm
6.5 Work
In de tweede
nhoudelijke
stijgend gek
waarden, ha
ontwikkeling
ngegaan op
en kennispos
Wat kunnen
ting te krijge
ze vraag bov
gen gesteld:
Wat
Wat
tiatie
Wat
de T
Welk
TIB-o
Op w
Wat
ben,
Staan
De discussie
guur 6-2 op
cust op één
ingsconcept
matrix van to
r de sectorgrenz
. Hierbij val
gens zoals h
mtepompsyst
kshop 2: De
e workshop
discussiero
keken naar
aalbaarheid
gen binnen d
p de conseq
sitie.
n we als sec
en en te beh
ven water te
zijn de rand
zijn mogelij
ef nemen?
zijn mogel
IB-partner o
ke BITZ-on
ontwikkeling
welke termijn
is de kennis
welke kunn
n hier de jui
e is gevoerd
pagina 141
van de spec
ten. De resu
oepassing.
zen 2010-2020
lt te denken
het laden van
temen of (va
e verdiepin
van de netw
onde gestart
de kansen,
en mogeli
de intersecto
quenties ten
ctor technie
houden?’ Om
e krijgen, zi
dvoorwaarde
jkheden om
lijke samen
of toeleveran
twikkeling
g(en)?
jn gaan de O
is en kunde d
nen zij verwe
ste dingen i
aan de han
. De discuss
cifieke ontwi
ultaten zijn
0
n aan het aa
n accu’s van
aat)wasmach
ng
werkbijeenko
. Hierbij is
implicaties
ijkheden va
orale concep
aanzien van
ek doen om
m de antwoo
ijn de volge
en?
m, en wie mo
nwerkingsver
ncier?
wordt vers
OC spelen?
die mensen
erven?
n de juiste v
nd van de m
sie heeft zic
ikkelingen o
uniform vo
ansturen van
n elektrische
hines.
omsten is de
sectorover-
s, randvoor-
an de TIB-
pten. Ook is
n onderwijs
de aanslui-
orden op de-
nde subvra-
oet het ini-
rbanden: is
sterkt door
nodig heb-
volgorde?
matrix in Fi-
h niet gefo-
of ontwikke-
oor de hele
n
e
e
-
-
-
s
s
-
-
-
-
-
-
e
Wat kan d
de aanslui
en te beho
BITZ-sect
155
de TIB doen om
iting te krijgen
ouden bij de
oren?
m
156
Het geh
de versc
vormt e
De zorg
juiste vr
techniek
de techn
loog aan
hanteerde jargo
chillende secto
een taalbarrière
gsector weet de
ragen niet bij d
k neer te legge
niek moet de d
ngaan.
on in
ren
.
e
de
en,
dia-
6.5.1 Ran
Het gehant
voor alle p
bij het legg
eenvoudigw
taal en jarg
doende beg
voldoende
de zorgsect
of een verta
Een dergel
wordt het
uren, en du
mediair we
Het aannem
sing omdat
‘pleisters pl
Het resultaa
zorgsector
techniek we
UNETO-VN
rol. Samen
beerd stand
op zijn zac
de ‘taalbarr
Zorgsector
De zorgsec
pogingen lu
verwerven.
en Sport (V
bied van w
Waarom lu
groten? De
ten. De kla
haar vraag
ndvoorwaa
teerde jargon
partijen een
gen van nieu
weg niet. Al
gon leren sp
grijpen, kom
van de gron
tor te kunne
alende partij
lijke tussenp
proces inef
us kosten. A
eer ruis vero
men van men
t conceptuee
lakken’, zo z
at is dat de t
en dat de z
eet neer te l
NI speelt in d
met de zor
daard bestek
htst gezegd
rière’.
als potentië
tor is in pot
ukt het niet
Het minist
VWS) heeft
wonen en z
ukt het de TI
e techniek lo
ant kan de T
goed form
Innovaties over
arden
n in de vers
taalbarrière
uwe relaties.
le betrokken
preken. Omd
mt bijvoorbe
nd. Hoe is d
en communi
j nodig om h
persoon is n
fficiënt door
Anderzijds k
oorzaken, w
nsen uit de
el installatied
zei één van d
techniek gee
zorgsector de
eggen.
deze problem
rgsector hee
ksteksten te
niet geheel
ële markt
tentie een gr
om daarin e
terie van V
een aantal
zorg waarvo
IB niet om h
oopt voor e
TIB blijkbaa
uleren. Blijk
r de sectorgren
schillende se
die een be
Partijen beg
n partijen m
dat partijen
eeld zorg op
dit op te loss
ceren, lijkt v
het gesprek
niet wenseli
r de extra n
kan een der
wat ook niet
doelsector is
denken iets
de netwerkle
en aansluitin
e juiste vraa
matiek een
eft de organ
e formuleren
l probleemlo
rote markt. O
een structure
olksgezondh
programma
oor geld be
hier marktaa
en beschikt
ar niet vinde
kbaar wordt
nzen 2010-202
ectoren vorm
lemmering
grijpen elkaa
oeten elkaar
elkaar onvo
p afstand on
sen? Om me
vaak een art
te faciliteren
ijk. Enerzijd
noodzakelijk
rgelijke inter
t gewenst is
s geen oplos
anders is da
eden.
ng vindt in d
ag niet bij d
voortrekkers
nisatie gepro
n. Dit verlie
oos, vanweg
Ondanks vel
eel aandeel t
heid, Welzij
’s op het ge
eschikbaar is
andeel te ver
over produc
en, laat staa
t de TIB nie
0
mt
is
ar
rs
l-
n-
et
ts
n.
ds
ke
r-
s.
s-
an
de
de
s-
o-
ep
ge
le
te
n
e-
s.
r-
c-
an
et
I
a
g
E
o
b
O
D
g
s
s
g
V
l
d
i
d
d
E
b
o
w
K
H
l
d
b
e
b
a
h
o
e
b
o
k
nnovaties over
als gespreks
geprofileerd.
Een ander f
ontbreken v
barrière bij d
Oplossingsge
De TIB en h
geneigd doo
spronkelijke
staat de juis
gen zijn geri
Vaak is de o
ijke vraag n
dragsverande
s met de h
dat de techn
den beschikk
Een bron van
branche niet
op VMBO n
werkleden.
Klantvraag
Het vaststell
ijk onderdee
de achterligg
bedienen. C
eigenlijke kla
bedrijf niet
aannemer a
heeft andere
onderaannem
en leidt te v
bepaalt’ geld
onderaannem
ker.
r de sectorgrenz
partner gez
.
fenomeen d
van besluitva
de uitvoering
gericht
aar medewe
or te vragen
probleem.
ste oplossing
icht op de v
oplossing ni
niet in beel
ering van m
uidige TIB-m
nici over on
ken om hiera
n het proble
t veel meer
niveau betaa
en van de e
el van de m
gende vraag
ruciaal hieri
ant of de ge
direct aan d
aan een ho
e belangen d
merschap on
vaak tot subo
dt vooral vo
mer, niet tus
zen 2010-2020
ien, of heef
dat de zorgs
aardigheid.
g van project
erkers zijn o
naar de eige
Daardoor z
g te bieden.
raagstelling
et afdoende
ld is gebrac
mensen. De v
medewerker
voldoende c
aan een goe
eem ziet me
mag verwa
ald worden’,
eigenlijke kl
arketing. Pa
g, kan men
in is de afst
ebruiker. Va
de gebruike
oofdaanneme
dan de uitei
ndermijnt he
optimale op
or de verho
ssen hoofdaa
0
ft zij zich o
sector kenm
Dit is een
ten.
plossingsger
enlijke vraag
zijn zij onvo
. De gebode
vanuit ande
e omdat de
cht. Dit vraa
vraag is of d
rs. Veronder
commerciële
de invulling
n ook in het
achten van m
aldus één
antvraag is
as na het vas
de klant na
tand van de
ak levert he
r zelf, maar
er. De hoo
indelijke geb
et contact m
lossingen. ‘W
uding tussen
annemer en
onvoldoende
merkt is het
aanvullende
richt en niet
g of het oor-
oldoende in
en oplossin-
ere sectoren.
oorspronke-
agt een ge-
dit mogelijk
rsteld wordt
e vaardighe-
te geven.
t feit dat de
mensen ‘die
van de net-
een wezen-
ststellen van
aar behoren
e TIB tot de
et installatie-
r als onder-
ofdaannemer
bruiker. Het
met de klant
Wie betaalt,
n hoofd- en
eindgebrui-
e
t
e
t
-
n
-
-
-
k
t
-
e
e
-
-
n
n
e
-
-
r
t
t
n
-
TIB-medew
lossingsger
neigd door
de eigenlij
de vraag.
De afstand
de eigenlij
of onduid
ganisaties
157
werkers zijn op
richt, en niet g
r te vragen naa
ke vraag achte
d van de TIB to
jke klant is gro
delijk door de o
structuur.
p-
e-
ar
r
ot
oot
or-
158
De tech
branche
tueel me
zich als
business
ren.
Binnen
keting o
gepast.
hnische installat
e is in staat con
ee te denken e
een volwaardi
spartner te pro
de TIB wordt m
onvoldoende to
tie-
ncep-
en
g
file-
mar-
oe-
Imago
Het huidige
nen de bra
ondergesch
is een relati
enorm heef
rol op te pa
ren. De bra
en vakkund
conceptuee
sultaat in d
vraagde vo
Historisch g
dienstig ge
rijke rol in
nen de gele
Eindhoven
de installat
gen. Hierbi
bedraagt. Z
dusdanig v
komt, met
ceptueel m
nesspartner
Marketing
Binnen de
Bedrijven h
etc. Andere
op de verko
teitscentrum
kan zich be
duidingen
men bijvoo
Equivalente
voorbeeld ‘
e imago van
nche is niet
hikte rol terw
ief jonge sec
ft ontwikkel
akken, is he
anche kan zi
de. In de loo
el en procesm
de laatste dec
lwassen rol
gezien is de
weest in de
het bouwpr
edingen heb
heeft een m
tietechniek i
ij blijkt dat
Zeker niet o
olwassen ge
recht kan o
mee te denke
r te profilere
TIB wordt
hanteren term
e namen ku
open. Een v
m’ in plaats
eter position
te gebruike
orbeeld de a
en hiervan v
energieprod
Innovaties over
n de TIB buit
goed. De T
wijl dit eigen
ctor die zich
d. Om een b
t wenselijk o
ich daarbij b
op van de ti
matig gaan
cennia is vo
in te kunnen
e TIB altijd
bouwsecto
roces en de
bben plaatsg
model ontwik
n het bouw
dit aandeel
onbelangrijk
eworden dat
opeisen. De
en en zich a
en.
marketing
men als loo
unnen een p
voorbeeld hie
van ‘garage
neren door
en. Tijdens
aanduiding ‘b
voor andere
ducent’ en ‘e
r de sectorgren
ten maar vo
TIB profileer
nlijk niet nod
h in de laatst
belangrijke
om dit imag
beroepen op
ijd is de TIB
werken. He
oldoende bas
n vullen.
redelijk vol
r, ongeacht
ontwikkelin
gevonden. D
kkeld om het
wproces in b
l vaak wel
k dus. De T
t zij de rol
branche is
als een volw
onvoldoend
dgieter, inst
positieve inv
ervan is de t
’ of ‘autobe
meer aansp
de bijeenk
bouwer ene
e bedrijven
energiedistrib
nzen 2010-202
ooral ook bin
rt zich in ee
dig is. De TI
te veertig jaa
intersectoral
go te verbete
haar histori
B steeds mee
t bereikte re
sis om de ge
lgend en ge
haar belang
ngen die bin
De universite
t aandeel va
eeld te bren
25 tot 50 %
TIB is verde
die haar toe
in staat con
waardig bus
de toegepas
tallatiebedrij
vloed hebbe
term ‘mobil
drijf’. De TI
rekende aan
komst oppe
ergiestromen
zijn dan bij
buteur’.
0
n-
en
B
ar
le
e-
ie
er
e-
e-
e-
g-
n-
it
an
n-
%
er
e-
n-
i-
t.
f,
en
i-
B
n-
rt
n’.
j-
I
E
D
b
z
v
l
r
d
T
S
e
p
O
v
6
N
t
k
H
d
v
E
g
n
k
d
D
o
4
n
nnovaties over
Exploitatie e
De TIB zou
bieden. Niet
zelf, maar va
voorbeeld do
angere perio
realiseren in
de letter.
Taakstellend
Sommige pa
een door de
pakket, kijke
Ongebruikt b
verdeeld ond
6.5.2 Initia
Netwerklede
ten met de a
ken. Hoe ku
Hoe kan de
dat de partij
vonden.
Een belangr
gens gaan
neemt. Er zi
king te katal
de fase ingaa
Deelnemers
om te voork
Noot redactie
nieuwe vorm va
r de sectorgrenz
en concepten
haar produc
t geredenee
anuit de vra
oor het aanb
ode. Hierbij
de geest v
d budget
artijen gaan n
opdrachtge
en alle partij
budget word
der alle parti
atief
en geven aan
andere secto
unnen zij in
integratie g
en in dialoo
ijke vraag is
samenwerk
ijn geen pri
lyseren. Hoe
an zonder zi
geven aan d
komen dat d
: dergelijke tra
an acquisitie.
zen 2010-2020
n
cten ook an
erd vanuit h
aag, concept
bieden van
is het belan
van de omsc
nog een stap
ever vastgest
jen integraa
dt als bonus
jen.
n dat de TIB
ren nog niet
contact kom
gaan plaatsv
og gaan nada
s op welke
ken en wie
imaire gelds
e kunnen bed
icht op een v
dat een proa
de branche z
ajecten kunnen
0
nders kunnen
het technisc
ten en oplos
de exploitat
grijk het ein
chrijvingen e
pje verder. O
teld budget
al naar het e
s via een ve
het leggen
t goed weet
men met de
vinden? Uitg
at zij elkaar
basis bedrij
e daarbij h
stromen om
drijven deze
vervolg4?
actieve houd
zich in de to
n ook worden
n gaan aan-
che product
ssingen. Bij-
tie over een
ndproduct te
en niet naar
Op basis van
en wensen-
eindproduct.
erdeelsleutel
van contac-
aan te pak-
eze partijen?
gangspunt is
hebben ge-
jven vervol-
et initiatief
samenwer-
e oriënteren-
ing nodig is
oekomst laat
gezien als een
-
t
-
n
e
r
n
-
l
-
-
?
s
-
-
f
-
-
s
t
n
De TIB ge
goed te w
contacten
sectoren t
brengen.
Een proac
van de TIB
haar volw
te nemen.
159
eeft aan niet
weten hoe men
met de andere
tot stand kan
ctieve houding
B is nodig om
wassen rol op zi
.
de
e
ich
160
Zijn de
doende
de gesc
lingen?
Bedrijve
sitie ver
nis te de
BITZ-sectoren
op de hoogte
hetste ontwikk
en kunnen hun
rsterken door k
elen in netwerk
vol-
van
ke-
po-
ken-
ken.
dicteren. D
en kunde m
De vraag is
zijn van de
bereid en i
achterhalen
gaven de n
Duidelijk is
ontwikkelin
potentiële
zetten? Zol
Een kenme
sector is d
ontwikkelt
len.
Netwerken
Bedrijven k
ren in netw
Kennis dele
Bedrijven k
angst dat e
Zij kunnen
hebben gek
wikkeling.
6.5.3 Sam
Samenwerk
vorm te gev
aantal same
tijen betrok
samenwerk
schillende p
Er is maar
samenwerk
De branche z
moeten opera
s of alle BIT
geschetste
n staat zijn
n, zijn bijeen
etwerkleden
s dat de TIB
ngen die de
markten. Vr
lang iederee
erkend voorb
de bloement
om het tran
n en kennis d
kunnen hun
werken, en
en is belang
kunnen hun
een andere p
n de ervarin
kopieerd, ze
menwerking
kingsverband
ven. UNETO
enwerkingsv
kken waren.
kingsverband
partijen eige
één partij n
king op de kl
Innovaties over
zal daartoe
ationaliseren
TZ-sectoren
ontwikkelin
om hierbij a
nkomsten a
n aan.
B een spiege
branche te w
raag blijft:
en blijft afw
beeld van e
eler die eig
nsport van d
delen
positie vers
niet alleen
grijk, de ang
ideeën met
partij met hu
ngen van be
elf weer ge
gsverbande
den zijn in d
O-VNI heeft
vormen gete
Uit de anal
den vaak mi
en en versch
nodig met e
lippen te lat
r de sectorgren
de noodzak
n.
voldoende o
gen en in w
aan te sluite
ls deze noo
el is voorge
wachten staa
wie gaat de
wachten, geb
eigen initiati
gen verpakk
de bloemen
sterken door
naar binne
gst hiervoor
anderen del
un idee aan
edrijven die
bruiken voo
en
de praktijk v
samen met
est waarbij m
lyse van dez
s te lopen o
illende belan
een eigen ag
en lopen.
nzen 2010-202
kelijke kenn
op de hoogt
welke mate z
en. Om dit t
odzakelijk, z
ehouden ove
an en over d
e eerste sta
beurt er niets
ief buiten d
ingsmateriaa
veilig te ste
r te participe
en te kijken
is overbodig
len zonder d
de haal gaa
e hun ideeë
or eigen ont
vaak moeilij
TU-Delft ee
meerdere par
ze test bleke
omdat de ver
ngen hebben
genda om d
0
is
te
zij
te
zo
er
de
ap
s.
de
al
l-
e-
n.
g.
de
at.
ën
t-
jk
en
r-
en
r-
n.
de
I
B
v
d
s
m
w
I
H
b
l
k
d
d
p
k
d
P
D
o
n
h
P
D
u
d
r
n
R
D
m
i
t
l
nnovaties over
Belangrijk in
vaststellen v
derlijke bela
schillende p
matrices en
woorde wijz
Individualise
Hechtere sam
belangrijker,
ijke individu
kunnen als v
de kennis ov
denken en
partij met
kunnen zich
de bouw zien
Partner
De TIB is ee
opeisen, voo
niet alleen i
haar deskund
Prisoners dile
De partij die
uiteindelijk o
dere bij het
reden om ee
niet die van
Regelgeving
De Energiep
middel om p
mmers sam
te realiseren
ossingen nie
r de sectorgrenz
n de samenw
an zowel de
ngen. Daarb
artijen uiter
concepten
e te kunnen
ering
menwerking
maar staat
ualisering. R
voorbeeld di
ver de prod
doorontwikk
toegevoegd
zelf ook als
n.
en volwaard
oral wat betr
n de uitvoe
digheid als v
lemma
bij de uitvo
ook het mee
proces betro
en meer voo
volger.
g
prestatiecoë
partijen tot e
en bezig om
. Hierbij zijn
et altijd gebo
zen 2010-2020
werking is h
e gemeensch
bij is gelijkw
raard van gr
zijn nodig
doen.
g met toelev
haaks op de
Relaties zoa
enen. Toele
ucten van d
kelen en da
e waarde
een dergel
ig partner d
reft haar rol
ering. De br
volwaardig p
oering het m
est. Dit gaat
okken partije
oruitstrevend
fficiënt (EP
elkaar te bre
m een geme
n de belang
orgd.
0
et vooraf be
happelijke a
waardigheid
root belang
om dit op
veranciers w
e huidige m
als in de au
veranciers d
de opdrachtg
aarmee een
worden. TI
ijke toelever
die zeker haa
l in het bouw
ranche heeft
partner in te
meest voorop
vaak ten ko
en. Dit is du
de positie in
PC) is een
engen. Mens
eenschappel
gen versus d
enoemen en
ls de afzon-
van de ver-
. Belangen-
een verant-
wordt steeds
maatschappe-
uto-industrie
die zelf -met
gever- mee-
toegewijde
IB-bedrijven
rancier voor
ar plek mag
wproces, en
t alle reden
brengen.
p loopt, wint
oste van an-
us weer een
n te nemen,
uitstekend
sen zijn hier
ijk resultaat
de beste op-
n
-
-
-
-
s
-
e
t
-
e
n
r
g
n
n
t
-
n
d
r
t
-
Hechtere s
met toelev
steeds bela
De TIB is
partner di
het bouw
eisen.
161
samenwerking
veranciers word
angrijker.
een volwaardi
e haar plek in
wproces mag op
dt
g
p-
162
De TIB
pertise e
bijdrage
BITZ-co
Met een
dingstra
nog 5 to
zich op
wikkelin
den.
kan met haar e
een belangrijke
e leveren aan v
oncepten.
n goed oplei-
aject heeft de T
ot 7 jaar de tijd
de nieuwe ont
ngen voor te be
ex-
e
veel
TIB
d om
t-
erei-
6.5.4 Ver
De TIB kan
veren aan
onvoldoend
proces is d
deraannem
meer op h
een belang
gen in het
de TIB om
de noodzak
integreren i
Door de afn
activiteiten
in staat de
In het Groo
bouw aan o
ploitatie. E
jecten te z
drijven en
echter ook
6.5.5 Ter
De netwerk
niet klaar
Dit is - ge
2020) - ge
opleidingstr
nieuwe ont
ring in deze
jaar. Het am
realiseren d
stellen.
Binnen een
bedrijven z
rsterking
n met haar e
veel BITZ-c
de zicht op
e bouw hoo
er fungeert.
het exploitat
rijke bijdrag
verlengde v
de rol van h
kelijke bouw
in haar bedr
name van n
zichtbaar n
exploitatie
ot Brittannië
op basis van
n met succe
zijn voorbeh
de grotere
voor kleiner
rmijn
kleden geven
is voor de
zien de term
een probleem
raject nog 5
twikkelingen
e markten v
mbitieniveau
doel. Men m
n termijn va
ijn nu al bez
Innovaties over
expertise een
concepten. B
de mogelij
ofdaannemer
Zoals gezeg
ietraject te
ge kan lever
van de exper
hoofdaannem
wkundige ex
ijfsvoering?
ieuwbouw i
naar de reno
van de reno
ë besteedt m
n zowel de b
es. Vooralsn
houden aan
projecten.
re gebouwen
n aan dat de
geschetste
mijn waarop
m. De branc
5 tot 7 jaar
n voor te b
valt te denke
u is bepalend
moet het nive
an 5 jaar va
zig de integ
r de sectorgren
n belangrijke
Blijkbaar hee
jkheden. In
r, waarbij de
gd komt de
liggen, waa
en. Deze ac
rtise van de
mer op zich
xpertise in te
s er een ver
ovatie. TIB-b
ovatie op zic
men 20% va
bouw als de
nog lijken d
de grotere
Dergelijke t
n toepasbaar
e TIB op dit
ontwikkelin
p zij gaan s
che heeft m
r de tijd om
ereiden. Vo
en aan een t
d voor het u
eau moet du
alt er veel te
raliteit te zo
nzen 2010-202
e bijdrage le
eft zij echte
het huidig
e TIB als on
focus steed
araan de TI
ctiviteiten lig
TIB. Wat le
te nemen e
e kopen of t
plaatsing va
bedrijven zij
ch te nemen
an de nieuw
volledige ex
dergelijke tra
installatiebe
trajecten zij
r.
moment no
ngsconcepten
spelen (2010
met een goe
m zich op d
oor positione
termijn van
uiteindelijk t
us niet te laa
e doen. Vee
oeken en ont
0
e-
er
ge
n-
ds
B
g-
et
en
te
an
n
n.
w-
x-
a-
e-
n
og
n.
0-
ed
de
e-
5
te
ag
el
t-
I
w
e
s
B
E
e
m
h
D
l
b
d
z
6
D
j
o
o
i
d
o
m
T
v
D
v
D
nnovaties over
wikkelen al
een rij won
siefwoningen
Blue Ocean
Eén netwerk
een strategi
markten en n
het ondersch
De in de o
ingsrichtinge
bedrijven zel
de verschille
zich hierop g
6.5.6 Kenn
De TIB ope
aar geleden
ontwikkeld t
ontwikkeling
n andere se
de gemidde
om de aan
medewerker
Tijdens de n
vaardigheden
kenn
helik
comm
jargo
strate
techn
De betrokke
van de focus
Dit geldt oo
r de sectorgrenz
nieuwe we
ingen geren
n.
klid noemt d
e om te fo
niet op best
heid wordt g
ontwikkeling
en sluiten a
lf om te bep
ende ontwik
gaan richten
nis en vaard
reert op dit
n en heeft
tot een volw
gsconcepten
ectoren is in
elde medew
sluiting te
s, maar ook
netwerkbijee
n die van be
nis van de an
kopterview (v
municatie;
on (taalbarriè
egisch inzich
niek (toepas
enen moeten
s buiten de
ok voor he
zen 2010-2020
erkwijzen. O
noveerd met
de term Blue
ocussen op
taande en ve
gemaakt doo
gsconcepten
aan bij Blue
palen wat de
kkelingsconc
.
digheden
t moment d
zich in de
wassen branc
en het insp
n de huidige
werker over
zoeken. Di
voor haar o
nkomsten n
elang zijn vo
ndere sector;
visie en focu
ère);
ht (belangen
sen in de nie
n anders ga
eigen branc
t onderwijs
0
Onlangs is b
t prefabgeve
e Ocean. Blu
nieuwe, o
erzadigde m
or de prijs.
genoemde
e Ocean. He
e eventuele r
cepten zijn,
duidelijk and
achterliggen
che. Het invu
pelen op ontw
e situatie mo
vaardighede
it geldt vo
omgeving.
noemt men d
oor aansluitin
;
us);
nverhoudinge
euwe contex
aan denken.
che/kolom is
. Een grote
bijvoorbeeld
els tot pas-
ue Ocean is
nontgonnen
arkten waar
e ontwikke-
et is aan de
risico’s voor
alvorens zij
ders dan 15
nde periode
ullen van de
wikkelingen
ogelijk, mits
en beschikt
or de TIB-
de volgende
ng:
en);
xt).
Verbreding
s belangrijk.
e groep zal
d
-
s
n
r
-
e
r
e
e
n
s
t
-
e
g
l
Het volge
wikkeling
andere sec
lijk, mits m
over vaard
schikken o
ting te zoe
Verbredin
buiten de
belangrijk
163
n van de ont-
sconcepten in
ctoren is moge
medewerkers
digheden be-
om de aanslui-
eken.
ng van de focus
eigen branche
k.
e-
s
is
164
De TIB
en de pr
de ande
maken.
kan zich het ja
roblematieken
ere sector(en) e
argon
van
eigen
groeien van
rende taak
veld. In de
gens beiden
en specialis
Mensen in
gon en de
maken. Dit
om goed e
communice
catie noodz
mene zin al
Een alterna
kers. In de
dat ook de
jargon en d
van het per
derwijs, ev
van mensen
De vraag is
Een veel b
baande pad
aanwezig b
schikt een
competenti
voorbeeld
(technische
Om goede
brengen, is
de omgevin
ment word
kunnen doe
technische
n specialist
voor bedrij
toekomst zi
n nodig. Ge
sten om de v
de TIB moe
problematie
vergt veel v
en zonder r
eren. Deze v
zakelijk bew
ls in specifie
atief is het w
huidige arb
nieuw gew
de kennis on
rspectief is a
entueel ten
n.
s of mensen
reder blikve
den. Zijn de
bij mensen m
technisch
es die nodi
de zorgsect
e) oplossinge
samenwerk
s een goed b
ng waar men
den ook de b
en, zijn ande
vaardighede
Innovaties over
naar genera
jven, maar o
ijn generalis
eneralisten o
vraag om te
eten er zelf
ek van de an
van mensen,
ruis met an
verdieping za
wustzijn creë
eke situaties
werven van
beidsmarkt z
worven mens
ntbeert. De n
aan te vullen
koste van d
wel in deze
eld is nodig,
rgelijke com
met een tech
medewerker
g zijn om
or te begrij
en?
kingsverband
begrip nodig
n op wil gaa
belangen go
ere vaardigh
en.
r de sectorgren
alist. Hier lig
ook voor he
ten en speci
om de vraag
zetten in ee
aan werken
ndere sector
, maar is de
dere partije
al een voor d
ëren, dat zo
goed zal do
andersoortig
zal het echt
sen nog een
noodzakelijk
n vanuit het
de verdiepin
mate zijn te
buiten de v
mpetenties üb
hnische acht
r in de ba
de problem
pen en te v
den tot stan
g van de pro
an focussen
oed zichtbaa
eden nodig
nzen 2010-202
gt een initië
et onderwijs
ialisten over
g te herleide
en oplossing.
n om het jar
r(en) eigen t
enige manie
en te kunne
de commun
owel in alge
oen.
ge medewer
ter betekene
deel van he
ke verbredin
reguliere on
g van kenn
e veranderen
voor hen ge
berhaupt we
tergrond? Be
sis wel ove
matiek uit bij
vertalen naa
nd te kunne
oblematiek i
. Op dat mo
ar. Om dit t
dan regulier
0
ë-
s-
i-
en
.
r-
te
er
en
i-
e-
r-
en
et
ng
n-
is
n.
e-
el
e-
er
j-
ar
en
in
o-
te
re
I
A
w
l
g
g
v
h
e
6
H
G
g
6
W
o
w
nnovaties over
Als bedrijven
werkingsverb
en, dan zull
gaan uitvoer
gevingen. W
van de insta
heden op de
een andere a
6.6 Concl
Hieronder zi
Gezien de v
graaf, namel
6.3 R
Conc
6.4 W
Conc
6.5.
Conc
6.6.1 Conc
Welke ontw
onze directe
wij als instal
De
geve
Zow
conc
De c
Preve
bouw
ontw
zoek
ontw
r de sectorgrenz
n in staat z
banden aan
len zij die a
ren. Denk h
Wat is de imp
allatiewerkza
ezelfde wijze
aanpak van d
lusies
ijn de concl
eelheid zijn
lijk:
Resultaat net
clusies relati
Workshop 1
clusies relati
Workshop 2
clusies verdi
clusies relat
wikkelingen
omgeving o
latiebranche
in beeld g
en zicht op n
el de TIB- a
cept All inclu
concepten,
entie & me
w hebben
wikkelingen.
ken welke
wikkelingen h
zen 2010-2020
ijn hun visie
te gaan en
activiteiten in
hierbij aan zo
pact hiervan
aamheden?
e worden ui
de werkzaam
lusies uit di
de conclusi
twerkbijeenk
es algemeen
: Relaties OC
es randvoor
2: De verdiep
eping ontwi
ties algemee
vinden de
opereren be
e belangrijk?
gebrachte o
nieuwe ontw
als de BITZ-s
usive gebouw
Complexen
ens centraal
weinig
Het is inte
eventueel
hier wel op
0
e te verbred
de klantvraa
n een ander
org- en indu
op de uitvo
Kunnen de
itgevoerd of
mheden?
t hoofdstuk
ies gebunde
komsten TIB
n;
C en TIB:
rwaarden;
ping:
ikkelingscon
en
andere sect
elangrijk, en
?
ontwikkeling
wikkelingsrich
sectoren gev
w belangrijk
voor wone
l en All inc
relaties m
eressant om
l ontbreke
aansluiten;
den, samen-
ag in te vul-
e omgeving
ustriële om-
oeringswijze
werkzaam-
f vereist het
k verzameld.
ld per para-
B:
ncepten
toren die in
wat vinden
sconcepten
htingen;
ven aan het
k te vinden;
en & zorg,
clusive ge-
met TIB-
m te onder-
ende TIB-
-
-
g
-
e
-
t
-
n
n
Wat is de
zorg- en i
vingen op
op installa
den worde
De TIB kr
wikkeling
op nieuwe
richtingen
165
impact van
ndustriële omg
p de wijze waar
atiewerkzaamh
en uitgevoerd?
rijgt met de ont
sconcepten zic
e ontwikkeling
n.
ge-
r-
e-
?
t-
cht
s-
166
Veel van
ceerde b
minolog
de TIB.
n de geïntrodu-
begrippen en te
gie zijn nieuw v
-
er-
voor
Het
bou
min
Het
staa
sect
voo
tuu
Pre
bela
Bel
wek
op
Alle
ont
6.6.2 Con
Tijdens he
ontwikkelin
door de n
noemd. De
sies opgeno
Tijd
trod
ren
vee
bep
hier
De
de
ren
bij
uit
Voo
nog
dig
eige
t ontwikkel
uwde omgev
nder belangr
t concept
at relatief la
toren. Dit i
or de industr
r in de zorg
fab renovat
angrijker da
angrijke TI
kking, dece
afstand;
e TIB-ontwi
twikkelingsc
nclusies rela
et benoeme
ngen en de
netwerkleden
e meest opm
omen:
dens de bijee
duceerde be
voor de gr
elheid aan ni
perkte tijd o
raan debet;
netwerklede
ontwikkelin
en verdiep
voorkeur ge
andere secto
or bedrijven
g grotere dr
om de relev
en te maken
Innovaties over
ingsconcept
ving is belan
rijk voor and
Energiebesp
aag op de
is bijzonder
rie en de nie
sector;
tie lijkt voo
n voor de an
IB-ontwikke
entrale energ
ikkelingen k
oncepten.
aties randvo
en van de
BITZ-ontw
n een aanta
merkelijke zi
enkomst ble
egrippen en
roep, ondank
ieuwe begrip
om hierover
en zien veel
gsconcepten
en, is aanvu
ezamenlijk m
oren;
n zal op het
empel ligge
vante kennis
n;
r de sectorgren
Positive fo
ngrijk voor d
dere sectoren
paring: ener
belangenlijs
gezien de
euwe financ
or de instal
ndere sector
lingen zijn
gievoorzieni
kennen rela
oorwaarden
e relaties
wikkelingscon
al randvoor
ijn hieronde
ek dat veel v
terminologie
ks hun bred
ppen en inz
r te commu
l aanknopin
n. Om deze
ullend onder
met vertege
gebied van
en. Er is mis
s en taal van
nzen 2010-202
ootprint ge-
de TIB, maar
n;
rgiemediator
st in andere
CO2-kosten
cieringsstruc-
llatiebranche
en;
energieop-
ing en zorg
aties met de
n
tussen TIB
ncepten, zij
waarden ge
er als conclu
van de geïn-
e nieuw wa-
de focus. De
ichten en de
niceren was
gspunten bij
te structure-
rzoek nodig
nwoordigers
n jargon een
ssiewerk no-
n de sectoren
0
-
r
r
e
n
-
e
-
g
e
B-
n
e-
u-
-
-
e
e
s
j
-
,
s
n
-
n
I
6
D
v
nnovaties over
Tijde
de g
ment
Voor
gen
verbr
Gezi
linge
krijg
TIB-
Tijde
besc
Gezi
aanv
goed
plaat
De o
beeld
geva
spec
De T
meed
conc
Een
ande
oplo
expe
6.6.3 Conc
De conclusi
vanwege de
1. randv
2. initia
3. same
4. verst
5. termi
6. kenn
r de sectorgrenz
ens de twee
groepen met
tair naar de
r bedrijven
branche is
reden;
en de omva
en was het
en bij het
en BITZ-on
ens de bijee
hikbaar om
en de inhou
vullingen kun
d in de prob
tsen;
ontwikkeling
d over klant
allen geven d
ifiek aan;
TIB ziet zich
denkende to
cepten, niet a
bredere focu
ere sectoren
ssen. Hiervo
ertise nodig.
clusies verd
es worden
omvang en
voorwaarden
atief;
enwerkingsv
terking;
ijn;
nis en vaardig
zen 2010-2020
e netwerkbij
t een andere
ontwikkelin
met een (in
missiewerk
ng van de c
lastig om v
benoemen v
twikkelingen
enkomsten b
de discussie
udelijke rea
nnen de netw
blematiek va
gsconcepten
t–leverancier
de netwerkle
hzelf veelal
oeleverancier
als initiatiefn
us is nodig
te zien, te
oor hebben
dieping ontw
uitgesplitst
de context:
n;
erbanden;
gheden.
0
jeenkomsten
e focus, ma
gsconcepten
nterne) focus
nodig om d
oncepten en
voldoende d
van de rela
n;
blijkt onvold
es ten volle t
cties, opme
werkleden z
an andere se
geven een
r relaties. In
eden de rela
als een hoo
r bij de ontw
nemer;
om de prob
bevatten en
mensen va
wikkelingsc
naar de v
n bleek dat
aar comple-
n keken;
s op de ei-
de focus te
n ontwikke-
diepgang te
aties tussen
doende tijd
te voeren;
rkingen en
zich redelijk
ectoren ver-
duidelijker
een aantal
aties al heel
ogwaardige,
wikkelings-
lematiek in
te kunnen
aak nieuwe
oncepten
vraagstellingg
De TIB zie
een hoogw
denkende
bij de ontw
cepten, nie
nemer.
167
et zichzelf als
waardige, mee-
toeleverancier
wikkelingscon-
et als initiatief-
-
-
-
168
Het geh
een bele
leggen v
ties.
TIB-med
lossings
neigd d
het eige
hanteerde jargo
emmering bij h
van nieuwe rel
dewerkers zijn
sgericht en niet
oor te vragen n
enlijke probleem
on is
het
a-
op-
t ge-
naar
m.
Randvoorw
Het
ren
bij
tern
De
bied
pro
vold
De
rich
gen
in d
goe
Het
ges
vea
Her
lem
aan
vaa
De
jaar
tue
zek
ren
De
bijv
geb
De
vraa
waarden
t gehanteerd
vormt een
het leggen v
ne problema
zorgsector
d van wone
oducten voor
doende in o
TIB en ha
ht, en onvol
n of oorspro
de contacten
ed in staat de
t niet herken
schreven aan
au van de me
rkenning va
mmerd omda
nnemer tot d
ak te groot is
TIB heeft
r enorm ont
el en proce
ker als een
;
TIB kan zic
voorbeeld d
bruiken;
TIB kan haa
ag, concepte
Innovaties over
de jargon in
taalbarrière
van nieuwe
atiek en jargo
kent veel p
en en zorg.
r wonen en
m marktaan
ar medewer
doende in s
onkelijke pr
n met de zor
e juiste oplo
nnen van de
n een gemid
ensen;
an de klantv
at de afstand
de eigenlijke
s;
zich als bra
twikkeld en
smatig gaan
volwaardig
ch via marke
oor meer a
ar producten
en en oploss
r de sectorgren
de verschil
die een bel
relaties. Ke
on is nodig;
programma’s
. De TIB be
zorg, maar s
deel te verw
rkers zijn o
staat achterli
oblemen te
rg. Daardoor
ossing te bied
e klantvraag
ddeld laag o
vraag wordt
d van de TIB
e klant of d
anche de laa
is steeds m
n werken. Z
businesspar
eting beter p
aansprekend
n beter afstem
singen;
nzen 2010-202
llende secto-
emmering is
nnis van ex-
s op het ge-
eschikt over
slaagt er on-
werven;
oplossingsge-
iggende vra-
achterhalen
r zijn zij niet
den;
g wordt toe-
opleidingsni-
t verder be-
B als onder-
de gebruiker
atste veertig
meer concep-
Zij mag zich
rtner profile-
positioneren
e namen te
mmen op de
0
-
s
-
-
r
-
-
-
n
t
-
-
-
-
r
g
-
h
-
,
e
e
I
I
S
V
nnovaties over
Initiatief
Netw
weet
Een
lijk o
Bedr
parti
kans
Samenwerkin
Same
onvo
gen;
In s
geme
form
Een
tusse
de h
De T
opeis
uitvo
Same
al en
oplei
Versterking
De T
drag
De T
mete
grere
In G
aanb
ledig
r de sectorgrenz
werkleden g
t hoe in cont
proactieve,
om als TIB e
rijven kunne
ciperen in
, geen bedre
ingsverbande
enwerkingsv
oldoende ken
amenwerkin
eenschappel
muleren;
actuele tren
en bedrijven
uidige maats
TIB mag als
sen in de reg
oering;
enwerking o
nige tijd. V
idingsorgani
TIB kan met
e leveren aa
TIB kan zich
en en ontbre
en in haar be
root-Brittann
besteed op b
ge exploitatie
zen 2010-2020
geven aan d
tact te kome
extern geric
een leidende
en hun posi
netwerken.
eiging.
den
verbanden g
nnis is van d
ngsverbanden
lijke en bed
nd is de he
n; een tegen
schappelijke
deskundig p
gie en het p
op branchen
Veel werkgev
isaties zijn a
haar expert
an veel BITZ
h de rol van
ekende expe
edrijfsvoerin
nië wordt 20
basis van de
e;
0
dat de TIB
en met ande
chte houding
rol te verwe
itie versterk
Kennis de
aan vaak mi
de verschille
n is het re
drijfsdoelen d
echtere sam
ngestelde be
e individualis
partner zeke
proces, niet a
niveau speelt
vers-, werkn
al samengega
tise een bela
-concepten;
n hoofdaann
ertise inkop
ng;
0% van de n
bouw inclu
niet goed
re partijen;
g is wense-
erven;
en door te
len is een
is omdat er
ende belan-
elevant om
duidelijk te
menwerking
eweging op
sering;
er haar plek
alleen in de
t in de TIB
nemers- en
aan.
angrijke bij-
nemer aan-
en of inte-
nieuwbouw
sief de vol-
Een proac
richte hou
kelijk om
dende rol
In samenw
den is het
len van al
lijk te form
De TIB ka
pertise een
drage leve
BITZ-
ontwikkel
169
ctieve extern ge
uding is noodza
als TIB een lei
te verwerven.
werkingsverban
t relevant de do
le partijen duid
muleren.
an met haar ex-
n belangrijke b
eren aan veel
ingsconcepten.
e-
a-
-
n-
oe-
de-
-
bij-
.
170
Technic
ciële en
vaardigh
ci kunnen comm
communicatie
heden ontwikk
mer-
eve
kelen.
De
de
Termijn
Bed
nog
ben
ling
Kennis en v
De
bela
Het
men
naa
Tec
com
ter
Voo
rièr
van
wer
Ver
zal
wu
Het
een
ze v
TIB-bijdrag
integraliteit.
drijven denk
g 5 tot 7 ja
n om invulli
gsconcepten
vaardigheden
focus verbr
angrijk;
t onderwijs
nsen op te
ar toe te late
chnici besc
mmunicatiev
de vraag’ te
or marktverb
re tussen de
n de problem
rven;
rdieping van
een voor d
stzijn creëre
t is onbeken
n andere sec
van de insta
Innovaties over
e aan BITZ-
ken met een
ar voorbere
ng aan te g
.
en
reden tot bu
bevordert
leiden tot
n groeien;
hikken vee
ve vaardighe
e herleiden;
breding is h
e sectoren te
matiek van
n de kennis
de commun
n;
nd wat de im
tor of conte
llatiewerkza
r de sectorgren
-concepten
n goed ople
idingstijd no
geven aan d
uiten de eig
integraal w
generalist,
elal over o
eden om de
et nodig om
e doorbreke
andere sect
vanuit and
nicatie nood
mpact is va
ext op de uit
aamheden.
nzen 2010-202
zit vooral in
eidingstraject
odig te heb-
de ontwikke-
gen sector is
werken door
of hen hier
onvoldoende
‘vraag ach-
m de taalbar-
en en kennis
toren te ver-
ere sectoren
dzakelijk be-
n werken in
tvoeringswij-
0
n
t
-
-
s
r
r
e
-
-
s
-
n
-
n
-
I
7
I
b
d
v
m
A
A
B
B
B
B
C
C
C
O
C
C
o
2
C
w
C
2
D
2
D
m
d
I
D
U
E
nnovaties over
7 Gecit
In het ond
bronnen ben
dag- en wee
van de geïn
men.
ABN-AMRO
Actiz.nl. ww
Bergmans, T
Bouwend-Ne
Broek, van d
Buijs, C. Inte
CBS. Definit
CBS-Statline
Centraal-Beh
Ondernemen
Coficient. ww
CPB, Econo
ontwikkeling
2009.
CPB, Woni
woningen. 1
CPB-Memor
2009 en 201
Dankbaar, B
2010.
Deloitte. M
maakindustri
d'Hond, Pau
Industrie. Sy
Dulski, B. In
University, (2
Eck, v. T. int
r de sectorgrenz
teerde w
derstaande o
noemd. Het
ekbladen. Te
terviewde v
O. “Visie op
ww.actiz.nl/de
T. Interview.
ederland. Inn
de H. Intervie
terview. Rotte
tie van SBI'9
e. 2010.
heer-Achmea
n in de Bouw
www.coficien
omie. CPB
gen in 2009
ingen. CPB
5 september
randum. De
10 in drie sec
B. Interview
Made in
rie. Deloitte,
ul. Trends
yntens, 2009
Interview Ny
2010).
terview (201
zen 2010-2020
werken
overzicht zi
gaat om int
evens zijn h
visionairs en
Industrie”. 2
de-branche/al
Almere: He
novatie in de
iew (2010).
erdam: Gem
93 Bedrijfsta
a/Synpact. Z
w 2010, Eind
nt.nl. 2010.
B-Memorandu
9 en 2010 in
B-Memorand
r 2009.
e economisc
ectoren. 31 m
w. Nijmegen:
Holland V
2008.
en uitdagi
.
yenrode Bus
10).
0
ijn alle ger
ternet pagin
hier als bron
de rapport
2009.
lgemeen.
emubo, 2010
de bouw. 200
meentewerke
akken. 2010.
Zelfverzekerd
drapportage.
dum: De e
drie sectore
dum: Invest
che ontwikk
maart 2009.
: Radboud
VI: dynami
gingen voor
ssiness schoo
raadpleegde
a’s en vak-,
n de namen
ten opgeno-
0.
09.
en, 2010.
d
e. 2010.
economische
en. 31 maart
steringen in
kkelingen in
Universiteit,
iek in de
r de sector
ol: Business
e
n
-
e
t
n
n
e
r
s
171
172
Eneco, 200
Energie+. a
Erken, H.
Economisch
2010.
FHI-2006,
2006, Vera
technologie
FWG. “Tre
Halderen, J
Holtkamp,
Hopmans, M
Innovaties
Technische
toekomst, M
Innovaties
Technische
MarktMoni
Jonkhoff, W
Kamphuis,
Kort, H. Int
Luscuere, P
MD Weekly
Mimmel, E
Moll, H. Int
NEVAT. Ra
Noailly-bui
green hom
innovations
Noailly-env
builings.
technologic
P.E.M. Ligt
productie:
Manufactur
Maakindust
Peters, R. In
09. “TV recla
augustus 201
, en e.a.
ch Statistisch
P. Petersen
anderen met
ebranches, 1
ndrapport zi
J. Interview (
D. Interview
M. Interview
TIB-2008,
Installatieb
MarktMonito
TIB–2009,
e Installat
itor.
W. TNO, Inn
H. Interview
terview (201
P. Interview
y, 2010. 201
. interview.
nterview. Utr
aising the ba
lding, J., S
me: A case
s in the Dutc
vironment, J
The impac
cal innovatio
thart, P. Vae
onderzoek
ring Surve
strie. EMS, 2
Interview. TN
Innovaties over
ame Eneco m
10.
“Arbeidste
he Berichte
n. “FHI Bra
de omgevin
8 septembe
icht op zorg
(2010).
w (2010).
w. Baarn: AT
MarktMoni
branche 200
or.”
MarktMon
tiebranche
novatie in de
w (2010).
10).
(2010).
10.
(2010).
echt: Strukto
ars. NEVAT,
. Balrakova
study of in
ch building s
. Improving
ct of env
on. CPB, 201
essen en B.
ksrapportage
ey (EMS)
008.
NO, 2010.
r de sectorgren
medio 2009”
ekorten in
en (ESB), 2
anche onde
ng- ontwikk
r 2006.”
en functies.
T Osborne, 2
itor. “Innov
08 – accen
nitor. Innov
– upd
e bouw. 2005
on, 2010.
2008.
, en R. Lu
inducing en
sector. CPB,
g the energy
vironmental
10.
Dankbaar. I
e van de
in de
nzen 2010-202
”.
de zorg.
26 novembe
erzoek 2005
elingen in d
.” 2009.
2010.
vaties in d
nten voor d
vaties in d
date 2009
5.
kach. Home
nergy-efficien
2010.
y efficiency o
policy o
Innovatie va
de Europea
Nederlands
0
.”
er
5-
de
de
de
de
9,
e,
nt
of
on
an
an
se
I
P
b
i
B
s
P
2
P
R
—
R
R
R
R
R
R
P
S
S
S
T
A
T
V
A
V
—
T
V
V
K
w
w
w
w
w
nnovaties over
Pleijster, F.,
belangrijke t
installatiebed
Braaksma, R
september 2
Pries, F, en
2005.
Prins, M. Int
Rabobank. C
— Cijfers &
Rabobank.
Rabobank, 2
Rabobank, A
Rabobank, B
Regieraad-Bo
Runneboom,
Platform, 20
Schuring, B.
SCP. 2009.
SIC. http://w
Toren, J.P.
Amsterdam E
Traversari, R
Vaan, M.
Amsterdam,
Veldhuis, C.
— Intervie
Terminals, 2
Vries, de. S.
VWS, Minis
Klink aan de
waterland.ne
www.branch
www.nfu.nl.
www.nzv-zie
www.vng.nl
r de sectorgrenz
en e.a. Rada
toekomstont
drijven. Zoet
R. - Hoorik, P
010.
P. Heijgen.
terview Rada
Cijfers & Tre
& Trends: Bou
Rabobank
2009.
Algemeen. C
Bouw. Cijfer
ouw. De reg
, T. Inter
10.
H. interview
www.industri
van den.
EZ, 2010.
R. Interview (
de. Intervie
2010.
Interview (2
ew Radar.
010.
Interview. (
sterie van.
e 2e kamer.”
et. www.wat
heorganisatie
ekenhuizen.n
.
zen 2010-2020
dar 2010-202
twikkelingen
termeer: EIM
P. van - Pika
Een eeuw
ar. De Lier: P
ends. 2009.
uwnijverheid
Cijfers e
Cijfers & Tren
rs & Trends:
gie voorbij 2
rview. Bio
w. (2010).
riebeleid.nl. 2
Interview. A
(2010).
ew. Amster
2010).
Rotterdam
(2010).
“Informatie
” 2009.
aterland.net.
eszorg.nl.
nl.
0
20. Verkennin
n voor
M, Pleijster -
aart,A. - Zwi
w innovatie in
Priva, 2010.
d. 2009.
en Trends
ends. 2009.
Bouwnijver
2004-2009. 2
-renewable
2010.
Amsterdam:
rdam: Unive
m: Europe
uit brief v
ing van
F. -
inkels, A., 7
in de bouw.
s Industrie.
rheid. 2009.
2009.
Resources
Gemeente
ersiteit van
Container
van minister
.
.
s
e
n
r
r
173
174
www.zeela
O/ZEE/ZEE
Zeiler W.,
magazine o
Ziekenhuize
ZIP. “Insp
zorginnova
nd.nl. ht
E0/9015/9015
Technisch
oktober 2010
en, Algemen
piratie voor
tieplatform.”
Innovaties over
ttp://kreeft.ze
516_1.pdf).
he Universit
0.” (TVVL m
ne. “Branche
r innovatie
”
r de sectorgren
zeeland.nl/ze
teit Eindho
magazine) 20
erapport.” 2
es. De vis
nzen 2010-202
eesterdoc/ZB
ven. “TVV
010.
009.
sie van he
0
BI-
VL
et
I
B
nnovaties over
Bijlagen
r de sectorgrenzzen 2010-20200 175
I
B
nnovaties over
Bijlage I Vi
Persoon
bouw
Dhr. C.
Dhr. H.
Dhr. M.
Dhr. T. B
Mevr. B
tech
nie
k
Dhr. S. d
Dhr. J. v
Dhr. E. M
Dhr. H.
Dhr. T. v
Indust
rie
Dhr. T. R
Dhr. B.
Dhr. R.
Dhr. M.
Dhr. J. P
Zorg
Dhr. Rob
Mevr. H
Dhr. P. L
Dhr. D.
r de sectorgrenz
isionairs
n
Buijs
Moll
Hopman
Bergmans
. Dulski
de Vries
van Halderen
Mimmel
Schurink
van Eck
Runneboom
Dankbaar
Peters
de Vaan
P. van den Tore
berto Traversar
H. Kort
Luscuere
Holtkamp
zen 2010-2020
Bedrij
Gemee
Strukto
AT Os
Hemub
Nyenro
Chess
Hettich
Strukto
Energi
Teus v
Bio-ren
Radbo
TNO
Univer
en Gemee
ri TNO z
Hogesc
TU-De
Actiz
0
f
ente Werken R
on Engineering
borne
bo
ode Business U
Embedded Tec
h Holland
on Worksspher
eNed
van Eck Energie
newable Resou
ud Universtitei
rsiteit van Ams
ente Amsterdam
zorg en bouw
chool Utrecht
elft
Rotterdam
g
Universiteit
chnology
re
e en Milieu
urces Platform
it
terdam
m EZ
Functie
Sr. Adviseur
Directeur
Adviseur
Directeur
Senior Rese
Directeur
Director Bu
Directeur
Issue manag
Adviseur
Voorzitter
Professor Ra
Marktmanag
Professor U
Kwartierma
Adviseur zo
Lector Vraa
Hoogleraar
Policy Advis
r Bouw
earcher Sustaina
siness Develop
ger
adboud Univer
ger procesindu
vA
ker Developme
org en bouw
ggestuurde Zo
Bouw, Zorg en
sor (Health Car
177
able Building
pment
rsiteit
strie
ent Board
rg
n Installatie
re/Real Estate)
I
B
D
U
D
d
O
b
O
v
g
l
b
T
nnovaties over
Bijlage II O
De meest rec
UNETO-VNI
Dit overzicht
dat in samen
OTIB is uitge
beschrijving
Om de ontw
van samenge
glad te strijk
om de verta
bruikbare we
Radar cluster
Renovatie evol
Integraal instal
Intelligente ene
voorziening
Installeren nieu
Nieuwe busine
len
Comfortabel le
Tabel 14 Radar
r de sectorgrenz
Ontwikkelin
cent in beeld
I, kennen de
t van ontwik
nwerking tu
evoerd. Dit p
van de in ka
wikkelingen t
evoegd en i
ken en de str
aalslag opge
erktitels en o
s Ra
lutie En
M
He
lleren W
In
Vr
ergie M
Sm
St
uwe stijl ‘C
br
M
Au
ess model- Fle
Ni
M
even Zo
Sm
Af
r ontwikkelinge
zen 2010-2020
ngen techn
d gebrachte
titels zoals
kkelingen is
ussen EIM, T
project is me
aart gebrach
te kunnen g
inhoudelijk
ructuur inzic
enomen die
omschrijving
adar UNETO-V
nergetisch reno
Materiaalschaars
ergebruik van g
Warmte-koude o
tegrale oplossi
raaggestuurd v
Micro-WKK
mart grids
turen elektricite
Crowd-sourcing
ron van financie
Miniaturisatie
ugmented reali
exibele arbeids
ieuwe verdienm
Multidisciplinair
org op afstand
mart living
fstemmen van
en van UNETO
0
nische insta
TIB-ontwik
weergegeve
s het resultaa
TNO-ICT en
edio septem
hte ontwikke
gebruiken vo
iets aangep
chtelijk te ho
nodig was
gen.
VNI
overen
ste
gebouwen
opslag
ngen
entileren
eitsvraag
g’ als nieuw
ering
ity
srelaties
modellen
werken
oplossingen
O-VNI
allatiebran
kkelingen bin
en in de twee
at van het R
n MarktMon
mber 2010 op
elingen is hie
oor het onde
ast om het
ouden. In Ta
om te kome
Netwerkbi
Energetisch
Materiaalsc
Hergebruik
Energie ops
Energieopw
Installatieco
Decentrale
Smart grids
Sturen elek
we Nieuwe fin
Plug & play
Augmented
Flexibele ar
Nieuwe fin
Energieopw
Zorg op afs
Installatieco
Installatieco
nche
nnen het Ra
ede kolom v
Radar innova
nitor voor U
pgeleverd. D
eronder opge
erzoek, is ee
onderlinge
abel 14 is in
en tot voor
ijeenkomst we
h renoveren
chaarste
k van gebouwen
slag
wekking
oncepten
energievoorzie
s
ktriciteitsvraag
ancieringsmod
y
d reality
rbeidsrelaties
ancieringsmod
wekking
stand
oncepten
oncepten
dar traject v
van Tabel 14
atie onderzo
UNETO-VNI
De inhoudelij
enomen.
en aantal da
niveauversc
n de rechterk
het onderzo
erktitel
n
ening
dellen
dellen
179
van
4.
oek
en
jke
ar-
chil
ko-
oek
180 Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020
1 Energetisch renoveren
Het speerpunt in de energiezuinige gebouwde omgeving zal de komende jaren ver-
schuiven van nieuwbouw naar bestaande bouw. Door zich bij renovatie te richten op
energiebesparing, kan het energiegebruik van deze woningen flink omlaag. Doel is
daarbij om de bestaande woningvoorraad op een steeds hoger energieprestatieniveau
te brengen. In dit verband kunnen we spreken van passief ofwel duurzaam renove-
ren.
2 Materiaalschaarste
Vrijwel alle duurzame technieken - zoals zonnecellen, windmolens, elektrische auto’s
- bevatten significante hoeveelheden van de zogenaamde ‘rare earth’-elementen. Op
termijn is dus een materiaalschaarste te verwachten, waardoor men steeds nadrukke-
lijker zal moeten zoeken naar vervangende materialen (zoals glas in plaats van koper)
en samenhangende installatietechnologieën zal moeten ontwikkelen.
3 Hergebruik van gebouwen
Het accent in de bouwproductie verschuift van nieuwbouw naar aanpassing van de
bestaande voorraad. De nieuwbouwwoningmarkt kent sinds 2008 een ernstige terug-
val. Particulieren focussen nu vooral op woningaanpassingen, niet op verhuizen.
In de utiliteit is sprake van een grote leegstand. Hierdoor staan de vierkante meter-
prijzen onder druk. Vastgoedbeheerders verhogen het kwaliteitsniveau van de ge-
bouwvoorraad om eerst deze leegstand te verminderen. Pas wanneer het aanbod is
afgenomen, komt er weer ruimte voor nieuwbouw. Dit betekent eveneens een ver-
schuiving richting kleinere opdrachtgevers.
4 Energie opslag
Warmte - en koudeopslag (WKO) is een methode om energie in de vorm van warmte
of koude op te slaan in de bodem. De techniek wordt gebruikt om gebouwen te ver-
warmen en/of te koelen. Vooral kantoorgebouwen hebben zomers een koudevraag
die ongeveer gelijk is aan de warmtevraag in de winter. Door warmteopslag kan
warmte die in de zomer over is, opgeslagen worden voor gebruik in de winter. Hier-
door is een aanmerkelijke energiebesparing te realiseren. In de praktijk zijn besparin-
gen van 40 tot 80% bereikt.
5 Energieopwekking
Het bedrijfsleven is niet alleen de partij die technische oplossingen realiseert, maar
ook de partij die stimuleert om te komen tot technische oplossingen. Belangrijk is
wel dat de ontwikkelingen waar de bedrijven mee te maken hebben, veelal niet om
I
a
c
g
d
m
s
6
A
v
r
D
d
D
D
b
r
7
M
t
v
b
e
g
g
n
8
E
t
g
i
r
(
r
z
nnovaties over
alleen losstaa
complex dat
grale aanpak
drijven. Part
met partijen
stand brenge
6 Installat
Afhankelijk v
verder toene
ruimte.
Decentrale, v
dat er minde
D (gebalance
Decentrale, v
basis van de
ruimte, de lu
7 Decentra
Micro-warmt
teit genoemd
van warmtek
brandstofcel
elektriciteit o
geiser. Grote
genoemd. D
nepaneel ond
8 Smart gr
Energienette
tionaliteiten
gen denkbaa
nschakelen
richtingsverk
(zonnestroom
rugziet. Dec
zonnepanele
r de sectorgrenz
ande innova
verbetering
k. Integrale o
tijen die in
in de keten
en.
ieconcepten
van het econ
emen. Denk
vraaggestuu
er ventilatie
eerde ventila
vraaggestuu
e geconstate
uchtvochtigh
ale energiev
tekrachtkopp
d - is een te
krachtkoppe
tot een cap
opgewekt. D
ere toepassi
e micro-WK
der de netge
rids
en worden le
krijgen die
ar. Smart gr
en bij uitva
keer, waardo
m, wind, mic
entrale ener
en of een H
zen 2010-2020
aties en oplo
gen slechts w
oplossingen
staat zijn om
n of juist ove
n
nomisch her
k daarbij aa
rde ventilati
systemen C
atie, mechan
rde ventilati
eerde vraag,
heid of een t
voorziening
peling (M-W
erm die staat
ling (WKK)
paciteit van
De WKK-ins
ingen, voor
KK voor huis
ekoppelde, d
etterlijk intel
de gebruiks
rids worden
l een altern
oor de con
cro-wkk) pro
rgie is energ
HR-e bij ka
0
ossingen vrag
waardevol zi
zijn echter
m tijdelijke
er sectoren
rstel, zullen z
an vraagges
ie wordt ste
(natuurlijke
nische toe-af
iesystemen z
met als uit
ijdprogramm
g
WKK) - ook
t voor de op
in huishoud
20 kilowatt
stallatie verv
gebruik in
shoudens va
decentrale op
lligent (smar
swaarden ve
zelfs zo sli
atieve route
sument met
oducent wor
gie die lokaa
ntoorgebouw
gen. De prob
ijn als zij de
niet te realis
samenwerk
heen, zullen
zaken rondo
tuurd ventil
eeds meer to
e toevoer plu
fvoer) zijn.
zijn systeme
tgangspunt d
ma.
wel HRe - H
pwekking va
dens, meesta
t. Bij de wa
vangt zo de
de utiliteits
alt net als de
pwekkers.
rt grids) en
ergroten. Hie
m dat ze zi
e zoeken. He
t zijn decen
rdt en dat oo
al wordt opg
wen, bedrijf
blematiek is
eel uitmaken
seren door i
kingsverband
n de mooiste
om comfort v
leren en kli
oegepast, me
us mechanis
n die worde
de hoeveelh
Hoog Rende
an elektricite
al met een st
armteproduc
CV-ketel e
sbouw, wor
e windturbin
zullen meer
erbij zijn ve
ichzelf repar
et energiene
ntraal opgew
ok in de ene
gewekt, bijv
fspanden, w
s vaak derma
n van een in
individuele b
den te smed
e projecten
van gebruike
imatiseren p
et als resulta
che afvoer)
en gestuurd
heid CO2 in
ment elektri
eit door midd
tirlingmotor
ctie wordt o
n de boiler
rden mini-w
ne en het zo
r nieuwe fun
le vernieuw
reren, back-
et wordt twe
wekte energ
ergiekosten
voorbeeld do
woonhuizen
181
ate
te-
be-
den
tot
ers
per
aat
en
op
de
ici-
del
of
ook
of
wkk
on-
nc-
in-
-up
ee-
gie
te-
oor
of
182 Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020
flatgebouwen. De energie wordt dus opgewekt op de plaats waar het ook weer ver-
bruikt wordt. In plaats van enkele centrales die voor het gehele land grote hoeveel-
heden elektriciteit produceren, zorgen in het decentrale systeem vele duizenden units
elk voor een klein deel van de energiebehoefte.
9 Sturen elektriciteitsvraag
Dit concept gaat er vanuit dat het in de toekomst mogelijk moet zijn de vraag naar
energie actief te volgen en aan te sturen. Een slimme aansturing van de elektriciteits-
vraag is noodzakelijk met de komst van decentrale energietechnologieën zoals warm-
tepompen, elektrische auto’s en energie uit duurzame bronnen als wind en zon. Bin-
nen de woonomgeving is de functionaliteit van de slimme meter verder uit te breiden
met bijvoorbeeld vraagsturing. Het is echter nog onbekend of en wanneer dit moge-
lijk zal zijn.
10 Nieuwe financieringsmodellen
Het voorbeeld van de artiest die zijn DVD financierde door via internet een groot
aantal kleine ‘investeerders’ te werven en hen in ruil voor hun (mini)investering een
exemplaar te leveren èn een aandeel in de eventuele winst te geven, zal navolging
krijgen. Dit fenomeen heet ‘crowd-sourcing’.
11 Plug & play
Miniaturisering zal een steeds grotere invloed krijgen op de installatieprocedures en
steeds meer mogelijkheden bieden tot ‘onzichtbare installatie'. De kortere levenscycli
van producten en de snellere wisseling in wensen en behoeften van opdrachtgevers,
leiden tot een frequenter contact tussen opdrachtgever en installateur.
12 Augmented reality
In plaats van informatie af te beelden op klassieke en geïsoleerde beeldschermen,
worden bij augmented reality de data geprojecteerd in het gezichtsveld van de ge-
bruiker. Dit kan door middel van een display (een soort bril) op het hoofd of het dis-
play van een mobiele telefoon. Het maakt het verschil tussen de reële wereld en de
virtuele wereld steeds kleiner en zorgt tevens voor eenvoudigere en gebruikersvrien-
delijkere interfaces, maar ook voor complexere toepassingen. Voor de installateur be-
tekent dit dat gebruikers door deze nieuwe vorm van dataprojectie bijvoorbeeld bete-
re instructies kunnen krijgen om klussen zelf te doen. Ook de monteur zelf kan de
techniek gebruiken om een bepaald type klussen nu zelf te doen, geholpen door ex-
tra informatie.
I
1
A
w
1
E
o
g
n
O
z
k
D
p
s
s
r
n
nnovaties over
13 Flexibele
Arbeidsrelati
werkgever en
14 Zorg op
Eén van de n
op afstand is
gische hulpm
noodzaak om
Ook geeft z
zelfstandighe
kelingen als
De meeste m
peling van fo
seren van di
sche ICT ko
ring, inform
nende die hu
r de sectorgrenz
e arbeidsrel
ies worden f
n werkneme
afstand
nieuwste en
s zorg die o
middelen. De
m de zorg to
zorg op afst
eid en eigen
individualise
mensen blijv
ormele en in
ie wens bere
oppeling voo
atie) tussen
ulp behoeft.
zen 2010-2020
laties
flexibeler: d
er vervaagt e
n technisch m
p afstand w
e reden voor
oegankelijk,
tand antwoo
n regie. Het
ering.
ven graag ze
nformele zor
eikbaar. Een
or ondersteu
de fysieke
0
de baan-voor
en er komen
meest innov
wordt gegeve
r het bieden
betaalbaar e
ord op de g
past het uit
lfstandig wo
rg en de mo
n mogelijkhe
uning op afs
zorgverlene
r-het-leven v
meer ZZP’e
atieve trend
en met behu
n van zorg o
en kwalitatie
groeiende be
tstekend bij
onen zo lang
ogelijkheden
eid is bijvoo
stand (signal
ende instelli
verdwijnt, de
ers en freelan
s is zorg op
ulp van mod
p afstand lig
ef hoogwaar
ehoeften van
maatschapp
g dit kan. Ee
n van ICT m
orbeeld een
lering, bewa
ng en de ze
e grens tuss
ncers.
p afstand. Zo
erne techno
gt vooral in
dig te houde
n cliënten a
pelijke ontw
en goede ko
aken het rea
directe tech
aking, monit
elfstandig w
183
sen
org
lo-
de
en.
aan
wik-
op-
ali-
ni-
to-
wo-
I
B
B
nnovaties over
Bijlage III K
Bouw
1. Aannem
saties di
gen, me
40.000 w
aangeslo
2. Aedes, B
3. Agentsc
innovati
nisterie
EVD, O
4. Betonve
5. BNA: B
6. Bouwen
bouw- e
7. Coficien
groten v
bied van
8. CPB: Ce
ken. Ma
9. Crow: N
re ruimt
professi
richtlijne
10. NOA: N
11. Research
het bevo
bouwpro
12. SBR: Sti
de bouw
mentere
r de sectorgrenz
Kennis-, on
mersfederatie
ie samen rui
et een totale
werkzame p
oten
Branchevere
chap NL: Aa
ie, internatio
van Econom
ctrooicentru
ereniging
ond van Ned
nd Nederland
en infrastruc
nt: Voortgek
van hun inno
n vernieuwin
entraal Planb
aakt econom
Nationaal ken
te. Crow is e
onals techni
en en aanbe
Nederlandse
h Rationalisa
orderen, fina
ocessen, bou
ichting Bouw
w- en vastgo
en van bouw
zen 2010-2020
nderwijs- e
e Nederland:
m 1.800 bo
omzet van 3
personen. Mo
eniging woni
anspreekpunt
onaal ondern
mische Zake
um Nederlan
derlandse Ar
d: Nederland
tuur
komen uit de
ovatiekracht
ng van beleid
bureau, onde
mische progn
nnisplatform
een onafhank
ische en spe
evelingen
ondernemer
atie: Gelieer
ancieren en
uwproducten
w Research,
oedwereld bi
wkennis
0
en branche
: Landelijke
uw- en infra
3,6 miljard e
omenteel zij
ingcorporati
t voor bedrij
nemen en s
en en begin
d en SenterN
rchitecten
dse brancheo
e Bouwhulp
door midde
d, organisati
erdeel van h
noses en ana
m voor infras
kelijke sticht
cialistische k
rsvereniging
rd aan Bouw
uitvoeren va
n en de bou
kennisplatfo
ij elkaar voo
eorganisati
koepelorgan
astructuurbed
euro en een
n er zestien
es NL
jven op het g
amenwerken
2010 ontsta
Novem
organisatie v
Groep. Steu
el van advies
ie, processen
het Ministerie
lyses
structuur, ve
ting zonder
kennis in de
voor afbouw
wend Nederla
an onderzoek
wmarkt
orm voor de
r het creëren
ies
nisatie van b
drijven verte
arbeidsvolu
onderneme
gebied van d
n. Onderdee
aan uit een
voor bedrijve
unt bedrijven
s en onderzo
n en systeme
e van Econo
rkeer, vervo
winstoogme
vorm van h
wbedrijven
and. Heeft a
k op het geb
e bouw. Bren
n, overdrage
brancheorgan
egenwoordi-
me van
rsorganisatie
duurzaamhe
el van het M
bundeling v
en in de
n bij het ver-
oek op het g
en
omische Za-
oer en openb
erk en biedt
handleidingen
als doelstellin
bied van
ngt partijen
en en imple-
185
ni-
-
es
eid,
Mi-
van
-
e-
ba-
n,
ng
in
186 Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020
13. TNO: Nederlandse Organisatie voor toegepaste natuurwetenschappelijk onder-
zoek. Doet onderzoek naar (innovaties in) de bouwnijverheid, en doet kwantita-
tieve voorspellingen voor de bouw van bijvoorbeeld woningen
14. Vernieuwing Bouw, vernieuwingsplatform voor de bouwsector. Opvolger van de
Regieraad Bouw. Stimuleert de gezamenlijke ambitie om te vernieuwen bij be-
trokken partijen aan vraag- en aanbodzijde van de bouwsector
Industrie
Hout- en meubel:
15. CBM: Centrale Bond Meubelfabrikanten met ruim zeshonderd leden binnen de
Meubelindustrie en Meubileringbedrijven. Aangesloten zijn interieurbouwers,
woonmeubelfabrikanten en producenten van grafkisten, matrassen sen schei-
dingswanden en bedrijven die halffabricaten maken, inclusief loonstoffeerderijen
en meubelspuiterijen
16. FNV Bouw
17. Hout- en Bouwbond CNV
18. SH&M, Stichting Hout & Meubel, kenniscentrum beroepsonderwijs bedrijfsleven
voor de timmer- en meubelindustrie, houthandel en parketbranche
19. VVNH, Vereniging van Nederlandse Houtondernemingen
Metaalbewerkingsindustrie en Machine-industrie:
20. Federatie Metaalplaat
21. FPT, Federatie Productie technologie
22. FME-CWM, De Federatie voor de Metaal en de Elektrotechnische industrie
23. Koninklijk Metaal Unie
24. NEVAT, Nederlandse Vereniging van Algemene Toelevering
25. VIMAG, Vereniging van Importeurs van Machines en Gereedschappen
Elektrotechnische groothandel:
26. EIB: Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid
27. NVG: Nederlandse Verbond van de Groothandel
28. OVP: Opleidingsfonds van en voor de procesindustrie.
I
O
T
B
nnovaties over
29. UNETO
sche det
30. Vernieu
de bouw
31. WTG; W
Overige org
32. FNLI: Fe
33. NRK: Br
34. NVC: N
35. RAI: Ve
36. SIC: Stic
37. Verenig
menten
38. VNCI : V
39. VAPRO
40. Vomi: B
41. VTN: Ve
42. VNP: Ko
Techniek
Branche- en
43. OTIB: O
44. UNETO
sche det
45. FNV Bo
46. FHI : Fe
47. NVKL: N
48. KNVvK
r de sectorgrenz
-VNI: Onder
tailhandel
wing Bouw:
wsector
Werkgevers T
ganisaties:
ederatie Ned
ranche veren
Nederlands V
ereniging, Rij
chting voor
ing van Fab
elektronica
Vereniging v
: dienstverle
Brancheorgan
ereniging Te
oninklijke V
n sectororga
Opleidings- e
-VNI: Onder
tailhandel
ondgenoten:
ederatie van
Nederlandse
: Koninklijke
zen 2010-2020
rnemersorga
: Opvolger R
Technische G
derlandse Le
nigingen, vo
Verpakkingsc
jwiel & Aut
Industriebel
rikanten, Im
van de Nede
enende kenn
nisatie voor
extielindustr
Vereniging va
anisaties:
en ontwikkel
rnemersorga
Federatie N
technologie
e Vereniging
e Nederland
0
anisatie voor
Regieraad Bo
Groothandel
evensmiddele
oor de rubbe
centrum
omobiel Ind
eid en comm
mporteurs en
erlandse Che
nisorganisatie
dienstverlen
ie Nederland
an Nederland
lingsfonds v
anisatie voor
Nederlandse V
branches
g voor Koude
se Verenigin
r de installat
ouw. Interm
l
en in Industr
er-, recycling
dustrie
municatie
Agenten op
emische Indu
e voor de pr
nende bedrijv
d
dse Papier- e
voor het Tech
r de installat
Vakverenigin
etechniek en
ng voor Kou
iebranche en
ediair tussen
rie
g- en kunstst
p Radiogebie
ustrie
rocesindustri
ven in de pr
en kartonfab
hnisch Instal
iebranche en
ng
n Luchtbehan
ude
n de techni-
n bedrijven i
toffenindustr
ed en consu-
e
rocesindustri
brieken
llatieBedrijf
n de techni-
ndeling
187
n
rie
-
ie
188 Innovaties over de sectorgrenzen 2010-2020
Onderwijs- en kennis organisatie:
49. Kenteq: Kennis- en adviescentrum voor technisch vakmanschap
50. TVVL: ontwikkeling en implementatie van de techniek van gebouwgebonden
voorzieningen en de invloed hiervan op de mens en zijn/haar functioneren
Zorgsector
Branche- en sectororganisaties:
51. Actiz: Organisatie van zorgondernemers
52. BTSG: innovatie in ouderenzorg
53. Brainport Health innovation
54. CBO: Kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg
55. Domotica Platform
56. FWG: FunctieWaardering Gezondheidszorg
57. Innovatie Anders
58. NFU: Nederlandse Federatie van Universitair medische centra
59. NPHF: Nederlandse Public Health Federatie
60. NVZ : Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen
61. Prismant: kennis- en expertisecentrum in de zorg
62. Scriptieprijs Innovaties in de Zorg
63. Trimbos instituut
64. VGN: Vereniging Gehandicapten Nederland
65. ZIP: Zorg Innovatie Platform
Onderwijs en kennisorganisaties:
66. Aedes-Actiz: kenniscentrum voor zorg en wonen
67. Vilans: kenniscentrum voor langdurende zorg
I
B
O
T
A
S
T
T
O
A
M
A
A
F
F
nnovaties over
Bijlage IV D
Organisatie
TU Delft
Agentschap
Strukton Wo
TNO
Teus van Eck
OTIB
Agentschap
Mosa Busine
ActiZ
Amphia Ziek
FWG
FWG
r de sectorgrenz
Deelnemer
NL
orksphere
k Energie en
NL
ess
kenhuis
zen 2010-2020
rslijst Secto
n milieu
0
orbijeenkoomst 15 ok
Naam
Dhr. P.
Mevr. W
Dhr. E.
Dhr. R.
Dhr. T
Dhr. J.
Dhr. L.
Dhr. B.
Dhr. D.
Dhr. F.
Mevr. A
Dhr. P.
tober 2010
Luscuere
W. Willemse
Mimmel
Traversari
van Eck
Hendriks
Brouwer
ten Haaf
. Holtkamp
E. van Vliet
A. Westerbe
Andriessen
0
e
eek
189
I
B
nnovaties over
Bijlage V D
Organisatie
Delphi Man
DIGIT Elekt
Electro-Tech
ElektroWerk
HATEHA BV
Hitechnolog
Hiteq Centru
ISSO
J. J. v.d. Bro
Mitsubishi E
Techneco En
UNETO-VN
UNETO-VN
UNETO-VN
Woningborg
WTH-Vloerv
r de sectorgrenz
Deelnemers
e
agement Ac
trotechniek B
hnisch Burea
k
V
gies Ind. Aut
um voor Inn
oek Installate
Elevator Euro
nergiesystem
NI
NI
NI
g
verwarming
zen 2010-2020
slijst Netw
cademy
B.V.
au Smit / v.d
tomation B.V
novatie
eurs B.V.
ope BV
men BV
0
werkbijeenk
d. Linden
V.
komst 9 no
Naam
Dhr. P.
Dhr. M.
Dhr. E.A
Dhr. J. P
Dhr. M.
Dhr. D.
Dhr. D.
Dhr. R.
Dhr. C.
Dhr. H.
Dhr. P.R
Dhr. M.
Dhr. R.
Dhr. W
Dhr. B.
Dhr. E.
ovember 2
Driesen
. Dekker
A. Nieuwenh
Pinxter
. van Leer--
Dunne
Maatman
van Bergen
van den Bro
van de Pasc
R. van Alphe
. van der He
van der Lin
.I.J. van der
van Buuren
Bisschop
2010
huijsen
oek
ch
en
elm
den
Veere
n
191
I
B
nnovaties over
Bijlage VI D
Organisatie
Bam Techni
BBA
Eaton Holec
HC Barcol-A
HOMIJ Tech
InstallatieW
Koninklijke
Leertouwer
Merford B.V
Nedap
Stabiplan
Stichting ST
Technologie
UNETO-VN
UNETO-VN
r de sectorgrenz
Deelnemer
e
iek
c
Air BV
hnische Insta
Werk Nederlan
Nederlandse
V., Technisch
TABU
estichting ST
NI
NI
zen 2010-2020
rslijst Netw
allaties BV
nd
e Vereniging
h Bureau
TW
0
werkbijeen
g voor Koud
nkomst 12 n
Naam
Dhr. W
Dhr. M
Dhr. F
Dhr. J
Dhr. P
Dhr. R
de Dhr. D
Dhr. M
Dhr. P
Mevr.
Dhr. G
Dhr. C
Dhr. C
Dhr. F
Dhr. P
november
m
W. van Leuv
M. Verlinde
F. Kuipers
. Jansen
P.R. Korthof
R. Westerma
D. Havenaar
M. van der B
P. Brosens
S. Adriaans
G.W. Sloof
C. Cornax
C. Mombers
F.A. Vos
P. Helmink
2010
ven
ann
Boon
se
193
Johan van Oldenbarneveltlaan 11
Postbus 377
MarktMonitor
3440 AJ Woerden
tel. (0348) 437700
fax (0348) 433111
www.marktmonitor.com
![WAM - Romazo · 2019-08-22 · [WAM] [INTERVIEW] - [No.131 woning worden. " at het gebruik van zonwering grote invloed heeft op het koelen en verwar- men van een woning of een utiliteitsge-](https://img.pdfslide.org/doc/110x75/5f810d22055b4e35533490aa/wam-romazo-2019-08-22-wam-interview-no131-woning-worden-at-het.jpg)
