Çocukluk Dönemleri

Yenidoğan 0 - 4 hafta

Süt çocukluğu 1 - 12 ay

Oyun çocukluğu 1 - 3 yaş

Okul öncesi dönem 4 - 5 yaş

Okul çocukluğu 6 - 12 yaş

Puberte Kızlarda 10 - 18 yaş

Erkeklerde 12 - 20 yaş

BÜYÜMENİN EVRELERİ

Doğum öncesi (intrauterin-anne karnındaki) büyüme dönemi

Doğum sonrası büyüme dönemi

• Büyüme kavramı tek başına çocuğun fiziksel

boyutlarındaki (boy ve ağırlık gibi) artışı ifade eder.

Gelişme kavramı bunların yanısıra çocuğun diğer

sistemlerinin (örneğin zihinsel, motor ve hareket,

sosyal alanlardaki) olgunlaşmasını da ifade eder.

• Normal büyüme ve gelişme süreci genetik,

hormonal,

• Çevresel (beslenme) ve psikososyal etmenlerden

etkilenir.

Büyümeyi Etkileyen Faktörler

I. Genetik

II. Çevresel

A. Beslenme

B. Genel sağlık durumu

C. Hormonlar

1.Doğumdan önce insülin

2. Doğumdan sonra tiroid hormonu ve

büyüme hormonu

3. Pubertede cinsiyet hormonları

• Büyümenin en önemli göstergesi boy uzaması ve ağırlık

artışıdır.

• Çocuklarda boy uzaması, kemiklerin uç kısımlarındaki

büyüme plakları denilen kıkırdak dokunun gelişmesi ile

sağlanmaktadır.

• Ergenlik döneminin sonunda büyüme plaklarının

kapanmasıyla büyüme durur ve erişkin boyuna ulaşılmış

olur.

6- Kemik yaşı (Greulich-Pyle Atlası)

• Her çocuğun boyunu anne ve babasından geçen iki grup

gen birbirinden bağımsız olarak etkilemektedir.

• Genler büyümenin ana kalıbını (çocuğun ırksal ve ailevi

boy potansiyelini, ergenlik başlama yaşını vb) belirler.

Kız çocuk için hedef boy: Anne boy + (Baba boy-13) ± 7cm/2

Erkek çocuk için hedef boy : Baba boy + (Anne boy+13) ± 7cm/2

• Büyümeyi sağlayan ikinci faktör ise beslenmedir.

Beslenme özellikle ilk iki yaşta olmak üzere tüm

yaşlarda büyümeyi etkiler. Büyümeyi sağlayan üçüncü

faktör ise hormonlardır.

Başta hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu

olmak üzere tiroid hormonları ve cinsiyet hormonları

büyümeyi düzenlemektedir. Bu hormonların

eksikliklerinde büyüme geriliği en önemli bulgulardandır.

Bu özellikleriyle büyüme, çocukların genel sağlık

durumlarını yansıtan çok iyi bir göstergedir.

Doğum Öncesi Büyüme: Anne karnındaki dönemde çocuğun büyümesi

üzerine etki eden faktörler çocuğun doğum boyunu

ve ağırlığını etkilediği gibi bazen doğumdan sonraki

büyümesini de etkiler. İntrauterin yaşamdaki büyüme

üzerine etkili olan faktörler iki grupta toplanabilir.

Bunlarm bebeğe ait faktörler ve anneye ait

faktörlerden oluşur.

Bebeğe ait faktörler:

Bebeğe ait faktörler arasında kromozomal

bozukluklar ve intrauterin enfeksiyonlar sayılabilir.

Ancak, bebeğe ait nedenlerle oluşan doğum öncesi

intrauterin büyüme geriliklerinde ise bu fark

kapanmaz ve bu çocukların boy ve gelişimleri

yaşıtlarına göre hep geridir.

Anneye ait faktörler: Plesenta hastalıkları, hipertansiyon, kronik hastalıklar,

alkol-sigara kullanımı, diyabet gibi. Anneye ve plasentaya

ait nedenlerle oluşan doğum öncesi büyüme

geriliklerinde, doğumdan sonraki koşullar elverişli ise

(normal beslenme ve sağlık koşullarında) bu bebeklerin

çoğu iyi bir büyüme göstererek yaşıtları ile aradaki farkı

iki yaşına kadar kapatırlar. Buna büyümeyi yakalama

denir. Bu durum prematüre bebekler için de geçerlidir.

Doğum öncesi (İntrauterin) büyüme

Anne karnındaki dönemde çocuğun büyümesi üzerine

etki eden faktörler çocuğun doğum boyunu ve ağırlığını

etkilediği gibi bazen doğumdan sonraki büyümesini de

etkiler.

Zamanında (38-40 haftalık bir gebeliği takiben) doğan

sağlıklı biryenidoğan bebeğin ağırlığı ortalama 3200 gram,

boyu ise 50 cm civarındadır.

Zamanında doğan bir bebeğin doğum ağırlığı 2500

gramın altında ise bu bebekler düşük doğum ağırlıklı veya

(intrauterin büyüme geriliği olan) bebek olarak

değerlendirilir.

Bebeğe ait faktörler arasında kromozomal bozukluklar,

bebeğin anne karnında iken yakalandığı doğumsal

enfeksiyonlar (Toxoplazma, Kızamıkçık, ve benzeri viral

hastalıklar) sayılabilir. Örneğin X kromozomlarından birisinin

eksik olması durumunda (Turner sendromu) diğer bütün

faktörler normal olduğu halde intrauterin büyüme yetersizdir

ve bu çocukların doğum ağırlığı 2800 gram civarında yani

ortalamanın altındadır.

Turner sendromu

Anneye ait nedenler arasında ise annenin hipertansiyon ve

benzeri kronik hastalıkları, kötü beslenme ve sigara

alışkanlığı önemlidir. Bu durumların varlığında bebeğin

doğum ağırlığı düşüktür.

Genel olarak doğum öncesi büyüme geriliği ile dünyaya

gelen bebeklerin % 15’i çocukluk ve erişkin yaşamda da

kısa boylu olarak kalırlar. Doğum öncesi dönemde

büyümeye etki eden faktörlerin bir kısmını kontrol etmek

elimizde değildir. Ancak hamilelik süresince annenin iyi ve

dengeli beslenmesi, sigara ve benzeri alışkanlıklardan uzak

durması, varsa sistemik hastalıklarının tedavisi, fiziksel ve

psikososyal streslerden mümkün olduğunca uzak olması,

doğum aralıklarının yakın olmaması sağlanmalıdır.

Doğumdan sonraki büyüme süreci ise üç ana evrede

incelenebilir ve bu üç evrede büyüme hızları

birbirinden farklıdır.

1. Süt çocukluğu ve erken çocukluk dönemi

2. Geç çocukluk dönemi

3. Ergenlik dönemi

İlk dönem süt çocukluğu dönemidir. Bu dönem

doğumdan sonraki büyümenin en hızlı olduğu dönemdir.

Doğumda ortalama 3.2 kg olan vücut ağırlığı, çocuk 12

aylık olduğunda üç katına yani yaklaşık 9-11 kg’a ulaşır.

Yine doğumda ortalama 50 cm olan boy 12 aylık bir

bebekte yaklaşık 75 cm’e ulaşır.

• Yani bu dönemde yıllık uzama hızı 25 cm’dir. Yaşamın

ikinci yılında bu hız yarıya iner (yaklaşık 12 cm/yıl) Daha

sonra azalmaya devam ederek 4 yaşından itibaren yılda 5-

6 cm’e iner.

• İkinci dönem olan geç çocukluk döneminde (4 yaşından

sonra ergenliğin başlamasına kadar geçen süre) büyüme

hızı nispeten sabittir ve yılda 5-6 cm olarak gerçekleşir. Bu

dönemdeki bir çocuk yılda 4’cm den az uzuyor ise mutlaka

bir hekim tarafından değerlendirilmelidir

Üçüncü dönem ise ergenlik dönemidir. Ergenlik dönemi

çocukluktan erişkinliğe geçilen bir süreçtir. Bu süreç

içerisinde çocuklarda önemli bedensel ve ruhsal

değişiklikler meydana gelir. Ergenlik kızlarda ortalama

3 yıl erkeklerde 4-5 yıl devam eden bir süreçtir. Genel

olarak ergenliğin ilk belirtisi kız çocuklarında

göğüslerde büyüme, erkek çocuklarda ise testislerde

büyümenin başlamasıdır.

Ergenliğin ilk bulgularının başlamasından

tamamlanmasına kadar geçen süre 2-5 yıl

arasındadır. Ergenlik döneminde boy uzamasında

hızlanma olur ve bu dönemin sonunda epifizler

kapanarak büyüme durur. Ergenlik döneminde

büyüme hızı önce artarak yılda 7-9 cm’e kadar çıkar.

Daha sonra ise ergenlik döneminin sonlarına doğru

kemiklerdeki büyüme plaklarının giderek

kapanmasıyla birlikte yeniden yavaşlar ve bir süre

sonra tamamen durur.

Böylece erişkin boyuna ulaşılmış olur. Ergenliğin

başlamasından tamamlanmasına kadar geçen süreç içinde

toplam boy uzaması kızlarda 20-25 erkeklerde 25-30 cm

kadardır Kızlarda boyca uzama atağı erkeklerden 2 yıl önce

başlar ve boyca uzama hızı doruğuna da iki yıl önce erişilir.

Ortalama olarak kızlar 14, erkekler 16 yaşında erişkin

hayattaki boylarının %96’sına ulaşmışlardır.

Ergenlik dönemine normalden önce giren veya ergenliği

çok hızlı ilerleyerek çabuk tamamlanan çocukların erişkin

boyu beklenenden düşük kalır. Ergenliğe erken giren

çocukların boyları o anda yaşıtlarına göre uzun olduğu

için genellikle bu problem aile tarafından fark edilmez

Ancak bu çocukların kemik yaşı hızlı ilerlediği için

büyüme erken sonlanır ve neticede erişkin boyu kısa

kalır.

• Sistemik hastalıklarda görülen büyüme geriliğinde,

hemen her zaman nütrisyonel yetersizlikler de

etkendir. İyi kontrol edilmeyen diyabette enerjinin

hücrelere ulaştırılmasında sorun vardır.

• Karaciğer ve böbrek yetersizliğinde, IGF-1 yapımının

bozulması, akciğer ve kalp hastalıklarında ise

enerjinin önemli bir bölümünün vücudun

oksijenizasyon işlevinde harcanması ve sık

enfeksiyon gibi etkenler büyüme geriliğine katkıda

bulunur.

Normal büyüme için ve genetik boy potansiyelinin en iyi

şekilde kullanılabilmesi için çocuğun yaşına uygun kalori

alması ve dengeli beslenmesi son derece önemlidir.

Özellikle büyümenin hızlı olduğu ilk iki yıl içindeki beslenme

bozuklukları, kronik kusma, kronik ishal veya yanlış ve

yetersiz beslenme, büyümenin geri kalmasına neden olan

en önemli faktörlerdendir.

D Vitamini Eksikliği- Raşitizm

Geçmişte D vitamini eksikliği boy kısalığının başta gelen

nedeniydi ve sıklıkla beslenme bozukluğu, bağırsak

emilim bozukluğu, karaciğer hastalığı veya kronik böbrek

yetmezliği ile birlikte bulunurdu. Güneş ışığından

yeterince yararlanmayan ve besinlerine D vitamini ilavesi

yapılmayan çocuklarda D vitamini eksikliği görülür. Bu

tür raşitik olgularda bacaklarda eğrilme vardır

• Psikososyal sorunlar ve sevgi yoksunluğunun hipotalamik

mekanizmalarla büyüme hormonu fizyolojisini bozduğu

gösterilmiştir. Bu yüzden normal büyüme için çocuğun

psikososyal ortamı da son derece önemlidir. Özellikle

anne veya babanın psikolojik rahatsızlıkları var ise veya

aile içi ortam, ayrılma ve benzeri süreçler nedeniyle stresli

ise, veya çocuk bakım kurumlarında yaşayan çocuklarda

büyüme geriliği görüldüğü iyi bilinen bir olgudur.

• Bu durumun merkezi sinir sistemi ve hipofiz bezi

etkileşimi ile ilgili olduğu ve bu çocuklarda büyüme

hormonunun yetersiz salgılandığı gösterilmiştir. Bu

çocuklar yeterince ilgi ve şefkat alabilecekleri bir ortama

yerleştirildiklerinde hem büyümenin hızlandığı hem de

büyüme hormonu salgısının düzeldiği gösterilmiştir.

• Bu grupta da beslenme yetersizlikleri büyüme geriliğine

katkıda bulunur.

Genetik faktörler

• Hiç kuşku yok ki genetik faktörler kişinin fiziksel

büyümesini belirleyen en önemli etmenlerdendir. Irklar

arasındaki, örneğin bir İsveçli ile bir Japon arasındaki,

boy farkını genetik faktörler belirlemektedir. Büyüme

için gerekli koşullar ne kadar iyi sağlanırsa sağlansın

bir Japon bir İsveçli’nin boyuna ulaşmamaktadır. Bu

örneğe benzer şekilde, aynı ırktaki farklı ailelerde de

boylar birbirinden farklı olabilmektedir.

Genetik potansiyel farklılığı, bu ailelerdeki boy

değişimlerini de önemli ölçüde açıklamaktadır. Bu

nedenle çocuğun boy ve büyümesini değerlendirirken

genetik (ırksal ve ailesel) potansiyeli göz önüne

alınmalıdır. Bu amaçla anne-babanın boylarını göz

önüne alan bir formül ile hedef boy hesaplanır ve

çocuğun boy eğrisinin hedef boydan ne kadar sapma

gösterdiği belirlenir.

• Kromozom hastalıklar boy kısalığına neden olabilir

Bunlardan en önemlisi down sendromudur. Down sendromu veya

diğer adıyla trizomi 21 kromozomal bozukluk sonucu boy kısalığı

oluşmasının en sık nedenidir. Yaklaşık 1 / 600 canlı doğumda

görülür. Down sendromlu çocuklar normallere oranla yaklaşık 2-3 cm

daha kısa ve 500 gram daha az ağırlığa sahiptirler. Boy kısalığı

kemik yaşındaki gerilikle birliktedir, ergenlikte boy artışı gecikmiş ve

yetersiz düzeydedir. Erişkin erkekler ortalama 135-170 cm, erişkin

kızlar ise 127-158 cm boyda olurlar. Down sendromu ve diğer

kromozomal bozukluklardaki boy kısalığının nedeni bilinmemektedir.

İskelet displazileri=Akondroplazi Kıkırdak ve kemik

dokunun büyümesiyle ilgili bozukluklar

200’e yakın tipi vardır.

Sıklığı 3-4/10.000.

Aile öyküsü olabilir.

Boy kısalığı genelde orantısız olur.

ENDOKRİN KONTROLÜ

Hormonal faktörler

İnsan vücudundaki salgı bezlerinden büyüme ve gelişmeyi

ve diğer pek çok yaşamsal işlevleri düzenleyen hormonlar

salgılanmaktadır. Büyümeyi düzenleyen hormonların

başında beyindeki hipofiz bezinden salgılanan Growth

hormon (büyüme hormonu) gelmektedir. Büyüme hormonu

ve bunun etkisiyle vücutta üretilen bazı büyüme faktörleri,

kemik uçlarında, büyüme plağındaki kıkırdak hücrelerinin

bölünmesini ve çoğalmasını sağlayarak normal boy

uzamasını temin ederler.

BÜYÜME HORMONU GH ön hipofizin asidofilik özellikteki somatotrop

hücrelerinden salgılanan 191 aminoasitli bir hormondur.

GH vücutta büyüme yeteneğine sahip olan hemen tüm

dokuların hücrelerinde hem mitozu aktive edip sayısal

çoğalmayı sağlayarak hemde hücrelerde boyutu artırarak

büyümeyi gerçekleştirir.

GH salgılanmasının düzenlenmesi

Hipotalamusta ventromediyal nükleuslardaki

nörosekretuar nöronlarda sentezlenip salgılanan GHRH,

GH salgılanmasını stimüle eder.

MSS’nin çeşitli bölgelerinde sentezlenip salgılanan

somatostatin GH salgılanmasını baskılar.

Büyüme hormonu

Doğrudan etkileri; hedef

hücrelerde reseptöre doğrudan

bağlanma (adiposit)

Trigliserid yıkımı, hücre içine lipid alımını

inhibe eder

Dolaylı etkileri; İnsülin-benzeri büyüme

faktörü-1 (IGF-1) aracılığıyla olur.

Büyüme

hormonu

Yağ

Karaciğer

IGF-1

Doğrudan Dolaylı

Büyüme hormonunun etkileri Büyüme üzerine etkiler

Karaciğer ve diğer dokuları uyararak IGF-1 salgılatır.

IGF-I kondrosit çoğalmasını uyarır.

IGF-1 kas büyümesinde de rol oynar. Miyoblastların farklılaşması ve çoğalmasını uyarır.

Kas ve diğer dokulara amino asit alımını ve protein sentezini artırır.

Metabolik etkiler

Protein metabolizması: Farklı dokularda protein sentezini artırır.

Yağ metabolizması: Trigliserid yıkımını ve adipositlerde oksidasyonu artırır.

Karbonhidrat metabolizması: Kan glukozunu normal sınırlarda tutar (anti-insulin aktivite). Karaciğerde glukoz sentezini artırır.

GH’nin kıkırdak ve kemik büyümesine etkileri

1. Uzun kemiklerin ucundaki epifiz kıkırdaklarında yeni

kıkırdak yapımını (kondrogenezi) kondroitin sülfat

oluşumu sırasında sülfat aktarımını artırarak hızlandırır

ve bu kıkırdağın yeni kemik dokusuna dönüşümünü

sağlar.

2. Osteokslastların eski dokuyu rezorbe etmesini

hızlandırırken osteoblastlarda da yeni kemik dokusu

oluşumunu hızlandırır. Osteoblastlar üzerindeki etkisi

daha baskındır.

Büyüme hormonunun en iyi bilinen etkisi vücut kitlesindeki

artışdır. Kıkırdak dokusunda amino asit birleşmesi ve

sülfatlanmayı uyararak lineer büyümeyi sağlar. Bu etkiler

karaciğerde yapılan “insulin-like growth factors, IGF”

aracılığı ile sağlanmaktadır. Metabolik etkileri; kemik

mineralizasyonda artış, yağ dokusunda lipolizisi, serbest

yağ asitlerinin periferik depolardan mobilizasyonunu, kas

dokusunda protein sentezinde artışı içerir.

Büyüme Hormonu (BH) ön hipofizden salgılanan 191 amino

asitten oluşan 22 kDa molekül ağırlığında polipeptid yapısında

bir hormon olup tür spesifiktir. Bu nedenle sadece insan

büyüme hormonunun insanlarda belirgin büyümeyi uyarıcı ve

metabolik etkileri mevcuttur. Büyüme hormonu 2-3 saatlik

aralarla pulsatil salgılanma paterni gösterir. Hipotalamik

“growth hormone releasing hormone, GHRH” büyüme

hormonunun ön hipofizden salgılanmasından somatostatin ise

pulsatil salgı özelliğinden sorumludur.

GH Eksikliği Düşük büyüme hızı

Frontal bossing

Gecikmiş puberte

Tiz ses

BH düzeylerinin artmış, IGF-I düzeyinin

düşük olduğu durumlarda

Laron sendromu gibi BH'a direnç durumları düşünülür.

Cushing Sendromu Düşük büyüme hızı

Hızlı kilo alımı

Hirşutizm

Hipertansiyon

Stria

Aydede yüz görünümü

Glikokortikoidlerin fazlası büyümeyi bozar. Aşırı

miktarda glikokortikoid hem büyüme hormonu

salınımını somatostatini arttırmak yolu ile

baskılar, hem de doğrudan kıkırdak

hücrelerinde (kondrositlerde) büyüme hormonu

ve İGF-1 etkisini engeller.

Ayrıca tiroid hormonları gerek hücrelerdeki metabolik

faaliyetleri düzenleyerek, gerekse kemik olgunlaşması

üzerine etki ederek büyümeyi destekleyen önemli

hormonlardır. Cinsiyet hormonları (kızlarda estrojen,

erkeklerde testosteron) ise özellikle ergenlik çağında

gözlediğimiz hızlı büyümeyi uyaran temel hormonlardır.

Bütün bu hormonların eksikliğinde de büyümede

yavaşlama, durma ve boy kısalığı görülür.

Hipotiroidizm Düşük büyüme hızı

Obezite

Kaba saç yapısı

Gecikmiş puberte

Kemik yaşı geriliği

Konstipasyon

Erken tanı neden önemli

Tedaviden

Önce Sonra

Hipotroidi yüzü

Erken tanı neden önemli?

Tiroid hormonu ile muamele edilen ve edilmeyen sinir hücresi

Tiroid hormonları sinir hücrelerinin gelişmesinde rol oynar

Konjenital hipotiroidizm erken tedavi edilmezse

ağır büyüme geriliği ile birlikte zihinsel ve cinsel

gelişme sorunlarına neden olan bir hastalıktır. Bu

nedenle yenidoğan döneminde tarama testleri ile

erken tanı konması gereken ve önlenebilir zeka

gerilikleri içinde ilk sırayı alan bir sorundur.

Edinsel hipotiroidizm de büyüme ve

gelişme ile ilgili kalıcı sorunlara neden

olabilmektedir.

Konjenital ve edinsel hipotiroidizmde, özellikle

büyüyen ve gelişen çocuklarda, mutlaka erken

tanı ve uygun tedavi sağlanmalıdır

Ergenlik döneminde artan cins steroidleri büyüme hormonu-

İGF-1 eksenini uyararak hızlı bir büyüme sağlar. Bu etki daha

çok östrojen aracılığı ile olur. Ayrıca hem östrojen, hem de

androjen hormonlar doğrudan epifizleri etkileyerek uzun

kemiklerde büyümeyi sağlar. Epifizlerin kapanmasından ise

yalnızca östrojen sorumludur.

Mineralizasyon için gerekli olan kalsiyum ve fosfor

metabolizmasının ana düzenleyicisi ise parathormondur

Büyüme grafikleri

KIZ ÇOCUK

BÜYÜMENİN İZLENMESİ

Boy ölçümü için stadiometre adı verilen ölçüm düzeneği

kullanılır. Ölçümün güvenilir olması için standart

yönteme dikkat edilerek yapılması gereklidir. Ölçüm

ayakkabısız olarak ve varsa saç tokaları çıkartıldıktan

sonra yapılır. Ölçüm yapılırken başın arkadaki en çıkıntılı

noktası, omuzlar, kalça ve topukların dikey düzlem ile

temasta olmasına ve ayakların bitişik olmasına dikkat

edilmelidir.

İki yaşa kadar olan çocuklarda ise boy yatarak

ölçülür.

Yatarak ölçümde de baş tahtası sabit, ayak tahtası

hareketli olan özel bir düzenek kullanılır.

Yatarak boy ölçümü aleti

Ayakta boy ölçümü

Ağırlık

Ağırlık çocuk tamamen soyulduktan sonra elektronik veya

standart terazi ile ölçülür. Ölçüm yapılmadan önce mutlaka

tartının ayarı kontrol edilmelidir. Tek başına ayakta durabilen

çocuklar ayakta, bebekler ve diğer çocuklar bebek tartısı ile

ölçülmelidir.

Bebeklerin ölçümleri yapılırken bezleri çıkartılmalı veya

ölçüm yapıldıktan sonra bez tartılarak ölçülen ağırlıktan

çıkartılmalıdır.

Çocukların kilo takibi şu şekildedir:

Yenidoğan ortalama 3200 gr ağırlığındadır. İlk 10 gün

ortalama %5-6 fizyolojik kilo kaybı olur. Bu normaldir ancak

10. günden itibaren kilo alımı yeniden başlamalıdır.

Kilo alımı:

İlk 6 ay : günde 20-30 gr

6-12 ay arası : günde 15-20 gr

1-2 yaş arası : yılda 2-2,5 kg

• Bebek 4-5. ayında doğum kilosunun iki katına, 12. ayında

ise üç katına ulaşır. Boy ve ağırlığı çocuğun önceki

ölçümleri ile karşılaştırırken ölçümlerin aynı tartı veya boy

ölçüm aletinde ve uygun teknik ile aynı kişi tarafından

yapılması tercih edilir

Çocuğun boy ve ağırlığı ilk yıl içinde her ay, ikinci yıl içinde

3 ayda bir daha sonra ise her 6 ayda bir

değerlendirilmelidir. Büyüme değerlendirmesinde

amaç, periyodik aralıklarla yapılarak normalden sapma

gösterenlerin erken dönemde belirlenerek kolay, ekonomik

ve başarılı bir şekilde tedavilerinin sağlanmasıdır.

Zamanında değerlendirme, hem altta yatabilecek sistemik,

hormonal veya beslenme sorunlarının erken tanısı hem de

tedavinin başarısı için önemlidir.

Baş çevresi Başın en geniş çevresi ölçülür. Bu amaçla esnemeyen bir mezür

kullanılmalıdır. Bu nedenle tercihen kağıt mezürler kullanılır. Ölçüm,

mezürü alında kaşların üzerinden ve oksipital bölgenin en çıkık

bölgesinden (protüberensia oksipitalis eksterna) geçirilerek

yapılmalıdır . Kulaklar mezür altında kalmamalıdır. Mezür kulak

kepçelerinin hemen üzerinden geçirilecek şekilde sarılmalıdır. Ölçüm

sırasında baş sabit tutulmalıdır. Ölçümün yapıldığı çevre üzerinde

herhangi bir şişlik varsa mutlaka not edilmelidir. Bu şişlikler geçtikten

sonra ölçüm tekrarlanmalıdır. Caput succedanum, subgaleal

kanama, sefalhematom, subkütan bölgeye sıvı kaçması, alerjik skalp

ödemi, skalpta hematom gibi nedenlere dikkat etmek gerekir.

Baş çevresi

Baş çevresinin büyümesi çocuğun beyin gelişimi hakkında

fikir verir. Yaşamın ilk iki yılı beyin gelişiminin en hızlı olduğu

dönemdir. Doğumda ortalama 35 cm olan baş çevresi ilk yıl

içinde ayda ortalama 1 cm artarak bir yaşında 47 cm’ye

ulaşır. (Ortalama 12 cm artış). İkinci yıl içinde ise tüm yıl

boyunca sadece 2.5 cm civarında bir artış olur. İkinci yılın

sonunda artık erişkin baş büyüklüğünün yaklaşık % 85 i

kazanılmış olur.

Baş çevresi de boy ve ağırlık gibi standart eğriler

üzerinden değerlendirilerek çocuğun baş çevresinin yaşa

göre büyük, küçük veya normal olduğu söylenir. Beyin

gelişimini bozan hastalıklarda veya kafa kemiklerinin

erken kapanmasına yol açan hastalıklarda baş çevresi

normalden küçüktür. Kafa içinde basınç artışına yol açan

durumlarda ise baş çevresi normalden büyüktür.

Bebeklerin başında ön ve arkada henüz kemikleşmemiş

küçük alanlar vardır. Bunlara fontanel denir. Ön fontanel

yaklaşık 2 cm genişlik ve yüksekliktedir. Arka fontanel ise

daha küçüktür. Arka fontanel genellikle 6-8 hafta içinde

kapanır. Ön fontanel sıklıkla 9- 12 . aylar arasında kemikleşir

ve 18. ayda çocukların %90’nında kapalıdır. Bebeğin rutin

kontrolleri sırasında fontanelleri de mutlaka kontrol

edilmelidir. Fontanellerin çok büyük olması ve geç

kapanması hipotiroidi ve raşitizm gibi hastalıklarda görülür.

DİŞLER

Diş çıkarma zamanı büyük bireysel farklılıklar gösterir

Dişlerin çıkması sırasında bazı çocuklarda birkaç gün kuru

bir öksürük, uyku bozukluğu, huysuzluk, ateş, ishal

görülebilir. Nadir olarak alt veya üst kesiciler çıkmış olarak

doğan çocuklar bulunduğu gibi, ilk dişin 14-15. ayda

çıkmasına da rastlanabilir. Süt dişleri çıkma yaşları

Alt orta kesiciler 5-10 ay

Üst orta ve yan kesiciler 8-12 ay

Vücut oranları

Büyüme ile birlikte vücut oranları da değişim gösterir.

Vücut oranlarının değerlendirilmesinde üst/alt segment

oranı ve kulaç uzunluğu ile boy arasındaki uzunluk farkı

gibi ölçümlerden yararlanılır. Doğumda baş ve gövde

büyükken yaş ilerledikçe, özellikle ergenlik döneminde

bacaklar daha fazla uzar. Gelişme geriliği olan bir çocukta

vücut oranlarının saptanması önem taşır.

Bunun için üst ve alt segment uzunlukları ölçülür ve yaşa

göre normal olup olmadığı değerlendirilir. Büyüme

geriliğine yol açan hastalıkların bazılarında hem bacak

hem gövde uzaması aynı derecede etkilenir. Bu

çocuklarda boy kısadır ancak vücut oranları

bozulmamıştır, yani hem bacak hem de gövdenin

uzaması aynı oranda etkilenmiştir (orantılı boy kısalığı).

Vücut oranları

Baş-pubis/Pubis-topuk

Yenidoğanda vücudun orta noktası göbeğin biraz üzerindedir. Üst

segmentin alt segmente oranı 1.7 dir. 3 yaşında 1.3 olup orta nokta

göbekle simfizis pubis arasındadır. 7-8 yaşından sonra bu oran 1'e

yaklaşır. Pubertede 1.08 olup vücudun orta noktası simfizis pubise

yakındır. 25 yaşında 1 dir. Vücudun orta noktası simfizis pubistedir.

Oturma yüksekliği

• Adolesanın cinsel gelişim ve büyüme atağı

başladıktan sonra yılda en az bir defa

yapılacak kontrollerde boy uzunluğu ve

vücut ağırlığı artışının ve cinsel gelişimin

değerlendirilmesi önerilmektedir.

Pubertal büyüme atağında, boy uzama hızı

maksimuma ulaştığı döneme “Boy Uzama Atağı”

adı verilir. Boy uzama atağı 11-16 yaşları

arasında genellikle iki-üç yıl kadar devam eder.

Erkekler ve kızlarda boy uzama atağının en üst

seviyeye ulaştığı yaşlar arasında fark

bulunmaktadır.

Erkeklerde boy uzama atağı 13-15,5 yaşları

arasında olur ve yılda 10-16 cm lik boy

uzunluğu artışı olur. Kızlarda boy uzama atağı

11 yaş civarında başlar ve yılda 9 cm lik boy

uzaması olur ve 13,5 civarında sonlanır. Boyca

uzama hızı doruğuna kızlar ortalama 12,

erkekler ise 14 yaşta erişir. Boy uzama atağı

yaklaşık 24-36 ay kadar devam eder.

Büyüme atağı döneminde, erkeklerde

toplam 26-28 cm ve kızlarda 23-28 cm

boy uzunluğu artışı olur. Pubertenin

sonunda erkek ve kızların boyları

erişkin dönem boy uzunluklarının

%98’ine ulaşır.