RedheRRing“Die Allerbeste Zeit”

Actus trAgicus

05.10.2012 | 20:00 | MiRYZAAL

LIEDTEKSTEN afzonderlijk te koop aan de ticketbalie

€ 2

2

pRogRAMMA

Johann heinrich Schütz (1585 - 1672) eile, mich, gott, zu erretten sWV 282 uit Kleine geistliche Konzerte

Johann heinrich SchützMein sohn, warum hast du uns das getan?sWV 401a uit symphoniae sacrae

Johann heinrich Schützerbarm dich mein, o Herre gott sWV 447

Matthias Weckmann (ca. 1616 - 1674)Kommet her zu mir alle, die ihr mühselig und beladen seid

Matthias WeckmannDialogus: gegrüsset seyst du

Christoph Bernhard (1628 - 1692)reminiscere miserationem tuarum

giovanni priuli (ca.1575 - 1626)canzona a 7

+++ pauze +++

Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)cantate: gottes Zeit ist die allerbeste Zeit bWV 106 Actus tragicus

sonatinachorus: gottes Zeit ist die allerbeste ZeitArioso: Ach, Herr, lehre uns bedenkenAria: bestelle dein Hauschorus: es ist der alte bundAria: in deine Hände befehle ich meinen geistArioso: Heute wirst du mit mirchorale: glorie, lob, ehr und Herrlichkeit

Red heRRing o.l.v. patrick denecker

Annelies Van gramberen | sopraanMagid el-Bushra | altKevin Skelton | tenorTomas Kral | bas

Red heRRingryo terakado, birgit goris | vioolromina lischka, liam Fennelly | viola da gambabenoît Vanden bemden | violonePatrick Denecker | fluit en artistieke leidingRuth Van Killegem | fluitguy Penson | orgel

UiTVoeRdeRS

3

Het Duitse muziekleven van de zeven-tiende eeuw werd aangedreven door twee prominente krachten: de protes-tantse Kerk, die onder impuls van Luther de muziek propageerde als vehikel van de geloofsboodschap, en de Italiaanse barok. Met de lutherse premisse in de rugzak, trokken vele musici de Alpen over om zich in het brandpunt van de ‘seconda prattica’ te begeven. Vooral Rome en Venetië waren muzikale bedevaartsoor-den, waar plaatselijke epigonen gegeerd waren als leermeesters in de ‘moderne’ muziek. Die kennis reisde weer mee naar huis en zo werd onder meer de Veneti-aanse meerkorige stijl in Duitsland geïn-troduceerd. In de jaren 1620 - 1630 werd daar ook een ander type van Italiaanse muziek populair, met kleinere bezettin-gen van solostemmen en obligate instru-menten, en een accent op het technische en expressieve kunnen van de uitvoer-ders. Heel wat muziek van Schütz tot Bach is in die context te duiden.

Heinrich Schütz (1585  -  1672) wordt beschouwd als één van de belangrijk-ste figuren van de vroegbarok. Hij leidde de hofkapel van Dresden - een Italiaans bastion - maar was ook een uitzonderlijk productief componist. Zijn ‘Kleine geist-liche Concerte’ vormen samen met drie bundels ‘Symphoniae sacrae’ het hart van zijn œuvre. ‘Eile, mich, Gott, zu erret-ten’ is het openingsstuk van de eerste collectie ‘Kleine geistliche Concerte’. In

deze psalmzetting - het vroegste Duitse recitatief uit de geschiedenis!  -  wordt geen opulent, dramatisch effect beoogd, maar een sobere, strikt declamatorische textuur. Hoewel woordschildering occa-sioneel voorkomt, verzaakt Schütz aan madrigalismen ten voordele van een meer algemene sfeerschepping en affectwer-king in de lijn van Monteverdi. De minus-cule symphonia tussen de psalmverzen omvat één (optionele) maat, enkel voor basso continuo - een herinnering aan de uitgedunde rangen van de Dresdener hof-kapel ten tijde van de Dertigjarige Oorlog.

‘Mein Sohn, warum hast du uns das getan?’ is een dramatische dialoog uit de laatste verzameling ‘Symphoniae sacrae’: een bundel die ontstond op het hoogte-punt van Schütz’ artistieke kunnen. Het werk geldt als summum van de op Itali-aanse leest geschoeide Duitse religieuze muziek. Voor zijn zetting van het koraal ‘Erbarm dich mein, o Herre Gott’ ten-slotte, gebruikt Schütz een zestiende-eeuwse koraalmelodie als basis, maar trekt hij tegelijkertijd alle expressieve registers open.

Met titels als ‘Kleine geistliche Con-certe’ en ‘Symphoniae sacrae’ verwees Schütz ondubbelzinnig naar de man die hem in Italië onder zijn hoede had genomen: Giovanni Gabrieli. Onder diens schare leerlingen bevond zich ook de Venetiaanse organist Giovanni Priuli

die ALLeRBeSTe ZeiT

4

(ca.  1575  -  1626). Priuli was beslagen in alle geestelijke en profane vocale genres, maar toonde zich buitengewoon getalenteerd op het vlak van instrumen-tale muziek. In de zestien werken die hij publiceerde in twee volumes ‘Sacro-rum concentuum’ trekt Priuli de lijn van Gabrieli door, maar versterkt hij de the-matische integratie tussen de verschil-lende muzikale secties.

De erfenis van Gabrieli werd door Schütz overgedragen aan zijn eigen leerlingen, waaronder favoriet Christoph Bernhard (1628 - 1692), zijn assistent in Dresden. Bernhards œuvre bestaat bijna volledig uit geestelijke, vocale muziek  -  door-gaans op Duitse tekst maar ook in het Latijn, zoals het driestemmige psalm-motet ‘Reminiscere miserationum tuarum’. Bernhard spreekt hier de lage stemtessituren aan, geeft de zangers de tijd om in de recitatieven rustig en expressief de tekstinhoud te vertolken, maar verstrengelt ze ook tot een vlecht-werk van homofonie en polyfonie, gedy-namiseerd door imitaties en melodische ornamentiek.

Bernhard reisde tweemaal naar Italië. Terug in Dresden deed de opgelopen spanning tussen Italiaanse musici en hun Duitse collega’s hem echter uitwij-ken naar andere oorden. Hij trok naar Hamburg in het kielzog van een voor-malige collega: Matthias Weckmann (ca. 1616 - 1674), stichter van een schit-terend ‘collegium musicum’ en schepper van een expressief, origineel, gesofis-

ticeerd en technisch volmaakt œuvre. Teksten putte hij voornamelijk uit de Bijbel en ontmantelde hij tot zinnen, die in afzonderlijke, uitgebreide en onder-ling contrasterende secties getoonzet werden. Zijn muzikale spectrum fluctu-eert tussen imitatieve polyfonie, decla-matorische monodie en opera-achtige recitatieven in een klankenwereld die nu eens overweldigend rijk is, dan weer inti-mistisch. ‘Gegrüsset seyst du’ behoort tot die laatste categorie: het is een charmante zetting van de annunciatie-dialoog, waarin blokfluiten de figuur van Maria vergezellen, terwijl de aarts-engel door violen wordt geflankeerd. De aandachtige toehoorder bespeurt in de partituur niet enkel een referentie aan het kerstoratorium van Heinrich Schütz, maar ook een vleugje ‘Orfeo’ van Monte-verdi.

Zoals Weckmanns composities zorg-vuldig geplooid zijn om de tekst, zo springt ook in Johann Sebastian Bachs (1685  -  1750) cantate ‘Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit’ BWV  106 de directe relatie tussen muziek en woord in het oog. Bach componeerde het werk ca. 1707 - 1708, toen hij actief was als organist in Mühlhausen. Deze begrafe-niscantate staat ook bekend als ‘Actus Tragicus’, naar de titel die op een laat achttiende-eeuwse kopie werd aange-troffen. De tekst is een combinatie van verzen uit het Oude en Nieuwe Testa-ment met drie koraalstrofen, die met hun bijhorende melodieën een doorgecom-poneerde structuur vullen. Daaraan ligt

5

een vierdelig raamwerk ten grondslag, met telkens een subdivisie in contras-terende secties. Naast een standaard vocale bezetting treden ook - enigszins verrassend  -  twee obligate blokfluiten aan. Samen met twee gamba’s schilde-ren zij een canvas in gedempte, donkere tinten waarin een ernstige, maar rustige teneur overheerst. De cantate zet in met een serene, instrumentale ‘Sonatina’, gevolgd door een koor dat de essenti-ele boodschap proclameert: leven en dood komen op ons aller weg, naar Gods goeddunken. Ariososecties voor de tenor en de bas worden gevolgd door een drie-stemmige koorfuga met cantus firmus in de blokfluitpartij. Een volgende sectie opent met een alt-arioso, waarna het woord wordt gegeven aan de bas en de gamba. Het slotkoor is een zetting van het koraal ‘In dich hab ich gehoffet, Herr’ die culmineert in een stretto op “Amen”. ‘Actus Tragicus’ wordt beschouwd als sluitsteen van de evolutie van een ouder cantatetype. In Bachs handen is die sluitsteen  -  meer dan een terugblik op het verleden  -  een hoogstpersoonlijk religieus, muzikaal statement. De manier waarop hij secties uit het Oude Testa-ment koppelt aan oudere vormen en technieken in een laag register, de tekst uit het Nieuwe Testament verklankt met hogere tessituren in een vrije, moderne stijl en beide luiken bekroont met een koraal, is zonder meer meesterlijk.

6

RedheRRing (Be)RedHerring werd opgericht door Patrick Denecker in  2011, als een nieuw luik en  -  tegelijkertijd  -  een logisch vervolg van het traject dat met zijn oude muziek-ensemble LA CACCIA werd en wordt afgelegd. Specifiek gericht op het barok-reper toire en op het musiceren met vrienden-musici die de voorbije jaren elkaars pad kruisten, wil RedHerring zowel bekend als onontgonnen reper-toire uit de zeventiende en achttiende eeuw voor het voetlicht brengen. Daarbij vormen de studie van het originele bron-nenmateriaal en het gepaste historische instrumentarium steeds het uitgangs-punt. RedHerring was intussen te horen op podia in Mechelen (CC  Mechelen), Antwerpen (AMUZ), Utrecht (Festival Oude Muziek) en Gent (De Bijloke), met programma’s rond muziek van Heinrich Schütz en Johann Sebastian Bach. In de nabije toekomst staan projecten rond Franse barokmuziek en Engelse mas-ques op stapel.

pATRiCK deneCKeR (Be)Patrick Denecker studeerde blokfluit en oudemuziekpraktijk aan het conserva-torium van Antwerpen en vervolmaakte zich in Amsterdam, Den Haag en Madrid. Als uitvoerend musicus werd hij gelau-werd op internationale wedstrijden voor zowel oude als hedendaagse muziek. De act van het musiceren vertrekt bij Denecker steeds vanuit de historische

gegevenheden: aandacht voor originele muziekbronnen, instrumenten en trak-taten is voor hem dan ook een conditio sine qua non voor een historisch verant-woorde interpretatie. Om deze theore-tische basis aan de praktijk te toetsen, richtte Denecker eind jaren  ‘90 het ensemble LA CACCIA op dat zich toelegt op het repertoire van de late middel-eeuwen en de renaissance, met een focus op muziek voor ‘broken consort’ en ‘alta capella’. In  2011 werd zijn nieuwe barokensemble RedHerring boven de doopvont gehouden. Daarnaast is Patrick Denecker actief als solist en musicus in diverse binnen- en buitenlandse ensem-bles, zoals Capilla Flamenca, Mezzaluna, Musica Temprana, Dunedin Consort & Players en graindelavoix.

Bio

7

8

ZA | 06.10.12 | 20:00Symfonieorkest VlaanderenMoessorgski, britten, sibelius

ZO | 07.10.12 | 15:00deFilharmoniesjostakovitsj, elgar

WO | 10.10.12 | 14:00Anastasia Kozhushko & nikita Borisoglebskyschumann, Ysaÿe, brossé, Franck

Vr | 12.10.12 | 20:00Brussels philharmonic, Jef neve (piano)Devreese, Neve, sjostakovitsj

Vr | 12.10.12 | 20:15 | HandelsbeursQuatuor Terpsycordesschubert, brahms, schönberg

ZA | 13.10.12 | 20:00 | VooruitMarc RibotJazz

WO | 17.10.12 | 20:00Jakob Bro, Jon Christensen, Thomas Morganintiem jazzconcert

ZO | 21.10.12 | 17:00 | Miryzaaldocentenconcert Seriesgodfried-Willem raes

DO | 25.10.12 | 20:00Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson (artistieke leiding en viool), Sol gabetta (cello)Prokofjev, Vasks, bruch, brahms

ZA | 27.10.12 | 20:00Collegium Vocale gent, Jan Vermeulen (piano-forte)schubert: liederen voor mannenkoor

WO | 31.10.12World Music days of Flanders15:00 | Nadar, Daan Janssens (artistieke leiding)17:30 | spectra ensemble, Filip rathé (artistieke leiding)20:00 | brussels Philharmonic, Yuki Kakiuchi (dirigent)

Vr | 02.11.12 | 20:00european Union Baroque orchestralars ulrik Mortensen met ‘elements and contrasts’

DO | 08.11.12 | 20:00 | KraakhuisSolisten van de Byzantijnse Muzieksmeekbeden tot de maagd

BinnenKoRT

Bespreekbureau Muziekcentrum de Bijloke gent | J. Kluyskensstraat 2, 9000 gentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.bev.u. | Daan Bauwens • tekst | Sofie Taes • vertaling liedteksten | Bert Simoens & De Nieuwe Bijbelvertaling© | Muziekcentrum De bijloke gentinfo@debijloke.beMuziekcentrum De bijloke is mobiel dankzij het partnership met gent Motors (www.gentmotors.be)