ТІЛАШАР - Tilalemi.kztilalemi.kz/books/1053.pdf · ҚАЗАҚША-НЕМІСШЕ. 7 І. СӨЗ ӘДЕБІ / Die Wortkunst 1. Амандасу / Die Begrüßung - Сәлеметсіз

ТІЛАШАР АНА ТІЛІН ҮЙРЕТУ

ҚҰРАЛДАРЫ

Астана, 2016

Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігіТілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің

тапсырмасы бойынша«Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен

қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» аясында шығарылды

Пікір жазғандар: Ж.Сүлейменова, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. С.Асанбаева, филология ғылымдарының кандидаты, доцент. Жалпы редакциясын басқарған: А.Осман, филология ғылымдарының кандидаты. Тілашар (Ана тілін үйрету құралдары) / Құрастыр ған: С.Итеғұлова. – Астана: Ш.Шаяхметов атынд. тілдерді дамы-тудың респ. үйлестіру-әдіст. орт., 2016. – 297 б.

Бұл тілашарда күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылатын сөздік бірліктер берілумен бірге, мемлекеттік мекемелер, мәдени орындар туралы қажетті ақпараттар келтірілген. Тіл үйренуші осы құрал арқылы қазақ тілі және неміс, орыс, өзбек, татар, түрік, украин, ұйғыр тілдерін үйренуге мүмкіндік алады.

Кітап тіл үйренушілерге, сала мамандарына, жалпы жұртшылыққа арналады.

© Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті © Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығыISBN 978-601-7504-41-0

ISBN 978-601-7504-41-0

ӘОЖ 81´374.82 Т 93

Т 93

ӘОЖ 81´374.82

3

Алғы сөз

Қазақстан Республикасы – жер көлемі жағынан тоғы-зыншы орынды алып жатқан Еуразия құрлығындағы де-мократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мем-лекет. Республикада қазақ халқы және көптеген этнос өкiлдерi тұрады. Елдегі мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шілдеде қа-былданған № 151 «Қазақстан Республикасындағы тіл ту-ралы» Заңында тілдерді қолданудың құқықтық негіздері белгіленіп, мемлекеттің оларды оқып-үйрену мен дамыту үшiн жағдай жасауы жөнiндегi мiндеттерi нақтыланды. Қазақстан Республикасында қолданылатын барлық тiлге бiрдей құрметпен қарау еліміздегі тіл саясатының басты ұстанымдарының бірі.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 мау -сымдағы № 110 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Рес-публикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының басты мақсаты – Қазақстанда тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, ұлт бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқым-ды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саяса-тын жүргізу десек, сіздердің алдарыңызға ұсынылып отыр-ған «Тілашар» қазақ даласын өз атамекені санап, қазақ елін туған өлкесіне балайтын қазақстандық этностардың тілін бір арнаға тоғыстыруды көздейді. Бірнеше тілдің қа-тар берілуі тіл үйренушілер үшін аса қолайлы болады деген ойдамыз. Оқырман бір сөз немесе ұғымның өзара туыстас тілдерде, сондай-ақ құрылымы жағынан басқа тілдерде берілу ретімен танысып, салыстырмалы-салғастырмалы талдау жасауға мүмкіндік алады.

Сөздік екі кітаптан тұрады. Бірінші кітапта қазақ тілі

4

және армян, әзірбайжан, белорус, грузин, корей, күрд, қырғыз тілдері енгізілсе, екінші кітапта қазақ тілі және неміс, орыс, өзбек, татар, түрік, украин, ұйғыр тілдері қарастырылған. Тілашардағы этнос тілдері оқырманның іздеуіне ыңғайлы болу үшін әліпбилік тәртіппен орналастыр ған.

Тілашарды құрастыру барысында барша қазақстан-дықтарды біріктірудің басты факторы – мемлекеттік тілді лингвоелтанымдық аспектіде қарастыру көзделді. Қазақ тілі қазақстандық патриотизмді насихаттаушы көпір ретінде алынып, қазақстандықтардың өмірлік ұста-нымдары, этикалық нормалары, ұлттық құндылықтары тілдескіштегі тақырыптардың шеңберіне енгізілді. Тіла-шар Қазақстанды тереңірек біле түсуге жәрдемдеседі. Өйткені бұл тілашардан сөз тіркестері мен сөйлемдердің аудармасы мен транскрипциясын ғана емес, еліміздің ты-нысын білдіретін қысқаша ақпаратты да таба аласыз.

Тілашар «Сөз әдебі», «Елтану», «Түптөркін», «Керек де-рек» атты төрт бөлімнен тұрады. Бұл бөлімдердің әрқай-сысында күнделікті өмірге қажет болатын тақырыптар енгізілген. Әр тақырыптың қысқаша сөздігі беріліп, қажет-тілігіне қарай практикалық транскрипциясы көрсетіледі.

Күнделікті қарым-қатынастарда жиі қолданылатын сөздер мен сөз тіркестерін мүмкіндігінше кең қамтумен бірге, сөйлеу әдебіне тән тұрақты орамдар, уақыт, апта күндері, ауа райы, сандар, түстер сияқты өздігінше сөз құрастыруға қажетті қысқа сөздер мен сөйлемдер назар-дан тыс қалмады.

Мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту және ана тіл-дерін оқып үйренуге деген құлшынысты арттыру мақсатын-да әзірленген еңбекті дайындауға тілші-ғалымдар, шет тілінің мамандары қатысты. Атап айтқанда, К.В.Асатрян-Козлова (Шығыс Қазақстандағы этнос тілдері мен мәдениетін қайта жандандыру мектебінің армян тілінің мұғалімі),

5

Н.М.Карамова (Әзірбайжан жексенбілік мектебінің мұғалімі), Н.Н.Прищепчик (Шығыс Қазақстандағы этнос тілдері мен мәдениетін қайта жандандыру мектебінің белорус тілінің мұғалімі), М.Кушиташвили (Гру зин мәдени орталығы қоғам-дық бірлестігінің мұғалімі), Р.Ы.Қалмағанбетова (корей тілінің аудармашысы), Г.А.Алиев (Қазақстанның «Барбанг» күрт қауымдастығының мұғалімі), Ш.А.Исмаилов («Қырғыз-стан - Астана» қорының төрағасы, Қазақстан халқы Ас-самблеясының мүшесі), Ұ.А.Рахмедьянова (№46 балабақ-ша-мектеп-гимназия кешені директорының орынбасары, ҚР білім беру ісінің үздігі), М.А.Бөрібаева (Л.Н.Гуми лев атындағы ЕҰУ жалпы тіл білімі және аударма теориясы кафедрасының доценті, филология ғылымдарының кан-дидаты), М.Қ.Мом бекова (өзбек тілінің аудармашысы), Р.А.Цис (Шығыс Қазақстандағы этнос тілдері мен мә-дениетін қайта жандандыру мектебінің татар тілінің мұғалімі), Н.И.Хайрмуханмедов (Л.Н.Гумилев атындағы Еу-разия ұлт тық университеті заң факультетінің мемлекет және құ қық тео риясы мен тарихы, конституциялық құқық кафед расының аға оқытушысы, PhD докторы), Т.А.Чернега («Украинские новины» Республикалық газетінің бас редак-торы, филология ғылымдарының кандидаты), Я.Нұрхан (ҚХР, Үрімші қаласы № 36 мектеп мұғалімі), Е.Қаһарман (Нар аударма орталығының аудармашысы), С.Қ.Бақтыбае ва («Мемлекеттік тілді үйретудің элиталық курсы» мәдени мекемесінің директоры) қолдау көрсетті.

Бұл тілашар бүгінгі күн талабына сай өзінің қажеттілі-гін өтейді деп үміттенеміз.

ҚАЗАҚША-НЕМІСШЕ

7

І. СӨЗ ӘДЕБІ / Die Wortkunst

1. Амандасу / Die Begrüßung- Сәлеметсіз бе? - Hallo!- Амансыз ба? - Guten Tag! - Қалыңыз қалай? - Wie geht es Ihnen?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

- Danke. Und wie geht es Ihnen?

- Жақсы, аманбыз. - Danke, alles ist in Ordnung.Тәулік мезгіліне сәйкес / Entsprechend der Tageszeit

Қайырлы таң! Guten Morgen!Күн нұрлы болсын. Schönen Tag!Қайырлы күн! Guten Tag!Бүгінгі күніңізге сәттілік тілеймін.

Ich wünsche Ihnen den erfol-greichen Tag!

Кеш жарық! Guten Abend!Қайырлы түн! Gute Nacht!Түн тыныштығын берсін. Gute Nacht!

2. Қарсы алу / Der Empfang von Gästen- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

- Hallo, sind sie gut angekommen?

- Шүкір, жолымыз оң болды. - Gott sei Dank, die Reise/ die Fahrt verlief gut.

- Барлығы дұрыс па? - Ist alles in Ordnung?- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

- mit der Аrt und Weise ein wenig satt.

- Сіздерді күтіп отыр едік. Келіңіздер, қонақ болыңыздар.

- Wir haben auf Sie sehr gewartet. Kommen Sie herein.

Сізді көргеніме қуаныштымын. - Ich freue mich Sie zu sehen.

8

Төрлет! Kommen Sie herein! Seien Sie mein/unser Gast!

Келуіңізбен. Ich heiße Sie herzlich Willkom men.Қош келдіңіз! Herzlich Willkommen!

3. Қоштасу / Der Abschied- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Ich begleite Sie. Gute Fahrt/ Reise!

- Сау болыңыз! Бәрі тамаша болды.

- Auf Wiedersehen! Es war alles sehr schön.

- Келесі кездескенше! Жақын арада көрісеміз деп ойлаймын.

- Bis zum nächsten Wiedersehen! Ich hoffe, wir sehen uns bald wieder.

- Иә, сәтін салса кездесерміз. Сау-саламатта кездесейік!

- Ja, falls wir es schaffen, sollten wir uns wieder treffen. Bis zum nächsten Wiedersehen!

- Сізді асыға күтемін. - Ich werde auf Sie mit Ungeduld warten.

Қош-сау болыңдар! Auf Wiedersehen! Tschus!

Көріскенше күн жақсы болсын! Bis bald!

Қуанышпен кездескенше! Bis zum nächsten Wiedersehen!

Қош, аман болыңыз! Auf Wiedersehen! Bleiben Sie gesund!

Амандықпен жүздесейік! Bis bald!4. Танысу / Die Bekanntschaft

- Сіздер таныс емессіздер ме? - Kennen Sie einander nicht?

- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- Ich möchte Sie einander vors-tellen. Das ist Oleg. Mein Kolle ge.

СӨЗ ӘДЕБІ / Die Wortkunst

9

- Танысқаныма қуаныштымын. Өзімді таныстыруға рұқсат еті-ңіз. Мен аудармашымын. Аты-жөнім Айша Алтынбек қызы.

- Sehr angenehm, ich freue mich sehr Sie kennenzulernen. Ich bin Dolmetscherin. Ich heiße Aischa Altynbekovna.

- Танысып қойыңыздар. Бұл – студенттер.

- Ich möchte Sie vorstellen. Das sind die Studenten. Sehr ange nehm.

- Өте қуаныштымын. Сіздің аты ңыз кім?

- Sehr angenehm. Wie heißen Sie?

- Менің атым – Никита. - Ich heiße Nikita.- Сіз қай елден келдіңіз? - Woher kommen Sie?- Мен Берлиннен келдім. - Ich bin aus Rußland.- Сіз қай қалада тұрасыз? - In welcher Stadt wohnen Sie?- Мен Берлинде тұрамын. - Ich wohne in Berlin.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Sprechen Sie kasachisch?- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Ja, ich verstehe kasachisch. Ich kenne die kasachischne Sitten und Bräuche.

- Сізге аудармашы керек пе? - Brauchen Sie den Dolmetscher?- Жоқ, аудармашының керегі жоқ. (Иә, аудармашы керек).

- Nein, ich brauche keinen Dol-metscher. (Ja, ich brauche den Dol metscher).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Verstehen Sie mich?- Иә, мен сізді түсінемін. (Жоқ, мен сізді түсінбеймін)

- Ja, ich verstehe Sie. (Nein, ich ver stehe Sie nicht).

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Sprechen Sie bitte, langsam und deutlich.

Кешіріңіз, мен қазақша нашар сөйлеймін.

Entschuldigen Sie bitte, ich spreche nur wenig kasachisch.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Können Sie bitte noch einmal wie derholen?


10

Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? Welche Sprache bevorzugen Sie? Сіз қазақ тілінде керемет таза сөйлейсіз!

Doch, Sie sprechen sehr gut kasachisch!

Мен қазақ тілін көптен үй-реніп жүрмін.

Ich lerne schon länger kasachisch.

Мен сізді бір жерден көрген сияқ тымын.

Ich habe Sie irgendwo schon mal gesehen.

Мен сізді танымай қалдым. Ich habe Sie nicht erkannt.Мен сізді бірден таныдым Ich habe Sie sofort erkannt.

5. Кездесу / Das Treffen- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Bist du endlich da?

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Doch wir uns schon lange nicht gesehen.

- Сені (сізді) көргеніме қуа-ныштымын.

- Ich freue mich dich (Sie) zu sehen.

- Мен де сені (сізді) көптен есіме алып жүр едім.

- Ich habe mich auch oft an dich (Sie) erinnert.

- Қал-жағдайың қалай? - Wie geht es?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Alles ist gut. Wie geht es deinen/Ihren Eltern gesundheitlich?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - Gut. Welche Neuigkeiten haben Sie?

- Ешқандай жаңалық жоқ. - Es gibt nichts Neues.Қал қалай? Wie geht es dir (Ihnen)?Бәрі де жақсы. Danke, es geht mir gut.Бәрі де бұрынғыдай. Es bleibst alles beim Alten.Өзің көргендей. Wie du schon selbst gesehen hast.Көрмегелі көп болды. Wir haben uns lange nicht gese hen.


11

Біз кездеспегелі не заман!? Wie viele Jahre haben wir uns nicht gesehen!?

Қашан және қай жерде кезде-семіз?

Wann und wo treffen wir uns?

6. Алғыс, бата / Sich bedanken- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Vielen Dank für die Hilfe!- Оқасы жоқ. Сізге өте риза-мын.

- Nichts zu danken. Ich bin mit dir (Ihnen) sehr zufrieden.

- Өмір жасың ұзақ болсын. Бақытты бол.

- Ich wünsche dir (Ihnen) ein lan-ges Leben. Sei glücklich!

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Damit gehen Ihre Wünsche in Erfüllung!

- Саған (сізге) шын жүректен ризамын.

- Das freut von ganzem Herzen.

- Өте қуаныштымын! Мен сізге қарыздармын.

- Das freut mich sehr! Ich bin pflichtbewußt zu Ihnen

Өркенің өссін. Das freut mich sehr! Ich bin pflichtbewußt zu Ihnen

Көп жаса, шырағым. Mach ein langes Leben, mein Schatz!

Бақытты бол! Sei glücklich!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Ich bin dir unendlich dankbar.

Сіз маған көп жақсылық жа-садыңыз.

Sie haben für mich sehr viel gemacht.

Шын жүректен алғыс айта-мын.

Ich bedanke mich bei Ihnen von ganzem Herzen.

7. Кешірім, өкініш / Die Entschuldigung. Das Bedauern- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Ich entschuldige mich für die Verspätung.


12

- Кіріңіз. Басталу уақытын біл-меуші ме едіңіз?

- Kommen Sie rein. Wissen Sie nicht, wie spät ist es?

- Өте ыңғайсыз жағдайда тұр-мын.

- Es tut mir wirklich leid.

- Қысылмаңыз, айтарлықтай ештеңе бола қойған жоқ.

- Das macht nichts. Es ist nichts Wichtiges passiert.

- Бөгет жасағаныма кешірім өтінемін.

- Ich bitte um Verzeihung, wenn ich gestört habe.

- Келесі жолы қайталамаңыз. - Das sollte sich bitte nicht wie-derholen.

Кешіріңіз. Entschuldigen Sie bitte.Ғафу етіңіз. Ich bitte um Verzeihung.

Менен бір қателік кетті. Ich habe leider einen Fehler ger-macht.

Осылай болғаны қандай өкі-нішті?!

Sehr schade, dass es so passiert ist?!

Мазаңызды алғаныма ғафу еті ңіз.

Verzeihen Sie bitte die Unanneh-mlichkeiten.

Сөге жамандамаңыз. Reden Sie nicht schlecht über mich.

Амал не?! Was kann man noch machen?!Келе алмайтыныма өкінемін. Es tut mir leid, dass ich nicht

kommen kann.Өкінішті-ақ! Es ist schade.

8. Келісу, келіспеу / Die Ab-oder Zusage- Ертең жолығуға қалай қарай-сыз?

- Können wir uns morgen treffen?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Ja, natürlich. Ich habe nichts dagegen.


13

- Бар ықыласыммен сізді тыңдар едім.

- Ich höre Ihnen aufmerksam zu.

- Өте жақсы. Сіздің ұсыны-сыңызбен келісемін.

- Sehr schön. Ich bin mit Ihrem Vorschlag einverstanden.

- Сізге көлік қажет пе? - Brauchen Sie das Auto?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ.

- Nein, danke. Ich brauche es nicht.

- Қажеттілік туындаса ісса-парға шыға аласыз ба?

- Können Sie auf die Dienstreise fahren, falls es nötig ist?

- Өкінішті-ақ, бірақ менің бас тартуыма тура келеді.

- Es tut mir leid, aber ich muss leider absagen.

Иә, дәл солай. Ja, das ist genau so.

Жоқ, мүлде олай емес. Nein, nicht ganz so.Өте жақсы. Мен келісемін. Sehr schön. Ich bin einverstanden.Әрине, мен келісе алмаймын. Natürlich, kann ich nicht damit

einverstanden sein.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Sie haben Recht. Es ist wah rsc-

hein lich so.Ешбір қисыны жоқ. Мен басқа-ша ойлаймын.

Es gibt keinen Grund. Ich denke da anders.

Иә, бұл шындық. Ja, das ist die wahr.Мен мұны мойындамаймын. Ich kann es nicht begründen.Әбден дұрыс! Sehr richtig!Сіз қателесесіз. Sie irren sich.Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Ich freue mich, Ihnen zu helfen.

Өкінішті, бірақ мен сізді қол-дай алмаймын.

Schade, aber ich kann Sie nicht unterstützen.


14

9. Шақыру / Die Eimladung- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Ich bin gekommen, Sie zum Mittagessen einzuladen.

- Шақырғаныңызға рақмет, бірақ ол уақытта менің қолым бос емес еді.

- Danke für die Einladung. Aber ich bin in dieser Zeit beschäftigt.

- Ертең кешке уақытыңыз бар ма?

- Haben Sie morgen Abend Zeit?

- Иә, ертең кешке ешқандай жоспарым жоқ.

- Ja, morgen Abend habe ich keine Pläne.

- Бізбен бірге қыдыруға қалай қарайсыз?

- Möchten Sie mit uns nicht spazieren gehen?

- Көп рақмет. Қыдырсақ қыды-райық.

- Vielen Dank. Gehen wir spa zie-ren.

Кіріңіз, төрлетіңіз! Kommen Sie bitte rein, seien Sie bitte mein Gast!

Дастарқанға келіңіз. Kommen Sie zu Tisch.Өтінемін, жоғары шығыңыз. Sie sind ein gerngesehener Gast.Нан ауыз тиіңіз. Greifen Sie bitte an. Дастарқаннан дәм татыңыз. Lassen Sie sich es schmecken.Дәмнен алып отырыңыздар. Probieren sie bitte. Бізге қонаққа келіңіз. Kommen Sie zu uns zu Gast.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Seien Sie unser Ehrengast.


15

ІІ. ЕЛТАНУ / Landeskunde

1. Жалпы мәлімет / Allgemeine Information- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

- Ist es Ihre erste Reise nach Kasachstan?

- Бұл менің Қазақстанға бірін-ші рет келуім.

- Das ist meine erste Reise nach Kasachstan.

- Астана – еліміздің басты қа-ласы. Біздің елордамыз.

- Astana ist unsere Hauptstadt.

- Иә, қаланың сән-салтанаты маған ұнап тұр.

- Ja, ich finde die Stadt sehr schön.

- Астана – ел тәуелсіздігінің жемісі.

- Astana ist ein Kind der Unab-hängigkeit des Landes.

- Мен Алматы қаласы туралы көп естідім.

- Ich habe über die Stadt Almaty viel gehört.

- Алматы – Отанымыздың оңтүстіктегі басты күретамыры.

- Almaty ist die Hauptstadt im Sü den des Landes.

- Қазақстанның ұлттық валю-тасы қалай аталады?

- Welche Währung haben Sie in Kasachstan?

- Еліміздің ұлттық валютасы – теңге.

- Die Währung in Kasachstan ist der Tenge.

- Теңге айналымға қашан ен-гізілген?

- Wann wurde der Tenge einge-führt?

- Теңге айналымға 1993 жылы 15 қарашада енгізілді.

- Der Tenge wurde am 15. November 1993 im Umlauf gesetzt.

Қазақстан Республикасы – Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда орналасқан мемлекет.

Kasachstan befindet sich zwis-chen Osteuropa und Zentralasien.

16

Мұхитқа тікелей шыға алмай-тын мемлекеттердің ішінде Қазақстан – ең үлкені.

Kasachstan ist der größte Staat, der keinen Zugang zum Ozean hat.

Қазақстан бес мемлекетпен шекараласатын кең байтақ территорияға ие.

Das Territorium Kasachstans ist sehr groß. Der Staat grenzt an 5 Staaten.

Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қабылданды.

Die Staatverfassung wurde am 30. August 1995 in Kraft gesetzt.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.

Die Staatssprache in Kasachstan ist kasachisch.

Қазақстанның ұлттық құра-мы алуан түрлі. Қазақстанда қазақ халқы және басқа да эт-никалық топ өкілдері тұрады.

Die nationale Struktur Kasachs-tans ist vielfältig. In Kasachstan leben Kasachen und Vertreter von ethnischen Gruppen.

Қазақ халқы әрі жаужүрек, батыр, әрі сабырлы, халық.

Kasachische Menschen sind mu-ti ge, starke, geduldige und fried-liche Menschen.

Қазақтан есімі әлемге әйгілі көптеген батыр ұл-қыздар шыққан.

Es gibt viele kasachischen muti-ge Männer und Frauen, de ren Namen in der ganzen Welt be-kannt sind.

2. Мемлекеттік мекемелер / Regierungsbehörden- Мемлекет басшысының рези-денциясы – «Ақорда» деп ата-лады.

- Der Hauptsitzt des Präsidenten heißt Akorda.

- Бұл атаудың мағынасы қан-дай?

- Was bedeutet dieser Name?

ЕЛТАНУ / Landeskunde

17

- Тікелей аударғанда «Ақор-да» кәдімгі «ақ орда» («белая ставка») дегенді білдіреді. «Ақ» сөзі түркілік мәдениетсе-ман тикасында ең алдымен қасиеттілікті (киелілікті) біл-діреді. Бұл ұғым – шаттық пен сәттіліктің, шынайылық пен мәрттіктің, ар-ұят пен жақ-сылықтың нышаны.

- Die direkte Übersetzung von «Akorda» bedeutet «das weiße Rat.» In der ersten Reihe bedeutet das Wort „weiß“ in der türkischen Kultur „Heiligkeit“. Dieser Beg-riff des Wortes bedeutet Spaß, Glück, Mut und Güte.

Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің «Ақорда» рези-денциясы біздің еліміздің ең маңызды және танымал сим-волдарының бірі мәртебесін иеленген.

Residenz des Präsidenten der Republik Kasachstan «Akorda» hat den Status eines der wichti-gsten und bekanntesten Symbole unseres Landes erworben.

Үкімет үйі Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің бас әкімшілік ғимараты болып та-былады.

Regierungsgebäude ist das Ha up t verwal tungsgebäude der Regierung der Republik Kasachstan.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Се-нат ғимараттарымен бірге Үкімет үйі Астананың сол жағалауда орналасқан әкім-шілік орталығының жалпы ди зайн-концептіне кіреді.

Haus der Ministerien, die Gebäude der Majilis und dem Senat des kasachischen Parlaments und Regierungsgebäude sind in dem Design-Konzept des einheitlichen Verwaltungszentrums enthalten, die sich am linken Ufer von Astana befinden.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Flughafen, Bahnhof- Сіз алғашқы әуежайдың 8 бөлмеден тұратын саманнан жасалған шағын үй болғанын білесіз бе?

- Wussten Sie, dass der erste Flughafen aus einem Lehmhaus mit acht Zimmern war?


18

- Жоқ. Бірақ қазіргі әуежайдың ең заманауи әуежайлардың бірі екенін көріп тұрмын.

- Nein, aber ich sehe schon, dass der Flughafen einer von den modernsten Flughäfen ist.

- Иә, Астана авиаторлары үшін тарихи елеулі кезең елорданың Алматыдан көшірілуі болып табылады.

- Das wichtigste für Piloten aus Astana war die Verlegung der Hauptstadt von Almaty nach Astana.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - Wie haben Sie die Stadt Astana erreicht?

- Мен ұшақпен келдім. Бірақ қайтар жолыма пойызға билет алдым.

- Ich bin mit einem Flugzeug geflogen. Aber ich nahm ein Bahnticket für die Rückfahrt.

- Теміржол вокзалы қаланың оң жағалауында орналасқан.

- Der Bahnhof befindet sich am rechten Ufer der Stadt.

- Маған теміржол вокзалының жанындағы ғимарат та ұнады.

- Das Gebäude in der Nähe des Bahnhofs hat mir auch sehr gut gefallen.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. - Das ist Busbahnhof – Saparzhai.

Астана әуежайы ең алғаш рет 1930 жылы салынған.

Der erste Flughafen in Astana wurde 1930 gebaut.

Бүгінгі күні Астана халықара-лық әуежайы ІІІА – Азамат-тық Авиацияның Халықаралық Ассоциациясы санатына ие.

Der internationale Flughafen in Astana befindet sich in der Internationalen Zivilluftfahrtor-ga ni sa tion.

Теміржол вокзалында эскала-тор, жер асты жолы-конкор, ыңғайлы перрон, күту залдары, дүкен, кафе, қонақүйлер бар.

Am Bahnhof gibt es eine Roll-treppe, einen bequemen Bahn s-teig, Warteräume, Super märkte, Cafés, Hotel.


19

Автовокзал күн сайын жылы-на 10 000 жолаушыларды та-сымалдайтын 60 қалааралық, облысаралық және халықара-лық бағыттар бойынша қыз-мет көрсетеді.

Der Busbahnhof bietet Dienst-leistungen für den Transport von 10 000 Passagieren pro Jahr für 60 interne-, regionale und internationale Ziele.

4. Мәдени орындар / Kulturelle Orte- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Welche Gebäude der Hauptstadt sind die schönsten?

- Мен үшін «Бәйтерек» мо-нументі – Астанадағы сәулет өнерінің бірегей туындысы.

- Für mich ist das Denkmal «Baiterek» - eine einzigartige baukünstlerische Kreation in Astana.

- Иә, бұл нысан әлемдік сәулет өнерінің жоғары талаптарына толығымен жауап береді екен.

- Ja, diese Installation erfüllt die hohen Anforderungen der globalen Architektur.

- «Бәйтерек» – қазіргі Қа-зақстанның нышан-символы, қазақ халқының қайта өрлеуі мен түлеуінің, мемлекеттілі-гінің, биіктік пен тереңдік-тің, кеңдіктің белгісі, дархан-дықтың көрінісі іспетті.

- «Baiterek» - das Zeichen Symbol der modernen Kasachstan und auch der Großzügigkeit des kasachischen Volkes.

- Тағы қандай архитектуралық құрылыстармен мақтана ала-сыз?

- Welche anderen architekto-nischen Bauten können Sie zei-gen?

- Астанада «Бәйтерек» мону-ментінен басқа «Қазақ елі» монументі, «Астана жұлдызы» монументі, «Отан-Ана» мону-менті, саяси қуғын-сүргін құр-бандары құрметіне арналған ме мориал бар.

- In Astana, neben dem Denkmal «Baiterek» gibt es das Denkmal «Kazakh eli», das Denkmal «As -tana Zhuldyz» («Star von Astana»), das Denkmal «Otan Ana» («Heimat»), das Denkmal für die Opfer der politischen Rep res sion.


20

- Маған «Атамекен – Қазақстан картасы» этно-мемориалды ке-шені ұнады. Ашық аспанастындағы көрікті кешенде қа-зақ жерінің сұлу табиғаты бей-неленіпті.

- Mir gefällt auch Gedenkkomplex «Atameken – die Mappe von Kasachstan.» Die schöne Open- - Air-Komplex ist von der schönen Natur des kasachischen Land vertreten.

- Картада 14 облыс және Аста-на мен Алматы қалалары ор-наласқан. Қазақ жерінің та-биғи-климаттық аймақтарын, ландшафтын, сәулетті көркем ғимараттары мен көлік жолда-рын көре аласыз.

- Die Karte zeigt die 14 Regionen in Kasachstan sowie die Städte Astana und Almaty. Hier kön-nen Sie die natürlichen und kli-matischen Regionen, Land sc-haf ten, Architektur und schöne Ge bäude und Automobil land rou-ten sehen.

Қазақ елі монументінің түсі – ақ. Ол қазақстандықтардың достыққа адал, бауырмал, ақ ниетін паш етеді.

Die Farbe des Denkmals «Ka-zakh Eli ist weiß. Diese Farbe bedeutet Freundlichkeit, Gast-freu n dschaft und Offenheit der kasachischen Menschen.

«Астана жұлдызы» мону-менті - Астананың дамуының символы.

Das Monument «Astana zhul-dyzy» ist ein Symbol der Entwick-lung von Astana.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және келер ұрпақтардың жалға-стығын білдіреді.

Das Denkmal «Otan қorғau-shylary» Symbole («Ver tei diger des VaterlandesІ») bedeutet eine Bindung von der heu tigen zu zukünftigen Gene rationen.

Саяси қуғын-сүргін құрбанда-ры құрметіне арналған мемо-риал ел арасында «Көз жасы мен ауыр азап ескерткіші» ата лып кетті.

Das Denkmal für die Opfer politischer Repressionen nennt man auch "Monument der Tränen und strenge Strafe".


21

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бей-бітшілік пен татулықтың сим-волы болып табылады және ұзақ ғұмырды, шексіздікті, бақыт пен молшылықты білдіреді.

Das Monument «Freundschaft der Völker» ist ein Symbol des Friedens und der Harmonie, Langlebigkeit, Unendlichkeit, Glü ck und Wohlstands.

5. Концерт залы, театр, цирк / Der Konzertsaal , das Theater, das Zirkus

- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Ich würde gern heute Abend zum Konzert gehen. Was könnten Sie mir vorschlagen?

- Сіз «Қазақстан» концерт за-лына барыңыз. Онда «Алтын дән» халық ансамблінің шығар-машылық концерті өтеді.

- Gehen Sie in die Konzerthalle «Kasachstan». Da wird das Kon-zert des Folksensembls «Al tyn dәn» stattfinden.

- Балалармен бірге тамашалау-ға қандай қойылым ыңғайлы?

- Welches Konzert kann man mit den Kindern besuchen?

- Сіз балалармен астаналық циркке барыңыз. Астаналық манеждің шеберлері Италия, Испания, Қытайда өткен ең бе-делді халықаралық фестиваль-дар мен конкурстардың жеңім-паздарының қатарында.

- Mit den Kindern muss man ins Zirkus gehen. Die Zirkuskünstler sind die Gewinner der ange-sehensten internationalen Festi-vals und Wettbewerben in Italien, Spanien, China.

- «Астана Опера» театрының репертуары қандай?

- Welcher Spielplan ist in dem Theaters «Astana Oper»?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахнала-уға мүмкіндігі мол. «Астана Опера» сахнасы әлемдегі ең бір техникалық жақсы жа-рақтанды рылған сахналардың қатарында болғандықтан онда әлемнің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

- Der Spielplan des Opernhauses «Astana Oper» ist sehr vielfältig. Die Bühne ist technisch gut aus gestattet, so dass die herau-sra gen den Meister in der Oper auftreten.


22

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кет тік академиялық қазақ музыкалы драма театры, «Жас тар» театры, М.Горький атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асыға күтеді.

Staatliches akademisches ka sa -chisches Theater benannt nach K.Kuanyshbaeva, Theater «Zhas tar», das staatliche akade mische russische Schau spielhaus „M.Gorki“ warten auf ihre Zuschauer.

Астана концерт залы ор-кестрге ар нал ған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

Die Konzerthalle für Orchester und Ballett, hervorragende Ak-us tik, eine große Bühne, Um-kleidekabinen Klasse «Lu xus» und Konferenzraum, alles ist in der Lage mit den interna tionalen Stars zu arbeiten.

Астана қалалық Қалибек Қуа-нышбаев атындағы Мемлекет-тік академиялық қазақ музыка-лық драма театры 1991 жылы 15 қарашада Ғ. Мүсіреповтің «Ақан сері-Ақтоқты» драма-сымен өз шымылдығын ашты.

Staatliches akademisches kasa-chisches Theater wurde am 15. No wember 1991 geöffnet. Die erste Aufführung hieß „Akan seri- Aktoty“ von Musrepov.

«Жастар театры» Астана қаласы әкімдігінің қолдауымен 2007 жылғы 5 шілдеде құрылды.

Das Theater «Zhastar» wur de am 5. Juli 2007 mit der Unterstützung von der Regierung von Astana eröffnet.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Museen, Schlösser- Қалада қандай мұражайлар бар?

- Welche Museen gibt es in der Stadt?

- Қалада ҚР Ұлттық музейі, ҚР Тұңғыш Президентінің мұра-жайы, Қазіргі заман өнер мұра-жайы, С.Сейфуллин мұражайы, Алжир мемориалды мұражай кешені және «Астана» ұлттық сурет галереясы бар.

- Es gibt das Nationalmuseum, das Museum des ersten Präsi-den ten, das Museum des Gegen-wartskunstes, das Museum von dem Name S. Sejfullin, das Mu-se u m skomplex «ALGIR», die na-ti onale Gemäldegalerie «As tana»


23

- Музейде суретке түсуге бола ма?

- Ist es erlaubt in Museen zu fotografieren?

- Жоқ, музейлердің суретке түсіруге тыйым салынған.

- Nein, es ist verboten in Museen zu fotografieren.

Егер мәдени орындарды тама-шалағыңыз келсе, «Жастар» сарайына, Оқушылар сарайы-на, Салтанат сарайына, Бей-бітшілік пен келісім сарайына, Тәуелсіздік сарайына барыңыз.

Wenn Sie die kulturellen Zentren besuchen wollen, dann empfehlen wir das Schloss „Zhastar“, das Schloss der Schüler, das Schloss „Saltanat-Saraji“, das Schloss der Welt und Einheit und das Schloss der Unabhängigkeit zu besuchen.

Музейлер қай жерде орналасқан? Wo befinden sich die Museen?

Музейлердің жұмыс тәр ті бі қандай?

Welche Öffnungszeiten haben die Museen?

Музейге кіру ақылы ма? Ist der Eintritt gebührenpflichtig?

Маған екі билет беріңізші. Ich brauche zwei Tickets.

Музейлердің жұмыс кестесін айтасыз ба?

Könnten Sie bitte die Öffnun-gszeiten der Museen sagen?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Parks, Unterhaltungszentren

- Маған орталық саябақта се-руендеген ұнайды.

- Mir gefällt es, in dem Hauptpark spazieren zu gehen.

- Әрине, табиғат аясындағы сая бақ тамаша.

- Natürlich ist der Park lands-chaft lich sehr schön.

- Ал сіз «Думан» ойын-сауық орталығында болдыңыз ба?

- Waren Sie in dem Unterhaltun-gszentrum «Duman»?


24

- Астананың даңқын аспан-датқан таңғажайып кешенді айтасыз ба? Әлемнің әр түк-пірінен әкелінген 2000-нан аса су жәндіктерін тамашалағаным бар.

- Sprechen Sie von einem ein-zigartigen Komplex, mit Hilfe deren Astana berühmt gewor-den ist? In dem Komplex habe ich 2000 Arten von den unter-schiedlichen Meerestieren gese-hen, die aus verschiedenen Ecken der Welt gebracht sind.

«Хан шатыр» ойын-сауық ор -та лығы бір шатырдың ас тын -да ой ын-сауық және сауда-сат-тық ты біріктірген, алғаш қы лайф стайл-орталық болып са-налады.

Das Unterhaltungszentrum «Han-Sha tyr» ist das erste Life-Sty le Zentrum, wo die Vergnügen und Handel von den bekannten Marken vereint sind.

«Керуен», «Мега», «Азия парк», «Сарыарқа», «Аружан» ой ын сауық орталықтарына бала лар қуана барады.

Die Unterhaltenszent ren wie: «Mega», «Asia park», «Sary ar ka», «Aruzhan» sind für den Spaziergang mit den Kindern geeignet.

Астана қаласындағы ғашық жандарға арналған романти-калық орын - Ғашықтар сая-бағы.

Allee der Liebe - romantischer Ort, der für alle Liebhaber der Stadt Astana gewidmet ist.

"Жерұйық" саябағы, "Арай" саябағы мен Б.Момышұлы атындағы саябаққа да қала тұрғындары көп жиналады.

Die Menschen gehen auch in den Park wie: „Zheruek“, „Araj“ und Park namens B. Mamyshuly spazieren.

8. Қонақүй / Das Hotel- Сіздерде бос орын бар ма? - Gibt es im Hotel die freie

Zimmer?

- Сізге қандай нөмір керек? - Welches Zimmer brauchen Sie?

- Маған бір кісілік нөмір керек. - Ich brauche ein Einzelzimmer.


25

- Сіз қонақ үйде неше күн бо-ласыз?

- Wie lange wollen Sie bleiben?

- Мен қонақ үйде үш күн болам. - Ich bleibe drei Tage.- Әзірше нөмірлер бос емес. Кешке дейін күте аласыз ба?

- Es gibt bis jetzt keine freien Zimmer. Könnten Sie bis heute Abend warten?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Welche Hotels gibt es noch?

- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Ri-xos President Astana), Рамада Пла за Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (As-tana Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлері бар.

- Es gibt noch mehrere Hotels wie: „Zhumbaktas“, „Rixos President Astana“, „Ramada Plaza Astana“, „Astana Marriott“, „Diplomat“, „Pekin Palas“, „Versal“.

Мен нөмірге алдын-ала тапсы-рыс беріп қойған едім.

Ich habe das Zimmer vorher gebucht.

Мен сізді бір түнге ғана орна-ластыра алам.

Sie können nur eine Nacht übernachten.

Бұл нөмір маған ұнамады. Dieses Zimmer hat mit nicht so gut gefallen.

Бағасы да қолайлы екен. Der Preis geht auch.Терезеден қарағандағы Есілдің көрінісі тамаша.

Aus dem Fenster sieht man den Fluss Esil.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Feste und Gratulation- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

- Der Hauptfest in Kasachstan ist der Tag der Unabhängigkeit.

- Бұл мереке қашан тойланады? - Wann feiert man dieser Fest?


26

- Тәуелсіздік күні әр жылдың 16 желтоқсанында ата лып өтеді.

- Der Tag der Unabhängigkeit ist am 16. Dezember.

- Ел аумағында тағы қандай мерекелер тойланады?

- Welche Feste gibt es noch in Kasachstan?

- Елімізде мерекелер көп. Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер кү-ні, Наурыз мейрамы, Қазақс тан Халықтарының бірлігі мей ра-мы, Отан қорғаушылар күні, Жеңіс күні, Қазақстан Рес-публикасының Конституция-сы кү ні, Республика күні ел азамат тарының дәстүрлі мере-келері болып табылады.

- Es gibt viele Feste in unserem Land, wie z.B: Silvester, Interna-tionaler Frauentag, Nau riz, Tag der Einheit, der Sieg tag, der Tag der gesetzlichen Verfassung und der Tag der Republik.

Сонымен қатар елімізде 31 ма-мырда саяси қуғын-сүргін құр-бандарын еске алу күні аталып өтіледі.

Außerdem ist der 31 Mai der Tag des Gedenkens an die Opfer politischer Repressionen.

Әр салада қызмет атқаратын азаматтардың төл мерекесі - кәсіптік мерекелер де бар.

Es gibt auch berufliche Feste in verschiedenen Branchen.

Сізді мерекеңізбен құт-тықтаймыз!

Wir gratulieren Ihnen zum Fest!

Еңбектегі табысыңызбен құттықтаймын!

Ich gratuliere Ihnen zu Ihrem beruflichen Aufstieg!

Қоныс жайлы болсын! Gratulation zum Einzugsfest!

Талап оң болсын! Auf das Ihre Wünsche in Erfül-lung gehen!

Отбасыңызға береке тілеймін! Ich wünsche ihrer Familie alles Gute!


27

Мерекені көңілді өткізуіңізге тілектеспін.

Ich wünsche Ihnen ein schönes Fest.

Сізді Республика күнімен шын жүректен құттықтаймын!

Ich gratuliere Ihnen rechtherzlich zum Tag der Republik!

Мерекеден мерекеге аман же-тейік!

Ich wünsche Ihnen viel Gesundheit!

10. Ұлттық тағамдар / Nationale Gerichte- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Kennen Sie die kasachischen Nationalgerichte?

- Олар сүт тағамдары, ет тағамдары, сорпа тағамдары, ұн тағамдары, дән тағамдары, балық тағамдары және жеміс тағамдары болып бөлінеді.

- Es gibt Milchgerichte, Gerichte mit Fleisch, Suppen, Fisch und Obst.

- Дұрыс айтасыз. Қазақ халқы сүт тағамдарын төрт түлік малдың сүтінен жасаған. Төрт түлік малдың сүтін және одан жасалған айран, қымыз, шұбат сияқты сусындарды халқымыз ағарған, ақ деп атаған.

- Sie haben recht! Die Kasachen bereiten die Milchprodukte aus der Milch von dem Nutzvieh vor. Milch und solche Getränke wie Ajran und Kumyz und Shubat nennt man weiße Getränke.

- Жергілікті тіл ерекшеліктері-не байланысты айранды кейде қатық деп атаса, шұбатты қы-мыран деп атайтынын естуім бар.

- Ich habe gehört, dass man je nach Dialekt, Ajran auch «Katyk» und Schubat «Kymyran» nennt.

- Қатық – ұйытылған, бірақ араластырылмаған айран. Сүт тағамдарымен бірге, қазақ хал-қының өмірінде ет тағамдары ең басты орынды иеленеді.

- Außer Michgerichte spielen bei den Kasachen Fleischgerichte eine große Rolle.


28

Жаубүйрек – жаңа сойылған малдың бүйрегінен, етінен пісірілген тағам.

Zaiburek – ist ein Gericht, das aus Knubben und Fleisch gekocht wird.

Жөргем – бунақтап өрілген ішек.

Zhorgem – das Gericht aus Darm.

Жұмыр – ішіне сарымсақ, сә-біз, күріш, майлы ет салып, ау-зын түйреген қарын.

Zumyr – ist ein Gericht aus dem

Қуырдақ – майға қуырылып пі сірілген ет.

Kauyrdak – Fleisch, das geschmort ist.

Мипалау – пісірілген бастың миына құйқа, ішек–қарын ара-ластырып, тұздық құйып жа-саған тағам.

Mipalau – ist ein Gericht aus dem gekochten Schafgehirn mit Zutaten und Soßen vorbereitet ist.

Нарын – піскен ет пен қа-мырды ұсақтап турап, әбден араластырғаннан кейін, үсті-не тұздық құйып берілетін тағам.

Naryn – das Gericht aus klein geschnetzeltem Fleisch mit Teig.

Түймеш – туралып, жаншы-лып, майға қуырылған тағам.

Geschnetzeltes.

Үлпершек – жүрек қабына май, кесек ет т.б. салып жа-салған, шұжық тәрізді тағам.

Ulperschek – das Gericht bes-tehend aus dem Herzen des Nutz viehs mit Öl und anderen Zutaten.

Шұжық – шикі еттің майлы жерінен турап, тұз, бұрыш қосып, ішекке тығып жасаған тағам.

Schuzyk – das Gericht aus den Gedärmen mit Öl, Salz und Pfeffer.

Бұқтырма – ет,картоп,сәбізді бұқтырып пісіретін тағам.

Buktyrma – das Gericht aus Fleisch, Kartoffel und Möhren.


29

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, күріш-тен жасалатын тағам дар жатады. Бидайдан – бидай көже, талқан; тарыдан – та-ры көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері кө же, бадырақ; күріштен – күріш көже, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

Zu den Korngerichten gehören alle Gerichte aus Reis, Mais, Weizen, Goldhirse. Aus Mais macht man bidaj kozhe (Mais-suppe), aus Goldhirsche macht man Goldhirschesuppe, aus Mais macht man Maisbrühe.

Балық тағамдарына қарма, қуырылған балық, балық сорпа және т.б. жатады.

Mit dem Fisch macht man auch unterschiedliche Gerichte, z.B. Suppe mit Fisch und gebratenem Fisch.

Жеміс тағамдарына әр түр-лі кептірілген жемістер, қа-уынқақ, қауынқұрт, қауыншек т.б. жатады.

In Kasachstan ist auch getro-ckne tes Obst sehr beliebt.

Сорпа тағамдары жас сорпа, кеспе, тұздық жатады.

Als Vorspeise serviert man die Suppe.

Жас сорпа – жаңа сойылған мал етінің сорпасы.

Zhas sorpa- das Gericht aus fri-schem Fleisch.

Кеспе – қамыр кесінділерін са-лып пісірген сұйық тамақ.

Kespe – ist die Suppe aus geschnittenem Teig.

Тұздық – туралған етке құйы-латын майлы сорпа.

Tuzdyk – eine Brühe mit geschnetzeltem Fleisch.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Die Traditionen und Bewirtung der Kasachen

- Мен ауылға тойға барып кел-дім.

- Ich war im Dorf beim Fest.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Wie war es im Dorf?


30

- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Alles war gut. Ich wurde sehr herzlich begrüßt.

- Иә, ауыл адамдарының жүре-гі кең. Олар қазақы дәстүрді қатты ұстанады.

- Ja, die Einwohner im Dorf sind sehr großzugig. Sie beachten alle kasachischen Traditionen.

- Менің жас екеніме қара-мастан, алдыма арнайы сый табақ ұсынды.

- Obwohl ich sehr jung bin, habe ich das Hauptgericht bekommen.

- Бәрекелді, бір қуанып қалған екенсің!

- Prima, blieb wahrscheinlich ist zufrieden!

Бас табақ – бас, жамбас салынып, ең жасы үлкен қо-нақтың алдына қойылады.

Das Hauptgericht besteht aus dem Kopf und Fleisch von dem Nutzvieh und wird dem älteren Gast angeboten.

Сый табақ – жамбас салы-нып, сыйлы қонақтың алдына қойылады.

Syj tabak – ist gericht aus Fleisch und wird dem Ehrengast angeboten.

Орта табақ – асықты жілік салынады.

Der Mitteltabak – ist ein Gericht mit dem Schienbein.

Күйеу табақ – бір сан жілік пен төс салынады.

Kueu tabak – ist das Gericht für Schwiegersohn und besteht aus Brustfleisch.

Келін табақ – ұлтабар және жүрек салынады.

Kelin Tabak – ist das Gericht für die Braut aus Herzen des Nutzvieh.

Құдағи табақ – жамбас неме-се асықты жілік салынады.

Kudagilar tabak – ist das Gericht für die Brauteltern ausFleisch.


31

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Die Familie

1. Менің отбасым / Meine Familie• Менің атым – Салтанат • Mein Name ist Saltanat.• Біздің отбасымыз үлкен. • Wir haben eine große Familie

• Отбасымда жеті адам бар. Олар: атам, әжем, әкем, анам, ағам және мен.

• Unsere Familie besteht aus sie-ben Personen: Opa, Oma, Va ter, Mutter, Bruder und mir.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Mein Vater heißt Kajrat.

• Әкем – дәрігер, ал анам – мұғалім.

• Mein Vater ist Arzt und meine Mutter ist Lehrerin.

• Ағам жұмыс істейді. • Mein Bruder arbeitet. • Мен мектепке барамын. • Ich gehe in die Schule.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Wir wohnen in der Abajstrasse.

2. Біздің үй / Unser Haus• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Unser Haus befindet sich in der Abajstrasse.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Unsere Wohnung ist im 8. Stock.

• Біздің пәтерімізде ас үй, қо-нақ бөлмесі, жатын және бала-лар бөлмесі бар.

• In unserer Wohnung gibt es Küche, Wohnzimmer und Kin-der zimmer

• Менің бөлмем жарық және жылы.

• Mein Zimmer ist hell und ange-nehm.

• Бөлмемнің терезесі көшеге қарайды.

• Mein Zimmerfenster guckt zur Straßenseite.

• Есіктің оң жағында үстел тұр. • Rechts von der Tür steht der Tisch. • Оның үстінде кітап жатыр. • Auf dem Tisch befindet sich ein

Buch.

32

• Сол жағында қоңыр диван бар. • Links steht das braune Sofa. • Кешке бәріміз бірге залда те-ледидар көреміз.

• Abends sehen wir in dem Wohnzimmer fern.

• Біздің зал өте кең. • Unser Wohnzimmer ist sehr groß.

• Ортасында үстел мен орын-дықтар тұр.

• In der Mitte stehen Tisch und Stühle.

• Терезенің алдына әртүрлі гүлдер қойылған.

• Auf dem Fensterbank stehen unterschiedlichen Blumen.

3. Менің достарым / Meine Freunde• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме руерт.

• Ich habe vielen Freunde. Das sind Nurlan, Bahyt, Moldir und Meruert.

• Бақыт пен Мөлдір көрші тұрады.

• Bahyt und Moldir sind Nachbarn.

• Нұрлан мен Меруерттің үйі қаланың сыртында.

• Die Häuser von Nurlan und Me-ruert befinden sich auf dem Land.

• Достарымның барлығы ақыл-ды, мейірімді.

• Alle meine Freunde sind gro-ßzügig und klug.

• Олар әр салада жұмыс істей-ді.

• Sie arbeiten in verschiedenen Branchen.

• Өз мамандықтарын жақсы көре ді.

• Sie haben Ihre Arbeit gern.

• Достарыма мереке сайын сыйлық жасап тұрамын.

• Ich bereite immer zu den Festen die Geschenke vor.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Wir treffen uns jede Woche. • Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• Wir gehen zusammen ins Kino oder ins Theater.

• Табиғатқа шығып, таза ауада демаламыз.

• Wir gehen immer spazieren.

ТҮПТӨРКІН / Die Familie

33

• Демалыс күндерімізді қы-зықты өткіземіз.

• Wir verbringen die Zeit sehr inte ressant.

4. Менің күн тәртібім / Mein Tagesplan• Мен таңертең 7.00-де тұрамын. • Ich stehe um sieben Uhr auf. • Спорттық жаттығу жасаймын. • Ich mache Sportgymnastik. • Жуынамын, тісімді тазалаймын. • Ich putze meine Zähne.• Таңғы ас ішемін. • Ich frühstücke. • Жұмысқа үйден сағат 8-де шыға мын.

• Ich gehe zur Arbeit um 8 Uhr.

• Аялдамаға барып, автобусқа отырамын.

• Ich gehe zu einer Bushaltestelle und fahre mit dem Bus.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • Meine Arbeit beginnt um 9 Uhr. • Жұмысым өзіме ұнайды. • Mir gefällt meine Arbeit.• Түскі асты асханадан ішемін. • Ich esse zu Mittag in der

Mensa. • Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• Ich habe Feierabend um 18. Uhr.

• Жұмыстан кейін дүкенге ба-рамын.

• Nach der Arbeit gehe ich zum Supermarket.

• Үйге азық-түлік сатып аламын. • Ich kaufe da die Lebensmittel. • Кешкі асымды ішемін. • Danach habe ich Abendessen.• Одан кейін кітап оқимын. • Danach lese ich ein Buch.• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• Ich gehe ins Bett um 23.00 Uhr.

5. Менің апталық жоспарым / Meine Pläne für die Woche• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• Am Montag beginnt meine Arbeitswoche.

• Сейсенбі күні іскерлік кезде-суге барамын.

• Am Dienstag gehe ich zum Bussinestreff.


34

• Сәрсенбі күні жұмыстан кейін спорт залында жаттығамын.

• Am Mittwoch nach der Arbeit gehe ich in die Sporthalle.

• Бейсенбіде достарыммен кездесемін.

• Am Donnerstag treffe ich mich mit meinen Freunden.

• Жұма күні түске дейін кітап-ханаға, кешке азық- түлік дү-кеніне барамын.

• Am Freitag vormittags ehe ich in die Bibliothek und nachmittags gehe ich zum Supermarket.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • Am Samstag lade ich die Gäste ein. • Жексенбі күні қала сыртында демаламын.

• Am Sonntag erhole ich mich außerhalb der Stadt.

• Әр күнді пайдалы әрі қы-зықты өткіземін.

• Jeder Tag ist bei mir sehr interessant.

6. Туыс атаулары / Die Verwandten • Ата – әкенің әкесі. • Der Opa ist der Vater meines

Vater. • Әже – әкенің анасы. • Die Oma ist die Mutter meines

Vater.

• Нағашы – ананың туысқанда-ры.

• Nagaschi sind die Verwandten meiner Mutter.

• Әке мен ана – баланың ата- анасы.

• Die Mutter und der Vater sind die Eltern.

• Немере – ұлдың баласы. • Der Enkel ist die Tochter meines Sohnes.

• Шөбере – ұлдың немересі. • Der Urenkel ist der Enkel meines Sohnes.

• Жиен – қыздың баласы. • Zhien der Sohn meiner Tochter.

• Жиеншар – қыздың немересі. • Zhienschar ist der Enkel meiner Tochter.


35

• Аға – үлкен ұл. • Aga- der ältere Sohn.• Апа – үлкен қыз. • Apa – die ältereTochter.• Іні – кіші ұл. • Ini der jüngere Sohn.• Қарындас (қыз балаға байла-нысты сіңлі) – кіші қыз.

• Karyndas – die jüngere Schwester.

• Жезде – апаның күйеуі. • Zhesde – ist der Mann der älteren Schwester.

• Бөле – екі қыздың балалары. • Bole- ist Cousine oder Cousin. • Ағайын – туысқан адам • Again – Gebrüder. Die Kinder

von zwei Brüdern.7. Демалыста / Am Wochenende

• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• Am Sonntag war ich bei meinem Opa zu Besuch.

• Атам мен әжем менің кел-геніме қуанды.

• Opa und Oma waren sehr froh, dass ich gekommen bin.

• Мен атама жылы аяқкиім, әжеме әдемі көйлек сыйладым.

• Ich habe meinem Opa Schuhe und meiner Oma ein Kleid geschenkt.

• Әжем дастарқанға тәтті тағамдар қойды.

• Oma hat Süßigkeiten auf den Tisch gestellt.

• Дастарқанда отырғанда атам өмірі туралы айтты.

• Wenn wir am Tisch sitzen, erzählt der Großvater über sein Leben.

• Кешке атам екеуіміз саябаққа бардық.

• Abends sind wir mit Großvater im Park spazieren gegangen.

• Саябақтың ауасы таза, ағаштары әдемі.

• Die Luft im Park ist sauber, die Bäume sehen schön aus.

• Демалыс күн жақсы өтті. • Wochenende wurde gut verb-racht.


36

8. Асүйде / Inder Küche• Біздің асүйіміз кең. • Unsere Küche ist groß genug.• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

• In der Küche gibt es alles, was man braucht: Küchenmöbel, ei-nen Kühlschrank und Geschirr.

• Анам кешкі асқа сорпа дайын дады.

• Zum Abendbrot hat die Mutter eine Suppe gekocht.

• Мен көкөністерден салат жа-садым.

• Ich habe einen Salat mit frischem Gemüse vorbereitet.

•Сіңлім алма мен жүзімді жуып, дастарқанға қойды.

• Die jüngere Schwester hat den Tisch mit sauberen Äpfel und Trauben gedeckt.

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Alle haben das Abendbrot gegessen.

• Кешкі ас дәмді болды. • Das Abendbrot schmeckte gut.• Кешкі астан кейін ыдыстарды жудым.

• Nach dem Abendbrot habe ich das Geschirr gespüllt.

• Бәріміз бірге тамақтанған маған ұнайды.

• Es gefällt mir, zusammen zu essen.

9. Досыммен кездескенде / Beim Treffen mit dem Freund (mit der Freundin)

- Сәлем! - Hallo!- Сәлем! - Hallo!- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Gehst du heute in den Buchladen?

- Иә, мен бүгін кітап дүкеніне барамын.

- Ja, ich gehe heute in den Bu-chladen.

- Дүкеннен қандай кітап сатып аласың?

- Welches Buch möchtest du dort kaufen?


37

- «Қазақ тілі» кітабын сатып аламын. Ал сен қандай кітап аласың?

- Ich kaufe das Buch „die kasa-chische Sprache“. Und wel ches Buch möchtest du kaufen?

- Мен «Пайдалы кеңестер» кітабын алғым келеді.

- Ich möchte das Buch „Nützliche Ratschläge“ kaufen.

- Бірге барайық. - Gehen wir zusammen.- Жақсы, барайық. - Gut, gehen wir.

10. Телефонмен сөйлесу / Das Telefongespräch- Алло! Сәлеметсіз бе? - Hallo! Guten Tag!- Сәлеметпін! - Guten Tag!- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма? - Ist das ein Sprachlernzentrum?- Иә. - Ja.- Сіздер қай тілдерді оқытасы-здар?

- Welche Sprachen möchten Sie erlernen?

- Біздің орталық қазақ, орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Сіз қай тілді үйренгіңіз келеді?

- Unser Sprachlernzentrum bietet Kasachisch, Russisch und En g-lisch an. Welche Sprache möch-ten Sie?

- Мен қазақ тілін үйренгім ке-леді.

- Ich möchte kasachisch lernen.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Sie bitte, wir helfen Ihnen!- Рақмет, келемін. - Danke, ich komme.- Сау болыңыз! - Auf Wiedersehen!- Көріскенше! - Bis zum Wiedersehen!

11. Аялдамада / An der Haltestelle- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

- Guten Tag, mit welchem Bus kann man bis zum Zirkus fahren?

- Циркке 9- автобуспен бара аласыз.

- Bis zum Zirkus können Sie mit dem Bus Nummer 9 fahren.


38

- Осы жерден қанша аялдама? - Wie viele Haltestellen sind das von hier?

- Төрт аялдамадан кейін түсесіз.

- Steigen Sie bitte nach vier Haltestellen aus.

- Аялдама қалай аталады? - Wie heißt die Haltestelle?- «Астаналық цирк» аялдама-сы.

- Die Haltestelle heißt «Haupt-städ tischer Zirkus»

- Автобустар жиі жүре ме? - Sind die Busse regelmäßig?

- Иә, автобустар әр 10 минут сайын жүреді.

- Ja, die Busse fahren alle 10 Mi nu ten.

- Рақмет! - Danke schön!- Оқасы жоқ. - Nichts zu danken.

12. Мектепте / In der Schule• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

• Mein Kind lernt in der 2. Klasse.

• Мектеп үйдің жанында орна-ласқан.

• Die Schule befindet sich neben dem Haus.

• Мектептің ғимараты бес қа-батты.

• Das Schulgebäude ist fünfstöckig.

• Спорт зал мектептің бірінші қабатында орналасқан.

• Die Sporthalle befindet sich im Erdgeschoss.

• Мектеп асханасы спорт зал-дың оң жағында.

• Die Schulspeisehalle ist rechts von der Sporthalle.

• Екінші қабатта кітапхана бар. • Im ersten Stock ist eine Bib lio-thek.

• Оның іші кең және жарық. • Dort ist hell und gemütlich.

• Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

• Die Schüler gehen nach den Stunden in die Bibliothek.


39

• Кітапхананың жанында мұға-лімдер бөлмесі бар.

• Neben der Bibliothek gibt es ein Lehrerzimmer.

• Мектеп музейі де осы қабат-та.

• Das Schulmuseum befindet sich in dieser Etage.

• Оқу бөлмелері таза және үл-кен.

• Die Klassenzimmer sind sauber und groß.

• Онда оқуға қажеттің бар-лығы бар.

• Hier gibt es alles Nötige für das Lernen.

• Мен баламның осы мектепте оқығанына қуанамын.

• Ich freue mich sehr, dass mein Kind an dieser Schule lernt.

13. Дүкенде / Im Geschäft- Сәлеметсіз бе? - Guten Tag!- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Guten Tag! Wie kann ich Ihnen helfen?

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Ich würde mir gerne ein Kleid anschauen.

- Бізде көйлектің әр түрі бар. Сізге қандай көйлек керек?

- Wir haben verschiedene Kleider. Was brauchen Sie?

- Маған ұзын көйлек көрсе-тіңізші.

- Zeigen Sie mir bitte das lange Kleid.

- Мына көйлектердің қайсы-сын көрсетейін?

- Welche von diesen Kleidern möchten Sie sich anschauen?

- Анау гүлді көйлекті көр-сетіңіз.

- Sie mir bitte jenes Kleid mit den Blumen.

- Киіп көріңіз! - Sie können es anprobieren!- Киіп көретін жер қайда? - Wo ist Anprobe?

- Оңға қарай жүріңіз. - Gehen Sie bitte nach rechts.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Mir hat das Kleid gut gefallen. Ich nehme es.


40

- Төлеңіз. - Bezahlen Sie bitte an der Kasse.- Жақсы! - Gut!- Тағы келіңіз! - Bis zum nächsten Mal!- Сау болыңыз! - Auf Wiedersehen!


41

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / Nützliche Angaben

1. Сандар / Die ZahlБІРЛІКТЕР MEINE FAMILIEБір eins

Екі zwei

Үш drei Төрт vier

Бес fünfАлты sechs

Жеті siebenСегіз achtТоғыз neunОНДЫҚТАР DUTZENDE Он zehnЖиырма zwanzigОтыз dreißigҚырық vierzigЕлу fünfzigАлпыс sechzigЖетпіс siebzigСексен achtzigТоқсан neun zigЖҮЗДІКТЕР HUNDERTЖүз hundertЕкі жүз zweihundertҮш жүз dreihundert

42

Төрт жүз vierhundertБес жүз fünfhundert

Алты жүз sechshundertЖеті жүз siebenhundert

Сегіз жүз achthundert

Тоғыз жүз neunhundertМың tausend

2. Түстер / Die Farben• Ақ • weiß• Жасыл • grün• Күлгін • violett• Көгілдір • blau• Көк • dunkelblau• Сары • gelb• Сарғылт • orange• Қара • schwarz• Қоңыр • braun• Қызыл • rot• Күрең • bordeau

3. Уақыт өлшемі / Zeitvertreib• Таң • der Morgen• Сәске (түс) • der Mittag

• Бесін (түс ауғанда) • Nachmittag• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• Abend

• Іңір, ымырт (күн батқан шақ), кеш

• Spätabend

КЕРЕК ДЕРЕК / Nützliche Angaben

43

• Түн • die Nacht4. Сағат өлшемдері / Die Zeiteinheit

• Сағат тура он екіде жинала-мыз.

• Wir treffen uns um punkt 12.00 Uhr.

• Он екіден он бес кеткенде келдім.

• Er/sie/ ist um 15 Minuten nach 12.00 Uhr gekommen.

• Он екі жарымда басталады. • Der Beginn (der Anfang) ist um halb 13.00 Uhr.

• Бірге он бес қалғанда шық-тым.

• Er (sie) ist um Viertel vor 13.00 Uhr raus.

• Сағат бір болды. • Es ist ein Uhr nachts.5. Апта атаулары / Die Tage der Woche

• Дүйсенбі • der Montag• Сейсенбі • der Dienstag• Сәрсенбі • der Mittwoch• Бейсенбі • der Donnerstag• Жұма • der Freitag• Сенбі • der Samstag• Жексенбі • der Sonntag

6. Жыл маусымдары / Die Jahreszeiten• Жаз • der Sommer• Күз • der Herbst• Қыс • der Winter• Көктем • der Frühling

7. Қазақша ай атаулары / Die Monate auf Deutsch• Наурыз • der März• Сәуір • der April• Мамыр • der Mai


44

• Маусым • der Juni• Шілде • der Juli• Тамыз • der August• Қыркүйек • der September• Қазан • der Oktober• Қараша • der November• Желтоқсан • der Dezember• Қаңтар • der Januar• Ақпан • der Februar

8. Қазақша жыл қайыру / Traditioneller Kalender der Kasachen

• Тышқан • die Maus• Сиыр • die Kuh• Барыс • der Löwe• Қоян • der Hase• Ұлу • der Drachen• Жылан • die Schlange• Жылқы • das Pferd• Қой • die Ziege• Мешін • der Affe• Тауық • das Huhn• Ит • der Hund• Доңыз • das Schwein


ҚАЗАҚША-ОРЫСША

46

І. СӨЗ ӘДЕБІ / Искусство слова

1. Амандасу / Приветствие- Сәлеметсіз бе? - Здравствуйте! - Амансыз ба? - Здравствуйте!

- Қалыңыз қалай? - Как ваши дела?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүр сіз бе?

- Спасибо. Как вы сами пожи-ваете?

- Жақсы, аманбыз. - Спасибо, всё нормально.Тәулік мезгіліне сәйкес / В соответствии с временем суток

Қайырлы таң! Доброе утро!

Күн нұрлы болсын. Светлого дня!Қайырлы күн! Добрый день!Бүгінгі күніңізге сәттілік ті лей мін.

Желаю вам удачного дня.

Кеш жарық! Добрый вечер!Қайырлы түн! Доброй ночи!Түн тыныштығын берсін. Спокойной ночи!

2. Қарсы алу / Встреча гостей- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

- Здравствуйте. Добрались бла-гополучно?

- Шүкір, жолымыз оң болды. - Да, дорога была удачной. - Барлығы дұрыс па? - Все ли в порядке?- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

- Все в порядке. Немного устал /устала/ с дороги.

- Сіздерді күтіп отыр едік. Келіңіздер қонақ болыңыздар!

- Мы очень ждали вас. Прохо-дите, будьте гостем.

Сізді көргеніме қуаныштымын. Рад вас видеть.

47

Төрлет! Проходите!Келуіңізбен. С приездом.Қош келдіңіз! Добро пожаловать!

3. Қоштасу / Прощание- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Я провожу вас. Доброго пути!


- До свидания! Всё было заме-чательно.


- До следующей встречи! Ду-маю, в скором времени уви-димся.


- Да, если еще повезет, то встре-тимся. До следующей встречи!

- Сізді асыға күтемін. - Буду ждать вас с нетерпением.Қош-сау болыңдар! До свидания!Көріскенше күн жақсы болсын! До скорой встречи! Қуанышпен кездескенше! До следующей встречи!Аман болыңыз! Будьте здоровы!Амандықпен жүздесейік! До скорой встречи!

4. Танысу / Знакомство- Сіздер таныс емессіздер ме? - Вы не знакомы?- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- Разрешите познакомить. Это - Олег. Мой коллега.

- Танысқаныма қуаныштымын. Өзімді таныстыруға рұқсат еті-ңіз. Мен аудармашымын. Аты-жөнім Айша Алтынбекқызы.

- Рада знакомству. Позвольте познакомиться. Я – перевод-чик. Меня зовут Айша Алтын-беккызы.


- Знакомьтесь. Это – студенты.

СӨЗ ӘДЕБІ / Искусство слова

48

- Өте қуаныштымын. Сіздің атыңыз кім?

- Очень рад / рада. Как вас зо-вут?

- Менің атым – Никита. - Меня зовут Никита.- Сіз қай елден келдіңіз? - Из какой страны вы приехали?- Мен Омбыда келдім. - Я приехал из Омска.- Сіз қай қалада тұрасыз? - В каком городе вы живете?- Мен Омбыда тұрамын. - Я живу в Омске.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Вы говорите по-казахски?- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Да, я понимаю по-казахски. Знаю казахские традиции и обычаи.

- Сізге аудармашы керек пе? - Вам нужен переводчик?- Жоқ, аудармашының керегі жоқ (Иә, аудармашы керек)

- Нет, переводчик не нужен (Да, перевочик нужен).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Вы меня понимаете?- Иә, мен сізді түсінемін (Жоқ, мен сізді түсінбеймін).

- Да, я вас понимаю (Нет, я вас не понимаю).

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Говорите, не торопясь, медленно.Кешіріңіз, мен қазақша нашар сөйлеймін.

Извините, я плохо говорю по-казахски.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Можете повторить еще раз? Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? На каком языке вы предпочи-

таете говорить?Сіз қазақ тілінде керемет таза сөйлейсіз!

Вы замечательно говорите на казахском языке!


Я давно изучаю казахский язык


Я вас, кажется, где-то видел /видела/


49

Мен сізді танымай қалдым. Я вас не узнал /узнала/ .Мен сізді бірден таныдым. Я сразу вас узнал /узнала/.

5. Кездесу / Встреча- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Это ты, подруга? Какая нео-жиданная встреча!

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Давно мы не виделись оказы-вается.


- Рад тебя /вас/ видеть.


- Я тоже часто тебя /вас/ вспо-минал / вспоминала /.

- Қал-жағдайың қалай? - Как дела?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Всё нормально. Как здоровье ваших родителей?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - Хорошо. Какие новости?- Ешқандай жаңалық жоқ. - Никаких новостей нет.Қал қалай? Как дела?Бәрі де жақсы. Всё хорошо. Бәрі де бұрынғыдай Всё по прежнему.Өзің көргендей. Как сам видел /видела/. Көрмегелі көп болды Давно не виделись.

Біз кездеспегелі не заман!? Сколько лет не виделись!?Қашан және қай жерде кездесеміз? Когда и где встретимся?

6. Алғыс, бата / Благодарность, благословение- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Большое спасибо за помощь!- Оқасы жоқ. Сізге өте ризамын. - Не за что. Очень доволен вами.


- Желаю долгих лет жизни. Будь счастлив.


50

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Аминь, да сбудется ваше по-желание.


- Я рад тебе /вам/ от чистого сердца.


- Очень рад! Я у вас в долгу.

Өркенің өссін. Живи долго.

Көп жаса, шырағым. Живи долго, светик мой. Бақытты бол! Будь счастлив!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Я тоже бесконечно вам благо-дарен /благодарна/


Вы много хорошего сделали для меня.


Благодарю вас от чистого сердца.

7. Кешірім, өкініш / Извинение, сожаление- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Прошу прощения за опозда-ние.


- Входите. Разве вы не знаете время начала?


- Я в очень неудобном положе-нии.


- Не переживайте, ничего важ-ного не случилось.


- Простите, что помешал /по-мешала/.

- Келесі жолы қайталамаңыз. - В следующий раз не повто-ряйте.

Кешіріңіз. Извините.


51

Ғафу етіңіз. Простите.Менен бір қателік кетті. Я допустил /допустила/ ошибку.

Осылай болғаны қандай өкі нішті?! Как жаль, что так случилось!Мазаңызды алғаныма ғафу еті ңіз. Простите за беспокойство.Сөге жамандамаңыз. Не говорите обо мне плохо. Амал не?! Что поделаешь?! Келе алмайтыныма өкінемін. Жалею, что не могу прийти.Өкінішті-ақ! Жаль! /Как жаль/!

8. Келісу, келіспеу / Согласие, несогласие- Ертең жолығуға қалай қарайсыз? - Как на счет встречи завтра?- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Конечно. Я не против.- Бар ықыласыммен сізді тыңдар едім.

- Я послушал /послушала/ бы вас внимательно.


- Очень хорошо. Я согласен /со-гласна/ с вашим предложением.

- Сізге көлік қажет пе? - Вам нужна машина?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ. - Нет, спасибо. Мне не надо.- Қажеттілік туындаса ісса-парға шыға аласыз ба?

- Если возникнет необходи-мость, сможете выехать в ко-мандировку?


- Жалко, но мне придется отка-заться.

Иә, дәл солай. Да, так /это/ точно.Жоқ, мүлде олай емес. Нет, совсем не так. Өте жақсы. Мен келісемін. Очень хорошо. Я согласен /со-

гласна/.

Әрине, мен келісе алмаймын. Конечно, я не могу согласиться.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Вы правы. Наверное так.


52

Ешбір қисыны жоқ. Мен басқа-ша ойлаймын.

Нет никакой причины /повода/. Я думаю иначе.

Иә, бұл шындық. Да, это правда.Мен мұны мойындамаймын. Я не подтверждаю это. / при-

знаю /.

Әбден дұрыс! Очень правильно!

Сіз қателесесіз. Вы ошибаетесь.Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Я с радостью помогу вам.


Жаль, но я не могу вас поддер-жать.

9. Шақыру / Приглашение- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Я пришел /пришла/ пригла-сить вас на обед.


- Спасибо за приглашение, но в то время я занят /занята/.

- Ертең кешке уақытыңыз бар ма? - Завтра вечером есть у вас время?- Иә, ертең кешке ешқандай жоспарым жоқ.

- Да, завтра вечером никаких планов нет.


- Не хотите ли с нами погулять?


- Большое спасибо. Давайте погуляем.

Кіріңіз, төрлетіңіз! Заходите, будьте гостем!Дастарқанға келіңіз. Проходите к столу.Өтінемін, жоғары шығыңыз. Прошу вас, проходите выше

(будьте почетным гостем).


53

Нан ауыз тиіңіз. Угощайтесь (в прямом смысле «отведайте кусок хлеба»).

Дастарқаннан дәм татыңыз. Угощайтесь.Дәмнен алып отырыңыздар. Отведайте пищи (угощайтесь).Бізге қонаққа келіңіз. Приходите к нам в гости.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Будьте нашим почетным гос-

тем.


54

ІІ. ЕЛТАНУ /Страноведение

1. Жалпы мәлімет / Общая информация- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

- Это ваш первый визит в Ка-захстан?


- Это – мой первый визит в Ка-захстан.


- Астана – главный город на-шей страны. Наша столица.


- Да, мне нравится красота го-рода.


- Астана – плод незавимости страны.


- Я много слышал /слышала/ про город Алматы.


- Алматы – главная артерия юга нашей родины.


- Как называется национальная валюта Казахстана?


- Национальная валюта нашей страны – тенге.


- Когда тенге введен в оборот?


- Тенге введен в оборот 15 ноя-бря 1993 года.


Республика Казахстан – госу-дарство, расположенное меж-ду Восточной Европой и Сред-ней Азией.

55


Казахстан – самое большое го-сударство, не имеющее прямо-го выхода к океану.


Казахстан занимает огром-ную территорию, граничащую с пятью государствами.


Конституция Республики Ка-захстан принята 30 августа 1995 года.


Государственный язык Респу-блики Казахстан – казахский язык.


Национальный состав Казах-стана разнообразен. В Казах-стане проживают казахи и представители других этносов.


Казахский народ мужествен-ный, и сильный и терпеливый народ.


Очень много казахских отваж-ных сыновей и девушек, чьи имена известны всему миру.

2. Мемлекеттік мекемелер / Государственные органы- Мемлекет басшысының резиден-циясы – "Ақорда" деп аталады.

- Резиденция главы государ-ства называется "Акорда".


- Что означает это название?

- Тікелей аударғанда «Ақорда» кәдімгі «ақ орда» («белая став-ка») дегенді білдіреді.

- В прямом переводе «Акорда» означает «белая ставка». Слово «белый» в культурной семан-тике тюрков, в первую очередь,

ЕЛТАНУ /Страноведение

56

«Ақ» сөзі түркілік мәдениет семантикасында ең алдымен қасиеттілікті (киелілікті) біл-діреді. Бұл ұғым – шаттық пен сәттіліктің, шынайылық пен мәрттіктің, ар-ұят пен жақ-сылықтың нышаны.

означает «святость» («священ-ность»). Это понятие – символ радости и удачи, искренности и благородства, чести и сове-сти, доброты.

Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің «Ақорда» резиден-циясы біздің еліміздің ең маңызды және танымал сим-волдарының бірі мәртебесін иеленген.

Резиденция Президента Ре-спублики Казахстан «Акорда» приобрела статус одного из важных и узнаваемых симво-лов нашей страны.

Үкімет үйі Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің бас әкім шілік ғимараты болып та-былады.

Дом правительства является главным административным зданием Правительства Рес-публики Казахстан.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Се-нат ғимараттарымен бірге Үкімет үйі Астананың сол жағалауда орналасқан әкімші-лік орталығының жалпы ди-зайн-концептіне кіреді.

Дом Министерств, здания Ма-жилиса и Сената Парламента РК, а также Дом правитель-ства входят в дизайн-концепт единого административного центра, расположенного на левом берегу Астаны.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Аэропорт, желез-нодорожный вокзал, вокзал

- Сіз алғашқы әуежайдың 8 бөлмеден тұратын саманнан жасалған шағын үй болғанын білесіз бе?

- Знаете ли вы, что первый аэ-ропорт был из саманного доми-ка с 8 комнатами?


- Нет. Но я вижу, нынешний аэропорт – один самых совре-менных аэропортов.


57


- Да, исторической вехой для авиаторов Астаны является пе-ревод столицы из Алматы.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - Как вы добрались до Астаны?- Мен ұшақпен келдім. Бірақ қайтар жолыма пойызға билет алдым.

- Я прилетел на самолете. Но на обратный путь взял /взяла/ билет на поезд.


- Железнодорожный вокзал расположен на правом берегу города.


- Мне также понравилось зда-ние рядом с железнодорожным вокзалом.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. - Это – автовокзал Сапаржай.Астана әуежайы ең алғаш рет 1930 жылы салынған.

Первый аэропорт Астаны был построен в 1930 году.


Международный аэропорт Ас-та ны сегодня имеет статус Международной Ассоциации Граж данской Авиации ІІІА.

Теміржол вокзалында эскала-тор, жер асты жолы-конкор, ыңғайлы перрон, күту залда-ры, дүкен, кафе, қонақүйлер бар.

На железнодорожном вокзале имеются эскалатор, подзем-ная дорога-конкор, удобный перрон, залы ожидания, мага-зин, кафе, гостиницы.


Автовокзал оказывает услуги по перевозке 10 000 пассажи-ров в год по 60 междугород-ним, областным и междуна-родным направлениям.


58

4. Мәдени орындар / Культурные места- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Какие здания столицы самые красивые?


- Для меня монумент «Байте-рек» - уникальное творение архитектурного искусства в Астане.


- Да, этот объект полностью отвечает высоким требовани-ям мирового архитектурного искусства.


- «Байтерек» - знак-символ со-временного Казахстана, пока-затель возрождения, государ-ственности, возвышенности и глубинности, широты, велико-душия казахского народа.


- Какими еще архитектурными строениями можете похвалить-ся?

- Астанада «Бәйтерек» мону-ментінен басқа «Қазақ елі» мо-нументі, «Астана жұлдызы» монументі, «Отан-Ана» мону-менті, саяси қуғын-сүргін құр-бандары құрметіне арналған мемориал бар.

- В Астане кроме монумента «Байтерек» имеется монумент «Казак елі», монумент «Астана жулдызы» («Звезда Астаны»), монумент «Отан-Ана» («Роди-на-Мать»), мемориал памяти жертв политических репрес-сий.


59

- Маған «Атамекен – Қазақстан картасы» этно-мемориалды кешені ұнады. Ашық аспан астындағы көрікті кешенде қа-зақ жерінің сұлу табиғаты бей-неленіпті.

- Мне понравился этномемори-альный комплекс «Атамекен – карта Казахстана». В красивом комплексе под открытым не-бом представлена живописная природа казахской земли.


- На карте изображены 14 об-ластей Казахстана, а также го-рода Астана и Алматы. Здесь можно увидеть природно-кли-матические регионы, ланд-шафт, архитектурно красивые здания и автомобильные пути казахской земли.


Цвет монумента «Қазақ елі» - белый. Он представляет дру-желюбие, радушие, чистосер-дечность казахстанцев.

"Астана жұлдызы" монументі - Астананың дамуының симво-лы.

Монумент «Астана жұлдызы» - символ развития Астаны.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және ке лер ұрпақтардың жалғас-тығын білдіреді.

Символика мемориала «Отан қорғаушылары» («Защитников Отечества») означает связь вчерашнего, сегодняшнего и будущего поколения.

Саяси қуғын-сүргін құрбанда-ры құрметіне арналған мемо-риал ел арасында «Көз жасы мен ауыр азап ескерткіші» аталып кетті.

Мемориал памяти жертв по-литических репрессий среди народа стал назваться «Па-мятником слез и тяжелых му-чений».


60

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бейбітшілік пен татулықтың символы болып табылады және ұзақ ғұмырды, шексіздік-ті, бақыт пен молшылықты білдіреді.

Монумент «Дружбы народов» с фонтанами является симво-лом мира и согласия, долголе-тия, бесконечности, счастья и достатка.

5. Концерт залы, театр, цирк / Концертный зал, театр, цирк- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Я хотел /хотела/ сегодня ве-чером пойти на концерт. Какой совет вы можете мне дать?

- Сіз «Қазақстан» концерт за-лына барыңыз. Онда «Алтын дән» халық ансамблінің шы-ғар машылық концерті өтеді.

- Идите в концертный зал «Ка-захстан». Там пройдет творчес-кий концерт народного ансам-бля «Алтын дән».


- Какая постановка удобна для просмотра с детьми?


- С детьми идите в столичный цирк. Мастера столичного ма-нежа являются победителями самых престижных междуна-родных фестивалей и конкур-сов в Италии, Испании, Китае.


- Какой репертуар в театре «Астана Опера»?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахналауға мүмкіндігі мол. «Астана Опера»

- «Астана Опера» способна по-казывать самые сложные спек-такли. Сцена «Астана Оперы»


61

сахнасы әлемдегі ең бір тех-никалық жақсы жарақтанды-рылған сахналардың қатарын-да болғандықтан онда әлемнің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

входит в число мировых сцен, хорошо оснащенных техниче-ски, поэтому там выступают выдающиеся мастера оперы.

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кеттік академиялық қазақ музыкалы драма театры, «Жас тар» театры, М.Горь-кий атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асыға күтеді.

Государственный академичес-кий казахский музыкально-дра-матический театр имени К.Куанышбаева, театр «Жас-тар», Государственный акаде-мический русский театр дра-мы им. М.Горького ждут своих зрителей.

Астана концерт залы ор-кестрге арналған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

Залы для оркестра и балета, замечательная акустика, про-сторная сцена, гримерные комнаты класса «люкс» Кон-цертный зал Астана способны принимать известных миро-вых звезд.

Астана қалалық Қалибек Қуа-нышбаев атындағы Мемле-кеттік академиялық қазақ му-зыкалық драма театры 1991 жылы 15 қарашада Ғ. Мүсіре-повтің «Ақан сері-Ақтоқты» драмасымен өз шымылдығын ашты.

Государственный академичес-кий казахский музыкально-дра-матический театр имени Ка ли бека Куанышбаева в г. Ас та не впервые открыл свой занавес 15 ноября 1991 года по-становкой драмы Г.Мусрепова «Ақан сері – Ақтоты».

"Жастар театры" Астана қаласы әкімдігінің қолдауымен 2007 жылғы 5 шілдеде құрыл-ды.

Театр «Жастар» был соз-дан при поддержке акимата г. Астаны 5 июля 2007 года.


62

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Музеи, дома-музеи, дворцы

- Қалада қандай мұражайлар бар?

- Какие дома-музеи есть в го-роде?

- Қалада ҚР Ұлттық музейі, ҚР Тұңғыш Президентінің мұражайы, Қазіргі заман өнер мұражайы, С.Сейфуллин мұра-жайы, Алжир мемориалды мұражай кешені және «Аста-на» ұлттық сурет галереясы бар.

- В городе есть Националь-ный музей РК, Музей первого Президента РК, Музей совре-менного искусства, Музей им. С.Сейфуллина, Мемориальный музей-комплекс «АЛЖИР», Национальная картинная гале-рея «Астана».


- Можно фотографироваться в музее?

- Жоқ, музейде суретке түсіру-ге тыйым салынған.

- Нет, в музее запрещено фото-графироваться.


Если хотите посмотреть культурные центры, то схо-дите во Дворец «Жастар», Дворец школьников, Дворец «Салтанат-сарайы», Дворец Мира и согласия, Дворец Неза-висимости.

Мұражайлар қай жерде орна-ласқан?

Где расположены дома музеи?


Какой график работы музеев?

Музейге кіру ақылы ма? Вход в музей платный?Маған екі билет беріңізші. Дайте мне два билета.


63

Мұражайдың жұмыс кестесін айтасыз ба?

Можете ли сказать график работы дома - музеи?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Парки, развлекательные центры


- Мне нравится гулять в цен-тральном парке.

- Әрине табиғат аясындағы сая бақ тамаша.

- Конечно, парк прекрасен на лоне природы.


- А вы были в развлекательном центре «Думан»?

- Астананың даңқын аспан-датқан таңғажайып кешен-ді айтасыз ба? Әлемнің әр түкпірінен әкелінген 2000-нан аса су жәндіктерін тамаша-лағаным бар.

- Вы говорите об уникальном комплексе, прославившем Ас-та ну? Я смотрел там на мор-ских существ более 2000 ви-дов, привезенных из разных уголков мира.

«Хан шатыр» ойын-сауық ор-талығы бір шатырдың ас-тын да ойын-сауық және сау-да-саттық ты біріктірген, ал ғаш қы лайф стайл-орталық бо лып са на лады.

Развлекательный центр «Хан-ша тыр» является первым лайф стайл-центром, объеди-нившим под одной крышей раз-влечения и торговлю извест-ных мировых брендов.

«Керуен», «Мега», «Азия парк», «Сарыарқа», «Аружан» ойын сауық орталықтарына балалар қуана барады.

В развлекательные центры «Ке-руен», «Мега», «Азия парк», «Са-рыарка», «Аружан» дети ходят с большим удовольст вием.


Аллея влюбленных – романти-ческое место, посвященное всем влюбленным города Аста-ны.


64


В парке «Жерұйық» («рай, зем-ля обетованная»), парке «Арай», парке имени Б. Момышулы так-же часто собираются горо-жане.

8. Қонақүй / Гостиница- Сіздерде бос орын бар ма? - У вас есть свободные места?- Сізге қандай нөмір керек? - Какой вам нужен номер?

- Маған бір кісілік нөмір керек. - Мне нужен одноместный но-мер.


- Сколько дней вы будете в го-стинице?

- Мен қонақ үйде үш күн бо-лам.

- Я буду в гостинице три дня.

- Әзірше нөмірлер бос емес. Кешке дейін күте аласыз ба?

- Пока нет свободных номеров. Вы можете подождать до вечера?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Какие есть еще гостиницы?- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Rixos President Astana), Рама-да Плаза Астана (Ramada Plaza Astana) , Астана Марриотт (Astana Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

- Есть гостиницы высоко-го класса: Жумбактас, Рик-сос Президент Астана (Rixos President Astana), Рамада Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (Astana Marriott), Дипломат, Пекин Па-лас, Версаль и другие.


Я бронировал /бронировала/ номер заранее.


Я могу вас устроить только на ночь.


65

Бұл нөмір маған ұнамады. Этот номер мне не понравился. Бағасы да қолайлы екен. И цена приемлемая. Терезеден қарағандағы Есілдің көрінісі тамаша.

С окна прекрасен вид Есиля.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Праздники, поздравления- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең ба-стысы - Тәуелсіздік күні.

- Главный национальный праздник Республики Казах-стан – День Независимости.

- Бұл мереке қашан тойланады? - Когда празднуется эта дата?- Тәуелсіздік күні әр жылдың 16 желтоқсанында аталып өтеді.

- Праздник Дня Незасивимости ежегодно отмечается 16 декаб ря.


- Какие еще праздники отмеча-ются в стране?

- Елімізде мерекелер көп. Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қа-зақстан Халықтарының бірлігі мейрамы, Отан қорғаушылар күні, Жеңіс күні, Қазақстан Рес публикасының Конститу-циясы күні, Республика күні ел азаматтарының дәстүрлі ме-рекелері болып табылады.

- В стране много праздников. Новый год, Международный женский день, Праздник Нау-рыз, День единства народа Казахстана, День защитников Отечества, День Победы, День Конституции РК, День Респу-блики являются традицион-ными праздниками для наших граждан.

Сонымен қатар елімізде 31 мамырда саяси қуғын-сүр-гін құрбандарын еске алу күні ата лып өтіледі.

Вместе с тем, в нашей стра-не 31 мая отмечается День памяти жерт политических репрессий.


В каждой сфере, где рабо-тают граждане, имеются и профессиональные праздники

Сізді мерекеңізбен құттық-тай мыз!

Поздравляем вас с праздником!


66

Еңбектегі табысыңызбен құт тық тай мын!

Поздравляю Вас с трудовыми успехами!

Қоныс жайлы болсын! С новосельем!Талап оң болсын! Пусть ваши стремления будут

достойными! (Удачи!)Отбасыңызға береке тілеймін! Желаю достатка вашей семье!Мерекені көңілді өткізуіңізге тілектеспін.

Желаю весело провести празд-ник!


От всего сердца поздравляю Вас с Днем Республики!


Да будем здоровы от праздни-ка к празднику!

10. Ұлттық тағамдар / Национальные блюда- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Вы знаете национальные блюда казахского народа?


- Они делятся на молочные, мясные блюда, супы, мучные, зерновые, рыбные, а также фруктовые блюда.

- Дұрыс айтасыз. Қазақ халқы сүт тағамдарын төрт түлік мал-дың сүтінен жасаған. Төрт

- Правильно говорите. Казах-ский народ молочные блюда готовил из молока домашнего

түлік малдың сүтін және одан жасалған айран, қымыз, шұбат сияқты сусындарды халқымыз ағарған, ақ деп атаған.

скота. Молоко домашнего ско-та и такие напитки из него, как айран (кефир), кымыз, шубат в народе называют «белым».


- Я слышал /слышала/, что в зависимости от особенностей местного языка айран называ-ют «катык» («кислое молоко»), а шубат называют «кымыран».


67

- Қатық – ұйытылған, бірақ араластырылмаған айран. Сүт тағамдарымен бірге, қазақ халқының өмірінде ет тағамда-ры ең басты орынды иеленеді.

- Катык – квашенный, но не размешанный айран. Помимо молочных блюд, главное место в жизни казахского народа за-нимают мясные блюда.


Жаубуйрек – блюдо, приготов-ленное из почки и мяса свеже-заколотого скота.

Жөргем – бунақтап өрілген ішек. Жоргем – заплетенная кишка.Жұмыр – ішіне сарымсақ, сәбіз, күріш, майлы ет салып, аузын түйреген қарын.

Жумыр – блюдо из желудка (или брюха) животного, куда помещается лук, морковь, рис, курдючный жир и мясо.

Қуырдақ – майға қуырылып пісірілген ет.

Куырдак – мясо, тушенное в масле.


Мипалау – блюдо, приготовлен-ное из мозга вареной (бараньей) головы, в которое добавляют опаленное мясо, кишки, подлив.

Нарын – піскен ет пен қамырды ұсақтап турап, әбден аралас-тырғаннан кейін, үстіне тұз-дық құйып берілетін та ғам.

Нарын – блюдо из мелко наре-занного мяса, теста и подлива.

Түймеш – туралып, жаншылып, майға қуырылған та ғам.

Туймеш – блюдо, нарезанное, примятое и жареное в масле.


Улпершек – блюдо приготов-ленное из сердечной сумки, с помещенным туда маслом, ку-сками мяса и др. продуктами.


Шужук – блюдо приготовлен-ное из кишка, в который поме-щается курдючный жир и мясо с солью, перцем.


68


Буктырма – блюдо из тушено-го мяса, картошки, моркови.

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, күріш-тен жасалатын тағамдар жатады. Бидайдан – бидай көже, талқан; тарыдан – тары көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, бадырақ; күріштен – күріш көже, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

К зерновым блюдам относят-ся блюда из пшеницы, проса, кукурузы, риса. Из пшеницы делают бидай коже (пшенич-ная похлебка), талкан (пше-ничное толокно); из проса – коже из проса (похлебка из проса), талкан (толокно из проса), майсок (жареное пше-но с маслом), жент (толченое просо с топленым маслом и сахаром); из кукурузы – жуге-ри коже (кукурузная похлебка), бадырак (жареная хрустящая кукуруза); из риса – рисовый коже (похлебка из риса), плов, суркуриш (вареный рис).


К рыбным блюдам относятся карма (блюдо, приправленное мукой), жареная рыба, рыбный суп и др.


К фруктовым блюдам от-носятся различные сушеные фрукты (плоды), кауынкак, ка-уын-курт, кауыншек (сушеная дыня, сушеные куски дыни) и мн. др.


К первым блюдам относятся жас сорпа, лапша, туздык.


Жас сорпа – суп из свежего мяса.


69


Кеспе – суп-лапша из нарезан-ного теста.


Туздык – бульон (подлив), ко-торый наливают в нарезанное мясо.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Традиции гостеприимства (угощения) казахского народа


- Я съездил в аул на праздник.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Как, в ауле все живы-здоровы?- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Все хорошо. Меня встретили с особым почетом.


- Да, жители аула великодуш-ные. Они очень хорошо соблю-дают казахские традиции.


- Несмотря на то, что я моло-дой /молодая/, мне поднесли почетное блюдо.


Здорово, наверное остался до-волен!


Бас табак (главное блюдо) – состоит из головы, тазовой кости с мясом и подносится самому старшему гостю.


Сый табак (почетное блюдо) – блюдо с тазовой костью и мясом подносится почетному гостю.


Орта табак – блюдо с берцо-вой костью с альчиком.


70


Куйеу табак (блюдо для зятя) – блюдо с тазовой костью с мясом и грудинкой.


Келин табак (блюдо для невес-ты) – блюдо с сычугом и серд-цем.

Құдағи табақы – жамбас не-месе асықты жілік салынады.

Кудаги табакы (блюдо для сва-тей) – блюдо с тазовой костью с мясом или берцовой костью с альчиком.


71

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Родня (родительский дом)

1. Менің отбасым / Моя семья• Менің атым – Салтанат • Меня зовут Салтанат. • Біздің отбасымыз үлкен. • У нас большая семья. • Отбасымда жеті адам бар. Олар: атам, әжем, әкем, анам, ағам және мен.

• В нашей семье семь человек. Это: дедушка, бабушка, отец, мать, брат и я.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Моего папу зовут Кайрат.• Әкем – дәрігер, ал анам – мұғалім.

• Папа – врач, а мама – учитель.

• Ағам жұмыс істейді. • Мой брат работает. • Мен мектепке барамын. • Я хожу в школу.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Мы живем на улице Абая.

2. Біздің үй / Наш дом• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Наш дом расположен на ули-це Абая.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Наша квартира на восьмом этаже.


• В нашей квартире есть кухня, гостиная, спальня и детские комнаты.


• Моя комната светлая и теплая.


• Окно моей комнаты выходит на улицу.

• Есіктің оң жағында үстел тұр. • Справа от двери стоит стол.• Оның үстінде кітап жатыр. • На нем лежит книга.• Сол жағында қоңыр диван бар. • Слева стоит коричневый ди-

ван.

72

• Кешке бәріміз бірге залда те-ледидар көреміз.

• Вечером все вместе в зале смотрим телевизор.

• Біздің зал өте кең. • Наш зал очень просторный. • Ортасында үстел мен орын-дықтар тұр.

• Посредине стоит стол и сту-лья.

• Терезенің алдына әртүрлі гүл-дер қойылған.

• На подакойнике стоят различ-ные цветы.

3. Менің достарым / Мои друзья• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме руерт.

• У меня много друзей. Это: Нурлан, Бахыт, Молдир, Ме-руерт.


• Бахыт и Молдир – соседи.


• Дом Нурлана и Меруерт нахо-дится за городом.


• Все мои друзья умные и доб-рые.


• Они работают в различных отраслях.

• Өз мамандықтарын жақсы көреді.

• Они любят свою специаль-ность.


• По праздникам я делаю по-дарки друзьям.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Мы встречаемся каждую неделю. • Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• В кино, иногда в театр ходим вместе.


• Мы выходим на природу, ды-шим чистым воздухом.


• Мы инересно проводим вы-ходные дни.

ТҮПТӨРКІН / Родня (родительский дом)

73

4. Менің күн тәртібім / Мой распорядок дня• Мен таңертең 7.00-де тұра-мын.

• Утром я встаю в 7.00 ч.

• Спорттық жаттығу жасаймын. • Делаю спортивную зарядку.

• Жуынамын, тісімді тазалаймын. • Умываюсь, чищу зубы.

• Таңғы ас ішемін. • Завтракаю.

• Жұмысқа үйден сағат 8-де шығамын.

• На работу выхожу в 8 ч.


• Иду на остановку, сажусь на автобус.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • Работа начинается в 9 ч. • Жұмысым өзіме ұнайды. • Мне нравится моя работа.• Түскі асты асханадан ішемін. • Обедаю я в столовой.• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• С работы выхожу в 18.00 ч.


• После работы иду в магазин.

• Үйге азық-түлік сатып ала-мын.

• Покупаю домой продукты.

• Кешкі асымды ішемін. • Ужинаю. • Одан кейін кітап оқимын. • Потом читаю книгу.• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• В 23.00 ч. ложусь спать.

5. Менің апталық жоспарым / Мои планы на неделю• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• В понедельник начинается рабочий день.


• Во вторник иду на деловую встречу.


74

• Сәрсенбі күні жұмыстан ке йін спорт залында жаттығамын.

• В среду после работы трени-руюсь в спортзале.

• Бейсенбіде достарыммен кез-десемін.

• В четверг встречаюсь с друзь-ями.


• В пятницу до обеда иду в би-блиотеку, а вечером в продук-товый магазин.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • В субботу приглашаю гостей.• Жексенбі күні қала сыртында демаламын.

• В воскресенье отдыхаю за го-родом.


• Каждый день провожу с поль-зой и интересно.

6. Туыс атаулары / Родственные отношения• Ата – әкенің әкесі. • Дедушка – отец отца. • Әже – әкенің анасы. • Бабушка – мать отца.• Нағашы – ананың туысқанда-ры.

• Нагаши – родственники ма-тери.


• Мать и отец – родители ре-бенка.

• Немере – ұлдың баласы. • Внук /внучка/ - сын /дочь/ сына.• Шөбере – ұлдың немересі. • Правнук /правнучка/ - внук /

внучка/ сына.• Жиен – қыздың баласы. • Жиен – сын /дочь/ дочери.• Жиеншар – қыздың немересі. • Жиеншар – внук /внучка/ дочери.• Аға – үлкен ұл. • Ага – старший сын.• Апа – үлкен қыз. • Апа – старшая дочь.• Іні – кіші ұл. • Іні - младший сын.• Қарындас (қыз балаға байла-нысты сіңлі) – кіші қыз.

• Карындас (сестра) – младшая сестра.


75

• Жезде – апаның күйеуі. • Жезде – муж старшей сестры• Бөле – екі қыздың балалары. • Боле – дети родных сестер.• Ағайын – туысқан адам • Агайын родственные люди.

7. Демалыста / На выходных• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• В воскресенье ходил в гости к дедушке.


• Дедушка и бабушка обрадо-вались моему приходу.


• Я подарил дедушке теплую об-увь, а бабушке – красивое платье.


• Бабушка поставила на стол сладости.


• Когда садимся за стол, дедуш-ка рассказывает о своей жизни.


• Вечером мы с дедушкой ходи-ли в парк.


• Воздух в парке чистый, дере-вья – красивые.

• Демалыс күн жақсы өтті. • Воскресенье прошло хорошо. 8. Асүйде / На кухне

• Біздің асүйіміз кең. • Наша кухня просторная.• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

• На кухне имеются все необхо- димые вещи: кухонная мебель, холодильник, посуда.


• На ужин мама приготовила суп.


• Я сделал /сделала/ салат из овощей.

• Сіңлім алма мен жүзімді жуып, дастарқанға қойды.

• Младшая сестра помыла ябло-ки, виноград и поставила на стол.


76

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Все поужинали.• Кешкі ас дәмді болды. • Ужин был вкусным.• Кешкі астан кейін ыдыстарды жудым.

• После ужина я помыл /помы-ла/ посуду.


• Мне нравится кушать вместе.

9. Досыммен кездескенде / На встрече с другом (подругой)- Сәлем! - Привет!- Сәлем! - Привет!- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Ты пойдешь сегодня в книж-ный магазин?


- Да, я сегодня пойду в книж-ный магазин.


- Какую книгу будешь поку-пать в магазине?


- Куплю книгу «Казахский язык». А ты какую книгу буде-шь покупать?


- Я хочу купить книгу «Полез-ные советы».

- Бірге барайық. - Пойдем вместе.- Жақсы, барайық. - Хорошо, пойдем.

10. Телефонмен сөйлесу / Разговор по телефону- Алло! Сәлеметсіз бе? - Алло! Здравствуйте!

- Сәлеметпін! - Здравствуйте!

- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма? - Это центр изучения языков?

- Иә. - Да.- Сіздер қай тілдерді оқытасыздар? - Каким языкам вы обучаете?


77


- Наш центр обучает казах-скому, русскому, английскому языкам. Какой язык вы хотите изучать?


- Я хочу изучать казахский язык.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Приходите, поможем!

- Рақмет, келемін. - Спасибо, приду.- Сау болыңыз! - До свидания!- Көріскенше! - До встречи!

11. Аялдамада / На остановке- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

Здравствуйте, какой автобус едет до цирка?


До цирка можете доехать на 9-м автобусе.

- Осы жерден қанша аялдама? Сколько остановок отсюда?- Төрт аялдамадан кейін түсе-сіз.

Выхóдите через четыре оста-новки.

- Аялдама қалай аталады? Как называется остановка?- «Астаналық цирк» аялдамасы. Остановка «Астаналық цирк».

- Автобустар жиі жүре ме? Автобусы часто ходят?- Иә, автобустар әр 10 минут сайын жүреді.

Да, автобусы ходят каждые 10 минут.

- Рақмет! Спасибо!

- Оқасы жоқ. - Не за что.12. Мектепте / В школе

• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

• Мой ребенок учится во 2-й школе.


78


• Школа находится рядом с до-мом.


• Здание школы пятиэтажное.


• Спортзал расположен на пер-вом этаже школы.


• Школьная столовая находит-ся справа от спортзала.

• Екінші қабатта кітапхана бар. • На втором этаже есть библиотека.• Оның іші кең және жарық. • Там просторно и свет внутри. • Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

• Ученики после уроков ходят в библиотеку.


• Рядом с библиотекой имеется кабинет учителей.


• Школьный музей тоже на этом этаже.


• Учебные кабинеты чистые и большие.

• Онда оқуға қажетті барлығы бар.

• Здесь имеется все необходи-мое для учебы.


• Я рад /рада/, что мой ребенок учится в этой школе.

13. Дүкенде / В магазине- Сәлеметсіз бе? - Здравствуйте!

- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Здравствуйте! Чем могу вам помочь?

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Покажите мне платье.


79


- У нас есть разные платья. Вам какое платье нужно?

- Маған ұзын көйлек көр-сетіңізші.

- Покажите мне длинное пла-тье.


- Какое из этих платьев вам по-казать?


- Покажите вон то цветное пла-тье

- Киіп көріңіз! - Примерьте!- Киіп көретін жер қайда? - Где примерочная?- Оңға қарай жүріңіз. - Идите направо.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Мне понравилось это платье, я покупаю.

- Төлеңіз. - Заплатите. - Жақсы! - Хорошо!- Тағы келіңіз! - Приходите еще!- Сау болыңыз! - До свидания!


80

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК /Необходимые сведения

1. Сандар / ЧислаБІРЛІКТЕР ЕДИНИЦЫБір Один

Екі Два

Үш Три Төрт ЧетыреБес ПятьАлты ШестьЖеті СемьСегіз ВосемьТоғыз ДевятьОНДЫҚТАР ДЕСЯТКИ Он ДесятьЖиырма ДвадцатьОтыз ТридцатьҚырық СорокЕлу ПятьдесятАлпыс ШестьдесятЖетпіс СемьдесятСексен ВосемьдесятТоқсан ДевяностоЖҮЗДІКТЕР СОТНИЖүз СтоЕкі жүз ДвестиҮш жүз Триста

81

Төрт жүз ЧетырестаБес жүз ПятьсотАлты жүз ШестьсотЖеті жүз Семьсот

Сегіз жүз ВосемьсотТоғыз жүз Девятьсот

Мың Тысяча2. Түстер / Цвета

• Ақ • Белый• Жасыл • Зелёный• Күлгін • Фиолетовый

• Көгілдір • Голубой• Көк • Синий• Сары • Желтый• Сарғылт • Желтоватый• Қара • Черный• Қоңыр • Коричневый• Қызыл • Красный• Күрең • Бордовый

3. Уақыт өлшемі / Времена суток• Таң • Утро• Сәске (түс) • Полдень• Бесін (түс ауғанда) • Полдник• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• Закат, Вечер


• Сумерки, поздний вечер

КЕРЕК ДЕРЕК /Необходимые сведения

82

• Түн • Ночь4. Сағат өлшемдері / Единицы времени

• Сағат тура он екіде жиналамыз. • Собираемся ровно в 12 ч.


• Пришел /пришла/ в двенад-цать часов пятнадцать минут.

• Он екі жарымда басталады. • Начало в в двенадцать тридцать. Начало в половине первого.

• Бірге он бес қалғанда шықтым.

• Вышел /вышла/ в двенадцать сорок пять. Вышел/ вышла без пятнадцати час.

• Сағат бір болды. Время один час дня /ночи/. 5. Апта атаулары / Дни недели

• Дүйсенбі • Понедельник• Сейсенбі • Вторник• Сәрсенбі • Среда• Бейсенбі • Четверг• Жұма • Пятница• Сенбі • Суббота• Жексенбі • Воскресенье

6. Жыл маусымдары / Времена года• Жаз • Лето• Күз • Осень• Қыс • Зима• Көктем • Весна

7. Қазақша ай атаулары / Названия месяцев по-казахски• Наурыз • Март

• Сәуір • Апрель


83

• Мамыр • Май• Маусым • Июнь• Шілде • Июль• Тамыз • Август• Қыркүйек • Сентябрь• Қазан • Октябрь• Қараша • Ноябрь• Желтоқсан • Декабрь• Қаңтар • Январь• Ақпан • Февраль

8. Қазақша жыл қайыру / Традиционный календарь казахов

• Тышқан • Мышь• Сиыр • Корова• Барыс • Барс• Қоян • Кролик /заяц/• Ұлу • Дракон• Жылан • Змея• Жылқы • Лошадь• Қой • Овца• Мешін • Обезьяна• Тауық • Курица• Ит • Собака• Доңыз • Свинья


ҚАЗАҚША-ӨЗБЕКШЕ

85

І. СӨЗ ӘДЕБІ / Suz san`ati

1. Амандасу / Salamlashmak- Сәлеметсіз бе? - Assalomu aleykum!- Амансыз ба? - Salom! Omonsiz mi?- Қалыңыз қалай? - Ahvolingiz qanday?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

- Rahmat, o’zingiz sog’ salomat yu ribsizmi?

- Жақсы, аманбыз. - Rahmat, hammasi yahshi.Тәулік мезгіліне сәйкес / / Kunning vaqti muvofiq

Қайырлы таң! Hayrli tong!Күн нұрлы болсын. Kuningiz yorug’ bо’lsin.Қайырлы күн! Hayrli kun!Бүгінгі күніңізге сәттілік ті-леймін.

Sizga omadli kun tilayman.

Кеш жарық! Hayrli kech!Қайырлы түн! Hayrli tun!Түн тыныштығын берсін. Tuningiz tinch o’tsin.

2. Қарсы алу / Mehmonlarni kutib olish.- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе? - Salom. Sog’ omon yettingizmi?- Шүкір, жолымыз оң болды. - Shukur, yo’limiz o’ngidan bul di.

- Барлығы дұрыс па? - Hammasi joyidami?

- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

Hammasi joyida. Ozgina yo’l char chatti.


- Sizlarni kutib o’tirgan edik. Mar hamat, to’rga o’tingizlar.

Сізді көргеніме қуаныштымын. Sizni ko’rganimga quvonchliman.Төрлет! Keling, mehmonimiz bo’ling.

86

Келуіңізбен! Marhabo!Қош келдіңіз! Hu’sh kelibsiz!

3. Қоштасу / Hayrlashish- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Men sizni kuzatib qoyaman. Yo’lingiz bo’lsin.


- Hayr. Hammasi ko’ngildagidek bo’ldi.


- Kelasi uchrashguncha. Yaqin kunlarda uchrashamiz deb o’ylay man.


- Ha,buyurtsa yana uchrashamiz. Ko’rishguncha.

- Сізді асыға күтемін. - Sizni intizor kutaman.Қош-сау болыңдар! Hayr. Көріскенше күн жақсы болсын! Tez orada ko’rushguncha.Қуанышпен кездескенше! Kelasi uchrashguncha.

Аман болыңыз! Hayr, sog’ bo’ling.Амандықпен жүздесейік! Sog’- omon uchrashguncha.

4. Танысу / Tanishish- Сіздер таныс емессіздер ме? - Sizlar tanish emasmisizlar?- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- Ruhsat eting, tanishtiray. Bu-Oleg. Mening hamkasbim.


- Tanishganimdan quwonchliman. O’zimni tanishtirishga ruhsat eting. Men - tarjimonman. Ismi- sharifim Aysha Oltinbek qizi.


- Tanishingizlar . Bular - talabalar.

СӨЗ ӘДЕБІ / Suz san`ati

87


- Hursandman. Sizning ismingiz kim?

- Менің атым – Никита. - Mening ismim – Nikita.- Сіз қай елден келдіңіз? - Siz qaysi mamlakatdan keldin-

giz?- Мен Ташкенттен келдім. - Men Rossiyadan keldim.- Сіз қай қалада тұрасыз? - Siz qaysi shaharda yashaysiz?- Мен Ташкентте тұрамын. - Men Toshkent turaman.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Siz qozoq tilida gaplasha olasiz mi?- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Ha, men qozoqcha tushunaman. Qozoq halqining urf-odatlarini bilaman.

- Сізге аудармашы керек пе? - Sizga tarjimon kerakmi?- Жоқ, аудармашының керегі жоқ. (Иә, аудармашы керек).

- Yo’q, tarjimon kerak emas. (Ha, tarjimon kerak.).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Siz meni tushunib turibsizmi?- Иә, мен сізді түсінемін. (Жоқ, мен сізді түсінбеймін)

- Ha, men sizni tushunaman. (Yo’q, men sizni tushunmayman).

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Shoshilmay, sekin gapiring.Кешіріңіз, мен қазақша нашар сөйлеймін.

Kechirasiz, men qozoqcha yach-shi gapira olmayman.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Yana bir takrorlay olasizmi?Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? Qaysi tilda gaplashishni istaysiz?Сіз қазақ тілінде керемет таза сөйлейсіз!

Siz qozoq tilida aniq rawon gapirasiz.


Men qozoq tilini ko’pdan beri o’rganib yuribman.


Men sizni qaerdadir ko’rganga uxshayman.


88

Мен сізді танымай қалдым. Men sizni tanimadim.

Мен сізді бірден таныдым. Men sizni birdan tanidim.5. Кездесу / Uchrashuw

- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Bu sizmi, dugonajon!? Qanday kutmagan uchrashuw!

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Uchrashmaganimizga ham ko’p bo’libdi.

- Сені (сізді) көргеніме қуа-ныштымын

- Seni/sizni ko’rganimdan qu-won ch daman.


- Men ham seni/sizni ko’pdan beri eslab yurgandim.

- Қал-жағдайың қалай? - Ahvoling qanday?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Hammasi yahshi. Ota – onan-giz ning ahvoli qanday?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - Yahshi. Qanday yangiliklar bor?- Ешқандай жаңалық жоқ. - Hech yangilik yo’q.Қал қалай? Hammasi yahshi.Бәрі де жақсы. Hammasi avvalgidek.Бәрі де бұрынғыдай. Hammasi avvalgidek.Өзің көргендей. O’zing ko’rgandek.Көрмегелі көп болды. Ko’rishmaganimizga ancha bo’l di.Біз кездеспегелі не заман!? Ko’rishmaganimizga ham qan-

cha zamon bo’ldi.Қашан және қай жерде кезде-семіз?

Qachon va qayerda ko’rishamiz?

6. Алғыс, бата / Tashakkur va duo- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Yordaminingiz uchun ko’p rah-

mat.


89

- Оқасы жоқ. Сізге өте риза-мын.

- Hechqisi yo’q. Sizga juda rozi-man.


- Umring uzoq bo’lsin. Bahtli bo’l.

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Omin, aytganingiz kelsin.- Саған (сізге) шын жүректен ризамын.

- Senga/ sizga chin yurakdan rozi man.


- Juda quwonchliman. Men sizga qarzdorman.

Өркенің өссін. Umring uzoq bo’lsin.Көп жаса, шырағым. Ko’p yasha , chirog’im.Бақытты бол! Bahtli bo’l.

Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Mening ham sizga aytar rach ma-tim cheksiz.


Siz menga ko’p yahshilik yasha-dingiz.


Chin yurakdan tashakkur ayta-man.

7. Кешірім, өкініш / Uzr, o’kinsh- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Kechikib qo’lganim uchun uzr so’rayman


- Kiring. Boshlanish vaqtini bil-mas mi dingiz?


- Noqulay ahvolda turibman.


- Qisilmang, aytarlikday hech nar sa bo’lmadi.


- Halaqit berganim uchun uzr so’ray man.


90

- Келесі жолы қайталамаңыз. - Boshqa bunday qilmang.Кешіріңіз. Kechiring.

Ғафу етіңіз. Uzr.Менен бір қателік кетті. Mendan bir hatolik o’tti.Осылай болғаны қандай өкі-ніш ті?!

Shunday bo’lgani qanday o’kin-ch li.


Mazangizni o’lganim uchun uzr.

Сөге жамандамаңыз. Men haqimda yomon gapirmang.Амал не?! Na chora?!Келе алмайтыныма өкінемін. Kela olmasligimga pushaymon-

man.Өкінішті-ақ! O’kinchli!

8. Келісу, келіспеу / Kelishish/ kelishmaslik- Ертең жолығуға қалай қарай-сыз?

- Ertaga uchrashuvga qanday qa-ray siz?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Albatta, men qarshi emasman.

- Бар ықыласыммен сізді тың-дар едім.

- Qunt bilan sizni tinglar edim.


- Juda yahshi. Sizning takli-fingizga kelishaman.

- Сізге көлік қажет пе? - Sizga mashina kerakmi?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ. - Yo’q, rahmat, keragi yo’q.- Қажеттілік туындаса ісса-парға шыға аласыз ба?

- Hojati bo’lganda ish safariga bora o’lasizmi?


- O’kinchli, ammo mening bosh tortishimga to’g’ri keladi.

Иә, дәл солай. Ha, huddi shunday.


91

Жоқ, мүлде олай емес. Yo’q, mutloqa unday emas.Өте жақсы. Мен келісемін. Juda yahshi . Men roziman.

Әрине, мен келісе алмаймын. Albatta, men kelisha olmayman.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Sizniki to’g’ri. Shunday bo’lishi

mumkin.Ешбір қисыны жоқ. Мен басқа-ша ойлаймын.

Hech qanday sabab yo’q. Men boshqacha o’ylayman.

Иә, бұл шындық. Ha, bu hahiqat.Мен мұны мойындамаймын. Men buni tan olmayman.Әбден дұрыс! Haqiqattan rost.Сіз қателесесіз. Siz adashasiz.Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Sizga quvona-quvona yordam la-shaman.


O’kinchli, ammo men sizni qo’l-lay olmayman.

9. Шақыру / Taklif- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Sizni tushlikka chaqirgali keldim.


- Taklifingizga rahmat, ammo bu vaqtda mening qo’lim bo’sh emas/


- Ertaga kechqurun vaqtingiz bormi?


- Ha, ertaga kechqurunga hech-qan day rejam yo’q.


- Biz bilan aylanishga qanday qa-ray siz?


- Tashakkur. Aylansak aylanaylik.


92

Кіріңіз, төрлетіңіз! Kiring, marhamat.Дастарқанға келіңіз. Dasturhonga o’ting.

Өтінемін, жоғары шығыңыз. Iltimos, to’rga o’ting.Нан ауыз тиіңіз. Nondan og’iz teging.Дастарқаннан дәм татыңыз. Dasturhonga qarang.Дәмнен алып отырыңыздар. Taomdan oling.Бізге қонаққа келіңіз. Biznikiga mehmonga keling.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Hurmatli mehmonimiz bo’ling.


93

ІІ. ЕЛТАНУ /jahontanish

1. Жалпы мәлімет / Umumiy ma’lumot- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

- Sizning Qozog’istonga birinchi kelishingizmi?


- Bu mening Qozog’istonga birin chi kelishim.


- Astana-yurtimizning bosh shahri. Bizning paytaxtimiz.


- Ha, menga shaharning chiroyi yoqdi.


- Astana-mustaqilligimizning mah suli.


- Men Olmaota shahrida haqida ko’p eshitganman.


- Men Almati shahri to’g’risida ko’p eshitdim.


- Qozog’istonning milliy valy-utasi nima deb ataladi?


- Yurtimizning milliy valyutasi – tenge.


- Tenge aynalimga qachon chiqa-rildi?


- Tenge 1993 yilgi 15 noyabrdan aynalimga chiqarildi.


Qozog’iston Respublikasi – Shar-qiy Evro’pa va O’rta Osiyoda joylashgan mamlakat.

94


Okeanga tog’ri chiqa olmay-digan mamlakatlarning ichida eng kattasi – Qozog’iston.


Qozog’iston besh mamlakat bilan chegaradosh katta territoriyaga ega.


Qozog’iston Respublikasining Kon s ti tusiyasi 1995 yili 30 av-gust da qabul qilindi.


Qozog’iston Respublikasining mam la katlik tili –qozoq tili.


Qozog’istonda turli millat vakil-lari bor. Qozog’istonda qozoq hal qi va etnikalik guruh va killari yashaydi.

Қазақ халқы әрі жаужүрек, батыр, әрі сабырлы, ха лық.

Qozoq halqi ham dovyurak, jasyr hamda sabrli, mo’min halq.


Qozog xalhidan nomlari butun dunyoga mashxur ko’p jasur o’g’il –qizlar chiqqan.

2. Мемлекеттік мекемелер / Mamlakatlik mahkamalar- Мемлекет басшысының резиден-циясы – «Ақорда» деп аталады.

- Mamlakat boshchisining rezi-den siyasi-Oqo’rda deb ataladi.

- Бұл атаудың мағынасы қандай? - Bu nom nimani anglatadi?

- Тікелей аударғанда «Ақорда» кәдімгі «ақ орда» («белая став-ка») дегенді білдіреді. «Ақ» сөзі түркілік мәдениет семан-тикасында ең алдымен қасиет-тілікті (киелілікті) білдіреді.

- So’zma-so’z tarjima qilinsa, “oq o’rda” deganni bildiradi. “Oq” so’zi turkiy madaniyat seman tikasida eng birinchi hosi-ya tli lik ni bildiradi. Bu tushuncha – shodlik bilan omad, haqiqat

ЕЛТАНУ /jahontanish

95

Бұл ұғым – шаттық пен сәт-тіліктің, шынайылық пен мәрт-тіктің, ар-ұят пен жақсылық-тың нышаны.

bilan mardlik, or-nomus bilan yah shilik nishonasi.

Қазақстан Республикасы Пре-зи ден тінің «Ақорда» резиден-циясы біздің еліміздің ең ма ңызды және танымал сим-вол дарының бірі мәртебесін ие лен ген.

Qozog’iston Respublikasining “Oq o’rda” rezidensiyasi biz-ning yurtimizning eng asosiy va taniqli simvollarining biri marta-basini egallangan.

Үкімет үйі Қазақстан Респуб-ликасы Үкіметінің бас әкім-шілік ғимараты болып табы-лады.

Hokimiyat uyi Qozog’iston Respublikasi Hokimiyatining bosh hakimchilik g’imorati bo’lib hisoblanadi.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Се нат ғимараттарымен бір-ге Үкімет үйі Астананың сол жаға лауда орналасқан әкімші-лік орталығының жалпы ди-зайн-концептіне кіреді.

Wazirliklar uyi, QR Parlamen-tining Majlisi hamda Senati g’i-mo ratlari bilan birga Hokimi yat uyi Astananing chap so hi li da joylashgan hakimchilik mar-kazining umumiy dizayn-kon sep-tiga kiradi.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Aeroport, temir yo’l vokzali, safarjoy


- Siz ilk aeroport 8 xonali somon-dan solingan uy bo’lganini bila-siz mi?


- Yo’q. Ammo hozirgi aeroport eng zamonawiy aeroportlardan biri ekanini ko’rib turibman.


96


- Ha, Astana aviatorlari uchun tarihiy voqea bu poytahtning Al-ma tidan k’ochirilishidir.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - Siz Astanaga qanday ettingiz?


- Men tayora bilan uchip keldim. Lekin qaytish uchun poezdga chipta oldim.


- Temiryo’l vokzali shaharning o’ng sohilida joylashgan.


- Menga temiryo’l vokzali yonida gi g’imorat ham yoqdi.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. - U-Safarjoy avtovokzali.Астана әуежайы ең алғаш рет 1930 жылы салынған.

Astana aeroporti ilk bor 1930 yili qurilgan.


ІІІA-Fuqorolik Aviasianing Hal qa ro Asosiasiyasi qatoriga kiradi.


Temiryo’l vokzalida escalator, er osti yo’li-konkor, qulay perron, kutish zallari, dukon, kafe va mehmonhonalar bor.

Автовокзал күн сайын жылы-на 10 000 жолаушыларды та-сымалдайтын 60 қалаара лық, облысаралық және халықара-лық бағыттар бойынша қыз-мет көрсетеді.

Avtovokzal kuniga yiliga 10 000 yo’lovchini tashiydigan 60 sha-ha roralik, viloyatoralik vaм


97

4. Мәдени орындар / Madaniy joylar- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Poytahtning eng go’zal g’imora-tlari qaysi?


- Men uchun “Boyte rak”monu-men ti-Astana dagi arhitektura sa-na’ti ning eng ko’rkam g’imo rati.


- Ha, bu ob’ekt olam arhitektura sa’atining yuksak talablariga toliq javob beradi.


- “Boyterak” - hozirgi Qo zo-g’isto nning ramziy belgi si, qo-zoq halqining qayta rivoj lanishi va yuksalishining, mam la -katligining, yuqoriligi va teran-gligining, kengligining, oq kun-gil ligining nishonidir.

- Тағы қандай архитектуралық құрылыстармен мақтана аласыз?

- Yana qanday arhitekturalik qurilishlar bilan maqtana olasiz?


- Astanada «Boyterak» mo-nu men tidan bo’lak “Qozoq eli”,”Astana yulduzi”, ”Vatan ona” monu mentlari, siosiy quvg’un qurbon lari hurmatiga bag’i sh lan gan me mo rial bor.

- Маған «Атамекен – Қазақстан картасы» этно-мемориалды ке ше ні ұнады. Ашық аспан астындағы көрікті кешенде қа-зақ жерінің сұлу табиғаты бей-неленіпті.

- Menga “Atameken-Qozog’iston haritasi”etno-memorial komp-lek si yoqdi. Ochiq osmon osti-da gi chiroyli kompleksda qo zoq yerining ko’rkam tabyati ko’r-satilgan.


98


- Haritada 14 viloyat hamda As-ta na bilan Almati shaharlari joy-lashgan.Bunda qozoq yerining ta biyi-klimatlik regionlarini, land shafti, arhitekturalik chiroyli g’i mo ratlarini va tosh yullarini ko’ra olasiz.


«Qozoq yurti» monumentining rangi - oq. U qozog’istonliklarning do’stona, jonajon, oq ko’ngil ekanliklarini fosh etadi.


«Astana yuldizi» monumenti – As ta na ning rivojlanishining ramzi.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және келер ұрпақтардың жалға-стығын білдіреді.

“Vatan posbonlari” memoriali simvolikalik tarizda kechagi, bu gungi hamda kelajak avlodla-rning aloqasini bildiradi.


Siosiy quvg’un qurbonlari hur-matiga bag’ishlangan memo-rialni halq «Ko’z yoshi va og’ir ozob yodgorligi» atab ketgan.

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бейбітшілік пен татулықтың символы болып табылады жә-не ұзақ ғұмырды, шексіздікті, бақыт пен молшылықты біл-діреді.

«Halqlar dustligi» monumenti fontanlari bilan tinchlik va totu-vlik ramzi hisoblanadi ham da uzoq umr, cheksizlik, baht-sao-datni bildiradi.


99

5. Концерт залы, театр, цирк / Konsert zali, teatr, sirk- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Men bugun kechqurun konsertga bormoqchiman. Menga qanday taklif ayta olasiz?

- Сіз «Қазақстан» концерт за-лына барыңыз. Онда «Алтын дән» халық ансамблінің шы-ғар машылық концерті өтеді.

- Siz «Qozog’iston» konsert zaliga boring. U erda «Oltin don» halq ansamblining konserti bo’ladi.


- Bolalar bilan qanday tomoshani ko’rish mumkin?


- Siz bolalar bilan Astana sirkiga boring. Astana manejining usta-lari Italiya, Ispaniya, Hitoyda o’tgan eng obruli halqarolik festi-val lar va konkurslarda g’alabaga qol yetkizgan.


- «Astana opera» teatrining reper-tuari qanday?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахнала-уға мүмкіндігі мол. «Астана Опера» сахнасы әлемдегі ең бір техникалық жақсы жа-рақтандырылған сахналардың қатарын да болғандықтан онда әлемнің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

- «Astana Opera» teatrining eng murakkab spektakllarni sah-na lashtirishga mumkinligi bor. «Astana Opera» sahnasi duniyo-dagi tehnikalik tarafidan yahshi ji hoz langan sahnalar safida bo’lganligi sababli, u yerda olam ning mashhur opera ustalari hunar ko’rsatadi.


100

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кеттік академиялық қазақ музыкалы драма театры, «Жас тар» театры, М.Горь-кий атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асы-ға күтеді.

Q.Quanishbayev nomidagi mam lakatlik akademiyalik qo-zoq musiqali drama teatri, M.Gorkiy nomidagi rus drama teat ri, «Yoshlar» teatri o’z tomoshabinlarini intizor kutadi.

Астана концерт залы ор-кестрге арнал ған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

Kongress holning orkestrga ba-g’ishlangan va balet zallari, ajo-yib akustika, keng sahna, «lux» sanatidagi grimlash hona lari no mi olamga mashhur san’at yulduzlariga hizmat ko’rsatishga lo’yiq.


Astana shaharining Qalibek Qu-a nishbayev nomidagi Mamla kat-lik akademiyalik qo zoq drama teatri 1991 yili 15 noyabrda G’.Mus repovning ”Aqan seri - Aqtoqti” dramasi bilan o’z par-dasini ochdi.

«Жастар театры» Астана қаласы әкімдігінің қолдауымен 2007 жылғы 5 шілдеде құрыл-ды.

«Yoshlar» teatri Astana shahri hokiligining yordami bilan 2007 yili iyul oyida ochildi.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Muzeylar, uy muzeylari, saroylar


- Shaharda qanday muzeylar bor?


101

- Қалада ҚР Ұлттық музейі, ҚР Тұңғыш Президентінің мұ-ра жайы, Қазіргі заман өнер мұражайы, С.Сейфуллин мұра-жайы, Алжир мемориалды мұ-ра жай кешені және «Астана» ұлттық сурет галереясы бар.

- Shaharda QR Milliy muzeyi, QR Ilk Prezidentining muzeyi, Hozirgi zamon hunar muzeyi, S.Seyfulin muzeyi, Aljir memo-rial muzeylar kompleksi va «Astana» milliy rasmlar galere-ya si bor.


- Muzeyda rasmga tushishga bo’la dimi?

- Жоқ, музейдің суретке түсіру-ге тыйым салынған.

- Yo’q, muzey ichida rasmga tushish man etiladi.


Agar madaniy joylarni tomosha qilgingiz kelsa, “Yoshlar» sa-royiga, O’quvchilar saroyiga, Saltanat saroyiga, Tinchlik va mu rosa saroyiga, Mustaqillik sa-royiga boring.

Музейлер қай жерде орна-ласқан?

U muzeylar qayerda joylashgan?


Muzeylarning ish vaqti qanday?

Музейлерге кіру ақылы ма? Muzeyga kirish haqqilimi? Маған екі билет беріңізші. Menga ikki chipta bering.Музейлердің жұмыс кестесін айтасыз ба?

Muzeyning ish vaqti jadvalini aytasizmi?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Oromgoh va ko’ngil ochish markazlari


- Menga markaziy oromgohda sair qilish yoqadi.


102


- Albatta tabiat qo’ynidagi orom-goh ajoyib.


- Siz «Duman» ko’ngil ochar mar ka zida bo’ldingizmi?

- Астананың даңқын аспандат-қан таңғажайып кешенді ай та-сыз ба? Әлемнің әр түкпі рінен әкелінген 2000-нан аса су жән-діктерін тамашалағаным бар.

- Astananing martabasini ulu-g’lat gan ajoyib markazni ayta-sizmi? Men olamning har burchi-dan olib kelingan 2000-dan ortiq suv hayvonlarini tomosha qildim.

«Хан шатыр» ойын-сауық ор -та лығы бір шатырдың ас тын -да ой ын-сауық және сауда-сат-тық ты біріктірген, ал ғаш қы лайф стайл-орталық бо лып са-налады.

“Han shatyr” ko’ngil ochar markazi ko’ngil ochar oyinlar va olamga taniqli savdo-sottiq brendlarini bir joiga yiqqan birinchi layfstayl markazi hisoblanadi.

«Керуен», «Мега», «Азия парк», «Сарыарқа», «Аружан» ой ын сауық орталықтарына бала лар қуана барады.

“Keruen” ,”Mega” ,”Az i ya park”,”Sariarqa”,’’Arujan” ko’ngil ochar-savdo markazla-riga bolalar shodlik bilan boradi.


Astana shahridagi sevishganlarga atalgan romantikalik markaz-Oshiqlar oromgohi.


Jeruyuq oromgohiga, Aray orom-gohi bilan B.Momishog’li no-midagi prpmgohiga ham shahar aholisi ko’p yig’iladi.

8. Қонақүй / Mechmonhona- Сіздерде бос орын бар ма? - Sizda bo’sh hona bormi?- Сізге қандай нөмір керек? - Sizga qanday hona kerak ?- Маған бір кісілік нөмір керек. - Menga bir kishilik hona kerak.


103


- Siz mechmonhonada necha kun bo’lasiz?


- Men mechmonhonada 3 kun bo’laman.


- Hozircha honalar bo’sh emas. Kechgacha kuta olasizmi?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Boshqa qanday mechmon-honalar bor?

- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Rixos President Astana), Рама-да Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (As-tana Marriott), Дипломат, Пе-кин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

- Yuqori darajali mechmonhona-larning qotorida Jumbaqtas, Rik-sos, President Astana, Ramada Plaza Astana, Astana Marriott, Diplomat, Pekin palas, Versal mechmonhonalari bor.


Men nomerga oldin ola topshirish bergan edim.


Men sizni faqat bir tunga gina joylashtira olaman.

Бұл нөмір маған ұнамады. Bu hona menga yoqmadi.Бағасы да қолайлы екен. Narhi ham yahshi ekan.

Терезеден қарағандағы Есілдің көрінісі тамаша.

Derazadan qaraganda Esilning ko’rinishi ajoyib.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Bayramlar, tabriklar- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

- Qozog’iston Respublikasidagi mil liy bayramlarning eng kattasi –Mustaqillik kuni.


104

- Бұл мереке қашан тойланады? - Bu bayram qachon nishonla nadi?- Тәуелсіздік күні әр жылдың 16 желтоқсанында аталып өтеді.

- Mustaqillik kuni har yilning 16 dekarbrida nishonlanadi.


- Mamlakat territoriyasida yana qanday bayramlar nishonlanadi?


- Halqimizda bayramlar ko’p. Yangi yil, Halqarolik hotin-qizlar bayrami, Novruz bayrami, Qozog’iston halqlarining birlik bayrami, Vatan himoyachilari kuni, G’alaba kuni, Qozog’iston Respublikasi Konstitusiyasi kuni, Respublika kuni halqimizning dasturli bayramlari qatoriga kiradi.

Сонымен қатар елімізде 31 мамырда саяси қуғын-сүр-гін құрбандарын еске алу күні аталып өтіледі.

Shu bilan birga yurtimizda 31 may siyosiy quvg’in-surgin qur-bonlarini esga olish kuni bo’lib hisoblanadi.


Har sohada hizmat qiluvchilar uchun - ularning kasibiy bayram-lari bor.


Sizni bayramingiz bilan tabrik-laymiz.

Еңбектегі табысыңызбен құт тық таймын!

Mehnatdagi omadingiz bilan tab-riklaymiz.

Қоныс жайлы болсын! Yangi joy qutluq’ bo’lsin.Талап оң болсын! Sizga omad yor bo’lsin!

Отбасыңызға береке тілеймін! Oilangizga baraka tilayman.


105


Bayramni ko’tarinki ruh bilan o’tkazishingizga tilakdoshman.


Sizni Respublika kuni bilan tabriklayman.


Haitdan haitga omon etaylik.

10. Ұлттық тағамдар / Milliy taomlar- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Siz qozoq halqining milliy taomlarini bilasizmi?


- Ular sut taomlari, et taom la-ri,sho’rva taomlari, un tao mla-ri, don taomlari, baliq taomlari ham da mevali taomlar bulib bo’linadi.


- To’gri aytasiz. Qozoq halqi sut mahsulotlarini uy hayvonlari su ti dan tayorlagan. Uy hayvon-lari sutini va sutdan tayorlangan ayron, qimiz, shubat tarizli ichim-liklarni halqimiz oq deb atagan.


- Bazi bir joylarda til uzgacha-liklariga binoan ayronni qatiq deb, shubotni qimiron deb atash-lari haqida eshitganman.

- Қатық – ұйытылған, бірақ араластырылмаған айран. Сүт тағамдарымен бірге, қазақ хал-қы ның өмірінде ет тағамдары ең басты орынды иеленеді.

- Qatiq-uyutilgan ammo aralashti-rilmagan oyron. Sut taomlari bi-lan birga qozoq halqi hayotida et taomlari ham asosiy uringa ega.


106

Жаубүйрек – жаңа сойылған малдың бүйрегінен, етінен пі-сіріл ген тағам.

Joybuyrak-yangi so’yilgan mol-ning buyragidan, etidan ta yor-lan gan taom.

Жөргем – бунақтап өрілген ішек. Jo’rgem –o’rilgan ichak.

Жұмыр – ішіне сарымсақ, сәбіз, күріш, майлы ет салып, аузын түйреген қарын.

Jumir-ichiga sarimsoq piyoz, sabzi, guruch, semiz et solib og’zi boylangan qorin.


Quyrdoq –yog’ga qovurilib pishirilgan et .


Mipolov – pishirilgan boshning miyiga quyqa, ichak-qorin ara-lashtirib, tuzlik quyilgan taom.


Norin – pishgan et bilan hamirni tug’rab, aralashtirib, ustiga tuz-lik quyib beriladigan taom.

Түймеш – туралып, жаншы-лып, майға қуырылған тағам.

Tuymesh –tug’ralib, yanchilib, yog’ga qovirilgan taom.


Ulpershek-yurak qopiga yog’, toza et solib tayorlangan taom.

Шұжық – шикі еттің майлы же рінен турап, тұз, бұрыш қо сып, ішекке тығып жасаған та ғам.

Shujuq – hom etning yog’li joyidan tug’ralgan, tuz, buruch aralashtirib ichakka solingan taom.


107


Buqtirma –et, kartoshka, sabzi dimlab pishirilgan taom.

Дән тағамдарына бидайдан, та рыдан, жүгеріден, күріш-тен жасалатын тағам дар жа та ды. Бидайдан – бидай кө-же, талқан; тарыдан – та ры кө же, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, ба-дырақ; күріштен – күріш кө-же, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

Don taomlariga bug’doyd’an, tariqdan, makkajuhoridan, gu-ruch dan tayorlangan taomlar ki radi. Bug’doydan-bug’doy ko’-ja, talqon; tariqdan-tariq ko’ ja, talqon, moy so’k, jent; makka-juhoridan - juhoriko’ja, bodroq; guruchdan-guruch ko’ja, po lov, sirguruch kabi taomlar tayor-lanadi.


Baliq taomlariga – qarima, qovurilgan baliq, baliq sho’rva va boshqalari kiradi.


Meva taomlariga har turli qu-ritilgan mevalar, qavun qoqi, qavun – qurt, qovunshek kabilar kiradi.


Sho’rva taomlariga yosh sho’rva, suyg’osh, tuzlik kiradi.


Yosh sho’rva- yangi soyilgan mol etidan tayorlanadi.


Suyg’osh-hamir kesmalarini so-lib pishirilgan suyuq taom.


Tuzlik - tug’ralgan etga quyiladigan yog’li sho’rva.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Qozoq halqining mehmon kutish dasturi


108


- Men qishloqqa to’yga borip kel-dim.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Qanday qishloqdagilar omon mi?- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Hammasi yahshi. Meni ayriqcha hurmat bilan kutib oldi.


- Ha, qishloq aholisining ko’ngli keng. Ular qozoqi dasturlarni ya-h shi bilishadi.

- Менің жас екеніме қара-мастан, алдыма арнайы сый та-бақ ұсынды.

- Mening yoshligimga qaramas-dan, oldimga hurmatli taom qo’ydilar.


- Barakalla, bir yashab qolgan ekan san.


Bosh tovoq-bosh, yombosh soli-nib, mehmonlarning eng yo shi kattasining oldiga qoyiladi.


Hurmat tovoq-yombosh solinip, hurmatli mehmonning oldiga qo-yiladi.


O’rta tovoq –oshiqli ilik solinadi.


Kuyov tovoq-bir son ilik bilan to’sh solinadi.


Kelin tovoqqa ultabar bilan yurak solinadi.

Құдағи табақ – жамбас немесе асықты жілік салынады.

Qudalar tobogi - yombosh yoki oshiqli ilik solinadi.


109

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Qarindoshlari (ota-onasining uyi)

1. Менің отбасым / Mening oilam• Менің атым – Салтанат • Mening ismim- Saltanat.• Біздің отбасымыз үлкен. • Bizning oilamiz katta.• Отбасымда жеті адам бар. Олар: атам, әжем, әкем, анам, ағам және мен.

• Oilamda 7 kishi bor. Ular: bo-bom, buvim, otam, onam,akam va men.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Otamning ismi - Kayrat.• Әкем – дәрігер, ал анам – мұғалім.

• Otam-shifokor, onam - muallima.

• Ағам жұмыс істейді. • Akam ishlaydi.• Мен мектепке барамын. • Men maktabga boraman.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Biz Abay ko’chasida yashaymiz.

2. Біздің үй / Bizning uy• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Bizning uy Abay ko’chasida joy lashgan.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Bizning uy sakkizinchi qavatta.


• Bizning uyda oshxona, mehmo-nxona, yotunxona va bolalar xo-na si bor.


• Mening honam yorug’ va iliq.


• Xonamning derazasi kucha taraf da.

• Есіктің оң жағында үстел тұр. • Eshikning o’ng tarafida stol bor.• Оның үстінде кітап жатыр. • Uning ustida kitob yotibdi.• Сол жағында қоңыр диван бар.

• Chap tarafida jigarrang divan bor.

110


• Kechkurun hammamiz birgalikda mehmonxonada televizor ko’ra miz.

• Біздің зал өте кең. • Bizning mehmonxonamiz juda keng.


• O’rtasida stol va stullar bor.


• Derazaning oldiga har xil gullar qoyilgan.

3. Менің достарым / Mening dustlarim• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме руерт.

• Mening dustlarim ko’p. Ular: Nurlan, Baxt, Moldir, Meruyert.


• Baxt bilan Moldir koshnilar.


• Nurlan va Meruyertning uyi shahar tashkarisida.


• Dustlarimning barchasi aqlli, mehribon.

• Олар әр салада жұмыс істейді. • Ular har xil sohada ishlaydilar.• Өз мамандықтарын жақсы кө-ре ді.

• O’z kasblarini yaxshi kurishadi.


• Dustlarimga har bayramda sov-g’a berib turaman.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Biz har haftada uchrashib tura miz.• Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• Kinoga, bazida teatrga birga bora miz.


• Tabiatga chiqib, toza havoda dam olamiz.


• Dam olish kunlarimizni qiziqarli o’tkazamiz.

ТҮПТӨРКІН / Qarindoshlari (ota-onasining uyi)

111

4. Менің күн тәртібім / Mening kun tartibim. • Мен таңертең 7.00-де тұра-мын.

• Men ertalab soat 7- da turaman.

• Спорттық жаттығу жасаймын. • Jismoniy mashq yashayman.• Жуынамын, тісімді тазалай-мын.

• Yuvinaman, tishimni tozalayman.

• Таңғы ас ішемін. • onushta qilaman.• Жұмысқа үйден сағат 8-де шы ға мын.

• Ishga uydan soat 8-da chiqaman.


• Avtobus bekatiga borib, avto-bus ga o’tiraman.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • Ishim soat 9-da boshlanadi.• Жұмысым өзіме ұнайды. • Ishim o’zimga yoqadi.• Түскі асты асханадан ішемін. • Tushlikni oshxonada ichaman.• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• Kechki soat 18.00-da ishdan chiqaman.


• Ishdan keyin dukonga boraman.


• Ishdan keyin dukonga boraman.

• Кешкі асымды ішемін. • Kechki ovkatimni ichaman.• Одан кейін кітап оқимын. • Keyin kitob o’qiman.• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• Soat 23.00-da uxlayman.

5. Менің апталық жоспарым / Mening haftalik rejalarim• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• Dushanbada ish kunim boshla-na di.


• Seshanbada ish bobidagi uch-rashuv ga boraman.


112


• Chorshanbada ishdan keyin sport zalida shug’ullanaman.


• Payshanbada do’stlarim bilan uch ra shaman.

• Жұма күні түске дейін кіта-пханаға, кешке азық- түлік дү-кеніне барамын.

• Juma kuni tushgacha kutob-xo na ga, kechga esa oziq-ovqat duko ni ga boraman.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • Shanba kuni mehmonlar taklif eta man.

• Жексенбі күні қала сыртында демаламын.

• Yakshanba kuni shahardan tash-ka rida dam olaman.


• Har kunimni foydali va qiziqarli o’tkazaman.

6. Туыс атаулары / Qarindoshlarim • Ата – әкенің әкесі. • Bobo – otamning otasi.• Әже – әкенің анасы. • Buvi-otamning onasi.

• Нағашы – ананың туысқандары. • Tog’a-onamning qarindoshlari.• Әке мен ана – баланың ата- анасы.

• Dada va ona – bolaning ota -onasi.

• Немере – ұлдың баласы. • Nabira – (ug’il yoki kizning far-zand lari).

• Шөбере – ұлдың немересі. • Chevara – nevaralarning farzand lari.

• Жиен – қыздың баласы. • Jiyan-kizning farzandlari.• Жиеншар – қыздың немересі. • Jiyanchalar-kizning nevaralari.• Аға – үлкен ұл. • Aka-katta ug’il.• Апа – үлкен қыз. • Opa-kizlarning kattasi.• Іні – кіші ұл. • Uka-kichik ug’il.• Қарындас (қыз балаға байла-нысты сіңлі) – кіші қыз.

• Singli –kizlarning kichigi.


113

• Жезде – апаның күйеуі. • Pochcha –katta kizning kuyovi.• Бөле – екі қыздың балалары. • Xolavachcha - opa- singilning

bolalari.• Ағайын – туысқан адам. • Amakivachcha –aka - ukaning

bolalari.7. Демалыста / Damolish kunida

• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• Yakshanba kuni bobomning uyiga mehmonga bordim.


• Bobom va buvim mening kelganimdan xursand bulishdi.


• Men bobomga iliq oyoq kiyim, buvimga esa chiroyli ko’ylak sovg’a qildim.

• Әжем дастарқанға тәтті та-ғамдар қойды.

• Buvim dasturxonga shirinliklar qo’ydi.


• Dasturxonga utirganimizda bobom o’z umri haqida gapirib berdi.


• Kechqurun bobom bilan oromgohga bordik.

• Саябақтың ауасы таза, ағаш-тары әдемі.

• Oromgohning havosi toza, darahtlari chiroyli.

• Демалыс күн жақсы өтті. • Dam olish kuni yahshi o’tdi.8. Асүйде / Oshhonada

• Біздің асүйіміз кең. • Bizning oshxonamiz keng.• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

• Oshhonada hojat narsaning bari bor: oshxona jihozi, muzlatgich, idishlar.


• Onam kechgi ovqatga sho’rva tayorladi.


114


• Men sabzavotlardan salat tayor-ladim.


• Singlim olma va uzumni yuvib, dasturxonga quydi.

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Hammamiz birgalikda kechgi ovqatni ichdik.

• Кешкі ас дәмді болды. • Kechgi ovqat shirin bo’ldi.

• Кешкі астан кейін ыдыстарды жудым.

• Kechki ovqatdan so’ng men idish-tovoqlarni yuvdim.

• Бәріміз бірге тамақтанған ма-ған ұнайды.

• Hammamiz birga ovqatlangani-miz menga yoqadi.

9. Досыммен кездескенде / Urtog’im bilan uchrashganda - Сәлем! - Salom.- Сәлем! - Salom.- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Sen bugun kitob dukoniga bora-sanmi?

- Иә, мен бүгін кітап дүкеніне барамын

- Ha, men bugun kitob dukoniga boraman.


- Dukondan qanday kitob sotib ola san?


- «Qozok tili» kitobini sotib ola-man. Sen qanday kitob olasan?


- Mening `Foydali maslahatlar ` kitobini olgim keladi.

- Бірге барайық. - Birga boraylik.- Жақсы, барайық. - Xop, birga boraylik.

10. Телефонмен сөйлесу / Telefondagi suhbat- Алло! Сәлеметсіз бе? - Allo! Yaxshimisiz . Allo! Sa lom!


115

- Сәлеметпін! - Yaxshimisiz .Salom!- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма? - Bu tillarni uqitish markazimi?- Иә. - Ha.- Сіздер қай тілдерді оқытасыз-дар?

- Sizlar qaysi tillarni uqitasizlar?


- Bizning markaz qozoq, rus, inglis tillarini o’qitadi. Sizning qaysi tilni urgangingiz keladi?


- Mening qozoq tilini o’rgangim keladi.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Marhamat keling, yordam lasha-miz.

- Рақмет, келемін. - Rahmat, kelaman.- Сау болыңыз! - Sog’ bo’ling .Hayr.- Көріскенше! - Uchrashguncha.

11. Аялдамада / Bekatda- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

- Salom, cirkka qaysi avtobus boradi?


- Cirkka 9 – avtobus bilan bora ola siz.

- Осы жерден қанша аялдама? - Shu yerdan boshlab necha bekat?

- Төрт аялдамадан кейін түсе сіз. - 4 bekatdan keyin tushasiz.- Аялдама қалай аталады? - Bekat nima deb ataladi?

- «Астаналық цирк» аялдамасы. - Astana cirki` bekati.- Автобустар жиі жүре ме? - Avtobuslar tez-tez qatnab

turisha dimi?- Иә, автобустар әр 10 минут сайын жүреді.

- Ha, avtobuslar har 10 minutda keladi.


116

- Рақмет! - Rahmat.

- Оқасы жоқ. - Hechqisi yoq.12. Мектепте / Maktabda

• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

- Mening bolam ikkinchi maktabda o’qiydi.


- Maktab uyimizning yonida joy-lashgan.

• Мектептің ғимараты бес қабатты. - Maktab besh qavatli.• Спорт зал мектептің бірінші қабатында орналасқан.

- Sportzal birinchi qavatda joy-lash gan.


- Maktab oshxonasi sport zalining o’ng tarafida joylashgan.

• Екінші қабатта кітапхана бар. - Ikkinchi qavatda kutubxona bor.• Оның іші кең және жарық. - U yer keng va yorug’.• Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

- Uquvchilar darsdan so’ng kutu-bxonaga borishadi .


- Kutubhona yonida uqituvchilar xonasi bor.

• Мектеп музейі де осы қабатта. • Maktab muzeyi ham usha qavat da.

• Оқу бөлмелері таза және үлкен. • Uquv xonalari katta va toza. • Онда оқуға қажеттің барлығы бар.

• U yerda barcha uquv sharoitlari mujassam.


• Men farzandimning shu mak-tabda o’qiganiga quvo na man.

13. Дүкенде / Dukonda - Сәлеметсіз бе? - Salom!- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Salom! Nima xizmat?


117

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Menga ko’ylak kursating.- Бізде көйлектің әр түрі бар. Сізге қандай көйлек керек?

- Bizda har xil ko’ylaklar bor.Sizga qanday ko’ylak kerak?


- Menga uzun ko’ylak korsating.

- Мына көйлектердің қайсысын көрсетейін?

- Mana bu ko’ylaklardan qaysi birini ko’rsatay?


- Anavi gulli ko’ylakni ko’rsating.

- Киіп көріңіз! - Kiyib ko’ring!- Киіп көретін жер қайда? - Kiyib ko’rish xonasi qayerda?- Оңға қарай жүріңіз. - Ung tarafga yuring.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Menga bu ko’ylak yoqdi. Sotib olaman.

- Төлеңіз. - Marhamat to’lang.- Жақсы! - Yachshi.- Тағы келіңіз! - Kelib turing.- Сау болыңыз! - Xayr.


118

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / Hojatli daraklar

1. Сандар / SONLARБІРЛІКТЕР BIRLIKLAR Бір BirЕкі Ikki

Үш Uch Төрт To’rtБес BeshАлты OltiЖеті EttiСегіз SakkizТоғыз To’qqiz

ОНДЫҚТАР UNLIKLAR

Он o’nЖиырма yigirma

Отыз ottizҚырық qirqЕлу ellikАлпыс oltmishЖетпіс etmishСексен saksonТоқсан toqsonЖҮЗДІКТЕР YUZLIKLARЖүз yuzЕкі жүз ikkiyuzҮш жүз uchyuz

119

Төрт жүз to’rt yuzБес жүз besh yuzАлты жүз olti yuzЖеті жүз etti yuzСегіз жүз sakkiz yuzТоғыз жүз toqqiz yuzМың ming

2. Түстер / Ranglar • Ақ • Oq

• Жасыл • Yashil

• Күлгін • Siyohrang• Көгілдір • Havorang• Көк • Ko’k• Сары • Sariq• Сарғылт • Sasbzirang• Қара • Qora• Қоңыр • Jigarrang• Қызыл • Qizil• Күрең • Toq qizil

3. Уақыт өлшемі / Vaqt ulchovi • Таң • Tong• Сәске (түс) • Tush• Бесін (түс ауғанда) • tushdan keyin Cookie• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• kechqurun


• tun

КЕРЕК ДЕРЕК / Hojatli daraklar

120

• Түн • oqshom4. Сағат өлшемдері / Soat ulchami


• Soat 12- da yig’ilamiz.


• 12-dan 15 daqiqa o’tganda kel-dim.

• Он екі жарымда басталады. • 12.30- da boshlanadi.• Бірге он бес қалғанда шық-тым.

• 13-ga 15 daqiqa qolganda chiq-dim.

• Сағат бір болды. • Soat bir bo’ldi.5. Апта атаулары / Hafta kunlari

• Дүйсенбі • Dushanba• Сейсенбі • Seshanba• Сәрсенбі • Chorshanba• Бейсенбі • Payshanba• Жұма • Juma• Сенбі • Shanba• Жексенбі • Yakshanba

6. Жыл маусымдары / Yil fasllari • Жаз • Yoz• Күз • Kuz• Қыс • Qish• Көктем • Bahor

7. Қазақша ай атаулары / Qozoqcha oy nomlari • Наурыз • Mart• Сәуір • Aprel• Мамыр • May• Маусым • Iyun


121

• Шілде • Iyul• Тамыз • Avgust• Қыркүйек • Sentyabr• Қазан • Oktyabr• Қараша • Noyabr

• Желтоқсан • Dekabr• Қаңтар • Yanvar• Ақпан • Fevral

8. Қазақша жыл қайыру / Kalendar taqvim • Тышқан • Sichqon• Сиыр • Sigir• Барыс • Yolbars• Қоян • Quyon• Ұлу • Ajdar

• Жылан • Ilon• Жылқы • Ot• Қой • Qoy• Мешін • Maymun• Тауық • Tovuq• Ит • It• Доңыз • Tong’iz


ҚАЗАҚША-ТАТАРША

123

І. СӨЗ ӘДЕБІ / ӘЙТҮ ЭТИКА

1. Амандасу / Сәламләве- Сәлеметсіз бе? - Исәнмесез?- Амансыз ба? - Сәламәтлек ничек? - Қалыңыз қалай? - Хәлләрегез ничек?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

- Рәхмәт,яхшы.Үзегезнең хәл-ләр ничек?

- Жақсы, аманбыз. - Рахмәт, хәлләрәбәз әйбәт.Тәулік мезгіліне сәйкес / Нигезендә тәүлек вакыты

Қайырлы таң! Хәерле иртә!Күн нұрлы болсын. Көн яқты,ачық булсын! Қайырлы күн! Хәерле көн!Бүгінгі күніңізге сәттілік ті-лей мін.

Хәерле көн телем!

Кеш жарық! Хәерле кич!Қайырлы түн! Игелекле төн!Түн тыныштығын берсін. Төн тынычлык булсын!

2. Қарсы алу / Кунаклар очрашу- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

- Исәнмесез. Исән-аман житте-гез?

- Шүкір, жолымыз оң болды. - Аллага шөкер, юл уңай,жай-лы булды.

- Барлығы дұрыс па? - Барысы да тәртебе бармы- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

- Барысы да тәртиптә. Юл бе-раз арытты.

- Сіздерді күтіп отыр едік. Келіңіз, қонақ болыңыз.

- Без бик көттек сезне. Рахим итегез!Түргә узыгыз.

Сізді көргеніме қуаныштымын. Сиз безнең иң кадерле кунак!

124

Төрлет! Рахим итегез! Түргә узыгыз.Келуіңізбен. Килүе белән.Қош келдіңіз! Хуш килдегез!

3. Қоштасу / Саубуллашу- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Мин сезне озатырга килдем. Юлларыгыз уңай булсын!


- Сәламәт булыгыз! Барысы да әйбәт иде.


- Кәдер киләсе очрашу! Минем уйлавымча, тиздән күрәшәбез.


- Әйе, әгәр дә тагын бер ел-майса булса, очрашабыз. Кадәр килә се очрашу!

- Сізді асыға күтемін. - Сезне түземле көтергә булы-рмын!

Қош-сау болыңдар! Хуш,сәламәт булыгыз!Көріскенше күн жақсы болсын! Яхшы, булулык очрашуга!Қуанышпен кездескенше! Кадәр очрашулар шатлык бе-

лән!Аман болыңыз! Исән- сәламәт булыгыз!Амандықпен жүздесейік! Кадәр киләсе очрашу!

4. Танысу / Танышу- Сіздер таныс емессіздер ме? - Сез танышмысыз,юкмы?- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- Сезне таныштыруга рөсәт ите-гез. Бу – Олег. Минем хезмәткәр.


- Танышыка шатмын. Өземне таныштыругы рөхсәт итегез. . Минем исемем Әйшә Алтын-бековна.

СӨЗ ӘДЕБІ / ӘЙТҮ ЭТИКА

125


- Танышыгыз.Бу – студентлар.


- Мин бик шат. Сезнең исеме-гез кем?

- Менің атым – Никита. - Минем исемем – Никита- Сіз қай елден келдіңіз? - Сез кайсы илдән килдегез?

- Мен Елабугадан келдім. - Мин, Руссиядан килдем.- Сіз қай қалада тұрасыз? - Сез кай шәһәрдә яшисез?- Мен Елабугада тұрамын. - Мин Еләбугәдә яшим.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Сез казакша сөйләшәсезме- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Әйе, мин казакша аңлыйм,ка-закларынын гореф-гадәтләрне яхшы беләм

- Сізге аудармашы керек пе? - Сезгә тәрҗемәче кирәк ме?- Жоқ, аудармашының керегі жоқ (Иә, аудармашы керек).

Юк, тәрҗемәче кирәк юк. (Әйе, тәрҗемәче кирәк)

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Сез мине аңлыйсызмы?- Иә, мен сізді түсінемін (Жоқ, мен сізді түсінбеймін).

- Әйе, мин сезне аңлыйм. (Юк, мин сезне аңлымим.)

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Ашыктырми, әкренгенә сөйлә-гез.


Гафу итегез, мин казахша на-чар сөйлим

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Тагын бер кат сөйләгез? Тагын кабатларга аласызмы

Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? Нинди телендә сезгә сөйләшер-гә яхшырак?

Сіз қазақ тілінде керемет таза сөйлейсіз!

Сез казак телендә бик яхшы сөйләшәсез!


126


Мин казак телне күптән укый-мын


Мин сезне кайдадыр кургән ши-келле.

Мен сізді танымай қалдым. Мин сезне танымадымМен сізді бірден таныдым Мин сезне берденгәнә таныдым.

5. Кездесу / Очрашу- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Бу бит син, дустым!? Нинди күтмәгән очрашу!

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Без күрәрмәлек күп иде.- Сені (сізді) көргеніме қуа-ныштымын

- Сине (сезне) күрергә бик шат.


- Мин дә сине (сезне) күптән искә төшердем.

- Қал-жағдайың қалай? - Халләрең ничек?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Барысы да тәртиптә. Сезнең әти-әни ләрегезнең сәламәтлеге ничек?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - Яхшы. Нинди яңалыклар бар?- Ешқандай жаңалық жоқ. - Бернинди яңалыклар юк.

Қал қалай? Хәлләрегез ничек?Бәрі де жақсы. Барысы да әйбәт.Бәрі де бұрынғыдай Барысы да элеккечәӨзің көргендей. Үзең күргәндәй.Көрмегелі көп болды Күп күрмәгәлеБіз кездеспегелі не заман!? без күрмәгәлек куп вакыт!?Қашан және қай жерде кезде-семіз?

Кайчан һәм кайда очрашабыз?


127

6. Алғыс, бата / Рәхмәт, фатиха- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Зур рәхмәт ярдәмегез өчен!- Оқасы жоқ. Сізге өте риза-мын.

- Өчен түгел дип. Бик канәгать сезгә.


- Тормыш озак еллыгын телим. Бәхетле бул.

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Аминь, әйе ашачак сезнең теләк.


- Мин сиңа (сезгә) чын күңел-дән рәхмәтле.


- Бик шатмын! Мин сезнең ва-зифасымын

Өркенің өссін. Озак яшә.Көп жаса, шырағым. Озак яшә,минем яхтырагым.Бақытты бол! Бәхетле бул!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Мин сезгә бик рәхмәтле.


Сез миңа бик күп яхшылык яса-дыгыз.


Чын күңелдән рәхмәт бел-дерәм сезгә.

7. Кешірім, өкініш / Гафу, үкенүләрен- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Кичереп калганыма гафу үтенәм.


- Керегез. Башлану вакыты белмәуші булырмысыз ни?

- Өте ыңғайсыз жағдайда тұрмын. - Мин бу очракта бик уңаймын. - Қысылмаңыз, айтарлықтай ештеңе бола қойған жоқ.

- Унайсызланмагыз, бер нәрсә яманлык булмады.


128


- Минем комачаулалама гафу үте нәм.

- Келесі жолы қайталамаңыз. - Икенче тапкыр буенча кабат-ламагыз.

Кешіріңіз. Гафу итегез.

Ғафу етіңіз. Кичерегез.Менен бір қателік кетті. Мин бер хаталыстым.

Осылай болғаны қандай өкі-ніш ті?!

Ничек кызганыч, шулай килеп чыкты да?!


Борчылуга гафу итегез.

Сөге жамандамаңыз. Минем хакта начар сөйләмәгез.

Амал не?! Нишлисең?!

Келе алмайтыныма өкінемін. Килмәгәнема үкенәмен.Өкінішті-ақ! Кызганыч түгел! /Ничек кыз-

ганыч түгел/!8. Келісу, келіспеу / Татулык, дә риза түгел

- Ертең жолығуға қалай қарай-сыз?

- Сез иртәгә очрашу турында ничек?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Әлбәттә. Мин каршы түгел.


- Мин сезне ихтибар белән тың лый идем.


- Бик яхшы. Сезнең тәкъдим белән килешәм.

- Сізге көлік қажет пе? - Сезгә машинасы кирәк ме?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ.

- Юк, рәхмәт. Миңа кирәк түгел.


129


- Кирәк булса, командировкага бараласызмы?


- Аяныч, миңа туры килә баш тартырга.

Иә, дәл солай. Әйе, нәкъ шулай.Жоқ, мүлде олай емес. Юк, бу алай түгел.Өте жақсы. Мен келісемін. Бик яхшы. Мин килешәм.Әрине, мен келісе алмаймын. Әлбәттә, мин дә килешергә ал-

мыйм.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Хаклы. Һәм шулай.


Бернинди логика түгел. Ми-немчә, һәм башкача.

Иә, бұл шындық. Әйе, бу дөрес.Мен мұны мойындамаймын. Мин буны дөресләмим.

Әбден дұрыс! Бик дөрес!Сіз қателесесіз. Сез ялгышасыз.Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Мин сезгә шатланып ярдәм күрсәтәм.


Кызганыч, сезгә ярдәм итәргә.ләкин әйтә алмыйм.

9. Шақыру / Чакыру- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Мин сезне төшке ач шакы-рырга килдем.


- Шарырганыгызга рәхмәт, тик мин ул вакытта булмаган юри-дик затлар.


- Иртәгә кичта вакытыгыз бар-мы?


130


- Әйе, иртәгә кичен бернинди планнары юк.


- Безнең белән йөругә теләсе-гез бармы?


- Бик зур рәхмәт. Әйдәгез, йөрек.

Кіріңіз, төрлетіңіз! Керегез,түргә узыгыз!Дастарқанға келіңіз. Өстәлгә узыгыз.Өтінемін, жоғары шығыңыз. Үтенәм, югарырак узыгыз

(мәртәбәле кунагы булыгыз) .Нан ауыз тиіңіз. Торган икмәк авыз тиегез,

аша ғыз.Дастарқаннан дәм татыңыз. Ашағыз.Дәмнен алып отырыңыздар. Ашамлыклар авыз тигез.Бізге қонаққа келіңіз. Безгә кунакка килегез.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Хөрмәтле кунак булыгыз.


131

ІІ. ЕЛТАНУ / Илтану

1. Жалпы мәлімет / Гомуми мәгълүмат- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

- Казахстанга туры килергә мөмкин сензең беренче тапкыр?


- Казахстанга тапкыр бу минем беренче килүе.


- Астана – безнең илнең баш шәһәр. Безнең башкаласы.


- Әйе, миңа ошый матурлык шәһәр.


- Астана – илнең бәйсезлеген тумасы.


- Алматы шәһәр турында мин күп ишеттем.


- Алматы – төп артерия көньяк-тан ватаныбыз.


- Казахстан милли валютасы ничек атала?


- Казахстан милли валютасы – тенга.


- Тенге кайчан әйләнешкә кер-телгән?


- Тенге әйләнешкә 15 ноябрь, 1993 йыл кертелгән.

Қазақстан Республикасы – Шы ғыс Еуропа мен Орталық Азия да орналасқан мемлекет.

«Казахстан республикасы – дәүләт, Көнчыгыш Европа һәм Үзәк Азия урамында урнашады.


Казахстан – иң зур дәүләт булмаган чыгу океан турыдан чыгу булмаган.

132


Казахстан били гаять зур тер-риториясен,биш дәүләтләр, белән чиктәлә.


Казахстан Республикасы Кон-ституциясе 1995 елның 30 ав-густында кабул ителде.


Казахстан Республикасында ка зак теле дәүләт булы.


Казахстанда, казахлар һәм этнос вәкилләре яши.


Казак халкы гайрәтле, көчле, түземле һәм тынычлық халык.

Қазақтан есімі әлемге әйгілі көптеген батыр ұл-қыздар шық қан.

Бик күп казакъ батыр малай һәм кызлар исемнәре бөтен дө-ньяга билгеле.

2. Мемлекеттік мекемелер / Дәүләт органнары- Мемлекет басшысының резиден-циясы – «Ақорда» деп аталады.

- Дәүләт башлыгы резиденция-се Акорда дип атала.


- Моның исемнәре нинди мәгъ-нәсе?

- Тікелей аударғанда «Ақор-да» кәдімгі «ақ орда» («белая ставка») дегенді білдіреді. «Ақ» сөзі түркілік мәдениет се ман тикасында ең алдымен қасиеттілікті (киелілікті) біл-діреді. Бұл ұғым – шаттық пен сәттіліктің, шынайылық пен мәрттіктің, ар-ұят пен жақ-сылықтың нышаны.

- Бу туры күчерү «Акорда» дигәнне аңлата, «ак ставка». Әй тү «белый» мәдәни семан-тике төрекләр, беренче чират-та, дигән не аңлата «святость» («свя щенность»). Бу төшенчә-се символы шатлык һәм уңыш-лар, ихлас һәм намуслылык, на мус һәм вөҗдан, игелекле.

ЕЛТАНУ / Илтану

133

Қазақстан Республикасы Пре-зидентінің «Ақорда» резиден-циясы біздің еліміздің ең ма ңыз ды және танымал сим-волдарының бірі мәртебесін иеленген.

Казахстан Республикасы Пре-зиденты «Акорда»резиденция-сы бер мөһим һәм белгелек сим вол ларын статусын алган.

Үкімет үйі Қазақстан Респуб-ликасы Үкіметінің бас әкім-шілік ғимараты болып табы-лады.

Баш Хөкүмәт йорты хөкүмә-те Казахстан Республикасы административ бинасы булып тора.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Се-нат ғимараттарымен бірге Үкімет үйі Астананың сол жа ға лауда орналасқан әкім ші-лік орталығының жалпы ди-зайн-концептіне кіреді.

Министрлык йорты, Хөкүмәт йорты, Мажилис һәм КР Се-нат Парламенты белән бергә корылма сул ярында админи-стратив үзәк Башкаланың го-муми дизайн-концептенә керә.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Аэропорт, тимер юл вокзалы, вокзал


- Сез беләсезме: беренче ми-ни-аэропорт 8 бүлмә саман йорт тан яшәүче булы?


- Юк. Ләкин мин күрәм, хәзер аэропорт – бер иң заманча аэ-ропортлар.


- Әйе, авиатор өчен башкала Ал-матыдан Астанага тәрҗемәсе тарихи багланышларны ныгы-туга зур өлеш керткән.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - Сез Астанага килеп җиткән ка дәр ничек?


134


- Мин самолетта очеп килдем. Кайтма юлга поездга билет ал-дым.


- Тимер юл вокзалы шәһәрнен уң ярында урнашкан.


- Миңа тимер юл вокзалы янын-да бинасы шулай ук ошады.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. Ул – "Сапаржай" автовокзалы.


Беренче аэропорт Астанада 1930 елда төзелгән.


Бүгенге көндә Астана халыка ра аэропорты Астана – Халыка-ра Ассоциациясе Гражданнар Авиациясе ША категориялар.


Тимер юл вокзалында эскала-тор, җир асты-конкор, уңайлы перрон, көтү заллары, кибет-ләр, кафе, кунакханә дә бар.


Автовокзал ел саен ташу бу-енча, 10 000 пассажирга ташу буенча, 60 шәһәраралык, өл-кәлек һәм халыкара юнәле-шләре хезмәт күрсәтә.

4. Мәдени орындар / Мәдәни урыннар- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Башкаласы иң күренекле би-налар нинди?


- Минем өчен монумент «Бай-терек» - уникаль иҗат җиме-шен архитектура сәнгате Аста-нада.


135


- Әйе, әлеге объект дөньякүләм архитектура сәнгате югары та -ләп ләргә тулысынча җавап бирә.


- «Байтерек» - билгесе-сим-волы, хәзерге Казакъстан ка-зах халкының дәүләтчелеген, түбәләге һәм тирәнлеге, киме-лек, кәдәр куплеге күрсәткәч торгызу.


- Тагын нинди архитектур ко-рылмагыз белән мактанасыз?


- Астанада «Байтерек» мону-мен тән башка «Қазақ елі» монумент, «Астана жулды-зы»монумент, «Ватан-Ана» монумент сәя си репрессия кор-баннары хөр мәтенә мемориал бар.

- Маған «Атамекен – Қазақстан картасы» этно-мемориалды ке-ше ні ұнады. Ашық аспан ас-тындағы көрікті кешенде қазақ жерінің сұлу табиғаты бейне-леніпті.

- Миңа этномемориаль ком-плексы «Атамекен – карта Ка-захстана»ошады. Бу матур ком-плексында ачык һавада казак җире матур табигатье тәкьдим.


- Картада Казахстанның 14 өл кә ләре шәһәрләреннән, Ас-та на һәм Алмата урнашкан. Бу картада казак җирнең та-би гый-климат зоналары, ланд шафт лар ны, архитектура ко рыл ма лары, транспорт юлла-рын ка рый аласыз.


136


Төсм «Қазақ елі» монумент тө се - ак. Ул казак халкы тату лары, йөзле, ихласлык тә-к ъ дим итә.

Астана жұлдызы монументі - Астананың дамуының символы.

Астана Йолдыз монумент- үс-те ру символы.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және ке лер ұрпақтардың жалға-стығын білдіреді.

Символикасы мемориал «Отан қорғаушылары» («Ватанны Сак лаучылар») дигәнне кичә-ге, бүгенге һәм киләчәк буын элем тә аңлата.


Сәяси репрессия корбаннарын искә алу мемориалы халык ара-сында «Һәйкәле яшь һәм авыр газап» исеме булды.

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бей бітшілік пен татулықтың символы болып табылады жә-не ұзақ ғұмырды, шексіздікті, бақыт пен молшылықты біл-діреді.

Монумент «Халыклар дуслы-гы» фонтаннары белән ты-нычлык, озын гомер, бәхет һәм муллык китерсен символы булып тора.

5. Концерт залы, театр, цирк / Концерт залы, театр, цирк- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Минең теләгем иде бүген кич сарыф концертка бару Сез нин-ди такьдим итәсез?

- Сіз «Қазақстан» концерт за-лына барыңыз. Онда «Алтын дән» халық ансамблінің шығар-машылық концерті өте ді.

Сез - «Казахстан» концерт залы барыгыз. Ул вакытта «Ал-тын башак» узачак халык иҗа-ты ансамбле концерты.


137


Балалар белән бергә карарга нинди спектакле уңайлы?


- Сез балалар белән Башкала-сы цирк барыгыз. Шунда ма-нежында башкала осталары, Италиядә, Испаниядә, Кытай-да арасында иң дәрәҗәле ха-лыкара конкурслар һәм фести-вальләр җиңүчеләрне күрәрсез.


- «Астана Опера» репертуары нинди?

- «Астана Операның» ең күрделі спектакльдерді сах-налауға мүмкіндігі мол. «Ас тана Опера» сахнасы әлем-дегі ең бір тех никалық жақсы жарақтандырыл ған сахналар-дың қатарында бол ған дықтан онда әлемнің үздік опера ше-берлері де өнер көрсетіп жүр.

- Астана Опера», иң катлау-лы спектакльләр күрсәтер-гә сәләтле. Сәхнә «Астана Опера»җәмәгать сцен, яхшы җиһазландырылган техник як-тан, рәтенә керә. Анда атаклы опера осталары чыгыш ясый.

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кеттік академиялық қазақ му зыкалы драма театры, «Жас тар» театры, М.Горький атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асы ға күтеді.

К. Куанышбаев исемендәге дәү ләт казах академия музы-каль-драма «Жастар» театры. М. Горький исемендәге Дәүләт академия рус драма театры үз тамашачыларын көтә.

Астана концерт залы ор-кестрге ар нал ған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

Астана концерт заллары өчен, оркестр һәм балет заллары, бик яхшы акустика, иркен сәх-нә, «люкс» гример бүлмәләре танылган җәмәгать йолдыз-лар кабул итәргә сәләтле.


138


Калибек Куанышбаев исемен-дәге дәүләт академия казах му-зыкаль-драма театры « Аста-нада 15 ноябрь 1991 елның басу драма беренче тапкыр Г. Мус-реповтен «Ақан сері – Ақто-ты»куелыш белән ачылды

«Жастар театры» Астана қа-ла сы әкімдігінің қолдауымен 2007 жылғы 5 шілдеде құрылды.

Театр «Жастар» Астана аки-матлык ярдәмендә 5 июль, 2007 ел. Булдырылды.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Музейлар, музей, сарайлары


- Шәһәрдә нинди музейлар бар?

- Қалада ҚР Ұлттық музейі, ҚР Тұңғыш Президентінің мұ-ражайы, Қазіргі заман өнер мұ ражайы, С.Сейфуллин мұра-жайы, Алжир мемориалды мұ-ражай кешені және «Астана» ұлттық сурет галереясы бар.

- Шәһәрдә КР Милли музее, КР беренче Президенты музее, заманча сәнгать музее, С. Сей-фул лина исемдәге музее, «АЛ-ЖИР» мемориаль музей-ком-плексы, «Астана» милли рәсем галереясе «бар.


- Музеенда фотога төшергә мөмкенме?

- Жоқ, музейдің суретке түсіру-ге тыйым салын ған.

- Юк, музейда тыела фотога тө-шергә.


Әгәр мәдәни үзәкләр карарга теләсәгез булса, «Жастар», Сарае, укучылар Сарае, «Сал-танат-сарайы», Тынычлык һәм ки лешү сарае, Бәйсезлек Са рае мөрәҗәгать итегез.


139


Музейлар кайда урнашкан?


Музейларнын эш режимы нин-ди?

Музейге кіру ақылы ма? Музейга керү түләүлеме?

Маған екі билет беріңізші. Миңа ике билет бирегез.

Музейлердің жұмыс кестесін айтасыз ба?

Музей эш графигы әйтергә ала сызмы?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Парклар, күңел ачу үзәкләре


- Миңа үзәк паркында йөрү ошый.


- Әлбәттә, парк матур табигать кочагында.


- Ә сез «Думан» күңел ачу үзә-гендә булдыгызмы?


- Сез Астана мактанушы уни-каль комплексы сөй турында әйтәсезме.

«Хан шатыр» ойын-сауық ор-та лығы бір шатырдың ас-тын да ойын-сауық және сау-да-саттық ты бі рік тірген, ал ғаш қы лайф стайл-орталық бо лып са на лады.

«Хан-шатыр» иң беренче кү-ңел ачу һәм сәүдә берләшу та-нылган җәмәгать брендлар және сауда-саттық ты бі рік-тірген, алғашқы лайф стайл-орталық болып са на лады.


140


«Керуен», «Мега», «Азия парк», «Сарыарка», «Аружан» балалар бик теләп йөриләр.

Астана қаласындағы ғашық жандарға арналған романтика-лық орын - Ғашықтар саябағы.

Аллеясы гашыйклар – Астана шәһәренең гашыйкларына ба-гышланган урын.


Жерұйық Паркында (җәннәт-кә), «Арай» паркында, Б.Мо-мыш улы исемендәге паркында шәһәр халкы җыела.

8. Қонақүй / Кунакханәсе- Сіздерде бос орын бар ма? - Сездә вакансияләр бармы?- Сізге қандай нөмір керек? - Сезгә кайсы номер кирәк?- Маған бір кісілік нөмір керек. - Миңа бер урынчы номер кирәк.- Сіз қонақ үйде неше күн бо-ласыз?

- Ничә көн булырсыз кунак-ханәдә?


- Миң кунакханәдә өч көн бу-лырмын.


- Әлегә буш номер йок. Сез кичкә шәиен көтәрәсезме?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Башка нинди кунакханәләр бар?

- Жоғары класты қонақ үйлердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Ri xos President Astana), Рамада Пла за Астана (Ramada Pla za Astana), Астана Марриотт (As ta na Marriott), Ди-пломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

- Шул исәптән югары класслы кунакханә Жумбактас, Риксос Президенты Астана (Rixos Pre-sident Astana), Рамада Плаза Ас та на (Ramada Plaza Astana «Астана Марриотт (Marriott As tana), Дипломат, Пекин Па-лас, кунакханәләр Версаль.


141


Номеры һәм алдан матбугат хезмәтендә заказ бирергә мөм-кин инде? Мин номеры алдан сурардым.


Сезне алсын бер төн генә өчен урнаштырам.

Бұл нөмір маған ұнамады. Миңа ошады бу номерлары.Бағасы да қолайлы екен. Бәясе да кулай .Терезеден қарағандағы Есілдің көрінісі тамаша.

Тәрәзәдән Ишим торышы ма-тур.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Бәйрәмнәрне, котлау- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

- Иң мөһиме казахстан Респу-бликасында милли бәйрәме - Бәйсезлек көне.

- Бұл мереке қашан тойлана-ды?

- Кайчан билгеләп үтелә торган бу бәйрәм?

- Тәуелсіздік күні әр жылдың 16 желтоқсанында аталып өтеді.

- 16 декабрьдә, һәр ел билгеләп үтелә бәйрәме-бәйсезлек көне.


- Бу тагын нинди бәйрәмнәр билгеләп үтелә?


- Күп бәйрәмнәр безнең илдә. Яңа ел, Халыкара хатын-кыз-лар көне, бәйрәм Наурыз, бәй-рәм Халыклар бердәмлеге Ка-захстан, Ватанны саклаучылар көне, Җиңү көне, Конституция көне, Республика Казахстан Республикасы көне, гадәттә-гечә, карый бәйрәмнәренә ил гражданнарының.


142

Сонымен қатар елімізде 31 мамырда саяси қуғын-сүр-гін құрбандарын еске алу күні аталып өтіледі.

Моннан тыш, 31 майда илебез-дә сәяси репрессия корбанна-рын искә алу көне.


Төрле өлкәләре эшчәнлеге өчен гражданнарның алдыннан һө-нә ри бәйрәмнәрнең берсе.


Сезне бәйрәм белән котлый-быз!

Еңбектегі табысыңызбен құт тық таймын!

Табысыңызбен хезмәттә!

Қоныс жайлы болсын! Турында өй туе!

Талап оң болсын! (Удачи!) Уңай таләбе!Отбасыңызға береке тілеймін! Сезгә иминлек, сезнең гаиләгә!Мерекені көңілді өткізуіңізге тілектеспін.

Телим үткәрергә күңелле бәй-рәм.


Чын күңелдән котлыйм сезне Республика көне белән!

Мерекеден мерекеге аман жетейік!

Айттан айтка омтылабыз, исән калырга!

10. Ұлттық тағамдар / Милли кухня- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Сез казах халкының милли ризыкларны беләсезме?

- Олар сүт тағамдары, ет та-ғамдары, сорпа тағамдары, ұн тағамдары, дән тағамдары, ба-лық тағамдары және жеміс та-ғам дары болып бөлінеді.

- Алар сөт, ит ризыклары, аш-су оннан, аш-су берсе-ашлык, балык ашлары һәм жимеш ашлары булып бүлүнеде.


143


- Дөрес итеп сөйләгез. Казакъ халык сөт ашлары әзерләгән килгән сөт йорт терлек. Сөт йорт терлек һәм мондый эчем-лекләрнең берсе, аңа ничек айран (кефир), кымыз, шубат халыкта «ак» дип атыйлар.


- Мин ишеттем /ишеткәнем бар/, җирле үзенчәлекләрен дип ка рап, телне айран дип «катык» атый-лар «катык» (әче сөт ярат кан) ә шубат дип «кымыран» атый лар.


- Катык – ашыган,түгел бол-гату айран. Моннан тыш, сөт ашамлык, итле ризык казах халкы тормышта иң мөһиме урын алып тора.


Жаубуйрек – саф сарык итенен әзерленген бөер һәм ит терлек ашамлык.


Жөргем – бунақтап үрәлгән эчәклек.


Жумыр – кая суган, кишер, дөге, курдючный һәм ит ур-нашкан берсе-ашказаны (яки брюха) хайваннар ашамлык.


Куырдак – майда көрәшә ит.

Мипалау – пісірілген бастың миына құйқа, ішек – қарын араластырып, тұздық құйып жасаған тағам.

Мипалау – пешкән баш миенә (сарык башы), улга кыздыр-ган ит, эчәк,тузлык кушатын ашамлык.


144

Нарын – піскен ет пен қамыр-ды ұсақтап турап, әбден араластырғаннан кейін, үсті-не тұздық құйып берілетін тағам.

Нарын – вак итеп туралган ит һәм камыр, тузлык басулга ашамлык.

Түймеш – туралып, жаншы-лып, майға қуырылған та ғам.

Түймеш – жаншылып, тура-лып майда ашамык.

Үлпершек – жүрек қабына май, кесек ет т.б. салып жасалған, шұжық тәрізді тағам.

Улпершек – йөрек кабынын әзер -ленген казылык ничек аша м лык, өстәргә белән анда май, ит һ. б. азык-төлек.


Шужук – казылык ашамлык, эчәктән әзерленген, аны май, ит, тоз һәм борыч кушады.


Бухтырма – ит, бәрәңге, ки-шер, көрәшә ашамлык.

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, күріш-тен жасалатын тағам дар жа та ды. Бидайдан – бидай кө-же, талқан; тарыдан – тары көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, ба-дырақ; күріштен – күріш кө-же, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

Бөртекле ризык карыйлар аш-лары арасыннан бодай, та ры, кукуруз, дөге. Бер бодай эш лиләр, бидай тиредђге (пшеничная похлебка), талкан (пше ничное толокно); тары – тиредђге бер тары (похлебка бер тары), талкан (толокно бер тары), майсок (жареное пше но белән май), жент (толченое тары белән топленым май һәм шикәр комы белән); кукуруз – жугери тиредђге (кукурузная похлебка), бадырак (жареная хрустящая кукуруз); дөге – рисовый тиредђ-ге (похлебка арасыннан, дөге), пылау, суркуриш (вареный дөге).


145


Балык ашларына карыма (ашам-лык, оннан тәмләткеч), кыз дырган балык, балык шулпасы һ. б.


Җиләк - җимешләр киптерел-гән җимешләрен төрле ризык, қауын қақ, дыни – курт, т су-шенный т.б.


Аш-су яшь шулпа, токмач,туз-лык алынырга тиеш.


Яшь суп - саф иттен шулпасы.


Кеспе – суп-токмач камыр кесенделерден әзерләгән сыек азык-төлек.


Яшь суп – бульон сыер ите све-жее, охлажденное.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Традиция ку-накчыллык (җырладылар) казах халкының


- Мин бу авылны бәйрәмгә ба-рарга.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Ничек, ел аман?- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Барысы да әйбәт. Минә белән аеруча ихтирам каршы алды.


- Әйе, авыл халкы йөрәге киң. Әмма алар бик нык го-реф-гадәтләрен саклайды.


- Минем яшь екеніме кара-мастан, миңа мактаулы ашам-лык сыйладылар.


- Бик шәп, мөгаен канәгать кал-ды!


146

Бас табақ – бас, жамбас салы-нып, ең жасы үлкен қонақтың алдына қойылады.

Бас табак (иң мөһиме ашам-лык) – тора, баш, тазовой сөякләр белән ит һәм иң өлкән кунакка куела.


Сый табак – төзелгән ләгән мөх тәрәм кунакны алдына куе-ла.


Орта табак – берцовой сөякләр белән альчиекпен салынады.


Ашамлык, кияү табак – сан төзеләчәк костного баш мие һәм бер күкрәк


Кәләш табаклы – унике кишки һәм йөрәк)салынады


Кудагилар табагы (ашамлык өчен сватей) – ашамлык белән тазовой сөякләр, токмачлы яки берцовойсөякләр белән аль-чикпен.


147

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Туганнар

1. Менің отбасым / Минем гаиләм• Менің атым – Салтанат. • Минем исемем – Салтанат.• Біздің отбасымыз үлкен. • Безнең гаилә зур.• Отбасымда жеті адам бар. Олар: атам, әжем, әкем, анам, ағам және мен.

• Безнең гаиләдә җиде кеше. Алар: бабай, әби, әти, әни, абый һәм мин.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Әтисенең исеме – Кайрат.• Әкем – дәрігер, ал анам – мұғалім.

• Әтием – табиб, әнием – укы-тучы.

• Ағам жұмыс істейді. • Абыйсы эшли.• Мен мектепке барамын. • Мин мәктәпкә барырга.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Без Абай урамда яшибез.

2. Біздің үй / Безнең йорт• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Безнең йорт Абай урамында урнашкан.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Безнең фатир сигезенче ка-тында.


• Безнең фатир сигезенче ка-тында.


• Минем бүлмә якты һәм җылы.


• Минем бүлмә тәрәзәсе ми-нем урамга чыга.

• Есіктің оң жағында үстел тұр. • Ишектен уң ягында өстәл тора.

• Оның үстінде кітап жатыр. • Анда китап ята.

148

• Сол жағында қоңыр диван бар. • Сулдан тора көрән диван бар.


• Кичен барысы без бергә, зал-да телевизор карыйбыз.

• Біздің зал өте кең. • Безнең залы бик иркен.


• Уртасында өстәл һәм урын-дыклар тора.


• Бу тәрәзәдә тора төрле чәчәкләр тора.

3. Менің достарым / Минем дусларым• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме руерт.

• Минем дусларым бик күп. Бу: Нурлан, Бахыт, Молдир, Ме-руерт.

• Бақыт пен Мөлдір көрші тұ-рады.

• Бахыт һәм Молдир – күр-шеләр.


• Нурлана һәм Меруерттен йорте өчен шәһәр урнашкан.


• Минем дусларым барысы да акыллы һәм яхшы күңелле.

• Олар әр салада жұмыс істейді. • Алар төрле тармакларда эшли.• Өз мамандықтарын жақсы көреді.

• Алар Алар үз белгечлеге яра-талар.


• Мин бәйрәмнәрдә дусларга бүләкләр итәмен.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Без атна саен очрашабыз.• Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• Кинога, театрга кайчак бергә йөрибез.


• Без табигатьне чыгабыз таби-гатьн саф һава суларга.

ТҮПТӨРКІН / туганнар

149


• Без ял көннәре күңелле үт-кәрәбез.

4. Менің күн тәртібім / Мой распорядок дня• Мен таңертең 7.00-де тұрамын. • Мин иртән 7.00 сәг торамын.• Спорттық жаттығу жасаймын. • Спорт зарядкасын ясыйм.• Жуынамын, тісімді тазалаймын. • Юынырга, тешләре тазартырга.• Таңғы ас ішемін. • Иртәнге аш ичерге.• Жұмысқа үйден сағат 8-де шығамын.

• Эшкә 8- сәг чыгам.


• Тукталышы киләп, автобуска утырамын.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • Эш башлана 9 сәгать.• Жұмысым өзіме ұнайды. • Миңа минем эшем бик ошый.• Түскі асты асханадан ішемін. • Мин ашханәдә төштәнәмен.• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• Эштән 18.00 сәгатькә чыгам.


• Эштән соң кибеткә барыйм.


• Өйгә продуктлары сатып алыйм.

• Кешкі асымды ішемін. • Кичке ач ичерге.• Одан кейін кітап оқимын. • Аннары китап укыйм.• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• 23.00 сәгатькә йокларга ята-мын.

5. Менің апталық жоспарым / Минем атнага планнар• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• Дүшәмбеде эш көне башлана.


• Сишәмбе эшлекле очрашу барарга.


150


• Чәршәмбе көнне эштән соң портзалда тренировка жасйым.


• Пәнҗешәмбе көнне дуслары белән очрашабен.

• Жұма күні түске дейін кіта-пханаға, кешке азық- түлік дү-кеніне барамын.

• Җомга көнне төшкә кадәр китапханәгә килеп, ә кичен ашамлыклар кибете барарга.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • Шимбә көнне кунаклар чакы-рам.


• Якшәмбе көнне өчен шәһәр ял итәм.


• Һәр көн файдалы һәм кызы-клы итеп үткәрәм.

6. Туыс атаулары / Тугандаш мөнәсәбәтләр• Ата – әкенің әкесі. • Дәү – әтине әтисе.• Әже – әкенің анасы. • Әбисе – әтисенең әнисе.• Нағашы – ананың туысқанда-ры.

• Нагаши – әнилер туганнар.


• Әнисе һәм әтисе – бала ата-а-насе.

• Немере – ұлдың баласы. • Оныгы - улы /кызы/ улы – ул балалары.

• Шөбере – ұлдың немересі. • Оныкчыгы – уллар оныгы.• Жиен – қыздың баласы. • Жиен – кызлар улы.• Жиеншар – қыздың немересі. • Жиеншар – кызлар оныгы.

• Аға – үлкен ұл. • Ага – өлкән ул.• Апа – үлкен қыз. • Апа – өлкән кызлары.• Іні – кіші ұл. • Іні - кече улы.


151

• Қарындас (қыз балаға байла-нысты сіңлі) – кіші қыз.

• Карындас (шәфкать туташы) – сеңлесе.

• Жезде – апаның күйеуі. • Жезде – өлкән апалары ире.

• Бөле – екі қыздың балалары. • Боле – туганнан туган абыйсы (туганнан туган).

• Ағайын – туысқан адам • Агайн (бертуган) – ике берту-ган балалар.

7. Демалыста / Узган ял• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• Якшәмбе көнне бабайга ку-накка бардым.


• Бабай һәм әби шатландык ми-нем керемлерге.


• Мин бабайыма жылы аяк кие-ме бүләк итте, ә әбима – матур күлмәк.


• Әби өстәлгә тәм-том үз ал-дына.


• Кайчан өчен өстәл утыру,бабай үз тормышы турында сөйли.


• Кич белән без паркка ба-рышын.


• Паркта саф Һава, агачлар – матур.

• Демалыс күн жақсы өтті. • Якшәмбе көнне яхшы узды.8. Асүйде // Аш бүлмәседә

• Біздің асүйіміз кең. • Безнең кухня иркен.• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

• Кухняда бар кирәкле әйбер-ләр бар: кухонная мебель, суыткыч, савыт-саба.


152


• Кичке ашка әни суп әзерлә-де.


• Мин килгән яшелчә салат ясадым.


• Сеңлесе алма, виноград юарәп һәм бу өстәл үз алдына.

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Барлык кичке ашка эчәргә.• Кешкі ас дәмді болды. • Тәмле кичке аш.


• Кичке амтан соң ыдыс юарга.


• Миңа бергә ашарга ошый.

9. Досыммен кездескенде / очрашуда дуслары белән- Сәлем! - Сәлам!

- Сәлем! - Сәлам!- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Син бүген китап кибете бара-сыћ?


- Әйе, бүген мин китап кибете барам.


- Нинди китап сатып алырга кибетендә?


- «Казакъ тел» китап сатып алырга. Ә син нинди китап са-тып алырга?


- Мин «Файдалы киңәшләр» китапсатып алырга телим.

- Бірге барайық. - Бергә барарга.- Жақсы, барайық. - Яхшы барарга.


153

10. Телефонмен сөйлесу / Телефоны буенча сөйләшү- Алло! Сәлеметсіз бе? - Алло! Исәнмесез!- Сәлеметпін! - Исәнмесез!

- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма?

- Бу телләр өйрәнү үзәге?

- Иә. - Әйе.- Сіздер қай тілдерді оқытасыз-дар?

- Нинди телләр сез укытырга?


- Безнең үзәк өйрәтә казах, рус, инглиз телләре. Нинди тел, сез өйрәнергә телисезме?


- Мин казах теле өйрәнергә те-лим.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Килегез, булышырбыз!- Рақмет, келемін. - Рәхмәт, киләм.- Сау болыңыз! - Хуш, сау бул!- Көріскенше! - Очрашканга кадәр!

11. Аялдамада / Бу тукталышта- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

- Исәнмесез, нинди автобус едет кадәр цирк?

- Циркке 9-автобуспен бара ала сыз.

- Кадәр цирк 9-автобуста җитәргә аласыз.

- Осы жерден қанша аялдама? - Биредән тукталышлары күп-ме?

- Төрт аялдамадан кейін түсе сіз. - Аша дүрт тукталыш чыгырга.- Аялдама қалай аталады? - Тукталышы ничек дип атала?- «Астаналық цирк» аялдамасы. - «Башкала цирк»тукталышы.- Автобустар жиі жүре ме? - Еш йөри автобуслар?


154


- Әйе, автобуслар 10 минут саен йөри.

- Рақмет! - Рәхмәт!- Оқасы жоқ. - Өчен түгел дип.

12. Мектепте / Мәктәптә• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

• Балам 2 нче мәктәбендә укый-дә.


• Мәктәп белән йорты янәшә урнашкан.


• Мәктәп бинасы биш катлы.


• Спорт залы мәктәптен берен-че катта урнашкан.


• Мәктәп ашханәсе спорт залы уң ягында урнашкан.

• Екінші қабатта кітапхана бар. • Икенче катта китапханә бар.• Оның іші кең және жарық. • Анда иркен һәм якты.• Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

• Укучылар дәресләрдән соң китапханәгә йөри.


• Китапханә белән янәш укы-тучылар кабинеты бар.


• Мәктәп музее да бу катта.


• Уку бүлмәләре саф һәм зур.

• Онда оқуға қажеттің барлығы бар.

• Биредә барлык уку өчен кирә-кле бар.


• Минем балам бу мәктәптә укый ганга, мин шатмын.


155

13. Дүкенде / Кибеттә- Сәлеметсіз бе? - Исәнмесез?- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Исәнмесез! Сезгә ярдәм итәр-гә алам?

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Күрсәтегез миңа күлмәк күр-сәтегез.


- Бездә төрле күлмәкләр. Сезгә нинди күлмәк кирәк?


- Күрсәтегез миңә озын күл-мәк.

- Мына көйлектердің қайсысын көрсетейін?

- Нинди шуши күлмәкләр сез-гә күрсәтергә?


- Әнә шул белән чәчәкләр күл-мәк күрсәтегез.

- Киіп көріңіз! - Карагыз әле кияргә!- Киіп көретін жер қайда? - Анда җир кияргә?- Оңға қарай жүріңіз. - Уңга барыгы.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Бу күлмәк миңа ошады ,мин сатып алырга.

- Төлеңіз. - Түләңез.- Жақсы! - Яхшы!- Тағы келіңіз! - Әле килегез!- Сау болыңыз! - Хуш, сау бул!


156

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / Кирәкле мәгълүматлар

1. Сандар / СанынБІРЛІКТЕР БЕРӘМЛЕК

Бір БерЕкі Ике Үш Өч Төрт ДүртБес БишАлты АлтыЖеті ҖидеСегіз СигезТоғыз ТугызОНДЫҚТАР ДИСТӘЛӘГӘН

Он УнЖиырма ЕгермеОтыз УтызҚырық КырыкЕлу ИллеАлпыс АлтмышЖетпіс ҖитмешСексен СиксәнТоқсан ТуксанЖҮЗДІКТЕР ЙӨЗЛӘГӘН

Жүз ЙөзЕкі жүз Ике йөзҮш жүз Өч йөз

157

Төрт жүз Дүрт йөзБес жүз Биш йөзАлты жүз Алты йөзЖеті жүз Җиде йөзСегіз жүз СигезйөзТоғыз жүз ТугызйөзМың Мың

2. Түстер / Түсті• Ақ • Ак• Жасыл • Яшел• Күлгін • Пепельный• Көгілдір • Зәңгәр• Көк • Күк• Сары • Сары• Сарғылт • Саргылт төс, • Қара • Кара• Қоңыр • Көрән• Қызыл • Кызыл• Күрең • Бордовый

3. Уақыт өлшемі / Конструкция вакыт• Таң • Таң• Сәске (түс) • Төш• Бесін (түс ауғанда) • төштән соң• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• Кичә ымырт ( кич)


• эңгер-меңгер, кичәсе, кич

КЕРЕК ДЕРЕК / Кирәкле мәгълүматлар

158

• Түн • Төн

4. Сағат өлшемдері / Вакыт берәмлекләрен• Сағат тура он екіде жиналамыз. • Нәкъ сәгать 12 жыенабыз • Он екіден он бес кеткенде келдім.

• Сәгать унике с унбиш минут-та килде /килдем/

• Он екі жарымда басталады. • Башы унике утызда. Башы бе-ренче яртысында


• Унике кырык биш чыкты. Ун-биш сәгать булмаса чыкты

• Сағат бір болды. • Вакыт бер сәгатькә көн /төн/.5. Апта атаулары / Көннәр атна

• Дүйсенбі • Дүшәмбе• Сейсенбі • Сишәмбе• Сәрсенбі • Мохит• Бейсенбі • Пәнҗешәмбе• Жұма • Җомга• Сенбі • Шимбә• Жексенбі • Якшәмбе

6. Жыл маусымдары / Ел фасыллары• Жаз • Җәй• Күз • Көз• Қыс • Кыш• Көктем • Яз

7. Қазақша ай атаулары / Казахча ай исемнәре• Наурыз • Март• Сәуір • Апрель• Мамыр • Мае


159

• Маусым • Июнь• Шілде • Июль• Тамыз • Август• Қыркүйек • Сентябрь• Қазан • Октябрь• Қараша • Ноябрь• Желтоқсан • Декабрь• Қаңтар • Гыйнвар• Ақпан • Февраль

8. Қазақша жыл қайыру / Казакълар традицион календарь

• Тышқан • Тычкан• Сиыр • Сыер• Барыс • Барс• Қоян • Кролик /заяц/• Ұлу • Аждаһа• Жылан • Елан• Жылқы • Ат• Қой • Сарык• Мешін • Маймыл• Тауық • Тавык• Ит • Эт• Доңыз • Дуңгыз


ҚАЗАҚША-ТҮРІКШЕ

161

І. СӨЗ ӘДЕБІ / Söz edebi

1. Амандасу / Selamlaşma- Сәлеметсіз бе? - Merhaba!

- Амансыз ба? - Nasılsınız?

- Қалыңыз қалай? - İyi misiniz?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

- Teşekkür ederim. Sizin duru mu-nuz nasıl?

- Жақсы, аманбыз. - Teşekkür ederim, iyiyim.Тәулік мезгіліне сәйкес / Günün vakitlerine göre

Қайырлы таң! Hayırlı sabahlar!

Күн нұрлы болсын! Günaydın!

Қайырлы күн! İyi günler!Бүгінгі күніңізге сәттілік ті-лей мін.

Gününüz başarılı olsun!

Кеш жарық! İyi akşamlar!Қайырлы түн! İyi geceler!Түн тыныштығын берсін! Hayırlı geceler!

2. Қарсы алу / Misafirleri karşılamak- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

- Merhaba! Yolculuğunuz iyi geçti mi?

- Шүкір, жолымыз оң болды. - Hamdolsun! Yolculuk iyi geçti. - Барлығы дұрыс па? - Herşey yolunda mı?- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

- İyiyim. Biraz yol yorgunluğu var.


- Sizleri bekliyorduk. Lütfen geçiniz.

162

Сізді көргеніме қуаныштымын. - Sizi gördüğüm için çok emnu-num.

Төрлет! - Buyurun geçin!

Келуіңізбен. - Geldiğiniz için memnunum.

Қош келдіңіз! - Hoş geldiniz!3. Қоштасу / Vedalaşma

- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Sizi uğurluyorum! İyi yolcu luk-lar!


- Hoşça kalın! Herşey güzel oldu.


- Görüşmek üzere! En kısa zamanda yine görüşmek üzere.


- Evet, kısmet olursa yine gö-rüşürüz. İyi günlerde görüşmek üzere!

- Сізді асыға күтемін. - Sizi sabırsızlıkla beklerim.

Қош-сау болыңдар! Hoşça kalın!

Көріскенше күн жақсы болсын! Görüşmek üzere!

Қуанышпен кездескенше! İyi günlerde görüşmek üzere!Аман болыңыз! Güle güle! Амандықпен жүздесейік! Yine görüşmek üzere!

4. Танысу / Tanışma- Сіздер таныс емессіздер ме? - Sizler tanışıyor musunuz?- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- İzninizle tanıştırmak istiyorum. Bu Oleg. Benim iş arkadaşım.

СӨЗ ӘДЕБІ / Söz edebi

163


- Tanıştığım için çok memnun oldum. Kendimi tanıtmak isti yo-rum. Ben tercümanım. İsim soya-dım Aişa Altınbekkızı.


- Lütfen tanışın. Bunlar öğrenciler.


- Çok memnun oldum. İsminiz nedir?

- Менің атым – Никита. - Benim ismim Nikita.- Сіз қай елден келдіңіз? - Hangi ülkeden geldiniz?- Мен Кемерден келдім. - Rusya’dan geldim.- Сіз қай қалада тұрасыз? - Hangi şehirde yaşıyorsunuz?- Мен Кемерде тұрамын. - Kemer’da yaşıyorum.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Kazakça konuşuyor musunuz?- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Evet, Kazakça anlıyorum. Ka-zak gelenek ve göreneklerini bili-yo rum.

- Сізге аудармашы керек пе? - Size tercümen lazım mı?- Жоқ, аудармашының керегі жоқ. (Иә, аудармашы керек).

- Hayır, tercüman lazım değil. (Evet, tercüman lazım).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Beni anlıyor musunuz?- Иә, мен сізді түсінемін. (Жоқ, мен сізді түсінбеймін).

- Evet, sizi anlıyorum. (Hayır, sizi anlamıyorum).

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Acele etmeden yavaş söyleyin lüt-fen.


Affedersiniz, ben Kazakça iyi konuşamıyorum.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Yine tekrar edebilir misiniz lüt fen?Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? Hangi dilde konuşmak istersiniz?


164


Kazakça harika konuşuyorsunuz.


Epeydir Kazakça öğrenmekteyim.


Sizi bir yerden görmüş gibiyim.

Мен сізді танымай қалдым. Sizi tanıyamadım. Мен сізді бірден таныдым Sizi hemen tanıdım.

5. Кездесу / Buluşma- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Arkadaş bu sen misin? Ne tesadüf bir buluşma?

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Görüşmeyeli çok oldu.- Сені (сізді) көргеніме қуа-ныштымын

- Seni gördüğüm için çok memnun oldum.


- Ben de seni sık sık hatırlıyordum.

- Қал-жағдайың қалай? - Nasılsın?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Hepşey iyi. Anne babanızın duru mu nasıl?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - İyiler. Bir değişiklik var mı?

- Ешқандай жаңалық жоқ. - Hiçbir değişiklik yok. Қал қалай? Nasılsın?Бәрі де жақсы. Herşey iyi.Бәрі де бұрынғыдай Herşey eskisi gibi.

Өзің көргендей. Gördüğün gibi.

Көрмегелі көп болды Çoktan görüşmedik.

Біз кездеспегелі не заман!? Ne zamandır görüşmedik.


165


Ne zaman ve nerede buluşacağız?

6. Алғыс, бата / Memnuniyet, dilek- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Yardımınızdan dolayı teşekkür

ede rim!


- Bir şey değil. Sizden çok memnunum.


- Uzun ömür dilerim. Mutlu olun!

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Amin! Dediğiniz olsun inşalla.


- Sizden bütün kalbimle memnun oldum.


- Çok memnun oldum. Size minnettarım.

Өркенің өссін. Allah razı olsun!Көп жаса, шырағым. Uzun ömürler dilerim!Бақытты бол! Mutlu olun!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Ben de size sonsuz müteşekkirim.


Siz bana çok iyilik yaptınız.


Size bütün kalbimle şükranlarımı sunuyorum.

7. Кешірім, өкініш / Özür dilemek, pişmanlık duymak- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Geç kaldığım için özür dilerim.


- Lütfen içeri giriniz! Başlangıç saatini bilmiyor muydunuz?


166


- Çok uygunsuz bir durumdayım.


- Merek etmeyin. Bir şey olmadı.


- Rahatsız ettiğim için özür dile-rim.

- Келесі жолы қайталамаңыз. - Bir daha tekrar etmeyin.Кешіріңіз. Özür dilerim.Ғафу етіңіз. Kusura bakmayın.Менен бір қателік кетті. Bir hata yaptım. Осылай болғаны қандай өкі-нішті?!

Böyle bir şey yaşandığından do-layı üzgünüm?!

Мазаңызды алғаныма ғафу еті ңіз. Rahatsız ettiğim için özür dilerim.Сөге жамандамаңыз. Benim hakkımda kötü şey söy-

lemeyin.Амал не?! Ne yapalım artık?Келе алмайтыныма өкінемін. Gelemeyeceğim için çok üzgü nüm.Өкінішті-ақ! Çok ama çok üzgünüm!

8. Келісу, келіспеу / Anlaşmak, anlaşamamak- Ертең жолығуға қалай қарайсыз? - Yarın görüşmeye ne dersiniz?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Elbette, olabilir.

- Бар ықыласыммен сізді тың-дар едім.

- Sizi dikkatle dinleyecektim.


- Pekiyi. Sizin önerinize katılı yo-rum.

- Сізге көлік қажет пе? - Size araba lazım mı?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ.

- Hayır, teşekkür ederim. Gerek yok.


167


- Eğer ihtiyaç olursa iş gezisine çıkabilir misiniz?


- Üzgünüm, ama vazgeçmem gerekiyor.

Иә, дәл солай. Evet, aynen öyle.Жоқ, мүлде олай емес. Hayır, hiç öyle değil.Өте жақсы. Мен келісемін. Çok iyi. Ben kabul ediyorum. Әрине, мен келісе алмаймын. Elbette, ben kabul edemem.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Sizinki doğrudur. Belki de öyledir. Ешбір қисыны жоқ. Мен басқа-ша ойлаймын.

Hiç mantıklı değil. Ben farklı düşünüyorum.

Иә, бұл шындық. Evet, bu doğrudur. Мен мұны мойындамаймын. Ben bunu kabul etmiyorum. Әбден дұрыс! Çok doğrudur!Сіз қателесесіз. Siz yanılıyorsunuz.Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Size memnuniyetle yardım ede-rim.


Üzgünüm, ama size destek vere-mem.

9. Шақыру / Davetiye- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Sizi öğle yemeğine davet etmek için geldim.


- Davetiniz için teşekkür ederim. Yalnız davet ettiğiniz vakitte boş değilim.


- Yarın akşam vaktiniz var mı?


- Evet, yarın akşam için hiçbir planım yok.


168


- Bizimle gezmeye ne dersiniz?


- çok teşekkür ederim. hadi yürüyüşe çıkalım.

Кіріңіз, төрлетіңіз! - Çok teşekkür ederim. Tamam gezelim o zaman.

Дастарқанға келіңіз. Masaya geçiniz.Өтінемін, жоғары шығыңыз. Lütfen yukarıya geçiniz. Нан ауыз тиіңіз. Lütfen, soframızı şenlendirin.Дастарқаннан дәм татыңыз. Soframıza gelin.Дәмнен алып отырыңыздар. Lütfen, yemeğimizin tadına ba kın.Бізге қонаққа келіңіз. Misafirimiz olun.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Değerli misafirimiz olun.


169

ІІ. ЕЛТАНУ /Ülke tanımak

1. Жалпы мәлімет / Genel bilgiler- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

- Kazakistan’a ilk kez mi geliyor-su nuz?


- Kazakistan’a ilk kez gelişim.


- Astana Kazakistan’ın başken-tidir.


- Evet, güzel bir şehir. Çok beğen dim.


- Kazakistan’ın bağımsızlığının sim gesidir.


- Almaty hakkında çok işittim.


- Almaty ülkemizin güneydeki atar damarıdır.


- Kazakistan’ın para birimi nedir?


- Kazakistan’ın milli para birirmi Tenge’dir.


- Tenge tedavüle ne zaman girdi?


- Tenge tedavüle 15 Kasım 1993’te girdi.


Kazakistan coğrafya olarak Avru-panın doğusu ve Orta Asya’da konuşlanmıştır.


Kazakistan doğrudan okyanus-lara çıkışı olmayan dünyadaki en büyük ülkedir.

170


Kazakistan beş ülkeyle sınırı olan büyük topraklara sahip devlettir.


Kazakistan Anayasa’sı 30 Ağus-tos 1995 yılında kabul edil miştir.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ ті лі.

Kazakistan’da kamu dili Kazak-ça’dır.


Kazakistan’ın etnik yapısı çeşi-tlidir. Kazakistan’da Kazak lar la beraber etnik grup yaşa maktadır.


Kazak milleti hem cesur, kuvvetli, hem sabırlı, soğukkanlı bir mil-lettir.


Kazak milletinden dünyaca ünlü birçok kadın ve erkek şahsiyet çıkmıştır.

2. Мемлекеттік мекемелер / Kamu kurumları- Мемлекет басшысының рези-денциясы – «Ақорда» деп ата-лады.

- Kazakistan Cumhurbaşkanlığı köş kü Akorda’dır.


- Bu ne anlama geliyor?

- Тікелей аударғанда «Ақорда» кәдімгі «ақ орда» («белая став-ка») дегенді білдіреді. «Ақ» сөзі түркілік мәдениет семан-тикасында ең алдымен қасиет-тілікті (киелілікті) білдіреді.

- Doğrudan tercüme edildiğinde “Akorda” “Beyaz ordu” anlamına gelmektedir. “Ak” sözü Türk kültürünün semantiğinde ilk önce kutsallığı ifade etmektedir. Bu kavram, neşe ve uğur, samimiyet

ЕЛТАНУ /Ülke tanımak

171

Бұл ұғым – шаттық пен сәт-тіліктің, шынайылық пен мәрт-тіктің, ар-ұят пен жақсылық-тың нышаны.

Ve mertlik, iffet ve erdem anla-mını da ifade etmektedir.


Kazakistan Cumhurbaşkanlığı köş kü ülkemizin en önemli ve tanın mış simgelerinin biri haline gelmiştir.

Үкімет үйі Қазақстан Республи-касы Үкіметінің бас әкім шілік ғимараты болып табылады.

Hükümet evi Kazakistan Cumhu-riyeti’nin esas idari binası sayıl-maktadır.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Сенат ғимараттарымен бір-ге Үкімет үйі Астананың сол жағалауда орналасқан әкімші-лік орталығының жалпы ди-зайн-концептіне кіреді.

Bakanlıklar binası, Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu Me-c lis ve Senato binaları Asta-na’daki Esil nehrinin sol ya-ka sında konuşlanmış idari mer ke zin genel dizayn konseptini oluşturmaktadır.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Havalimanı, tren garı, gar


- İlk havalimanının 8 odali saman yapılı küçük bir ev olduğunu biliyor muydunuz?


- Hayır. Ama şimdi çok modern bir havalimanını görmekteyim.


- Evet, Astana havacılık sisteminin gelişmesinde en önemli tarihi dönem, başkentin Alamaty’dan ta şınması olmuştur.


172

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - Astana’ya nasıl ulaştınız?- Мен ұшақпен келдім. Бірақ қайтар жолыма пойызға билет алдым.

- Uçakla geldim. Ama dönüşte trene bilet aldım.


- Tren garı Esil nehrinin sağ yakasında konuşlanmıştır


- Tren garının yanındaki binayı da çok beğendim.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. - Orası "Saparjay" otogarıdır. Астана әуежайы ең алғаш рет 1930 жылы салынған.

Astana ilk havalimanı 1930 yılında inşa edilmiş.


Günümüzde Astana uluslararası havalimanı Uluslararası Havacılık Birimi standartlarına sahiptir.


Tren garında yürüyen merdiven, yeraltı geçitleri, conforlu tren peronları, yolcu salonları, marketler, lokanta ve oteller mevcuttur.


Otogar her yıl 10 000 yolcuya 60 şehirlerarası, bölgesel ve uluslararası istikametlerde hiz-met sunmaktadır.

4. Мәдени орындар / Kültür merkezleri- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Başkentin en güzel yerleri nere-sidir?


- Bence “Bayterek” yapsı Asta-na’daki en güzel mimari yapıdır.


173


- Evet, bu yapı dünya mimarisinin yüksek standartlarına tamamıyla uygundur.


- “Bayterek” modern Kazakis-tan’ın simgesi, Kazak milletinin ye niden dirilişi ve yükselişinin, devlet inşasının, yücelik ve kök lülüğün, refah ve bolluğun sembolüdür.


- Başka hangi mimari eserlerle övünebilirsiniz?


- Astana’da “Bayterek” mimari eseri dışında “Kazak eli” mimari yapısı, “Vatan Ana” heykeli, siyasi sürgün kurbanları hatırına yapılmış heykeller vardır.


- “Atameken” (Atayurt) milli mimari yapısı hoşuma gitti. Açık havada yapılmış olan muhteşem yapıda Kazak topraklarının güzellikleri sergilenmiştir.

- Картада 14 облыс және Аста-на мен Алматы қалалары ор-наласқан. Қазақ жерінің та-биғи-климаттық аймақтарын,

- Açık havadaki miniatür haritada Kazakistan’ın 14 ili, Astana ve Almaty şehirleri yer almıştır. Ka-zak topraklarının iklimsel ve


174

ландшафтын, сәулетті көркем ғимараттары мен көлік жолда-рын көре аласыз.

doğal bölgeleri, toprakları, güzel mimari yapıları ve otomobil yol-ları miniatür şeklinde yapıl mıştır.


“Kazak eli” yapısının rengi beyazdır. Bu renk Kazakistan halk-ının samimi dost, kardeşliğe önem veren iyi niyetinin sim gesi dir.


“Astana yıldızı” heykel yapısı Astana şehrinin gelişmişliğinin simgesidir.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және келер ұрпақтардың жалғас-тығын білдіреді.

“Vatan muhafızları” heykelinin anlamı geçmiş, bugünkü ve gele-cek nesiller arasındaki manevi bağı ifade etmektedir.


Siyasi sürgün kurbanları heykeli “İşkence ve göz yaşı” heykeli ismini almıştır.

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бейбітшілік пен татулықтың символы болып табылады жә-не ұзақ ғұмырды, шексіздікті, бақыт пен молшылықты біл-діреді.

“Halklar dostluğu” heykeli ve çeşmesi barış ve dostluğun sim-ge sidir. Bu heykel uzun ömrü, son suzluğu, mutluluk ve bolluğu simgelemektedir.

5. Концерт залы, театр, цирк / Konser salonu, tiyatro ve sirk- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Bugün akşam konsere gitmeyi düşünüyorum. Bana ne önerebi-lir siniz?


175

- Сіз «Қазақстан» концерт залы-на барыңыз. Онда «Алтын дән» халық ансамблінің шығарма-шылық концерті өте ді.

- “Kazakistan” konser salonuna gidiniz. Orada “Altyn tohum” halk sanat topluluğunun konseri olacak.


- Çocuklarla birlikte seyretmek için hangi gösteri uygundur?


- Çocuklarla birlikte başkent sirkine gidiniz. Başkent sirkinin usta ouyuncuları Italya, İspanya, Çinde gerçekleşen en prestijli uluslararası festivaller ile yarış-ma larda ödüller kazanmıştır.


- “Astana Opera” tiyatrosunda han gi gösteri vardır?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахналау-ға мүмкіндігі мол. «Астана Опера» сахнасы әлемдегі ең бір техникалық жақсы жа-рақтандырылған сахналардың қатарында болғандықтан онда әлемнің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

- “Astana Opera” tiyatrosu en zor gösterileri sunmaktadır. “As tana Opera” tiyatrosunun sahnesi dünyadaki en teknolojik donanımlı sahneler arasında odu ğu için dünyanın en ünlü ope ra sanatçıları gösteri yapa-bilmektedirler.

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кеттік академиялық қазақ музыкалы драма театры, «Жас тар» театры, М.Горь-кий атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асыға күтеді.

K.Kuanışbayev adındaki devlet akademik Kazak müzik dram tiyatrosu, “Zhastar” (Gençler) tiyatrosu, M.Gorkiy adındaki Rus dram tiyatrosu kendi seyircilerini beklemektedirler.


176

Астана концерт залы ор-кестрге ар нал ған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын грим деу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

“Kongres Hall” konser salo-nunun orkestra ve bale salonlar-ında harika akustik, geniş sahne, “lüks” sayılacak makyaj odaları dünyaca meşhur sanatçı yızdızların hizmetine açıktır.


Astana’nın Kalibek Kuanışbayev adındaki Devlet akademik Kazak müzik dram tiyatrosu 15 Kasım 1991 yılında G.Musrepov’un “Akan Seri - Aktotu” dramı ile sahne hayatına


“Zhastar” (Gençler) tiyatrosu Astana şehri valisinin desteğiyle 5 Temmuz 2007 yılında kurul-muştur.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Müzeler, müze evleri, saraylar


- Şehirde ne tür müzeler vardır?

- Қалада ҚР Ұлттық музейі, ҚР Тұңғыш Президентінің мұ ра-жайы, Қазіргі заман өнер мұра-жайы, С.Сейфуллин мұражайы,

- Şehirde Kazakistan Cumhuri-yeti’nin Milli Müzesi, Kazakistan Cumhuriyeti İlk Cumhur başka-nının Müzesi, Modern Sa na t lar

Алжир мемориалды мұ ра жай кешені және «Астана» ұлттық сурет галереясы бар.

- Müzesi, Saken Seyfullin Müzesi, Aljir Anıt Müzesi ve Astana Milli Resim Galerisi vardır.


177

- Музейлерде суретке түсуге бола ма?

- Müze’de resim çekmek mümkün mü?


- Hayır, Müze’de resim çekmek yasaktır.


Eğer kültür merkezlerini bakmak isterseniz “Gençler” Sarayına, “Öğrenciler” Sarayına, Saltanat Sarayına, Barış ve Uzlaşma Sarayına, Bağımsızlık Sarayına gidebilirsiniz.


Müze nerededir?

Музейлердің жұмыс тәр тібі қандай?

Müzenin çalışma saatleri nasıl-dır?

Музейге кіру ақылы ма? Müze girişi paralı mıdır?Маған екі билет беріңізші. Bana iki bilet verir misiniz?Музейлердің жұмыс кестесін айтасыз ба?

Müzenin çalışma saatlerini söy-ler misiniz?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Parkler, eğlence merkezleri

- Маған орталық саябақта сер-уендеген ұнайды.

- Merkez parkında gezmek hoşuma gidiyor.


- Elbette, doğayla iç içe geçmiş park çok harikadır.


- “Duman” eğlence merkezini zi-ya ret ettiniz mi?

- Астананың даңқын аспан-датқан таңғажайып кешенді ай-тасыз ба? Әлемнің әр түкпі рінен әкелінген 2000-нан аса су жән-діктерін тамашалағаным бар.

- Astana’yı meşhur eden harika yapıdan mı bahsediyorsunuz? Dünyanın her tarafından getir-ilmiş 2000’in üzerinde deniz hayvanlarını seyretmiştim.


178

«Хан шатыр» ойын-сауық ор та-лығы бір шатырдың ас тын да ой ын - сауық және сауда-сат-тық ты біріктірген, алғашқы лайф стайл-орталық болып са-налады.

“Han Çadırı” eğlence merkezi bir çadırın altında dünya stan-dartlarında eğlence ile alışverişi birleştiren ilk lifestyle merkezi sayılmaktadır.


“Keruen”, “Mega”, “Asia Park”, “Sarıarka”, “Arujan” eğlence merkezlerine çocuklar sevinerek gidiyorlar.


Astana’daki aşklar için roman tik merkez “aşklar geçidi sayılmak-tadır.


“Jeruyuk” ve Bauırjan Momışo-ğlu parklarına da şehir sakinleri sık giderler.

8. Қонақүй / Otel- Сіздерде бос орын бар ма? - Sizde boş oda var mı?- Сізге қандай нөмір керек? - Size nasıl bir oda lazım?- Маған бір кісілік нөмір керек. - Bana tek kişilik oda lazım.


- Otelde kaç gün kalacaksınız?

- Мен қонақ үйде үш күн бола-мын.

- Otelde üç gün kalacağım.


- Şimdilik boş odamız yoktur. Ak-şa ma kadar bekleyebilir misiniz?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Başka hangi oteller vardır?


179

- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Ri-xos President Astana), Рамада Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (As-tana Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

- Lüks oteller olarak Jumbaqtas, Rixos President Astana, Ramada Plaza Astana, Astana Marriott, Diplomat, Beijing Palace, Versal vardır.

Мен нөмірге алдын ала тапсы-рыс беріп қойған едім.

Ben odayı önceden rezervasyon yapmıştım.


Sizi sadece bir gece için ala-bilirim.

Бұл нөмір маған ұнамады. Bu oda benim hoşuma gitmedi.

Бағасы да қолайлы екен. Fiyatları da uygunmuş.


Pencereden Esil nehrinin man-zarası harikadır.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Bayramlar, kutlamalar - Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

- Kazakistan Cumhuriyeti’nin en temel milli bayramı, bağımsızlık günüdür.

- Бұл мереке қашан тойланады? - Bu bayram hangi tarihtedir?- Тәуелсіздік күні әр жылдың 16 желтоқсанында ата лып өтеді.

- Bağımsızlık günü bayramı her sene 16 Aralık’ta kutlanmaktadır.


- Ülkede bunun dışında hangi bayramlar kutlanmaktadır?


180


- Ülkemizde bayramlar çoktur. Ye ni yıl bayramı, Uluslararası Kadınlar günü bayramı, Nevruz bayramı, Kazakistan halklarının birliği günü bayramı, Vatan mu-ha fızları günü bayramı, Zafer günü bayramı, Kazakistan Cum-hu riyeti’nin Anayasa’sı günü bay ramı, Cumhuriyet bayramı tüm ülke genelindeki resmi bay-ramlardır.

Сонымен қатар елімізде 31 мамыр саяси қуғын-сүргін құр-бандарын еске алу күні аталып өтіледі.

Bununla birlikte ülkemizde 31 Mayıs’ta siyasi sürgün kur ban-larını anma günü de kutlan mak-t adır.


Bununla birlikte her uzmanlık sahasının kendine ait profesyonel bayramları da mevcuttur.


Bayramınızla kutluyoruz!


Çalışmalarınızdaki başarılar-ınız la kutluyorum!

Қоныс жайлы болсын! Yeni konutunuz kutlu olsun!Талап оң болсын! Niyetiniz hayırlı olsun!Отбасыңызға береке тілеймін! Ailenizde bolluk ve bereket olsun!Мерекені көңілді өткізуіңізге тілектеспін.

Bayramınız neşeli olsun!


Sizi Cumhuriyet bayramıyla iç-ten likle kutluyorum.


181


Bayramdan bayrama selametle ula şalım.

10. Ұлттық тағамдар / Milli yemekler- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Kazakların milli yemeklerini biliyor musunuz?

- Олар сүт тағамдары, ет та-ғамдары, сорпа тағамдары, ұн тағамдары, дән тағамдары, ба лық тағамдары және жеміс тағамдары болып бөлінеді.

- Onlar sütlü yemekler, etli yemekler, çorbalar, hamur yapımı yemekler, tahıllı yemekler, balık yemekleri ve meyveli yemekler olarak sınıflanmaktadır.


- Doğru söylüyorsunus. Kazak milleti sütlü yemekleri dört temel hayvanın sütünden yapmaktadır. Dört temel hayvan sütünden ya-pılan ayran, kımız (at sütü), şu-bat (deve sütü) gibi içecekleri hal kımız “agargan” (beyaz içecekler) demektedir.

- Жергілікті тіл ерекшеліктеріне байланысты айранды кейде қа-тық деп атаса, шұбатты қымы-ран деп атайтынын естуім бар.

- Yerel lehçelere göre ayran bazen “katık” deniliyorsa, subat “kımıran” da denilebilmektedir.


Katık ekşitilmiş ve karışt-ırılmamış ayrandır. Sütlü yemek-lerle birlikte Kazak milletinin hayatında etli yemekler de çok önemli bir yere sahiptir.


Jaubüyrek (düşmanböbrek), yeni kesilmiş hayvan böbreğinden yapılan yemektir.


182


Jörgem, örülmiş hayvan bağır-sağıdır.


Jumur, içine sarımsak, havuç, pirinç, yağlı et salarak bağlanmış işkembedir.


Kuırdak, yağda haşlanmış etli yemektir.


Mipalau, pişirilmiş başın beynine yağ, bağırsak ve işkembe konulup tuzluk koyarak yapılan bir yemek türüdür.


Narın, pişirilmiş et ile hamuru küçük parçalarla doğrayıp karıştırdıktan sonra üzerine sos koyularak ikram edilen bir yemektir.

Түймеш – туралып, жаншылып, майға қуырылған та ғам.

Tuymeş, doğralarak, ezilerek yağda kavurulan yemektir.


Ülperşek, yürek kabuğuna yağ, bir parça et konularak yapılan sucuk şeklindeki yemektir.


Sucuk, çiğ etin yağlı kısmından doğralarak tuz, biber katılarak bağırsakların içine konularak yapılan bir yemektr.


Bukturma, et, patates ve havucu haşlayarak yapılan bir yemektir.

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, күріш-тен жасалатын тағам дар жатады. Бидайдан – бидай

Tahıllı yemekler buğdaydan, darıdan, mısırdan, pirinçten ya-pılan yemek çeşitleridir. Buğ-daydan buğday çorbası, talkan


183

көже, талқан; тарыдан – тары көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, бадырақ; күріштен – күріш көже, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

(buğday unu), darıdan darı çorbası, talkan (darı unu), maysök (darı unu ve yağ katılmış yemek), jent, mısırdan mısır çorbası, patlatılmış mısır, pirinçten pirinç çorbası, pilav, sürpirinç gibi yemekler yapılmaktadır.


Balık yemeklerine karıma, kavu-rulmuş balık, balık çorbası ve diğerler balık yemekleri dahildir.


Meyveli yemeklere çeşitli kurutu-lmuş meyveler, kurutulmuş ka vun, kavunkurt, kavun bağırsak ve diğer meyve yemekleri yapılmak tadır.


Çorba çeşitleri genç çorba, kespe çorbası, soslu çorba ve diğerlerini içermektedir.


Genç çorba, yeni kesilen hayvan etinden yapılan çorbadır.


Kespe çorbası, hamurdan yapılan çorbadır.


Soslu çorba, doğralmış etle karıştırılan yağlı çorba.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Kazak milletinin misafirperverlik geleneği


- Ben köyde düğüne vardım.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Köyde herkes iyiler mi?- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Herkes iyiler. Beni çok özel olarak karşıladılar.


184


- Köylülerin kalbi çok civanmerttir. Onlar Kazak geleneklerini çok iyi muhafaza ediyorlar.


- Ben çok genç yaşta olmama rağmen bana çok özel ikramda bulundular.


- Afferin! Çok memnun olmuşsun dur.


Baş yemek tepsisi (en hürmet-li insana ikram edilen tabak), hayvan kafası, hayvan pelvisin-deki özel et parçası konularak en yaşlı misafire ikram edilmektedir.


Hürmet tepsisi, hayvan pelvisin-deki özel et parçası konularak çok özel misafirlere ikram edil-mek te dir.


Orta tepsi, kaval kemiği ve et konularak ikram edilmektedir.


Damat tepsisi, hayvan pelvisindeki özel et parçası ve döş eti konularak ikram edilmektedir.


Gelin tepsisi, hayvan eti ve kalbi konularak ikram edilmektedir.


Kudagi tepsisi (damat veya gelin annesi), hayvan pelvisindeki özel et parçası ve kaval kemiği konu-larak ikram edilmektedir.


185

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Aile ocağı

1. Менің отбасым / Benim ailem• Менің атым – Салтанат • Benim ismim Saltanat.• Біздің отбасымыз үлкен. • Bizim ailemiz büyüktür. • Отбасымда жеті адам бар. Олар: атам, әжем, әкем, анам, ағам және мен.

• Ailemde yedi kişi vardır. Onlar: dedem, ninem, babam, annem, erkek kardeşim ve ben.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Babamın ismi Kayrat’tır.


• Babam – doktor, annem – öğret-men dir.

• Ағам жұмыс істейді. • Erkek kardeşim çalışıyor. • Мен мектепке барамын. • Ben okula gidiyorum.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Biz Abay sokağında yaşıyoruz.

2. Біздің үй / Bizim evimiz• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Bizim evimiz Abay sokağın-dadır.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Bizim dairemiz sekizinci kat-tadır.


• Bizim dairemizde mutfak, misafir odası, yatak odası ve çocuk odası mevcuttur.


• Benim odam aydınlık ve sıcaktır.


• Benim odamın penceresi sokak tarafına açılmaktadır.

• Есіктің оң жағында үстел тұр.

• Kapının sağ tarafında masa var dır.

• Оның үстінде кітап жатыр. • Onun üzerinde kitap vardır.

186

• Сол жағында қоңыр диван бар.

• Sol tarafında kahverengi kanepe vardır.


• Akşamleyin hep birlikte salonda televizyon seyrediyoruz.

• Біздің зал өте кең. • Bizim salon çok geniştir. • Ортасында үстел мен орын-дықтар тұр.

• Salonun orta yerinde masa ve sandalyeler meccuttur.


• Pencerenin önüne çeşitli çiçekler konulmuştur.

3. Менің достарым / Benim dostlarım• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме р уерт.

• Benim çok arkadaşım vardır. Bunlar: Nurlan, Bahıt, Möldir, Meruert.


• Bahıt ile Möldir komşu dairede kalmaktadırlar.


• Nurlan ile Meruert’in evleri şehir dışındadır.


• Bütün arkadaşlarım çok akıllı ve merhametlidirler.


• Onlar çeşitli uzmanlık alanlarında çalışıyorlar.


• Onlar kendi işlerini seviyorlar.


• Her bayramda arkadaşlarıma hediye veriyorum.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Biz her hafta görüşmekteyiz. • Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• Cinemaya, bazen birlikte tiyat-roya gidiyoruz.


• Biz doğaya çıkıyoruz, temiz havayla dinleniyoruz.

ТҮПТӨРКІН / Aile ocağı

187


• Hafta sonlarını çok eğlenceli geçiriyoruz.

4. Менің күн тәртібім / Benim günlük programım • Мен таңертең 7.00-де тұра-мын.

• Sabah 7.00’da kalkıyorum.

• Спорттық жаттығу жасай-мын.

• Spor yapıyorum.

• Жуынамын, тісімді тазалай-мын.

• Yıkanıyor ve dişlerimi fırçalı-yorum.

• Таңғы ас ішемін. • Kahvaltı yapıyorum.


• İşe saat 8’de çıkıyorum.


• Otobüs durağına gidip otobüse biniyorum.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • İş saat 9’da başlıyor.

• Жұмысым өзіме ұнайды. • İşimi seviyorum. • Түскі асты асханадан ішемін. • Öğle yemeğini yemekhanede

yi yo rum.

• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• İşten saat 18.00’da çıkıyorum.


• İşten çıktıktan sonra markete gidiyorum.


• Eve erzak alıyorum.

• Кешкі асымды ішемін. • Akşam yemeğimi yiyiyorum. • Одан кейін кітап оқимын. • Sonra kitap okuyorum. • Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• 23.00’da yatıyorum.


188

5. Менің апталық жоспарым / Haftalık programım• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• Pazartesi iş günü başlamaktadır.


• Salı günü iş görüşmesine gidi-yorum.


• Çarşamba işten çıktıktan son ra spor salonuna gidip spor yapı-yorum.


• Perşembe arkadaşlarımla görüşü yorum.


• Cuma öğlene kadar kütüphaneye gidiyorum, akşam markete gidi-yorum.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • Cumartesi eve misafirlerimi da-vet ediyorum.


• Pazar günü şehir dışında dinleni yorum.


• Her günümü hem faydalı, hem enteresan olarak geçirmekteyim.

6. Туыс атаулары / Akraba isimleri• Ата – әкенің әкесі. • Ata, babanın babasıdır. • Әже – әкенің анасы. • Aje, babanın annesidir. • Нағашы – ананың туысқандары. • Nagaşı, annenin akrabalarıdır. • Әке мен ана – баланың ата- анасы.

• Ake ve ana, çocuğun anne ve babasıdır.

• Немере – ұлдың баласы. • Nemere torundur. • Шөбере – ұлдың немересі. • Şöbere, evladın torunudur. • Жиен – қыздың баласы. • Jiyen, kızın çocuğudur. • Жиеншар – қыздың немересі. • Jiyenşar, kızın torunudur.


189

• Аға – үлкен ұл. • Ağa, büyük kardeştir.

• Апа – үлкен қыз. • Apa, büyük kız kardeştir. • Іні – кіші ұл. • İni, küçük erkek kardeştir.


• Karındas, küçük kız kardeştir.

• Жезде – апаның күйеуі. • Jezde, büyük kız kardeşin koca-sıdır.

• Бөле – екі қыздың балалары. • Böle, kız kardeşlerin çocuk-larıdır.

• Ағайын – туысқан адам. • Ağayın, erkek kardeşlerin evlad larıdır.

7. Демалыста / Hafta sonu• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• Pazar günü dedemin evine misa fire gittim.


• Dedem ile ninem benim gel-memden dolayı sevindiler.


• Dedeme sıcak ayakkabı, nineme güzel bir elbise hediye ettim.


• Ninem bana tatlı yemekler ikram etti.


• Masa başında dedem kendi hayatı hakkında konuştu.


• Akşam dedemle birlikte parka gittik.

• Саябақтың ауасы таза, ағаш-тары әдемі.

• Parkta hava temiz, ağaçlar güzel dir.

• Демалыс күн жақсы өтті. • Pazar günü güzel geçti. 8. Асүйде / Mutfakta

• Біздің асүйіміз кең. • Bizim mutfağımız çok geniştir.


190

• Асүйде керек заттардың бә рі бар: асүй жиһазы, тоңазыт-қыш, ыдыстар.

• Mutfakta ihtiyaç olan bütün eş ya lar mevcuttur. Orda mutfak mo bilyası, buzdolabı ve çanak çömlek vardır.


• Akşam yemeği için annem çorba hazırlamış.


• Ben taze sebzeyle salata yaptım.


• Küçük kız kardeşim elma ile üzüm yıkayıp masaya koydu.

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Hepimiz akşam yemeğini birlikte yedik.

• Кешкі ас дәмді болды. • Akşam yemeği güzel oldu. • Кешкі астан кейін ыдыстарды жудым.

• Akşam yemeğinden sonra bulaşık yıkadım.


• Hep birlikte yemek yemek hoşu ma gidiyor.

9. Досыммен кездескенде / Arkadaşımla görüşme- Сәлем! - Merhaba!- Сәлем! - Merhaba!

- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Bügün kitap mağazasına gidiyor musun?


- Evet, bugün kitap mağazasına gidiyorum.


- Mağazada hangi kitabı satın alacaksın?


- “Kazak dili” kitabını satın alıyorum. Sen hangi kitabı alacaksın?


191


- Ben “Faydalı bilgiler” kitabını almak istiyorum.

- Бірге барайық. - Hadi birlikte gidelim.- Жақсы, барайық. - Tamam, gidelim.

10. Телефонмен сөйлесу / Telefonla görüşme- Алло! Сәлеметсіз бе? - Alo! Merhaba!- Сәлеметпін! - Merhaba!- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма?

- Bu dil öğretim merkezi mi?

- Иә. - Evet.- Сіздер қай тілдерді оқытасы-здар ?

- Hangi dilleri öğretiyorsunuz?


- Bizim dil öğretim merkezi Kazakça, Rusça, İngilizce öğretiyor. Hangi dili öğrenmek istiyorsunuz?


- Kazakça öğrenmek istiyorum.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Bize gelin! Yardım edeceğiz.

- Рақмет, келемін. - Telekkür ederim! Geleceğim.- Сау болыңыз! - Görüşmek üzere!- Көріскенше! - Hoşça kalın!

11. Аялдамада / Durakta- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

- Merhaba! Sirke kadar hangi otobüs gidiyor.


- Sirke 9 numaralı otobüsle gidebilirsiniz.

- Осы жерден қанша аялдама? - Buradan kaç durak mesafede?


192


- Dört duraktan sonra inebilirsiniz.

- Аялдама қалай аталады? - Durağın ismi ne?- «Астаналық цирк» аялдама-сы.

- “Başkent sirki” durağıdır.

- Автобустар жиі жүре ме? - Otobüsler sık geçiyorlar mı?- Иә, автобустар әр 10 минут сайын жүреді.

- Evet, otobüsler 10 dakika arayla geçiyorlar.

- Рақмет! - Teşekkür ederim!- Оқасы жоқ. - Birşey değil.

12. Мектепте / Okulda• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

• Benim çocuğum 2 Nolu liseye gidiyor.


• Okul evimizin yanındadır.


• Okul binası beş katlıdır.


• Okulun spor salonu birinci kattadır.


• Okul yemekhanesi spor salonu-nun sağ tarafındadır.

• Екінші қабатта кітапхана бар. • İkinci katta kütüphane vardır.• Оның іші кең және жарық. • Orası çok geniş ve aydınlıktır. • Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

• Öğrenciler dersten sonra kütüphaneye gidiyorlar.

• Кітапхананың жанында мұғалімдер бөлмесі бар.

• Kütüphanenin yanında öğretmenler odası vardır.


• Okul müzesi de bu kattadır.


193

• Оқу бөлмелері таза және үлкен. • Okul odaları temiz ve geniştir. • Онда оқуға қажеттің барлығы бар.

• Burda okul için bütün ihtiyaç olanlar mevcuttur.


• Çocuğumun bu okulda eğitim aldığı için memnunum.

13. Дүкенде / Mağazada- Сәлеметсіз бе? - Merhaba!- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Merhaba! Nasıl yardımcı olabilirim?

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Bana elbise gösterebilir misiniz?- Бізде көйлектің әр түрі бар. Сізге қандай көйлек керек?

- Bizde her çeşit elbise mevcuttur. Size ne tür bir elbise lazım?

- Маған ұзын көйлек көр-сетіңізші?!

- Bana uzun etekli bir elbise lazım?!


- Şu elbiselerden hangisini görmek istiyorsunuz?


- Şu çiçekli elbiseyi gösterebilir misiniz?

- Киіп көріңіз! - Deneyin lütfen!- Киіп көретін жер қайда? - Deneme odası nerede?- Оңға қарай жүріңіз. - Sağa doğru yürüyün.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Şu elbise hoşuma gitti, satın almak istiyorum.

- Төлеңіз. - Ödeme yapın lütfen! - Жақсы! - Pekiyi!- Тағы келіңіз! - Yine gelin!- Сау болыңыз! - Görüşmek üzere!


194

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / Gerekli bilgiler

1. Сандар / Sayılar БІРЛІКТЕР BİRİMLER

Бір BirЕкі İki Үш Üç Төрт DörtБес BeşАлты AltıЖеті YediСегіз SekizТоғыз Dokuz

ОНДЫҚТАР ONLUKLAR Он OnЖиырма YirmiОтыз OtuzҚырық KırıkЕлу ElliАлпыс AltmışЖетпіс YetmişСексен SeksenТоқсан DoksanЖҮЗДІКТЕР YÜZLÜKLERЖүз YüzЕкі жүз İki yüzҮш жүз Üç yüz

195

Төрт жүз Dört yüzБес жүз Beş yüzАлты жүз Altı yüzЖеті жүз Yedi yüzСегіз жүз Sekiz yüzТоғыз жүз Dokuz yüzМың Bin

2. Түстер / Renkler• Ақ • Beyaz• Жасыл • Yeşil• Күлгін • Lacivert• Көгілдір • Gök mavi• Көк • Mavi• Сары • Sarı• Сарғылт • Turuncu• Қара • Kara• Қоңыр • Kahverengi• Қызыл • Kırmızı• Күрең • Bordo

3. Уақыт өлшемі / Zaman ölçümü/ • Таң • Sabah• Сәске (түс) • Kuşluk• Бесін (түс ауғанда) • Öğlen• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• İkinti


• Akşam

КЕРЕК ДЕРЕК / Gerekli bilgiler

196

• Түн • Gece4. Сағат өлшемдері / Vakit birimleri


• Saat tam 12’de toplanıyoruz.


• On ikiyi on beş geçe geldim.

• Он екі жарымда басталады. • On iki buçukta başlıyor.• Бірге он бес қалғанда шықтым.

• Bire on beş kala çıktım.

• Сағат бір болды. • Saat bir oldu. 5. Апта атаулары / Hafta isimleri

• Дүйсенбі • Pazartesi• Сейсенбі • Salı• Сәрсенбі • Çarşamba• Бейсенбі • Perşembe• Жұма • Cuma• Сенбі • Cumartesi• Жексенбі • Pazar

6. Жыл маусымдары / Yıl mevsimleri• Жаз • Yaz• Күз • Güz• Қыс • Kış• Көктем • Bahar

7. Қазақша ай атаулары / Kazakça ay isimleri• Наурыз • Nevruz• Сәуір • Nisan• Мамыр • Mayıs• Маусым • Haziran


197

• Шілде • Temmuz• Тамыз • Ağustos• Қыркүйек • Eylül• Қазан • Ekim• Қараша • Kasım• Желтоқсан • Aralık• Қаңтар • Ocak• Ақпан • Şubat

8. Қазақша жыл қайыру / Kazakça yıl isimleri• Тышқан • Fare• Сиыр • İnek• Барыс • Beyaz leopar• Қоян • Tavşan• Ұлу • Ecderha• Жылан • Yılan• Жылқы • Yılkı• Қой • Koyun• Мешін • Maymun• Тауық • Tavuk• Ит • Köpek• Доңыз • Domuz


ҚАЗАҚША-УКРАИНШЕ

199

І. СӨЗ ӘДЕБІ / Мистецтво слова

1. Амандасу / Привітання- Сәлеметсіз бе? - Вітаю Вас!- Амансыз ба? - Доброго дня?- Қалыңыз қалай? - Як ваші справи?- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

- Дякую. Як ви самі поживає-те?

- Жақсы, аманбыз. - Дякую, все добре.Тәулік мезгіліне сәйкес / Відповідно до пори доби

Қайырлы таң! Доброго ранку!Күн нұрлы болсын. Гарного дня.Қайырлы күн! Добрий день!Бүгінгі күніңізге сәттілік тілей мін.

Бажаю вам вдалого дня.

Кеш жарық! Добрий вечір!Қайырлы түн! Доброї ночі!Түн тыныштығын берсін! На добраніч!

2. Қарсы алу / Зустріч гостей- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

- Здрастуйте. Чи добре діста-лись?

- Шүкір, жолымыз оң болды. - Слава Богу, дорога була вда-лою.

- Барлығы дұрыс па? - Чи все в порядку?- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

- Все в порядку. Трішки вто-мився/втомилася/ з дороги.


- Ми дуже чекали на Вас. Про-ходьте, будьте гостем.

Сізді көргеніме қуаныштымын. - Радий Вас бачити.

200

Төрлет! - Проходьте, будьте гостем!Келуіңізбен. - З приїздом.Қош келдіңіз! - Ласкаво просимо!

3. Қоштасу / Прощання- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

- Я проведу Вас. Щасливої до-роги!


- До побачення! Все було чудо-во!


- До наступної зустрічі! Гадаю, невдовзі побачимось.


- Так, якщо повезе, то зустріне-мось. До наступної зустрічі!

- Сізді асыға күтемін. - З нетерпінням буду на Вас че-кати.

Қош-сау болыңдар! Прощавайте! До побачення!Көріскенше күн жақсы болсын!

До скорої зустрічі!

Қуанышпен кездескенше! До наступної зустрічі!Аман болыңыз! Прощавайте, будьте здорові!Амандықпен жүздесейік! Залишайтесь здорові!

4. Танысу / Знайомство- Сіздер таныс емессіздер ме? - Ви не знайомі?- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

- Дозвольте познайомити. Це – Олег. Мій колега.

- Танысқаныма қуаныштымын. Өзімді таныстыруға рұқсат етіңіз. Мен аудармашымын. Аты-жөнім Айша Алтын-бекқызы.

- Рада знайомству. Дозвольте познайомитись. Я – перекла-дач. Мене звати Айша Алтин-беккизи.

СӨЗ ӘДЕБІ / Мистецтво слова

201


- Знайомтесь. Це – студенти.


- Дуже радий/рада. Як Вас зва-ти?

- Менің атым – Никита. - Мене звати Микита.- Сіз қай елден келдіңіз? - Якої країни ви приїхали?- Мен Украинадан келдім. - Я приїхав із України.- Сіз қай қалада тұрасыз? - В якому місті ви проживаєте?- Мен Киевте тұрамын. - Я живу в Києві.- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? - Ви розмовляєте казахською?- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

- Так, я розумію казахську. Знаю казахські традиції та зви-чаї.

- Сізге аудармашы керек пе? - Чи потрібен Вам перекладач?

- Жоқ, аудармашының керегі жоқ. (Иә, аудармашы керек)

- Ні, перекладач не потрібний. (Так, перекладач потрібний).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? - Ви мене розумієте?- Иә, мен сізді түсінемін. (Жоқ, мен сізді түсінбеймін)

- Так, я Вас розумію. (Ні, я Вас не розумію).

Асықпай, баяу сөйлеңізші. Говоріть не поспішаючи, пові-ль но.


Вибачте, я погано розмовляю казахською.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? Чи могли б Ви повторити ще раз?

Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? Якою мовою ви бажали б спіл-куватись?


Ви чудово розмовляєте казах-ською мовою!


202


Я давно вивчаю казахську мову.


Я Вас, здається, десь бачив/бачила.

Мен сізді танымай қалдым. Я Вас не впізнав/впізнала.

Мен сізді бірден таныдым Вас упізнав/упізнала.5. Кездесу / Зустріч

- Бұл сенбісің, құрбым!? Қан-дай күтпеген кездесу болды!

- Це ти, подруго? Яка нес-подівана зустріч!

- Біз кездеспегелі көп болыпты. - Виявляється, ми давно не ба-чились.

- Сені (сізді) көргеніме қуа-ныштымын

- Радий тебе/Вас/ бачити.


- Я теж часто тебе /Вас/ згаду-вала.

- Қал-жағдайың қалай? - Як справи?- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

- Як здоров’я твоїх батьків?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? - Добре. Які є новини?- Ешқандай жаңалық жоқ. - Ніяких новин немає.Қал қалай? Як справи?Бәрі де жақсы. Все добре.Бәрі де бұрынғыдай Все по-старому.Өзің көргендей. Як сам бачиш.Көрмегелі көп болды Давно не бачились.Біз кездеспегелі не заман!? Скільки років не бачились!?Қашан және қай жерде кезде-семіз?

Коли і де зустрінемось?


203

6. Алғыс, бата / Вдячність, благословення- Көмегіңіз үшін көп рақмет! - Щиро дякую Вам за допомо-

гу!- Оқасы жоқ. Сізге өте риза-мын.

- Нема за що. Вам також дужне вдячний.


- Бажаю довгих років життя.

- Әумин, айтқаныңыз келсін. - Амінь, нехай сповниться ваше побажання.


- Радий тобі/вам/ від щирого серця.


- Дуже радий! Я у Вас в боргу.

Өркенің өссін. Живи довго.Көп жаса, шырағым. Живи довго, сонечко.Бақытты бол! Будь щасливим!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

Я теж безкінечно вам вдячний/вдячна.


Ви багато хорошого зробили для мене.

Шын жүректен алғыс айтамын. Вдячний вам від щирого серця.7. Кешірім, өкініш / Вибачення, жаль

- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

- Прошу пробачення за запіз-нення.


- Заходьте. Хіба ви не знаєте час початку?


- Я у дуже незручному стано-вищі.


- Не переживайте, нічого важ-ливого не трапилось.


204


- Вибачте, що заважаю.

- Келесі жолы қайталамаңыз. - Наступного разу не повторюй-те.

Кешіріңіз. Вибачте.Ғафу етіңіз. Пробачте.Менен бір қателік кетті. Я припустився/припустилась/

помилки.

Осылай болғаны қандай өкінішті?!

Як шкода, що так трапилось?!

Мазаңызды алғаныма ғафу етіңіз.

Вибачте, що турбую.

Сөге жамандамаңыз. Не кажіть про мене поганого.

Амал не?! Що поробиш?!Келе алмайтыныма өкінемін. Шкодую, що не можу прийти.Өкінішті-ақ! Як шкода!

8. Келісу, келіспеу / Згода, незгода- Ертең жолығуға қалай қарай-сыз?

- Як щодо завтрашньої зу-стрічі?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. - Звичайно. Я не проти.


- Я послухав /послухала/ б Вас уважно.


- Дуже добре. Я згоден/згодна/ з Вашою пропозицією.

- Сізге көлік қажет пе? - Вам потрібна машина?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ. - Ні, дякую. Мені не потрібно.- Қажеттілік туындаса ісса-парға шыға аласыз ба?

- Якщо виникне необхідність, зможете виїхати у відрядження?


205


- Шкода, але мені доведеться відмовитись.

Иә, дәл солай. Так /це/ точно.Жоқ, мүлде олай емес. Ні, зовсім не так.Өте жақсы. Мен келісемін. Дуже добре. Я згоден /згодна/.Әрине, мен келісе алмаймын. Звичайно, я не можу погоди-

тись.Сіздікі дұрыс. Солай шығар. Ви праві. Мабуть так.Ешбір қисыны жоқ. Мен басқа-ша ойлаймын.

Нема ніякої причини /приводу/. Я думаю інакше.

Иә, бұл шындық. Так, це правда.Мен мұны мойындамаймын. Я не підтверджую цього.Әбден дұрыс! Дуже правильно!Сіз қателесесіз. Ви помиляєтесьСізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

Я з радістю допоможу вам.


Шкода, але я не можу Вас під-тримати.

9. Шақыру / Запрошення- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

- Я прийшов /прийшла/ запро-сити Вас на обід.


- Дякую за запрошення, але в цей час я зайнятий/зайнята.


- Чи є у Вас час завтра ввечері?


- Так, завтра ввечері ніяких планів немає.


- Чи не хочете з нами прогуля-тись?


206


- Велике дякую. Давайте погу-ляємо.

Кіріңіз, төрлетіңіз! Заходьте, будьте гостем!Дастарқанға келіңіз. Проходьте до столу.Өтінемін, жоғары шығыңыз. Прошу Вас, проходьте.Наннан ауыз тиіңіз. Пригощайтесь (в прямому зна-

ченні «скуштуйте шматок хлі-ба»).

Дастарқаннан дәм татыңыз. Пригощайтесь.Дәмнен алып отырыңыздар. Скуштуйте страву (приго-

щайтесь)Бізге қонаққа келіңіз. Приходьте до нас в гості.Қадірлі қонағымыз болыңыз. Будьте нашим почесни гостем.


207

ІІ. ЕЛТАНУ / Країнознавство

1. Жалпы мәлімет / Загальна інформація- Қазақстанға сіздің бірінші рет келуіңіз бе?

- Це ваш перший візит до Ка-захстану?


- Це мій перший візит до Ка-захстану.


- Астана – головне місто нашої країни. Наша столиця.


- Так, мені подобається краса міста.


- Астана – плод незавимости страны.


- Я багато чув /чула/ про місто Алмати.


- Алмати – головне місто на півдні нашої Батьківщини.


- Як називається національна валюта Казахстану?


- Національна валюта нашої країни – тенге.


- Коли тенге був уведений в обіг?


- Тенге уведений в обіг 15 лис-топада 1993 року.


Республіка Казахстан – дер-жава, що розташована між Східною Європою та Серед-ньою Азією.

208


Казахстан – найбільша дер-жава, яка не має прямого вихо-ду до океану.


Казахстан займає величез-ну територію, яка межує з п’ятьма державами.


Конституцію Республіки Ка-захстан ухвалено 30 серпня 1995 року.


Державна мова Республіки Ка-захстан – казахська мова.


Національний склад Казахста-ну різноманітний. В Казах-стані проживають казахи та представники ще етносів.


Казахська народ – мужній, сильний, терплячий, спокійний народ.


Дуже багато казахський ба-тирів та відважних дівчат, чиї імена відомі всьому світові.

2. Мемлекеттік мекемелер / Державні органи- Мемлекет басшысының рези-денциясы – «Ақорда» деп ата-лады.

- Резиденція керівника держа-ви називається Акорда.

- Бұл атаудың мағынасы қандай? - Що означає ця назва?- Тікелей аударғанда «Ақорда» кәдімгі «ақ орда» («белая став-ка») дегенді білдіреді.

- В прямому перекладі «Акор-да» означає «біла ставка». Сло-во «білий» в культурній семан-тиці

ЕЛТАНУ / Країнознавство

209

«Ақ» сөзі түркілік мәдениет семантикасында ең алдымен қасиеттілікті (киелілікті) біл-діреді. Бұл ұғым – шаттық пен сәттіліктің, шынайылық пен мәрттіктің, ар-ұят пен жақ-сылықтың нышаны.

- Тюрків, в першу чергу озна-чає «святість» («священність»). Це поняття – символ радості й вдачі, щирості й благородства, честі й совісті, доброти.


Резиденція Президента Рес-публіки Казахстан «Акорда» набула статусу одного з важ-ливих та впізнаваних символів нашої країни.

Үкімет үйі Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің бас әкімшілік ғимараты болып та-былады.

Будинок уряду є головною ад-міністративною будовоюУря-ду Республіки Казахстан.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Сенат ғимараттарымен бір-ге Үкімет үйі Астананың сол жағалауда орналасқан әкімшілік орталығының жал-пы дизайн-концептіне кіреді.

Дім Міністерств, будова Ма-жилісу й Сенату Парламенту РК, а також Дім Уряду – вхо-дять до дизайн-концепту єди-ного адміністративного цен-тру, розташованого на лівому березі Астани.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / Аеропорт, залізничний вокзал, автовокзал


- Чи знаєте ви, що перший ае-ропорт був будиночком із сама-ну, що мав лише 8 кімнат?


210


- Ні. Але я бачу, зараз аеропорт – один із самих сучасних аеро-портів.


- Так, історичною віхою для авіаторів Астани стало пере-несення столиці з Алмати.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? - К ви дістались до Астани?- Мен ұшақпен келдім. Бірақ қайтар жолыма пойызға билет алдым.

- Я прилетів літаком. Але на зворотній шлях взяв/взяла кви-ток на потяг.


- Залізничний вокзал розташо-ваний на правому березі міста.


- Мені також сподобалась будова поруч із залізничним вокзалом.

- Ол – "Сапаржай" автовокзалы. - Це – автовокзал "Сапаржай".Астана әуежайы ең алғаш рет 1930 жылы салынған.

Перший аеропорт Астани був побудований у 1930 році.


Міжнародний аеропорт Аста-ни сьогодні є членом Між-народної Асоціації Цивільної Авіації ІІІА.


На залізничному вокзалі є еска-латор, підземна дорога-кон-кор, зручний перон, зали очіку-вання, магазини, кафе, готелі.


Автовокзал надає послуги щодо перевезення 10 000 паса-жирів на рік за 60 міжміськи-ми, обласними та міжнарод-ними напрямками.


211

4. Мәдени орындар / Культурні місця- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

- Які будови столиці найгар-ніші?


- Для мене монумент «Байте-рек» – унікальний витвір архі-тектурного мистецтва в Астані.


- Так, цей об’єкт повністю від-повідає високим вимогам світо-вого архітектурного мистецтва.


- «Байтерек» – знак-символ су-часного Казахстану, показник відродження, державності, під-несення й глибинності, широ-ти, великодушності казахсько-го народу.


- Якими ще архітектурними спо-рудами можете похвалитися?


- В Астані крім монументу «Байтерек» є монумент «Ка-зак Єлі», монумент «Астана жулдызы» («Зірка Астани»), монумент «Отан-Ана» («Бать-ківщина-Мати»), меморіал пам’яті жертв політичних ре-пресій.


- Мені сподобався етноме-моріальний комплекс «Атаме-кен – карта Казахстану». В гар-ному комплексі під відкритим небом представлена мальовни-ча природа казахської землі.


212


- На карті зображені 14 облас-тей Казахстану, а також міста Астана та Алмати. Тут можна побачити природно-кліматичні регіони, ландшафт, архітектуру гарних будов та автомобільні шляхи казахської землі.


Колір монументу «Қазақ Єлі» – білий. Він являє собою друже-любність, гостинність, щиро-сердечність казахстанців.

«Астана жұлдызы» монументі - Астананың дамуының символы.

Монумент «Астана жұлды-зы» – символ розвитку Астани.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және келер ұрпақтардың жалғас-тығын білдіреді.

Символіка меморіалу «Отан қорғаушылары» («Захисникам Вітчизни») означає зв’язок ми-нулого, сьогоднішнього й прий-дешнього поколінь.


Меморіал памяті жертв політичних репресій серед на-роду став називатися «Па-мятником сліз і тяжких страждань».

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бейбітшілік пен татулықтың символы болып табылады және ұзақ ғұмырды, шексіздік-ті, бақыт пен молшылықты білдіреді.

Монумент «Дружба народів» з фонтанами є символом миру, злагоди, довголіття, безкінеч-ності, щастя й добробуту.


213

5. Концерт залы, театр, цирк / Концертний зал, театр, цирк- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

- Я хотів /хотіла/ сьогодні вве-чері побувати на концерті. Що ви мені можете запропонувати?


- Відвідайте концертний зал «Казахстан». Там пройде твор-чий концерт народного ансам-блю «Алтын дән».


- Яка постановка цікава для пе-регляду з дітьми?


- З дітьми відвідайте столич-ний цирк. Майстри столичного манежу є переможцями самих престижних міжнародних фе-стивалів та конкурсів у Італії, Іспанії, Китаї.


- Який репертуар в театрі «Астана Опера»?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахналау-ға мүмкіндігі мол. «Астана Опера» сахнасы әлемдегі ең бір техникалық жақсы жа-рақтандырылған сахналардың қатарында болғандықтан онда әлемнің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

- «Астана Опера» може влашто-вувати найскладніші вистави. Сцена «Астана Опери» вхо-дить до переліку світових сцен, добре оснащених технічно, тому там виступають видатні майстри опери.

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-лекеттік академиялық қазақ музыкалы драма театры,

Державний академічний казах-ський музично-драматичний театр імені К.Куанишбаєва,


214

«Жастар» театры, М.Горь-кий атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асыға күтеді.

театр «Жастар», Державний академічний російський театр драми ім.Горького чекають на глядачів.

Астана концерт залы ор-кестрге арналған және балет залдары, тамаша акустика, кең сахна, «люкс» классына жататын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлды-здарын қабылдауға лайықты.

Зали для оркестру і балету, чудова акустика, просторна сцена, кімнати для гриму класу «люкс» Конгресс-холу можуть приймати відомих світових зірок.


Державний академічний казах-ський музично-драматичний театр імені Калибека Куаниш-баєва в м.Астані вперше відкрив свої двері 15 листопада 1991 року постановкою драми Г.Му-срепова «Ақан сері – Ақтоты».

«Жастар театры» Астана қаласы әкімдігінің қолдауымен 2007 жылғы 5 шілдеде құрылды.

Театр «Жастар» був утворе-ний за підтримки акімату м. Астани 5 липня 2007 року.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / Музеї, будинки-музеї, палаци

- Қалада қандай мұражайлар бар? - Які будинки-музеї є в місті?


- В місті є Національний му-зей РК, Музей першого Пре-зидента РК, Музей сучасного мистецтва, Музей ім. С.Сей-фулліна, Меморіальний му-зей-комплекс «АЛЖИР», На-ціональна картинна галерея «Астана».


215


- Чи можна фотографуватися в музеї?


- Ні, в музеї забаронено фото-графуватися.


Якщо хочете подивитися куль-турні центри, підіть до Палацу «Жастар», Палацу школярів, Палацу «Салтанат-сарайы», Палацу Миру та злагоди, Па-лацу Незалежності.

Музейлер қай жерде орналасқан? Де розташовані музеї?Музейлердің жұмыс тәртібі қандай?

Який графік роботи музеїв?

Музейге кіру ақылы ма? Вхід до музею платний?Маған екі билет беріңізші. Дайте мені два квитки.Музейдің жұмыс кестесін ай-тасыз ба?

Чи можете повідомити графік роботи музею?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / Парки, розважальні центри

- Маған орталық саябақта сер-уендеген ұнайды.

- Мені подобається гуляти в центральному парку.


- Звичайно, парк чудовий на лоні природи.


- А ви були в розважальному центрі «Думан»?

- Астананың даңқын аспан-датқан таңғажайып кешенді ай-тасыз ба? Әлемнің әр түкпірінен әкелінген 2000-нан аса су жән-діктерін тамашалағаным бар.

- Ви говорите про унікальний комплекс, що уславив Астану? Я бачив там понад 2000 видів морських істот, привезених із різних куточків світу.


216

«Хан шатыр» ойын-сауық ор-та лығы бір шатырдың ас-тын да ойын-сауық және сау-да-саттықты біріктірген, ал ғаш қы лайфстайл-орталық бо лып саналады.

Розважальний центр «Хан-ша-тыр» є першим лайф стайл-центром, що об’єднав під од-ним дахом розваги й торгівлю відомих світових брендів.


В розважальні центри «Кер-уен», «Мега», «Азия парк», «Сарыарка», «Аружан» діти ходять з великим задоволенням.


Алея закоханих – романтичне місце, присвячене всім закоха-ним міста Астани.


В парку «Жерұйық» («рай»), парку «Арай», парку імені Б.Момишули часто збираються городяни.

8. Қонақүй / Готель- Сіздерде бос орын бар ма? - У Вас є вільні місця?

- Сізге қандай нөмір керек? - Який номер вам потрібний?

- Маған бір кісілік нөмір керек. - Мені потрібний одоноосібний номер.


- Скільки днів ви будете в го-телі?

- Мен қонақ үйде үш күн бола-мын.

- Я зупинюсь у готелі на три дні.


- Поки що немає вільних но-мерів. Ви можете почекати до ве чора?


217

- Басқа қандай қонақүйлер бар? - Які є ще готелі?

- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Rixos President Astana), Рама-да Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (Astana Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

- Є готелі високого класу: Жум-бактас, Ріксос Президент Аста-на (Rixos President Astana), Рамада Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Маріот (Astana Marriott), Дипломат, Пекін Палас, Версаль.


Я бронював /бронювала/ номер заздалегідь.


Я можу Вас влаштувати лише на ніч.

Бұл нөмір маған ұнамады. Цей номер мені не сподобався.

Бағасы да қолайлы екен. І ціна прийнятна.


З вікна прекрасний вигляд на Єсіль.

9. Мерекелер, құттықтаулар / Свята, поздоровлення- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

- Головне національне свято Республіки Казахстан – День Незалежності.

- Бұл мереке қашан тойланады? - Коли святкується ця дата?


- Свято День Незалежності щорічно відзначається 16 грудня.


- Які ще свята відзначаються в країні?


218


- В країні багато свят: Новий рік, Міжнародний жіночий день, свято Науриз, День єд-ності народу Казахстану, День захисників Вітчизни, День Пе-ремоги, День Конституції РК, День Республіки, які є тради-ційними святами для наших громадян.


Разом із тим, в нашій країні 31 травня відзначається як День пам’яті жертв політичних реп ресій.


В кожній сфері, де працюють громадяни, є професійні свята.


Вітаємо Вас зі святом!


Поздоровляю Вас із трудовими успіхами!

Қоныс жайлы болсын! З входинами!

Талап оң болсын! Нехай ваші прагнення будуть достойними! (Удачі!)

Отбасыңызға береке тілеймін! Бажаю добробуту вашій сім’ї!


Бажаю веселих свят!


Від щирого серця вітаю Вас із Днем Республіки!


219


Нехай будемо здорові від свята до свята!

10. Ұлттық тағамдар / Національні страви- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

- Ви знаєте національні страви казахського народу?


- Вони поділяються на молоч-ні та м’ясні страви, супи, бо-рошняні, зернові, рибні, а та-кож фруктові страви.


- Ви праві. Казахський народ готував молочні страви з мо-лока домашньої худоби. Моло-ко домашньої худоби й напої з нього, як айран (кефір), кимиз, шубат – в народі називають «білим достатком».


- Я чув /чула/, що у залежності від особливостей місцевих зви-чаїв айран називають «катык» («кисле молоко»), а шубат на-зивають «кымыран».

Сүт тағамдарымен бірге, қазақ халқының өмірінде ет тағамда-ры ең басты орынды иеленеді.

- Крім молочних страв головне місце в житті казахського наро-ду посідали м’ясні страви.


Жаубуйрек – страва, пригото-вана з нирок та м’яса свіжо-зарізаної худоби.

Жөргем – бунақтап өрілген ішек. Жоргем – заплетена кишка.Жұмыр – ішіне сарымсақ, сәбіз, күріш, майлы ет салып, аузын түйреген қарын.

Жумир – страва з шлунка тварини, який начиняють цибулею, морквою, рисом, курдючним жиром та м’ясом.


220


Куирдак – м’ясо, тушковане в олії.


Мипалау – страва, приготов-лена із мозку вареної (бараня-чої) голови, в яку додають сма-жене мясо, кишки, підливу.

Нарын – піскен ет пен қамы-рды ұсақтап турап, әбден ара-ластырғаннан кейін, үстіне тұздық құйып берілетін тағам.

Нарин – страва з дрібно нарі-заного м’яса, тіста, підливи.

Түймеш – туралып, жаншылып, майға қуырылған тағам.

Туймеш – страва, нарізана і смажена на олії.


Улпершек – страва (ковбасна), приготована із серцевої сумки з додаванням масла, шматків м’яса та інших продуктів.


Шужук – страва (ковбасна), приго-тована з кишки з додаванням курдю-чного жиру, м’яса, солі, перцю.


Буктирма – страва з тушкова-ного мяса, картоплі, моркви.

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, кү-ріштен жасалатын та ғамдар жатады. Бидайдан – бидай көже, талқан; тарыдан – тары көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, бадырақ; күріштен – күріш көже, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

До зернових страв відносяться страви з пшениці, проса, куку-рудзи, рису. Із пшениці готують бідай коже з проса, талкан (то-локно з проса), майсок (смажене пшоно з жиром), жент (товчене просо з топленим маслом та цу-кром); із кукурудзи – жугері коже (кукурудзяна юшка), задирак (смажена хрустка кукурудза); із рису – рисове коже (юшка з рису), плов, суркуриш (варений рис).


221


До рибних страв відносяться карима (страва, приправле-на борошном), смажена риба, рибний суп та ін.


До фруктових страв відно-сяться різноманітні сушені фрукти, кауинкак, каун-курт, кауиншек (сушена диня) та ба-гато іншого.


До перших страв відносяться жас сорпа, лапша, туздик.


Жас сорпа – суп із свіжого м’я-са.


Кеспе – суп-лапша із нарізано-го тіста.


Туздик – бульйон (підлива), який додають до нарізаного м’яса.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / Традиції гостин-ності казахського народу

- Мен ауылға тойға барып келдім. - Я з’їздив в аул на свято.- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? - Чи всі живі-здорові в аулі?- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

- Все добре. Мене зустріли з особливою повагою.


- Так, мешканці аулу велико-душні. Вони добре додержу-ються казахських традицій.


- Не дивлячись на те, що я мо-лодий /молода/, мені піднесли почесну страву.


222


- Чудово, мабуть залишився за-доволеним!


Бас табак – (головна страва) – що складається з голови, тазо-вої кістки з мясом, підносить-ся старшому гостю.


Сий табак (почесне блюдо) – страва з тазовою кісткою та мясом, підноситься почесному гостю.


Орта табак (середнє блюдо) – страва з берцовою кісткою з альчиком.


Куеу табак (блюдо для зятя) – страва з тазовою кісткою з мясом та грудинкою.


Келін табак (блюдо для моло-дої) – страва із сичугом та сер-цем.


Кудагілар табаги (блюдо для сватів) – страва з тазовою кіст-кою з м’ясом або берцовою кісткою з альчиком.


223

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / Рідня (батьківський дім)

1. Менің отбасым / Моя сім’я• Менің атым – Салтанат • Мене звати Салтанат• Біздің отбасымыз үлкен. • У нас велика сім’я


• В нашій сім’ї сім чоловік. Це дідусь, бабуся, батько, мати, брат, сестричка та я.

• Әкемнің аты – Қайрат. • Мого тата звати Кайрат.


• Тато – лікар, а мама – вчи-телька.

• Ағам жұмыс істейді. • Мій брат працює.• Мен мектепке барамын. • Я ходжу до школи.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. • Ми живемо по вулиці Абая.

2. Біздің үй / Наш дім• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

• Наш дім розташований по ву-лиці Абая.

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. • Наша квартира на восьмому поверсі.


• В нашій квартирі є кухня, свытлиця, спальня та дитячі кімнати.


• Моя кімната світла й тепла.


• Вікно моєї кімнати виходить на вулицю.

• Есіктің оң жағында үстел тұр.

• Праворуч від дверей стоїть стіл.

• Оның үстінде кітап жатыр. • На ньому лежить книга.

224


• Ліворуч стоїть коричневий диван.


• Увечері ми всі разом у залі ди-вимось телевізор.

• Біздің зал өте кең. • Наша зала дуже простора.• Ортасында үстел мен орын-дықтар тұр.

• Посередині стоять стіл та стільці.


• На вікні містяться різні квіти.

3. Менің достарым / Мої друзі• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме-руерт.

• У мене багато друзів. Це Нур-лан, Бахит, Молдир, Меруерт.


• Бахит і Молдир – сусіди.


• Дім Нурлана та Меруерт розташований за містом.


• Всі мої друзі розумні та добрі.


• Вони працюють у різних га-лузях.


• Вони задоволені своїм фахом.


• На свята я роблю подарунки друзям.

• Біз апта сайын кездесеміз. • Ми зустрічаємось кожного тижня.

• Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

• В кіно, а інколи в театр ходи-мо разом.

ТҮПТӨРКІН / Рідня (батьківський дім)

225


• Ми виходимо на природу, від-почиваємо на свіжому повітрі.


• Ми цікаво проводимо вихідні дні.

4. Менің күн тәртібім / Мій режим дня• Мен таңертең 7.00-де тұра-мын.

• Вранці я прокидаюсь о сьомій годині


• Роблю спортивну зарядку.


• Вмиваюсь, чищу зуби.

• Таңғы ас ішемін. • Снідаю.• Жұмысқа үйден сағат 8-де шығамын.

• На роботу виходжу о восьмій годині.


• Йду на зупинку, сідаю у авто-бус.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. • Робота починається о дев’ятій годині ранку.

• Жұмысым өзіме ұнайды. • Мені подобається моя робота.• Түскі асты асханадан ішемін. • Я обідаю в їдальні.• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

• З роботи виходжу о вісімнад-цятій годині.


• Після роботи заходжу в мага-зин.

• Үйге азық-түлік сатып аламын. • Купую додому продукти.• Кешкі асымды ішемін. • Вечеряю.• Одан кейін кітап оқимын. • Потім читаю книгу.• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

• О двадцять третій годині ля-гаю спати.


226

5. Менің апталық жоспарым / Мої плани на тиждень• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

• В понеділок починається ро-бочий день.


• У вівторок йду на ділову зу-стріч.


• В середу після роботи трену-юсь у спортзалі.


• У четвер зустрічаюсь із друзями.


• У п’ятницю до обіду йду в бібліотеку, а ввечері – у про-дуктовий магазин.

• Сенбіде қонақ шақырамын. • У суботу запрошую гостей.• Жексенбі күні қала сыртында демаламын.

В неділю відпочиваю за містом.


• Кожний день проводжу з ко-ристю та цікаво.

6. Туыс атаулары / Родинні стосунки• Ата – әкенің әкесі. • Дідусь – батько батька.• Әже – әкенің анасы. • Бабуся – мати батька.• Нағашы – ананың туысқандары. • Нагаши – родичі матері.• Әке мен ана – баланың ата- анасы.

• Мати та батько – батьки ди-тини.

• Немере – ұлдың баласы. • Онук /онучка/ - син /донька/ сина.

• Шөбере – ұлдың немересі. • Правнук /правнучка/ - онук /онучка/ сина.

• Жиен – қыздың баласы. • Жиєн – син /дочка/ дочки.• Жиеншар – қыздың немересі. • Жиєншар – онук /онучка/ дочки.


227

• Аға – үлкен ұл. • Ага – старший син дідуся.• Апа – үлкен қыз. • Апа – старша дочка дідуся.• Іні – кіші ұл. • Ини – молодший син бітьків.• Қарындас (қыз балаға байла-нысты сіңлі) – кіші қыз.

• Кариндас (для хлопців або для старшої сестри) – молодша сест ра.

• Жезде – апаның күйеуі. • Жезде – чоловік старшої сест-ри.

• Бөле – екі қыздың балалары. • Болє – двоюрідні брати або двоюрідні сестри.

• Ағайын – туысқан адам. • Агайин (брати) – діти двох братів.

7. Демалыста / На вихідних• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

• В неділю побував на гостині у дідуся.


• Дідусь і бабуся зраділи моєму приходу.


• Я подарував дідусю тепле взуття, а бабусі – гарний руш-ник.


• Бабуся виставила на стіл со-лодощі.


• Коли ми сідаємо до столу, дідусь розповідає про своє життя.


• Ввечері ми з дідусем ходили в парк.


• Повітря в парку чисте, дерева гарні.


228

• Демалыс күн жақсы өтті. • Неділя пройшла добре.8. Асүйде / На кухні

• Біздің асүйіміз кең. • Наша кухня простора.• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

• На кухні є всі необхідні речі: кухонні меблі, холодильник, посуд.


• На вечерю мама приготувала суп.


• Я зробив /зробила/ салат із свіжих овочів.


• Молодша сестра помила яблу-ка, виноград і поставила на стіл.

• Бәріміз кешкі ас іштік. • Всі ми повечеряли.• Кешкі ас дәмді болды. • Вечеря була смачною.• Кешкі астан кейін ыдыстарды жудым.

• Після вечері я помив /помила/ посуд.


• Мені подобається їсти разом.

9. Досыммен кездескенде / На зустрічі з другом (подругою)- Сәлем! - Привіт!- Сәлем! - Привіт!- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

- Ти підеш сьогодні до книжко-вого магазину?


- Так, я сьогодні піду до книж-кового магазину.


- Яку книгу ти купуватимеш у магазині?


- Куплю книгу «Казахська мова». А ти яку книгу купува-тимеш?


229


- Я хочу купити книгу «Кори-сні поради».

- Бірге барайық. - Ходімо разом.- Жақсы, барайық. - Добре, ходімо.

10. Телефонмен сөйлесу / Розмова по телефону- Алло! Сәлеметсіз бе? - Алло! Здрастуйте!- Сәлеметпін! - Здрастуйте!- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма?

- Це центр з вивчення мов?

- Иә. - Так.- Сіздер қай тілдерді оқытасыз-дар?

- Ким мовам ви навчаєте?


- Наш центр навчає казахській, російській, англійській мовам. Яку мови Ви хочете вивчати?


- Я хочу вивчати казахську мову.

- Келіңіз, көмектесеміз! - Приходьте, допоможемо!- Рақмет, келемін. - Дякую, прийду.- Сау болыңыз! - До побачення!- Көріскенше! - До зустрічі!

11. Аялдамада / На зупинці- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

- Здрастуйте, який автобус їде до цирку?


- До цирку можете доїхати 9-им автобусом.

- Осы жерден қанша аялдама? - Скільки зупинок звідси?- Төрт аялдамадан кейін түсе-сіз.

- Виходьте через чотири зупин-ки.


230

- Аялдама қалай аталады? - Як називається зупинка?- «Астаналық цирк» аялдамасы. - Зупинка «Столичний цирк».- Автобустар жиі жүре ме? - Чи часто ходять автобуси?- Иә, автобустар әр 10 минут сайын жүреді.

- Так, автобуси ходять кожні 10 хвилин.

- Рақмет! - Дякую!- Оқасы жоқ. - Нема за що.

12. Мектепте / В школі• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

• Моя дитина навчається в 2-й школі.


• Школа знаходиться поруч із будинком.


• Будинок школи п’ятиповер-ховий.


• Спортзал розташований на першому поверсі школи.


• Шкільна їдальня знаходиться праворуч від спортзалу.

• Екінші қабатта кітапхана бар. • На другому поверсі є бібліоте-ка.

• Оның іші кең және жарық. • Там просторо й світло.• Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

• Учні після уроків відвідують бібліотеку.


• Поруч із бібліотекою є кабі-нет вчителів.


• Шкільний музей також на цьому поверсі.


• Навчальні кабінети чисті та великі.


231

• Онда оқуға қажеттің барлығы бар.

• Тут є все необхідне для нав-чання.


• Я радий /рада/, що моя дитина навчається в цій школі.

13. Дүкенде / В магазині- Сәлеметсіз бе? - Здрастуйте!- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

- Здрастуйте! Чим я можу Вам допомогти?

- Маған көйлек көрсетіңізші. - Покажіть мені сукню.- Бізде көйлектің әр түрі бар. Сізге қандай көйлек керек?

- У нас є різні сукні. Вам яка сукня потрібна?


- Покажіть мені довгу сукню.


- Яку із цих суконь Вам пока-зати?


- Покажіть сукні з квітами.

- Киіп көріңіз! - Примірьте!- Киіп көретін жер қайда? - Де примірочна?- Оңға қарай жүріңіз. - Йдіть праворуч.- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

- Мені подобається ця сукня, я купую її.

- Төлеңіз. - Сплачуйте.- Жақсы! - Добре!- Тағы келіңіз! - Приходьте ще!- Сау болыңыз! - До побачення!


232

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / Необхідні відомості

1. Сандар / ЧислаБІРЛІКТЕР ОДИНИЦІБір ОдинЕкі Два Үш Три Төрт ЧотириБес П’ятьАлты Шість

Жеті Сім

Сегіз ВісімТоғыз Дев’ятьОНДЫҚТАР ДЕСЯТКИОн Десять

Жиырма ДвадцятьОтыз ТридцятьҚырық СорокЕлу П’ятдесятАлпыс ШістдесятЖетпіс СімдесятСексен ВісімдесятТоқсан Дев’яностоЖҮЗДІКТЕР СОТНІЖүз СтоЕкі жүз ДвістіҮш жүз Триста

233

Төрт жүз ЧотиристаБес жүз П’ятсотАлты жүз Шістьсот

Жеті жүз СімсотСегіз жүз ВісімсотТоғыз жүз Дев’ятсотМың Тисяча

2. Түстер / Кольори• Ақ • Білий• Жасыл • Зелений• Күлгін • Фіолетовий• Көгілдір • Блакитний• Көк • Синій• Сары • Жовтий• Сарғылт • Жовтий, оранжевий /рудий/

• Қара • Чорний• Қоңыр • Коричневий• Қызыл • Червоний• Күрең • Бордовий

3. Уақыт өлшемі / Період доби• Таң • Ранок• Сәске (түс) • Полудень• Бесін (түс ауғанда) • Підвечірок

• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

• Зоря, Вечір Зоря, вечір


• Сутінки, пізній вечір

КЕРЕК ДЕРЕК / Необхідні відомості

234

• Түн • Ніч4. Сағат өлшемдері / Одиниці часу


• Збираємося рівно о дванад-цятій годині.


• Прийшов /прийшла/ о два-надцятій годині пятнадцять хвилин.

• Он екі жарымда басталады. • Початок о дванадцятій трид-цять.

• Бірге он бес қалғанда шық-тым.

• Вийшов /вийшла/ о дванад-цятій сорок п’ять /. Вийшов /вийшла за чверть до першої.

• Сағат бір болды. • Перша година /дня або ночі/.5. Апта атаулары / Дні тижня

• Дүйсенбі • Понеділок• Сейсенбі • Вівторок• Сәрсенбі • Середа• Бейсенбі • Четвер• Жұма • П’ятниця• Сенбі • Субота• Жексенбі • Неділя

6. Жыл маусымдары / Пори року• Жаз • Літо• Күз • Осінь• Қыс • Зима• Көктем • Весна

7. Қазақша ай атаулары / Назви місяців казахською• Наурыз • Березень


235

• Сәуір • Квітень• Мамыр • Травень• Маусым • Червень• Шілде • Липень• Тамыз • Серпень• Қыркүйек • Вересень• Қазан • Жовтень• Қараша • Листопад• Желтоқсан • Грудень• Қаңтар • Січень• Ақпан • Лютий

8. Қазақша жыл қайыру / Традиційний календар казахів• Тышқан • Миша• Сиыр • Корова• Барыс • Барс• Қоян • Кролик /заєць• Ұлу • Дракон• Жылан • Змія• Жылқы • Кінь• Қой • Вівця• Мешін • Мавпа• Тауық • Курка• Ит • Собака• Доңыз • Кабан


ҚАЗАҚША-ҰЙҒЫРША

237

І. СӨЗ ӘДЕБІ / (ەدىئاق -پەدەئ) ەدىئاق زۆس Сұз қәды (әдеп қаәды)

1. Амандасу / ىشىلمالاس Саламлышы- Сәлеметсіз бе? ?Ияхшымұсыз زىسۇمىشخاي ؟

- Амансыз ба? ؟ۇمزىڭىدرۇت ىشخاي Ияхшы тұр дыңызмұ?

- Қалыңыз қалай? ادناق زىڭىلاۋھەئ ق؟ Әһуалыңыз қандақ?

- Рақмет. Өзіңіз сау-саламат жүрсіз бе?

ىشخاي ۇمزىڭىزۆئ !تەمھەر(؟زىسماتاۋۇرۇت ) ؟ۇمزىڭىدرۇتРеһмет! ұзіңіз мұ ияхшы тұр-дыңыз мұ? (тұрұ атамысыз?)

- Жақсы, аманбыз. قۇدرۇت ىشخاي. Ияхшы тұрдұқ.Тәулік мезгіліне сәйкес / ىلارۇتنۈك Кұ нтұралы

Қайырлы таң! رەھەس كىلريەخХеилык сеһер!

Күн нұрлы болсын. نۇسلوب لاشۇخ زىڭىنۈك! -Кұныңыз хо (نۇسلوب قۇلرۇن)шал болсұн! (нұрлұқ болсұн).

Қайырлы күн! نۈك كىلريەخ Хәирлік кұн!

Бүгінгі күніңізге сәттілік тілеймін.

ڭىنزىڭىرىلشىئ ىكنۈگۈب !نەميە لىت ىنىشۇلوب قۇلشۇڭوئБұгұнкы ішлір ыңыз нің ұңұ шылұқ болұшыны тылеимын.

Кеш жарық! چەك كىلريەخ! Хүшвақ кеш!Қайырлы түн! چەك كىلريەخ! Хеирлык түн!Түн тыныштығын берсін. .نۇسلوب نامائ زىڭىكىلچەك

ешілыкыңыз әман болсұн.

238

2. Қарсы алу / ( شىلېۋۈتۈك)شىل يئ ىشراق Харшы әилыш (Кұтұу илыш)

- Сәлем. Аман – есен жеттіңіз бе?

-نامائ !مۇكيەلەئ ۇمالاسسەئ-Әсса ؟ۇمزىڭىدلەك نەسيئламұәлеикұм! Әман исен кел-дыңызмұ?

- Шүкір, жолымыз оң болды. زىمىرىلشىئ !ىركۈش اقھاللائ !Әллаһқа шұкры .ىدلوب ناسائәшлырымыз әсан болды.

- Барлығы дұрыс па? ؟ۇمىدلەك ىشخاي رالىۋراھ -تائӘт һруылар ияхшы келдымұ?

- Аманшылық. Аздап жол шар-шатты.

.قۇدىچراچ قارزائ ادلوي ،ىشخايИяхшы, юлда әзрақ шаршыдұқ.


ەگرۆت ،ناغرۇت پالقاس ىنرەلىس (رالڭۈتۆئ ىرىقۇي) .رالڭىقىچСылерны сақлап тұрған тұрге шықыңлар. (иұқыры ұтұңлар).

Сізді көргеніме қуаныштымын.

لاشۇخ كەب پۈرۆك ىنزىس-Сызны кұрұп бәк хо .مۇدلوبшал болдұм.

Төрлет! ڭىقىچ ىرىقۇي) !ڭۈتۆئ ەگرۆت Тұрге ұтұң! (иұқыры шықың)!

Келуіңізбен. -لائ ىشراق ىنزىڭىنىگلەك Келгыныңызны қаршы .زىمىәлымыз.

Қош келдіңіз! زىسپەك شۇخ! Хош кепсыз!3. Қоштасу / شىشىلشوخ Хошылышыш

- Мен сізді шығарып салайын. Жолыңыз болсын!

،يايوق پىتىزۇئ ىنزىس نەم Мен сызны !نۇسلوب لوي قائұзытып қояи, әқ юл болсұн!

СӨЗ ӘДЕБІ / (ەدىئاق -پەدەئ) ەدىئاق زۆس Сұз қәды (әдеп қаәды)

239


كۈللۈڭۆك ازات !ڭۇلوب نامائ Әман болұң! Таза .ىدلوبкұңұллұк болды.


!ڭۇلوب نامائ ەچىكشۈرۆك دىمۈئ ىنزىمىشۈرۆك قارزىت Күрұшкыше әман .نەمىلىقболұң! Тізырәк кұршымізны ұміт қылымән.


ەنەي اسىريۇب ھاللائ ،ۇدىلوب نامائ ەچىكشۈرۆك ،زىمىشۈرۆك-Болыдұ, аллах бұиір !ىليالوبса ияне корішіміз. Коршшікше әмән болайле!

- Сізді асыға күтемін. دىمۈئ ىنزىڭىشىلېك رۇدلاب Балдыр килішіңңзні .نەمىلىقүмәт қылымен.

Қош-сау болыңдар! Хеир !ڭۇلوب تەمالاس شوخ -ريەخхош саламет болұң!

Көріскенше күн жақсы бол-сын!

!ڭۇلوب نامائ ەچىكشۈرۆكКөрішікше әмән бұлің!

Қуанышпен кездескенше! پىسىن شۈشۈرۆك مارۇخ -لاشۇخ -Хұшал хұлам ко !نۇسلوبрүшіш нісіп болсұн!

Қош, аман болыңыз! ڭۇلوب نامائ شوخ -ريەخ! Хаиыр хош әмән боұлұң!

Амандықпен жүздесейік! ىليەشۈرۆك تەمالاس -قاس. Сақ аламат көрішейлә!

4. Танысу / شۇشۇنوت тұнұрүш- Сіздер таныс емессіздер ме? ؟رەلىسماشۇنوت رەلىس Сіләр

тұныша місіләр?


240

- Таныстыруға рұқсат етіңіз. Бұл – Олег. Менің әріптесім.

نەم زىڭىسلىق تەسخۇر ڭىنيم قايۇب ،يارۇتشۇنوت Рүқсат қылыңыз мән .مۇتسودтұныштырай, бұяқ минің до-стұм – Олег.

- Танысқаныма қуаныштымын. Өзімді таныстыруға рұқсат етіңіз. Мен аудармашымын. Аты-жөнім Айша Алтын-бекқызы.

،نەملاشۇخ نىدمىنىقشۇنوت.يارۇتشۇنوت ىنمۈزۆئ ۇمنەم قىلنامىجرەت ماسلوب نەم ەشىئائ مىمسىئ ،نەمىلىق-Тұнұш .ىزىق كەب نۇتلائқынімдін хошалмән, мән-мү ұзімні тұнұштырай. Мән бұлсам тәжірімлық қылімән, исімім Әйшә Әлтұнбәкқызы.


نەلىب رالىتنىدوتسىئ Әстодтіләр .رالڭىلېۋىشۇنوتбіләи тұнұшу иліңлә.


ڭىدزىس ،نەملاشۇخ كەب-Бек хошал ؟ ميكزىڭئمىمسىئлымән, сіздің исіміміәңіз ким?

- Менің атым – Никита. اتيىكيىن -مىمسىئ ڭىنيم. Миның исімім Никита.

- Сіз қай елден келдіңіз? نىتتەلۆد ىسياق زىس Сіз қайсі дуләттін ؟زىڭىدلەكкелдіңіз?

- Мен Ресейден келдім. مىدلەك نىدەيىسور نەم. Мән Ро-сиедін келдім.

- Сіз қай қалада тұрасыз? ؟زىسىرۇت ەدرەھەش ىسياق زىسСіз қайсі шахарде тұрсіз?

- Мен Мәскеуде тұрамын. نەمىرۇت اداۋكسوم نەم. Мән Мос-куада тұрімән.


241

- Сіз қазақ тілінде сөйлейсіз бе? ادلىت ەچقازاق زىس Сіз қазақше ؟زىسمەلەيىلزۆسтілдә сөзліиелемісіз?

- Иә, мен қазақ тілін түсінемін. Қазақтың әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білемін.

ىنىلىت قازاق نەم ،ەھ -پۈرۆئ ڭىنقازاق ،نەمىنىشۈچ ,Хе .نەمىلىب ىنىرۇتسەد تەدائмән хазахша тіліні шұшінімән, хазахнің ұріп әдіәд дәстұріні біләмән.

- Сізге аудармашы керек пе? ؟ۇمكەرىك نامىجرەت ەگزىس Сіз-гә тәржімән кирәкму?

- Жоқ, аудармашының керегі жоқ. (Иә, аудармашы керек)

،ەھ) ،سەمەئ كەرېك نامىجرەت ،قاي Яқ, тәржірән (كەريك نامىجرەتкирәк әмәс. (Хе, тәржірән кирәк).

- Сіз мені түсініп тұрсыз ба? ؟امزىڭىدۇنوت ىنەمزىس Сіз мәні дұнұдңізмә?

- Иә, мен сізді түсінемін. مىدىنائشۇت ىنزىس نەم ،ائ . Я, мән сізні тұшәндм.

Асықпай, баяу сөйлеңізші. اتسا -اتسا ،ڭامارىدلائ ,Әлдірамаң ؟زىسمەلەيىلزۆسаста аста сөзлыиелемсәз.


ىنىلىت قازاق نەم .ڭىلىق ۇپەئ ,Әпр қылың .نمەلەيىلزۆس زاмән хазах тіліні аз сөзлиели-емән.

Тағы бір қайталап айтасыз ба? ؟زىڭىرٷدناشۇت ماداق رىبٴ ەنەئ Әне бір қадам тұшәнтұріңіз?


242

Қай тілде сөйлесуді қалайсыз? ەدىنىلىت قادناق ەگزىس Сізде ؟ۇديانۇ ناقشللڭاراپқандақ тіділәдә параңлашыш ұнайду?


ىشخاي ىنىلىت قازاق زىس-Сіз қа .زىسنەكي ۇدەلەيىلزۆسзақ тілінә яхшы сөзлиелиеиду икенсіз!


ەمنەگنەريۇ ىنىلىت قازاق نەم Мән хазах тіліні .ناغلوب قازۇئұирәнгенмен ұзақ болған.


كەدنەىكشۈرۆك نالىبزىس نەم-Мән сіз білән коріш .نەمىرۇتкендек тұрімін.

Мен сізді танымай қалдым. مىدلاق ياملايىنوت ىنزىس نەم. Мән ізді тониялмай қалдім.

Мен сізді бірден таныдым. Мән .مىدلاۋۇنوت ىنزىس نەمсізні тонұалдұм.

5. Кездесу / شىشىرچۇئ ұшрішіш- Бұл сенбісің, құрбым?! Қан-дай күтпеген кездесу болды!

پەجەئ ؟!مۇتسود ،ۇمنەس ۇب!قۇدلاق پىشىرچۇئ زىسقۇيۇتБұ сәнмұ, достұм?! Әжәп тұиықіз ушірышып қалдұқ!

- Біз кездеспегелі көп болыпты. قازۇئ ىلىگىمشۈرۆك زىب Біз көрұшмәгелі узақ .ۇتپوبбоптұ.


.مۇدلوب شۇخ كەب پۈرۆك ىنزىسСізні көріп бәк хошал болдұм.


ىلىگرۈي پاليوئ ىنزىس ۇمنەم-Мәнму сізні өи .ناغلوب قازۇئлап иұргілі өзақ болған.


243

- Қал-жағдайың қалай? ؟قارقادناق زىڭىلاۋھەئ -لاھ Хал ахуліңіз қандахрақ?

- Бәрі ойдағыдай. Ата-анала-рыңыздың қалы қалай?

.كەدىڭىنىغىليوئ ىسىممەھ ىلاۋھەئ -لاھ ڭىنزىڭىنائ -اتائ .Әмісі оилығыңдақ ؟ۇمىشخايәта әныңзнің хәл әхуалы яхшы-му?

- Жақсы. Қандай жаңалық бар? ؟راب قىلىڭېي قادناق ،ىشخاي Ияхшы, қандақ иңлық бал?

- Ешқандай жаңалық жоқ. قوي قىلىڭېي قادناقچېھ. Иш-хандах иңліқ иоқ.

Қал қалай? ؟قادناق ڭىلاۋھەئ -لاھ Хәл әхуа-лың қандақ?

Бәрі де жақсы. ىشخاي ىسىممەھ. Хемісі ияхшы.Бәрі де бұрынғыдай. Әиямісі .كەدىقنۇرۇب ىسىممەھ

бұрынқыдек. Өзің көргендей. كەدنەگرۆك ڭۈزۆئ. Өзұң көр-

гендәк.Көрмегелі көп болды. -Көр .ىدلوب قازۇئ ىلىگىمرۆك

мігілі ұзәқ болду.Біз кездеспегелі не заман?! قازۇئ ىلىگىمشۈرۆك زىب

Біз көрішімәгілі ұзақ !?ىدلوبболдұ?!


؟زىمىشۈرۆك ەدرەيەق ،ناچاقҚашән, қәиерде көрұшымәз?

6. Алғыс, бата / ائود ەۋ شىتييئ تەمھەر рәхімәт әитіш уә доә- Көмегіңіз үшін көп рақмет! تەمھەر پۆك نۈچۈئ زىڭىمىدراي!

иярдемңіз ұшін кұөп рәхмәт!


كەب نىدزىس !قوي ىسەقەۋ چيھ Ғишуеқысы иоқ. Сіздән .ىزارбәк разы.


244


كىلتىخەب ،نۇزۇئ زىڭىرىمۆئ Өмәріңәз ұзун, бахтлык .ڭۇلوبболұң.

- Әумин, айтқаныңыз келсін. نۇسلەك زىڭىنىگېد !نىمائ. Әмән! Дигніғңіз келсұн.


نىدمىبلەق نىچ (ەگزىس) اڭاس-Саға (сізгә) шин халб .نەمىزارмдын разімен.


ازيرھاللا !نەملاشۇخ كەب Бәк хошалмән! Аллах .نىسلوبриза болсін.

Өркенің өссін. نۇسلوب ىرىقۇي ڭەۋىترەم. Мәртұәң иуқыры болсұн.

Көп жаса, шырағым. نۇسلوب نۇزۇئ ڭىرىمۆئ، -Өмұрың узұн бол .مىچتەقپەشсұн, шәпхетшім.

Бақытты бол! لوب كىلتىخەب! Бахытләк бол!Менің де сізге айтар алғысым шексіз.

نىدىتيېئ ەگزىس ۇمڭىنېم Мәніңму .زىسكەچ مىتىمھەرсізғе итәдән рахмәтім шәксіз.


ناغلىق اڭام ڭىنزىس Сәзнәң .پۆك زىڭىقىلىشخايмаңа қылған ияқшылыхыңәз көп.


تەمھەر نىدمىبلەق نىچ Шын халпыдән .نەمىتيېئрахмәт итымән.

7. Кешірім, өкініш / شۈنۈكۆئ ،مۈرۈچەك кешұрім, уөкунуш- Кешігіп қалғаныма кешірім сұраймын.

ۇپەئ نىدمىنىغلاق پىكىچيك Кишігіп калғанімнін .نەمياروسәпу сураймен.


245


ىنىتقاۋ شىنىلشاب ،ڭىرىك-Кірің, башлы ؟زىڭىتمەملىبныш уақытыны былмемтығыз?


.Бәк қыжылмән .نەملىجىخ كەب


كەدىقتىيبئ ،ڭاملوب لىجىخ-Хыжыл болмаң, бит .قوي شىئхыдеқ әш иоқ.


نىدمىقىلناغلىق ىلخەدك ە چ ۈ ر ۈ ۋ ې ت ى ش ى ڭ ى ز ن ى-Дехлы қылған .نەمىنۈتۆئлықымдән кешшіру итшыңыз-ны уөтунымен.

- Келесі жолы қайталамаңыз. نۇسىملاق پىنىلراركەت ەنەي.Иәне текрарлынып қалмұсұн.

Кешіріңіз. ڭۈرۈچەك. Кешұрың.Ғафу етіңіз. ڭىلىق ۇپەئ. Әпу қылың.

Менен бір қателік кетті. ىتتۆئ نىدنەم قىلاتاخ. Хата-лық мәндын өтту.

Осылай болғаны қандай өкінішті?!

ۇمىلوت نىدىنىغلوب قادنۇش-Шондақ болған !?نەمىنۈكۆئдығын толыму өкынемән?!

Мазаңызды алғаныма ғафу етіңіз.

-رۈچەك ىنمىنىغلىق ەراۋائ Әуаре қылғынымны .ڭىتېۋۈкешұрұуитың.

Сөге жамандамаңыз. ڭامىريۇب ەكپىيەئ ىنېم. Мины әипке бұиірмаң.

Амал не?! ؟ەچناق لامائ! Әмал қанше?!Келе алмайтыныма өкінемін. ك ى ل ە ل م ە ي د ى غ ا ن ل ى ق ى م غ ا

Кіләлмайдығыңа .نەمىنۈكۆئөкі нәмін.


246

Өкінішті-ақ! كىلشۈنۈكۆئ ۇمىلوت! Толмұ өкұнұшілік!

8. Келісу, келіспеу / كىلسەملەشىليك ەۋ شىشىليك киелішіш уә килышелмеслік

- Ертең жолығуға қалай қарай-сыз?

قادناق اقشىشىرچۇئ ىكىتەئ Әтыкы ұшршышқа ؟زىسياراقқандақ қарайсыз?

- Әлбетте. Мен қарсы емеспін. سەمەئ ىشراق نەم ەتتەۋلەئ. Әлуетте мән қаршы әмәс.


نەلىب مۇدۇجۇۋ نۈتۈپ .مىتتيالڭائ ىنىكڭىنزىسПұтын уұжұдымбілән сыз-нікіні әңлайттым.


ڭىنزىس ،ىدلوب ىشخاي كەب Бәк .نەمىلىق كەدزىڭىپلەتияхшы болдұ, сізнің тәлпыңы-здек өылымән.

- Сізге көлік қажет пе? ؟ۇممىزال ارىك Кірә лазыммұ?- Жоқ, рақмет. Маған қажеті жоқ.

.سەمەئ كەريك اڭام ،تەمھەر ،قايИях, рахмәт, маңа кирәк әмәс.


ەگرەپەس زىڭىسىملىق كەريك-Кирек қылмы ؟زىسمالاقىچсыңыз сеперге шықаламысыз?


.نەمياملالۇشوق نەم ،سۇسپەئӘепсұс, мән қошұлалмимән.

Иә, дәл солай. قادنۇش تسار ،ەھ. Хә, раст шон-дақ.

Жоқ, мүлде олай емес. سەمەئ قادنۇئ ەتتەيىلەمەئ ،قاي.Иях, әмәлиәттә ондақ әмәс.

Өте жақсы. Мен келісемін. يالاۋىشىلىك مۈزۆئ ،ۇدىلوب. Болұдұ, үзұм келышуалай.


247

Әрине, мен келісе алмаймын. نەميەملەشىلىك نەم ،ەتتەۋلەئ. Әлуәттә, мән келішелмәимән.

Сіздікі дұрыс. Солай шығар. قادنۇش ،ارغوت ىكڭىنزىس -Сізніңкі тоғыра, шон .ۇمسەمەئдақ әмәсмұ.


،زىسنۇروئ ڭىرىلناقتييئ-قشاب مىرىلناغىليوئ ڭىنېم ,Итқанлырың ұрынсыз .ەچىминың оилығанлырым баш-қышә.

Иә, бұл шындық. تەيىلەمەئ ۇب ،ەھ. Хә, бұ әмә-лиәт.

Мен мұны мойындамаймын. نەمياملالىق لۇبوق ىنۇب نەم. Мән бұны құбұл қылалмаймән.

Әбден дұрыс! ارغوت يەلنۈتۈپ! Пұтұнләй тұғырә!

Сіз қателесесіз. زىسناغىمشالاتاخ زىس. Сіз ха-талашымығансыз.

Сізге қуана-қуана көмек көрсе-темін.

نەلىب قىللاشۇخ ەگزىس-Сізге хошал .نەمىشىلمەدرايлық білән иярдәмлышымән.


-ىللوق ىنزىس نەم ،سۇسپەئ-Әпсұс, мән сізні қол .نەمياملايлыиалмаимән.

9. Шақыру / شىلىق پىلكەت тәклып қылыш- Сізді түскі асқа шақырғалы келдім.

پىلكەت اققامات كۈلشۈچ ىنزىس Сізні шұшұлұк .مىدلەك پىلىقтамаққа тәклып қылып қедым.


،تەمھەر اغزىڭىنىغلىق پىلكەت-Тә .شارىدلائ نەم اتتىقاۋ ۇئклып қылғныңызңа рахымәт, ұә уақытта мән әлдіраш.


248


؟ۇمراب زىڭىتقاۋ ەكچەك ەتەئӘтә кешке уақтыңыз бармұ?


قادناقچېھ ەتچەك ەتەئ ،ەھ Ғә, әтә кеште .قوي مىنالىپғиш қандақ пыланым иоқ.


اقشىنىليائ ەگرىب نەلىب زىب-Сіз былән бір ؟زىسياراق قادناقгә әилынышқа қандақ қарай-сыз?


قاسناليائ ەگرىب ،تەمھەر پۆك Кұп рағымәт, быргә .ۇدىلوبәилансақ болұду.

Кіріңіз, төрлетіңіз! (ەگرۆت) ىرىقۇي ڭىرىكКірің юқыры (төргә) !ڭۈتۆئұөтұң!

Дастарқанға келіңіз. ڭىلېك اغناخىتساد! Дасты-ханға килің!

Өтінемін, жоғары шығыңыз. دىمۈئ ىنزىڭىشىقىچ ىرىقۇي -Иұқыры шықышы .نەمىلىقңызны ұмыд қылымән.

Нан ауыз тиіңіз. Нанға .ڭىگېت زىغېئ اغنانиғыз тигығ.

Дастарқаннан дәм татыңыз. ڭىقېب اغناخىتساد. Датыханға биқылығ.

Дәмнен алып отырыңыздар. ڭۇرۇتلوئ چەگېي. Иигеш ұтұрұң.

Бізге қонаққа келіңіз. پۇلوب نامھېم ەگزىمىيۆئ Өимызгә миғыман .ڭىلېكбұлұп килың.

Қадірлі қонағымыз болыңыз. ڭۇلوب زىمىنىمھېم كىلرىدەق. Қәдірлык миғыманымыз бұ лұң.


249

ІІ. ЕЛТАНУ /شۇرۇتشۇنوت تەلۆد Дұлет тонұштұрұш

1. Жалпы мәлімет / تامۇلەم يىموموئ Ұмомыи мәлұмәт- Сіздің Қазақстанға бірінші рет келуіңіз бе?

ىچنىرىب اغناتسىقازاق ڭىنزىس Сізнің ؟ۇمزىڭىشىلېك مىتېقҚазақстанға бірінші қитім килішіңыз мұ?


ىجنۈت اغناتسىقازاق ڭىنېم ۇب-Бұ минің Қа .مىشىلېك مىتېقзақстанға тұнжы қитім килышім.


-سائ ڭىنزىمىتىلۆد -ەناتسائ ڭىنزىب ،پۇلوب ىرىھەش قىلسا Астана .زىمىتخەتياپ تەلۆدдү леттімізнәң әсасылық шәхы-ры бұбұп. Бізнің дұлет паи-теғтымыз.


اڭام ىكىللەزۈگ ڭىنرەھەش ،ەھ-Хә, шәһәрның гұзеллы .ىتقايкы маңа ияқты.


ڭىنىقىلچىنىت تەلۆد -ەناتسائ Астана .(ىلۋۇمىس) ىس ىگلەبдұлетшылықнің белгісі (сы-мұулы).


-رغوت ىرىھەش اتائاملائ ڭىنېم .پۆك مىرىلناغىلڭائ قىلىМи нәң Алматы шәһары тұғыр-лық аңлығанлырым кұп.

- Алматы – Отанымыздың оңтүстіктегі басты күретамы-ры.

-ۇنەج ڭىنزىمىتىلۆد -اتائاملائ-Ал .رەھەش قىلساسائ ىكىدى بматы дұлетымызның же нұб ды-кы әсасылық шәһәр.

250


ىلۇپ قلەخ ڭىنناتسىقازاق-Қазаққстан ؟ۇدىلىتائ قادناقның хәлқ пұлы қандақ әтылдұ?


- ىلۇپ قلەخ ڭىنزىمىتىلۆد Дұләтымыздәң хплық .ەگڭەتпұлы тәңгә.


اقشۇرۇتشاملائ توربوئ ەگڭەت-Тәңгә ұб ؟نەگلۈزۈگرىك ناچاقрот әлмаштұрұшқа қашан кыр-гұзұлген?


اقشۇرۇتشاملائ توربوئ ەگڭەت ەدرىبەنىس -15 ىلىي -1993-Тәңгә ұброт әл .نەگلۈزۈگرىكмаштұрұшқа 1993 илы 15 қара-шада кыргұзұлген.

Қазақстан Республикасы – Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда орналасқан мемлекет. Мұхитқа тікелей шыға алмай-тын мемлекеттердің ішінде Қазақстан – ең үлкені. Қазақстан бес мемлекетпен шекараласатын кең байтақ территорияға ие.

-ىساكىلپوپسىئ ناتسىقازاق ارۇتتوئ ەۋ اپۇرۋاي ىقرەش .تەلۆد ناقشالياج اغايىسائ اغنايكوئ زىڭېد - ناتسىقازاق-تەلۆد ناغىدياملاراب ەتساۋىب .ىڭوچ ڭەئ ىكىدىچىئ رەل نەلىب تەلۆد 5 ناتسىقازاق ڭەك ىنىمېز ناغىدىنىلىرگىچ-وپسىئ ناتىسقازاق .تەلۆد-Қазақстан Ре .ڭىنىسىكىلپспубликасы – шер қы иәурұпа уә оттұа әсиаға жәилашқан дұлет. қазақстан диңыз өки-анға быуасте баралмаидыған дұләтлер ышдыкі әң шоңы. Хазахытан бәш дұлет былән шыгрылындыған зимына кәң дұләт.

ЕЛТАНУ /شۇرۇتشۇنوت تەلۆد Дұлет тонұштұрұш

251


-ىسى كىل پو پس ى ئ ناتىسقازاق ىسەيىس ىتوت ىئىتس ىن ڭىن ادنۇيىئ زىمات 30 لىي -1995-Қазақстан Ре .ىدنىلىق لۇبوقспубликасының ко нс тә тұтсие-сы 1995 иыл 30 тамыз әиұнда құбұл қылынған.


-سىكى لپوپسىئ ناتسىقازاق-ىت قازاق -ىلىت تەلۆ د ىك ىدى Қазақстан Республикисида .ىلмәмликәтлик тил қазақ тили.


-لۇرۇق تەللىم ڭىنناتسىقازاق تەلۆد كىلتەللىم ،پۆك ىسىم نەلىب ىتىللىم قازاق ،پۇلوب-Қазақстан .راب تەللىم پۇلۇشوقның мыллет құрлымы сы кұп, мыллеттің дұлет бұ лып, қазақ мыллеті былән көп мыллет бар.

Қазақ халқы әрі жаужүрек, батыр, әрі сабырлы халық.

-قروق نىدنەمشۈد ،ىقلەخ قازاق ،ناچىرۋەس ،رۇتاب ،ناغىديامى Қазақ хәлқы قازاق .قلەخ نىمۆمдұшымандын қорқымаидыған, батұр, сәурышан халқ.


ناغلارات اداينۇد ىمان نىدىقلەخ-Қа .ناققىچ رالزىق -لۇغوئ رۇتابзақ халқыдын намы дұнияда тар алған батұр ұәғұл-қызлар шыққан.

2. Мемлекеттік мекемелер / ىسانىب ڭىنىتتەلۆد Дұләтінің бынасы

- Мемлекет басшысының рези-денциясы – «Ақорда» деп ата-лады.

-زىخ ڭىنىرىلقىلشاب تەلۆد پەد ادروئ قائ - ىسانىب تەم Дұлет башлықлыр .ۇدىلىتائының хызмәт бынасы – «Ақор-да» деп әтлдұ.


252


؟ەمېن ىسىنەم ڭىنۇغلاتائ ۇبБұ әтәлғұның мәнисы нимұ?

- Тікелей аударғанда «Ақорда» кәдімгі «ақ орда» («белая став-ка») дегенді білдіреді. «Ақ» сөзі түркілік мәдениет се ман-тикасында ең алдымен қаси-еттілікті (киелілікті) білдіреді. Бұл ұғым – шаттық пен сәт-тіліктің, шынайылық пен мәрт-тіктің, ар-ұят пен жақсылық-тың нышаны.

«ادروقائ» ادناغلىق ەمىجرەت لۇدۇئ-ەب») «ادروئ قائ» ىكىتتەدائ-دل ىب ىننەگېد («اكۋاتىس ايال لىت ىك رۈت ىزۆس «قائ» .ۇدى ر ۈ-ىلتەي ى ساخ ادىسىمىتسىس مۇقۇئ ۇب .ۇدىرۈدلىب ىنك ،ڭىنبىلەق نەلىب قى لل اشۇخ-كىلترەم ن ە لىب قىللىچتسار-ىشخاي نەلىب سۇمۇن -رائ ،ڭ ىن-Ұдұл тәр .ىناشىن ڭىنقى لжы мә қылғандә «Ақорда» әд дет тікі «әқ ордә» («белаиа стау ка») дигені білдірыдұ. «әқ» сұзі тұкі тіл сыстымасы-да хәсиетлыкыны біл дірұді. Бұ ұқым хошаллық былән қәл-быны, расшыллық былен мерт-лыкның, әр – нұмыс былән ияхшы лықтың нышаны.


ىسىكىلپوپسىئ ناتسىقازاق-ىب «ادروقائ» ڭىنىتنىزرىپڭىنزىمى تىلۆد ڭىنزىب ،سان كىلرىتكاراخ لۋومىس مىھۇم ڭەئ Қазақстан .راب ىسىۋىترەمРес публикасы пырзынтының «әқ ордә» бынас, бізның дұл-тымызның әң мұғым сымоул характырлык мертыусы бар.


253

Үкімет үйі Қазақстан Рес-публикасы Үкіметінің бас әкім-шілік ғимараты болып табы-лады.

ناتىسقازاق ىسانىب تەمۈكۆھ-تىمۈكۆھ ىسىكىلپوپسىئ ىتىرامىئ ىرۇمەم شاب ڭىنى Ғұкүмәт .ۇدىن ىلپاسېھ پۇلوبбынасы Қазақстан Рес публи-касы ғұкүмә тының баш мәмұ-ры әмарты бұлұп ғисаплыиыдұ.

Министрліктер үйі, ҚР Пар-ламентінің Мәжіліс және Сенат ғимараттарымен бір-ге Үкімет үйі Астананың сол жағалауда орналасқан әкім-шілік орталығының жалпы дизайн-концептіне кіреді.

-ىقازاق - ىسانىب رالرىتسىنېم سىلجەم ڭىنىتنمالراپ ناتس-ائ ،ناليبىسانىب تەمزىخ ەۋ نا ھانىو ادىپارات لۇىس ەناتس-امالمريجۇت ىسانىب تايميىكائ-Миныстырлар бы .تەلۋاس ىلнасы хазахстан парламнтының межлыс уә хзмет бынасы, әстә-нә сұл тарапта оынаған бынасы тұжирмламалы саулет.

3. Әуежай, теміржол вокзалы, сапаржай / .رۈمۆت ،ەيسىتائۋائ -Әуәтсие, түмұр иол уогза ىتىكېب سۇبوتپائ ،ىلازگوۋ لوي

лы,әптұбұс бикыты- Сіз алғашқы әуежайдың 8 бөлмеден тұратын саманнан жасалған шағын үй болғанын білесіз бе?

ڭىنەيىستائۋائ ىقنۇرۇب زىس التەقەپ ناغلاساي نىدناماس ىنىكلنەكىئ يۆئ كىچىك 8-Сіз бұрұнқы әуәт ؟زىسمەلىبсиеның самандын иасалған пә-қәт ла 8 кышык ұй әкенлкыны быле мсыз?


-ائۋائ ىقرىزاھ نىكېل ،قاي-ستيائۋائ ىۋىناماز ڭەئ ەيسىت-رۆك ىنىكىلنەكىئ رىب ڭنەيى Ияқ, ликин .نەمىتپۇرۇت پۈһазырқы әуәтсие әң заманыуы әуәтсиеның бір әкенлыкыны кұр ұптымән.


254


ىرىلىچۇقچۇئ ەناتسائ ،ەھ تەلۆد شۈسۆب ىخىرات نۈچۈئ-ۈرۈچۆك نىداتاملائ ڭىنىيىراس .ۇدىنىلباسېھ پۇلوب ىشۈلХә, Астана үш құш лырі үшін тәрхы бүұш дұлеәт сарыи-ның Алматыдын кұшүрілышы бұлұп хисаблыныдұ.

- Сіз Астанаға қалай жеттіңіз? ؟زىڭى دلەك قادناق ەگەناتسائ زىس Сіз Астанагә қандақ келдыңыз?


پۇرۇتلوئ اغنالىپوريائ نەم ڭىنشىتياق نىكېل .مىد لەك پىلېئ ىنىتىلېب زى ي وپ- Мән әиропыланға ұө .مۇديوقтұрп келдым. Ликин қайтылы-шының поиыз бидытыны әи-лып қоидұм.


ڭىنرەھەش ىلازگاۋ لوي رۈمۆت-لنۇروئ ەگىتېچ پەرەت ڭوئ-Тұмүр иол уагзалы шә .ناقشاһар ның ұоң терәп шитыгә ұр-нылашқан.


-ىنېي ىلازگاۋ لوي رۈمۆت اڭام Маңа .ىدىراي ۇمتەرامىئ ىكىدтұмүр иол уагзалы ииныдыкы әмар етмұ иарыды.

- Ол – "Сапаржай" автовокза-лы.

سۇبوتپائ رالىچۇلوي ۇئ Бұ – иұлұшылар .ىتىكېبәптұбұс бикыты.


ىسانىب ەيسىتائۋائ ەناتسائ Астана .ناغنىلېس ىلىي -1930әуәтсиә бынәсы 1930 иылы си-лынған.


255


قىلارائقلەخ ەناتسائ ىقرىزاھئ ا ۋ ئ ا ت س ى ي ە س ى - A 3 -ىئ ەكتەيىھالاس قىلارائقلەخ-Һазірқы Астана хәлқәра .ە گлық әуәтсиәсы A3- хәлқаралық салаһиәте әге.


مارائ ادىلازگاۋ لوي رۈمۆت ،ىلوي ىتسائ رەي ،شىلېئ ،اناخەۋھەق ،ناكۇد ،ىلاز شۈتۈك .راب رالقىلراتاق اناخناھىمТұмүр иол уагзалыда әрам иліш, иәр асты иолы, кұтұш залы, дұкан, қеһуе хана, мығы-манхана қатарлықлар бар.


اسلوب ىتىكېب رالىچۇلوي ىنمەدائ نويلىم رىب اغىلىي ارائ قلەخ ەۋ تسالبوئ ،رەھەش 60-ىمزىخ شۇشوت ەگرەلتەكېب Иолұ шылар .ۇديەلشىئ ىنىتбикәті болса иылыға быр ми-лион әдәмні 60 шәхар, өбласт уә халхара биктләргә тұшұш хызмытыны ішлеидұ.

4. Мәдени орындар / شادغوق ىنىرىلقىلراكىداي - تەيىنەدەم меденыиет – иадыкарны қоғыдаш (رالنۇروئ يىنەدەم) ىنروئ

ұорны (меденыи ұорұнлар)- Елорданың ең көрнекті ғима-раттары қандай?

لۋۇمىس ڭەئ ڭىنىسىدروئ تەلۆد؟قادناق ىرىلانىب كىلرىتكاراخДұлет ұрдысының әң сымұул ха-рактырлык быналыры қандақ?


256


«كەرېت ياب» نەتەبسىن اڭام مەكرۆك ڭەئ ىكىدىناتسائ - Маңа .تەرامىئ نەگنەلىشقەنнысыбетен «Бәйтирек» - Аста-надыкы әң кұркем неқшылен-ген іымарет.


ىۋاينۇد ڭىنرالناسنىئ ۇب ،ەھ ىرىقۇي ڭىنتىئنەس رەنۈھ .ىسىدنەيامان ڭىنىسەيىۋەسХә, бұ іынсынларның дұнияуы һұнер сеніытының иұқыры се-уыиесының намаиендысы.


ىقرىزاھ - «كەرېت ياب» ڭىنىتايىققەرەت ناتسىقازاق ڭىنىقلەخ قازاق .ىلۋو م ىس ،ڭىنىشىلىق ىققەرەت ۇمى خېت ڭىنتەكىلمەم ڭىنىشىلىسكۈي ،ڭىنىشۈلۈرۈتۆك ىرىقۇي-گلەب ڭىنىشۇلۇنوت اغا ينۇد Бәйтирек» - һазырқы» .ى سىха захстан тереққыиатының сы моу лы. Қазақ хелқының тихымұ тереққы қылышының, иұксылышының мемлыкетның иұқыры күтүрүлүшының, дұ-ниаға тонұлұшының белгысы.


قۇلروتكتىخرائ قادناق ەنەي-نىلرىخرەپ نەلىب رالشۇلۇرۇق-Иәне қандақ әрхыт ؟زىسىкторлұқ құрлұшлар былен пер хырлынысыз?


257


-ۇ رۇق «كەرېت ياب» ادىناتسائ-كى لمەم قازاق» اقشاب نىدىش ۇ ل ،«ىزۇتلۇي ەناتسائ» ،«ىتى-لۇ ر ۇق قىلراتاق «انائ نەت ە ۋ»- ىسا يىس نۈگرۈس ەۋ رال شۇ-النامىرھەق نەلىب ىمان را ل نوي ناغنىلېس ەگىتىمرۆھ ڭ ى نر Астанада .راب ۇمرال ش ۇل ۇ ر ۇق«Бәй тирек» - құрлышыдән башқа «Қазақ мемдыкыты», «Ас тана иұлдұзы», «Уетен әна» қатарлық құрлышлар уә сұр гұн сиасионлар намы былен қеһр ыманларның һұрмытыге си-лынған құрлұшлармұ бар.

- Маған «Атамекен – Қа-зақстан картасы» этно-мемо-риалды ке ше ні ұнады. Ашық аспан астындағы көрікті ке-шенде қазақ жерінің сұлу та-биғаты бейнеленіпті.

-رەخ ناتسىقازاق ،ناكام انائ» نەم-ۇق ەرىتاخ ناغلۇيوئ «ىسىت ى .نەمىرۆك ىشخاي ىنىشۇ ل ۇ ر ىكىدىتسائ نامسائ كۆكپ ۆك ڭىنىمېز قازاق اتشۇلۇرۇق ۇب ىسىرىزنەم تەئىبەت لەزۈگ-Мән «Әна ма .نەگنەلىداپىئкан, Қазақстан хертысы» ұиұл-ған хатыре құрлышыны ияқшы кұрымен.кұпкұк әсман әстідікі бұ құрлұшита қазақ зыміның гұ-зел тәбәт мәннзірсі әпәдләнгән.


،ەناتسائ تسالبوئ 14 ەدىتىرەخ-نۇروئ ەگىرىلرەھەش اتائاملائ نىدرەلرەي ۇب ،پۇلوب ناقشال يئىبەت ڭىنىنىمېز قازاق-رۆك ،ىرىلنويار قىلتامىلېك-ىللوي شانتاق ەۋ ىرىلانىب مەك.زىميەلەرۆك ىنىر


258

Хартыдә 14 обыләст Астана, Алматы шәһәрләргә орнлашқан болұп, бұиерлердін қазақ зимы-ның тебәи килыматлық раион-ләрі, көркәм бынәлыры уә қа-тынаш иоллырыны кұрелеимәз.


ڭىنىرىلتەرامىئ ىتىلۆد قازاق-لنات سىقازاق ۇئ .قائ ىگڭەر-مەس ،اغىقۇلتسود ڭىنرالقى-ىللۈڭۆك قائ ،نابىرھېم يىمى Қазақ .ۇديەلىداپىئ ىنىكдулеті әмәр етлыр інің реңгы әқ. Оұ қазақыстанлыһларның дослұқыға, семыми миғырбан, әқ көңұллыкыны әыпадлеидұ.


-ىتىرامىئ ىزۇتلۇي ەناتسائ-مىس تايىققەرەت ڭىنىناتاسئ Астана иұлдұзы» әмәрті» .ىلۇۋوәстәнәнің тер еққыиат сымоу ұлы.

«Отан қорғаушылар» мемо-риа лының символикалық маз-мұны кешегі, бүгінгі және келер ұрпақтардың жалғастығын білдіреді.

-سىربەق «رالىچۇغىدغوق تەلۆد» ،ىكنۈگۈب ،ىقنۇرۇب ىقىلنات- ىب ڭىنرالدالۋەئ ىكىدسۈگلەك-ىسېب ىرىب ىنىزىئ ڭى نى ر- Дуләт қо» .ۇدىرۈدلىب نىئاقғдығұшылар» қебр сытанлықы бұрұнқы, бұгқнкы, келгұсды-кы әеуларның бірінің әзіні бірі бисіқанін білдірдұ.


ىنىقىلناقتاۋ ۇرۇتشالماۋاد نۈگرۈس ىسايىس .ۇدىر ۈ د ل ى ب-ې س ەگىتىمرۆھ ىرىلنام ىرھەق-قلەخ ىقىلناتسىربەق ناغن ىل ائ ەۋ ىشېي زۆك» ادىسىرائ


259

-Да .ىدلاتائ پەد «ىرانۇم اناخ بازуамларштұрұ уатұанлықыны. Сияы сұргұн қеһрымалырығұр-мытыге силынған қебрстан-лықы хелқ әрсдә «Кұз иишы уә әзәпхана мұнары» деп әтәлді.

«Халықтар достығы» мону-менті мен су бүріккіштері - бейбітшілік пен татулықтың символы болып табылады.

ىشۇلۇرۇق «ىقۇلتسود قلەخ» ەۋ قىلىچنىت – ىرىلناتنوق ەۋ ىنەي .ىلۋومىس ڭىنقىلقانىئ تخەب ،كىلزىسكەچ ،رۈمۆئ قازۇئ .ۇدىرۈدلىب ىنقىلىچلوم ەۋ«Хелқ достлұқы» құрлышы уә қонтанлыры – тынышлық уә әнөылқының ымоулы.

5. Концерт залы, театр, цирк / رىتايىت ،ىلاز ترىسنوك، консырт, тыиаиыр, сирык كىرېس

- Мен бүгін кешке концертке барайын деп едім. Маған қан-дай ұсыныс айта аласыз?

ترىسنوك ەتچەك نۈگۈب نەم ،مىدىئ نەگېد ياراب ىلىگرۆك Мән ؟زىڭىستەسرۆك لوي اڭامбұгұн кеште консырт көргылы бараи диген әдым, маңа иол көрсетсыңыз?


ترىسنوك «ناتسىقازاق» زىس نۇتلائ» ەدرەي ۇئ .ڭىرېب اغىلاز ڭىنىلىبناسنائ قلەخ «ناد ترى سنوك سۇسخەم ادىشىلنۇروئ-Сіз «Қазақстан» кон .ۇدىلۇيوقсрт залыға бирің. Ұо иерде «Әл-тұн дән» хелқ әнсәнблның ұрұн-лышыда мехсұс консрт қоиұлдұ.


260


ەكشۈرۆك ەتكىلرىب نەلىب رالىلاب-Бал .ۇدىلېك سام رالرۇمون قادناقлар білән бірлікте корішке қандақ номұрлар мас килдұ?


ەناتسائ نەلىب رالىلاب زىس-ائ .ڭىرېب ەگىكىمۆئ كىر ېس ىرىلىتسۇئ كىرېس ەنات س-ىق ،ەيىناپسىئ ،ەيىل ات ىئ قىلڭاد ڭەئ نەكتۆئ ادې ا ت .ادىراتاق رالناپلوچ قىلارائقلەخСіз балдар білән әстәнә сирк ұмкыге бирің. Астана сирк ұстірлірі Әталие, Спәние, Қы-таида ұткен ең даңлық хелхәа-ралық шолпанлар қатарда.


-تايىت «ارىپوئ ەناتسائ»؟قادناق ىرىلسىترائ ڭىنرى«Астана ұпыра» тиатырның әр-тыслыры қандақ?

- «Астана Операның» ең күр-делі спектакльдерді сахналауға мүмкіндігі мол. «Астана Опе-ра» сахнасы әлемдегі ең бір техникалық жақсы жарақтан-дырылған сахналардың қата-рында болғандықтан онда әлем нің үздік опера шеберлері өнер көрсетіп жүр.

ىسىنھەس «ارىپوئ ەناتسائ»-ناماز رىب نىدرىب ىكىداينۇد ەنھەس قىلىكىنخېت ىۋى ،نۈچۈئ ىقىلناغرۇت ادىراتاق-ۇئ ارىپوئ قىلڭاد ادڭ ىن ۇئ -ق .ۇدىيوق نۇيوئ ىرىل ىتس-ەكىلمەم ىكىدىمان فىيابنانۇق قازاق كى لەيى دىمىكائ كىلت ىرىتايىت اممارىد قىلىكىزۇم-ۆگ -ىم ،ىرى تايىت «رالشاي» اممارىد سور ىكىدىمان ىك ر ىنرەلنەمرۈرۆك ىرى تايىت-Аста» .ۇدىلائ ىشراق نىغزىقна ұпра» әң тес ұиұнларны снге


261

әилп шқыш әиһтмаллқы шоң. «Әстәнә ұпра» сеһнсы дұни-адыкы бірдін бір заманыуы тих нка лық сахна қатарыда тұр ғанлқы үшын, ұнңдә даңлық ұпра ұстлыры ұиын қиыдұ.

Қ.Қуанышбаев атындағы мем-ле кеттік академиялық қазақ музыкалы драма театры, «Жастар» театры, М.Горь-кий атындағы орыс драма теат ры өз көрермендерін асыға күтеді.

سەت ڭەئ «ارىپوئ ەناتسائ» پىلېئ ەگىنھس ىنرالنۇيو ئ .ڭوچ ىقىللامىتھېئ شى ق ىچ نىدرىب ىكىداينۇد ىس ى ن ھ ەس قىلىكىنخېت ىۋىناماز ر ىب ىقىلناغرۇت ادىراتاق ەن ھ ەس ارىپوئ قىلڭاد ادڭىنۇئ ،نۈچۈئ -ق .ۇدىيوق نۇيوئ ىرىل ى ت سۇئ-ەكىلمەم ىكىدىمان فىيابن انۇق قازاق كى لە يى دىمىكائ كىلت ىرىتايىت اممارىد قىلىكىزۇم ىكرۆگ -ىم ،ىرى تايىت «رالشاي» ىرىتايىت اممارىد سور ىكىدىمان ىشراق نىغزىق ىنرەل نەمرۈرۆك-Қ. Қуанышбаев намды .ۇدىلائкы мемлекеттік әкімдиялік қазақ музкалық драма тиятірі. «Яшлар тиятры» М.Горький намдыкы рос драма тиятры горманларны қызғын қаршы алдұ.

Астана концерт залы ор-кестрге ар нал ған және балет залдары, та маша акустика, кең сахна, «люкс» класына жа-татын гримдеу бөлмелері аты әлемге әйгілі өнер жұлдызда-рын қабылдауға лайықты.

-كروئ ڭىنىلۇغ – سېئرىكنوك

ەن ەي ناغىلشىغېب ەگرىت س ى ڭەك مەھ قىليارىچ ،ىلاز تىلاب اغى پ ن ىس «سىكۋيىل» ەنىھەس ىمۈ ل ۆب شىلىق مىرىگ ەۋەت- ن اپ ل وچ ناغلۇنوت اغاينۇد ىمان .قىپاۋۇم اقشىلىق لۇبوق ىنرالКонкырәс-ғұлның ұр кст р гә


262

биғышылыған иәнә балт за-лы, шраилық һамы кәң сеһ нә «лиукс» сынпыға теуә грім-қлыш бұлмы намы дұниәға тұ нылған шолпанларны құбыл қылышқа мұуапық.


-ا ۋ ۇ ق كەبيلاق كىلرەھەش ەناتسائ كىلتەكى لمەم ىكدىمان ۋىياب شى ن قلىلىكىزۇم قازاق كىلەيىمىداكائ ىلىي 1991 ىرىتايىت اممارىد فۇپەريسۇم .ېغ ەدرىبەتنىس -15 «ىتخۇت قائ -ىرەس ناقائ» ڭىن اغرالنىبىشامات نەلىب ىسىممارىد-Астана шәхәрлік Қа .ىد لىچېئлибек Қуа нышбаев намдыкыт мемлыкетлік әкадімияліқ қазақ музкалық драма тиатры 1991 илы 15 қарашада де Ғ. Мүсіреповның «Әқан серы - Әқ тұхты» драммысы былән тамашыбнлар ға ишылды.


ەناتسائ ىرىتايىت رالشاي-لوق ڭىنىگىمىداكائ ىرىھەش -6 لىي 2007 نەلىب ىش ى ل.ىدلۇرۇق ەدىنۈك -5 ڭىنيائИяшлар тиатры Астана шәхры әкадымыгының қоллышы бі-лән 2007 ил 6әинің 5 кұыде құ-рұлды.

6. Музейлер, мұражайлар, сарайлар / رالياراس ەرىتاخ ،رالىزۇم Мүзылар, хатыре сараилар


رالياراس ەرىتاخ قادناق ەدرەھەش-Шехерде қандақ хатыре са رابраилар бар?


263


،ىسىنا خ يىزۇم يىللىم قازاق ەدرەھەش ەرىتاخ ڭىنىرى لتن ىزرىپ -1 ڭئدقازاق-راس اكىنخېت ناماز ىقرىزاھ ،ىيىراس ،ىي ىر ا س ەرى تاخ نيللوھيس .س ،ىيى-راس ەرىتاخ ىقى ل ن ا ت س ى ر بەق رىجلائ قىلىچ م اس سەر يىللىم «ەناتسائ» ،ىيى-Шәхәрдә ҚР мүзы .راب ىسىمشەلرىبиханысы, ҚР 1-пырзынтлырының хаты рә саыиы, һазырқы заман тих-ныка сарыиы, С.Сейфуллин хатырә сарыиы, Әлжыр қәб рыстанлықы хатырә сары иы, «Астана» мыллыи рәссам шылық бірләшымсы бар.


-شۈچ ەگمىسەر ادياراس ەرىتاخ Хатырә сараида ؟ۇدمالوب ەك شۈрәсымғе шүшүшке боламдұ?


ەدىچىئ ياراس ەرىتاخ ،ۇدياملوب .ناغن ىلىق يىئنەم شۈشۈچ ەگمىسەرБолмаидұ, хатырә сараи ішыдә рә-сымге шүшүш меніи қылынғаи.


ىنىرىلقى لراكىداي تەيىنەدەم رەگەئ ىچقاملىق تەھاياس ىن ىرى لنۇروئ شادغوق ،اغىيىراس «رالشاي» زىڭى سلوب تەن ەتلەس ،اغىيىراس رالىچۇغۇ قو ئ قىلراكمەھەۋ قىلچىنىت ،اغىيىراس اغىيىراس قىللىق ەتسۇم ،اغىيىراس Әгәр мәдәниәт иадкар .ڭىرېبлықлырыны қоғыдаш ұрұнлыры-ны саиаһәтқылмақшы болсыңыз «Иашлар» сарыиға, Ұқұғышылар сарыиға, Селтенет саыиға, Ты-нышлық уә һәмкарлық сарыиға, мұстәқыллық сарыиға би рың.


264


تەمزىخ ڭىنرالياراس ەرىتاخ ۇئ-Әұ ха ؟قادناق ىپىترەت نۈكтырә сараиларның хызмәт күн тертыпы қандақ?

Музейлердің жұмыс тәр тібі қандай?

-ۇيج تەمزىخ اغىيىراس ەرىتاخ-Хатырә сарыиға хы ؟قادناق ى سзмәт жиұсы қандақ?

Музейге кіру ақылы ма? ؟ۇدما لوب ەسرىك اغىيىراس ەرىتاخ Хатырә сарыиға кырсә боламдұ?

Маған екі билет беріңізші. ڭى ريب ىنىككىئ نىتتەلىب اڭام. Маңа быләттын әккыны бирың.

Музейдің жұмыс кестесін ай-тасыз ба?

-قاۋ تەمزىخ ڭىنىيىراس ەرىتاخ-Ха ؟زىسمەلەرىب ىنىلىۋدەج ت ىтырә сарыиның хызмәт уа қыт жедуылыны бырелемысыз?

7. Саябақтар, ойын-сауық орталықтары / تەھاياس Саяаһәт ىرىلنۇروئ شىتىسرۆك نۇيوئ ،ىرىلىچغاب

бағшылыры, ұиұн күртыш ұрұнлыры- Маған орталық саябақта се-руендеген ұнайды.

ادىسىچغاب تەھاياس ىزىكرەم نەم-ر ۆك ىشخاي ىنشىلىق تەھاياس-Мән мәркізы саяһат бағ .نەمىшысыда саяһат қылышыны иақ шы кұрымән.


تەھاياس يىئىبەت ،ەتتەۋلەئ .لەزۈگ ۇمىلوت ىرىلىچغابӘлуәттә, тәбіыи саяһат бағшы-лыры толымұ гұзел.


نۇيوئ «نامود» زىس اتقادنۇئ نۇيوئ ەدىزىكرەم شىتىسرۆك-Ондақта сіз «До ؟ۇمزىڭىدرۆكман» әоиұн күрсытыш мәркы-зыдә әоиұн күрдыңызмұ?


265


-ۇ ن و ت ەگمەلائ نىمان ڭىنىناتسائ ىنرەللەك ي ەھ ەر ى تاخ پىياجائ ،ناقت-ياج ىسياقرەھ ڭى ن ا ي ن ۇ د؟ام ىچكەمېد نىد 2000 نەگنىلىكەئ نى دىرى ل-ۇزوھ نىدىرىلقىلناج ۇس قۇ ترائ Астананың намын әләм гә .مىدنالرтұнұтқан, әжәиіп хатырә һәикә-шерны димә? Дұния ның һәрқаи-сы жаилырыдын әкы лынгән 2000 дын әртұқ сұ жанлықлырыдын һозұрландым.

«Хан шатыр» ойын-сауық орталығы бір шатырдың астында ойын-сауық және сауда-саттықты біріктірген, алғашқы лайфстайл-орталық болып саналады.

شۇيوق قۇيوئ «رىتاچ ناخ» ىكىدەيىۋەس ىۋاينۇد ،ىزىكرەم ادوس نەلىب شىتىسىرۆك نۇيوئ زەكرەم ىجنۇت نەكشەلرىب تەراجىت-Хан ша» .ۇدىنىلباسېھ پۇلوبтыр» оиұқ қоиыш мәркызы, дұни-ауы сәуыиәдыкы ои ұн күрсытыш былән сода ты жәрт бырләшкән тұнжы мәр кәз болұпһисаблыныдұ.


،«ىس ىچغاب ەيىزائ» ،«اگەم» ،«تاۋراب» قىل ر اتاق «ناجور ائ» ،«اقرائ ىمراس» ەگىرىلزەكرەم شىتىس رۆك نۇيوئ-Ба» .ۇدىرۆك ىشخاي ىنشىرىب رالىلابруат», «Мәга», «Әзыиә бағшысы», «Сармы әрқа», «Әрожан» қатарлық оиұн күрсытыш мер кез лырыгә бал-лар бірншы ияқшы күрыдұ.


رالقۇشەم -قۇشائ ىكىدىرىھەش ەناتسائ ىزىكرەم ،رالىچغاب قىلىكتنامور نۈچۈئ -Астана шәхәрдыкы әшұқ .اچغابмәшұқлар ұшұн романтыкалық бағшылар, мәркызы бағша.


266


ىلۇشھوم،ىبىب ەۋ اچغاب يارائ اغىرىلىچغاب تەھاياس ىكىدىمان Әрәй .ۇدىراب پۆك ىرىلىلاھائ رەھەشбақшә уә быбы, Б.Момышұлы на-мыдыкы саиаһат бағшылыры ыға шәхәр әһалылыры күп барыдұ.

8. Қонақүй / اناخنامھيم Миғман хана- Сіздерде бос орын бар ма? ؟ۇمراب قاتاي شوب ەدرەلزىس

Сізләрдә бош иятақ бармұ?

- Сізге қандай нөмір керек? ؟كەرېك قاتاي قادناق ەگزىس Сіз-гә қандақ иятақ кирәк?

- Маған бір кісілік нөмір керек. قاتاي كىلىشىك رىب اڭام -Маңа бір кышылык ия .كەرېكтақ кирәк.


نۈك ەچناق ادىناخنامھېم زىس Сіз миғман ханада ؟زىسىرۇتқаншә кұн тұрсіз?


Мән ұшұ .نەمىرۇت نۈك چۈئ نەمкұн тұрымән.


-كچەك ،قوي قاتاي شوب ەچرىزاھ Һа зір ші ؟زىسمالايىلقاس ەچىбош иятақ иоқ, кәшкы шә сақ-лы и аламысыз?

- Басқа қандай қонақүйлер бар? ؟راب رالقاتاي قادناق اقشاب Баш-қа қандақ иятақлар бар?


267

- Жоғары класты қонақ үй-лердің қатарында Жұмбақтас, Риксос Президент Астана (Rixos President Astana), Рама-да Плаза Астана (Ramada Plaza As tana), Астана Марриотт (As-tana Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль және басқа да қонақүйлер бар.

،ساتقابموج ،نىتقاتاي يىلائ-ت سائ تىنىزرىپ ،سوسسوكىر ەنا ت سا ئ ،ەناتسائ ازالىپادامار ،ەنا نىيكيپ ،تام ىلپىد ،تىتويىررام Әлыи .راب ىرىلقاتاي لاسرىۋ ،سالاپиятақ тын Жұмбақтас, Рик сос Прези-дент Астана (Ri xos President Astana), Рамада Плаза Астана (Ramada Plaza Astana), Астана Марриотт (As ta na Marriott), Дипломат, Пекин Палас, Версаль уырал иятақлыры бар.


پىلىق زاكاز نىدلائ ىنقاتاي نەم-Мән иятақны әлдін за .ناغيوقказ қы лып қоиған


قاتاي الكۈلنۈكرىب ەگزىس نەم-Мән сізгә бір кұн .نەميەلەريبлұкла иятақ бирәләимән.

Бұл нөмір маған ұнамады. ىدامراي اڭام قاتاي ۇب. Бұ иятақ маңа иармадұ.

Бағасы да қолайлы екен. نەكىئ قىپاۋۇم ىساھاب. Баһасы мұ уапық әкән.


ڭىنىسايرەد ليسئ نىدىزىرېد ىلىگرۆك ىنىسىرىزنەم لەزۈگ-Дирздын әсил дә .نەكىدىلوبриа сның гұзәл мәннзырысны күргылы болыдыкән.

9. Мерекелер, құттықтаулар / رالمارياب баирамлар- Қазақстан Республикасын-дағы ұлттық мерекенің ең бас-тысы - Тәуелсіздік күні.

-پ س ىئ ناتسىقازاق -شەلكىربەت-ما ر ي اب يىل لىم ىكىدىسىكىلپو قىل لى ق ەتسۇم ىڭوچ ڭەئ ڭىنرال Тәбір ык ләш-Қазақстан .ىمىريابРеспублика сын ды кы млли баи-рамларның әң шр ңы мұстәқыл-лық баирымы.


268

- Бұл мереке қашан тойланады? ؟ۇدىلىزۈكتۆئ ناچاق مارياب ۇب Бұ баирам қашан үткұзлыдұ?


-لى ي رەھ ىمىرياب قىللىقەتسۇم .ۇدىلۈز ۈكتۆئ ەدرىبەتكۆئ-16 ىМұстә қылық баирымы һәр иылы 16 иұктәбірдә үткұ зұлыдұ.


قادناق ەنەي ادىسىرائ قلەخ Хәлық әрсыда ؟راب رالماريابиәнә қандақ баирамларбар?

- Елімізде мерекелер көп. Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қа-зақстан Халықтарының бірлігі мейрамы, Отан қорғаушылар күні, Жеңіс күні, Қазақстан Рес публикасының Конститу-циясы күні, Республика күні ел азаматтарының дәстүрлі мере-келері болып табылады.

.پۆك رالمارياب ەدزىمىتىلۆد قىلارائقلەخ ،لىي ىڭېي زۇرون ،ىمىرياب راللايائ ڭىنىقلەخ ناتس ى ق ازاق ،ىمىرياب ،ىمىرياب قىلقاپىت تىئ ،ىمىرياب رالىچۇغۇدغوق نەتەۋ ناتسىقازاق ،ىنۈك قى ل ت ازائئ ى س پ و پ ل ى ك ى س ى ن ى ڭ ،ىنۈك ىسايىتۋيىتىسنوك رالقىلراتاق ىنۈك اكىلپوپسىئ قىلساسائ ڭىنىقلەخ تەلۆد-Дұлтыміздә баи .ىرىلماريابрамлар күп. Иңы иыл, Халха-ралық әиаллар баирымы, Норұз баирымы, Қазақстан хәлқы-ның әттыпақ баирымы, Уәтән қоғдұғұшылар баирымы, Әзат-лық кұны, Республика кұны қатарлықлар дүләт хәлқының әсасылық баирамлыры.


-ىس اسلوب ترام -31 القادنۇش ىنىرى لنامىرھەق نۈگرۈس ىساي-Шон .ىدلوب ىنۈك شەلسەئдақла 31 маһырда бола сия-си сұргұн қәһырманлырыны әсләш кұны болды.


269


ناقتاۋىلىق تەمزىخ ەدەھاس رەھ-ەك ڭىنىرىلزۆئ ڭىنرەلتەمزەئ Қәр .راب ۇمىرىلمارياب ىپ سсаһәдә хызмәт қылыуатқан әз-мәт ләр ның үзлырның кәспы баирамлырымұ бар.


نەلىب زىڭىمىرياب ىنزىس-Сізні баирымы .نەميەلكەرابۇمңыз былән мұбарәкләимән.


ۇمىنزىڭىرىلىجىتەن تەمزىخ-Хызмәт нәты .نەميەلك ەر ابۇمжы лыр ыңыз нымұ мұбарәк-ләимәз.

Қоныс жайлы болсын! نۇسلەك زىڭىنىغىليوئ. Ұои-лығыныңыз кәлсұн.

Талап оң болсын! قۇيارۇت ىشخاي. Ияқшы тұра-иұқ.

Отбасыңызға береке тілеймін! ل ىت تەكىرەب ەگزىڭىلىئائ--Әлыңізгә бәркәт тыләи .نەمي ەмән.


-شۈزۈكتۆئ كۈللۈڭۆك ىنمارياب Баирамны .نەميەلىت ىنزىڭىкөң л лік ұткұзұшыңызны тылә-имән.


ىن ۈك اكىلىپوپسىئ ىنزىس-ربەت نىدمىبلەق نىچ نەلىب Сізні Республика .نەميەلكىкұ ны былән шын қәлбымдын тәб рыкләимән.


.نۇسشالۇئ اقتىيېھ -تىيېھҺиит – һиитқа ұлашсұн!


270

10. Ұлттық тағамдар / ىرىلمائات ڭىنىقلەخ قازاق Қазақ халқының таәмләры

- Сіз қазақ халқының ұлттық тағамдарын білесіз бе?

يىللىم ڭىنىقلەخ قازاق زىس Сіз ؟زىسمەلىب ىنىرىلمائاتқазақ халқының мілли таәмлы-рін быләмысыз?


شۆگ ،ىرىلمائات تۈس رالۇئ-ئات نۇئ ،اپروش ،ىرىل مائ ات قىلېب ،ىرىلمائات ناد ،ىرىلما اغىرىلمائات شىمىي ،ىرىلمائات ,Ұлар сұт таәмлыры .ۇدىنىلۆبкұштаәмлырі, шорпа, ұн таәм-лірі, дән таәмлірі, билақ таәм-лірі, имыш таәмлірға бүлыныдұ.

- Дұрыс айтасыз. Қазақ халқы сүт тағамдарын төрт түлік малдың сүтінен жасаған. Төрт түлік малдың сүтін және одан жасалған айран, қымыз, шұбат сияқты сусындарды халқымыз ағарған, «ақ» деп атаған.

تۈس ىقلەخ قازاق ،زىسيەد ارغوت ڭىنىرىللام يۆئ ،ىنىرىلمائات-ۇئ ەۋ تۈس ،ناغىساي نىدىتۈس-ېق ،قىتېق ناغلاساي نىدڭىن-ىچىئ قىلراتاق تەبۈچ ،زىم.ناغىتائ پەد «قائ» ىنرەلكىلمТұғыра дәисыз, қазақ халқы сұт таәмлырны, үй маллы-рының сұтін иасыған, сұт уә ұныңдән иасалған қитық, қи-мыз, шұпәт қатарлық ышым-лыкләрны «әқ» деп әтыған.


-يوب كىلىدىھالائ لىت كىلرەي پەد قىتېق ەدىزەب ىنناريائ ەچى پەد نارىمىق ىنتەبۈچ ،اسىتائ .ناغىلڭائ ىنىقىلناغىدياتائИәрлык тыл әлаһдылык боишә әиранны бәздә қитық деп әты-са, шұбәтны қымыран деп әта-идығанлыұны әңлыған.


271

- Қатық – ұйытылған, бірақ араластырылмаған айран. Сүт тағамдарымен бірге, қазақ хал-қының өмірінде ет тағамдары ең басты орынды иеленеді. Жаубүйрек – жаңа сойылған малдың бүйрегінен, етінен пісірілген тағам.

-ائ نىكېل ،ناغلۇتيۇئ قىتېق ت ۈس .ناريائ ناغىملۇرۇتشالر-مائات شۆگ نەلىب ىرىلمائات يىلائ ڭىنىقلەخ قازاق ىرىل ىڭېي -كەرۆب ۋاج .ىرىلقامات ،نىدىكىرۆب ڭىنلام ناغلۇيوس .مائات ناغلۇرۇشىپ نىدىشۆگҚи тық ұитылған, ликын әар-лашұрұлған әиран. сұт таәмлыры былән гүш таәмлыры қазақ халқы-ның әлыи тамақлыры. Жау бүрәк- иңы сұиылған малның бүркыдән, гүшдын пшұ рұлған таәм.


.يەچۈئ نەگلۈرۆئ كەتشاچ -مەگرۇجЖұргәм – жаштәк үрұлгән үшәи.


،ەزۋەس ،زايىپ ەگىچىئ -رۇھوج پىلېس شۆگ قىليام چۈرۈگ-жо .نىرېق ناقغوب ىنىزغائһұр- ішыгә пиаз, сәузә, гұрұш маилық гүш силып әғызыны боғқан қирын.


-رۇشىپ پۇلۇروق اديام -قادروق Қордақ - маида .شۆگ ناغلۇқорұлұп пшұрұлған гүш.


- ش اب ناغلۇرۇشۇپ -ىسۇلوپ ەڭىم ،ىس ى ر ې ت شاب اغىسىڭىم ڭىن زۇت پۇرۇ ت ش ا لرائ نىرېق ،يەچۈئ Мыңә .مائات نا غ ى س اي پىپېسполұсы-пұшұрұлған башының мы ңы сыға баш тирысы, іұшәи, қи рын әрлаштұрұп тұз сипып иасыған таәм.


272


نەلىب شۆگ ناقشىپ -نىران ،پارغوت قاششۇئ ىنرىمېخ-ېك نىدناغرۇتشالىرائ نا دبوئ پىلېس زۇت ەگىت سۈئ نى ي Нарын- пышқан .مائات ناغىسايгүш быдән химырны ұшшақ тоғрап, ұбдан әрлаштұрғандын кииын ұстыгә тұз силып иасған таәм.

Түймеш – туралып, жан-шылып, майға қуырылған тағам.

-يام پاقوس ،پارغوت -شەمۈت -Тұ мәш .مائات ناغلۇرۇشۇپ ادтоғрап, соқап маида пұшұр ұл-ған таәм.


-يام اغىپېق كەرۈي -كەشرەپلۇئ .مائات ناغلاساي پىلېس شۆگҰлпәршәк- иұрәк қипыған маи, гұш силып иасалған таәм.


قىليام ڭىنشۆگ ماخ -قۇجوچ چۇم ،زۇت پارغوت نىدىرېي پىقىت ەگيەچۈئ پىلېس Шожұқ – хам .مائات ناغلاسايгошның маилық иирыдын тоғрап тұз, мұш милып ұшәигә тықып иасалған таәм.


-ەس ،ەگڭەرەب ،شۆگ -امرۇتقوب-نوق پەلمۈد پىتىنياق ىنى ز ۋ ناغلاساي نىتچۈرۈگ ،نىتقا -Боқтұрма .ۇدىرىك اغرالمائاتгұш, бәрәңгә, сәузыны қаи-нытып дұмләп қонақтын, гұ-рұштын иасалған таәамлар ға кырыдұ.


273

Дән тағамдарына бидайдан, тарыдан, жүгеріден, кү-ріштен жасалатын тағам дар жатады. Бидайдан – бидай көже, талқан; тары дан – тары көже, талқан, майсөк, жент; жүгеріден – жүгері көже, бадырақ; күріштен – күріш көже, палау, сұркүріш сияқты тағамдар жасалады.

؛ناقلات ،ەجۈك يادغۇب -نىديادغۇب يام ،ناقلات ،ەجۈك ىرات -نىدىرات قانوق -نىتقانوق ؛تىنېج ،كوس ەجۈك چۇرۇگ -نىتچۇرۇگ ،ەجۈك .ۇدياساي ىنرالمائات قىلراتاقБұғдаидын-бұғдаи кұ жә, талқан; тарыдын-тары кұжә, талқан, маи сок, жиныт; қонақтын – қонақ кұжә, гұрұштын- гұрұш кұжә қа-тарлық таәмларны иасаидұ.


ناغلۇروق -ىرىلمائات قىلېب ەنەي ىسىپروش قىلېب ،قىلېب -Билық таәмлыры .رالىقشابқорұлған билық, билық шор-пысы иәнә башқылар. Иимыш таәмлыры- һәрхыл құрұтұлған иимыш, құрұтұлған қоғұн қи-қы қатарлықлар.


-ۇق لىخرەھ ـ ىرىلمائات شىمېي ناغل ۇتۇرۇق ،شىمېي ناغلۇتۇر-Ии .رالقىلراتاق ىقېق نۇغوقмыш таәмлыры-һәрхыл құ-рұ тұлған иимыш, құрұтұлған қоғұн қиқы қатарлықлар.

Сорпа тағамдары жас сорпа, кеспе, тұздық жатады. Жас сорпа – жаңа сойылған мал етінің сорпасы. Кеспе – қамыр кесінділерін са-лып пісірген сұйық тамақ. Тұздық – туралған етке құйы-латын майлы сорпа.

،اپروش ىڭېي -ىرىلمائات اپروش-وش ىڭېي قۇلزۇت ،شائقۇيۇس لام ناغلۇيوس نىدىڭېي ،اپر -شائقۇيۇس ،ىسىپروش ىشۆگ پىسېك ،پىيېي ىنرىمېخ ناغىدىرۇشۇپ پىلېس اغىپروش-شۆگ ناغلارغوت -قۇلزۇت ،قامات .اپروش قىليام ناغىدىلۇيوق ەكШорпа таәмлыры- ииңы шор-па, сұиұқаш,тұзлұқ ииңы шор-па, ииңдын соиұлған мал гұшы


274

шорпысы,сұиқаш-химырны ииип,кисіп шорпыға силып пұ шұрыдыған тамақ, тұзлұқ- тоғралған гүшкә қоиұлдыған маилық шорпа.

11. Қазақ халқының табақ тарту дәстүрі / ڭىنىقلەخ قازاق Қазақ хәлқының тамақ тартыш ىرۇتسەد شىترات قامات

дәстұры- Мен ауылға тойға барып кел-дім.

پىرېب اغيوت اغمۇترۇي نەم-Мән иұртұмға тоиға би .مىدلەكрып кәлдым.

- Қалай, ауыл-ел аман ба екен? پۇرۇت ىشخاي رەلىكىدڭۇترۇي- Иұтұңыкыләр ияахшы ؟ۇمىتтұрұптымұ?

- Бәрі жақсы. Мені ерекше құр-метпен қарсы алды.

ىنېم .نەكىئ ىشخاي ىسىممەھ-Хәм .ىتشىلېۋۈتۈك نىغزىقмысы ияхшы әкән. Мині қы-зғын кұтұуилышыты.


،نابىرھېم رەلىكىتترۇي ،ەھ ەگىرىلتەدائ -پۈرۆئ قازاق رالۇئ-Хә, иұртты .ۇدىلىق تەمرۆھкыләр миғырбан, ұлар қазақ әұп әәтлырыгә һүрмәт қылыұ.


اغمىدلائ ،ۇمماسلوب كىچىك نەم-رات قامات پەلتەمرۆھ سۇسخەم-Мән кишік болсаммұ,әл .ىتتдымға мәхсұс һүрмәтләп тамақ тартты.


-نەسياشخوئ ناغلوب لاشۇخ ازات-Таза хошал болған ұх !ەھшаисән- хә!


275


-لېس شاپناي ،شاب -قاۋات شاب اغىڭوچ ڭەئ ڭىننامھېم پىنى-Баш тауақ-баш, иян .ۇدىلۇيوقпаш силынып миғманның әң шоңына қоиұлұ.


-ىلېس شاپناي -ىقىۋات تەمرۆھ ڭىننامھېم نەگىلتەمرۆھ ،پىن-Һүрмәт та .ۇدىلۇيوق اغىدلائуықы-иянпаш силынып, һүр-мәтлыгән миғыманның әлдыға қоиұлдұ.


ىگىلىي قۇشوئ -قاۋات ارۇتتوئ Ұтұра тауақ- ұшұқ .ۇدىنىلېسилыгы силындұ.


ىگىلىي ناس -قاۋات لۇغوئيىك-Киұғұл тау .ۇدىنىلېس شۆت ەۋақ- сан илыгы уә тұш силынұ.


ىگىلىي ناس -قاۋات نىلېك Килын .ۇدىنىلېس كەرۈي ەنەيтауақ- сан илыгы иәнә иұрәк силыныдұ.


ىكاي شاپناي – (لايائ)قاۋات ادۇق .ۇدىنىلىس ىگىلىي قۇشوئҚұда тауақ (әиал)- иянпаш иакы ұшұқ илыгы силыныдұ.


276

ІІІ. ТҮПТӨРКІН / رالتسود ناقغۇت -قۇرۇئ үрұқ-тұғқан достлар

1. Менің отбасым / مەلىئائ ڭىنېم Миның әәыләр• Менің атым – Салтанат تەنەتلەس -مىمسىئ ڭىنېم. Ми-

ның әсмым- Сәлтәнәт.• Біздің отбасымыз үлкен. ڭوچ زىمىلىئائ ڭىنزىب

Бәзәң әилымыз шоң .ەلىئائәиллә.


.راب ناج ەتتەي ەدزىمىلئائ ماداد ،ماپائ ڭوچ ،ماداد ڭوچ -رالۇئ-Әи .نەم ەۋ ماكۇئ ،ماكائ ،مانائ ەۋлымыздә иәттә жан бар. ұлар – шоң дадам, шоң әпам, дадам уә әнам, әкам, ұкам уә мән.

• Әкемнің аты – Қайрат. تەريەغ -ىمسىئ ڭىنماداد. Да-дамның сымы Ғәират.


.مىللەئۇم -مانائ ،رەگىرود -مادادДадам - дорыгәр, әнам мұәл-лым.

• Ағам жұмыс істейді. ۇدىلىق تەمزىخ ماكائ. Әкәм хыз мәт қылыдұ.

• Мен мектепке барамын. نەميۇقوئ ەتپەتكەم نەم. Мән мәктәпкә ұқұимән.

• Біз Абай көшесінде тұрамыз. ۇتلوئ ادىسىچوك يابائ زىب--Біз Абай көшсыда ұл .زىمىرтұрымыз

2. Біздің үй / يۆئ ڭىنزىب Бізнің ұй• Біздің үйіміз Абай көшесінде орналасқан.

يابائ زىمىيۆئ ڭىنزىب Бізнің ұйымыз Әбай .ادىسىچوكкошісыда.

277

• Пәтеріміз сегізінші қабатта. ەتت ەۋەق ىچنىزىككەس زىمىيۆئ. Ұйіміз сәккызінші қәуәттә.


،اناخشائ -ەدزىمىيۆئ ڭىنزىب رالىلاب ەنەي قاتاي ،لاز-Бізнің ұйымы .راب ىسىرجوھздә- әшхата, зал, иатақ иянә ба-лылар һожрысы бар.


مەھ قۇروي مۈيۆئ ڭىنېم Минің ұйұм иорұқ .قىسسىئһәм әссық.


اغىچوك ىسىزىرېد ڭىنمۈيۆئ Үиұмның дирызысы .ۇدياراقкошыға қараидұ.

• Есіктің оң жағында үстел тұр. ەدىپىرەت ڭوئ ڭىنكىشىئ -Ішкынің ұң тәры .راب لەتسۈئпдә ұстәл бар.

• Оның үстінде кітап жатыр. باتىك ەگىتسۈئ ڭىنۇئ Ұның ұтыгә кытаб.قۇلقۇيوقқоиұқлұқ.


كىلڭەر رۇڭوق ادىنېي ڭىنۇئ Ұның иныда .راب تاۋىراكқоңұр рәңдык каыуат бар.


روزىۋېلېت ادلاز زىمىممەھ ەتچەك Кәштә һәммымыз .زىمىرۆكзалда тилиуызор күрымыз.

• Біздің зал өте кең. (ڭەك) ڭوچ كەب لاز ڭىنزىب. Бізнің зал бәк шоң(кәң).


-نۇروئ -لەتسۈئ ادىسىرۇتتوئ -Оттрсыда ұтәл .راب رالقۇدұрұндұқлар бар.

ТҮПТӨРКІН / رالتسود ناقغۇت -قۇرۇئ үрұқ-тұғқан достлар

278


رەللۈگ لىخرەھ اغىدلائ ەزىرېد اغىدلائ ەزىرېد .ناغ لۇ ي وق-Ди .ناغلۇيوق رەللۈگ لىخرەھрызе әлдыға һерхыл гұшер қо-иұлған.

3. Менің достарым / مىرىلتسود ڭىنېم Минің достлырым• Менің достарым көп. Олар: Нұрлан, Бақыт, Мөлдір, Ме руерт.

:رالۇئ .پۆك مىرىلتسود ڭىنېم ،تەۋرېم ،رىدلۆم ،تىخەب ،نالرۇن نەلىب نەم رىدلۆم نەلىب تخەب-Минің до .ۇدىرۇتلوئ انشوخстылырым күп. ұлар: Нұрлан, Бәхыт, Мұлдыр, Мируәт.


نەلىب نەم رىدلۆم نەلىب تخەب Бәхыт былен ۇدىرۇتلوئ انشوخМұлдыр хощына үлтұрыдұ.


ىيۆئ ڭىنتەۋرېم نەلىب نالرۇن Нұрлан былән .ادىترىس رەھەشМируәттың ұиы шәһәр сырты-да.


-ىقەئ ىسىممەھ ڭىنمىرىلتسود-Достыларым .نابىرھېم ،قىللның һәммысы әқыллық, миһыр-бан.


ەدرەلەھەس ىسياقرەھ رالۇئ Ұлар һәрқайсы .ۇدىلىق تەمزىخсәһәләрдә хызмәт қылыдұ.


ىنىرىلپىسەك زۆئ رالۇئ-Ұлар ұз кәсы .ۇدىرۆك ىشخايплырыны ияхшы кұрыдұ.


279


تاغۋوس ادرالمارياب اغمىرىلسود-Дослырымға бай .نەمىرۇت پىرېبрамларда соуғат бирып тұрымән.

• Біз апта сайын кездесеміз. ىرچۇئ ەگىسىتىپەھ رەھ زىب--Біз һәр һәпыты .زىمىرۇت پىشсыгә ұшрышып ұрыиыз.

• Киноға, кейде театрға бірге барамыз.

ەگرىب اغرالرىتايىت -ونىك Кыно- тыиатырларға .زىمىرابбыргә барымыз.


اداۋاھ پاس ،پىقىچ ەگىليەس ,Сәилыгә шықып .زىمىلائ مارائсап һауада әрам әлымыз.


ىنزىمىرىلنۈك شىلېئ -مەد .زىمىزۈكتۆئ مارۇخ -لاشۇخДәм-илыш кұнлырымызны хұ-шал- хұрам ұткұзымыз.

4. Менің күн тәртібім / مىپىترەت نۈك ڭىنېم Миның кұн тәртыпым

• Мен таңертең 7.00-де тұра-мын.

-روئ ەد 7 تەئاس رەھەس نەگىتەئ Әтыгән сәһәр .نەمىرۇت نىدمىنсәт 7де ұрнымдын тұрыиен.


Беден .نەمىرۇتقىنىچ نەدەبшынықтұымен.


-كتوچ ىنمىشىچ ،نەمىنۇيۇي Иұиұнмен, шышымны .نەميالىшоткылаимен.

• Таңғы ас ішемін. نەمىلىق اتشان. Нашта қы-лымен.


ەد 8 تەئاس نىديۆئ ەكتەمزىخ Хызметке ұтдын саәт .نەمىقىچ8 де шықымен.


280


-رېب ەگىتىكېب سۇبوتپائ .نەمىرۇتلوئ اقسۇبوتپائ ،پىӘптұбұс бикытыге бирып, әптұ бұсқа ұлтұрымен.

• Жұмыс сағат 9-да басталады. ۇدىنىلشاب اد 9 تەئاس تەمزىخ. Қызмет саәт 9 да башлыныдұ.

• Жұмысым өзіме ұнайды. رۆك ىشخاي ىنمىتىمزىخ نەم--Мен хыз мытымны ияқ .نەمىшы күрымен.

• Түскі асты асханадан ішемін. نىدىناخشائ ىنقامات كۈلشۈچ -Шұшлұқ тамақны әш .نەميەيханадын иеимен.

• Жұмыстан кешкі 18.00-де шығамын.

ەد 18:00 ىكىلچەك نىتتەمزىخ Хызмәттын кешдыкы .نەمىشۈچ18:00 де шұшұмен.


اغناكۇد نىيېك نىتتەمزىخ-Хызметтын кииын дұ .نەمىرابкаиға барымен.


-ىئ -كەمېي كىلكەرېك ەگيۆئ-Ұиге ки .نەمىلاۋىتېس كەمچрек лык иимек - әшмек ситыу алымен.

• Кешкі асымды ішемін. نەميەي قامات كىلچەك. Кешлык тамақ иеимен.

• Одан кейін кітап оқимын. باتىك نىيېك نىدڭىنۇئ -Ұныңдын кииын кы .نەميۇقوئтаб ұоқұимен.

• Сағат 23.00-де ұйықтауға жа-тамын.

Сәт .نەميالخۇئ ەد 23:00 تەئاس23:00 де ұхлаимен.


281

5. Менің апталық жоспарым / مىنالىپ كىلىتپەھ ڭىنېم миның һептылык пыланым

• Дүйсенбіде жұмыс күнім басталады.

پۈشۈچ ەكتەمزىخ ىنۈك ەبنەشۈد-Дұшенбы кұны хыз .زىمىتېكметке шұшұп китымыз.


قىلراكمەھ ىنۈك ەبنەشيەس-Еи .نەمىراب اغىشىشىرچۇئшенбе кұны һемкарлық ұшры-шышыға баымен.


-كشۈچ نىتشىئ ىنۈك ەبنەشراچ ەيىبرەتنەت ،نىيېك نىدنە Шаршенбе .نەمىقىنىچ ادىلازкұны іштын шұшкендын киин, тентербие залда шынықымен.


نەلىب رالتسود ىنۈك ەبنەشيەپ Пеишенбе кұны .نەمىشىرچۇئдостылар былен ұшрышымен.


-اتىك ەچىكشۈچ ىنۈك ەمۈج كەمچىئ -كەمېي ەتچەك ،اغىناخب Жұме кұны .نەمىراب اغىنىكۇدшұшкыше кытапханыға, кеште иимек - ішымек дұкыныға ба-рымен.

• Сенбіде қонақ шақырамын. ەگىسىليەس الاد ەدىنۈك ەبنەش Шенбе кұныде дала .نەمىقىچсеилысыге шықымен.


ادىترىس رەھەش ىنۈك ەبنەشكەي Иекшенбе кұны.زىماللامي دшеһер сыртыда дималламыз.


282


مارۇخ – لاشۇخ ىنىمنۈكرەھ.نەمىزۈكتۆئ كۈللۈڭۆكҺер кұнмны хошал – хүрам күңұллұк ұткұзымен.

6. Туыс атаулары / ىشىلىتائڭىنرالناققۇتТұқанлар ныңатылышы

• Ата – әкенің әкесі. ىسىداد ڭىنماداد -اتائ. Әта – да-дамнаң дадысы.

• Әже – әкенің анасы. ىسىنائ ڭىنماداد -اپائ. Әпа – дадамның әнысы.

• Нағашы – ананың туысқанда-ры.

.ىرىلناققۇت ڭىنىنائ -ىشاغانНағашы – әнанның тұққанлыры.


-اتائ ڭىنىلاب -انائ ەۋ اداد-Дада уә әна – балы .ىسىنائның әта- әнысы.

• Немере – ұлдың баласы. ىسىلاب ڭىنلۇغوئ -ەرۋەن. Неу-ре – ұғұлның балысы.

• Шөбере – ұлдың немересі. ىسىرۋەن ڭىنلۇغوئ -ەرۋەچ. Ше-уре – ұғылның неурысы.

• Жиен – қыздың баласы. ىسىلاب ڭىنزىق -تەيىج. Жиет – қызының балаы.

• Жиеншар – қыздың немересі. ىسىرۋەن ڭىنزىق -راچنەيىج. Жиеншар – қызның неурысы.

• Аға – үлкен ұл. لۇغوئ ڭوچ -اغائ.Әға- шоң ұғұл. • Апа – үлкен қыз. زىق ڭوچ -اچائ.

Апа- шоң қыз.• Іні – кіші ұл. .لۇغوئ كىچىك -ىنىئ

Іні- кішік ұғұл.


.زىق كىچىك-(ىسىلڭىس)شادنىراقҚарындас(сығысы) кішік қыз.


283

• Жезде – апаның күйеуі. ىرېئ ڭىنىسىچائ -اكانىيېق. Қиинка – әшысының әиры.

• Бөле – екі қыздың балалары. ىسلاب ڭىنزىق ىككىئ -ەلۆب. Бүле – әккы қызның балысы.

• Ағайын – туысқан адам. ڭىنلۇغوئ ىككىئ -نىياغائ-Әғаиын - әккы ұғұл .ىسىلابның бадысы.

7. Демалыста / ادناغلائ مەد Дәм алғанда• Жексенбі күні атамның үйіне қонаққа бардым.

ڭىنماداد ڭوچ ىنۈك ەبنەشكەي-Иек .مىدىراب اغنامھېم ەگىيۆئшенбе кұны шоң дадамның үй-ыге миғманға бардым.


ڭىنېم ماپائ ڭوچ ماداد ڭوچ Шоң .ىدلوب شۇخ نىدمىنىگلەكдадам шоң әпам миның келгы-нымдын хош болды.


،غايائ قىسسىئ اغماداد ڭوچ نەم كەلڭۆك قىليارىچ اغماپائ ڭوچ-Мен шоң да .مىدلىق اغۋوسдамға іссық әияғ, шоң апамға шыраилық күңлек соуға қыл-дым.


قىلتات اغناخىتساد ماپائ ڭوچ Шоң әпам .ىدزىت ىنرەلمۈرۈتдастыханға татлық тұрұмлер-ны тызды.


ڭوچ ،ادناغرۇتلوئ ادىناخىتساد .ىدىلزۆس ىنىتاياھ رۈمۆئ مادادДастыханыда ұлтұрганда шоң дадам ұмұр һаиятыны сүзлы-ды.


284


-چغاب زىمىككىئ ماداد ڭوچ ەتچەك Кеште .قۇتقىچ ەگىليەس اغىшоң дадам әккыміз бағшыға сеилыге шықтұқ.


-ىلخەرەد ،پاس ىساۋاھ ڭىنىچغاب-Бағшының һау .قىلىيارىچ ىرасы сап, дерехлыры шыраилық.

• Демалыс күн жақсы өтті. كۈللۈڭۆك مۈنۈك شىلېئ مەد -Демилыш кұрұм күңл .ىت تۆئлұк ұтты.

8. Асүйде / ەديۆئ اناخشائ Әшхана ұиде• Біздің асүйіміз кең. ڭەك زىمىيۆئ اناخشائ ڭىنزىب.

Бізның ашхана ұиымыз кең.

• Асүйде керек заттардың бәрі бар: асүй жиһазы, тоңа-зытқыш, ыдыстар.

اناخشائ كىلكەرېك ادىناخشائ اچۇق -اچاق ،ۇقتالڭوت ،ىرىلىزاج Әшханыда .راب رالقىلراتاقкиреклык әшхана жазылыры, тоңлатқұ, қаша – құша қатар-лылар бар.


اپروش اققامات كىلچەك مانائ Әнам кешылык .ىدىلراييەتтамаққа шорпа теииарлыды.


تالاس نىدرالتاتكۆك ىڭېي نەم-Мен ииңы күктатлар .مىدىسايдын салат иясыдым.


ىنمۈزۈئ نەلىب املائ مىلڭىس .ىدزىت اغىناخىتساد پۇيۇيСңлым әлма блен ұзұмны иұиұп дастыханыға тызды.

• Бәріміз кешкі ас іштік. قۇدېي قامات كىلچەك زىمىممەھ. Һеммымыз кешлык тамақ иидұқ.


285

• Кешкі ас дәмді болды. ىدلوب كىلمەت قامات كىلچەك. Кешлык таиақ иемлык болды.


-اچاق نىيېك نىتقامات كىلچەك-Кешлык та.مۇديۇي ىنرالىچۇقмақтын кииын қаша-құшылар-ны иұидұм.


قامات ەتكىلرىب زىمىممەھ نەم .نەمىرۆك ىشخاي ىنىشيېيМен һеммымыз бырлыкте та-мақ иишыны ияхшы күрымен.

9. Досыммен кездескенде / ادناقشارچۇئ نەلىب تسود дот блен ұшрашқанда

- Сәлем! زىسۇمىشخاي! Ияхшымұсыз?

- Сәлем! زىسۇمىشخاي! Ияхшымұсыз?- Сен бүгін кітап дүкеніне ба-расың ба?

؟زىسماراب اغىناخباتىك نۈگۈبБұгұн кытапханыға барамысыз?

- Иә, мен бүгін кітап дүкеніне барамын

اغىناخباتىك نۈگۈب نەم ،ەھ- -Һе, мен бұгұн кытап .نەمىرابханыға барымен.


باتىك قادناق نىدىناخباتىك-Кытапханыдын қан .ىچقاملائдақ кытап әлмақшы.


ىنىباتىك «ىلىت قازاق» قادناق ؟ۇچزىس .نەمىلاۋىتېس «Қазақ тылы» ؟ىچقاملائ باتىكкытабыны ситыу алымен. Сыз-шұ? қандақ кытаб әлмақшы?


تەھلىسەم قىلىدياپ ››نەم .راب مۇغلائ ‹‹ىنىرىلباتىكМән «Паидылық меслғат кыта-блырыны» әлғұм бар.


286

- Бірге барайық. ىلياراب ەگرىب زىمىككىئ. Әккымыз быргә бараилы.

- Жақсы, барайық. ىلياراب ەللىب ،ۇدىلوب. Болы-дұ, былле бараилы.

10. Телефонмен сөйлесу / شىشىلزۆسنوفېلېتТилифонсүзлышыш

- Алло! Сәлеметсіз бе? ؟زىسۇمىشخاي ،ولائ Әло, ияқшымұсыз?

- Сәлеметпін! ىشخاي! Ияқшы!- Бұл тілдерді оқыту орталығы ма?

؟ۇمىزىكرەم شەليىبرەت لىت ۇبБұ тыл тербыилеш меркызымұ?

- Иә. ەھ. һә- Сіздер қай тілдерді оқытасыз-дар?

ىنراللىت ىسياق رەلىس Сылер қаисы ؟رەلىسىتىگۆئтыларны ұгытысыләр?


،قازاق -زىمىزىكرەم ڭىنزىب ىنىرىللىت زىلىگنىئ ،سور ىسياق زىس .ۇدىتىگۆئ Бызның ؟ىچكەمنەگۆئ ىنىلىتмәркызымыз – қазақ, рос, ән-гылыз тыллырыны ұгытыдұ. сыз қаисы тылыны ұгәнмәкші?


.ىچكەمنەگۆئ ىنىلىت قازاق نەمМән қазақ тылыны ұгенмекшы?

- Келіңіз, көмектесеміз! -Ки .زىمىشىلمەدراي ،ڭىلېكлың, иардемлышымыз.

- Рақмет, келемін. لۇقام ،تەمھەر. Раһмет, мақұл.- Сау болыңыз! ڭۇلوب نامائ. Әман болұң.- Көріскенше! ڭۇلوب نامائ ەچىكشۈرۆك.

Кұрұшкыше әман болұң.


287

11. Аялдамада / (شاروس لوي) تەكېب бикет (иол сораш)- Сәлеметсіз бе, циркке қай ав-тобус барады?

ەككەريىسىت ؟زىسۇمىشخاي ؟ۇدىراب سۇبوتپائ ىسياقИяхшымұсыз? Тсирекке қаисы әптобұс барыдұ?


-بوتپائ لوي-9 ەككەريىسىت Тсиркке .زىسىراب نەلىب ىسۇ9 иол әптобұсы блен баросыз?

- Осы жерден қанша аялдама? تەكېب ەچناق نىدرەي ۇشۇم. Мұшы иердын қанша бикет?


-ىشۈچ نىيېك نىتتەكېب تۆت Тұт битеттын кииын .زىسшұұысыз.

- Аялдама қалай аталады? ؟ەمېن ىمسىئ ڭىنتەكېب ۇئ Ұ бикеттың сымы ниме?

- «Астаналық цирк» аялдама-сы.

.ىتىكېب كەريىسىت ەناتسائӘстәнә тысирек бикыны.

- Автобустар жиі жүре ме? ؟ۇمپۆك سۇبوتپائ ناغىدىڭام Маңдыған әптобұс күпмұ?


رىب اتتونېم نوئ رەھ ،ەھ Һә, һер ұн .ۇدىڭام سۇبوتپائмиротта быр әптобұс маңыдұ.

- Рақмет! تەمھەر. Реһмет.- Оқасы жоқ. قوي ىسىقچېھ. Һишқысы иоқ.

12. Мектепте / ەتپەتكەم мектепте• Менің балам 2-ші мектепте оқиды.

-قوئ ەتپەتكەم-2 مالاب ڭىنېم Миның балам 2- мектепте .ۇديۇұқұидұ.


.ادىنېي ڭىنزىمىيۆئ پەتكەمМектеп үиымызның ииныда.


288


.كىلتەۋەق شەب ىسانىب پەتكەمМектеп бынасы беш қеуетлык.


پەتكەم ىلاز ەيىبرەتنەت -تىۋەق ىچنىرىب ڭىنىسانىب-Тентербие залы мектеп бы .ەدىнасының бырыншы қеуытыде.


-رەتنەت ىسىناخشائ پەتكەم .ەدىپىرەت ڭوئ ڭىنىلاز ەيىبМектеп әшханасы тентербие залының ұң тәрыпыде.

• Екінші қабатта кітапхана бар. اناخباتىك كىلتەۋەق ىككىئ Әккы қеуетлык кытабхана .رابбар.

• Оның іші кең және жарық. قۇروي ەۋ ڭەك ىچىئ ڭىنۇئ. Ұның әшы кең уә иорұқ.

• Оқушылар сабақтан кейін кітапханаға барады.

-كشۈچ نىتسرەد رالىچۇغۇقوئ اغىناخباتىك نىيېك نىدنە Ұқұғұшылар дертын .ۇدىرابшұшкендын киин кытабханыға баыдұ.


-چۇق تۇقوئ ادىنېي اناخباتىك-Кытаб .راب ىسىناخشىئ رالىхана ииныда ұқұтқұшылар әш-ханысыбар.

• Мектептің музейі де осы қа-батта.

ۇمىسىناخىمزەگرۆك پەتكەم-Мектеп кұргез .ەتتەۋەق ۇ شۇمмыханысымұ мұшұ қеуетте.


مەھ ڭوچ ىرىلپىنىس شۇتۇقوئ Ұқұтыш сыныплыры .زىكاپшоң һем пакыз.


289

• Онда оқуға қажеттің бар-лығы бар.

-نقىلمىزال اقشۇتۇقوئ ادڭىنۇئ Ұныңда .راب ىسىممەھ ڭىұқұтұшқа лазымлықның һем-мысы бар.


ەتپەتكەم ۇشۇم ڭىنمالاب نەم-Мән ба .لاشۇخ نىدىنىغىقوئламның мұшұ мектепте ұқыға-ныдын хұшал.

13. Дүкенде / ادناكۇد дұканда- Сәлеметсіз бе? ؟زىسۇمىشخاي Ияхшымұсыз?- Амансыз ба? Сізге қандай көмек көрсете аламын?

ەگزىس ؟ۇمزىڭىدرۇت ىشخاي-Ияхшы тұр ؟ۇمكەرېك مىمىدرايдыңыз мұ? Сызге иярдымым кирекмұ?

- Маған көйлек көрсетіңізші. ڭىتىسرۆك كەلڭۆك اڭام. Маңа күңлек күрстың.


.پۆك ىرۈت ڭىنكەلڭۆك ەدزىب .مىزال كەلڭۆك قادناق ەگزىسБызде күңлекның тұры күп. сызге қандақ күңлек лазым?


-ىسرۆك نىتكەلڭۆك نۇزۇئ اڭام Маңа ұзұн күңлектын .ڭىتкүрстың.


ىنىسىسياق ڭىنرەلكەلڭۆك ۇۋام Мауұ күңлеклерның ؟زىسىرۆكқаисысыны күрсыз?


.يەرۆك ىنكەلڭۆك كۈللۈگ ۇۋائӘуұ гұллұк күңлекны күреи.

- Киіп көріңіз! ڭۈرۆك پىيېك. Киип күрұң! - Киіп көретін жер қайда? ؟ەدرەيەق ىيۆئ شىكىت مىيىك

Киым тыкыш қеиерде?


290

- Оңға қарай жүріңіз. ڭىڭېم ەكپەرەت ڭوئ. Ұң тереп-ке миңың.

- Маған бұл көйлек ұнады, мен сатып аламын.

-ىتېس ،ىدىراي كەلڭۆك ۇب اڭام ,Маңа бұ күңлек иярыды .يالاۋситыуалаи.

- Төлеңіз. ڭۇرۇشپات ىنلۇپ. Пұлны тапшұрұң.

- Жақсы! ۇدىلوب. Болыдұ!- Тағы келіңіз! زىسرارۇت پىلېك ەنەي! Иене

килып тұрарсыз!- Сау болыңыз! ڭۇلوب تەمالاس. Саламет болұң.


291

ІҮ. КЕРЕК ДЕРЕК / رەتتەملام كەريىكКыирек малметтер

1. Сандар / رالناس СанларБІРЛІКТЕР رەلرىب

Бір Бір ،رىبЕкі ىككىئ، ӘккыҮш چۈئ، ұшТөрт түт ،تۆتБес беш ،شەبАлты Әлте ،ەتلائЖеті Иетте ،ەتتەي

Сегіз Секкыз ،زىككەس

Тоғыз Тоққұз ،زۇققوت

ОНДЫҚТАР رالنوئ Он Ұн ،نوئЖиырма Ыигырме ،ەمرىگىيОтыз ұттұз ،زۇتتوئҚырық қирық ،قىرېقЕлу әеллык ،كىللەئАлпыс Әтымыш ،شىمتائ Жетпіс Иетмыш ،شىمتەي Сексен Сексен ،نەسكەسТоқсан Тоқсан ،ناسقوتЖҮЗДІКТЕР رەلزۈي Жүз Иұз زۈي Екі жүз Әккы иұз زۈي ىككىئ

292

Үш жүз ұшиұз زۈي چۈئ

Төрт жүз Түт иұз زۈي تۆتБес жүз Беш иұз زۈي شەب

Алты жүз Әлте иұз زۈي ەتلائЖеті жүз Иетте иұз زۈي ەتتەيСегіз жүз Секкыз иұз زۈي زىككەس

Тоғыз жүз Тоққұ иұз ،زۈي ۇققوت

Мың ڭىم мың2. Түстер / رەلڭەر реңлер

• Ақ әқ قائ

• Жасыл иишыл ،لىشېي• Күлгін шаптұл ши шык ،ىكىچېچ لۇتپاش• Көгілдір сұс күк،كۆك سۇس• Көк кұк сирық ،قىرېس كۆك• Сары сары ىراس• Сарғылт شۇغراس، сарғұш• Қара қара ،اراق

• Қоңыр қоңұр ،رۇڭوق• Қызыл لىزىق، қызыл• Күрең жыгер рең ڭەر رەگىج

3. Уақыт өлшемі / ىمىچلۆئ تىقاۋ Уақат үлшемы • Таң әтыген ،نەگىتەئ • Сәске (түс) شۈچ، шұш• Бесін (түс ауғанда) نىشېپ، пишын

• Екінді (күн батуға таянған шақ), кешқұрым

әср ،رىسەئ

КЕРЕК ДЕРЕК / رەتتەملام كەريىكКыирек малметтер

293

• іңір, ымырт (күн батқан шақ), кеш намаз шам ،ماش زامان• Ақшам (түн) نەتپۇخ نۈت ،چەك، кеш, тұн хұптен

4. Сағат өлшемдері / ىرىلمەچلۆئ تەئاس Саәт үлшемлыры• Сағат тура он екіде жинала-мыз.

-لىغىي ەدىككىئ نوئ لەد تەئاس-Сәт дел ұн әккыде иығы .زىم ىлымыз.


-كتۆئ شەب نوئ نىدىككىئ نوئ Ұн әккыдын ұн беш .مىدلەك ەدنەүткенде келдым.

• Он екі жарымда басталады. ۇدىن ىلشاب ادمىرېي ىككىئ نوئ. Ұн әккы иирымда башлыныдұ


ادناغلاق تۇنېم شەب نوئ ەگرىب Бырге ұн беш минұт .مىتقىچқалғанда шықтым.

• Сағат бір болды. ىدلوب رىب تەئاس.Сәт быр болды. 5. Апта атаулары / ىشىلىتائ ڭىنرەلنۈك ىكىدىچىئ ەتپەھ

Һепте ішыдыкы кұнлерның әтылышы• Дүйсенбі Дұшенбе ،ەبنەشۈد• Сейсенбі Сеишенбе ،ەبنەشيەس• Сәрсенбі Шаршенбе ،ەبنەشراچ• Бейсенбі Пеишенбе ،ەبنەشيەپ• Жұма Жұме ،ەمۈج• Сенбі Шенбе ،ەبنەش• Жексенбі иекшенбе ەبنەشكەي

6. Жыл маусымдары / لىسەپ Пеыл• Жаз Ияз ،زاي

• Күз Кұз ،زۈك• Қыс Қыш ،شىق• Көктем әтыиаз زايىتەئ


294

7. Қазақша ай атаулары / ىشىلىتائ ڭىنراليائ ەچقازاق Қазақше әиларның әтылышы

• Наурыз Норұз (баһар) ،(راھاب) زۇرون• Сәуір (رىۋەس) كېكۆك، Күкик (сеуыр)• Мамыр Маһыр ،رىھام• Маусым مۇسۋەم، Меусұм• Шілде Шылдә ،ەدلىش• Тамыз Тамыз ،زىمات• Қыркүйек Қыр кұиек ،كەيۈكرىق• Қазан نازاق، Қазан• Қараша Қараша ،اشاراق

• Желтоқсан Жил тоқсан ،ناسقوت لېج • Қаңтар Қаңтар ،راتىڭاق• Ақпан Әқыпан ،ناپىقائ

8. Қазақша жыл қайыру / لەچۈم ەچقازاق • Тышқан Шашқан ،ناقشاچ• Сиыр кала ،الاك• Барыс Иолуас ،ساۋلوي• Қоян ناقشوت، Тошқан• Ұлу Әждһар ،راھىدجەئ• Жылан Иылан ،نالىي• Жылқы Әт ،تائ • Қой Қой ،يوق• Мешін Маимұн ،نۇميام

• Тауық Тохұ ،ۇخوت • Ит Әит ،تىئ • Доңыз ،اقشوچ


МАЗМҰНЫ

АЛҒЫ СӨЗ...........................................................................................3ҚАЗАҚША-НЕМІСШЕ.......................................................................6ҚАЗАҚША-ОРЫСША......................................................................45ҚАЗАҚША-ӨЗБЕКШЕ.....................................................................84ҚАЗАҚША-ТАТАРША...................................................................122ҚАЗАҚША-ТҮРІКШЕ....................................................................160ҚАЗАҚША-УКРАИНШЕ................................................................198ҚАЗАҚША-ҰЙҒЫРША.................................................................236

ТІЛАШАР АНА ТІЛІН ҮЙРЕТУ ҚҰРАЛДАРЫ

Редакторы А. ҚадырханКорректоры М. Ерназар

Компьютерде беттеген С. Баубекова

Терілуге берілген күні 01.08.2016 Басуға қол қойылған күні 28.11.2016

Пішімі 70х100 1/32. Шартты баспа табағы 12.Таралымы 1000 дана.

Тапсырыс берушінің файлдарынан Қазақстан Республикасы«Полиграфкомбинат» ЖШС-нде басылды.

050002, Алматы қаласы, М. Мақатаев көшесі, 41.

Documents

ТІЛАШАР - Tilalemi.kztilalemi.kz/books/1053.pdf · ҚАЗАҚША-НЕМІСШЕ. 7 І. СӨЗ ӘДЕБІ / Die Wortkunst 1. Амандасу / Die Begrüßung - Сәлеметсіз