85
Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung E 292, p. 170, von 1758, erschienen 1765 (Privatbiblio- thek des Autors) ............................. 12 Abb. 1.2 Die Sternwarte von Berlin zur Zeit, als Euler dort zu wirken begann (Ausschnitt aus [Doppelmayr 1742], Tafel 19, Archiv des Astronomi- schen Instituts der Universität Bern, Bibliothek Exakte Wissenschaften BEWI) ................................... 17 Abb. 1.3 Die beiden renommierten Euler-Forscher Clifford Ambrose Truesdell (1919–2000) (a) und Curtis Alan Wilson (1921–2012) (b), (The Dolph Briscoe Center for American History, e-math-01054, box 3W111; David H. DeVorkin) ............................... 20 Abb. 1.4 Zusammenstellung der von Euler in den „Anmerckungen“ publizierten Abhandlungen. Von den fett eingerahmten Beiträgen konnte die Autor- schaft Eulers über seinen Briefwechsel oder andere „externe“ Hinweise ermittelt werden. Die Pfeile symbolisieren die Referenzierung, mit deren Hilfe die Autorschaft Eulers bestimmt werden konnte ......... 44 Abb. 2.1 Titelseite der Principia Newtons von 1687 (Service de la documentation de l’Université de Strasbourg) ...................... 64 Abb. 2.2 Seite aus Eulers 1743 anonym publizierter Abhandlung „De causa gra- vitatis“ (Privatbibliothek des Autors) .................. 79 Abb. 2.3 Eine Seite der „Theses Philosophicae“ aus Eulers Notizbuch Ms 401, fol. 11v, in denen er die mögliche Ursache der Gravitation erklärt (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) .. 81 Abb. 2.4 Figur aus Eulers Abhandlung E 109 zur Ursache der Gravitation. a Ori- ginalfigur, b Erläuterungsfigur (Privatbibliothek des Autors) ..... 82 Abb. 2.5 Moderne Veranschaulichung der Eulerschen Gravitationstheorie ... 82 Abb. 2.6 Seite 3 aus Eulers Brief an Wettstein vom 21. November 1752 (Wellcome Library London, Archives and Manuscripts, MS.5152/30) ...... 85 Abb. 2.7 Seite 179 aus Newtons Principia von 1687 (Service Commun de la Do- cumentation de l’Université de Strasbourg) ............... 90 Abb. 2.8 Aufzeichnungen Eulers zum Dreikörperproblem aus seinem Notizbuch Ms 397, fol. 123r, das zwischen 1725 und 1727 entstanden ist (St. Pe- tersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) ... 94 Abb. 2.9 Das graphische Näherungsverfahren auf Seite 488 aus Newtons Princi- pia von 1687 (Service Commun de la Documentation de l’Université de Strasbourg) ................................ 98 949 © Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2015 A. Verdun, Leonhard Eulers Arbeiten zur Himmelsmechanik, Mathematik im Kontext, DOI 10.1007/978-3-662-44331-6

Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis

Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu-lers Abhandlung E 292, p. 170, von 1758, erschienen 1765 (Privatbiblio-thek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Abb. 1.2 Die Sternwarte von Berlin zur Zeit, als Euler dort zu wirken begann(Ausschnitt aus [Doppelmayr 1742], Tafel 19, Archiv des Astronomi-schen Instituts der Universität Bern, Bibliothek Exakte WissenschaftenBEWI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Abb. 1.3 Die beiden renommierten Euler-Forscher Clifford Ambrose Truesdell(1919–2000) (a) und Curtis Alan Wilson (1921–2012) (b), (The DolphBriscoe Center for American History, e-math-01054, box 3W111; DavidH. DeVorkin) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Abb. 1.4 Zusammenstellung der von Euler in den „Anmerckungen“ publiziertenAbhandlungen. Von den fett eingerahmten Beiträgen konnte die Autor-schaft Eulers über seinen Briefwechsel oder andere „externe“ Hinweiseermittelt werden. Die Pfeile symbolisieren die Referenzierung, mit derenHilfe die Autorschaft Eulers bestimmt werden konnte . . . . . . . . . 44

Abb. 2.1 Titelseite der Principia Newtons von 1687 (Service de la documentationde l’Université de Strasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Abb. 2.2 Seite aus Eulers 1743 anonym publizierter Abhandlung „De causa gra-vitatis“ (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Abb. 2.3 Eine Seite der „Theses Philosophicae“ aus Eulers Notizbuch Ms 401,fol. 11v, in denen er die mögliche Ursache der Gravitation erklärt (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 81

Abb. 2.4 Figur aus Eulers Abhandlung E 109 zur Ursache der Gravitation. a Ori-ginalfigur, b Erläuterungsfigur (Privatbibliothek des Autors) . . . . . 82

Abb. 2.5 Moderne Veranschaulichung der Eulerschen Gravitationstheorie . . . 82Abb. 2.6 Seite 3 aus Eulers Brief an Wettstein vom 21. November 1752 (Wellcome

Library London, Archives and Manuscripts, MS.5152/30) . . . . . . 85Abb. 2.7 Seite 179 aus Newtons Principia von 1687 (Service Commun de la Do-

cumentation de l’Université de Strasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . 90Abb. 2.8 Aufzeichnungen Eulers zum Dreikörperproblem aus seinem Notizbuch

Ms 397, fol. 123r, das zwischen 1725 und 1727 entstanden ist (St. Pe-tersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . 94

Abb. 2.9 Das graphische Näherungsverfahren auf Seite 488 aus Newtons Princi-pia von 1687 (Service Commun de la Documentation de l’Université deStrasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

949© Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2015 A. Verdun, Leonhard Eulers Arbeiten zur Himmelsmechanik, Mathematik im Kontext, DOI 10.1007/978-3-662-44331-6

Page 2: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

950 Abbildungsverzeichnis

Abb. 2.10 Die Kupfertafel aus Newtons Principia von 1687 zeigt die Bahn des Ko-meten von 1680 (Service Commun de la Documentation de l’Universitéde Strasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Abb. 2.11 Legendres Werk über eine neue Methode zur Bestimmung von Kome-tenbahnen. a Methode der kleinsten Quadrate, b Titelseite (ServiceCommun de la Documentation de l’Université de Strasbourg) . . . . 101

Abb. 2.12 Abstände und Umlaufzeiten der Planeten und Satelliten gemäß derdritten Ausgabe der Principia von 1726 in Eulers Notizbuch Ms 398,fol. 50v–51r, das 1727 entstanden ist (St. Petersburger Archiv der Aka-demie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Abb. 2.13 Aufzeichnungen Eulers zu der durch den Mond erzeugten Ungleichheitin der Länge der Sonne aus seinem Notizbuch Ms 400, fol. 214r, daszwischen 1740 und 1744 entstanden ist (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Abb. 2.14 Eulers früheste Aufzeichnungen zur Sonnentheorie aus seinem Notiz-buch Ms 397, fol. 124, das zwischen 1725 und 1727 entstanden ist (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 108

Abb. 2.15 Aufzeichnungen Eulers zur Änderung der Ekliptikschiefe aus seinem No-tizbuch Ms 399, fol. 24r, das zwischen 1736 und 1740 entstanden ist (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 109

Abb. 2.16 Aufzeichnungen Eulers von 1742 zur Änderung der Ekliptikschiefe durcheinen Kometen aus seinem Notizbuch Ms 400, fol. 182v–183r (St. Peters-burger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . 110

Abb. 2.17 Titelseite der im Jahr 1702 erstmals erschienenen „Mondtheorie“ New-tons (The Huntington Library, Manuscripts Department, San Marino,CA.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Abb. 2.18 Aufzeichnungen Eulers zur Mondtheorie aus seinem Notizbuch Ms 397,fol. 124r, das zwischen 1725 und 1727 entstanden ist (St. PetersburgerArchiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . 122

Abb. 2.19 Die Bewegung der Apsidenlinie der Mondbahn, illustriert auf Seite 135in Newtons Principia von 1687 (Service Commun de la Documentationde l’Université de Strasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Abb. 2.20 Zyklus der Konjunktionen von Jupiter und Saturn im Tierkreis nacheiner Darstellung von Kepler (Reproduktion aus [Kepler 1596], p. 9,Sächsische Landesbibliothek, Staats- und Universitätsbibliothek Dres-den) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Abb. 2.21 Große Ungleichheit mit überlagerten, kurzperiodischen Störungen (Re-produktion aus [Wilson 1985], p. 35) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Abb. 2.22 Aufzeichnungen Eulers zum Problem der Großen Ungleichheit aus sei-nem Notizbuch Ms 398, fol. 40v, das um 1727 entstanden ist (St. Pe-tersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . 137

Abb. 2.23 Hookes Herleitung der Abplattung der Erde aus der zusammengesetz-ten Wirkung von Gravitations- und Zentrifugalkraft, aus [Waller 1705],p. 356 sowie Tab. VIII, Lecture read on February 9, 1687 (Universitäts-bibliothek Basel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Abb. 2.24 Huygens Figur der Erde aus seinem Manuskript „Considération sur laforme de la Terre“, das Ende 1666 oder in den ersten Monaten desJahres 1667 entstanden ist (Reproduktion aus [Huygens 1944], p. [375],Gallica, BNF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Page 3: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 951

Abb. 2.25 Newtons Gedankenexperiment zur Bestimmung der Erdfigur, illustriertauf Seite 422 seiner Prinzipien von 1687 (Service Commun de la Docu-mentation de l’Université de Strasbourg) . . . . . . . . . . . . . . . . 150

Abb. 2.26 Früheste Aufzeichnungen Eulers zur Geodäsie aus seinem NotizbuchMs 399, fol. 134v, das zwischen 1736 und 1740 entstanden ist (St. Pe-tersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . 153

Abb. 2.27 Definition der Bahnelemente in Eulers Abhandlung E 131, p. 122, von1740, erschienen 1750 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . 166

Abb. 2.28 Grafische Darstellung der Bahnelemente in Eulers Abhandlung E 131,Fig. 9, von 1740, erschienen 1750 (Privatbibliothek des Autors) . . . 167

Abb. 2.29 Die Keplergleichung und deren Lösung durch die angegebene Reihenent-wicklung in Eulers drittem Notizbuch Ms 399, fol. 233r, das vermutlichzwischen 1735 und 1740 verfasst wurde (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Abb. 2.30 Grafische Darstellung der raumfesten Bezugsebene AEB zur Bestim-mung der planetaren Präzession in Eulers Abhandlung E 223 von 1755,erschienen 1756 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . 170

Abb. 2.31 Eine Form der sogenannten Gaußschen Störungsgleichungen in EulersAbhandlung E 578 von 1776 (erschienen 1786), aus denen sofort dieÄnderungen der Bahnelemente aufgrund der resultierenden Störkraft-komponenten folgen (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . 172

Abb. 2.32 Erstmaliges Erscheinen des Impulssatzes in der Leibnizschen Notationaus [Hermann 1716], p. 57 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . 173

Abb. 2.33 Struktur der Herleitung des Impulssatzes in Eulers Mechanik E 15 (dieangegebenen Paragrafen beziehen sich auf die deutsche Bearbeitung von[Wolfers 1848]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Abb. 2.34 Das von Euler in E 112, Figur 1, eingeführte rechtwinklige Koordinaten-system mit Ursprung C und Koordinatenachsen CP , PQ und QM , aufdas sich die drei Dimensionen x, y, z des Impulssatzes sowie die Zerle-gung der Kraftkomponenten beziehen (Privatbibliothek des Autors) . 174

Abb. 2.35 Der von Euler in E 112, p. 103, eingeführte und nach der Zeit t para-metrisierte Impulssatz in drei Dimensionen (drittes Gleichungssystemvon oben), wobei x, y, z die Koordinaten, X, Y , Z die Komponentender resultierenden Kraft und M die Masse des betrachteten Körpersbezeichnen (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Abb. 2.36 Dekomposition von Kräften und Kraftmomenten entlang der Koordina-tenrichtungen op, oq, or parallel zum Bezugssystem ZP , ZQ, ZR, hiersymbolisiert durch eine Abbildung aus Eulers Scientia navalis, E 110,§121 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Abb. 2.37 Eulers Bestimmung der Winkelbeschleunigung eines Massenpunktes Aum eine raumfeste Achse O in seinem dritten Notizbuch Ms 399, fol. 75v(St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) 177

Abb. 2.38 Eulers Bestimmung der Winkelbeschleunigung zweier Massenpunkte Aund C um eine raumfeste Achse O in seinem dritten Notizbuch Ms 399,fol. 75v–76r (St. Petersburger Archiv der Akademie der WissenschaftenRusslands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Abb. 2.39 Eulers Bestimmung der Winkelbeschleunigung beliebig vieler Massen-punkte A, B, C, D etc. um eine raumfeste Achse O in seinem drittenNotizbuch Ms 399, fol. 76r (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Page 4: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

952 Abbildungsverzeichnis

Abb. 2.40 Eulers Formulierung des Drehimpulssatzes um eine raumfeste Achse inseinem dritten Notizbuch Ms 399, fol. 76r (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Abb. 2.41 Eulers Anwendung des Impuls- und Drehimpulssatzes in zwei Dimen-sionen (oberste Zeilen) für die Translation und Rotation von Balkenele-menten in seinem Notizbuch Ms 400, fol. 226v, die er zwischen Oktober1743 und Februar 1744 verfasst hat (St. Petersburger Archiv der Aka-demie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Abb. 2.42 Seite 407 aus Eulers Abhandlung E 138, die am 5. Oktober 1744 in derBerliner Akademie gelesen wurde (Privatbibliothek des Autors) . . . 182

Abb. 2.43 Eulers Herleitung des Drehimpulssatzes in seiner Abhandlung E 138,die am 5. Oktober 1744 in der Berliner Akademie gelesen wurde (oben:Originalgrafik; Mitte: Kräfte in der Eulerschen Notation; unten: Kräfteund Eliminationsprozess in moderner Vektornotation (Privatbibliothekdes Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Abb. 2.44 Das Prinzip des Kräftetransfers zur Bestimmung der auf die Sonne undden Mond wirkenden Kräfte und Scheinkräfte im Ruhesystem der Erde,aus dem unpublizierten Manuskriptfragment Ms 281, fol. 5v, das Eulervermutlich zwischen 1743 und 1745 verfasst hat (St. Petersburger Archivder Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . 185

Abb. 2.45 Früheste Aufzeichnungen Eulers zur Integration und Differentiation tri-gonometrischer Funktionen in seinem dritten Notizbuch Ms 399, fol. 213r,das zwischen 1736 und 1740 entstanden ist (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Abb. 2.46 Früheste Aufzeichnungen Eulers zur Integration einer Differentialglei-chung zweiter Ordnung mit Hilfe trigonometrischer Funktionen in sei-nem dritten Notizbuch Ms 399, fol. 215v, das zwischen 1736 und 1740entstanden ist (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaf-ten Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Abb. 2.47 Früheste Aufzeichnungen Eulers zur Reihenentwicklung und Berech-nung trigonometrischer Funktionen in seinem dritten Notizbuch Ms 399,fol. 242v–243r, das zwischen 1736 und 1740 entstanden ist (St. Peters-burger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . 190

Abb. 2.48 Eulers früheste Anwendung der Methode der unbestimmten Koeffizien-ten in seinem unpublizierten Manuskriptfragment Ms 281, fol. 15v, dasvermutlich zwischen 1743 und 1745 entstanden ist (St. PetersburgerArchiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . 192

Abb. 2.49 Früheste Aufzeichnungen Eulers zur numerischen Integration in seinemersten Notizbuch Ms 397, fol. 171r, das zwischen 1727 und 1730 ent-standen ist (St. Petersburger Archiv der Akademie der WissenschaftenRusslands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Abb. 2.50 Der Eulersche Algorithmus der numerischen Integration aus seiner Mo-nografie E 342, Vol. 1, p. 494 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . 194

Abb. 2.51 Eulers Methode der numerischen Integration, angewandt direkt auf dieBahnelemente, aus seiner Abhandlung E 398, p. 163, von 1762 (Privat-bibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Abb. 2.52 Umparametrisierung des Impulssatzes vom „Geschwindigkeitselement“dV , repräsentiert durch die der Geschwindigkeit korrespondierende Fall-höhe V , auf das Zeitelement dT in Eulers Abhandlung E 138 von 1744(Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Page 5: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 953

Abb. 2.53 Früheste explizite Darstellung eines orthogonalen dreidimensionalen Be-zugssystems mit Ursprung in A und Achsen AP , PQ und QM in EulersAbhandlung E 9 von 1729 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . 203

Abb. 2.54 Euler vermutete schon vor 1740, dass jeder Körper drei orthogonaleAchsen besitzt, um die er sich frei drehen kann, wie die Figur aus seinerScientia navalis, E 110, symbolisiert (Privatbibliothek des Autors) . . 203

Abb. 2.55 Früheste explizite Anwendung der Eulerschen Winkel AOP , MOP undROS als Drehungen um die Achsen OC, OR und OM in Eulers Ab-handlung E 336 von 1751 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . 205

Abb. 2.56 Aufzeichnungen Eulers zur Koordinatentransformation und zu den Or-thogonalitätsbedingungen in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 45v–46r, dieetwa Ende 1749 entstanden sind (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Abb. 2.57 Früheste Aufzeichnung der Anwendung des Impulssatzes in zwei Dimen-sionen und des Drehimpulssatzes um eine feste Achse zur Formulierungder Bewegungsgleichungen eines aus Balkenelementen zusammengesetztgedachten flexiblen Körpers im Notizbuch Ms 400, fol. 225r, die Eulervermutlich zwischen 1743 und 1744 niedergeschrieben hat (St. Peters-burger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . 208

Abb. 2.58 Die mit Hilfe des Prinzips des Kräftetransfers bestimmten, auf Sonneund Mond wirkenden Kräfte sowie die Anwendung des Impulssatzes zurFormulierung der Bewegungsgleichungen von Sonne und Mond aus demunpublizierten Manuskriptfragment Ms 281, fol. 6v, das Euler vermut-lich zwischen 1743 und 1745 verfasst hat (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Abb. 2.59 Eulers Methode zur Integration der inhomogenen Bewegungsgleichun-gen von Sonne und Mond, aus dem unpublizierten ManuskriptfragmentMs 281, fol. 10r, das er vermutlich zwischen 1743 und 1745 verfasst hat(St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) 217

Abb. 2.60 Eulers Formulierung der „Fourier-Koeffizienten“ (Fourier-Integral) imZusammenhang mit seinen Arbeiten zur Großen Ungleichheit aus sei-nem Notizbuch Ms 401, fol. 3v, das vermutlich 1747 entstanden ist (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 220

Abb. 2.61 Darstellung der Konstruktion und Funktion von Mondtafeln, die auseinem Parameterbestimmungsprozess entstehen und aus denen in Eph-emeriden und astronomischen Kalendern die Angaben zur Mondbewe-gung hergestellt werden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

Abb. 2.62 Eulers Anwendung der Bedingungsgleichungen zur Bestimmung gewis-ser Parameter im Zusammenhang mit dem Problem der Großen Un-gleichheit, aus seinem unpublizierten Manuskript-Fragment Ms 269, fol2. (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russ-lands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Abb. 2.63 Die Beobachtungsgleichungen für die inneren und äußeren Kontaktzei-ten zur Bestimmung der Sonnenparallaxe π aus Eulers AbhandlungE 397, pp. 333–334 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . 225

Abb. 2.64 Eulers Bestimmung der Parameter nach dem Kriterium, dass die Re-siduen möglichst klein werden und sowohl positive als auch negativeWerte annehmen sollen, wie er in seiner Abhandlung E 397, pp. 514–515statuiert (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Page 6: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

954 Abbildungsverzeichnis

Abb. 3.1 Aufzeichnungen Eulers zum Zweikörperproblem aus seinem NotizbuchMs 398, fol. 26v–27r, das um 1727 entstanden ist (St. Petersburger Ar-chiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . 228

Abb. 3.2 Variation der Bahnelemente der Erde aufgrund der vermeintlichen Stö-rung eines Kometen gleicher Masse gemäß Eulers Anhang zu seiner Ab-handlung E 834 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

Abb. 3.3 Variation der Perihel- bzw. Aphellänge der Erdbahn aufgrund der ver-meintlichen Störung eines Kometen gleicher Masse gemäß Eulers An-hang zu seiner Abhandlung E 834 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

Abb. 3.4 Variation der Exzentrizität der Erdbahn aufgrund der vermeintlichenStörung eines Kometen gleicher Masse gemäß Eulers Anhang zu seinerAbhandlung E 834 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Abb. 3.5 Beginn des zweiten Kapitels zu Eulers Sonnentheorie aus dem unpu-blizierten Manuskriptfragment Ms 281, fol. 8r, das vermutlich zwischen1743 und 1745 verfasst wurde (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Abb. 3.6 Störungen in der heliozentrischen Länge der Erde (in Bogensekunden)durch Jupiter (durchgezogene Linie) und Venus (gestrichelte Linie) nachEulers Abhandlung E 414 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Abb. 3.7 Störungen in der heliozentrischen Länge der Erde (in Bogensekunden)durch Venus gemäß Eulers Abhandlung E 414 (durchgezogene Linie),[Clairaut 1759a] (gestrichelte Linie) und [Lacaille 1762] (punktierte Li-nie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

Abb. 3.8 Schematische Darstellung zur numerischen Integration der FunktionenU und V sowie der Kombinationen 2V cos t+ U sin t und 2V sin t− U cos tals Figur 3 in Eulers Abhandlung E 425. Die Schrittweiten AB, BC, CDetc. betragen jeweils 5◦ (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . 279

Abb. 3.9 Störungen in der heliozentrischen Länge der Erde (in Bogensekunden)durch Venus nach Euler mit unkorrigiertem Vorzeichenfehler (durchge-zogene Linien, gemäß Tabelle in E 425 und gemäß Computer-Nachrech-nung), nach Euler mit korrigiertem Vorzeichenfehler (gestrichelte Linie)und nach [Lacaille 1762] (punktierte Linie) . . . . . . . . . . . . . . . 279

Abb. 3.10 Störungen in der heliozentrischen Länge der Erde (in Bogensekunden)durch Venus nach Lexells korrigierter Bearbeitung von Eulers Abhand-lung E 425 in [Lexell 1783]. Darin bedeuten: X die radiale und Y dielongitudinale Komponente der Störungen, SOL und VEN die Störkom-ponenten von Sonne und Venus, TOT die Superposition der jeweiligenStörkomponenten in X und Y. Die Kurve YTOT stimmt nun, abgesehenvon der Amplitude, mit Lacailles Tafeln [Lacaille 1762] überein . . . 280

Abb. 3.11 Vergleich der berechneten Störungen in der heliozentrischen Länge derErde (in Bogensekunden) durch Venus gemäß Eulers Abhandlung E 512(durchgezogene Linie), gemäß [Fuss 1783] (gestrichelte Linie) und ge-mäß [Lexell 1783] (punktierte Linie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Abb. 3.12 Der von Euler 1727 übernommene Wert für die Distanz Erde – Sonnebei einer Sonnenparallaxe von 20′′ in seinem Notizbuch Ms 398, fol.34v, das 1727 entstanden ist (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Page 7: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 955

Abb. 3.13 Die von Euler übernommenen Werte für die Längen des tropischen Jah-res in seinem Notizbuch Ms 399, fol. 134r, das zwischen 1736 und 1740entstanden ist (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaf-ten Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Abb. 3.14 Der von Euler übernommene Wert für die Länge des tropischen Jahresin seinem Notizbuch Ms 399, fol. 263v, das 1736 und 1740 entstanden ist(St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) 286

Abb. 3.15 Eulers Berechnung der vermeintlichen Änderung in der Länge des tro-pischen Jahres für das Jahr 1750 aufgrund des Ätherwiderstandes inseinem Notizbuch Ms 401, fol. 128v, das 1749 und 1753 entstanden ist(St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) 289

Abb. 3.16 Erste Seite des unpublizierten Manuskriptfragmentes Ms 271, fol. 1r, dasvermutlich zwischen 1725 und 1726 verfasst wurde und somit zu den frü-hesten erhaltenen Aufzeichnungen Eulers zur Mondtheorie gehört (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 304

Abb. 3.17 Eine Seite des unpublizierten Manuskriptfragmentes Ms 273, fol. 3v, dasvermutlich zwischen 1727 und 1730 verfasst wurde, auf der Euler mitHilfe eines „verallgemeinerten“ Gravitationsgesetzes die daraus resul-tierenden Apsidendrehungen untersucht (St. Petersburger Archiv derAkademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Abb. 3.18 Eine Seite des unpublizierten Manuskriptfragmentes Ms 273, fol. 4r, dasvermutlich zwischen 1727 und 1730 verfasst wurde, auf der Euler erst-mals das „Prinzip des Kräftetransfers“ formulierte (St. Petersburger Ar-chiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . 312

Abb. 3.19 Das 1749 von Clairaut in [Clairaut 1749], p. 362, vorgeschlagene „ver-allgemeinerte Gravitationsgesetz“, mit dem er das Apsidenproblem zulösen versuchte (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . 323

Abb. 3.20 Titelseite der „ersten“ Mondtheorie Eulers, die im Jahr 1753 erschienenist (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Abb. 3.21 Die von Euler in E 549 durch numerische Integration gefundene Trajek-torie eines fiktiven Mondes mit den Anfangbedingungen p = 0,000 undq = 2,0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

Abb. 3.22 Die Funktion f(y1), die aus Gleichung 4.110 (für y2 = y3 = 0) in[Beutler 2005a], p. 160, zur Bestimmung der Nullstellen der HillschenGrenzflächen (f(y1) = 0) folgt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

Abb. 3.23 Trajektorien für verschiedene Anfangswerte von p und festem Wertq = 2,0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Abb. 3.24 Trajektorie für die kritische Anfangsbedingung von p = 0,00307 undq = 2,0, ab welcher ein fiktiver Mond die Einfluss-Sphäre der Erdegemäß dem Eulerschen Verfahren verlassen würde . . . . . . . . . . . 383

Abb. 3.25 Störterme der geozentrischen ekliptikalen Länge des Mondes als Re-sultat der „embryonalen“ Mondtheorie Eulers in seinem Manuskript-fragment Ms 281, fol. 15r. (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384

Abb. 3.26 Störterme der geozentrischen ekliptikalen Länge des Mondes als Resul-tat der „ersten“ Mondtheorie Eulers, E 187, p. 178 (Privatbibliothek desAutors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

Abb. 3.27 Eulers Mond-Parallaxen-Tafeln im Vollständigen Astronomischen Ca-lender für das Jahr 1749. (Universitäts- und Landesbibliothek Sach-sen-Anhalt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392

Page 8: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

956 Abbildungsverzeichnis

Abb. 3.28 Die von Euler im Vollständigen Astronomischen Calender für das Jahr1748, p. [L2v], publizierten Elemente der ringförmigen Sonnenfinsternisvom 25. Juli 1748 (Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt) 395

Abb. 3.29 Die von Euler im Vollständigen Astronomischen Calender für das Jahr1748, p. N3r, publizierten Elemente der ringförmigen Sonnenfinsternisvom 25. Juli 1748 (Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt) 396

Abb. 3.30 Die von Euler im Vollständigen Astronomischen Calender für das Jahr1748, publizierte Figur 8 der ringförmigen Sonnenfinsternis vom 25. Juli1748 (Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt) . . . . . . 397

Abb. 3.31 Die von Euler im Vollständigen Astronomischen Calender für das Jahr1748, p. N3r, publizierten Elemente der partiellen Mondfinsternis vom8./9. August 1748 (Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt) 398

Abb. 3.32 Titelseite der ersten Mondtafeln Eulers (E 76) von 1745 (Bibliothèque/Observatoire de Paris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

Abb. 3.33 Vergleich der Tafeln zur Bestimmung der mittleren Bewegung des Mon-des aus Eulers Mondtafeln E 76 von 1745 und E 87 von 1746. Links:Tafel aus E 76 von 1745 (Bibliothèque/Observatoire de Paris). Rechts:Tafel aus E 87 von 1746 (Privatbibliothek des Autors) . . . . . . . . 414

Abb. 3.34 Vergleich der Tabellenwerte von E 76 und E 87 als Funktion des Tabel-lenargumentes. Alle Winkeldifferenzen (Längenkorrekturen) sind in Bo-gensekunden, alle Distanzdifferenzen (Distanzen und Distanzkorrektu-ren) in den von Euler gewählten Distanzeinheiten (mittlere Entfernungdes Mondes von der Erde = 100 000) dargestellt. Grobe Druckfehler inden Tabellen wurden voreliminiert, kleinere wurden belassen, was sichdurch kleine Spitzen in den Graphen äußert. a Differenzen zwischen denersten Funktionswerten (Längenkorrekturen) der Tab. von S. 5 und 7aus E 76, b Differenzen zwischen den zweiten Funktionswerten (Distan-zen) der Tab. von S. 5 und 7 aus E 76, c Differenzen zwischen den erstenFunktionswerten (Längenkorrekturen) der Tab. von S. 5 aus E 76 undvon S. 152 aus E 87 (durchgezogene Linie) sowie von S. 7 aus E 76 undvon S. 152 aus E 87 (gestrichelte Linie) d Differenzen zwischen demdritten Funktionswert der Tab. von S. 5 aus E 76 und der Tab. vonS. 153 aus E 87 (gestrichelte Linie) sowie zwischen dem ersten Funk-tionswert der Tabelle von S. 10 aus E 76 und der Tab. von S. 156 ausE 87 (durchgezogene Linie), e Differenzen zwischen dem zweiten Funk-tionswert (Distanzen) von S. 5 (durchgezogene Linie) sowie von S. 7(gestrichelte Linie) aus E 76 und dem ersten Funktionswert von S. 164aus E 87, f Differenzen zwischen dem zweiten Funktionswert (Distanz-korrekturen) der Tab. von S. 10 aus E 76 und der Tab. von S. 166 ausE 87 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

Abb. 3.35 Titelseite sowie erste Seite von Eulers Mondtafeln aus der lateinischenAusgabe des Berliner astronomischen Kalenders für das Jahr 1749 (Bi-bliothèque/Observatoire de Paris). a Titel zum Calendarium für 1749,b Erste Seite von Eulers Mondtafeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419

Abb. 3.36 Titelseite sowie erste Seite von Eulers Mondtafeln aus der deutschenAusgabe des Berliner astronomischen Kalenders für das Jahr 1750 (Uni-versitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt). a Titel zum Calenderfür 1750, b Erste Seite von Eulers Mondtafeln . . . . . . . . . . . . . 421

Page 9: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 957

Abb. 3.37 Titelseiten zum Almanac sowie zu Eulers Mondtafeln aus der franzö-sischen Ausgabe des Berliner astronomischen Kalenders auf das Jahr1750 (Universitätsbibliothek Basel). a Titel zum Almanac für 1750, bTitelseite zu Eulers Mondtafeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

Abb. 3.38 Titelseite der Eulerschen Mondtafeln (E 418A) von 1772 (Privatbiblio-thek des Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430

Abb. 3.39 Eulers Zusammenstellung der Beoachtungen der Oppositionen von Sa-turn in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 183v–184r, die er vermutlich imJahr 1746/47 aufgezeichnet hat (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

Abb. 3.40 Nachträglich von Euler als Marginalie eingeführte Variablensubstituti-on in seinem unpublizierten Manuskriptfragment Ms 256, fol. 2v (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 446

Abb. 3.41 Die Entdeckung Eulers, dass die Exzentrizitäten beider Planeten gegen-seitig große Koeffizienten in den Störtermen bewirken können, was erals Marginalie in seinem unpublizierten Manuskriptfragment Ms 256, fol.5r, notierte (St. Petersburger Archiv der Akademie der WissenschaftenRusslands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Abb. 3.42 Seite 26 aus Eulers Preisschrift E 384, in der er aufgrund seiner Entde-ckung sowohl die Exzentrizität der Jupiterbahn als auch jene der Sa-turnbahn simultan für den Koeffizientenvergleich öffnet und durch diekleinen Abweichungen u und v als variabel betrachtet (Privatbibliothekdes Autors) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Abb. 4.1 Verbindung zwischen der Himmelsmechanik und der Mechanik über dasHebelgesetz aus [Kepler 1635] (Service Commun de la Documentationde l’Université de Strasbourg). a Keplers Epitomes, Seite 580, b KeplersEpitomes, Seite 651 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456

Abb. 4.2 Eulers Herleitung des Drehimpulssatzes um eine feste Achse in seinemNotizbuch Ms 399, fol. 75v–76r, das zwischen 1736 und 1740 entstandenist (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russ-lands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463

Abb. 4.3 Beginn der Aufzeichnungen Eulers zur Herleitung der Bewegungsglei-chungen der Starrkörperrotation mit der Einführung des Winkelgeschwin-digkeitsvektors in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 35v, das er 1749 ange-fangen hat (St. Petersburger Archiv der Akademie der WissenschaftenRusslands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467

Abb. 4.4 Eulers Aufzeichnungen zur Herleitung der Bewegungsgleichungen derStarrkörperrotation durch Einführung des Winkelgeschwindigkeitsvek-tors in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 36v, das er 1749 angefangen hat(St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) 469

Abb. 4.5 Eulers Aufzeichnungen zur Herleitung der Bewegungsgleichungen derStarrkörperrotation in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 37r, das er 1749angefangen hat (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaf-ten Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

Abb. 4.6 Eulers Aufzeichnungen zur Herleitung der Bewegungsgleichungen derStarrkörperrotation in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 38v, das er 1749angefangen hat (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaf-ten Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

Page 10: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

958 Abbildungsverzeichnis

Abb. 4.7 Eulers Aufzeichnungen zur Herleitung der Bewegungsgleichungen derStarrkörperrotation in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 46v, das er 1749angefangen hat (St. Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaf-ten Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475

Abb. 4.8 Eulers Marginalnotiz in seinem Notizbuch Ms 401, fol. 46v, dass ausden Bewegungsgleichungen für die Starrkörperrotation die Erhaltungder „lebendigen Kraft“ folge (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

Abb. 4.9 Aufzeichnungen Eulers zur Herleitung des Drehimpulssatzes in seinemNotizbuch Ms 403, fol. 20r, die er vermutlich um 1760 verfasst hat (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 484

Abb. 4.10 Aufzeichnungen Eulers zur Herleitung des Drehimpulssatzes in seinemNotizbuch Ms 403, fol. 20v, die er vermutlich um 1760 verfasst hat (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 485

Abb. 4.11 Beginn von Eulers Herleitung der anziehenden Kraft eines Rotations-ellipsoids inhomogener Dichte in seinem Notizbuch Ms 400, fol. 7r, dasvermutlich bereits 1738 entstanden ist (St. Petersburger Archiv der Aka-demie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

Abb. 4.12 Notizbuch Ms 400, fol. 7v–8r (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

Abb. 4.13 Notizbuch Ms 400, fol. 8v–9r (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532

Abb. 4.14 Notizbuch Ms 400, fol. 9v–10r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

Abb. 4.15 Notizbuch Ms 400, fol. 10v–11r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

Abb. 4.16 Notizbuch Ms 400, fol. 11v–12r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535

Abb. 4.17 Notizbuch Ms 400, fol. 12v–13r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536

Abb. 4.18 Notizbuch Ms 400, fol. 13v–14r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537

Abb. 4.19 Notizbuch Ms 400, fol. 14v–15r (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538

Abb. 4.20 Eulers Herleitung der anziehenden Kraft eines Sphäroides in seinemNotizbuch Ms 401, fol. 41r (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541

Abb. 4.21 Eulers Herleitung der anziehenden Kraft eines Sphäroides in seinemNotizbuch Ms 401, fol. 41v (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542

Abb. 4.22 Eulers Herleitung der anziehenden Kraft eines Sphäroides in seinemNotizbuch Ms 401, fol. 42r (St. Petersburger Archiv der Akademie derWissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543

Abb. 4.23 Eulers Verarbeitung der Werke von d’Alembert und Clairaut über dieBestimmung der Figur der Erde aus hydrodynamischen Prinzipien inseinem Notizbuch Ms 402, fol. 14v, das er um 1749 angefangen hat (St.Petersburger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . 551

Page 11: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 959

Abb. 4.24 Eulers früheste Aufzeichnungen zur Potenzialtheorie für die Bestim-mung der Gleichgewichtsfiguren der Himmelskörper in seinem Notiz-buch Ms 401, fol. 122v–123r, das um 1747 entstanden ist (St. Peters-burger Archiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . 552

Abb. 4.25 Krümmungsradien in Abhängigkeit der geografischen Breite bei Län-gengradmessungen (Reproduktion aus [Torge 2003], Abb. 1.4, p. 8, mitfreundlicher Genehmigung des Walter de Gruyter Verlages Berlin) . 562

Abb. 4.26 Eulers Aufzeichnungen zur Bestimmung der Figur der Erde aus simul-tanen Messungen der Mondparallaxen in seinem Notizbuch Ms 401, fol.123v, das er 1749 angefangen hat (St. Petersburger Archiv der Akademieder Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571

Abb. 4.27 Beschreibung der Rotationsbewegung der Himmelskörper in Eulers No-tizbuch Ms 401, fol. 37v, das er 1749 angefangen hat (St. PetersburgerArchiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . 576

Abb. 4.28 Beschreibung der Rotationsbewegung der Himmelskörper in Eulers No-tizbuch Ms 401, fol. 38r, das er 1749 angefangen hat (St. PetersburgerArchiv der Akademie der Wissenschaften Russlands) . . . . . . . . . 577

Abb. 4.29 Graphische Darstellung der Nutation in Schiefe (Abszisse) und in Länge(Ordinate) von Eulers Lösung seiner Bewegungsgleichungen der Starr-körperrotation in E 308 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589

Abb. 4.30 Terme der Nutation in Schiefe (Abszisse) und in Länge (Ordinate)von Eulers Lösung seiner Bewegungsgleichungen der Starrkörperrota-tion in E 308. Dargestellt sind die Terme der Periode von 6798 Tagen(9,2′′/17,2′′), von 183 Tagen (0,6′′, 1,3′′), von 14 Tagen (0,1′′, 0,2′′) so-wie (leicht überzeichnet) die „Oppolzer-Terme“ mit Periode von 23h56m

und Amplitude von 0,0087′′ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589

Abb. 8.1 Daniel Bernoullis „Suite des Recherches“ im unpublizierten ManuskriptMs L I a 33, fol. 40r (Handschriftenabteilung der UniversitätsbibliothekBasel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677

Abb. 8.2 Daniel Bernoullis grafische Darstellung der radialen Abweichungen Sa-turns von seiner Kreisbahn im unpublizierten Manuskript Ms L I a 33,fol. 39r (Handschriftenabteilung der Universitätsbibliothek Basel) . . 680

Abb. 9.1 Figur zu Eulers Preisschrift E 384 über die Ungleichheiten in den Bewe-gungen von Jupiter und Saturn (Privatbibliothek des Autors) . . . . 714

Abb. 9.2 Störungen der Erde (in Bogensekunden) durch die Venus (durchgezogeneLinie) und Jupiter (gestrichelte Linie) in Abhängigkeit der heliozentri-schen Länge der Erde (in Grad) gemäß Eulers Abhandlung E 414 . . 822

Abb. 9.3 Funktionswerte der Größen V (blaue Kurve), PI (rote Kurve) und PII(gelbe Kurve) in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldistanz p zwi-schen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß Eulers Abhandlung E 425 836

Abb. 9.4 Funktionswerte der Größen V (blaue Kurve), PI (rote Kurve) und PII(gelbe Kurve) in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldistanz p zwi-schen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß Eulers Abhandlung E 425,aber mit korrigiertem Vorzeichenfehler . . . . . . . . . . . . . . . . . 837

Abb. 9.5 Funktionswerte der einzelnen (XSOL, YSOL, XVEN, YVEN) und resul-tierenden (XTOT, YTOT) Störkraftkomponenten X und Y von Sonneund Venus in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldistanz p zwi-schen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß Eulers Abhandlung E 425 838

Page 12: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

960 Abbildungsverzeichnis

Abb. 9.6 Funktionswerte der einzelnen (XSOL, YSOL, XVEN, YVEN) und resul-tierenden (XTOT, YTOT) Störkraftkomponenten X und Y von Sonneund Venus in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldistanz p zwi-schen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß Eulers Abhandlung E 425,aber mit korrigiertem Vorzeichenfehler . . . . . . . . . . . . . . . . . 839

Abb. 9.7 Störungen der Erde durch die Venus in Bogensekunden in Abhängigkeitder heliozentrischen Länge der Erde, gemäß Eulers Tabelle in seinerAbhandlung E 425 (gelbe Linie), gemäß seinen Formeln nachgerechnet(blaue Linie) sowie mit korrigiertem Vorzeichenfehler (rote Linie) . . 840

Abb. 9.8 Funktionswerte der einzelnen (XSOL, YSOL, XVEN, YVEN) und resul-tierenden (XTOT, YTOT) Störkraftkomponenten X und Y von Sonneund Venus in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldistanz p zwi-schen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß [Lexell 1783] . . . . . . 841

Abb. 9.9 Skalierte Funktionswerte der einzelnen (XSOL, YSOL, XVEN, YVEN)und resultierenden (XTOT, YTOT) Störkraftkomponenten X und Yvon Sonne und Venus in Abhängigkeit der heliozentrischen Winkeldi-stanz p zwischen Erde und Venus, nachgerechnet gemäß [Lexell 1783] 842

Abb. 9.10 Störungen der Erde durch die Venus (in Bogensekunden) in Abhängig-keit der heliozentrischen Winkeldistanz (in Grad) zwischen Erde undVenus, gemäß den tabellierten Werten in Eulers Abhandlung E 511.Funktionswerte der Störungen gemäß Euler in E 425 (blaue Linie) undgemäß Lacaille (rote Linie) sowie deren Differenz (gelbe Linie) . . . . 846

Abb. 9.11 Störungen der Erde durch die Venus (in Bogensekunden) in Abhängig-keit der heliozentrischen Winkeldistanz (in Grad) zwischen Erde undVenus, gemäß den tabellierten und gerechneten Werten in Eulers Ab-handlung E 511. Funktionswerte der Störungen gemäß Eulers Tabellein E 425 und E 511 (rote Linie) sowie gemäß der in E 511 hergeleitetenFormel (blaue Linie) und gemäß den in E 511 tabellierten Werten nachLacaille (schwarze Linie) sowie der in E 511 angegebenen Formel, nachwelcher diese berechnet wurden (gelbe Linie) . . . . . . . . . . . . . . 850

Abb. 9.12 Störungen der Erde durch die Venus (in Bogensekunden) in Abhängig-keit der heliozentrischen Länge der Erde (in Grad) gemäß Euler in E 414(gelbe Linie), Lacaille (blaue Linie) und Clairaut (rote Linie) . . . . 851

Abb. 9.13 Konvergenzverhalten der Fourierkoeffizienten A, B, C, D und E gemäßden von Euler in seiner Abhandlung E 120 gegebenen Rekursionsformelnals Funktion der Ordnung n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 853

Abb. 9.14 Konvergenzverhalten der Fourierkoeffizienten F, G, H und I gemäß denvon Euler in seiner Abhandlung E 120 gegebenen Rekursionsformeln alsFunktion der Ordnung n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854

Abb. 9.15 Graph der zu integrierenden Funktion (1 − n cos η)−32 (blaue Linie)

sowie deren Integral (rote Linie), bestimmt aus den von Euler in E 120und E512 gegebenen Koeffizienten als Funktion der heliozentrischenWinkeldistanz η zwischen Erde und Venus . . . . . . . . . . . . . . . 858

Abb. 9.16 Graph der integrierten Funktion (1−n cos η)−32 , bestimmt aus den von

Euler in E 120 und E512 gegebenen Koeffizienten (gelbe Linie), aus denmit seinen in E 120 gegebenen Rekursionsformeln berechneten Koeffizi-enten (blaue Linie) sowie aus den mit einer Fourieranalyse ermitteltenKoeffizienten (schwarze Linie) als Funktion der heliozentrischen Win-keldistanz η zwischen Erde und Venus . . . . . . . . . . . . . . . . . 859

Page 13: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Abbildungsverzeichnis 961

Abb. 9.17 Skalierte Störungen der Erde durch die Venus (in Bogensekunden) inAbhängigkeit von der heliozentrischen Winkeldistanz zwischen Erde undVenus (in Grad) gemäß einer Nachrechnung mit den in E 512 gegebenenFormeln (blaue Linie), gemäß der Nachrechnung in [Lexell 1783] (gelbeLinie) sowie gemäß der Nachrechnung in [Fuss 1783] . . . . . . . . . 860

Abb. 9.18 Störung der heliozentrischen Distanz der Erde durch die Venus in Ab-hängigkeit von der heliozentrischen Winkeldistanz zwischen Erde undVenus (in Grad) gemäß der in [Fuss 1783] publizierten Werte . . . . 861

Abb. 9.19 Störung der heliozentrischen Distanz der Erde durch die Venus in Ab-hängigkeit von der heliozentrischen Winkeldistanz zwischen Erde undVenus (in Grad) gemäß E 512 nachgerechneten und skalierten Werten(blaue Linie) sowie gemäß jenen von Lacaille (gelbe Linie) . . . . . . 862

Abb. 9.20 Die Funktion f(y1), die aus Gleichung 4.110 (für y2 = y3 = 0) in[Beutler 2005a], p. 160, zur Bestimmung der Nullstellen der HillschenGrenzflächen (f(y1) = 0) für den Erdmond folgt . . . . . . . . . . . . 870

Abb. 9.21 Geozentrische Distanz (in astronomischen Einheiten AE) eines Objektes(für p = 0,000 und q = 2,0) als Funktion des Argumentes der Längegemäß Eulers Abhandlung E 549 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871

Page 14: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur

[Abalakin 2000] Abalakin, V. K.: On Leonhard Euler’s Contributions to the Theory ofPrecession and Nutation. In: [Dick et al. 2000], pp. 27–40.

[Abalakin et al. 2007] Abalakin, V. K. / Grebenikov, E. A.: Euler and the Developmentof Astronomy in Russia. In: [Bogolyubov et al. 2007], pp. 245–262.

[Aiton 1955] Aiton, E. J.: The contributions of Newton, Bernoulli and Euler to the theoryof the tides. Annals of Science, Vol. 11 (1955), pp. 206–223.

[Aiton 1965] Aiton, E. J.: Galileo and the Theory of the Tides. Isis, Vol. 56, No. 1 (Spring,1965), pp. 56–63.

[Aiton 1969] Aiton, E. J.: Newton’s aether-stream hypothesis and the inverse square lawof gravitation. Annals of Science, Vol. 25, No. 3 (September 1969), pp. 255–260.

[Aiton 1972] Aiton, E. J.: The Vortex Theory of Planetary Motions. London 7 New York,MacDonald / American Elsevier Inc. 1972.

[Aiton 1988] Aiton, E. J.: The solution of the inverse-problem of central forces in Newton’sPrincipia. Archives Internationales d’Histoire des Sciences, Vol. 38 (1988), pp. [271]–276.

[Aiton 1989a] Aiton, E. J.: The Contributions of Isaac Newton, Johann Bernoulli andJakob Hermann to the Inverse Problem of Central Forces. In: [Hess et al. 1989], pp.48–58.

[Aiton 1989b] Aiton, E. J.: The Cartesian vortex theory. In: [Taton et al. 1989], Chap.11, pp. [207]–221.

[Aiton 1995] Aiton, E. J.: The vortex theory in competition with Newtonian celestialdynamics. In: [Taton et al. 1995], pp. 3–21.

[Aiton 2002] Aiton, E. J.: Newton’s Aether-Stream Hypothesis and the Inverse SquareLaw of Gravitation. In: [Edwards 2002], pp. 61–64.

[Alefeld 1754] Alefeld, J. L.: De genuina causa gravitatis corporum terrestrium, verisi-milia. Svb Praesidio Patris, Ioh. Lvdovici Alefeld, Philos. Natvralis Prof. Ordinarii[. . . ] D.XXV.Ivl. [. . . ] Disceptationi Pvblicae Exponet Georgivs Lvdovicvs Alefeld,Giessensis, Medicinae C. Gissae, Typis Eberh. Henr. Lammers 1754.

963

Page 15: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

964 Literatur

[d’Alembert 1743] d’Alembert, J. R.: Traité de dynamique, dans lequel les loix del’equilibre & du Mouvement des Corps sont réduites au plus petit nombre possi-ble, & démontrées d’une maniére nouvelle, & où l’on donne un Principe général pourtrouver le Mouvement de plusieurs Corps qui agissent les uns sur les autres, d’unemaniére quelconque. A Paris, Chez David l’aîné MDCCXLIII.

[d’Alembert 1744] d’Alembert, J. R.: Traité de l’équilibre et du mouvement des fluides.Pour servir de suite au Traité de Dynamique. A Paris, Chez David MDCC XLIV.

[d’Alembert 1749] d’Alembert, J. R.: Recherches sur la précession des equinoxes, et surla nutation de l’axe de la terre, dans le systême newtonien. A Paris, Chez DavidMDCCXLIX.

[d’Alembert 1754a] d’Alembert, J. R.: Recherches sur differens points importans du systê-me du monde. Premiere partie. A Paris, Chez David l’aîné M.DCC.LIV.

[d’Alembert 1754b] d’Alembert, J. R.: Recherches sur differens points importans du systê-me du monde. Seconde partie. A Paris, Chez David l’aîné M.DCC.LIV.

[d’Alembert 1756] d’Alembert, J. R.: Recherches sur différens points importans du systê-me du monde. Troisiéme partie. A Paris, Chez David M.DCC.LVI.

[d’Alembert 1761] d’Alembert, J. R.: Opuscules Mathématiques, Mémoires sur différenssujets de Géométrie, de Méchanique, d’Optique, d’Astronomie &c. Tome premier. AParis, Chez David M.DCC.LXI.

[d’Alembert 2002] d’Alembert, J. R.: ŒUVRES COMPLÈTES. Série I: Traités et mé-moires mathématiques, 1736–1756. Volume 6: Premier textes de mécanique céleste(1747–1749). Édition établie par Michelle Chapront-Touzé. Paris, CNRS Éditions2002.

[d’Alembert 2006] d’Alembert, J. R.: ŒUVRES COMPLÈTES. Série I: Traités et mé-moires mathématiques, 1736–1756. Volume 7: Précession et nutation (1749–1752).Édition établie par Michelle Chapront-Touzé et Jean Souchay. Paris, CNRS Éditions2006.

[Andrewes 1996] Andrewes, W. J. H. (ed.): The Quest for Longitude. The Proceedings ofthe Longitude Symposium, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, Novem-ber 4–6, 1993. Cambridge, Massachusetts, Collection of Historical Scientific Instru-ments, Harvard University 1996.

[Anger 1856] Anger, C. T.: Über eine Euler’sche Methode zur Berechnung der planetari-schen Störungen. Astronomische Nachrichten, Bd. 42 (1856), Nr. 991, pp. 97–104.

[Anger 1857] Anger, C. T.: Bemerkungen zu der Euler’schen Methode für die Berechnungder planetarischen Störungen. Astronomische Nachrichten, Bd. 45 (1857), Nr. 1069,pp. 195–198.

[D’Antonio, L. 2007] D’Antonio, L.: Euler and Elliptic Integrals. In:[Bradley et al. 2007b], pp. 119–129.

[Aoki 1992] Aoki, S.: The Moon-Test in Newton’s Principia: Accuracy of Inverse-SquareLaw of Universal Gravitation. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 44, No. 2(June 1992), pp. [147]–190.

Page 16: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 965

[Ariotti 1972] Ariotti, P. E.: Aspects of the Conception and Development of the Pendulumin the 17th Century. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 8 (1971/1972), pp.[329]–410.

[Armitage 1950] Armitage, A.: „Borelli’s Hypothesis“ and the Rise of Celestial Mechanics.Annals of Science, Vol. 6 (1950), pp. 268–282.

[Armoghate 2001] Armoghate, J.-R.: Un seul poids, une seule mesure. Le concept demesure universelle. Presses Universitaires de France, XVIIe siècle, 2001/4, No. 213,pp. 631–640.

[Bachstrohm 1728] Bachstrohm, J. F.: Exercitatio sive specimen de causa gravitatis [. . . ]Cui adjecta sunt nonnulla de originibus rerum tanquam fundamenta physices novæantatheisticæ. [Copenhagen], 1728.

[Bacon 1620] Bacon, F.: Instauratio Magna. Pars Operis, quae dicitur novum organum,sive indicia vera de interpretatione naturae. Londini, Apud Joannem Billium Typo-graphum Regium 1620.

[Bacon 1990] Bacon, F.: Neues Organon. Teilband 2 [Das Neue Organon oder Die wah-re Anleitung zur Interpretation der Natur]. Herausgegeben von Wolfgang Krohn.Lateinisch-Deutsch. (Philosophische Bibliothek, Bd. 400b). Felix Meiner Verlag,Hamburg 1990.

[Bailly 1766] Bailly, J.-S.: Sur la Théorie des Satellites de Jupiter. Histoire de L’AcadémieRoyale des Sciences, Année M.DCCLXIII. Avec les Mémoires de Mathématiques &de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cette Académie. Paris, del’Imprimerie Royale M.DCCLXVI. pp. 121–136, 172–189, 377–384.

[Baker 2007] Baker, R. (ed.): Euler Reconsidered. Tercentenary essays. Heber City, Ken-drick Press 2007.

[Balázs et al. 2004] Balázs, L. G. / Brosche, P. / Duerbeck, H. W. / Zsoldos, E. (eds.):The Europoean Scientist – Symposium on the era and work of Franz Xaver von Zach(1754–1832). Proceedings of the Symposium held in Budapest on September 15 –17, 2004. (Acta Historica Astronomiae, Vol. 24). Frankfurt am Main, Verlag HarriDeutsch 2004.

[Ball et al. 2002] Ball, J. M. / James, R. D.: The Scientific Life and Influence of CliffordAmbrose Truesdell III. Archive for Rational Mechanics and Analysis, Vol. 161 (2002),pp. 1–26.

[Barbauld 1693] Barbauld, E.: Disputatio physica de causa gravitatis prior. Lugd. Bat.,Abr. Elzevier 1693.

[Barrow-Green 1997] Barrow-Green, J.: Poincaré and the Three Body Problem. (Historyof Mathematics, Vol. 11). American Mathematical Society, London MathematicalSociety 1997.

[Bauschinger 1902] Bauschinger, J.: J. H. Lambert’s Abhandlungen zur Bahnbestimmungder Cometen. (Ostwald’s Klassiker der exakten Wissenschaften, Nr. 133). Leipzig,Verlag von Wilhelm Engelmann 1902.

Page 17: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

966 Literatur

[Bauschinger 1928] Bauschinger, J.: Die Bahnbestimmung der Himmelskörper. ZweiteAuflage. Leipzig, Verlag von Wilhelm Engelmann 1928.

[Bennett 1975] Bennett, J. A.: Hooke and Wren and the system of the world: some pointstowards an historical account. The British Journal for the History of Science, Vol.8, No. 28 (1975), pp. [32]–61.

[Bennett 1982] Bennett, J. A.: The mathematical science of Christopher Wren. Cam-bridge, Cambridge University Press 1982.

[Bernoulli 1683] Bernoulli, J.: Dissertatio de gravitate ætheris. Amstelædami, Apud Henr.Wetstenium MDCLXXXIII.

[Bernoulli 1687] Bernoulli, J.: Solutionem Tergemini Problematis, Arithmetici, Geome-trici, et Astronomici; Una, cum adnexis ex universa Mathesi Corollariis; Pro vacanteSede Mathematica, Ad diem 4 Februarii Anni M.DC.LXXXVII. Ventilandam sistitJacobus Bernoulli, L.A.M. Editum primo Basileæ 1687.

[Bernoulli 1741] Bernoulli, D.: Traité sur le flux et le reflux de la mer. Adressé à Messieursde l’Académie Royale des Sciences pour concourir au Prix de 1740. Pièces qui ontremporté le Prix de l’Académie royale des Sciences de Paris 1740 (1741), pp. 53–191(St.33, DBW 3, pp. 327–438).

[Bertoloni Meli 1993] Bertoloni Meli, D.: The emergence of reference frames and thetransformation of mechanics in the Enlightenment. Historical Studies in the Phy-sical and Biological Sciences, Vol. 23, No. 2 (1993), pp. [301]–335.

[Bessel 1805] Bessel, F. W.: Ueber die Berechnung der wahren Anomalie in einer von derParabel nicht sehr verschiedenen Bahn. Monatliche Correspondenz zur Beförderungder Erd- und Himmels-Kunde, Bd. XII, September 1805. Gotha, im Verlage derBeckerschen Buchhandlung 1805. pp. 197–207.

[Bessel 1807] Bessel, F. W.: Untersuchung der wahren elliptischen Bewegung des Kome-ten von 1769. Astronomisches Jahrbuch für das Jahr 1810, nebst einer Sammlungder neuesten in die astronomischen Wissenschaften einschlagenden Abhandlungen,Beobachtungen und Nachrichten. Berlin, Bey dem Verfasser, und in Commission beyFr. Braunes in Berlin 1807. pp. 88–124.

[Beutler 1992] Beutler, G.: Himmelsmechanik II – Der erdnahe Raum. Mit einem Anhangvon Andreas Verdun. (Mitteilungen der Satelliten-Beobachtungsstation Zimmerwald,Nr. 28). Bern, Druckerei der Universtiät Bern 1992.

[Beutler 2005a] Beutler, G.: Methods of Celestial Mechanics. Volume I: Physical, Mathe-matical, and Numerical Principles. In Cooperation with Prof. Leos Mervart and Dr.Andreas Verdun. (Astronomy and Astrophysics Library). Berlin / Heidelberg / NewYork, Springer 2005.

[Beutler 2005b] Beutler, G.: Methods of Celestial Mechanics. Volume II: Application toPlanetary System, Geodynamics and Satellite Geodesy. In Cooperation with Prof.Leos Mervart and Dr. Andreas Verdun. (Astronomy and Astrophysics Library).Berlin / Heidelberg / New York, Springer 2005.

Page 18: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 967

[Bialas 1972] Bialas, V.: Der Streit um die Figur der Erde. Zur Begründung der Geodäsieim 17. und 18. Jahrhundert. Deutsche Geodätische Kommission, Reihe E: Geschich-te und Entwicklung der Geodäsie, Heft Nr. 14. München, Verlag der BayerischenAkademie der Wissenschaften in Kommission bei der C. H. Beck’schen Verlagsbuch-handlung 1972.

[Bialas 1982] Bialas, V.: Erdgestalt, Kosmologie und Weltanschauung – Die Geschichteder Geodäsie als Teil der Kulturgeschichte der Menschheit. (Vermessungswesen beiKonrad Wittwer, Bd. 9). Stuttgart, Konrad Wittwer Verlag 1982.

[Bigourdan 1917] Bigourdan, G.: Lettres de Léonard Euler, en partie inédites. BulletinAstronomique, Tome XXXIV. Paris, Gauthier-Villars 1917. pp. 258–319.

[Bigourdan 1918] Bigourdan, G.: Lettres de Léonard Euler, en partie inédites. BulletinAstronomique, Tome XXXV. Paris, Gauthier-Villars 1918. pp. 65–96.

[Bilfinger 1728] Bilfinger, G. B.: De causa gravitatis physica generali disquisitio experi-mentalis. [. . . ] Quae Praemium à Regia Scientiarum Academia promulgatum, retulit:anno 1728. Parisiis, Apud Claudium Jombert, M.DCC.XXVIII.

[Birch 1756] Birch, T.: The history of the Royal Society of London for improving of na-tural knowledge, from its first rise. In which The most considerable of those Paperscommunicated to the Society, which have hitherto not been published, are insertedin their proper order, as a supplement to The Philosophical Transactions. Vol. I.London, Printed for A. Millar in the Strand MDCCLVI.

[Birch 1757] Birch, T.: The history of the Royal Society of London, for improving ofnatural knowledge, from its first rise. In which The most considerable of those Paperscommunicated to the Society, which have hitherto not been published, are insertedin their proper order, as a supplement to The Philosophical Transactions. Vol. IV.London, Printed for A. Millar in the Strand MDCCLVII.

[Birett 1974] Birett, H.: Zur Vorgeschichte der Newtonschen Theorie der Gezeiten. In:[Birett et al. 1974], pp. [15]–28.

[Birett et al. 1974] Birett, H. / Helbig, K. / Kertz, W. / Schmucker, U. (eds.): Zur Ge-schichte der Geophysik. Festschrift zur 50jährigen Wiederkehr der Gründung derDeutschen Geophysikalischen Gesellschaft. Berlin / Heidelberg / New York, Springer-Verlag 1974.

[Blay 2004] Blay, M.: Mathematization of the science of motion at the turn of the seven-teenth and eighteenth centuries: Pierre Varignon. In: The reception of the Galileanscience of motion in seventeenth-century Europe. Dordrecht, Kluwer Acad. Publ.,2004. pp. 243–259.

[Bogolyubov et al. 2007] Bogolyubov, N. N. / Mikhailov, G. K. / Yushkevich, A. P. (eds.):Euler and Modern Science. Translated from Russian by Robert Burns. (SpectrumSeries), The MAA Tercentenary Euler Celebration, Vol. 4. Washington, MAA ServiceCenter 2007.

[Bopp 1924] Bopp, K.: Leonhard Eulers und Johann Heinrich Lamberts Briefwechsel. (Ab-handlungen der Preussischen Akademie der Wissenschaften, Jg. 1925, Physikalisch-Mathematische Klasse, Nr. 2). Berlin, Verlag der Akademie der Wissenschaften 1924.

Page 19: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

968 Literatur

[Bork 1987] Bork, A.: Newton and comets. American Journal of Physics, Vol. 55, No. 12(December 1987), pp. 1089–1095.

[Bos et al. 1980] Bos, H. J. M. / Rudwick, M. J. S. / Snelders, H. A. M. / Visser, R. P.W. (eds.): Studies on Christiaan Huygens. Invited Papers form the Symposium onthe Life and Work of Christiaan Huygens, Amsterdam, 22–25 August 1979. Lisse,Swets & Zeitlinger B.V. 1980.

[Bošković 1756] Bošković, R. J.: De inaequalitatibus quae Saturnus et Jupiter sibi mutuovidentur inducere praesertim circa tempus conjunctionis. Opusulum ad ParisiensemAcademiam transmissum et nunc primum editum. (Rom, 1756).

[Boss 1972] Boss, V.: Newton and Russia – The Early Influence, 1698–1796. (RussianResearch Center Studies, Vol. 69). Cambridge Mass., Harvard University Press 1972.

[Bouguer 1735] Bouguer, P.: De la détermination de l’orbite des cometes. Histoire del’Académie Royale des Sciences, Année M.DCCXXXIII. Avec les Mémoires de Ma-thématique & de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cette Aca-démie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXV. pp. 331–350.

[Bouguer 1748] Bouguer, P.: Relation abrégée du voyage fait au Pérou par Messieurs del’académie Royale des sciences, Pour mesurer les Degrés du Méridien aux environs del’Équateur, & en conclurre la Figure de la Terre. Histoire de L’Académie Royale desSciences. Année M.DCCXLIV. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique,pour la même Année. Tirez des Registres de cette Académie. A Paris, De l’ImprimerieRoyale M.DCCXLVIII. pp. 249–297.

[Bouguer 1749] Bouguer, P.: La figure de la terre. Déterminée par les Observations deMessieurs Bouguer, & de la Condamine, de l’Académie Royale des Sçiences, envoyéspar ordre de Roy au Pérou, pour observer aux environs de l’Equatuer. A Paris, ChezCharles-Antoine Jombert M.DCC.XLIX.

[Bouguer 1755] Bouguer, P.: Remarques Sur les Observations de la parallaxe de la Lu-ne, qu’on pourroit faire en même temps en plusieurs endroits, avec la méthoded’évaluer les changemens que cause à ces parallaxes, la Figure de la Terre. Histoirede l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCLI. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLV. pp. 64–86.

[Bouillet 1720] Bouillet, J.: Dissertation sur la cause de la pesanteur, qui a remporté leprix de l’Académie Royale des belles lettres, sciences et arts, pour l’année 1720.Bordeaux, Chez R. Brun 1720.

[Brackenridge 1995] Brackenridge, J. B.: The Key to Newton’s Dynamics – The KeplerProblem and the Principia. Containing an English Translation of Sections 1, 2, and3 of Book One from the First (1687) Edition of Newton’s Mathematical Principles ofNatural Philosophy. Berkeley / Los Angeles / London, University of California Press1995.

[Bradley 1729] Bradley, J.: A Letter from the Reverend Mr. James Bradley . . . giving anAccount of a new discovered Motion of the Fix’d Stars. Philosophical Transactions,giving some account of the Present Undertakings, Studies, and Labours, of the In-genious, in many Considerable Parts of the World, Vol. XXXV, No. 406 (December1728), pp. 637–661.

Page 20: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 969

[Bradley 1750] Bradley, J.: A Letter to the Right honourable George Earl of Macclesfieldconcerning an apparent Motion observed in some of the fixed Stars. PhilosophicalTransactions, giving some account of the Present Undertakings, Studies, and La-bours, of the Ingenious, in many Considerable Parts of the World, Vol. XLV, No.485 (January 1748), pp. 1–43.

[Bradley et al. 2007a] Bradley, R. E. / Sandifer, C. E. (eds.): Leonhard Euler: Life, Workand Legacy. (Studies in the History and Philosophy of Mathematics, Vol. 5). Ams-terdam, Elsevier 2007.

[Bradley et al. 2007b] Bradley, R. E. / D’Antonio, L. A. / Sandifer, C. E. (eds.): Eulerat 300 – An Appreciation. (Spectrum Series), The MAA Tercentenary Euler Cele-bration, Vol. 5. Washington, MAA Service Center 2007.

[Bradley 2007] Bradley, R. E.: Three Bodies? Why not Four? – The Motion of the LunarApsides. In: [Bradley et al. 2007b], pp. 227–238.

[Brandes 1806] Brandes, H. W.: Die Gesetze des Gleichgewichts und der Bewegung flüssi-ger Körper. Dargestellt von Leonhard Euler. Uebersetzt, mit einigen Abänderungenund Zusätzen von H. W. Brandes. Leipzig, bey Siegfried Lebrecht Crusius 1806.

[Bredekamp et al. 2010] Bredekamp, H. / Velminski, W.: Mathesis & Graphé. LeonhardEuler und die Entfaltung der Wissenssysteme. Berlin, Akademie Verlag 2010.

[Brennecke 1924] Brennecke, R.: Die Verdienste Leonhard Eulers um den Potentialbegriff.Zeitschrift für Physik, Vol. 25 (1924), pp. 42–45.

[Brent 1741] Brent, C.: The Compendious Astronomer: Containing New and Correct Ta-bles For Computing in a concise Manner, The Places of the Luminaries; Digestedfrom Numbers Founded on The latest Observations: All the Tables hitherto publis-hed making the Apogé of the Sun about Seven Minutes too far. London, Printed forJames Hodges MDCCXLI.

[Brian et al. 1996] Brian, É. / Demeulenaere-Douyère, C. (eds.): Histoire et mémoire del’Académie des sciences. Guide de recherches. Paris / Londres / New York, Technique& Documentation 1996.

[Britton 1992] Britton, J. P.: Models and Precision: The Quality of Ptolemy’s Observati-ons and Parameters. Appendix 1: Secular Accelerations of the Sun and Moon. NewYork and London, Garland Publishing Inc. 1992. pp. 153–178.

[Brosche et al. 1990] Brosche, P. / Sündermann, J. (eds.): Earth’s Rotation from Eons toDays. Proceedings of a Workshop Held at the Centre for Interdisciplinary Research(ZiF) of the University of Bielefeld, FRG, September 26–30, 1988. Berlin / Heidelberg/ New York etc., Springer-Verlag 1990.

[Brown 1898] Brown, E. W.: An Introductory Treatise on the Lunar Theory. Cambridge,at the University Press 1898.

[Brunet 1931] Brunet, P.: L’introduction des théories de Newton en France au XVIIIe

siècle. Vol. 1: Avant 1738. Paris, Librairie Scientifique Albert Blanchard 1931.

Page 21: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

970 Literatur

[Bucher 2002] Bucher, G.: Von Beschreibung der Sitten und Gebräuche der Völcker. DieInstruktionen Gerhard Friedrich Müllers und ihre Bedeutung für die Geschichte derEthnologie und der Geschichtswissenschaft. (Quellen und Studien zur Geschichte desÖstlichen Europa, (SGO) Band 63.) Stuttgart, Franz Steiner Verlag 2002.

[Buchwald et al. 2001] Buchwald, J. Z. / Cohen, I. B.: Isaac Newton’s Natural Philosophy.(Dibner Institute Studies in the History of Science and Technology). Cambridge(Massachusetts) and London, The MIT Press 2001.

[Burkhardt 1908] Burkhardt, H.: Entwicklungen nach oscillirenden Functionen und In-tegration der Differentialgleichungen der mathematischen Physik. Jahresbericht derDeutschen Mathematiker-Vereinigung, Vol. 10(2), Kap. III: Die Entwicklung ana-lytischer Functionen in harmonische trigonometrische Reihen, pp. 47–342. Leipzig,Teubner 1908.

[Burckhardt et al. 1983] Burckhardt, J. J. / Fellmann, E. A. / Habicht, W. (eds.): Leon-hard Euler 1707 – 1783. Beiträge zu Leben und Werk. Gedenkband des KantonsBasel-Stadt. Basel, Birkhäuser Verlag 1983.

[Bureau des Longitudes 1806] Bureau des Longitudes (ed.): Tables astronomiques pu-bliées par le Bureau des Longitudes. A Paris, Chez Courcier 1806.

[Butterfield 1906] Butterfield, A. D.: A History of the Determination of the Figure of theEarth from Arc Measurements. Worcester, Mass., The Davis Press 1906.

[Calero 2008] Calero, J. S.: The Genesis of Fluid Mechanics 1640–1780. (Studies in His-tory and Philosophy of Science, Vol. 22). Dordrecht, Springer Science + BusinessMedia B.V. 2008.

[Caparrini 2002] Caparrini, S.: The Discovery of the Vector Representation of Momentsand Angular Velocity. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 56, No. 6 (Novem-ber 2002), pp. [151]–181.

[Capello 1737] Capello, A.: Astrosophiæ numericæ supplementum. Id est Helio-Selenometria ad numeros revocata; Quod idem sonat, ac Exactissimæ LuminariumTabulæ juxta hypotheses ac mensuras celeb. Geometriæ D. Isaac Newtoni equitisaurati. Venetiis, Apud Antonium Mora. Impensis Authoris 1737.

[Carl 1864] Carl, P.: Repertorium der Cometen-Astronomie. Muenchen, M. Rieger’scheUniversitaets-Buchhandlung 1864.

[Cartwright 1999] Cartwright, D. E.: Tides – A Scientific History. Cambridge, CambridgeUniversity Press 1999.

[Cassini 1716] Cassini, J.: De la figure de la Terre. Histoire de l’Académie Royale dessciences, Année M.DCCXIII. Avec les Mémoires de Mathématiques & de Physiques,pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCXVI. pp. 188–200.

[Cassini 1720] Cassini, J.: De la Grandeur et de la Figure de la Terre. Suire des Memoiresde l’Academie Royale des Sciences, Année M.DCCXVIII. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCXX.

Page 22: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 971

[Cassini 1736] Cassini, [J.]: De l’inclinaison du plan de l’écliptique et de l’orbite des pla-netes Par rapport à l’Équateur de la Révolution du Soleil autour de son Axe. Histoirede l’Académie Royale des Sciences., Année M.DCCXXXIV. Avec les Mémoires deMathématique & de Physique pour la même Année. Tirez des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXVI. pp. 107–122.

[Cassini 1740a] Cassini, J.: Elemens d’Astronomie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCXL.

[Cassini 1740b] Cassini, J.: Tables astronomiques du Soleil, de la Lune, des planetes, desetoiles fixes, et des satellites de Jupiter et de Saturne; Avec l’explication & l’usagede ces mêmes tables. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXL.

[Cassini 1741] Cassini, [J.]: Recherche de la parallaxe du Soleil par l’observation de Mars,Au temps de son Opposition avec le Soleil, de l’année 1736. Histoire de L’AcadémieRoyale des Sciences. Année M.DCCXXXIX. Avec les Mémoires de Mathématique &de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris,De l’Imprimerie Royale M.DCCXLI. pp. 197–220.

[Cassini 1742] Cassini, [C. F.]: De la Méridienne de Paris, prolongée vers le nord, Et desObservations qui ont été faites pour décrire les frontiéres du Royaume. Histoire deL’Académie Royale des Sciences. Année M.DCCXL. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, De l’Imprimerie Royale M.DCCXLII. pp. 276–292.

[Cassini 1744] Cassini, [C. F.]: La Meridienne de l’Observatoire Royal de Paris, Vérifiéedans toute l’étendue du Royaume par de nouvelles Observations. Pour en dédui-re la vraye grandeur des degrés de la Terre, tant en longitude qu’en latitude, &pour y assujettir toutes les Opérations Géométriques faites par ordre du Roi, pourlever une Carte générale de France. Suite des Mémoires de l’Académie Royale desSciences, Année M.DCC.XL. A Paris, Chez Hippolyte-Louis Guerin, & Jacques Gue-rin M.DCC.XLIV.

[Chandler 1975] Chandler, P.: Clairaut’s critique of Newtonian attraction: Some insightsinto his philosophy of science. Annals of Science, Vol. 32, No. 4 (July 1975), pp.369–378.

[Chandler 1977] Chandler, P.: The Principia’s Theory of the Motion of the Lunar Apse.Historia Mathematica, Vol. 4 (1977), pp. [405]–410.

[Chapront-Touzé 2002] Chapront-Touzé, M. (ed.): Jean le Rond d’Alembert – Oeuvrescomplètes. Série I, Traités et mémoires mathématiques, 1736–1756. Volume 6: Pre-miers textes de mécanique céleste (1747–1749). Paris, CNRS 2002.

[Chapront-Touzé 2006] Chapront-Touzé, M. / Souchay, J. (eds.): Jean le Rondd’Alembert – Oeuvres complètes. Série I, Traités et mémoires mathématiques, 1736–1756. Volume 7: Précession et nutation (1749–1752). Paris, CNRS 2006.

[Clairaut 1743] Clairaut, A. C.: Théorie de la Figure de la Terre, Tirée des Principes del’Hydrostatique. A Paris, Chez David Fils MDCCXLIII.

Page 23: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

972 Literatur

[Clairaut 1745] Clairaut, A. C.: Sur quelques principes Qui donnent la Solution d’ungrand nombre de Problèmes de Dynamique. Histoire de l’Académie Royale desSciences., Année M.DCCXLII. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physiquepour la même Année. Tirez des Registres de cette Académie. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCXLV. pp. 1–52.

[Clairaut 1746] Clairaut, A. C.: De l’orbite de la lune dans le systeme de M. Newton.Histoire de l’Académie Royale des Sciences., Année M.DCCXLIII. Avec les Mémoiresde Mathématique & de Physique pour la même Année. Tirez des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXLVI. pp. 17–32.

[Clairaut 1749] Clairaut, A. C.: Du système du monde Dans les principes de la gravitationuniverselle. Histoire de l’Académie Royale des Sciences., Année M.DCCXLV. Avec lesMémoires de Mathématique & de Physique pour la même Année. Tirez des Registresde cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXLIX. pp. 329–364.

[Clairaut 1752a] Clairaut, A. C.: De l’orbite de la Lune, En ne négligeant pas les quarrésdes quantités de même ordre que les forces perturbatrices. Histoire de l’AcadémieRoyale des Sciences., Année M.DCCXLIX. Avec les Mémoires de Mathématique &de Physique pour la même Année. Tirez des Registres de cette Académie. A Paris,de l’Imprimerie Royale M.DCCLII. pp. 421–434.

[Clairaut 1752b] Clairaut, A. C.: Demonstration de la proposition fondamentale de mathéorie de la Lune l’orbite de la Lune, en ne négligeant pas les quarrés des quanti-tés de même ordre que les forces perturbatrices. Histoire de l’Académie Royale desSciences., Année M.DCCXLIX. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physiquepour la même Année. Tirez des Registres de cette Académie. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCLII. pp. 434–440.

[Clairaut 1752c] Clairaut, A. C.: Théorie de la Lune, deduite du seul Principe de l’Attrac-tion reciproquement proportionelle aux Quarrés des Distances. Piece qui a remportéele Prix de l’Academie Imperiale des Sciences de St. Petersbourg proposé En M.DCCL.A St. Petersbourg, de l’Imprimerie de l’Acad. Imperiale des Sciences 1752.

[Clairaut 1754] Clairaut, A. C.: Tables de la Lune, calculées suivant la théorie de la gra-vitation universelle. A Paris, chez Durant [et] Pissot M.DCC.LIV.

[Clairaut 1759a] Clairaut, A. C.: Mémoire sur l’orbite apparente du Soleil Autour dela Terre, en ayant égard aux perturbations produites par les actions de la Lune& des Planètes principales. Histoire de l’Académie Royale des Sciences., AnnéeM.DCCLIV. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique pour la mêmeAnnée. Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLIX. pp. 521–564.

[Clairaut 1759b] Clairaut, A. C.: Mémoire sur la Comète de 1682. Le Journal des Sçavans,pour l’Année M.DCC.LIX. Janvier. A Paris, Chez Michel Lambert M.DCC.LIX, pp.38–45.

[Clairaut 1760] Clairaut, A. C.: Théorie du Mouvement des Comètes, Dans laquelle ona égard aux altérations que leurs orbites éprouvent par l’action des Planètes. Avecl’application de cette Théorie à la Comète qui a été observée dans les années 1531,1607, 1682 & 1759. A Paris, Chez Michel Lambert (1760).

Page 24: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 973

[Clairaut 1762] Clairaut, A. C.: Recherches sur la Comète des Années 1531, 1607, 1682 et1759, pour servir de Supplement à la Theorie, par paquelle on avoit annoncé en 1758le tems du retour de cette Comète. St. Petersbourg, de l’Imprimerie de l’AcademieImperiale des Sciences 1762.

[Clairaut 1765a] Clairaut, A. C.: Mémoire sur la Comète de 1759, Dans lequel on donneles périodes qu’il est le plus à propos d’employer, en faisant usage des observationsfaites sur cette Comète dans les quatre dernières apparitions. Histoire de l’AcadémieRoyale des Sciences. Année M.DCCLIX. Avec les Mémoires de Mathématique & dePhysique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, del’Imprimerie Royale M.DCCLXV, pp. 115–120.

[Clairaut 1765b] Clairaut, A. C.: Théorie de la lune, déduite du seul principe del’attraction réciproquement proportionnelle aux quarrés des distances. Piéce qui aremporté le prix proposé en 1750, par l’Académie de Pétersbourg. Seconde édition,a laquelle on a joint des Tables de la lune, construites sur une nouvelle révision detoutes les espèces de calcul dont leurs équations dépendent. A Paris, chez Dessaint& Saillant. M.DCC.LXV.

[Clemens 1902] Clemens, H.: Die älteren Ephemeridenausgaben der Berliner Akademieund die Begründung des Astronomischen Jahrbuches. Veroeffentlichungen des Astro-nomischen Rechen-Instituts zu Berlin-Dahlem, Vol. 20 (1902), pp. 171–196.

[Cohen 1967] Cohen, I. B.: Newton’s Attribution of the First Laws of Motion to Galileo.Atti del Symposium Internazionale di Storia, Metodologia, Logica e Filosofia dellaScienza ‘Galileo nella Storia e nella Filosofia della Scienza’. (Collection des Travauxde l’Académie Internationale d’Histoire des Sciences, N. 16, Vinci). Firenze, GruppoItaliano di Storia della Scienza 1967, pp. xxv–xliv.

[Cohen 1971] Cohen, I. B.: Introduction to Newton’s ‘Principia’. Cambridge, At the Uni-versity Press 1971.

[Cohen 1975] Cohen, I. B.: Isaac Newton’s Theory of the Moon’s Motion (1702). With abibliographical and historical introduction by I. Bernard Cohen. Folkestone, Dawson1975.

[Cohen 1980] Cohen, I. B.: The Newtonian Revolution. Cambridge / London / New York,Cambridge University Press 1980.

[Cohen 1987] Cohen, I. B.: Newton’s third law and universal gravity. Journal of the His-tory of Ideas, Vol. 48, No. 4 (Oct.–Dec. 1987), pp. 571–593.

[Cohen et al. 1999] Cohen, I. B. / Whitman, A.: Isaac Newton – The Principia. Mathe-matical Principles of Natural Philosophy. Berkely / Los Angeles / London, Universityof California Press 1999.

[Colden 1748] Colden, C.: Erklärung der ersten wirkenden Ursache in der Materie, undder Ursache der Schwere. Aus dem 1745 zu Neuyork gedruckten Englischen übersetztund mit einigen Anmerckungen begleitet von Abraham Gotthelf Kästner. Hamburg,bey Georg Christian Grund / Leipzig, bey Adam Heinrich Holle 1748.

[Colwell 1993] Colwell, P.: Solving Keplers Equation over Three Centuries. Richmond,Willmann-Bell 1993.

Page 25: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

974 Literatur

[Cook 1988] Cook, A.: The Motion of the Moon. Bristol and Philadelphia, Adam Hilger1988.

[Cooper et al. 2006] Cooper, M. / Hunter, M. (eds.): Robert Hooke – Tercentennial Stu-dies. Burlington, Ashgate Publishing Company 2006.

[Costabel 1987] Costabel, P.: Picard et l’étalon universel de longueur fondé sur le pendul.In: [Picolet 1987], pp. [315]–328.

[Costabel 1988] Costabel, P.: Science positive et forme de la Terre au début du XVIIIe

siècle. In: [Lacombe et al. 1988], pp. 97–114.

[Cramer 1731] Cramer, G.: Theses Physico-Mathematicae de Gravitate, [. . . ], quas DEOdante, sub Praesidio D. D. Gabrielis Cramer, tueri conabitur Johannes Jallabertus,Author. Genevae, 1731.

[Cross 1983] Cross, J.: Euler’s Contributions to Potential Theory 1730–1755. In:[Burckhardt et al. 1983], pp. 331–343.

[Dalitz et al. 2000] Dalitz, R. H. / Nauenberg, M.: The Foundations of Newtonian Schol-arship. Singapore / New Jersey / London / Hong Kong, World Scientific Publ. 2000.

[David 1767] David, J.-P.: Dissertation sur la cause de la pesanteur et de l’uniformité desphénoménes qu’elles nous présente. A Amsterdam, et se trouve à Paris, chez Vallat[. . . ], La Combe [. . . ], et à Rouen, la veuve Besongne 1767.

[Defossez 1946] Defossez, L.: Les savants du XVII.e siècle et la mesure du temps. Préfacede M. A. Jacquerod. Ouvrage couronné par la Société Suisse de Chronométrie. Lau-sanne, Édition du Journal Suisse d’Horlogerie et de Bijouterie 1946.

[Delambre 1792] [Delambre, J. B. J.]: Tables du Soleil. In: [Lalande 1792b], pp. 1–41.

[Delambre 1806] Delambre, J. B. J.: Tables du Soleil. In: [Bureau des Longitudes 1806],Premiere partie.

[Delambre 1810] Delambre, J. B. J.: Rapport historique sur les progrès des sciencesmathématiques depuis 1789, et sur leur état actuel, Présenté à Sa Majesté l’Em-pereur et Roi, en son Conseil d’état, le 6 Février 1808, par la Classe des Sciencesphysiques et mathématiques de l’Institut, conformément à l’arrêté du Gouvernementdu 13 Ventôse an X. A Paris, de l’Imprimerie Impériale M.DCCC.X.

[Delambre 1821] Delambre, J. B. J.: Histoire de l’Astronomie moderne. Tome second.Paris, Courcier 1821.

[Delambre 1827] Delambre, J. B. J.: Histoire de l’Astronomie au dix-huitième siècle. Pu-bliée par M. Mathieu. Paris, Bachelier 1827.

[Delambre 1912] Delambre, J. B. J.: Grandeur et Figure de la Terre. Ouvrage augmentéde notes, de cartes, et publié par les soins de G. Bigourdan. Paris, Gauthier-Villars1912.

[Demidov et al. 1992] Demidov, S. S. / Folkerts, M. / Rowe, D. E. / Scriba, C. J. (eds.):Amphora. Festschrift für Hans Wussing zu seinem 65. Geburtstag. Basel, BirkhäuserVerlag 1992.

Page 26: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 975

[Derham 1726] Derham, W.: Philosophical Experiments and Observations Of the lateEminent Dr. Robert Hooke, S.R.S. And Geom. Prof. Gresh. and Other EminentVirtuoso’s in his Time. London, Printed by W. and J. Innys, Printers to the RoyalSociety MDCCXXVI.

[Dick et al. 2000] Dick, S. / McCarthy, D. / Luzum, B. (eds.): Polar Motion: Historicaland Scientific Problems. IAU Colloquium 178 held in Cagliari, Sardinia, Italy, 27-30Septermber 1999. (Astronomical Society of the Pacific Conference Series, Vol. 208).San Francisco, Astronomical Society of the Pacific 2000.

[Dionis du Séjour 1784] Dionis du Séjour, A. P. : Nouvelles méthodes analytiques pourrésoudre différentes questions astronomiques. Seizième Mémoire, Dans lequel on ap-plique à la détermination de la parallaxe du Soleil, les Formules analytiques dé-montrées dans les Mémoires précédents. Histoire de l’Académie Royale des Sciences.Année M.DCCLXXXI. Avec les Mémoires de Mathématiques & de Physiques, pourla même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCLXXXIV. pp. 297–336.

[Dobson 1998] Dobson, G. J.: Newton’s Problems with Rigid Body Dynamics in the Lightof his Treatment of the Precession of the Equinoxes. Archive for History of ExactSciences, Vol. 53 (1998), pp. 125–145.

[Dobson 2001] Dobson, G. J.: On Lemmas 1 and 2 to Proposition 39 of Book 3 of Newton’sPrincipia. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 55 (2001), pp. [345]–363.

[Doppelmayr 1742] Doppelmayr, J. G.: Atlas coelestis in quo mundus spectabilis et in eo-dem stellarum omnium phoenomena notabilia, circa ipsarum lumen, figuram, faciem,motum, eclipses, occultationes transitus, magnitudines distantias, aliaque secundumNic. Copernici et ex parte Tychonis de Brahe hipothesin. Norimbergae, SumptibusHeredum Homannianorum, A. 1742.

[Drake 1996] Drake, E. T.: Restless Genius – Robert Hooke and his earthly thoughts.New York / Oxford, Oxford University Press 1996.

[Duerbeck 2004] Duerbeck, H. W.: Zach, Gotha and the Venus transits of the 18th and19th centuries. In: [Balázs et al. 2004], pp. 53–63.

[Dumas et al. 1995] Dumas, H. S. / Meyer, K. R. / Schmidt, D. S. (eds.): HamiltonianDynamical Systems. History, Theory, and Applications. The IMA Volumes in Ma-thematics and its Applications, Vol. 63. New York / Berlin / Heidelberg [etc.] 1995.

[Dungen et al. 1952] Dungen, F. H. van den / Cox, J. F. / Van Mieghem, J.: Sur unequestion mise au concours, en 1752, par l’Académie Royale des Sciences et Belles-Lettres de Berlin. Ciel et Terre, Vol. 68 (1952), pp. 61–64.

[Dunham 2007] Dunham, W. (ed.): The Genius of Euler – Reflections on his Life andWork. (Spectrum Series), The MAA Tercentenary Euler Celebration, Vol. 2. Wa-shington, MAA Service Center 2007.

[Dunthorne 1739] Dunthorne, R.: The practical astronomy of the moon: or, new tables ofthe moon’s motions, exactly constructed from Sir Isaac Newton’s theory, as publishedby Dr. Gregory in his Astronomy: with precepts for computing the place of the moon,and eclipses of the luminaries. Cambridge, printed for the author, and sold by JohnSenex, London; and by James Fletcher in Oxford, 1739.

Page 27: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

976 Literatur

[Dunthorne 1749] Dunthorne, R.: A Letter from the Rev. Mr. Richard Dunthorne tothe Reverend Mr. Richard Mason F.R.S. and Keeper of the Woodwardian Museumat Cambridge, concerning the Acceleration of the Moon. Philosphical Transactions.Giving some Account of the Present Undertakings, Studies and Labours of the Inge-nious, In many Considerable Parts of the World, Vol. 46, No. 492 (Apr. / May. /June 1749), pp. 162–172.

[Du Pasquier 1927] Du Pasquier, L.-G.: Léonard Euler et ses amis. Paris, J. Hermann1927.

[Edwards 2002] Edwards, M. R.: Pushing Gravity – New perspectives on Le Sage’s theoryof gravitation. Montreal, C. Roy Keys Inc. 2002.

[Eichhorn 1902] Eichhorn, C.: Die Geschichte der „St. Petersburger Zeitung“ 1727–1902.Zum Tage der Feier des 175-jährigen Bestehens der Zeitung, dem 3. Januar 1902. St.Petersburg, Buchdruckerei der St. Petersburger Zeitung 1902.

[Einstein et al. 1913] Einstein, A. / Grossmann, M.: Entwurf einer verallgemeinerten Re-lativitätstheorie und einer Theorie der Gravitation. I. Physikalischer Teil von AlbertEinstein in Zürich, II. Mathematischer Teil von Marcel Grossmann in Zürich. Leipzigund Berlin, Durck und Verlag von B. G. Teubner 1913.

[Einstein et al. 1914] Einstein, A. / Grossmann, M.: Kovarianzeigenschaften der Feldglei-chungen der auf die verallgemeinerte Relativitätstheorie gegründeten Gravitations-theorie. Zeitschrift für Mathematik und Physik, Band 63 (1914), pp. 215–225.

[Einstein 1914] Einstein, A.: Die formale Grundlage der allgmeinen Relativitätstheorie.Sitzungsberichte der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften (Berlin),1914, pp. 1030–1085.

[Einstein 1915a] Einstein, A.: Zur allgemeinen Relativitätstheorie. Sitzungsberichte derKöniglich Preußischen Akademie der Wissenschaften (Berlin), 1915, pp. 778–786.

[Einstein 1915b] Einstein, A.: Die Feldgleichungen der Gravitation. Sitzungsberichte derKöniglich Preußischen Akademie der Wissenschaften (Berlin), 1915, pp. 844–847.

[Einstein 1916] Einstein, A.: Die Grundlage der allgemeinen Relativitätstheorie. Annalender Physik, Band 49 (1916), pp. [769]–822.

[Eisenschmid 1691] Eisenschmid, J. C.: Diatribe de figure telluris elliptico-sphæroide, ubiUnà exhibetur ejus magnitudo per singulas dimensiones, consensu omnium Obser-vationum comprobata. Argentorati, Apud Johannem Fridericum Spoor MDCXCI.

[Ekman 1993] Ekman, M.: A concise history of the theories of tides, precession-nutationand polar motion (from antiquity to 1950). Surveys in Geophysics, Vol. 14 (1993),pp. 585–617.

[Eneström 1910] Eneström, G.: Verzeichnis der Schriften Leonhard Eulers. Jahresberichtder Deutschen Mathematiker-Vereinigung, Ergänzungsband IV. Leipzig, B. G. Teub-ner 1910.

[Engel 1985] Engel, W. (ed.): Festakt und wissenschaftliche Konferenz aus Anlass des 200.Todestages von Leonhard Euler. (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaftender DDR, Abt. Mathematik, Naturwissenschaften, Technik), Jg. 1985, Nr. 1N). Ber-lin, 15./16. September 1983. Berlin, Akademie-Verlag 1985.

Page 28: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 977

[Érdi 2004] Érdi, B.: The development of celestial mechanics up to Laplace. In:[Balázs et al. 2004], pp. 64–69.

[Erlichson 1997] Erlichson, H.: Hooke’s September 1685 Ellipse Vertices Construction andNewton’s Instantaneous Impulse Construction. Historia Mathematica, Vol. 24 (1997),pp. 167–184.

[Fellmann 1983] Fellmann, E. A.: Leonhard Euler – Ein Essay über Leben und Werk. In:[Burckhardt et al. 1983], pp. 13–98.

[Fellmann 1988] Fellmann, E. A.: The Principia and Continental Mathematicians. Notesand Records of the Royal Society, Vol. 42 (1988), pp. 13–34.

[Fellmann 1993] Fellmann, E. A. / Im Hof, H. C.: Die Euler-Ausgabe – Ein Bericht zuihrer Geschichte und ihrem aktuellen Stand. Jahrbuch Überblicke Mathematik, 1993.Braunschweig, Vieweg-Verlag 1993. pp. [185]–198.

[Fellmann 1995] Fellmann, E. A.: Leonhard Euler. (Rowohlts Monographien, Bd. rm 387).Reinbek bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch GmbH 1995.

[Fellmann 2007] Fellmann, E. A.: Leonhard Euler. Translated by Erika und Walter Gaut-schi. Basel, Birkhäuser Verlag 2007.

[Figala 1979] Figala, K. / Berninger, E. H. (eds.): Arithmos – Arrythmos: Skizzen ausder Wissenschaftsgeschichte. Festschrift für Joachim Otto Fleckenstein zum 65. Ge-burtstag. München 1979.

[Flamsteed 1683] Flamsteed, J.: An Exact Account of the Three late Conjunctions ofSaturn and Jupiter, (within the space of less than seven months according to accu-rate Observations) viz. Octob. 1482, &c. Together with an Account of what otherConjunctions of them there happened for more than 100 years last; beginning atthe year 1563. And a Table Computed whereby to make an Estimate of what otherConjunctions have happended for the time past, or that will happen for the time tocome. Philosophical Transactions, Vol. XIII (1683), pp. 244–257.

[Flamsteed 1712] Flamsteed, J.: Historiæ coelestis libri duo quorum prior exhibet cata-logum stellarum fixarum Britannicum Novum & Locupletissimum Una cum earun-dem Planetarumque Omnium Observationibus Sextante, Micrometro, &c. habitis:Posterior transitus syderum Per Planum Arcus Meridionalis et Distantias Eorum aVertice complectitur. Observante Johanne Flamsteedio A.R. in observatorio regioGrenovicensi continua serie ab anno 1676 ad annum 1705 completum. Londini, typisJ. Matthews MDCCXII.

[Fleckenstein 1948] Fleckenstein, J. O.: Pierre Varignon und die mathematischen Wis-senschaften in Zeitalter des Cartesianismus. Archives Internationales d’Histoire desSciences, Vol. 2 (1948), pp. 76–138.

[Folkerts et al. 2006] Folkerts, M. / Kühne, A. (eds.): Astronomy as a Model for theSciences in Early Modern Times. Papers from the International Symposium Mu-nich, 10–12 (recte 21–23) March 2003, organized by Bernhard Fritscher and AndreasKühne.(Algorismus, Heft 59). Augsburg, Dr. Erwin Rauner Verlag 2006.

[Forbes 1966] Forbes, E. G.: Tobias Mayer’s Lunar Tables. Annals of Science, Vol. 22,No. 2 (June 1966), pp. 105–116.

Page 29: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

978 Literatur

[Forbes 1971] Forbes, E. G.: The Euler–Mayer Correspondence (1751–1755). A new per-spective on eighteenth-century advances in the lunar theory. New York, AmericanElsevier Publishing Company 1971.

[Forbes 1995] Forbes, E. G. / Wilson, C.: The solar tables of Lacaille and the lunar tablesof Mayer. In: [Taton et al. 1995], pp. 55–68.

[Frisi 1756] Frisi, P.: De motu diurno terrae dissertatio, quae A Regia Berolinensi Scien-tiarum Academia Praemium Philosophis, ac Mathematicis, primum anno 1754. tumrursus anno 1756, propositum, obtinuit. Pisis, Ex nova Typographia Io: Paulli Gio-vannelli & Sociorum MDCCLVI.

[Fueter 1941] Fueter, E.: Geschichte der exakten Wissenschaften in der SchweizerischenAufklärung (1680–1780). (Veröffentlichungen der Schweizerischen Gesellschaft fürGeschichte der Medizin und der Naturwissenschaften, Bd. XII). Aarau / Leipzig, H.R. Sauerländer & Co. 1941.

[Fuss 1783] Fuss, N.: Nouvelles recherches sur les inégalités dans le mouvement de la Terrecausées par l’action de Venus. Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolita-nae, Anno 1780, pars prior (1783), pp. 381–398.

[Fuss 1785] Fuss, N.: Recherches sur le dérangement d’une comète qui passe près d’uneplanète. Mémoires de Mathématique et de Physique. Présentés à l’Académie Royaledes Sciences, par divers Savans, et lus dans ses Assemblées, Tome X (1783), pp.1–64.

[Fuss 1843a] Fuss, P.-H.: Correspondance mathématique et physique de quelques célè-bres géomètres du XVIIIème siècle précédée d’une notice sur les travaux de LéonardEuler, tant imprimés qu’inédits et publiée sous les auspices de l’Académie Impérialedes sciences de Saint-Pétersbourg. Tome I. St.-Pétersbourg 1843.

[Fuss 1843b] Fuss, P.-H.: Correspondance mathématique et physique de quelques célè-bres géomètres du XVIIIème siècle précédée d’une notice sur les travaux de LéonardEuler, tant imprimés qu’inédits et publiée sous les auspices de l’Académie Impérialedes sciences de Saint-Pétersbourg. Tome II. St.-Pétersbourg 1843.

[Gagnebin 1949] Gagnebin, B.: De la cause de la pesanteur. Mémoire de Nicolas Fatio deDuiller, Présenté à la Royal Society le 26 février 1690. Reconstitué et publié avec uneintrodution. Notes and Records of the Royal Society of London, Vol. 6, No. 2 (May1949), pp. [103]–124.

[Gal 2002] Gal, O.: Meanest Foundations and Nobler Superstructures. Hooke, Newtonand the “Compounding of the Celestiall Motions of the Planetts”. (Boston Studies inthe Philosophy of Science, Vol. 229). Dordrecht / Boston / London, Kluwer AcademicPublishers 2002.

[Gal 2006] Gal, O.: Hooke’s Programme: Final Thoughts. In: [Cooper et al. 2006], pp.33–48.

[Galilei 1632] Galilei, G.: Dialogo di Galileo Galilei Linceo Matematico Sopraordinariodello stvdio di Pisa. E Filosofo, e Matematico primario del serenissimo Gr. Dvcadi Toscana. Doue ne i congressi di quattro giornate si discorre sopra i due massimisistemi del mondo Tolemaico, e Copernicano. In Fiorenza, Per Gio: Batista LandiniMDCXXXII.

Page 30: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 979

[Gauß 1809a] Gauß, C. F.: Theoria motus corporum coelestium in sectionibus conicissolem ambientium. Hamburgi sumtibus Frid. Perthes et I. H. Besser 1809.

[Gauß 1809b] Gauß, C. F.: Summarische Übersicht der zur Bestimmung der Bahnen derbeyden neuen Hauptplaneten angewandten Methoden. Monatliche Correspondenzzur Beförderung der Erd- und Himmels-Kunde, September 1809, pp. [197]–224.

[Gautier 1817] Gautier, A.: Essai historique sur le problème des trois corps, ou disserta-tion sur la théorie des mouvemens de la Lune et des planètes, abstraction faite deleur figure. Paris, de l’Imprimerie de Mme Ve Courcier 1817.

[Gaythorpe 1925] Gaythorpe, S. B.: On Horrocks’s Treatment of the Evection and theEquation of the Centre, with a Note on the Elliptic Hypothesis of Albert Curtz andits Correction by Boulliau and Newton. Monthly Notices of the Royal AstronomicalSociety, Vol. 85 (1925), pp. 858–865.

[Gaythorpe 1957] Gaythorpe, S. B.: Jeremiah Horrocks and his ‘New Theory of theMoon’. The Journal of the British Astronomical Association, Vol. 67, No. 4 (May1957), pp. 134–144.

[Gjertsen 1986] Gjertsen, D.: The Newton Handbook. London and New York, Routledge& Kegan Paul 1986.

[Goldbeck 1897] Goldbeck, E.: Die Gravitationshypothese bei Galilei und Borelli. (Wis-senschaftliche Beilage zum Jahresbericht des Luisenstädtischen Gymnasiums zu Ber-lin). Berlin, R. Gaertners Verlagsbuchhandlung 1897.

[Goldreich et al. 1969] Goldreich, P. / Toomre, A.: Some Remarks on Polar Wandering.Journal of Geophysical Research, Vol. 74, No. 10 (May 15, 1969), pp. 2555–2567.

[Goldstine 1977] Goldstine, H. H.: A History of Numerical Analysis from the 16th throughthe 19th Century. (Studies in the History of Mathematics and Physical Sciences, Vol.2). New York / Heidelberg / Berlin, Springer-Verlag 1977.

[González Redondo 2007] González Redondo, F. A.: Constants, units, measures, and di-mensions in Leonard Euler’s Mechanics, 1736–1765. In: [Baker 2007], pp. 205–231.

[Grammaticus 1726] Grammaticus, N.: Tabulæ lunares ex theoria et mensuris geometræceleberrimi domini Isaaci Newtoni equitis aurati in gratiam astronomiæ cultorumconcinnatæ. Ingolstadii, typis viduæ Grassianæ typogr. acad 1726.

[Grant 1852] Grant, R.: History of physical astronomy, from the earliest ages to the middleof the nineteenth century. Comprehending a detailed account of the establishmentof the theory of gravitation by Newton, and its developement by his successors; withan exposition of the progress of research on all the other subjects of celestial physics.London, Henry G. Bohn 1852.

[Grasshoff 2002] Grasshoff, G.: Mästlins Beitrag zu Keplers „Astronomia Nova“. ActaHistorica Astronomiae, Vol. 17 (2002), pp. [72]–109.

[Grasshoff 2005] Grasshoff, G.: Der „Kampf um den Mars“ als größte wissenschaftlicheNiederlage Johannes Keplers. Acta Historica Leopoldina, Vol. 45 (2005), pp. 79–90.

Page 31: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

980 Literatur

[Grattan-Guinness 2006] Grattan-Guinness, I. / Pulte, H. (eds.): On the Reception ofIsaac Newton in Europe. Mini-Workshop, February 19–25, 2006. MathematischesForschungsinstitut Oberwolfach, Report No. 10/2006, pp. [553]–584.

[Greenberg 1995] Greenberg, J. L.: The Problem of the Earth’s Shape from Newton toClairaut. The rise of mathematical science in eighteenth-century Paris and the fallof „normal“ science. Cambridge, Cambridge University Press 1995.

[Greenberg 1996] Greenberg, J. L.: Isaac Newton and the Problem of the Earth’s Shape.Archive for History of Exact Sciences, Vol. 49, No. 4 (December 1996), pp. [371]–391.

[Grischow 1750] Grischow, A.: Détermination de la différence des Méridiens entrel’observatoire Royale de Paris et celui de Berlin. Mémoires de Mathématique et dePhysique, Présentés à l’Académie Royale des Sciences, par divers Sçavans, & lûsdans ses Assemblées. Tome Premier. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCL. pp.539–562.

[Grischow 1760] Grischow, A.: Errorum tabularum lunarium ex eclipsibus solis, praeci-pue iis, quae anno 1748, d. 25. Iulii et anno 1750. d. 8. Ianuarii st. n. diligentissimesunt observatae, definiendorum disquisitio. Novi Commentarii Academiae Scientia-rum Imperialis Petropolitanae, Tom. V, ad Annum MDCCLIV. et MDCCLV. (MD-CCLX). pp. 431–455.

[Grunert 1859] Grunert, J. A.: Ueber die Berechnung der planetarischen Störungen.Astronomische Nachrichten, Bd. 50 (1859), Nr. 1179, pp. 33–38.

[Günther 1890] Günther, S.: Handbuch der mathematischen Geographie. Stuttgart, En-gelhorn 1890.

[Guicciardini 1999] Guicciardini, N.: Reading the Principia – The Debate on Newton’sMathematical Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736. Cambridge, Cam-bridge University Press 1999.

[Guicciardini 2003] Guicciardini, N.: Conceptualism and contextualism in the recent his-toriography of Newton’s Principia. Historia Mathematica, Vol. 30 (2003), pp. [407]–431.

[Guyot 1955] Guyot, E.: Histoire de la détermination des longitudes. La Chaux-de-Fonds,Chambre Suisse de l’Horlogerie 1955.

[Haas 1914] Haas, A. E.: Grundgleichungen der Mechanik, dargestellt auf Grund der ge-schichtlichen Entwicklung. Vorlesungen zur Einführung in die theoretische Physik,gehalten im Sommersemester 1914 an der Universität Leipzig. Leipzig, Verlag vonVeit & Comp. 1914.

[Habicht 1983] Habicht, W.: Einige grundlegende Themen in Leonhard Eulers Schiffs-theorie. In: [Burckhardt et al. 1983], pp. 243–270.

[Hahn 1971] Hahn, R.: The Anatomy of a Scientific Institution – The Paris Academy ofSciences, 1666 – 1803. Berkeley / Los Angeles / London, University of CaliforniaPress 1971.

Page 32: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 981

[Halleux et al. 2001] Halleux, R. / Mc Clellan, J. / Berariu, D. / Xhayet, G.: Les Publi-cations de l’Académie Royale des Sciences de Paris (1666–1793). 2 Vols. (De diversisartibus, Tome 52–1/2). Turnhout, Brepols Publ. 2001.

[Halley 1686] Halley, E.: A Discourse Concerning Gravity, and its Properties, wherein theDescent of Heavy Bodies, and the Motion of Projects is briefly, but fully handled:Together with the Solution of a Problem of great Use in Gunnery. Philosphical Tran-sactions. Giving some Account of the Present Undertakings, Studies and Labours ofthe Ingenious, In many Considerable Parts of the World, Vol. 16, No. 179 (Jan. /Feb. 1686), pp. 3–21.

[Halley 1693] Halley, E.: Emendationes ac Notæ in vetustas Albatênii ObservationesAstronomicas, cum restitutione Tabularum Lunisolarium eiusdem Authoris. Philos-phical Transactions. Giving some Account of the Presen Undertakings, Studies andLabours of the Ingenious, In many Considerable Parts of the World, Vol. 17, No. 204(Oct. 1693), pp. 913–921.

[Halley 1695] Halley, E.: Some Account of the Ancient State of the City of Palmyra, withshort Remarks upon the Inscriptions found there. Philosphical Transactions. Givingsome Account of the Presen Undertakings, Studies and Labours of the Ingenious, Inmany Considerable Parts of the World, Vol. 19, No. 2199 (Jan. / Feb. 1695/6), pp.160–175.

[Halley 1704] Halley, E.: Astronomiae Cometicae Synopsis. Philosophical Transactions.Giving some Account of the Presen Undertakings, Studies and Labours of the Inge-nious, In many Considerable Parts of the World, Vol. 24 (1704), pp. 1882–1899.

[Halley 1749] Halley, E.: Tabulae astronomicae. Accedunt de usu tabularum praecepta.Londini, Apud Gulielmum Innys MDCCXLIX.

[Hamberger 1723] Hamberger, G. E.: Dissertationem physicam de experimento, ab Hu-genio, pro causa gravitatis explicanda, invento examini exponit praeses Georg. Erh.Hambergerus [. . . ] respondente Iohanne Artzt. Transilvano. Jenae, Litteris Fickel-scherrianis 1723.

[Hankins 1967] Hankins, T. L.: The Reception of Newton’s Second Law of Motion in theEighteenth Century. Archives Internationales d’Histoire des Sciences, Vol. 20 (1967),pp. [43]–65.

[Harman et al. 1992] Harman, P. M. / Shapiro, A. E. (eds.): The investigation of difficultthings. Essays on Newton and the history of the exact sciences in honour of D. T.Whitside. Cambridge, Cambridge University Press 1992.

[Harnack 1900] Harnack, A.: Geschichte der Königlich Preußischen Akademie der Wis-senschaften zu Berlin. 3 in 4 Bänden. Berlin, gedruckt in der Reichsdruckerei 1900.

[Harris 1704] Harris, J.: Lexicon Technicum: or, an Universal English Dictionary of Artsand Sciences: explaining not only the terms of art, but the arts themselves. 2 vols.London, printed for Dan. Brown [etc.] 17041, 17365 .

[Heath 1760] Heath, R.: Astronomia Accurata; or the Royal Astronomer and Navigator.Containing New Improvements in Astronomy, Chronology, and Navigation. Particu-larly New and correct Solar and Lunar Tables; With Precepts and Examples of theirUse, according to Old or New Style. London, Printed for the Author M.DCC.LX.

Page 33: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

982 Literatur

[Hecht 1999] Hecht, H. (ed.): Pierre Louis Moreau de Maupertuis – Eine Bilanz nach 300Jahren. (Schriftenreihe des Frankreich-Zentrums der Technischen Universität Berlin,Band 3). Berlin, Berlin Verlag Arno Spitz / Nomos Verlagsgesellschaft 1999.

[Heinsius 1744] Heinsius, G.: Beschreibung des im Anfang des Jahrs 1744 erschienenenCometen nebst einigen darüber angestellten Betrachtungen. St. Petersburg, Kayserl.Academie derer Wissenschafften 1744.

[Herivel 1965] Herivel, J.: The Background to Newton’s “Principia” – A Study of New-ton’s Dynamical Researches in the Years 1664–84. Oxford, At the Clarendon Press1965.

[Hermann 1716] Hermann, J.: Phoronomia, sive de Viribus et Motibus corporum so-lidorum et fluidorum libri duo. Amstelaedami, Apud Rod. & Gerh. WetsteniosM.D.CCXVI.

[Hermann 1718] Hermann, J.: De mechanica Gravitatis causa nondum inventa. Exercita-tiones subcessivae Francofurtenses, Tomus I, section I, exercitatio IV. Francofurti adViadrum [1718]. pp. 79–108.

[Herz 1887] Herz, N.: Geschichte der Bahnbestimmung von Planeten und Kometen. 1.Theil: Die Theorien des Alterthums. Leipzig, Commissions-Verlag von B. G. Teubner1887.

[Herz 1894] Herz, N.: Geschichte der Bahnbestimmung von Planeten und Kometen. 2.Theil: Die empirischen Methoden. Leipzig, Commissions-Verlag von B. G. Teubner1894.

[Hess et al. 1989] Hess, H.-J. / Nagel, F. (eds.): Der Ausbau des Calculus durch Leibnizund die Brüder Bernoulli. Symposium der Leibniz-Gesellschaft und der Bernoulli-Edition der Naturforschenden Gesellschaft in Basel, 15. bis 17. Juni 1987. (studialeibnitiana, Sonderheft 17). Stuttgart, Franz Steiner Verlag Wiesbaden 1989.

[Hill 1878] Hill, G. W.: Researches in the Lunar Theory. American Journal of Mathema-tics, Vol. 1, No. 1 (1878), pp. [1]–26; No. 2 (1878), pp. [129]–147.

[Hoare 2005] Hoare, M. R.: The Quest for the True Figure of the Earth. Ideas and Expe-ditions in Four Centuries of Geodesy. Science, Technology and Culture, 1700–1945.Aldershot / Burlington, Ashgate Publ. 2005.

[Hockey 2007] Hockey, Th. (editor-in-chief) / Trimble, V. / Williams, Th. R. (senior edi-tors): The Biographical Encyclopedia of Astronomers. (Springer Reference). Berlin /Heidelberg / New York, Springer Verlag 2007.

[Hoffmann 2003] Hoffmann, D., Laitko, H., Müller-Wille, St., Jahn, I. (eds.): Lexikon derbedeutenden Naturwissenschaftler. Band 1. Heidelberg / Berlin, Spektrum Akade-mischer Verlag, 2003.

[Hoffmann 2005] Hoffmann, P.: Gerhard Friedrich Müller (1705–1783) – Historiker, Geo-graph, Archivar im Dienste Russlands. Frankfurt am Main, Peter Lang GmbH 2005.

[Hoffmann 2007] Hoffmann, P.: Leonhard Euler and Russia. In: [Bradley 2007], pp. 61–73.

Page 34: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 983

[Hooke 1674] Hooke, R.: An Attempt To prove the Motion of the Earth from Observati-ons. Londen, Printed by T. R. for John Marsyn 1674.

[Hooke 1705] Hooke, R.: The posthumous works of Robert Hooke [. . . ] containing hisCutlerian lectures, and other discourses, read at the meetings of the illustrious Roy-al Society [. . . ] illustrated with sculptures. To these discourses is prefixt the author’slife, giving an account of his studies and employments, with an enumeration of themany experiments, instruments, contrivances and inventions, by him made and pro-duc’d as curator of experiments to the Royal Society. Publish’d by Richard Waller.London, printed by Sam. Smith and Benj. Walford 1705.

[Horrebow 1718] Horrebow, P.: Tabulæ lunares absque observationibus. In: Francke, J.C.:Bibliothea novissima observationum et recensionum. Hallae Magdeburgensis, 1718.

[Horrebow 1726] Horrebow, P.: Nova theoria lunæ, cum tentamine restitutionis motuumlunarium. Ingolstadii, typis viduæ Grassianæ typogr. acad 1726.

[Horrocks 1673] Horrocks, J.: Jeremiæ Horroccii Opera posthuma; viz. Astronomia Keple-riana, defensa & promota. Excerpta ex Epistolis ad Crabtræum suum. ObservationumCœlestium Catalogus. Lunæ Theoria nova. Accedunt Guilielmi Crabtræi, Observa-tiones Cœlestes. In calce adjiciuntur Johannis Flamstedii, De Temporis ÆquationeDiatriba. Numeri ad Lunæ Theoriam Horroccianam. Londini, Typis Guielmi GodeidM.D.C.LXXIII.

[Houzeau 1882] Houzeau, J. C.: Vade-Mecum de l’Astronome. (Annales de l’ObservatoireRoyale de Bruxelles). Bruxelles, F. Hayez 1882.

[Houzeau et al. 1882] Houzeau, J. C. / Lancaster, A.: Bibliographie générale del’Astronomie. Bruxelles, F. Hayez 1882–1889.

[Howald-Haller 1999] Howald-Haller, M.: Maupertuis’ Messungen in Lappland. In:[Hecht 1999], pp. 71–88.

[Howse 1996] Howse, D.: The Lunar-Distance Method of Measuring Longitude. In:[Andrewes 1996], pp. 149–162.

[Hunter 1989] Hunter, M. / Schaffer, S. (eds.): Robert Hooke – New Studies. Woodbridge,The Boydell Press 1989.

[Huygens 1690] Huygens, C.: Discovrs de la Cavse de la Pesantevr. A Leide, Chez Pierrevander Aa, Marchand Libraire, MDCXC.

[Huygens 1693] Huygens, C.: De la cause de la pesanteur. Divers ouvrages de Mathema-tique et de Physique. Par Messieurs de l’Académie Royale des Sciences. A Paris, Del’Imprimerie Royale M.DC.XCIII. pp. 305–312.

[Huygens 1937a] Huygens, C.: Oeuvres Complètes de Christiaan Huygens. Publiées par laSociété Hollandaise des Sciences. Tome Seizième: Percussion, Question de l’Existenceet de la Perceptibilite du mouvement absolu. Force centrifuge. Travaux divers destatique et de dynamique de 1659 à 1666. La Haye, Martinus Nijhoff 1929.

[Huygens 1937b] Huygens, C.: Oeuvres Complètes de Christiaan Huygens. Publiées par laSociété Hollandaise des Sciences. Tome Dix-Neuvième: Mécanique théorique et phy-sique de 1666 à 1695, Huygens à l’Académie Royale des Sciences. La Haye, MartinusNijhoff 1937.

Page 35: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

984 Literatur

[Huygens 1944] Huygens, C.: Oeuvres Complètes de Christiaan Huygens. Publiées parla Société Hollandaise des Sciences. Tome Vingt-et-Unième: Cosmologie. La Haye,Martinus Nijhoff 1944.

[Iliffe 1993] Iliffe, R.: „Aplatisseur du monde et de Cassini“: Maupertuis, precision mea-surement, and the shape of the earth in the 1730s. History of Science, Vol. 31 (1993),pp. [335]–375.

[Iltis 1973] Iltis, C.: The Decline of Cartesianism in Mechanics: The Leibnizian-CartesianDebates. Isis, Vol. 64, No. 3 (Sept. 1973), pp. 356–373.

[Isenkrahe 1881] Isenkrahe, C.: Euler’s Theorie von der Ursache der Gravitation. Zeit-schrift für Mathematik und Physik, (Historisch-literarische Abtheilung), Vol. 26(1881), pp. 1–19.

[Jackisch 1977] Jackisch, G.: Sternzeiten (zur 275jährigen Geschichte der Berliner Stern-warte, der heutigen Sternwarte Babelsberg). Band I. (Veröffentlichungen des For-schungsbereichs Geo- und Kosmoswissenschaften, Heft 6). Berlin, Akademie-Verlag1977.

[Jacobi 1848] Jacobi, C. G. J.: Versuch einer Berechnung der grossen Ungleichheit des Sa-turns nach einer strengen Entwickelung. Astronomische Nachrichten, Vol. 28 (1848),Nr. 653, pp. 65–80; Nr. 654, p. 81–82.

[Jacobi 1996] Jacobi, C. G. J.: Vorlesungen über analytische Mechanik. Berlin 1847/48.Nach einer Mitschrift von Wilhelm Scheibner herausgegeben von Helmut Pulte. Do-kumente zur Geschichte der Mathematik, Band 8. Braunschweig / Wiesbaden, Friedr.Vieweg und Sohn 1996. Kap. XLV, pp. 275–279.

[Jaki 1978] Jaki, S. L.: Johann Georg von Soldner and the Gravitational Bending of Light,with an English Translation of His Essay on It Published in 1801. Foundations ofPhysics, Vol. 8 (1978), pp. 927–950.

[Jamard 1757] Jamard, T.: Memoire Sur la Comète qui a été observée en 1531, 1607, 1682,& que l’on attend en 1757 ou au plûtard en 1758. Prèsenté à l’académie royale dessciences Avec une Carte céleste, sur laquelle sont tracées les routes de cette Comètedans ses trois dernieres apparitions. A Paris, sur le Quai de l’Horloge du Palais 1757.

[Jeaurat 1783] Jeaurat, [E.]: Tables de la Lune de M. Euler, mise sous une forme pluscommode que celle même de M. Mayer, dont les Astronomes font usage depuis plu-sieurs années. In: Connoissance des temps, ou connoissance des mouvemens célestes,Pour l’Année commune 1786. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLXXXIII. pp.202–345, sowie pp. 198–199, 200–201, 346–385, 386–387.

[Jones 2010] Jones, A. (ed.): Ptolemy in Perspective. Use and Criticism of his Work fromAntiquity to the Nineteenth Century. (Archimedes – New Studies in the History ofScience and Technology, Vol. 23). Dordrecht / Heidelberg / London / New York,Springer 2010.

[Jourdain 1913] Jourdain, P. E. B.: Robert Hooke as a Precursor of Newton. The Monist,Vol. 23 (1913), pp. [353]–384.

[Jourdain 1914a] Jourdain, P. E. B.: The Principles of Mechanics with Newton – From1666 to 1679. The Monist, Vol. 24 (1914), pp. [188]–224.

Page 36: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 985

[Jourdain 1914b] Jourdain, P. E. B.: The Principles of Mechanics with Newton from 1679to 1687. The Monist, Vol. 24 (1914), pp. [515]–564.

[Jourdain 1915a] Jourdain, P. E. B.: Newton’s Hypotheses of Ether and of Gravitationfrom 1672 to 1679. The Monist, Vol. 25 (1915), pp. [79]–106.

[Jourdain 1915b] Jourdain, P. E. B.: Newton’s Hypotheses of Ether and of Gravitationfrom 1679 to 1693. The Monist, Vol. 25 (1915), pp. [234]–254.

[Jourdain 1915c] Jourdain, P. E. B.: Newton’s Hypotheses of Ether and of Gravitationfrom 1693 to 1726. The Monist, Vol. 25 (1915), pp. [418]–440.

[Juškevič et al. 1959] Juškevič, A. P. / Winter, E.: Die Berliner und die PetersburgerAkademie der Wissenschaften im Briefwechsel Leonhard Eulers. Teil 1: Der Brief-wechsel L. Eulers mit G. F. Müller 1735 – 1767. (Quellen und Studien zur GeschichteOsteuropas, Band III/1). Berlin, Akademie-Verlag 1959.

[Juškevič et al. 1961] Juškevič, A. P. / Winter, E.: Die Berliner und die Petersburger Aka-demie der Wissenschaften im Briefwechsel Leonhard Eulers. Teil 2: Der BriefwechselL. Eulers mit Nartov, Razumovskij, Schumacher, Teplov und der Petersburger Aka-demie 1730 – 1763. (Quellen und Studien zur Geschichte Osteuropas, Band III/2).Berlin, Akademie-Verlag 1961.

[Juškevič et al. 1965] Juškevič, A. P. / Winter, E.: Leonhard Euler und Christian Gold-bach, Briefwechsel 1729 – 1764. (Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wis-senschaften zu Berlin, Jg. 1965, Nr. 1). Berlin, Akademie-Verlag 1965.

[Juškevič et al. 1976] Juškevič, A. P. / Winter, E.: Die Berliner und die Petersburger Aka-demie der Wissenschaften im Briefwechsel Leonhard Eulers. Teil 3: Wissenschaftlicheund wissenschaftsorganisatorische Korrespondenzen 1726 – 1774. (Quellen und Stu-dien zur Geschichte Osteuropas, Band III/3). Berlin, Akademie-Verlag 1976.

[Juškevič et al. 1994] Juškevič, A. P. / Kopelevič, J. K.: Christian Goldbach, 1690 – 1764.(Vita Mathematica, Band 8.) Basel / Boston / Berlin, Birkhäuser Verlag 1994.

[Katz 1987] Katz, V. J.: The Calculus of Trigonometric Functions. Historia Mathematica,Vol. 14 (1987), pp. 311–324.

[Kepler 1596] Kepler, J.: Prodromus dissertationum cosmographicarum, continens mys-terium cosmographicum, de admirabili proportione orbium cœlestium, de que causiscœlorum numeri, magnitudinis, motuumque periodicorum genuinis & proprijs, de-monstratum, per quinque regularia corpora Geometrica. Tubingæ, Excudebat Geor-gius Gruppenbachius Anno M.D.XCVI.

[Kepler 1609] Kepler, J.: Astronomia nova AITIOΛOΓHTOΣ, seu physica coelestis, tra-dita commentariis de motibus stellæ Martis, Ex observationibus G.V. Tychonis Bra-he. Jussu & sumptibus Rudolphi II. romanorum imperatoris &c. Pragæ, Anno æræDionysianæ MDCIX.

[Kepler 1627] Kepler, J.: Tabulæ Rudolphinæ, Quibus Astronomicæ Scientiæ, Temporumlinginquitate collapsæ Restauratio continetur, A Phœnice illo Astronomorum Tycho-ne [. . . ]. [Ulm, Jonas Saur] 1627 (erschienen 1629).

Page 37: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

986 Literatur

[Kepler 1635] Kepler, J.: Epitome astronomiæ copernicanæ Usitatâ formâ Quæstionum& Responsionum conscripta, inque VII. Libros digesta, quorum tres hi priores suntDe Doctrina Sphærica. Habes, amice lector, hac prima parte, præter physicam accu-ratam explicationem Motus Terræ diurni, ortusq; ex eo circulorum Sphæræ, totamdoctrinam Sphæricam nova & concinniori Methodo, auctiorem, additis Exemplis om-nis generis Computationum Astronomicarum & Geographicarum, quæ integrarumpræceptionum vim sunt complexa. Francofurti, Impensis Ioannis Godefridi Schön-wetteri, Anno MDCXXXV.

[Kepler 1923] Kepler, J.: Mysterium Cosmographicum – Das Weltgeheimnis. Übersetztund eingeleitet von Max Caspar. Augsburg, Dr. Benno Filser Verlag 1923.

[Kepler 1929] Kepler, J.: Neue Astronomie. Übersetzt und eingeleitet von Max Caspar.München, R. Oldenbourg Verlag 1929.

[Kies 1751] Kies, J.: Sur les Eclipses des etoiles fixes par la lune. Histoire de l’AcademieRoyale des Sciences et Belles Lettres, Année MDCCXLIX. A Berlin, Chez Haude &Spener MDCCLI. pp. [351]–357.

[Kirsten 1977] Kirsten, C.: Leonhard Eulers Programm für die Berliner Sternwarte. In:[Jackisch 1977], pp. [7]–12.

[Klado et al. 1963] Klado, T. N. / Kopelevič, J. C. / Lukina, T. A.: Leonhard Euler,Pis’ma k učenym (Briefe an Gelehrte). Moskva-Leningrad 1963.

[Knobloch 1984] Knobloch, W.: Leonhard Eulers Wirken an der Berliner Akademie derWissenschaften 1741–1766. Spezialinventar Regesten der Euler-Dokumente aus demZentralen Archiv der Akademie der Wissenschaften der DDR. (Studien zur Geschich-te der Akademie der Wissenschaften der DDR, Bd. 11). Berlin, Akademie-Verlag1984.

[Knobloch 1989] Knobloch, E.: Leonhard Eulers Mathematische Notizbücher. Annals ofScience, Vol. 46 (1989), pp. 277–302.

[Knobloch 1992] Knobloch, E.: Eulers früheste Studie zum Dreikörperproblem. In:[Demidov et al. 1992], pp. 389–405.

[Koetsier 2007] Koetsier, T.: Euler and Kinematics. In: [Bradley 2007], pp. 167–194.

[Kollerstrom 1985] Kollerstrom, N.: Newton’s Lunar Mass Error. Journal of the BritishAstronomical Association, Vol. 95 (1985), pp. 151–153.

[Kollerstrom 1995] Kollerstrom, N.: A Reintroduction of Epicycles: Newton’s 1702 LunarTheory and Halley’s Saros Correction. Quarterly Journal of the Royal AstronomicalSociety, Vol. 36 (1995), pp. 357–368.

[Kollerstrom 2000] Kollerstrom, N.: Newton’s Forgotten Lunar Theory. His Contributionto the Quest for Longitude. Santa Fe, Green Lion Press 2000.

[Kopelevič 1959] Kopelevič, Y. H.: Perepiska Leonarda Ejlera i Tobias Majera. Istoriko-astronomičeskije issledovanija, Vol. V, Moskva 1959. pp. 271–444.

Page 38: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 987

[Kopelevič et al. 1962] Kopelevič, J. C. / Krutikova, M. V. / Mikhailov, G. K. / Raskin,N. M.: Rukopisnye materialy L. Ejlera v Archive Akademii Nauk SSSR/ Manuscrip-ta Euleriana Archivi Academiae Scientiarum URSS, Tomus 1, Descriptio scientifica.(Acta archivi academiae scientiarum URSS, Fasc. 17). Moskva / Leningrad, Akade-mija Nauk 1962.

[Kopelevič 1966] Kopelevič, J. C.: The Petersburg Astronomy Contest in 1751. SovietAstronomy, Vol. 9, No. 4 (1966), pp. 653–660.

[Kopelevič 1969] Kopelevič, J. K. / Forbes, E. G.: Neizvestnye pis’ma L. Ejlera k T.Majeru. Istoriko-astronomičeskije issledovanija, Vol. X, Moskva 1959. pp. 285–310.

[Kopelevič 1983] Kopelevič, J. K.: Euler und die Petersburger Akademie der Wissenschaf-ten. In: [Burckhardt et al. 1983], pp. 373–383.

[Kopelevich 2007] Kopelevich, Y. K.: Leonhard Euler, active and honored member of thePetersburg Academy of Sciences. In: [Bogolyubov et al. 2007], pp. 39–51.

[Koyré 1951] Koyré, A.: La gravitation universelle de Kepler à Newton. Archives inter-nationales d’histoires des sciences, Vol. 4 (1951), pp. [638]–653.

[Koyré 1952] Koyré, A.: An Unpublished Letter of Robert Hooke to Isaac Newton. Isis,Vol. 43, No. 4 (December 1952), pp. 312–337.

[Krafft 1789] Krafft, W. L.: Essai sur les tables lunaires de M. Euler pour les présentersous une forme propre à abréger considérablement le calcul des lieux de la lune.Nova acta academiae scientiarum imperialis Petropolitanae, Tomus V. Petropoli,Typis Academiae Scientiarum MDCCLXXXIX, pp. 289–301.

[Krafft 1790] Krafft, W. L.: Suite au Mémoire sur les tables lunaires inseré au TomeV. des Nouveaux Actes de l’Academie. Nova acta academiae scientiarum imperialisPetropolitanae, Tomus VI. Petropoli, Typis Academiae Scientiarum MDCCXC, pp.312–321.

[Kriloff 1925] Kriloff, A. N.: On Sir Isaac Newton’s Method of Determining the ParabolicOrbit of a Comet. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Vol. 85, No.7 (1925), pp. 640–656.

[Kronk 1999] Kronk, G. W.: Cometography. A Catalog of Comets. Volume 1: Ancient –1799. Cambridge, Cambridge University Press 1999.

[Kullrich 1891] Kullrich, E.: Zur Geschichte des mathematischen Dreikörperproblemes.Inaugural-Dissertation zur Erlangung der philosophischen Doctorwürde, welchemit Genehmigung der Hohen Philosophischen Facultät der Vereinigten Friedrichs-Universtiät Halle-Wittenberg am Sonnabend, den 1. August 1891 Mittags 12 Uhrzugleich mit den angehängten Thesen öffentlich verteidigen wird. Halle A. S., Hof-buchdruckerei von C. A. Kaemmerer & Co. 1891.

[Kushner 1989] Kushner, D.: The Controversy Surrounding the Secular Acceleration ofthe Moon’s Mean Motion. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 39, No. 4(December 1989), pp. [291]–316.

Page 39: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

988 Literatur

[Kustaanheimo et al. 1965] Kustaanheimo, P. / Stiefel, E.: Perturbation theory of Keplermotion based on spinor regularization. Journal für reine und angewandte Mathema-tik, Vol. 218 (1965), pp. 204–219.

[Lacaille 1748] Lacaille, N. L. de: Extrait d’une lettre de M. Bradley . . . sur un mouvementapparent observé dans les Etoiles fixes. Memoires pour l’Histoire Des Sciences & desbeaux Arts, Commencés d’être imprimés l’an 1701 à Trévoux, & dédiés à son AltesseSérénissime Monseigneur le Prince Souverain de Dombes [=Journal de Trévoux],Octobre 1748, Article CIX, pp. 2221–2247.

[Lacaille 1752] Lacaille, N. L. de: Observations Faites au cap de Bonne-Espérance, pourservir à déterminer la parallaxe de la Lune, de Mars & de Vénus. Histoire del’Académie Royale des sciences, Année M.DCCXLVIII. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLII. pp. 601–612.

[Lacaille 1755] Lacaille, N. L. de: Suite des Observations faites au Cap de Bonne-Espérance, pour la parallaxe de la Lune, Avec un sextant de six pieds de rayon.Histoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCLI. Avec les Mémoires deMathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLV. pp. 310–318.

[Lacaille 1756] Lacaille, N. L. de: Eclaircissemens sur les erreurs qu’on peut attribuer àla mesure de degré en France, entre Paris et Amiens. Histoire de l’Academie Royaledes Sciences et Belles Lettres., Année M.DCCLIV. Berlin, chez Haude et SpenerMDCCLVI. pp. 337–346.

[Lacaille 1758] Lacaille, N. L. de: Tabulae solares. Parisiis, Ex Typographia H. L. Guerin& L. F. Delatour M.DCC.LVIII.

[Lacaille 1761] Lacaille, N. L. de: Sur la Précision des Mesures Géodésiques, Faites en1740, pour déterminer la distance de Paris à Amiens; A l’occasion d’un Mémoirede M. Euler, inséré dans le neuvième tome de l’Académie de Berlin. Histoire del’Académie Royale des Sciences., Année M.DCCLV. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLXI. pp. 53–59.

[Lacaille 1762] Lacaille, N. L. de: Mémoire sur la théorie du Soleil. Histoire de l’AcadémieRoyale des Sciences., Année M.DCCLVII. Avec les Mémoires de Mathématique & dePhysique pour la même Année. Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, del’Imprimerie Royale M.DCCLXII. pp. 108–144.

[Lacaille 1763] Lacaille, N. L. de: Tabulae solares ad meridianum Parisinum. Vindobonae,Typis et sumptibus Joannis Thomae Trattner M.DCC.LXIII.

[Lacaille 1768] Lacaille, N. L. de: Mémoire sur la parallaxe de la lune. Histoire de l’Aca-démie Royale des sciences, Année M.DCCLXI. Avec les Mémoires de Mathématique& de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris,de l’Imprimerie Royale M.DCCLXIII. pp. 1–57.

[Lacombe et al. 1988] Lacombe, H. / Costabel, P. (eds.): La figure de la Terre du XVIIIe

siècle à l’ére spatiale. Paris, Académie des Sciences (Gautier-villars) 1988.

Page 40: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 989

[La Condamine 1745] La Condamine, C. M. de: Relation abrégée d’un voyage fait dansl’interieur de l’Amérique Méridionale. Depuis la Côte de la Mer du Sud, jusque’auxCôtes de Brésil & de la Guiane, en descendant la riviere des Amazones; Lûe àl’Assemblée publique de l’Académie des Sciences, le 28. Avril 1745. A Paris, Chez laVeuve Pissot M.DCC.XLV.

[Lafuente 1988] Lafuente, A.: L’aventure et la science dans l’expédition au Pérou (1735–1743). In: [Lacombe et al. 1988], pp. 139–150.

[LaHire 1727] LaHire, P. de: Tabulæ astronomicæ Ludovici Magni jussu et munificen-tia exaratæ et in lucem editæ. In quibus Solis, Lunæ reliquòrumque Planetarummotus ex ipsis observationibus, nullâ adhibitâ hypothesi, traduntur; habenturquepræcipuarum Fixarum in nostro Horizonte conspicuarum positiones, Ineundi Calcu-li Methodus, cm Geometricâ ratione computandarum Eclipsum solâ triangulorumrectilineorum Analysi, breviter exponitur. Adjecta sunt Descriptio, Constructio &Usus Instrumentorum Astronomiæ novæ practicæ inservientium, variaque Proble-mata Astronomis Geographisque perutilia. Ad Meridianum Observatorii Regii Pa-risiensis in quo habitæ sunt observationes ab ipso Autore. Secunda editio. Parisiis,Apud Montalant M.DCC.XXVII.

[Lagrange 1780] Lagrange, J. L. de: Sur le problème de la détermination des orbi-tes des Cometes d’après trois observations. Premier Mémoire. Nouveaux Mémoiresde l’Académie Royale des Sciences et Belles-Lettres, Année MDCCLXXVIII. Avecl’histoire pour la même année. A Berlin, Imprimé chez George Jacques Decker MD-CCLXXX. pp. 111–123.

[Lagrange 1892] Lagrange, J. L. de: Oeuvres de Lagrange, publiées par les soins deM. J.-A. Serret et de M. Gaston Darboux, sous les auspices de M. le Minis-tre de l’instruction publique. Tome quatorzième et dernier. Paris, Gauthier-VillarsM.DCCC.XCII.

[Lalande 1752] Lalande, J. de: Mémoire sur la determination de la parallaxe de la Luneet de la courbure de la Terre entreprise au Cap de Bonne Esperance et à Berlin parordre de S.M.T. Chret. avec les observations faites depuis le 25. Nov. 1751. jusqu’au20. Avril 1752. à l’Observatoire Royale de Berlin. Histoire de l’Academie Royaledes Sciences et Belles Lettres, Année MDCCL. A Berlin, Chez Haude & SpenerMDCCLII. pp. [236]–279 und [379]–411.

[Lalande 1756] Lalande, J. de: Premier Méthode sur la parallaxe de la Lune, et sur sadistance a la Terre; Dans lequel on applique les nouvelles observations faites par ordredu Roi en 1751 & 1752, à Berlin & au cap de Bonne-espérance, à un sphéroïde aplati,pour en déduire les parallaxes dans différens points de la Terre. Histoire de l’AcadémieRoyale des sciences, Année M.DCCLII. Avec les Mémoires de Mathématique & dePhysique, pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, del’Imprimerie Royale M.DCCLVI. pp. 78–114.

[Lalande 1757] Lalande, J. de: Second Mémoire sur la parallaxe de la lune, Contenantle résultat des Observations faites par ordre du Roi à Berlin, depuis le mois deMars jusqu’au mois d’Août 1752, & comparées à celles du cap de Bonne-espérance.Histoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCLIII. Avec les Mémoiresde Mathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLVII. pp. 97–105.

Page 41: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

990 Literatur

[Lalande 1762a] Lalande, J. de: Troisiéme Mémoire sur la parallaxe de la lune, Contenantla manière de considérer l’aplatissement de la Terre dans le calcul des Éclipses, avecdes Tables propres à cet usage; Et le dernier résultat des observations faites à Berlinen 1751 & 1752, pour déterminer la Parallaxe. Histoire de l’Académie Royale dessciences, Année M.DCCLVI. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique,pour la même Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCLXII. pp. 364–379.

[Lalande 1762b] Lalande, J. de: Mémoire sur les équations sécularies, Et sur les moyensmouvemens du Soleil, de la Lune, de Saturne, de Jupiter & de Mars, Avec les obser-vations de Tycho-brahé, faites sur Mars en 1593, tirées des manuscrits de cet Auteur.Histoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCLVII. Avec les Mémoiresde Mathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLXII. pp. 411–470.

[Lalande 1764] Lalande, J. de: Astronomie. A Paris, Chez Desaint & SaillantM.DCC.LXIV.

[Lalande 1771] Lalande, J. de: Astronomie. Seconde édition, revue et augementée. A Pa-ris, Chez la Veuve Desaint M.DCC.LXXI.

[Lalande 1784] Lalande, J. de: Mémoire sur la diminution de l’obliquité de l’écliptique,Et sur les conséquences qui en résultent. Histoire de l’Académie Royale des sciences,Année M.DCCLXXX. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour lamême Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLXXXIV.

[Lalande 1792a] Lalande, J. de: Astronomie. Troisieme édition, revue et augmentée. Tomepremier. A Paris, Chez la Veuve Desaint M.DCC.XCII.

[Lalande 1792b] Lalande, J. de: Tables astronomiques, calculées sur les observations lesplus nouvelles, Pour servir à la troisieme Édition de l’Astronomie. A Paris, Chez laVeuve Desaint M.DCC.XCII.

[Lalande 1803] Lalande, J. de: Bibliographie Astronomique, avec l’Histoire de l’Astro-nomie depuis 1782 jusqu’à 1802. A Paris, de l’Imprimerie de la République AnXI.=1803.

[Lambeck 1980] Lambeck, K.: The Earth’s variable rotation: Geophysical causes and con-sequences. (Cambridge Monographs on Mechanics and Applied Mathematics). Cam-bridge / London / New York, Cambridge University Press 1980.

[Lambert 1760] Lambert, J. H.: Photometria sive de mensvra et gradibvs lvminis, colorvmet vmbrae. Augustae Vindelicorum, Sumptibus Vidvae Eberhardi Klett MDCCLX.

[Lamontagne 1966] Lamontagne, R.: Lettres de Bouguer à Euler. Revue d’histoire dessciences et de leurs applications, Tome XIX (1966), pp. 225–246.

[Langton 2007] Langton, S. G.: Euler on Rigid Bodies. In: [Bradley 2007], pp. 195–211.

[Laplace 1787] Laplace, P. S. de: Mémoire Sur les Inégalités séculaires des Planètes &des Satellites. Histoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCLXXXIV.Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés desRegistres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLXXXVII. pp.[1]–50.

Page 42: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 991

[Laplace 1799] Laplace, P. S. de: Traité de mécanique céleste. Tome premier. Paris, ChezJ. B. M. Duprat Libraire 1799.

[Laplace 1825] Laplace, P. S. de: Traité de Mécanique Céleste. Tome cinquième. Paris,Bachelier Libraire 1825.

[Leadbetter 1735] Leadbetter, C.: Uranoscopia: or, the Contemplation of the Heavens.Being a Demonstration of the Equation of Time. With the Method of observering theSolar Ingresses into any Point of the Ecliptic; and the Investigation of the Aphelions,and Eccentricities of the Planets. The Determination of the greatest Elongation ofVenus and Mercury form the Sun. Of the Mean Motion of the Earth, her Aphelion,and the Recession of the Equinox; the Sun and Moon’s True and Apparent Places, byCalculation and Obsevation: With the true Hour of the Night, by the stars perform’dby a New Quadrant. Also, an Explanation and Demonstration of the Keplerian andFlansteedian Methods of Computing the Times, and principal Appearances of SolarEclipses. Tp which are added, New Tables of the Nonageisme Degree, its Altitude;the Moon’s Parallaxe in Altitude, Longitude and Latitude. With many other thingsuseful for such a Work. London, Printed for J. Wilcox MDCCXXXV.

[Leadbetter 1742] Leadbetter, C.: A compleat system of Astronomy. In Two Volumes.Containing, The Description and Use of the Sector, the Laws of Spheric Geometry;the Projection of the Sphere Orthographically and Stereographically upon the Planesof the Meridian, Ecliptic and Horizon; the Doctrine of the Sphere; and the Eclipsesof the Sun and Moon for Thirty nine Years. Together with All the Precepts ofCalculation. Also New Tables of the Motions of the Planets, Fix’d Stars, and theFirst Satellie of Jupiter’s Declinations to every Degree and Minute of the Ecliptic, tosix Degrees of N. and S. Latitude; of Right and Oblique, Ascensions, and LogisticalLogarithms. To the whole are Prefix’d, Astronomical definitions, For the Benefit ofYoung Students. The Second Edition, with Additions. London, Printed for J. WilcoxMDCCXLII.

[Legendre 1805] Legendre, A. M.: Nouvelles méthodes pour la détermination des orbitesdes comètes. A Paris, Chez Firmin Didot 1805.

[Legentil 1762] Legentil, : Recherches sur l’obliquité de l’écliptique, Et Remarques sur leSystème de M. le Chevalier de Louville. Histoire de l’Académie Royale des sciences,Année M.DCCLVII. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour lamême Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLXII.

[Leibniz 1695] Leibniz, G. W.: Systême nouveau de la nature et de la communication dessubstances, aussi bien que de lunion quil y a entre lâme et le corps. Journal desScavans, 27. Juni bzw. 4. Juli 1695, pp. 444–454 bzw. pp. 455–462 der AmsterdamerAusgabe 1695.

[Lemonnier 1743] Lemonnier, [P. C.]: La theorie des cometes, où l’on traite de progrésde cette Partie de l’Astronomie; Avec des Tables pour calculer les Mouvements desCometes, du Soleil, & des principales Etoiles fixes. A Paris, Chez Gab. Martin, J. B.Coignard, & les Freres Guerin M.DCC.XLIII.

[Lemonnier 1746] [Lemonnier, P. C.]: Institutions astronomiques, ou leçons élémentairesd’astronomie, Pour servir d’introduction à la Physique Céleste, & à la Science des

Page 43: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

992 Literatur

Longitudes, Avec de nouvelles Tables d’Équation corrigées; et particulierement lesTables du Soleil, de la Lune & des Satellites; précedées d’un Essai sur l’Histoirede l’Astronomie Moderne. A Paris, Chez Hippolyte-Louis Guerin & Jacques GuerinM.DCC.XLVI.

[Lemonnier 1746a] Lemonnier, P. C.: Sur le mouvement de Saturne, et sur l’inégalité deses révolutions périodiques, qui dépendent de ses diverses configurations à l’égardde Jupiter. Première partie. Histoire de l’Académie Royale des sciences, AnnéeM.DCCXLVI. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour la mê-me Année, Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLI. pp. 209–222.

[Lemonnier 1746b] Lemonnier, P. C.: Sur le mouvement de Saturne. Seconde partie. Hi-stoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCXLVI. Avec les Mémoiresde Mathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLI. pp. 689–710.

[Lemonnier 1751a] Lemonnier, P. C.: Sur le mouvement de Saturne, Et sur l’inégalité deses révolutions périodiques, qui dépendent de ses diverses configurations à l’égardde Jupiter. Première Partie. Histoire de l’Académie Royale des sciences, AnnéeM.DCCXLVI. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour la mê-me Année. Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLI. pp. 209–222.

[Lemonnier 1751b] Lemonnier, P. C.: Sur le mouvement de Saturne. Seconde Partie. Hi-stoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCXLVI. Avec les Mémoiresde Mathématique & de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cetteAcadémie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLI. pp. 689–710.

[Lemonnier 1752] Lemonnier, P. C.: Suite des Recherches sur la plus grande équationdu centre du Soleil. Où l’on fait voir qu’elle ne paroît pas constante. Histoire del’Académie Royale des sciences, Année M.DCCXLVII. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCLII. pp. 305–308.

[Lemonnier 1767] Lemonnier, P. C.: Réflexions sur les formules que M. Euler a donnéesà l’occasion des parallaxes. Histoire de l’Académie Royale des sciences, AnnéeM.DCCLXIV. Avec les Mémoires de Mathématique & de Physique, pour la mê-me Année. Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCLXVII. p. 489.

[Leutmann 1729] Leutmann, J. G.: Ein heftiger Sturm aus der See, welcher sich (den 12.Octobr.) um 10. Uhr Morgens anhub und die Insuln dieser Stadt mehrentheils unterWasser setzte. Historische, Genealogische und Geographische Anmerckungen überdie Zeitungen, St. Petersburg, 1729, LXXXVI., LXXXVIII. und LXXXIX. Stück,pp. 437–440, 445–452.

[Leuzinger 1882] Leuzinger, H.: Versuch einer Geschichte der Bestimmung parabolischerBahnelemente von Newton bis Olbers. Inaugural-Dissertation zur Erlangung derDoctorwürde vorgelegt der hohen philosophischen Facultät der Universität Zürich.Begutachtet von den Herren Professoren Dr. R. Wolf u. Dr. A. Meyer. Aussersihl,Druck von Fritschi-Zinggeler 1882.

Page 44: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 993

[Levallois 1983] Levallois, J. J.: La détermination du rayon terrestre par J. Picard en1669–1671. Bulletin Géodésique, Vol. 57, No. 3 (1983), pp. 312–331.

[Levallois 1988] Levallois, J. J.: L’Académie Royale des Sciences et la figure de la Terre.In: [Lacombe et al. 1988], pp. 41–75.

[Levallois 1992] Levallois, J. J.: Mesurer la Terre. 300 ans de géodésie française – Dela toise du Châtelet au satellite. Paris, Presses de l’école nationale des Ponts etchaussées 1992.

[Lexell 1774] Lexell, A. I.: Comparatio inter theoriam lunae Illustr. Euleri et tabulasrecentiores Celeb. Mayeri. Novi commentarii academiae scientiarum Petropolitanae,Tom. XVIII (1774), pp. 537–567.

[Lexell 1783] Lexell, A. I.: De perturbatione in motu telluris ab actione Veneris. ActaAcademiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae, Anno 1779, pars posterior (1783),pp. 359–392.

[Linton 2004] Linton, C. M.: From Eudoxus to Einstein – A History of MathematicalAstronomy. Cambridge, Cambridge University Press 2004.

[Lohne 1960] Lohne, J. A.: Hooke versus Newton – An Analysis of the Documents in theCase on Free Fall and Planetary Motion. Centaurus, Vol. 7, No. 1, (September 1960),pp. [6]–52.

[(Longitude Act) 1714] (Longitude Act): Anno Regni Annæ Reginæ Magnæ Britanniæ,Franciæ, & Hiberniæ, duodecimo. At the Parliament Summoned to be Held at West-minster, the Twelfth Day of November, Anno Dom. 1713. In the Twelfth Year of theReign of our Sovereign Lady ANNE, by the Grace of God, of Great Britain, France,and Ireland, Queen Defender of the Faith, &c. And by several Writs of ProrogationBegun and Holden on the Sixteenth Day of February, 1713. Being the First Sessionof this present Parliament. London, John Baskett, Thomas Newcomb, Henry Hills1714.

[Louville 1719] Louville, J.-E. d’Allonville, Chevalier de: De mutabilitate Eclipticæ Dis-sertatio. Acta eruditorum, Anno MDCCXIX publicata. Lipsiæ, Prostant apudJohan. Grossii [etc.] MDCC XIX.

[Louville 1722] Louville, J.-E. d’Allonville, Chevalier de: Construction et theorie des ta-bles du soleil. Histoire de l’Academie Royale des sciences, Année M.DCCXX. Avecdes Memoires de Mathematique & de Phisique, pour la même Année. Tirés des Re-gistres de cette Academie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXII. pp. 35–84.

[Lovett 1895] Lovett, E. O.: The great inequality of Jupiter and Saturn. AstronomicalJournal, Vol. 15 (1895), pp. 113–127.

[Lowitz 1748] Lowi[t]z, G. M.: Kurze Erklärung über zwey Astronomische Karten von derSonnen- oder Erd-Finsternis den 25. Julius 1748. zu derselben deutlicher Einsichtund bequemen Gebrauch bey künfftiger Wahrnehmung dieser Himmels-Begebenheitdenenjenigen zu Liebe, die der Astronomie nicht kundig sind, aufgesetzet von demVerzeichner. Nürnberg, In Homännischen Verlag 1748.

[van Lunteren 1991] Lunteren, F. v.: Framing Hypotheses. Ph.D. thesis, University ofUtrecht, Utrecht 1991.

Page 45: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

994 Literatur

[Machin 1729] Machin, J.: The Laws of the Moon’s Motion. According to Gravity. In:[Newton 1729], Vol. 2, pp. 289–292.

[Machin 1741] Machin, J.: The Solution of Kepler’s Problem. Philosophical Transactions,Vol. XL for the Years 1737, 1738. London, M.DCC.XLI. pp. 205–229.

[MacLaurin 1742] MacLaurin, C.: A Treatise of Fluxions. In Two Books. Edinburgh, T.W. and T. Ruddimans MDCCXLII.

[Maeyama 1974] Maeyama, Y.: The Historical Development of Solar Theories in the LateSixteenth and Seventeenth Centuries. Vistas in Astronomy, Vol. 16 (1974), pp. 35–60.

[Maeyama 1998] Maeyama, Y.: Determination of the Sun’s Orbit: Hipparchus, Ptolemy,al-Battani, Copernicus, Tycho Brahe. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 53,No. 1 (Mai 1998), pp. [1]–49.

[Maglo 2003] Maglo, K.: The Reception of Newton’s Gravitational Theory by Huygens,Varignon, and Maupertuis: How Normal Science may be Revolutionary. Perspectiveson Science, Vol. 11, No. 2 (2003), pp. 135–169.

[Maheu 1966] Maheu, G.: La vie scientifique au milieu du XVIIIe siècle: Introduction àla publication des lettres de Bouguer à Euler. Revue d’Histoire des Sciences et deleurs Applications, Dix-Neuvième Année, Tome XIX (1966), pp. 206–224.

[Mahoney 1980] Mahoney, M. S.: Christiaan Huygens: The measurement of time and oflongitude at sea. In: [Bos et al. 1980], pp. 234–270.

[Maindron 1881] Maindron, E.: Les Fondations de Prix à l’Académie des Sciences: LesLauréats de l’Académie, 1714 – 1880. Paris, Gauthier-Villars 1881.

[Maindron 1888] Maindron, E.: L’Académie des Sciences, Histoire de l’Académie, fondati-on de l’Institut National Bonaparte Membre de l’Insitut National. Paris, Felix Alcan1888.

[Mairan 1720] Mairan, J.-J. D. de: Recherches geometriques sur la diminution des degrésterrestres, En allant de l’Equateur vers les Poles. Où l’on examine les consequencesqui en résultent, tant à l’égard de la figure de la Terre, que de la pesanteur descorps, & de l’accourcissement du Pendule. Histoire de l’Academie Royale des sciences,Année M.DCCXX. Avec les Memoires de Mathematique & de Phisique, pour lamême Année. Tirés des Registres de cette Academie. A Paris, de l’Imprimerie RoyaleM.DCCXXII. pp. 231–277.

[Mairan 1733] Mairan, J. J. d’Ortous: Traité physique et historique de l’aurore boréale.Suite des Mémoires de l’Académie Royale des Sciences. Année M.DCCXXXI. Paris,de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXIII.

[Mairan 1754] Mairan, J. J. d’Ortous de: Traité physique et historique de l’aurore boréale.Suite des Mémoires de l’Académie Royale des Sciences. Année M.DCCXXXI. Secondeédition, Revûe, & augmentée de plusieurs Éclaircissemens. Paris, de l’ImprimerieRoyale M.DCCLIV.

[Maire et al. 1755] Maire, Ch. / Boscovich, R. J.: De litteraria expeditione per Pontificiamditionem ad dimetiendos duos meridiani gradus et corrigendam mappam geographi-cam. Romæ, In Typographio Palladis MDCCLV.

Page 46: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 995

[Manfredi 1736] Manfredi, E.: Méthode de vérifier la figure de la Terre par les Parallaxesde la Lune. Histoire de l’Académie Royale des sciences, Année M.DCCXXXIV. Avecles Mémoires de Mathématique & de Physique, pour la même Année, Tirés desRegistres de cette Académie. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXVI. pp.1–20.

[Marquet 1988] Marquet, L.: Le pendule a secondes et les étalons de longueur utilisés parl’expédition a l’équateur: la „toise du Pérou“. In: [Lacombe et al. 1988], pp. 191–207.

[Marsden 1995] Marsden, B. G.: Eighteenth- and nineteenth-century developments in thetheory and practice of orbit determination. In: [Taton et al. 1995], pp. 181–190.

[Martini 1738] Martini, A. F.: Nonulla principia physices praesertim causa gravitatis seuprimum principium phaenomenorum explicata. Halle, Hendel 1738.

[Matheu 1966] Matheu, G.: Introduction à la publication des lettres de Bouguer à Euler.Revue d’histoire des sciences et de leurs applications, Tome XIX (1966), pp. 206–224.

[Mattmüller 2004] Mattmüller, M.: Das neue „Findbuch“ zur Euler-Korrespondenz. Basel,Euler-Archiv 9.2004, [Stand: 21.01.2010].

[Mattmüller 2008] Mattmüller, M.: Leonhard Eulers Bibliothekskatalog. Basel, Euler-Archiv 12.2008.

[Mattmüller 2009] Mattmüller, M.: Arbeitsskizze für eine Euler-Chronik. Basel, Euler-Archiv 2009.

[Mattmüller 2010] Mattmüller, M.: Eine neue Art Mathematik zu schreiben. In:[Bredekamp et al. 2010], pp. 177–188.

[Maupertuis 1735] Maupertuis, P.-L. M. de: Sur les loix de l’attractions. Histoire del’Academie Royale des sciences, Année M.DDXXXII. Avec les Mémoires de Mathé-matique & de Physique, pour la même Année. Tirés des Registres de cette Académie.A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXV. pp. 343–362.

[Maupertuis 1738] Maupertuis, P.-L. M. de: La figure de la terre, détermiée par les ob-servations De Messieurs de Maupertuis, Clairaut, Camus, le Monnier, de l’AcadémieRoyale des Sciences, & de M. l’Abbé Outhier, Correspondant de la même Académie,Accompagnés de M. Celsius, Professeur d’Astronomie à Upsal, faites par ordre duRoy au cercle polaire. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DCCXXXVIII.

[Maupertuis 1740] Maupertuis, P.-L. M. de: Dégré du Méridien entre Paris et Amiens,Déterminé Par la Mesure de M. Picard, et Par les Observations de Mrs de Maupertuis,Clairaut, Camus, le Monnier, de l’Académie Royale des Sciences. D’ou l’on déduitla Figure de la Terre, par la comparaison de ce Dégré avec celui qui a été mesuré auCercle Polaire. A Paris, Chez G. Martin, J. B. Coignard, & H. L. Guerin. MDCCXL.

[Maupertuis 1741] Maupertuis, P.-L. M. de: Discours sur la Parallaxe de la Lune, Pourperfectionner la théorie de la Lune & celle de la Terre. Paris, Imprimerie RoyaleM.DCC.XLI.

Page 47: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

996 Literatur

[Mayer 1750a] Mayer, T.: Astronomische Beobachtung der grossen Sonnenfinsterniß J. J.1748. den 25. Julius / zu Nürnberg in dem Homännischen Hause angestellet. Mit nö-thigen Anmerkungen. Kosmographische Nachrichten und Sammlungen auf das Jahr1748. Zum Wachsthume der Weltbeschreibungswissenschaft von den Mitgliedern derkosmographischen Gesellschaft zusammengetragen. Wienn, bey Joh. Paul Krauß /Nürnberg, bey der homännischen Handlung 1750. [2. Sammlung], pp. 11–40.

[Mayer 1750b] Mayer, T.: Abhandlung über die Umwälzung des Monds um seine Axe /und die scheinbare Bewegung der Mondsflecken. Worinnen der Grund einer verbes-serten Mondsbeschreibung aus neuen Beobachtungen geleget wird. KosmographischeNachrichten und Sammlungen auf das Jahr 1748. Zum Wachsthume der Weltbe-schreibungswissenschaft von den Mitgliedern der kosmographischen Gesellschaft zu-sammengetragen. Wienn, bey Joh. Paul Krauß / Nürnberg, bey der homännischenHandlung 1750. [2. Sammlung], pp. 52–183.

[Mayer 1750c] Mayer, T.: Beweis daß der Mond keinen Luftkreis habe. KosmographischeNachrichten und Sammlungen auf das Jahr 1748. Zum Wachsthume der Weltbe-schreibungswissenschaft von den Mitgliedern der kosmographischen Gesellschaft zu-sammengetragen. Wienn, bey Joh. Paul Krauß / Nürnberg, bey der homännischenHandlung 1750. [2. Sammlung], pp. 397–419.

[Mayer 1753a] Mayer, T.: Novae tabulae motuum Solis et Lunae. Commentarii SocietatisRegiae Scientiarum Gottingensis, Vol. 2 (1752). Gottingae, Vandenhoeck 1753, pp.383–430.

[Mayer 1753b] Mayer, T.: In parallaxin lunae eiusdemque a terra distantiam inquisitio.Commentarii Societatis Regiae Scientiarum Gottingensis, Tomus II, ad annum MD-CCLII (MDCCLIII), pp. 159–182.

[Mayer 1754] Mayer, T.: Tabularum lunarium in Commentt. S. R. Tom. II. Contentarumusus in investiganda longitudine maris. Commentarii Societatis Regiae ScientiarumGottingensis, Tomus III, ad annum MDCCLIII (MDCCLIV), pp. 375–396.

[Mayer 1767] Mayer, T.: Theoria Lunae juxta systema Newtonianum. Londini, Typis Gul.Richardson et S. Clark MDCCLXVII.

[Mayer 1770] Mayer, T.: Tabulae motuum Solis et Lunae novae et correctae. Londini,Typis Gulielmi et Johannis Richardson M.DCC.LXX.

[Mayer 2004] Mayer, T.: Schriften zur Astronomie, Kartographie, Mathematik und Far-benlehre. Band II: Göttinger Arbeiten, Briefwechsel mit Leonhard Euler und Joseph-Nicolas Delisle. Mit einer Einleitung herausgegeben von Erhard Anthes. (HistoriaScientiarum). [Tobias Mayer, Schriften Band II]. Hildesheim / Zürich / New York,Olms-Weidmann 2004.

[Mayer 2006a] Mayer, T.: Schriften zur Astronomie, Kartographie, Mathematik und Far-benlehre. Band I: Eßliner, Augsburger und Nürnberger Arbeiten. Mit einer Einlei-tung herausgegeben von Eberhard Knobloch und Erhard Anthes. (Historia Scien-tiarum). [Tobias Mayer, Schriften Band I]. Hildesheim / Zürich / New York, Olms-Weidmann 2006.

Page 48: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 997

[Mayer 2006b] Mayer, T.: Schriften zur Astronomie, Kartographie, Mathematik und Far-benlehre. Band III: Opera posthuma et inedita. Mit einer Einleitung herausgegebenvon Karin Reich und Erhard Anthes. (Historia Scientiarum). [Tobias Mayer, Schrif-ten Band III]. Hildesheim / Zürich / New York, Olms-Weidmann 2006.

[Meeus 1983] Meeus, J.: Astronomical Tables of the Sun, Moon, and Planets. Richmond,Virginia, Willmann-Bell Inc. 1983.

[Merriman 1877] Merriman, M.: On the history of the method of least squares. The Ana-lyst, Vol. IV, No. 2 (March 1877), pp. 33–36.

[Mignard 1988] Mignard, F.: La théorie des figures. In: [Lacombe et al. 1988], pp. 281–320.

[Mikhailov 1959] Mikhailov, G. K.: Notizen über die unveröffentlichten Manuskripte vonLeonhard Euler. In: [Schröder 1959], pp. 256–279.

[Mikhailov 1965] Mikhailov, G. K.: Manuscripta Euleriana Archivi Academiae Scientia-rum URSS. Tomus II, Opera mechanica, Volumen 1. (Acta Archivi. Fasciculus XX).Mosquae/Leninopoli, Sumptibus Academiae Scientiarum URSS MCMLXV.

[Mikhailov 1985] Mikhailov, G. K.: Euler und die Entwicklung der Mechanik. In:[Engel 1985], pp. 64–82.

[Mikhailov et al. 2007] Mikhailov, G. K. / Sedov, L. I.: The Foundations of Mechanicsand Hydrodynamics in Euler’s Works. In: [Bogolyubov et al. 2007], pp. 167–181.

[Moesgaard 1969] Moesgaard, K. P.: The 1717 Egyptian years and the Copernican theoryof precession. Centaurus, Vol. 13, No. 2 (June 1969), pp. [120]–138.

[Moesgaard 1975] Moesgaard, K. P.: Tychonian Observations, Perfect Numbers, and Dateof Creation: Longomontanus’s Solar and Precessional Theory. Journal of History ofAstronomy, Vol. 6 (1975), pp. 84–99.

[Montucla 1802] Montucla, J. F.: Histoire des Mathématiques, Dans laquelle on rendcompte de leurs progrès depuis leur origine jusqu’à nos jours; où l’on expose letableau et le développement des principales découvertes dans toutes les parties desMathématiques, les contestations qui se sont élevées entre les Mathématiques, etles principaux traits de la vie des plus célèbres. Nouvelle édition, considérablementaugmentée, et prolongé jusque vers l’époque actuelle. Tome quatrieme, Achevé etpublié par Jérôme de la Lande. A Paris, Chez Henri Agasse An X. (mai 1802).

[Moritz 1990] Moritz, H. (1990): The Figure of the Earth. Theoretical Geodesy and theEarth’s Interior. Karlsruhe, Herbert Wichmann Verlag 1990.

[Moulton 1927] Moulton, F. R.: Einführung in die Himmelsmechanik. Zweite, durchge-sehene Auflage. Autorisierte deutsche Ausgabe von Dr. Walter Fender. Leipzig /Berlin, Verlag und Druck von B. G. Teubner 1927.

[Müller 1918] Müller, F. J.: Studien zur Geschichte der theoretischen Geodäsie. Sonder-abdruck aus der Zeitschrift des bayerischen Geometervereins von den Jahren 1909bis 1916. Als Vorarbeit zu einer Geschichte der Geodäsie verfasst. Augsburg, (Selbst-verlag) 1918.

Page 49: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

998 Literatur

[Müller 1743] Müller, G. A.: Untersuchung der wahren Ursache von Neutons AllgemeinerSchwehre, wie auch der bewegenden Kräffte der Cörper. Weimar, verlegts SiegmundHeinrich Hoffmann 1743.

[Munk et al. 1975] Munk, W. H. / MacDonald, G. J. F.: The Rotation of the Earth – AGeophysical Discussion. (Cambridge Monographs on Mechanics and Applied Mathe-matics). [Reprint of the 1960 edition, with corrections.] Cambridge / London / NewYork / Melbourne, Cambridge University Press 1975.

[Nagel et al. 2005] Nagel, F. / Verdun, A. (eds.): „Geschickte Leute, die was praestirenkönnen...“. Gelehrte aus Basel an der St. Petersburger Akademie der Wissenschaftendes 18. Jahrhunderts. Vorträge des Symposiums vom 10. Juli 2003 an der Akademieder Wissenschaften von St. Petersburg während der „Schweizer Wochen“ anlässlichder Feierlichkeiten „300 Jahre St. Petersburg“. (Deutsch-russische Beziehungen inMedizin und Naturwissenschaften, edited by D. v. Engelhardt u. I. Kästner, Band11). Aachen, Shaker Verlag 2005.

[Nagel 2010] Nagel, F.: Habent sua fata Principia – Newton in Basel. Librarium, Zeit-schrift der Schweizerischen Bibliophilen Gesellschaft, 53. Jg., Heft II, September2010, pp. 99–110.

[Nauenberg 1994] Nauenberg, M.: Hooke, orbital motion, and Newton’s Principia. Ame-rican Journal of Physics, Vol. 62(4), April 1994, pp. 331–350.

[Nauenberg 2000] Nauenberg, M.: Newton’s Porthmouth Perturbation Method and itsApplication to Lunar Motion. In: [Dalitz et al. 2000], pp. 167–194.

[Nauenberg 2001] Nauenberg, M.: Newton’s Perturbation Methods for the Three-BodyProblem and Their Application to Lunar Motion. In: [Buchwald et al. 2001], Chap.7, pp. [189]–224.

[Nauenberg 2003] Nauenberg, M.: Kepler’s area law in the Principia: filling in some detailsin Newton’s proof of Proposition 1. Historia Mathematica, Vol. 30 (2003), pp. [441]–456.

[Nauenberg 2005] Nauenberg, M.: Robert Hooke’s Seminal Contribution to Orbital Dy-namics. Physics in Perspective, Vol. 7 (2005), pp. 4–34.

[Nauenberg 2006] Nauenberg, M.: Robert Hooke’s Seminal Contribution to Orbital Dy-namics. In: [Cooper et al. 2006], pp. 3–32.

[Nauenberg 2010] Nauenberg, M.: The early application of the calculus to the inversesquare force problem. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 64, Number 3(May 2010), pp. 269–300.

[Naylor 2007] Naylor, R.: Galileo’s Tidal Theory. Isis, Vol. 98 (2007), pp. 1–22.

[Neuenschwander 2000] Neuenschwander, E. (ed.): Scientific Models: Their Historicaland Philosophical Relevance. XIIIth DHS-DLMPS Joint Conference, 19–22 Octo-ber 2000, Zurich (Switzerland). Zürich, Universität Zürich 2000.

[Neugebauer 1975] Neugebauer, O.: A History of Ancient Mathematical Astronomy. 3Vols. (Studies in the History of Mathematics and Physical Sciences, Vol. 1). Berlin /Heidelberg / New York, Springer-Verlag 1975.

Page 50: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 999

[Nevskaja 2000] Nevskaja, N. I.: Istočniki po istorii astronomii rossii XVIII v. Tom I.Sankt Peterburg, Nauka 2000.

[Nevskaya et al. 2007] Nevskaya, N. I. / Kholshevnikov, K. V.: Euler and the Evolutionof Celestial Mechanics. In: [Bogolyubov et al. 2007], pp. 263–268.

[Nevskaya 2007] Nevskaya, N. I.: New Evidence Concerning Euler’s Development as anAstronomer and Historian of Science. In: [Bogolyubov et al. 2007], pp. 269–288.

[Newcomb 1898] Newcomb, S.: Astronomical Papers prepared for the use of the Ame-rican Ephemeris and Nautical Almanac. Vol. VI, Tables of the four inner Planets.Washington, Bureau of Equipment, Navy Department 1898.

[Newton 1687] Newton, I.: Philosophiae naturalis principia mathematica. Londini, JussuSocietatis Regiae ac Typis Josephi Streater MDCLXXXVII.

[Newton 1702] Newton, I.: A New and most Accurate Theory of the Moon’s Motion;Whereby all her Irregularities may be solved, and her Place truly calculated toTwo Minutes. Written by That Incomparable Mathematician Mr. Isaac Newton,And Published in Latin by Mr. David Gregory in his Excellent Astronomy. London,Printed, and sold by A. Baldwin in Warwick-Lane. 1702.

[Newton 1713] Newton, I.: Philosophiae naturalis principia mathematica. Editio secunda,auctior et emendatior. Cantabrigiae MDCCXIII.

[Newton 1726] Newton, I.: Philosophiae naturalis principia mathematica. Editio tertiaaucta & emendata. Londini, Apud Guil. & Joh. Innys MDCCXXVI.

[Newton 1729] Newton, I.: The Mathematical Principles of Natural Philosophy. Transla-ted into English by Andrew Motte. To which are added, The Laws of the Moon’sMotion according to Gravity. By John Machin. In Two Volumes. London, Printedfor Benjamin Motte MDCCXXIX.

[Newton 1730] Newton, I.: Opticks: or, a Treatise of the Reflections, Refractions, Inflecti-ons and Colours of Light. The Fourth Edition, corrected. London, Printed for WilliamInnys MDCCXXX.

[Newton 1970] Newton, R. R.: Ancient Astronomical Observations and the Accelerationsof the Earth and Moon. Baltimore and London, The Johns Hopkins Press 1970.

[Newton 1972] Newton, R. R.: Medieval Chronicles and the Rotation of the Earth. Bal-timore and London, The Johns Hopkins Press 1972.

[Newton 1977] Newton, R. R.: The Crime of Claudius Ptolemy. Baltimore and London,The Johns Hopkins University Press 1977.

[Newton 1979] Newton, R. R.: The Moon’s Acceleration and Its Physical Origins. Volu-me 1: As Deduced from Solar Eclipses. Baltimore and London, The Johns HopkinsUniversity Press 1979.

[Newton 1984] Newton, R. R.: The Moon’s Acceleration and Its Physical Origins. Volume2: As Deduced from General Lunar Observations. Baltimore and London, The JohnsHopkins University Press 1984.

Page 51: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1000 Literatur

[Nick 2001] Nick, K. R.: Kontinentale Gegenmodelle zu Newtons Gravitationstheorie. Dis-sertation Fachbereich Physik, Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt amMain. Frankfurt am Main, Januar 2001.

[Oeschger 1960] Oeschger, J.: Briefe von und nach Basel aus fünf Jahrhunderten. Ausge-wählt, übertragen und erläutert von Johannes Oeschger. Zum fünfhundertjährigenBestehen der Universität Basel überreicht von J. R. Geigy A.G., Basel. Basel, J.R.Geigy S.A. 1960.

[Olbers 1797] Olbers, W.: Abhandlung über die leichteste und bequemste Methode dieBahn eines Cometen aus einigen Beobachtungen zu berechnen. Weimar, im Verlagedes Industrie-Comptoirs 1797.

[Olbers 1823] Olbers, W.: Rettung eines Astronomen von einem ihm angeschuldigtenschweren Verbrechen. Astronomische Nachrichten, Erster Band. Altona 1823. Sp.10–14.

[Olbers 1847] Olbers, W.: Abhandlung über die leichteste und bequemste Methode dieBahn eines Cometen zu berechnen. Mit Berichtigungen und Erweiterungen der Ta-feln und Fortsetzung des Cometen-Verzeichnisses bis zum Jahre 1847 von Neuemherausgegeben von J. F. Encke. Weimar, Druck und Verlag des Landes-Industrie-Comptoirs 1847.

[Olmsted 1942] Olmsted, J. W.: The Scientific Expedition of Jean Richer to Cayenne(1672–1673. Isis, Vol. 34, No. 2 (Autumn 1942), pp. 117–128.

[Olmsted 1960] Olmsted, J. W.: The Voyage of Jean Richer to Acadia in 1670. A Study inthe Relations of Science and Navigation under Colbert. Proceedings of the AmericanPhilosophical Society, Vol. 104, No. 6 (December 1960), pp. [612]–634.

[Oppolzer 1882] Oppolzer, Th. R. v.: Lehrbuch zur Bahnbestimmung der Kometen undPlaneten. Erster Band, zweite und völlig umgearbeitete Auflage. Leipzig, Verlag vonWilhelm Engelmann 1882.

[Oriani 1779a] Oriani, B.: Observatio Eclipsis solaris diei 24 Junii an. 1778. Cum tabu-lis Lunaribus Mayerianis & Eulerianis comparata. Ephemerides astronomicae Anniintercalaris 1780. ad meridianum Mediolanenesem supputatae ab Angelo de Cesa-ris. Mediolani, Apud Joseph Galeatium Regium Typographum MDCCLXXIX. pp.244–261.

[Oriani 1779b] Oriani, B.: Observationes tres Lunae Ann. 1778 Mediolani factae, & cumtabulis Lunaribus Mayerianis & Eulerianis comparata. Ephemerides astronomicaeAnni intercalaris 1780. ad meridianum Mediolanenesem supputatae ab Angelo deCesaris. Mediolani, Apud Joseph Galeatium Regium Typographum MDCCLXXIX.pp. 262–271.

[Paccassi 1781] Paccassi, J.: Leonh. Eulers Theorie der Planeten und Cometen. Wien,Johann Thomas Edlen von Trattnern 1781.

[Paccassi 1783] Paccassi, J.: Einleitung in die Theorie des Mondes. Erste Abtheilung.Wien, Bey Anton Gaßler 1783.

[Palmieri 1998] Palmieri, P.: Re-examining Galileo’s Theory of Tides. Archive for Historyof Exact Sciences, Vol. 53 (1998), pp. 223–375.

Page 52: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1001

[Papin 1689] Papin, D.: De Gravitatis causa et proprietatibus servationes. Acta Erudi-torum. Lipsiae 1689. pp. 183–188.

[Patterson 1949] Patterson, L. D.: Hooke’s Gravitation Theory and its Influence on New-ton. I: Hooke’s Gravitation Theory. Isis, Vol. 40, No. 4 (November 1949), pp. 327–341.

[Patterson 1950] Patterson, L. D.: Hooke’s Gravitation Theory and its Influence on New-ton. II: The Insufficiency of the Traditional Estimate. Isis, Vol. 41, No. 1 (March1950), pp. 32–45.

[Pedersen 1993] Pedersen, O.: Early Physics and Astronomy – A Historical Introduction.Revised edition. Cambridge, Cambridge University Press 1993.

[Pelseneer 1929] Pelseneer, J.: Une lettre inédite de Newton. Isis, Vol. 12, No. 2 (May1929), pp. [237]–254.

[Picard 1671] Picard, J.: Mesure de la Terre. A Paris, de l’Imprimerie Royale M.DC.LXXI.

[Picard 1729] Picard, J.: Mesure de la Terre. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences,Depuis 1666, jusqu’à 1699, Tome VII, Partie I. A Paris, Par la Compagnie desLibraires M.DCC.XXIX. pp. [131]–190.

[Picard 1736] [Picard, J.]: Ouvrages de mathematique de M. Picard. Observations astro-nomiques et physiques faites en l’Isle de Cayenne, par M. Richer. Du Micrometre, parM. Auzout. De Crassitie Tuborum, & Experimenta Prjuctionis Gravium, Auctore D.Romer. A Amsterdam, Chez Pierre Mortier MDCCXXXVI.

[Picolet 1982] Picolet, G.: Huygens et Picard. In: [Taton 1982], pp. [85]–97.

[Picolet 1987] Picolet, G. (ed.): Jean Picard et les débuts de l’astronomie de précision auXVIIe siècle. Actes du colloque du tricentenaire. Paris Éditions du Centre Nationalde la Recherche Scientifique 1987.

[Plummer 1940] Plummer, H. C.: Jeremiah Horrocks and His Opera posthuma. Notes andRecords of the Royal Society of London, Vol. 3 (April 1940 – Sept. 1941), pp. 39–52.

[Poincaré 1890] Poincaré, H.: Sur le problème des trois corps et les équations de la dyna-mique. Acta Mathematica, Vol. 13 (1890), pp. 1–270.

[Poleni 1734] Poleni, G.: De la meilleure maniere de mesurer sur mer le chemin d’unVaisseau, indépendemment des observations astronomiques. Piece qui a remporté lePrix de l’Academie Royale des Sciences, proposé pour l’année 1733, selon la fondationfaite par feu M. Roullié de Meslay, ancien Conseiller au Parlement. A Paris, Del’Imprimerie Royale M.DCCXXXIV.

[Pontoppidan 1758] Pontoppidan, E.: Abhandlung von der Neuigkeit der Welt oder einaus der Natur und Geschichte geführter Beweis daß die Welt nicht ewig sey. ZurStärckung des Glaubens der Christen von der Wahrheit der biblischen Geschichteherausgegeben, und der Königlich=Dänischen Gesellschaft der Wissenschaften inKopenhagen vorgelesen im Jahre 1755. Aus dem Dänischen übersetzt von ChristianGottlob Mengel. Kopenhagen und Leipzig, bey Friedrich Christian Pelt 1758.

Page 53: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1002 Literatur

[Porte 1987] Porte, M.: Mémoire de la science. Le dix-septième siècle. Vol. 1. (Ouvrage„Hors Collection“ des Cahier de Fontenay). Séminaire 1985-1986, Ecole NormaleSupérieure de Fontenay. Deuxième édition 2/1987. Fontenay aux Roses, Impressionà l’E.N.S. 1987.

[Porter 2003] Porter, R. (ed.): The Cambridge History of Science. Volume 4: Eighteenth-Century Science. Cambridge, Cambridge University Press 2003.

[Pourciau 1991] Pourciau, B.: On Newton’s Proof That Inverse-Square Orbits Must beConics. Annals of Science, Vol. 48 (1991), pp. [159]–172.

[Pourciau 2006] Pourciau, B.: Newton’s Interpretation of Newton’s Second Law. Archivefor History of Exact Sciences, Vol. 60 (2006), pp. [157]–207.

[Pugliese 1982] Pugliese, P. J.: The Scientific Achievement of Robert Hooke – Methodand Mechanics. Ph.D. dissertation, Harvard University 1982.

[Pugliese 1989] Pugliese, P. J.: Robert Hooke and the dynamics of motion in a curvedpath. In: [Hunter 1989], pp. 181–205.

[Pulte 1989] Pulte, H.: Das Prinzip der kleinsten Wirkung und die Kraftkonzeptionen derrationalen Mechanik. Eine Untersuchung zur Grundlegungsproblematik bei Leon-hard Euler, Pierre Louis Moreau de Maupertuis und Joseph Louis Lagrange. (StudiaLeibnitiana, Sonderheft 19. Stuttgart, Franz Steiner Verlag 1989.

[Purrington 2009] Purrington, R. D.: The First Professional Scientist – Robert Hooke andthe Royal Society of London. (Science Networks: Historical Studies, Vol. 39). Basel,Birkhäuser Verlag 2009.

[Randall 1996] Randall, A. G.: The Timekeeper that Won the Longitude Prize. In:[Andrewes 1996], pp. 235–254.

[Redeker 1736] Redeker, F. A.: Franc. Alberti Redekeri de causa gravitatis meditatio.Lemgoviae, 1736.

[Riccioli 1651] Riccioli, J.: Almagestum novum astronomiam veterem novamque complec-tens observationibus aliorum, et propriis Novisque Theorematibus, Problematibus,ac Tabulis promotam, in tres tomos distributam quorum argumentum Sequens pa-gina explicabit. Bononiæ, Ex Typograhia Hæredis Victorij Benatij MDCLI.

[Richer 1679] Richer, J.: Observations astronomiques et physiques faite en l’isle de Caïen-ne. A Paris, de l’Imprimerie Royale 1679.

[Richer 1729] Richer, J.: Observations Astronomiques et Physiques faite en l’Isle deCaïenne. Mémoires de l’Académie Royale des Sciences, Depuis 1666, jusqu’à 1699,Tome VII, Partie I. A Paris, Par la Compagnie des Libraires M.DCC.XXIX. pp.[231]–326.

[Richer 1736] Richer, J.: Observations Astronomiques et Physiques faite en l’Isle deCaïenne. In: [Picard 1736], [part II], pp. 1–94.

[Robins 1742] Robins, B.: New principles of gunnery containing, the determination of theforce of gun-powder, and an investigation of the difference in the resisting power ofthe air to swift and slow motions. London, printed for J. Nourse MDCCXLII.

Page 54: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1003

[Rönnberg 1744] Rönnberg, B. H.: Dissertatio Physica De Causa Gravitatis Ac MotusPlanetarum In Systemate Nostro Solari. Bernhardus Henricus Roennberg [Praes.];Joach. Nicol. Fried. Plahn, Kogelcko-Mecklenb. [Resp.]. Rostochii, Adler 1744.

[Romero 2007] Romero, A. E.: Physics and analysis – Euler and the search for fundamen-tal principles of mechanics. In: [Baker 2007], pp. 232–280.

[Rosenberger 1895] Rosenberger, F.: Isaac Newton und seine Physikalischen Principien.Ein Hauptstück aus der Entwickelungsgeschichte der modernen Physik. Leipzig, Jo-hann Ambrosius Barth 1895.

[Rosenfeld 1965] Rosenfeld, L.: Newton and the Law of Gravitation. Archive for Historyof Exact Sciences, Vol. 2, No. 5 (August 1965), pp. [365]–386.

[Rosenfeld 1969] Rosenfeld, L.: Newton’s Views on Aether and Gravitation. Archive forHistory of Exact Sciences, Vol. 6, No. 1 (January 1969), pp. [29]–37.

[Ruffner 1971] Ruffner, J. A.: The curved and the straight: Cometary theory from Keplerto Hevelius. Journal for the History of Astronomy, Vol. 2 (1971), pp. 178–194.

[Saint-Guilhem 1851] Saint-Guilhem, P.: Nouvelle étude sur la théorie des forces. Jour-nal de Mathématique pures et appliquées, ou Recueil mensuel de mémoires sur lesdiverses parties des mathématiques Tome XVI, Année 1851, pp. 347–374.

[Sandifer 2007a] Sandifer, C. E.: The Early Mathematics of Leonhard Euler. (Studies inthe History and Philosophy of Mathematics, Vol. 1). Amsterdam, Elsevier 2007.

[Sandifer 2007b] Sandifer, C. E.: How Euler Did It. (Studies in the History and Philosophyof Mathematics, Vol. 3). Amsterdam, Elsevier 2007.

[Sarton 1932] Sarton, G.: Discovery of the main nutation of the earth’s axis. Isis, Vol. 17,No. 2 (1932), pp. 333–383.

[Saurin 1711] Saurin, J.: Examen D’une difficulté considerable proposée par M. Hughenscontre le Systême Cartesien sur la cause de la Pesanteur. Histoire de l’AcademieRoyale des sciences, Année MDCCIX. Avec les Memoires de Mathematique & dePhysique, pour la même Anné. Tirés des Registres de cette Académie. A Paris, del’Imprimerie Royale M.DCCXI. pp. 131–148.

[Saveljeva et al. 1999] Saveljeva, E. A. / Ščerbakova, T. P. / Matvejeva, M. N.: Isto-ričeskaja Tematika v Akademičeskoj Periodike XVIII V. (Historische Themen inakademischen Periodika des 18. Jahrhunderts). o.O. u. V. 1999.

[Scheck 2003] Scheck, F.: Theoretische Physik 1: Mechanik – Von den Newton’schen Ge-setzen zum deterministischen Chaos. (Springer Lehrbuch). Siebente Auflage. Berlin /Heidelberg / New York, Springer-Verlag 2003.

[Schmeidler 1995] Schmeidler, F.: Astronomy and the theory of errors: from the methodof averages to the method of least squares. In: [Taton et al. 1995], pp. 198–207.

[Schödlbauer 2000] Schödlbauer, A.: Geodätische Astronomie. Grundlagen und Konzep-te. Berlin / New York, Walter de Gruyter 2000.

Page 55: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1004 Literatur

[Schröder 1959] Schröder, K. (ed.): Sammelband der zu Ehren des 250. GeburtstagesLeonhard Eulers der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin vorgelegtenAbhandlungen. Berlin, Akademie-Verlag 1959.

[Schroeder 2007] Schroeder, P.: La loi de la gravitation universelle – Newton, Euler etLaplace. Le cheminement d’une révolution scientifique vers une science normale.Paris, Springer 2007.

[Schüller 1999] Schüller, V.: Isaac Newton – Die mathematischen Prinzipien der Physik.Berlin / New York, Walter de Gruyter 1999.

[Schwarzschild et al. 1905] Schwarzschild, K. / Oppenheim, S.: Astronomie. (Encyklopä-die der Mathematischen Wissenschaften, Bd. VI, Teil 2). Leipzig, Teubner 1905–1923.

[Segner 1738] Segner, J. A.: De Causa Gravitatis Redekeriana: DissertationemPhysicam / Praeside Io. Andrea Segnero [. . . ] Publice defendet Carolus PhilippusGesnerus. Gottingae, Apud Joh. Christ. Ludolph. Schultzium [1738].

[Segner 1755] Segner, J. A.: Rationem Praelectionum Suarum In Hac Academia Frideri-ciana Exponit Atque Specimen Theoriae Turbinum Subiungit Ioannes Andreas Seg-nerus. Halae, Gebauer 1755.

[Seidelmann 1992] Seidelmann, P. K. (ed.): Explanatory Supplement to the AstronomicalAlmanac. A Revision to the Explanatory Supplement to the Astronomical Ephemerisand The American Ephemeris and Nautical Almanac. Prepared by The NauticalAlmanac Office, U.S. Naval Observatory, with contributions from H.M. NauticalAlmanac Office, Royal Greenwich Observatory, Jet Propulsion Laboratory, Bureaudes Longitudes, and The Time Service and Astrometry Departments, U.S. NavalObservatory. Mill Valley, University Science Books 1992.

[Sheynin 1972] Sheynin, O.: On the Mathematical Treatment of Observations by L. Euler.Archive for History of Exact Sciences, Vol. 9/1 (1972), pp. 45–56.

[Sheynin 1993] Sheynin, O.: On the History of the Principle of Least Squares. Archive forHistory of Exact Sciences, Vol. 46, Number 1 (1993), pp. 39–54.

[Sheynin 2007] Sheynin, O.: Euler’s Work in Probability and Statistics. In: [Baker 2007],pp. 281–316.

[Smith 1999a] Smith, G. E.: Planetary Perturbations: The Interaction of Jupiter andSaturn. In: [Cohen et al. 1999], pp. 211–217.

[Smith 1999b] Smith, G. E.: Newton and the Problem of the Moon’s Motion. In:[Cohen et al. 1999], pp. 252–257.

[Smith 1999c] Smith, G. E.: The Motion of the Lunar Apsis. In: [Cohen et al. 1999], pp.257–264.

[Sobel et al. 1999] Sobel, D. / Andrewes, W. H. J.: Längengrad – Die illustrierte Ausgabe.Die wahre Geschichte eines einsamen Genies, welches das größte wissenschaftlicheProblem seiner Zeit löste. Berlin, Berlin Verlag 1999.

Page 56: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1005

[Soldner 1801] Soldner, J. G. v.: Ueber die Ablenkung eines Lichtstrals von seiner ge-radlinigen Bewegung, durch die Attraktion eines Weltkörpers, an welchem er nahevorbei geht. Astronomisches Jahrbuch für das Jahr 1804, nebst einer Sammlung derneuesten in die astronomischen Wissenschaften einschlagenden Abhandlungen, Be-obachtungen und Nachrichten. Mit Genehmhaltung der Königl. Akademie der Wis-senschaften berechnet und herausgegeben von J. E. Bode. Berlin, Bey dem Verfasser,und in Commission bey G. A. Lange 1801. pp. 161–172.

[Spiess 1929] Spiess, O.: Leonhard Euler. Ein Beitrag zur Geistesgeschichte des XVIII.Jahrhunderts. (Die Schweiz im deutschen Geistesleben, 63./64. Band. Eine Samm-lung von Darstellungen und Texten, herausgegeben von Harry Mayne.). Frauenfeld /Leipzig, Verlag von Huber & Co. 1929.

[Sprat 1734] Sprat, T.: The History of the Royal Society of London, For the Improvingof Natural Knowledge. The Fourth Edition. London, Printed for J. Knapton et al.MDCCXXXIV.

[Stäckel 1905] Stäckel, P.: Elementare Dynamik der Punktsysteme und starren Körper.Encyclopädie der Mathematischen Wissenschaften mit Einschluss ihrer Anwendun-gen, Band IV (Mechanik), 1. Teilband, Art. 6, pp. 435–691. Leipzig, Verlag undDruck von B. G. Teubner 1905.

[Stäckel et al. 1908] Stäckel, P. / Ahrens, W.: Der Briefwechsel zwischen C. G. J. Jacobiund P. H. Fuss über die Herausgabe der Werke Leonhard Eulers. Herausgegeben, er-läutert und durch einen Abdruck der Fussschen Liste der Eulerschen Werke ergänzt.Leipzig, Druck und Verlag von B. G. Teubner 1908.

[Steele 2010] Steele, J. M.: Dunthorne, Mayer, and Lalande on the Secular Accelerationof the Moon. In: [Jones 2010], pp. 203–215.

[Stephenson 1987] Stephenson, B.: Kepler’s Physical Astronomy. (Studies in the Historyof Mathematics and Physical Sciences, Vol. 13). New York / Berlin / Heidelberg,Springer-Verlag 1987.

[Stephenson et al. 1984] Stephenson, F. R. / Morrison, L. V.: Long-term changes in therotation of the Earth: 700 B.C. to A.D. 1980. Philosophical Transactions of theRoyal Society of London, Series A (Mathematical and Physical Sciences), Vol. 313,No. 1524 (Nov. 27, 1984), pp. 47–70.

[Stephenson et al. 1995] Stephenson, F. R. / Morrison, L. V.: Long-term fluctuationsin the Earth’s rotation: 700 BC to AD 1990. Philosophical Transactions (PhysicalSciences and Engineering), Vol. 351, No. 1695 (Apr. 15, 1995), pp. 165–202.

[Stephenson 1997] Stephenson, F. R.: Historical Eclipses and Earth’s Rotation. Cam-bridge, Cambridge University Press 1997.

[Stigler 1986] Stigler, S. M.: The History of Statistics. The Measurement of Uncertaintybefore 1900. Cambridge / Massachusetts / London, The Belknap Press of HarvardUniversity Press 1986.

[Stigler 1999] Stigler, S. M.: Statistics on the Table – The History of Statistical Conceptsand Methods. Cambridge and London, Harvard University Press 1999.

Page 57: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1006 Literatur

[Street 1705] Street, T.: Astronomia Carolina, nova theoria motuum coelestium, Secund-um optimas Observationes & rationi maxime consentanea fundamenta Artis, Longefacilior, brevior & magis perspicus, quam ulla antea extitit, cum exactis & facillimisad hanc Tabulis & Præceptis pro calculo Eclipsium &c. composita à Thoma Stree-te Anglo. Quam ob insignem utilitatem ex Idiomate Anglicano in latinam Linguamtranstulit Joh. Gabriel Doppelmayr, Mathem. Prof. Publ. & Appendicis loco addiditTabulas Rudolphinas à Joh. Baptista Morino, Regio Parisiis Mathem. Prof. in bre-ve & facile compendium redactas. Noribergæ, Sumtibus Andreæ Ottonis BibliopolæMDCCV.

[Struve 1860] Struve, O. (1860): Librorum in Bibliotheca Speculae Pulcovenensis Anno1858 exeunte contentorum catalogus systematicus. Petropoli, 1860.

[Stumpff 1959] Stumpff, K.: Himmelsmechanik. Band I: Das Zweikörperproblem und dieMethoden der Bahnbestimmung der Planeten und Kometen. (Hochschulbücher fürPhysik, Band 32). Berlin, VEB Deutscher Verlag der Wissenschaften 1959.

[Suisky 2009] Suisky, D.: Euler as Physicist. Berlin / Heidelberg, Springer-Verlag 2009.

[Swerdlow 1975] Swerdlow, N.: On Copernicus’ Theory of Precession. In: [Westman 1975],pp. 49–98.

[Swerdlow 1980] Swerdlow, N. M.: Hipparchus’s Determination of the Length of the Tro-pical Year and the Rate of Precession. Archive for History of Exact Sciences, Vol.21, No. 4 (1980), pp. 291–309.

[Swerdlow et al. 1984] Swerdlow, N. M. / Neugebauer, O.: Mathematical Astronomy inCopernicus’s De Revolutionibus. 2 Parts. (Studies in the History of Mathematics andPhysical Sciences, Vol. 10). New York / Berlin / Heidelberg / Tokyo, Springer-Verlag1984.

[Swerdlow 2010] Swerdlow, N. M.: Tycho, Longomontanus, and Kepler on Ptolemy’s SolarObservations and Theory, Precession of the Equinoxes, and Obliquity of the Ecliptic.In: [Jones 2010], pp. 151–202.

[Szabó 1987] Szabó, I.: Geschichte der mechanischen Prinzipien und ihrer wichtigstenAnwendungen. Dritte, korrigierte und erweiterte Auflage. Herausgegeben von PeterZimmermann und Emil A. Fellmann. Basel, Birkhäuser Verlag 1987.

[Tannery 1893] Tannery, P.: Recherches sur l’histoire de l’astronomie ancienne. Paris,Gauthier-Villars & Fils 1893.

[Taton 1979] Taton, R.: Clairaut et le retour de la comète de Halley. In: [Figala 1979],pp. 253–274.

[Taton 1982] Taton, R. (ed.): Huygens et la France. Table ronde du Centre National dela Recherche Scientifique, Paris, 27–29 mars 1979. Collection d’histoire des sciences– C.N.R.S. Centre d’Histoire des Sciences et des Doctrines. Ouvrage publié avec leconcours du Centre National de la Recherche Scientifique. (L’Histoire des Sciences– Textes et Études). Paris, Librairie Philosophique J. Vrin 1982.

[Taton 1988] Taton, R.: L’expédition géodésique de Laponie (Avril 1736–Août 1737). In:[Lacombe et al. 1988], pp. 115–138.

Page 58: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1007

[Taton et al. 1989] Taton, R. / Wilson, C. (eds.): Planetary astronomy from the Re-naissance to the rise of astrophysics. Part A: Tycho Brahe to Newton. (The GeneralHistory of Astronomy, Vol. 2). Cambridge, Cambridge University Press 1989.

[Taton et al. 1995] Taton, R. / Wilson, C. (eds.): Planetary astronomy from the Re-naissance to the rise of astrophysics. Part B: The eighteenth and nineteenth centuries.(The General History of Astronomy, Vol. 2). Cambridge, Cambridge University Press1995.

[Terquem 1857] Terquem, O.: Théorème d’Euler sur l’air du secteur parabolique. Nou-velles Annales de Mathématiques, Tome seizième. Paris, Mallet-Bachelier 1857. pp.33–37.

[Terrall 2002] Terrall, M.: The Man Who Flattened the Earth – Maupertuis and theSciences in the Enlightenment. Chicago and London, The University of ChicagoPress 2002.

[Thiele 1982] Thiele, R.: Leonhard Euler. (Biographien hervorragender Naturwissen-schaftler, Techniker und Mediziner, Band 56. Leipzig, BSB B. G. Teubner Verlags-gesellschaft 1982.

[Tilling 1975] Tilling, L.: Early experimental graphs. The British Journal for the Historyof Science, Vol VIII, Part 1, No. 28 (March 1975), pp. 193–213.

[Tisserand 1894] Tisserand, F.: Traité de Mécanique Céleste.

[Thoren 1967a] Thoren, V. E.: An Early Instance of Deductive Discovery: Tycho Brahe’sLunar Theory. Isis, Vol. 58, No. 1 (Spring 1967), pp. 19–36.

[Thoren 1967b] Thoren, V. E.: Tycho Brahe’s discovery of the variation. Centaurus, Vol.12, No. 3 (1967), pp. 151–166.

[Thurston 1994] Thurston, H.: Early Astronomy. New York / Berlin / Heidelberg,Springer-Verlag 1994.

[Todhunter 1873] Todhunter, I.: A history of the mathematical theories of attraction andthe figure of the earth. From the time of Newton to that of Laplace. 2 Vols. London,Macmillan and Company 1873.

[Toomer 1984] Toomer, G. J.: Ptolemy’s Almagest. London, Gerald Duckworth & Co.Ltd. 1984.

[Torge 2003] Torge, W.: Geodäsie. 2., völlig überarbeitete und erweiterte Auflage. Berlin /New York, Walter de Gruyter 2003.

[Truesdell 1954] Truesdell, C. A.: Rational Fluid Mechanics, 1687 – 1765. In: LeonhardiEuleri Opera Omnia, Series secunda, Vol. XII. Turici, Orell Füssli 1954.

[Truesdell 1960a] Truesdell, C. A.: The Rational Mechanics of Flexible or Elastic Bodies,1638 – 1788. In: Leonhardi Euleri Opera Omnia, Series secunda, Vol. XI. Turici, OrellFüssli 1960.

[Truesdell 1960b] Truesdell, C. A.: A Program toward Rediscovering the Rational Me-chanics of the Age of Reason. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 1, No. 1(August 1960), pp. [1]–36.

Page 59: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1008 Literatur

[Truesdell 1968] Truesdell, C. A.: Essays in the History of Mechanics. Berlin /Heidelberg / New York, Springer-Verlag 1968.

[Turner 1974] Turner, A. J.: Hooke’s theory of the Earth’s axial displacement: Some con-temporary opinion. British Journal for the History of Science, Vol. 7, No. 26 (1974),pp. [166]–170.

[Turner 1996] Turner, A. J.: In the Wake of the Act, but Mainly Before. In:[Andrewes 1996], pp. 115–132.

[Valentiner 1897] Valentiner, W. (ed.): Handwörterbuch der Astronomie. Erster Band.Breslau, Verlag von Eduard Trewendt 1897.

[Van Helden (1996] Van Helden, A.: Longitude and the Satellites of Jupiter. In:[Andrewes 1996], pp. 85–100.

[Varadarajan 2006] Varadarajan, V. S.: Euler through time - A new look at old themes.American Mathematical Society 2006.

[Varignon 1687] Varignon, P.: Projet d’une nouvelle mechanique, avec Un Examen del’opinion de M. Borelli, sur les propriétez des Poids suspendus par des Cor-des. A Paris, Chez la Veuve d’Edme Martin, Jean Boudot & Estienne Martin,M.DC.LXXXVII.

[Varignon 1690] Varignon, P.: Nouvelles conjectures sur la Pesanteur. Paris, 1690.

[Velminski 2009a] Velminski, W.: Form – Zahl – Symbol: Leonhard Eulers Strategien derAnschaulichkeit. Berlin, Akademie Verlag GmbH 2009.

[Velminski 2009b] Velminski, W. (ed.): Leonhard Euler – Die Geburt der Graphentheorie.Ausgewählte Schriften von der Topologie zum Sudoku. Berlin, Kulturverlag Kadmos2009.

[Verdun 1998] Verdun, A.: Bibliographia Euleriana. Verzeichnis der Sekundärliteratur zuLeben und Werk des Mathematikers, Physikers und Astronomen Leonhard Euler(1707–1783). Im Rahmen der Erforschung und Herausgabe der Werke Leonhard Eu-lers zur Störungstheorie und für die Euler-Kommission und das Euler-Archiv zu-sammgestellt (Entwurf: September 1998). Bern, Astronomisches Institut 1998.

[Verdun 2000a] Verdun, A., Beutler, G.: Erforschung und Herausgabe der Arbeiten Leon-hard Eulers zur Störungstheorie im Rahmen der Euler-Edition. Bulletin des Schwei-zerischen Nationalfonds, Abteilung II. Bern, Bubenberg Druck- und Verlags-AGBern. info2, 11, Dezember 2000, pp. 8–12.

[Verdun 2000b] Verdun, A. / Beutler, G.: Early Observational Evidence of Polar Motion.In: [Dick et al. 2000], pp. 67–81.

[Verdun 2000c] Verdun, A.: Euler’s Ether Pressure Model of Gravitation. In:[Neuenschwander 2000], pp. 141–143.

[Verdun 2000d] Verdun, A.: Daniel Bernoullis Beiträge zur Astronomie. Zum Gedenkenan den Geburtstag von Daniel Bernoulli vor 300 Jahren. Sonderabdruck aus Orion,Zeitschrift der Schweizerischen Astronomischen Gesellschaft, 58. Jg., Nr. 300, Heft 5(Oktober 2000), pp. 25–37.

Page 60: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1009

[Verdun 2003a] Verdun, A.: Leonhard Eulers Einführung und Anwendung von Bezugs-systemen in Mechanik und Astronomie. Basel, Birkhäuser Verlag. Elemente der Ma-thematik, Vol. 58, pp. 169–176.

[Verdun 2003b] Verdun, A.: Leonhard Euler. In: [Hoffmann 2003], pp. 487–493.

[Verdun 2003c] Verdun, A.: Leonhard Euler und die alte Sternwarte von St. Petersburg.Orion, 319, Dezember 2003, pp. 4–15.

[Verdun 2004a] Verdun, A.: Die Bestimmung der Sonnen-Parallaxe aus den Venus-Transits im 18. Jahrhundert. Orion, Vol. 322, No. 3 (2004), pp. 4–20.

[Verdun 2004b] Verdun, A.: The Determination of the Solar Parallax from Transits ofVenus in the 18th Century. Archives des Sciences, Vol. 57, No. 1 (2004), pp. 47–70.

[Verdun 2005a] Verdun, A. / Nagel, F. / Michajlov, G. K.: Die Akademie der Wissen-schaften von St. Petersburg in ihrer Gründungszeit. In: [Nagel et al. 2005], pp. 17–38.

[Verdun 2005b] Verdun, A.: Leonhard Eulers Leben und Werk – Eine Übersicht. In:[Nagel et al. 2005], pp. 89–106.

[Verdun 2005c] Verdun, A.: Die Entstehung moderner wissenschaftlicher Methoden inLeonhard Eulers Beiträgen zur Mechanik und Astronomie. In: [Nagel et al. 2005],pp. 147–171.

[Verdun 2005d] Verdun, A.: Die Euler-Edition. In: [Nagel et al. 2005], pp. 177–178.

[Verdun 2006] Verdun, A.: Methods of Modern Exact Sciences in the Astronomical Worksof Leonhard Euler. In: [Folkerts et al. 2006], pp. 333–351.

[Verdun 2007] Verdun, A.: Leonhard Euler. In: [Hockey 2007], pp. 346–348.

[Verdun 2009] Verdun, A.: Leonhard Eulers Beiträge in den „Anmerckungen“ zur SanktPetersburger Zeitung. Entwurf zu einem 13. Band der Series tertia der LeonhardiEuleri Opera Omnia, vorgelegt zuhanden der General-Redaktion der Reihen I–IIIsowie der Euler-Kommission.

[Verdun 2010a] Verdun, A.: Die (Wieder-)Entdeckung von Eulers Mondtafeln. NTM,Zeitschrift für Geschichte der Wissenschaften, Technik und Medizin. (Angenom-men/Accepted: 6. März 2011).

[Verdun 2010b] Verdun, A.: „Astronomica“ im Briefwechsel zwischen Leonhard Euler undDaniel Bernoulli. Acta Historica Astronomiae, Vol. 41 (2010), pp. 169–199.

[Verdun 2010c] Verdun, A.: Einleitungen und Kommentare zu jenen Textstellen des Brief-wechsels zwischen Leonhard Euler und Daniel Bernoulli, welche die Astronomie be-treffen. Den Herausgebern des Bandes O.IVA 3 der Leonhardi Euleri Opera Omnia,Dr. Emil A. Fellmann, Basel, und Prof. Dr. Gleb K. Mikhailov, Moskau, vorgelegt.(Wird in Band O.IVA 3, als Kapitel 2.5 sowie als Kommentare zu den entsprechendenBriefen erscheinen, erwarteter Erscheinungstermin 2014/15).

[Verdun 2011a] Verdun, A.: Leonhardi Euleri Opera Omnia, Series secunda, volumen 26:Commentationes astronomicae ad theoriam perturbationum pertinentes, volumensecundum. Edidit Andreas Verdun. Basileae, Birkhauser. (im Druck, erscheint 2014)

Page 61: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1010 Literatur

[Verdun 2011b] Verdun, A.: Leonhardi Euleri Opera Omnia, Series secunda, volumen 27:Commentationes astronomicae ad theoriam perturbationum pertinentes, volumentertia. Edidit Andreas Verdun. Basileae, Birkhauser. (im Druck, erscheint 2015)

[Verdun 2011c] Verdun, A.: Die (Wieder-)Entdeckung von Eulers Mondtafeln. NTM,Zeitschrift für Geschichte der Wissenschaften, Technik und Medizin. Vol. 19 (2011),pp. 271–297.

[Verdun 2013a] Verdun, A.: Leonhard Euler’s early lunar theories 1725–1752. Part 1: firstapproaches, 1725–1730. Archive for History of Exact Sciences. Vol. 67/3 (May 2013),pp. 235–303.

[Verdun 2013b] Verdun, A.: Leonhard Euler’s early lunar theories 1725–1752. Part 2:developing the methods, 1730–1744. Archive for History of Exact Sciences. Vol. 67/5(September 2013), pp. 477–551.

[Verdun 2014a] Verdun, A.: Leonhard Euler’s early lunar theories 1725–1752. Part 3: thebreakthrough, 1744–1752. Archive for History of Exact Sciences. (in Vorbereitung,erscheint 2014/5)

[Voelkel 2001] Voelkel, J. R.: The Composition of Kepler’s Astronomia nova. Princetonand Oxford, Princeton University Press 2001.

[Volk 1975] Volk, O.: Zur Geschichte der Himmelsmechanik: Johannes Kepler, LeonhardEuler und die Regularisierung. Würzburg, Mathematisches Institut 1975.

[Volk 1976] Volk, O.: Miscellanea from the History of Celestial Mechanics. Celestial Me-chanics, Vol. 14 (1976), pp. 365–382.

[Volk 1983] Volk, O.: Eulers Beiträge zur Theorie der Bewegungen der Himmelskörper.In: [Burckhardt et al. 1983], pp. 345–361.

[Voss 1901] Voss, A.: Die Prinzipien der rationellen Mechanik. Encyclopädie der Mathe-matischen Wissenschaften mit Einschluss ihrer Anwendungen, Band IV (Mechanik),1. Teilband. Art. 1, pp. 1–121. Leipzig, Verlag und Druck von B. G. Teubner 1901.

[Waerden 1983] Waerden, B. L. v. d.: Eulers Herleitung des Drehimpulssatzes. In:[Burckhardt et al. 1983], pp. 271–281.

[Waff 1976a] Waff, C. B.: Universal Gravitation and the Motion of the Moon’s Apogee:The Establishment and Reception of Newton’s Inverse-Square Law, 1687 – 1749.A dissertation submitted to The Johns Hopkins University in conformity with therequirements for the degree of Doctor of Philosophy. Baltimore, Maryland 1975.Craig Beale Waff 1976.

[Waff 1976b] Waff, C. B.: Isaac Newton: The Motion of the Lunar Apogee, and the Esta-blishment of the Inverse Square Law. Vistas in Astronomy, Vol. 20 (1976), pp. 99–103.

[Waff 1977] Waff, C. B.: Newton and the Motion of the Moon – An Essay Review. Cen-taurus, Vol. 21, No. 1 (1977), pp. [64]–75.

[Waff 1986] Waff, C. B.: Comet Halley’s first expected return: English public apprehen-sions, 1755–58. Journal for the History of Astronomy, Vol. 17 (1986), pp. 1–37.

Page 62: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1011

[Waff 1995a] Waff, C. B.: Clairaut and the motion of the lunar apse: the inverse-squarelaw undergoes a test. In: [Taton et al. 1995], pp. 35–46.

[Waff 1995b] Waff, C. B.: Predicting the mid-eighteenth-century return of Halley’s Comet.In: [Taton et al. 1995], pp. 69–82.

[Waller 1705] Waller, R.: The Posthumous Works of Robert Hooke. Containing Lectures,and other Discourses, Read at the Meeting of the Illustrious Royal Society. London,Printed by Sam. Smith and Benj. Walford 1705.

[Walmesley 1759] Walmesley, C.: Of the Irregularities in the Motion of a Satellite arisingfrom the spheroidical Figure of its Primary Planet. Philosophical Transactions, givingsome account of the Present Undertakings, Studies, and Labours, of the Ingenious,in many Considerable Parts of the World, Vol. L, Part II, For the Year 1758. London,M.DCC.LIX. pp. 809–835.

[Watson 1966] Watson, R. A.: The Downfall of Cartesianism, 1673–1712. The Hague,Martinus Nijhoff 1966.

[Weiler 1877] Weiler, A.: Die säkulare Beschleunigung der mittleren Bewegung des Mon-des. Astronomische Nachrichten, Vol. 90, Nr. 2160 (1877), pp. 369–382.

[Wepster 2010] Wepster, S. A.: Between Theory and Observations. Tobias Mayer’s Explo-rations of Lunar Theory, 1751–1755. Sources and Studies in the History of Mathema-tics and Physical Sciences. New York / Dordrecht / Heidelberg / London, Springer2010.

[Westfall 1967] Westfall, R. S.: Hooke and the law of universal gravitation. The BritishJournal for the History of Science, Vol. 3, No. 11 (1967), pp. [245]–261.

[Westfall 1973] Westfall, R. S.: Newton and the Fudge Factor. Science, New Series, Vol.179, No. 4075 (Feb. 23, 1973), pp. 751–758.

[Westfall 1980] Westfall, R. S.: Never at Rest – A Biography of Isaac Newton.Cambridge / London / New York, Cambridge University Press 1980.

[Westman 1975] Westman, R. S. (ed.): The Copernican Achievement. (UCLA Center forMedieval and Renaissance Studies Contributions, Vol. VII). Berkeley / Los Angeles /London, University of California Press 1975.

[Whiteside 1964] Whiteside, D. T.: Newton’s early thoughts on planetary motion: A freshlook. The British Journal for the History of Science, Vol. 2, No. 6 (1964), pp. [117]–137.

[Whiteside 1970a] Whiteside, D. T.: Before the Principia: The Maturing of Newton’sThoughts on Dynamical Astronomy, 1664–1684. Journal for the History of Astrono-my, Vol. 1 (1970), pp. 5–19.

[Whiteside 1970b] Whiteside, D. T.: The Mathematical Principles Underlying Newton’sPrincipia Mathematica. Journal for the History of Astronomy, Vol. 1 (1970), pp.116–138.

[Whiteside 1976] Whiteside, D. T.: Newton’s Lunar Theory: From high hope to disen-chantment. Vistas in Astronomy, Vol. 19 (1976), pp. 317–328.

Page 63: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1012 Literatur

[Whittaker 1937] Whittaker, E. T.: A Treatise on the Analytical Dynamics of Particlesand Rigid Bodies. Fourth edition. Cambridge, At the University Press 1937.

[Wilkins 1668] Wilkins, J.: An essay Towards a real character, And a philosophical lan-guage. London, Printed for Sa: Gellibrand, and for John Martin Printer to the RoyalSociety 1668.

[Williams et al. 2008] Williams, K. / Caparrini, S. (eds.): Discovering the Principles ofMechanics 1600 – 1800. Essays by David Speiser. Basel / Boston / Berlin, BirkhäuserVerlag AG 2008.

[Wilson 1970] Wilson, C.: From Kepler’s Laws, So-called, to Universal Gravitation: Em-pirical Factors. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 6 (1970), pp. [89]–170.

[Wilson 1978] Wilson, C.: Horrocks, harmonies, and the exactitude of Kepler’s third law.(Science and History: Essays in Honor of Edward Rosen). Studia Copernicana, Vol.16 (1978), pp. [235]–259.

[Wilson 1980] Wilson, C.: Perturbations and Solar Tables from Lacaille to Delambre: theRapprochement of Observation and Theory. Archive for History of Exact Sciences,Vol. 22 (1980), pp. 53–304.

[Wilson 1985] Wilson, C.: The Great Inequality of Jupiter and Saturn: from Kepler toLaplace. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 33 (1985), pp. 15–290.

[Wilson 1987a] Wilson, C.: D’Alembert versus Euler on the Precession of the Equinoxesand the Mechanics of Rigid Bodies. Archive for History of Exact Sciences, Vol. 37(1987), pp. 233–273.

[Wilson 1987b] Wilson, C.: On the Origin of Horrocks’s Lunar Theory. Journal for theHistory of Astronomy, Vol. 18 (1987), pp. [77]–94.

[Wilson 1989a] Wilson, C.: Predictive astronomy in the century after Kepler. In:[Taton et al. 1989], Chap. 10, pp. [161]–206.

[Wilson 1989b] Wilson, C.: The Newtonian achievement in astronomy. In:[Taton et al. 1989], Chap. 13, pp. [233]–274.

[Wilson 1992] Wilson, C.: Euler on action-at-a-distance and fundamental equations incontinuum mechanics. In: [Harman et al. 1992], pp. 399–420.

[Wilson 1993] Wilson, C.: Clairaut’s calculation of the eighteenth-century return of Hal-ley’s comet. Journal for the History of Astronomy, Vol. 24 (1993), pp. 1–15.

[Wilson 1994] Wilson, C.: Newton’s Orbit Problem: A Historian’s Response. The CollegeMathematics Journal, Vol. 25, No. 3 (May 1994), pp. 193–200.

[Wilson 1995a] Wilson, C.: Appendix: Clairaut’s calculation of the comet’s return. In:[Taton et al. 1995], pp. 83–86.

[Wilson 1995b] Wilson, C.: The problem of perturbations analytically treated: Euler,Clairaut, d’Alembert. In: [Taton et al. 1995], pp. 89–107.

[Wilson 1995c] Wilson, C.: The precession of the equinoxes from Newton to d’Alembertand Euler. In: [Taton et al. 1995], pp. 47–54.

Page 64: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Literatur 1013

[Wilson 1995d] Wilson, C.: Factoring the lunar problem: Geometry, dynamics, and alge-bra in the lunar theory from Kepler to Clairaut. In: [Dumas et al. 1995], pp. 39–57.

[Wilson 2000] Wilson, C.: From Kepler to Newton: Telling the Tale. In:[Dalitz et al. 2000], pp. 223–242.

[Wilson 2001] Wilson, C.: Newton on the Moon’s Variation and Apsidal Motion: TheNeed for a Newer “New Analysis”. In: [Buchwald et al. 2001], Chap. 6, pp. [139]–188.

[Wilson 2003] Wilson, C.: Astronomy and Cosmology. In: [Porter 2003], pp. 328–353.

[Wilson 2007] Wilson, C.: Euler and Applications of Analytical Mathematics to Astrono-my. In: [Bradley 2007], pp. 121–145.

[Wilson 2008a] Wilson, C.: The nub of the lunar problem: from Euler to G. W. Hill.Journal for History of Astronomy, Vol. 39, Part 4, November 2008, No. 137, pp.453–468.

[Wilson 2008b] Wilson, C.: [Review of] Jean le Rond d’Alembert, Oeuvres Complètes,Série I, Traités et mémoires mathématiques, 1736–1756, Volume 7, Précession etnutation (1749–1752). Historia mathematica, Vol. 35, No. 4, November 2008, pp.329–333.

[Wilson 2010] Wilson, C.: The Hill-Brown Theory of the Moon’s Motion. Its Coming-to-be and Short-lived Ascendancy (1877–1984). (Sources and Studies in the History ofMathematics and Physicals Sciences). New York / Dordrecht / Heidelberg / London,Springer Science+Business Media 2010.

[Winsheim 1750] Winsheim, C. N. de: Determinatio exactior graduum parallelorum ae-quatoris et meridiani in figura telluris hypothetice sphaerica, aut (prouti per recen-tissimam dimensionem stabilitur) sphaeroide. Commentarii Academiae ScientiarumImperialis Petropolitanae, Tomus XII, ad annum MDCCXL. Petropoli, Typis Aca-demiae MDCCL. pp. 222–(239).

[Winter 1957] Winter, E.: Die Registres der Berliner Akademie der Wissenschaften 1746– 1766. Dokumente für das Wirken Leonhard Eulers in Berlin. Zum 250. Geburtstag.Berlin, Akademie-Verlag 1957.

[Wolf 1877] Wolf, R.: Geschichte der Astronomie. (Geschichte der Wissenschaften inDeutschland. Neuere Zeit. Sechszehnter Band). München, Druck und Verlag vonR. Oldenbourg 1877.

[Wolf 1890] Wolf, R.: Handbuch der Astronomie, ihrer Geschichte und Litteratur. Band1. Zürich, Druck und Verlag von F. Schulthess 1890.

[Wolf 1892] Wolf, R.: Handbuch der Astronomie, ihrer Geschichte und Litteratur. Band2. Zürich, Druck und Verlag von F. Schulthess 1892.

[Wolfers 1848] Wolfers, J. Ph.: Leonhard Euler’s Mechanik oder analytische Darstellungder Wissenschaft von der Bewegung, mit Anmerkungen und Erläuterungen. ErsterTheil. Greifswald, C. A. Koch’s Verlagshandlung 1848.

[Wolfers 1850] Wolfers, J. Ph.: Leonhard Euler’s Mechanik oder analytische Darstellungder Wissenschaft von der Bewegung, mit Anmerkungen und Erläuterungen. ZweiterTheil. Greifswald, C. A. Koch’s Verlagshandlung 1850.

Page 65: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1014 Literatur

[Wolfers 1853] Wolfers, J. Ph.: Leonhard Euler’s Theorie der Bewegung fester oder starrerKörper, mit Anmerkungen und Erläuterungen. Leonhard Euler’s Mechanik oder ana-lytische Darstellung der Wissenschaft von der Bewegung, Dritter Theil). Greifswald,C. A. Koch’s Verlagshandlung 1853.

[Wolfers 1861] Wolfers, J. Ph.: Über Leonhard Euler’s Theoria motuum planetarum etcometarum und die darin behandelten Elemente der Cometen von 1680 und 1744.Astronomische Nachrichten, Bd. 55 (1861), Nr. 1395–1306, pp. 129–146.

[Woolf 1959] Woolf, H.: The Transits of Venus. A Study of Eighteenth Century Science.Princeton, Princeton University Press 1959.

[Wright 1732] Wright, R.: New and correct tables of the lunar motions, according to theNewtonian theory: as it is truly freed from all errors of the press. Which tables aredemonstratively prov’d to be true, by a sufficient number of observations, of the mosteminent astronomers of this and the last age, viz. Tycho Brahe, Longomontanus,Heveljus, Ricciolus, Bullialdus, Cassini, De la Hire, Dr. Halley, Mr. Flamsteed, Mr.Haynes, &c. Being mostly observations of lunar eclipses, and some of them taken byseveral of the aforesaid observers at once. Together, with the description of a newinstrument for taking altitudes at sea, with much more speed and certainty than byany quadrant yet invented; by means of which instrument (which may not improperlybe call’d an hypsometer) and the tables, together with a book lately printed, entitled,An humble address to the Honourable commissioners, the longitude may be found,as often as shall be necessary, to the requir’d exactness: as also, eclipses may becalculated to the greatest perfection. The whole design’d for the use of, His RoyalHighness the Duke of Cumberland, to whom with the greatest submission it is mosthumbly dedicated. Manchester, printed by R. Whitworth, for the author, and soldin London by Messieurs Page and Mount on Tower-Hill, J. Osborn and T. Longman,in Pater-noster-Row; P. Potter in Chester; J. Ansdel in Liverpool; J. Higginson inWarrington; W. Clayton, and R. Whitworth in Manchester; J. Laland, in Wigan,and J. Hopkins in Preston, MDCCXXXII.

[Wurm 1804] Wurm, J. F.: Praktische Anleitung zur Parallaxenrechnung samt neube-rechneten Tafeln des Nonagesimus und andern Hülfstafeln. Zur Beförderung geogra-phischer Längenbestimmungen. Tübingen, in der J. G. Cotta’schen Buchhandlung1804.

[Wurzelbaur 1719] Wurzelbaur, J. P. von: Uranies Noricæ Basis Astronomica, sive ra-tiones motus annui ex observationbus in solem hoc nostro et seculo abhinc tertioNorinbergæ sub eodem meeridiano habitis quamplurimis deductæ et ampliter de-monstratæ. Porrò in Tabulas motuum mediorum Solis ejusdemque Apogæi ante &post Christi Epocham, seculares, expansorum & collectorum Annorum, Mensium,Dierum, Horarum & scrupulorum [. . . ] Norinbergæ, Johanne Ernesti AdelbulneriMDCCXIX.

[Yoder 1988] Yoder, J. G.: Unrolling Time – Christiaan Huygens and the mathematiza-tion of nature. Cambridge, Cambridge University Press 1988.

[Zehe 1980] Zehe, H.: Die Gravitationstheorie des Nicolas Fatio de Duillier (arbor scien-tiarum, Band VII). Hildesheim, Gerstenberg Verlag 1980.

Page 66: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Index

NamensverzeichnisDie Jahreszahlen wurden nach dem gregorianischen Kalender angegeben. Sie wurden beinoch lebenden Personen weggelassen.

A

Adelung, Johann Christoph (1732–1806)42

Aiton, Eric John (1920–1991) 72Albatanius (Mohammed ibn Dschabir

al-Battanı) (850/869–929) 162Anger, Carl Theodor (1803–1858) 250Auzout, Adrien (1622–1691) 141

B

Bacon, Francis (1561–1626) 138, 139, 144Bailly, Jean-Sylvain (1736–1793) 793Baueršima, Ivo XVBaumhauer, Cornelius (?–?) 769Bauschinger, Julius (1860–1934) 258Bayer, Gottlieb (Theophil) Siegfried

(1693–1738) 39Beckenstein, Johann Simon (1684–1742)

37, 39Bernoulli, Daniel I (1700–1782) 3, 4, 9,

12, 13, 30, 45, 59, 72, 104, 105, 152,155, 157, 159, 213, 273, 295, 324, 431,435, 449, 556, 562, 581, 671–676, 679,681–689, 850, 910

Bernoulli, Jacob I (1655–1705) 3, 10, 13,55, 72, 78, 686

Bernoulli, Johann I (1667–1748) 3, 43,45, 55, 72, 178, 181, 207, 229, 327, 462,673, 684, 914

Bernoulli, Nicolaus II (1695–1726) 45Bessel, Friedrich Wilhelm (1784–1846)

232, 260Beutler, Gerhard XV, 767Birch, Thomas (1750–1766) 139, 140Blumentrost, Laurentius (1692–1755) 43,

45Bošković, Rugjer Josip (1711–1787) 567,

568, 768Bodenmann, Siegfried XVBouguer, Pierre (1698–1758) 30, 75, 115,

152, 254, 267, 273, 405, 435, 466, 497,570, 580, 797–800, 913

Boulliau, Ismael (1605–1694) 102, 115,118, 307

Boyle, Robert (1627–1692) 139, 140Bradley, James (1693–1762) 107, 164,

405, 425, 684, 685, 909, 910Brahe, Tycho (1546–1601) 115, 118, 131,

160, 298, 306–308, 686Brandes, Heinrich Wilhelm (1777–1834)

554Braun, Joseph Adam (1712–1768) 399Brehm, Friedrich Johann (1730–?) 37Brent, Charles (?–?) 106, 285, 294, 296,

299, 300Briggs, Henry (1561–1630) 355Brouncker, William (1620–1660) 139, 140Brown, Ernest William (1866–1938) 18,

202, 302

1015

Page 67: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1016 Index

Bruce, Jacob (1670–1735) 43Brückner, Martin (?–?) 37Bruns, Ernst Heinrich (1848–1919) 93Buchwald, Jed Zachary IXBülfinger (Bilfinger), Georg Bernhardt

(1693–1750) 44, 45Büsching, Anton Friedrich (1724–1793)

42Buffon, George Louis Leclerc de

(1707–1788) 593Burkhardt, Heinrich (1861–1914) 440

C

Camus, Charles Étienne Louis(1699–1768) 435, 799

Cassini I, Giovanni Domenico (1625–1712)142, 144, 152

Cassini II, Jacques (1677–1756) 104–106,112, 152, 212, 213, 270, 285, 287,294–301, 324, 326, 333, 334, 345, 410,434, 673, 684, 718, 742, 749, 754, 756,758, 913

Cassini III (de Thury), César François(1714–1784) 567

Cauchy, Augustin Louis (1789–1857) 12Clairaut, Alexis Claude (1713–1765) 13,

14, 16, 18, 21, 23, 30, 56, 72, 76, 77, 88,92, 95, 116, 119, 129, 130, 151, 252,267, 268, 276, 281, 301, 302, 322, 323,326, 331–333, 336, 349, 360, 367, 405,412, 423, 424, 426, 428, 434, 435, 437,440, 464, 550, 561, 673, 674, 681, 685,713, 768, 769, 771, 793, 797, 799, 824,844, 846–848, 883, 907, 909, 914

Cohen, Isaac Bernard (1914–2003) 92Courvoisier, Leo (1873–1955) 360Cramer, Adolf Bernhard (?–1734) 37, 39Cramer, Gabriel (1704–1752) 411

D

d’Alembert, Jean-Baptiste le Rond(1717–1783) 13, 14, 16, 19, 23, 30,48, 72, 88, 95, 111, 116, 119, 130, 164,267, 290, 301, 302, 405, 423, 424, 426,435, 440, 464–466, 468, 470, 478, 480,481, 497, 499, 518, 550, 581, 582, 612,613, 685, 707, 769, 799, 884, 909, 910

de Fermat, Pierre (1601–1665) 5, 6

de Moivre, Abraham (1667–1754) 8Delambre, Jean-Baptiste Joseph

(1749–1822) 267, 268, 408, 424Delisle, Joseph Nicolas (1688–1768) 30,

39, 104, 112, 119, 131, 213, 218, 252,268, 270, 294–298, 326, 332, 395,407–411, 413, 415, 418, 420, 426, 427,429, 673, 910, 913

Descartes, René (1596–1650) 71, 156Dionis du Séjour, Achille Pierre

(1734–1794) 254, 291Dollond, John (1706–1761) 14Doppelmayr, Johann Gabriel (1677–1750)

231Douwes, Cornelius (ca. 1713–1773) 686Dunthorne, Richard (1711–1775) 163, 423Duvernois, Johann Georg (1691–1759) 39

E

Einstein, Albert (1879–1955) 74Encke, Johann Franz (1791–1865) 254Eneström, Gustaf Hjalmar (1852–1923)

20, 29, 30, 36, 40, 43, 45, 46, 57, 300,406, 408, 418, 422, 423, 497, 909

Euler, Charlotte (1746–1780) 4Euler, Christoph (1743–1808) 4Euler, Johann Albrecht (1734–1800) 4,

29, 45, 46, 84, 114, 153, 239, 262, 293,357–360, 368, 400, 401, 429, 511, 527,528, 547–549, 571, 572, 594, 597–602,769, 792, 794, 823

Euler, Karl Johann (1740–1790) 4, 29,262, 263, 769, 823, 824, 826, 828–830,907, 908

Euler, Katharina Helene (1741–1781) 4Euler, Leonhard (1707–1783) XI,

XIII–XV,3–24, 26–28, 30, 31, 33–37,39–43, 45, 46, 49, 51, 53–58, 70–72,76–78, 80, 83, 84, 86–88, 92, 93, 95,100–102, 104–107, 109, 111–116,119–121, 123, 125, 127, 129–131, 136,152–159, 163–165, 167, 168, 170, 171,173, 174, 176, 178, 179, 181, 184,186–188, 191, 197–200, 202, 204, 205,207, 212–216, 218, 219, 221, 222, 224,225, 227–251, 253–261, 263, 265–278,280–283, 285–288, 290–303, 305, 306,308–310, 313–336, 338, 339, 341–357,359–361, 364, 366–368, 370–381, 384,

Page 68: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Namensverzeichnis 1017

386–391, 393–395, 397–399, 402–413,415, 417, 420, 422–431, 434, 435,437–445, 447, 449–468, 470, 472, 473,476–512, 514–530, 539, 540, 544, 545,547, 550, 553–575, 578–588, 590–597,602–605, 607–618, 671–675, 679,681–685, 687, 688, 691, 692, 694–697,700, 701, 704–712, 714, 718–723,727–733, 735–740, 742–745, 751–756,758–778, 780–786, 788–808, 810,815–822, 830, 831, 833–837, 840, 841,843–869, 871, 872, 874–920, 922–929

Euler, Paul (1670–1745) 3Euler-Brucker, Margaretha (1678–1761)

3Euler-Gsell, Katharina (1707–1773) 4Euler-Gsell, Salome Abigail (1723–1794)

5

F

Fellmann, Emil Alfred (1927–2012) XV,20, 671

Flamsteed, John (1646–1719) 97, 109,125, 126, 135, 254, 269, 283, 285, 287,299, 300, 423

Fontenelle, Bernard le Bovier (1657–1757)231

Forbes, Eric Gray (1933–1984) 294Fourier, Jean Baptiste Joseph (1768–1830)

219Friedrich II., der Grosse (1712–1786) 4,

13, 35Frisi, Paolo (1728–1784) 163, 165, 592Fuss, Nicolaus (1755–1826) 253, 282, 844,

855, 858, 859, 861, 862Fuss, Paul Heinrich (1798–1855) 406

G

Galilei, Galileo (1564–1642) 10, 62, 70,138, 144, 153, 171, 199, 460, 782

Galle, Johann Gottfried (1812–1910) 254Gallet, Jean Charles (?–?) 144Gassendi, Pierre (1592–1655) 109Gauß, Carl Friedrich (1777–1855) 6, 7,

16, 99, 256, 686Gautier, Jean Alfred (1793–1881) 336,

338, 339, 800Gehr, Sulamith XVI

Gellert, Christlieb Ehrgott (1711–1795)39

Gergonne, Joseph Diaz (1771–1859) 7Gilbert, William (1544–1603) 558Gmelin, Johann Georg (1709–1755) 39Goldbach, Christian (1690–1764) 5, 8, 16,

39, 43, 78, 207, 296, 327, 332, 395, 409,412, 427, 434, 435, 437, 561, 673, 681,767

Goldreich, Peter 162Goldstine, Herman Heine (1913–2004)

767Gorgé, Viktor XV,XVIGrasshoff, Gerd XVIGreenberg, John Leonard (1945–2004) 21Gregory, David (1659–1708) 118, 135, 258Grischow, Augustin (1683–1749) 403,

426, 428Gross, Christoph Friedrich (1696–1742)

37Grunert, Johann August (1797–1872)

250Gurtner, Christine XVIGurtner, Werner XVI

H

Halley, Edmond (1656–1742) 62, 63, 67,86, 142, 143, 149, 162, 163, 262, 768,883, 907

Harriot, Thomas (1560–1621) 355Harris, John (1666–1719) 254, 285Harrison, John (1693–1776) 685, 849Haude, Johann Ambrosius (1690–1748)

411Heath, Robert (?–1779) 35Heine, Clemens IXHeinsius, Gottfried (1709–1769) 39, 231,

252, 296, 297, 332, 395, 399, 410–412,427, 428, 688, 769

Hermann, Jacob (1678–1733) 10, 43, 45,72, 171, 228, 460

Herrmann, Agnes IXHerz, Norbert (1858–1927) 254Hill, George William (1838–1914) 18,

132, 202, 301, 302Hipparchus von Nicaea (190–ca. 120

v.Chr.) 115, 286–288, 306, 799, 823Hoare, Michael Rand 141

Page 69: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1018 Index

Hooke, Robert (1635–1703) 62, 63, 67,142–144, 147, 149, 160–163

Horrebow, Peder (1679–1764) 119Horrocks (Horrox), Jeremia (1619–1641)

115, 117, 118, 124–126Houzeau (de Lehaie), Jean-Charles

(1820–1888) 406, 423Huygens, Christiaan (1629–1695) 14, 62,

75, 137, 138, 140, 141, 147, 148, 572,866

I

Im Hof, Hans-Christoph XVI

J

Jacobi, Carl Gustav Jacob (1804–1851)6, 16, 406, 432

Jeaurat, Edme Sébastien (1725–1803)429

Jezler, Christoph (1734–1791) 525Juškevič, Adolf-Andrej Pavlovič

(1906–1993) 20, 30, 769

K

Kantemir, Antioch Dimitrievič(1709–1744) 688

Karsten, Wenzeslaus Johann Gustav(1732–1782) 516, 767, 884

Katharina II., die Grosse (1729–1796) 4Kepler, Johannes (1571-1630) 15, 63, 67,

70, 77, 96, 100, 102–104, 115, 116, 131,154, 156, 165, 168, 285, 294, 295, 299,300, 303, 307, 431, 675, 678, 682, 688,712, 729, 759, 760, 770

Keyserling, Hermann Karl (1697–1765)39

Kies, Johannes (1713–1781) 294, 295,403, 423, 425, 426, 428

Kirch, Christina (1696–1782) 428Kleinert, Andreas XVI, 36Klingenstjerna, Samuel (1698–1765) 14Koetsier, Teun 467Kollerstrom, Nicholas 117Kopelevič, Judif’ Chaimovna (1921–2009)

40, 41, 158Kopernikus, Nicolas (1473–1543) 115, 160Krafft, Georg Wolfgang (1701–1754) 39,

40, 360, 368, 428, 429

Kratzenstein, Christian Gottlieb(1723–1795) 426

Krazer, Adolf (1858–1926) 49, 50Kustaanheimo, Paul Edwin (1924–1997)

16

L

La Condamine, Charles-Marie de(1701–1774) 75, 152, 567, 568, 913

La Hire, Philippe de (1640–1718) 106,285, 287, 294, 299–301

Lacaille, Nicolas-Louis de (1713–1762)107, 268, 276, 278, 280–282, 294, 426,567, 570, 571, 685, 835, 839–841,844–846, 848, 849, 860, 862, 909

Lagrange, Joseph Louis (1736–1813) 6, 7,9, 12, 16, 72, 95, 116, 167, 267, 291,302, 360, 373, 450, 518, 550, 707, 767,800, 848, 884

Lalande, Joseph Jérôme Lefrançais de(1732–1807) 87, 163, 165, 266, 268,290, 294, 297, 406, 423, 424, 571, 592,593, 769, 770, 776, 816, 835, 860

Lambert, Johann Heinrich (1728–1777)15, 19, 192, 252, 254, 256, 259, 766, 850

Lamé, Gabriel (1795–1870) 7Langton, Stacy G. 460Laplace, Pierre Simon de (1749–1827)

13, 15, 16, 72, 88, 95, 116, 136, 267,302, 356, 433, 450, 550, 574, 800, 835,853, 860, 884

Lauri, Rudolf W. XVLeadbetter, Charles (1681–1744) 106,

125, 285, 294, 297, 299, 300, 718, 759Legendre, Adrien Marie (1752–1833) 9,

550Leibniz, Gottfried Wilhelm (1646–1716)

55, 120, 187Lemonnier, Pierre Charles (1715–1799)

106, 109, 113, 287, 345, 435, 675, 718,769, 799, 819, 821

Leutmann, Johann Georg (1667–1736)39, 41, 45, 155, 156

Leuzinger, Heinrich (?–?) 254Lexell, Anders Johan (1740–1784) 278,

279, 281, 282, 291, 293, 360, 835, 836,838, 839, 844, 845, 849, 860, 862

Page 70: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Namensverzeichnis 1019

Louville, Jacques Eugène d’Allonville de(1671–1732) 106, 109, 283, 285, 287,294, 299, 300

Lowitz, Georg Moritz (1722–1774) 395,410, 412, 428

M

Machin, John (1680–1751) 119, 124, 229,318, 672, 675

Maclaurin, Colin (1698–1746) 574Mairan, Jean Jacques d’Ortous de

(1678–1771) 75Maraldi, Giovanni Domenico (1709–1788)

793Marinoni, Giovanni Jacopo de (1676–1755)

296, 411Marsden, Brian (1937–2010) 254Mattmüller, Martin XVIMaupertuis, Pierre-Louis Moreau de

(1698–1759) 4, 12, 30, 75, 152, 266,267, 388, 411, 425, 426, 428, 437, 558,563, 567, 572, 681, 685, 909, 910, 913

Mayer, Tobias (1723–1762) 17, 30, 36, 45,78, 83, 99, 107, 113, 114, 131, 195, 288,302, 332, 353, 354, 359, 367, 375, 386,395, 404, 405, 412, 413, 422, 424, 425,428, 430, 570, 767, 770, 776, 799, 835,841, 848

Mikhailov, Gleb Konstantinovič IX,XVI,20, 671

Mittenhuber, Florian XVIMonge, Gaspard (1746–1818) 9Montucla, Jean-Étienne (1725–1799) 266Moray, Robert (1608/09–1673) 139Motte, Andrew (1696–1734) 119Moulton, Forest Ray (1872–1952) 303Müller, Gerhard Andreas (1718–1762)

78, 84Müller, Gerhard Friedrich (1705–1783)

37, 39, 40, 290, 767, 800Mueller, Johannes (Regiomontanus)

(1436–1476) 298, 686

N

Nagel, Fritz XVINaudé, David (1720–1794) 428Newcomb, Simon (1835–1909) 21, 285,

301, 800, 847

Newton, Isaac (1643–1727) XIII,XIV, 7,10, 15, 21, 22, 53–56, 61–63, 65–72,74–76, 83, 84, 89, 91–93, 96–104, 106,107, 115, 116, 118–121, 123–127, 129,130, 132, 134–136, 148, 149, 151–155,157, 163, 164, 167, 171, 173, 187, 227,229, 258, 259, 262, 266, 294, 295, 299,301, 307, 308, 310, 316–319, 349, 353,431, 453, 454, 460, 567, 568, 572, 573,672, 673, 675, 678, 682, 713, 755, 765,782, 795, 848, 885, 909, 910

O

Olbers, Heinrich Wilhelm (1758–1840)254, 257–260, 403

Oriani, Barnaba (1752–1832) 259

P

Paccassi, Johann Baptist von (1758–1818)32, 33, 231, 258, 302

Peter I., der Grosse (1672–1725) 3Petty, William (1623–1687) 139Picard, Jean-Felix (1620–1682) 75, 140,

141, 563, 568Plücker, Julius (1801–1868) 7, 9Poincaré, Jules Henri (1854–1912) 16,

93, 94Poinsot, Louis (1777–1859) 468Pontoppidan, Erik (1698–1764) 86, 87,

114Ptolemäus, Claudius (ca. 100–160) 86,

96, 112–115, 118, 143, 162, 286, 287,823

Pulte, Helmut 458

R

Razumowskij, Kirill Grior’evič(1728–1803) 390, 395, 418, 426

Riccioli, Giovanni Battista (1598–1671)138

Richer, Jean (1630–1696) 75, 141–143,147

Richmann, Georg Wilhelm (1711–1753)39

Robins, Benjamin (1707–1751) 13Rowe, David E. IXRudio, Ferdinand (1856–1929) 20, 49, 50

Page 71: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1020 Index

S

Sanchez, Antonio Nuñes Ribeiro(1699–1783) 411

Sauer, Tilman IXSavary, Félix (1797–1841) 9Scheiner, Christoph (1573–1650) 142, 144Schildknecht, Irène XVISchildknecht, Thomas XVISchmettau, Samuel (1684–1751) 395Schorndorff, Johann (?–1769) 30Schumacher, Johann Daniel (1690–1761)

39, 43, 326, 332, 345, 395, 427, 428,437, 672, 797

Segner, Johann Andreas von (1704–1777)11, 495, 767

Severin, Christian (Longomotanus)(1562–1647) 160

Speiser, Andreas (1885–1970) 20Spiess, Ludwig Otto (1878–1966) 20Sprat, Thomas (1635–1713) 139Stäckel, Paul Gustav Samuel (1862–1919)

20, 49, 50, 460, 466, 468, 510, 518, 707Stählin, Jacob von (1709–1785) 37Steiner, Thomas XVIStiefel, Eduard Ludwig (1909–1978) 16Stigler, Stephen Mack 96Straub, Hans (1892–1972) 671Street, Thomas (1621–1689) 106, 115,

283, 285, 287, 294, 299, 300Strube, Heinrich Anton (1708–1757) 39,

411Szabó, István (1906–1980) 148

T

Taton, René (1915–2004) 769Taubert, Johann Caspar (1717–1771) 37Tisserand, François Félix (1845–1896)

336, 360Todhunter, Isaac (1820–1884) 530, 573Toomre, Alar 162Torricelli, Evangelista (1608–1647) 62Truesdell, Clifford Ambrose (1919–2000)

19–21, 55, 70, 71, 91, 459–461, 464, 553Tunkina, Irina Vladimirovna IXTurgot, Anne Robert Jacques (1727–1781)

30

V

Varignon, Pierre de (1654–1722) 70, 72,173

Volkert, Klaus IX

W

Wallis, John (1616–1703) 149, 154Walmesley, Charles (1722–1797) 87, 163,

165, 593, 604, 793Walther, Bernhard (1430–1504) 86, 113,

298Ward, Seth (1617–1689) 118Wegener, Alfred Lothar (1880–1930) 162Weitbrecht, Josias (1702–1747) 39, 40Wettstein, Johann Caspar (1695–1760)

46, 84–86, 88, 111, 113, 299, 332, 349,404, 410–412, 424, 425, 428, 429, 800

Whiteside, Derek Thomas (1932–2008)118

Wild, Paul XV,XVIWilhelm IV. von Hessen-Kassel

(1532–1592) 686Wilkins, John (1614–1672) 140Wilson, Curtis Alan (1921–2012) IX, 19,

20, 48, 61, 95, 102, 120, 131, 236, 267,268, 285, 294, 301, 356, 357, 408, 431,447, 465, 470, 481, 482, 495, 497, 612,613, 679, 683, 800, 839, 857, 862

Winsheim, Christian Nikolaus (1694–1751)39, 420, 426, 427, 563

Wintergrün, Dirk XVIWolf, Johann Rudolf (1816–1893) 148Wolfers, Jakob Philipp (1803–1878) 231,

516Wolff, Christian (1679–1754) 45Wren, Christopher (1632–1723) 63, 67,

138–140, 142Wurzelbau (Wurzelbauer), Johann Philipp

von (1651–1725) 106, 285, 294, 299,300

Z

Zach, Franz Xaver von (1754–1832) 259,268

Page 72: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Sachverzeichnis 1021

SachverzeichnisA

Abbildungstheorie 14Aberration (des Lichtes) 18, 255, 560, 684

Aberrationskonstante 285Achromasie 14Achromatische Linsen 14Additionstheorem 9Akustik 10, 14Algebra 6Analysis 6, 8, 10, 55, 525, 879, 902

Algebraische 6höhere 8

Anomalie 443–445, 720exzentrische 230, 231mittlere 230, 231wahre 230, 231

Approximationen 24, 609Apsidendrehung 236, 792

der Mondbahn 18, 32, 56, 229, 230,236, 302, 303, 307, 308, 310, 314, 317,322, 326, 604, 672, 674, 909, 910

Äquipotenzialfläche(n) 555, 557arcs de cercle 442Astrometrische Beobachtungen 18, 25,

684Astronomie 5, 15, 20, 25, 55, 456, 671, 884

angewandte 18mathematische (theoretische) 15,671, 915mechanische 15, 456, 458, 883, 884,908, 909sphärische 15, 18, 671, 685

Astronomische Einheit 18, 872Astronomische Entitäten 57Astronomische Konstanten 18, 560Asymptoten algebraischer Kurven 9Äther (Medium) 18Ätherwiderstand (widerstehendes

Medium) 18, 45, 266, 268, 283, 286,288, 299, 823

Atmosphäre der Erde 19Ausgleichsrechnung 566, 610

B

Bahnbestimmung 15, 25, 57, 253, 254,268, 282, 614

erste 252, 255, 268, 688von Kometen 56, 232, 252, 256, 261,683, 684von Planeten 252, 255, 684

Bahnelemente 15, 16, 18, 238, 607Änderung der 239, 251, 263, 265,267, 607, 823, 828, 878, 883, 896, 899,900, 905, 916mittlere 252, 268oskulierende 234, 268, 315, 316, 345,354Variation der 345

Bahnellipse 229, 230oskulierende 229, 315, 354rotierende 229variable 353, 355

Bahnverbesserung 252–255, 257, 285Ballistik 10, 13, 14ballistische Linie 14Basis der natürlichen Logarithmen 6Bedingungsgleichungen 291–293, 333,

335, 344, 441, 505, 506, 566, 611, 612,864

Beobachtungsgleichungen 18, 255,291–293, 335, 611

Bernoullische Zahlen 7, 8Besselfunktion 9Bewegungsgesetz 11Bewegungsgleichungen 10, 22, 24, 56, 235,

608, 616, 673, 800, 826, 831, 852, 872des allgemeinen Dreikörperproblems234, 235, 246, 270, 336, 679, 692des eingeschränktenDreikörperproblems 782, 790, 864,880Formulierung 24, 228, 235, 272idealer Flüssigkeiten 12Integration 24, 384, 682

Faktor 2 229der Starrkörper-Rotation 11, 24,574, 794, 914des Zweikörperproblems 236, 237,694

Breitenvariation 17

Page 73: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1022 Index

C

Charakteristische Gleichung (fünftenGrades) 241, 243–245

Cramersches Paradoxon 7

D

Differentialgeometrie 9Diophantische Gleichungen 7Drehimpuls (Moment der

Bewegungsgrösse) 459, 462, 706, 893Bahndrehimpuls 238, 251, 328, 873,874, 876, 879, 890

Drehimpulserhaltungssatz 238, 462, 496,503, 791, 914

Drehimpulssatz 11, 16, 20, 22, 24, 54, 56,58, 59, 235, 326–328, 456, 458, 459,462–464, 466, 468, 472, 473, 478,480–486, 489, 491, 501, 528, 575, 580,608, 613, 616, 673, 914

Dreikörperproblem 15, 17, 30, 34, 56, 261,302, 303, 307, 315, 321, 401, 458, 607,671–673, 678, 679, 691, 692, 705, 775,780, 782, 884allgemeines 16, 235, 608, 617, 766,782, 863, 879eingeschränktes 16, 235, 240, 245,252, 253, 261, 332, 615, 691, 766, 782,879, 900

kollineare Lösungen 16, 241, 350kollineares Problem 244, 245, 879

E

Eigenbewegung 560Einfluss-Sphären (Einfluss-Bereiche)

378–381, 864, 867–870Elliptisches Integral 241, 243, 435Energieintegral 234, 238, 240, 242, 244,

245, 791, 880, 881, 893, 901Energiesatz (der Himmelsmechanik) 24,

238, 450, 616, 700, 783Ephemeriden 17Euler-Identität 16Euler-Maclaurinsche Summenformel 7Eulersche Bewegungsgleichungen der

Starrkörper-Rotation(Kreiselgleichungen) 11, 16, 54, 58,59, 456, 476, 490, 491, 494, 497, 507,

510–512, 517, 528, 560, 574, 578, 583,590, 591, 595, 613, 616, 617, 705, 706,884erzwungene Bewegungen 528, 574,591, 598, 884kräftefreie Bewegungen 496, 517,519, 520, 574, 591, 598, 707

Eulersche Differentialgleichung 242Eulersche Drehung 499Eulersche erzwungene Nutation 528Eulersche Formeln der

Koordinatentransformation 9Eulersche freie Nutation 16, 455, 517,

521, 574, 585–587, 592, 705Eulersche Gerade 10Eulersche Gleichung der Bahnbestimmung

15, 256Eulersche Gleichungen der Bewegung

idealer Flüssigkeiten 13Eulersche Identität 6Eulersche Integrale 9Eulersche Integrationsmethode 9Eulersche kinematische Gleichungen 457,

491, 494–498, 501, 503, 507, 510, 512,514, 516–518, 528, 560, 574, 590, 591,597, 616, 705–707, 710

Eulersche Knickungsformel 12Eulersche Kurve 9Eulersche Periode 17, 521Eulersche Prinzipien der Mechanik 58,

459, 464, 481, 482, 608, 616Drehimpulssatz 11, 16, 20, 22, 24, 54,56, 58, 59, 235, 326–328, 456, 458, 459,462–464, 466, 468, 472, 473, 478,480–486, 489, 491, 501, 528, 575, 580,608, 613, 616, 673, 914Impulssatz 11, 12, 22, 24, 56, 58, 229,233–235, 272, 308, 324, 326, 327, 329,336, 348, 356, 359, 370, 438, 458–464,468, 470, 477, 482–484, 486, 489, 528,607, 608, 616, 673, 674, 679, 682, 692

Eulersche Substitution 8Eulersche Turbine 13Eulersche Wellentheorie des Lichtes 14Eulersche Winkel 9, 457, 491–493, 496,

499, 582Eulersche Zahlen 7Eulerscher Polyedersatz 10Evektion 303, 306

Page 74: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Sachverzeichnis 1023

F

Farbaberration 14Fermatsche Vermutung 6Fermatscher Satz (großer) 5Fermatscher Satz (kleiner) 5Figur der Himmelskörper 57, 302, 550,

559, 560, 574Figur der Erde 16, 18, 21, 56, 557,559–561, 565, 570, 572, 573

Abplattung (dynamische) 400,402, 539, 561, 562, 566–570, 580, 587,602, 603, 605Größe der Erde 561, 565Rotationsellipsoid 530, 540, 550,556, 559, 563–565, 570, 572, 573, 578,579, 793, 914

Flächensatz 227, 230, 236, 273, 874verallgemeinerter 238

Flächentheorie 9Flächen zweiten Grades 9Flügelradantrieb 13Formel von de Moivre 8Fourier-Integral(e) 439, 440Fourier-Koeffizienten 440Fourier-Reihe(n) 8Fundamentalsatz der Algebra 7Funktionentheorie 8

G

Gammafunktion 7Gaußsche Konstante 234, 873Gaußsche (planetare) Störungsgleichungen

238Geodäsie

astronomische 15, 18höhere 550, 560niedere 560

Geodätische (Linie) 9, 568, 569Geoidundulation 559Geometrie 9

analytische 9, 235der Kegelschnitte 227, 308

Gesetz der quadratischen Reziprozität 5Gezeiten 41–43, 557

atmosphärische 556, 592ozeanische (Meeresgezeiten) 556,592

Gezeitenreibung 574

Gezeitentheorie 556, 557Gleichgewichtsbedingung(en) 554, 555,

558, 572Gleichgewichtsfigur 12, 553, 557Gleichgewichtstheorie schwimmender

Körper 12Graphentheorie 10Gravitation (Gravitationstheorie) 18, 57,

283, 307, 674, 683Gravitationsgesetz 18, 57, 227, 301,303, 306, 322, 323, 338, 346, 373, 403,431, 464, 465, 549, 560, 612, 672, 674,685, 713, 823, 908–910

Gültigkeit 15, 18, 56, 323, 341,348, 438, 442, 458, 464, 674, 885, 910

verallgemeinertes (modifiziertes)310, 323, 674Ursache

Ätherdruckmodell 18Große Ungleichheit 16, 21, 22, 32, 34, 235,

261, 267, 322, 326, 327, 330, 345, 431,432, 435, 442, 444, 611, 617, 671,673–675, 679, 683, 712, 766, 770, 852

Größte Gleichung 230, 231, 254, 269, 284,848

H

Harmonische Reihe 7Hauptachsentransformation 598Hauptträgheitsachse(n) 455–457, 490,

491, 494, 495, 497, 503, 505–512, 515,517, 519, 521, 522, 525, 544–549, 574,583, 584, 587, 590, 594, 598–601, 613,705, 706, 709, 794, 883, 886, 892

Hauptträgheitsmoment(e) 497, 503, 505,506, 512, 513, 517, 519, 523, 527, 544,546, 548, 549, 574, 584, 587, 590, 601,605, 706, 794, 886, 893maximales 583, 585, 613

Hillsche Grenzflächen 381, 867, 869Hillsche Variationsbahn 922Himmelsmechanik 5, 15, 16, 19–30, 33–35,

48, 50, 54–59, 227, 235, 246, 301, 302,403, 456, 457, 612–615, 618, 671, 683,883ausgedehnter Körper 30, 53, 57, 58,453, 456–458, 466, 560, 603, 884–886

von Starrkörpern 17, 455

Page 75: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1024 Index

Probleme im 18. Jahrhundert 22,34, 54–57, 460, 671

allgemeine 53, 54besondere 53, 54, 550

punktförmiger Körper 53, 57, 227,872

Hookesches Gesetz 13Huygenssche Wellentheorie des Lichtes

14Hydrodynamik (idealer Flüssigkeiten)

13, 20, 21, 554, 556, 671Hydromechanik 12Hydrostatik 554, 556

I

Impuls (Bewegungsgröße) 459, 460Impulserhaltungssatz 460Impulssatz 11, 12, 22, 24, 56, 58, 229,

233–235, 272, 308, 324, 326, 327, 329,336, 348, 356, 359, 370, 438, 458–464,468, 470, 477, 482–484, 486, 489, 528,607, 608, 616, 673, 674, 679, 682, 692

Integrallogarithmus 7Integrierender Faktor 788Invariante (Laplacesche) Ebene 250Isoperimetrische Regel 9

J

Jacobi-Konstante 865, 867, 869Jahreslänge 266, 268, 283, 285, 286, 288,

299, 300

K

Kepler-Bahn (-Ellipse) 237, 346, 348, 353,361, 370, 376, 609

Kepler-Bewegung 15, 272, 277, 293, 302,354, 609, 820, 826, 846, 874

Kepler-Gleichung 230, 233, 283, 389, 888Kepler-Problem 233, 672, 673, 694Keplersche Gesetze (Regeln) 15, 235,

246, 252, 273, 354, 422, 713, 753, 754,762, 806, 826, 908, 916, 919, 920

Keplersches Gesetzdrittes 717, 866zweites 227

Knotendrehungder Mondbahn 303, 307, 308, 314,323, 326

Komet(en) 19C/1680 V1 232, 2571P/1682 Q1 (Halley) 262, 771, 824C/1742 C1 15, 232, 252, 253, 255,257, 290, 684C/1743 X1 232, 257C/1744 X1 (Klinkenberg/Chéseaux)15, 252, 253, 6841P/1758 Y1 (Halley) 252, 262, 263,280, 768, 769, 824, 828, 829, 883, 907C/1769 P1 (Messier) 259C/1779 A1 (Bode) 259Kometenbahnen 15Kometenschweife 19

Kommensurabilität 433Königsberger Brückenproblem 10Konsonanzgrad 14Kontinuitätsgleichung 12Kontinuumsmechanik 10, 13Koordinaten

Absolutkoordinaten 243Bogenkoordinaten 9Entwicklungskoordinaten 9geozentrische 369heliozentrische 239, 272, 361, 369,461kartesische, rechtwinklige,orthogonale 239, 240, 272, 282, 361,370, 461, 483, 766, 863natürliche Koordinaten 9körperfeste orthogonale 499raumfeste orthogonale 499Polarkoordinaten 236–238, 243, 272,282, 329, 378, 483, 716, 800, 801, 852,863, 878, 887, 902, 916Relativkoordinaten 243, 245sphärische 549, 584Transformationen 18uneigentliche Koordinaten 9

Koordinatensystem(e) bzw.Bezugssystem(e) 22, 24, 235, 584,616geozentrisches (Ruhesystem der Erde)235, 270, 327, 338, 370, 376, 403Hauptträgheitsachsensystem 11,491, 494, 507, 508, 510, 513, 517, 519,547, 548, 574, 584, 590, 599, 600, 616heliozentrisches (Ruhesystem derSonne) 239, 360, 369, 370, 438, 442

Page 76: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Sachverzeichnis 1025

(raumfestes) Inertialsystem 11, 239,457, 486, 491, 492, 501, 507, 560, 574kartesisches, orthogonales,rechtwinkliges 236, 238, 239, 361,375, 486(mit)rotierendes 17, 240, 277, 360,370, 371, 375, 492, 501, 503, 515, 516,560, 574, 616, 831, 832

Koordinatentransformation 483, 486KS-Transformation 16Kurven dritten Grades 9

L

Lagrange-Punkte 241Leibniz-Bernoullischer

Infinitesimalrechnung 10, 14, 55Librationsbewegung 241, 350, 401, 516Librationspunkte 241Lichtlaufzeit 18

M

Magnetfeld der Erde 19Maschinenbau 10, 13Mathematik 5, 6, 20, 22, 25, 671

angewandte 5, 16reine 5

Mechanik 5, 10, 14, 19, 20, 55–57, 235,456, 460, 612, 671, 884analytische 55–57angewandte 10, 13biegsamer Körper 10elastischer Körper 10, 13, 21„erste“ Mechanik Eulers 32, 227,228, 456, 457, 460, 462, 672flexibler Körper 13flüssiger Körper 10, 21gasförmiger Körper 10Grundlagen 10materieller Punkte 10Prinzipien 10, 459, 460rationale 54, 56starrer Körper 10theoretische 10, 466„zweite“ Mechanik Eulers 32, 457,491, 497, 511, 516, 545, 594, 595, 884

Methode(n) 56, 58, 618analytische 10, 14–16, 34, 235, 330,614, 691, 850, 884, 904

der ersten Bahnbestimmung 257,260geometrische 240des integrierenden Faktors 244der kleinsten Quadrate 357mathematische 19, 22, 27, 29, 57,403, 614, 618der Meridiangradbogenmessung 568der Mittelwertbildung 357der Monddistanzen 391, 403numerische 235, 614, 617, 850der numerischen Integration 8, 24,246, 248, 253, 268, 269, 278, 380, 450,617, 683, 766, 767, 770, 771, 839, 844,868der Parameterbestimmung 25, 617semi-analytische 235, 435, 439der sukzessiven Approximation 372,610der unbestimmten Integration 8,435, 868der unbestimmten Koeffizienten241, 265, 277, 333, 350, 353, 358–360,368, 377, 393, 440, 443, 447, 514, 528,584, 591, 610, 617, 712, 832, 915, 923der Variation der Konstanten 9

Mittagsverbesserung 687Mittelpunktsgleichung (Prostaphaeresis)

230, 231, 233, 277, 300, 344, 349, 353,604, 795, 817, 888

Mond(winkel)distanzen 391Mondtafeln (Mondtabellen) 17, 34–36,

296, 302, 303, 324, 329, 345, 349, 353,360, 367, 375, 384, 386, 395, 402–404,425, 426, 611, 615, 686, 687, 770, 849von 1742 und 1744 323, 404, 406von 1745 30, 35, 52, 324, 332, 354,388, 403, 405, 406, 408–410, 412, 413von 1746 30, 35, 52, 324, 332, 334,354, 386, 388, 395, 403, 406, 408,410–413von 1749 35, 403, 418, 420, 422, 424,426von 1750 35, 324, 403, 418, 422–424,428, 429von 1772 35, 368, 403

Mondtheorie 16–18, 22, 30, 34, 35, 53, 56,229, 262, 266, 267, 298, 301–303, 308,314, 330, 367, 377, 378, 403, 439, 602,603, 614, 671–673, 829, 863

Page 77: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1026 Index

als Dreikörperproblem 235, 261, 270,306, 322, 324, 617, 672, 674als Zweikörperproblem 227, 308, 672„dritte“ Mondtheorie Eulers 324„embryonale“ Mondtheorie Eulers52, 296, 324, 332, 384, 411, 611„erste“ Mondtheorie Eulers 302,323, 324, 326, 330–332, 336, 359, 384,386, 387, 393, 403, 428, 429, 674Satellitenbewegung 792, 793, 863,867, 915, 920–922„zweite“ Mondtheorie Eulers 30,234, 302, 323, 324, 360, 361, 367, 368,370–373, 375, 377, 403, 610, 863

Musiktheorie 10, 14

N

Näherungslösungen 24Newtonsche Emissionstheorie des Lichtes

14Newtonsche Korpuskulartheorie des

Lichtes 14numeri idonei 6Numerische Integration (mechanische

Quadratur) 235, 247, 248, 251, 281,355, 435, 439, 524, 609, 610, 679, 767,769, 773, 775, 835, 837, 844, 868, 871,884, 904

NutationNutationskonstante 587Oppolzer-Nutation 582

O

Observable(n) 290Optik 10, 14, 20, 46

angewandte 10, 14geometrische 14theoretische 10

Orthogonalitätsbedingung 486–488

P

Parallaxe 18, 300, 356, 401, 402Azimutalparallaxe 394, 395Höhenparallaxe 394Horizontal-(Äquatorial-)Parallaxe298, 330, 374, 390, 391, 394, 397, 402jährliche 684

Mondparallaxe 291, 344, 349, 353,367, 374, 384, 387, 391, 396, 399–402,570Sonnenparallaxe 18, 19, 25, 266, 283,290, 291, 293, 298, 300, 324, 341, 372,391, 392, 400, 611, 612, 617, 847, 922

Parallaxen-Tafeln 391, 403Parameterbestimmung 22, 24, 253, 255,

291, 293, 357, 404, 610, 611Parametrisierung 607, 608, 616partitio numerorum 6Physik 5, 10, 20, 22, 25, 43, 671

Astrophysik 15, 19fotometrische 19

Geophysik 15Kosmische Physik (Astrophysik)15, 19, 671, 687

Polargleichung der Ellipse 15, 230, 234,238, 694, 877

Polarlicht (Nordlicht) 19, 43, 688Polschwankung 17, 455, 521, 528, 574, 575Populationsdynamik 6Potenzial 550, 553, 558Potenzialtheorie 550, 560, 561Präzession (der Äquinoktien)

Lunisolar-Präzession 16, 18, 255,283, 285, 290, 299, 455, 575, 908planetare 290, 575, 583Präzessionskonstante 578, 581, 583,587

Prinzip(ien) 58von d’Alembert 465, 478, 480, 481,498, 499, 501, 612der Dekomposition von Kräften 608der Erhaltung der Flächenmomente(Drehimpulssatz) 468Fernwirkungsprinzip 18der kleinsten Wirkung (Aktion) 11,12, 880des Kräftetransfers 235, 272, 310,326, 359, 438, 450, 607, 608, 616, 682der Mechanik (mechanische) 11, 12,235, 273, 327, 330, 370, 458, 463, 464,482, 579, 782, 790, 872, 879, 884Nahwirkungsprinzip 18physikalische 19, 22, 24, 27, 29, 57,614, 616, 618Superpositionsprinzip 608der universellen Gravitation 56Variationsprinzipien 24

Page 78: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Sachverzeichnis 1027

Prostaphaeresis (s. Mittelpunktsgleichung)817, 888

Punktmechanik 10

Q

Quadraturen 310, 314, 359

R

Reduktionsgrößen 18, 560Refraktion (astronomische bzw.

atmosphärische) 18, 255, 300, 560Regularisierung 16Reihentheorie 7Rektifizierung der Ellipse 227Resultante 7Riemannsche Zetafunktion 6, 7Rotation der Himmelskörper 54, 57, 459,

559, 560, 574, 575, 594, 602der Erde 21, 22, 30, 54, 56, 58, 457,528, 560, 574, 575, 583, 594, 616, 705,711, 910

Nutation (erzwungene) 16, 18,455, 464, 465, 528, 560, 574, 575, 578,582, 591, 612, 613, 683–685, 706, 711,884, 908–911, 913

Polschwankung (freie Nutation)17

Präzession der Äquinoktien 21,56, 299, 300, 464, 465, 528, 560, 574,575, 578, 582, 591, 612, 613, 685, 706,908–910

Variation der Tageslänge(Rotationsdauer) 574, 592–594, 711des Mondes 528

gebundene 594Libration 594–597, 602, 603optische 594physische 594, 597

der Planeten 528, 594, 598der Sonne 594, 602, 683

Rotationsachse (Drehachse) 491, 507,574, 613, 707freie 506instantane raumfeste 466–468, 476,477, 480, 488momentane 492, 507, 508, 511, 512,517, 519, 521, 574

S

Säkulare Beschleunigung 18, 374Schiffbau 10, 13Schiffstheorie 462Schubspannung 13Segnersche Wasserkraftmaschine 13Sonnentafeln 267, 268, 293, 294, 296, 299,

301, 395, 409–412, 425, 840Sonnentheorie 16, 21, 22, 34, 254, 266,

268, 269, 272, 276, 290, 294, 299als Dreikörperproblem 235, 261,268–270, 617als Zweikörperproblem 268, 283„embryonale“ Sonnentheorie Eulers324

Spannungstensor 12Sphärische Trigonometrie 9, 18, 387, 488,

499, 513, 709Stabilitätsprobleme 12Starrkörperbedingung 466, 487Starrkörpermechanik 10, 34, 58, 455–459,

464, 468, 575, 908, 914Starrkörperrotation 30, 58, 360, 456–458,

461, 462, 465, 468, 482, 496, 503, 511,560, 575, 594, 616, 792, 884

Störungsfunktion 348, 432Störungsgleichungen 16, 24, 238, 251, 262,

265, 274, 345, 347, 348, 354, 438, 616,903, 919, 921der Bahnelemente 239, 245, 262,331, 345, 350, 353, 895, 899, 904, 907,915Gaußsche Form 348, 876, 878Lagrangesche Form 348planetare 250, 920

Störungstheorie (Störungsrechnung) 16,32, 54, 57, 235, 236, 238, 246, 252, 315,320, 672, 683, 794, 872, 907allgemeine (analytische) 16, 235,247, 867erster Ordnung 348, 806spezielle 235, 246, 247, 250, 251, 617,766zweiter Ordnung 806

Substitutionstheorie 14Syzygien 241, 310, 314, 319, 350, 359, 387

T

Theorie

Page 79: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1028 Index

des allgemeinen Dreikörperproblems235, 239der Balkenbiegung 12der befreundeten Zahlen 6der binären quadratischen Formen 6des eingeschränktenDreikörperproblems 240der elliptischen Funktionen 6der elliptischen Integrale 9der Figur und Rotation derHimmelskörper 15der gewöhnlichenDifferentialgleichungen 9der Gezeiten 15der Gleichgewichtsfiguren 550der Himmelsmechanik ausgedehnterKörper 453, 457des Lichtes 10der Logarithmen 8der optischen Instrumente 10der partiellen Differentialgleichungen9der Planetenbewegungen 16der Reste 5des Schalls 10der schwingenden Saite 13der speziellen Störungsrechnung 246der transzendenten Zahlen 6der verallgemeinerten Funktionen13der Wasserturbine 13des Zurechthörens 14des Zweikörperproblems 227, 229,233, 308, 314

Thetafunktion 6Tisserand-Kriterium 864, 865Topologie 10Trägheitsmoment(e) 462, 464, 468, 472,

478, 491, 493, 495, 503–506, 603, 886,914

Trägheitszentrum 504–508, 512, 519, 546,548, 584, 590, 596, 790, 886, 891, 893

Transformationsgleichungen 487, 488Transits 266

Merkurtransit (Merkurdurchgang)266Venustransit (Venusdurchgang) 18,266, 283

von 1761 290von 1769 293

von 1740 254Translationsbedingung 486, 488

U

Undulationstheorie 14Ungleichheit(en), Störung(en) 252, 265,

276, 293, 294, 443–445, 447, 691, 712elliptische 357der Erdbewegung (Sonnenbewegung)372, 375, 797, 830, 840, 851langperiodische 431, 442, 444, 678der Mondbewegung 302, 303, 306,308, 309, 324, 330, 333, 341–345, 347,359, 360, 372–374, 384, 404, 611, 722

jährliche 303, 344parallaktische 341, 344, 915, 922

der Planetenbewegung 713, 722,751, 762, 797, 799, 818, 823, 824, 849,915, 916säkulare 444

V

Variation 303, 306, 344, 359Variationsgleichungen 257, 259Variationsrechnung 9, 12Vektorprodukt 467, 468, 470, 477, 478,

480–482, 500, 502, 503, 508, 612Verbesserungsgleichungen 566

W

Wellengleichung der Saitenschwingung 13Winkelgeschwindigkeitsvektor 457, 467,

468, 470, 477–480, 482, 491, 494–496,498, 503, 508, 510–512, 525, 527, 584,588, 598, 612, 616, 706

Wirbeltheorie 683, 684Wirkungsprinzip 12

Y

Youngscher Elastizitätsmodul 13

Z

Zahlentheorie 5, 6Zentralkraftbewegung 15Zentralkraftproblem 229, 236, 237, 802

direktes Problem 229, 314, 315inverses Problem 229, 314, 315

Zetafunktion 7, 9

Page 80: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Zitierte Briefe von und an Euler 1029

Zodiakallicht 19, 688

Zustandsvektor 772, 773

Zweikörperproblem 15, 17, 227, 235, 253,268, 308, 319, 321, 458, 607, 673, 684,692, 783, 892

Zitierte Briefe von und an EulerR 14 465R 19 412R 24 266R 25 426R 26 426R 28 266, 685, 910R 29 266R 33 464, 910R 34 481R 36 465, 466R 46 394R 87 429R 113 562R 117 563R 120 556R 152 688R 153 273, 327, 673R 154 231R 155 231R 156 689R 157 688R 160 273R 171 850R 172 850R 174 685, 910R 175 689, 850R 176 437, 681R 193 568R 210 462, 914R 226 231R 240 785R 241 785R 243 785R 269 45R 316 267, 797R 317 273, 797R 321 497R 322 274, 798R 323 798R 324 798R 328 336, 405, 799R 329 799

R 330 800R 335 399R 389 464, 914R 398 785R 400 255R 401 255R 402 674R 403 685, 909R 410 326, 673, 909R 415 434R 417 435R 418 322, 674R 419 322, 674R 420 322, 333, 674R 421 266, 412R 422 333, 426R 423 437R 424 437, 681R 425 336, 437R 426 336R 431 331R 432 424, 428R 433 331, 424, 428R 434 338R 440 797R 467 411R 498 255R 499 255R 504 231R 505 231R 508 231R 509 231R 510 231R 511 231R 512 231, 294, 408R 513 268, 295, 408R 514 266, 270, 296, 324, 326, 332, 409, 673R 515 326, 332, 333, 673R 516 296, 409R 517 266, 287, 297, 409, 415R 519 410, 910, 913R 520 266, 408, 410

Page 81: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1030 Index

R 521 266, 298, 411R 522 408, 410R 525 395R 526 390, 395, 418, 426R 527 395, 427R 528 395R 712 409R 781 327, 673R 788 327, 673R 792 231R 794 8, 231R 807 296, 409R 816 688R 822 434R 824 332, 434R 826 332, 412, 434R 831 435R 841 16, 437R 842 410R 845 395, 426R 846 426R 847 399, 427R 855 437, 681R 865 435R 901 262R 908 767R 923 426R 924 426R 925 426R 926 426R 962 255R 963 255R 964 255R 965 255R 966 255R 970 255R 973 255R 987 231R 988 231R 989 231R 1004 297, 409R 1005 410R 1007 411R 1009 332, 336, 411R 1010 332, 412R 1015 395, 399, 427R 1016 428R 1033 280, 769R 1035 403R 1092 688

R 1103 884R 1104 767R 1118 884R 1130 884R 1194 231R 1196 231R 1198 231R 1258 231R 1271 40R 1276 255R 1283 231R 1302 428R 1332 688R 1333 688R 1348 570R 1349 570R 1362 767R 1363 884R 1380 848R 1382 360R 1397 767R 1398 769, 770, 816R 1399 280R 1401 262R 1407 256R 1409 256R 1410 256R 1411 256R 1412 256R 1413 256, 767R 1439 394, 769R 1454 231R 1455 410R 1456 395, 412, 425R 1457 428R 1475 266R 1495 563R 1496 563R 1499 913R 1502 231R 1516 388, 425R 1525 322, 674R 1527 426R 1529 423, 424, 426R 1533 266, 267, 909R 1542 437, 681R 1543 428R 1634 332R 1645 266, 288R 1646 266, 288

Page 82: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Zitierte Manuskripte Eulers 1031

R 1647 266, 288R 1659 290, 799R 1751 800R 1823 767R 1831 291R 1838 262R 1855 767R 1971 409R 1972 409R 2001 230R 2003 230R 2005 269R 2008 269R 2010 269R 2105a 30R 2014 266R 2018 266R 2020 266R 2046 390, 395, 399, 420, 426R 2092 395, 420, 427R 2124 255R 2125 255R 2126 437R 2133 231R 2160 326, 672R 2171 395, 426R 2174 427R 2176 427

R 2177 427R 2198 428R 2203 428R 2231 332R 2236 332, 338R 2265 332, 797R 2275 332, 345R 2520 767R 2635 326, 672R 2672 255R 2749 332, 336, 411R 2750 411R 2751 412R 2752 336, 412R 2753 424, 425R 2756 425R 2763 46, 266R 2764 266R 2765 266R 2769 349R 2786 405R 2792 800R 2811 427R 2812 427R 2814 420, 427R 2815 427R 2816 427

Zitierte Manuskripte EulersMs 167 462, 645Ms 178 645Ms 179 453, 454, 645Ms 180 645Ms 181 645Ms 185 645Ms 186 645Ms 189 645, 650Ms 198 241, 645Ms 202 454, 455, 645Ms 204 457, 458, 645Ms 205 645Ms 220 645Ms 242 645Ms 251 240, 646Ms 252 31, 285, 646Ms 253 31, 285, 646

Ms 254 231, 646Ms 255 603, 646Ms 256 444, 447, 646, 712Ms 257 603, 646Ms 258 274, 646, 799Ms 259 237, 646Ms 260 605, 646Ms 261 288, 297, 298, 646Ms 262 646Ms 263 646Ms 264 265, 646Ms 265 575, 646Ms 266 273, 274, 646, 798, 915Ms 267 244, 646, 782Ms 268 458, 646, 883Ms 269 441, 646Ms 270 286–288, 297, 646

Page 83: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1032 Index

Ms 271 303, 305, 646, 672Ms 272 303, 306–308, 646, 672Ms 273 308–310, 313–315, 646, 672, 674Ms 274 326, 646Ms 275 272, 646Ms 276 320, 384, 646, 672Ms 277 31, 332, 646Ms 278 336, 386, 647Ms 279 370, 647Ms 280 349, 354, 357–359, 384, 647Ms 281 269, 270, 272, 294, 296, 299–301,

310, 324, 326, 327, 336, 608, 609, 647Ms 282 31, 335, 336, 647Ms 282(a) 335, 384, 386Ms 282(b) 387Ms 282(d) 334, 336, 384Ms 282(e) 334–336, 388Ms 283 333, 334, 336, 351, 384, 647Ms 283(d) 333Ms 284 368, 370, 647Ms 285 253, 647Ms 286 253, 647Ms 287 253, 647Ms 288 253, 647Ms 289 253, 255, 647Ms 290 253, 255, 647Ms 291 261, 647Ms 297 563, 647

Ms 298 647Ms 302 647Ms 306 647Ms 375 647Ms 393 647Ms 397 33, 227, 240, 253, 268, 305, 306,

308–310, 650, 651, 672Ms 398 253, 268, 308, 310, 650, 652, 672,

675Ms 399 34, 230, 253, 268, 285, 286, 290,

462, 650, 652, 684, 914Ms 400 33, 34, 253, 261, 268, 290, 326, 327,

529, 530, 550, 650, 653, 673, 684Ms 401 34, 288, 330–332, 345, 399, 440,

466–468, 470, 472, 473, 476, 477, 481,483, 486, 496, 497, 540, 544, 550, 570,575, 578, 579, 582, 650, 654, 911, 912,931

Ms 402 33, 332, 398, 428, 435, 441, 650,655, 913

Ms 403 483, 484, 486, 650, 655Ms 404 483, 485, 486, 650, 656Ms 405 650, 656Ms 406 360, 364, 367, 368, 372–375, 650,

656Ms 407 453, 486, 650, 656Ms 408 33, 453, 486, 650, 656

Zitierte Publikationen Eulersund seiner SöhneA 6 511, 528, 547, 548, 597, 598, 636, 709,

794A 7 262, 280, 636, 769A 8 636, 823A 14 239, 262, 280, 636, 766, 769A 18 548, 636, 792, 794A 19 400, 636A 22 357, 636A 24 570–572, 636A 26 602, 636A 29 293, 636

De causa gravitatis 36

E 2 3E 6 45

E 7 45E 9 568, 629E 15 10, 15, 54, 56, 58, 227–229, 269, 305,

314–320, 324, 327, 456, 457, 460–462,629, 672, 674, 692

E 16 10, 227, 457E 17 7E 31 530E 32 36, 40, 561, 563, 572, 629E 37 230, 231, 233, 254, 268, 269, 283, 285,

300, 301, 629, 888E 38 254, 268, 283, 285, 301, 629E 39 230, 629E 44 530E 52 530

Page 84: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

Zitierte Publikationen Eulers und seiner Söhne 1033

E 57 556, 629E 58 255, 256, 629, 684E 62 629E 65 9, 12E 66 15, 32, 231, 257, 629, 684, 889, 907E 66A 231E 67 687E 68 687E 76 17, 30, 332, 354, 386, 388, 403, 406,

408–413, 415–417, 629E 77 14E 78 457, 462–464, 482, 629E 80 288, 296, 406, 629E 87 17, 30, 35, 270, 285, 287, 294, 296,

324, 332, 334, 354, 386, 388, 395, 399,403, 406, 408–413, 415–417, 424–426,629

E 88 14E 89 266, 269, 287, 288, 297, 298, 324, 630E 96 457, 464E 97 530, 550, 561, 563, 630, 650E 101 8E 102 8, 492, 630E 103 687, 688E 105 230, 231, 630, 694, 888E 109 630E 110 11, 12, 457, 462, 504, 506, 578, 630,

914E 111 11, 12E 112 32, 235, 237, 288, 322, 326, 327,

329–331, 336, 338, 384, 437, 438,460–462, 468, 482, 630, 673, 674, 679,681, 692, 694, 696, 716, 771

E 113 335, 336, 384, 386–388, 390, 393,394, 396, 399, 420, 426, 630

E 113a 426E 114 336, 384, 390, 630E 115 336, 390, 630E 117 384, 391, 395, 420, 426, 630E 117a 426E 120 32, 230, 235, 237, 268, 270, 281, 288,

310, 324, 326, 327, 330, 331, 336, 345,432, 435, 437–442, 444, 445, 447, 630,673, 675, 679, 681–683, 712, 724, 732,766, 768, 770, 793, 797, 842, 852, 854

E 126 630E 131 31, 254, 266, 267, 269, 285, 301, 384,

630E 132 563, 565, 630, 913

E 138 11, 269, 270, 272, 310, 323, 324, 326,327, 460, 461, 630, 672–674

E 139 270, 272, 299, 301, 310, 324, 331,630, 816

E 141 336, 384, 388, 393, 399, 420, 630E 142 398E 171 465, 480, 540, 575, 578, 579,

581–583, 630, 910–914E 172 394, 631E 174 11, 326, 457, 460, 464, 470, 631, 673E 177 11, 465–468, 470, 473, 476–482, 491,

496, 498, 499, 578, 580, 583, 631, 692,914

E 180 581, 631E 181 458E 183 46, 631E 184 631E 187 31, 302, 323, 326, 327, 330, 332,

334–336, 349, 350, 354, 359, 386–388,403, 411, 428, 429, 631, 673, 674

E 193 348, 354, 603, 631E 194 603E 197 553E 204 349, 631E 212 8E 214 513, 709E 215 565–567, 570, 631E 216 46E 218 631E 223 290, 582, 631E 224 570, 631E 225 499, 550, 553, 554, 631E 226 499E 227 499E 232 232, 236, 237, 631, 692, 694, 695E 265 785E 269 785E 289 17, 457, 491, 497, 499, 506, 507, 511,

512, 516, 517, 528, 545, 548, 582, 588,595, 601, 631, 767, 794, 884, 886

E 289A 516E 291 11, 491, 497, 504, 598, 631, 883, 884,

886E 292 11, 481, 491, 492, 494, 507, 508, 510,

512, 583, 584, 591, 632, 706, 709, 884E 293 575, 632E 301 240–243, 273, 632, 691, 766E 304 241, 349, 351, 354, 632, 691, 766E 308 512, 528, 578, 583–587, 591, 601,

632, 705, 709, 884

Page 85: Abbildungsverzeichnis - Springer978-3-662-44331... · 2017. 8. 29. · Abbildungsverzeichnis Abb. 1.1 Die Eulerschen Bewegungsgleichungen der Starrkörperrotation aus Eu- lers Abhandlung

1034 Index

E 327 243, 632, 691E 328 242, 273, 632, 691E 336 479, 491–499, 501, 503, 510, 578,

582, 583, 591, 632, 706E 337 241, 242, 273, 632, 691E 342 8, 246, 632, 767, 785E 343 14, 632E 344 14E 348 239, 632, 691E 366 8, 767E 367 14E 371 349, 350, 354, 632, 691, 695E 372 244, 263, 632, 691, 778E 373 591, 632, 705E 375 554, 557, 572, 632E 384 268, 435, 437, 442, 444, 445, 447,

632, 679, 681, 712, 766, 770, 797E 385 8, 767E 386 14E 387 6E 389 258, 260, 632E 396 554E 397 283, 291, 293, 632E 398 246, 268, 355, 380, 450, 633, 683,

766, 868E 399 348, 353, 355, 406, 411, 633E 400 238, 244, 633, 691, 782E 401 355–357, 633E 402 604, 633, 792E 404 14E 407 488, 633E 409 554E 414 245, 246, 252, 265, 269, 274, 276,

281, 290, 294, 633, 767, 797, 800, 816,830, 850, 862, 915

E 416 262, 263, 280, 633, 769, 823, 907, 908E 417 14E 417b 42E 418 233, 302, 323, 360, 362, 367, 370,

373–375, 377, 403, 429, 430, 633E 418A 403, 429, 430, 633E 418B 429E 424 554E 425 247, 268, 269, 277, 281, 282, 294,

435, 439, 633, 830, 835, 839, 844, 845,849, 850, 852, 860–862

E 458 233, 633E 472 248, 280, 633E 478 477, 486, 488, 633E 479 11, 459, 477, 482, 485, 486, 488, 633

E 484 450, 633E 485 370, 375, 633E 486 367, 368, 373, 374, 633E 504 375, 377, 633E 511 246, 269, 280, 281, 294, 435, 439,

634, 835, 839–841, 851, 852E 512 269, 281, 294, 435, 439, 634, 835,

839, 845, 851, 859–862E 519 233, 634E 528 46E 529 402, 634E 529A 402, 634E 538 234, 249, 447, 634, 683E 546 558, 634E 546A 558E 547 260, 634E 548 251, 377, 379–381, 634, 704, 863,

867–869E 549 251, 379, 634, 704, 867E 570 403E 578 238, 250, 634, 700, 872E 619 400, 572, 573, 634E 626 245, 634, 691, 879E 658 470, 482, 634E 659 470, 482, 634E 660 8, 767E 703 439, 634E 704 439, 440, 634E 825 465, 480, 481, 488, 491, 493, 494,

497–501, 503, 635, 914E 827 457, 464E 828 457, 464, 635, 914E 829 457, 464E 834 17, 263, 458, 544, 635, 769, 794, 828,

883, 909E 835 539, 549, 563–565, 575, 580, 635,

685, 884, 908, 910, 911E 836 267, 270, 294, 299–301, 324, 384, 635E 836a 267, 270, 285, 287, 294, 299–301,

324, 384, 408, 410, 635E 837 336, 384, 386, 387, 635E 838 335, 336, 384, 387, 388, 391, 393, 635E 838(1) 386, 635E 838(2) 270, 324, 635E 838(3) 635E 839 398E 840 261, 635E 841 245, 265, 635, 915E 842 460, 461, 499, 635