A. Ü. Veteriner Fakültesi Anatomi KürsüsüProf Dr. Mustafa Gültekin

MERKEPTE (EQUUS ASİNUS L.) BEYİN sİNİRLERİNİN(Nn. ENCEPHALİct) MAKROSKOPİK ANATOMİsİ

ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR *

Süleyınan Tecirlioğlu**

Zur ınakroskopischen Anatoınie der Gehirnnerven(Nn. encephalici) beiın Esel (Equus asinus L.)

Zusaınmenfassung In dieser Arbeit ist die makroskopische Anatomie der Ge-himnerven des Ese!s untersucht worden. Zur Untersuchung gelangten die Köpfe von20 einheimischer Esel, von denen 2 fetus sind, Die Praparation wurden teils unter demLup und teils unter einem stereomikroskop durchgeführt.

ı. Beim Ese! 'kommen oft 2-3 nn, vomeronasales vor, Es gibt keinen Nn, terminales,

2. Das GgI. ciliare ist bei den erwachscncn Tiercn als makroskopisch unsichtbar.

3. Beim Escl wurde eine sichtbare Sulcus trachlcaris und ein Canalis trochkaris fürden N. trochlearis festgesteııt.

4. Die Radix sensoria N. trigenıini besteht aus einer Par s compacta und aus einer Parstriangularis.

5. Beim Esel kommen viele Ganglia pterygopalatina, von denen 2-3 selbstandig sind,vor.

6. Der !'i. palatinus minor besteht beim Esel aus den 2 Stüeken.

7. Der N. infraorbitalis inncrviert auch den M. levator labii maxillaris proprius.

8. Das GgI. mandibulare ist b"im Esel als makroskopisch unsichtbar.

9. Der N. frontalis innerviert auch die am medialen Teil des oberen Augenlides gcle-genen Gl!. tarsales.

LO. Der Esel hat einen N. intermedius, der aus dem Gehim selbstandig cntspringt.

iı. Beim Esel entspringt der N. vcstibulocochlcaris aus dem Corpus trapczoideumund auch gIeichzciting aus der \'entrolateralen Seite des Medulla oblongata.

12. Der Esel hat ein GgI. oticum, das an dcr ventralen Scite des 1\:. mandibularis licgtund 8 mm. lang ist.

* Doçentlik tezinin özetidir.** A. Ü. Veteriner Fakültesi Anatomi Kürsüsü Doçenti / Ankara

270 Süleyman Tecirlioğlıı

13. Ggl. proximale ;\I. glossopharyngei und Ggl. distalc N. glossopharyngei sind nichtvoneinander als makroskopisch durch cine sichtbare Begrenzurıg zu trennen. Dcr N. Vagusdes Escls hat einen R. meningeus, der aus dem R. aurİeularis vagi entspringt. Der M. sta-pedius wird auch von dem R. auricularis vagi innervien. Das Ggl. distale N. vagi ist beimEscI als makroskopisch nicht ZII sehen.

Özet Bu çalışmada merkebin beyin sinirlerinin (nn. encephalici) makroskopik ana-tomisi incelenmiştir. Bu amaçla 18 adet adult ve 2 adet fötus merkep başı kullamImış vesinirler kısmen lup, kısmen de stereomikroskop altında prepare edilmiştir.

Merkepte 2-3 adet nn. vomeronasales vardır. Nn. terminales hiç bulunamamıştır.Adult hayvanlarda ggl. ciliare makroskopik olarak belirgin değildir. Merkepte, os basisp-henoidale'nin ala'sında, n. trochlearis için belirgin bir suleus trochlearis ile canalis trachlearisbulunur. Radix sensoria n. trigemini pars compacta ve pars triangularis olmak üzere ikikısımdan ibarettir. ;\I. pterygopalatinus üzerinde, 2-.3 adedi bağımsız olmak üzere çok sayıdaganglia pterygopalatina bulunur. N. frontalis üst göz kapağımn medial yarıınındaki tarsalbezleri de kayırır. Merkep beyinden bağımsız olarak çıkan bir n. intermedius'a sahiptir.N. ınandibularis'in ventral'inde görülen Ggl. oticum 8 mm uzunluğunda bir çomak şek-lindedir. Ggl. proximale n. glossopharyngei ile ggl. distale n. glossopharyngei birbirindenmakroskopik olarak kesin bir sınırla ayrılamaz. ~. vagus'a aİt ramus meningeus merkeptcdc bulunmuştur. Bu r. auricularis vagi'den çıkar. M. stapedius r. auricularis vagi tarafındanda innerve edilir. Ggl. distale n. vagi merkepte makroskopik olarak belirgin değildir.

Giriş

M. Ö. 2. bin yılın ortalarından itibaren Anadolu'da yayıldığıbildirilen (7) merkep bir tarım hayvanı olarak çeşitli ülkelerin olduğugibi ülkemiz ekonomisinde de önemli bir yer tutar. İstatistik rakam-ların tetkikinde diğer tektırnaklılara oranla ilk sırayı aldığı gürül-mektedir (6-22).

Öğrencilerin anatomi uygulamalarında oldukça fazla kullanılanmerkebin anatomisi üzerindeki araştırmalar oldukça az ve sınırlıdır.Hele sinir sistemi ile ilgili araştırma yok denecek kadar azdır. Catan-nia (13), Baron i Bossy (5), Mannu (47) ve Penzo ((63) araştırma-larında az da olsa sinir sistemine değinmişlerdir. Kürsümüzde merkepanatomisi ile ilgili araştırmalar son yıllarda yoğunluk kazanmıştır.Gültekin (37,38) merkebin baş iskeleti ile regio laryngica ve spatiummandibulae'sini, Çelep (16) ise regio parotidea'sını incelemişlerdir.

Periferik sinirlerin önemli bir bölümünü oluştura 12 çift beyinsinirinin toplu bir halde incelenmesi, bu alandaki boşluğu doldura-cağın inancı ile araştırma konusu olarak seçilmiştir.

Araştırmada genellikle son çıkan Nomina Anatomica Veterinaria(60)'daki terimler kullanılmıştır. Ancak az da olsa ondaki bazı terimlerikullanmama gereği duyulmuştur. Örneğin konumuz olan ı2 çiftbeyin siniri NAV (60) 'da ve Nomina Anatomica Hominis (6\, NAH:

l\lerkepte (Eqııllö Asinııs L.) Beyin ~inirıeriııin ... 271

i966)'tc nn. craniales terimi ilc ifade edilmektedir. Zaman zamannn. cerebrales (f, 74), nn. capitales (8, 61 NAI-!: i935) terimi ile deifade edilmiştir. Bu çalışmada önceleri Leyh (45 )'in, son yıllarda da~itschke (55-59)'nin kullandığı nn. encephalici terimi daha çok ger-çeği ifade ettiğinden tercihan kullanılmıştır.

Beyin sinirleri rostral'den caudal'e sıra ilc numaralandırılarakifade edilirler ve i2 çifttirler. Çoğunlukla i3. çift beyin siniri olarakn. terminalis (I 7) ya da n. terminalis ile birlikte n. intermedius (i)kabul edilir.

Materyal ve Metod

Bu çalışmada Ankara bölgesinden temin edilcn değişik cinsteni8 adult merkep başı ile 2 adet fötus başı diseke edilmiştir. Ayrıcaöğrenci uygulamalarında kullanılan çok sayıda piyesten de yarar-lanılmıştır. Usulüne göre öldürülüp tesbit edilen hayvanların başlarıkısmen tüm olarak, kısmen de median olarak biçildikten sonra disekeedilmiştir. Diseksiyon stereomikroskop ve lup altında yürütülmüş vebu işte çok ince uçlu pens ve bisturiler kullanılmıştır. Median olarakbiçilmiş başlarda sinirler lateral taraftan setripetal yönde, medial ta-raftan ise sentrifugal yönde prepare edilmiştir.

Şimdiye kadar sinir diseksiyonu için kolaylık sağlayıcı bir metodve boyama tekniği bulunamamıştır. Bu arada bazı çalışmalar yapılmış,ancak olumlu sayılabilecek bir netice elde edilememiştir. ÖrneğinFrohse (30)'nin tavsiye ettiği boyama tekniği, Sehachtsehabel (69)tarafından denenmiş, fakat bir netice alınamamışır. Daha sonrakiyıllarda FaIk (2 I) aynı tekniği denemeyi gereksiz bulmuştur. Braeuc-ker (I O) diseksiyonun su içinde ve iki eğri pens yardımı ile yapılmasınıöneriyorsa da bu metod, küçük piyeSicI'de daha ziyade yüzlek sinirleriçin az da olsa diseksiyonu kolaylaştırmakla beraber, büyük piyeslerve derin sinir kolları için pratik değildir.

Literatür, Bulgular ve Tartışma

i. Nnn. Olfactorii, voıneronasales ve terıninalesLiteratür

A. Nn. olfaetorii: Rhinencephalon'un bulbus olfactorius'undançıkar. Çok sayıda sinir demetleri halinde dura kılıfı ile sarılı olaraklamina cribrosa'dan cavum cranii'yi terkeder ve regio olfctoria'yaulaşırlar (f, 17, 43, 48, 52, 74, 75, 81). Adı geçen bölge köpek te 75

272 Siileyman Tecirlioğlu

cm2 lik bir alandır (53). Nn. olfactorii insan, kedi ve köpekte bir parsinterna ile bir pars externa'ya ayrılır (66). Aynı bölgede seyreden nn.terminales ve n. ethmoidalis ile bir bağlantısı yoktur (I 9). Yalnızsensorik karakterde bir sinirdir ve bu ilk defa köpekte deneyselolarakSchiff (70) tarafından ispatlanmıştır.

B. Nn. vomeronasales: çoğu yazarlarca nn. olfctorii'lerden organumvomeronasale'ye giden koııar olarak kabul edilmektedir (43, 45,52, 75). Organum vomeronasale'nin caudalinde ve septum nasi'detavşanda 8, kedide 2-7, köpektc 2-8, domuzda 2-4, sığırda 3 ve atta2 nn. vomeronasales bulunur (41, 51, 66).

C. Nn. terminales: Ancak ilkel omurgalı hayvanlarda önemlidirve organum vomeronasale'nin duyu siniridir (I, i7). Memelilerde pos-tembriyonal olarak görülmez veya rudimenterdir ve tractus olfac-torius medialis'ten çıkar (74). Larseıı (42)'e göre ise evcil hayvanlar-da 4- i4 arasında değişen sinir lifleri halinde tractus olfactorius'tançıkar. Bağımsız koııar ggl. terminalc'ye giderler (8). Nn. terminalesilk defa Pinkus (64) tarafından balıklarda saptanmış ve n. praeopti-cus olarak isimlendirilmiştir. Daha sonraki yıııarda Locy (46). onann. terminales adını vermiştir.

Bulgular

A. Nn. olfaetorii: Çok sayıda sinir demetleri halinde bulbus olfac-torius'tan çıkarlar ve fon. cribrosa ile cavum nasi'ye ulaşırlar. Burada0,6 mm. kalınlığında sinir demetleri olarak mucosa altında değişikyöiılere dağılırlar. Septum nasi'nin gerisinde pars interna'sının radierve muntazam bir şekilde dağılışı karakteristiktir. Concha ethmoidales'egiden pars externa, fon. cribrosa'yı terkettikten sonra 5 mm. kadar birmesafe mucosa ile kemik arasında seyreder ve sonra çok sayıda koııaraayrılarak mucosa'ya dağılır.

B. Nn. vomeronasales: Lamina cribrosa'nın crista gaııi'ye yakınbulunan 2-3 deliği ile septum nasi'nin caudal kısmı üzerine geçerler.Mucosa altında ve cartilago septi nasi'ye tam yaslanmış olarak rost-roventral yönde organum vomeronasalc'ye doğru seyredeler. Bu seyiresnasında tali bir takım kollara ayrılırlar. Organum vomeronasale'nincaudodorsal'inde 4-6 ince sinir kolu ile bir plcxus oluşturur ve adı ge-çen organa girerler.

Tartışına

A. Nn. olfaetorii :Nn. olfactorii merkepte de, Read (66)'ın insan, ke-di ve köpek için, Nitsehke (55) 'nin ise domuz için bildirdiği şekilde

Merkepte (E'Iuus Asinlls L.) Beyin Siıtirlerinin ... 273

septum nasi'ye ait bir pars interna ve cocha ethmoidales'e ait bir parsexterna'ya ayrılabilir.

B. Nn. vomeronasales: Merkepte başlangıçta 2-3 adet, organumvomeronasale'nin caudal'inde ise 4-6 adet nn. vomeronasales bulunur.Atta ise literatürde (42, 5 I, 66) 2 adet nn. vomcronasales bildiril-miştir.

II. N. opticus

Literatür

2. çift beyin siniri olarak kabul edilen n. opticus, retina ile dien-cephalon'u birleştirir ve beyinin bir kısmını temsil eder (8). Hiç birzaman beyin sinirlerinden sayılmaması gerekir (81). N. opticus, chias-ma opticum'dan çıkar ve canalis opticus'tan orbita'ya ulaşır (1, 14,43, 52, 74, 82). Bulbus oculi içinde bulunan bir intraoculer ve bir deorbital veya extraoculer iki kısımdan ibarettir (74). Chiasma opti-cum'da tractus opticııs'ların çaprazlaşması kuşlarda tam olduğuhalde memelilerde tam değildir; şöyle ki her bir tractus her iki n.opticus'tan da sinir iplikleri sevkeder (I 7).

N. opticus'un çapı atta 5,5 mm dir (74, 8 I). Tavşanda 265.000,kedide i 19.000, köpekte 154,000, domuzda 68 i.000, koyunda 649.000ve insanda 1.010.000 sinir ipliğini kapsar (12).

Bulgular

Chiasma opticum'dan başlayan n. opticus'un başlangıç kısmıdiğer kısımlarına göre belirli derecede bir kalınlaşma gösterir. Normalçapı 4 mm olarak bulunan n. opticııs'un chiasma opticum'a yakınkısmındaki çapı 5,2 mm'ye ulaşır. Beyin zarlan ile sanlı olarak 2cm uzunluğundaki canalis opticus'tan cavum cranii'yi terkeder veorbita'ya gelir. Orbitada m. retractor bulbi ve corpus adiposu mintraorbitale ile tam kuşatılmış olarak discus n. optici'ye ulaşır. Sinir,vcntrolateral tarafından bulbus oculi'ye girmeden önce ventraleaçık hafif bir kıvrım yapar.

Tartışına

Merkepte n. opticus'un genel seyri, literatürde at için bildirilenverilere genellikle uyar (I, 17,74, 81). Chiasma opticum'dan sonrayaptığı kalınlaşmaya, evcil memelilerden merkepte ilk defa bu çalış-mada işaret edilmiştir. N. opticus'un çapı, Nitschke'nin (55) domuziçin bildirdiği çap olan 3-5 mm'ye en yakın bir uyum içindedir.

274 Siilcymaıı Tccirlioğlu

III. N. oculomotorius

Literatür

N. oeulomotorius, erus ee1"cbri'nin sulcus n. oeulomotorii'sindençıkar (I, 48, 74, 75,80). N. ophthalmieus ve n. abdueens ile birliktefissura orbitalis (at, köpek) yolu ile orbita'ya ulaşır. R. dorsalis'i ileile mm. reetus dorsalis, levator palpebrae superioris ve m. retraetorbulbi'nin dorsal, medial, ventral portion'larını; r. ventralis'i ile demm. reetus mediaıis, rectus ventraıis, obliquus ventralis ve retraetorbulbi'yi innen1e der (I, 17, 43, 52 ve diğerleri). Ramus ventralisüzerinde parasympathic bir ganglion olan ggl. eiliare bulunur. Ggl.eiliare Clara (IS)'ya göre ilk defa Sehaeher (68) tarafından 1701yılında açıklanmıştır. Pedasehenko (62) onu ggl. oeulomotorii olarakisimlendirmiştir. Adamük (2)'ün kedi ve köpek te yaptığı deneyselaraştırmalarına göre ggl. eiliare'nin tenbihi pupilla'nın daralmasınayol açar. N. oeulomotorius anatomik ve fizyolojik araştırmalara göre,motor, proprioseptiv ve parasympathie sinir ipliklerini kapsar (35).Ggl. ciliare'den çıkan postganglioner parasympathie sinir ipliklerim. sphineter pupilIae ile m. eiliaris'i kayırırlar (17, 74).

Bulgular

Merkepte n. oculomotorius crura cerebri'nin ventral yüzündeniki sıra halinde 10-12 kök demeti ile çıkar. Kök demetlerinin birleşmesiile oluşan sinir rostrolateral bir seyirle fissura orbitalis'e ulaşır. Orb-bita'da göz kasları içine girer girmez veya az önee ramus dorsalis'iverir. Bu m. rectus dorsalis'i origo'su yakından deIer ve onun içinde2-3 kol halinde ilerler. Bu arada m. ratractor bulbi'ye de kollar gön-derir.

Ramus ventralis n. oculomotorius'un devamı gibidir. N. opti-cus'u lateral'den aşar ve m. rectus ventralis'in dorsal yüzüne ulaşır.Bu kasa, m. obliquus ventralis'e kollar verir ve kendisi m. rectus medi-alis'e gider.

Adult merkepte makroskopik olarak belirgin bir ggl. ciliaregörülememiştir. Ancak fötus'ta sinirin m. rectus ventralis'e kollarverdiği yerde ve çatallanma yerinin ortasında küçük bir ggl. ciliarebulunmuştur.

Tartışma

Szakall (76) ve Martin (48)'in bildirdikleri gibi, atta r. ventralis'tcancak bir kalınmaşma ile tanınabilen ggl. ciliare'nin durumu mer-

Mcrkcptc (Equus Asinus L.) Bc~in Sinirlerinin ... 275

kepte de aynıdır. Keza radix brevis de merkepte bulunamamıştır.Adult merkepte böyle olmasına karşı fötus'ta bağımsız bir ggl. ciliarebulunmuştur.

IV. N. trochlearis

Literatür

N. trochlearis insanda 2500 sinir ipliği ile en ince beyin siniri-dir (40). Bir takım kök lifleri ile lamina tecti'nin caudalinde pedun-culus cerebellares rostralis üzerinden (I, 74), colliculus caudalis'lerinvelum medullare rostrale'ye geçit yerinden (I 7) çıkar. Fissura orbi-talis (at, köpek) veya bulunduğu hallerde for. trochIcare ile cavumcranii'yi terkeder ve orbita'ya ulaşır (I, 48, 74). Atta bazan bir for.trochleare bulunabilir (54).

N. trochlearis saf motor olup m. obliquus bulbi dorsalis'i kayırır.Sympathic sinir iplikleri plexus caroticus int. 'tan gelirler ve sinirekasa girdiği yere kadı' arkadaşlık ederler (34).

Bulgular

N. trochlearis merkepte lamina tecti'nin colliculus caudalis'lerinincaudalinde, pedunculus cerebellaris rostralis'in bununla birleştiğiyerden çıkar. 0.8 mm. çapında bir sinirdir. Tam lateral yönde ten-tentorium cerebelli membranaceum'a doğru seyredcr ve ounun içinrostroventral yönde kıvrılır. Os basisphenoidale'nin ala'sının faciescerebralis'inde ve sulcus n. maxillaris'in lateralinde, sinire özgü, sonderece belirgin bir sinir oluğu, suleus trochlearis'te canalis trochlea-aris'in iç deliğine seyreder. Kanalı geçtikten sonra merkeplerde herzaman için bulunan for. trochleare ile orbita'ya ulaşır. Burada perior-bita'yı delen ve m. obliquus dorsalis'in çıkış yerine gelen sinir, bukasın dorsal yüzü üzerinde i cm. kadar seyrettikten sonra bir çok kolile kasın içine girer.

Tartışına

Merkepte n. trochlearis'in beyinden çıkış yeri literatür (I) ve(74)'ün bildirdiği verilere uymaktadır. tık kez Martin (4B)'in attabildirdiği n. trochlearis'e ait bir suleus trochlearis merkepte de sap-tanmıştır. Ancak merkepteki sulcus trochlearis son derece belirginve karakteristiktir. Yine merkepte n. trochlearis'e özgü bir "canalistrochlearis" ilk defa bu çalışmada tesbit edilmiş ve isimlendirilmiştir.

276 Süleyman Teeirlioğhı

V. N. trigeminus

Literatür

!.\'". trigeminus filogenetik olarak i. solungaç kemeri (arcus branc-hialis) sinirine tekabül eder (I, 40). Bir radix sensoria vc bir de radixmotoria ile pons'un lateralinden çıkar (14, 84 ve diğerleri). İnsandabu köklerin proximal kısmı pars compacta, distal kısmı ise pars trian-gularis olarak isimlenir (24, 25). Köklerin bağlandığı ggl. trigeminaleilkel omurgalılarda iki kısımdır. Birinci kısım ggl. mandibularis (62),ikinci kısım ise ggl. ophthalmicum'dur (28, 39), Fleischer (26) insan-da daima bulunan ve ggl. accessorium trigemini ismini verdiği ikincibir gangliondan da bahsetmektedir.

N. trigeminus'un üç ana kolundan birisi olan n. ophthalmicusorbita'da 3 kola ayrılır. N. lacrimalis isimli kolu ilc üst göz kapağınınderisi, conjunctiva'sı ve tarsal bezleri ilc gl. lacrimalis'i; n. frontalisisimli kolu ile alın derisini, sinus frontalis'i ve üst göz kapağını; n.nasociliaris isimli kolu ile de burun boşluğunun dorsal kİsmını, attaaynı zamanda sinus frontalis'i, gl. lacrimalis hariç apparatus lacri-malis'i, palpebra tertia'yı, medial göz açısı ile bulbus oculi'yi kayırır(I, 9, 69, 36 ve diğerleri).

N. trigeminus'un diğer iki ana kolu, n. maxillaris ve n. mandibu-laris, özet olarak cavum oris'i, cavum nasi'yi, palatum'u, alt göz ka-pağını, regio narium'u, maxillar ve mandibular dişlerle diş etlerini,labia aris'i, çiğneme kaslarını, dil ve dil kaslarından bir bölümünü,sinus maxillaris'i ve spatium mandibulae'nin derisini innerve eder(50, 71, 72, 73 ve diğerleri).

N. pterygopalatinus üzerinde ggl. ptcrygopalatinum bulunur.Atta bunun yerine birçok (48,74), bir büyük ve bir küçük (I) gangliapterygopalatina'yı kapsayan bir plcxus pterygopalatinus bulunur.Feldmann i ivanitzky (23) 'ye göre ggl. pterygopalatinum ilk defa1748 yılında Meckel (49) tarafından izah edilmiştir ve özellikle burunboşluğunun lokal sinir merkezidir. Witmer (79)'e göre atta bir plexusilc birlikte 2-4 ganglia pterygopalatina bulunur. Baron (4) ise tek-tırnakhlarda for. opticum ilc for. maxillare arasında, bir plexus orta-sında ve i0- i2 mm büyüklüğünde tek bir ganglion bulunduğunuyazmaktadır. Gll. pterygopalatina çok yönlü bir autonom sistemkısmıdır ve kliniktc beyin damarlarının vasomotoru olarak sorumlu-dur (78).

Merkepte (Equus Asinus L.) Beyin Sinirlerinin ...

Bulgular

277

N. trigeminus merkepte 2 kök ile pons'un lateralinden çıkar. Ra-dix motoria oldukça kuvvetli 4 kök demetine sahiptir ve pons'tançıkışından 1,5 cm sonra n. mandibularis'i oluşturmak üzere ggl. tri-geminale'den gelen sensibI sinir kolu ile birleşir. Radix sensoria önce-kinin lateralinde kompakt bir kökle çıkar. Pars compacta 3 mm sonraaynı genişlikteki pars triangularis'e geçer. Ggl. trigeminalc 18 x 5 xmm. boy, en ve derinliğindedir. Gangliondan çıkan sensibI sinir ip-likleri n. trigeminus'un üç ana kolu olan nn. ophthalmicus, maxillaris vemandibularis'e taksim olurlar.

1. N. ophthalmicus: Fissura orbitalis'ten orbita'ya geçer ve hemenson 3 koluna ayrılır. Bunlardan n. lacrimalis, m. rectus dorsalis üze-rinde birbirine paralel 2-3 kol halinde gl. lacrimalis'e gider ve bezinmedial 2/3'üne dağılır. İkinci kolu olan n. frontalis, n. ophthalmicus'-un dorsal kenarından çıkar ve for. supraorbitale'den geçtikten sonraregio frontalis'e dağılır. Dcliğe girmeden az önce bir kolu sinus fron-talis'e gönderir. üçüncü kolu, n. nasociliaris, diğer iki kolun aksinegöz kaslarının teşkil ettiği koninin içine girer. N. ciliaris longus'ubulbus oculi'ye, daha zayıf olan n. infratrochlearis'i ise medial gözaçısı bölgesine gönderir. N. nasociliaris'in devamı görünümünde olann. ethmoidalis, for. ethmoidale'den cavum cranii'ye, oradan da laminacribrosa yolu ile burun boşluğuna geçer ve concha nasalis dorsalis ileseptum nasi'de son kollarına ayrılır.

II. N. maxillaris: Ggl. trigeminale'nin rostral ucundan çıktıktansonra for. rotundum yolu ile orbita'ya ulaşır ve fossopterygopalatina'dason kollarına ayrılır:

i. N. zygomaticus: N. maxillaris'in dorsal kenarından 3 kolhalinde çıkar. En medial kol direkt n. lacrimalis üzerine gider. Diğeriki kol gl. lacrimalis'e kollar verdikten sonra lateral göz açısı hizasın-da orbita'yı terkeder ve alt göz kapağında dağılır.

2. N. pterygopalatinus, n. maxillaris'in ventral kenarından çıkar.Sinirin bizzat sinir lifleri arasında ve aynı zamanda bağımsız olarakçok sayıda ggll. pterygopalatina bulunur. En büyüğü 3 x 5 mm enve boyunda olan 2-3 adet bağımsız ganglion saptanmıştır. Bunlarkesif bir sinir pelxus'u içinde bulunurlar. N. pterygopalatinus tekrar3 kola ayrılır:

a) Nn. palatini minores: Ana kökün ventral kenarından ayrılan2 adet ince sinirdir. Nadiren tek olarak bulunur. Rostroventral bir sc-yide palatum molle'ye gider ve yelpaze şeklinde onun içinde dağılır.

2iR SüleymaJl Tecirlioğlıı

b) N. palatinus major: Sinirin en kalın koludur. 6 cm. uzunlu-ğundaki canalis palatinus'tan damağa geçer. Mucosa altında incisivdişlerin caudaline kadar seyreder.Bu seyir esnasına damak mııcosa'-sına, diş etlerine kollar verir. Bazı küçük kolları da kemikteki küçükdelikleri geçerek burun boşluğu na girer ve burun boşluğu tabanınınmucosa'sını innerve eder.

c) N. nasalis caudalis: For. sphenopalatinum'dan cavum nasi'-ye giren sinir hemen 2 kala ayrılır. Lateral kol cocnha ventralis'tedağılır. Mediale kıvrılan n. septi narium, septum nasi'nin ventralkenan yakınında ilerler ve organum vomeronasale'ye r. vomerona-sali s n. trigemini'yi verir.

3. N. infraorbitalis: Adeta n. maxillaris'in devamı olarak for.maxil1areden ıo cm. uzunluğundaki canalis infraarbitalis'e girer.Kanala girmeden az önce verdiği ram i alveolares maxillares caudalessinus maxillaris'e girerler ve burada küçük kemik kanaleıkIan içindeseyrederler. Kanal içinde diş köklerine kollar veren sinir, kanaldançıkmadan az önce rami alveolares maxillares rostrales'i canalis maxil-loincisivus'tan maxillar premolar, canin ve incisiv dişlere gönderir.For. infraorbitale'den dışarıya çıkan sinir rami nasalcs externi'yidorsum nasi'ye göerir. Bundan ayrılan ince bir kol m. levator labiimaxillaris proprius'ıın rostral yanmına gider. Rami nasalcs interni'yivestibulum nasiye gönderdikten sonra, rami labiales maxillares olarakkuvvcli bir demet halinde alt dudakta dağılır.

III. N. mandibularis: Radix motoria n. trigemini ilc ggl. trige-minale'den gelen sensibi kökün birleşmesi ile oluşan n. mandibıılaris,incisura ovalis yolu ile cavum craii'yi terkeder ve hemen şu kollarıverır:

i. N. masticatorius: N. mandibularis'in dorsal kenarından çıkar.ı,5 mm. kalınlığındadır. Çıkışından ı cm sonra n. massetericus ilen. temporalis prof. 'a ayrılır. İlki n. masticatorius'un devamı gibidir vem. masseter'i kayırır. İkincisi 0,5 - 0,6 mm. kalınlığınadır ve m. tem-poralis içinde dağılır.

2. N. pterygoideus: İkikola ayrılarak aynı isimli kasın iki por-siyonu içinde dağılır. N. tensoris tympani'yi aynı isimli kasa gönderir.

3. N. bııccalis: N. mandibularis'in oldukça kalın bir dalıdır. Angu-lus oris'e kadar gll. buccalcs ve yanak mucosasını innerve eder.

4. N. tempralis supf.: N. mandibularis'in dorsal kenarındançıkar. Articulatio temporomandibularis'c, temporal bölgeye ve plexus.auricularis rostralis'e birkaç kol verdikten sonra iki kola ayrılır. Dorsalkol, ramus transversus facici, crista facialis üzerindeki bölgeyi innerve

Merkepte (E'lUllS Asinus L.) Beyin Sinirlerinin ... 279

eder. Daha kuvvetli olan ventral kol, n. faialis ile birkaç kez birleş-tikten sonra m. cutaneus labiorum ve n. buccolabialis dorsalis'e gidenkollara ayrılır.

5. N. lingualis: N. alveolaris mandibularis ile ortak bir kök ileçıkar. Esas kökten ayrılır ayrılmaz chorda tympani'yi alır. Rostro-roventral bir seyirle mm. mylohyoideus ile styloglossus arasına ulaşır.Burada ramus supf. ile ramus prof.'a ayrılır. İkincisi tüm sinirin4/5 i kadardır. R. supf., cavum sublinguale apicaIe'de incisİv dişleringerisine kadar gider. Seyri esnasında gl. sublingualis'e ve mucosayaçok sayıda kollar verir. Daha kuvvetli olan r. prof. çok sayıda kollarladilin içinde dağılır.

6. N. mylohyoideus: N. lingualis'ten ayrılmasından az sonra,n. alveolaris mandibularis'in ventral kenarından çıkar ve m. myloh-yoideus'a gider. Kuvvetlice bir kolu da m. digastricus'un venter rost-ralis'ine gönderir.

7. N. alveolaris mandibularis: Rostroventral bir seyirle canalismandibularis'e girer. Kanal içinde dorsal yönde diş köklerine kollargönderir. Kanaldan çıkmadan az önce r. alveolaris mandibularisrostralis'i canin ve incisiv dişlere gönderir. For. mentale'den n. men-talis olarak çıkan sinir, rr. labiales mandibulares olarak ait dudakta,rr. mentales olarak da mentum'da dağılır.

Tartışma

Radix sensoria n. trigemini, Ferner (24, 25)'İn insan için, Nitsch-ke (56)'nin ise domuz için bildirdikleri şekilde, merkepte de parscompacta ve pars triangularis olarak iki kısımdır. Ggl. pterygopala-tina, Baron (4) 'un tektırnaklılar için bildirdiği şekilde merkepte tekbİr gangliondan ibaret değildir, aksine 2-3 adet bağımsız olmak üzeresinir lifleri arasına yerleşmiş çok sayıda ggl. pterygopalatina bulunur.Catania (ı 3) at ve merkepte 5- ı 3 adet ggI. mandibulare bildirmiş isede çalışmalarımızda bu ganglion makroskopik olarak görülernemiştir.

Rami alveolares maxillares caudales, Martin (48) ve Grau (36)-un biIdİrdikleri şekilde, merkepte de sinus maxillaris İçinde ince kemikkanaleıkları içinde scyrederler.

N. septi narium'un organum vomeronasale'yc verdiği kol, lite-ratürde (I, ı7, 36,40, 74, 75) n. vomeronasalis olarak ifade edilmiştir.Bu kolun, terminoloji yönünden esas nn. vometonasales ile karıştırıl-maması için "Ramus vomeronasalis n. trigemini" diye adlandırılmasıtarafımızdan uygun görülmüştür.

280 Süleyman Tecirlioğlu

Sinus f;ontalis mueosa'sının innervationu ile ilgili olarakGrau (36), nn. frontalis, infratroehlearis ve ethmoidalis'i sorumlusaymaktadır. Bu çalışmada, yalnız n. frontalis'in sinus frontalis'egiden kolu saptanmıştır.

N. frontalis üst göz kapağının medial yarımındaki tarsal bezlerede ince bir kol gönderir. Literatürde bu duruma rastlanmamıştır.

VI. N. abducens

Literatür

N. abdueens, eorpus trapezoideum'dan çıkar v fissura orbitalis(at, köpek) yolu ile orbita'ya gelir. Burada iki kola ayrılır. Daha inceve kısa olan kol m. retraetor bulbi'nin dorsal ve lateral kısımlarına,uzun ve daha kuvvetli olanı ise m. reetus lateralis'e dağılır (I, 14, 40,52 ve diğerleri). Yalnız motor ve proprioseptiv sinir ipliklerini kap-sar (35).

Bulgular

N. abdueens, pyramis medullae oblongatanın hemen lateralindeeorpus trapezoideum'dan 7-9 ince kök demeti ile çıkar. Rostroventralbir seyirle n. ophthalmieus'un ventral kenarına ulaşan sinir, onunlaortaklaşa bir dura kılıfına sarılı olarak fissura orbitalis yolu ile orbita'-ya gelir. 3-4 kolu m. retraetor bulbi'nin lateral ve dorsal kısımlarınaverdikten sonra esas kök m. reetus lateralis'in medial yüzünde dağılır.

Tartışnıa

N. abducens'in origo, gencl seyir ve innervation bölgesi, merkeptede diğer eveil memeliler için bildirilen literatür verilere uyar (I,14, 17, 40, 48 ve diğerleri). Çıkış kök demeti sayısına (7-9 adet kök)merkepte ilk defa bu çalışmada işaret edilmiştir.

VII. N. facia1is

Literatür

N. faeialis 2. areus branehialis'in siniridir (I, 48, 75, 82). İkikök ile pons'un eaudal kenarında, eorpus trapezoideum'dan çıkar.Atta bu iki kökü ne birbirinden, ne de, n. vestibulocoehlearis'tenayırmak mümkün değildir (I, 17). Canalis faeialis ve for. styloma-toideum'dan kafatasını terkeden sinir, genieulum n. faeialis'te ggl.genieuli'yi kapsar. Atta oldukça belirgin olan ggl. genieuli bir spinalganglion'a karşılık olarak kabul edilir (18, 48).

Merkepte (Equ"s Asinus L.) Beyin Sinirlerinin ... 201

Endoh (18)'a göre ggl. geniculi ilk defa Retzius (67) tarafındankedi, köpek ve insanda ar~tırılmıştır. Penzo (63)'nun da katıldığıgörüşe göre üçgen şeklinde olan ggl. geniculi'nin üç köşesine n. inter-medius, n. petrosus major ve chorda tympani bağlanır.

N. facialis, canalis n. facialis içind şu kolları verir: n. petrosus ma-jor, n. petrosus minor'a bağlantı kolu, fenesta vestibuli'ye bir kol, n.n. stapedius ve chorda tympani (1, 4, 17, 48 ve diğerleri). Gaetani(33)'nin kobay , tavşan ve köpekte yaptığı deneysel araştırmalaragöre chorda tympani sensibI, vasomotor ve sekretorik sinir ipliklerinikapsar.

N. facialis kanaldan çıktıktan sonra n. auricularis int. (ri. vagi).n. digastricus caudalis, n. auricularis caudalis, n. auriculopalpebralis,nn. buccolabialis dorsalis et ventralis ve n. colli isimli kolları verir(I, 14, 17, 40, 43 ve diğerleri).

Bulgular

N. facialis 2 kök ile corpus trapezoideum'un lateral kısmındançıkar. Radix motoria kompakt olarak çıkar. Radix sensoria, semibiliset parasympathica (n. intermedius) 2-3 adet ince sinir demetçiğindenibarettir. Her iki kök area facialis yolu ile canalis facialis'e girer vefor. stylomastoideum ile onu terkeder. Ggl. geniculi, 1,5 mm tabangenişliği ve yüksekliği olan bir piramit görünümündedir. Bunu medialucuna radix sensoria, sensibilis ct parasympathica (n. intermedius),rostral ucuna ise, 0,7 mm. kalınlığındaki n. pctsuros major bağlanır.

N. canalis pterygoidei, canalis ptrygoidcus'ta sinus sphenoidalis'eince kollar gönderir. Kanaldan çıktıktan sonra ggll. pterygopalatina'-ya gırer.

Chorda tympani (com. lingualis et facialis): Ggl. geniculi'ninlateral ucundan çıkar. 0,5 mm kalınlığındaki sinir, cavum tympani vecanaliculus chordae typani'yi geçtikten sonra n. lingualis'e bağlanır.

N. stapedius aynı isimli kasa giden incc ve kısa bir koldur.

N. auricularis int.: R. auricularis vagi'yi de kapsayan bu koln. facialis'in dorsal kenarından ayrılır ve auricula'nın iç yüzündedağılır.

N. auricularis caudalis : Gl. parotis içinde dorsocaudal bir seyirlemm. auriculares caudales'e ulaşır. Bunların innervationu ilc sorum-ludur.

N. digastricus caudalis ventral yönde çıkar ve aynı isimli kasagider.

282 Süleyman Teeirlioğlıı

N.colli: N. facialis'in ventral kenarından çıkar. Bir kolu m.cutaneus faciei'ye gönderdikten sonra kendisi m. cu taneus colliiçinde dağılır.

N. auriculopalpebralis: N. facialis'in dorsal kenarından çıkar.Plexus a'lficularis rostralis ile regio temporalis'e kollar verdikten sonrakendisi üst göz kapağından sonlanır.

Gl. parotis'in altından yüzleğe çıkan n. facialis hemen n. buc-colabialis ventralis ile daha kuvvetli olan n. buccolabialis dorsalis'eayrılır. Bunlardan birincisi n. temporalis supf.'ten gelen kollarla yüzüzerinde bir plexus şekillerdir. Sinirin devamı angulus oris ve altdudağa kadar gider.

N. buccolabialis dorsalis, n. buccolabialis ventralis'e kuvvetli birkol gönderdikten sonra, m. zygomaticus'un altından dorsale kıvrılırve yelpaze şeklinde dallanır. Burada n. infraorbitalis'in son kolları ilebirçok anastomozlar yapar. N. facialis'in söylenen son iki kolu yüzünmimik kaslarını innerve ederler.

Tartışma

Radix sensoria, sensibilis et parasympathia (n. intermedius),Ackerknecht (1) ve Dobberstein / Hoffmann (17) 'in tüm evcilme-meIiler için bildirdiklerinin aksine, merkepte gerek n. vestibulococh-learis'ten ve gerekse n. facialisten kolaylıkla ayrılabilir. Bu bulgu,Schachtschabel (69)'ın sığır için bildirdiği verilere de uygundur. Ggl.geniculi'nin şekli, lokalizasyonu ve bağlantıları, Penzo (63) ve Baron/Bassy (S)'nin bildirdikleri gibi bulunmuştur. Bu sonuç, Endoh (18)'-un kedi, köpek ve insan için bildirdiği verilere de uyar.

Literatür (I) ve (75) 'te at için bildirien, n. facialis'ten çıkıpa. auricularis magna'yı sardıktan sonra tekrar n. facialis'e birleşenansa'yı çe!cp (16) gibi biz de merkepte bulamadık. Aynı şekilde Ba-ron / Bossy (S) tarafından bildirilen "Haller Ansası" da bulunama-mıştır.

VIII. N. vestibulocochlearis

Bu çalışmada n. vestibulocochlearis'in iç kulak kesimine aitkısmını incelemek olanağı bulunamadığından, yalnız fundus meatusacutici int . 'a kadar olan kesimi incelenmiştir. Buraya kadar olankesimde, literatürün diğer evcil memeliIer için bildirdikleri verilermerkep için de geçerlidir. Tek ayrım, n. facialis'in tartışma bölü-münde değinildiği gibi, n. facialis ve n. intermedius ile ayrılamayacakşekilde birleşmemiş olmasıdır.

Merkeple (Equll' Asiııll' L.) Beyin Sinirlerinin ...

IX. N. glossopharyngeus

Literatür

283

Bir takım kök demetleri ile medulla oblongata'nın ventrola-teralinden çıkar (I, i7 ve diğerleri). Kök demetlerinin sayısı atta8, sığırda 5, koyun ve keçide 3-4 adettir (29). Sinir fossula petrosaiçinde ggI. distale n. glossopharyngei'yi kapsar. GgI. proximal n. glos-sopharyngei daha proximalde bulunur ve at ile koyunda iki gaglionbirbiri ile temas halindedir (29).

N. glossopharyngeus'un seyri esnasında veriği kollar şunlardır:

I. Com. interganglionaris glossopharyngei et vagi (I, 40, 48,74, 75).

2. Comm. glossopharyngei et sympathici (I, 17, 34, 40, 47, 74).

3. N. tympanicus: Cavum tympani'de plexus tmpanicus'u şekil-lendiren bu sinirin sonu n. petrosus minor adını alarak ggI. oticum'abağlanır. Atta bir plcxus içinde ve mercimek büyüklüğünde olduğubildirilen (48) bu ganglion Tanaka (77)'ya göre ilk defa 1829 yı-lında Arnold (3) tarafından bulunmuştur.

4. Plexus caroticus bir kol

5. N. stylopharyngeus

6. Plexus pharyngeus ve plexus parotideus için çok sayıda kol,

7. Ramus pharyngeus

8. Ramus lingualis (I, 17, 36, 40, 48, 74, 75, 82).

Bulgular

N. glossopharyngeus çok sayıda ince kök demetçikleri ile corpustrapezoideum'un caudalinde medulla oblongata'dan çıkar. Kök-lerin birleşmesi ile oluşan sinir for. lacerum aborak ile cavum cranii'yiterkeder.

. GgI. proximale n. glossopharyngei belirsiz bir boğumlanma ilcggI. distale n. glossopharyngei'ye eklenmiştir. Bu sonuncu ganglionbelirgin bir gövde gaglionu olarak fossula petrosa içinde bulunur ve3 x 3 x 4 mm. genişlik, uzunluk ve derinliğindedir. GgI. promximalen. glossopharyngei'nin caudal'inden çıkan bir kol ggI. proximali n.vagi'ye (com. interganglionaris glossopharyngei et vagi), yine aynıyerden çıkan bir kol r. auricularis vagi'ye (com. glossopharyngei etr. auricularis vagi) birleşir.

284 Siileyman Tecirlioğlıı

N. tympanicus, ggI. distale n. glossopharyngei'nin distal yarımın-dan çıkan 0,4 mm. kalınlığında bir sinirdir. Fissura petrotympanica'-dan cavum tympani'ye girer. Ramus tubarius ve com. tympaniciet facialis'i verdikten sonra canalis n. petrosi minoris'i geçer ve ggl.oticum'a bağlanır. N. mandibularis'in ventralinde bulunan ggl.oticum, toplam uzunluğu 8 mm. olan bir çomak şeklindedir.

N. glossopharyngeus for. lacerum aborale'den çıktıktan sonrar. phryngeus n. vagi'ye bir sinir demet gönderir ve kendisi iki kolaayrılır. Bunlardan r. pharyngeus, m. stylopharyngeus ve pharynx'invertebral duvarında dağılır. İkinci kololan r. lingualis, pharynx'-in yan duvarını lateralden aşar ve radix linguae'ye ulaşır. Daha önce2-3 ince kolu pharynx duvarı ile pharynx mucosa'sına gönderir.

Tartışma

Ggl. proximale ve distale n. glossopharyngei'lerin durumu mer-kepte de Frewein (29)'ın at ve koyun için bildirdiği şekildedir. çoğuyazarlarca (I, 40, 48, 58, 74, 75) diğer evcil memeliler için bildirlencom. interganglionaris glossopharyngci et vagi merkepte de bulun-muştur. Literatür I, 4 ve 48'in bildirdiği com. petrosi majori •• ettympanica merkepte saptanamamıştır. Bu bulgu, Faik'ın (2 I) sığıriçin bildirdiği veriye uymaktadır.

Sisson / Grossman (75) tarafından tüm evcil hayvanlar için bil-dirilen plexus typanicus ile ggl. geniculi ve ggl. proximale a.rasındakiilişki merkepte bulunamamıştır. Ancak merkepte, ggl. proximale n.glossopharyngei ile r. auricularis vagi arasında bir com. glossopharyn-gei et auriricularis vagi bulunmuştur.

Ackerknecht (I) tarafından at için bildirilen com. tympanici etfacialis merkepte de saptanmıştır.

X. N. vagus

Literatür

N. glossopharyngeus'un gerisinde medulla oblongata'nın late-raIinden çıkar (I, 4-0, 43, 48, 82). Bütün cvcil hayvanlarda 6-10köke sahiptir (14). Çıkış kökleri n. glossopharyngeus'unkilerden kesinbir sınırla ayrılamaz (I).

N. vagus, for. lacerum abOl'ale'de ggl. proximale n. vagi'yi kapsar.Bunun distalinde at ve sığlı'da makroskopik olarak belirgin olmayanggl. distale n. vagi bulunur (I, 74,82). N. vagus'un baş bölgesinde ver-diği kollar şunlardır:

Merkepte (Eqııııs AsiDI" L.) Beyin Sinirlerinin ... 285

I. Com. interganglionaris glossopharyngei et vagi (I 4, 40 vediğerleri) .

2. Ggl. proximale n. vagi'den n. tympanicus'a bağlantı kolu (I,48, 74, 75).

3. Ramus meningeus: Yalnız kedide (27) ve domuzda (58)saptanmıştır.

4. R. auricularis vagi: Bu kol auricula'nın iç yüzü derisini (I,14, 48, 75), Bossy (I i)'ye göre insan, tavşan, köpek ve sansarda aynızamanda proprioseptiv olarak m. stapcdius'u da innerve eder.

5. Comm. vagi ct sympathici (I, 34, 40, 48).

6. N. laryngeus cranialis ve ramus pharyngeus. Bu sonuncu kolesasında saf sensibldir, motor iplikler ona sonradan katılırlar (32, 39).

Bulgular

N. vagus 10-12 kök demetçiği ile medulla oblongata'nın vent-rolateral'inden çıkar. rLifIerinin i /3 kadarı direkt ggl. proximalen. vagi'ye, kalanı ise vagus gövdesine gider. Adı geçen ganglion, 4mm. taban genişliği ve 3,5 mm. yüksekliği olan bir üçgen şeklindedir.

R. auricularis vagi, ggI. proximale n. vagi'den çıkar ve i6 mm.sonra n. facialis'e ulaşır. 0,7 mm. kalınlığında olan sinir, ramus menin-geus'u dura mater'e gönderir.

R. int. n. accessorii'yi de alan n. vagus, for. lacerum aborale'dencavum cranii'yi terkeder. ~. laryngeus cranialis, ggl. cervicalecraniaIe'nin distal ucu yakınlarında n. vagus'un rostral kenarındanayrılır ve fissura thyroidea rostralis'ten cavum laryngis'e girerek bu-ranın mucosa'sında dağılır.

R. pharyngeus, öncekinin biraz distalinde n. vagus'un rostralkenarından çıkar. Kolları ile mm. constrictor pharyngis'i, pharynxmucosa'sını innerve eder ve pIexus pharyngis'in teşkiline katılır.

Tartışma

Çıkış kök demetleri sayısı literatür (I 4)'ün aksine merkepteiO-I 2 adet bulunmuştur. Ackerknecht (I), n. vagus'un çıkış kökdemetlerinin n. glossopharyngeus'unkilerden kesin bir sınırla ayrı-lamayacağını bildirmiştir. Oysa merkepte kesin olarak ayrıldıklarısaptanmıştır.

Evcil hayvanlardan yalnız kedide (27) ve domuzda (58) varlığıbildirilen r. meningeus merkepte de bulunmuştur. Yine Bossy (I I)

286 Süleyman Tedrlioğlu

tarafınan insan, tavşan, köpek ve sansar için bildirilen, r. auricularisvagi'den m. stapedius'a giden sinir kolu mcrkepte da saptanmıştır.

GgI. distale n. vagi, literatür (I, 74, 82)'nin sığır ve at için bil-dirdikleri gibi, merkepte de makroskopik olarak belirgin değildir.Literatür (I, 14, 40, 45) 'in bildirdiği com. interganglionaris glossop-Iıaryngei et vagi ile com. vagi et sympathici merkept(~ de bulunmuştur.

XI. N. accessorius

Literatür

XI. çift beyin siniri olarak medulla srinalis ve beyinden çıkar.Medulla spinalis'ten çıkan radices spinalcs, 6-7. boyun segmentindenbaşlar. For. magnum'a doğru gittikçe kalınlaşarak (n. accessoriuscommunis (83)) eavum cranii'ye girer ve beyinden çıkan radieesenccphalieae ile birleşir (14,40,43 ve diğerleri). Radices encephalicae,n. vagııs'unkilerle birleşik kök lif/eri ile medulla oblongata'dan çıkar.Bu kökün oluşturduğu sinir (r. int. aceessorii) pharynx constrictor'larıile larynx kasıarını innerve eder ve yine vagus ile kalbe ulaşır (83).R. externus n. accessorii, ramııs ventralis'i ile m. sternoeephalicus'u,r. dorsalis'i ile de m. trapezius ve m. clcidocephalicus'u innerve eder(I, 14-, 17,48 ve diğerleri). Lesbre (44)'yegöre deve, zürafa ve lamagibi memelilerde yalnız radiees encephalieae ve r. int. n. accessoriitcşekkül etmiştir.

Bulgular

Merkepte sinirin her iki kökü ile n. vagus'unkilcr sınırsız olarakbirbirine karışırlar. 6-7 boyu n sinirleri arasından çok inee bir sinirlifi halinde başlayan radiees spinales, lig. denticulatum'un hemen dor-salinde cavum cranii'ye doğru seyrederler. Burada kök lif/eri tek birsinir oluşturmak üzere, for. lacerum aboralc yönünden birleşirler.

Radiees enccphalicae, n. vagus'ıın çıkış kökleri ile karışık birşekilde çıkarlar ve doğrudan doğruya n. vagus üzerine giderler.

R. externus n. accessorii (n. aecessorius spinalis), n. vagus'uncaudal'inde ve onunla birlikte cavum cranii'yi terkeder. Fossa at-lantis'te ikiye ayrılır. Bunlardan r. ventralis m. sternomandibularis'e,r. dorsalis ise m. trapezius'a gider.

Tartışma

Radiees spinalles, literatürde (I, 14, 40 ve diğerleri) diğer evcilmemeliler için bildirildiği şekilde merkepte de 6-7. boyun segmentihizasından başlar. Literatür veriler mcrkep için de geçerlidir.

lI1erkepte (Equu, Asinu, L.) Beyin Sinirlerinin ...

XII. N. hypoglossus

Literatür

287

N. hypoglossus aslında bir spiııal sinirdir ve sonradan occipitalbölgeye yerleşmiştir (40). Froriep (3 ı, 32l'in koyun ve sığır embri-yolarında yaptığı araştırmalara göre n. hypoglossus, aynı spinalsinirler gibi dorsal ve ventral iki köke sahiptir. Martin (48)'e göreatta, pedunculus cerebellaris caudalis'ten gelen ince bir kök üzerinderudimenter bir ganglion bulunur. At ve sığırda, ganglion da kapsaya-bilen dorsal köklere rastlanabilir (40).

l\:'. hypoglossus, çok sayıda kök iplikleri ile lıypoglosusus çizgisiüzerinden çıkar (I, 14,40,48,74). Bu kökler 3 (48),2-3 (45) demetyaptıktan sonra dura'yı delerler. Dııra mater dışında tek birsinil'halinde birleştikten sonra for. n. hypoglossi ile cavum cranii'den çıkar.ve tüm dil kaslarını innerve etmek üzere r. supf. ve r. prof. denilenson iki koluna ayrılır (I, 14,40,48 ve diğerleri). Platzer (65) insanda,iki n. hypoglussus arasında "Anastomosis transmediana hypoglossica"adını verdiği bir anastomoz bulmuştur.

Bulgular

N. hypoglossus, 10-14 kök lifi ile pyramis medullae oblongatayakınında medulla oblongata'nın ventralinden çıkar. Sinir lifleri 5ayrı demet teşkil ettikten sonra dura mater'in 5 ayrı deliğinden dı-şarıya çıkarlar ve for. n. hypoglossi'nin içinde tek bir sinir halindebirleşirler. Delikten çıktıktan sonra önce caudal, sonra rostroventralyönde seyreder ve m. hypoglossus'un lateral yüzüne ulaşır. Bu kasa6-8 kol verdikten sonra m. styloglossus'un medial yüzüne geçer vederhal 2 kola ayrılır. R. supf., m. hypoglossus ve m. styloglossus'akollar verdikten sonra iç dil kaslarında kaybolur. Daha kuvvetliolan r. prof. dil kaslarına kollar vererek apex lingU'le yakınlarınakadar gider.

Tartışma

Merkepte teı;bit edilen blgular genellikle literatür verilere uyar.Fakat Koch (40) ve Martin (48l'in at için bildirdikleri dorsal kökleremerkepte rastlanmamıştır. N. hypoglossus'un çıkış kökleri merkepteilk defa bu çalışmada sayılmış ve i0- i4 adet bulunmuştur. Kök lif-leri, Martin (48) ve Leyh (45l'in bildirdiklerinin aksine, merkepte5 demet oluşturur ve 5 ayrı delikle dura mater'in dışına çıkarlar.

288 Süleyman Tecirlioğlıı

Literatür

1- Ackerknecht, E. (1974): Das Nervens)lStem, in: Ellenberger, W.,Baum, H., Handbuch dcr verglcichenden Anatomie der Haustiere.Reprint, 18. Auf!., 936-976, Springer, Berlin-Heidelberg-Newyork.

2- Adamük, E. (1870): zur Physiologie des N, oculomotorius.Centralblatt für die medicinischen Wissenschaften, 12, 177-180.

3. Arnold, F. (1829): <:it: Tanaka.

4- Barone, R., Tagant, R. (I 964): ilnatomie des Equides Domestique.nı. Bd., II. Fas., 479-481, 497, 659-661, Lyon.

5- Barone, R., Bossy, J. (I 963): Contribution a l'etude des NerfsPetreux chez les solipedes. Comptes rendues de l'Association desAnatomistes. i 16, 221-228.

6- Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (I 972): Tarım istatistik-leri özeti. 20, Devle İstatistik Enstitüsü. Ankara.

7. Batu, S. (I 962): Türk atları ve at yetiştirme bilgisi. 3. baskı, 97,Rüzgarlı matbaa, Ankara.

8- Benninghof, A. (I 950): Lehrbuch der Anatomie des Menschen.III. Bd. , 3. Auf!., 206-341, Urban und Schwarzenberg, Münc-hen-Berlin.

9- Berg, Y. R. )1974): Allgewandte und topographischen Anatomie derHaustiere. 31-96. Ferdinant Enke Verlag, Stuttgart.

10- Braeucker, W. (I 927): Der Brustteil des vegetatıven Nervensystemsund seine klinisch-chirurgische Bedeutung. Beitrage zur klinik derTuberkulose, Bd. 66, 1-65, Berlin.

11- Bossy, J. (1957): Cotribution a l'etude de l'innervation du musclede l'etrier. Acta Anat., 3 I, 592-593.

12- Bruesch, S. R., Arey, L. B. (1924): The number of myelinatedand 1lıımyelinated fibers in the optic nerve of vertebrates. J. Comp.:\"eurol, 77, 631-556.

13- Catania, V. (I 924): II plesso del gan,!!,liosottomascellare ad il suorama faringeo nell' Uomo ed in alcuni Mammiferi. Arch. !tal. Anat.,rama faringeo nell' Uomo ed in alcuni Mammiferi. Arch. Ital. Anat.,2 I, 4-87-532.

14- Chauveau, A., Arloing, S., Lesbre, F. X. (I 95): Traite d' ana-tomie comparee. Tom: 2,5 ed., 495-539, Bailliere et Fills, Paris.

i5- Clara, M. (I 959): Das NervensJStem des Menselıen. 3. Auf!., Barth.,Leipzig.

Merkepte (E'Iuus A.inm L.) Beyin Sinirlerinin ... 289

16- Çelep, E. (1952): Kulakaltı tükrükbezi bölgesi (Regio parotidea )'nıllevcil yerli hayvanlanmızda (at, eşek, sılır, kO)'un, keçi, köpek) compa-parativ topografik anatomisi üzerinde inceleme. Doktora tezi, A. Ü.Basımevi.

ı7- Dobberstein, J., Hoffmann, C. (1964): Lehrbuch der vergleic-heııden Anatomie der Haustiere. III. Bd. 124- 165, Leipzig.

ı8- Endoh, J. (1927): Experimentell-anatomische Beitmge zur Verbin-dung zwischeıı dem Facialis und dem N. acusticus. Folia AnatomicaJaponica, Bd. V, 1-35,

ı9- Emyei, S. (1937): Die Elemente der Nasenızerven. Arch. Ohren-,Nasen-, Kehlkopfheilk., 142, 97- 105.

20- Exner, S. (1888): Bemerkull/!,en über die Innervation des MusCZlluscricothyreoideııs. Archiv. für die Gesammta Physiologie, Bd. 43,22-29.

21- FaIk, G. (1920): Beitrage zur Kenntnis des ıX. bis XII. Gehimnerven,des N. Sympathcus und der 3 erten Halsner beim Rinde. Diss., Berlin.

22- F. A. O. Production Year book ı970 (1971): Food and AgriCZlltureorganisation of the United Nations-Rame. Vol. 24, 306, 313, Printedin İtaly.

23- Feldnıann, A. I., Ivanitzky, M. F. (ı 928): Das Ganglion sphe-nopalatinum. Zeitschrift für Hals-Kasen-- und Ohrheilkunde. Bd.19, 353-36 ı.

24- Ferner, H. (1940): Über den Bau des Ganglion semilunare (Gasseri)und der Trigeminuswurzel beim Menschen. Z. Anat. Entw. gesch.,110, 391-404.

25- Ferner, H. (1948): <ur Anatomie der intmcrania/en Abschnittte desNervııs trigeminus. Z. Anat. Entw. gesch., 115, 108--122.

26- Fleischer, H. (I 940): Über ein regelmassig vorhandenes Ganglionaccessorium trigemini und seine Lage im cavum trigemini. Zeitschriftfür Anatomie und Entwicklungsgcschichte, 1iO. Bd. , 755-766,Berlin.

/

27- Foley, J. O., Du Bois, F. S. (1937): Q.uantitave Studies of the vagusnerve in the cat. I. the ratio of sensory and motorfibres . .l. Comp. NeuroL.,67, 49-67.

28- Frazier, H. C. (1920): Opemtion for the radical cure of trigeminalneuralgia. Ann. Surg., 138, 534--547, Philadelphia.

29- Frewein, J. (ı 965): Ein Beitrag zur Kenntnis des sensiblen Wur-zelganglien des N. glossophaıyngeus. Zbl. Vet. Med., A, 6, 511-519.

290 Siilcyınan Tccirlioğltı

30- Frohse, F. (ı 895): Die oheıllachlichen Nerven des Kopfes. Berlin-Prag.

31- Froriep, A. (1882): Üher ein Canglion des Hypoglossus und ı'Virbel-lagen in der Gccipitalregion. Arch. für Anat. und Physiol., Anat.Abst., 279-302.

32-- Froriep, A. (1885): Üher Aıılagen von Sinnesorganen am Facialis,Clossophaı~yn!leus und vagus; über die genetiselle Stellung des Vaguszum HypJglossus und über die Herkunft der ,(ungenmusculatur. Arclı.für. Anat. und Physiol., Anat. Abt., ı-ss.

33- Gaetani, de L. (1907): Del Nervo intermediario di Wrisberge dellacorda del timpano. (Le nevraxe, Vol. VIII, Fase. I). Zentralblattfür Normale Anatomie, 4, 184.

34- Gelıert, A. (I 932): Das Verhaltnis des S)'mpathicus zu den Himnervenbeim iUenseiıen und bei einigen Tieren. Acta. Litter. Seient Reg.Univ. Hung., Franciseo-joseph., Seet. Med., 6, 37-128.

35- Gottschick, J. (I 952): Die Leütungen des NervenS)'stems. FisePe,jena.

36- Grau, H. (1939): Oberjlachensensihilitat im Kop{bereich des Pferdes.Areh. Thierheilk., 74, 273-297.

37- Gültekin, M. (1955): Yerli at, eşek, sığır ve mandanın Spatiummandibulae ve R. lmyngica' larının anatomisi üzerinde comparativ-topografik incelemeler. A. Ü. Basımevi.

38- Gültekin, M. (1956): Yerli at ve eşek iskeletlerindeki sabit anatomikayrımlar üzerinde incelemeler. A. Ü. Vet. Fak. dergisi, III, 1-2,67-71.

39-- Hallerstein, H. v. (1934): Cranialnerven, in: Bolk, L., Göppert,E., Kellius, E., Luboseh, W. Handbueh der vergleiehenden Ana-tomie der Wirbeltiere, Bd. 2, i. Halftc, 541-684, Urban-Seh-warzenberg, Berlin-Wien.

40- Koch, T. (1965): Lehrbuch der Veterinar-Anatomie. Bd. III, 412-428. Veb Gustav Fiseher Verlag, jena.

41- Larseıı, O. (1918/19 a): Studies on the nervus terminalis. j. Comp.NeuroL., 30, 423-443.

42- Larseıı, O. (1918/ 19b) : Studies 0/1 the nervııs terminalü: Mammals.j. Comp. ~eurol., 30, 3-68.

43- Leisering, A. G. T., Mueııer, C. (1885): Handbuch der verg-leichenden Anatomie des Haus-Saugetiere. 6. AufL., 744-765, Verlagvon August Hirsehwald, Berlin:

Merkepte (E'luus ,hiııus L.) Beyin Sinirlerinin ... 2')1

44- Lesbre, M. F. X. (I 903): Recherches Anatomique sur les eamelidrs.Arch. ~1us. Hist. Nat., 8, 1--164, Lyon.

45- Leyh, F. A. (1850): Handbuch der Anatomie der Haustine. Mitbesonderer Berücksichtigung des pferdes. Verlag von Ebner undSaubert, Stuttgart.

46- Locy, W. A. (I 950): On a new/y reognized nerve Connected with theforebrein oj Selachians. Anat. Anz., 26, 33-63, III, 123.

47- Mannu, A. (i9 i3): Rieherehe anatomo-eomparative sul S)ımpatieocervieale nei mammiferi. (Contibuto alla morfologia del sistemasimpatico nei vertebratil. Internationale Monatschri[t [ür Ana-tomie und Physiologie, Bd. XXX, Heft: 4/6, 49-- 168.

48- Martin, P. (1915): Handbueh der Anatomie der Haustiere. II. Bd.,2. Halftc, 264-285, Verlag von Schickhardt und Ebner, Stutt-gart.

49- Meekel (1748): <it: Feldınann /Ivanotzky.

50- McClure, R. C., Garret, P. D. (I 966): Trigeminal nerve T1omenc-latUl-e in the domestic animals. Anat. Rec., 154, 474.

51- Minett, F. C. (I 925 /26): The organ of Jaeobson in the lıorse, OX,camel and pig. .J. Anat., 60, i 10-118, London.

52- Müller, F. (1853): Lehrbueh der Anatomie des P(erdes. 418-432,Wien.

53- Müller, A. (1955): Qjwııtitativa Untersuclzungen am Rieehepitheldes Hundes. Z. Zellforsch. ınikr. AnaL, 41, 335-350.

54- Nickel, R., Schuınıner, A., Seiferle, E. (1968): Lehrbuch derAnatomie der Haustiere. Bd. 1, 2. Au!'!., 170, Paul Parey, Berlin-Hamburg.

55- Nitschke, Th. (1972): <ur makroskopischen Anatomie der Gelıim-nerven des Hausschweines. i. Teil: Die ~n. encephalici I-IV.ZbL V cL Med., 6, 1, 212-236.

56- Nitschke, Th. (1973): <ur makrospkopısehen Anatomie der Gehirn-nerven des Haussehweines. 2. Teil: Die Nn. encephalici V-VI.Anat., HistoL; Embrio!., Bd. 2, 78-103.

57- Nitschke, Th. (1973): <ur makroskopischen Anatornie der Gehirn-nerven des Haussehweines. 3. Teil: Die Nn. encephalici Vıı-vııı.AnaL, HistoL, Embrio!., Bd. 2. 187--208.

58- Nitschke, Th. (1973): <tlr rnakroskopischen Anatornie der Gehirn-nerven des Hausschweines. 4. Teil: Die ~n. encephalici ıX-XL.AnaL, HistoL, Embrio!., Bd. 2, 354-383.

292 Siiteyınan Tecirlioğlıı

59- Nitsehke, Th. (I 974): "çurmakroskopischen Anatomie der Gehim-nerven des Hausschweines. 5. Tcil: Der N. encephalicus XII. Anat.,RistoL., EmbrioL., Bd. 3, 142-183.

60- Nomina Anatomica Veterinaria (I 968Y: Vienna.

61- Nomina Anatomica Hominis (1935): Leipzig; (1966): Excerpta MedicaFoundation, Amsterdam.

62- Pedasehenko, D. (I 9 i4/1 5): Die Entwicklung der Augenmuskel-nerven. Anat. Anz., 47, 145-180.

63- Penzo (I 893): Über das Ggl. gelliculi und die mit demselben zusam-menhangellden Nerven. Anat. Anz., Bd., VIII, 738-7544.

64- Pinkus, F. (I 894): Über einen noch nicht beschriebenen Hinznervendes Protopterus annectens. Anat. Anz., 9, 562-566.

-65- Platzer, W. (I 959) : Eine transmediane Anastomose der beiden hypog-lossi. Ardı. für psychiatric und Nervcnkrankheiten. 199, 372-376.

i

66- Read, E. A. (I 9(8): A cOlZtribııtionto the knowledge of the olfactoryapparatus in dog., cat and man. Amer. J. anat., 8, 17-47.

67- Retzius (I 880): ;:.it : Endoh (Uıztersuchungen über die Nervenzellender CerebrospilZalenganglien und die übrigen Kopfganglien. Arch. für.Anat. und Physio!., Anat. Abt.).

68- Sehaeher (I 70 I): ;;.it. Clara.

69- Sehaehtsehabel, A. (I 908): Der Nervııs facialis und trigeminusdes Rindes. Vet. Med. Diss., eipzig.

70- Sehiff, J. M. (I 896a): Der erste Hirnerv ist der Geruchsnerv. Schiff'sgesammeltc Bcitr. Physiö!., 3, 148-158.

71- Sehnıaltz, R. (1928): Arıatomie des Pferdes. 2. AufI., 416-424,Verlagsbuch-handlung von Richard Schotz, Berlin.

72-- Sehönberg, F. (I 927): Anatomische Grundlagen für die Leitung-sanasthesie der "çahnnerven beim Pferde. Ber!. Tierarzt!. Wsch., I,1-3.

73- Sehuınaeher, S. V. (I 904): Der Nervus myloh)'oideus des Mensehmund der Staugetiere. Sitzungsber. kaiser!' Akad. Wissensch., 113,241-271, Wien.

74- Sehwarze, E. (1965): Kompendium der Veterinar-Anatomie. Bd.IY, 88- 105. Yeb Gustav Fischer Yerlag, Jena.

75- Sisson, S., Grossnıann, J. D. (I 938): The anatomy of the domesticanimals. 8 i3-83 I, Saundcrs comp., Philadelphia-London.

Merkepte (Equus A~iııus L.) Beyİ SİIlİrlerİ,ıin ... 293

76- Szakaıı, G. (1902): Über das Ga12glion ciliaı'e bei unseren Haustiere12.Arch. Wisssensch. prakt. Naturheilk., 28, 478-483.

77- Tanaka, T. (1932): Ga12glion oticum. Arbeiten aus dcr drittenAbteilung des Anatomischen Institu tes der Kaiserlichen Üni-versitat Kyoto. 80, A. Untersuchungen über das periphere Ncr-vensystem, Heft.: 3, 41-49.

78- Vidic, B. (1965): Branches afferentes, vegetatives du ganglion sphe-nopalatin. Recherches comparatives. Archives d'anatomie, d'his-tologie et d'embriologie (Strasbourg), 48, 191-20 ı.

79- Witmer, M. (1925): Zur Anatomie und Histologie des Ganglionsphe120palatinum der Haustiere. Diss., Berlin. .

80- Zanner, R. (1896): Über die Anordnung der Wurzelbü12del des Ner-vus oculomotorius beim Austritt aus dem Gelzim. Anat. Anz., 12, 545-55 ı.

8 i- Zietzschmann, O. Die Sinnesorga12e. in: Ellen berger, VV.,Baum, H., Handbuch dcr vergleichenden Anatomie der Haus-tiere. Reprint. LS. AufL., 987, 1016-1017, Springer, Berlin- Hiedel berg-;\; cwyor k.

32- Zimmerl, U., Bruni, A. C. (1930): Trattato die Anatomie Veteri-naria. 512-557, Dottor Francesko Vallardi, Milano.

83- Zimmermann, A. (1932): Über den Beinerv des Pferdes. BerI.Tierarztl. Wsch., 23, 370.

84- Zimmermann, A. (1941): Zur vergleichenden Anatomie des Gang-lion semilunare Gasseri. Allattani Közlcmenyek, 38, 142-148,Budapest.

Yazı "Dergi razı Kurulu"na 28. 3. i977 günü gelmiştir.

294 Süleyman Tecirlio~lıı

Şekil: ı. Merkepte n. tyıııpanieus, Il. petrosus major, ehorda tympani ve ramusaurieularis vagi'nin topoğrafik şeması (Topografisehe Darsıcllung des 1\'. tympanieus,des N. petrosus major, des Chorda tympani und des R. aurieularis vagi). ı. Com.glossopharyngei et r. aurieularis vagi; 2. Com. interganglionaris glos.'Opharyngeict vagi; 3. Fenestra eoehlea; 4. Fenestra vestibuli; 5. Com. tympaniei ct n. facialis.

Şekil: 2. Merkepte radix sensOl'ia n. trigemini, ggl. trigeminale ve n. troehlearis.(Radix sensoria N. trigemini, Ggl. trigeminale und N. troehlearis). (Naeh Entfernungder Dura mater) X') ı. Pons; 2. Pars compacıa; 3. Pars triangularis; 4. Ggl.

trigerninale; 5. N. troehlearis; G. N. abdueens; 7. Plexus earotieus int.

Merkepte (E'IUUBAsİnus L.) Beyin Sinirlerinin .•

.7- C'i-91.ccr",c.ı\e erd".N'9Ios!>arhdr'(n~ev~

N. h'iP~louu~N.~~V.s

,. p"d~'tn,c.\I~

Şekil: 3. Merkepte IX - XI ı. beyin sinirlerınin topoğrafik şeması TopografischeDarstellung der Nn. eneephalici IX - XII beim Esel)

295

Şekil: 4. Merkepte nn. faciaIis, intermedius ve vestibulocochlearis (Die Nn.faciaIis, intermedius und vestibulocochlearis bcim Esel) (Nach Entfernung der Duramater) X 8 ı. Radix sensoria n. trigemini; 2. Pons. 3. Corpus trapezoideum;4. N. facialis (radix motoria); 5. N. intermedius (radix sensoria, sensibilis ct parsym

pathica); 6. N. vestibulocochlearis